REVIEWER

Kabanata 11
Los Baos
Mga Tauhan:
Kapitan Heneral- Pinipilit na gawin ang kanyang mga trabaho habang siya ay naglalaro
ng baraha. Dahil dito, hindi niya napagtutuunan ng pansin ang kanyang trabaho. Hindi
niya gaanong pinag-iisipan ang kanyang mga desisyon na ginagawa. Madali rin siyang
mabuyo sa suhestiyon ng iba.
Padre Camorra- Maiinitin ang ulo at ayaw magpalamang sa kanyang mga kalaro.
Padre Sibyla- Laging nagpapatalo sa Kapitan Heneral upang mapanatili ang
magandang samahan niya rito. Hindi sang-ayon sa pagpapatayo ng Akademya ng
Wikang Kastila dahil ayaw niyang matuto ang mga Indio ng Kastila.
Padre Irene- Katulad ni P. Sibyla nagpapatalo rin siya sa Kap. Hen. para gumanda ang
imahe. Gahaman sa pera at kayamanan. Sang-ayon sa pagpapatayo ng AWK dahil
sinuhulan siya ng kabayo ng mga estudyante para panigan sila. Paborito niya ring magaaral si Macaraig.
Simoun- Sumali sa laro ng baraha ngunit iba ang hininging kapalit sa halip na pera.
Mga pabor ang hiningi niya upang maiba naman daw ang gagawin ng kanyang mga
kalaro. Pero ang totoo ay nais niya lang na mas maipakita ng mga kalaro ang
kabuktutan nila.
Don Custodio- Mataas ang pagtingin sa sarili at ang kanyang mga payo ay wala sa
lugar. Ipinayo niya na ilipat ang paaralan sa sabungan dahil wala naman daw sabong
tuwing lunes hanggang biyernes.
Padre Fernandez- Matalino at iniisip ang makabubuti sa nakararami. Sumang-ayon siya
sa pagtatayo ng AWK dahil hindi lingid sa kanya na may kakayahang mag-aklas ang
mga estudyante kung sakaling hindi nila papayagan na magbubunsod sa pagbagsak ng
mga Kastila.
Kalihim- sunud-sunuran sa Kap. Hen. at walang boses. Kahit alam niyang mali ang
ginagawa ay hindi siya nagsasalita.
Karagdagang Impormasyon
Ang pagtuturo noon ay nasa kamay halos ng mga Dominiko.
Magkagalit ang mga Dominiko at ang Hesuwita. (Basahin ang pagkapatapon sa mga
Hesuwita sa Pilipinas sa mga aklat ng ating kasaysayan.)

Si Padre Sibyla ay isang rektor ng Unibersidad ng Santo Tomas at tutol ang mga
Dominiko sa balak na paaralan. Si Padre Irene naman ay siyang inupahan ng
kabataan na maging tagapagtanggol o tagatangkilik ng balak.

Mga Tanong at Sagot

1. Bakit di nakabaril ng usa o ibon sa gubat ang Kapitan Heneral?
-May kasama siyang banda ng musiko na tumutugtog saan man siya
paroon.
2. Anong sakit ng lipunan ang inilarawan ni Rizal sa pamamaril ng Heneral?
-Ang paglalangis sa may kapangyarihan. Halos nangyari ang balak na
pagbihising usa ang isang tao para may maipabaril lamang sa Kapitan Heneral.
Ang pag-gamit ng banda ay isa pa.

3. Bakit nagagalit si Padre Camorra sa pakikipagsugal sa dalawang kura at sa

heneral?
-Di niya batid na sadyang nagpapatalo ang dalawang pari upang ilagay
sa pagiging masaya ang heneral sa pananalo nito para maging madali ang
kanilang pagkuha sa kalooban ng heneral ukol sa usapin ng paaralan ng
kabataan.
4. Bakit sa lawa ipinamangka ni Simoun ang kanyang mga alahas na dala ng
utusan samantalang siya, dala pa ang higit na mga mamahaling alahas ay
sa pampang nagdaan?
-Balak niyang talaga na makipagkita sa mga tulisan. Buo ang kanyang
pananalig na kung ang mga tulisan ay tulad ni kabesang Tales ay mga maginoo
ito at kaya niyang kausapin ng marangalan. Di niya ikinatakot ang kanyang mga
alahas sapagkat alin sa dalawa : dinala niya iyon upang ang ilan ay ipagkaloob
sa puno ng pangkat o upang gawing katunayan ng kanyang pagtitiwala sa mga
tulisan tulad ng mag-isa niyang pagkakalakbay.
5. Anong institusyon sa Pilipinas ang napag-ukulan ni Rizal na patawang
pamumuna ngunit dapat na matalim na pag-iwa sa damdamin ng mga
Pilipino? Totoo pa ba ito ngayon?
-Ang sabong... Samantalang ang mga sabungan noon ay magagarat
malalaki, ang paaralan ay nasa kahabag-habag na kalagayan. Kahit sa
kasalukuyan, maraming Pilipino ang nakapagsasabong at nakapupusta ng
malaki ngunit ang pagpapaaral at pagdadamit sa mga anak, ang pagkumpuni sa
sariling tahanan, at iba pa ay di mahirap. Kung minsay maganda pa ang
kulungan ng sasabungin kaysa bahay nila. Sa mga sabungero, una muna ang
bisyo bago ang sandang pangangailangan.
6. Alin ang tinatawag ni Rizal na mga pagnanasang balintuna sa kabanatang
ito? Bakit?
-Nais ng kabataang Pilipino na ipaturo sa kanila ang wikang Kastila
sukdang ikaalipin ng kanilang lipi samantalang ang sadya namang mang-aaliping
kastila ay napapakatangi- tangi sa hiling na ito.
7. Bakit sang-ayon si Padre Fernandez, isa ring Dominiko, sa paaralang
binabalak ng kabataan?
-Si Padre Fernandez ay naiiba sapagkat siyay matalino. Sa kanyang
pagtuturo sa unibersidad ay nakatagpo siya ng mga estudyanteng may
katalinuhan at wala sa kanya ang asal panginoon ng maraming prayle. Dilat ang
mga mata niya sa katotohanan.

Sitwasyon
Nangaso sa
Bosuboso ang
Kapitan Heneral.

Naganap at Napag-usapan
Walang nahuling kahit na
ano ang Kapitan Heneral
dahil sa napakarami niyang
kasama.
Natakot ang mga pinuno ng
bayan na baka may maalis
o mapalipat ng katungkulan
dahil sa pagkabigo sa
pangangaso ng Kapitan
Heneral.
Ikinuwento ng Kapitan
Heneral ang mga naging
karanasan niya sa
pangangaso sa ibang lugar
at pinintasan ang mga
lugar pangasuhan sa
Pilipinas.
Sinabi ng Kapitan Heneral
na mas naibigan niya ang
paliguan sa Pilipinas.

Isyu/Sakit ng Lipunan
Pagpapaimportante o labis
na pagbibigay halaga sa
sarili o sa tao
di makatarungan pag-aalis
o paglilipat sa trabaho
Pang-aabuso sa
kapangyarihan
Pagmamalaki,
pagyayabang,
pagpapanggap upang
maikubli ang kapintasan

Pakikipaglaro ng
baraha ng Kapitan
Heneral.

Pagsali ni Simoun sa
larong baraha.

Pagpapasya ng
Kapitan Heneral sa
mga Isyung
Pambayan.

Habang nagbabaraha ay
tinutugunan ng Kapitan
Heneral ang mga kanyang
mga gawaing opisyal.
Nagalit at umayaw na si
Padre Camorra sa
paglalaro at ibinato sa ulo
ni Padre Irene ang 2
baraha.
Niyaya si Padre Fernandez
na pumalit sa puwesto ni
Padre Camorra subalit
tumanggi ito.
Humihingi si Simoun ng
kakaibang pusta mula sa
mga prayle at sa Kapitan
Heneral.
Napag-usapan ang
pagkahulog ni Simoun sa
kamay ng mga tulisan at
pangungumusta ng mga ito
sa Kanyang Kamahalaan.
Pagkakaroon ng
mahihinang kalibre ng
sandata
Pagpapaayos ng paaralan
sa Tiyani
Pagtatayo ng Akademiya
ng Wikang Kastila
Pagpapalaya kay Tata Selo

Kawalang-pokus at di
maayos na pagtupad sa
tungkulin, papapakitangtao, katamaran
Pagsusugal ng mga opisyal
ng pamahalaan at mga
alagad ng simbahan

Pag-udyok at
pagpapalaganap ng
kasamaan
Pagkagahaman sa
kayamanan ng mga prayle

Pagpapalaganap ng
karahasan
Pagkukulang o
pagpapabaya sa
edukasyon
Pang-aabuso sa
kapangyarihan, kasakiman
o ayaw palamang
Pagsupil sa pagkatuto

Kabanata 12
Si Placido Penitente
-Nagdadalawang-isip siya kung dapat pa ba siyang pumasok sa paaralan. Sa
kanyang pagpasok ay nakita niya si Juanito Pelaez at hiningian donasyon sa
pagpapatayo ng monumento ni P. Baltazar. Sa kabanatang ito makikita na ang mga
estudyante ay hindi gaanong nagpupursigi sa pag-aaral. Iilan lamang ang
nagsusumikap.
Karagdagang Impormasyon
1. Ang Unibersidad ng Santo. Tomas noong panahon ng kastila ay nasa Intramuros
(Walled City) sa malapit sa kolehiyo ng San Juan de Letran sa ngayon. Panahon
na ng mga Amerikano nang ang UST ay ilipat na sa Espanya, Maynila. Lahat
halos ng paaralan noon ay nasa Intramuros-Letran at Ateneo.
2. Mga pagkakakilanlan sa mga estudyante na nag-aaral sa tatlong kolehiyo noon.
Ateneo
-Nangakadamit Europeo (Amerikana), mabilis lumakad, maraming dalang
aklat at kuwaderno.

Letran
-Nakadamit-Pilipino, lalong marami, di gaanong paladala ng aklat.

UST
-Malinis manamit maayos, makisig at sa halip na aklat ay baston ang
dala.

Paaralang Normal

-Mga tahimik , makukulay ang damit, sinusundan ng mga utusan, walang

biruan at mapagdala ng aklat.
3. Katatapos noon ng bakasyong para-Pasko kaya bagong balik sa paaralan ang
mga estudyante.
Mga Tanong at Sagot
1. Bakit nais nang tumigil ni Placido sa pag-aaral?
-Apat na taon nang siyay nag-aaral ngunit di pa siya nakikilala at
napapansin ng mga guro gayong lagi siyang nag-aaral ng leksyon. Hindi sana
gaanong masakit sa kanya kung siyay walang hangad kundiang pumasa. Ngunit
siyay matalino, ibig niyang matuto. Siya ang idolo sa katalinuhan sa kanilang
bayan.
2. Ano ang kahulugan ng pangalang Placido Penitente?
-Placido: Kalmante o mapayapa at penitente ay nagdurusa.
3. Bakit ayon kay Pelaez ay walang hindi nangyayari sa mga kagustuhan ni
Padre Camorra sa mga babae sa Tiyani (liban kay Huli?)
-Tinatakot ng prayle na ang mga kapatid o magulang ng babae ay
maipabibilanggo o maipapatapon kung di masusunod ang kanyang kagustuhan.
At iyon ay alam ng mga dalaga na totoong nangyayari.
4. Bakit daw na si Huli man ay babagsak din?
-Kilala ni Pelaez ang kahayupan ni Padre Camorra at naniniwala siyang
di magtatagal at makakagawa ng paraan ang kura na makuha ang ibig kay Huli.
5. Anu-ano ang puna ni Rizal sa pag-aaral ng karaniwang kabataan noon?
-Karamihan nooy walang natutuhan dahil:
a. Liban sa Ateneo, ang mga estudyante ay di nagdadala ng aklat, lalo na sa
UST.
b. Napakalalaki ng bilang ng mga estudyante.
c. May mahabang pagpapalagay ang mga guro sa estudyante.
d. Madalas ang araw na walang pasok.

Kabanata 13
Ang Klase sa Pisika
Padre Millon:
Tapos sa pilosopiya at teolohiya at mahilig sa metapisika (mga teorya) ay
nagturo ng kimika at pisika, magkaslungat na mga asignatura.
Pasulyap sulyap lamang sa mga aklat ng kimika at pisika (A little knowledge is a
dangerous thing) na karamihan ay di pinanaligan at kalabas labas ay magtuturo
ng mga asignaturang ito sa paraan ng pilosopiya. (Siyay di pa makapaniwala na
ang mundo ay bilog at itoy umiinog at umiikot sa araw.)
May paglahi sa itinituro at tinuturuan mga makamandag na kasarian ng isang
guro.
Siya lamang ang nagtatanong at ayaw magtanong. (Ikinatutuwa ang katangahan
ng tinuturuan at kinaiinis ang tamang pagtugon sa kanyang mga tanong.)
Ipinasasaulo nang walang labis at walang kulang ang mga aralin di
ipinaliliwanag.
Nagtutungayaw at nagmumura ng istudyante.
Mga Tanong at Sagot
1. Bakit sampay-bakod na kastila ang ginagamit ni Padre Millon sa klase?

-Wala siyang paggalang sa mga tinituruan na ipinalalagay niyang mga tanga

lamang.
2. Bakit sa pagtingin na lamang sa silid aralan sa pisika ay masasabi kaagad na
sadyang walang matutunguhan ang mga estudyante?
-Ang pisika ay di maituturo ng sa bibig lamang. Kailangan ang mga larawan,
kasangkapan at mga halimbawat paliwanag sa pisara. Ni isang larawan ay wala sa
buong silid. Nakasusi ang mga kasangkapan. At mga pisara ay di ginagamit. Dooy may
sumulat ng VIVA! (Mabuhay!) noong unang araw ng pasukan. Enero nay di pa
nabubura. Dapat, iyon ay magiging klase ng pilosopiya, di ng pisika.
3. Ano ang masasabi natin sa mga tukoy ni Rizal ukol sa pagtuturo?
-Ang mga principle ni Rizal sa pagtuturo ay hindi naluluma hanggang ngayon. a.)
di dapat maging malaki ang bilang ng mag-aaral sa isang klase b.) di dapat inaaglahi at
kinagaagalitan o hinihiya ang istudyante k.) ang guro ay di lang dapat matalino at saklaw
ang kanyang itinituro kundi dapat ay may malasakit o lugod siya sa pagtuturo at sa
isignaturang itinituro d.) ang maraming bakasyon ay nakakatabang ng pag-aaral at
nakahihikayat sa pagliban.
4. Ano ang masasabi natin kay Placido, sa ugali niyang inilalarawan sa kabanata?
-Siyay naglalarawan sa karaniwang Pillipino. Mapagtimpi tayot mapayapa.
Hanggat maaariy nagtitiis tayo lamang sa gulo. Ngunit kung tayoy napapasubo na,
marunong din tayong sumbog na parang bulkan.

Kabanata 14
Sa Bahay ng mga Mag-aaral
Sandoval- Isang opisyal sa pamahalaan ng kastila na tinatapos ang kanyang pag-aaral
sa Pilipinas. Mahilig makipag-talumpatian (debate) upang maipagmayabang ang
kanyang talino at husay. Mataas ang pagtingin sa Espanya at naniniwalang lahat ng
ginagawa ng mga Kastila ay tama.
Pecson- Pesimistiko at hindi naniniwalang magtatagumpay ang pagtatayo ng AWK dahil
naniniwalang hindi hahayaan ng pamahalaan na mabigyan ng tamang edukasyon ang
mga Indio dahil malalamangan daw sila.
Makaraig- mayaman, matalino at makapangyarihan ngunit iniisip pa rin ang kapakanan
ng mga Pilipino. Siya ang nagpahiram ng bahay na gagamitin sa AWK.
Simbolismo
Sandoval- mga Kastilang bulag sa katotohanang hindi lahat ng ginagawa ng kapwa
kastila ay tama.
Pecson- mga Pilipinong nawawalan ng pag-asa na magbabago at aahon pa ang
Pilipinas sa pagkalugmok nito.
Makaraig- mga Pilipinong hindi sumusuko at patuloy na lumalaban upang mapabuti ang
kalagayan ng Pilipinas.
Pelaez- mga Pilipinong balimbing at laging iniisip lang ay ang makabubuti sa sarili.
Mga Nag-usap
a. Sandoval at Pecson

b. Makaraig sa mga Mag-aaral

Paksa ng Usapan
Pagtuturo ng wikang Kastila sa
pamamagitan ng AWK

Pamamahala ng Kapitan
Heneral sa Pilipinas
Pagpayag sa AWK ayon sa
kuwento ni Padre Irene
Don Custodio bilang tagapasya sa
AWK

c. Isagani sa mga Mag-aaral

Paraan ng pagpapapayag kay Don

Custodio
Paraan ng pagkausap kay G.
Pasta

Kabanata 15
Si Ginoong Pasta
G. Pasta- nilapitan ng mga mag-aaral na pinangunahan ni Isagani upang hikayatin na
sumang-ayon sa pagtatayo ng AWK kung sakaling hihingi ng payo sa kanya si Don
Custodio. Hindi siya pumayag dahil natatakot na baka mawala ang lahat ng kanyang
kayamanan at pinaghirapan. Ang ganting katwiran ni Isagani ay lubos na hinangaan ng
abogado dahil sa katalinuhan at katayugan ng pag-iisip nito.

Kabanata 16
Mga Kasawian ng Isang Intsik
Quiroga- naghahangad na magkaroon ng konsulado ang Tsina sa Pilipinas.
Mga Kasawian
Naghanda ng bonggang-bongga para makakuha ng koneksyon ngunit wala
namang napala dahil pagkain lang ang ipinunta ng kanyang mga bisita.
Mababa pa rin ang pagtingin sa kanya.
Nalulugi ang kanyang negosyo.
Nagkautang kay Simoun dahil sa 3 pulseras na nagkakahalaga ng 3 libo ang isa.
Ginipit ni Simoun at napilitang itago ang mga armas sa kanyang
tindahan/tahanan upang mabawasan ng 2libo ang kanyang utang.

Kabanata 17
Ang Perya sa Quiapo

Ang perya ay hindi iisang tindahan ng mga laruan o pabaril na tulad ng

kasalukuyang gamit ng taguring ito. Ito ay Fair o mga kubol ng siriko, mahika
(magic), mga tindahan ng laruan ,paninda mga ari, at iba pa.
Nooy Enero.
Tandaan uli ang pagkawala ni Simoun gayon siya ang nagyaya sa panonood sa
espinghe ni Mr. Leeds.
Pinipilit ni Ben Zayb na may pandaraya sa palabas ng espinghe kayat nais
niyang mabunyag ang sikreto at maipahiya si G. Leeds.

Mga Tanong at Sagot

1. Anong kalinangang Pilipino ang binigyan diin ni Rizal sa Kabanatang ito?
-Ang palilok ng mga anyo o larawan. Isa itong talakay sa sining ng paglilok ng
mga Pilipino na pinuri ni Rizal.
2. Ano ang inilalarawan sa kathang La Prensa Filipina?
-Ang pamamahayag sa Pilipanas (state of Filipino press or journalism): matanda
(makaluma); pisak ang isang mata ( di katotohanan ang pagbabalita at iyong lang ibig
paksain ang pinapaksa ): marumi, at lugami ang pamamahayag noon. Ang nakakatawa
rito ay isa pa si Ben Zayb sa nagtatawa sa larawan at wala siyang kamalay-malay na
sila ang inaatake sa larawang iyon lalo si Ben Zayb. ( Animo ito ng pagkakapahintulot ng
sensor sa pagpapalathala ng Florante at Laura ni Balagtas na atake ng kumatha laban
sa pamahalaan.)

Mas malinaw rito ang panunuligsa sa ikalawang larawan, ang bayan ng Abaka.
Inilalarawan dito na ang Pilipinas ay bayan ng abaka na ang karaniwang gamit ay
panggapos sa mga dinarakip ng guwardiya sibil. Ngunit ito man ay di nasakyan ng
matatalinot magagaling na pangkat nina Ben Zayb.
Tauhan

Mahahalagang Reaksyon at Kilos

Kahulugan o Pahiwatig
ng mga Reaksyon at
Kilos
Mahilig sa babae

a.Padre Camorra

Ano ang pakiramdam at ginawa nang

makakita ng magagandang babae?

b.Padre Salvi

Ano reaksyon sa mga nakikitang

magagandang babae?
Ano ang sinabi tungkol sa
pangungurot ni P. Camorra at piguring
inihmbing ka P. Camorra?
Ano ang tugon sa pagbati ni Juanito?

Mahilig sa babae

Ano ang ginawa sa mga bumabati sa

pamangkin niya?
Ano ang reaksyon nang makita si
Paulita?
Ano ang sinabi tungkol sa kakayahan
ng mga Pilipino sa pag-iiskultor?

Mapagpalagay

c.Ben Zayb
d.Paulita Gomez
e.Donya Victorina
f.Juanito Pelaez
g.Don Custodio

Maloko, mapang-asar
Ayaw kay Juanito

Masaya siya
Minamaliit ang mga Indio

Kabanata 18
Mga Kadayaan
Ang pandaraya ay hindi nakita dahil ito ay nasa ilalim ng mesa at ginagamitan ng
mga spring kaya hindi nakita ni Ben Zayb. Mabilis na umalis si G. Leeds upang takasan
ang mga problemang kanyang kahaharapin pagkatapos ng palabas.
G.Leeds- isang amerikano na kaibigan ni Simoun.
Imuthis- ang espinghe na halos kapareho ni Ibarra ng kapalaran sa buhay.
P. Salvi- hinimatay sa palabas.
Deremof- salitang sinambit ni G. Leeds upang mabuhay ang ulo.
Mga Tanong at Sagot
1.Bakit hinimatay si Padre Salvi?
-Dahil sa takot sa tinawag na ulo.
2. Kanino inahalintulad ang buhay ni Imuthis?
-Kay Ibarra.
3. Ano ang ipinahihiwatig ng naging reaksyon ni Padre Salvi pagkatapos ng
salaysay ni Imuthis?
-Ito ay nagpapakilala ng pagtanggap ng mga prayle sa kanilang kasamaan at
pagpakasal.

Kabanata 19
Ang Paglisan
Mahahalagang Pangyayari
1. Nilisan ni Placido Penitente ang Pamantasan.
2. Nadatnan ni Placido ang inang si Kabesang Andang sa kanyang tinitirahan at
nag-usap ang mag-ina.
3. Nilisan ni Placido ang tinitirahan kahit na naroroon ang kanyang ina.

4.
5.
6.
7.

Nilisang muli ni Placido ang kanyang tinitirahan at iniwan ang kanyang ina.
Nakipag-usap si Placido kay Simoun.
Isinama ni Simoun si Placido sa kanyang pupuntahan.
Umuwi na si Placido at nakinig na sa mga pangaral at payo ng kanyang ina.

Karagdagang Impormasyon
1. Nakita ni Placido na kasama ni Padre Sibyla si Don Custodio, na magpapasiya ukol
sa balak na paaralan ng kabataan.
2. Ang salita kayang Ingles na amok (huramentado) ay galing sa hamok ng Malay?
3. Si Kabesang Andangay halimbawa ng isang ignoranteng ina noong panahong iyon na
kaya lamang nagpapaaral ng anak ay sa pagkakagaya-gaya o kaibigang mapagmalaki
bilang ina ng isang nakapag-aral at nagkatitulo. Kung alam niya na ang ibubunga ng
pag-aaral ni Placido ay bilangguan o bibitayan, na siyang tiyak na ibubunga ng
masikhay at matining na pag-aaral noon ay papag-aralin pa kaya niya ito?
4. Ang paghihimagsik ni Simoun ay magsisimula sa mga arabal (kanugnog-pook ng
Maynila o suburbs na noon ay mabugat pa tulad ng Balintawak, Sta Mesa. Makati, La
Loma at atbp.) na binubuo ng :
A. Pangkat ng mamamayang naaaping ibig maghiganti;
B. Pangkat ng mga tulisang tulad ni Kabesang Tales ay naging gayon sa udyok
ng paghanap ng katarungang di naging kanila sa pamahalaan;
C. Mga kawal na kanyang pinaniwalaang ibig ng Kapitang Heneral na manggulo
sila sa mga sibil at sa mga prayle upang magkaroon ng dahilan ang heneral na
magtagal pa sa Pilipinas;
D. Mga manong na pinaniwala niyang sasalakay sa kumbento ang mga kawal at
sibil.
Dahil dito, ang mga sibil at mga manong ay makakalaban ng mga kawal na may mga
pagkakautang kay Simoun at ang mga tulisan kakampi ni Simoun, at ang mga
mamamayang sasapi sa kanya ay malayang makalulusob sa Maynila (Intramuros
ngayon) at maluwag niyang makukuha ang siyudad na walang magtatanggol.
Mga Tanong at Sagot
1. Bakit nasabi ni Placido na wala na siyang pagkakataong mag-aral?
-Iisa ang unibersidad noon para sa karera ang unibersidad ng Sto. Tomas. Ayaw
na siyang tangapin doon.
2. Ano ang lintik na ibig nang sumabog ni Placido upang maipakilala nga ngitngit
ng kanyang paghihiganti?
-Ang himagsikang tulad ng naganap noong 1872 na kinasangkutan nina
P.Burgos. makikita ritong ang diwa ng 1872 ay nananatiling buhay sa isip at damdamin
ng mga Pilipino pagkatapos noon. Umaasa sila sa muling pagsabog ng malaking
himagsikan.
3. Bakit napatapon ang dating guro sa San Diego?
-Ninasa niyang makapagturo nang mabuti. Naging kalaban niya ang simbahan at
ang pamahalaan na sadyang ayaw na ang mga indiyo ay matuto ng husto.
4. Bakit umanib kay Simoun sa balak niyang paghihimagsik ang Kastilang may
rayuma?
-It'y nagkaasawa ng maganda. Pinagnasaan ng mga prayle ang babae. Para
maiwasan ang ganti ng Intsik, ito ay ginawan ng lalang ng mga prayle upang
mapabilanggo hanggang magkaramdam. Ibig ng Kastila na makapaghiganti.

5. Bakit napaaga ang pagbubunsod sa himagsikang binalak ni Simoun?

-Dahil kay Maria Clara na ayon sa balitang tinanggap ni Simoun ay nasa bingit
na halos ng kamatayan.
6. Sa anong ibon inihalintulad ni Simoun si Maria Clara?
-Sa Fenix (Phoenix). Iisa lang ang ibong ito. (Tulad ni Maria Clara na iisang
babae sa buhay ni Ibarra.) nabubuhay ito mula sa 500 hangggang 12,954 taon.
Pagkatapos ay sinusunog nito ang sarili sa sariling pugad at ang abo nitoy nagiging
bagong Fenix. Kung makuha na ni Simoun si Maria Clara sa mga kuko ng bulag na
paniniwala, bibigyan niya ng bagong buhay ang mongha. Ani simoun patungkol kay
Maria Vlara: Isang paghihimagsik ang naglayo sa akin at sa iyo; isa ring pagbangon ang
magsasauli sa akin sa iyo.
7. Bakit nakita ni Simoun sa kanyang balintataw na tila galit ang anyo ni Don
Rafael at ni Elias?
-Ang dalawa`y di sang-ayon sa pamamaraang kanyang ginamit. Si Don Rafael
ay kabutihang lagi ang panuntunan sa pakikitungo sa bayan. Kay Elias ay di siya
karapat-dapat sa tungkuling kanyang ginaganap; di na siya karapat-dapat dahil ang naguudyok sa kanya sa paghahangad na mapalaya ang bayan ay di ang diwang
makabayan at makatarungan kundi payak na paghahangad ng paghihiganti.
8. Ipaliwanag ang biglang pagbabago ng loob ni Placido nang kausapin siya
kinabukasn ng kanyang ina?
-Sa ipinabatid sa kanya ni Simoun noong sinundang gabi ay naisip niyang isa ng
kalabisan ang makipagtalo sa kanyang ina. Kunway payag na siya sapagkat batid
niyang sa mga araw na iyon ay ibubunsod na ang madugong himagsikan kayat wala
nang tanging hiling sa ina kundi umuwi kaagad sa lalawigan upang makaiwas sa
labanan.
9. Ano ang mitsa ng paghihimagsik ni Simoun?
-Ang paghihimagsik ay parang bomba na handa na ngunit wala pang mitsa na
sisindihan upang pasabugin ang bomba. Ang paghihimagsik ni Simoun ay may layon:
pagbawi kay Maria Clara.

Kabanata 20
Ang Nagpapasya
Don Custodio
Naging mayaman dahil mayaman ang kanyang napangasawa.
Ginamit ang kayamanan ng kanyang naging asawa upang maging
makapangyarihan.
Minsan ang kanyang mga panukala ay wala sa lugar.
Ipinagyayabang niya ang kanyang pagpunta sa Madrid kahit na wala namang
pumansin sa kanya roon dahil kulang ang kanyang pinag-aralan. Gawa-gawa
lamang niya ang mga kwento.
Tinaguriang Buena Tinta.
Nagpapalakas siya sa mga Prayle at kay Ben Zayb para mas maging kilala pa.
Mga Tanong at Sagot
1. Paano nabigyan ng bansag na Buena Tinta si Don Custodio?
-Siya ay naging laman ng mga pamahayagan sa loob ng ilang lingo at
sakanyang walanghabas na pakikipagtalo kung kani-kanino.
2.Paano siya nagkaroon ng pagkakataong makahawak ng napakaraming
tungkulin?
-Sa tulong ng salapi ng kanyang mayamang asawa, siya ay nangalakal at
tumanggap ng mga paggawa ng pamahalaan.

3. Ano ang palagay ni Don Custodio sa mga Pilipino?

-Ang mga Pilipino ay ipinanganak upang maging utusan.

Pagsasaling-Wika

Pagsasaling-Wika
Pampanitikan

Teknikal

1. Pampanitikan
Hindi ito basta pagsasalin mula sa isang wika tungo sa ibang wika
Pag-aangkop ng akdang pampanitikan sa bagong kalagayang pampanitikan na
taglay pa rin ang orihinal na katangian, estilo at himig ng akdang pampanitikan
2. Teknikal
Maaari ngunit hindi ito malikhaing pagsulat
Tuwirang may kinalaman sa mga siyensiya, pangkalikasan man o panlipunan,
pang-akademiko na nangangailangan pa rin ng mga espesyalisadong wika
MGA PARAAN AT TUNTUNIN SA PAGSASALING-WIKA
1. Basahin ng paulit-ulit ang akda
2. Huwag gawing literal ang pagsasalin
3. Iwasang isalin ang pagsasaling salita-sa-salita
4. Basahing mabuti ang ginawang pagsasalin pati ang orihinal na akda
5. Tiyaking maayos at malinaw ang pagsasaling-wika sa sariling pamamaraan
MGA PARAAN ng PAGSASALIN
Sansalita-bawat-sansalita
Halimbawa:
Each citizen must aim at personal perfection and social justice through education.
Bawat mamamayan dapat layunin sa personal kaganapan at panlipunan
katarungan sa pamamagitan edukasyon.
Literal
Halimbawa:
Father bought Pedro a new car.
Ang tatay ay binili si Pedro ng isang bagong kotse.
Komunikatibong Salin
Halimbawa:
All things bright and beautiful
All creatures great and small
All things wise and wonderful
The Lord God made them all.
Ang lahat ng bagay, magagandat makinang
Lahat ng nilikhang dakilat hamak man
May angking talino at dapat hangaan
Lahat ay nilikha ng Poong Maykapal

POINTERS:
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.

Kabanata 11-20
Talasalitaan (Huling 5 kabanata)
Pagsasaling-Wika
Mga Tauhan
Mahahalagang Pahayag
Mga Pangyayari at Detalye
Simbolismo at Isyung Panlipunan

Sanggunian:

El Filibusterismo nina Lolita Bandril at Loreto Francia

Obra Maestra nina E. de Vera at A. Bucu at F. Cuao
http://www.joserizal.ph/fi20.html

Pahiwatig ng iba't ibang kabanata

Ang pahinang ito ay naglalaman ng mga pahiwatig ng mga iba't ibang kabanata ng
El Filibusterismo.
Kabanata I:Sa Kubyerta
-Ang bapor Taboy larawan ng ating pamahalaan, ng ating bayan. Mahina ang
pagtakbo at maraming balakid sa landas na ang ibig sabihiy mahina ang pag-unlad.
Marami pang dapat gawin upang sumulong ang bansa.
-Ang mga taong sakay ng bapor ay may dalawang kinalalagyan; ang kubyerta at ang
ilalim nito. Ang pamahalaan ay nagpapalagay na may mataas at mababang uri ng
tao.
-Si Simoun, ang mayamang mag-aalahas na siyang tagapayo ng kapitan heneral, ay
walang iba kundi si Ibarra.
Kabanata II: Sa Ilalim ng Kubyerta
-Ang mga kabataan ay masigasig sa kanilang mga balak. Humahanap sila ng mga
paraan upang maisakatuparan ang kanilang mga adhika. Lipos ng pag-asa ang mga
kabataan.
-Mapupusok ang kanilang kalooban. Hayagang sinasagot nang makahulugan si
Simoun gayung ang pagkakakilala nilay malapit sa kapitan heneral.
- Ang pagpapari ni Pare Florentino dahil sa kagustuhan ng ina ay nagpapakita ng
kapangyarihan ng mga magulang sa anak noong unang panahon. Anumang bagay na
naisin ng magulang maging laban man sa kalooban ng anak ay nasusunod.
Kabanata III: Mga Alamat
-Ayon sa alamat, Si Donya Geronima ay tumanda dahil sa kahihintay sa kaniyang
kasintahan. Itoy nagpapahayag ng pagkamatapat ng babaing Pilipina.
-Maalamat ang ating bansa. Hindi lamang Pasig ang mayroon. Halos lahat ng bayan
pati na ang pinagmulan ng mga bagay, halaman o tao.
Kabanata IV: Kabesang Tales
-Ang pagkakaagaw ng Korporasyon sa lupain ni Tales ay nagpapahiwatig ng mga
kasamaang umiiral noong panahon ng Kastila.
-Ang paghahanda ni Kabesang Tales ng baril, gulok o palakol ay nagpapakitang
handang ipakipaglaban ng mga Pilipino ang kanilang karapatan.

-May mga Pilipino ring nagpapahirap sa kapuwa Pilipino. Nariyan ang mga tulisang
dumakip kay Kabesang Tales upang itoy ipatubos.
Kabanata V: Ang Noche Buena ng Isang Kutsero
-Ang kaawaawang mga Pilipinoy tumatanggap ng mabigat na parusa sa kaunting
pagkukulang. Malulupit ang maraming mga nasa tungkulin.
-Malaki ang pagnanais ni Kapitan Basiliong makasundo ang kura at alperes. Sila ang
makapangyarihan sa bayan.
Kabanata VI: Si Basilio
-Ang pagpapaalila ni Basilio upang makapag-aral ay nagpapakita ng pagpapahalaga
ni Rizal sa Karunungan. Maging ano mang uri ng gawain bastat marangal ay
kailangang pasukan upang makatapos ng pag-aaral. Kailangan ang pagtitiis,
pagtitiyaga at pagsusumigasig upang matuto.
-Sa kabanatang itoy napabulaanan ang kasabihang kung ano ang punoy soyang
bunga. Si Basilio ay may mga mabubuting katangiang kabaligtaran ng sa ama.
Kabanata VII: Si Simoun
-Ang lahat ng pag-uusap sa kabanatang itoy mahalaga. Isinisiwalat dito ang buong
diwa, kaisipan, damdamin at mga mithiin ng may akda para sa kaniyang bayan.
-Nalalarawan din dito ang dalawang pangkat ng mga Pilipino na humihingi ng
pagbabago. Ang isay humihiling na maging bahagi ang Pilipinas ng Espanya at ang
isa namay nagnanais humiwalay upang maging ganap na malaya.
Kabanata VIII: Maligayang Pasko
-Ang mga Pilipino ay mapaniwalain sa mga himala. Ang paghahanap ni Huli ng
Salaping inaasahang ibibgay ng Birhen ay kaigsian ng pag-iisip. Ibig ipaunawa ni
Rizal na nasa tao ang gawa at nasa Diyos ang awa.
-Ang pagkapipi ni Tandang Selo Ay nagpapahiwatig ng pagkaka-alis sa mga Pilipino
ng kalayaang magpahayag ng kanilang nais sabihin.
Kabanata IX: Si Pilato
-Masalapi at makapangyarihan ang korporasyon. Walang Pilipinong maaaring
lumaban dito noong panahong iyon.
-Si Pilato ang siyang naggawad ng hatol na si Hesus ay ipako sa krus. Siyay
naghugas ng kamay at sinabibg siyay walang kasalanan.
Kabanata X: Kayamanan at Karalitaan

-Ang isinasama ng mga mamamayan ay nasa mga taong namamahala.

-Ang mga Pilipinoy handang magbuwis ng buhay alang-alang sa kanilang
karapatan.
Kabanata XI: Los Banos
-Magkasamang nagpapasiya ang mga prayle at ang pamahalaan, karaniwang
nananaig pa ang pasiya ng mga prayle.
-Magkaiba ang pamamalakad ng mga Dominiko at mga Heswita.
-Ang panunuyo sa mga may kapangyarihan ay kaugalian nating mga Pilipino.
Kabanata XII: Si Placido Penitente
-Ang di pantay-pantay na pagtingin ng guro sa mag-aaral ay hindi nararapat
sapagkat itoy nagiging dahilan ng pagkawala ng kawilihan ng mga mag-aaral at ng
di-paggalang ng mga ito sa guro.
Kabanata XII: Ang Klase ng Pisika
-Ang mga mag-aaral noong panahong iyon ay hindi nasisiyahan sa pamamalakad at
pamamaraan ng pagtuturo sa pamantasan. Silay naghain ng kahilingan upang
magkaroon ng pagbabago.
-Ang malaking laboratoryo sa Pisika ay laging inihahanda sa mga panauhing
darating at hindi sa pag-aaral. Isa ito sa sakit ng ating lipunan-ang pakitang tao.
Kabanata XIV: Sa Bahay ng mga Estudyante
-Si Sandoval ay larawan ng mga kastilang may malasakit sa ating bayan at
pagpapahalaga sa mga Pilipino.
-Ang pagitang inilalagay ng pulitika sa mga lahi ay nawawala sa mga paaralan, na
wariy nalulusaw sa init ng kabataan at karunungan. Magandang halimbawa si
Sandoval, isang Kastilang naging kasamat kamag-aral nina Isagani at Makaraig.
Kabanata XV: Si Ginoong Pasta
-Upang mailapit at makahingi ng tulong sa isang taong makapangyarihan,
kailangang hanapin muna ang kaibigan o kinaaalang-alangan nito; isang sakit ng
lipunan na ngayon ay palasak.
-Maraming taong tumitigin sa pansariling kapakanan at winawalng bahala ang
ikabubuti ng bayan.
Kabanata XVI: Ang mga Kapighatian ng Isang Insik
-Ang pagtanggap ng suhol ng mga nanunungkulan sa pamahalaan at ang

pagsasamantala sa mga lumalapit sa kanila ay nakapagdaragdag ng paghihirap ng

bayan. Ito ang pinakamalubhang sakit ng lipunan sa ngayon.
Kabanata XVII: Ang Perya sa Quiapo
-Masining ang mga Pilipino. At sa dahilang ang singing ay kinakikitaan ng damdamin
at ng iniisip ng gumagawa nito, makikitang ang nalalarawan sa kanilang mga inukit
ay ayon sa mga pangyayari noong panahong yaon.
Kabanata XVIII: Mga Kadayaan
-Ang mga bagay na nabanggit ng ulo ay tumutukoy sa pangyayaring nagaganap
noong panahon ng Kastila.
-Ang pagkatakot at tuluyang pagkakahimatay ni Pari Salvi ay nagpapakilala ng
pagtanggap ng mga prayle sa kanilang kasamaat pagkakasala.
Kabanata XIX: Ang Mitsa
-Ang di-mabuting pagtingin ng Kastila sa mga Pilipino ay siyang nagtataboy sa huli
upang maghimagsik.
-Ang layunin ng maraming magulang sa pagpapaaral sa kanilang anak upang
maipagmalaki at masabing silay magulang ng isang nakapag-aral at nagkatitulo.
Kabanata XX: Ang Nagpapalagay
-Mataas ang pagpapalagay ng mga Pilipino sa mga banyaga. Agad-agad tayong
humahanga. Hindi na natin sinusuri ang kanilang mga tunay na pagkatao at
kakayahan.
-May paniniwala si Rizal na ang taoy pantay-pantay. Walang pagkakaiba ang puti at
kayumanggi.
Kabanata XXI: Mga Ayos-Maynila
-Karaniwan sa maraming tao ang pagwawalang bahala sa kapakanan ng kapwa at
ng bayan. Walang inaalagata ang marami kundi ang kagalingang pansarili.
Kabanata XXII: Ang Palabas
-Ang kaugaliang pagdating nang huli sa takdang oras at hindi taal na sa atin.
Ginaya lamang natin ito sa mga Kastila.
-Ang mga Pilipinoy mahilig sa mga palabas na buhat sa ibang lupain. Maging ano
mang bagay na gawa ng mga dayuhan ay tinatangkilik at hinahangaan natin.
Kabanata XXIII: Isang Bangkay
-Ang pagbabalik at balak ni Simoung agawin si Maria Clara sa kumbento ay

nagpapatunay ng kawagasan ng pag-ibig nito; at ang pagkamatay ng dalaga ay

nagpapahiwatig ng pananatili ng kapangyarihan ng relihiyon sa ating bansa.
Kabanata XXIV: Mga Pangarap
-Ang pag-unald na nakikinikinita ni Isagani ay siyang pangarap ng may-akda para sa
kaniyang bayan.
-Itoy hindi nanatiling pangarap. Ang lahat ay nagkaroon ng katuparan.
Kabanata XXV: Tawanan at Iyakan
Ang kapasiyahang ginawa ni Don Custodio tungkol sa akademya ay isang
katunayang ang kabataan ay hindi binibigyang laya upang gumawa ng mga bagay na
ikauunlad ng sarili at ng bayan.
-Makapangyarihan ang mga prayle dito sa ating bansa. Sa pamamagitan ng
relihiyon, ng pananampalataya, ay nangyayaring mapasunod at masakop tayo ng
lubusan.
Kabanata XXVI: Ang Paskin
-Ang mga makapangyarihan ay nakagagawa ng mga paraan upang masugpo ang
anumang kilusang labag sa kanilang kapakanan.
-Anumang pagsulong ay hinahadlangan nila sapagkat malaki ang kanilang
pagnanasang manatili sa Pilipinas.
Kabanata XXVII: Ang Prayle at ang Pilipino
-May mga paring marunong umunawa. Hindi lahat ay may masamang ugali at dimabuting pagkilala sa mga Pilipino.
Kabanata XXVIII: Tatakut
-Higit na nakatatakot pagkaminsan ang mga bali-balita kaysa tunay na pangyayari.
Kalimitan, pag-nagpasalin-salin, itoy marami nang dagdag.
-Sa kabilang dako, may mga pangyayari namang aring pagtakpan kahit ng mga
pahayagan.
Kabanata XXIX: Mga Huling Salita Ukol kay Kapitan Tiyago
-Ang huling habilin ay nabago na ayon sa nais ni Pare Irene.
-Lubos ang paniniwala ng mga tao noon sa mga himala; isa sa mga bagay na idiniin
sa isipan ng mga mananampalataya.
Kabanata XXX: Si Huli

-Walang sukat napuntahan ang mga taong naghahanap ng katarungan. Ang lahat
maging ang mga may tungkulin sa pamahalaan ay nasa ilalim ng kapangyarihan ng
simbahan.
-Walang natitira sa mg kawawa kundi ang mamundok at manulisan.
-Makapangyarihan ang pag-ibig.
Kabanata XXXI: Ang Mataas na Kawani
-Ang pagtatanggol ng mataas na kawani kay Basilio ay isang pagpapatunay na may
ilan ding Kastilang ,ay ugaling marangal.
-Palaging api ang mga walang lakas at mga dukha. Hanggang ngayon ay ito ang
larawan ng katarungan sa ating bansa.
Kabanata XXXII: Mga Ibinunga ng mga Paskin
-Si Paulitay larawan ng isang dalagang makabago. magkalayo ang daigdig nila ni
Isagani. Hindi siya makapaghintay sa katuparan ng mga pangarap ng binata.
-Ang dalagay makasarili, ang binatay makabayan.
Kabanata XXXIII: Ang Huling Matuwid
-Si Simoun at Basilio ay kapuwa uhaw sa paghihganti. Nais nilang maipaghiganti ang
sariling kaapihan.
-Sa mga dukha at api nagsisimula ang paghihimagsik. Bihira ang nanggagaling sa
mga maruruning at mayayaman. Itoy pinatutunayan ng kasaysayan.
-Si Simoun ay may paniniwalang ang nilalayon ang nagbibigay katuwiran sa
pamamaraan. Hindi baling masama ang pamamaraan, mabuti lamang ang layunin.
Nalimutan niyang itoy labag sa alituntunin ng kagandahang-asal.
Kabanata XXXIV: Ang Kasal
Ang kabanatang itoy naglalarawan ng sakit ng ating lipunan:
-Sa pagpili ng ninong at ninang- Marami ang nagpapaanak sa mataas na tao kahit
itoy di lubhang kakilala. Ikinararangal nila iyon at ipinagmamalaki. Sa katotohanan
ang mga ito ay hindi nakagaganap sa kanilang tungkulin bilang ninong pagkat nin
hindi natatandaan ang inaanak.
-Ang paghahanda- sadyang pinagkakagastahan nang malaki ang kasalan, binyagan
at ano mang pisata dito sa Pilipinas. Inuubos ng may handa ang kanilang makakaya.
Ang ibay kahit na mangutang.
Kabanata XXXV: Ang Pista

-Makahulugan ang tatlong salitang nakatitik sa papel na nagpalipat-lipat sa mga

piling panauhin. Sinasabing Bilang na, natimbang na, hati ang inyong
kapangyarihan. Nangangahulugang nabibilang na ang araw ng mga
maykapangyarihan. Nalalapit na ang kanilang wakas, sapagkat natagpuang
nagkulang at nakgkasala.
-Magnum Jovem- Dakilang Jupiter. Si Jupiter ay ang Diyos ng kalangitan, ayon sa
relihiyong Romano.
Kabanata XXXVI: Mga Kagipitan ni Ben-Zayb
-Muling ipinakita ng may-akda ang walang katapatan sa pagbabalita noong
panahong iyon.
Kabanata XXXVII: Ang Hiwaga
-Totoo ang kasabihang may pakpak ang balita at may tainga ang lupa. Walang lihim
na hindi nahahayag.
Kabanata XXXVIII: Kasawinan
-Maraming mga kawal na Pilipinong mahigpit pa sa mga Kastila. Walang
pakundangan sa kanilang mga kababayan.
Kabanata XXXIX: Katapusan
-Ang kayamanan ay malaking tukso sa buhay ng tao.
-Kailangang maging mabuti ang kaparaanan upang maging mabuti ang wakas.
-Binibigyang diin ang katotohanang kung walang kalayaan ay walang katarunga.
-Ang kalayaay maaaring makamit sa tulong ng pagpapataas ng uri ng katuwiran at
ng karangalan ng tao.
-Nasa kabataan ang pag-asa ng bayan.
mula sa Mga Pahiwatig ng mga kabanata sa El Filibusterismo

Kabanata XV
Si Ginoong Pasta
Buod
Si Ginoong Pasta ay isang bantog na manananggol. Sinadya ito ni Isagani upang pakiusapan na kung maari ay mamagitan ng
sang-ayon sa kanila kung sakaling sumangguni si Don Custodio. Ngunit nabigo siya dahil nagpasiya ang abogado na huwag
nakialam dahil maselan ang usapan. Marami na siyang pag-aari kayat kailangang kumilos nang ayon sa batas. Ang ganting
katwiran ni Isagani ay lubos na hinangaan ng abogado dahil sa katalinuhan at katayugan ng pag-iisip nito.

Mga Tanong at Sagot

1. Sino si Ginoong Pasta?
Sagot
Isang bantog na mananaggol ng Maynila.
2. Anong klaseng mamamayan ang inilarawan na Rizal sa pagkatao ni G. Pasta?
Sagot
Siya ang sumasagisag sa mga Pilipinong nagnanais na manatiling sakop ng mga Kastila ang Pilipinas.
3. Anong katauhan ang ipinahiwatig sa papel ni Isagani?
Sagot
Siya ay simbulo ng mga kaisipan na naglalaman ngmga idealismo ng mga pangarap tungo sa pagkakaroon ng demokrasya at
kalayaan.

Kabanata XIX
Ang Mitsa
Buod
Lumabas sa klase si Placido Penitente. Hindi na siya ang dating mapagtimpi. Galit na galit siya. Nais niyang gumawa ng isang libo`t
isang paghihiganti. Parang ibinubulong ng kanyang budhi: Placido Penitente, ipakilala mong ikaw ay may karangalan, na ikaw ay
matapang at maginoo. Taga-Batangas ka na ang paglait ay hinuhugasan ng dugo.
Nakitang nagdaan ang isang sasakyang kinalulunanan nina Padre Sibyla at Don Custodio. Nais niyang habulin ang kura at ihagis sa
ilog.
Napadaan sa Escolta. May naraanang dalawang Agustino sa pinto ng basar ni Quiroga. Ibig pag-uundayan ng suntok. Nagpigil. May
naraanang dalawang kadete na nakikipag-usp sa isang kawani. Sinagasa niya ito. Tumabi ang mga kadete. Inaalihan ng hamok si
Placido.
Inakala na ni Placidong wala na siyang pagkakataong mag-aral. Aniya sa sarili. Hindi raw kami marunong maghiganti. Dumating na
sana ang lintik at nang makita nila.
Naratnan ni Placido sa bahay na kanyang tinutuluyan ang kanyang ina si Kabesang Andang. Kararating nito mula sa Batangas.
Sinabi ni Placido na di na siya mag-aaral. Naghinagpis ang ina. Nakiusap sa anak. Nagpaalam si Placido sa ina. Ginala nito ang
Sibakong, Tundo, San Nicolas, Sto. Kristo. Mainit pa ang ulo. Nguni`t nakaramdam ng gutom. Naisipang umuwi. Inakalang wala na
sa bahay ina`t nagtungo na sa kapitbahay upang makipangginggi. Mali siya. Naroon pa ang ina. Naghihintay.
Ipinakiusap daw ni Kabesang Andang sa prokurador ng Agustino na iayos ang suliranin ni Placido sa nakagalit na Dominiko. Ayaw
ni Placido. Tatalon daw muna siya sa ilog Pasig o magtutulisan bago mag-aral na muli. Nagsermon uli ang ina ukol sa pagtitiis. Di
na kumain muna, muling umalis ang binata. Nagtungo sa daungan ng mga bapor. Inisip niyang magtungo sa Hongkong,
magpayaman at kalabanin ang mga prayle.
Ginabi siya sa paggagala. Walang natagpuang kaibigan. Napatungo siya sa perya. Nakita niya si Simoun. Sinabi niya dito ang
nangyari sa kanya at ang hangad niyang pasa- Hongkong. Napatulog siya sa mag-aalaha.
Isinama ni Simoun si Placido sa kanyang karuwahe. Pag-karaan ng pagtakbo ipinatigil ang sasakyan. Bumaba sina Simoun at
Placido. Nakita nina Placido sina Isagani at Paulita na namamasyal. Nainggit si Placido. Kinainisan sina Simoun at Isagani. Anya: Sa
ganyan lamang mapapakinabangan. Nagpatuloy ng paglalakad sina Simoun at Placido hanggang sapitin nila ang isang bahay na
munti pagawaan ng mga pulbura na pinangangasiwaan ng dating guro sa San Diego. Inatasan si Simoun na pakipagkitaan ng guro
ang tenyente at ang kabo ng mga militar, gayundin si Kabesang Tales. Nagtanong ang guro sa di pa nila kahandaan. Ani Simoun:
sapat na sina Kabesang Tales, ang mga naging kabinero at isang rehinameyento ng mga kawal. Kung ipagpapaliban ay baka patay
na si Maria Clara. Tumalima ang dating guro.
Dalawang oras na nag-usap sa bahay ni Simoun ang magaalahas at ang binata bago umuwi sa kaserahan si Placido.
Nang mapag-isa ang mag-aalahas ay nagtalo ang loob ni Simoun. Sinurot siya ng budhi dahil bahagi siya ng kabulukang nais
niyang puksain. Waring nakita niya ang anyo ng kanyang ama at ng kay Elias na tumututol sa kanyang ginawa. Ngunit umiling
siya. Kung ako`y tumulad sa inyo ay patay na ako, aniya. Gumawa ako ng masama upang mabigyang daan ang mabuti. Nilalagnat
noon si simoun.
Kinabukasan ay buong bait na nakikinig si Placido sa nangangaral na ina. Hindi tumututol sa mungkahi nito. Ipinayo na lamang sa
ina na bumalik na sa lalawigan kaagad dahil kung malaman daw ng prokurador na naroon si Kabesang Andang ay hihingian pa ito
ng regalo at pamisa.

Mga Tulong sa Pag-aaral

1. Nakita ni Placido na kasama ni Padre Sibyla si Don Custodio, na magpapasiya ukol sa balak na paaralan ng kabataan.
2. Ang salita kayang Ingles na amok (huramentado) ay galing sa hamok ng Malay?
3. Si Kabesang Andangay halimbawa ng isang ignoranteng ina noong panahong iyon na kaya lamang nagpapaaral ng anak ay sa
pagkakagaya-gaya o kaibigang mapagmalaki bilang ina ng isang nakapag-aral at nagkatitulo. Kung alam niya na ang ibubunga ng
pag-aaral ni Placido ay bilangguan o bibitayan, na siyang tiyak na ibubunga ng masikhay at matining na pag-aaral noon ay papagaralin pa kaya niya ito?
4. Ang paghihimagsik ni Simoun ay magsisimula sa mga arabal (kanugnog-pook ng Maynila o suburbs na noon ay mabugat pa
tulad ng Balintawak, Sta Mesa. Makati, La Loma at atbp.) na binubuo ng :
A. Pangkat ng mamamayang naaaping ibig maghiganti;
B. Pangkat ng mga tulisang tulad ni Kabesang Tales ay naging gayon sa udyok ng paghanap ng katarungang di naging kanila sa
pamahalaan;
K. Mga kawal na kanyang pinaniwalaang ibig ng Kapitang Heneral na manggulo sila sa mga sibil at sa mga prayle upang
magkaroon ng dahilan ang heneral na magtagal pa sa Pilipinas;
D. Mga manong na pinaniwala niyang sasalakay sa kumbento ang mga kawal at sibil.
Dahil dito, ang mga sibil at mga manong ay makakalaban ng mga kawal na may mga pagkakautang kay Simoun at ang mga
tulisan kakampi ni Simoun, at ang mga mamamayang sasapi sa kanya ay malayang makalulusob sa Maynila (Intramuros ngayon)
at maluwag niyang makukuha ang siyudad na walang magtatanggol.

Mga Tanong at Sagot

1. Bakit nasabi ni Placido na wala na siyang pagkakataong mag-aral?
Tugon
Iisa ang unibersidad noon para sa karera ang unibersidad ng Sto. Tomas. Ayaw na siyang tangapin doon.
2. Ano ang lintik na ibig nang sumabog ni Placido upang maipakilala nga ngitngit ng kanyang paghihiganti?
Tugon
Ang himagsikang tulad ng naganap noong 1872 na kinasangkutan nina P.Burgos. makikita ritong ang diwa ng 1872 ay nananatiling
buhay sa isip at damdamin ng mga Pilipino pagkatapos noon. Umaasa sila sa muling pagsabog ng malaking himagsikan.
3. Bakit napatapon ang dating guro sa San Diego?
Tugon
Ninasa niyang makapagturo nang mabuti. Naging kalaban niya ang simbahan at ang pamahalaan na sadyang ayaw na ang mga
indiyo ay matuto ng husto.
4. Bakit umanib kay Simoun sa balak niyang paghihimagsik ang Kastilang may rayuma?
Tugon
It'y nagkaasawa ng maganda. Pinagnasaan ng mga prayle ang babae. Para maiwasan ang ganti ng Intsik, ito ay ginawan ng lalang
ng mga prayle upang mapabilanggo hanggang magkaramdam. Ibig ng Kastila na makapaghiganti.
5. Bakit napaaga ang pagbubunsod sa himagsikang binalak ni Simoun?
Tugon
Dahil kay Maria Clara na ayon sa balitang tinanggap ni Simoun ay nasa bingit na halos ng kamatayan.
6. Sa anong ibon inihalintulad ni Simoun si Maria Clara?
Tugon
Sa Fenix (Phoenix). Iisa lang ang ibong ito. (Tulad ni Maria Clara na iisang babae sa buhay ni Ibarra.) nabubuhay ito mula sa 500
hangggang 12,954 taon. Pagkatapos ay sinusunog nito ang sarili sa sariling pugad at ang abo nitoy nagiging bagong Fenix. Kung
makuha na ni Simoun si Maria Clara sa mga kuko ng bulag na paniniwala, bibigyan niya ng bagong buhay ang mongha. Ani simoun
patungkol kay Maria Vlara: Isang paghihimagsik ang naglayo sa akin at sa iyo; isa ring pagbangon ang magsasauli sa akin sa iyo.
7. Bakit nakita ni Simoun sa kanyang balintataw na tila galit ang anyo ni Don Rafael at ni Elias?
Tugon
Ang dalawa`y di sang-ayon sa pamamaraang kanyang ginamit. Si Don Rafael ay kabutihang lagi ang panuntunan sa pakikitungo sa
bayan. Kay Elias ay di siya karapat-dapat sa tungkuling kanyang ginaganap; di na siya karapat-dapat dahil ang nag-uudyok sa
kanya sa paghahangad na mapalaya ang bayan ay di ang diwang makabayan at makatarungan kundi payak na paghahangad ng
paghihiganti.
8. Ipaliwanag ang biglang pagbabago ng loob ni Placido nang kausapin siya kinabukasn ng kanyang ina?
Tugon
Sa ipinabatid sa kanya ni Simoun noong sinundang gabi ay naisip niyang isa ng kalabisan ang makipagtalo sa kanyang ina.
Kunway payag na siya sapagkat batid niyang sa mga araw na iyon ay ibubunsod na ang madugong himagsikan kayat wala nang
tanging hiling sa ina kundi umuwi kaagad sa lalawigan upang makaiwas sa labanan.
9. Ano ang mitsa ng paghihimagsik ni Simoun?
Tugon
Ang paghihimagsik ay parang bomba na handa na ngunit wala pang mitsa na sisindihan upang pasabugin ang bomba. Ang
paghihimagsik ni Simoun ay may layon: pagbawi kay Maria Clara.

Kabanata XXI
Mga Anyo ng Taga-Maynila
Buod
Nang gabing iyon ay may pagtatanghal sa teatro de Variendades, ang Les Choches de Corneville ng bantog na mga Pranses. Ubos
kaagad ang tiket, at mahabang-mahaba ang hanay ng nagsipasok.
Isang Kastila ang tanging walang bahala sa pagpasok sa dulaan. Itoy si Camarroncocido na anyong pulubi o palaboy. May lumapit
sa kanya na isang kayumangging lalaki na matanda at may amerikanang mahabat hanggang tuhod. Siyay si Tiyo Kiko. Pinakitaan
nito ng mga mamisong Mehikano si Camarroncocido. Iisa ang kanilang hanapbuhay: pagdidikit ng mga paskil.
Anim na piso ang iniupa ng mga Pranses kay Tiyo Kiko. Ani Camarroncocido: E, magkano naman ang ibinigay nila sa mga prayle?
Dapat mong malaman na ang buong kikitain ng palabas ay mauuwi sa mga kumbento.
Ang palabas ay humati sa Maynila. Mayroong nagsitutol dito bilang masagwa at laban sa moralidad, tulad nina Don Custodio at ng
mga prayle. Mayroon namang nagtanggol dito. Mga pinuno ng hukbo at mga marino, ang kawani, at maraming matataas na tao.
Laban ang mga babaing may asawa o may kasintahan. Ang wala namay sang-ayon sa opera. Naging malaki at malaganap ang
bulung-bulungan at kasamang nababanggit ang Kapitan Heneral, si Simoun, si Quiroga at mga artista.
Ani Camarroncocido kay Kiko: Ang kalahati ng mga nagsisipasok sa teatro ay manonood dahil sinasabi ng mga prayle na huwag
manood: at ang palabas dahil ipinagbabawal ng mga prayle. Mabuti ang iyong mga paskil ngunit higit na mabisang pantawag ng
tao ang pastoral o pagbabawal ng mga pari.
Nang makaalis si Tiyo Kiko ay may napansin si Camarroncocido na mga taong tila hindi sanay mag-amerikana at sa wariy umiiwas
mapuna. Anya: Mga sekretarya kaya o magnanakaw? Kinapa ang sariling mga bulsa. Walang laman. Ano sa akin sino man sila?
anito at nagkibit-balikat. Isang kagawad ng hukbo ang kumausap sa mga di-kilalang tao na apat o lima sa bawat pulutong.
Pagkatapos, ang kagawad ay lumapit sa karwahe at masiglang nakipag-usap sa taong lulan niyon si Simoun. May narinig ang
palaboy na Kastila: Ang hudyat ay isang putok. At umalis ang karwahe. May binabalak! ani Camarroncocido.
Nagpatuloy ng lakad si Camarroncocido. Dalawang tao ang narinig niyang nag-uusap. Anang isa na may hawak na rosaryo at
kalmen: Ang mga kura ay malakas kaysa Heneral. Ang heneral ay umaalis; ang mga ay naiiwan. At yayaman tayo. Ang hudyat ay
isang putok.
Ani Camarroncocido: Doon ang heneral dito si Padre Salvi. Kaawa-awang bayan! Ngunit anio sa akin?
Sa labas ng dulaan ay naroon si Tadeo at isang kababayang baguhan sa lungsod. Niloloko ni Tadeo ang kababayang tanga sa
pagsasasbi ng mgsa kahanga-hangang kasinungalingan. Maraming mga taong nagdaraan ang sinasabi ni Tadeo na mga kaibigat
kakilala niyang malalaking tao kahit di totoo. Dumarating sina Paulita Gomez at ang tiyang si Donya Victorina. Nakilala ni Tadeo si
Padre Irene na nakabalatkayo ngunit di naitago ng tunay na katauhan dahil sa mahaba niyang ilong. Dumating din si Don
Custodio.
Nang makita ni Tadeo na dumating sina Makaraig, Pecson, Sandoval at Isagani ay lumapit ito at bumati sa apat. May labis na tiket
ang mga ito dahil di sumama sa kanila si Basilio. Inanyayahang pumasok si Tadeo. Di na naghintay ng ikalawang paanyaya si
Tadeo. Iniwan ang taga-lalawigan na nag-iisa.

Mga Tulong sa Pag-aaral

1. Si Camarroncocido ay may pangalang ang kahulugan ay halabos na hipon dahil mapulang-mapula siya. Siya ang isang Kastilang
hindi nagpapahalaga s kanyang pagiging Kastila. Gayong may pagkadugong bughaw, nang dumating sa Pilipinas ay naging isa
lamang upahan sa pagdidikit ng mga paskil sa dulaan at mga gawaing kauri nito. Isa siyang kabaligtaran ni Don Custodio na isa
lamang layak sa Espanya na nang maparito ay nagsamantala sa pagiging Kastila at naging mayaman at makapangyarihan.
2. Salin ng Les Choches de Corneville: Mga Kampana sa Corneville. Itoy nagpapahiwatig ng mga mananayaw na babaing may mga
sayang maluluwang na parang kampana na titikwas-tikwas samantalang sumasayaw at pasipa-sipa sa itaas ang mga paa.

Mga Tanong at Sagot

1. Anong kasamaang ugali ang pinulaan ni Rizal sa mga taong tulad ni Camarroncocido?
Tugon
Ang pagwawalang-bahala sa mga panayayari o mga mangyayari kung ito ay walang tuwirang kaugnayan sa kanya kahit
mangahulugan ito ng kaguluhan sa bayan o maging ito ay matuklasan niyang may pipinsalaing ilan. Ito ay sakit ng lipunan
hanggang ngayon. Maraming kabulukan at katiwalian o krimen ang nasassaksihan ngunit di isinusuplong sa mga
maykapangyarihan sapagkat wala namang tuwiran o biglaang samang nagagawa sa mga nakakita dahil di nila nais masangkot sa
gulo. Di nila nais na maabala sa pagsaksi sa paglilitis. Ngunit sa di paggawa ng karampatang hakbang ng mga nakapunang ito,
ang katiwalian o ang krimen ay lalaganap at balang araw ang nangapabaya sa pangyayari ay siyang tatamaan niyon. At sa
katiwaliang nangyari sa bayan, di man tuwiran, lahat ay nagdurusa. (Maipaliliwanag pa ito ng guro).
2. Paano nahati sa dalawa ang lipunan sa Maynila?
Tugon
Dahil sa mahigpit na pagtutol dito ng mga prayle, lalo na si Padre Salvi, at sa pagsang-ayon dito ng mga taong pamahalaan,
napukaw ang pansin ng mga taga- Maynila. Nangagtanong sila kung bakit ipinagbabawal ito ng simbahan? Lahat halos ay ibig
manood: Una, iyong ibig manood upang malaman kung bakit bawal; at ikalawa, iyong ibig manood kung bakit dapat ipagbawal.
Kung hindi ipinagbawal ng mga prayle, hindi dadami ang manonood.
Ito ay isang magandang paglalahad ukol sa tinatawag na ban o pagbabawal sa pagbabasa sa isang aklat. Dahil ipinagbabawal ang
Noli at Fili, noon, halos lahat ng marunong-runong bumasa ng Kastila noong panahon ni Rizal aaaaay nagnais makabasa ng mga
nobelang ito. Ipinagbawal ng simbahan ang Pride of the malay Race ni Rafael Palma. Ito ay naging mabili. Kapag nilalagyan ng For
Adults Only ang paskil ng palabas sa sine lalo itong pumapasok;ipinagbabawal ang isang sine, ito ay dudumugin ng tao. Dahil sa
itoy katutubo sa tao ang pagtanggi sa pagbabawal. Bawalan mong hipuin ang isang bagong kapipintang bagay sa paglalagay ng
pansin na Huwag Hipuin .Sariwang Pintura, at ito ay mapupuno ng mga bakas ng daliri ng mausisa.
3. Sino-sino ang mga taong napuna ni Camarroncocido sa dilim sa paligid ng dulaan?
Tugon
Mga tauhan ni Simoun. Ang mga kawal ay pinagsabihan niyang ibig ng Kapitan Heneral na magkaroon ng gulo upang mapigil ang
pagbabalik nito sa Espanya at di kaagad matapos ang panunungkulan nito sa Pilipinas. Sa makatuwid sumalakay man ang mga
kampon ni Kabisang Tales ay aakalain ng mga militar na iyon ay bahagi lamang inihandang pagkakagulong sa kagustuhan ng
Kapitan Heneral. At ang haharapin ng mga kawal ay hindi ang mga tulisan kundi ang mga manong na magtatanggol sa mga prayle.
Ditoy gagamitin ni Rizal ang theory ni Machiavelli: Paglaban-labanin mo ang iyong nasasakupan at silay madali mong
mapaghaharian. Kung magpapatayan ang mga marinero at militar laban sa mga manong at confradia magiging malaya ang
pangkat nina Kabesang Tales at ang mga mamamayan sa pagsasalakay sa nais nilang salakayin.

4. Bakit nakapasok din sa dulaan si Tadeo?

Tugon
Di sumama kina Macaraeg si Basilio dahil ang huli ay magrerepaso para sa nalalapit niyang pagsusulit. May tiket para kay Basilio.
Itoy ipinagamit nina Isagani kay Tadeo.

Lupon sa Pagrerepaso at Pag-uuri ng Sine at

Telebisyon
Mula sa Wikipediang Tagalog, ang malayang ensiklopedya

Lupon sa Pagrerepaso at Pag-uuri ng Sine

at Telebisyon
Kabatiran ng ahensiya
Hurisdiksiyon

Pamahalaan ng Pilipinas

Mga manggagawa

Mga 33[1]

Tagapagpaganap ng
ahensiya

Mary Grace PoeLlamanzares, tagapangulo

Websayt
http://www.mtrcb.gov.ph
Ang Lupon sa Pagrerepaso at Pag-uuri ng Sine at Telebisyon (Ingles: Movie and Television
Review and Classification Board, dinadaglat naMTRCB) ay ang ahensiya ng pamahalaan
ng Pilipinas na may responsable sa regulasyon ng telebisyon at pelikula, pati na rin ang sari-saring uri
ng de-bidyong midya, na makikita at/o ikinakalakal sa bansa. Nasa ilalim ang MTRCB sa
ng Tanggapan ng Pangulo. Binubuo ito ng isang tagapangulo, isang pangalawang tagapangulo at 30
kasapi ng lupon, na uupo ng isang taon. Itinatag ito noong 1985 sa bisa ng Atas ng Pangulo Blg. 1986
sa ilalim ng pamahalaan ni Pangulong Ferdinand Marcos.

Mga nilalaman
[itago]

1 Sistema ng pag-uuri
o

1.1 Pelikula

1.2 Telebisyon
2 Mga Sanggunian

Sistema ng pag-uuri[baguhin]
Kasalukuyang gumagamit ang MTRCB ng dalawang sistema ng pag-uuri: isa para sa mga pelikulang
ipinapalabas sa mga sinehan sa Pilipinas, at isa naman para sa mga programang ipinapalabas sa
telebisyon.

Pelikula[baguhin]
Anim na baitang ng pag-uuri ang kasalukuyang ginagamit ng MTRCB sa pag-uuri ng mga pelikulang
ipinapakita sa Pilipinas.

G o GP - Para sa lahat ng manonood (mula sa Ingles na General Patronage)

PG-13 - Patnubay at gabay. Mga batang 13 taong gulang pababa ay nangangailan ng

pagbabantay ng nakakatanda (mula sa Ingles na Parental Guidance).

R-13 - Para lamang sa mga taong 13 taong gulang pataas (mula sa Ingles na Restricted).

R-16 - Para lamang sa mga taong 16 taong gulang pataas.

R-18 - Para lamang sa mga taong 18 taong gulang pataas.

X - Bawal ipalabas sa publiko.

Telebisyon[baguhin]
Tatlong baitang ng pag-uuri ang kasalukuyang ginagamit ng MTRCB sa pag-uuri ng mga programa sa
telebisyon:

G: Para sa lahat ng manonood (mula sa Ingles na General [Patronage])

PG: Patnubay at gabay ng magulang ang kailangan (mula sa Ingles na Parental Guidance).

SPG: Mahigpit na patnubay at gabay ng magulang ang kailangan. Sa mga patalastas ng

MTRCB na nagpapahayag ng baitang ng isang programa, ito ay tinatawag na "Striktong Patnubay
at Gabay" (sa Ingles: Strong Parental Guidance).

Unang ipinahayag sa publiko ang kasalukuyang sistema ng pag-uuri noong 6 Oktubre 2011.

Mga Sanggunian[baguhin]
1.

The MTRCB Board Members

Ang artikulong ito o mga bahagi nito ay hinango o isinalin mula saWikipediang Ingles. Ang
katumbas na artikulo nito sa Ingles ay may pamagat na:
Movie and Television Review and Classification Board
Mga kategorya:

Telebisyon

Pelikula

Buwagin ang MTRCB

Posted on January 15, 2010 9:59 pm by Danilo Arao 5 Comments

Welcome, Googler! If you find this post useful, please subscribe to the RSS feed.
N.B. This was published in the January 15-21, 2010 issue of Pinoy Weekly, the full text of which may also
be retrieved fromhttp://pinoyweekly.org/new/2010/01/buwagin-ang-mtrcb/.

May lugar ba ang sensura

(censorship) sa isang lipunang mayroon daw demokrasya?
Puwede mong sabihing ang Movie and Television Review and Classification Board (MTRCB) ay hindi
nagsasagawa ngcensorship kundi simpleng rebyu at klasipikasyon lang. Kung babasahin nga naman ang
Presidential Decree No. 1986 na nagtatag dito noong 1985 at ang MTRCB Implementing Rules and Regulations
na inaprubahan noong 2004, hindi naman nakasulat ang salitang censorship.
Pero hindi bat censorship na matatawag ang sitwasyong nagbibigay ng rekomendasyon ang MTRCB sa mga
prodyuser ng pelikulat telebisyon kung anu-anong eksena ang dapat tanggalin o baguhin para makakuha ng
paborableng rating? Ano pa bang termino ang maaaring gamitin sa kapangyarihan ng MTRCB na magbigay ng
kinatatakutang rating na X (R para sa telebisyon) na nangangahulugang hindi maaaring isapubliko ang isang
palabas?
Muli nating nakita noong Enero 11 ang kapangyarihan ng MTRCB na suspindihin ang isang variety show sa
telebisyon dahil sa napabalitang pang-iinsulto sa mga guro ng isa sa mga hurado nito noong Enero 7. Nang hindi
masagot ng isang contestant ang tanong ng nasabing hurado, ito ang naibulalas ng huli: Murahin mo
yung teacher mo. Ako minura ko yung teacher ko noong hindi niya sinagot sa akin yan. Oo, walanghiya `yang
mga teacher na `yan, hindi sinasabi yung totoo sa atin, e!
Bilang isang guro, kasama ako sa mga nainsulto sa lahatang panglalait sa propesyon ng pagtuturo. Hindi ko man
napanood ang aktuwal na palabas, kumalat naman ito sa Internet, partikular sa YouTube na kung saan pinagaralan kong mabuti ang konteksto ng pahayag ng nasabing hurado.
Nais ko lang linawing may punto rin naman ang hurado nang sabihin niyang ang kabataay dapat na mag-aral
nang mabuti at huwag lang umasa sa mga ibinabahagi ng kanilang guro. Para sa akin, ang pangunahing problema
lang ay ang paraan ng pagsasabi niya na kung saan tila wala nang mabuting ginawa ang lahat ng guro sa
Pilipinas.
Humupa naman ang aking galit nang humingi ng dispensa ang hurado at sabihing nabanggit lang niya ang bagay
na ito dahil minolestiya siya diumano ng dati niyang guro. Totoo man ang o hindi ang huling punto niya, mas
mahalaga sa akin ang kanyang paghingi ng dispensa na sa aking palagay ay dapat nang tingnan bilang
pagsasara sa kontrobersiyang kinakaharap niya.
Paano naman ang isyu sa MTRCB? Kung legal na batayan ang pag-uusapan, umaayon naman sa batas ang 20
araw na preventive suspension sa variety show. Ayon sa IRR ng MTRCB, Any time during the pendency of
the case, and in order to prevent or stop further violations or for the interest and welfare of the public, the
Chairman of the Board may issue a Preventive Suspension Order mandating the preventive seizure of
offending motion pictures and related publicity materials and/or suspension of the permit/permits
involved, and/or closure of the erring movie house, television network, cable TV station, and other related
establishments or the temporary/preventive dismantling or tearing down of public signs and billboards
provided that the temporary/preventive order thus issued shall have a life of nor mote than twenty (20)
days from the date of issuance. (Chap. XIII, Sec. 3)
Pero kung interes ng publiko ang pag-uusapan, makabubuti ba ang pakikialam ng MTRCB? Kailangang tandaang
nagdesisyon na ang TVnetwork na tanggalin ang kontrobersiyal na hurado dahil sa nangyari. Batay sa pahayag
ng nasabing TV network, ito ay sa konteksto ngself-regulation, isang pangunahing salik sa pagkakaroon ng
kalayaan sa pamamahayag.
Nang itatag ang MTRCB noong 1985, may perspektiba itong maging isang pansamantalang ahensiya lamang
tungo sa hinahangad naself-regulation ng industriya ng pelikulat telebisyon. Pero sa paglipas ng panahon,
kapansin-pansin ang permanenteng katangian ng MTRCB sa pagtatakda ng kung ano ang dapat ipalabas sa
publiko.
Kung pagbabatayan ang Guiding Principles ng MTRCB, masyadong malawak ang pamantayan ng rebyu at
klasipikasyon ng mga pelikulat programa sa telebisyon: The BOARD shall review and classify motion
pictures, television programs and related promotion materials and commercials for TV and cinema,
applying as general standard contemporary Filipino cultural values. (MTRCB IRR Chap. II, Sec. 1)
Ano ba ang ibig sabihin ng contemporary Filipino cultural values? Kung masusunod lang ang MTRCB, hindi
sana naipalabas ang mga obrang tulad ng Schindlers List (1993), The Piano (1993) at The Bridges of
Madison County (1995) pero dahil sa malawakang pagkondena sa desisyon nito, napilitan ang Malakanyang na

baligtarin ang desisyon ng MTRCB. Pero sa kaso ng mga pelikulat dokumentaryong may pulitikal na tema tulad
ng Orapronobis (1989) at Dear Sam, Sumasaiyo Juan (1990), nakakalungkot na hindi naipalabas ang mga ito
noon.
Noon lang Setyembre 2009, binigyan ng rating na X ang pelikulang Dukot (Desaparecidos) at pumayag lang ang
MTRCB na bigyan ito ng R-13 nang takpan sa isang eksena ang larawan ni Pangulong Gloria Macapagal-Arroyo
na nakasabit sa dingding ng opisina ng militar.
Mahaba ang listahan ng mga kontrobersiyal na desisyon ng MTRCB na nagpapatunay ng dalawang bagay: Una,
hindi kayang maintindihan ng mga moralistang may konserbatibong pananaw ang mga obrang pumupukaw sa
kaisipan ng nakararami. (Kung sabagay, hindi nakikita ng mga konserbatibo ang kahalagahan ng pagmumulat
dahil kontento na sila sa panlipunang kaayusan.) Ikalawa, mababa ang pagtingin ng gobyerno hindi lang sa mga
manggagawa sa pelikulat telebisyon kundi sa lahat ng mamamayan dahil sa palagay nitoy parating kailangan ng
magbabantay sa kanilat magtatakda kung ano ang dapat na panoorin. (Sa tingin kaya ng gobyernong itoy walang
sariling pag-iisip ng mga Pilipino?)
Mas kapansin-pansin ang kawalan ng tiwala sa mamamayan at ang pagtingin ng gobyernong ito lamang ang tama
kung babasahin nang mabuti ang probisyong ito sa IRR ng MTRCB: No films, television program, or
publicity/promotional material for such films and TV programs, unless they are imprinted or exhibited by
the Philippine Government and/or its departments and agencies, shall be granted exemption from review
and classification for audience suitability. (Chap. 5, Sec. 9)
Malinaw na kung ang isang palabas para sa pelikula o telebisyon ay gawa ng gobyerno, hindi na ito kailangang
dumaan sa MTRCB. Ito ang dahilan kung bakit mabilis na naipalabas ang isang dokumentaryo ng
gobyernong Paglaban sa Kataksilan: 1017 (2006) na ipinagtanggol ang desisyon ng administrasyong
Macapagal-Arroyo na magdeklara ng state of national emergency. Pero matatandaang hindi naman pinayagan
ng MTRCB ang pagpapalabas ng Ang Mabuhay Para sa Masa (2007) na nagkukuwento ng buhay ni dating
Pangulong Joseph Estrada. Simple lang naman ang paliwanag sa sitwasyong ito: Ang unay panig sa pamahalaan,
ang ikalaway tumutuligsa rito.
Sa panahong may itinatago ang mga nasa kapangyarihan, nasa interes nila ang pananatili ng mga ahensiyang
tulad ng MTRCB para supilin hindi lang ang midya kundi ang kalayaan ng mamamayan. Kung nais nating itaguyod
ang self-regulation ng pelikulat telebisyon, napapanahon nang manawagan para sa tuluyang pagbubuwag ng
MTRCB.
Ipagdiriwang ng MTRCB ang ika-25 anibersaryo nito sa Oktubre 5. Sanay ito na ang huling anibersaryo nito para
magkaroon ng tunay na selebrasyon ang industriya ng pelikulat telebisyon.
Ang El Filibusterismo
Kabanata 1
"Sa Itaas ng Kubyerta"

Bapor Tabo - malaking barko. simbolismo ng Pilipinas (watak-watak, mabagal, maganda lang
sa labas, natutuklap din ang pintura at nakikita ang kapangitan sa ilalim walang malinaw na
direksyon)
> Sa itaas ng barko makikita ang mayayaman, mga kastila, mga pulitiko. magaganda ang mga
suot ng mga ito.
Napag-usapan bakit mababaw ang tubig sa bay.
Don Custodio - "maglagay ng maraming itik para tumaas ang tubig"
Donya Victorina - ayaw sa balut kaya ayaw ng itik.
> ipagdurugtong ang Laguna Bay at Manila Bay. Nasabing kulang sa pondo, maraming masisirang
gusali at walang papayag magtrabaho para maisakatuparan ito.
Simoun - sang ayon dito. sosolusyonan nya ang tatlong problemang iyan. magpapautang siya
para hindi kulangin sa pondo. sinabi rin niyang sa bawat bagong itinatayo, mayroong dapat
masira kaya sirain na ang dapat sirain. sinabi rin niya na pag pinwersa ang mga tao, gagawa at
gagawa din ang mga ito. realistikong mga kaisipan mula kay Simoun.

Kabanata 2
"Sa Ibaba ng Kubyerta"

> Kung sa itaas ng Bapor Tabo ay mayayaman at mga pulitiko, sa ilalim ng barko ang mga
indyo, ang mga masa, ang mahihirap. dito, siksikan at di kampante ang mga tao sa kanilang
paligid.
Basilio, Isagani, Padre Florentino - mas gusto nila sa ibaba hindi dahil sila'y mga Indyo o
mahirap, pero dahil totoong tao ang kanilang makakaharap at makakasama dito, hindi plastik
at nakataas ang ilong.
Ibig ni Isagani at ni Basilio magtayo ng Academia de Castellano upang maintindihan na ng mga
Pilipino ang wikang Kastila, para hindi na sila manatiling mangmang. nilapitan ni Basilio ang
kapitan pero binigo siya nito.
Bumaba si Simoun mula sa itaas upang makainom ang dalawang bata. nang tumanggi ang mga
ito sinabi niyang "kaya walang nararating ang mga Pilipino ay puro tubig lang ang iniinom!"
sinagot siya ni Isagani ng "kaya magulo ang utak ng mga Kastila puro cerveza ang iniinom!"
Nabanggit din dito na mayaman ang isang bayan kung Kastila ang pari na nagmimisa.

Kabanata 3
"Ang mga Alamat"

> kasama ng pagsugal at paginom, nagiging panglibang ng mga tao ang pagkkwento ng mga
alamat.
3 alamat:
Alamat ng Malapad na Bato - kinwento ng kapitan
> may kwebang malapad na bato, kinatatakutan ito dahil sa mga espirito at engkanto
> nagtago doon ang mga rebelde at tulisan
> sa tagal ng panahon, ang mga tulisan na ang kinatatakutan ng mga tao

Alamat ni Donya Heronima - kinwento ni Padre Florentino

> si Donya Heronima ay isang babaeng may kasintahang obispo
> pinatira ito sa isang kweba upang magtago
*naiinggit si Donya Victorina, "buti pa siya merong me gusto sa kanya"
Alamat ni San Nicolas
> sa kanya nagdarasal ang mga tao na nasa harap na ng kamatayan
> may Intsik na lalapain na ng mga buwaya. nagdasal siya kay San Nicolas
> naging bato ang mga ito.
Kabanata 4
"Si Kabesang Tales"

Kabesang Tales - may malawak na lupain. gusto ito kamkamin ng mga kastila kaya't
ipinataasan ang buwis.
> mahusay si Tales bumaril, kaya nagkaroon ng batas na nagbabawal sa pagdala ng mga baril.
> nagdala si Tales ng itak (mahusay din dito). ipinagbawal din ang itak.
> dinakip si Tales at kinuha ang mga lupain ng pamilya niya
nag-sangla si Juli upang mapalaya ang kanyang ama. kinulang ang pera niya kaya nangutang pa
siya kay Hermana Penchang. ng hindi nito mabayaran ang utang ay naging katulong siya ni
Hermana Penchang.

Kabanata 5
"Ang Noche Buena ng
Isang Kutsero"

Sinong - nagpapatakbo ng kalesa (kutsero)

> ito'y nangyari sa gabi ng pasko
> palakad-lakad si Basilio, hinihintay ang simula ng prusisyon, pero di siya interesado manood.
> nakita niyang binugbog si Sinong dahil wala itong sedula. hindi niya tinulungan (di pa niya
oras)
Ang prusisyon:
1. rebulto ni Matusalem (pinakamatandang taong nabubuhay sa mundo)
2. mga bata na may hawak na ilaw
3. imahen ni San Jose
4. maliliit na batang may bitbit na parol.. inaantok ang mga ito
5. imahen ng Mahal na Birhen
> muling napaginitan at binugbog si Sinong dahil walang ilaw ang parol ng karwahe niya.
> hindi masaya ang pasko ni Sinong, dapat ay kapayapaan sa halip ng mga kasamaan.

Kabanata 6
"Basilio"

> sa halip na kumain, pumunta si Basilio sa gubat upang dumalaw sa libingan ng kanyang ina,
walang iba kundi si Sisa, 13 taon na ang nakalipas ng ilibing ito dito.
> nagmuni-muni si Basilio at napag-isipan ang kanyang buhay:
> nakilala niya si Kapitan Tiyago sa Maynila, naging katulong siya nito
> nakapag-aral ito sa San Juan de Letran
> nung simula, walang kaibigan, mukhang mahirap, pero matalino talaga siya
> nagbago ng ikalawang taon, may onting asenso na
> lalong nag-iba nung ikatlong taon, repinado na at mukhang mayaman
> nabatid na pangit ang sistema sa Letran kaya lumipat sa Ateneo Munisipal (medisina)
> dito nakilala at naging kasintahan si Juli
Naipakita dito na ang tao pag may pangarap at ambisyon, basta pagsikapan, mararating niya
ito

Kabanata 7
"Simoun"

> paalis na si Basilio ngunit may narinig siyang ingay

> nakita niya si Simoun at nakilala ito
> sinabi niya kay Simoun na may utang na loob siya kay Simoun sa pagtulong sa paglibing kay
Sisa
> nalaman ni Basilio na si Simoun nga ay si Crisostomo Ibarra, na napaniwalaang patay na
> nagtago ito sa ibang bansa at nagpayaman, samantalang sinunog ang bangkay ni Elias para
kunwaring patay na siya
> hindi pabor si Simoun sa pagpatayo ng Academia. "ang paggamit ng hiram na wika ay
kahihiyan"

Kabanata 8
"Maligayang Pasko"

> paggising ni Juli ay walang pera sa altar na pinagdasalan niya (para makabayad at makalaya)
> naging katulong na ng tuluyan si Juli hanggang sa mabayaran niya ang utang niya.
> nang madatnan si Tata Selo ay napipi na ito dala ng sama ng loob:
(nadakip si Kabesang Tales, naging katulong si Juli, kinamkam ang lupain nila)
Mga dahilan kung bakit ayaw na ng mga bata ang pasko:
1. ginigising sila ng sobrang aga para sa misa
2. matitigas na inarmirol na damit ang ipinasusuot sa kanila
3. masakit sa paa ang mga sapatos, masikip at matigas
4. ayaw nila lumuhod pag humahalik sa kamay ng mga kaanak nila
5. masyadong mahaba ang misa
6. pilit silang pinakakanta at pinasasayaw
7. puro matatamis ang pinapakain
8. kinukuha ng mga magulang ang mga aginaldo na para sa kanila

Kabanata 9
"Ang mga Pilato"

> pilato - mapang-hatol na tao (Pilate)

> napagusapan ang mga dapat sisihin sa pagkapipi ni Tata Selo:
1. Tinyente ng gwardya sibil - pagdakip kay Kabesang Tales
2. Hermana Penchang - inaabuso ang kahirapan ng pamilya ni Juli
3. si Tata Selo mismo - dahil kulang sa pananampalataya
> natubos na si Kabesang Tales at pag-uwi niya nadatnan niya ang mga balita:

(iba na ang gumagawa sa lupa nila, naging pipi na si Tata Selo, wala na ang ari-arian nila,
naging katulong na si Juli)
> napatingin nalang siya sa malayo at wala nalang nasabi.
> ang tunay na dapat sisihin ay ang mga prayle na kumuha sa lupain nila. dahil dito nadakip si
Tales at naghantong sa mga pangyayaring iyan.
Kabanata 10
"Karangyaan at
Karalitaan"

> may bumisita kay Kabesang Tales - si Simoun

> may bitbit ang mga alalay niya na maraming pagkain at dalawang malalaking sako
> ipinakita ni Simoun ang mga alahas niya at maraming ari-arian.. tinatakaw lang si Tales
> nakita ni Tales ang nagbubungkal ng lupa nila na nakangisi lang sa kanya, pinagtatawanan
siya
> iniwan ni Simoun ang kanyang rebolber sa mesa. pagbalik niya wala na ito, at wala na si
Tales
> natuwa si Simoun dahil napasiklab niya ang damdamin ni Tales
> sa mga sumusunod na araw, nabalitaang napatay ang mga ss:
1. ilang mga prayle
2. ang nagbubungkal ng lupain nila Tales at asawa nito
> pamamaraan ng pagpatay:
> binaril pero nilagyan din ng lupa sa bibig. may papel sa tabi nakasulat "Tales" sa dugo ng
napatay.
Naipakita dito na walang nakikitang katwiran ang mga taong galit. Kahit ano pwede magawa.
Para narin niyang inadvertise na kriminal siya pero wala siyang pake basta't makapaghiganti.

Kabanata 11
"Los Baos"

> hindi pinoproblema ng Kapitan Heneral ang mga kababalaghang nangyayari sa paligid
> nagpunta siya sa boso-boso upang mangaso
> may bandang kasama, dahil dito nabulabog ang kagubatan at walang mahuli ang Kap. Hen.
> natawa ang mga babae.. kapag nangaso ka at wala kang nakuha katawa-tawa ka
> may mga sumisipsip sa Kap. Hen.
1. may nagkunwaring hayop siya at ng barilin nagkunwaring napatay para kunwari me nahuli
2. sa baraha, nagpapatalo si Padre Sibyla at Padre Irene sa Kap. Hen. Inis na inis dito si Padre
Camorra

Kabanata 12
"Si Placido Penitente"

> gusto ni Placido Penitente na tumigil sa pag-aaral dahil sa diskriminasyon at pagpapabor ng

mga guro sa mga studyanteng kastila. hindi na nga sila patas magtrato ng studyante, di pa sila
marunong magturo.
> dakilang kakontra ni Placido si Juanito Pelaez.
mga dahilan kung bakit walang natututunan ang mga studyante sa paaralan:
1. laging walang pasok
2. kulang sa libro - ang mayayaman lang ang meron
3. masyadong maraming studyante, di na matutukan
4. palpak lang talaga ung guro

Kabanata 13
"Ang Klase sa Pisika"

> pinakapalpak sa lahat ay ang guro sa Pisika.

> pinapahiya niya ang mga studyanteng mahirap, pinapaboran ang mayayaman
> wala siyang kakayahan magturo
dalawang katangian meron ang isang taglay at maayos na guro:
> dapat may kakayahan magturo
> importante rin ang pakikisama at pagunawa sa mga studyante nya

Kabanata 14
> nagkaroon ng pagpupulong sa bahay ni Makaraeg ukol sa pagpapatayo ng Academia de
"Sa Bahay ng Estudyante" Castellano. may kwentuhan, sayahan at kainan sila sa bahay na malaki at maaliwalas.
> dito nila piniling magtipun-tipon para walang dahilan na pagsuspetyahan silang may ibang
motibo ang mga ito bukod sa sayahan.
> Ang mga kasapi ng samahan:
Makaraeg - na may-ari ng bahay
Isagani
Basilio - na hindi pumunta dahil namomroblema siya sa sitwasyon ni Juli
Sandoval - isang kastila
Pecson
Juanito Pelaez - na tila isang miyembrong pinagt-tyagaan lang ng iba
Kabanata 15
"Si Ginoong Pasta"

Ginoong Pasta - nilapitan ni Isagani para humingi ng payo ukol sa Academia. binigo rin siya nito
at sinabing "Ang Pilipinas ay bayan na puno ng panukala. Sa simula lang bumabanat."
Sinagot siya ni Isagani "Nakatitiyak akong kung ano man ang sinimulan namin ay tatapusin
namin."
Ginoong Pasta: "Kung ano man ang nangyayari sa Pilipinas ngayon ay bahagi na ng tadhana at
kapalaran. Wala nang magagawa ang sinuman."

Kabanata 16
Quiroga - ibig magtatag ng konsulado ng bansang Tsina sa Pilipinas. nagpatawag siya ng salu"Ang mga Kapighatian ng salo na ang panauhin ay puro negosyante at mayayaman.
Isang Intsik"
> ang totoong motibo niya ay lapitan si Simoun at umutang ng malaking halaga. hinintay niya
ang pagdating nito.
> kaya lang siya nagpakain ay balak niya taasan ang presyo ng kalakal niya. pag tinaas niya ito
ay mababawi din niya yung ginastos niya ngayon.
> magkaiba sila ni Kapitan Tiyago, mahilig din ito magpakain pero bukas ang bahay niya sa
kahit sinuman. Walang pinipiling panauhin at walang ibang motibo kundi magpakain.
Simoun - dumating din at agad nilapitan ni Quiroga upang umutang. pumayag si Simoun pero
malaki ang magiging tubo.
> nilapitan din siya ng ibang mga negosyante at umutang din. papayag din siya, malaki din ang
tubo.

master plan ni Simoun: kapag malaki ang tubo, mahihirapan magbayad ang mga negosyante.
pag di na makabayad, bankrupt na ang kanilang negosyo at babagsak. pag bumagsak ang
negosyo, babalingan nila ang maling sistema ng gobyerno at sasama sa malawakang
paghihiganti at rebolusyon.
Kabanata 17
"Ang Perya sa Quiapo"

> ang Quiapo ay isang pasyalan, magandang lugar, dinadalo ng mayayaman at mahihirap.
marami kang makikita dito.
> pumupunta dito ang mga prayle dahil dito sila nakakakita ng magagandang mga babae
Paulita Gomez - sin-spottan ni Padre Camorra
Isagani - naiireta kac ang daming nangs-spot ke Paulita.

Kabanata 18
"Mga Kadayaan"

Kubol - sentro ng atraksyon sa Perya. pinamumunuan ito ni Mr Leeds

Simoun - ginamit si Imuthis para insultohin ang mga prayleng nanunuod ng kubol sa
pamamagitan ng pagsalaysay ng buhay ni Ibarra at pagtitig sa bawat prayle. nakonsensya ang
mga ito at tinamaan.
> nagsumbong ang mga prayle kay Ben Zayb
> nagresulta ito ng pagkalagay kay Mr Leeds sa isang alanganin na posisyon
> binigyan ni Simoun ng pera si Mr Leeds para makapuntang Hong Kong at magtago

Kabanata 19
"Ang Mitsa"

mitsa - fuse, ang sinisindihan sa mga kandila o paputok. ito ang nagpapaliyab o nagpapaapoy
sa mga bagay
Placido Penitente - ayaw na talagang mag-aral dahil sa Dominican na propesor sa Pisika.
sumama ang loob ng ina nitong si Kabesang Andang.
> nakasalubong niya si Simoun. pinayuhan itong magpatuloy ng pag-aral dahil "kahit ano ang
gawin mo ay di mo makukuha ang respeto at simpatya ng gurong yan kaya ituloy mo na."
master plan ni Simoun: para mabuo ang galit ni Placido at tuluyang matulak ito lumaban.

Kabanata 20
naikwento dito ang buhay ni Don Custodio:
"Ang Tagapagmungkahi"
> ang kanyang karanasan sa Espanya at pagpunta niya ng Pilipinas.
> nagtagumpay dito at nag-asawa.
> nagkasakit, bumalik sa Espanya para magpagaling at magmalaki. hindi parin tinanggap ng
sariling lahi
> bumalik at nagpasyang dito na siya mamamatay
> nabigyan siyang katangian na pagiging inggrato. di tumatanaw ng utang na loob. kahit na
gaano kabuti ng Pilipinas sa kanya, hindi parin niya ito tinutulungan umunlad.
Kabanata 21
"Mga Anyo ng TagaMaynila"

Teatro de Variendades - dinadalo ng marami, pero mayayaman lang ang nakakapasok. dito
pinalabas ang dulang "Les Cloches de Corneville"
> mga tao sa loob ay mayayaman, may kaya sa buhay
> mga tao sa labas ay ang masa, mga mahilig lang mang-usisa
> ang dula ay nasa wikang Pranses.
> pinapanood ng marami dahil dinadayo ito ng mayayaman, napakaganda ng dula ayon sa mga
Kastila, at dahil malaswa daw ang palabas
Camaroncocido - tao na mukhang hipon. walang pakialam sa paligid

Kabanata 22
"Ang Palabas"

> Inintay pang makarating ang Kapitan Heneral bago sinimulan ang palabas
> Karamihan sa mga tao ay di nakaintindi sa palabas dahil nasa wikang Pranses
> Daming poser lalo na ung mga nagsabing maganda o pangit ung palabas. pano nila nasabi un
eh di nga sila makaintindi ng Pranses. isang halimbawa ay siJuanito Pelaez, hindi nya daw
nagustuhan ang palabas
> Malaswa ang mga eksena kaya't binabalik-balikan ng mga lalaki at ng mga prayle.
Ben Zayb: "dapat i-ban ang palabas, nagdudulot ng maruruming kaisipan"

Kabanata 23
"Isang Bangkay"

Basilio - nawawala, di aktibo dahil sa mga nangyari sa kasintahang si Juli at dahil malapit na
mamatay si Kapitan Tiyago
Simoun - hinahanap ang kanyang kasintahan na si Maria Clara. sinabi sa kanya ni Basilio na
sumakabilang-buhay na ito dulot ng matinding pagkalungkot.
3 na pwedeng itinutukoy na "bangkay":
1. Kapitan Tiyago - unti-unti na siyang pinapatay ni Padre Irene
2. Maria Clara - namatay na dahil balewala na ang kanyang pag-aantay para kay Ibarra
3. Pilipinas - ang mismong bayan dahil sa bulok na sistema

Kabanata 24
"Mga Pangarap"

> Nasabi ni Jose Rizal na ang kabataan ang tunay na pag-asa ng bayan
> ang talagang tinutukoy ng pamagat ay ang mga pangarap ni Isagani:
gusto niya pakasalan si Paulita Gomez at magkapamilya sa lalawigan
> hindi payag si Paulita dito dahil ayaw niya tumira sa probinsya
> sumama ang loob ni Isagani

Kabanata 25
"Tawanan at Iyakan"

Panciteria Macanista - pinag-ganapan ng isang selebrasyon at kainan ng mga studyante sa

samahang Academia dahil nagpakita na ng kaunting interes si Don Custodio na tulungan sila sa
pagpapatayo ng Academia de Castellano.
> ang bawa't isa ay nagtalumpati: lahat sila ay nagpahiwatig ng galit sa mga prayle
> nasabing ang buhay ng tao ay nagsisimula at nagtatapos sa pari (binyag, misa, confirmation,
kasal, malapit na mamatay, at sa libing puro nalang pari)
Nabanggit ang apat na pinakamakapangyarihan at maimpluwensyang tao sa Pilipinas (in order):
1. Simoun - kahit wala siyang posisyon lahat ng tao ay takot sa kanya at malakas ang hatak
niya sa buong gobyerno

2. Kapitan Heneral - maging siya ay may takot kay Simoun

3. Mga Prayle - paimportante masyado at talagang malakas ang hatak
4. Quiroga - pinakamakapangyarihan na negosyante
Kabanata 26
"Mga Paskil"

> nagkalat ang mga paskil sa mga pader na may mensahe ng paghihimagsik sa gobyerno
> ang sinisisi sa pangyayari ay ang mga studyante
> takot na ang mga studyante at maging mga magulang at karaniwang tao dahil baka sila
madakip, pwede saktan at maaaring mapatay
> pinayuhan si Basilio na magtago at itago ang mga papeles na maaaring magpa- convict sa
kanya
> umutang siya kay Makaraeg para mapalaya niya si Juli
> gusto rin umutang kay Kapitan Tiyago pero baka kontrobersya dahil malapit na mamatay ito
(hinihingi na nya ang pamana niya beforehand)
> nagsimula na tumiwalag sa samahan nila ang mga studyante, nauna ay si Juanito Pelaez
> hindi si Simoun ang may pakana ng mga paskil dahil may sakit siya. ang mga prayle ang may
gawa nito para may dahilan silang ipadakip ang mga studyante na di nila gusto.

Kabanata 27
"Ang Prayle at ang
Estudyante"

> nag-uusap dito si Isagani at si Padre Fernandez

Kabanata 28
"Pagkatakot"

Ben Zayb: "hindi na dapat pinapagaral ang mga bata. kung anu-ano ang mga natututunan
gawin"
> marami ay natatakot. ang Kapitan Heneral (dahil baka mapatalsik siya) at ang negosyanteng
si Quiroga (baka siya malugi)
> tinanong ni Quiroga si Simoun kung ano ang gagawin sa mga armas ni Simoun na tinatago niya
Simoun: "patago mong ilagay sa mga bahay ng ordinaryong mga tao. pag inusig sila ng gwardya
sibil at makita ang armas dun ay dadakipin sila at pahihirapan. pag nagdusa sila maghihimagsik
sila"

Isagani: "hindi namin ginawa yun, hinuhuli pa kami! tapos ginugutom pa sa kulungan!"
Padre: "eh kac ang mga studyante pinapaaral pero di nila sineseryoso kaya ayaw kyo ng mga
guro"
I: "kung ano kami ngayon, yun ay dahil sa maling pamamalakad ng gobyerno"
P: "mali. ang mga magulang ang siyang may kasalanan mali ang pagpapalaki"
I: "anu man ang meron kami ngayon utang na namin un sa magulang at sa sarili. ang
masasama, nakuha lang sa lipunan"
P: "un ung problema, kala niyo alam niyo na lahat. pero naniniwala parin akong isa kang
mahusay na studyante, Isagani" I: "alam ko"

namatay na si Kapitan Tiyago dahilan ng:

1. Nalungkot sa balitang patay na si Maria Clara
2. Nabalitaan niyang binilanggo at ginugutom si Basilio
3. Tinakot siya ni Padre Irene: "nabubulok ka na. malapit ka na mamatay"
talaga namang malapit na mamatay si Kapitan Tiyago. napaaga lang dahil sa mga dahilang iyan
Kabanata 29
"Mga Huling Balita Ukol
kay Kapitan Tiyago"

> simple lang ang libing ni Kapitan Tiyago. nakapagtataka bakit hindi ito pinaggastusan eh sikat
naman siya
> simple lang ang suot ng kapitan, hindi magarbo ang libing
Padre Irene - ang pera na dapat ginamit para sa libing ay binulsa niya. binulsya rin nya ang
malaking bahagi ng mga pamana niya kela Basilio at mga iba pa dahil bilang tagapayo ng
kapitan, siya ang naghatihati ng mga ari-arian
> ito talaga ang motibo niya kaya nya iniba ang dalas at bilang ng pagbigay gamot kay Kapitan
Tiyago. alam niyang siya ang maghahati ng mga kayamanan at pagsasamantalahan niya ang
pagkakataon.

Kabanata 30
"Si Juli"

> ng mapalaya si Juli, hinanap niya agad si Basilio

> nalaman niyang kung kelan di na sya alipin, si Basilio naman ngayon ang bilanggo. nahimatay
sya
> nagpapalaya na ng mga ilang studyante, si Basilio nalang ang natira at ginugutom duon
> nakausap ni Juli si Hermana Bali
Bali: "ikaw lang ang makakatulong kay Basilio kaya't lapitan mo si Padre Camorra"
> nung una ay hindi siya sumunod pero pagatapos ng ilan pang salita ay nakumbinse siyang wla
nang ibang magagawa.
> nang puntahan ni Juli ang prayle andun si Bali nanunuod, nagmamasid
> narinig niyang sumigaw ng napakahaba ni Juli, tumakbo at naulog mula sa bintana una ulo,
patay (ayus!)
> ang katotohanan ay napagsamantalahan si Juli at sinabi sa kanyang pinatay na si Basilio sa
bilangguan (stirero ito)
> hindi naman pinatay si Basilio. sa totoo ay ok lang sa Kapitan Heneral na palayain na ito pero
di ito natupad dahil sabi ni Simoun na wag. gusto lang ni Simoun na magdusa pa ito sa
kulungan para magliyab ang galit sa kanyang puso

Kabanata 31
> hindi masyado nabalita ang pagkamatay ni Juli
"Ang Mataas na Kawani" > bagaman, pinayuhan parin si Padre Camorra na lumayo sa bayan
> si Basilio nalang talaga ang natitirang bilanggo pa
> nagtalo ang Kapitan Heneral at ang Mataas na Kawani
naniniwala ang Kawani na walang kasalanan si Basilio. dapat palayain ito
sabi ng Kap. Hen. na kailangan niya magbayad sa mga sala niya
> alam ng Kawani na paaalisin siya sa pwesto niya kaya inunahan na niya at siya na mismo ang
umalis sa pusisyon niya
> samantalang tuloy parin si Matanglawin sa pagpatay.
> binansagang ganyan dahil tulad siya ng ibong lawin. mabagsik at matalas ang paningin

(spotter!)
> pag ayaw sumama sa kanya pinapatay niya ito "dahil dapat mabawasan ang mga duwag sa
mundo"
> siya'y walang iba kundi si Kabesang Tales
Kabanata 32
"Ang Bunga ng mga
Paskil"

> marami parin ang takot lumabas ng bahay dahil sa mga guwardya sibil. ayaw na rin pagaralin ang mga studyante
> "pinaghihirapan namin paaralin ang mga anak namin sabay dadakipin lang ng ganun. wag na"
- magulang
> eto na ang mga nangyari sa buhay ng ilang mga studyante:
Juanito Pelaez - bumalik na sa ama niya at nagtrabaho sa lupa nila
Paulita Gomez - patuloy na sinusuyo at inaagaw ng ibang mga lalaki
Isagani - patuloy sa pag-aaral. papakasalan na niya si Paulita
Makaraeg - umalis na sa bansa dahil nagkakagulo na
Basilio - haha, loser, nakakulong parin
Simoun - gagastos para sa pista na kasabay ang kasal ni Paulita

Kabanata 33
"Ang Huling Patuwid"

> nagusap si Simoun at ang Kapitan Heneral

> nakikita na ni Simoun na nagsisimula ng magkasuspetya ang mga tao tungkol sa kanya, bakit
sikat sya at ang lakas ng hatak niya kahit wla naman siyang posisyon sa gobyerno?
> sabi ni Simoun sa Kap. Hen. na mananahimik muna siya
>nagkita sila ni Basilio (pinalaya na sa wakas) at nagulat sa itsura nito. madungis, masungit,
mukha na siyang mamamatay-tao. tinanong niya ito tungkol sa kanyang itsura
Basilio: "sa loob ng tatlo't kalahating buwan ng pagkabilanggo at pagdurusa, ako'y nagsimulang
maniwala na hindi na ako pde manahimik lamang. nawalan pa ako ng pinakamamahal kong
tao. ayoko na, sasama ako sayo sa pinaplano mo"
> dahil dito ay natuwa si Simoun
> napuna ni Basilio na may dala-dalang nitrogliserina si Simoun
master plan ni Simoun: magdala ng lampara na mayroong nitrogliserina sa loob. tatagal lang
ang ilaw ng 20 minuto. pagatapos ay unti-unti itong didilim at pag nawala na ang ilaw nito ay
sasabog ito. maraming mamamatay at masusugatan, dahil dito ay magkakagulo. magkakaroon
ng digmaan.
> malalaman dito na hindi si Isagani ang mapapangasawa ni Paulita Gomez kundi si Juanito
Pelaez, sa simpleng dahilan na masyadong matapang si Isagani, takot siyang maiwan mag-isa
kung lumaban ito at mapatay. samantalang si Juanito ay pwede niya i-"ander" kahit kelan.
mahal parin niya si Isagani, un nga lang mas pinili niya ung ginhawa at kayamanan

Kabanata 34
"Ang Kasal ni Paulita"

> 8am palang ay nakatambay na si Basilio sa bahay at nagmamasid sa mga tao na dumadating.
> dumating na ang sasakyan nila Paulita Gomez at Juanito Pelaez, ang mga bagong kasal
> nakita ni Basilio ang itsura ni Isagani, malungkot at nasasaktan
> matataas ang pusisyon ng mga panauhin, lahat mayayaman at kilala
> ang mga gumastos ay si Don Timoteo de Pelaez at si Simoun
> ng makita ni Basilio na dumating si Padre Irene ay nainis siya. ok lang sa kanya na sabugan ng
bomba ang selebrasyong ito. mamatay na sila lahat
> bagaman alam niya, nagulat parin siya at bumilis ang takbo ng puso niya, jinabar parin nung
nakita niya si Simoun na dumating may dalang ilawan

Kabanata 35
"Ang Salu-salo"

> tuloy lang ang pagtanggap sa mga bisitang nagsisidating

Paulita - di nya pinapakita na nalulungkot siya
> tumambay si Basilio at Isagani sa may labas ng bahay. gusto pumasok ni Isagani pero binalaan
siya ni Basilio. kinwento nya ang balak ni Simoun
> pumasok parin sa bahay si Isagani at pinagmasdan ang mga tao, lalo na ang dalawang bagong
kasal
> nilapitan ni Padre Irene ang lampara ng mapansin nyang nagdidilim ito
> nagulat siya ng makakita siya ng papel na nakasulat ang mga salitang "Mane Thacel Phares",
na sa Filipino ay nangangahulugang "bilang na ang araw ninyo"
> mas nakapagtataka pa ay may lagda ito ni Crisostomo Ibarra.. na pinaniwalaang patay na.
> nagkagulo ang mga Kastila, patuloy na nagdilim ang lampara. kinatok ito ni Padre Irene at
sinubukan ayusin.
> may umagaw kay Padre Irene ng lampara at hinagis ito sa may ilog at tumalon sa bintana.
pag tama nito sa ilog ay sumabog ito ng malakas
> walang iba kundi si Isagani ang naghagis ng bomba, pinakita niyang aalagaan parin niya si
Paulita kahit kelan
> nabagabag parin ang mga Kastila sa maiksing mensahe na nilagdaan ni Ibarra. patay na un
eh!
from Dale: napansin niya na eto rin ung scene dun sa sineng 'Rizal'. ung matagal na, gradeskul
pa. ung isang black and white scene, un nga hinagis ung lampara sa ilog tas sumabog... wla
lang

Kabanata 36
"Mga Kagipitan ni Ben
Zayb"

> napag-usapan ang pangyayari sa bahay ni Kapitan Tiyago. 'sensationalized' pa nga dahil sa
mga isinulat ni Ben Zayb
> pinalabas ni Ben Zayb na ang mga nagpakabayani ay ang mga kastila tulad ni Padre Irene,
Padre Salvi at Don Custodio
> hindi nagustuhan ng Kapitan Heneral ang pangyayari dahil naipapakitang wala siyang
kakayahan mamuno
> samantalang sumusugod na ang mga tulisan, pumapatay, nagsusunog
> sinabi ni Simoun kay Basilio na ibalita niya kay Matanglawin/Kabesang Tales ang nangyari
kay Juli
> nang ibalita ito sa kanya nagsiklab ang apoy ng kanyang galit, gusto patayin si Camorra pero

wla na nga ito sa bansa

> may iilang mga taong nagdududa na talaga kay Simoun pero iilan palang
Kabanata 37
"Ang Kahiwagaan"

> nagkaroon ng imbestigasyon at natuklasang may nagkalat ng pulbura sa paligid ng bahay

ni Kapitan Tiyago
mga pinaghihinalaan:
1. Kabesang Tales - dahil sa nangyari kay Juli
2. Basilio - dahil din sa ginawa kay Juli
3. Isagani - dahil sa sama ng loob kela Paulita Gomez at Juanito Pelaez
4. Simoun - may nakakita sa kanya na dala niya ang lampara
> nalaman naman na si Isagani talaga ang nagligtas sa araw kaya't di na cya pinaghinalaan
> hinahanap na ng mga gwardya sibil si Simoun (dahil suspek din sya, iniisa-isa lahat, miske na
si Simoun un)

Kabanata 38
"Kasariwaang-palad"

> ibig sabihin ay "kamalasan" ang minalas dito ay walang iba kundi si Simoun
> patuloy sa pagpatay si Matanglawin, lahat na pinatay nito
> galit ang mga gwardya sibil kay Matanglawin
*unang-una, hindi lahat ng gwardya sibil ay kastila, may mga Pilipino dito (3 uri):
1. ang mga gustong mabuhay kaya nakikisama
2. naniniwala sa mga prinsipyo ng mga Kastila
3. kailangan lang ng hanapbuhay
> talaga naman bilib ang mga gwardya sibil na pinoy kay Matanglawin, pati ang mga kapwa
kalahi niya ay pinapatay niya dahilan lang sa propesyon nila.. "masahol pa sya sa prayle"
> may nakaharap na gwardya sibil si Matanglawin, walang iba kundi si Tano
> naglaban ang dalawa at napatay si Matanglawin/Kabesang Tales, hindi man ito ginustong
mangyari ni Tano

Kabanata 39
"Ang Katapusang
Kabanata"

> nagkakagulo na, naghihimagsik ang mga tulisan dahil sa pagkamatay ni Kabesang Tales
> nakita ng mga tulisan si Simoun, inapi ito at lubha itong nasugatan
> nagtungo si Simoun sa simbahan, duguan siya, at nakita niya si Padre Florentino, nagulat ito
dahil sa mukha ni Simoun ang halu-halong damdamin at emosyon, lahat negatibo: takot, galit,
kahihiyan
nagkaroon sila ng dialogo:
Simoun: bakit ako pinabayaan ng Diyos?
Padre: ikaw ang nagpabaya sa sarili mo. sa mga nagawa mo, walang Diyos sa puso mo
S: maaaring umamin ako sayo, pero hindi sa kanila. mamamatay akong sikreto ang identidad
ko.
asan na ang pag-ibig??
P: kung nararapat lang ang mga ginagawa, at hindi tulad ng mga ginawa mo, nanduon ang
tunay na pag-ibig
S: bakit ganito lang ba magtatapos ang lahat?
P: dahil ang mga ginawa mo ang siyang makakapagbigo sayo sa huli
S: bakit umiiral ang kasamaan sa halip ng kabutihan?
P: dahil ginusto mo
S: bakit pagatapos ng lahat ng pinagdaanan ko, alipin parin ako?
P: mabuti ng putulin na iyan kung ang alipin ngayon ang siyang mang-aalipin sa bukas
S: alam kong sa kabila ng lahat kukupkupin parin ako ng Panginoon
P: nawa'y patawarin ka, dahil nawalay ka lang sa iyong landas
> at duon nagtapos ang buhay ni Simoun, dala-dala parin nya ang sama ng loob at kabiguan
> dinala ni Padre Florentino ang mga alahas ni Simoun sa dagat at inihagis isa isa
> Padre Florentino: "Sana ang mga alahas na ito ay pumunta na sa ilalim ng dagat, di na
kailanman mapakinabangan pa ng masasamang tao sa mundo. Kung maaari itong magamit para
sa ikabubuti ng tao at ng lahat, ipagkaloob na ng Diyos ang mga ito sa nararapat. Pero kung
puro kasamaan lang ang maidudulot nito ay lamunin na ang mga ito ng dagat"

wakas

Mga Tauhan (alphabetical by name, di kasama ang mga titulo tulad ng Padre, Don, etc)
Basilio

batang nanggaling sa hirap ngunit dahil sa pagsisikap at sa tulong ni Kapitan Tiyago ay

napaangat ang estado ng kanyang buhay at nagtamo ng tagumpay. kasintahan ni Juli (anton
umali sa "Bulong: Habi ng Dila")
siya rin ang batang si Basilio mula sa Noli Me Tangere, na kapatid ni Crispin.

Ben Zayb

isang manunulat na sipsip sa mga Kastila.

Padre Camorra

isang pari na kilala bilang isang manyak, maraming pinagnanasaang babae at pinapakita niya
ito. gs2 siguro maging eLeS.
nabanggit sa kwento na pinagnanasaan niya si Paulita Gomez at pati na rin si Juli

Don Custodio

isang mayaman na Kastila na unang nakita sa itaas ng Bapor Tabo. 'jologs' sa sariling bansa kaya't
pumunta dito at nagtagumpay.

Padre Fernandez

propesor at naging dating guro ni Isagani. may mutual na paghanga sa isa't isa ang dalawang ito
at matalik silang magkaibigan

Padre Florentino

isang mabuting pari, tapat at matalino, kaibigan ng marami lalo na ni Simoun

Hermana Penchang

mayaman na tao. mahilig mansamantala ng kapwa niya. mapanghusga rin.

Hermana Bali

isang chismosa, pakialamera, intrigera. mahilig pumagitna at pumapel sa mga sitwasyon. (dana
de guzman sa totoong buhay. de loko lang!)

Imuthis

isang espinghe (sphinx) sa kubol sa perya ng Quiapo.

Padre Irene

tagapayo ni Kapitan Tiyago. pinagkakatiwalaan nito, ngunit (sa karaniwang ugali ng karamihan
sa mga prayle sa mga kwento ni Rizal), may lihim na masamang motibo ito.

Isagani

studyante na kasa-kasama ni Basilio. masikap din at nagtagumpay. isa siyang maprinsipyo at

palaban na tao. kung ano ang nasa isip niya, sasabihin agad ng diretso. hindi plastik, malakas
ang loob. cya ang kasintahan ni Paulita Gomez.

Juanito Pelaez

bata na mayaman ang pamilya, pero mahina ang utak at mayabang.

oportunista, nauunang tumiwalag kapag nagkakagulo na ang sitwasyon.

Juli

anak ni Tales, kasintahan ni Basilio. isa siyang taong mapagpaniwala sa milagro at himala kung
kaya't napapasubo siya sa alanganin at mapanganib na sitwasyon. (angela mendoza sa "Bulong:
Habi ng Dila")

Kapitan Heneral

pinakamataas na nagrarankong opisyales sa buong Pilipinas. pero miske eto ang kaso, nagiging
sunud- sunuran parin lang sya ke Simoun. wla cyang sariling kapasidad mamalakad ng bansa at
un na nga, ang dali niya madala sa.. habi ng dila (jerry karseboom sa "Bulong: Habi ng Dila")
**pasalamat ke Anthony sa pagbigay pansin dito

Mataas na Kawani

sundalong mataas ang pusisyon, marangal na tao, laging patas kung lumaban

Mr. Leeds

salamangkero at namumuno sa kubol sa perya ng Quiapo. matalik na kaibigan ni Simoun.

Makaraeg

mayaman na studyante, matino, madaming kaibigan, bukas-palad.

Matanglawin

isang malupit na tulisan. maraming pinapatay na tao.

see Kabesang Tales.

Ginoong Pasta

isang negosyante at abogado na nanggaling sa hirap, nagsikap at namumuhay na ngayon ng

marangya.
sanggunian ng mga prayle. sipsip din sa mga Kastila, takot mawalan ng pabor mula sa mga to.

Paulita Gomez

kasintahan ni Isagani. napakagandang babae. pag nakita mo daw ay mai-inlab ka na agad. ganun
daw siya ka-chik.

Pecson

masipag pero pesimista, negatibo ang tingin sa lahat ng bagay

Placido Penitente

isang mabuting studyante, matalino, marunong, masipag. katulad niya si Isagani dahil palaban
siya at naiiba.

Quiroga

isang negosyanteng intsik. kailangan me makukuha siya sa bawat gawin niya. matalik na
kaibigan ni Simoun.

Sandoval

isang Kastilang studyante pero sumusuporta sa pagpapatayo ng Academia de Castellano

Tata Selo

ama ni Tales, lolo ni Juli. mabuting tao ngunit dinatnan ng matinding kalbaryo sa buhay.

Simoun

mestizong lalaki na kahit walang posisyon sa gobyerno ay malaki parin ang impluwensya sa mga
tao na nandito. kinatatakutan maging ng Kapitan Heneral.
siya rin si Crisostomo Ibarra mula sa Noli Me Tangere. nagpayaman muna at nagbalik upang
magsagawa ng malawakang paghihiganti laban sa mga kastila. palagi nyang motibo pasiklabin
ang galit sa damdamin ng mga tao para tulungan siya sa kanyang rebolusyon. (apang florescio sa
"Bulong: Habi ng Dila")

Sinong

kutserong pinoy. napag-initan siya at nabugbog sa araw ng pasko.

Kabesang Tales

anak ni Tata Selo, ama ni Juli. cabeza de barangay. ayaw niyang maging cabeza dahil kapag may
hindi nagbayad ng buwis, siya ang magaabono nito. malakas na tao, may kapasidad sa kung anuanong larangan lalo na sa paglaban.

Tano

isang Pilipino na naging gwardya sibil. hindi nya kasundo ang kanyang ama sa kanilang pananaw
sa sitwasyon ng bansa.
ama niya ay walang iba kundi si Kabesang Tales.

Kapitan Tiyago

nagmula pa sa Noli Me Tangere. mabuti at matagumpay na tao. maraming kakilala at sikat dahil
sa kanyang kabutihan. naging mabuting "benefactor" at kaibigan kay Basilio, pinag-aral niya ito.

Donya Victorina

matandang babae. bilasa na. gurang. (chris dizon sa "Bulong: Habi ng Dila"). gusto niyang siya
lang ang pinagnanasaan ng mga lalaki kaya pilit na nagpapapansin ngunit di naman pinapansin.