Nr: 67(13) 30.03.

1989

Week 13

The Kurdish Newspaper

PRICE
BIHA FYAT

Tel; [46] 08-29 83 32

Telex; 131 42

Telefax; 08-29 50 56

2.5 DM
5 Skr
3G
2.5 Sfr
1
1.5$

NEWROZ Ll KURDISTANE U Ll EWRUPA

B AHIYN MEZIN HAT PROZKIRIN

BIJ NEWROZ
Newroz ji hezar
salan vir ve di nav geln Rojhilatanavn de
t prozkirin. Newroz bi
xwe mtolojiya Kurd de
chek gelek giranbiha
girtiye.
sal j Newroz li
welat dervey welat
bi ah serfiraz hat
prozkirin.
Nehlin ku dewleta Tirk ser Nerwoz ramann ne rast di nav
gel Kurd de birene.
RUPEL2

Div
Jin
riya
xwe
bixwe
veke
RUPEL3

Newroz ji hezar salan vir ve di

nav geln Rojhilatanavn de t prozkirin. Newroz bi xwe mtolojiya Kurd de chek gelek giranbiha girtiye. Mana armanc naveroka xwe wel bi hm awa kiriye, ku hezar sal in, sal bi sal li
ser iyayn Kurdistan hatiye prozkirin.
Sebeba yekemn hmdariya prozkirina v roj bo Kurdan ji bo
azad serxwebn ye. Dawiya
meha Adar roj gava d tabat
germ dike, jiyan ber bi xemilandina din die dema tovn kullk inayiyn Kurdistan xwe ji
axa nerm de dibikivnin, sala n
j destp dike.
Jiyan j ji zivistan derdikeve,
dikeve bihar, di v mtolojiy de
bihar j bi xwe bereket t zann. Di 21 Adar de dema ev
roj wek hev dibin, bihar j ji zivistan derdikeve, jiyana Kurdan car
din bi tabat dixemile. Sari die
germ t, tart die rojn ge tn,
nay ch zev beriyn rt digire, berfa iyayn bilind dihelin ji
iya wek xetek sp xwe berdide
xwar.
Bi v rewa xemilandina din,
mirov j ji sistbna xwe derdike
ve, dest bi xebat dike. Bi v away tabatj jiyana mirov dixemilne.
L bel beriya hezar salan dsa
felek li Kurdan ba ketib. Kurd di
bin zordest nr zalim Dehaq
de dinaliya. Dehaq, li Kurdan
zordestk wisa giran dikir, ku d
Kurd nikarib deng xwe derxe.
Hem kes ditirsiya dixwastin
ku ji v rewa xwe ya near derkevin. Ne ku Kurd qet li hember
Dehaq derneketin. Gelek caran
mrxasn dilpiling li hember Dehaq derketin nerazbna xwe
nan dan. L mixabin Dehaq
avsor wan mrxasan bi fen dolaban kut. Bi v des dar tirsa
Dehaq zdetir kete nav Kurdan
serdestiya Dehaq nav Rojhilata
navn de mezin b.
Di w dem de hesinkarek bi
nav Kawa heb. Hesinkarek b
nav deng b. Ew bi xwe bi xebata hesinkariy zik zarokn
xwe tr dikir. Kawa t gihit ku ev
rew weha nae. Jiyan heysiyeta
mirov ketiye bin lingan, zordestiya Dehaq zde dibe, km nabe. Ji
ber zordestiya Dehaq, xort direvin diin ser iyan gel j dev ji
mal hal xwe berdide, l dixe
die dern dr. Van byern han
kutina mirovan tesrek giran li
Kawa dike. Kawa li hember Dehaq serhildide, gel di bin serokatiya w de r qesra Dehaq dike.
Dehaq digirin dikujin agir
berdidin qesra w. Gel, ji nav kesn bazday ku ne ser iya yek bi nav Ferdun Mecus tnin
w datnin ser text.
Ji v roj heta niha Newroz serketina serhildana gel li hember
Dehaq xwnxwar t zann ji bo
v roj Kurd ahiya azadiy serkeftin proz dikin.
Li Kurdistana Bakur dewleta
Tirk, pit ikestina serhildann
gel Kurd dest bi poltkayn njadperest kir. Bi zor prozkirina
Newroz j qedexe kir. Pit tevgera rizgarxwazn netewa Kurd
li Kurdistana Bakur p ve ,
hyar zanatiya hetew p ket,
dewleta Tirk ne hit Newroz b
RUPEL / SAYFA 2

prozkirin.
Di saln 1976-80 an de dema ji
aliyn oregern Kurd Newroz
bihata prozkirin dewlet bi pols
cendirmn xwe ve r dikir
nedihit Newroz b prozkirin.
An j bihata prozkirin, kesn servaniya prozkirin dikirin, dihatin girtin davetin zindanan.
L bel Newroz li hember ev asteng zilma devvleta Tirk j her
sal ji aliy oregern Kurd ve hat
prozkirin. Ev edeta prozkirina
Newroz ku pit serhildann
geln Kurd hat ikestin, car d
xurt b ch girt. Iro d dewleta
Tirk nikare v heqqeta gelr nkar qedexe bike.
Ji ber v yek j pit sala 1980
dewleta Tirk li ser naveroka Newroz dest bi rokn oven derewn kir.
Heta doh nedihitin Newroz b
prozkirin roja Newroz ordiya
Tirk dikete alarm, ca di van saln daw de dewleta Tirk dibje,
ku: Newroz ya me Trkan e. Me
ve cejn ji Asyay bi xwe re ani
ye. V derewa b bingeh j ch
negirt. Ji lewra prozkirina cejna
Newroz ten di mtolojiya Iraniya, Belciya, Kurda Afxaniya
de ch girtiye. Di naveroka w de
li ser iyayn bilind, agir p dixin
agir bi xwe j di ola Zerdet de
mana xwe ronahiy tne ziman. Ev edeta han di nava anda
Tirka de tneye. Tcar j Tirkek
di 21 Adar de Newroz proz
nake. Di gel hem qedexekirin
astengan, di tkona azad
serxwebna Kurdistan de Newroz ch girt her sal di 21 Adar
de hat pirozkirin. Dewlet meto
da xwe guhart. ro j dixwaze na
veroka Newroz ji azad serxwebn vala bike. Di v war de
divet mirov av wekir be firset
nede ku naveroka Newroz bte
p kirin.
isal j Newroz li welat dervay
welat bi ah serfraz hat proz
kirin. Ev roja cejna netew diln
mlyonan Kurd germ a kir. Li
Unverstn Diyarbekir Istanbol ji aliy xortn Kurd Newroz
hate prozkirin. Bi kurd li ser
panqartan Bij Newroz nivsandi bn. Xortn Kurda govent
digirtin digotin: Bij Azad ,
Em Heleb, Kogir Dersm
tu car ji br nakin!
Ji aliy din ve li qeza irnex
pols j belavokn bi nav,
Newroz iye? li ayxanan li
keyn sk belav dikir. Di v
belavok de dewlet xwedtiya
Newroz dike dibje: Newroz,
ya me Tirkan misilmana ne!

New roz
cejna Kurdan e

Weka me li jor j got, ro devv

leta Tirk dixwaze naveroka netew ya Kurd ji Newroz derxe
Newroz bike ahiyek ad. Pwst e, ku awa ku oregern
Kurd tkona prozkirina cejna
Newroz dan Newroz car d
kirin mal gel Kurd, div ro j li
gor naveroka Newroz xwed l
derkevin w bikin sembola tkona rizgariya netew. Nehlin
dewleta Tirk ser Newroz ramann ne rast di nav gel Kurd de birene. Bi hviya prozkirina
Newrozan di Kurdistanek azad
serbixwe de!

KURDISTAN PRESS 30 ADAR / MART 1988

rzart abori civak

Jina Celal Talaban
Hro Xanim ji bo ziyaretek hatib Swd.
Hro Xanim rojnama
me j zyaret kir. Heval
me bi w re li ser pirsa
jinan rola wan di nav
orea Kurdistana Bar de peyiv.
Hro Xanim bi salan
e, ku digel mr xwe di
nav ore de ye. Tevgera Kurdistana Bar
her end fereh mezin
bye j, l li gor mezinbna tevger di nav w
de rola jinan zde nay
dtin. Helbet sedemn
w gelek in, l li Kurdis
tana Bar bi deh hezaran Kurd di naveyn rizgarkir de dijiyan, hzn siyas qas
15 hezar Km2 erd kont
rol dikirin, di w rew
de j di nav jiyana siyas
de rola jinan zde xuya
nedib.
Hro Xanim li ser van
babetan bersiva heval
me weha da:
Hro Xanim , nzk 2
meh e} di rojnama me de
pirsa jin jinn Kurd
minaqaekirin. T u b ixw e
dem ek direj e ku di nav
oredey. Emdixwazin
di v war de dtinn e j
bizanin. Rewa jinn
Kurd awa dibn?
Min jinn Kurd,
daykn Kurd dtiye ar
xort w ehd b, mr
w ehd b, ew hat meqer (baregeh) me. Bi
rast wext hat meqer
me ez gelek tirsiyam. Ne
xwe b, yan min digot
ez i bjim. Hat, diviya
b min j w bidta, ji ber
ku di w m eqer de ten
ez jin bm. M in nedizan
j re i bjim. Gava hat
dizan jin i got, jin got;
Kurn min mr min
ehd bne, ew ne ten y
min b n " dest xwe ax
dida digot; ew y w
cuc bn, dibii ew bidim
ax, bo proziya a x ...
min wisa dtiye. Jinn
pmerge, jinn Kurd
min wisa dtiye.
Bes ez dibjim, niha
nsbet rewa gel me jin
tirsonek bne. Hez ji xwe
dikin, hez jiyana xwe di
kin, li xwe difikirin. Mrk qna dikin, kurik qna
dikin bt derve. Rast e jiyan ne xo e, rast e kimyew heye, rast e rew ge
lek ne xwe e, l xelk carek dijt, sed car najt...
Min bi xwe mintiqa So
ran nedtiye, dibjin j i al
pwendiyn civak ve
mintiqa Soran j i behdnan pdetir e. Rola jin
zdeir p ketiye, li mintiqa Behdnan min di nav
pmerge ore de qet
jinn aktfnedtin. G eloji
ber i jin di nav ore de
bi aw a ka ktfch nagrin?

jinan heb. Di saln 60

de dewa wan gelek ba
b. Gelek bi hz bn,
rewa ber ji niha batir
b.
Jinn Kurd li Ewrupa
dikarin i bikin?
Welah dikarin gelek
titan bikin. L heta niha
ew nikaribne xwe kom
bikin. Nikarin xwe di nav
rxistinek de kom bikin.
Raste hin asteng hene,
derd zarokan heye, li k
der deynin hwd. Bes
ewana tev de problemn
bik bast in, li beramber rewa milet me ji
xwe ne titek in. Mukiley milet me gelek mezintir e ji jinn me li Ewrupay...

Hro Xanim bi salan e ku digel mr xwe di nav ore de ye

Foto; ANK

Div jin riya xwe

bixwemke
Bi raya min ev xetay
jin e. M imkin e hineka ji
van gotinn min eciz j
bin, l ez rast dibjim.
Li Kurdistana Bar, divt jin rka xwe bi xwe
vekit. Ev ne titek wisaye ku hineka bidin me.
Divt em bi xwe karek
bikin. Wext me karek
kir, em m nav pmerge gava pmerge zan em
dikarin rwa biin, ray
w j t guhertin. Wext
pmerge bizan ez dim
rojek bir bim nm , li
ber topa netirsim dtin
w t guhertin.
Ji ber v divt jin bi xwe
bo xwe rka xwe vekit...
O Ba e, hzn siyas ji bo
ku jin bikaribin bi aw ak
a k tf di nav ore de ch
bigirin,ji wan re r vedi
kin, mecal peyda dikin
yan na?

KURDISTAN PRESS 30 ADAR / MART 1989

E w mecal vedikin.
Ez di w baweriy de me,
ku ew r vedikin, bi ertek eger jin bi xwe bikarib di nav ore de bimnit. Wek nimne li nik
min du tecrubeyn bast
bn. Du grup hatin nav
hzn pmerge. Ke
xortn xwendevan, talebeyn zanngeh bn. G e
lek tgihit bn... Hel
bet ew ten kitb xwendibn, rewa pratk ne wek
kitb b. Gava mirovek
die meqereke pmerge
divt du s roja rn bifkir, ber xwe bidt dora
xwe ku i dibe i nabe,
pa dizane i pwste b
kirin, d ew j radibe li
gor xwe karek dike.
Ger yek bej ez awa
xwarin kim , awa nobedar (harist) bikim,
kes j raz nabe. Ji ber ku
hem pmrge m r

wan karan dikin. Firaxa

dion, hevr dikin, xwarin dikin, nivn dikin, xan paqij dikin. Bes
wext ez hatim, min got
ez nakim; fikrn pm erge j li ser min bi awak
neba diguhere. Dibjin
ew bo i hatiye meqer. Ev
der ne ciy xaniman e ...
E w keikn ku hatibn,
me gelek ji wan hez dikir,
me digot w hd hd
xwe bidin qeblkirin,
xelk hurm eta wan bigirt,
bjt ew din (dikarin)
kar bikin. Hing ew keik li meqerek bn, ez j
m w der min resim
digirt. nzk 15 rojan li
wir mam, pa ez geriyam bi un ve hatim ciy
xwe. Pit du s rojan
pmerge hatin m eqer
me gotin; pnc e xanim hatine nik me, di v
sermay de em jirax pi-

yale dion, ew tn yn paqij dibin, qirj bo me di

kelin j i xw e re j dibjin
pmerge!
Kak xelk tit weha qebl nakit. Bi rast ew zeman nemaye ku xelk van
titan qebl bike. Bi xwe
ev nimnek gelek bik
e. Yan mimkine tu bj
eva ne hjay behskirin
ye. L ez di nav pmerg
de jiya me, pmerge
eger titek wisa li xelk nebnit, bila ew jin ne ku
doktora felsef wergirtibt, doktora tip hebt, bila
70 doktora j hebt, xelk
qebl nakit. Divt pmerge wan, wek xwk,
wek nzk, wek nsan
bibnt.
Li Kurdistana Bar
rxistinn jinan hene,
rewa wan awa ne?
Ber niha rxistina

Hro Xanim , em pirsek siyas j j i te bikin;

p it rn mezin yn Iraq tevgera Kurd j i al esker ve j i gelek ciyan
(mewziyan) p a ve ket..
Naveyn rizgarkir teqrben netna. Niha hvya
herkes ew e ku v havn
li Kurdistana Bar titn
ba bte kirin. Tu bi xwe
rewa siyas esker awa dibn?
Bi xwe morala min
gelek bilind e. unke bi
rast min endn car ev
rew dtiye. Bo min ne ta
zeye. Bo min eve cara p nne meqerat bn girtin. M in xelk Kurd j ba
dinasim. E zjibiukayve
li nav gundiyan dijm.
Dizanim xelk Kurd,
xorte kurd awane. Ji ber
hinde bi rast baweriya
min ji bo pmerge gelek
xurt e. Bi rast rew du
hinde bt, ez mibalaxa na
kim, h j baweriya min
gelek gelek bi pmerge
heye. Ez dizanim pmerge wisa bi hesan dev
ji doza xwe bem ade. Wisa bi hesan Saddam tite
k bnit ser Kurd ke nem nt... Ez qet li w baweriy de nnim. Ez li w
baweriy de me, demek
nexoiyeke, zivistan aktvte km tir e. Ev dell
titek nne. Ez li w baweriy de me rew w
batir bibt.
Yan em karin bjin
Hro Xanim vedigere
Kurdistan?
Wele ez vedigerim.
Ez qet naxwazim li Ewrupa bimnim. Bi rast
wext ez hatim j beriya
v rew hatibm. Qet
naxwazim dam li Ewrupa bimnim. Mimkine
cam a ser bidim, l dam
namnim.
Zor sipas bo ziyareta
we j i bo hevpeyvn.
Sipas xwe. Em
spasdar we ne, ku hn di
war rojnamevaniy de
xizmetek mezin bo gel
Kurd dikin.
RUPEL / SAYFA 3

politika * ekonomi * toplum

Politika perwerde
hindekariya biyaniyan
li Swd -IIIHatina Kurdan a li Swd rewa zarokn wana roy
Hatina Kurdan a li Swd bi 1970 ve dest p
dike. Beri v droka han li Swde Kurd gelek
km bn. Ew, w dem end karker an j
end xwendekar bn. Dema cunta Tirk 1971
y de hat serkarn, end Kurdn politik hatin xwe wek Kurdn politik spartin Swd.
Bi tk na 1975-an reji Kurdistana Bar j
Kurd hatin li Swd bi ch bn. Hd hd
grubek Kurdan bik li Swd pk dihat.
Mixabin 1980 ku cunta Tirk carek din dest
da serkarne, evcar bi sedan, bi hezaran Kurdn poltik hatin Swd. Ji der van grubn
Kurdan Kurdn ji dorhla Konyay Libnan j ro li Swd bi ch bne. Li gor tehmna
Dara Byanyan ro qas 10.000 Kurd li Swd chwar bne. hejmara wan roj bi roj
zde dibe. Di van du saln daw de ji Kurdis
tana Rohilat Bar j gelek kesn Kurd ha
tin tn Swd.
Kurd li Swd li end bajarn mezin cvvar
bne. Di van saln daw de li end bajarn bi
k j belav bn. Pirananiya Kurdan li serbajar Swd li Stockholm li der dora w bi
cwar bne dibin. Ji der Stockholm, li
Uppsalay, Gteborg, Esklstunna, Katrneholm, Bollnes, Lulea, Karlstad li end
bajarn din belav in. Wek me li jor j da dyarkirin, zarokn Kurdan diin sinifn Swdiyan di heft de 2-4 saet diin ziman kr
di. Di dest me de statstk nnin l, bi texmn isal qas 600-700 zarokn Kurd diin
perwerde hindekariya kurd. Di tevayya
Swd de ji 100 btir j dibistan zarokxanan
de mamosteyn kurd kar dikin. Bi ten li belediya Stockholm 12 mamosteyn kurd
dixe

Rmo

Zarokn Kurdan di sinif ziman tir k,

ereb faris de
Li wek welatek Swd j zarokn me bi
daxwaz xwestina d bavn xwe diin sinif
an j ziman koloniyalstn Tirk, Ereb
Ecem. Li Stockholm li hinek tax herman
sinifn Tirkan n Serbixwe hene. Wek taxa
Fittja, Tensta hw. Di % 80 zarokn wan sinifan zarokn Kurdan in. Bi taybet ew Kurdn ku ji hla Konyay hatine. Di nav wan de
Kurdn ku Kurdistana Tirky j hatine hene.
Bi ser de d bavn wan j poltk in.
Gelo di wan sinifn tirk de hndekar perwerde awaye?
Mamosteyn Tirk di % 90 kemalst in. Qismek j Tiricn slam in. Di doza Kurdan de
hem wek hevdu difikirin. Piran nijadperest
ant-Kurd in. Di nav wan de km mirovn
demokrat ba hene. Ew j newrin deng
xwe dernin, an j rasty bjin. Pirtk metaryaln wan hem ji Tirky tn. Ji ser hetan bin bi deolojya kemalst pkhatye. Mirov dema ba l bikole qet ferqa sinifa Tirkan
a li Stockholm istanbul nne. Bi ten ferq
cwar e. Yek li Istanbl ye a din li Stockholm ye!.
Hinek Kurd j hene, ew bi xwe poltk in,
mamostetya kurd dikin zarokn xwe dieynin ziman tirk. Hinek din j mamostet
ya tirk dikin di komtn 23 Nsan de ch
digrin, bi Federasyona Tirka balyozxana
Tirk re 23 Nsan proz dikin!
Her iqas hejmara wan km be j hndek
Kurdn ku ji , Kurdistana Suriy, Iraq ji
Libnan hatine ew j zarokn xwe di na
kurd de dieynin ziman ereb. yn Iran j
dieynin faris.
Marfet me Kurdan yek j j ew e, ku em z
ziman byan fr dibin. Ev j, ji zrekya me

d tg o t ,

....... .............__ _
Li Swd di van 8 saln daw de gelek pirtkn zarokan hatin berhevkirin
bitin. Di Stockholma mezin de 30 kes in.
Hndekar perwerda kurd, bi du zarava
du alfabeyan dibe. Soran Kurmanc, bi tpn ereb latn.
Li gor plan programa sstema ziman zikmaki pwst nn e, ku dibistaneke de gelek
zarok hebin, ew ax niamostey ziman zikmak here dersa wan bide. Na, di dibistanek de zarokek j hebe, dibistan pwist e, ku
je re mamoste bibne. Ew mamostey ziman zikmak j die ji bo saetek an j du saetan dersa w/w dide. Piranya mamosteyn
kurd ji xwe enteyn vvan di dest wan de ne
her saetek an du saeten li dibistanek e. agirtn wan j yek an dido ne. Mamoste wele
roj li ar-pnc dibistanan diere. Piranya
mamosteyn ziman zikmak ji bo saet-du
saetan sinif ch nabnin. Ew carnan di
mutfaxn dibistanan de, carnan j di salon
qordoran de ders didin.
Zarokn Kurd li Swd hem 600-700 kes
nnin, hejmara wan dighe hezaran. Dibe ku
mirov pirs bike ka yn din diin kjan dibis
tan an j zitnan? Bel ew diin kjan ziman
an j sinif! Hezar mixabin li Swd j piranya
zarokn Kurdan an diin sinifn tirk an j ziman tirk.

RUPEL / SAYFA 4

Kurdan e(!). Bi taybet Kurdn ji Kurdistana

Bakr. Z tirk fr bn, niha j em z swd
frbn. Ber em li mala xwe bi tirk dipeyvyan, niha j em bi swd dipeyvin. Hinek ji
me li mala xwe hin j bi tirk dipeyvin, l hi
nek j me dest bi peyvandina swd kirye.
Xwe seyr e! Dema mirov asmle b Kurdayetya xwe wenda dike. Ferq nne; ha tirk ha
swd... Asimilasyon asmlasiyon e!
Pirtk metaryaln perwerde hndekariy
Wek em hem j p dizanin, ji bo perwerde
hindekariya kurd pirtk metaryal km
in, an j nn in. Ji dl Kurdistana Bar hn
dekar perwerde li Kurdistan nne. Ew j
hem fort propaganda rejma BEES Saddam xwnrj xwnmj e. Metod, pedogoj
teknik j j i xwe nne. Yn ku hene j bi xwe
bi soran bi tpn ereb ne. Li Komara Ermenstan j ji bo zarokn Kurda end pirtkn zarokan bi tpen krl hatine ap kirin
amadekirin. Ew j ji aliy pedagojik, metod,
teknk ziman ve gelek qels paket ne.
Li Swd j di van 8 saln daw de gelek pirtkn zarokan hatin berhevkirin.

Krd Boyutlarda Prestroyka zerine

Eletirel Notlar (III)
unu altn izerek belirteyim: Glasnostun
ve zellikle de Prestroykann tecelli ettii
kaygan zemindeki eksikleri, zaaflar ksmi
mehull mutlaka eletirisel yanalmas
gereken eilimleri, ve de yakasm kurtara
mad geleneksellikleriyle birlikte S.S.C.B
ve bir btn olarakta dnya devrimi asn
dan yer yer soru iaretleri tayan ve de gele
cei tarihe yantlanacak olan oluum olarak
nitelendirilebilinir.
Buraya kadar, tarihsel balaml arka planyJa ve ksaca deinmeye altklarmdan s
zlp gelenler kiiliinde S.S.C.Binde olup
bitenler; S.S.C.B eksenli yeni ve daha geni
leklerdeki kapsaml bir ve tartmay ba
latt. Denilebilir ki, dnyann bir numaral il
gi merkezi olup kan S.Bne ilikin ki bu tar
tmalarn muhtelifliine ramen yaamsal
ve devasa neminden kimsenin phesi yok.
Denilebilinir ki uzun bir tarihsel srecin,
biriktirerek ekillenmiliine balantl ola
rak karmza dikilen Glasnostun (S.S.C.Bindeki yapnn kaldrp kaldrmayaca hala
tartmal olan) zorunlusu olduu maliyeti
nin sarsntlar ve savrulmalaryla birlikte,
daha ilk elde yolat erozyonel sonulan da
hesaba katarsak; Glasnostun yukardan aa
ya doru ki reformculuu hakknda, ne ok
olumlu veya ne de ok olumsuz konuabilmenin erken olduunu syleyebilsekte; di
reksiyonun fazla saa krlmakta olduunu
da ifade etmeden geemeyiz. Evet sosyalist
demokrasiyi geniletmek ve gelitirmek
amacna ynelik olarak, kendisini formle
eden Glasnosta kar kmak olas deil. L
kin onun yeni sa ynelimlerin aleti olup
karlmas ve dnya devrimi srecinden asla
soyutlanmamas kouluyla... Glasnost ze
rine (kendimi bir alay speklatif dnceler
den uzak tutma abasyla) dnrken; ken
di kendime unu sormadan edemiyorum,
Glasnost bir ama m?.. Yoksa Prestroyka1
mn merulatrlmasnn bir arac m?...
Sorunu koyu biimine balantl olarak,
konuya ilikin ki sorum kimilerine, hatta ev
rensel ablon merakllarna bir hayli yabanc
gelebilir. Ama ben altn ncelikle ve zenle
izerek, lyiin dolaysz grleri dnda
her iklimi aklayabilen keramet iddialarna
fazla prim vermediimin altn iziyorum.
Bu konuda kimilerinden ayr dnmek ve
dmek ayn ezamanl srete de yine kimi
leriyle ayn dnmenin balangcn olutu
ruyor. rnek mi? te Fidelin dedikleri:
Devrimin ideolojik yann korumalyz.
Bundan tr de, kapitalizmin dnmesine
yol aabilecek hi bir yntemi kullanama
y z (Cumhuriyet, 27.12.1988den naklen)
Bizim sorunlarmz farkldr... nk biz
dier lkelerin kopyacs ya da taklitisi de
iliz. (...) Kukusuz ki S.B'nin bar siya
setini destekliyoruz. Ancak barn anlam
lkelere gre okfarkldr. Zenginler iin ba
r, yoksullar asndan ayn anlam tamaz. (2000e Doru Yl:2, No:53den nak
len) Devrimin yenilgiye urad dne
kaplanlar kendilerini kandryorlar (...) Bu
devrim 40, 50, 60 hatta 100 yl srecektir.
Bundan hi kukumuz yok.(...) Asl sorun
glklerin dman kampndan deil de
dostlarmzn kampndan gelmesidir. (...)
Bugn her zamankinden daha gl bir e
kilde sylyoruz, Ya sosyalizm Ya lm... Ya
Marksizm Leninizm ya lm... '(Milliyet
04.01.1989) /a.b.-y.n/
Fidel, Prestroyka deil, rektifkasyon di
yor. .. Gerekli olan bir rektifkasyon ise; dn
ya emperyalizmine kar vazgeilemez g
revlerini bir an dahi atlamyor. Onun iin de
Kostarika devlet bakan Nobel Bar dl
sahibi Oscar Arias, Gorbaova bir eyleri i
kayet edercesine avaz avaz haykryor:
Castro elini Orta - Amerika'dan ekmeli
dir. Salvador'daki gerillalarla ve Nikaragua daki Sandinist hkmete yardm yapmak
tan vazgemelidir. Castro bize bar plann
desteklediini sylyor; ancak Salvador , ve
Nikaragua'nn iilerine karmaya devam

ediyor. Castro Marksizm - Lininizme yrek

ten inandn ve orduya kar savaan g
lerle devrimci dayanma iinde olacan
syledi. Bu bar plan ile badamyor."
(Cumhuriyet, 14.01.1989dan naklen)
Prestroykann ekillendii kadaryla, tek
dnya pazarndaki snfl smrc dnya i
blmne uzlamal elii'' perspektifiyle
baktn dnyorum. Bu perspektifin ise,
devrimci Marksist teori gibi sosyalist sektrel yap ve yaplar topluluunda da derin at
laklar aabileceini ve de demokasiyi piyasa
ekonomisine mndemi klan ciddi yanlg
dan byk lde esinlendiini iddia ediyo
rum.
Otoriter olduu ve sosyalist demokratik y
netimle elitii iddia edilen ve bunda da ki
mi hakllk paylan olan Lenin sonrasndan
bugne uzanp gelen sapmalardan bir kopu
iddias ile devreye sokulan S.S.C.Bdeki (yu
kardan aaya ilerliini hala aamam
olan) Gorbaovlu son uygulamalar sosyalist
yap dzeyindeki B tipi retimi ve tketimi
artrmay teknolojiyi glendirerek gelitir
meyi hedeflerken; sosyalist refah dzeyini ve
toplumun demokratikletirilmesine ilikin ki
sorunlarn zm zerine yrmesine y
ryor ama!...
Evet ama (eveleyip gevelememize gerek
yoktur!) tm bu olup bitenlerin de bir amas
vardr. O da kimi Sovyet lider ve ideologlar
nn azndan unlardr: Sovyet toplumunda
hi bir kesim, yabanc sermayenin smr
sne hedef deildir. Dolaysyla Sovyet top
lumu kesimleri nlerindeki temel sorunlar
emperyalizme kar mcadele ile zmleye
mez. zm iin tek yol vard. erde sosya
lizmin devrimci yenilenmesi ve dnyay ulus
lararas snf sava alan olarak gren tarih
hatasndan vazgemek.
Bu arada deiik sosyal sistemlere sahip l
keler arasnda uzlamaz karlarn bulundu
unu ileri srmek de gariptir. nk gn
mzde kapitalist lkelerdeki snf anlamaz
lklar bile iddete dayanan yntemlerle
deil, iki tarafn da kabul ettii yasal ereve
iinde uzlama aray ile zmlenmekte
dir, (...) Son olarak, emperyalist evrele
rin zgrlne kavumu lkeleri soymak
istediklerine ilikin klieleri de artk dzelt
meliyiz." (Andrei V.Kozyrev /S.S.C.B Di
leri Bakanl Uluslararas rgtler Masas
ef Yardmcsnn Mezhdunarodya Zhizn Uluslararas Sorunlar Dergisi ve Internatio
nal Herald Tribne 09.01.1989da yaynlanan
makalesinden) /a.b.-y.n/
Sovyetler Birlii Dileri Bakan Edvard
evamadze ise; unu hi ekinmemecesine
ak ak diyebiliyor: Snf mcadelesi her
devletin, her halkn kendi i sorunudur.
Uluslararas ilikilerde, ideolojik unsurlarn
duruma mdahale etmesi sz konusu oldu
unda; hatta kimi zamanlar bu unsurlar n
plana ktnda, tm insanl ilgilendiren
idealler ikinci plana itilmi oluyor. Oysa ki
bizim yeni siyasi dncemiz seme zgrl
n nemli gryor." (Nokta, Yl:7 No:4,
S.34den naklen) /a.b.-y.n/
SBKP Merkez Komitesi yesi Aleksandr
ipko Bilim ve Yaam ' dergisindeki Stalinizmin Kkenleri" adl makalesinde Stalinin daha iktidara gelmeden ortaya kmaya
balayan bir devrimci hareketten kaynaklan
dnn altn izerek (ki kastedilen Bolevik
harekettir!) Sovyet aydnlarn Marksizmi
ncil gibi grmekle" sulad yazsnn bir
blmnde de unlar dedi: Marx ve Engels
kendilerini bilgin olarak gryorlard. Oysa
bizler onlar yzyllar boyunca yaayacak
peygamberler haline getirdik. (...) 19. yzyl
da yaratlan komnist topluluk kuram, el
bette 20. yzyln sonunda deimeden kala
m a z " (Cumhuriyet 04.01.1989dan naklen)
(Devam gelecek sayda)

Temel DEMRER

A. ligris

KURDISTAN PRESS 30 ADAR / MART 1989

rzan abor civak

u bir gerek ki, bugnk er

kek egemenlii, zerinde yete
rince dnlmeyen ve ya d
nlme ihtiyac duyulmayan,
sorgulanmayan ok geni ve
salam temellere sahiptir. Ka
dnlarn bask altna alnmala
r, ezilen cins konumuna s
rklenmeleri, kocalarndan da
yak yemeleri, erkek eve gelince
ayaldarn ykamalar, hatta ka

dn istemesede erkein her iste

diinde seks yaplmas gibi
olaylardan ibaret deildir. Bun
larda ok yaygn olmakla bir
likte farkna bile varmadan he
men hergn yaplan saysz
doal davran ve ya alkan
lk erkek egemenliinin salam
kklerini olutururlar.
rnein yukarda sz edilen
kzlarn bebekle, olanlarn ise
silahla oynamalar, bu son de
rece doal grnen ve tersi ga
ripsenen olgu zerinde biraz
dnp sorgulannca altnda
erkek egemenliini bulmak zor
deildir. Bir yandan edilgenlik
ve boyun eyme, te yandan et
kin ve buyurucu olma vardr.
alan bir kadnn evlendik
ten sonra ilk frsatta iinden ay
rlmas ve evine dnmesi niye
ok doal karlanr? stelik
dier alan kadnlarda bu du
ruma imrenerek bakarlar. n
k kendileri iin de ayn hedef
sz konusudur. Niye? nk
kadnn yeri evidir! Darda
bir ite kadnn almas mev
cut koullarda onu pek rahatla
tan bir etken olmamaktadr.
Ekonomik olanaklara sahip ol
mak elbette nemli bir eydir.
Ama bu olanaklar ounlukla
erkein denetiminden kurtulamamaktadr. Ayrca erkekle
rin dnyasnda' (darda) a
lmak ve baarl olmak bir ka
dn iin ok zordur. Bu arada
alan kadnn iyi bir e -ana ev kadn olma grevi, bu alan
lardaki ykmllkleri ortadan
kaldrmaz. Dolaysyla ev, al
an kadn iin cazibesini koru
yan ve hatta artran bir yer ol
maya devam eder. Bu erkek
egemen dnyann rettii nes
nel bir sonutur. Erkein geliri
yeterliyse kadn evine kapan
mal iyi bir anne, e - ev kadn
olmaldr. Ekonomik, toplum
sal, siyasal, kltrel vb. dnya
da erkeklerin egemenliinde
kalmaldr. nsanlk kendi yar
sn (kadn cinsini) bu ekilde
evlere hapsederek, onlarn kat
klarndan,
yeteneklerinden
kendini yoksun brakarak ne l
de ve ne hzda geliecek,
ilerleyebilecektir?
Herkesi eit ve zgr " ilan
eden kapitalist toplum kadn
cinsi zerinde iki ynl etkide
bulunur. Bir yandan bir ksm
kadn retim iine ekerken,
dier yandan egemen snfn
kadnlarn eve kapatmaya de
vam eder. Tm kadn cinsinin
nne hedef olarak evi koyma
s, anne - e - ev kadn olmala
rn zendirmesi ve zorlamas
dolaysyla ideolojik olarak so
run ayn kalmaya devam etmek
tedir. retime katlan ii ve
emeki kadnlar cinsel bask
nn yan sra snfsal bask ve
smryede maruz kalarak if
te bask ve smr altna gir
mektedirler.
ok doal ve tersi mmkn
deilmi gibi grnen ocuk
bakamnn salt kadna - anneye
ait olmas fazla sorgulanmayan
bir baka olgudur. Fizyolojik,
pisikolojik temellere de sahip
olduu zannedilen bu olgu bylesi temellere sahip deildir.
ocuun mutlaka anne sevgisi
ne ihtiyac olduu iddiasnn da
bilimsel temelleri yoktur. o
cuun illede anne sevgisine de
il, sevgiye ihtiyac vardr. An
ne sevgisinin ve evkatinin zan
edildii ve kabul edilegeldii
gibi olmad gerei aile kurumunu, ocuk bakm ve yeni
nesillerin yetitirilmesini etki
leyebilecek bir eydir. Biraz da
bundan dolay bu ve benzeri bir
ok ey zerinde fazla durul
maz, aratrlmaz, sorgulan
maz. nsan ilikilerinin ve top
lumsal yaamn bir rn olan
dilde de erkek egemenliinin
somut rneklerini ve belirtile
rini grmek mmkndr. Sa
dece bir rnek olarak adam
olm ak" deyimini ele alalm.

KURDISTAN PRESS 30 ADAR / MART 1989

A dam" erkeklere zg bir

szcktr. Bu deyiminin kadn
lar aalayan ve yok sayan bir
manta sahip olduu ok ak
tr. Yine; bilimadam, iada
m, kanun a d am " gibi yalnz
ca erkekler iin kullanlan kav
ramlar kadn cinsini inkar
eden, yok sayan kavramlardr.
Mevcut dnyann insan iliki ve
normlar hep erkeklere gre
belirlenmi ve dzenlenmitir.
Kadnlar insan deilde baka
bir yaratkm gibi bu l ve
normlara gre deerlendiri
lirler.
Toplayacak olursak: Tarihte
hayvanclk ve tarmn birbirin
den ayrlmas ve zellikle ta
rmda sabann kullanlmaya
balamasyla birlikte olaan
st oranda artan retim, kad
nn roln nemsizletirmi ve
giderek onu retimden dla
mtr. retim alannda eve do

drlr. Kadnn bask altna

alnmas ile cinsel nesne haline
gelmesi zamanda bir olgudur.
Sonu olarak kadn sorunu;
binlerce yllk bir tarihsel s
rete bask altna alnp klele
tirilen kadn cinsinin, snfsal,
cinsel ve her trden ayrmc
bask ve eitsizliye kar mca
delesinden geen zgrleme
sorunudur.
Sorunun zmne ilikin te
orik ve pratik mcadele yn
temleri hergn tartlmakta ve
bu konuda pek ok ideolojik siyasal zm nerileri sunul
maktadr. Yaniz feminizm(kadn zgrln savunan d
nce akm)deyil, sosyalizm
de kendi iinde ok farkl
zm nerilerini tartmaktadr.
Bu konuda dayatmac olmamak
ve n yarglar oluturmamak
nedeniyle, sorunun zmne
ilikin kendi nerilerimi sun

l rzalar varsa mahkeme kara

r olmakszn gerekleiyordu.
Eer tek taraf istiyorsa boan
ma mahkeme mdahalesi ile
oluyordu. Kadnn maddi ya
am koullarn srdrmede er
kekle eit olmadn gznne
alan yasa mahkemenin kadn
lehine karar almasn n gr
yordu. ocuklar, isterse evlilik
d olsun eit haklara sahiptir.
Evlilik d hamile kalan kadn
eer isterse doumdan gn
nce hamile kald erkein,
babann ismini ve adresini bil
direrek ocuu resmen kayda
geirmeyi talep edebiliyordu.
Ayn hak evli bir kadnn kocas
dnda bir erkekten hamile
kalmas halinde de geerli say
lyordu. Eer baba aday bu du
ruma itiraz eder ve ayn d
nemlerde szkonusu kadnn
baka erkeklerle de birlikte ol
duunu iddia ve isbat ederse,

ru dlanan kadn cinsi, erkek

cinsi tarafndan bask altna
alnm ve baml hale getiril
mitir. Binlerce yl nce ger
ekleen bu durum, (bu cinsel
bask ve eetsizlik) toplumsal
snflarn ortaya kmas, yani
snfsal bask ve eitsizliin or
taya kmasyla pekimi ve
glenmitir. (Ya plan arkeo
lojik kazlar, ilk snfl toplu
mun kn gnmzden on
bin yl ncesine dayandryor
lar.) Bin yllar boyunca kleci
ve feodal toplumlar dneminde
daha ak bask ve zor yntem
leri altnda ezilen kadn cinsi
kapitalist toplumda da bu konu
munu srdrr. Kapitalizmde
grlen fark basknn gizlen
meye, rtlmeye allmas
dr. Gerek daha nceki toplum
sal sistemlerden devralnan ge
rekse kapitalizmle birlikte
yaratlan eitli kurum ve ili
kilerle bu bask ve ezilme do
al, makl ve baka trl ol
mas dnlemiyecek mantk
sal bir olay grmne brn

may imdilik gereksiz buluyo

rum.
lk sosyalist deney olan Sov
yet toplumun da kadn sorunu
nun nasl ele alndn bu soru
nun teori ve yasalarla zlemiyeceinin rnei oiai'ac,
baz kitap ve dergilerden ald
m alntlar aktaryorum.

bu takdirde ocuun sorumlu

luu dier btn erkekler tara
fndan paylalacaktr.
1920de krtaj yasallat. Bylece Sovyet kadn kendi bede
nine sahip kma konusunda
tam yetkili klmyordu. Kr
tajn yasaklanmas bir burjuva
anlaydr" diyordu, Lenin.
Yine bu dnemde baka bir ka
rar ecinsellerle ilgilidir. ar
lk Rusyasnda ecinsel iliki
kat cezalara tabiydi. Oysa Sov
yet ynetimi kiisel zgrlkle
re cinsel alanda yer tanyordu.
SBKPnin 1919da kabul edi
len program yle diyordu:
u anda partinin grevi zel
likle proletarya ve kylln
geri olduu alanlarda eski eit
sizliin ve kalntlarn izlerini
yok etmek iin eitim konusun
da almaktr. Resmi kadn
eitsizliiyle yetinmeyen parti,
komnal evler, toplu yemekha
neler, merkezi amarhaneler,
ocuk bakmevleri kurarak ka
dnlar ev ilerinin maddi so
rumluluundan kurtarmaya a

Lenin Ve Sava Dnemi

Sovyet devriminden sonra
karlan ilk yasa aile yasasdr.
(17 Ekim 1918de bu tarihe ka
dar kan saysz kararnameler
vardr, resmen karlan ilk ya
sa ise budur.) arlk Rusyasn
da sadece Ortadoks evlilikler
resmiydi. Din saysna gre
farkl evlilik statleri vard.
Sovyet devrimi i savan hege
monyas iinde bu sorunu s
n f sorununa gre ikincildir
diye es gemedi. Kadn - erkek
eitlii tannd (hukuki ve siya
si) evlilik basit bir kayt ilemi
ne indirgendi. Eler isterlerse
kendi soyadlarn tayorlard.
Boanma, eer elerin karlk

lmaktr." 1926da karlan

yeni yasa iki tr meru evlilik
ngryordu. ster resmilesin
isterse elerin birlikte yaama
kararndan ibaret olsun, evlilik
durumu meru kabul ediliyor
du. Boanma konusunda da bir
farkllk vard. Yeni yasa eler
den birinin isteinin bile bo
anma iin yeterli olduunu ka
bul ediyordu. Birliktelik sre
sinde kullanlan veya edinilen
mal varl veya tasarruflarda
elerin eit ortakl kabul edi
liyordu. Evlilik d ocuk do
urma konusunda bir yenilik
ise uydu: bir ocuun sorum
luluunun birden fazla erkee
braklmayaca ngrlyor
du. Ve yine i savata artan k
sz ocuklarn saysyla herke
se evlat edinme hakk tan
nyordu.
Komnternin 5. genel kuru
lunda (16 Kasm 1924te) alnan
bir kararda yle deniliyordu:
Aile kavramyla aile ilikileri
srdke devrim gsz demek
tir.
Stalin Ve Sava Yllar
-27 Haziran 1936 krtaj ya
sakland. Kadnn cinsel zgr
l ve bedenine sahip kma
hakk byk bir darbe yedi.
-1934te ecinsellik toplumsal
su ilan edildi. 3 ile 8 yl ara
snda deien hapis cezasna ta
bi tutuldu.
-Sosyalizmin
kurulduunu
ilan eden 1936 Anayasasyla
birlikte
toplumun
temeli
ailedir" deniliyordu.
-Devlete kar ilenen sular
arasna analk deerinin alaltlmas" dahil edildi.
-Trenle evlenme gelenei
canland.
-Aile devleten destei ile g
lendirildi.
-Nafaka hakk getirildi. (Na
faka kadnn ezilmili ve aciz
lii stnde ykselen kapitalist
toplumun bir kurumudur. Ka
dnn sahip olduu yeteneklerin
ev dnda bir ie yaramad ve
kadn toplumsal yaamn dna
srlm eve hapsedilmi ol
duu iin, bu kurum vardr.
Boanan kadn yaamak iin
kocasndan maddi destek gr
mek zorundadr. Ne zamana
kadar? Kendisine uygun yeni
bir koca buluncaya kadar.)
-Yasal evlilik art hale geldi.
ocuklar nfusa meru ve
gayri meru diye kaydedilmeye
baland.
-Analk kutsand, yceltildi
ve analk madalyalar datl
maya baland. 5 - 6 ocuk iin
analk madalyas, 7 -9 ocuk
iin analk vc madalyas, 10
ocuk ve fazlas iin kahraman
ana nvan veriliyordu.
-23 Kasm 1955te krtaj yeni
den yasallat.
Kadn toplumsal olarak
retken almann dnda b
rakld ve ev iine hap s olduu
srece, kadnlarn kurtuluu ve
erkeklerle eitlii olanakszdr.
Kadnlarn kurtuluu ancak,
retimde geni lde ve top
lumsal boyutlarda yer alabil
meleri salandnda ve ev ii
onlar ok az uratrmaya ba
lad zaman mmkn olur."
(F. Engel s)
Kadnlar yanlzca siyasal
yaamda deil, gnlk ve ev
rensel kamu hizmetlerinde de
bamsz bir yer almadka, b
rakn sosyalizmi, tam ve yerle
ik demokrasiden bile sz etme
nin anlam yoktur (V. . Lenin)
Kadn yoldalar! Sizi temin
ederimki; kadnlarn ezilmesi
ne kar savamaya yanama
yan hi kimseyi devrimci olarak
grmeyeceiz. Ama, erkekler
n yanglarla ve gemiten ge
len kt alkanlklarla dolu
dur. Bize kulak asmayn. (Tomas Borge Nikaragua ileri
Bakan)

3 Mart 1989
Samalclar Cezaevi / stanbul
RUPEL / SAYFA 5

Pirsa Kurd di rojeva Swdlyan de

Heftay pirsa Kurdan ketib rojeva Swdiyan. Di
nav heft de ji bo Parastina Mafn Mirov yn Kurdan
Komta Swd damezirandina xwe lan kir.

Komta, ji bo protestokirina Jenosda Helebe mitng

li dar xist. Wezr Derve Sten Andersson di mitnga
Stockholm de peyiv.

Hefta y pirsa Kurdan ketib rojeva

Swdiyan. Di nav heft de, ji bo parastina
Mafn Mirov yn Kurdan Komta Swd
damezirandina xwe lan kir. Komta ji bo
protestokirina Jenosda Heleb mitng li
dar xistin. Wezr Derve Sten Andersson di
mitnga Stockholm de peyiv. Herweha di
parlamentoya Swd de j li ser Kurdan pirsiyar hat pkkirin Wezr Derve li ser
nav hikumet bersiva pirsiyaran da.
Pitgiriyeke bi hz
Wek t zann beriya end mehan xebata
damezirandina ji bo Parastina Mafn Miro
v yn Kurdan Komta Swd dest p kirib. Komte di roja 16 Adar de civna xwe
kir Komta Karger pk an, bi awak ferm hat damezirandin. Sekreter Git y
Sendka Karkern Metal Lef Blomberg b
Serok Sekreter Git ya Rxistina Paras
tina Zarokan Thomas Hammarberg j b
alkar Serok.
Di komta Karger de parlamentern her 6
partiyn Swd j ch digirin. Komta kar
ger ji 24 kesan pk t. Endamn Komta
Karger ev in:
Lef Blomberg, Thomas Hammarberg,
Arne Eriksson, Lars Gunnar Erksson
(karbidestn Wezareta Kar), Eva Hedas
(rojnamevan), Hakan Lundelius (Sekreter
Git ya kevin a Rxistina Parastina Zaro
kan), Gsta Ekman (lstikvan-rejsor), Maria Leissner (parlamentera Partiya Gel),
Vola Frubjelke (parlamentera Partiya Sosyaldemokrat), Hans Gran Franck (parlamenter Partiya Sosyaldemokrat), Karin
Sder (Wezra Derve ye kevin parlamen
tera Partiya Navend), nger Koch (parla
mentera Partiya Mihafazakar), Berth
Erksson (parlamentera Partiya ep a Komunstan), Raglhild Pohanka (parlamente
ra Keskan), Kari Axel Elmqust (Serok
Yektiya Kilseyn Azad), Margareta Rngstrm (nivskar), Olof Tandberg (nivskar), Thomas von Vegesack (nivskar Serok Kluba PEN a kevin), Sture Lnnr
(dplomat-nivskar), Margareta Strmstedt
(nivskar), Cari Henrk Hermansson (Serok Partiya ap a Komunstan kevin),
Oswald Sderqust (parlamenter Partiya
ep a Komunstan), Anders Wjkman (Serok Xaa Sor kevin) Mara Mnter.
Li gor rapora xebat ku di civna damezirandin de hatiye pejirandin, d komte ev
karn jrn pk bne:
-Derxistina weanek peryodk li ser
Kurdan,
-Ji bo nasandina Kurdan Komt xveandina brorek,
-kirina film in vdeo li ser drok, and
jiyana Kurdan,
-Li ser Kurdan weandina nivs ne di
rojnamn Swid de,
-Di parlamentoya Swd de minaqeeki ri
na pirsa Kurdan avderkirina berpirsiyariyn Swd di Komisyona Mafn Mirovan a Koma Miletan de,
-Danna pwend digel rxistinn alkar
yn Swd ji bo pitgiriya Kurdn cwar
mi hacirby,
-Lkoln pkanna civandina konferensek navnetew li ser pirsa Kurd, di nav vi
sal de.
Wek din televzyon rojnamn Swd di
neyn xwe de bi awak fereh li ser dame
zirandina v komt sekinn. Komta xebata
xwe ya p di roja 16 Adar de ji bo pro
testokirina Jenosda Heleb pk an. Di
bajarn Stockholm Gteborg de mitng
hatin li dar xistin. Di van mitngan de endamn komt peyivn.
Di mitnga Stockholm de Wezr Derve

Wezr Derve Sten Andersson

Sten Andersson, lstikvan rejsor Gsta

Ekman, parlamenter mara Lessner, Serok Komte Lef Blomberg peyivn. Di mi
tnga Gteborg de Serok kevin a Partiya
ep a Komunstan Cari Henrk Hermans
son, parlamentera Keskan Ragnhld Po
hanka, Ingela Martensson peyivn ivvanperwer j stranan got.
Axaftina Wezir Derve Sten Andersson bi
kurtas weha b:
Buyerek heyeku beriya salek qewimye
di sere me hemyan de ch girtiye; Heleb
e. .. Wneyn zarok,jin mirovn ku tu car
nayn ji brkirin... Beli ew di er xaz de
hatibn kutin. ..
Di roja 16i Adar de manzara bajar
Kurdistan Helebe bnsafiya ben adem
sbat dikir. Bombeyn xaze ku li Heleb
hatine bikarann derbek giran l daye hiquq gelan tu car naye efkirin... Berpirsiyarn qetlama Heleb ji al Koma Mile
tan ve hatine mehkmkirin. Qetlama Heleb ten nimnek ji wan zordest
qetlaman e ku bi salan e li dij Kurdan ti
kirin. Kurd ne teni li Iraqi di bin zordestiyi
de ne, her weha ew li hem welatin ku ti de
dijn di bin zordestiyi de ne.
Ji we re, ji Krdin ku li welatin din dimi
nin re dibijim: di kjan welati de dibin bila
bin, hn j mna mirovin din xwediyi pivebirina kultura xwe ne. Di kjan welati de
bin bila bibin xwendin, bedarbna jiyana

Foto; Azad Perwer

civak piketina aboriyi de hn j wek

hemvelatiyin wan welatan xwediyi mafin
xwe ne.
Lihev hatina Iran Iraqi di nav gelin dini
de b sedema hivyek. .. Divi pivajoya at
dom bike. Dostaniya gelan p i keve geli
Kurdj di nav atiyi de bij. Divi ev at riz
ihtirama mafin mirovyin Kurdan j bigire nav xwe.
er zordestiya Iraqi near hit ku Kurd
welati xwe biterknin. Li Iran Tirkiyi di
kampin mihaciran de bi sed hezaran Kurd
b i xan b i war dijn. Swid amadeye ku bi
riya Komseriya Bilind a Penahendan a
Koma Miletan qismekji wan mihaciran bigire. Ji xwe me heya niha di v war de nyeta xwe ya qencj nan daye. Xaa Sor R ixistina Parastina Zarokan mijl vi meseli
ne. Me ser navi dewleti heya niha 2,5 mil
yon kron alkariya mihacirin Kurd li Trkiy i kiriye.
Carek din ji we re dibijim: Manzareya He
lebe yin bi jan mirin her tim berpirsiyariyin me tne bra me. Her kes daweti tikona li dij zordest hovitiyi dikim... Bi
la carek din Helebe inebin.
Pit axaftina Wezr Derve, serok Ko
mte Lef Blomberg peyiv. Blomberg, Je
nosda Helebey di nav mezintirn scn
sedsala me de navand got: Helebe bye
sembola zordestiyi ku li ser geli Kurd

heye" Blomberg, di dawiya peyva xwe de

got: Em dixwazin ku riz ihtirama mfin
mirovat yin geli Kurd b i girtin.
Parlamentera Partiya Gel Mara Lessner,
j behsa zyaretn xwe li kampn mihacirn
Kurd li Tirkiy kir rewa wan an ziman.
Pit axaftina Lessner, Gsta Ekman axaftinek kurt kir irn erko Bkes bi swd
xwendin.
Div htrama
mafn gel Kurd b girtin
Di roja 17 Adar de li parlamentoya
Swd li ser pirsa Kurd minaqeeyek b.
Parlamentere Sosyaldemokrat Hans Gran
Franck parlamentera Partiya Gel Mara
Lessner ji hikumet, Wezr Derve Wezra Biyaniyan revva Kurdan tewra hikumet pirsn. Herweha parlamentern Parti
ya Navend Partiya Mihafazakar jji Vezr Derve li ser Kurdan pirsiyar kirin.
Pirsiyarn Hans Gran Franck li ser revv
a Kurdistana Iraq, mihacirn Kurd li Tirkiy, mafn mirovat yn gel Kurd alka
riya Swd ji bo mihacirn Kurd b. Pirsiyarn Mara Lessner ku ji Wezra Biyani
yan kiribn; li ser alkariya mihacirn Kurd
li Tirkiye, pwendiyn hikumeta Swd bi
hikumeta Tirk re bo helkirina astengn alkariy, amadebna hikumeta Swd bo al
kariya mihacirn Kurd, vvergirtina mihacirn Kurd bo Swd, r vekirina hikumet ji
alkariyn rxistinn mirovat bo kampn
mihaciran li Tirkiy bn.
Pirsiyara paarlamentera Partiya Navend
Ingbrtt Irhammar ji bo batirkirina revva
mihacirn Kurd pwendiyn hikumeta
Swd bi Tirkiy re b. Pirsa parlamentera
Partiya Mihafazakar Lola Bjrqust j, di
Komsyonn Mafn Mirovan de ji bo revva
taybet ya Kurdan istifade kirina vvan ji
mafn nsan Swd i dike, b.
Wezir Derve Sten Andersson pirsiyarn
ku ji hikumet, ji Wezira Biyaniyan ji w
hatibn kirin vveha bersiv da;
Ev rastiyeke vekiriye ku 40 hezar Kurd ji
ber irin Iraqi derbasi Tirkiyi bne. Kr
din Iraqi di bin zilm zordestiyi di dijn. Ji
hem mafin xwe yin mirovat b i par in.
Ez dixwazim ku ji hem mirov gelin dini
ri prensibin mafin mirovat bi awak adl
b i tetbqkirin.
Hem mirov grubin etnk xwediyi ma
fin wek hev in. Problemin grubin etnk, bi
rizgirtina dewleti bo mafin wani hemwelatiyi dikare hel bibe.
Em ji beri ve qebuldikin ku, pel mafin
hindikayiya Kurdan ti kirin. Ev ne tene li
Iraqi, li welaten ku Kurd li hene j eyniye...
Sedema mihacirtiya Kurdan siyaseta zor
destiya Iraqi ye.
Dewletin ku pirsa Kurdan bi awak drekt
eleqeder in, divi riz htrama mafin hem
velatiyin Kurda bigirin...
Swid di 3 'i Adari 1989 an de li Komisyo
na Mafin Mirov ya Koma Miletan de pirsa
Kurdan an rojevi. Her veha Sxvid nerazbna xwe li ser rewa Krdin Iraqi j aniye
ziman.
Ez j wek xwediyin pirsiyaran, ji bo Kr
din mihacir li Tirkiyi alkariyin nav netew
pewst girng dibnim. Rewa wan pir xirab e, divi b i batir kirin. Swid yek ji wan
welatan e ku alkariya Komseriya Bilind a
Penahendeyan a Koma Miletan Xaa Sor
dike...
Di dawiyi de ez dikarim bijim ; ger plana
hevrakarkirini di navbera rixistinin navnetew Tirkiyi de iklek bistne, em dikarin qismek mihacirin Kurd ku li Tirkiye ne
bigirin Sw id...
Di bersivn Wezr de ji bo Kurdan titek
berbiav nehat dayn. Wezr li ser pirsiyarn parlamenteran bi avvak git peyiv.

Wezra Biyaniyan bi rxistinn

Kurdan re civnek kir
Wezra Biyaniyan Maj-Lis Lw, li ser nav hikumeta Swd, li ser rewa Kurdan li welat li Swd bi
rexistinn Kurdan re civnek kir. Eniya Kurdistana Iraq, Part Demokrata Kurdistan-lran, Komela, Tevgera
Rizgariya Kurdistan (Tevger), Partiya Rizgariya Kurdistan (Rizgar), Partiya Demokrata Pver ya Kurdn
Sriy Federasyona Kurd di v civn de bedar bn.

Civn di roja 14 Adar di Wezareta Biyaniyan de hat

kirin. Mistear Wezr Bo Gransson, pispora poltk
Anta Frdn sekretern wezaret di civn de amade
bn. Civn 4 seet dom kir. Rxistinn Kurdji Wezrdaxwazn miterek kirin di daxwaznamxwedegotin; B ku
gel Kurd arensa xwe tayn bike, hatinastqrar at li
Rojhilatanavn ne mimkin e.
li ser giredaynn Tirkiye bi NATO
rxistinn navnetew yn din daxwaza
endam bna Tirkiye bi Civaka Ew rupa
sekin. Nner, wek din ji Swd daxwaz kir, ku di nav arewa peymann
navnetew de giraniya xwe deyne li ser
Tirkiye.

Komela; N ner Komela rewa pit

sekinandina er Iran Iraq an ziman
da zann ku rejm a Iran li dij kom
nist oregeran terora dewlet bikartne li ser gel Kurd zordest berdewam
e. H erw eha nner da zann ku sekinan
dina er di navbera Iran Iraq de nay
m ana aty. er Iran li dij gel Kurd
hn berdewam e terora Iran digihije
dervey snorn w.

Maj-Lis Lw beriya ku bibe Wezra Biyaniyan endama damezrandina Komita M afn Kurdan li Sw d b.

Hefta y Wezra Biyaniyan bi rxistinn Kurdan re civhek kirib. Ji ber

nebna ch me ev ne ten bi tirk ap
kirib. Di v hejm ar de li ser daxwaza
xwendevann xwe, em bi kurtay neya civn didin.
Wezira M ihaciran Maj Lis-Lw li
ser nav hikum eta Swd, li ser rewa
Kurdan // wela li Swd bi rxistinn Kurdan re civnek kir. Eniya
Kurdistana-Iarq, Part Dem okrata
Kurdistana-Iran, Komela, Tevgera
Rizgriya Kurdistan (Tevger), Partiya
Rizgariya Kurdistan (Rizgar), Partiya
D em okrata Pewer ya Kurdn Sriy
Federasyona Komeln Kurdistan li
Swd bedar civn bn.
Civn di roja 14 Adar di Wezareta
Biyaniyan de hat kirin. M istear
Wezr Bo G ransson, pispora poltk
Anta Frdn sekretern wezart di
civn de am ade bn. Civn 4 seet dom
kir.
Rxistinn Kurd ji wezir daxwaziyn
m iterek kirin di daxw aznam a xwe de
gotin; B k u gel K u rdm af arensa
xw e tayin bike, hatina stiqrar a t li
Rojhilatanavin ne mimkin e.
Rxistinn Kurd ku bedar civn
bbn, ji bo pekekirina hikum et ji
Wezira Biyaniyan re daxwaznameyek
m iterek dan. U ji wezr daxwaz kirin
ku wezrn din yn ku eleqeder v pirs dibin bibnin.

Daxwaznameya m iterek a rxistinn

Kurda veha b:
-Pirsa Kurd n e pirsek m ihacirt maf n mirov y, pirseke siyas ye dkare
bi m edtodin siyas ve b helkirin.
-B ku gele Kurd arensa xw e tayin
bike hatina stiqrar a t li Rojhilaianavn ne m im kin e.
-Div Sw d li gor biryara Komisyona
Karen D erve ya parlam entoy, ku li ser
Kurdan girtiye, pirsa Kurd bibe Koma
Miletan Rxistina Hevkariya Welatn
Bakur.
-Krden ku d i bin teqbat de ne j i
welat xw e derketine lazime j i konten
ja n a penahendeyan a Swd stfade bikin ev kontenjan b zdekirin.
-Alkariya Swd j i bo projeyn cda li
Kurdistan bilind kirina w.
Wezir j di axaftina xwe de bi awak
git li ser poltka m ihacirti ya Swd
sekin. Wezr da zann ku rewa mihacirn Kurd bi awak git dizane, l dixwaze di v hevdtin de dtinn rxistinn Kurd j bistne li gor w, d peroj de pirsa m ihacirn Kurd ve da
bikeve. H erw eha w ezr disa da zanin ku
Swd nikare bi ten ser xwe problemn m ihacirn Kurd li Tirkiy iran
areser bike.
Pit axaftina Wezr, M istear Bo G
ransson peyiv; M istear da zanin ku
w sal m ihacrn Kurd j ji kontenjana

penahendeya Swd stfade bikin.

M istear behsa alkariya Swd ji bo
m ihacirn Kurd kir got, di civna dawiya Koma M iletan de pirsa Kurdan hat
rojev. N iha 60 m ilyon dolar alkar bo
m ihaciran hatiye kom kirin ji Tirkiye
hatiye xwestin k inandina ve alkariy ji bo m ihaciran astengn mewcud ji
meydan rake. Tirkiy j soz daye.
Pa Wezr ji bo helkirina pirsn mihacirn Kurd giringiya ditinn rxistnn Kurdan an zim an dtina wan
pirs.
Ji bo Kurdn Swde nner Federas

yona Komeln Kurdistan li Swd

peyiv. Nner, rewa kam pn penahendan li Swd, rewa zarok jin n Kurd
problem n wan alkariya Swd ji bo
xebatn zim an, and a kurd komel
weanan xwast. U daxwaza kirina
program a Kurd di radyo televzyon
de kir. Nner, herw eha daxwaza dam ezirandina navendiya kultur j kir.

Tevgera Rizgariya Kurdistan (Tev

ger); N ner Tevger da zann ku Kurdistaneke serbixe dem okratik b al
dixwazin. L digel v arm anca d r dirj bi awak lez di dem ek nzk de dikare rewa giran a ku gel Kurd t de ye
b guhertin gel Kurd bigihje hin
m afn dem okratik netew . Nner, firqa Tirkiye dewletn din ku Kurdistan di nav xwe de parve kirine an zim an

P a rtiy a R izg ariy a K u rd ista n (R iz

g ar); N nera rizgar da xuyakirin ku
K urdistaneke serbixwe, yekgirt de
m okratik arm anca wan e li Kurdistan gelek partiyn xwed deoloj stratejiyn ji hev cda hene, l ew tev de di
noqteya bi dest xistina maf arensa
gel Kurd de digihijin hev. N ner da
xuyakirin, ku di piya tevgera Kurd de
du tehlkayn m ezin hene. Yek, mehkm kirina tevgera Kurd wek tevgerek
terrist nandana pirsa Kurd wek pirsek hundir ya wan dewletan. U nner
pw stiya civandina konferenseke navnetew ji bo Kurdistan j an zim an.

Eniya Kurdistana Iraq; N ner

Eniy rewa m ihacirn Kurd li Tirkiye
Iran an zim an, da zann ku ji bo ku
alkariyn m ihaciran bi rast bigihije
hedefa xwe, div Swd alkariya tevge
ra Kurd bike. Nner, herw eha pwstiya birina pirsa K urdji rxistinn navnetew re an zim an daxwaza proxram a
radyo televzyon bo Kurdn Swd
kir.
N ner da zann ku m ihacirn ku Swd
wan werbigre, div girngi bide nexwe
seqetan, herw eha xwendevann ku
xwendinn xwe nvco hitine.
Plartiya Demokrata Pver yn
Kurdn Suriye; N ner partiy li ser
rewa Kurdn Sriy sekin xeletiya
pade andina penahendeyn Kurd bo
Suriye nan da. U xast ku hatina penahendeyn ji Kurdistana Suriye Libnan b hesankirin.

Parti Demokrata KurdistanaIran; N ner PDK- behsa terora Iran li dij gel Kurd kir. Z detir li ser
rewa Kurdn Swd sekin di v war
de gelek pniyarn bi tewsl ji wezr re
pk kir.

tarih drok
Her Krt hareketinde basn olumlu
olumsuz bir ok eyler yazyor. Bazen bu
milletin hareketlerini tutuculua, bazen n
giliz parasnn etkisine, bazen de Krt mil
letinin zgr ve bamsz yaama arzusuna
balamaktadr.
kinci derecede nemli sebepleri bir ta
rafa brakrsak, btn Krt hareketlerinin
gerek ve canl sebebi bu milletin hakk iin
mcadele noktas ile zetlenebilinir.

neltebilir. Krtler bamszlk istiyoruz dediklerinde, biz,

milli topluluklar, dilleri ve adetleri dahilinde yaama ve ge
lime istiyoruz dediklerinden tereddt etmiyoruz dersek ya
nlmadmza kanyz. Krtlere kar byk bir aabeyi du
rumunda bulunmas gereken Trkleri, Krtlere haklarn
vermek suretiyle memnun etmeye ve haklarndan fazlasn
istedikleri zaman, durunuz demee muktedirdirler. Zeki a
lkan ve cesur olan bu unsuru Trk vatannn yardmcs
gerek evlad haline getirmek lazmdr. En byk rahat on
lara Trkiyede gstermek suretiyle, Krtleri memleketin z
evlad yapabiliriz. Krt haklar iin alanlarn baz takn
lklarn gryoruz bundan pek mteessiriz. Fakat bu tees
sr dmanlk ekline dntrmemeli, Trk milletinin
kuvveti, tarihi, toplumsal ve siyasal ge
likinlii bunu icab ettirir. Kl ile yap
lan kl ile yklr. Ancak, hakka sayg,
karlkl anlaya dayanan hayat ilikile
rinin kalcl ve devam mmkndr.
te Trkiye asndan Krt sorunu hak
knda izlenmesi gereken yol budur.

Doktor Abdullah Cevdet beyin Roj.

Kurd" dergisinin 30 terini sani 1335
rumi ve 1313 efrenci tarihli 2. saysnda
Krtlerle Trklerin beraberce kardee
yaamalarnn lzumuna dair 'ttihat
Yolu bal altnda yazd makale ile
gzel bir surette izah etmektedir.
Makale yledir:
Roji Kurd dergisini yaz masasnn
stnde gren bir saygn ve deerli dos
tum, nedir bu dergi dedi? Krdoloji or
gan, yani Krtlk hakkndaki milli ve
toplumsal incelemelerin yayn arac de
dim. Arkadam dergiyi at gz krte yazlm bir makaleye taklnca, ma
demki krtedir tefrika gazetesidir diye
rek Roja Kurdu masasnn zerine
brakt bu bir hadisedir ki bence kayd ve
dikkat edilmeye ok layktr. Bu yarg
genel ve yaygn bir yargdr. Buna pek
teessf ederim. Bu sahte felsefenin he
Y irm ib e in c i B l m Say 66; Sayfa 8'de
vesimizi bile etkisi altna alm olmas
17 Mays 1932 tarihinde Halepte yaynlanan Doru
na pek yanarm. Trkiye Avrupay osYol gazetesinin 745. saysnda Krtler ne istiyorlar
maniyenin kaybndan sonra da yine de
ne verilmelidir bal altnda bir Trk dnr tara
iik unsurlardan oluan yce bir
fndan yazlan makaleyi neminden dolay buraya nak
imparatorluk kalmaktadr. Bu unsurlar
letmeyi uygun grdm.
birletirmek ve hi olmazsa biri birine
yaklatrmak midi henz kaybolma
Krtler ne istiyorlar, ne verilmelidir.
mtr. Henz i iten gememitir. Ben
Senelerden beridir Trkiye mzmin bir Krt ihtilali
Trk veya Krt ad altnda deil, Trki
nin ykn tamaktadr. Son zamanlarda Krt unsuru
yemin zgr bir vatanda olmak sfa
ran ve Irak topraklarnda da bazen snrl bazen daha
tyla sylyorum. Birliin etkili aresi
nemli daireler dahilinde ihtilal hareketleri yapt. Bu
tefrittir. phesiz bu yarg bir tarife gibi
balamda son Barzan hareketi byk bir mahiyet
grnecektir. Yani hakikati mahza oldu
kazand.
u halde bir davay kazp bir davay muBu durum karsnda Krt meselesi hakknda dn
tedal grnecektir. zah edeyim: allah
dklerimizi milletimize sylemek bizce nemli bir va
insanlar birlik iin ayrmtr. Kuranda
zife eklini ald. Her Krt hareketinde basn olumlu
-Onlar kabileler ve ubeler halinde ya
olumsuz bir ok eyler yazyor. Bazen bu milletin hare
rattk ki biri birlerini tansnlar- demi
ketlerini tutuculua, bazen Ingiliz parasnn etkisine ba
tir. Bundan aka anlalr ki unsurlarn
zen de Krt milletinin zgr ve bamsz yaamak arzu
arasnda tanklk ve dostluun tesis ol
suna balamaktadr. Trkiyeyi ve Krdistan yakndan
mas iin her unsur kendi Irkna ve tabiTrk basn her Krt hareketini eitli gerek d etkilere balamaktan ve kar pro
tanmak itibariyle gayet souk kanl ve her iki milletin
yetine olan eilimlerini serbest bir e
paganda yapmaktan geri durmuyordu.
(Doza Krdistan S. 260)
menafaatlerini gstermek arzusu ile bu satrlar yaz
kilde uygulamaya frsat bulmaldr. De
makta olduumuzdan bu deiik sylentileri bir tarafa
iik unsurlardan oluan imparatorluk
brakp, dorudan doruya bak amz izah edeceiz.
larda bu unsurlarn birlik yolu ayr birdilin ayr bir ekilde
Bu satrlarn konusunu Krdistan meselesinin en nemli glenir. Ve devam eder. Byk bir kavi elekime ngiltere1 kullanm ve uygulamas olduu dncesi bo bir dnce
nin ngiliz olmayan unsurlar hakknda takip ettii siyaset gz dir. Bundan iki sene evvel Kad Ky ttihad ve Terakki
ksm yani Trkiye Krdistan meselesi tekil edecektir.
Harbi umumiden beridir, byk kk btn milletler ara nndedir. Msr, Avusturalya, Kanada ve benzeri lkeere Kulbnde birlik unsurlar hakknda bir konferans vermem
snda siyasi toplumsal bireysel hayat asndan milli hareket kar ne kadar hrriyet perverane bir tarzda hareket ettii za talep olunmutu. Ben o zaman birlik unsurlar, menfaatler
lerin derin tesirler yapt inkar olunmaz. Btn dnya mil hirdir. ngilizler hi bir zaman Trklerden daha cmert de birliidir demitim. Bunu demekle Trkiye imparatorlu
letleri bu prensiplerin tesiri altnda bulunuyor. kinci derece ildirler. Fakat karlar bunu icabetmektedir. Rusyann unda birliin nasl olabileceini sylemi oldum. ki adam
de bahsedilecek sebepleri bir tarafa brakrsak, btn Krt Grcistan, Ermenistan gibi hkmetleri tanmas ve hatta birbirine sim sk balaynz. Ayn ip bu iki adam yek die
hareketinin gerek derin ve canl sebebi bu milletin hakk oralarda bulunan 50 bin Krde Krt okullar amas ayani rine ks kvrak raptetsin, dier iki adam da serbest olarak
iin mcadele noktas ile zetlenebilinir. Hakikaten Trkiye dikkat deilmidir? Krtlere Latince alfabeyi Rusyada Mos yan yana koyunuz. Bir birine sim sk bal olan iki adam biri
Cumhuriyeti gemite yaplm olan hatalar gznne ala kova Akademisi yapmtr. ngilterenin son zamanlarda r birlerine daha ok baldr, yoksa serbest olarak yan yana
rak Krt unsuru hakknda ada, yeni ve sonu alc zgr landada gsterilen abartlm isteklere kar taknd lml bulunan.bu son iki adam m? Bu soruya cevap vermek bile
lk bir siyaset takip etmesi gerekirken, tutucu dar ve zora tavrdan alnacak dersler vardr. Kukusuz ngilterenin r abestir. svire yirmi iki kantondan olumaktadr. Her kan
dayal bir siyaset takip etti. Trk unsuruna pek faydal olmas landay gl bir bastrma hareketi altndan geirmesi tonun adli ve idari mekanizmas tamamen bamszdr. Me
mmkn ve muhakkak olan bu unsur zarar verici ve zarar mmknd. Fakat ngiltere bunu yapmad. nk bu geici sela Cenevre kantonunda katil idam olunamaz. Yani idam
getirici bir unsur halini ald. Bu hatadan geri dnmek zama baar baar idi. Hsran retirdi. Suriyede Fransann gs cezas yoktur. On sene evvel Lokoti isminde bir anarist tal
n gelmitir. Trk milleti ile Krt milleti arasnda asrlarca terdii itidal yumuaklk bir oklarnca zaaf ile tefsir edil yan, Cenevrede Avusturya imparatoriesi Elizabeti bir han
srm olan bir itirak mevcuttur. Bu unsurun yarsndan mektedir. Oysa bu hareket tarz hekim ve dur endi Fransz er derbesiyle katletmiti. Lokotinin idam edilmesini Avus
fazlas bir Trk kadar trke bilir aydnlarnn byk oun siyasetinin olgunluk ve ihtiyatn, kuvvet ve tesirini gsterir. turya hkmeti muazzamesine bir cemile akmay hkmeti
luu Trkiye okullarnda tahsil ve terbiye grmlerdir. Bi ran ve Irakn Krtlere kar takip ettii iddet siyaseti Trk merkeziye Bern hkmeti ok arzu etti. Fakat Cenevre
naenaleyh Krt milleti zerinde mevcut olan Trk tesirini iye iin nerilemez. Trkiye dnya siyasi hayatnda yer sahi hkmeti cevaben mademki cinayet Cenevre Cumhuriyeti
mtakabil hukukunu tanmak tehir etmek suretiyle olumlu bi olan eski ve byk bir devlettir. Trkiyenin dnya dn topra zerinde irtikap olunmutur, caninin cezas Cenevre
bir ekilde devamna ve artmasna almal. Bunun olum ce akmlarn, hayati, ekonomik, toplumsal ve siyasi zaru adli hkmlerine gre olacaktr dedi. Caniyi idam etmekten
suz bir ekil almasna msaade etmemelidir. Krde Sen retleri kabul etmesi ve uygulamas gerekir. Trkn siyasi ve de, Avusturyaya teslim etmekten vazgeti,
Trksn demekten bir ey kmaz. Krdistan yoktur! de toplumsal hayat itibaryla Yakndounun en gelimi bir un
bizim bir vilayetimiz kadar olan bu svire, dier bir tabirle
mekle, Krdistan ortadan kalkmaz. Bizce Krt meselesinde suru olduunu anlamak kudretinden Kltlerin mahrum ol -Helhetiya- hkmetini oluturan mini mini cumhuriyetle
atlacak ilk adm Krt milletinin ve Krt vatannn varln duklarn iddia etmemeliyiz. Trkler, Krtlere Avrupaca rin biri birine bal olduu ve bamsz bulunduu oranda
kabuldr. kinci adm, bu milletin isteklerini kuvvetli ve b genel olarak kabul edilen topraklarnda dillerini konumak, daha ok bir birine samimi bir ekilde bal olan svire Irk
yk bir aabeyi sfatyla tecrbe ve arballkla derin ba bu dilde gazete karmak, okullarnda trkeden sonra krt- kavimden ibarettir.
kl bir rehber ve hami sfatyla dinlemektir. Hayat bakala e okumak Krtleri idareye ortak etmek gibi yardmlarda
rnn hakl hayatn kabul ve onlara hayat imkan vermekle bulunmakta Krt milli akmn pek ala olumlu bir yne y
Devam gelecek sayda

M D

RUPEL / SAYFA 8

KRDSTAN PRESS 30 ADAR / MART 1988

edebiyat hner and

Bendo, Mendo!
Aqilbmo, ser ando!
Kerfiro, de here lo!
Ker bajo, o, o!
De bimre, lo!
Ez na bjim:
"Ker te bi endo?
Li pa te,
Sirt a besb a fire ye.
Him ber, him kerfiro.
Nizanim te haje xwe heye,
An tu ne ye.
Li ser te re,
Ezman n e.
Tu bawer dib
Bi Gola Hin e
Dsa,
Him gay, him gagurob.
Nay bra te, Mendo!
Can i rn e!
Mendo, cinawiro!
Mir-hovo, lawiro!
Te go: ax!
Ax bi dest te de ne bet.
Li jr,
Te ox e, ox e.
Li jor,

Nifeke n
Amed Cemo ji Kurdistana Sriy ye. Ew
niha li Frans, li Pars dij li Unversta
Sorbonn dixwne. Li nik mamosteya qedirgiran Joyse Blau li ser ziman edebiyata
kurd. Herweha ew yek ji xebatkarn Ensttya Kurd ye j.
Ber niha bi end mehan, w lkolna xwe
ya hja pk Sorbonn kir. Lkolna w li
ser nivskar Kurd Sovyetistan Ereb emo b: Vie et oeuvre romanesque d Ereb
emo (Jiyan berhemn edeb yn Ereb
emo). Amed Cemo di lkolna xwe de jiyana Ereb emo ya balk berbiav dike li
ser romann w hr dibe. (Ez hv dikim ku
Amed Cemo lkolna xwe wergerne kurd
w pk xwendevann Kurd j bike.)
Ji by xwendina xwe ew ir dinivse li
ser berhemn edeb yn kurd dinivse.
ira v hejmar ku li ser Helebe ye, yek
ji msaln berhemn w ye. Ew bi xwe j,
wek ronambrek Kurd, yek ji msal niwnern nifeke n ye.
Bel, di edebiyata Kurd de nifeke n t p.
Nifek ku di dibistan, zanngeh, enstt
akademiyan de perwerde dibe lim teoriyn ziman, edebiyat ben kultur dixwne. Nifek ku berhem esern xwe yn kur
d li ser zanna zanngeha ava dike di dinya
derve re di nav dan standineke xurt de ye.
Niwnern v nif roj bi roj zde dibin.
Zanngehn welatn rojava rojhelt, roj,
hejmareke pir ji niwnern v nif diafirnin.
B guman, ev yeka kfxwe dide merivan
baweriya merivan bi xebateke xurttir
dewlemendtir hn zde dibe.
Bi hvya ku niwnern v nif zann,
daxwaz keda xwe txin xizmeta ziman,
edebiyat anda welat Kurdistan.

Di dest te de dox e().

Carina dixw (2).
Carina dijmr,
Carina ldix.
Wiha, naxira te bi r bet (3).
Mend min j bi p bet.
Cefa mirovaniy li irr bet (4).
Kum me xwar b, li erd bet.
Li Helebe, Mendo!
Rmeta te erzan b,
Sivib b,
Bela b,
Bi ber b bet.
A canemergn Helebe,
Bilind b, hilbiiya,
Bi ezmen bet.
De were, Mendo!
Kerfiro, de here, lo!
Ker bajo, o, o!
De bimre, lo!
Ez na bjim:
"Kere te bi endo?
Tu i ber , lo!!!

-Bendo, Mendo!
Hatim bazar bibim.
Zr re bibimin.
i Sr Qadisiy y, Bendo!
Ker te bi endo?
-Ne berfiro im, teres!
-Ezben, bibore.
Mer andyar bor e.
Zrfiro im, a te ne ava!
-Zr re...?
-Ry te y re.
Zr re i ye?
-Petrolfiro , cami?
-Ha! ne ten w,
Ker nr!
Can mal war,
Ji mirova ra bi dewr,
P i bi?
Hem xr br.
Dibim .
Dibim destr.
Bo we dibim qurban.
De bje, ser min me n.
-Afern, mel bihar
Can sax, mel nr.
-Teres, bje:
Serob m, sr nr.
-Serob m,
Ker nr.
-Law, bero, bje:
Serob, mraz, ezben, mrza
Paa, pxember, Xwed:
r nr.
-Bila b.
Em w bihlin cara t,

-Bendo, Mendo!
Were, bazar bibe.
Me qr, bama te i ye? (5)
Bes e, hawar me be.
-Kama min birrn e(6).
A dezgeha naxira me j birrn e.
-P firotin,
A min j birrn e.
-Em zr re dibirrin.
-Em j zr gewr;
Rmet, br-bawer, nhad,
Prensip, mrensp,
P i b, mirovan,
Ji guil roava
Ra guil rohilat,
P dibirrin.
K, beng bixwazin,
Em stewr dibin.
Gene lavlavb
Ev erxa feleb,
Bi jor de na e.
Em aware dibin (7).
-Em ber te zanin.
Ji te btir banin.
L, ser te di qm de (8).

Bendo, mendo!
i zr re e,
i zr gewr e,
i zr zer e,
Ry dezgeha,
Ry te,
Ry min,
Tevde j re e.

Bendo, Mendo!
Mejo, dioy, dio.
Ne dosto, ne yaro.
Nana te li Lan,
Li Helebe dyaro.
Dibj, dibj...
ny Helebe,
eny azadxwaz,
Ji mj de dixapn.
Hema hstireb na rj,
Firmsbeb na barn.
Me tu li Helebe diyo.
Derewno, sozxwaro.
Ne bhi .
Zan awa difro,
ilo dibirr.
Berjewendiyn xwe,
Bi chana Ereb re,
ito t bibor, bibirr?
Hewa te ya ft a fere,
Mezin dibe, pan dibe,
Li ser pita canemergn Helebe.
Ne afrn, ji te re!!!
Ben li te nne (9).
Berjewendiyn te,
Baweriyn te,
awa hatin xwastin,
Vedizele, ji ber hev dere.
Em ne bextre in, Bendo!
L tu bextfiro !i0).
Xr brn me te dot.
d xwna me j dido.
Xar rdin.
xartir dihn.
Rasta l did.
Vaja baz did.
Bendo, Mendo!
Xwez ji min bipirs,
Bihay te gtiye endo?
Koldar .
Hew dibjim:
"Kere te bi endo?

Amed Cemo

(1) dox: o\\ dar.

(2) xwarina ldan, a derdan, a ketini Uhwd.
(3) naxir: komek dewar; garan
(4) li irre ket: li boi ket, vala .
(5) kam: mebest.
(6) birrna di navbera du aliya de.
(7) awarekirin: eglekirin, ondexistin.
(8) qm: lem, qma ber derya.
(9) ben li pita w nne: bawer p nabe.
(10) bextfiro: kes ku xwe ji rastiy dide al bi
a xirab u ewt de die.

Mihemed Uzun
KURDSTAN PRESS 30 ADAR / MART 1989

RUPEL / SAYFA 9

edebiyat sanat ve kltr

areserkirina dijwari
irkn di ziman kurd de
Kmas tengasiya ziman burd geleb in.
Baweriya me, di hundur deme de bi alabiyn merivan ew bmas tengas d bn sivib birin. Hi titek di ch xwe de b alak
pve nebetiye. Ger em bixwazin nexwazin
titeb di clh xwe de sabit tuneye, l ziman
j jndar e hi wext di yeb merhale de nasebine, ewan titn berav in. Di v meqal
de me xwast li ser end babetn giring bete
minaqee birin.
Beri her tit dtina me d li ser dijwariyn
ziman burd awa tn areserbirin, bi van
pneyarn jrn diyar bibin.
-Peniyara me ya yebem ji bo hem zaravayn burd bonferensebe gelemper b
sazbirin. Ew bonferens divt di bin basb
zanngeheb de, dibe ziman ranstb ben zimann rohilata navn de saz bibe. Ya
rast divt li Ewrupa rojava cheb bu Kurdoloxn mezin disebinin b amadebirin an
li bajareb web Berln, Pars, London,
Stocbholm j dibe, ji bo bu ziman ranstb
li van bajaran tn xwendin.
2-Dsan pniyara me ew e bu ev besn
wisan divt di v bonferens de bedar bi
bin. 'Zimannas (linguist), kesn ziman rohilatnas (orientalist), kesen ku hem zaravayn kurd dizanin. kesn ku ziman
ndo-Iran dizanin wek patoy. faris, belc. tack, bextiyar hwd." besn bu zima-

nn ewrupay dizanin web ngilz, frens,

elman hwd. div t di v bonferens de
ch bigirin. ya heri giring j ji ar aliye dinyay Kurdolox bn dawetbirin. Ji Yebtiya
Sovyet Kurdoloxn Kurd yn ne Kurd j di
v bombn de bedar bin. Ji bil van besan, besn bu burd ba dizanin, nivsbar,
xwediyn weann burd, berpirsiyarn
enstt bomeln anda burd li gel van
besn li jor di bonferens de bedar bibin.
Di v konferens de divt i bte kirin,
Bi xebat arbariyebe bollebtf geleb bmas dijwariyn zaravayn burd w bn
hol areserbirin, besn flolox d zannn xwe yn cuday li ser babetn giring di
yar bibin.
a-Li ser rzimana burd. bi taybet li ser rzimana her ar zaravayn burd (yen njen,
yen blasb).
b-Ji bo sabtbirina orthographyiya burd
(rastnivsna burd).
c-Bjeibirina.ziman burd li gor barebtera ziman burd li gor normn neoloxzm yn navnetew. Yan ji bo i bjeyn n
werdigirin ji bo i bjeyn biyan ji ziman
derdixin.
d-Yebtiya ziman burd awa dibe; zaravayn burd awa bjeyan ji hev digirin
didin hev, zaravan ji hev cda birin nz
hev birin, elfbaya burd awan yeb dibe, tpn burd end in di her zaravayeb de
end tpn ji hev cda hene.
e-Pirsa ferhenga burd awan hal dibe; ferhengn hem zaravayn burd di i merha
le de ne; ferhengn burd b awa dibe.
Ev ferhengn bu ta ro apbne tra ziman
in an na; hewce bi ferhenga blasbn burd
etmilojiya burd dom snonmn
burd yen din heye an na...
Ev end niqteyn heri giring b ji bo ziman me. Halbirina van pirsan bi taybet girdayya welateb azad serbbcwe mimbin e.
L bel heta w ax em nibarin dest girday bisebinin. Pwste bu li ser girbn ziRUPEL / SAYFA 10

man burd bi esasebe zanyar bte rawestandin. Ew daxwaz di dile me hemyan de

ye. Ensttya Kurd ya Paris ji bo and ziman burd geleb alabiyn hja dibe. Divt xebata wan hevalan nbar nebe, le bi ra
ya me ew xebat girbn ziman burd yn
evqas giran nibare areser bibe.
Herweb t zann li Iraq li Yebet Sovyet
end bonferens an bongre bne j, l dsa baweriya me ew e bu, geleb girbn dijwar nehatine areserbirin. Bi raya me divt
he bmas tengasiyn hem zaravayn
burd ben hal birin. Ew bonferens bibe desthelatiyeb (otorite) bo ziman burd zaravayn w. Ji bo her dijwariyeb raport ben
amade birin pb birin. Bi v away ge
leb tit d bn ser av. Di bonferens de ji
pisporn zimannas bomsyonn cda c
da d bn sazbirin. Web: bomsyona rastnivsn, ya beje bijartin, ya rzimana burd
zaravayn w, bomsyona ferheng dirst bi
rin serrastbirin bomsyona pevebirin
(tercme) yen din.
Pfeyva dawiy
Me bi xwe bonferenseb ji bo van mebestn jorn hewce dt. unb d di erbn roy
de em, guhdariya yeb du nabin. Herbes bi
awab web xwe dinivse diaxeve, besn
otorite j nne. Me divt em bi rgaya pisporn abademisyen hineb ji van dijwariyn ziman xwe hal bibin. Her wisan nebe bi des
te besn ziman nenas de burdiya me h j
tbel bibe tbeve hal dijwartir.
Yeb nimne: Di burd de navn biyan awa tne wet (telefuz) birin. Web; George
Washington dibe Corc Wangton. Li gor
me divt ev nav biyan bi wet burd be
te nivsandin ya xur (orjnal) li beramberi w di nva bevan 0 de bte andan. Dsan y web Orthography dibe ortoxraf
hwd.
Ya diduyan a heri giring rastnivsna burd
ye. Web:
-Hjmar. hejmar, jimar, jmar
-Nvisandin, nvsandin, nivisandin, niv
sandin

Sitranen Gel
Zirav
Were zirav zirav zirav zirav zirav
Wey la zalim. gawir, l l l, l l l zalimbav
Wele gel gundiyan cranan, he y bu nv ev
Dev xwe bib neqebeyna boxaza qirib
Wele heta sibeh dsan, bila talanek. de nizanim
Li ter talan wan bid, bila xan bi wan de bibev
Wele ji bona xatir w ramusana zirav
Bawerbe ew ji hia bikev, ax zirav, zirav, zirav
Zirav, zirav, zirav, ax l l zalim zalimbav
Tey got la min heland
De l l gidyan wexta w go nee ban, zirav, zirav, zirav

Wele heke su-dinya alem bi ser van ban jor

dibjin ma bani zirav
Wele gel gundiyan cranan ez bjim. ro s-ar roj e
nay p de zirav
Wele ez dibim nabim ev bejin bala zirava zefa bmgot
nizanim ima qelew nab
Wele ez didim ji daristan got gama, qmax miya
nvib rn mina
Wele ez didim w sp-meya buzdolab, ew penr Koera

va mimi Heleb
Beqlawa Sof Evdilberm Srt, bi qezartma Mrdn
bi gotqelew xopana Midyad
Wele dsan, zalim zalimbav. bu bete ser havn
bst e tebax
Wele ty rab bar bar xwe bib, bi hevalt,
em ji vd heme Germav
Tuy rab xwe bio, xwe bib nav w erma av
Wele tuy rab la xwe banyolam bib bi w sabun sorav
Wele tuy rab li vd b przola, qubaiya
heft bar bist bebab
Wele tu ueb vexw, ji boba-bola, peps ya buzdolab
Wele de ba tuy ueb vexw ji v qerece eraba Entab
Wele de ba tuy hebeb ji min re pieb
paq-sor, qelew man nab
De zirav, h h, zirav. ax biR, wa zirav
Wey l l nazib, wa zirav, de tey ez butime, ez helandime
li v mehale nav, de zirav, zirav h

Den-Haag

Wele gel gundiyan cranan sibeh b,

min bejn bala zirav db
Li dev salon. dsan di dev qap derge de
Wele av min lb, fistaneb ji va fstan meles
tenib, naylon. nazib. pirtal e
Xwe diberd bi ser bceme de, wele dilbetina xelb alem
Min ji yextiyara pirs ye, zeman ewil
Dibjin her me dt ye adet e
Wele ya min bejn bala zirav. xelb alem dinya hem ji min re
Dibin qebahet. helabet qiyamet e.
Wele ez nizanim se-bav fesad ewana ji bu hatine
betine bambax gund min we de
Wele li mesl gund. bne fesad ewan
Wele nahlin bu ez bejn bala zirav web zeman ber
Wele her roj s-ar cara wer v tara me de, zirav. zirav
ax l l zalim, zalimbav, de got berana, nvib mina
maste boxiba. bi bimi Heleb, bi ava binya Hl
bi penr Koera, bi qubaiy Stewr, bi gotqelew Mrdn bi w qerece eraba
Entab. bi ev bi roj ez dibim nabim
hebeb bi misqal melhema, de hebeb ji min re, min go
qelew man nabe. de zirav, zirav, zirav
de wey la pib bbav, h, de ll zalim, zalimbav
l l gidyan. de zirav. zirav
De her roj bje wele min ev botiy mra nav
De zirav, zirav. ax zirav, h, zirav. h, h
Wele min bejn bala zirav db, di nav dahlib
li bin dara biye
Li bin dar w mr, wey la yad li min rebena xwed
ez rabim, beziya ser xwe rebana xwed
Bidime ber dev br, mebn, wey day, heft bay meqesa
Wele ne ji fhtiya van gundiyan crann dora me bane
Ez heram ser baneb ji va ban ban
Ez bjim ji qehr we ve. wele roj bst ar cara
Ez dibm dil min betiye beiba mala filanbes
De zirav, h, zirav, ax zirav, zirav, zirav, zirav
De ll zalim, zalimbav, te got min helandiye, baifrbav
De were li hal min napirs, webe w got qeland
li ber dohn bebab, zirav, zirav, zirav, h

so

Berhevkirin: Derw M. FERHO

Ya sisiyan j hevmane (Synonim) ne. Web:

-Axaftin. qise birin, peyvn, or birin, texiln, gotin, guftego, deng birin.
aremn di ziman burd de nrza mzay ya bjeyan j h sabt nebne. birp
(accent) h ch negirtiye.
Dumayb de dsan hewce ye bu em be
jin, li ser girbn me li jor berav birin tenya
dibare li bin avnriya dezgehebe desthelat web zanngeh, abadem bongre an bon
ferenseb divt bete saz birin biryarn ge
lemper bne girtin bu ji al gel de b pejirandin.
Em dixwazin v bende bi end hevobn
din ve girdin. Web hineb ji mle dibjin Zi
man giring nne, heta dewletek serbixwe
awa nebe karbarn li ser ziman j serfraz
nabe." Le em ne li ser v br baweriy ne.

Li gora me ziman fabtora heri giring e ji bo

xwenasn. Ziman neyniba nandana neteweyeb ye bu ew netewe bi w tte nasbirin, navbirin pejirandin...

KURDISTAN PRESS 30 ADAR / MART 1989

Bl XWENDEVANAN RE OKUYUCULARLA
(Enternasyonalist sol ve Krt sorunu)
Krdistan Pressin 63. say
snda N. Borann Ulusal ve
Enternasyonal balkl yaz
sn byk bir ilgiyle okudum.
Yazda deindii baz noktala
ra bir Avrupal enternasyona
list olarak, cevap vermek ve
baz dnceler eklemek is
tiyorum.
N. Bora, Avrupa solunun
Krdistan politikasn sorgula
makla ok hakldr. Daha do
rusu, Avrupa solunun sorgula
nacak somut bir politikas bile
ortada yok. Bu konuyu grm e
mezlikten gelmeyi tercih edi
yor. Bu tutumun nedenleri ok
boyutludur. Ancak, btn bo
yutlar gznnde bulundura
rak, alacak bir tartma so
nucu tutarlJjir perspektif gelitirilebilinir.
Byle bir tartma iin, N.
Bora nn yapt u tesbit hare
ket noktas olabilir: Ulusal
kurtulu hareketleri proleter
bir merkezin tutarl politikala
ryla desteklenme durumunda
deiller. Geriye emperyalist
metropollerde hala ve her eye
ramen ayakta durabilen en
ternasyonalist solun eitli
varyasyonlar kalyor.
Dnya devletleri genel olarak
ulusal kurtulu savalarna
kar makyavelist bir yaklam
iindedir. Bazlar ulusal kur
tulu hareketlerini destekleseler de, bunu kukusuz kendi
karlar dorultusunda yapar
lar. Konumuz Avrupa solunun
enternasyonalist grevleri ol
duu iin, sosyalist lkelerin
bu konudaki tavrlarn bir ya
na koyup, Avrupa devletleri
nin ulusal kurtulu hareketle
rine kar tavrlarn irdeleme
ye alacam.
Almanya ve Fransa bata ol
mak zere baz Avrupa lkele
rinin baml ve smrge lke
lere ynelik siyasetlerinin
A BD 'dendaha reform ist ve
ya sosyaldemokrat grn
mesi de bu makyavelist yakla
mdan kaynaklanyor. ABD,
egemenliini daha ok askeri
varl ile salayabilen bir g
ce sahiptir. Bir lkenin sada
katini evik kuvvet veya Vi
etnamdan sonra gelitirilmi,
Dk Younluklu Sava
stratejisi ile salyor. Baz l
keler ABD iin ekonomik
karlardan ziyade jeostratejik
adan nemlidir. (rnein,
Honduras). Avrupa lkeleri
iin bu durum farkldr. Birin
cisi, ayn stratejiyi yrtebile
cek yeterli askeri gce sahip
deiller. kincisi, zellikle Ba
t Almanya gibi kendi hamma-

deleri youn sanayi iin yeter

siz kalan lkelerin petrol lke
lerine bamll daha fazla
dr. (rnein, ABD kendi pet
rol ihthyalarnn sadece %
3n, Almanya % 35iini Irak1
tan karlyor) yle olunca,
kendi karlar iin vazgeil
mez lkelerin de kalkndr
ma projeleri ile salamaya
alyor. ou zaman silah
sektrn de ieren bu pojeler, Bat Alamanya lkedeki
kprbalar saylr.
Irak Almanyann politikas
nn en belirgin rneidir. O ra
dan gelen petrol o denli nem
lidir ki, Sovyetler Birliinin
himayesinde bulunmas bile
Bat Almanyann ticari iliki
lerine engel olamuyor. Alman
ya, Iraka stratejik nemi ta
yan silahlar gnderirken ken
disini Irak iin de vazgeilmez
konuma getiriyor. Trkiye ile
ilgili zaten zel bir koruma g
revini stlenmi bulunuyor ve
bugn Trkiyenin ekonomik,
siyasi, sosyal ve askeri alanna
damga vurmu durumda. ok
ince olan bu emperyalist stretejinin deifre edilmesi de ol
duka zor.
Trkiye ve O rtadounun Av
rupa iin zel bir yeri vardr.
Bunlar Avrupaya en yakn ve
ilikileri en sk olan lkeler
dir. Trkiye ise, Avrupann bu
vazgeilmez blgeye alan
kaps saylr. pek yolunun ge
leneine sadk olarak bugn
de Trkiye zerinden Avrupa1
dan O rtadouya mal gidiyor;
ancak bu sefer bu maln ou
nu hafif ve ar silahlar tekil
ediyor. Bu yzden Avrupa
ABDnin kendi egemenlik po
litikasn uygulad El Salva
dor gibi lkelere gayet liberal
ve ulusal kurtulutan yana bir
tutum gstere biliyor. Alman
yada kan sol eilimli gnlk
gazete Tageszeitung da
Waffen f r El Salvador (El
Salvadorun kurtuluu iin si
lahlar) diye bir ar baslabiliyor. Krdistan ile ilgili byle
bir kampanya mmkn ola
mazd. Krtler dnya basn
nn manetlerine kmay ba
ardklar zaman, yani Aus
tos 88de, sadece kurban
olarak, gc mcadelesi t
kenmi bir halk olarak gsteri
liyordu. Alman liberal ve lm
l sol evreleri Krtlerin ulusal
kurtulu savan yok saymak
zorundalar, nk bunlar asla
Almanyann z karlarna
dokunan bir faaliyete giriemezler. Duartenin kzgnl
na dayanabilirler, ama Sad-

KURDISTAM
r<'inama h ettey

h a ftalk u a /e te

j-L. ^ J

Kurd - Tirk
Krte - Trke
Rojnama Heftey Haftalk Gazete
Hejmar - Say; 67 (13) Hefte 13
30 Adar Mart 1989

K URDISTAN I
Kurdisk Turkisk
Veckotidning
Nummer; 67 (13) Veeka 13
30 Mars Adar 1989

damn petrol hattn kesmesi

ne dayanamazlar.
Bu yzden Bat Almanyada
dier dayanma hareketlerine
verilen yer ve bunlar sosyal
demokrat, reformist yollara
kanalize etmek zere sarfedilen aba bir Krdistan hareke
tine verilmiyor. Bunun iin
marksist anti-emperyalist so
lun ciddi bir mcadele verme
si gerekiyor.
Bu mcadelenin artlarna
bakalm. Son yirmi sene iin
de daha baka bir ok kk
rnein yannda uluslararas
dayanmann etkisi kendisini
iki sefer tam gsterebildi. Viyetnam sava ve Nikaragua
devriminde. Eski CIA ele
manlarnn da alt ABD1
de yaynlanan Counterspy
dergisinde bununla ilgili bel
geler yaynlanyordu. ABD
iin Nikaraguay yok etmek
askeri bakmdan kolay olacak
t. Ama zellikle CIAya bal
olan ICA kamu aratrma kurumunun dnyadaki dayan
ma hareketiyle ilgili verdii
bilgilere dayanarak ABD yle
bir giriimden vaz geti. Ayn
kurumun
aratrmalarnn
ABDnin Viyetnamdan asker
lerini ekmesinde de etkisi
vard. Dayanma hareketleri
nin hangi artlarda o kadar et
kili olabildiklerine bakmak
gerekiyor. M arksist ve bam
sz sol hareketlerin ykseldii
zaman dayanma hareketleri
nin de byk bir g olduunu
gryoruz. 68de kendi lkesi
nin dzenine kar savaa gir
mi ve Viyetnam savann o
dzenin karlarna gre bir
sava olduunu kavrayan bir
sol hareket vard. 78den sonra
kapitalizmin kr mantnn
kendi hayatlar iin bir tehlike
tekil ettiini anlayan kitle haraketleri ortaya kmtr. O n
lar 68 hareketi kadar politik'deillerdi. Kendilerini ve ge
lecek nesilleri evre kirlilii
ve nkleer tehlikeden koruma
talebiyle yola ktlar. Her kit
le hareketinde olduu gibi ha
reket iindeki bilin dzeyi
homojen deildi. Sadece bir
kesim hareketin mcadele he
deflerinin dorudan kapitalist
sistemi ortadan kaldrmas zo
runluluunu anlamtr. Nika
ragua halk devrimi geni, kili
se mensuplarnn bile yer ald
yapsyla kapitalist sistem
den bkm olan insanlara ge
tirdii yeni insan tartmas
Avrupada ok byk bir yank
uyandrabildi. Kitle hareketle
ri o devrimde kendi umutlarn

Berpirsiyar Git
Genel vavn ynetmeni
Orhan KTN, 08 - 29 50 56
Berpirsiyar Algir
Yardmc ynetmen
etn EKO. 08 - 29 83 32
Aciress; Box 7080, 17207 Sundbyberg
Bro; Orsvngen 6C, Hallonbergen
Tlf; [46] 8-29 83 32
Telex; 131 42 ANK S
Telefax; 08-29 50 56
Bankgiro; 343-5559
Postgiro; 2 65 33-0
apxane Bask;
Tidnings Tryckarna p land AB

Chefredaktr och ansvarig utgivare

Orhan KOTAN, 08-295056
Redaktion sekreterare
etn EKO, 08-298332

ve topilerini grebildiler. N i
karaguada dnya soluna mo
del olabilecek bir siyasi siste
min kurulmas bekleniyordu.
Bu fikrin ne kadar gereki ol
duunu burada tartmayalm.
Benim dikkat ekmek istedi
im olay: Avrupada kitle hare
ketlerinin kendi mcadelele
riyle ulusal kurtulu savalar
arasnda dorudan bir balant
kurabildikleri zaman enter
nasyonalist dayanmann etki
li olabildii noktasdr. O za
man Avrupa hkmetleri da
yanma hareketlerinde kendi
iktidarlarn da tehdit edebile
cek bir g gryorlard.
Solun genel konjktr d
k olan dnemlerde ayakta
duran drt buuk insann en
ternasyonal dayanma al
malarnda iki eilim grl
yor. Birincisi: ulusal kurtulu
hareketlerine -elinden baka
bir ey gelmedii iin- hayr
sever' bir ekilde yaklamas.
Yani, ulusal kurtulu hareket
lerinin maddi ihtiyalarn ve
taleplerini karlamaya all
mas. Ulusal kurtulu hareket
leri de -bir yandan aresizlik
ten dolay, dier yandan da i
lerine geldii iin- bu tavrdan
faydalanmaya alr. Bylece
siyasi boyutu gittike kaybe
den, tartmalara yer brakm a
yan profesyonel hayr sever kurumlarnn daha iyi becerdii
bir teknik ibirlii geliiyor.
Bu da birinin vicdann rahat
latmak, dierinin en nemli
ihtiyalarn karlamak iin
yeterli...
kinci yaklam ise: diplo
matik almalar dr. Gene
elinden baka bir ey gelm edi
i iin, sol, Avrupadaki diplo
matik siyasi kurululara ve h
kmetlere hitap etmeye al
yor. ou zaman da kendi
gsz durumundan dolay bu
kurululara hakl bir talep da
yatmak isteyen biri olarak de
il de daha ok dilenci gibi
yaklamaktadr. Halbuki bur
juva mant iinde yer alan bu
kurululara deil samimi an
cak onlar zorlayabilecek bir
gce sahip olunduu zaman
ba vurulabilir. Yanl anlal
masn, imdi saydm iki yak
lamn kendine zg bir ne
mi var. Ancak bu anlaytaki
ilikiler tutarl bir siyasal iz
giye sahip olmadklar srece
her zaman ok yanl bir yne
gidebilirler.
Bat Almanyada faist parti
lerin seimlerde oylarn %
10a yaknn almalarna bile
tavrsz kalan bir sol dnyada
ki bir ok gelime karsnda
arp kalyor. Hala da Perestroika ve bir ok lkeden Sov
yet ya da Kba askerlerinin e
kilmesini yorumlamaya al
an bu sol, salam yeni bir
politika gelitirmek iin her
eyden nce dnyada gelien

olaylara salam bir tesbit ge

tirmeli. Perestroykann yann
da Filistin devletinin kurulm a
s krfez savann nitelii ve
92de kurulacak olan birleik
Avrupa olay, solun ok daha
daha yakndan bakmas gere
ken noktalarn sadece bir ka
tanesi. Bu tesbiti burada yap
mak mmkn deil. Ama esas
konuya yani solun Krdistan
politikasna dnerek unu sy
leyebiliriz: ancak her iki taraf
yani Alman ve Krt hareketle
ri yle bir ortak tesbitten yola
kacaklar zaman salam ve
enternasyonalist bir politika
doabilir. Bunun iin de Kr
distan konusunda sadece lke
zerindeki askeri bask ve as
keri igali tartmak yetmez.
Smrgeci devletlerin bile de
iik entegrasyon ve asimilas
yon stratejilerinin zerinde oy
nadklar bu dnemde zellik
le Krdistanda olacak dei
ikliklere bakmak gerekiyor:
-Kuzey Krdistanda u anda
izleyebildiimiz GAP projesi
iinde gizlenen uluslararas
sermayenin Krdistana girii.
-Almanya ve dier Avrupa l
kelerinin krfez savandan
sonraki Ortadou politikas ve
sermeyenin her iki lkedeki
faaliyetleri.
-1992de oluacak olan politi
kaclardan ok Avrupann n
de gelen sermayedar ve banka
clar tarafndan hazrlanan
Birleik Avrupann getirecei
yeni durum.
-Bu durum da smrgeci dev
letler ile Avrupa arasnda Kr
distan politikasyla ilgili doa
bilecek elikiler.
Alman solunun kendisini ye
niden toparlamas, Dou Blokunun bile sermayenin payla
mna maruz kald bir dne
min devrimci stratejisini bul
mas ve salkl bir Krdistan
politikas gelitirmesi birbir
lerine bal srelerdir. Ancak
o srecin sonucu olarak ege
men olan siyasi ve diplomatik
kurululara onlar deifre ede
bilecek bir durum da ba vurulabilinir. Bu gn ne yazkki bir
ok Krt hareketi byle bir tar
tmaya girmektense, szkonusu kurululara btn umut
larn balamay tercih ediyor
lar. Bu kurululara kar m
cadele veren bir marksist ve
enternasyonalist sol bu tutumu
tabiiki ho karlamaz. te
yandan sol gsz olduu za
man yle pragmatik bir yakla
m eletirecek konuma sahip
deil.
Enternasyonalist dayanma
ancak karlkl bir tartma ile
gelitirilebilinir. Bu tartma
da sermayenin oktan snrlar
at amzda ulusal ve en
ternasyonal grevler arasnda
ayrm yapmay yanl buluyo
rum. N .Boranm imdiye ka
dar izledii kadaryla enter

Nivsarn ku tn andin li xwediyan venagerin

nasyonal grevleri ulusal g

revler iinde eritmek eilimin
dedirler diye yapt eletiri
ye katlmyorum.
N.Bora bu eletirisinin so
mut rnei olarak Almanyada
yaknda alcak olan PKK da
vasn rnek veriyor: kendi
lkesindeki polisiye yasaklara
kar verilen bir mcadeleyi
bir malzeme olarak ele alp de
erlendirme gibi bi arpkl
n sahibi durum unda.. . .
Bu PKK davasnn nemi, 12
sanktan ve Almanlarn kendi
karlarndan ok, bu davann
hukuki niteliidir; lk sefer Al
manyada ceza yasasnn 129 a
maddesi bir yabanc rgte
kar uygulanyor. Bu madde
ye gre terrist rgt mensu
bu tesbit edilen her kes bu r
gtn btn faaliyetleri iin
yarglanabiliyor. Yasa militan
Alman gruplarnn sempati
zanlarn caydrmak iin orta
ya karld. imdi PKK dava
syla yeni bir boyut kazanyor.
12 sanktan bir ka tanesi, Al
manyada deil, Lbnan ve s
vete yaptklaryla yarglan
yor. Bu fiilen iltica hakknn
ortadan kaldrlmas anlamna
geliyor. Bu dava iktidarn iste
dii ekilde sonulanrsa byle
bir uygulamaya Birleik Avru
pa da yol alm olacak. Yani
ulusal kurtulu rgtleri ar
tk terrist grup diye Avru
pada yarglanabilecekler. Bu
durum ulusal kurtulu hare
ketlerini de en az Avrupa solu
kadar ilgilendirir. Bu anlamda
bir ok Krt rgtnn bu da
vay PKK da va s diye cid
diye almamalar yerinde bir ta
vr deildir. Bu davayla ama
lanan durum yukarda bahset
tiim ortak tartmann bir un
suru olabilir. Tabi o somut nok
tada durulmamal ama devlet
snrlarnn gittike nemini
kaybettii amzda ulusal ve
enternasyonal grevler arasn
da ayrm yapmak bana doru
gelmiyor. nk, Avrupa so
luna moralist bir ekilde enter
nasyonalist grevlerini hatr
latmak diplomasiyi ve hayr
severlii dourur... Her iki
siyle de politik boluk doldu
rulamaz.

Miriam Bergen

Aklama
Abone cretlerini
yatrmayan okuyu
cularmzn abone
liklerine son verile
ceini duyururuz.

Daxuyan
Abonetiya xwendevann me yen
ku heq abonetiy
nedan e, diqede.

ABONE

Gnderilen yazlar iade edilmez

Redaksiyon dikare nivsarn ku ji

rpeln xwendavanan Serbest
Kurs re tn andin, li gor dzena rpelan, kurttir bike.

Serbest Krs ve Okuyucu Sayfas

iin gelen yazlar, zne dokunulma
dan sayfa dzenine gre redaksiyon
tarafndan ksaltlabilir

NAV/PANAV
SM / SOYSM

Eger xwediyn nivsarn kurd titek taybet nebjin, redaksiyon dika

re, li gor standardn ziman kurd,
guhertinn pewist ke

NAVNAN
ADRES

...........

WELAT l LKE

:.......................................................................................

Postadress; Box 7080, 17207 Sundbyberg

Beskadress; rsvngen 6C, Hallonbergen
Tlf; |46J 8 - 29 83 32
Telex; 131 42 ANK S
Telefax; 08 - 29 50 56
Bankgiro; 343 - 5559
Postgiro; 2 65 33 - 0
Tryckeri; Tidnings Tryckarna p land AB

ISSN 0283 4898

3 Meh 3 Aylk

6 Meh 6 Aylk
96 SEK 48 DM

48 SEK-24 DM

Salek Yllk
208 SEK-104 DM

Tarih / Drok..................................

Hn dikarin heq abonet ii ser hesaba GILALA AB Postgiro 26533-0

Stockholm raznin sretek j ji Box 7080,172 07 Sundbyberg>Sweden re
bi garta abone rkin.___________________________________________
Abone cretini GILALA AB PG; 26533-0 Stockholm kontosuna yatrarak, bir
kopyasn Box 7080,172 07 Sundbyberg-Sweden adresine abone kartyla bir
likte postalayarak abone olunabilir.

POSTTIDNING
adress; Box 70 80, 172 07 Sundbyberg-Sweden

Tel; 08 - 29 83 32
Fax; 08 - 29 50 56
Telex 131 42

SSCB TARHNDE LK DEFA BRDEN OK ADAYIN KATILDII PARLAMENTO SEMLER YAPILDI

SSCB'de ekimeli seim

Sovyetler Birlii tarihinde ilk defa birden fazla adayn katld parlamento seimlerinde muhalif konumda olan Boris Yeltsin byk bir baar salad.

Boris Yeltsin 1987 knda Gorbaov reformlarnn

ar ilediini eletirdii iin Moskova Parti yneticiliinden atlmt.

lke apnda 190 milyon vatandan oy kul

land seimlerde, Baltk Cumhuriyetlerinde
ise, seimleri milliyeti eilimli adaylar ka
zandlar.
Pazar gn yaplan 2250
sandalyelik parlam ento nitel iindeki Halk Kongresi
seim lerinde, 2985 aday
yart. M ilyonlarca Sovyet vatanda ilk defa bir
ka aday arasnda tercihini
belirleyebildi. SBKP bu
seim lerde 750 sandalye
de eitli sosyal rgtlerin
tem silcileri iin ayrm t,
Seim gn Boris Yeltsinle yaplan bir rportajda, Yeltsin unlar syledi:
Yksek Sovyet ban
sallayan bebekler topluluundan , halkn istek ve zlemleri iin alan ii
topluluuna dntrlmelidir.
Rportajnda ak olarak
SBKP Genel Sekreteri M ihail G orbaovu eletiren
Yeltsin, reform larla ilgili
dncesini yle dile
getirdi:
'Biz, 3,5 yl gibi nem li
bir zaman kaybettik. Prestroyka politikas im diye
kadar toplumun konut,
beslenme ve dier tem el
gereksinimlerinin karlanmasnda belli bir ilerleme kaydetmesi gerekirdi.
Geni bir cephede ilan et
mi olduumuz Prestroyka y gerekletirmek iin ,
gerekli ne para ne de dier
kaynaklarmz var.
Askeri harcam alar, ar
sanayi yatrm lar ve parti
brokratlarna
salanan
zel imtiyazlardan byk
bir indirime gitmeyi he
defleyen Yeltsin, Sovyetler
Birliindeki mevcut duru
mu yle eletiriyor:
fi/r vatanda sosis ala
m azken, bir dier vatan
da en kalitelisini yiyor. Bu
nasl o lu r?
Seim lerde oyunu kulla
nan Gorbaov, Yeltsine
mi, rakibi Yevgeni Brakov a m oy verdiini ak
lamad. Ancak Gorbaov,
seim
kam panyasndan
memnun olduunu ve ya-

plan eletirilerin yararl

olduunu belirtti,
Parti iinde Boris Yeltsinin en nem li muhalifi
olan Polit Bro yesi Jegor
Ligatov da hangi aday
iin oy kullandn aklamyarak, yle konutu:
Seim im iz gizlidir. En
deerli kiiye oyumu verd im .
Yeltsine verilen halk destei onu parti iinde gayri
resmi muhalefet lideri durum una getirm i bulunuyor. Yeltsinin seim kampanyas cum artesi gn
yaplan ynsal bir gsteriyle doruk noktasna varmt. Lenin Stadyum unun
dnda toplanan 10 bin kii ve dier adaylar Yeltsine
desteklerini sunm ulard.
190 milyon Sovyet vatandann oy kulland seim lerde ilk sonulara gre, Boris Yeltsin byk bir
baar
kaydetmi
bulunuyor.
Yaplan aklam alara gre Yeltsin, saym yaplan
oylarn % 80.4n alm
bulunuyor.

Yaplar seimler, Boris Yeltkinin Moskova halknn byk desteine sahip olduunu gsterdi

Almanyada alk grevi

ANK Bat Almanya
Federal Amanyanm Satam m heim , Kln O ssendorf ve Celle
cevaevlerinde bulunan Alm an siyasi tutuklular 1 ubat 1989 ta
rihinden itibaren balattklar alk grevini srdryorlar. Bu
eylem ile Alm an cezaevlerinde siyasi tutuklulara uygulanan
tecrit uygulam as protesto ediliyor.
Uygulam a zellikle R A F (Kzl Ordu Fraksiyonu) yeliinden
yarglanan siyasi tutuklular hedefliyor. R A F tan yarglanan si
yasi tutuklular bir kouta biraraya getirilm elerini, ayrca uzun
sreli tecrit uygulam asna tabi tutulup, sal bozulan tutuklularn tedavi edilm elerini ve bunlardan durum u kt olan 3 tutuklunun serbest braklm asn talep ediyorlar.
RAF yelii veya sem patizan sulam asyla yarglanan bu
tutuklu ve hkm llerin bazlar 10 yldr hi bir insan yz g
rem eden, tecrit ad verilen uygulama altnda cezalarm eki
yorlar.

Alk grevi 1 ubat 1989da 9 siyasi tutuklu tarafndan balatld.

ki kiinin dnda dier eylem ciler alk grevini bir ay srdrdk
ten sonra 1 M art 1989da braktlar. Bu tarihten itibaren de her haf
ta 2 kiinin yeniden balad alk grevleri ile eylem srd
rlyor.
Tutuklular, istekleri yerine getirilinceye kadar bu ekilde eylem
lerini srdreceklerini aklam bulunuyorlar. Siyasi tutuklularn eylemi aralarnda anti-nkleer bar hareketi kom itelerinin de
bulunduu b ir ok grup, aydn ve dem okratik kurulu tarafndan
destekleniyor.
Yeiller partisinin ise, bu konuda ortak b ir tutum u yok. Berlin ve
H am burgda GAL ile A L grevi aktif b ir ekilde desteklerken, baz
ehirlerde alk grevi ile dayanma kom iteleri Yeillerin dayan
may reddetm elerinden dolay parti binalarn igal ediyorlar.
Konuyu gren Alm an parlam entosu 15 M art 1989 gn yapt
toplantda siyasi tutuklulara taviz verm em e kararna vard.