Antropologjia filozofike

- Antropologjia (prej greqishtes anthropos njeriu) sht disiplina m e re filozofike dhe

njra ndr m aktualet n filozofin bashkkohore prgjithsisht. Aktualiteti i
antropologjis filozofike del nga fakti se pr njeriun asnj shtje apo problem tjetr
filozofik, teorik ose praktik nuk mund t jet m interesant, m i drejtprdrejt, i lidhur me
t dhe m me vler sesa vet ai. shtja e njeriut si qenie e posame sht e pranishme
edhe n ato filozofema e sisteme filozofike, t cilat verbalisht e mohojn vlern dhe
mundsin e shqyrtimit teorik filozofik t njeriut. Mund t thuhet me t drejt se shtja e
njeriut, e esencs, e praktiks, e jets, e domethnies s tij, sht shtje fondamentale,
shtje e t gjitha shtjeve filozofike. Qysh n fillim t sajimit dhe t formimit t mendimit
filozofik n Greqin e vjetr skllavopronare njeriu erdh e u b objekt i rndsishm i
analizave dhe i prsiatjeve filozofike. Sofisti Pitagora ishte i mendimit se e tr
problematika shkencore e filozofike duhet ti subordinohet problematiks antropologjike,
meq njeriu sht masa e do gjje. Sokrati insistoi gjithashtu n njohjen, prcaktimin e
njeriut si dika m e lart dhe m me vler n tr kozmosin. Sipas Sokratit, detyra e
filozofis nuk sht ta njoh natyrn dhe fenomenet natyrore, sepse kjo nuk sht e
mundur, por ta analizoj njeriun. Njih vetveten ishte maksima themelore e filozofis s
Sokratit dhe porosia e tij kryesore drejtuar njeriut. Platoni, Aristoteli, Epikuri, stoikt etj., e
analizuan njeriun dhe e prcaktuan at si qenie mendore (Platoni), qenie politike
(Aristoteli) etj., por nuk ia doln ta hetojn at q njeriun e karakterizon n mnyr
esenciale. Pas nnmimit t problematiks antropologjike n mesjetn e errt dhe t
degradimit praktik e teorik t njeriut si qenie mkatqare dhe e paaft q ta njoh t
vrtetn pr botn, pr Zotin dhe pr vetveten, n kohn e Renesancs u aktualizua
jashtzakonisht shtja e njeriut, kurse humanizmi dhe individualizmi u bn tipare
esenciale dhe dominonte t tr mendimit teorik dhe filozofik.
I pari q u angazhua pr trajtimin e antropologjis si dije universale, ishte materialisti i
njohur Ludvig Fojerbahu. Sipas Fojerbahut, filozofia e re (do me thn filozofia e tij) e
bn njeriun, duke prfshir ktu edhe natyrn si baz t njeriut, t vetmin objekt universal
dhe m t lart t filozofis, pra, antropologjia, duke e prfshir ktu edhe fiziologjin,
shndrrohet n shkenc universale. Prkundr idealizmit prgjithsisht, dhe idealizmit t
Hegelit veanrisht, i cili njeriun e kupton si nj qenie shpirtrore, t ndar nga natyra,
Fojerbahu, njeriun e trajton si qenie t njmendt, t plot dhe t njsuar me natyrn.
Antropologjia materialiste e Fojerbahut si shkenc universale, kuror e tr filozofis e
prcakton njeriun si mas t mendjes dhe tr asaj q ekziston. Sipas antropologjis s
Fojerbahut, dialektika e njmendt nuk sht monolog i mendimtarit t vetmuar me
vetveten, por dialog n mes t Unit dhe t Tis. Megjithkt, edhe megjithse pas
Fojerbahut Marksi dhe Engelsi e ngritn n shkalln m t lart mendimin teorik pr
njeriun dhe historin, prapseprap themelues i antropologjis, si nj disiplin e veant
filozofike konsiderohet filozofi gjerman Maks Sheleri. Ai, qysh n esen e tij Lidhur me
iden pr njeriun theksoi se n nj pikpamje t gjitha shtjet qendrore t filozofis
mund t reduktohen n pyetjen: sht njeriu dhe cila sht pozita e tij n totalitetin e
prgjithshm t qenies, t bots dhe t Zotit ? Nevojn urgjente pr themelimin e nj
antropologjie filozofike si disiplin e veant filozofike, e cila do ta ndrionte at q njeriun
e karakterizon n mnyr esenciale dhe e dallon nga qeniet e tjera, Sheleri e provon me
faktin se tri konceptet themelore t deritanishme pr njeriun koncepti ifut-krishter, i cili

njeriun e trajton lidhur me legjendn pr Adamin dhe Evn, greko-romak, sipas t cilit
njeriu sht qenie mendore dhe konceptit natyralist-gjenetik-psikologjik, sipas t cilit
njeriu sht rezultat i zhvillimit evolutiv t natyrs nuk kan mundur t sigurojn nj ide
unike pr njeriun. Pr arsye t paaftsis s ktyre dhe koncepteve t tjera, q ta kuptojn
drejt qenien e njeriut, njeriu i sht br problem vetvetes m shum se kurdoher m
par. Edhe pse jan zmadhuar, thelluar dhe begatuar njohurit e shumta njeriu i sotm,
thot Sheleri, gjendet i habitur dhe i dezorientuar para enigms s vet, enigms
njerzore. Me qllim q t siguroj nj ide unike pr njeriun dhe kshtu ti evitoj t gjitha
kontestet n shkencn e historis, sociologjis etj., iu prvesha puns q n nj baz t
gjer ta paraqes nj tentativ t re t antropologjis filozofike thot Sheleri. Duke e
prcaktuar kt disiplin t re filozofike, Sheleri thekson se detyra e antropologjis
filozofike sht t tregoj saktsisht se si nga struktura themelore e qenies
njerzorepasojn t gjitha monopolet, punt dhe veprat specifike t njeriut, si jan :
gjuha, ndrgjegjja, veglat, armt, idet pr t drejtn e t padrejtn, shteti, qeverisja,
funksionet treguese t artit, miti, feja, shkenca, historia dhe sociabiliteti. Antropologjia
filozofike duhet t prgjigjet, prve tjerash, n pyetjen se cili sht raporti metafizik i
njeriut me bazn e t gjitha sendeve. Prve ksaj, antropologjia si shkenc themelore pr
esencn dhe strukturn esenciale t njeriut ka pr detyr t shpjegoj origjinn dhe
fillimin fizik, psikik dhe shpirtror t njeriut n kt bot, sikurse edhe kahjet dhe ligjet
themelore, t zhvillimit biologjik, psikik, shpirtror-historik dhe social t tij. sht merit e
padiskutueshme e Shelerit q e aktualizoj dhe srish e problematizoj problematikn
antropologjike, sikurse edhe ndriimi i shum shtjeve lidhur me njeriun. Mirpo,
antropologjia filozofike e tij sht n esenc idealiste dhe e papranueshme n trsi.
Idealizmi i Shelerit, i cili sikurse edhe shum mendimtar borgjez, dshiron ta kaprcej
kontroversn idealizmi materializmi, qndron n pohimin e tij se ajo q njeriun e bn
njeri me ndryshim nga qeniet e tjera nuk sht as mendja, as arsyeja, as praktika, por
fryma. Idealizmi i Shelerit dhe i antropologjis s tij filozofike shihet sheshazi n pohimin
se njeriu sht krkues i Zotit, dhe si personalitet, si qenie frymore i pavdekshm.
Antropologjin filozofike e prkrahn dhe e zhvilluan m tutje Plesneri, Geleni, Rothakeri,
Buberi, Rintelen, Landman, etj. Plesneri konsiderohet me t drejt si njri ndr themeluesit
e antropologjis bashkkohore borgjeze. Plesneri dhe Geleni jan nismtar t nj
antropologjie filozofike t veprimit. Sipas tyre, ajo q e karakterizon n mnyr esenciale
dhe q e dallon nga qeniet e tjera sht veprimi. Plesneri konstaton me t drejt se njeriu
nuk sht vetm qenie q vlerson, q mendon, por n radh t par, qenie q vepron.
Esenca m e thell e njeriut si qenie e posame dhe si objekt i antropologjis filozofike
konsiston n faktin se ai prore synon ta kaprcej vetveten dhe gjendjen e tij t dhn. Kt
synim themelor t njeriut Plesneri e quan ekscentricitet.
Nj rrym e posame e antropologjis bashkkohore sht e ashtuquajtura antropologjia
kulturore, prfaqsues t s cils jan Erih Rothaker, Mihael Landman etj. Sipas
Landmanit dhe antropologjis kulturore t tij, njeriu sht nj qenie kulturore,
respektivisht nj qenie e kulturs. Kultura, n ann tjetr, nuk sht gj tjetr vese
materializim i fryms objektive, e cila m par gjendet vetm n subjektin. Duke krijuar n
mnyr t lir vlera kulturore, njeriu n t vrtet e bart frymn objektive n nj substrat
t jashtm. Sa m e madhe q t jet kultura objektive si sendrtim i fryms, aq m e vogl
do t jet kultura subjektive dhe vet njeriu. Nuk ka dyshim se antropologjia bashkkohore

borgjeze ka merit jo vetm q e aktualizoj antropologjin filozofike, por edhe pr arsye se

brenda saj jan arritur rezultate interesante n lidhje me qenien njerzore. Antropologjia
filozofike borgjeze sht kryesisht idealiste, kur e hipostazon vetdijen dhe subjektiven
irracionaliste, kur e prcakton vullnetin praktikn si superiore ndaj mendjes.
N krahasim me antropologjin borgjeze, antropologjia filozofike marksiste, bazat e s cils
ia kan vn Marksi dhe Engelsi n veprat e tyre Manuskriptet ekonomike-filozofike,
Ideologjia gjermane, Familja e shenjt etj., prmban nj sr prparsish teorike
metodologjike dhe ideore. Ndryshe nga antropologjia filozofike borgjeze, e cila sht
idealiste, metafizike, irracionaliste dhe pesimiste, antropologjia marksiste sht
materialiste dialektive dhe optimale, meq presupozon se njeriu i organizuar mir, drejt,
mund dhe duhet ti flak t gjitha format e tjetrsimit, t cilat paraqesin penges pr
sendrtimin e njeriut t vrtet dhe t humanizmit revolucionar. Antropologjia filozofike
marksiste sht nj disiplin filozofike, e cila merret me studimin e esencs, domethnies
dhe pozits s njeriut n mnyr, kuptimit t jets s tij, sikurse edhe mnyrn, ligjet dhe
format e modifikimit t natyrs njerzore n prgjithsi n fazat dhe rrethanat e
ndryshme historike shoqrore dhe kulturore. Mendimi themelor prirs i antropologjis
marksiste sht se njeriu paraqet nj qenie t arsyeshme natyrore shoqrore t tij, njeriu
nuk mund t kuptohet drejt dhe si duhet, meq pikrisht praktika sht ajo q at e
karakterizon n mnyr esenciale.