46

PROGRAM
GELTRME VE
RETM
DERS NOTU

DR. SLEYMAN AVCI

MARMARA NVERSTES
MSEM
RETMENLK FORMASYON KURSU
2011-2012

Program
gelitirme
dersi
kapsamnda ilk olarak kavramlar
zerinde
durulmutur.
Kavramlar

MARMARA N.

bilmek dier konularn anlalabilirlii

asndan kolaylk salayacaktr

[Dr. Sleyman Avc]

[MSEM]

KAVRAMLAR
Eitim
Bireyin
davranlarnda
kendi
yaants ve kastl kltrleme yoluyla
istendik deime meydana getirme
srecidir. Tanm ierisinde yer alan
kastl kltrleme; eitimin program
boyutunu, istendik, programn hedef
boyutunu
belirtmektedir.
Kendi
yaants ise bireyin eitim srecine
aktif olarak katlmas gerektiini ifade
etmektedir.
Eitim sreci, kapsamldr, ok
boyutludur, sreklidir, yaam boyu
devam eder, yaantlarla kazanlr.
Zaman ve yer asndan snrszdr ve
hereyden nemli olarak da kltr
oluturur. Ayn zamanda kltrden de
etkilenir. Eitim kltr kadar kat bir
yapya sahip deildir daha kolay
deiir. Eitimin vazgeilmez unsurlar
program, renci ve retmendir.
Eitim ikiye ayrlr:
1.
Formal
Eitim:
Amal
planl eitimi ifade etmektedir. Bu tr
eitim,
nceden
hazrlanm
bir
program erevesinde planl olarak
yaplr
ve
retim
yoluyla
gerekletirilir. retim sreci eitici
tarafndan planlanr, uygulanr ve
deerlendirilir. Formal eitim rgn ve
yaygn olmak zere ikiye ayrlmaktadr.
a. rgn eitim: Belli bal ya
gruplarndaki bireylere, Milli Eitimin
amalarna gre hazrlanm eitim
programlaryla, okul ats altnda
dzenli
olarak
yaplan
eitimdir.
Okulncesi
eitim,
ilkretim,
ortaretim,
yksekretim
bu
kapsamda yer alr
b. Yaygn Eitim: rgn eitim
sistemi ierisine hi girmemi, bu
sistemin herhangi bir kademesinde
bulunan
veya
bu
kademelerden
birinden ayrlm olan kiilere ilgi ve
gereksinim
duyduklar
alanlarda
yaplan eitime denmektedir. Halk
eitim merkezlerinde alan kurslar,
hizmet ii eitimler, dil kurslar, ehliyet
kurslar vb.
rgn ve yaygn eitim arasndaki
farklar:
Zaman,
mekn
ve
ya
asndandr. rgn eitim belirli

MARMARA N.

zamanda ve yerde yaplmak zorunda

iken yaygn eitim iin bu tr bir
zorunluluk bulunmamaktadr. rgn
eitimdeki renciler benzer ya
grubunda iken yaygn eitimde bu
ekilde bir benzerlik bulunmamaktadr.
Bunlarn yannda, rgn eitim yaygn
eitime gre daha uzundur. rgn
eitimde diploma yaygn eitimde
sertifika verilir.
c. Sargn Eitim: Bireyin iin
uzmanlar
tarafndan
i
banda
eitilmesi eklinde yryen eitimdir.
rnein, marangoz rann usta
tarafndan eitilmesi bu tr eitime bir
rnektir.

2.
nformal Eitim: Bu eitim
formal eitim gibi sistemli, planl ve
amal deildir. Herhangi bir zamanda,
herhangi bir yerde geliigzel oluur.
Bu tr renmeler ailede, sokakta,
iyerinde, TVde ksaca yaamn iinde
her yerde ve kendiliinden meydana
gelmektedir.
Formal ve informal eitim arasndaki
farklar:
Formal
eitim
planldr,
informal eitim kendiliinden oluur.
Formal
eitim
amal
informal
amaszdr. Formal eitimde retici
vardr. Formal eitim hayatn belirli
evrelerinden olur informal ise yaam
boyuncadr. Formal eitimde sonularn
olumlu
olmas
istenir,
informal
eitimde sonular olumsuz olabilir.
retim
Davran
deiikliinin
okulda
planl
ve
programl
bir
ekilde
yaplmas
srecidir.
retme
faaliyetlerinin nceden hazrlanm bir
program erevesinde amal, planl ve
kontroll
olarak
yapld
yerler
okullardr. te, okuldaki tm retme
faaliyetlerinin nceden belirlenmesi,
hedefler dorultusunda planl ve
kontroll olarak dzenlenmesi ve
yrtlmesi retim olarak adlandrlr.
Eitim
bireyin
davranlarnda
meydana gelen deimeler olarak
tanmlanmt, retim ise retme
faaliyetlerinin planl biimde okullarda
gerekletirilmesidir. Buna gre, eitim

[Dr. Sleyman Avc]

[MSEM]

ve
retim
eitli
karlatrlacak olursa;
Eitim
Zaman ve yer
ynnden ok
boyutludur
Her yerde oluur
Her trl bilgi ve
deneyimi kapsar
renme ve
retimi kapsar
Eitim genel
anlamda genel
amatr

ynlerden

retim
Zaman ve yer
ynnden snrldr
Planl ve
programldr
nceden
belirlenmi
etkinlikleri kapsar
Eitimin alt
kategorisidir.
Genel anlamda
eitimin aracdr.

renme
Ksaca, yaant rn ve nispeten
kalc
izli
davran
deimesidir.
renme bireyin herhangi bir etkileim
sonucu,
davranlarndaki
belli
dzeydeki deimelerdir. Bu srete
birey istemedii veya toplumca kabul
edilmeyen trdeki davranlar da
renebilir.
Eitim, renmeyi, renme ise
retimi kapsamaktadr.
retme
Herhangi
bir
renmeyi
klavuzlama ya da salama faaliyeti
olarak tanmlanabilir. Yani retme,
bireyin
davranlarnda
deiiklik
meydana
getirmek
iin
ya
da
renmeyi gerekletirmek iin yaplan
etkinliklerin tmdr. retme faaliyeti
sadece okulda deil formal ya da
informal her yerde gerekleir.
renim
renmeler
dizisi
olarak
adlandrlabilir. renim bir kurumunda
belli bir sre iindeki renmelerin
tmdr: lkretim, ortaretim gibi.
Hedef
Genel
olarak
hedef,
ulalmak
istenen nokta olarak ifade edilebilir.
Eitimde ise hedef, eitim srecine
giren kiinin davranlarnda dolaysyla
kiiliinde meydana gelmesi istenilen
farkllamalar
belirler.
Eitilecek
kiinin kazanmas gerekli davran

MARMARA N.

ltlerini ortaya koyar. Daha geni

ifadeyle,
yetitirilecek
insanda
bulunmas uygun grlen ve eitim
yoluyla
kazandrlabilir
durumdaki
istendik
zelliklere
hedef
denir.
Eitimde tr hedef vardr:
Uzak Hedef: Eitimde uzak hedef
politik felsefeyi yanstr. Eitimin amac
ise bu politik felsefeyi srdrecek
insanlarn
yetitirilmesidir.
Mesela
bireylerin, Atatrk ilkelerine bal,
vatann milletini seven vatandalar
olarak yetimesi.
Genel
Hedef: Genel hedefler
eitimin genel hedefleri ve okulun
genel hedefleri olmak zere iki boyutta
dnlebilir. Eitimin genel hedefleri,
uzak
hedeflerin
ayrntlandrlm
halidir. Okulun hedefleri ise eitimin
genel hedeflerini gerekletirmek iin o
okula zg hedeflerdir. rnein, eitim
fakltelerinin genel amac retmen
yetitirmektir. Milli eitimin genel
amalar
Milli
Eitim
Temel
Kanununda yer almaktadr. Amalar
2. madde ierisinde yer almaktadr:
1.
Atatrk inklap ve ilkelerine ve

Anayasada ifadesini bulan Atatrk

milliyetiliine bal; Trk Milletinin
milli, ahlaki, insani, manevi ve kltrel
deerlerini benimseyen, koruyan ve
gelitiren; ailesini, vatann, milletini
seven ve daima yceltmeye alan,
insan
haklarna
ve
Anayasann
balangcndaki temel ilkelere dayanan
demokratik, laik ve sosyal bir hukuk
Devleti olan Trkiye Cumhuriyetine
kar grev ve sorumluluklarn bilen ve
bunlar
davran
haline
getirmi
yurttalar olarak yetitirmek.
2.
Beden, zihin, ahlak, ruh ve duygu
bakmlarndan dengeli ve salkl ekilde
gelimi bir kiilie ve karaktere, hr ve
bilimsel dnme gcne, geni bir
dnya grne sahip, insan haklarna
saygl, kiilik ve teebbse deer veren,
topluma kar sorumluluk duyan; yapc,
yaratc ve verimli kiiler olarak
yetitirmek.
3.
lgi,
istidat
ve
kabiliyetlerini
gelitirerek
gerekli
bilgi,
beceri,
davranlar ve birlikte i grme
alkanl kazandrmak suretiyle hayata

[Dr. Sleyman Avc]

[MSEM]

hazrlamak ve onlarn, kendilerini mutlu

klacak ve toplumun mutluluuna
katkda bulunacak bir meslek sahibi
olmalarn salamak.
zel Hedef: Derslerin ve nitelerin
hedefleri ise zel hedeftir. Bilisel,
Duyusal ve Psikomotor olmak zere
trdr. Hedef fiilinin sonunda ebilme yer alr. rnein, eitimde
program
gelitirmenin
zelliklerini
aklayabilme
Hedef
Davran:
Bir
uyarc
karsnda
gsterilmesi
gereken
davrana
hedef
davran
denir.
Davranlar
eitim
hedeflerine
ulalrlk
dzeyinin
somut
gstergeleridir. Her hedef ierisinde en
az iki hedef davran bulunmaldr.
Hedef davran fiilinin sonunda -me,
-ma yer alr. rnek Eitimin tanmn
syleme/yazma
Kazanm
renci
merkezli
eitim
programlarnda,
retim
sonunda
ulalmas istenen durumlar kazanm
olarak ifade edilmektedir. Hedef, hedef
davran yazmna gre daha net
olmayan
sonular
verildiinden,
renimin
bireysel
farklara
gre
farkllatrlmasna
olanak
salamaktadr.
Kazanm
fiilinin
sonunda -r yer alr. rnek program
gelitirme yaklamlarn aklar.
Eitim Durumu
renciye
hedef
davranlar
kazandrmak iin yaplan almalarn
tmdr.
retmenin
kulland
stratejiler, yntemler, teknikler, ara
gereler, yaplan snf-ii ve snf-d
etkinlikler, gibi almalar ve faaliyetler
birer eitim durumudur.

Eitimle lgili Temel Bilgiler

A) Eitimin Temel levleri
lkemizde
devlet
tarafndan
yrtlen eitim hizmetlerinin drt
temel ilevi bulunmaktadr. Bunlar;

MARMARA N.

toplumsal,
bireyseldir.

ekonomik,

siyasal

ve

1. Eitimin Toplumsal levi:

Eitimin toplumsal ilevi, toplumun
kltr, deerleri ve inanlarnn bir
sonraki nesle aktararak toplumun
devamlln salamaktr. Bu ilevi
yerine getirmek
iin, rencilere
kltrel miras aktarr, onlarn
toplumsallamasn salar ve kltr
gelitirecek bireyler yetitirir.
2. Eitimin
Ekonomik
levi:
Eitim ekonomik ilevi, lkede retim
ve hizmet sektrnde ihtiya duyulan
insan
gcn yetitirmektir. Bu
sayede bireyler retici hale gelerek
lke
ekonomisine
katk
salayacaklardr.
Bunun
yannda
bireyin,
lke
kaynaklarn
uygun
ekilde kullanmasn renmesi yani iyi
bir tketici olarak yetimesi yine
eitimin ekonomik ilevidir.
3.
Eitimin
Siyasal
levi:
Eitim,
mevcut
siyasal
dzeni
koruma, lider yetitirme ve semen
yetitirme grevlerini yaparak bu
ilevi yerine getirmektedir.
4.
Eitimin Bireyi Gelitirme
levi: Okullar veya eitim bireye ilgi
ve ihtiyalar dorultusunda bilgi ve
beceri kazandrmak ve bu bilgi ve
becerileri
kazandracak
ortamlar
oluturmakla ykmldr.
Eitimin Gizil levleri: Yukarda
saylan drt ilevin dnda, eitimin
yazl
olmayan
ve
gizil
olarak
adlandrlan
baz
ilevleri
de
bulunmaktadr. Bunlar; e seme,
tandk salama, arkada salama,
ocuk bakm vb.
B) Sistem Olarak Eitim
Sistem, birok paradan oluan,
herbir parann birbirini etkiledii ve
eit neme sahip olduu bir btndr.
Sistem yaklam endstri ierisinde
gelimi olup eitime de uyarlanmtr.
Her sistemin dngsel olarak ileyen,
girdi, sre, kt ve geri bildirimden
oluan drt paras bulunmaktadr. Bu
paralardan birinde meydana gelen bir
aksama
dier
btn
paralar
etkilemektedir.

[Dr. Sleyman Avc]

[MSEM]

c) Medreseler kapatlmtr.

GRD
renci,
retmen,
Ara-Gere

SRE
retim Hizmeti,
(yntem, strateji,
ara, gere vb.)

IKTI
renci,
davranlar,
okulun baar
durumu

GER BLDRM
renci ve Veli
memnuniyet ve
ikayetleri

Program
gelitirmenin
temel
konularna gemeden nce, ilk olarak
Trkiyede eitim tarihi ardndan
program gelitirmede esas alnan
ilkeler zerinde durulmutur.
C) letiim Sreci Olarak Eitim
letiim kaynak ile alc arasnda
mesaj al veri srecidir. Bu srecin
gesi bulunmaktadr. Bunlar; kaynak,
mesaj, kanal, alc ve dnttr.
KAYNAK
retm
en,
kitap

MESAJ
Bilgi, yaz, sembol

ALICI
renci

KANAL
Ara, yntem

DNT
Yazl ve szl

D) Eitimle lgili Yasal

Dzenlemeler
Cumhuriyet
tarihinde
eitim
sistemimizi
dzenlemeye
ynelik
hazrlanan kanunlardan ilki 3 Mart
1924
tarihli
Tevhid-i
Tedrisat
Kanunudur. Kanun ile,
a) Be yllk ilkokul zorunlu ve
parasz hale getirilmitir.
b) Tm eitim kurumlar tek at
altnda toplanmtr.

MARMARA N.

Trk eitim sistemini dzenleyen

temel yasa, 1973 tarih ve 1739 Sayl
Mill
Eitim
Temel
Kanunu'dur.
Kanunun, 4. ve 17. maddeleri Trk
eitim
sisteminin
ilkelerinin
tanmlamaktadr:
a) Genellik ve eitlik: Trkiye'de
eitim kurumlar dil, rk, cinsiyet ve din
ayrm gzetmeksizin herkese aktr.
Eitimde hibir kiiye, aileye, zmreye
veya snfa imtiyaz tannamaz.
b)
Ferdin
ve
toplumun
ihtiyalar: Mill eitim hizmeti, Trk
vatandalarnn istek ve kabiliyetleri ile
Trk toplumunun ihtiyalarna gre
dzenlenir.
c) Yneltme: Fertler, eitimleri
sresince, ilgi, istidat ve kabiliyetleri
lsnde ve dorultusunda eitli
programlara veya okullara yneltilerek
yetitirilirler.
Mill eitim sistemi, her bakmdan,
bu
yneltmeyi
gerekletirecek
biimde dzenlenir.
Yneltmede
ve
baarnn
llmesinde rehberlik hizmetlerinden
ve objektif lme ve deerlendirme
metotlarndan yararlanlr.
d) Eitim hakk: lkretim grmek
her Trk vatandann hakkdr. Ayn
zamanda devidir. lkretim sonras
hak olmakla birlikte dev deildir.
lkretim kurumlarndan sonraki
eitim kurumlarndan vatandalar ilgi,
istidat
ve
kabiliyetleri
lsnde
yararlanrlar. Bu hak anayasann 42.
maddesi ile gvence altna alnmtr.
lgili madde Sosyal ve Ekonomik Hak
ve
devler
bal
altnda
yer
almaktadr.
e) Frsat ve imkn eitlii:
Eitimde kadn erkek herkese frsat ve
imkn eitlii salanr.
Madd imknlardan yoksun baarl
rencilerin
en
yksek
eitim
kademelerine
kadar
renim
grmelerini salamak amacyla parasz
yatllk, burs, kredi ve baka yollarla
gerekli yardmlar yaplr.
zel eitime ve korunmaya muhta
ocuklar yetitirmek iin zel tedbirler
alnr.

[Dr. Sleyman Avc]

[MSEM]

f) Sreklilik: Fertlerin genel ve

meslek eitimlerinin hayat boyunca
devam etmesi esastr.
Genlerin eitilmesi yannda, hayata
ve i alanlarna olumlu bir ekilde
uymalarna yardmc olmak zere,
yetikinlerin
de
srekli
eitimini
salamak iin gerekli tedbirleri almak,
bir eitim grevidir.
g) Atatrk nklp ve lkeleri ve
Atatrk
Milliyetilii:
Eitim
sitemimizin her derece ve tr ile ilgili
ders
programlarnn
hazrlanp
uygulanmasnda ve her trl eitim
faaliyetlerinde Atatrk inklp ve
ilkeleri ve Anayasa'da ifadesini bulmu
olan Atatrk milliyetilii temel olarak
alnr.
Mill ahlk ve mill kltrn bozulup
yozlamadan kendimize has ekli ile
evrensel
kltr
iinde
korunup
gelitirilmesine ve retilmesine nem
verilir.
Mill birlik ve btnln temel
unsurlarndan biri olarak Trk dilinin,
zellikleri bozulmadan ve arla
kalmadan, eitimin her kademesinde
retilmesine nem verilir; ada
eitim
ve
bilim
dili
halinde
zenginlemesine
allr
ve
bu
maksatla Atatrk Kltr Dil ve Tarih
Yksek Kurumu ile ibirlii yaplarak
Mill Eitim Bakanl'nca gereken
tedbirler alnr.
) Demokrasi eitimi: Gl ve
istikrarl, hr ve demokratik bir toplum
dzeninin gereklemesi ve devam
iin,
yurttalarn
sahip
olmalar
gereken demokrasi bilinci, her trl
eitim
almalarnda
rencilere
kazandrlmaya allr. Ancak, eitim
kurumlarnda
Anayasada
ifadesini
bulan Atatrk milliyetiliine aykr
siyas ve ideolojik telkinler yaplmasna
ve bu nitelikteki gnlk siyas olay ve
tartmalara
karlmasna
hibir
ekilde meydan verilmez.
h) Liklik: Trk mill eitiminde
liklik esastr. Din kltr ve ahlk
retimi ilkokul ve ortaokullar ile lise
ve dengi okullarda okutulan zorunlu
dersler arasnda yer alr.
) Bilimsellik: Her derece ve
trdeki ders programlar ve eitim
metotlaryla ders ara ve gereleri,
bilimsel ve teknolojik esaslara ve

MARMARA N.

yaniliklere, evre ve lke ihtiyalarna

gre srekli olarak gelitirilir.
i) Plnllk: Mill eitimin gelimesi
iktisad, sosyal ve kltrel kalknma
hedeflerine uygun olarak eitiminsangc-istihdam ilikileri dikkate
alnmak suretiyle, sanayileme ve
tarmda
modernlemede
gerekli
teknolojik
gelimeyi
salayacak
meslek ve teknik eitime arlk
verecek
biimde
plnlanr
ve
gerekletirilir.
j) Karma eitim: Okullarda kz ve
erkek karma eitim yaplmas esastr.
Ancak eitimin trne, imkn ve
zorunluluklara
gre
baz
okullar
yalnzca kz veya yalnzca erkek
rencilere ayrlabilir.
k) Okul ile ailenin ibirlii: Eitim
kurumlarnn
amalarnn
gerekletirilmesine katkda bulunmak
iin okul ile aile arasnda ibirlii
salanr.
Bu maksatla okullarda Okul-Aile
Birlikleri kurulur. Okul-Aile Birliklerinin
kurulu ve ileyileri Mill Eitim
Bakanlnca
karlacak
bir
ynetmelikle dzenlenir.
l) Her yerde eitim: Mill Eitimin
amalar yalnz resm ve zel eitim
kurumlarnda deil, ayn zamanda
evde, evrede, iyerlerinde, her yerde
ve her frsatta gerekletirilmeye
allr.
Bu kanun kapsamnda retmen
eitimi de dzenlenmitir. 43. Madde
retmenlik mesleine hazrlk genel
kltr, zel alan eitimi ve pedagojik
formasyon ile salanr. fadesi ile
retmen eitiminin genel kltr, alan
ve meslek derslerinden olumas
gerektiini belirtmektedir.
18.-42. maddeler aras ise Trk
eitim
sisteminin
genel
yapsn
belirlemektedir.
Kanun ayrca Trk eitim sisteminin
yapsn da tanmlamaktadr.

[Dr. Sleyman Avc]

PROGRAMLAR

[MSEM]

1.Eitim
program:
renene,
okulda ve okul dnda planlanm
etkinlikler yoluyla salanan renme
yaantlar
dzeneidir.
Eitilecek
bireylere,
renme
yaantlarn
kazandrma plan olarak adlandrlabilir.
Ertrk geerli renme yaantlar
dzeni olarak tanmlamaktadr. Vara
gre ise, bir eitim kurumunun
ocuklar, genler ve yetikinler iin
salad, milli eitimin ve kurumun
amalarnn gereklemesine dnk
faaliyetleri kapsayan ayrntl plandr.
Bu plan sadece okul ii etkinlikleri deil
okul d etkinlikleri de kapsar. Eitim
program ierisine, ders ii etkinlikler,
ders kapsamnda okul ii ve d
faaliyetler, okulun ynetim hizmetleri,
ders dndaki sosyal faaliyetler bu
kapsamdadr.
rnein,
ilkretim
program.
Eitim Programnn zellikleri;
a.
levsellik: Program
bireyin ve toplumun ihtiyalarna
cevap vermelidir.
b.
Esnek
(ereve
program): Bir program, tm
lkede uygulanmak zere genel bir
yap (ereve) sunmaldr. Genel
yapnn ayrntlar ise blgeye ve
ihtiyaca gre deiiklik (esneklik)
gsterebilmelidir.
c.
Toplumsal Deerlere
Dayal:
Program,
toplumun
deerlerine uygun olmaldr.
d.
Uygulayanlara
Yardmc
Olma:
Program,
uygulayclarna rehberlik etmelidir.
e.
Bilimsellik: Program
bilimsel olarak en yeni bilgilere
gre hazrlanmaldr.
f.
Uygulanabilirlik:
Program eitli durumlara kolayca
uyum salar nitelikte olmaldr.
g.
Amalara
Ynelik
Olmaldr:
Programlar
lkenin
eitim amalarna uygun olmaldr.
h.
Ekonomiklik:
Program
hazrlanrken
lkenin
ekonomik
yaps
gz
nne
alnmaldr.
Eitim programnn bileenleri; hedef,
ierik,
eitim
durumu
ve
deerlendirmedir. Hedef niin, ierik
ne, eitim durumu nasl ve

MARMARA N.

deerlendirme ne kadar sorularna

cevap verir.
Eitim program retim ve rtk
olmak zere ikiye ayrlmaktadr.
2.retim Program: Belli bir eitim
basamandaki
eitli
snf
ve
derslerde ilenecek konular, bunlarn
hedeflerinin, her dersin snflara gre
haftada ka saat grleceini ve
retim
metodlarn,
tekniklerini
gsteren klavuzdur. Baka bir ifadeyle
retim program, eitim program
ierisinde arlk tayan, genellikle
bilgi kategorilerinden oluan ve bir
ksm
okullarda
beceriye
ve
uygulamaya arlk tanyan, bilgi ve
becerinin eitim programnn amalar
dorultusunda ve planl bir biimde
kazandrlmasna ynelik programdr.
lkemizde
her
okulun
retim
program ilgili retim basamayla
adlandrlmaktadr.
lkretim
program, ortaretim program gibi.
3.rtk Program: Okulda bulunan
derslerin dnda yer alan faaliyetlerin
planlanmasdr. Bu faaliyetlere rnek
olarak, spor faaliyetleri, veli ile iletiim,
rehberlik hizmetleri verilebilir.
4.Ders Program: retim program
ierisinde
yer
alan
derslerin
programlardr. Bir dersin bir yllk veya
yllar
ierisindeki
programdr.
lkretim matematik ders program.
5.nitelendirilmi Yllk Plan: Bir
dersin,
yllk
veya
dnemlik
programdr. retim yl banda
hazrlanr.
6.Ders
plandr.

Plan:

Bir

ders

saatinin

Posner eitim programn, yukardaki

snflamadan farkl olarak, resmi,
uygulamadaki, rtk, ekstra ve ihmal
edilen olmak zere bee ayrmaktadr.
1.Resmi: Eitim bakanl tarafndan
hazrlanarak okullara gnderilen yazl
programdr.
2.Uygulamadaki: Resmi programlar
merkezden gnderilmesine ramen, bu
programlarn uygulanmas retmene
gre
farkllk
gstermektedir.

[Dr. Sleyman Avc]

[MSEM]

Uygulamadaki
program,
resmi
programn
retmen
tarafndan
deitirilmi halini ifade etmektedir. Bu
program
resmi
programn
ayns
olabilecei gibi, az veya fazlas da
olabilir.
3.rtk:
Bu
program,
okuldaki
etkileimler sonucu oluan, resmi
programda yer almayan ve yazl
olmayan programdr. nformal eitimi
ifade eder.
4.Ekstra: Bu program, okulda resmi
program ierisinde yer almayan fakat
planl olan etkinlikleri kapsar. Milli
bayramlardaki
etkinlikler,
koro
almalar, yarmalar, konferanslar
bu kapsamda yer alr.
5.hmal edilen: Bu program, resmi
programn, retilmeyen ksmn ifade
etmektedir.
Program Gelitirme
Program gelitirme; gerek okul
iinde gerekse okul dnda Milli
Eitimin ve okulun amalarn etkili bir
ekilde gelitirmek ve gerekletirmek
zere
yntem,
teknik
ve
ara
gerelerle
gelitirilmesine
ynelik
koordine faaliyetlerin btnne denir.
Program
gelitirme;
programn,
planlanmas,
tasarlanmas,
uygulanmas,
deerlendirilmesi
ve
yeniden tasarlanams srelerinden
oluur. Program uygulanmas srecinde
bilimsel
yntemlerle
aratrma
yaplarak sonular, program ekibine
ulatrlr ve gerekli dzenlemeler
yaplr. Program gelitirme, bir sre
ierisinde olur, dinamiktir.
Program gelitirme almalarnda
bir son yoktur. Oluturulan program
srekli olarak deerlendirilir ve uygun
olmayan
blmleri
deitirilir.
Dolaysyla
program
gelitirmenin
srekli yeniliklerin olduu dinamik bir
sre
olduu
kabul
edilebilir.
Programn
hazrlanmas
ve
uygulanmas belirli bir dzende yani
sistematik
olarak
gerekletirilir.
Hazrlanan bir program da hemen
uygulamaya
konulmaz.
Uygulama
ncesinde mutlaka pilot uygulamas
yani n denemesi yaplr.

MARMARA N.

ETM
PROGRAMLARININ
DAYANDII TEMELLER
Programlarn temeli "ne, niin, nasl,
ne zaman, kim ve ne ile" sorularnn
cevaplan zerine kurulur.
"Ne" sorusunun cevabn iki yerde
buluruz. Biri sosyal evre, dieri konu
alandr. Bunun iin birinciye sosyal
temel, ikinciye konu alan temeli
diyoruz. Bu iki temel birbiriyle ilgili ve
birbirini destekleyerek altrlrsa,
program iin ne sorusunun cevab hem
toplum ihtiyalarna, hem de konu
alannn gereklerine daha uygun
verilmi olur.
"Niin" sorusunun cevab eitim
felsefesi tarafndan verilir. Eitim
felsefesi
bize
yapacaklarmzn
gerekesini verir.
"Nasl" sorusunun cevabn eitim
psikolojisinde
buluruz.
Buna,
programn
psikolojik
temeli
denilmektedir. Eitim etkinliklerinin ne
zaman ve nasl yaplacan, eitim
psikolojisinin verileri belirler. Nasl
retilecek
sorusunun
cevabndan
retim yntem ve teknikleri kar.
"Kim" sorusunun cevab, bireyin
kendisinde bulunur. Buna programn
bireysel
temeli
ad
verilir.
Dndklerimiz,
planladklarmz
kimin iindir? Bunun cevabna gre
program yapmalyz.
"Ne ile" sorusuna cevap vermek bizi
madd imkanlarmzla kar karya
getirir. Bu da programn ekonomik
temelini oluturur. Program yaplrken
okul
binalarna,
laboratuarlara,
kaynaklara, ara ve gerelere bakmak
gerekmektedir.
1.
Program Gelitirmenin
Felsefi Temelleri
Bu balk altnda ilk olarak felsefenin
drt alan, ardndan eitimi etkileyen
felsefeler hakknda bilgi verilmitir.

[Dr. Sleyman Avc]

[MSEM]

Felsefenin Alanlar
Felsefenin alanlar, ontoloji (varlk),
epistemoloji
(bilgi),
aksiyoloji
(deerler), mantktr.
1. Aksiyoloji (Deerler): Aksiyoloji,
deerler sistemiyle ilgilenir. Yaamn
almaya zorlad kararlar ve insanlar
iyi ve kty ayrt etmesi iin
zorlamas sonucu insanlar iyi, kt,
ayp, gzel, irkin ve benzeri bir takm
yarglara varrlar. Bireylerin aldklar
kararlar deerler sistemiyle ilgilidir.
Aksiyoloji; deerlerin kayna var
m?, deerler iimizde mi, dmzda
m?, objektif mi, subjektif mi?,
sabit mi, deiken mi?, her dnem
toplumlar iin mutlak deerler var
m?, bu deerler toplumdan topluma,
zamandan
zamana
deiim
gstermekte mi? gibi sorular sorar ve
bu sorulara yantlar arar. Aksiyolojinin
alt kategorileri etik ve estetiktir. Etik,
insan eylemlerine ve ahlaki deerlere
felsefi bir bakla ynelir; estetik ise,
sanatta ve doada gzellii irdeler.
2. Ontoloji (Varlk): Onloloji, varln ne
oldu ile ilgilenir. Ontoloji varlk yahut
varolu
ile
bunlarn
temel
kategorilerinin aratrlmasdr. Ontoloji
, varlk nedir?, varolu nedir,
fiziksel nesneler nelerdir?, bir
fiziksel nesnenin var olduu sylemini
kantlamak mmkn mdr?, bir
nesnenin zellikleri veya ilikileri nedir
ve bunlar nesneyle nasl ilikilidir?,
var olu bir zellik midir?, bir nesne
ne zaman yok olur, ne zaman deiir?
sorularna cevap arar.
3. Epistemoloji (Bilgi kuram): Bilginin
ne olduunu, hangi yolla elde edildiini
ve amacn aratrr. Bir yandan bilginin
zn, ilkelerini, kkenini, yapsn,
kaynan aratrr, dier yandan
bilginin
yntemini,
geerliliini,
koullarn,
olanak
ve
snrlarn
sorgular.
4. Mantk: Akl nedir? Akln kurallar
var mdr? Varsa nelerdir? Evrensel ve
genel geerli midir? Akl yrtme
yollar var mdr? v.b. sorular inceleyen
felsefenin disiplin alanlarndan biridir.

MARMARA N.

Felsefi Kavramlar
Diyalektik: Tartma sanat, ya da
elikili yollardan muhataplarn ikna
etme sanat anlamna gelmektedir.
Nedensellik: Genel olarak nedensellik
ilkesi olarak bilinen ve olay ve olgularn
birbirine belirli bir ekilde bal olmas,
her eyin bir nedeni olmas ya da her
eyin
bir
nedene
balanarak
aklanabilir olmas ya da belli
nedenlerin belirli sonular yarataca,
ayn nedenlerin ayn koullarda ayn
sonular verecei iddiasn ieren
felsefe terimi.
Grecilik ya da Relativizm: Bilgi
anlaynda mutlak ve nesnel gerek
anlayndan
ayrlr,
bilginin
kesinliinden ve genel geerliliinden
phe eder. Btn bilgilerin greli
olduu nermesi bu akmn balca
argmandr.
Etikde
ise
grecilik
mutlak ahlaki deerlerin varln ve
olabilirliini yadsr.
Nesnellik: Yaygn olarak her tr znel
etki ve elerden bamsz olabilme
durumunu ifade etmek icin kullanlan
bir terimdir

Eitime Katk Yapan Felsefi

Akmlar
Eitim
temelde
drt
felsefi
akmdan
etkilenmitir.
Bunlar,
idealizm, realizm, pragmatizm ve
varoluuluktur.
A-dealizm
o
Temsilcileri Sokrates, Platon.
o
Bilginin kayna insan zihnidir
o
Gerek dnya insan zihnindedir.
Bu gereklikler ebedi, srekli ve
kuralldr. Mkemmel olan gereklik
asla deitirilemez. yi, doru ve
gzel evrenseldir.
o
Bilmek bilene baldr.
o
Duyularla alglanan d dnya
gerek olmayp burada deime,
kuralszlk ve dzensizlik hkimdir.

[Dr. Sleyman Avc]

[MSEM]

o
o
o
o

o
o

retmenler
rencilerine,
duyular araclyla gerek bilgiye
ulamay retmelidir.
retmenler
bilgiyi
aktaran
deil buldurandr.
Eitim, nceden esas aklda var
olan
bilgilerin
bilinli
hale
getirilmesidir.
retimin amac rencilerin
bilgileri,
anlamlandrmalar,
btnletirmeleri
ve
kefetmeleridir.
Eitimin
amac
rencileri
doruyu arama ynnde tevik
etmektir. Fakat doruya ulama
yolunda rencilerin istekli olmas
gerekmektedir.
dealizm, geici olandan ok
ebedi, paradan ok btn, zelden
ok genel, var olandan ok
metafizikle ilgilenir.
nsan akl gerek olan akla gre
kstldr, fakat akl vastasyla
gerek akla ulalabilinmektedir.
Zihin duyulardan gelen bilgiyi
aktif
olarak
dzenleyip
anlamlandrmaktadr. dealizm de
bu anlaytan dolay rencilerin
bilgileri
ezberlemesinden
ok
anlamlandrmas
zerinde
durulmutur.

B-Realizm (Gerekilik)
o
lk temsilcisi, Aristodur.
o
Nesneler
bizim
alglarmz
dnda da vardr. rnein bir kitap,
biz okumasak da var olacaktr. Yani
gerekliin
nesnel
olarak
var
olduunu ne srmektedir.
o
Gerek kiiden bamszdr.
o
Bilginin kayna d dnyadr.
o
Biz
bu
gerekleri
duyu
organlarmz vastasyla alglarz.
o
Gerek
bilgi
zamanla
yok
olmayan eskimeyen bilgidir.
o
Bilgi birikimli olarak ilerler. Elde
edilen bir bilgi asala yanllanamaz.
o
rencinin
grevi
gerekler
hakknda bilgi elde etmektir. Bunun
iin
aceleci
olmamal,
uzman
kiilerin
bilgilerinden
faydalanmaldr.
o
retmenin
grevi
bilgiyi
aktarmaktr.

MARMARA N.

retmen konularn rencinin

isteine
gre
deil
dnyann
gereklerine gre dzenlemelidir.

C-Pragmatizm (Yararclk)
o
k yeri 20. yyda Amerikadr.
o
Temsilcileri, Dewey, W.James.
o
Doruluk insan deneyimleri ile
olumaktadr.
o
Gereklik srekli olarak ve
kiiden kiiye deimektedir.
o
Gerekliin zihinsel ve maddi
boyutlar vardr.
o
Bilginin
kayna
insan
deneyimleridir.
o
Bilginin
ekle
edilme
yolu,
deneme
yanlma
ve
bilimsel
yntemdir (deney).
o
Deweye gre akl sosyaldir ve
toplumda bulunan dier insanlarn
deneyimlerinden faydalanr. Dewey
insan dnmesinin problemlere
zm bulma srecinde ilediini
belirtmitir. Bu problemlere zm
bulma
ise
deneysel
olarak
gereklemektedir.
o
Bilgi
doruluu
deneylerle
kantlanm olan denencelerdir.
o
Gereklik srekli deitii iin
mutlak
doru
ve
dorulara
ulamada kullanlan mutlak bir ara
bulunmamaktadr.
D- Varoluuluk
Bu gre gre eitimin amac
zgrlklerin artmasdr. Her bir
rencinin,
kendi
deerler
sisteminin zgrce ve yetikinlerin
zorlamas
olmakszn
gelitirilmesine izin verilmeli ve
yardmc olunmaldr.
o
Bu grn eitim srecine
yaklamndaki kesin tutum, bilgi
dzeyi, eitim sreci, birey-grup
etkileimi,
retmen
renci
konularna
ilikin
varolan
uygulamalar
reddetmesi
onun
uygulanabilirliini zorlatrmaktadr.
o
Varoluu
retmen,
yardma
o

gereksinim duyan rencinin yardmna

koan ve kiiliin gelitirilmesine yardm
etme zorunluluunda olan bir kiidir.

[Dr. Sleyman Avc]

Eitim Felsefesi Akmlar

[MSEM]

Bu drt felsefeye dayal olarak, drt

temel eitim felsefesi gelimitir. Bunlar,
daimicilik, esasicilik, ilerlemecilik ve
yeniden kurmaclktr.
A-Daimicilik
Realizmden ilham almaktadr. Bu
gr savunanlar eitimin evrensel
nitelikteki
belli
gereklere
gre
ekillendirilmesi
zerinde
durur.
Bunlara gre insan doas ve ahlaki
ilkeleri deimez. Eitim, salam ve
doru karakterli insan yetitirme iiyle
ura vermelidir. Bu akmn ilkeleri;
1. Deimeyen evrensel bir eitim:
eitim her yerde ayn olmaldr.
2. Entelektel eitim: insan kendini
akllca
ynetebilecek
ekilde
yetitirilmelidir.
3. Eitim hayatn bir kopyas deil ona
hazrlktr: okul hibir zaman gerek
hayatn bir kopyas ya da toplumun
benzeri olmaz.
4. ocuklara ve genlere dnyann
hem
manevi
hem
de
maddi
gereklerini
tantacak
bilgiler
verilmelidir: bireylere her zaman her
yerde geerli bilgi kazandrlmaldr.
5. Byk kitaplar eitimi: bireylere
temel insanlk zellikleri byk eserler
yoluyla retilmelidir.
B-Esasicilik
dealizm ve realizmden dayanak
alr. Bunlar daha ok programn konu
alan zerinde durur ve zamann
tecrbesinden gemi kalc temel
konularn ve deerlerin seimine nem
verirler. retmen otoritesinin snfta
yeniden yerine oturtulmas zerinde
dururlar. Bu grn ilkeleri:
1. renmenin doasnda ok sk
alma ve ou zaman zorlama vardr.
renmek zorlu ve sk almay
gerektirir. renciye kendini disiplin
altna alma retilmelidir.

MARMARA N.

2. Eitim
ve
retimde
giriim
renciden ok retimde olmaldr.
3. rencinin
potansiyelini
ortaya
koymas iin retmenin rehberliine
ve yetikinlerin kontrolne ihtiya
duyar.
4. Eitim
srecinin
zn
konu
alannn ok iyi zmlenmesi oluturur:
Tarihin szgecinden gemi konular
ocuun tecrbelerinden ok daha
iyidir.
5. Okulda zihinsel disiplin yaklamnn
genel ilkeleri kullanlmaldr: genel
kavramlarn gelitirilmesi ve hayatn
btnn
kavratacak
ekilde
bir
retimin yaplabilmesi iin soyut
dnme, altrma ve ezberleme
yntemleri kullanlmaldr.
C-lerlemecilik
Pragmatik
felsefeye
dayanr.
Deimeyi gerein esas olarak grr.
Bu nedenle eitim srekli gelimelidir.
Eitimin z, tecrbenin srekli olarak
yeniden ina edilmesidir. Bu nedenle
gemiteki
yaantlar
gelecekteki
yaantlarn daha doru olmasn
salar. Bu grn ilkeleri:
1. Eitim aktif ve ocuun ilkelerine
gre olmaldr.
2. ocuun merkezde olduu bir
eitim dzeni yaplmaldr.
3. Eitimde problem zme yntemi
esas alnmaldr.
4. Bilgi etkileim halinde aktif olarak
kazanlmal ve ocuun ilgilerine bal
olarak renilmelidir.
5. Okul yaama hazrlk olmaktan ok
yaamn kendisidir:
6. retmenin grevi ynetmek deil
rehberliktir.
retmen
retme
ortamnn hazrlaycs, yol gstereni ve
koordinatrdr.
7. Okul, rencileri yartrmaktan ok
ibirliine zendirmeli ve ynetmelidir.
8. Eitim ortam demokratik olmaldr.
D-Yeniden Kurmaclk

[Dr. Sleyman Avc]

[MSEM]

lerlemeciliin
devamdr
ve
pragmatizme dayanr. Kuramclar John
Dewey ve Isaac Bergsondur. Eitimin
amac toplumu yeniden dzenlemek ve
toplumda
gerek
demokrasiyi
yerletirmektir.
Eitim
yeni
bir
toplumsal
dzen
yaratmaya
girimelidir. Okul yeni bir toplumsal
deimeye imkn verecek ekilde
gelecee ynelik olmaldr. retmenin
grevi deiim mhendisliidir.
2.
Program
Gelitirmenin
Psikolojik Temelleri:
Programlar, (1) renme ve geliim
psikolojisinin ilkelerine, (2) hitap ettii
rencilerin bedensel, zihinsel ve
duygusal
bakmdan
gelimilik,
olgunluk dzeylerine ve (3) bireysel
farklara gre hazrlanmak zorundadr.
ncelikle oluturulan programlarn,
rencilerin bedensel ve zihinsel
geliiminde
uygunluunu
salama
asndan psikolojiden nemli katklar
salanmaktadr. Eitim durumlarn
dzenlemeden,
renciyi
derse
hazrlamadan,
hedef
davran
sunmaya, rencilerin transfer etme
becerilerini
gelitirmeden,
retim
hizmetinin
niteliini
arttrc
almalara kadar hemen hemen
program gelitirmenin her aamasnda
psikolojiden yararlanlmaldr.
zellikle
hedeflerin
belirlenme
aamasnda,
hedeflerin
oluturulabilirlik ve ulalabilirliklerini
salama
asndan
psikolojinin
bulgularndan yararlanlmas gerekir.
Ayrca renme psikolojisi de temelde,
renme nasl olur, insan nasl renir,
sorularn
cevaplamaya
alarak
eitime
yardmc
olur.
Eitim
programlar
zerinde
en
ok
davranlk ve bilisel alan kuramlar
etkili olmulardr.

yaplaca dikkate alnmaldr. kinci

boyut, eitilen rencilerin, retime
dnk bilgi, beceri ve tutumlarla
donatlmas demektir. Buna gre,
programlarn ierii, bireylere, retime
dnk, geerli i ve mesleklere
ynelik,
davranlar
kazandracak
niteliklerde olmaldr.
4. Programn Sosyal (Toplumsal)
Temelleri
Eitim, sosyal bir kurumdur.
Eitimin bir grevi de yeni yetien
nesle, toplumun kltrn aktarmaktr.
Eitilen
bireyin,
toplumun
etkin,
uyumlu bir yesi olaca dnlerek,
toplumun zelliklerini tantabilecek
programlar hazrlanmaldr.
Eitim programlar, bireyin sosyal
geliimini ve toplumun uyumunu
salayacak biimde hazrlanmaldr.
Toplumsal deiimler analiz edilip
deerlendirilmeli
ve
deime
ynelimleri programlara belli oranda
yanstlmaldr. Bir eitim program o
toplumu
yanstacak
ekilde
hazrlanmaldr.
Bu
nedenle
bir
program,
toplumdan ve toplumsal
yapdan uzak kalmamaldr.
6.

Tarihsel Temel

Program
gelitirme
almas
yaplrken
daha
nceki
program
gelitirme
deneyimlerinden
faydalanlmaldr.
Ayrca
program
gelitirme alanndaki tarihi birikimden
de faydalanlmaldr.
Eitim program hakkndaki ilk
kitap 1918 ylnda Amerika da Bobbit
tarafndan yaymlanmtr.

3. Programn Ekonomik Temelleri

1949 ylnda Ralph TYLER Eitim

Program ve retimin Temel lkelerini
yaymlamtr. 1962 ylnda ise Hilda
TABA Program Gelitirme adl kitabn
yaymlamtr. Bu iki eser program
gelitirme alann bayaptlarndandr.

Programn ekonomik temelleri iki

boyutludur.
Birincisi,
eitim
yaantlarnn
hangi
imkanlarla
gerekletirilecei ile
ilgilidir.
Bu
balamda,
program
hazrlarken,
programn hangi ekonomik imkanlarla

Trkiyede 1924 ylnda Tevhid-i

Tedrisat Kanunu ile tm retim
kurumlar
Milli
Eitim
Bakanl
bnyesinde
toplanmtr.
Eitim
programlarnn zn laiklik, batya
dn
ve
mspet
bilimler

MARMARA N.

[Dr. Sleyman Avc]

[MSEM]

oluturmutur. 1924 ylnda John

Dewey Trkiyeye davet edilmi ve
hazrlad rapor dorultusunda baz
almalar
yaplmtr.
eitli
zamanlardaki
uralarda
eitim
sistemimizde yenilikler yaplm ve
gnmz eitim sisteminde de halen
almalar yaplmaktadr.
6. Konu alam temeli
Programlarn
gelitirilmesinde
amalarn belirlenmesinden sonra bu
amalar gerekletirmek iin gerekli
konular
hazrlanmaktadr.
Konu
gelitirilirken dnyada konu alannda
olan deiiklikler dikkate alnmaldr.
rnein, iki yl ncesine kadar
dnyann
dokuz
uydusu
olduu
retilirken artk sekiz uygusu olduu
kabul edilmektedir. Dnyadaki bu
gelime programa yanstlmaldr.
7. Bireysel Temeller
Bireysel temeller denilince, eitimin
merkezinde olan bireyin ihtiya, ilgi ve
geliim
zelliklerinin,
program
gelitirmede dikkate alnmas gerei
kastedilmektedir.
Programdaki
amalar, birey iin dnlr. Bireyi
hayata
hazrlamak,
dnya
gereklerinden
haberdar
etmek,
sorumluluk sahibi yapmak gibi amalar
eitim programnn bireysel temelinde
yer alr.

PROGRAM GELTRME
(TASARIMI) YAKLAIMLARI
Eitim
programlar
tasarmlarn
gelitirmede
genelde

temel
yaklam izlenmektedir. Bunlar;
1. Konu
Merkezli
Tasarmlar
a. Konu Tasarm
b. Disiplin Tasarm
c. Geni Alanl Tasarm
d. Korelasyon Tasarm
e. Sre Yaklam

Program

2. renen Merkezli Program

Tasarmlar
a. ocuk Merkezli Tasarmlar

MARMARA N.

b.
c.
d.

Yaant Merkezli Tasarmlar

Romantik Tasarmlar
Hmanistik Tasarmlar

3. Sorun
Merkezli
Program
Tasarmlar
a. Yaam artlar Tasarm
b. ekirdek (CORE) Tasarm
c. Toplumsal Sorunlar ve Yeniden
Kurmaclk Tasarm
1. Konu Merkezli Program
Tasarmlar
Bu
tasarmlar
Esasicilik
ve
Daimicilie
dayanr.
retmen
merkezlidir. Konuya nem verilir.
Bunlar:
a. Konu Tasarm:
o
Bu yaklam 1930lu yllarda
ortaya atlmtr.
o
Dersler birbirinden bamsz
olarak retilir.
o
Uzmanlama
sz
konusu
deildir. Herkes her alan renmek
zorundadr.
o
Konular kitaplarda olduu gibi
srasyla ilenir. Konular bilinenden
bilinmeyene
kolaydan
zora
dorudur. Adm adm renme
szkonusudur.
o
lkokulda renciler matematik,
dil becerileri, fen tarih ve yabanc
dil mutlaka retilmelidir. Snf
ilerledike konu alan geniler ve
detaya inilir.
o
eriin belirlenmesi konu alan
uzman tarafndan belirlenir.
o
rencilerin ilgisi ne olursa
olsun dikkate alnmakszn program
otorite belirler.
o
retmen otoritedir ve tm
kontroller ondadr. Konu alan
uzmandr
ve
program
uygulaycsdr.
o
Konular sra ile kesilmeden
izlenir, rencilerin hazrlk yapmas
gerekmez ve dar bir kapsam
belirlendiinden kolay uygulanr.
o
rencilerin yaratcl yok olur,
renciler pasif ve yalnz dinleyici
konumundadr.
o
retim ortam genelde skcdr.

[Dr. Sleyman Avc]

[MSEM]

b. Disiplin Tasarm:
o
1950li yllarda ortaya kmtr.
o
Konu alan merkezli yaklamn
(konu
tasarm)
temel
ald
akademik disiplinlere daha fazla
nem verir.
o
Kiinin
istedii
bir
alanda
derinlemesine
bilgi
alarak
uzmanlamas esastr. rnein, bir
tarih
rencisi
tarihi
gibi
yetitirilmelidir. Bunu salamakta
konu alannn tam renilmesi ile
mmkndr.
o
rencinin bilgileri edinmesi
dnda
kavramas
zerinde
dururlar. nemli olan rencinin ilgi
alan olan konuda derinlemesine bir
eitim almasdr.
o
renme iin farkl ve ilgi ekici
metotlarn
uygulanmas
ok
nemlidir.
o
Disiplin tasarm, niversitede
rencinin ne okumak istedii,
hangi konular zerinde uzman
olmak istedii konularda anahtardr.
o
Bu yaklamda rencilerin okul
yaam
iinde
geirdikleri
deneyimler ve aldklar bilgiler ok
nemlidir.
o
niversite
eitimi
disiplin
tasarmdr.
c. Geni Alan Tasarm (Geni
Tabanl):
o
Konu merkezli tasarmn neden
olduu paralanma ve blmlerdeki
ayrlma sorununa zm getirme
ve
renciye
kazandrlmas
planlanan
bilgi,
beceri
ve
tutumlarn
bir
btn
halinde
sunulmasdr.
o
Bu amala benzer bilgi, beceri
ve tutumlar ieren disiplinler ve
birbiri ile ilikili alanlar bir araya
getirilerek
bir
konu
altnda
toplanmal,
renciye
btnlk
iinde sunulmaldr. Farkl dersler
olan corafya, ekonomi, politika,
antropoloji, sosyoloji ve tarih bir
araya getirilerek sosyal bilgiler
dersi oluturulur.
o
Konu
alanlarnn
bir
araya
getirilmesiyle daha kapsaml bilgi
birikimini renciye daha hzl
ulatrmak ve ayrk konu alanlarnn

MARMARA N.

o
o

gereksiz detaylarndan kurtulmak

ancak byle bir btnleme yoluyla
gerekleebilmektedir.
Olumsuz bir yn olarak bu
alanda ayrnt verilememektedir.
lkemizde
ilkretim
aamasnda kullanlmaktadr.

d. Korelasyon Tasarm:
o
Geni
Alanlar
Tasarm
yaklamna tepki olarak ortaya
km ve ilke olarak farkl konu
alanlar arasnda iliki kurarak konu
alanlar arasndaki izolasyon ve
blnmeyi
gidererek
bilgi
btnlne
ulamay
hedeflemektedir.
Mesela,
bu
program tasarmnda Fen dersi
retmeni sosyal bilgiler dersi
retmeniyle ibirlii yaparak bir
bilimsel
aratrmann
tarihsel
yksn
rencilere
yazdrmalarn isteyebilir. Ya da bu
iki retmen bir evre probleminin
tarihsel
boyutuyla
ilgili
bir
aratrma
iin
rencileri
gdleyebilir.
o
lkemizde
ilkretim
birinci
kademede kullanlmaktadr.
e. Sre Yaklam:
o
Sre
tasarm
ncekilerden
farkl olarak daha ok konunun
nasl daha iyi retilecei ile
ilgilenir.
o
Her konu iin ayr renme
yollar dzenlemek yerine, hepsi
iin tek bir renme yolu belirlenir.
o
rencide eletirel dnme
becerisini gelitirmek esastr.
o
Sre tasarm zellikle okul
ncesi eitimde kullanlr.
2. renen Merkezli Program
Tasarmlar
Bu tasarmlar lerlemecilie dayanr.
renci merkezlidir. Bunlar:
a. ocuk Merkezli Tasarmlar:
o
Bu
tasarmn
savunucular,
rencinin
en
iyi
ekilde
renebilmesi iin etkin duruma
getirilmesi
gerektiini
ne
srmlerdir. Onlara gre renme
rencinin
yaantsndan

[Dr. Sleyman Avc]

[MSEM]

ayrlmamaldr,
ikisi
birbiri
ile
balantldr.
rencinin ilgisi ve ihtiyalar n
plandadr. Tabann kii yaadn
renir gr bu yaklamn ana
dncesidir.
Sadece etkin, hedeflere dayal
ve deneyim ierisine kk salan
renme, istenilen davranlara
dnebilir.
Bu tasarmda nceden program
hazrlanmaktadr. Fakat program
esnek olup srete rencinin ilgi
ve ihtiyalarna gre yntem ve
tekniklerde
farkllamalara
gidilebilinmektedir.

b. Yaant Merkezli Tasarmlar:

o
Burada ocuklarn ilgilerinin ve
ihtiyalarnn
nceden
tasarlanamayaca
fikri
n
plandadr,
dolaysyla
eitim
programnn tm rencilere gre
planlanamayaca ileri srlr. Bu
nedenle eitim program tm
ihtiyalar
nceden
belirlemez,
bizzat retmen her renciye
uygun olan, uygulama alannda
vermelidir. Bu durum, yaant
merkezli tasarmn uygulanmasnda
sorunlar kmasna yol amaktadr.
o
retmen program renciyi
tandktan sonra hazrlamaktadr.
Srete rencinin ilgi ve ihtiyalar
deitiinde
program
da
deiebilmektedir.
c. Romantik Tasarmlar:
o
Savunucular, okulun ilev ve i
grsnn
tamamen
gzden
geirilip
deitirilmesinin
gerektiini ileri srmlerdir. Bu
tasarmclardan Pastalozzi kiiler
kendilerini en iyi kendi doalarnda
bulabilir
demiti.
Kimi
savunucular daha da ileri giderek,
velilere
ocuklarn
hi
okula
gndermemeleri,
nk
bizzat
okullarn rencinin gelimesini
engelleyici
olduunu
ileri
srmlerdir. Bu nedenle romantik
program tasarmlar her rencinin
kendi doasnda ele alnmasnn
uygun olacan ne srmektedir.

MARMARA N.

d. Hmanistik Tasarm:
o
Davranlara
kar
olarak
ortaya kmtr. Bunlara gre
renme
sadece
uyarc-tepki
bana indirgenemez.
o
Hmanist felsefe de asl olan
insandr. Tm doastn reddeder.
Bilim
ve
nedensellik
esastr.
Demokrasi ve insan ilgi ve istekleri
nemlidir. Bu nedenle bu yaklama
kltr veya insan merkezli yaklam
denir.
o
Hmanistik eitim anlaynn
felsefi temellerini Abraham Maslow
ve Carl Rogers atmtr.
o
Tam bamsz birey yetitirmek
amalanr.
o
renciler sadece birer numara
deil birer bireydir.
o
renci aktif olmaya zendirilir
ve kendi tercihlerini yapmalarna
tevik edilir.
o
rencileri renmek istedikleri
ve ihtiya duyduklar eyleri en iyi
renirler. retim renci ilgi,
yetenek ve ihtiyalarn temel
almaldr.
o
renci baars iin en anlaml
deerlendirme
rencinin
z
deerlendirmesidir.
o
Tehdit edici olmayan ortamlarda
renciler daha iyi renirler.
o
Hmanist
teorinin
retim
ilkeleri arasnda renci merkezli
olmas, sosyal bir kiilik geliiminin
esas olmas, performans temelli,
test ve snav arlkl eitim
anlayna kar olmas, bulu
yoluyla renme ve rencilerin
duygu ve kiisel tercihlerine sayg
duyulmas n plana kmaktadr.
3. Sorun Merkezli Program
Tasarmlar
Bu tasarmlar Yeniden Kurmacla
dayanr. Konu merkezlidir. Bunlar:
a. Yaam artlar Tasarm:
o
1940l
yllarda
kullanlmaya
balanmtr.
o
Bu yaklama gre rencilerin
okulda rendikleri bilgileri, daha
sonra
hayatta
karlaacaklar
gerek
problemleri
zmede
kullanacaklarn
bilmelerinin,

[Dr. Sleyman Avc]

[MSEM]

eitimlerini daha anlaml hale

getirdii ifade edilmektedir.
Bu tasarm yaklamnda ierik,
rencilerin problem sahalarn ak
ekilde
grebilmelerine
olanak
salayacak
ekilde
dzenlenmesidir.
Bu
tasarm
ayn
zamanda
rencilerin gemi ve yaadklar
deneyimlerini
yaam
artlarn
analiz
etmede
kullanmalarn
salayarak,
onlara
problem
zmelerinde
gemi
deneyimlerinden
de
faydalanmalarna
olanak
salamaktadr.
renciler yaam bizzat renir
ve uygularsa sadece toplumu ne
ekilde gelitireceklerini renmek
ile
kalmazlar,
toplumun
ilerlemesine de katkda bulunurlar.
Eitimde evre ile iletiime
geilmelidir.

b. ekirdek Program Tasarm:

o
Bu
program
dzeninde
yaklam, zorunlu sosyal ihtiyalara
programn merkezinde yer vermek
eklinde belirlenmektedir.
o
Bu
yaklam
ayr
ders
konularnn retimiyle, okullarn
toplumsal gelimede fonksiyonel
olamaylarna kar bir tepki olarak
ortaya kmtr.
o
nceden kararlatrlm bilgi,
beceri
ve
yetilerin
bireysel
farkllklar
gz
nnde
bulundurulmadan tm rencilere
retilmesi amalanmaktadr.
o
PT snf dnda ve renci
eitime
balamadan
nce
tasarlanm
ierii
merkeze
almasyla Konu Merkezli Program
tasarmlaryla benzerlik gsterir.
o
Tm renciler kendileri iin
kararlatrlm bir dizi ortak bilgiyi
renmelidir
ve
bu
bilgilerin
oluturduu ekirdek programn
ieriidir.
c. Toplumsal Sorunlar ve Yeniden
Kurmaclk Tasarm:
o
Bu tasarm toplumun sosyal
problemlerine
iaret
eden

MARMARA N.

programlarn
gelitirilmesini
amalayan tasarmclar tarafndan
karlmtr. Hatta bu tasarmclar
toplumun yeniden yaplanmasn
salayacak sosyal eylem planlarnn
da eitim programlarnn iinde yer
almasn ifade etmektedir.
Ama
toplumu
eitim
araclyla deitirmektir.

PROGRAM GELTRME
MODELLER
Program gelitirme kapsamnda ilk
olarak lkemizde ve dnyada ilk olan
ve sk kullanlan program gelitirme
modelleri zerinde durmakta yarar
vardr. Bunlar;

Taba
Modeli:
Bu
modelde
tmevarm yaklam benimsenmekte
ve
model
sekiz
aamadan
olumaktadr.
htiyalarn Belirlenmesi
Amalarn Belirlenmesi
eriin Seimi
eriin Dzenlenmesi
renme Yaantlarnn Seimi
renme Etkinliklerinin Dzenlenmesi
Neyin Nasl Deerlendirileceinin Saptanmas
Program elerinin Sras ve likilerin Kontrol

Tyler Modeli: Rasyonel model

olarak da tanmlanmakta ve program

[Dr. Sleyman Avc]

[MSEM]

gelitirme srecini
almaktadr.
Kaynak
--------------Birey

daha

genel

Kaynak
--------------Toplum

ele

Kaynak
--------------Konu Alan

BTR

OLASI HEDEFLER

Szge
--------------Eitim Felsefesi

Szge
--------------renme Psikolojisi

ABD eitim sisteminde de 1950li

yllardan gnmze kadar program
gelitirme alannda yaygn gr
olarak
benimsenen
Taba-Tyler
yaklamndan
farkl
program
gelitirme modelleri de grlmektedir.

Kesinlemi retim Amalar

renme Yaantlarnn Seimi

renme Yaantlarnn Dzenlenmesi

renme Yaantlarnn Ynlendirilmesi

Wulf ve Schavenin Sistem

Yaklam Modeli
Aama
lem

renme yaantlarnn Deerlendirilmesi

Problemin Tanm

Taba-Tyler Modeli: Taba ve Tyler

modellerinin birletirilmesi ile
oluturulmutur. Rasyonel
planlama olarak da bilinir.

Gelime

BALA

htiyalar
Belirle

Genel
Amalar
Belirle
Amalar
Sapta

renme
Yaantlarn
Belirle

Deerlendirme

renme
Yaantlarn
Dzenle

Yukarda
aklanan
modeller
Amerikan merkezlidir. Bunlarn dnda
sk kullanlan ve Avrupa merkezli olan,
rasyonel planlama, sre yaklam
modeli ve yeniliki- durumsal modeller
de bulunmaktadr.

Deerlendirme
Yap

erii
Se

Ayrntl
leri
Evet
Formle Et

erii
Dzenle

MARMARA N.

Hayr

Amacn Belirlenmesi
Komisyon yelerinin
Seimi
Amalarn Davrana
Dntrlmesi
Uygun Ders Plannn
Yazlmas
retim Materyallerinin
Gelitirilmesi
renme Ortamnn
Desenlenmesi
Sonularn
Deerlendirilmesi
Srekli Dnt Salanmas

Rasyonel Planlama Modeli: 1979

ylnda Taba-Tyler modeline benzer.
Yeniden kurmaclktan etkilenmitir.
Genel Amalar- Amalar- renme
DurumlarDeerlendirme
basamaklarndan oluur.

lemleri
Tekrar
Belirle

[Dr. Sleyman Avc]

[MSEM]

Sre Yaklam Modeli: retmenin

ders planlama srecinden etkilenerek
yaplmtr.
lerlemecilie
dayanr.
Stenhouse tarafndan gelitirilmitir.
erik/Balam- renme DurumlarGenel
AmalarDeerlendirme
basamaklarndan oluur.
Yeniliki Durumsal Model: Okul
merkezli bir modeldir. Okul merkezde
olduu iin, okul ve yakn evresindeki
durum
ncelikle
deerlendirilir.
Hmanist felsefeye dayanr. Skillbeck
tarafndan
gelitirilmitir.
Durum
zmlemesiAmalarrenme/retme
Programn
DesenlemeDeerlendirme
basamaklarndan oluur.

PROGRAM GELTRME
BASAMAKLARI
Bu balk altnda ksaca alma
gruplarnn oluturulmas,
alma
plannn hazrlanmas ihtiya analiz
zerinde durulacaktr.
1.
ALIMA
GRUPLARININ OLUTURULMASI
alma gruplar balk altnda
toplanabilir
1. Program karar ve koordinasyon
grubu
2. Program alma grubu
3. Program danma yeleri grubu
1. Program
karar
ve
koordinasyon grubu: Bu grup ilgili
bakanlk veya kurumun yasal ve formal
liderlii altnda kurulan gruptur. Grevi,
hangi
alanlarda
program
gelitirileceine karar vermek, lkenin
felsefesinin programa yanstlmasn
salamak,
hazrlanan
programlar
kabul etmek veya deitirmek ve
almalarda koordinasyon salamak.
lkemizde oluturulacak byle bir
komisyonda:
a.
MEB temsilcileri
b.
Program
gelitirme
uzman
c.
retmen
rgtleri
temsilcileri
d.
Konu
alan
ile
ilgili
temsilciler

MARMARA N.

e.
f.

Veli temsilcileri
renci temsilcisi

2. Program
alma
grubu:
Programn hazrlanmas, uygulanmas,
deerlendirilemsi
ve
gelitirilemsi
aamalarnda srekli grev yapacak
grevlilerdir. Grubu oluturacak kiiler;
a.
Eitimde
program
gelitirme uzman
b.
Eitimde
lme
ve
deerlendirme uzman
c.
lgili konu alan uzman
(niversiteden)
d.
lgili
konu
alan
uygulayclar
3. Program
danma
yeleri
grubu: Gerektiinde danmak zere
eitli alan uzmanlarndan oluturulur.
Bunlar;
a.
Eitim felsefecisi
b.
Eitim psikologu
c.
Eitim sosyologu
d.
Eitim ekonomisti
e.
Eitim denetisi
f.
Okul yneticisi
g.
Eitim teknolou
h.
Eitim iletiimcisi
2. ALIMA PLANI HAZIRLANMASI
Program gelitirme almalarna
balamadan nce, bu almalarn ne
kadar srede yaplaca ve hangi
ilemlerin
yaplaca
nceden
planlanp, bu plan, i-zaman izelgesi,
PERT ilem a veya ak emas ile
gsterilmelidir.
3 HTYA ANALZ
Bu ilem program gelitirmenin en
nemli
basamaklarndan
birisidir.
Program gelitirmek iin bir ihtiyacn
ortaya
kmas
gerekmektedir.
htiyacn saptanmas, yaplacak olan
eitim program iin gerekli bilgileri
elde etmede ie yarayacaktr. Bu
basamakta;
a. Toplumun beklenti ve ihtiyalar
nelerdir?
b. Bireyin ihtiyalar nelerdir?
c. Konu alan ile ilgili ihtiyalar
nelerdir? sorularna cevap aranr.
htiya Analizi Yaklamlar

[Dr. Sleyman Avc]

[MSEM]

Farklar yaklam: Bu tr ihtiya

saptamada, beklenen durum ile var
olan durum arasndaki fark ortaya
konulmaya allr. Bu iki durum
arasndaki fark program gelitirmeye
ihtiya
olup
olmadn
ortaya
koymaktadr. Okul ortam ve eitim
birimleri
genellikle
bu
yaklam
benimser.
Demokratik
yaklam:
Bu
yaklamn temelinde kimi referans
gruplarn
ounluu
tarafndan
istenilen deiiklikler vardr. htiya,
toplumdaki baskn gruplarn istekleri
dorultusunda ortaya kar.
Analitik yaklam: Bu yaklamda
ulusal ve uluslar aras koullara dayal
deiimlere ait ynelimlerin dikkatli bir
incelenmesi
esasna
dayanr.
Bu
yaklam, gelecekte ortaya kmas
olas
durumlardan
yola
karak
ihtiyacn belirlenmesi srecidir.
Betimsel yaklam: Belirli olgu
yada eitim yaklamlarndan ortaya
kan durumla ilgilenilir. Bir nesnenin
yokluu, eksiklii ile ortaya kan o
nesnenin varlnn ortaya koyaca,
salayaca yarardan hareketle ihtiya
belirlenmesi srecidir. Burada gzlenen
bir sorun sz konusudur.
htiya Deerlendirme Teknikleri:
htiya deerlendirmek iin deiik
yntem ve teknikler vardr. Bunlar:
Delphi teknii: Teknik, konu ile
ilgili uzmanlarn ortak grlerinin
alnmas
amacyla
yaplmaktadr.
Bugnknden ok gelecekte ne olaca
ile ilgili grlerin alnmas, ihtiya
analizi,
pazar
aratrmas
gibi
nedenlerle yaplr. Teknikte mekn
asndan
uzakta
olan
kiilere
ulalaca iin mektup veya internet
araclyla iletiim salanr. lke olarak
aratrmaclar
tarafndan
sorular
hazrlanr.
Hazrlanan
sorular
katlmclara gnderilir. Cevaplar alnr
ve ortak bir rapor hazrlanarak tekrar
uzmanlara
gnderilir
ve
kan
grlere katlp katlmadklar sorulur.
Alnan cevaplar tekrar kontrol edilir ve
geri gnderilir. Bu ekilde ortak bir
gr ortaya kana kadar devam
edilir.

MARMARA N.

Ekonomiktir, katlmclar grlerini

etki altnda kalmadan aklar, grup
almalarnda olduu gibi konu d
tartma olmaz, karar alnrken baskn
kiilerden etkilenme olmaz, gereksiz
tartmalara girilmez ve bamsz
dnmeyi salar. Fakat uzun zaman
alr.
Progel-Dacum Teknii: Teknik i
ortamnda, iin gerekli basamaklarnn
iin ustalar tarafndan belirlenmesidir.
Eitim ortamnda en son gelitirilen ve
kullanlan tekniktir. analizine benzer
fakat daha ksa srer. Meslein beceri
profilini karr. Bu ekilde bir meslein
yrtlmesi
iin
gerekli
olan
davranlar btn tanmlanm olur.
Meslek () Analizi: Bir meslein
tm ayrntlar ile ortaya konulmasna
denilmektedir.
retimin
ieriinin
ortaya konulmas amacyla yaplr. Bu
sayede, iin gerekleri belirlenir, ilerin
ayrlmas salanr, ie bavurusu
yapanlarn seiminde yardmc olur,
hizmetii eitim ihtiyacn ortaya koyar.
Gzlem: Gzlem bir olay olduu
anda,
bir
kii
doal
ortamnda
dorudan
ve
dolayl
olarak
gzlemlemektir.
Gzlem
yoluyla
rencilerin bilgi dzeyleri, konuma
ve okuma becerileri, problem zme
yetenekleri vb belirlenebilir.
lme aralar-testler: Bu aralar
bireylerde
aranan
zelliklerin
ne
oranda bulunduunu tespit etmek iin
yaplr.
Kaynak tarama:
a.
Literatr
tarama:
Dnyadaki eilimin ne ynde olduunu
ortaya koymak iin yaplr.
b.
Raporlar
deerlendirme: Daha nce ayn
alanda
yaplan
raporlarn
incelenmesidir.
c.
Mevcut
program
inceleme: Daha nce var olan
programn incelenmesidir.
htiya analizi sonunda, eitimin
genel amalar ve hedef grubun
zellikleri belirlenmi olur.

[Dr. Sleyman Avc]

[MSEM]

4. HEDEFLER
Program gelitirmenin ilk esidir.
Hedef,
niin
retim
yaplaca
sorusunun
yantdr.
Hedefler,
renenlerin retim sreci sonucunda
ne
yapabileceklerini
tanmlayan
ifadeler olup, eitimcilere, ieriin
seiminde,
renme
yaantlarnn
dzenlenmesinde ve deerlendirme
srecinde rehberlik eder. retimin
temel amac hedeflere ulamaktr.
Eitimde hedefler dzeyde
belirtilmektedir;
Uzak
Hedef:
lkenin
politik
felsefesini yanstan ve olduka genel
olarak belirtilen hedeflerdir.
Genel Hedef: Uzak hedefin yorumu
ve ayn zamanda bir okulun i
grsn anlatan hedeflerdir.
zel
Hedef:
renciye
kazandrlmas uygun grlen zellikler
ve bir disiplin ya da bir alma alan
iin hazrlanm olan hedeflerdir.
zel hedefler ise Bloomun aamal
hedef
snflamasna
gre
e
ayrlmaktadr. Bunlar; bilisel alan,
duyusal alan ve devinsel alandr. Bu
alann her biri tpk bir merdivenin
basama gibi kendi iinde ykselerek
giden bir aama izler. lk aamalarda
hatrlamay ieren, verilen bilginin
benzer biimde tekrarndan oluan
renmeye
ulalrken,
aamalar
ykseldike
retim,
ezbercilikten
yaratcl gelitirmeye doru nitelik
deitirir.
Bilisel hedefler zihinsel sreleri
ierir
ve
bilginin
renilmesine
dayaldr. Devinsel hedefler ise zihin ve
kas koordinasyonundan oluur ve
becerinin renilmesini temel alr.
Duyusal hedefler ise zellikle bilisel
ve devinsel hedeflerin davrana
dnmesi ve yaam biimi halini
almas iin gereklidir; duyu, sezi,
tutum, tavr, alg gibi renmeleri
ierir.

2. Eitim
programlarnn
eitim
durumlarn
gerekletirmek
iin
davranlarn belirlenmesi gerekir.
3. Eitim
uygulamalarnda
belirli
standartlara
ulaabilmek
iin
davranlarn belirlenmi ve kazanlm
olmas gerei vardr.
4. Eitim yoluyla bireylere istendik
davran kazandrma sreci ve bu
davranlarn kazanlp kazanlmad,
eitim
programlarnda
yer
alan
davranlarla somutlar. Aksi takdirde
bir yargya varmak ok zor olur.
Hedeflerin Nitelikleri:.
1.

renci Davranna Dnklk:

Hedefler renci davranna dnk
olarak ifade edilmelidir.
2.
Ak Seiklik: Hedefler herkesin
anlayaca bir biimde ak ve net
olmaldr.
3.
Kenetlilik: Hedefler birbirlerini
desteklemeli, bir ders iin yazlan
hedefler kendi iinde mantksal
adan tutarl olmaldr.
4.
Genellik-Snrllk:
Hedefler
kapsaml ayn zamanda snrl
olmaldr.
Hedef
birden
ok
davran ifade ederken, dier
yandan tek bir zellik gstermelidir.
5.
renme rnne Dnklk:
Hedefler renme srecini deil
renme rnn yanstmaldr.
6.
Tutarllk: Hedefler hangi alanda
yazlyorsa, o alann niteliklerine ve
basamaklarna uygun olmaldr.
7.
Ulalabilirlik:
Hedefler
ulalabilir olmaldr.
8.
Bitiiklik:
Hedefler
biniik
olmamal, tamamlayc yani bitiik
olmaldr.
9.
Konu balklar hedef olamaz
nk bu tr anlatmlar davrana
dntrlemez.
10.
Hedeflerin hangi ierikle ilgili
olduu belirtilmelidir
Hedef Yazma Yaklamlar
Aamal Hedef Yazma
Yaklam: Bloomun hedef yazma
yaklamdr.
b)
Yeterlilie Dayal Hedef
Yazma
Yaklam:
renciden,
retim sreci sonunda hangi
standartta davranlar beklendiini
a)

Neden Hedef Yazlmaldr?

1. Eitim
programlarnn
snama
durumlarn
gerekletirmek
iin
davranlar belirlememiz gerekir

MARMARA N.

[Dr. Sleyman Avc]

[MSEM]

c)

ak olarak yazan hedef yazma

biimidir. Bu hedef dr geren
meydana gelir. Bunlar; renci,
davran
(ilem),
koullar
(verilenler) ve standarttr.
Modler Ama Yazma
Yaklam: Bu yaklam modler
programlamada kullanlr. Hedef
sonunda, ilem sonununda bunu
yapacak vb ifadeler kullanlr.

Planl bir eitim srecinde yaplacak

i, retim srecinde rencilerde
gerekletirilmek istenen hedeflerin
saptanmasdr. Hedefler, renenlerin
retim
sreci
sonucunda
ne
yapabileceklerini
tanmlayan
ifadelerdir. Bu erevede hedefler
eitimcilere,
ieriin
seiminde,
renme
yaantlarnn
dzenlenmesinde ve deerlendirme
srecinde rehberlik eder. Bu nedenle
retimin temel amac hedeflere
ulamaktr. Hedefler dorudan ve
dolayl olarak llebilir.
BLSEL ALAN HEDEFLER
Bilisel
alana
ilikin
istendik
renme,
olaylarn
basit
olarak
hatrlanmasndan, bilginin karmak
sentezlerine ve yeni dncelerin
yaratlmasna doru eitlilik gsterir.
Bloomun almalarndan uyarlanan
be
renme
dzeyi
aada
aklanmtr:
1.Bilgi
Bilgi ya da hatrlama dzeyi,
nceden renilen konularn basit
olarak
hatrlanmasdr.
Terimlerin,
temel ilkelerin, genellemelerin, belirli
olaylarn, tarihlerin, kiilerin ve yerlerin
hatrlanmasn kapsar. Hibir yorum ve
dzenleme gerektirmez. Bu hedefleri
gerekletirmede
retmen
aktif,
renci ise pasif alcdr. Yntem olarak
dz anlatm kullanlr.
rnekler:
1. Akdeniz blgesinin rmaklarnn
isimlerini sayar
2. Eitimin tanmn yapar
2.Kavrama
Kavrama dzeyi anlamann en alt
dzeyi olup, renilmi olan konu ile

MARMARA N.

ilgili basit yorumlar ve deiiklikler

yaplmasn ierir. Konularn deiik
szcklerle ifade edilmesi, materyalin
zetlenmesi veya aklanmas ya da
ngrlerde
bulunulmas
gibi
yetenekler bu dzeye rnek olabilir.
Yntem olarak, soru cevap ve tartma
kullanlabilir.
Kavrama
basman
evirme,
yorumlama, rnek verme ve teleme
olarak drt alt basama vardr:
evirme: Bu, bir iletiimdeki ierie
sadk kalarak biimini deitirmedir. Bu
deitirme bir soyutlama seviyesinden
dierine,
bir
sembolik
biimden
dierine eklinde olabilir.
Yorumlama: Bir ierii zetleyerek ve
aklayarak sunmaktr.
rnek verme: Anlatlan konu ile ilgili
retmenin verdii rnek dnda bir
rnek verebilmedir.
teleme: Orijinal ierikte verilmi
artlara bal kalarak onlarn tesine
gitmek,
mevcut
akm
ya
da
ynelimlerin devamn tahmin etmek.
rnekler:
1. Endstriyel rnlere rnek veriri
2.Osmanl
padiahlarnn
isimlerini
kronolojik ekilde oluturur
3.Uygulama
Uygulama
dzeyi,
renilen
bilgilerin
yeni
durumlarda
kullanlmasn kapsar. Kurallarn, genel
fikirlerin,
ilkelerin
ve
kuramlarn
uygulanmasn ierir. Soyutlamalarn
belli somut durumlarda kullanlmasdr.
Yntem
olarak,
deney,
proje
kullanlabilir.
rnekler:
1. Yzde problemleri zer
2. Dilsiz haritada illerin yerlerini
gsterir
4.Analiz
Analiz dzeyi, materyalin daha iyi
anlalmak zere temel unsurlarn
ayrtrlmasn
ierir.
Unsurlarn
tanmasn, unsurlar aras ilikilerin,
yapnn ve organizasyon prensiplerinin
bilinmesini gerektirir. zetle bir btn
paralara ayrp bunlar arasndaki
ilikiyi grmektir. Yntem olarak,

[Dr. Sleyman Avc]

[MSEM]

tartma, proje, rnek olay, problem

zme, deney vb kullanlabilir.
e ayrlmaktadr:
elere Dnk Analiz: Bir btnn
elerini fark etmektir.
likilere Dnk Analiz: Bir btndeki
eler ve paralar arasndaki etkileimi
fark etmektir.
rgtleme lkelerine Dnk Analiz:
Bir parann yapsn farketme onu
analiz etmedir.
rnekler:
1.
Suyu
elektroliz
ederek bileenlerine ayrr
2. Daimicilik ile esasicilik arasndaki
farklar aklar

bilinli
olmal
l
ve
ilkelere
dayanmaldr. kiye ayrlmaktadr:
Kantlar Bakmndan Yarglar: Bir
btnn i tutarllk esasna gre
deerlendirilmesi.
D ltler Bakmndan Yarglar: Bir
malzemenin
seilmi
ltler
bakmndan deerlendirilmesi.
rnekler:
1.
Bir
ders
plann
planda
bulunmas
gereken
zellikler
asndan deerlendirir
2.
Arkadalarnn
sunumlarn
eletirir

5.Sentez
Belirli fikir ya da geleri birtakm
iliki ve kurallara gre bir araya getirip
bir btne, bir genellemeye, bir
kurama ulama eklindeki davranlar
kapsar. Bu dzeyde renci birletirir,
tartr, itiraz eder, fikir ileri srer,
yeniden dzenler. Sentezde, yenilik,
zgnlk,
bak,
yaratclk
daha
nceden yaplmam ortaya koyma
gibi zellikler sz konusudur. Analiz
basamandaki yntemler kullanlabilir.
ki alt basma vardr:
zgn Bir Btn Oluturma: Fikirleri ya
da hkmlerini ok iyi rgtleyerek
yazma becerisi
Bir Plan Ya Da lemler Takm Ortaya
Koyma:
rnein
bir
ders
plan
oluturma
rnekler:
1. Sakla saman gelir zaman
ataszn aklayan bir kompozisyon
yazar.
2. Biyoloji dersinde kiisel hijyen ile
ilgili proje hazrlar.

renilmi
becerilerle
ilgili
davranlarn yer ald alandr. Kii
kaslarn kullanr (refleksif davranlar
hari). Her psikomotor davrann
mutlak suretle hem bilisel hem de
duyusal bir yn vardr. Devinisel
alan, basitten karmaa, kolaydan
zora, somuttan soyuta, bir organn
hareketinden koordinat harekete ve
birbirinin n koulu olacak ekilde
snflandrlmtr.

6. Deerlendirme
Bilisel alann en st dzeyidir. Bu
dzeyde davranlar daha ok bir
olayn, bir durumun ya da bir rnn
nitelii
hakknda
belirli
ltler
kullanarak
bir
deer
yargsna
ulalmas gibi davranlar ierir.
renci
bu
aamada
destekler,
savunur,
yarglar,
kymet
bier,
deerlendirir, hakly haksz ayrt eder,
aydnlatr. Her bilgi basamanda elde
edilen bilgiler bu basamakta belli
amalar asndan yarglanr. Yarglama

MARMARA N.

DEVNSEL ALAN HEDEFLER

1.Alglama
Bu basamak, nesnelerin, niteliklerin
veya ilikilerin duyu organlar yoluyla
farkna varma srecidir. Bir motor
faaliyet iin gerekli olan fakat yeterli
olmayan artttr.
rnekler:

1. Otomobil kullananlara dikkat eder

2. Keman alan birisinin harektlarn izler
2.KURMA
Doru becerinin nasl yapldn
izlemeden sonra, davran yapmak
iin
vcudu
istenilen
konuma
getirmedir. Bu seviyede birey hem
duyusal hem de bedensel olarak
kurulmaldr.
rnekler:
1. Keman kurusuna yazlr
2. Araba kullanmak iin
hazr hale getirir

[Dr. Sleyman Avc]

vcudunu

[MSEM]

3.Rehberle Yapma
Bir
iin
klavuz
denetiminde
yaplmasdr. rnein motorlu src
kursuna giden birisinin yannda oturan
usta srcnn talimatna gre arac
kullanmasnda olduu gibi. Aslnda bu
adm taklittir.
rnekler:

1. retici yardmyla arabay kullanr

2. retmen yardmyla keman alar
4. Mekanikleme
Bir beceriyi istenen standartlara
yakn yapmadr. Birey ii tek bana
yapmaktadr.
rnekler:
1. Kurallarna yakn dorulukta keman
alar
2. retici olmadan arac kurallarna
yakn dorulukta kullanr
5. Beceri Haline Getirme
Birey
bu
basamakta
otomatikletirmektedir.

beceriyi

rnekler:

1. Arabay retildii ekliyle rahatlkla

kullanr
2. rendii mzik parasn kemanla
hatasz alar
6.Uyarlama
Bu basamakta birey becerili insan
haline gelir. Hedef davranlar kendi
bana, kimseden yardm alamadan, o
iin gerektirdii nitelikte yapar. Esas
olan bir ii istenilen nitelikte, srede ve
yeterlikte
yapmaktr.
Birey
bu
basamakta
daha
nce
kazand
becerilerini kullanarak yeni beceriler
gsterir. Bir bakma beceri yeni
durumlara transfer etmedir.
rnekler:
1. Arabay yamurlu havada kullanr
2. Viyolonsel kullanr
7.Yaratma
Bu basamak bilisel alan sentez,
duyusal alann kiilik basamaklaryla
rtmektedir.
Bir
becerinin
kullanlarak zgn bir eser ortaya
koyma davrandr.

MARMARA N.

rnekler:
2.
stili gelitirir
3.
besteler

zgn bir sr
Mzik

paras

DUYUSAL ALAN HEDEFLER

Duyusal
alan,
ilgi,
tutum,
gdlenmilik, kayg, kiilik, deer
yarglar gibi boyutlardan oluur. Bu
boyutlar, kiinin hayatnda geirdii
yaantlarn bir rndr. Duygusal
alanla ilgili davranlar yalnz okul
sistemi iinde kullanlmaz. Okul ile
birlikte aile ve toplumun da duyusal
alanla ilgili davranlar kazandrmada
olan etkisi byktr.
Bilisel alan ve duyusal alan
davranlar
birbirinden
bamsz
alglanamaz
i
iedir.
Duyusal
renme bireyin herhangi bir eylemde
bulunmasn
etkilemede
nemlidir.
Duyusal alandaki hedef cmlelerin
sonunda, isteklilik, farkndalk, aklk,
hogrlk,
adanmlk
v.b
gibi
szcklerden biri bulunmaldr.
1.Alglama-Alma
Bilgi
basamandaki
hatrlatma
davranlar ile i iedir. Bu seviyede
renci bir olay ya da bir uyarcnn
farkna varr. Hedef sonunda farkna
varma ifadesi aranmaktadr.
rnekler:

1. evre kirliliinin insan sal zerine

etkisinin farkna varr
2. Toplumsal yaam kurallarna dikkat eder
2.lgi Duyma-Tepkide Bulunma
Uyarcya kar ilgi duyma anlamna
gelen tepkide bulunma; uysallk,
isteklilik, biimlerinde olabilir. Hedef
cmlelerin sonunda raz olu, gnll
olu, zevk al, onaylama gibi
ifadelerden biri gelmelidir. Burada
uyarc ile bilfiil megul olma sz
konusudur.
Bu
kategorideki
davranlar gsteren renci, sz
konusu uyarc arar ve onunla megul
olmaktan zevk alr.
rnekler:
1. Snf kurallarna uymaya gnll olur

[Dr. Sleyman Avc]

[MSEM]

2. Mze gezilerine gitmekten zevk alr

3.Deer Verme-Kabullenme
Kiinin uyarclarna kar nasl bir
tepkide
bulunacann
kestirildii
basamaktr. Kiinin duyusal tepkileri
snrl
bir
kararllktan
ak
bir
kararlla
ve
tutarlla
doru
derecelenebilir.
Hedef
cmlesinin
sorusuna
dknlk,
sreklilik,
adanmlk, takdir edi, kendine i
edini, kendini veri, kendini aday
gibi
ifadeler
kullanlmaldr.
Bu
seviyede
snflanm
davranlar,
yeterince tutarl ve istikrarl olup bir
inan ya da tutum zellii gsterirler.
Bir
renci
mnasip
durumlarda
yeterince
tutarl
davrand
iin
evredekilerce bir deerin tutucusu
olarak alglanr.
rnekler:
1. evrenin temiz tutulmas konusunda
kendini adar
2. Trafik kurallarna uyanlar takdir
eder
4.Dzenleme-rgtleme
Bu basamakta toplumsal deerlerle
kendi deerlerini irdeler, elimeyen
yeni deerler olutururlar.
Hedef cmlelerinde kararlk, karal
olu kavramlar kullanlr. Hedefler
davranlara
dntrlrken
her
zaman, her durumda, sorma, teekkr
etme, kzmama, darlmama, zgn
davranma, tutarl olma kavramlarna
nem verilmesi nem tar.

rnekler:
1. evreci bir kiilie sahip olur
2. Her durumda krmz kta durur
5. ERK
Program gelitirmenin bu boyutunda
hedeflere ulaabilmek iin retilmesi
gereken
konularn
dzenlenmesi
yaplr.
Ne
retelim?
sorusu
cevaplanr.
eriin Dzenlenmesinde
Kullanlan Temel lkeler
eriin seiminde, her ders iin
geerli olan ilkeler bulunmaktadr.
erik: Somuttan soyuta
Basitten karmaa
Kolaydan zora
Bugnden gemie
Yakndan uzaa
Bilinenden bilinmeyene
Genelden zele doru
dzenlenmelidir.
Ayn
zamanda,
anlamllk,
gerekilik,
gncellik,
hedeflere
tutarllk
kurallarna
uyulmaldr.
Konunun zelliine gre aamal ve
birbirinin nkoulu olacak ekilde
sralanmaldr.
eriin Seiminde Dikkat Edilecek
Hususlar
a)
b)

rnekler:
1. Trafik kurallarna uymaya kararl olur
2. nsanlarla karlatnda selam verir

c)

5.Karakterize Etme- Kiilik

Davranlarn
karakter
dzeyine
dnt basamaktr. Bu basamakta
kiinin davranlar kestirilebilir. Hedef
yazarken cmlelerin sonuna alkanlk
haline getiri, kiilie sahip olu gibi
ifadeler
bulunmaldr.
Davran
cmlelerin sonunda ise her zaman,
her durumda, srekli olarak yapma,
savunma, gzden geirme, hizmet
etme, zme, kullanma gibi kavramlar
bulunmaldr.

e)

MARMARA N.

d)

f)
g)
h)
i)
j)

erik hedeflerle tutarl

olmaldr.
erik birbiriyle tutarl
olmaldr.
renci ilgi, ihtiya ve
dzeyine uygun olmaldr.
nceki renmelerle uyumlu
ve onlar tamamlayc olmaldr.
Bilimsel adan doru
olmaldr.
renme ilkelerine uygun
olmaldr.
Kapsama ilkelerine uygun
olmaldr.
Tmdengelim ilkesine uygun
olmaldr.
nkoul ilkesine uygun
olmaldr.
Amallk ilkesine uygun
olmaldr. Konu ile ilgili nkoul

[Dr. Sleyman Avc]

[MSEM]

niteliindeki davranlar nceden

renilmi olmaldr.
k)
renme konular bireyin ilgi
ve ihtiyalarn karlamaya ynelik
olmaldr.
l)
renme konular birbiriyle
tutarl ve ilikili olmaldr. Bu ilkeye
kaynaklk denmektedir.
Kaynaklk dikey ve yatay olmak
zere ikiye ayrlr. Dikey
kaynalklk, konular nkoul
ilkesine uygun olarak kolaydan zora
doru olmaldr. Yatay kaynaklk,
bir derse renilen konu dier
derslerde retilenlerle paralellik
gstermelidir.
eriin Dzenlenmesinde
Kullanlan Stratejiler
Dorusal Programlama Yaklam
Birbiri ile ardk sral, yakn ilikili
ve zorunlu ya da nkoul renmelerin
arlkl
olduu
konularn
dzenlenmesinde
dorusal
programlama
yaklam
kullanlr.
zellikle aamallk zellii tayan
dersler iin kullanlr.
Sarmal Programlama Yaklam
Konularn yeri ve zaman geldike
tekrar tekrar retilmesi sz konusu
olduunda
bu
dzenlemeden
yararlanlr. Her konunun kendi iindeki
konular arasnda da bir ardklk sz
konusudur.
zellikle
dil
retim
programlarnn ieriini dzenlemede
bu yaklamdan yararlanlmaktadr.
Modler Programlama Yaklam
renme niteleri modllere ayrlr.
Her modl kendi iinde dorusal,
sarmal
ya
da
farkl
yaklamla
dzenlenir. Modller arasnda aamal
bir ba olmas nemli deildir; nemli
olan her modln anlaml bir btn
oluturmasdr.
Piramitsel Program Yaklam
retimin ilk yllarnda geni alan
konular
verilerek
ileriki
yllarda
giderek uzmanlamaya gre ve kk
birimlerde
derinlemesine
alma
konularnn
belirlendii
program
yaklamdr. erik, ayntl ve kesin
olarak belirlenmi konulardan oluur.

MARMARA N.

Bilgiler karmak ve zel bir kalba

sokulur ve konularn kapsam giderek
daraltlr.
Program
esnek
olarak
dzenlenmez.
renci
program
tamamlandnda konu uzman olur.
ekirdek Program Yaklam
Burada ortak ekirdek konular
ile renilecek konular olarak planlanr
ve piramit yaklamnda olduu gibi
her renci tarafndan alnr. Bu
ekirdek program etrafnda her renci
ilgi duyduu alanlarda ders alabilir.
Szgelimi, fen bilgisi konular ekirdek
programla,
fizik,
kimya,
biyoloji
konular da ilgi alanlaryla alnr ve
buna gre ierik dzenlemesi yaplr.
Konu A-Proje Merkezli Yaklam
rencilere konularn a bir harita
gibi
kartlp
verilir
ve
belirli
zamanlarda
nerelerde
olmalar
gerektii sylenir. Bu yaklamda
konularn ieriine renciler kendi
kendine ya da grup halinde karar
verilir. Konular kk projeler olarak da
belirlenir.
Sorgulama Merkezli Program
Yaklam
erik dzenlemesi rencilerin
sorularna
gre
oluturulur.
Bu
yaklam rencilerin sorularna ve
gereksinimlerine
yant
verme
gerekliliini benimseyen felsefi gre
gre temellendirilir. zellikle ilkokul
dzeyinde renci sorular ok deerli
bir renme yaants oluturabilir.
Eitim dzeyi ykseldike daha snrl
ve zel uzmanlk alanlarna ilikin
sorulara gre programlarn ierikleri
dzenlenir.
BELRTKE TABLOSU
Bir eitim programnda yer alan
hedef ve hedef davranlarla, program
ieriinin iki boyutlu bir izelge
zerinde
gsterilmesine
belirtke
tablosu denilmektedir. Belirtke tablosu
hazrlanrken st tarafta yer alan yatay
boyuta nce hedefler bu hedefleri
gerekletirici davranlar yazlr. Dikey
boyuta da ierik yazlr. erik boyutuna
konu, nite ve yllk ders programnda
yer alan konu balklar ile alt balklar

[Dr. Sleyman Avc]

[MSEM]

yazlr. Programn hedef-ierik ilikisini

kurmak iin ilgili davranlarla konu
balklarnn kesitii yere arp iareti
koyulur.
Belirtke
tablosunun
kullanm
amalar:
1. retmenin konu dalmn zet
olarak grmesini salar
2.
Yntem-teknik
seiminde
yol
gsterir
3. Soru saysnn belirlenmesini salar
4. Soru tipinin belirlenmesini salar
6. ETM DURUMLARININ
DZENLENMES
Eitim
durumlar,
program
gelitirme
almalarnn
sre
boyutunu oluturmaktadr. rencilere
istenilen davranlarn kazandrlmasn
salayan
renme
yaantlarnn
dzenlenmesi
bu
aamada
ele
alnmaktadr. rencilerde istenilen
davranlarn
geliebilmesi
iin
yaantlarn
etkili
bir
biimde
dzenlenmesi sz konusudur.
retme
renme
sreleri,
retme
renme
etkinliklerinin
srdrlmesinde yararlanlan her tr
yntem, grsel ve iitsel ara ve gere,
personel, teknik ve organizasyon gibi
eleri
iermektedir.
renci
bu
elerle etkileime girerek davranlar
kazanmaktadr.
renme Yaantlar
renme
yaantlar,
eitim
durumlarnn
renci
asndan
kazandrlmas
planlanan
renme
yaantlarnn
bir
dzenee
gre
sralanmasdr.
Bu
dzenein
sralanams aadaki gibi olabilir:
a. Giri ve Hazrlk Etkinlikleri: Giri
etkinliklerinin
ilki
rencilerin
dikkatini ekmektir. Dikkat ekme
teknii, dersle ilgili olmaldr. rnein,
konu ile ilgili bir hikaye anlatarak
balamak. Sonra renciler renim
hedeflerinden
haberdar
edilmelidir. Hedefler aklandktan
sonra, yeni renilecek konu ile ilgili
n renmeler hatrlatlmaldr.
Ardndan renciler yeni konu ile
ilgili motive edilmeli ve derse
geilmelidir.

MARMARA N.

b. Gelime Etkinlikleri: Bu aamada

rencilere yeni bilgi, beceri ve
zellikler kazandrlmaktadr.
c. Sonu Etkinlikleri: Bu blmde bir
ders veya nite ilendikten sonra
yaplmas gereken etkinlikler yer
almaktadr. Bu aamann banda
renciler yeni konu ile ilgili
deerlendirilmelidir.
Deerlendirmenin amac yeni konudaki
renme eksik ve yanllarn tespit
etmektir. Sonrasnda eksik varsa
tamamlanmal
yanllar
dzeltilmelidir
ve
konu
zetlenmelidir. Varsa dev verilmeli
ve en son olarak da gelecek dersin
konusu hatrlatlmaldr.
Eitim
Durumunu
Etkileyen
Deikenler
Bu
deikenler
retim
hizmetinin niteliini etkileyen etkenler
olarak da gemektedir.
aretler (pular): renciye neyi
reneceini, bunlar niin ve nasl
reneceini
gsteren
mesajlardr.
Bunlar, szl, yazl veya duyu
organlarn etkileyen olay ya da
varlklar olabilir.
aretler;
rencini
geliim
dzeylerine, rencilerin bilisel giri
davranlarna, duyusal zelliklerine,
rencinin iinde yaad sosyokltrel
ortama
uygun
olmal,
kazandrlmak
istenen
davran
rencinin
yapmasn
salamaldr.
renme ortamnda,
1.rencilerin
n
renmelerinin
hatrlatlmas
2.Hedeflerin rencilere aklanmas
3.Anlatm srasnda gerekli yerlerde
vurgu yaplmas
4.rencilerin ne yapaca ve nelere
dikkat etmesi gerektiinin aklanmas
5.Bol rnek kullanarak somutlatrma
6.Amaca uygun, yerinde ve zamannda
soru kullanlmas
Katlma: Katlma rencinin, kendisi
iin salanan renme ortamyla
etkileime gemesi ve bu etkileimi
ilgili davranlar kazanncaya kadar
devam
ettirmesidir.
u
da
unutulmamaldr ki bir rencinin
sorulan sorulara cevap vermemesi
onun derse katlmadn gstermez.

[Dr. Sleyman Avc]

[MSEM]

Katlm salamak iin (1) sunulan

iaretler
rencilerin
geliim
dzeylerine uygun, onlarn ilgisini
eken nitelikte olmaldr, (2) renme
ortamnda
yaplan
pekitirmelerin
zamannda
ve
uygun
olmas
gerekmektedir ve (3) rencilerin
eksiklikleri zamannda fark edilerek
gerekli dzenlemeler yaplmaldr.
Pekitirme: Pekitirme bir davrann
tekrar
etme
skln
artrma
almasdr. Pekitireler rencilerin
geliim zelliklerine, sosyo-kltrel
zelliklerin uygun olmaldr.
Dnt
Dzeltme:
rencilere,
renmelerinin
doruluu
veya
yanll ile ilgili verilen mesajlarn
btndr. Dnt ve dzeltme her
renci ayr ayr yaplmaldr.

retme renme etkinliklerinde bu

yeterliin daha st dzeye karlmas
veya bu yeterlikten yaralanlarak, ona
dayal
bir
st
dzey
yeterliin
kazandrlyor olmasdr.
3. Dayanklk: Deiik derslerde
ayn
zamanda
konulmu
olan
etkinliklerden her birinin, dieriyle
rencilere kazandrlmaya allan
niteliklerin olumasn desteklemesidir.

Eitim Durumunun zellikleri

Eitim durumunun baz zelliklere
sahip olmas gerekmektedir.
1. Hedefe Grelik: Eitim durumu
hedeflere
hizmet
edici
nitelikte
olmaldr.
2. renciye Grelik: Eitim durumu
rencilerin
hazrbulunuluklarna
uygun
olmal
ve
rencilerin
ihtiyalarn karlamaldr. rencinin
retimden zevk almasn salayc,
baarszlk duygusu yaatmayacak
biimde olmaldr.
3. Ekonomiklik: Yaant, ara-gere
ve retmen zaman asndan ucuza
mal edilmelidir. Yaplan etkinlikler
birden
ok
davran
kazandrc
nitelikte olmaldr.

8.PROGRAMIN UYGULANMASI

retme-renme
Etkinliklerinin Dzenlenmesi
retme-renme
etkinlikleri
birtakm ltlere gre hazrlanmaldr.
Bu ltlerden bazlar;
1. Sreklilik: Bir etkinlik ile
kazandrlan beceri ondan sonraki
etkinliklerde kullanlan bir nitelik
olmaldr. Etkinlikler dzenlenirken,
etkinliin hedefi olan, yani o etkinlikler
iinde rencilere kazandrlan bir
yeterlik, ondan sonraki etkinlikler iin
kullanlarak kararl ve kalc olmas
salanr.
2. Aamallk: rencilere bir
yeterlik kazandrlnca daha sonraki

MARMARA N.

7. SINAMA DURUMU
Bu
alanla
ilgili
lme
ve
Deerlendirme dersinde ayrntl bilgi
verileceinden
burada
zerinde
durulmayacaktr.

Bu
balk
altnda
hazrlanan
programn denemesi yaplmaktadr.
Uygulamann
baarl
bir
ekilde
yrtlmesi
iin
uygulama
plan
yaplmaldr. Uygulanann her aamas
dikkatli bir ekilde planlanmaldr.
Bundan sonra denemenin yaplaca
pilot okullar seilmelidir. Bu seimde
geneli temsil etmesi asndan bu
okullar farkl blgelerden seilmelidir.
Uygulama ncesi okul yneticileri ve
uygulayc retmenlere uygulama
konusunda ayrntl bilgi verilmelidir.
9. PROGRAMIN
DEERLENDRLMES
Deerlendirme,
program
gelitirmenin son ve tamamlayc bir
esidir.
Programn
alanda
uygulanmas sonucu etkili ve baarl
olup
olmadn
ortaya
koymak
amacyla yaplmaktadr. Amac ise,
etkililiini belirlemek, bir yargda
bulunmak, hatann veya eksikliin
hangi eden kaynaklandn tespit
etmektir.
Programn
elerine
Deerlendirme

[Dr. Sleyman Avc]

Ynelik

[MSEM]

Programn
elerine
ynelik
deerlendirmede aadaki sorular
sorulmaldr.
Hedef
1. Hedefler toplumun beklenti ve
ihtiyalarna uygun mu?
2. renci ihtiyalarna uygun mu?
3. Konu
alannn
zelliklerine
uygun mu?
4. Birbirleriyle tutarl m?
5. Hedef ifadeleri yeterince ak
m?
6. Gerekleebilecek nitelikte mi?
erik
1. Hedeflerle tutarl m?
2. Bilgiler nemli, dayankl ve
geerli mi?
3. Bilgiler renciler iin anlaml
m?
4. renme ilkelerine uygun mu?
5. Dilbilgisi kurallarna uygun mu?
Eitim Durumu
1. Kullanlan yntem etkili mi?
2. Program ile uygulama tutarl m?
3. retmen davranlar retim
ilkelerine uygun mu?
4. Kullanlan yntemler hedef ve
ierikle tutarl m?
Deerlendirme
1. lme sonular geerli mi?
2. lme gvenlir mi?
3. lt uygun mu?
Program Deerlendirme
Yaklamlar
Ertrke gre alt tr program
deerlendirme
yaklam
bulunmaktadr.
1- Yetiek Tasarsna Bakarak
Deerlendirme: Programn, program
hazrlama ilkelerine uygun hazrlanp
hazrlanmadna
bakarak
deerlendirmedir.
2Eitim
Ortamna
Bakarak
Deerlendirme:
Programn
uyguland
ortama
bakarak
deerlendirmedir.
Ortam
tm
zellikleriyle kontrol edilir.
3- renci Baarsna Bakarak
Deerlendirme: rencinin dnem
sonunda
uygulanan
snavdaki
baarsna bakarak deerlendirmedir.
4- Eriiye Bakarak Deerlendirme:
rencilere, program uygulanmadan
nce n test, sonrasnda ise sontest

MARMARA N.

yaplr. Aradaki farka gre programn

baarl olup olmadna baklr.
5renmeye
Bakarak
Deerlendirme: rencinin sre
ierisinde kazand tm davranlara
bakarak
deerlendirmedir.
Hem
istenen
hem
de
istenmeyen
renmeler tespit edilir. stenmeyen
renmelerin nereden kaynakland
belirlenmeye allr.
6- rne Bakarak Deerlendirme:
En kapsaml olandr. Dierlerinin
bileimi gibidir. rencinin srete
ortaya
koyduu
tm
rnler
deerlendirilir.
Amacna Gre Deerlendirme
1. Tanma ve Yerletirmeye Ynelik
Deerlendirme
retim srecinin banda yaplr. Bu
deerlendirme trnde rencilerin
giri zellikleri ve hazrbulunuluk
dzeyi belirlenir. Elde edilen bilgiler
programn gelitirilmesinde kullanlr.
Eer eksik renmeler varsa programa
konur,
rencinin
bildii
konular
programdan karlr.
2.Biimlendirme
Yetitirmeye
Ynelik Deerlendirme
Bu deerlendirmenin ana ilevi;
retim srp giderken renme
eksikliklerini
ve
glklerini
belirlemek,
bu
eksikliklerin
ve
yetersizliklerin giderilmesi iin ve
nitenin daha iyi renilmesi iin her
renciye
ayr
ayr
nerilerde
bulunmaktr.
Bu sayede program
hakknda srekli dnt salanm olur.
Programda gerekli grlen yerlerde
dzeltme yaplr.
3.
Dzey (Seviye) Belirlemeye
Ynelik Deerlendirme
Program
uygulamas
sonunda,
programn ngrd hedeflere ulalp
ulalamadna
baklarak,
renci
retmen
ve
programa
ilikin
yarglarda bulunulan deerlendirme
trdr.
Elde
edilen
sonularla
programn hedef grup iin uygun olup
olmadna karar verilmi olur.

[Dr. Sleyman Avc]

[MSEM]

Dier Program Deerlendirme

Yaklamlar
1. Hedefe Dayal Deerlendirme
Modeli:

Bu yntemin kurucusu Tylerdr.

Tylera gre programn temel

gesi vardr: Hedefler, renme
yaantlar ve deerlendirme.

Modelin merkezinde hedefler

vardr.

Deerlendirmede, hangi
hedeflere ulaldna baklr.

Ulalamayan hedeflere neden

ulalamadn anlamak iin hedef
ve renme yaantlarna baklr.

Niceliksel verilerden yararlanlr.

renci davranlar retimin

banda ve sonunda kontrol
edilerek hedefe ulamadereceleri
llr.

Bu zelliklerinden tr
deneysel aratrma yntemlerine
uygundur.

Performans ile standart arasnda

fark olup olmadn belirleme.

Yukardaki sonulara gre

programc aadakilerden birisini
yapar:
o Bir sonraki evreye geebilir,
o nceki evreyi yeniden
kullanlacak hale getirebilir,
o Program yeniden balatabilir,
o Performans ve standartlar
yeniden dzenleyebilir ya da
program bitirebilme,

Provusun modelindeki be evre:

o Tasarm: Standartlarla tasarmlar
karlatrlr.
o Oluturma: Olanaklar, yntemler
ve renci davranlaryla
programn ltleri arasndaki
farklar rapor edilir.
o Sreler: renci ve retmen
arasndaki ilikiler kontrol edilip
uyumsuzluk rapor edilir.
o rn-Sonu: Orijinal hedeflerle
rn, okul-toplum ilikisi
asndan deerlendirilir.
o Programn ktlar benzer
programlarn ktlaryla
karlatrlr.
o

2Methessel-Michael
Deerlendirme Modeli

1960larn sonunda MethesselMichael tarafndan kurulmutur.

retmenler, renciler,
yneticiler ve veliler deerlendirme
srecine katlr.

Srete ilk olarak hedefler,

uygulanabilir biime dntrlr.
Sonrasnda, hedeflere ve programa
gre lme aralar gelitirilir.
lme aralarna gre gzlemler
yaplr. Toplanan bilgiler analiz
edilir. Toplanan bilgilerle programn
uygulanabilirlii hakknda
nerilerde bulunulur.

4.
Stakein
Uygunluk-Olaslk
Modeli

Stake tarafndan gelitirilmitir.

Girdi, sre ve kt olmak zere

bileeni bulunmaktadr.

Stake e gre program hakknda

en iyi gr retmen ve
yneticiler verir.

Modelde tasarlanan ve
gerekleen kt arasndaki
uygunlua baklr.

3. Provusun Farklar Yaklam ile

Deerlendirme Modeli

Malcolm Provus tarafndan

gelitirilmitir.

Deerlendirmeyi drt bileene

ve be evreye ayrr.

Drt Bileen:
o Programn standartlarn
belirleme.
o Programn performansn
belirleme.
o Performans ile standartlar
karlatrma.

5. Stuflebeamin Balam, GirdiSre ve rn Modeli

1971 ylnda Stuflebeam

tarafndan gelitirilmitir.

Stuflebeam e gre program

deerlendirmenin amac
yneticilere bilgi salamaktr.

Yetkililer drt alanda karar

vermelidir:
o Planlama ile ilgili
o Yaplatrma ile ilgili
o Uygulama ile ilgili
o Yeniden dzenleme ile ilgili

MARMARA N.

[Dr. Sleyman Avc]

[MSEM]

Bu kararlar iin program drt

boyutta deerlendirilir.
o Balamn Deerlendirilmesi: Bu
srete ihtiya analizi sreci ve
hedeflerin uygulanabilirlii
deerlendirilir.
o Girdinin Deerlendirilmesi:
Program ve eleri incelenir.
o Srecin Deerlendirilmesi:
Planlanan ile gerekleen etkinlik
arasndaki uyuma baklr.
o rnn Deerlendirilmesi:
Beklenen rn ile kan rn
karlatrlr.

6.
Eisnerin
Eitsel
Eletiri
Deerlendirme Modeli

1985 ylnda Eisner tarafndan

gelitirilmitir.

Modele gre deerlendirmeyi

uzmanlar yapmaldr.

Sonular tm ilgili kiilerle

paylalmaldr.

Program srecine odakl

deerlendirme szkonusudur.
7. Stakein htiyaca Cevap Verici
Deerlendirme Modeli

1955 ylnda Stake tarafndan

gelitirilmitir.

Programn sre boyutu

deerlendirilir.

Program 10 basamakta
deerlendirilir

programlarnda yer alan amalarn

gerekletirilmesi
iin,
plnlama
gerekli grlmektedir. MEB'nn 1981
ylnda yaynlam olduu "Eitimretim
almalarnn
Plnl
Yrtlmesine
likin
Ynerge"
gereince, eitim-retimde birlik ve
btnl
salamak,
eitimi,
programda
ngrlen
amalara
yneltmek, almalar etkili ve verimli
hale getirmek zere, MEB'na bal her
derecedeki retim kurumlarnda ve
yurt dnda grevli retmenler,
derslerine plnl, programl olarak
yeterli
hazrlklarn
yaparak
gireceklerdir.
Trk eitim sisteminde, niversiteler
hari, tm derece ve trdeki okullarda
retimin
plnl
yaplmas
bir
zorunluluktur.
Plnlama
zerinde
bilhassa
ilkokullarda
hassasiyetle
durulmaktadr. Plnlama ilkretimde,
"lkretim Kurumlar Ynetmelii" ile,
ortaretimde ise "Lise ve Ortaokullar
Ynetmelii" ile "mevzuat balaycl"
sfat kazanmakta ve kanun bir
zorunluluk olmaktadr.
Planl almann Yararlar
a)
b)
c)

RETMDE PLANLAR
retimde plan neyi, niin, ne
zaman ve nasl yaplacan gsteren
yazl tasarlardr. retimde belli
eitim
hedeflerine
ulamak
iin,
retim
konusu
etkinliklerden
hangilerinin
seilecei,
bunlarn
rencilere niin ve nasl yaptrlaca,
ne gibi tamamlayc ve yardmc
kaynak ve aralarn kullanlaca elde
edilen
baarnn
nasl
deerlendirilecei
planda
yer
almaktadr. Planl almak baarnn
n artdr.
retim faaliyetlerinin
yrtlmesi
esastr.

MARMARA N.

d)
e)
f)
g)

h)

almay verimli hale getirir

Programlarn
zamannda
tamamlanmasn salar
Eitimi rast gelelikten kurtarr
gven verir.
Hedefleri gerekletirecek en
uygun
eitim
durumunun
hazrlanmasn salar.
rencilerin
eitim
durumlarna etkin katlmlarn
salar.
Sonu
hakknda
salkl
deerlendirme yaplmasn salar
retmen
ve
renci
arasnda gvenli bir ilikinin
domasna yardm eder. Program
gelitirme srecine yardm salar.
Yaplan almalarn somut bir
biimde ortaya konmasn salar.

de plnl
retim

[Dr. Sleyman Avc]

Plan Yapmann lkeleri

[MSEM]

a) Planda ada model, strateji ve

tekniklere yer verilmelidir.
b) Planlamada rencilerin geliim
zellikleri, evrenin zellikleri ve
yeni
gelimeler
gz
nnde
bulundurulmaldr.
c) Plan standart deil, esnek olmaldr.
d) Plan
hedeflere
ve
retim
kuramlarna uygun olmaldr.
e) Plan
retimin
niteliine
ve
dzeyine, konuya retim alanna
ve amacna uygun olmaldr.
Gnmzde
retmenler
nitelendirilmi Yllk Plan ve Ders
Plan hazrlamakla ykmldrler.
nitelendirilmi yllk plan
nitelendirilmi yllk pln, retim
yl sresince ders vermekle ykml
olunan snflarda, program uyarnca
belli niteleri ya da konular hangi
aylarda yaklak olarak ne kadar
zamanda
ileyeceklerini
gsteren,
duruma gre zmre retmenler
kurulu veya ube retmenler kurulu
tarafndan ortak hazrlanarak ders yl
banda
okul
ynetimine
verilen
alma plndr.
nitelendirilmi
yllk
pln
hazrlanrken aadaki hususlar gz
nnde bulundurulur:
a.
Pln; retim ylnn
banda hazrlanr. zel eitime
ihtiyac
olanlar
iin
yaplacak
plnlamada, renci ihtiyalarnn
saptanmas iin belirli bir sre
ayrlmal ve bu sre plnda
gsterilmelidir.
b.
Ders
ilenirken
hazrlanan plnda yer alan balklar
dikkate alnr.
c.
Pln yaplrken zmre
retmenleri ve ube retmenleri
okulda, o yl uygulanacak haftalk
ders datm izelgesinin
kesin
biimini almasn bekler. Hangi
snflarda
ve
hangi
gnlerde
derslerinin olduunu renir.
d.
Sre blmnde, her
ay hangi snfta haftada ka saat
ders okutulaca belirlenmelidir.
e.
lenecek derslere ait
nitenin ka konuya ayrlacann

MARMARA N.

mmkn
olaca
ve
konunun
ilenii iin ka ders saatine ihtiyac
olaca saptanr.
f.
nitelendirilmi Yllk
Pln
hazrlanrken
zmre
retmenleri, haftalk ders saatleri
toplamna ve aylar, yaryl esasna
gre bir retim ylnda toplam ka
gn ve ka saat ders ileneceini
saptar. Bu yaplrken tatil, bayram
ve dier zel gnler belirlenerek
alma takvimi hazrlanr.
g.
nitelendirilmi yllk
pln aylara gre haftalk alma
sresini gsterir.
nitelendirilmi yllk planda, en
stte; ders, renme alan, nite ve
snf yer alr. Orta blmde; sre,
kazanmlar, etkinlikler, aklamalar,
lme-deerlendirme, ders ii ve dier
derslerle
ilikilendirme
ve
ara
disiplinler blmleri yer alr. Son
blmde ise, retmen ve mdrn
imzas yer alr.
Ders Plan
Ders plan bir ya da birka ders
saatinde
ilenecek
konunun
ana
izgilerini,
deneylerini,
tartma
sorularn uygulama almalarn, ders
ara ve gerelerini, devlerini iine
alan ve nceden ders retmeni
hazrlanan
tarafndan
hazrlanan
plandr.
Ders Plannn Yararlar
a)
b)
c)

d)
e)
f)

Eitim-retim
almalarn dzensizlikten kurtarr.
renme ve retme
srecinin
etkili
ve
verimli
kullanlmasn salar.
Her
dersin
eitim
programna
ve
konularn
zelliklerine
uygun
olarak
ilenmesini salar.
Derslerde
sreklilii
salar.
renme ve retme
srecinde
gerekletirilen
etkinlikleri belgeler.
Eitim-retim srecinin
ve
ders
programlarnn

[Dr. Sleyman Avc]

[MSEM]

deerlendirilmesine
salar.

geri

bildirim

Ders Plannda Bulunan Blmler

Ders
plannnda
drt
blm
bulunmaktadr.
1. Blm: Bu blmde, ders, nite,
konu snf ve saat bulunur.
2. Blm: Bu bmlmde, kazanm,
yntem-teknik,
ara-gere,
retme-renme
etkinlikleri
bulunur.
3. Blm: Bu blmde, lme
deerlendirme
almalar
bulunur.
4.
Blm: Bu blmde, plann
uygulanmasna
ilikin
aklamalar bulunur.

program, rencinin tm gizil glerini

en st dzeyde gelitirmesinde nemli
katklar salayacaktr. Yeni programda
rencinin, ncelikle
ve
zellikle
kazanmas beklenen eitli beceri ve
zellikler
vardr.
Ortak
temel
beceriler olarak isimlendirilen bu
becerilerin, sadece belirli derslerde
deil, tm program erevesinde
kazandrlmas
amalanmaktadr.
renciye kazandrlmas beklenen
ortak temel beceriler unlardr:

YEN LKRETM PROGRAMI

Biliselci ve davran yaklama
dayal olarak oluturulmu olan eski
program
yerine,
artk
yaplandrmac/oluturmac
(constructivizm)
ve
oklu
zeka
yaklamlarna
dayal
program
uygulamas
yaplacaktr.
Yeni
ilkretim programnn dnsel ve
uygulama ilkeleri unlardr:

Bilgi, insandan bamsz nesnel

bir varlk deil, insana bal znel
bir yapdr.
renci, bilginin pasif alcs ve
depolaycs
deil,
aktif
yaplandrcs,
kullancs
ve
reticisidir.
Program, retme ve retmen
merkezli deil, renme ve renci
merkezli
olup,
kiiler
aras
etkileime dayaldr.

retmen bilgi veren ve reten

deil, gerek anlamda rehberdir.

Deerlendirmeler
kantitatif
yntemlere dayal ve rne ynelik
deil, kalitatif yntemlere dayal,
ok boyutlu ve srece yneliktir.

Yaplandrmaclk yaklamna dayal

olarak
uygulananan
ilkretim

MARMARA N.

Eletirel Dnme Becerisi:

Bilimsel dnmenin temeli olan
eletirel
dnme,
sorgulama,
sebep-sonu
ilikileri
kurma,
analitik dnme, benzerlik ve
farkllklar
saptama,
bilginin
geerliliini
saptama,
eitli
kriterlere
gre
deerlendirme
yapma gibi becerileri ierir.
Yaratc Dnme Becerisi::
Bu beceri, olaylara farkl alardan
bakarak yeni ilikiler, dnceler ve
rnler ortaya koyma, sorunlara
alldklarn dnda ve kendine
zg
zm
getirebilme,
dnceleri
zenginletirme
gibi
becerileri kapsar.

letiim Becerisi: Szl ve

szsz, yazl-yazsz tm iletiim
dillerini etkili bir ekilde kullanma,
etkili okuma-yazma, yerine ve
ortamna uygun bir slup kullanma,
karsndakini dinleme ve anlama,
kendini yeterince etkili ve doru
ekilde ifade etme gibi becerileri
kapsar.

Aratrma
ve
Sorgulama
Becerisi: Bir sorunu fark etme,
zmek amacyla planlama yapma,
hipotezler kurma, veri toplama,
gzlem yapma, hipotezlerin veriye
dayal doruluunu snama, lme
yapma,
elde
edilen
sonular
sunma, raporlama gibi becerileri
kapsar.

Problem
zme
Becerisi:
Gerek
yaamda
karlalacak
problemleri zebilme ile ilgilidir.
Temel problemi ve alt problemleri

[Dr. Sleyman Avc]

[MSEM]

belirleme, problemi zebilmek iin

seenekler
retme,
zm
stratejileri oluturma, zm ile
ilgili bilgi ve verileri deerlendirme,
uygulanan zmn geerliliini
deerlendirme
gibi
becerileri
kapsar.

Teknoloji Kullanma Becerisi: Bu

beceri, bilgiyi elde etme, ileme,
analiz etme, deerlendirme ve
sunma srelerinde teknolojiden
yararlanabilmeyi
ierir.
Bilgiyi
retme
ve
deerlendirme
srelerinde hangi teknolojiden
nasl
yararlanabileceine
karar
verebilme ve etkin kullanabilme de
bu beceri kapsamndadr.

Giriimcilik Becerisi: Hayatn her

alannda (i dnyas, sosyal hayat
vb.),
kiisel
etkinliini
ortaya
koyarak bir rn veya hizmet
retmek ve pazarlamak bu beceri
ile ilgilidir. Giriimcilik becerisi,
etkili
iletiim
kurabilmek,
gerektiinde
risk
alabilmek,
sezgilerine
gvenmek
gibi
becerileri kapsar.

Trkeyi
Kullanma
Becerisi:
Trkeyi okurken, dinlerken ve
yazarken etkili bir ekilde kullanma,
duygu ve dncelerini etkili bir
ekilde ifade edebilme, zengin bir
szck daarcna sahip olma,
dilbilgisi kurallarna uyma gibi
becerileri ierir.

Yeni
program,
bu
becerileri
kazandrmakla birlikte, yksek i
motivasyona sahip, iten denetimli ve
takm almas yapabilen, olduka
donanml
bireyler
yetitirmeyi
amalamaktadr. Programn etkili bir
ekilde uygulanmas halinde, tek tek
rencilerin
hayata
kar
olan
mcadelelerinde yetkin hale gelmesi
salanaca gibi, orta ve uzun vadede,
toplumsal ve kltrel dnme de
byk katklar salanm olacaktr.
ARA DSPLN

MARMARA N.

Yeni ilkretim programnda, temel

derslerin
(disiplinleri)
ierisine
yerletirilmi
olan
ara
disiplinler
bulunmaktadr. Bu ara disiplinler, tm
ana disiplinlerin ierisine uygun ekilde
yerletirilmitir.
Bu
programda
tanmlanan ara disiplinler:
1. Afet eitimi ve gvenli yaam
2. Giriimcilik
3. nsan haklar ve vatandalk
4. zel eitim
5. Rehberlik ve psikolojik danma
6. Salk kltr
7. Spor kltr ve olimpik eitim

SINIF YNETM
Snf ynetimi; renme
uygun
ortamn
salanmas
srdrlmesidir.

iin
ve

1. Snfn zellikleri
Snfn kendine zg zellikleri
vardr;
a) ok boyutluluk: Snfta meydana
gelen olaylar genellikle ok boyutludur.
Snfta ayn anda birok olay meydana
gelmektedir. Bu yzden gsterilen
tepkiler birok olayla ilgili olabildii
gibi, bu tepkinin de bir ok sonucu
olacaktr.
b) Ezamanllk: Snfta ayn anda
birok ey meydana gelmektedir.
c) abukluk: Snfta meydana gelen
olaylar hzla gerekleir, ara vermez..
d) ngrlemezlik ve Aklk:
Snfta meydana gelen olaylar sk sk
nceden
bilinmeyen
ve
tahmin
edilemeyen
olaylardr.
Snfta
retmen-renci ilikisi aktr.
e) Tarih: Zamanla snfn bir gemii
ve tarihi oluur.
2. Snf Ynetiminde retmenin
Rol
retmenin snf ortamndaki
grevleri; (1) retimin ve renci
davranlarnn
ynetilmesini,

[Dr. Sleyman Avc]

[MSEM]

(2)renme
aktivitelerinin
planlamasn, (3)aktiviteler aras geii,
(4)snfn
fiziksel
dzeninin
organizasyonunu,
(5)renme
materyallerinin hazrlanmasn, (6)snf
ii etkinliklerin ve hazrlklarn kontrol
edilmesini, (7)snf prosedr ve rutin
ilerin yaplmasn, (8)zamann etkili
kullanmn,
(9)snftaki
alma
koullarnn
gelitirilmesini,
(10)retimi
engelleyici
unsurlarn
ortadan
kaldrlmasn
ngren
faaliyetlerden oluur.
Etkili snf ynetiminin ilkeleri
unlardr:
a) rencilerle iyi ilikiler kurma
ve gelitirme: rencilerin isimlerini
renmek, onlar hem ders iinde hem
de ders dnda tanmaya almaktr.
rencilerle
iyi
ilikilergelitirmek,
onlara genel, klielemi tepkiler
vermekten ok, kiisel zelliklerine
gre
tepki
vermektir.
b) Yeterli hazrlanma: Ders ara ve
gerelerini rahat kullanmak, bunlar,
kullanlacak ynteme gre dzenlemek
ve
eksiksiz
salandndan
emin
olmaktr.
c) Ders esnasnda eitim aragerelerinin
ve
renci
almalarnn rgtlenmesi: Btn
snf ve gruplarn katlaca ya da
bireysel nitelikteki almalarn ne
zaman
ve
nasl
yaplacann belirlenmesi, snf ii ve
d
hareketlerin
farknda
olma,
renme
etkinliinin
gerekletii
ortam iyi tanma ve etkili biimde
kullanmaktr.
d) zel pedagojik yeterlilikler:
rencilerle empati kurarak, onlarn
sorgulama ve aklama yetenekleri
gelitirilmelidir.
e) retmenin kiisel zellikleri:
retmenin kendisini etkili biimde
sunabilmesine ilikin niteliklerdir.
3. Snf Ynetiminin Boyutlar

MARMARA N.

Snf ynetimi etkinliklerini be

temel
boyut
altnda
toplamak
mmkndr.
3.1. Fiziksel dzen: Snf ortamnn
fiziksel evresine ilikin faktrler
grsel,
iitsel,
snma
faktrleri,
meknsal ve kiisel alan faktrleri
olmak zere snflandrabilir
Etkili snf dzenlemenin drt
temel anahtar vardr:
1.Trafii youn alanlar rahatlatlmaldr.
2.retmen btn rencileri kolayca
grmelidir.
3.Sk kullanlan materyallere kolay
ulalmaldr.
4.renciler
retimsel
sunumlar
rahatlkla grebilmelidir.
3.2. Plan ve program etkinlikleri
Hedefler esas alnarak yllk, nite,
gnlk ve ders planlarnn yaplmas,
kaynaklarn
belirlenip
dalmnn
salanmas, i ve ilem srelerinin
belirlenmesi, eitim ara-gerelerinin
salanmas,
yntemin
seilmesi,
renci
zelliklerinin
belirlenmesi,
geliimlerin
izlenmesi
ve
deerlendirilmesi, renci katlmnn
dzenlenmesi etkinliklerini ierir.
3.3.
Zaman
dzenine
ynelik
etkinlikler: Etkili retim; renmeye
ayrlan zamann okluuna ve etkili
kullanmna
baldr.
Snf
iinde
geirilen zamann, eitli etkinliklere
dalm, zamann ders d ve bozucu
etkinliklerle harcanmamas, skcln
nlenmesi,
rencinin
zamannn
ounu okulda-snfta geirmesinin
salanmas, devamszln nlenmesi
bu boyut iinde deerlendirilmelidir.
3.4. liki dzenlemeleri: Snf
kurallarnn
belirlenip
rencilere
benimsetilmesi,
snf
yaamnn
kolaylatrlmasna ynelik rencirenci,
renci-retmen
iliki
dzenlemeleri
bu
boyut
iinde
incelenir.
3.5. Davran dzenlemeleri: Snf
ortamnn
istenen
davran
salayabilir hale getirilmesi, olumlu
snf ikliminin oluturulmas, sorunlarn
ortaya kmadan nce tahmin edilmesi

[Dr. Sleyman Avc]

[MSEM]

yoluyla,
istenmeyen
davranlarn
nlenmesi, snf kurallarna uyumun
salanmas bu boyutta yer alan
hususlardr.
stenmeyen davranlarn nlenmesi
iin; istenen davranlar ne kararak
tekrarlanmasn
salamak,
pekitirmek,
istenen
davranlar
dllendirmek, rencilerin zayf ve
gl
ynlerini
tanyarak
onlar
gelitirmek gerekmektedir. Bunun iin
renciyi
stenen
davranlara
yneltmenin bir yolu; retmenin
rnek,
anlayl
ve
destekleyici
davranmasdr.
4. Snfta Davran Sorunlar
Bir davran istenmeyen yapan
drt nemli lt vardr:
1.
ocuun kendi renmesiyle
snftaki
dier
rencilerin
renmelerini kesen ve dersi blen
davran istenmeyen davrantr
(snfta grlt karma),
2.
Antisosyal
nitelikte
davran
(bakalarnn
eyalarn
izinsiz
alma),
3.
Dier rencilerin ve bireylerin
gvenliini
tehlikeye
sokucu
davranlar ortaya koyma (Okula
kesici alet getirme)
4.
Okul ara-gerelerine ve dier
rencilerin zel eyalarna zarar
verme (okulun duvarlarna yaz
yazma, camlar krma).
Snfta problem yaratan renciler
drt tr istenmeyen davran sergiler:
a) Davran bozukluu: Hrnlk,
uyumsuzluk vb. hareketlerdir. Bu
gruptaki
renciler
ounlukla
otoriteye
uymaz.
Zaman
zaman
saldrgan olabilirler.
b) Uyum sorunlar: Yeni ya da farkl
durumlara ayak uydurmada glk
ekmedir. Farkl gruplardan ya da kt
koullarda yaayan ailelerin ocuklar
bu gruplarda yer alabilir.
c) Olgun
olmama:
Bilisel ve
duyusal
yeniliklere
uyum
salayamama
halidir.
Bu
gruptaki rencilerin dikkatleri zayftr
ve okul almalarna ilgileri azdr.

MARMARA N.

d) Duygusal bozukluklar: Etkilere

olumlu ve kabul edilebilir tepki
verememe
halidir.
Bu
gruptaki
renciler kzgn ve sinirlidir. Hi
beklenmedik
durumlarda
stresli,
saldrgan olabilirler ya da korkaklk
gsterebilirler.
stenmeyen davrann nedenleri:
Toplumsal nedenler: Bilgi patlamas,
otoritenin bozulmas, aile yapsndaki
deimeler, toplumsal iddet, kitle
iletiim aralarnn etkisi.
Gemi
yaantlar:
rencinin
gemiinde yaad kt yaantlar ve
deneyimler istenmeyen davranlara
yol aabilir.
Snf dengesinin bozulmas: Snf ii
fiziksel koullarn uygunsuz ya da
yetersiz
olmas
snf
dengesinin
bozulmasna yol aabilir. Aydnlanma
koullar ve snflarnn kalabalk oluu
gibi fiziksel faktrler retmen ve
renciyi olumsuz gdleyerek, snf
dengesinin
bozulmasna
ve
istenmeyen
davranlarn
ortaya
kmasna neden olur.
retmenden
kaynaklanan
nedenler:
retmenin
tecrbesiz
olmas, kiilik yaps, rencilerle
iletiim kuramama vb. saylabilir.
renciden kaynaklanan nedenler:
rencilerin
deiik
evrelerden
gelmeleri, rencilerin deerleri ile
okulun
deerlerinin
uyumamas,
salk durumu, beslenme koullar,
ekonomik durumu, psiko-sosyal geliim
zellikleri istenmeyen davranlarn
nedenleri arasnda saylabilir.
Eitim programndan kaynaklanan
nedenler:
Hedef,
ierik,
eitim
durumlar
ve
deerlendirme
tekniklerinin
rencilerin
geliim
dzeyine uygun olmamas, ihtiya ve
beklentilerini karlamamas rencileri
istenmeyen davranlara yneltir.
retim
yntemlerinden
kaynaklana
nedenler:
erii
renciye aktarrken mmkn olduu

[Dr. Sleyman Avc]

[MSEM]

kadar ok duyu organna hitap edici

retim
yntem
ve
teknikleri
kullanlmaldr.
Snfta
hep
ayn
yntemlerin kullanlmas, tekdzelik
yaratacandan
rencinin
ilgisini
azaltmakta,
snfta
fsldamalar
balamakta bu da snf ynetimini
olumsuz etkilemektedir.
retmenlerin
rencilerin
istenmeyen davranlar karsnda
retmenin
yapaca
eylemler
srasyla; Kk yanllar grmezden
gelmek (sndrme), uyarmak, yeniden
yaplandrma (ortam, yntem, teknik
ve retmen davranlarnda deiiklik
yapmak),
sorumluluk
vermek,
renciyle grme, okul ynetimi ve
ocuun ailesi ile grme, ceza
vermek
5. Snf Kurallar
Snf ortamn belirleyen nemli
bir e de kurallardr. Kurallar snf
iinde davranlarn snrlarn belirler.
retmenlerin, rencilerden neleri
yapp, neleri yapmayacaklarna dair
beklentilerinin resmi bir ifadesidir.
Bir kuraln snfta etkili olabilmesi
iin aadaki zellikleri tamas
gerekir:
Ak/anlalr
ekilde
ifade
edilmeli
fadeler ksa ve zl olmal,
Kurallar listesi sayca fazlaca
uzun olmamaldr.
"Yapmayn,
etmeyin"
yerine
"yapnz, ediniz" eklinde olumlu
cmleler kullanlmaldr.
Yasak koyucu ifadeler yerine
olumlu
davran
salayc
ifadeler kullanlmaldr.
Kurallar snfta etkili ekilde
uygulamak isteyen bir retmen
aadaki
hususlara
dikkat
etmelidir:
o
Kurallar snfa duyurmal,
o
Olumlu
ve
olumsuz
rnekleriyle her bir kural
snfa aklamal,
o
Snfn
onayn
almal,
itirazlar varsa cevaplamal,
o
Her kuraln uygulann
birer rnekle gstermeli,

MARMARA N.

o
o

Kurallara uymann olumlu

sonularna dikkat ekmeli,
Kurallara uygun davranan
rencileri dllendirmelidir.

Snf Ynetimi lkeleri

Snf
ynetiminde
retmenin
baarl olabilmesi iin uymas gereken
ilkeler unlardr:
1. retmen ve renci arasnda
karlkl gven ve arkada
ortam yaratlmaldr.
2. renciler, birey olarak kabul
edilmeli,
duygularna
ve
grlerine
deer
verildii
hissettirilmelidir.
3. Kontrol ve tepkiye dayal bir snf
ynetim
anlay
yerine,
nlemeye dayal snf ynetimi
uygulamalar kullanlmaldr.
4. rencilerin cevaplarna olumlu
ilgi gsterilmelidir
5. Belirli
renciler
zerinde
younlalmamaldr.
6. renme
sreci
sk
sk
kesilmemelidir.
7. Dnem
banda
rencilerle
birlikte
snf
kurallar
belirlenmelidir.
8. Az kural koyulmal ve bu kurallar
herkesin
anlayaca
ekilde
ifade edilmelidir.
9. Kurallara
uyan
rencilere
olumlu pekitire verilmelidir.
10.rencinin kiilii yerine yapt
davranlar deerlendirilmelidir.
11.rencilerin
ilgi
ekmeye
ynelik kk yanllar gzard
edilmelidir.
12.renciler
notla
tehdit
edilmemelidir.
13.rencilerle alay edilmemeli ve
olumsuz
eletiriden
kanlmaldr.
14.rencilere
lakaplar
taklmamaldr.
15.renciyi
cezalandrmaktan
kanlmaldr.
6. Snf Ynetim Modelleri
1. Tepkisel model: stenmeyen bir
durum ya da davrana kar tepkiyi
esas alan bir snf ynetim modelidir.
Amac,
istenmeyen
durum
veya

[Dr. Sleyman Avc]

[MSEM]

davrann deitirilmesidir. Bu model,

dzen salayc dl-ceza etkinliklerini
ierir. Etkinliklerin ynelimi, gruptan
ok bireyedir. Modelin en zayf yn,
her tepkinin bir baka tepki douruyor
olmasdr.
rnek: Grlt yapan rencilere
retmenin sz vermemesi.
Bu modele sk bavuran retmen
snfn iyi ynetememektedir. nsan
likileri ve iletiim boyutu zayftr.
2.
nlemsel
Model:
Davran
sorunlar ortaya kmadan, problem
olacak
davran
nleyici
ekilde
nlemler alma, planlama dncesine
bal
olarak
gelecei
ngrme,
istenmeyen
davran
ya
da
sonularnn
olmadan
nleme
yntemidir. Amac; snf problemlerinin
ortaya kmasna olanak vermeyen bir
dzenleme ve ileyi oluturarak,
tepkisel
modele
gereksinimi
azaltmaktr. Etkinlikler bireyden ok
gruba yneliktir.
rnek: Dersin tam ortasnda gelecek
hafta yaplacak snavla ilgili bir
aklama yapma sras geliyor. Ancak,
retmen bu aklamann konuya olan
ilgiyi datacan biliyor ve snav
hakkndaki konumay dersin sonuna
ertelemeyi (nlem) tercih ediyor.

4. Btnsel Snf Ynetim Model:

Tepkisel,
nlemsel
ve
geliimsel
ynetim modellerini btnletiren bu
modelde, nlemsel snf ynetimine
ncelik verme, gruba olduu kadar
bireye
de
ynelmeye,
istenen
davrana
ulaabilmek
iin
istenmeyenin nedenlerini de ortadan
kaldrmay ngrr ve tepkisel ynetim
aralarndan da yararlanr.
5.
Davransal
Snf
Ynetim
Modeli: Bu modelin ana konusu;
retmen
ve
rencilerin
sahip
olduklar davranlar nasl ve hangi
koullarda rendikleridir. Davransal
modele gre bir davrann baka bir
davran tarafndan izlendii kabul
edilir. Buna gre hoa giden sonular,
davran
glendirirken,
onun
yeniden tekrarlanma olasln da
artrmaktadr. Bu yzden retmenler,
ncelikle
rencilerden
neler
istediklerini aka ortaya koymal,
daha sonra da istenen sonular
retecek
biimde
snf
yeniden
dzenlemelidirler.

3. Geliimsel Model: rencilerin;

fiziksel, duygusal, deneyimsel ve
geliim
seviyelerinin
gerektirdii
uygulamalara
ynelik
aktivitelerin
gerekletirilmesini
ngren
bir
modeldir.
rnek:
Beden
eitimi
dersi
retmeninin
ocuklara
fiziksel
yaplarnn kaldramayaca hareketler
yaptrmas.

EKLER
DERS PLANI
BLM I:
Dersin ad
Snf
nitenin Ad/No
Konu
nerilen Sre
BLM II:

Sosyal Bilgiler
4
Yurdumuz Trkiye
Doal afetler
4 ders saati

MARMARA N.

[Dr. Sleyman Avc]

[MSEM]

1.Doal afetler ile ilgili belli bal kavramlarn anlam bilgisi

2.Doal afetler ile ilgili belli bal ilkeler bilgisi,
3.Doal afetler ile ilgili belli bal ilkeleri aklayabilme
4.Doal afetler ile ilgili belli bal ilkelerin belirli zelliklerini kestirebilme

renci Kazanmlar/
Hedef ve Davranlar
nite Kavramlar ve Sembolleri/
Davran rnts
Gvenlik nlemleri (Varsa)
retme-renme-Yntem ve Teknikleri
Kullanlan Eitim TeknolojileriAra, Gereler ve Kaynaka
*retmen *renci
retme-renme Etkinlikleri:

Dikkati ekme

Gdleme

Gzden Geirme

Derse Gei

Bireysel renme Etkinlikleri

(dev, deney, problem zme vb.)

Grupla renme Etkinlikleri

(Proje, gezi, gzlem vb.)

zet

Sel, erozyon, deprem, evre.

Tam renme, proje yntemi
lkretim sosyal bilgiler ders kitab nite dergisi, slayt makinesi, asetatlar, levhalar.

retmenin, Trkiyede sel deprem, evre kirlenmesini nlemek iin yetkili bir kii
olsaydnz neler yapardnz, neden sorusunu snfa sormas.
retmenin bu derste rendiklerinizle iyi bir gelecek iin temiz bir evreyi sizler
oluturacaksnz demesi.
retmenin bu dersin sonunda evrenin nemini daha iyi anlayacaksnz demesi.
retmenin kirlenmi blgelerin resimlerini snfa gstererek bu konuda daha objektif
olabilmelerini salamas.
Etkinlikler :
1.
1. retmenin herkesin grebilecei bir yere Trkiyenin fiziki haritasn asarak
sel kavramn,erozyon kavramn, deprem kavramn,ve evre kirlii kavramn
anlatmas,
2.

2. Snf altar kiilik gruplara ayrarak yukarda belirtilen konular aratrmalar

iin proje almas yaptrmas daha sonra projelerin snfta sunulmas,

Sel , erezyon, deprep ve evre kirlilii tanmlarnn yaplmas, bu doal afetlerden korunma
yollarnn belirtilmesi ve grup projelerinin ksaca zetlenmesi.

BLM III
lme-Deerlendirme:

Bireysel renme
etkinliklerine ynelik
lme-Deerlendirme

Grupla renme
etkinliklerine ynelik
lme-Deerlendirme

Bireysel deerlendirme :
Trkiyede deprem, sel, erozyonun zarar vermesinin en nemli nedeni sizce nedir?

Aada verilen kavramlar tanmlarla eletirin

a) Erozyon
b) Deprem

c) evre
d) Hibiri
1. Toprak rtsnn anmasdr
2. Yer kabuunun eitli nedenlerle anmasdr
RENME

SPOR KLTR VE
3. inde yaadmz ortamdr
renme gl olan
ALANI
DERS
KAZANIMLARI
OLMPK ETM
4. Halk bilimidir
renciler ve ileri
Grup
deerlendirme
:
dzeyde
renme hznda
TEMA/
NTE
KAZANIMLARI
Her grubun hazrlad projeleri yazlar, resimleri, grleri snf ierisinde sunarken
olan renciler iin ek
a) a)
Dier gruplarn projeyi sunan grubu deerlendirmesi
lme-Deerlendirme
b)
b)
retmenin projeyi sunan grubu deerlendirmesi eklinde rn deerlendirmesi
etkinlikleri
yaplacaktr.
1.5. skeletin
ve kaslarn
Dersin Dier Derslerle likisi
Trke Dersinde Trkiyede Sel erozyon, deprem ve3.
evre
kirlilii ile ilgili
yeni ve ilgin konular okuma
Kaslarn
vcudumuzdaki
birlikte
vcuda
ekil verdiini
paras olarak
kullanlabilir,
Resim dersinde
Trkiyede sel,
erozyon, deprem,yerlerini
evre kirliliiveileilevlerini
ilgili anlatlan bilir
ilgin .olaylarn
model
oluturarak
gsterir.
renciler tarafndan resmedilmesi,

BLM IV
Plann Uygulanmasna
likin Aklamalar

Canllar ve Hayat/
Vcudumuz
Bilmecesini
zelim

nerilen 4 ders saatinde

ilenmi ve deerlendirme etkinlikleri de tamamlanarak amacna ulamtr.
1Konu
.6. Gzlemleri
sonucunda

4. Kemik, kas ve eklemlerin

hareketi salayan kaslarn
ARA
DSPLN RNEbir btn olarak hareket
iskelete bal
olduunu
sistemini oluturduu ifade
belirtir.
eder.
SINIF: 4 FEN VE TEKNOLOJ

1.8. Egzersiz ile kas ve kemik

geliimi arasnda iliki kurar.
MARMARA N.

[Dr. Sleyman Avc]

9.Sporun beden zerindeki

(solunum, dolam, sindirim,
sinir vb. sistemleri
metabolizma yorgunluk,
[MSEM]
zindelik vb.) etkilerini aklar.

YEN LKRETM PROGRAMI GELTRME MODEL

MARMARA N.

[Dr. Sleyman Avc]

[MSEM]

MARMARA N.

[Dr. Sleyman Avc]

[MSEM]

FEN VE TEKNOLOJ DERS NTELENDRLM YILLIK PLANI

RENME ALANI : CANLILAR VE HAYAT
AY

HFT

SAAT

EKM

II. HAFTA 4

KAZANIMLAR

4.

NTE 1

: VCUDUMUZDA SSTEMLER

ETKNLKLER AIKLAMALAR

Refleksi gzlemleyecek
bir deney tasarlar (BSB- Uyar tepki (3.4)
16).

5. salg bezlerini; model,

levha ve/veya ema
zerinde gstererek
grevlerini aklar (FTT-

LME
DEERLEN
DRME

3.5 salg bezleri olarak hipofiz,

pankreas, tiroit, bbrek st bezleri ve
eeysel bezler verilir, yaplarna girilmez.
Erkek ve dii salg bezleri ayr ayr ekiller
zerinde verilir.
3.5 Hormonlara rnek
olarak gnlk hayattan bilinen hormonlar
(tiroksin, byme hormonu, inslin,
glukagon, adrenalin vb.) verilir.

4)
2

III.
HAFTA

4-DUYU ORGANLARIMIZ
Duyu organlar ile ilgili olarak
renciler;
1.
evremizdeki uyarlar
alglamamzda duyu organlarnn
roln fark eder.
2.
Duyu organlarnn
yaplarn ekil ve/veya model
zerinde aklar (FTT-4)
3.
Duyu organlarnn hangi
tr uyarlar aldn ve bunlara
nasl cevap verildiini aklar.

4.

Koku alma ve tat alma

arasndaki ilikiyi deneyle gsterir
(BSB-1).

Tad nasl (4.4

BSB-1)
Derinin blmleri
: Nasl tat
alrz(4.3)
(BSB- 1, 31)

4.3 Duyu organlarnda bulunan zel

almalarn (duyu reseptrleri) deride
scaklk, dokunma, ac, basn; gzde k;
burunda koku; dilde tat; kulakta ses
uyarlarn ald vurgulanr. Tm duyu
organlarndaki duyu almalarnn uyarlar,
duyu-sinir yolu ile beyindeki zel
merkezlere ilettii ve yant verdii
dnlerek tek bir duyu organ rnei
zerinden uyar alm-cevap verme sreci
aklanr. Dierlerinin aklamas
renciden beklenir.
[!] 4.3 Kulan vcudumuzun dengesinin
salanmasna yardmc olduu belirtilir.

*Doru
yanl
sorular
*Bulmaca

SINIF: 7
DERS VE DER ARA DSPLNLER
DERSLERLE
LKLENDRME
ATATRKLK