Najnovija rjeenja u pogledu p r i m j e n e mljekovoda n e nalaze se vie u

p l a n i n a m a , nego u r a v n i a r s k i m predjelima. R a d i se o p r i m j e n i specijalnih

plastinih cijevi, s vrlo g l a t k o m u n u t r a n j o m povrinom, razliitog p r o m j e r a ,
koje se polau bez i k a k v e zatite n a 110120 cm d u b i n e . T a k a v mljekovod
s p r o v e d e n j e od m l j e k a r e do pojedinih proizvoaa n a t a k a v nain, d a sai
n j a v a k r u g , iji k r a j je t a k o e r u mljekari. U m l j e k a r i se nalazi v a k u u m s k i
agregat, b e z u l j n i k o m p r e s o r s k i agregat, ciklon za p r i j e m mlijeka i s p r a v a
za p r a n j e . Kod p r o i z v o a a su osim p o t r e b n i h b a s e n a i posebni ventili, koje
u m l j e k a r i o t v a r a j u odnosno zatvaraju. Mlijeko se u s i s a v a u mljekovod s p o
mou v a k u u m a , a p o t i s k u j e s pomou posebnih kugli i k o m p r i m i r a n o g z r a k a .
ienje s p o m o u p o m e n u t i h kugli, vode, d e t e r e n t a i vode, pokazalo se
kroz t r o g o d i n j u u p o t r e b u k a o zadovoljavajue. K o d mljekovoda, ija d u i n a
iznosi p r e k o s e d a m k i l o m e t a r a broj m i k r o o r g a n i z a m a u mlijeku stalno j e
ispod 100 000. P r e d n o s t i tog sistema u u v j e t i m a gdje ga se moe p r i m i j e
niti d a l e k o su p r e d s v i m a ostalima. Kod proizvoaa otpada hlaenje, j e r
je h l a e n j e u t r a n s p o r t u kroz zemlju, koja n a toj d u b i n i ima v i e - m a n j e
k o n s t a n t n u t e m p e r a t u r u od oko 8 C. Prijevozi m l i j e k a otpadaju i n e moe
doi do tekoa uslijed loeg v r e m e n a , p u t e v a i si. Koliina mlijeka s v a k o g
proizvoaa moe se odijeljeno mjeriti i u z i m a t i u z o r a k . Cijelim p r i j e m o m
i ienjem r u k o v o d i j e d a n ovjek sam. S a b i r n i h k r u g o v a moe b i t i vie,
p a je s a d a u g r a d n j i j e d a n t a k a v sistem s d u i n a m a mljekovoda od 24 k m
u etiri k r u g a . K o d n a s p r i m i j e n i t emo neto modificirani, ali u b i t i isto
t a k a v sistem n a P I K Mladen Stojanovi u Bos. Gradici, gdje smo p r e d
vidjeli s a k u p l j a n j e m l i j e k a od 1600 k r a v a r a s p o r e e n i h u etiri centra, u
j e d n u c e n t r a l n u s a b i r n u m l j e k a r u . U j e d n o m d r u g o m k o m b i n a t u gdje za
s a k u p l j a n j e m l i j e k a t r o e godinje p r e k o 100 m i l i o n a st. d, t a k a v sistem,
da se s a k u p i d n e v n o oko 50 000 l i t a r a m l i j e k a stajao b i p r e m a gruboj k a l k u
laciji oko 6070 m i l i o n a d i n a r a .
Transport mlijeka s pomou savremenih autocisterni i podzemnih mljeko
v o d a gdje p r i l i k e to doputaju, moemo s m a t r a t i p e r s p e k t i v n i m rjeenjima,
s k o j i m a t r e b a r a u n a t i ve d a n a s .

Dipl. in. S t e l k i Relja, Novi Sad

Zavod za t e h n o l o g i j u m l e k a

METODE ODREIVANJA KISELOSTI MLEKA

Svee, n o r m a l n o m l e k o , i m a slabo kiselu reakciju. Ta, p r i m a r n a ili n a t i v n a
kiselost, potie od s a s t o j a k a m l e k a koji r e a g u j u kiselo, a to su: kazein, n a
kojeg o t p a d a 3 5 5 6 % p r i m a r n e kiselosti, kiseli fosfati n a koje o t p a d a 2 3 4 4 %
kiselosti, z a t i m cifrati, ugljendioksid i l a k t o a l b u m i n i i globulini n a koje o t p a d a
po oko 7 % p r i m a r n e kiselosti. ( )
N a k n a d n o s t v o r e n a kiselost mleka, n a s t a l a usled r a d a mikroflore u m l e k u ,
n a z i v a se s e k u n d a r n o m ili d o p u n s k o m kiselou. Ove d v e kiselosti zajedno,
p r i m a r n a i s e k u n d a r n a , odnosno n a t i v n a i d o p u n s k a , p r e d s t a v l j a j u u k u p n u
kiselost m l e k a .
Kiselost m l e k a m o e se m e r i t i ili o d r e i v a n j e m p H m l e k a ili t i t r a c i j m
s luinom. O s n o v n a r a z l i k a izmeu ove dve m e t o d e o d r e i v a n j a kiselosti j e
u tome, to p r i l i k o m m e r e n j a p H m e r i m o a k t i v n u kiselost odnosno m e r i m o
1

k o n c e n t r a c i j u v o d o n i m h j o n a p r i s u t n i h u rnleku, a n a s t a l i h u s l e d disocijacije
sastojaka m l e k a , dok p r i l i k o m o d r e i v a n j a t i t r a c i o n e kiselosti m i m e r i m o i
l a t e n t n u kiselost koja potie od m o m e n t a l n o n e d i s o c i r a n i h kiselih sastojaka,
a koji i m a j u veliki p u f e r n i kapacitet. Z b o g toga, mleko s poveanim suvim
bezmasnim ostatkom moe imati poveanu titracionu kiselost mada njegova
aktivna kiselost ne mora biti poveana. Ovakvo mleko je u tehnolokom p o
gledu sasvim ispravno i ono e za preradu u neke proizvode biti i pogodnije
zbog poveanog sadraja suve materije (suvo mleko, sirevi i si.). No, p r i l i k o m
b r z i h i s p i t i v a n j a n a p r i j e m n o j r a m p i m l e k a r a , n a o v u injenicu se n e o b r a a
panja, p a t a k o dolazimo u situaciju da p o n e k i p u t v r i m o u s t v a r i n e g a t i v n u
selekciju m l e k a u odnosu n a sadraj s u v e m a t e r i j e u n j e m u .
Metode o d r e i v a n j a kiselosti m l e k a m o e m o p o d e l i t i n a brze, r u t i n s k e
i laboratorijske metode. Kod prvih n a m je p r i m a r n a brzina i jednostavnost
p o s t u p k a dok j e t a n o s t u d r u g o m p l a n u , u veoj ili m a n j o j m e r i . K o d l a b o
r a t o r i j s k i h m e t o d a , p r i m a t i m a tanost m e r e n j a , a p r a k t i n o s t s a m e m e t o d e
je sekundarna.
Koristei ovu podelu, m e t o d e o d r e i v a n j a kiselosti m l e k a moemo ovako
grupisati:
A) L a b o r a t o r i j s k e m e t o d e
1. o d r e i v a n j e kiselosti m l e k a t i t r a c i j o m
2. o d r e i v a n j e kiselosti m l e k a p H - m e t r o m
B) Brze, r u t i n s k e m e t o d e
1. o d r e i v a n j e kiselosti m l e k a i n d i k a t o r s k i m p a p i r i m a ,
2. c r v e n a p r o b a ,
3. a l i z a r o l n a p r o b a ,
4. a l k o h o l n a p r o b a .
A) L A B O R A T O R I J S K E M E T O D E
1. Odreivanje kiselosti mleka titracijom
Postoji vie m e t o d a za o d r e i v a n j e kiselosti m l e k a titracijom, ali svima je
zajedniko d a k o r i s t e r a s t v o r n a t r i j u m h i d r o k s i d a (NaOH), uz d o d a t a k a l k o
holnog r a s t v o r a fenolftaleina, kao i n d i k a t o r a , i d a t i t r a c i j u v r e do pojave
b l e d o c r v e n k a s t e boje.
Svee, n o r m a l n o mleko, i m a t i t r a c i o n u kiselost i z m e u 6,07,5 SH. T i t r a ciona kiselost po m e t o d i S o x h l e t - H e n k e l - a , a p o modifikaciji M o r r e s - a , o d r e u j e
se tako, da se 20 m l m l e k a t i t r i r a 0,1 n r a s t v o r o m N a O H , uz d o d a t a k 1 m l
2 % - n o g a l k o h o l n o g r a s t v o r a fenolftaleina k a o i n d i k a t o r a , do p o j a v e b l e d o
c r v e n k a s t e b o j e k o j a se nee izgubiti u r o k u od 2 m i n u t a . D v o s t r u k i b r o j u t r o
enih m i l i l i t a r a N a O H p r e d s t a v l j a kiselost u s t e p e n i m a S o x h l e t - H e n k e l a
(SH) .
Meutim, striktno primenjena u praksi, ova metoda daje rezultate koji su
veinom ispod 6,5SH pa ak i ispod 6,0SH, a to je iznenaujue, s obzirom
na kvalitet m l e k a u Vojvodini. Zbog t o g a j e p r e p o r u l j i v o usvojiti sledeu m e
t o d i k u : 20 m l m l e k a se t i t r i r a sa 0,1 n r a s t v o r o m N a O H uz d o d a t a k 0,5 m l
2 % - n o g a l k o h o l n o g r a s t v o r a fenolftaleina (ili 1 m l 1%-nog r a s t v o r a fenol
ftaleina) do p o j a v e boje koja o d g o v a r a b o j i 50 m l i s p i t i v a n o g m l e k a k o m e je
d o d a t 1 m l 5 % - n o g r a s t v o r a k o b a l t s u l f a t a (C0SO4 7). O v u m e a v i n u t r e b a
o b n a v l j a t i s v a k a t r i sata. D v o s t r u k i b r o j m i l i l i t a r a 0,1 n r a s t v o r a N a O H . u t r o 5

enih m i l i l i t a r a N a O H
Soxhlet-Henkel-a.
I metode Thrner-a
losti odnosno s t e p e n i u
1 SH
6
7 ,,
8
9 ,,
10 ,,

predstavlja

kiselost

stepenima

Soxhlet-Henkela

i Dornic-a su u principu iste, samo su jedinice kise

k o j i m a se kiselost izraava neto razliiti.
o d g o v a r a 2,25 D odnosno 2,5 T

13,50

15,0
,,
15,75 ,,
,,
17,5 ,,

18,0

.20,0
20,25 ,,
,,
22,5 ,,
,,
22,5

25,0 ,,
4

Najee g r e k e k o d o d r e i v a n j a stepena kiselosti t i t r a c i j o m su sledee:

a) usled p e n u a v o s t i uzorka, u z i m a se m a n j a koliina u z o r k a i posledica
j e m a n j i s t e p e n kiselosti (kod pavlake, mlaenice, mleka);
b) u s l e d nedovoljnog m e a n j a uzorka, ovaj moe da s a d r i m a n j u koliinu
k a z e i n a i s t e p e n kiselosti e b i t i p r e n i z a k (pavlaka, mlaenica);
c) c r v e n a boja n a k r a j u titracije je suvie b l e d a i dobijeni s t e p e n kise
losti je suvie n i z a k ;
d) u u z o r a k je d o d a t a nedovoljna koliina i n d i k a t o r a , p a je dobij eni ste
p e n kiselosti p r e v i s o k ;
e) ako t i t r a c i j u v r i m o uz n e o d g o v a r a j u u svetlost, posledica je p r e v i
soka kiselost;
f) ako n e postoji s t a n d a r d n a boja, k r a j titracije nije u v e k kod boje istog
i n t e n z i t e t a i n a s t u p a j u razlike u r e z u l t a t i m a i p o r e d savesnog r a d a .
2. Odreivanje kiselosti mleka pH-metrom
p H kod sveeg, n o r m a l n o g , m l e k a kree se izmeu 6,8 i 6,4. S a m o m e r e n j e
p H se izvodi po optim p r a v i l i m a r a d a s p H - m e t r o m odnosno po u p u t s t v u p r o
izvoaa i n s t r u m e n t a . Do s a d a se ovaj nain odreivanja kiselosti m l e k a k o
ristio samo u l a b o r a t o r i j a m a , u n a u n e svrhe, ali p o j a v o m p H - m e t r a specijalne
k o n s t r u k c i j e , o d r e i v a n j e kiselosti m e r e n j e m p H poelo je da se p r i m e n j u j e i
u s v a k o d n e v n o j k o n t r o l i kiselosti m l e k a u mlekarama,. n a p r i j e m n o j r a m p i .
D e t a l j n a u p u t s t v a za r a d s ovim i n s t r u m e n t o m kod p r i j e m a m l e k a d a t a
su u asopisu Mljekarstvo (brojevi 8 i 9 od god. 1965).
B) B R Z E METODE
1. Odreivanje kiselosti mleka indikatorskim papirima
Postoji vie v r s t a ovih p a p i r a , ali zajedniko im je, da se skale b o j a r a z
likuju za po j e d n u j e d i n i c u kiselosti. Za g r u b o o d r e i v a n j e kiselosti ovo je
dovoljno. R u k o v a n j e s n j i m a j e v e o m a Iako, a sam p o s t u p a k b r z . I n d i k a t o r s k i
p a p i r se p o t o p i u i s p i t i v a n o mleko, izvadi i zatim se n a priloenoj skali t r a i
boja koja o d g o v a r a boji n a delu p a p i r a s n a n e t i m i n d i k a t o r o m . P o t o je p r o
n a e n a o d g o v a r a j u a boja, n a skali se pogleda kojoj v r e d n o s t i s t e p e n a k i s e
losti ta b o j a o d g o v a r a . N e d o s t a t a k m e t o d e je ve n a v e d e n a m a l a r a z l i k a . u
n i j a n s a m a boje i z m e u d v a u z a s t o p n a stepena kiselosti, p a su kod n e i z v e b a nog oka m o g u e g r e k e .
2. Crvena proba
Ovo j e b r z a i j e d n o s t a v n a m e t o d a za odreivanje kiselosti m l e k a , odnosno,
m e t o d a koja n a m daje p o d a t k e o t o m e da li mleko i m a veu ili m a n j u kiselost
od one k o j u s m o m i p o s t a v i l i k a o g r a n i c u n a p r i j e m n o j r a m p i .

K a o osnova za p r i p r e m a n j e r a s t v o r a eljene koncentracije, slui n a m

0,625 n r a s t v o r N a O H (25 g N a O H u l i t r i r a s t v o r a ) . Zavisno od s t e p e n a k i
selosti koji smo postavili kao g r a n i n u v r e d n o s t u z i m a j u se o d r e e n e koliine
toga osnovnoga r a s t v o r a i razblauju s o d r e e n o m koliinom destilovane vode.
T a k o n a i n j e n i r a s t v o r m o r a n a svakih 100 m l s a d r a v a t i i 4 m l 2 % - n o g r a s
t v o r a fenolftaleina u alkoholu.
U t a b e l i 1 d a t e su p o t r e b n e koliine 0,625 n r a s t v o r a N a O H za p r i p r e m a n j e
r a s t v o r a eljene koncentracije, zavisno od s t e p e n a kiselosti koji smo uzeli kao
graninu vrednost.
Tabela 1
K o l i i n a o s n o v n e l u i n e (u m i l i l i t r i m a ) u r a s t v o r u e l j e n e k o n c e n t r a c i j e
Granina
kiselost
2

6,0 S H
6,5
7,0
7,5
8,0
8,5
9,0
9,5
10,0

za 250 m l
za 500 m l
za 750 m l
rastvora eljene koncentracije
5,2
5,7
6,2
6,7
7,2
7,7
8,2
8,7
9,2

10,4
11,4
12,4
13,4
14,4
15,4
16,4
17,4
18,4

15,6
17,1
18,6
20,1
21,6
23,1
24,6
26,1
27,6

za 1000 m l
20,8
22,8
24,8
26,8
28,8
30,8
32,8
34,8
36,8

U t r o a k luine kod c r v e n e p r o b e m a n j i je nego kod titracije po Soxhlet- H e n k e l - u i to za oko 0,8SH, p a je i koliina p o t r e b n o g N a O H t a k o r a u n a t a

da se t a r a z l i k a eliminira. A k o n a m k a o p o l a z n a l u i n a slui n/4 N a O H onda
u z i m a m o (SH + 0,8) ml, n/4 N a O H uz d o d a t a k 4 m l fenolftaleina n a s v a k i h
100 m l s p r a v l j e n o g r a s t v o r a . Na p r i m e r , a k o smo kao g r a n i n u v r e d n o s t uzeli
7,6SH, o n d a u z i m a m o (7,6 + 0,8) m l = 8,4 m l n/4 NaOH, dodamo 4 m l 2 % - n o g
alkoholnog r a s t v o r a fenolftaleina i d o p u n i m o d e s t i l o v a n o m vodom do 100 ml.
S a m o o d r e i v a n j e izvodi se n a sledei n a i n : u istu p o s u d u , najbolje s t a k l e n u
au, o d p i p e t i r a m o 2 m l ispitivanog m l e k a i d o d a m o 2 m l p r i p r e m l j e n e luine
eljene k o n c e n t r a c i j e . N a k o n m e a n j a p o s m a t r a se b o j a u posudi. A k o je r a s
t v o r u p o s u d i bezbojan to znai da je kiselost m l e k a p r e k o postavljene g r a n i c e
i o b r n u t o , ako egzistira i samo b l e d a n i j a n s a c r v e n k a s t e boje kiselost m l e k a
j e ispod p o s t a v l j e n e granice.
3. A l i z a r o l n a p r o b a
Ova j e d n o s t a v n a i b r z a p r o b a n a m o m o g u a v a da r a z l i k u j e m o m l e k o koje
i m a p o v e a n u titracionu kiselost usled b o g a t s t v a u b e z m a s n o j suvoj materiji,
od m l e k a koje ima p o v e a n u kiselost u s l e d r a d a m i k r o f l o r e odnosno, usled
loeg h i g i j e n s k o g k v a l i t e t a m l e k a .
Od h e m i k a l i j a n a m je p o t r e b a n zasien r a s t v o r alizarina u 6 8 % - n o m al
koholu a od p r i b o r a , pipete od 2 ili 5 m l i s t a k l e n a aa ili e p r u v e t a . P o s t u p a k
j e sledei: u e p r u v e t u se sipa 2 ili 5 m l m l e k a i ista koliina alizarola. Sadraj
e p r u v e t e se p r o m u k a i p o s m a t r a se b o j a n a s t a l a u e p r u v e t i . P o r e e n j e m sa
e t a l o n o m n a k o m e su date boje koje o d g o v a r a j u p o j e d i n i m s t e p e n i m a k i s e
losti, s a z n a j e m o da li j e m l e k o i s p r a v n o ili kiselo. P o r e d ovoga, p o s m a t r a se

i dejstvo alkohola n a m l e k o j e r k o m b i n o v a n i efekat kiseline iz m l e k a i a l k o

hola dovodi do precipitacije p r o t e i n a p a se u m l e k u j a v l j a j u pahuljice.
Tabela 2
E t a l o n za u p o r e e n j e b o j a k o d a l i z a r o l n e p r o b e
SH
uzorka

pH
uzorka

crvenkasto-mrka.

6,5 7,5

oko 6,5

mrka

7,6 8,5

6,4

ukasto-mrka

8,610,5

6,36,1

mrko-uta

10,612,0

5,9

uta

12,0 i vie

Boja probe

5,7 i nie

izgled p r o b e
b e z p o j a v e g r u a n j a , svee,
normalno mleko
b e z ili s a v r l o f i n i m p a h u ljiastim gruom;
poetak
kiseljenja
g r u fino p a h u l j i a s t ,
do
fino p a h u l j i a s t ; s l a b o do
p o o d m a k l o kiseljenje
u g r u c i u v i d u p a h u l j a do
krupnih
pahulja;
granica
gruanja pri kuvanju
gru u vidu krupnih pahu
lja; preena granica grua
nja pri kuvanju

4. Alkoholna proba
Izvesne orijentacione p o d a t k e o kiselosti m l e k a m o e m o dobiti i ovom
m e t o d o m k o j a se zasniva n a osobini m l e k a da se g r u a uz d o d a t a k iste k o
liine 6 8 % - n o g alkohola, u k o l i k o je kiselost m l e k a p r e k o 8,5SH. Ova p r o b a
se obino k o m b i n u j e s p r i m e n o m n e k o g od p H - i n d i k a t o r a , k a o to je to u r a
eno u alizarolnoj probi. I ova je m e t o d a j e d n o s t a v n a za izvoenje i s e m
68%-nog a l k o h o l a nisu p o t r e b n e d r u g e hemikalije. Izvodi se t a k o da se p o m e aju j e d n a k e koliine m l e k a i alkohola p a se p o s m a t r a p o j a v a p a h u l j i c a k o a g u lisanih p r o t e i n a . Ukoliko j e kiselost m l e k a ispod 8,5SH, pahuljice se nee
stvoriti. O v a m e t o d a j e n a r o i t o pogodna za odreivanje stabilnosti m l e k a n a menjenog za p r o i z v o d n j u e v a p o r i r a n o g i sterilnog m l e k a . Dejstvo alkohola j e
t a k v o da on d e n a t u r i r a i d e h i d r i r a p r o t e i n e i daje p o z i t i v a n r e z u l t a t i u k o l o s t r u m u i m a s t i t i s n o m m l e k u a t a k o e i u m l e k u koje se slatko g r u a u s l e d
dejstva r e n i n a koga s t v a r a B. mycoides i n j e m u slini m i k r o o r g a n i z m i .
P o r e d ove j e d n o s t r u k e alkoholne probe i m a m o jo n e k o l i k o v a r i j a n t a
ove p r o b e .
Tabelo 3
V a r i j a n t e a l k o h o l n e probe*
naziv probe
jednostruka
dupla proba

odnos
mlekoalkohol

koncentracija
alkohola

1
1
1

1
2
2

68 /o vol.
70

68

44

g r u a -se m l e k o
preko .. .SH
8,5 9,0
7,758,0
sasvim svee m l e k o
grua
1112

se

ne

Jedna od mogunosti ubrzanja rada pri odreivanju kiselosti mleka

Radi jo veeg p o j e d n o s t a v l j e n j a r a d a n a b r z o m m e r e n j u kiselosti m l e k a
k o n s t r u i s a n i su r a z n i tipovi a p a r a t a za b r z o m e r e n j e kiselosti, u p r a k s i n a z v a
n i pitolji.

Rukovanje s n j i m a je v e o m a jednostavno i lako a dobijeni rezultati su u

g r a n i c a m a p o t r e b n e tanosti.
P o g o d n i s u z a korienje k o d c r v e n e p r o b e , a l k o h o l n e i alizarolne p r o b e .
K o d n e k i h t i p o v a tih a p a r a t a postoji mogunost p r o m e n e d e l a za uzimanje
u z o r k a m l e k a , zavisno o d p r o b e k o j o m s e k o r i s t i m o , t o i h i n i j o p r a k t i n i j i m

i ekonominijim.
Ovi pitolji naroito s u pogodni z a r a d u s a b i r n i m s t a n i c a m a g d e s e p r i m a
m l e k o o d v e e g b r o j a proizvoaa k a o i n a prijemnim r a m p a m a p o mlekarama,

g d e j e b r z i n a izvoenja p r o b e o d n a r o i t o g z n a a j a .
Literatura:
1. W i l l e y W . : J o u r n a l of D a i r y R e s e a r c h , 1935, 6, 72, cit. p r e m a O. P e j i i J . o r
e v i : M l e k a r s k i p r a k t i k u m . 1963.
2. K o 1 1 e r e r R.: U n t e r s u c h u n g f r d a s M o l k e r e i l a b o r a t o r i u m , K e m p t e n / A l l g u ,
i963.
3. R o e d e r G.: G r u n d z g e d e r M i l c h w i n t s c h a f t u n d d e s M o l k e r e i w e s e n s , H a m b u r g
u n d B e r l i n , 1954.
4. S c h u l z M. E . : D a s M o l k e r e i - L e x i k o n , 1952, K e m p t e n - A l l g u
5. D r P e j i O. i o r e v i J . : M l e k a r s k i p r a k t i k u m , B e o g r a d , 1963.
6. Z a v o d z a t e h n o l o g i j u m l e k a . N o v i S a d : D o p u n a j e d i n s t v e n e m e t o
dologije i s p i t i v a n j a k v a l i t e t a s i r o v o g m l e k a , d o p i s l a n i c a m a K o p r o d u k t a , j u n i 1966.

Prof. d r K r u n a Tomi-Karovi, Z a g r e b
Mikrobioloki i n s t i t u t Stomatolokog f a k u l t e t a

MLIJEKO U PRAHISTORIJI, ANTIKIM KULTURAMA

KAO I KOD STOARSKIH PLEMENA AFRIKE
(Nastavak)
Narodi antike c i j e n e mlijeko n e s a m o k a o h r a n u , ve i k a o lijek.

H i p o k r a t p r e p o r u a mlijeko k o d u l o g a i t u b e r k u l o z e .

Kasnije se krava daje u prisutnosti teleta i musti