Nr: 63(9) 02.03.

1989

Week 9

The Kurdish Newspaper

P R IC E
BIHA FYAT

Tel; [46] 08-29 83 32

Telex; 131 42

Telefax; 08-29 50 56

2.5 DM
5 Skr
3G
2.5 Sfr
1
1.5$

HOVITIYA KOLONYALISI!
Hovit qetlamn dewleta
Tirk li hember gel Kurd roj bi
roj ekere dibin. Di Selaxana
kevin ya Srt de goristaneke
tevay hat dtin.
Li gor beyanatn Valiy kolon Valiy Srt, cenazeyn
tkoern Kurd, ku bi dest
esker Tirkan hatine kutin
xwediy wan derneketine li
wir hatine veartin.
RUPEL 2

Slrann
Gel
A A

RUPEL 9

politika m ekonomi * toplum

Hovit qetlamn dewleta Tirk li hember gel Kurd roj bi roj ekere dibin. Di selaxana kevin ya Srt de goristaneke tevay
hat dtin.
Dewleta Tirk bi taybet pit 12 Ilon li Kurdistana Bakur bi
hem heza xwe terorek bi xwn didomne. Bi sedan mirov
tkoern Kurd winda bne. Heya ro bi sedan oreger
welatparz b mehkeme b sual hatine kutin.
Beriya mehek qetlamek n ya dewleta kolonyalst ekere
b. Bi giliya xelk nave bi xebata rojnamevanan li Srt di
selaxana kevin de (Kasap
lar Deresi) goristaneke te
vay hat dtin. Li gor beyanatn Valiy Kolon Valiy Srt hin berpirsiyarn din, cenazey tkoern Kurd ku bi dest ordiya
Tirk hatine qetilkirin di v
geliy de hatine veartin.
Haya xelk ji v byer
beriya 2-3 salan bb, l
xelk newrb titek bike.
Pit ku kuik (seg) la
mirovan ji bin ax derdixin
dixwin, d mesele j tam
ekere dibe.
Berpirsiyarn kolonya
lst, Valiy Kolon Valiy
Srt p v mesele nkar
dikin, l pit re near dimnin hebna goristaneke tevay qebl dikin mikur j tn dibjin; rast e cenaza hin terorsan, ku kes li wan xwed derneketib bi des Belediya Srt
hatine veartin." Pit re pirs digihije parlamento rojnaman, niha xelk nave kesn demokrat dixwazin ev goristana tevay bi awak resm b vekirin qetlam hovitiya

kutin.
^ Ger hem kiryarn (kirinn) dewleta kolonyalst ku pit 12
lon pk hatine rojek ekere bibin, d gelek hovitiyn mna
Selaxana kevin ya Srt derkeve hol.
Dewleta kolonyalst generaln destbixwn ji alk ve iddi
aya derbasbna demokrasiy dikin, rojnamn Tirk li ser
pirsa Kurd raya xwe raya siyasetvanan belav dikin, Ewrupa j li ser maf mirovan disekine, l terora dewleta kolonya
lst li Kurdistan bi hem hza xwe dom dike.
Dewleta kolonyalst li hember gel Kurd metodn xwe yn
ber, ku ji Mistefa Kemal miras girtiye bikartne. Di ser de
j behsa maf mirovatiy dike. Dema kirinn wek Selaxana
Srt hovitiyn dewlet
yn mna w ekere dibin,
wca berpirsiyarn kolon
yalst sc davjin skra
hev.
Byera Selaxana Srt
titek derdixe hol, dewleta Tirk, partiyn burjuwa iqas behsa demokras
maf mirovatiy bikin j
ev yek ha bo gel Kurd
titek fade nake. Ji ber ku
byern wek Selaxana
Srt beriya 12 lon j dibn. Di sala 1974 an de j
li Wranehr 21 gundiyn
Kurdistan bi dest eskern Tirka b sual b
mehkeme hatibn kutin.
Herweha {Byera 33 gl
le) ku bi dest generalek Tirk kutina 33 Kurd destqeytkir
ye hn ji br neye.
Hikumeta Tirk partiyn burjuwa behsa demokrasiy di
kin, l hovitiya kolonyalst demokras"lihev nayn. Poltka dewleta kolonyalst a Tirk li hember gel Kurd her tim
zilm, zordest bi xwn bye.

Hovitiya
Kolonyalst!
dewleta kolonyalst b tesbtkirin.
B guman ev byer mnakek ji hovitiyn dewleta kolonya
lst a Tirk e, ku dij gel Kurd pkaniye. Ordiya Tirk bi taybe
t saln daw di nav hzn xwe de emrek belav kiriye, di v
emr de t gotin; Bigire Bikuje. Di netca tetbqkirina v
biryar bi sedan gund, welatparz oregern Kurd hatine

eytan politikalar

Polifikayt eytan

Salman Rudinin kitab etrafndan koparlan frtnalar, tam da ki

tabn adna uygun olarak, bir hayli eytani politikalardr.
ABD ve SSCBnin pek de sesini karmad olay, Avrupa burju
vazisi dev boyutlu bir diplomasi sava haline getirdi. Basnn ve
TVnin haftalardr bir numaral haberini Salman Rudinin eyta
ni Ayetler isimli kitab oluturuyor. slam dnyasn alt-st eden
mitingler, gsteriler birbirini izlerken, Bat Avrupa ve skandinav
lkeleri elilerini geri ekerek, rana kar ne kadar sert bir tavr
iinde olduklarn ortaya koydular.
Avrupa ve skandinav lkeleri, bir yazar hakknda verilen lm
kararna kar gerekten bylesine hassas mdrlar? nsan hayat
gerekten bylesine byk bir nem tamakta mdr? Eer byle
ise, fazla uzaa gitmeye gerek yok, Trkiye hapishaneleri yazarlar
ve editrlerle tka-basa dolu. 1981de ise, darbeci general Evren,
vurucu timler oluturarak Avrupaya salacan ve politik mlteci
lerin hakkndan geleceini aka beyan eylemiti. D politika ko
nularnda ikide bir burnunu uraya buraya sokan Kamuran nan da,
Trkiyenin anti-terr timleri oluturarak, yurtdnda faaliyet gs
teren politik mltecilerin cezalandrlmas gerektiini defalarca ifa
de etmiti. Bat bu tr gelimeler karsnda braknz tepki gster
meyi, (imdi dpedz yapld gibi) TCnin politikalarn arakla
m, demokrasiye gei teranelerini kabullenir politikalarn
onaylaycs olmutu. Irak, be-on dakika iinde 5000 kiilik sivil
Krt halkn kimyevi gazlarla boazlad zaman da, Bat, ufaktefek protestolarla yetinmiti. imdi sz konusu olan bir insann ha
yat ya da yazarn zgrl mdr? Buna inanmak olduka zor.
Ama, ortada binlerce ve binlerce kanl ve vahi olay duruyor. Bu
nunla birlikte, Salman Rudinin kitabnn etrafnda dnp dolap,
neredeyse bir dnya sava kartmann anlalr bir yan olmadn
kabul etmek gerekir.
Bu dev boyutlu kampanyann ardnda hi kuku yok ki, rana kar
srdrlen politikalar duruyor. Ksmen de, Sovyetlerin geri e
kilmesinden sonra, Afganistanda oluturulmak istenen iktidar sen
tezine rann pek fazla burnunu sokmamas isteniyor. ran da, ayn
olay kendi politik manevralar iin kullanyor. Bunlar birer varsa
ym tabii. Hedefi deiik politikalardan da sz edilebilir. Ama, ak
olan u ki, emperyalist burjuvazi emrinde ve hizmetinde tuttuu
uluslararas basn ve TV ebekesi ile istedii zaman, istedii olay,
istedii biimde ve istedii zamanda gndemletirip bir dnya so-runu haline getirebiliyor. Ama, emperyalist burjuvazinin gc, he
nz, bir ok olay istedii biimde ve istedii zamanda zmeye
yetmiyor. Sol gler serseme dndke, ideolojik mevzilerini terkettike, emperyalizm, bu konuda da ok daha rahat sonu alc
olabilecektir.
Krdistan konusunda ne zaman, nasl bir grlt koparlaca
belli deil. Ve bu grlt iinde devrimci glerin ne lde ser
semleyecekleri, gerek hedeflerinden nasl uzaklaacaklar da belli
deil. eytani politikalarla drt bir yanndan kuatlan dnyamzn,
bu gn, her zamankinden ok daha fazla miktadrad sol politikalara
ihtiyac var.

Bi rast ev tofana ku li ser pirtuka Salman Rud hatiye rakirin,

wek nav pirtuka w poltikayn eytan ne.
Li hember byer deng Amerka Yektiya Sovyet zde derneket, l Ewrupa v pirs mezin kir an qada er diplomasiy.
end hefteye yekemn neya rojnama televizyonan pirtuka Sal
man Rud ya bi nav A yetin eytan' 'ne. Li alema slam xwe pandan protestoyn mezin dibin. Welatn Ewrupa Rojawa
welatn Skandnavya j sefirn xwe ji Iran pa de diknin dixwazin nan bidin ku li hember Iran tewrek iqas cidd datnin.
Gelo welatn Ewrupa Skandnavya bi rast j li hember biryara
kutina nivskarek hewqas disekinin? Ma rast j ji bo wan jiyana
mirovek hewqas girng e? Ger weha be ne hewce ye zde dr biin,
zindann Tirkiye heya dev xwe ji ivskaran ji edtoran ve tij ye.
General destbixwn Evren j di sala 1981 de bi awak vekir gotib ku w tmn ant-teror pkbnin binin Ewrupa da ku bikaribin heq ji penehendeyn poltk derkevin. Kamran Inan j end caran bi awak vekir gotib ku ji bo cezakirina penehendeyn poltk
tmn ant-teror pk tnin. Hing Rojawa dev ji protestokirina v
yek berdin (weka ku niha j dikin) pitgiriya poltika dewleta Tirk
kirib. Bi roka derbasbna demokrasiy bbn alkar poltikayn dewleta Tirk.

RPEL/ SAYFA 2

Dema Iraq di nava 5-10 deqqeyan de bi ekn kimyew 5 hezar

Kurdn siwl kut deng protestoyn welatn rojawa dsa qels derketib. Gelo niha mesele jiyan an j azadiya nivskarek ye? Bawerkirina v yek zehmet e. L di meydan de bi sedan byern xwn
weh disekine, digel v hindik maye ku li ser pirtuka Salman
Rud erek alem b derxistin!
B guman li pit v kampanya mezin poltikayn li dij Iran dise
kinin. Iran j v mesel ji bo manewrayn siyas ji xwe re kiriye
malzemeyek siyas. Ji aliy din, pit pade kiandina lekern Ye
ktiya Sovyet ji Afxanstan, Ewrupa naxwaze Iran bewla xwe bxe
nav mesela pkanna qtdara Afxanistan. Helbet mirov dikare hin
sedemn din j bijmre. L titek vekir (ekere) heye ew j ev e;
burjuwaziya emperyalst bi monopoln televizyon rojnamn navnetew ku di bin emr xwe de digre, keng bixwaze li gor dil xwe
dikare her byer bxe rojeva din bike pirsek alem (chan). L
burjuwaziya emperyalst hn j nikare her byeyerek li gor daxwaza xwe bxe rojev hel bike.
Hzn ep gava tzn xwe winda bikin mewziyn deolojk biterknin emperyalizm j dikare bi hesan bigihje armanca xwe.
Hn ne diyare w emperyalzm keng awa ji bo Kurdistan j
teqeleyek derxne di nav w teqeley de hzn oreger bifetisne, yan j li hember teqelek weha gjbna hzn oreger ji ro ve
ne diyar e.
Dora dinyay bi poltkayn eytan ve hatiye girtin. L dinyaya ro
ji her wext zdetir mihtaca poltkayn ep e.
KRDSTAN PRESS 02 ADAR / MART 1989 \

rzan abor civak

Byk smrge tekeli Dou
Hint irketi 1806 ylnda Badat1
ta bir ube at zaman, Krdistan kavram, uluslararas politi
kada hemen hemen gemiyordu
denebilir.
ngiliz smrgeciliinin Ba
dat'a giriini, arlk Rusyasnn
Ermenistan ve Krdistan zerin
den scak denizlere inme giri
imleri izledi.
Esasen, 19. yzylda, Osmanl
topraklar zerinde srdrlen
kavgann balca taraflar arlk
Rusyas ile Ingiliz smrgecilii
idi. Buna yzyln sonlarnda s
mrgelerden pay alma savana
giren Alman emperyalizmi de
eklendi.
ada Krdistan tarihi, arlk
Rusyas ile ngiliz smrgecilii
nin paylam mcadelesi iinde
ekillendi. Sonuta, ngiliz s
mrgeciliinin askda kalan so
runlarnn zm iin srdr
len Trk - Yunan Savandan
sonra, Krdistan, ngiliz smr
geciliinin karlarna uyarl ola
rak blnp paraland.
ngiliz smrgecilii, 1806 y
lnda, bir smrge tekeli ile girdi
i Badata, Trk - Yunan Sava
ndan sonra Mandater devlet
olarak yerleti. Mahmud Berzencinin nderliinde srdrlen
ulusal direniler, ngiliz Kraliyet
Hava Kuvvetlerinin uaklar ile
krldktan sonra, majestelerinin
yce koruyuculuu altnda Haimi Monarisi tahta oturtuldu.

19. Yzyln sonlarnda ktasna

smamaya balayan Alman em
peryalizmi, ngiliz smrgecilii
ve arlk Rusyasnn paylat
Asya topraklarna alma politi
kasn uygulamaya balad. stan
bul'u Ermenistan ve Krdistana
balayacak olan tren yolu projesi,
arlk Rusyasfnn sert protesto
suna arpp, geri derken, Ber
lini Badata balayan proje Al
man tekelleri tarafndan yrrl
e konuldu.
Alman emperyalizminin Osmanl topraklarna giriinin kanl
faturasn ise, Ermeni halk de
di. Dorudan doruya Alman
emperyalizminin yaylma politi
kasnn bir rn olan Turan ide
olojisinin militan gc ttihat ve
Terakki hkmetinin paalar,
Alman emperyalizmine Asyann
yolunu amak iin Ermenistan
ezip getiler.
Birinci Emperyalist Paylam
Sava, bylece, Ermenistan so
rununu kan iinde zerek, gn
mze kadar sregelen Krdistan
sorununu da kilitleyip, tarihin
gndemine soktu!

Tarihin gndemine giren Krt

halknn mcadelesi, btn bir
tarihsel sre boyunca emperya
lizmin karlar ile att. Ve
Krt halknn mcadelesi btn

bir tarihsel sre boyunca emper

yalizmin karlar iin en kanl,
en vahi yntemlerle bouldu.
Lozanda uluslararas diplomasi
nin pazarlk malzemesi olarak
masa banda boazlanan Krt
halknn mcadelesi, Mehabat1
ta, ABD ve ngilterenin ran po
litikas iin daraacma ekildi.
ran - Irak sava nedeni ile
Krtler her zaman tartmalarn
merkezinde durdular. Ve her za
man, bir pazarlk malzemesi ola
rak kullanldlar. Bu pazarlkla
rn kahrn yoksul Krt halk s
nrlarda lerek, kamplarda sr
nerek, kimyevi silahlarla topyekn imha edilerek ekti. Halen
bu kahr ekiyor!.
Bu gn, gene, btn boyutlar
ile Krtler pazarlk masalarndadrlar. Burjuvazi iin blgede ya
trmn garantisi siyasi istikrardr.
Bunu aka beyan ediyor. He
men ardndan AET lkelerinin
talepleri geliyor. Esasen TC
Cumhurbakan dzeyinde ko
mnist partisinin legallemesi
iin Batya teminat vermiti.
imdi ayn teminat, deiik bo
yutlaryla Krtler iin isteniyor.
Krt sorunu, emperyalizmin
Trkiye politikasnn uygulan
masnda bir tehdit esi olarak
ortaya kyor. Dn bu tehdit,
Krt hareketinin imhas zerinde
dururken, bu gn Krt halknn
ulusal varlnn kabul edilmesi
ve en azndan TC snrlar iinde
Krt dili ile ilgili yasaklarn kalk
masn gerektiriyor.
Krt ulusal varlnn TC iin
resmen kabul ve Trkiyede
Krt dili zerindeki yasan kalk
mas iin verilen ve verilecek
olan mcadele hi kuku yok ki
demokratik bir mcadeledir. Ve
bu demokratik mcadele destek
lenmelidir.
Ne var ki, Krt halknn bir de
asl, bamsz bir lkede, zgr
bir halk olarak yaama gibi temel
ve hakl bir mcadelesi de vardr.
Bu mcadele, tek bana, soyut
bir ulusal olgu deil, emeki Krt
halknn toplumsal kurtuluuna
bal ve baml enternasyonal
bir olgudur. Bu noktada, Krt
halknn klasik ifadesi ile ulusal
kurtulu hareketlerinin ve ulusla
raras proletarya hareketinin en
ternasyonal destek ve dayanma
sna ihtiyac vardr. Emperyaliz
min politik ve diplomatik manev
ralarnn alternatifi, ulusal kurtu
lu hareketlerinin ve uluslararas
proletarya hareketinin politika ve
diplomasisidir.
Srecin eer nesnel bir deer
lendirmesi yaplrsa, bu balant
larn koptuu ve desantralizasyona urad grlr. Ulusal kur
tulu hareketleri, proleter bir
merkezin tutarl politikalar ile
desteklenme durumunda deil.
Geriye, emperyalist metropoller
de hala ve hereye ramen ayakta
durabilen marksist solun eitli
varyasyonlar kalyor. Bunlara bir
de Batl demokratlar eklemek
mmkn.
Batda marksist solun bir Kr
distan politikas var m? Batl de
mokratlar, Krdistan sorununu
nerede ve nasl ele almaktadrlar?
Krt hareketi bu siyasal ve ideo
lojik gruplarla ne tr balant
iindedir ve neyin hesab yapl
maktadr? Emperyalizmin kilit
leyip pazarlk masalarnn bir ya
nnda her zaman hazr ve nazr
olarak elde tuttuu Krdistan so
runu, emperyalist metropoller
deki devrimci gler tarafndan
nerede, nasl tutulmaktadr?

KRDSTAN PRESS 02 ADAR / MART 1989

Emperyalist metropollerde eko

nomik - demokratik rgtlerin
olduu kadar, politik rgtlerin
de, dzene isyan eden potansiyel
leri rgtleme gibi bir sorunlar
yok! Proletarya, emperyalist
metropollerde hem daralm ve
hem de klmtr. Proletarya
nn snf mcadelesi, anti-rasizm
gibi, evre sorunlar gibi yaygn
ve etkin kitle hareketliliinin ku
att bir alanda, snk ve cansz
kprtlar halinde duruyor. Mark
sist sol, bu kuatma iinde ideo
lojik bir izgi olarak varln
srdrmektedir. Bu ideolojik iz
ginin kitle temelini ise, kkburjuva kkenli marksist aydnlar
oluturmaktadr. Bu da son tahlil
de, dar ve elit gruplamalarda ifa
desini bulmaktadr. Bu dar ve elit
gruplamalar, ne kendi lkeleri
iinde ve ne de uluslararas d
zeyde proletarya hareketine ideo
loji ve politika retme durumun
da deiller. Fakat, kendi lkele
rindeki polisiye yasalara kar,
burjuva devlet aygtnn basksna
kar mcadelede zaman zaman
da anti-emperyalist konularda
hareketlenmektedirler. Krt so
runu da bunlardan biri durumun
dadr. zellikle Almanyada ve
svete Krt sorunu ile ilgili ge
ni, yaygn ve etkin almalar bi
rer ikier ortaya kmaktadr.
Bu arada, Almanyada ve sve1
te marksistler ve demokratlar
Krt sorunu ile kanlmaz bi
imde yzyze gelmi durumda
drlar. Ve imdiye kadar izlendii
kadaryla, enternasyonal grev
lerini, ulusal grevler iinde erit
me eilimi tamaktadrlar. En
ternasyonal grevlerini yerine
getirmemeleri konusunda ise,
Krt solu tarafndan herhangi bir
biimde eletirilmemektedirler.
Bu da onlar, zerinde olduklar
yanllar derinletirmeye gtr
mektedir.
rnein, svete bir cinayet ne
deni ile pasaportlarna terrist
damgas vurulan 9 Krt ile ilgili
almalar bunlardan biridir, is
veli demokratlar ve sosyalistler,
sorunu Krt halknn ulusal ve
toplumsal kurtulu mcdelesi te
melinde ele alp deerlendirme
yapmak yerine, sve devletinin
bir polis yasasna kar verdikleri
mcadelede bir malzeme olarak
deerlendirmektedirler. Ayn e
kilde, Almanyada radikal sol,
Ceza Yasasndaki 129/A madde
sine kar verdikleri mcadelede,
yarglanan PKK sempatizanlarn
malzeme olarak ele almaktadr
lar. Bunun en doal sonucu, hak
larnda terrist" hkm veri
lenlerin sorunu bittii zaman, so
lun ilgi alan da baka sorunlara
kayacaktr. Ya da, Almanyada
yarglamalar u ya da bu biimde
sonuland zaman, radikal sol
da kendine baka malzemeler
arama durumunda kalacaktr.
Oysa, ortada imha tehdidi altnda
olan bir halkn var olma mcade
lesi durmaktadr. Bu mcadele,
yukarda vurguland gibi, nere
deyse iki yzyllk bir srecin
iinde durmaktadr ve bu gn b
tn boyutlar ile gndeme dayat
m durumdadr. Burjuvazinin ve
sosyaldemokrasinin konu ile ilgi
li program u ya da bu biimde
olgunlam, alm ve uygula
maya sokulmutur. Onlar, Krt
sorununda, kendi karlarnn
gereine uygun olarak dn imha
politikalarn onaylarken, bu gn
ulusal-kltrel bir aznlk olarak
Krtlerin tannmas politikasn
benimseme
durumundadrlar.
Radikal sol ise, Krdistandaki
ulusal ve toplumsal kurtulu m

cadelesinin ideojik ve politik per

spektifini gzard ederek, kendi l
kesindeki polisiye yasaklara ka ve
rilen mcedelede bir malzeme
olarak ele alp deerlindirme gibi bir
arpkln sahibi durmundadr. Bu
na kar, Krt solunun etkileyici ve
caydrc bir almas ise yoktur.
Tersine, kk, gncel ve basit
karlar ok daha ar basmaktadr.
Almanyada radikal sol, rnein,
Krt hareketinin bir ksm temsilci
lerini Alman polisinin ibirlikisi
ilan ederken, bir baka blmn
Alman devletinin polis basksna
kar korumay grev saymakta, fa
kat 20 milyonluk bir halkn antiemperyalist mcadelesine devrimci
bir destek sunamamaktadr.

Tersine, Krt gruplar arasndaki e

limeleri son derece soyut ve dar er
eveler iinde gnlk tartmalarn
konusu haline getirmektedirler.
Eer sorun, devrimin, genel, temel
ve vazgeilmez ilkeleri dzeyinde
ele alnp deerlendirilecek ise,
emperyalist metropollerdeki mark
sistler ve demokratlara, Krt soru
nuna bir gmen aznln sorunu
deil, ulusal ve toplumsal kurtulu
sorunu olarak bakmalar anlatl
maldr!

N. BORA
Xwendevann birz: D i hejm an 62 (8) rpek l 'c d e
xeletixek rzkirin byc. D i d e u s a "Aqilcn" dc
Akiln" hatiye nivsn. Rastiya w c "Aqilcn" c.

Snor welatparz
catiy
Li Tirkiy li Kurdistan niha byer guhernn gelek bik dibin.
Na, byer guhernn gelek mezin girng pktn. Pit 65 salan b
rokrat demokratn Tirk hebna Kurdan qebl dikin. Ne bi ten hebn, l mafn wan n demokratik mirov j dixwazin.
Bi rast j ev byer guherneke gelek mezin e. Mirov ji aliy demok
rasi mirovahiy ve dema l binre byereke gelek bik e. Heta ji bo
demokrat brokratan erm rreiya 65 salan e. 65 salan ji poltka
kemalst a nijadperest re bel gotin, ser j re xwar kirin. U niha wek
ku ji xew hyar bibin an j ji chanek din bn, hebn mafn Kurdan
diparzin. Ev j ba diyar zelal e, ku ev rew la wan hz kesan
ji mirovperwer demokratiya wan nay. Tkona gel Kurd wan pwst v rastiya berav dike. Tkona netewey Kurd d hm Komara
Tirk dihejne dilerizne.
Di ser de Amerika Yekby, dewletn Ewrupa yn rojava v rastiy
dibnin; ji bo v tehlka ha bala dewleta Tirk diknin aqil didin w
plann helkirin (areserkirin) pk dewleta Tirk dikin. Ew dixwazin dost xwe yn Tirk ji v tehlka belaya Kurdan rizgar bikin. Riya xilas areserkirin j qeblkirina hebna Kurdan dayna
mafn wan yn ziman kultur de dibnin. Ev yek j li ser nav mirovah demokrasiy ji Tirkiy daxwaz dikin. Dil pitgir didine Tirkan.
Ji aliy din de ew Kurdn ku heta niha hevkar tevkar dewleta Tirk
bn di parlamento brokrasiya Tirkiy de ch girtibn, ew j niha
li ser nav Kurdan li parlamentoy li der parlamentoy deng xwe
y netew bilind gurr dikin. Ji bo dayna mafn Kurdan n netew
demokrat dest bi xebat kirin e. Doza Kurd di awira gelemperiya Tirkiy de t qisekirin irovekirin. B guman ev gavek ba di ch de
ye. Pwst e ku her kes rxistinn Kurd ji v yek re pitgir alkariy bike. Doz hn j ge ber fireh bike.
L, dema mirov bi av perspektfek fireh li v byer binre, rew
t guhertin. Di rew hoyn royn de ev gavek gelek ba pketi ye.
Wezfek netew demokratik e. L dema ku mirov dr kur li doz
wan kesn Kurdn ku ro ji bo v doz tdikoin tehlla wan temslya sinifa (na) wan droka wan ya kevin binre, gelek tit tn guher
tin. Ew ax armanc plann wan kes hz welatn ku ro pitgiriya
wan dikin, bi awak vekir derdikeve hol. Armanca wan, welatn Ewrupa ya dewleta Tirkan yek e; di chek de digihine hevdu. Armanca
dayn an j standina hinek mafn kultur, ji bo rawestandin rxandina
er tkona netewey Kurd e. Ew dixwazin bi hindek mafn kultur
avn Kurdan girbidin di war arova netew navnetew de j er
tkona Kurdan neheq dernin. Ev plan d hevkar burjuwaziya
Kurd gel Kurd bne hember hev. Ew ax hindek hzn n li hember
tevgera Kurd a demokratk netew pk bnin, an j d ji hin hzn
mewcud biknin gel (ba) xwe. Hing snor cat welatparzy ji
hev du cuda dibe. Ref zelal dibin. Wek ku piyn Kurdan gotine; Di
navbera mran teresiy de myek heye. Herweha hing di navbera
cat welatparziy de j myek dimne. Yn ku bi maf kultur qma
xwe bnin bi dewlet re bibin yek, bixwazin nexwazin d dest bi catiy bikin.
Mnaka v yek ro li Kurdistana Bar zelal diyar e. irove j re
nne.
L ji niha ve mirov ji hinek kes hzn ku ro ji bo qeblkirina Kur
dan mafn wan yn mirov kultur demokratk tdikoin re nikare
bje ca an j xan.
ro daxwaza qeblkirina hebn maf Kurdan kareke hja di ch de
ye, l sibeh dema rew b guhertin ew dibe titek din. Ji niha ve k
li ku der d ch bigire j ne zelal diyar e.
Ev yek j ekereye ku qeblkirina hebna Kurdan, dayna hinek mafn ziman kultur dibe sedema hyarbna netew. Ev yek d hyarbn gelek ge gurr bike. Di rewek weha de gelo d dewleta Tirk karibe p l bigre? Ji xwe niha tirsa dewleta Tirk j ev e, ku dema hinek
mafn kultur bt dayn p l nay girtin.
Byer diyalektik e. xirab di nav hev de ye. Aloz e. Her tit girdayiy bi hzbn hostatiya poltk a tevgera rizgariya netew ya Kurdistan ye.

A. TIGRIS
RUPEL / SAYFA 3

politika ekonomi toplum

KONUK
YAZAR

RPEL / SAYFA 4

T C K nn yeniden d
zenlenm esi am acyla ha
zrlanan ve im di A dalet
B akanl kanalyla H
km et tasars haline d
nerek, bugnlerde TB
M M ne sunulaca ak
lanan TCK yeni tasars,
hem b ir btn o larak,
hem de belirli m addele
riyle,nm zdeki dnem
de de lkem izin siyasal
gndem ini belirleyen et
kenlerin ilk sralarnda
yer alacaa benziyor.
Yeni tasarda, kam uo
yunda zerinde en ok
durulan m addelerle ilgili
nasl b ir dzenlem e ya
pldn, Komisyon Bakannn ve A dalet B aka
nnn aklam alarndan
reniyoruz: Yeni tasar
da T C K nin 141. ve 142.
m addeleri kapsam na g i
ren sularn yar yarya
drlm esi
ngrl
yor. Ek olarak da K om is
yon 141. ve 142. m addele
re kar yaygnlaan tarihi
ve gncel siyasal antipatiyi yum uatm ak am acyla
olsa gerek, 141 ve 142 ra
kam larn 325 ve 326 ra
kam lar ile deitiriyor.
141 ve 142 rakam larnn
n grd ceza m iktar
lar yar yarya indirilerek
siyasal yasaklar, propa
ganda yasaklar, TCK ye
ni tasarnn 325. ve 326.
m addelerine tanyor.
Komisyon Bakan ve
A dalet B akan, kendi iin
de b ir uyum ve denge
salam as am acyla, yeni
tasarda, 141. ve 142.
m addelerde n grlen
su niceliklerinin yar ya
rya indirildiini akl
yor. C eza m iktarlarnn
yar yarya indirilm esi ile
tepkilerin ve kam uoyundaki b irikim in de yar ya
rya yum uatlabileceinin hesaplar yaplyor.
Bugn, yeni tasarnn
bu biim iyle yasallam a
s d u rum unda dahi, tu
tuklu - hkm l basn
m ensuplarnn ve 141.
m addeden yarglananla
rn, bu hkm lerden belli
llerde y ararlanabile
cekleri eklinde yo rum
lar bile yaplabiliyor.
u anda, yzlerce yllk
hapis cezalaryla h km
l olarak, eitli cezaev
lerinde tutulm akta olan,
3 0 u akn basn m ensu
b uyla, yazileri m d
ryle ilgili olarak, ah
sm da verilecek b ir rn e
in
ceza
indirim i
sonucunu yeterince ak
layabileceini sanyorum
stanbul
Skynetim
K om utanl I N olu A s
keri M ahkem esince veri
len 24 E kim 1984 tarih ve
1982/867 Esas ve 1984 /
396 K arar sayl kararla
T C K nin 142. m addesi
nin eitli frkalarna m u
halefetten
hkm edilen
ceza, A skeri Yargtay I.

D airesinin II M art 1987

tarih ve 1987/1-123 sayl
kararyla onanyor. Bylece T C K nin 142. m ad
desine 75 kez m uhalefet
iddiasyla verilen ceza
toplam 588 yl 9 ay ola
rak kesinleiyor.
Bu ceza ister toplam
zerinden, isterse tek tek
bileenleri zerinden in
dirilsin, yar yarya b ir in
dirim le, verdiim iz r
nekteki ceza m iktar, ye
ni tasarya gre -aylk
kesirlerini hesaba kat
m azsak - 294 yla ba
lanyor.
Kaldi ki, sorun sadece
142. m addeden de ibaret
deildir. 142. m addeden
verilen cezalar tm yle
ortadan kaldrlrsa bile,
basn m ensuplarna TCK
nin 159. ve 311 312.
m addelerinden hkm olunan ve kesinleen basn
cezalar, yaz ileri m
drlerini daha uzunca bir
sre dem ir parm aklklar
arkasnda tutm aya yeti
yor.
T C K nin 159. ve 311 312. m addeleri, en hafif
deyim le
hkm etlerin
elinde dem oklesin klc
ilevini gryor! En libe
ral, en m asum ane eleti
rileri dahi engellem e
am acna hizm et ediyor.
159. m addenin tek parti
ynetim inde, tek parti
ynetim ini, her trl ele
tiri ve m uhalefe karsn
da korum ak am acyla d
zenledii, bu ekliyle
m evcut sistem in oulcu
luuna dahi cevaz ver
m edii hep yazlp izili
yor. 159. m adde devrim ici - dem okrat basn - ya
yn organlarnn yasak
lanm as ve devrim ci p ro
pagandann engellenm e
si, engellenm eye all
m as iin, savclarn elin
de yasal bir dayanak
noktas oluturuyor. Ve
skynetem askeri m ah
kem eleri T C K nin 159.
m addesine dayanarak sa
dece devrim ci propagan
day deil, m ahkem e sa
lonlarnda yaplan siyasal
savunm alar dahi, toplam
yzlerce yla varan hapis
cezalar ile cezaland
rlyor.
Yukarda rn ek olarak
aldm z kararda, TC K
nin 159. m addesinden ke
sinleen hapis cezas top
lam , bu m addenin 141
kez ihlal edilm esinden
dolay 147 ylla balan
yor. Ayn dosya zerin
den 311. ve 312. m adde
lerden kesinleen hapis
cezalar toplam da 13 y
la ulayor. Bylece ceza
nicelii toplam 748 ylla
sonulanyor ve kesin
leiyor.
Ayn d urum , ayn m ad
deler asndan u anda
tutuklu - hkm l olarak
cezaevlerinde
tutulan

tm basn m ensuplar
iin geerlidir.
G rlen o ki, akland
kadaryla TCK yeni ta
sarlarnda 141. ve 142.
m addelerinde ki ceza
indirim i olay byk l
de, kam uoy undaki mev
cut dem okratik birikim i
yum uatm a am acna ve
siyasal cezalar arasnda
adalet s a la m a " yolu
ile <
d em okrasi 9grn
m nn unsurlarn o
altm a abasna hizm et
ediyor. Belirli nicel dei
iklikler yardm ile d e
m okrasi vitrin kurulm aya
allyor. D nce ve
rgtlenm e
zgrl
hakknn fiilen kullanl
m asnn hangi llerde
cezalandrld, sadece
biim sel b ir sorundur.
Nicel bir farkllktan sz
edilebilir. H er iki d u ru m
da da, sz konusu olan,
dnce ve rgtlenm e
zgrl hakknn ya
saklanm as ve cezaland
rlm asdr.
D nce ve rgtlenm e
zgrlnn ve bu hak
larn kullanlm asnn ce
zalandrlm as, ancak en
gizisyon hukukunda yer
alabiliyor.
TC K dan ve ilgili yasa
lardan dnce ve rgt
lenm e zgrln yok
eden, kstlayan veya s
nrlayan ve cezalandran
hkm lerin ayklanm as,
bugn siyasal dem okrasi
m cadelesinin en nem li
grevleri arasnda yer
alyor.
T C K nn yeniden d
zenlendii ve 141 - 142.
m addelerle ilgili tart
m alarn yeniden dzen
lendii ve 141- 142. m ad
delerle ilgili tartm alarn
yeniden gncelletii g
nm z koullarnda, bu
konuda, tm dem okrat
kurulular ve tek tek b i
reyler olarak, ak ki,
nem li
sorum luluklar
paylayoruz.
Yeni tasarnn T B M M
ne getirildii koullarda
bata TC K nn 141, 142,
159, 311 ve 312. m addele
ri olm ak zere dnce
ve rgtlenm e zgrl
n yasaklayan ve ceza
landran hkm lerin o r
tadan kaldrlm as ve 141,
142,159,311 v e 312. m ad
delerden verilm i cezala
rn tm yle geersiz sa
ylm as iin ura verece
inize innanyor, selam
larm ve iyi dileklerim i
iletiyorum .
1 ubat 1989
Tutuklu - hkml
basn mensubu
Samalclar
zel Tp Ceza ve Tutukevi
L-2/Bayrampaa - stanbul

Li New York
Li New York melbenda and kultura
kurd bye. Jinek
Amerkay Bi nav
Vera Beaudin xany
xwe kiriye Ensttyek
biuk ji kultur anda
kurd re. Vera Beau
din ax zanib mr
w krde, hez dikir
vekoln bike ji bo ku
bizanibe Kurd ine.
Di encama vekolnn
xwe de, w pir ji kul
tura kurd hez kir dil w ji bo rewa kurd
Kurdistan ewiti.
Jiber ve yeke j, w
dixwast titek ji doza
krdi re pk bike.
Vera Beaudin bi xwe
cuhuye. Ew tin bra
xwe ax Hitler fer
mana qirkirina wan
an weha br dike ku
ro Hitler n nu kur
dan qirdikin.
Li sala 1981 an mr
Saeedpour mir, w
jidestjikarxwehla
Programa Kurd,
The Kurdish Prog
ram, di binbva xany
xwe de damezrand
bi xwe birve dibe.
Bin mala xwe bi berikn (mehfr) kurd
raxistye diwarn
xwe bi rzikn ira
krdi
xemilandye.
Hem sala bi sedan
kesn zana yn ku
dixwazin vekoln bikin, ji hem dunyay
diin mala w. Ew
dixwazin pirtkxana
w ya zenn ji serkanyn bi rumet li ser do
za kurd bi hejmarek
zde ji zimann dunyay, ji ziman swd
heta faris, bi
karbnin.
Vera Beaudin bi jiy
xwe y 58 salan ve geDilsoza anda Kurd Vera Beaudin
lek zrek bi bizave.
Tpn govenda kurd ya folklor pktne kovarek der dixe
bi nav, The Kurdish Times, herwesa pir hez dike bazarek ya
sinet dest y kurd j veke. Jra we ya kar pire ji nivsnn
w yn li ser e jann
kurdan hatine nivsn
apbne di rojnamn;
New York Times, Wall
Strett Journal hindekn
din de.
Telefona w b rawestan
ldixe. Dibe kesek be pwst bi pirtkek hebe
yan kurdek be nexweyek
bo hatiye p ji lay dayra paneberan ve yan j yek
ji penc kurn w ye telefone dike.
Di mala w de nexeyn
pir kevin, ji saln
1700-1800 hene welatek
mezin xuya dike, ji rojhelata cizr (Surya iro)
desp dike, nave w Kur
distan e.
Ew dirav (pare) ji i
dewlet rxistinn syas
wer nagire. Bca salane
ya Enstty ji alkarya
kesan t.

Mehemed HACI
Halkn Kurtuluu
dergisi sorumlusu olan
Veli Ylmaz hakknda
748 yl ceza verildi!

Serkan; Rojnama NWT

n, 17 Sibat
/ Di neya ' 'lraq dostn Kurda j zin
dan dike "de tari.xo ravkana e; rastiya w 27 ile 1989 e. /
M. H ad

KURDSTAN PRESS 02 ADAR / MART 1989

rzan abor civak

l ke!

ve Mi).

Krt Kadn
Hevaln Hja
Ez xwendewana Krdistan Pres me.
Min, ji bo rpela ar penca Nr. 60 (6).02.1989
rexne gidiye qusur min bi buhirin.
Hn nam ya min diharin t ne bidin heval Muzaffer
Oruolu a din kfe we awa dixwaz we ha bikin.

Gzel ve ili atlar yakan, acayip douran, bedduasndan

korkulan olduundan ihtiyar grnen, kocaman bakl bu
tipler maherini hakkn vererek anlatmak ok zor ve belal
bir zanaattr. Bu bakmdan okuyucular bu yazdaki eksik
likleri, hatalar, zayf yanlar toleransla karlasnlar.

l ke altnda inleyen bir yaratk. . . veya Muzaffer

Oruolunun kadnlara bak.
Kadn tip bask altndadr Krdistan da; snf basks,
milli bask ve ataerkil bask.
Muzaffer Oruolunun Krdistan Pressin altnc saysn
da Krdistan da kadn tipleri balkl yazs byle bala
d. Ben ahsen kadn konu alan bir yaznn bulunmasna se
vindim. M.Onun giri cmlesine de katldm.
Ne yazk ki bu tesbiti ieren balangtan sadece drt be
cmle sonra yaznn bilimsel veya politik bir nitelik tama
d belli oluyor. O yazda kadnlar hakknda syledikleri an
cak dk dzeyli bir meyhane sohbetini hatrlatyor. M.O
tannm, siyasi prestiji olan kendisini Marxsist Leninist ola
rak gsteren bir insandr. yle bir insandan deiik kadn
tipleri tanmlamasnda en azndan bu kadnlarn retim ve
yeniden retim sreci iindeki konumu ve bu konumundan
meydana gelen zellikleri zerinde durmas beklenebilirdi.
Yani yaznn balangcnda bahsettii eit basknn ne gi
bi etkileri olduunu ve belli durumlarda ne gibi kar iddet
lere neden olduklarn aratrmas gerekiyordu. Byle bir
tesbit yaplsayd hem kadnn bugnk durumu, hem de
onun kurtuluu iin hareket noktas hakknda ciddi bir tart
ma alabilirdi.
Ama M.O, Krdistandaki kadnlara Maksist ya da devrim
ci gzyle bakmaktansa, hereyden nce erkek olarak bak
yor ve kadnlar zerindeki ataerkil basky bir daha glen
dirmi bulunuyor.
Btn yazda ezenin ezilene bak asn grebiliyoruz.
Bir patron iisine nasl bakyor? Onu zellikle bir iinin
hangi ekilde kar verdii, yani nasl en ok yararl olduu il
gilendirir. Sz konusu olan yazda M.Oyu enok hangi ka
dn tipinin yatakta nasl yararl olduu ilgilendirir, er
kek cinsel itahndan genellikle tiksinir kocasyla cinsel
ilikisinden nefret eder sevimeye kavgaya egemen olmak
istiyor ve benzeri tanmlamalar hemen hemen her kadn
tipi iin buluyor. Ve bununla yetinmiyor! Kadnlar hakknda
bu yazda hi bir yerde kadnn kendi dnd veya syle
dii alnt olarakta olsa gemiyor. M.Onun kendisi kadnla
rn ne duyduklarn ok iyi biliyormu meyerse: dayak se
fasndan sonra iine dayanlmaz bir haz basar zevkinin
ve arzusunun klesidir vs.
Byle bir tavra politik bir tanm bulunamaz. Bu kadnlara
saygszlktan baka bir ey deildir.
Evet kadn tip bask altndadr. Bu basklarn nasl tesbit
edildiini M.O. Markstan renmi. Neyazk ki bir ey
renmemi. Marksn hi bir eserinin, hibir yerinde ezilene
hakaret edilmiyor. Tam tersine, ezileni ensonunda kurtaran
ezilenin kendisi olduu ne srlyor. Yani, inleyen bir ya
ratk g emite gl ynsal bir mcadele tecrbesi ol
mayan, dnyas dar olan bir varlk olarak grlen kadn,
M.Oya gre kim kurtaracak? Onu bin yl bask altnda tu
tan erkeklermi? Bu sorunun cevabn bir ok Krt kadn ok
tan vermi. Ben Krt kadn deilim, ama ben, Avrupal,
modern, bamsz 9bir kadn olarak bir ok kadnn kararl
lndan ve cesaretinden ders ve g alabildiimi syleyebi
lirim. Tabi ki her kadn gibi, Krt kadn da toplumun iinde
bulunduu yerden hareket ederek mcadeleye balyor. Bu
rada sadece kendi olunu bulmak iin yola kan ve bugn
siyasi mcadelede bir ok profesyonel devrimciye ta kara
cak bir ekilde direnen analar rnek vermek istiyorum. Bu
gn bir direni simgesi haline gelmi olan, okumas yazmas
olmayan Saliha ener birok rneklerden sadece biri. Saliha
ana ve bir ok Krt kadn M.O gibi adamlara bugne kadar
unu retmesi gerekiyordu: Kadnlarn erkekler kadar ve
belli durumlarda erkeklerden de fazla direnme ve mcadele
gc vardr. Ve bu gc nasl kullanacan kendileri bilirler.
Ama M.O bu gc kendi halknda grmyor. Krdistan ka
dnlarn mcadeleye armak iin bile gemi devrimlerden rnek vermek zorunda hissediyor kendisini. Bir Saliha
ener ya da g erici feodal Kuzey Irakda mcadelesini ve
ren bir Xuka Emine ona yetmez mi rnek olarak.
Elbette devrim srecinde kadn sorunu daha ok aamadan
gemeli. Bu aamalardan en nemlisi M.O gibi adamlarn
kadnlar tanmlayabilmek iin kadnlardan ders almas ge
rekir. Bu da bir erkein kadnlardan renebilecei bir eyin
olduunu kabul etmeyi ierir ve gerek diyalektik bir sre
cin ilk adm olabilir. Bu sre kadnlardan kararllk, erkek
lerden ise mtavazilik ve cesaret istiyor. Sizin bu cesaretiniz
var m sayn Muzaffer Oruoglu.

Sayn Muzaffer Oruolu!

Ne yazk ki her ne kadar toleransl davranmaya alsak da,
gene de bunu beceremiyeceiz. lk anlamda bu yazy oku
duumda ok eskiden tandm bir bayan arkadan yaz bi
imine benzettim. Daha sonra bir erkek tarafndan yazld
n grnce aknlm daha da artt. Krdistan'da ki kadn
tipleri ve kadnn ulusal kurtulu mcadelesindeki yeri yak
lamnz genel olarak Krtler tarafndan, hele hele kadnlar
tarafndan kabul edilebilecek, eksiklikleri toleransla karla
nabilecek hi bir yn -samimi olarak syleyeyim- gremi
yorum. Hele genel kadn tipleri, kalplam snflandrma
lar alnarak ki bunlar ( bu gruplar kapitalizmin kokumuluk
aamasnda can bulan) bizimki gibi geri kalm lkelerin ka
dn tiplerine, zellikle Krt kadnna uygulanmas, gerek
ten belal bir zanaattr ve siz bu belay banza almaya aday
snz galiba.
Yaplan bu kat snflama ve vermek istediiniz baz kadn
tipleri ile birlikte elbette tm hallerde rnekleri bulunacak
ama krt kadnn direk byle bir snflamaya sokmak -ok
afedersiniz- bu konuda yabanc yazarlardan, ozanlardan
alntlar yaparak gerekten Krt kadnlarn bu kategorilere
koymak, Krdistan kadnnn bir sr devrimlerden geerek
bile kurtulamyacan ilan etmek imdiden uza kahince
grme kompleksinin sizde hakim olduunu bana hissettiri
yor. Ayrca Byk Krdistan kavramndan kastnz da
tam anlam deilim. Bununla birlikte yaznzn her cmlesi
kadnlar nemsiz varlk, gerekten ar ezilen ackl bir ko
numa sokma isteiniz, niye ille de kadnlarn kurtulmas iin
snf bilinli iilerin ya da komnist partilerin kendi kadn
larn seferber etmesi mi gerekiyor? Gerekten kadnn an
latmak belal zenaattr tmceniz houma gitti. Belal ki nasl
belal zenaattr. Biz eli kalem tutan kadnlar bile buna cesaret
edemezken, siz bu konuda ahkam kestiniz. Size fena kzgn
lm, gerekten genellemi olgular, burjuva aydnlarnca
snflandrlm kadn tiplerini, tutup, Krdistan gibi diini
trnana takarak yzyllardr mcadele eden bir halkn ka
dnlarna uygulamanzdr. Bence bu konuya son yllarda s
nflandrlm kadn tiplerine gre deil de ok eskiden biz
zat Krdistanda inceleme yapm, Krt kadnyla yakndan
ilgisi olmu aratrmaclarn eserlerinden yararlanp Krt
kadnnn karekterini, devrim iin deki yerini hedef almaly
dnz. Ya da ananza, ninenize, evrenize ve anlatlanlara ba
karak bir zme gitmeliydiniz. Yineliyelim: bu ok zor
bir zenaattr
Krt kadn dier geri kalm halklara gre daha zgrdr.
slamiyetin etkisiyle Krt kadnnn greceli olarak haklar
kstlanmtr. Feodalitenin etkisiyle bir kez daha hakknda
kstllk sz konusudur. Ataerkil basky, Krt kadn dier
kadnlara gre daha az gryor.
Herkes bilir Krdistanda kaynana olgusu vardr. Kaynana
lk olay, ataerkillii deil anaerkillii ierir. Kaynana, geli
ne yapmadn komaz. Ama o gelin de kaynana olur. Kay
nana ve kaynbabanm evin ynetiminde oylar eit, hatta o
u zaman kaynana eve hakimdir. Kadn, kocasnn yannda
ikinci snf vatanda grnmesine ramen Krt kadnnn er
kei zerinde her zaman gizli bir otoritesi vardr. Bunlar
yadsnmaz gereklerdir. Krt kadn erkei olmad zaman
erkeinin roln stlenir. Sizin geterdiiniz snflamalar
iinde barndrm olsa bile, Krt kadnn kabus, illet kadn,
havai hovarda kadn, bamsz asi kadn, mmin kadn, kle
kadn ve daha dkmediiniz incilerle kat, birbirinden ayrl
m gruplara koyarak geni bir okuyucuyu kitlesine sunma
nz bir trl hazmedemiyorum.
Bugn kapitalizm, emperyalizm -ve sosyalist lkeleri de
katalm- hangisi kadn sorununu zm ki, Krtler bu soru
nu zsn. Kadn sorunu ancak snflar sorunudur. Snflar
ortadan kalktktan sonra kadn sorunu zlecektir. Krdis
tanda ki kadn sorununa feministe yaklamak, kadn soru
nunu bu yolla zmek topyadan te bir ey deildir. Bizim
sorunumuz kadn sorunu deil, bizim sorunumuz ulusal
kurtulu mcadelesi ve devrim sorunudur.
Fazla uzatmadan sizin ok houma giden szlerinizle mek
tubumu bitiriyor baarlar diliyorum.
Gzel ve ili atlar yakan, acyip douran, bedduasndan
korkulan, olduundan yal grnen o kocaman bakl tip
ler maherini bacmz, anamz yerlere kadar eilerek can
dan selamlyorum.
Hollanda

Miriam BERGEN

Zozan

KRDSTAN PRESS 02 ADAR / MART 1989

RVPEL / SAYFA S

Trkiye Krt halkn

sistematik olarak eziyor!
ank

Stockholm

22 ubat gn sve Parlamen

tosunda d politika zerine ya
plan oturumda Krdistan soru
nu da gndeme geldi. svein
Krdistan sorununa bak as
ve Krt halknn iinde bulundu
u durum milletvekilleri tarafn
dan tartld.
Krdistan sorunu ile ilgili Mer
kez Partisinden parti bakan
Olof Johansson ve Ingbritt Irhammar, Muhafazakar Partiden
Margaretha A f Ugglas ve Inger
Koch, Halk Partisinden Maria
Leissner, Sol Parti Komnistlerden Berith Eriksson, Yeillerden Ranghild Pohanka ve
Sosyal Demokrat Partiden Hans
Gran Franck ayr ayr sz ala
rak, svein d politikas ve
Krt sorunu hakknda grleri
ni dile getirdiler.

zellikle 1987den bu yana Krt halknn toptan imhas gndeme

geldi. 17 M arttan, 28 Mays 1987 ylna kadar toplam 448 Krt ky yerle
bir edildi. 22 Austostan, 29 Austos 1988 ylna kadar 40 Krt ehri uak
larla, kimyasal gaz ile bombalanarak 100 bin Krtn gne neden oldu.
Krtler sadece savata deil, barta da en ok kaybeden halktr!
bu sorunun B M d e tartlmas
iin aba harcamaldr. dedi.

Krtlere olan
insanlk borcumuzu
demek zorundayz
Oturumda Halk Partisi adna
konuan M aria Leissner, ranIrak arasnda ate-kesin salan
mas konusunda svein oynad
role deindi. Leissner, ayrca
Irak rejiminin kendi uyruunda
olan Krtlere kar tank, top ve
uaklarla saldrdn, Krtlere
ynelik katliamn Saddam Hse-

Bilindii gibi hafta nce s

ve parlamenterlerinden oluan
bir heyet Trkiye'yi ziyaret ede
rek, insan haklan sorunu ve Krt
snmaclarn durumu ile ilgili
incelemelerde bulunmutu.
lk sz alan Dileri Bakan
Sten Andersson hkmetin ulus
lararas sorunlara ilikin gr
lerini aklad. Bakan, konu
masnda
nkleer
silahlar,
Sovyet-in yaknlamas, Sov
yet askerlerinin Afganistandan
ekilmesi, Sovyetler Birlii1
ndeki son gelimeler, OrtaDou sorunu, ran-Irak bar g
rmeleri konularna deindi.
Bakan, Orta-Dou sorununa de
inirken, Krt sorununa ilikin
hi bir belirleme yapmad.
Dileri Bakannn hkmetin
grn zetleyen konuma
sndan sonra sz alan Muhafaza
kar Parti milletvekillerinden
Margaretha Af Ugglas Krt so
rununa ilikin unlar syledi:
Krt sorunu zlmek zorun
dadr. Birlemi Milletler bu ko
nuya el atmaldr. Ayrca sve

sorununu temelden zmek iste

m esi, ada dnyada benzeri
olmayan bir barbarln ve insan
yaamnn yok olmas anlam ile
e deerdir. Bu gn Trk kamp
larnda 37bin Irakl Krt mlteci
zor koullarda yayor. Her eye
ramen, bir para ekmek ile ba
larn rtecek bir adr bulabil
miler. Am a, yaamlar zor!
Hastalklar kamplar tehdit edi
yor, ocuklar eksi 15 derece so
ukta yarplak yaamaya al
yorlar.
Leissner, bu durumun Trkiye
ziyaretleri srasnda snmac
Krtler tarafndan sve Parla-

-s-

... .......

B. Eriksson: Krtler, Dnyada devletsiz yaayan en byk halk guru

budur!

yinin emriyle gerekletirildii

ni, saldr karsnda panie ka
plan sivil halkn Iran ve Trkiye
snrlarna doru g ettiini be
lirtti. Leissner szlerine yle
devam etti: Irak rejiminin Krt

mento Heyetine anlatldn da

vurgulad.
Leissner, Trkiyeye snm
olan Krt mltecilere yardmc
olunmasna deinerek, u gr
leri dile getirdi:
sve, Krt mltecilerin duru
munu Birlemi Milletler Mlte
ci Komiserliine gtrmelidir.
Trkiye varolan sorunlar z
mede gayret gstermelidir...
B iz, Krtlere kar olan insanlk
borcumuzu geri demek zorun
dayz. Oradan ayrldmz za
man bir pemerge bize unu sor
du: Bizimle ilgili olarak ne yap
may dnyorsunuz ?

sve kirli yzn

ykamak zorundadr
Sol Parti Komnistler adna ko
nuan ve ayn zamanda Trkiye1
yi ziyaret eden Parlamento He
yeti yesi Berith Eriksson; s
ve
uluslararas politikada
ekonomik karlarn insan hak
larndan daha nde tutuyor di
yerek, svein Kolombiyaya
yapt yatrmlar rnek gster
di. Eriksson hi bir demokratik
hakkn olmad ikence ve cina
yetin devam ettii Kolombiyaya
M.Leissner: Krtlere, insanlk borcumuzu demek zorundayz!

svein neden ekonomik yatrm

yaptn sordu. Eriksson konu
masna devamla: 1988 yl iin
de 14 bin kiinin ldrld ve
ya kaybolduu bu lkede sve
ABV inaat firmas deniz ss
kurmak iin proje anlamas im
zalamtr. sve kirli yzn y
kamak zorundadr!" diyerek,
Krt sorunu hakknda konumak
istediini belirtti.
Eriksson Krt sorununa ilikin
grlerini zetle yle dile
getirdi:
Krt halk dnyada devletsiz
yaayan en byk halk grubu
dur. Nfus saymlar yaplama
d iin kesin bir rakam veremi
yoruz. Ama aratrmaclara g
re, bu halkn nfusu en az 20
milyondur ve yars Trkiye'de
yaamaktadr. Krdistan yzl
m bakmndan Fransa kadar
dr. Snrlar Trkiye'nin dou
sundan kuzey Suriye ve Iraktan,
Iran n bat blgesine ve oradan
SSC B nin gneyine kadar uza
nr. Krt halknn konumu bu
lunduklar lkelerin durumuna
gre baz farkllklar arzediyor.
SSCB d e Krtler milli bir azn
lk olarak tannyor. Yaam stan
dartlar ve milli varlklarn ge
litirebilecek ara ve gereler
bakmndan Krtlerin yaadk
lar dier devletlerden daha iyi
bir konumdadrlar. rnein
SSC B d e krte okullar, krte
kitap ve gazeteler var.
Suriye Krtleri Araplatrmak
istemesine karn, dier devlet
ler kadar Krtlere sert ve krc
davranmamaktadr.
ran ise, Krtleri fa r iarn bir
aznl olarak lanse etmekte ve
ou kez rann karlar iin
Krt airetlerini elikide bulun
duu komu lkelere kar kul
lanmaktadr. Bu gn ran kasp
kavuran devlet terr, ikence ve
idamlardan Krt halk da payn
almaktadr.
Trkiye, her eyden nce Krt
halknn varln tanmyor.
Trkiye nfusunun te birini
oluturan Krtler, Trkiyenin
resmi ideolojisi gereince bir
halk olarak yok saylmaktadr
lar. Evin dnda krte konu
mak veya krte gazete, kitap
basmak yllarca sren hapis ce
zasn gze almakla e anlaml
dr. Trk devleti bu gn bu kinini
Krt kylerini kasp kavurmakla
kusuyor.
Irak, Krtlerin varln sadece
kat zerinde kabul ediyor. Irak
Anayasas na gre; Irak devleti
Krtlerden ve Araplardan oluu
yor. Krt dili bir aznlk dili ola
rak tannyor. Krte okullar ve
niversiteler var. Ama bu durum
1975 ten sonra ok dramatik bir
biimde etkinliini yitirdi. Irak
hkmeti sistematik olarak Krt

halkn toplu krmlara srgnle

re zorlayarak krteyi okul ve
niversitelerde yasaklad. Krt
kylerinin ve ehirlerinin bir b
lm yerle bir edildi. zellikle
1987d en sonra Krt halknn
toptan imhas gndeme geldi. 17
Mart tan 28 Mays 1987tarihine
kadar toplam 448 Krt ky yer
le bir edildi. 22 A ustostan 29
Austos 1988 tarihine kadar 40
Krt ehri uaklarla, kimyasal
gaz ile bombalanarak 100 bin
Krdn gne neden olundu.
Bu g dalgas birka gn iinde
kendisini ran ve Trkiye snrla
rna vurdu. Krtler sadece sa
vata deil, barta da en ok
kaybeden halktr. nk yllar
dr birbirleriyle savaan ran ve
Irak, imdi topun azn Krtlere
evirmi durumdadrlar. ..
Dnya nn gz nnde bir
halk toptan katliama uruyor ve
dnya buna sadece seyirci kal
yor. stelik Saddam Hseyin ha
la koltuunda oturabiliyor. Sad
d a m n uaklar hala acmasz
bir ekilde Krt halknn bana
zehirli bombalar yadryor.
Saddam, gaz bombalarn dn
yay hie sayarak hi ekinme
den rahata kullanabiliyor...
Trkiye ziyaretimiz srasnda
grdk ki, Trk devleti sistema
tik olarak Krt halkn eziyor.
Trk devleti, Krt halknn varl
n ortadan kaldrmak iin dev
letin tm olanaklarn kullan
yor. Trk devleti sadece kendi l
kesindeki Krtleri deil, O na
snan onbinlerce Irakl Krd
de dman olarak gryor.
sve, Krt halkn toplu katlia
ma uratt iin Irak, H aagdaki uluslararas mahkmeye ver
melidir." dedi.
Merkez Parti Bakan Olof Jo
hansson ise, konumasna u
szlerle balad:
ocuklar srail askerlerinin
kurunlaryla vurulduka; sinir
sel gazlarla Krdistan ykma
uradka; ran-Irak savanda
ocuk askerler cepheye srl
dke ve de beyaz aznlk iin si
yah ocuklar ezildike, dnya
ocuk mezar olmaktan kurtula
mayacaktr.
svein d politikasnn tart
ld bu oturumda, partileri
adna konuan milletvekilleri ve
parti yneticilerinin ortak talebi;
Krt sorunu hakknda svein
devlet olarak daha etkin ve des
tekleyici bir politika srdrmesi
noktasnda birleiyordu.
Krt sorunu ile ilgili ortak bir
nergeyi de hazrlam olan par
lamentoda grubu bulunan parti
lerin soruna yaklamlarnn se
bepleri ve amalar farkl da ol
sa;
Krt sorununun artk
stnden
atlayarak,
OrtaDouda aktif ve tutarl politika
larn yrmeyecei her gn bi
raz daha somutlayor. Son bir
yldan beri dnya basn, ulusla
raras kurulular ve devletlerin
gndeminde bulunan Krt soru
nu hakknda dier Avrupa parla
mentolarnn da net politikalar
saptamas bekleniyor.

Sayn Bay: 7 Ocak tarihli ve dikkati 8 yllk ran Irak savann kurbanlar olan yaznz Krdn
ackl durum u" ilgiyle okudum.
Ben daha ok sizin dikkatinizi baz gereklere ek
mek isterim. yle sizin Trkiyede konuyla ilgili
olup bitenlere daha adil bir bak anzn olmasna
yardm etmek isterim.
Trkiye vatandalar arasnda kesinlikle bir ayrca
lk yoktur. Herkes kanunlar lsnde, diline, dini
ne, rkna, rengine ve tm haklara eit lde sahip
ve saygldr. Trkiyede herhangi bir gruba kar
ayrcalktan ya da baskdan bahsetmek doru de
ildir ve Trkiye 'nin Irak la birlikte silahl isyancla
r yoketmek gibi sylentileri tarihi gerek ve antla
malara uymuyor. Trkiyenin imdiki politikas ke
sinlikle; ran - Irak savandan destek alan baz ilegal
gruplar ki, silah kaaklar uyuturucu madde ka
aklar ve halka terr estirenlerle savatan baka bir
gce ynelmemitir.
Trkiye kaaklarn insani duygular iinde ranl
mltecilere at, sizin yaznzda belirttiiniz Bat
ya yaranmak iin " deil. Dahas var Trkiyenin
500 yl nce spanyadan gelen Yahudilere, gsterdi
i misafir perverliini anlamak mmkn olmaz.
Hitlerden kaan yzlerce Alman snmaclar ve sa
ylar yaklak bir milyonu bulan ranl mltecilerin
yerlemesini saladk. Bu ranl mlteciler ki yllar
ca Batl lkelere gemek iin srada bekliyorlard.
in gerei gemile ilgili bir ok varsaymlara varlabilinir. Neler oldu ve neler olabilirdi? Batl lke
ler bu yersiz insanlara ekonomik yardmda buluna
caklar m, bulunmayacaklar m? Ki, baka lkelere
yerletirilsinler. Bizim grmze gre Batl lke
ler hi te bu konudaki insani grevlerini yerine getir
mediler.
Sayglarmla.
Halil Da
Trkiye Elisi
60 Merrion Road.
Bailsbridge
Dublin 4. rlanda

Sayn bay Eli, 24 Aralk tarihli mektubunuzda tam

da btn gerekleri tersyz etmek iin atp veriyor
sunuz. Meselenin gerekliini inkar ediyorsunuz.
Bu gerek ki sizin lkeniz Krt halkna en temel hak
ve hrriyetini yasaklamanz, en genel soyutlama ile
birinci dnya savanda sava kazanan bathlarea
ran, Irak ve Suriye tarafndan parsellenen bu l
keden daha ok fazla gaddarca uyguluyorsunuz.
Kendinizi hakl gstermek iin diyorsunuz ki:
Trk vatandalar" arasnda hibir anlamazlk
yoktur ve ekleyerek herhangi bir g ru b a " kar
bask ya da eitsizlikten ' bahsetmek tmyle yan
ltr. nk Trkiyede btn vatandalar eit
haklara " sahiptirler.
Bu kadar ustaca seilmi duygusal szler tam anla
myla gerektir. Ve belki de herhangi bir bilgiye sa
hip olmayan bir okuyucu zerinde de etki yaratp,
yzeyin altn grmesini engelleyebilir. Fakat iin
gerei ve esas Trkiyede yaayan ve hkmetin
sorumlu olduu Krtlerin yaam koullarnn kkle
rinde yatyor. Ve btn bunlara sebep de, saylar 19
milyonu bulan Krtlerin, topraklarnn Trk ege
menlii altnda olmamasn istememeleri, Trk sa
ylmak istememeiiridir. Bu bir rlandalInn, Biritanyal saylmay dilemi olmasndan daha fazladr. Na
sl ki topraklarn bir blm birleik Krallk altnda
saylmakta...
Siz masanza arkanz yaslayarak hkmetinizin
Krt halkna kar baarlarndan sz ediyorsunuz.
ok iyi biliniyor ki, siz Krt diye bir olgunun varl
na bile karsnz. Krtleri basite Dal
trkler" olarak tanyorsunuz. Buna karlk yazn
zn balnda yer alan ve hi kullanlmayan *K rt9'
ve *Krte" balyla bu varlk ispatland. Bu dav
rann meydana gelmesinde Krtler yine Krt ola
rak rol oynadlar, inkar edilen kendi farkl elbiseleri
ni (milli) giymek, kendi krte eitimli okullarna
devam etmek, kendi kitap ve dergilerini basmak,
kendi radyo ve televizyonunda kendi programlarn
yapmak. Bir Krt iin kendi dilini konumas, su
tur. Geen yln Nisan aynda tannm sanat bra
him Tatlses konuulamaz Krte diliyle trk syle
dii iin hakknda 28 yla varan ceza istemi ile dava
ald. Krtlerin yaad blge Krdistan hibir za
man zgr olmamasna ramen, Krtler btnyle
dier rklardan oluan insanlardan farkldrlar. Bi
rinci dnya savana kadar hi bir deiiklik olmad.
Sava sonras Bat ve Dou olmak zere Trk ve
ranllar arasnda paylald. (BN: Ottoman and Persian empires) Galip gler Sevr antlamasna gre
(1920) igal edilen blgede zgr bir Krdistann
kurulaca vaadinde bulundular. Daha sonra ok
gemeden ngilizlerin mzmzlanmas ve pay iste
miyle bu hak inkar edilip Krdistan Trkiye, ran,
Irak ve Suriye olmak zere tekrar paylald. Bam
sz bir halk olma stats ve insan haklar tarafndan
garanti edilen szlerde bylece unutuldu.
Siz Irak ile ibirlii halinde silahl Krtyurt sever
lerini yoketmek plannn varln inkar ediyorsu
nuz. Acaba siz halen yrrlkte bulunan ve Ankara
- Badat arasnda imzalanan bir antlama ile Krt
pemergelerini Trk kuvvetlerinin Irak snr iinde
* scaktakip 9bahanesi ile korumay n grmesini ve
bunun hkmetleriniz tarafndan da aklandn
nasl tarif edeceksiniz,
sayglar.
John Klbracken
Killegar
Co Leitrim

[rlandal gazeteci John Klbracken, Trkiye ile

Irakn Krdistan politikasn sorgulayan bir dizi
yaz yazd. Yukarda,Trk Elisinin cevab ile,
John Kilbrackenin iki makalesini Dublinden iya arkadamzn evirisi ile veriyoruz.]

Sayn bay Irak Elisi, diplomatik ahsiyetinizle Irsh

Timea yaptnz roprtajda rlanda ile an yeni ve
derinlemesine ilikilerinin" balatlmasnn zamannn
geldiini akladnz.
Zataliniz yazsnda lkesinin daha ok rlanda irket
lerine ve teknolojisine ihtiya duyuyor ve rlandann
krfez savandaki tarafszlna lkenizin olumlu tep
kileri ni anlatyorsunuz.
Konunun anlatm yntemi ok tuhaft. in gerei ise,
Irak, sava sonucu deme gl iinde elinde dilenci
tas, Batl Avrupa lkelerinden bor talebinde bulunu
yordu. Siz daha da ileri giderek, rlandann Iraka yap
t exportu daha daha da artramamanzn sebebinin sa
va olduunu ancak ran la salanan bar antlamas
ile " bunun daha da gelitirileceini ve birikmi btn
demelerinizi yapacanz sylyorsunuz.
Eer Irakm yle bir deerlendirmesini yapacak olur
sak greceiz ki, bir tek iaret bile, Irakn birden bire
mutlu bir biimde ve cmerte kendi borlarn deye
ceini gstermeyecek. Dev petrol zenginleri tarafn
dan, ylda ortalama 80 milyon ngiliz Sterlini sava eko
nomisine verilmek zere kararlatrld. Bu yardmn,
ounluu Batl demokratik lkelerden ve komu Arap
lkelerinden olmak zere her yl tekrarlanmas karar
latrld. imdiden Irakm onlara 10 milyon ile 44 mil
yon ngiliz Sterlini aras borcu vardr. Ve elbetteki bu
miktar rann sava zararlarnn detilmesini istemesiy
le daha da artacaktr. rlanda bu hesabn dnda brakl
mtr.
Bizim tarafszlmz^a birlikte ekonomik koulla^
rmzn da erlna ramen, Iraka birka 10 milyon
ngiliz Sterlini bor verdik. rnein, sadece sizin dev
let raporlarnza gre 1988in ilk yedi aynda ralanda1
nin ihracat 36 milyon ngiliz Sterlini iken, ithalat, 48
'milyon civarnda gsteriliyor! (Acaba ne satn aldk,
kum mu?). Kesinlikle Irakn birikmi borlarnn t
mn deyeceine dair en ufak bir delil bile yoktur.
Bay Al -Mashat konumasna hkmetinin anlatlmaz
bir barbarlkla lkesinin kuzeyindeki Krt halkna kar
kimyasal bombalarla saldrlarna deiniyor. Says drt
milyonu aan Krtler, on yllarca birinci dnya sava ile
verilen zgrlk sznn yerine getirilmesi iin, ve ay
n zamanda kendilerine yasaklanm olan en temel insan
haklar iin Kk Krt terristleri99olarak adlandr
lan 40.000 Pemergesiyle savayorlar.
Onlar artk terrist deiller. Ve size unu sylemek is
terim ki; rlandalI yurtseverler antlamaya nderlik
eden yllarda kesinlikle ayn hedefler uruna ve eit ol
mayan askeri koullarda savatlar. (Thovgh the Black
an Tans didnt have chemical weapons)*
Eli daha da ileri giderek ok tuhaf tahlillerde bulunu
yor. Kk gruplar " Krtleri Trkiyeye g etmeye
zorladlar diyor. Bunun nasl olduu konusunda hi bir
bilgi verilmedii gibi nasl oluyor da, kendi rklarndan
65.000 kiii toplayarak Trk mlteciliine, hapisane
yaamna gnderdiler. (Kendisi 400.000 mltecinin
randa oturduundan da hi bahsetmiyor).
Bay Al-Mahsatn da bildii gibi asl gerek udur: Ge
en sene mlteciler ky ve ehirlerin kimyasal silahla
rn, mastord gaz (yperite), sinir gaz (tabun) bombalar
nn panii iindeydiler. Bu gazlar ki Badatn Bat sah
ralarnda teknolojik bir bileimle hazrlanm ve
yaklak 10 -12.000 Krdn 1988 ylnda katlini gerek
letirmiti. lk defa bir hkmet kendi sivil vatandala
rna kar kimyasal silah kulland
Sayn bay, basit konumasyla vurgulayarak, hi bir
delil rakyn Krtlere kar kimyasal silah kullandn
ispatlamamtr 9diyor, bilindii gibi iin gerei Batl
hkmetlerce uzun aratrmalar sonucu bilinmektedir.
Her halkarda 8 Aralkta yaplan Paristeki basn kon
feransnda Irak bakan yardmcs Bay Taha Mohiettine
Morat beceriksiz kcmumasyla bunu ispatlad.
Elinin kesinlikle rlanday tarafszl konusunda v
meye hakk yoktur. Tam tersi rlandann dier Avrupa
lkelerine rnek olacak bir ekilde ciddi olmayan,
rk ve tutarsz Irak diktatrl ile btn ticari ilikile
rini kesip, onu jenosit suu ilemekle, insan haklarn
hie saymakla acilen sulamas uygulamasna balanl
maldr.
*rlanda 'nin ngiliz smrgecilerine kar savanda, ngilizler ngil
tered eki, adi mahkum, hrsz, soyguncular para ve serbest braklma
sz ile silahlandrp rlanda 'ya gnderdiler. Bunlara yukardaki la
kap Black and Tans verildi.

John Klbracken
Killegor. Co Leitrim

tarih drok
Mistafa Kemal Paa hkmeti 1928 se
nesinde yapt af kanunu ile Krtleri yattramadn anlaynca, Ar Askeri Hare
katndan sonra 1932 senesi Maysnda
Trk olmayan topluluklarn assimilasyonu
ve datlmas hususunda bir kanun yayn
lad!

kendi kuvvetlerinin de arkadan yetieceini bildiriyorlard.

Halbuki beraberce tertiplediimiz hareket plannda biz Diyar Bnderaya yetimeden evvel kendileri Mardini muha
sara edecekler ehrin daryla ilikisini, telgraf ve telefon
tellerini keseceklerdi. Bizim de yetimemizle ehre saldrya
geilecekti. Bu durum karsnda mecburen Mardine h
cumdan vaz geerek beraberimizde bulunan gerekten az
saydaki kuvvetimizle Maz dana getik. Mahmut Alier1
in akrabalar yaplan hareketten haberleri olmadn ve
onaylar alnmadn syleyerek isyan hareketine katlmak
istemediler. Sado Hemo Gaso bir ksm kuvvetle gelip bize
katldysa da, Hurslularn harekete katlmamas, kendisini
de soutmutu. Mamafih bir hareketin
yaplmas eililimindeydi. Ortada lyas
efendi camaati taraftarlar kalyordu ki,
bunlar da dierlerinin durumlarn g
rerek hararetli bir arzu gstermemek
teydiler. Belki bir hareket yapmaya im
kan olur midiyle bir ka gn dalarda
dolatktan sonra nihayet merkeze dn
meye mecbur kaldk. Dier fermandarlar Haco aa, Celadet Bedirhan ve arka
dalar ile beraber hareket istikameti
olan Hevrka dalarna gemilerdi.
Haco aa hsmlarnn muhalefetine u
radndan onlar da bir ey yapmaya
muvaffak olamyarak dndler. Dr
dnc mntka fermandan mili airet re
isi Mahmut bey, brahim paa ikinci
blge reisi Bozan bey alnan karara ve
verilen sze ramen yerlerinden kml
damadlar. Yanlz Bozan bey gnderdii
bir mfreze ile Suru kazasna yakn bir
karakola baskn yapmt. Bu hareketi
mteakip, mandater hkmet, cemiye
tinin tannm kiilerini i blgelere sr
gn etti. Hoybun Cemiyeti Krdistanda
yaplmakta olan ihtilal hareketlerinin
sebeplerini izah ve Krt haklarn mda
faa eden bir para Elkeziye Krdiye
Dieri Franszca La Question K urd
ve ayn konuda bir de ngilizce kitap
Yirmibirinci Blm Say 62; Sayfa 8 d e
kararak Dnya kamuoyunu Krt dava
Aylarca devam eden savalarda Trk askeri nemli bir
s hakknda aydnlatmaya alt.
baar elde edemediinden snr dzeltme ismi altanMustafa Kemal paa hkmeti 1928
da Van vilayetinin bir ksm arazisini rana terk etmek
senesinde yapt af kanunuile Krtleri
suretiyle verdii avantajlarla yardmlarn temin etmi
yattrmadn anlaynca Ar askeri
olduundan, Ar kahramanlarnn her tarafla alakalar
harekatndan sonra 1932 senesi May
kesilmiti. Haftalarca ala katlanan mcahitlerin bu
snda Trk olayan topluluklarn assimi
artlar iinde savaa devam edebilmeleri imkansz bir
lasyonu ve datlmas hasusunda bir ka
hale gelmiti. A, sefil, perian kalan aile ve ocuklar
nun kard. Bu kanun layihasnda ak
n kesin olan alk lmnden kurtarmak iin, maale
a Krt kelimesi telafuz edilmemekle
sef, Ary terk etmek zorunda kalarak, ran hkmeti
beraber Trkiyede younluk itibaryla
topraklarna iltica ettiler.
Krtten baka bir unsur bulunmas ka
Krtlerin byk bir gayretle kendilerini savunmalar
nunun Krtleri ortadan kaldrmak kas
karsnda aciz kalan Trk ordusu komu devletlerin
tyla yapldna phe edilemez. Bu ka
yardm olmasayd; yz bin kiilik bir kuvvet daha ge
nunun layihasna gre Trkiye dahilin
tirseydiler bile yine de Arya giremiyeceklerdi.
de nufuz youluunun ve dzenlenecek
hsan Nuri paa, Hoybun merkezine gnderdii bir program dahilinde datlma yetkisi
Arya yaplan Trk ordusunun taarruzunu bildirenileri Bakanlna braklarak iskan
raporunda gsterdii arzu ve zarurete, buna bal ola
noktasndan Trkiye drt mntkaya ay
rak Merkez Heyeti Arnn ykn hafifletmek mak
rlmt.
Akrabalarnn desteini alamad iin Hoybunun saldr proramnn uygulanma
sadyla gneyden 3-4 Austos 1930 pazartesi gecesi
1- Numaral mntka Trk kltrne
sna katlamayan Haco Aa
(Doza Krdistan Sayfa; 161)
aada rnei grlen 112 sayl 10 Temmuz 1930 Ta
mensup nufuzun youn olduu yerler.
rihli raporunda Trk kuvvetleri ile savamaya karar
2- Numaral mntka Trk kltr iin
verdi.
de assimile edilecek nufusun nakil ve iskanna ayrlan yerler.
tan a bir taarruz hareketi plannda gsterilen fermandarlk3- Numaral mntka Trk kltrne mensup muhacirlerin
lar ortaya karma ve ihtilal hareketine allahn yardm ile hkmetten yardm istemeksizin serbeste yerleecei
htilal harekatna destek karar
3-4 Austos 1930 pazartesi gecesi yardm etmeye karar ver
11 Haziran 1930 tarihinde Hoybunun Ar mntkasna
yerler.
Trk ktaat tarafndan taarruz edildii askeri komiseri h mitir.
4- Numaral mntka shhi, maddi, harsi, siyasi, askeri, in
10 - Temmuz 1930.
san Nuri paann ol babdaki raporundan ve szkonusu taar
zibati sebeplerle boaltlmas art, aka iskan ve ikametin
ruzun nemli bir askeri gle gerekletirme ve hedefin Ar
yasak olduu mntkalar.
Bu karara banaen Gneydeki Hoybun tekilat alt fermanmntkas ve civarndaki Krtlerin imha olduu Trke gaze
Bu kanunun dolaysyla Hoybun Cemiyeti 16 Haziran 1932
telerin yaynlarndan da anlalmakla durumun aratrlma darla taksim edilerek Irak hududundan Cerablusa kadar
tarihinde Krt milletine datt aadaki beyanla milleti
sna ve incelenmesine karar verildi. M uhtelif gazetelerle da uzayan huduttan Kuzeye doru bir taarruz hareketi yapla direnie armt.
hilden alnan raporlar ve haberler, dahile gnderilen kast cakt. Ben Mardin vilayetinden Derik kaza merkezine kadar
Aziz vatandalar.
olan cephede, Ekrem Cemil paann fermandarlnda
larn getirdikleri bilgilerden anlalmtr.
te bugn ^rt alemini felakete gtren byk tehlike
Trkiyeye geen kuvvetle beraberdim. Harekete balanaca gelip att. teden beri Krd imha etmeyi emel edinen
1- Ar da gerekletirilen taarruzun hedefi Ar y imha;
3 - 4 Austos gecesinden evvel bu cephenin Kuzeyinde Trk hkmeti hi bir gn bu kadar ak olarak maksa
Van, Bitlis, Erzurum civarndaki Krtleri katliam etmektir.
Nitekim Trke gazeteler, ordunun gzergahndaki kyleri bulunan Hoybuncu arkadalarla muhabere suretiyle veya dn ortaya koymamt.
imdiden yaktn ve ahalisini katliam ettiini itiraf etmek bizzat grlerek szkonusu kararn uygulanmas iin aln
Byk Millet Meclisi ismi verilen dalkavuk grubun
mas gereken tertibatn ekli kararlatrlmt. Bu arkada
tedirler. Douda bu hareketle amalarna ulatktan sonra
yapm olduu kanunu imdi siz de her halde grm,
lardan bilahare Trkler tarafndan idam edilen Gurslu Mah
batya ve gneybatya ynelerek buradaki Krtler hakknda
okumusunuzdur. zellikle can alacak noktalarn s
mut Alier aa gizli olarak gelip, hareket hakknda biimsel
da ayn yntemle hareket edilerek Trkiye dahilinde bir daha
tanbulda kan Milliyet gazetesinin 5 Mays 1932 tarih
grmelerden
sonra
tesbit
edilen
talimat
alarak
geri
dn
Krt meselesini srdrecek hi bir unsurun faaiyetine izin
2237 numaral nshasndan alarak aynen yazyoruz.
vermeme arzusundadrlar. Olay Hoybun ca bilinen ve genel d. Mekinanl Sado Hemi Gaso aaya da mutemedi aracl
Ana dili Trke olmayanlardan mrekkep olmak zere ye
bir ihtilalin gerekletirilmesini gerektiren aracn henz te yla teblikat yaplarak kararn uygulanmas konusunda an niden ky, mahalle, sanat ve hizmet zmresi veya i snf te
lama yapld. Derik erafndan Hac Osman Reo aann
min edilmemi olduu gibi, memleket dahilinde yaplmas
kili veya bu kabil kimselerin bir mahalleyi bir sanat zmresi
an meselesi olan tekilat da henz tam anlamyla oluturul- olu kymetli aydn bir vatansever olan lyas efendi de yap ni veya bir i ubesini kendi mensuplarna mahsus ve mnhemanukla beraber, ancak yukarda dendii gibi Trkler A lan muhabereye binaen derhal gelerek hareketin tertibine sir vaziyete getirmesi yasak olacaktr. Ana dili Trke
katld. Bu arkadalarn muvafakati ile ve kuvvetlerine daya olmayan ve Trk milletine mensup olmayanlarn datlmas
r 'ya ynelik taaruzlarnda amalarna ulatklar takdirde,
nlarak tanzim edilen hareket plan malesef tatbik edilemedi.
Krt milli uurunun canl bir rnei olan Ar y datarak,
milyonlarca Krd drtbin seneden beri ecdadnn yaad
Krdistan da yapacaklar tahribat ve katliamlarn gerek Hareketin icras kararlatrlan 3 - 4 Austos gecesi Mar ve halen kendisinin de yaamakta olduu ana baba yurdun
letirilmesine meydan brakmamak dncesi ile Genel dine alt kilometre yaknlkta bulunan bir yer olan Diyr dan alp lisann bilmedii Anadolunun insanlar iine btn
Merkez, ister istemez emrivakii kabul, Trklerin hedef ve ga Bndara da toplant yerine gittiimizde, birisi Mahmud
oluk ocuu ile a ve sefil atmak bunlar mahvetmek deil
yelerine ulamalarna engel olarak Krtleri katliamdan kur Alier, dieri Sado Hemo Gaso tarafndan gnderilen yanlz
midir?
tarmak emeline, buna bal olarak Gneyden, Kuzey Krdis iki haberci bulduk. Bizim Mardini muhasara etmemizi ve
Devam edecek

Zinar

BOLUM

RUPEL / SAYFA 8

22

KRDSTAN PRESS 02 ADAR / MART 1988

edebiyat hner an d

snRun
Ol
B v gotin em quncikek nuh di
rojnama xwe de jndar dikin.
Di destpk de bo demeke dirj
em sitrann gel, aliy Tor ku pirraniya wan aliy mitrib qereiyn
w nav tn gotin binivsin. Hd
hd em ji navn din j sitrann gel Kurd li hev bidin hev pk
xwendevanan bikin. Em bibnin ku
pirraniya caran, eyn sitran an rok,
rdan, lawik hwd. li navn cida bi
awak din tn gotin. Yan hin gotin
hin buyer, yan tn guhertin, yan li sitran zde dibin, yan j ji sitran km
dibin. L mabet eyn dimn. Di v
xebata xwe de me dt ku pirraniya
caran eyn dengbj eyn sitran, yan
lawik li c di rewn cida de herweha di kasetn cida de ne bi eyn
away bi eyn gotina gotiye. Em ka
rin vtit weha qebul bikin. Gava k
ta dengbj l b, sitrana xwe j
renga-reng dik, dineqin ji dil dibi. L gava ew bi kt e tite dibj
j dib weKe savara rij. B kt disitrn, sitrana xwe bi tam nak, gotina li
ber dil bi away hunermendiy li ba
dil rn nak.
Ev yeka jor li ba dengbj me ba
xuya ye.
Gava xwendevan van sitranan bixwnin li eyn sitranan di kasetn ci
da cida de guhdar bikin wan bidin
ber hev, ew xwe bibnin ku eyn
pare, by ku mabet b guhertin bi
awak din dibj. Migam sitran
mabet yek e l away gotin xeber
hin caran cida tn gotin hin caran
gotin tn guhertin.
Mitirb qere; komeke b c war,
b qmet b xwed. Li her derew bi
avek kem-buha tn dtin.
Li Krdistan j mitirb qereiyn
m eewhabn. Nihajewha ne. Lbila her kes bizan, ew mitirb qereiyn ku me "ronakbr xwendeyan
j km-qmet didtin, beek mezin ji
anda Kurd, di aliy deng muzk,
sitran rok, lawik dlok erran
de jndar hitine. Eger ne ji wan mi
tirb qereiyan ba ne, heta niha me
gelekji vand ji br kirib. Wan ev
and nenivs le bi dev jndar kir.
Gel me bi awak git xwe ji anda
xwe bi tesra slam dur kir, ji tirsa
dewletn mtingehkar bi kar ne an
bi tirriya anda Ereb geln serdest
girt.
Di dlan ahiyan de adedn me
yn Kurdan qedexe bn. Ev qedexe
nem ji dewlete hem ji dn slam b.
L adedn dn r biday yan yn
Ereban yn bajar" (tirkan) ser
best bn. Selewat kelewat xr bn,
' uy oy eminem di nya dt b l zirav, g ew r, seyr xatn g ulzer
n me kar eytan" bn.
L mitirb qereiyan ev yek ne ki
rin. Wan anda Kurd di bin tesra slam, dewletn mtingehkar ku an
da Kurd qedexe dikin de, di bin her
zehmetiy de li ser miln xwe kirin
ann ta ro.
Li Tor, dema em qala mitirb qereiyan bikin, bik goman, MIRADO, ew b bra me. Ez di rojn p
me de bi awak fireh li ser Mirado bisekinim. Li ser w ina w, sitran
huner w dixebitim. L i mixabe ye
ku durbna welt, xerb dib sebe
be zehmet karek dur dirj.
Niha ez bi sitrann ku w di ber kemana xwe re, bi w deng kemana
xurt digotin dest p bikim.
17.02.1989

Yar gewr, gid gidyan, dinyay, li me germ e

l l gidyan kelan dikel
Dhn bala min lb ji binya Urfa, li ola Herran
Va ye wan xezala kahrn xwe dane mexel, yar gewr
yar yar yar gewr
Heta sal sala par v ax, tuy qzek y, gihand
di mala bav xwe de by gewr
Saliya ber v sal te ew herrak day dergu
ji xwe re kiriye kar emele gewr
Dene wax qurimyo gundo, ax ewityo gundo
Ax de gewra min near e, xewa min by te nay gewr

Yar gewr gidyan, dinya li me havn e, l l zalim

l l gidyan kelan dikeli
L l gidyan va ye havn e, li ola Herran ew kahr xezala
de awa d li kahrik xwe di mij-mijin
Heta sala par v ax tuy qzeke y, di mala bav de
de ne zewic gewr
Saliya ber v sal gewra min mr kir
Ez di soqaq zaboq gund de bihurm, gewra min
ket ser herrak day dergu
Ji kul mereq, ji keder ji mital dinyay
ji xwe re ma ye, dipnij gewr
Dene wa rn, gewr, ax avre, gewr
Ax de gewra min delal e, xewa av min b te nay gewr

Eman eman xa delal ji bona xwed em yar kin

de yar kin, hewar l l, were lo lo
Wele min d xa min di nava soqaq mehel de bihur
Qupa sng ber te filit, cot memka l sor sip kir
ha wer l l
Wele fesad ewan gund mala bav min xa ne ba hakim adil
Ax, li min xa delal, l fesad kir
Wele bere xwed j raz be, hakim adil go belk her do cahil in
nezan kir, were l l
Wele ji bona wa av tey re-belek, bejn bala zirav
lv tey speh
Wele heft saln min te qedehan, min dinya girt,
l axret jibr kir,

Eman xa delal min go ez ne x im, l ne derw im

ax hawar l l, wer lo lo
Wele ez rajime krek ji way qesaba bavjim ser dil xwe reben
l biqelim, wer l l
Ez rabim kul ahn mereq keder lawik xwe reben
l j bavjim
Wele xwed xr li kambax gund me qela ne
De ez herim kul ahna derd dil xwe j re bjim
ha wer l l
Eman eman eman eman x delal

Eman eman xa delal min go ez nizanim ev i dar e

di hewa me de, ax wer l l, wer lo lo
Wele min go dhn bala xwe didim, va ye payiza pa ye
dara pel xwe weandin, lo bi ser me de, ax wer lo lo
Xwed mirad miradxwaza, dinya alem hasil bik
Ya min xa delal, wele nav doek va balgiha l qedfe ye
Eman eman eman eman eman eman eman, l xa dn

Derw M. Ferho
KRDSTAN PRESS 02 ADAR / MART 1989

RUPEL / SAYFA 9

politika * ekonomi * toplum

Fransz Sosyalistleri de Eylln yannda

Militarizme
evet mi?
Evet, nihayet her trl uzlamazlk senaryolarndan sonra
Fransz sosyalistleride, Eylle evet dedi. Eylln demok
rasiye getiine (!) karar kld...
Duyduk duymadak demeyin, Fransz sosyalistleri de zal h
kmetinin demokrat Tna ikna oldu. Trkiyenin ufak tefek arzalanyla da olsa, demokratlatn savunmaya balad. Ve hatta
bu yoldaki grlerini bugn, Fransadaki szm ona ki sosyalist
hkmetin Dileri Bakan; Milletvekili L. Aisne Bernard Lefrancn 25.07.1988 tarihli yazl sorusuna, 30.01.1989da verdii yazl
yantta (ki bu haber parlementonun resmi gazetesinde de yaynland)
TRKYE DEMOKRASYE GEYOR diyerek, zal ve Eyll
rejminin icraatlarn onaylad.
ite bu tavrn belgesi... Trkiyeli bilimsel sosyalistlerin malmat
na sunuyorum. Ve diyorum ki; tanr bizi byle sosyalist lerden
de, d ost luklarmdan da korusun!. .Biz gerisinin de dmanlarm
zn da icabna bakarz...

Temel Demirer
Paris
13.01.1989
ULUSAL MECLS FRANSA CUMHURYET
Bernard Lefranc
zgrlk - Eitlik - Kardelik
Aisne Milletvekili
Paris, 3 ubat 1989
Soissons Belediye Bakan
Bay Temel Demirer
D/BL/IG

32,rue Moret
75011 Paris

Bay, Trk siyasi mltecilerinin durumuna ilikin yazl soruma sayn Dileri Bakannn
verdii yantn metnini size iletmekten eref duyarm.
Alm olmanz ve ilemlerinize yant verme arzusuyla, en iyi hislerimin ifadesini kabul et
menizi rica ediyorum.
Bernard Lefranc
ULUSAL MECLS
Genel sekreterlik
Sorularn Blm

Paris 1 ubat 1989

BAKANLARIN YAZILI SORULARA YANITLARI
30 Ocak 1989 tarihli 5 nolu Resmi Gazetede
(Ulusal Meclis, yazl sorular) kan yant
D Politika
(Trkiye)

916. 25 Temmuz 1988 Sayn Bernard Lef

ranc, Sayn Devlet ve Dileri Bakanndan,
Trkiyede demokrasinin gerekten yeniden
tesisine katkda bulunmak iin ve zel olarak
ta, bu lke hkmetinin kendisini Avrupa
Topluluu nnde angaje ettii gibi halen ka
bul grdkleri topraklarda yaayan Trk si
yasi mltecilerini vatandalktan karmay
durdurmas iin hangi aralar harekete ge
irmeyi dndn sormaktadr.
Yant: Fransz hkmeti, Trk Babakan1
nn insiyatif altnda bir demokratikleme s
recine giriikliini kaydetmektedir ve bu er
eve iinde, insan haklarna daha saygl ol
ma yolunda yadsnamyacak ilerlemelerin
gerekletiini
gzlemektedir.
Ancak,
(Fransz Hkmeti) hassasiyetini srdrme
yi ve gerekli grecei her durumda Trk yet
kililerin dikkatini bu soruna ekme hakkn
RPEL / SAYFA 10

elinde sakl tutmay dnmektedir. Dn

ce suuna ilikin bir ok hapis durumu ve in
san haklarn ihlal eden dier durumlar, ok
ksa bir sre nce en yksek dzeyde ele aln
mtr. Ayrca Fransz hkmetinin Avrupa
Topluluu nnde halen kabul grdkleri
topraklarda yaayan baz Trk siyasi mlteci
lerinin vatandalklarn ellerinden almaya
dayanan pratie bir son vermeye ilikin sayn
milletvekilinin dedii gibi bir engajmana gir
dii konusunda bir bilgisi yoktur. (Fransz
Hkmeti) Nisan 1988den buyana hi bir
Trkn vatandalktan karlma durumuna
rastlanlmadn kaydetmitir. Ve Trk Ba
kan Bay Turgut zaln son basn toplants
srasnda vatandalktan karlan Trklerin
lkelerine geri dnmeyi istemeleri halinde
durumlarnn tekrar incelenmesiyle bizzat
ahsen ilgileneceini belirttiini not etmitir.

B111BII1 B8
sinin olay yerinde yapt almalar ele
alarak bu gle ilgili bir dizi hazrladk.
Bu kanl g, ada Krdistan tarihinin
nemli kesitlerinden birisidir.

lm Getiren Bar
ran ile Irak arasnda 1980den bu yana
sre gelen savan sona erdirilmesi iin
Birlemi Milletlerce alnan atekes ka
rar 20 Austos 1988de yrrle girer
ken; Irak ordusu da kara ve hava kuvvet
lerinin tm gc ile Gney Krdistanda
yirmi bin kilometre karelik bir alanda
yaayan Krt halkn yok etme harekat
n balatt. Pemerge glerinin deneti
minde bulunan bu blgedeki Krt yerle
im birimleri uak ve helikopterlerin
aralksz bombardman ile yerle bir edilerken, yz bin kiilik kara kuvveti
de, en gelimi silah, ara, gereci ile
Gney Krdistandaki Pemerge mevzi
lerinin zerine gnderildi. 22 Eyll
1980den 20 Austos 1988e kadar Iran
ile srdrd savataki kayplarnn
acsn Kltlerden karmak istercesine
saldran Irak askeri gc bu aamada
da, kimyasal silah kullanmaktan kan
mad. Gney Krdistandaki sivil yerle
im birimlerinde yaayan Krt halk,
Kzlha bekliyoruz, Kzlha bura kimyasal silahlarla yok olmaktan kurtul
mak iin Trkiye ve ran snrlarna
ya gelsin diyorlard.
doru gece yryerek, gndz saklana
ocuklarmz hasta, ocuklarmz
rak g ederken, ounluu ocuk, ka
kurtarn diyorlard.
Ve ocuklar lyordu alktan, hasta dn ve yallarn oluturduu otuz bin
lsn g yollarnda brakt...
lktan, yorgunluktan...
25 Austos 1988de Cenevrede ran ve
Kimi on, kimi onbe, kimi yirmi, kimi
Irak heyetleri arasnda bar grmele
de krk gn yrm ocuklar...
ri balarken yaklak yirmibe bin kii
, be, yedi, on, on be yanda... A
snr geerek Trkiye Krdistanna
plak, ayaklar yaln, salar bitli, eli
yz toz toprak iinde; sarnken es girmiti. emdinliden Slopiye uzanan
Irak snr boyunca eitli noktalardan
merlemi, esmerken kararm, atlak
snr geerek Trkiye Krdistan top
dudakl...
raklarna giren Irak Krtlerinin oun
ocuklarn alktan kaynaklanan
alaylar, birlikte g ettiimiz kpek luunu bu aamada Behdinan blge
lerimizin yine alktan kaynaklanan ulu sinden gelenler oluturuyordu. ncele
ri daha ok Geyman dalarndaki
malarn bastryordu diyordu bir Krt
geitleri kullanarak snr geen grupla
anas...
ra daha byk gruplar eklenerek Trki
Ve acl ama o denli de yrekli, inanl
ve kararl Krt halk bir dram daha ya ye - Irak snr boyunca her noktadan gi
riler yaplmaya balannca olay zerin
yordu 1988 ylnn Austos aynda...
deki gizlilik perdesi de, araland. 28
Austos 1988de snr boyunca eitli
noktalarda kurulu karakollara da, snr
Trk Smrgecilii
geenlere engel olmamalar emri verile
Afganl soyda ve karndalarna (!) rek snma resmi nitelik kazand. udevletin tm olanaklarn cmerte kul kurcann Keide yaylasndan, Uluderenin Ortaba mevkiinden, Beralann
lanan Trkiye, Krdistan kana bula:
ra yaylasndan binlerce kiilik grup
maya, Krt halkn toptan imha etmeye
ynelik almalarn alabildiine sr lar halinde gelenlerin yan sra; Nakosdryor. Afganistandan kap Trkiye1 la, Erdavil, Klna, Gerd, Gerepe,
Bayan... vb. dier blgelerden gelen
ye snan Afganl gmenler iin Krdistann yreinde evler diktiren, onla onbinlerce Krt gmeni, Slopiden,
emdinliye uzanan snr boyundaki
ra i bulan; basnyla, yaynyla bu
gmenleri Trk halkna zorla ve bas yzlerce geitten Trkiye Krdistanna
giri yaptlar....
kyla sevdirmeye alan bu kanl lke,
G srasnda Geyman Dalar, Sm
Saddam celladnn zoruyla kendi top
raklarnn bir blmnden dier bl bl Da, Arif Dalar, Bayurdu tepe
leri, Noalyan Dalar zellikle 25
mne gemek durumunda kalan onbinlerce Krde, yaam ekilmez hale sok Austos 1988 ile 28 Austos 1988 tarih
mutur. .. Bunlar, Saddam adna Trki leri arasnda olduka ilgin grntlere
sahne oldular.
yede tutsak olarak tutulmaktadrlar.
Bu dalardaki vadilerde, kaya oyukla
Bu bir smrge yntemi, bu bir s
rnda, aalk dere kenarlarnda snr
mrgeci mantktr!..
Ama Trk smrgecilii, bozkurt b a r-. gemek iin olanak arayan on binlerce
barl ite ve dta alabildiine tehir ocuk, kadn ve yalnn alktan, yor
gunluktan, uykusuzluktan kaynaklanan
ediliyor, alabildiine mahkum ediliyor.
insanlk d grntleri Trkiye KrDnya halklar bu cinayeti, bu vaheti
distanna giri yaptklarnda ak seik
kinle, nefretle knyor.
ortaya kyordu. Beralanm ra yayGetiimiz gnlerde sve ocuk
Esirgeme Kurumu, Trkiye Krdistan1 lasnda dnyann drt bir yanndan ola
n da korkun bir yaam srdren on- y izlemek zere blgeye gelmi basn
mensuplar bu gn tanydlar...
binlerce Krt mltecisi ile ilgili uzunca
bir rapor yaynlad. Bata sve televiz
Devam edecek
yonu olmak zere, tm sve basnnda
geni yanklar uyandran bu raporun ba
Mahmut BAKS
z blmleriyle, Krdistan Press gazete

KURDSTAN PRESS 02 ADAR / MART 1989

Bl X W E N D E V A N A N R E O K U Y U C U L A R L A

Erol Severin Dkt

nciler zerine [II]
Okuyucunun sabrna snarak,
Bay Severin yazsndaki baka bir
blme geeceiz.
Gneydou Anadolu, ise, eitli
halk gruplarnn, slam - Hristiyan
lk - Yahudilik - Putperestlik in eit
li kiliselerine balanarak yaad
bir blgedir. (S.65)
nce, Bay Erolun itahla kulland
, Gneydou Anadolu szc
hakknda bir iki ey sylemek gere
kiyor. Bay Erolun deyimiyle G
neydou Anadolu Krtlerin (Zaza,kurm anc) anavatann bir paras
dr. Bu kara parasnn herkese
bilinen ad da Krdistandr. G
neydou A nadolu tanmlanmas,
T.C. nin Krtlere zorla benimsettirmeye alt bir kavramdr. Bay
Erol bu kavram zellikle ve bilinli
ce kullanyor. Trk Devletinin
Misk- M ll snrlarn gz gi
bi koruyan bu zatn, Zazalara ilgi
duymasnn ardnda, baz hain
amalar grmek hi de g deildir.
Ayrca, Bay Erol sayesinde putpe
restlerin de yrede yaadn ren
mi olduk. Ancak yaasalar da,
liPutperesliin, slamln, Yahudi
liin eitli kiliseleri olmaz. Bilin
dii gibi kiliseler yalnzca H risti
yanlkta var. Dier dinlerin baka
ibadet yerleri olduunu sylemeye
gerek var m?
Tekrar Zaza folklrne dnyo
ruz.
Piran
Zaza
folklrn
inceleyen Bay Erol, doast
glerin sakladklar hzinelerin
kahramanlar tarafndan ortaya ka
rldn sylyor. Bu grlerine
kant olarakta unu gsteriyor:
Dicle kasabas ve evresinde hal
kn kazma, krek elde, sakl define
leri arad sk sk grlr (S.66)
Bay Erol, baltay yine taa vurdu
nuz. Piranda halkn kazma krek
elde sk sk define aramas gibi
acayip hadiseler olmuyor. Piran ve
Piranllar bu samalklarnza kant
olarak gstermekten vazgein. n
k ok komik bir duruma dyor
sunuz. Piranda definelerden bahse
den bir iki kii var. Byle insanlar
dnyann her yerinde var. Dnyada
ki btn bu insanlar Zaza folklrnn motiflerinden etkilenmi olm a
snlar m Bay Erol, ne dersiniz?
Bay Erol'un dkt incileri ayk
lamaya devam edeceiz.

Stockholmn lo meyhanelerinden
Piran anlatlmaya kalklrsa, ancak
bu kadar olur. Hangi ipek giysili ka
dnlardan bahsediyorsunuz Bay
Erol? Piran baka bir yerle kartr
m olmalsnz. nk Piran iyi
bilenler, yle siyah ipek giysili ka
dnlarn (hele bir de destan syle
mek iin) ellerinde denekleriyle
ky ky dolamalarnn imkansz ol
duunu ok iyi bilirler. Sizin bu yaz
dklarnz iin de errkey (Errkey:Zazacada, taacp ve hayret ifa
desi olarak kullanlan bir szck.)
derler sadece. Bu nedenle siz, bu
Asuryeniyl bayramyla, Yunan kla
sik korosu arasnda baka bir gei
noktas bulmaya aln. Bu konuda
Pirandan size hi hayr gelmez.
Hamdan Karmat ve Babek gibi
halk nderlerinin Piranda yaayan
anlar hakknda yazlanlar incele
meden geemeyiz.
Zazalar srekli baka halklarn,
uluslarn basks altnda yaam i
leli bir halktr. Ortaada, Mezopo
tamya ve ran d aki Mazdak ve Ham
dan Karmat gibi halk nderlerinin
nnde yrd halk ayakalanmalarnn, daha sonraki yzyllarda
Babek ayaklanmasnn anlar bu
yrede yaam aktadr. (S.66) diyor
Bay Erol.
Her eyden nce, Zazalarn
ilesinden sizin hi rahatsz olma
dnz, btn bu yazdaki sorumlu
luklarnzdan anlyoruz. Bu konuda
ki iddialarnza gelince; bu grleri
ilk kez siz ileri sryorsunuz. Bu
ayaklanmalarn 9. yyda olduu dik
kate alnrsa bin yl akn bir gemi
e sahiptirler. Bu anlarn yrede na
sl yaadn merak etmemek ola
nakszdr. Brakalm anlar ayaklan
malarn yrede bilinmesi bile ok
nemlidir. Ne var ki, alkanlk hali
ne getirdiiniz, ezbere yazma uslub, merakmz giderecek cinsten
deildir. Ama sz konusu anlarn,
yrede nasl yaadn bize akla
mak durumundasnz. Okuyucu aa
daki satrlar dikkatli okursa, as
lnda, anlarn yaayp yaamad
konusunda bir fikir edinebilir.
Tarihi kaynaklara gre, Hamdan
Karmat ayaklanmas, 9. yyn sonla
rndan 10. yyn balarna kadar de
vam ediyor. Oysa Babek ayaklanma
s 9. yy balarndadr. Bu verilere
gre, Babek ayaklanmas, Hamdan
Karmat ayaklanmasndan brakalm
yzyllar sonra, yaklak yz yl n
cedir. Bay Erol iddialarnzda hala
srarlysanz, iddialarnz bir kay
naa dayanarak dorulatmalsmz.
Ve bilmelisiniz ki, tarih bir bilimdir.
Kuru-sk atmalara tahamml
yoktur.
Bay Erol, yanllarna yenilerini
ekleyerek, yazsn yle sr

Daha yakn zamanlara kadar si

yah , ipek giysiler giymi Zaza kadn
lar, ellerinde denekleri ky ky
dolaarak bu kahramanlarn ykle
rini anlatrlard. Bu destanclar,
Asur yeni yl bayramalaryla, Yunan
klasik korolarnn arasndaki bir ge
i noktas olarak kabullenebilinir.
stelik hala yaayan, sren bir gele
nektir bu. (S.66)
Bu kadarna da pes dorusu!...

KU
R
D
ISTA
M
I

.J L

m nam a hetteyi

haftalk na/.ete

jJ L

1J

Kurd - Tirk
Krte - Trke
Rojnama Heftey Haftalk Gazete
Hejmar - Say; 63 (9) Hefte 9
02 Adar Mart 1989

Kurdisk Turkisk
Veckotidning
Nummer; 63 (9) Vecka 9
02 Mars Adar 1989

Berpirsiyar Git
Genel vavn ynetmeni
Orhan KTN, 08 - 29 50 56
Berpirsiyar Algir
Yardmc Ynetmen
etn EKO, 08 - 29 83 32
Adress; Box 7080, 1727 Sundbyberg
Bro; rsvngen 6C, Hallonbergen
Tlf; [46J 8-29 83 32
Telex; 131 42 ANK S
7elefcvc; 08-29 50 56
Bankgiro; 343-5559
Postgiro; 2 65 33-0
apxane Bask;
Tidnings Tryckarna p land AB

Chefredaktr och ansvarig utgivare

Orhan KOTTAN, 08-295056
Redaktion sekreterare
etn EKO. 08-298332

dryor:
Cumman airetinden yedi gen
lmlerine gitmektedirler. Nedeni
kan davasdr. Kan davas, bu yre
halknn tepesin* km bir kara
basandr. D icleye bal ky, kan
davasnn kard korku ve lmle
boalmtr. ok l veren bu ky
halkndan sa kalanlar ekip baka
yerlere g etmilerdir. ren olan
bu kyde yanlz keklikler, kartal
lar ve ylanlar yaar. Dier kylerin
avclar bunlarn kekliine dnp
bakmazlar bile, kutsal saylr bu
keklikler avlanmazlar. (S. 67)
Her eyden nce Cumm anlar airet
deil, bir ka kardeten oluan k
k bir ailedir. Bu aile Pirann iin
de oturuyor. Bu gne kadar hi kim
se ile kan davalar olmamtr, dola
ysyla yedi genleri de lme
gitmiyor. Pirann iinde hi keleki
yoktur. Kelekiler Pirann dousun
daki kurmanc kylerinde oturuyor
lar. yine Piranda ky deil, bir
ky (Dlb) ve bir mezra (Ver roy)
kan davasndan boalmtr. Bu ky
lere, hem boalmadan nce, hem
sonra defalarca gitmiiz. Pirann di
er kylerinde hangi hayvanlar ya
yorsa bu kylerde de o hayvanlar ya
yor. Ayrca bu kylere zg keklik
olmaz. Bu kylere yakn kyler var.
Yanlarndan geen yolda iin cabas.
Yani sanld gibi, bu kyler insann
uramad ssz yerler deil. Ayrca
avclar da keklii nerede grseler
adresini sormadan tetie basyorlar.

Kadntipleri!
Sayn Muzaffer Oruolu,
Krdistan Pressin 60. saysnda Krdistan d a kadn tipleri bal ile ya
ynlanan yaznzn balnn bu bilgilendirmelerinize uygun den bir balk
olduuna katlmyorum. Bana gre yarattnz bu kadn tiplerindeki zellik
ler, genel olarak tm dnya kadnlar zerinde yaplabilecek bir aratrma so
nucu ortaya kabilecek zelliklerdir.
Yaznzn balnda deindiiniz 4Krt kadnlarnn eitli tipler sergile
mesine neden olan feodal geleneklerin ve saydnz artlarn yaratt ka
dn tipleri ile ilgili blm yaznzn dier blmleri ile pek badatramadm.
Yaznz hazrlarken, Krdistanda yaayan ve sadece buralara zg, gizemli
zellikler tayan kadn tiplerine herhalde rastlayamadnz.
Yaznzda sadece cinsel adan baktnz ve erkee gre deerlendirdiiniz
kadnn, sanrm var olan ve bu saydnz baml zelliklerden daha baskn
ayrca apayr bir tip yaratan zelliklerine deinmeniz Krdistanda ki kadn
tiplerini tantmada sizi daha baarl klard ve bu yaznz okuyan Krt kadn
lar da saydnz tiplere yabanc kalmaz daha az arrlard.
Ayrca bamsz asi kadn tipi nde *elinde silahla, grup halinde dalar
da dolamak doyumsuz cazibeli bir zgrlktr onun iin diye nitilediiniz;
Krdistanda elinde silahla dalarda bamszlk mcadelesi veren byle hi
bir Krt kadnnn varolduunu sanmyorum. Byle kadnlara Krdistann
hangi dalarnda rastladnz ve yaznzn kaynan bir okuyucunuz olarak
renmek isterdim.
Ksacas bugnk Krdistanda saydnz tiplere raslamak sanarm biraz
zor olacak.
Bilgilendirdiiniz tiplerin dndaki tiplerden birine
giren Krdistanl bir kadn okur.

lgin bulduumuz iin aadaki

alnty da inceleyerek yazmz so^
nulandracaz.
Dman olduu airetten yedi
gencin geleceini, kelek stnde
nnden geeceini renmitir.
Hac Rstem, pusunun kurulduu
ayn nn onbin yllk tarihi var
dr. (S.67) diyor yazar.
Burada unlar belirtelim. ayn
kynn kysnda bulunduu Dicle
nehrinin bir kolu olan ve (Roy Detey H aco denilen bu aydan kelek
ler gemez. Bu ay kelek trafiine
elverili deildir. Piran yresinde
kelekler ayn kynden en az 25
km. uzaklktaki, Dicle nehrinin di
er bir kolu olan Dibn ayndan
geer. Byle olunca, Hac Rstem
yanl bir yerde pusu kurmu ve kur
duu pusuda da bouna bekliyor.
Evet, Hac Rstem gibi, sizde yan
l yerde kurmusunuz pusuyu Bay
Erol. Atlarnzdaki bunca isabet
sizlik bunu aka kantlyor. Ta
yn pusunuzu irin Krdistandan,
tayn baym telere ok telere!!!

Av. . K u ra y A N G E R 1942 1989

Trkiye ve Krdistan yurtsever, devrimci hareketinin isimsiz bir
kahraman, emeki halklarmzn onurlu ve mcadeleci evlad,
Avukat . Kuray Angeri 20 Ocak gn saat 01de, tedavi grmek
te olduu Blingny hastahanesinde yitirdik.
O, hi bir zaman ve hi bir dnemde kiisel kar, kariyer ve mev
ki peinde komad. Yaam boyunca urunda savam verdii i
i snf ve alan halkn ulusal ve toplumsal karlarn, kendi bi
reysel karlarnn, stnde ve nnde tuttu.
O, lkelerimizde verilmekte olan demokrasi, bamszlk ve sos
yalizm savamnn bir militan ve ateli savunucusuydu.
O, TCnin resmi ideolojisinin dnda, Krt ulusunun ve dier
ulusal aznlklarn dostu ve gerek bir enternasyonalistti.
Dostumuzla, kardeimizle, yoldamzla, srgnde yaamann
aclarna ve hastalna kar yetirince ilgilenemedik, zntmz
byktr.
Onun kayb, bundan sonra kendi aramzda gelitirmek grevin
de olduumuz dayanma anlay iin bize ders olmaldr.

Dostlar

J. Espar

Nivsarn ku tn andin ii xwediyan venagerin

Gnderilen yazlar iade edilmez
Redaksiyon dikare nivsarn ku ji
rpeln xwendavanan Serbest
Kurs re tn andin, ii gor dzena rpelan, kurttir bike.
Serbest Krs ve Okuyucu Sayfas
iin gelen yazlar, zne dokunulma
dan sayfa dzenine gre redaksiyon
tarafndan ksaltlabilir
Eger xwediyn nivsarn kurd titek taybet nebjin, redaksiyon dika
re, li gor standardn ziman kurd,
___________ guhertinn pewist ke

Postadress; Box 7080, 1727 Sundbyberg

Beskadress; rsvngen 6C, Hallonbergen
Tlf; [46] 8 - 29 83 32
Telex; 131 42 ANK S
Telefax; 08 - 29 50 56
Bankgiro; 343 - 5559
Postgiro; 2 65 33 - 0
Tryckeri; Tidnings Tryckarna p land AB

ISSN 0283 4898

ABONE

3 Meh 3 Aylk
48 SEK-24 DM

D 6 Meh 6 Aylk D Salek Yllk

96 SEK 48 DM

20 8 SEK-104 DM

Tarih / Drok....................................

NAV/PANAV
SM/SOYSM
NAVNAN
ADRES

WELAT / LKE

:..........................................................
:...........................................................

:..........................................................

Hn dikarin heq abonet li ser hesaba GILALA AB Postgiro 26533-0

Stockholm raznin sretek j ji Box 7080,172 07 Sundbyberg-Sweden re
bi garta abone rekin.___________________________________________
Abone cretini GILALA AB PG; 26533-0 Stockholm kontosuna yatrarak, bir
kopyasn Box 7080,172 07 Sundbyberg-Sweden adresine abone kartyla bir
likte postalayarak abone olunabilir.

POSTTIDNING
adress; Box 70 80, 172 07 Sundbyberg-Sweden

Tel; 08 - 29 83 32
Fax; 08 - 29 50 56
Telex 131 42

Li Ermenistan strana evniy!

't ' V ''

arokek b ... Jiyan dsa d e stp k ir li b ajar

L ennakan.
Ev zarok p it zelzela
k am bax bbext hate
d in . H bnav e. D i
nav d est tix to ran de
hatina xw e ya d in bi g irn a
d ik e ...
Li nexw exan g u h n h e r kes li
ser deng w m evan ye. deng m evan b ik xwe li p en cern nexw exan d id e di nav kavln xerabe de
ku bne g o r ji hezaran m irovan re,
d i e rix e ...

felek tune. Ji nika ve dw ar dihej e ...

Ev zarok zarok yekem e, p it hja n d in a erd li b ajar L en n ak an .

B ajar L en n ak an b eriya end m ehan b gor, b ceh en n em , b a g ir
pt ji bo 40 hezar kesan. L zayna
v zarok b m ijda jiy a n , p it zelzel. Jiyan xw e teslm axa sar, axa
bi xw n n e k ir.... Z arok s e m b o la jiyanye li d ij m irin , m irin a b b e x t.
D ayik G ajan je 17, bavik M u rad 20
sali ye. Bav m van bi k teknsyen elek trk ye. Di d estp k a siba
zelzel da M u rad ji h e r tit b xeber, w ek h e r caran d ie kar xwe.
M aa M urad 2 h ezar kron S w d
y e ... D ayik G ajanje m asa tat paqij
dike. Pit p aq ijk irin ew xw es
dikevin laqirdiyan. haya w an ji bay

D ayik G ajanje, zarok xw e li nexw exana tr n de an din . Ev nexw exane ser xw e ji zelzel re ne tew andib li piya m ab. K urik bi
n um era 10245 a hat q eytkirin. L
dayik dixw aze ku nav k u r w Rasm ik be. L dsa j div xw ezr q irar
b id e ...

-Ji m in k ir ku cran m e dw arn

xwe tam r dike, d ibje dayka ciw an
canik.
L sekinandin bi dw ara nakeve.
G ajnje xw es ji tirsa rihn xwe
baz didin d e r ...
-G ava ku ez li pit xw e ziv irm , li
nav hew a m e avn m in bi k u rs
p erd a ket. E rd di bin m in de h erik ,
w eka ku ez li ser b eh ra cem ed
b m , dibje G a ja n je ...

M ala G ajanje s ode ye di nav

b axek de hatiye avakirin, lbel
m albata G ajanje v xanik bi k bi
16 kesn din re p a r dike.
L hatina R asm ik, bye strana evn li b ajar L e n n a k a n ...

Civnek li ser Kurda

ANK Stockholm

Akademiya Kurd bo Zanist Huner di roja 24 Sibat de li Stockholm li ser

pirsa Kurd panelek li dar
xist.
Panel di ro ja 2 4 Sibat de b.
Ji bo m inaqae endam n "K om ta
D ostn K u r d a b ed a r panel
bn.
D i p anel de rojnam evan Jan G uillou, p a rla m e n ter H ans G ran
F ran ck , B erw ed ar K jell Jnsson,
rojnam evan T h om as K onger Jonan Fogelqvst axaftin.
Panel nzk 3 seet do m kir. D i
panel de kesn bedarvan rew a
daw ya K urdistan, Rew a K urdistana B akur, rn Iraq 9 endam n P K K ku nikarin ji sn o rn belediya xw e derkevin ann zim an.
B erpirsiyarn A kadem ji b edarvann panel re xelat pk kir. L i
ser nav A k adem Dr. K em al E l peyiv di d erh eq a xebata A kadem iy
de w eha got: A k a d e m d i sala 1985

an d e li Stockholm ha tiye dam ezirandin, d i qada navnetew de dixebite. A k a d e m dixw aze p is p o r lkolngern K urd ne K u rd d o ra xw e
d e bicivne.
Dr. K em al E l li ser bik aran n a ekn kim yew li dij K urda sekin
rexne li bdengiya Sw d girt. Ji
bed arv an n panel daxw az kir, ku
li ser v yek raw estin.
Di panel de bi aw ak freh li ser
rew a 9 endam n P K K ku nikarin
ji sn o rn belediya xw e derkevin hat
raw estin. B edarn p anel d an xw iyakirin, ku li ser v p irs bi awak
hessas d isekinin dixw azin di v
w ar de xebatn xw e b id om nin.
H erw eh a b ed a r n panel dan
x w iyakirin, ku di kutina Palm de
tew ra ro jnam n sw d ne ba bye
xw astine ku tevgera kurd bi tohm eta
te ro rst m ehkum bikin.
Panel pit axaftina hin guhdarvanan qediya.