Globalizimi

www.el-hikmeh.net

GLOBALIZIMI

Mr. Rejhan Neziri

A. Prkufizimi
N fillim duhet t bjm dallimin midis termave globalizm (globalism) dhe globalizim,
globalizacion (globalization). Globalizmi, n thelbin e tij, prshkruan dhe shnon jo m tepr se
nj bot e cila karakterizohet me rrjete t lidhjeve q i kaprcejn hapsirat multi-kontinentale.
Prkundr ksaj, globalizimi shnon rritjen ose zvoglimin n shkall t globalizmit. Ai
fokusohet n forcat, dinamizmin ose shpejtsin e ktyre ndryshimeve. Globalizmi, pra, e
prshkruan realitetin e t qent i ndrlidhur, kurse globalizimi prfshin shpejtsin n t ciln
kto lidhje shtohen apo paksohen. 1 Ne ktu do t merremi me konceptin globalizim*, edhe pse
pr t njjtn dukuri shpesh e hasim edhe termin globalizm, sidomos e hasim t prdoret si nj
rrym apo tendenc e cila e mbshtet fort procesin e globalizimit.
sht e vrteta, ekzistojn shum prkufizime (definicione) pr at se sht n t vrtet
globalizimi dhe lirisht mund t thuhet se kto prkufizime n t shumtn e rasteve jan tepr
subjektive dhe varen nga prvoja dhe pozita e prkufizuesit, n ai ka mendime e qndrime pro
ose anti-globaliste.
Nj definicion tipik mirpo kufizues mund t merret nga Fondi Monetar Ndrkombtar (FMN
ose IMF), i cili e thekson ndrvarsin ekonomike gjithnj n rritje t vendeve rreth e prqark
bots prmes shtimit t vllimit dhe shumllojshmris s transaksioneve tej-kufitare n mallra e
n shrbime, rrjedhjen e lir ndrkombtare t kapitalit si dhe shprndarjen tejet t shpejt e t
gjer t teknologjis.2
Ky definicion ka t bj m shum me t ashtuquajturin globalizim ekonomik, ndrsa shum t
tjer duken se pajtohen me at se globalizimi m shum sht nj koncept qytetrimi (civilizimi)
me aspektet e ndryshme t tij ekonomike, politike, kulturore dhe teknologjike, t cilt mund t
jen ngusht t grshetuar me njri-tjetrin.
Duke u mbshtetur me sa u tha m lart, mund t themi se Globalizimi sht nj term prfaqsues
pr nj seri komplekse t ndryshimeve ekonomike, sociale, teknologjike, kulturore dhe politike,
q vrehen n ndrvarsin (interdependence), integrimin dhe ndrveprimin (interaction) gjithnj
n rritje midis popujve dhe kompanive n vende t ndryshme t globit, bots.3
Ata q globalizimin e vlersojn si nj zhvillim pozitiv, parimet baz t tij i prmbledhin nn kta
tituj: shekullarizimi, demokracia liberale, ekonomia e tregut t lir dhe shteti juridik kushtetutar.
Disa t tjer kt e shprehin m shkurt me treshin e termave: n fushn e s drejts, revolucioni

Joseph Nye, Globalism Versus Globalization, n: www.theglobalist.com .

Pr kt dukuri n gjuhn frnge prdoret termi Mondialisation, kurse n at arabe el-Awlemeh ().
2
IMF Staff, Globalization: Threat or Opportunity?, 2000, n: www.imf.org .
3
http://en.wikipedia.org/wiki/Globalization
*

Globalizimi

www.el-hikmeh.net

i t drejtave njerzore; n fushn e politiks, demokracia liberale dhe n fushn e ekonomis,

ekonomia e tregut t lir dhe prodhimi i mbshtetur n konkurrenc.4
B. Historiku i globalizimit
Si nj term globalizimi ka filluar t prdoret qysh n vitin 1944, mirpo ekonomistt kan
filluar ta aplikojn aty kah viti 1981. Termi fshat global u afirmua pas botimit t veprs
Understanding Media (Routledge, Londr, 1964) nga autori M. McLuhan. Ndrkaq Theodore
Levitt sht meritori pr farkimin e termit globalizim prmes nj artikulli t tij q ai e shkroi n
vitin 1983 pr Harvard Business Review t titulluar Globalization of Markets (Globalizimi i
tregjeve).5
Meq kjo fjal ka dy kuptime, edhe teknike edhe politike, sht e qart se grupe t ndryshme do
t ken edhe histori t ndryshme t globalizimit.
N trajtimin e historis s globalizimit, disa autor fokusohen n ngjarjet q nga 1492, mirpo
shumica e dijetarve e teoricienve prqendrohen n nj t kaluar shum m t afrt. Ndrkaq
shum m par se viti 1492, njerzit kan filluar ti lidhin bashk vendet e ndryshme t globit n
sisteme t gjera t komunikimit, migrimit e t ndrlidhjes. Ky formim i sistemeve t ndrveprimit
midis globales dhe lokales ka qen nj forc motivuese kryesore n historin botrore. T ktilla
kan qen rastet si: prhapja dhe shtrirja e religjioneve botrore, hinduizmi, budizmi, xhainizmi,
sihizmi, taoizmi, konfuionizmi, jehudizmi, krishterimi, islami etj. ; rruga e mndafsht (silk
road), ekspansioni i Xhengis Kanit, Aleksandrit t Madh; krijimi i perandorive t mdha botrore;
zbulimi i kontinenteve tjera t bots; prhapja e tregtis me skllevr; revolucioni amerikan e
francez; kolonizimi; luftrat botrore; dekolonizimi etj.6
Epoka e par e globalizimit ka filluar me periudhn e standardit t arit** dhe t liberalizimit***
n shek. XIX. E mbshtetur n Pax Britannica dhe n kmbimin e mallrave, kjo epok sht
zhvilluar bashk me industrializimin. Kjo epok thuhet se dobsohet n fazat e fillimit t Lufts
s Par Botrore dhe prfundon me krizn e standardit t arit n vitet e vona 1920 dhe n fillim t
viteve 1930. Vendet q n kt epok u angazhuan n globalizim, prfshir brthamn e Evrops,
disa periferi si dhe disa degzime t Evrops n Amerik e n Oqeani, prosperuan dukshm.
Pabarazia midis ktyre vendeve u zhduk si pasoj e rrjedhjes s lir t mallrave, kapitalit e puns
midis ktyre popujve.
Q nga Lufta e Dyt Botrore e kndej globalizimi sht lvizur nga raundet e negociatave mbi
tregtin, fillimisht nn patronazhin e GATT-it****, q kan uar n nj seri t marrveshjeve pr
ngritjen e kufizimeve n tregtin e lir. Raundi i Uruguait (1984-1995) ka uar te marrveshja pr
4

Mehmet S. Aydn, Kresellemeye Genel Bir Bak, n: grup autorsh, Siyasi, Ekonomik ve Kltrel Boyutlaryla
Kreselleme, Ufuk Kitaplar, Stamboll, 2002, f. 13.
5
Mehmet S. Aydn, po aty, f. 11; http://en.wikipedia.org .

Pr nj histori shum-shum m t hershme t historis s sistemit botror shih sidomos punimin e Andre G. Frank
dhe Barry K. Gills, The Five Thousand Year World System: An Interdisciplinary Introduction, n:
www.rrojasdatabank.org .
6
Shih: A Quick Guide to the World History of Globalization, n: www.sas.upenn.edu/~dludden/global1.htm
**
Standardi i arit sht nj sistem monetar n t cilin njsia ekonomike standarde pr llogari sht nj pesh e
fiksuar e arit, http://en.wikipedia.org .
***
Liberalizmi shnon para s gjithash nj lirim dhe zbutje t kufizimeve t mhershme qeveritare, zakonisht n
fushn e politiks sociale apo ekonomike. http://en.wikipedia.org .
****
GATT (The General Agreement on Tariffs and Trade Marrveshja e Prgjithshme pr Tarifat dhe Tregtin [e
Jashtme]) n fillim sht themeluar nga The Bretton Woods Conference si pjes e nj plani m t madh pr
restaurimin ekonomik pas Lufts II Botrore. GATT-i ka prfshir nj reduktim n tarifat dhe n pengesat tjera
ndrkombtare dhe prgjithsisht konsiderohet si paraardhs i The World Trade Organization (Organizats
Botrore t Tregtis), shih, http://en.wikipedia.org .

Globalizimi

www.el-hikmeh.net

themelimin e Organizats Botrore t Tregtis (OBT ose WTO), pr t ndrmjetsuar n

mosmarrveshjet tregtare. Me qllim t reduktimit t tarifave e t pengesave tregtare jan
nnshkruar edhe nj sr marrveshjesh dy e m shumpalshe, prfshir ktu edhe Marrveshjen
e Mastrihtit (Maastricht Treaty) n Evrop dhe Marrveshjen pr Tregti t Lir n Amerikn
Veriore (The North American Free Trade Agreement - NAFTA*).7
C. Natyra dhe ekzistenca e globalizimit
Ekzistojn diskutime t shumta akademike rreth asaj nse globalizimi sht nj fenomen i vrtet
apo vetm nj artefakt (mit) analitik. Edhe pse termi n fjal sht mjaft i prhapur, shum autor
thon se karakteristikat q i vishen globalizimit sot jan vrejtur edhe m hert n koh t
ndryshme t historis. Pra, shum ka q thon se kto tipare, prfshir edhe rritjen n tregtin
ndrkombtare si dhe rolin gjithnj m t madh t korporatave multinacionale, nuk jan ngulitur
aq thell sa mund t duket se jan.
Disa autor m me ndje e paraplqejn termin internacionalizim sesa globalizim. Te
internacionalizimi, roli i shteteve dhe rndsia e kombeve jan m t mdha, ngase globalizimi n
formn e tij komplete i eliminon shtetet kombtare. Kshtu ata thon se kufijt e shteteve, n
kuptimin m t gjer, jan larg ngritjes s tyre totale prandaj edhe ky proces i globalizimit nuk
ndodh dhe me siguri edhe nuk do t ndodh, duke marr parasysh se n historin botrore
internacionalizimi kurr nuk sht shndrruar n globalizim (Bashkimi Evropian dhe NAFTA
akoma jan duke e provuar rastin e tyre).
Megjithkt, bota gjithnj e m shum po i ndan problemet dhe sfidat q nuk u binden kufijve
t shteteve kombtare, n veanti ndotja e mjedisit natyror si dhe lvizja q publikisht njihet si
anti-globalizim, e cila sht transformuar n nj lvizje pr globalizim nga posht, duke krkuar,
prmes eksperimentimit, forma t organizimit shoqror q i tejkalojn kufijt e shteteve
kombtare dhe demokracin prfaqsuese.
Disa autor t tjer thon se jemi duke kaluar n nj faz planetare t qytetrimit; forma dhe
karakteri i sakt i shoqris globale po kontestohet dhe kjo do t prcaktohet nga zgjedhjet q do
ti bjm n dekadat e ardhshme kritike. Pr shembull, The Global Scenario Group (Grupi i
Skenarit Global)** ka skicuar mendime alternative pr t ardhmen globale, me rast forcat e
tregut ose globalizimi ekonomik jan vetm njri opsion, i vn prball reforms n politik,
bots kala, shkatrrimit, eko-komunalizmit dhe nj paradigme t re vazhdimsie.8
Disa t tjer jan t mendimit se globalizimi sht nj gjeografi e imagjinuar; d.m.th. nj mjet
politik i qeverisjes s neoliberalistve, t cilt tentojn ti prdorin disa pamje e diskurse t
politiks botrore pr ti arsyetuar agjendat e tyre politike.

NAFTA - The North American Free Trade Agreement (Marrveshja pr Tregti t Lir e Ameriks Veriore) sht
themeluar n janar t vitit 1994 nga Kanadaja, SHBA-ja dhe Meksika dhe prbn rajonin m t madh n bot t
tregtis s lir http://www.nafta-sec-alena.org .
7
http://en.wikipedia.org .
**
The Global Scenario Group sht themeluar n vitin 1995 nga The Stockholm Environment Institute pr t
angazhuar nj grup t dalluar e t ndryshm ndrkombtar n nj shqyrtim t prospekteve pr zhvillimin botror n
shekullin 21. Shih m gjersisht: www.gsg.org .
8
Shih web faqen Global Issues That Affect Everyone: www.globalissues.org .

Globalizimi

www.el-hikmeh.net

. Karakteristikat e globalizimit
Globalizimi / internacionalizimi sht identifikuar me nj numr prirjesh, shumica prej t cilave
kan mund t zhvillohen q nga Lufta II Botrore. Kto prfshijn nj lvizje m t madhe
ndrkombtare t t mirave, t parave, t informatave e t njerzve, si dhe prfshijn zhvillimin e
teknologjis, organizatave, t sistemeve juridike e t infrastrukturs q e lejojn dhe mundsojn
nj lvizje t ktill.
N vazhdim do t prmendim veorit kryesore t ktij procesi t manifestuar n jetn
ekonomike, kulturore, juridike e teknologjike.
1. N nivelin ekonomik globalizimi shfaqet n:
- rritjen e tregtis ndrkombtare n nj shkall shum m t shpejt sesa rritja e
ekonomis botrore,
- shtimin e rrjedhjes ndrkombtare t kapitalit prfshir edhe investimet e jashtme
direkte,
- lidhjen e marrveshjeve ndrkombtare q kan shkaktuar krijimin e organizatave si
WTO* (Organizata Botrore e Tregtis) dhe t karteleve ekonomike si sht
OPEC,**
- zhvillimin e sistemeve globale financiare,
- rritjen e rolit t organizatave ndrkombtare si jan WTO, WIPO***, IMF**** q
merren me transaksione ndrkombtare,
- shtimin e praktikave ekonomike si outsourcing (prdorimi i burimeve t jashtme) dhe
offshoring (zhvendosje e proceseve t biznesit nga nj vend n tjetrin) nga korporatat
multinacionale...
2. N nivelin kulturor globalizimi shfaqet n:
- shkmbimin kulturor gjithnj m t madh ndrkombtar,
- prhapjen e multikulturalizmit si dhe pranimin m t mir individual n
shumllojshmrin kulturore, pr shembull prmes eksportimit t filmave t
Hollywoodit e t Bollywoodit. Megjithkt, kultura e importuar leht mund tia zr
vendin kulturs lokale duke shkaktuar me kt rast reduktimin e shumllojshmris
*

WTO - The World Trade Organization sht organizata e vetme globale internacionale e cila merret me rregullat e
tregtis midis kombeve. sht themeluar n Gjenev t Zvicrs m 1 janar 1995. M gjersisht shih: www.wto.org .
**
OPEC - The Organization of the Petroleum Exporting Countries (Oranizata e Vendeve Transportuese t Nafts)
sht nj organizat e prhershme, ndrqeveritare e themeluar n Konferencn e Bagdadit 10-14 shtator 1960, nga
ana e Iranit, Irakut, Kuvajtit, Arabis Saudite dhe Venezuels. M von ktyre pes antarve nismtar u
bashkngjiten edhe tet t tjer: Katari (1961); Indonezia (1962); Libia (1962); Emiratet e Bashkuara Arabe (1967);
Algjeria (1969); Nigeria (1971); Ekuadori (19731992) dhe Gaboni (19751994). OPEC-u zyrat qendrore t tij n
pes vitet e para t themelimit i ka pasur n Gjenev, Zvicr, kurse q nga 1 shtatori 1965 e kndej i ka n Vjen t
Austris. Shih, www.opec.org .
***
WIPO - The World Intellectual Property Organization (Organizata Botrore e Pronesis Intelektuale) sht nj
agjenci e specializuar e Kombeve t Bashkuara. Ajo i dedikohet zhvillimit t nj sistemi t balancuar e t
pranueshm t pronsis intelektuale ndrkombtare, e cila e shprblen krijimtarin, e stimulon zbulimin e risive
dhe e mbshtet zhvillimin ekonomik duke e ruajtur interesin publik. WIPO sht themeluar nga Konventa WIPO n
vitin 1967 me nj mandat nga shtetet antare pr ta promovuar mbrojtjen e pronsis intelektuale n bar botn
prmes bashkpunimit midis shteteve dhe organizatave t ndryshme ndrkombtare. Zyrat e ksaj agjencie gjenden
n Gjenev t Zvicrs. Shih m gjer, www.wipo.int .
****
IMF - The International Monetary Fund (Fondi Monetar Ndrkombtar) sht themeluar n vitin 1945 pr ti
ndihmuar shndetit t ekonomis botrore. Me zyrat e tij n Uashington DC, ai udhhiqet dhe mban prgjegjsi
prpara 184 vendeve t cilat e prbjn antarsin e tij pothuaj globale. M gjer shih, www.imf.org .

Globalizimi

www.el-hikmeh.net

prmes hibridizimit ose madje edhe prmes asimilimit. Forma m e spikatur e ksaj
sht westernizimi (perndimizimi), mirpo gjithashtu ndodh edhe sinicizimi ose
sinifikimi (asimilimi gjuhsor apo kulturor i termave dhe koncepteve n gjuhn apo
kulturn kineze),
- udhtimin dhe turizmin gjithnj m t madh ndrkombtar,
- imigrimin m t madh, prfshir edhe imigrimin ilegal,
- shtrirjen e prodhimeve t gatshme lokale (p.sh. ushqimit) n vende t tjera (shpesh t
adaptuara ndaj kulturs s atyre vendeve),
- modat (trillet) botrore dhe n kulturat pop(ullore) si jan Pokemon, Sudoku, Numa
Numa, Origami, Serit idole, YouTube, My Space, Messenger dhe shum t tjera.
- ngjarjet botrore t sportit si sht Kupa Botrore e FIFA-s (Federata
Ndrkombtare e Futbollit) dhe lojrat olimpike,
- formimin ose zhvillimin e nj sr vlerash universale...
3. N nivelin teknik / juridik globalizimi manifestohet n:
- zhvillimin e nj infrastrukture globale pr telekomunikim dhe n rrjedhjen m t
madhe t t dhnave prtej kufirit, duke prdor teknologjin si internetin, satelitt
pr komunikim, fijet optike t nndetseve dhe telefonat celular,
- shtimin e numrit t standardeve t zbatuara n shkall globale, p.sh. ligjet pr t
drejtat e autorit (copyright laws) dhe patentat,
- iniciativn e shum avokatve pr themelimin e gjykatave ndrkombtare pr krime
lufte dhe lvizjeve ndrkombtare pr drejtsi, si pr shembull kemi ICC - The
International Criminal Court (Gjykatn Ndrkombtare pr Krime Lufte) dhe ICJ
The International Court of Justice (Gjykata Ndrkombtare)...9
Shpesh thuhet se madje edhe terrorizmi ka psuar nj globalizim, me sulmet n vendet e jashtme
q nuk kan lidhje t drejtprdrejta me vendin am.10 Mendime e sidomos deklarata t ktilla sot
dgjohen nga shum politikan aneknd bots, lufta kundr terrorizmit global etj...
D. Pro-globalizimi (Globalizmi)
Mbshtetsit e globalizimit demokratik her-her quhen edhe pro-globalist. Ata konsiderojn
se faza e par e globalizimit, e cila ka qen me orientim tregtar, duhet t kompletohet nga nj faz
e ngritjes s institucioneve globale politike q do ta prfaqsojn vullnetin e qytetarve
botror. Dallimi prej globalistve t tjer sht se kta nuk prcaktojn paraprakisht ndonj
ideologji q do ta drejtonte kt vullnet, ka i lihet zgjedhjes s lir t ktyre qytetarve prmes
nj procesi demokratik.
Mbshtetsit e tregtis s lir theksojn se teorit ekonomike t prfitimit komparativ sugjerojn
q tregtia e lir on n nj akordim efektiv t burimeve, me ka t gjitha vendet e involvuara n

9
10

http://en.wikipedia.org .
Shih Keith Porter, The Future of Terrorism, n: http://globalization.about.com dhe Asta Maskaliunaite,
Terrorism and Globalization: Recent Debates, n: http://venus.ci.uw.edu.pl .

Globalizimi

www.el-hikmeh.net

kt tregti do t prfitojn. Marr n prgjithsi, kjo shpie te mimet m t ulta, punsimin m t

madh dhe rendimentet m t larta.
Vullnetaristt dhe ithtart e tjer t kapitalizmit laissez-faire thon se shkallt m t larta t liris
politike dhe ekonomike n form t demokracis dhe kapitalizmit n botn e zhvilluar jan dy
caqe n vetvete dhe po ashtu krijojn nivele m t larta t kamjes materiale. Kta globalizimin e
shohin si nj prhapje dhe shtrirje t dobishme t liris dhe kapitalizmit.
Kritikt thon se lvizja anti-globaliste prdor dshmi anekdotike pr ti mbshtetur pikpamjet e
saj dhe se statistikat gjithbotrore n t vrtet e mbshtesin fort globalizimin:
-

Prqindja e njerzve q n vendet n zhvillim jetojn me t ardhura nn 1 $ amerikan n

dit sht prgjysmuar brenda vetm njzet viteve11, edhe pse disa kritik jan t
mendimit se duhen studiuar m mir e m thell ndryshoret pr matjen e varfris.12

Jetgjatsia thuajse sht dyfishuar n vendet n zhvillim q nga Lufta II Botrore dhe ka
filluar ta mbyll hendekun me vendet e zhvilluara ku prmirsimi ka qen m i vogl.
Vdekshmria e fmijve ka rn n do rajon t bots n zhvillim.13 Pabarazia e t
ardhurave pr botn si trsi po zvoglohet.14

Demokracia sht shtuar n mnyr dramatike nga pothuajse asnj komb me t drejt
universale t vots n vitin 1900 deri te 62.5 % te t gjitha kombet n vitin 2000.15

Mes viteve 1950 1999, shkrim e leximi sht shtuar nga 52 % n 81 % t bots. Femrat
e prbnin hendekun m t madh: shkrim-leximi i femrave si nj prqindje e shkrimleximit t meshkujve sht rritur nga 59% n vitin 1970 n 80% n vitin 2000.

Prqindja e fmijve si forc puntore ka rn nga 24% n vitin 1960 n 10% n vitin
2000.

Tendenca t njjta vrehen edhe n fushn e energjis elektrike, veturave, radiotelevizioneve, telefonave etj. pr kok banori, si dhe prqindja e atyre q furnizohen me
uj t pijshm.16

Megjithkt, disa nga kto prmirsime mund t mos jen pasoj e globalizimit, ose mund t
jen t mundshme edhe pa formn aktuale t globalizimit.
Disa pro-kapitalist jan po ashtu kritik ndaj Banks Botrore dhe FMN-s, duke thn se kto
dy institucione jan burokraci t korruptuara q kontrollohen dhe financohen nga ana e shteteve e
jo nga ana e korporatave. Shum hua u jan dhn diktatorve t cilt asnjher nuk i kan
realizuar reformat e premtuara dhe t cilt ia kan ln popullit t thjesht q ti paguaj ato m
von.
Disa t tjer, si senatori Douglas Roche, globalizimin e shohin thjesht si nj gj t
pashmangshme dhe e prkrahin krijimin e institucioneve si t nj Asambleje Parlamentare t
Kombeve t Bashkuara t zgjedhur drejtprdrejt, pr t ushtruar mbikqyrjen mbi institucionet e
pazgjedhura ndrkombtare.17

11

Shih m gjersisht, http://iresearch.worldbank.org .

Shih p.sh. Michel Chossudovsky, Global Falsehoods: How the World Bank and the UNDP Distort the Figures on
Global Poverty, n: www.transnational.org .
13
Guy Pfefferman, The Eight Losers of Globalization, n: www.theglobalist.com .
14
David Brooks, Good News about Poverty, n: www.columbia.edu .
15
Shih Freedom House, www.freedomhouse.org .
16
Charles Kenny, Why Are We Worried About Income?, n: www.sciencedirect.com .
17
http://en.wikipedia.org .
12

Globalizimi

www.el-hikmeh.net

DH. Anti-Globalizimi (Drejtsia Globale)

Kritikt e aspekteve ekonomike t globalizimit e kontestojn at se globalizimi sht, ashtu si
dshirojn ithtart e tij ta kuptojn, nj proces i paprkulur q rrjedh natyrshm nga nevojat
ekonomike t secilit. Kritikt n mnyr tipike theksojn se globalizimi sht nj proces q
diktohet nga imperativet e elits, dhe n mnyr tipike e diskutojn mundsin e institucioneve
dhe politikave alternative globale, t cilat, besojn ata, do ta adresojn krkesn morale t klasave
t varfra e puntore aneknd globit si dhe shqetsimet pr mjedisin n nj mnyr shum m t
drejt. 18
Sa i prket shtjes s diskutueshme mbi migrimin global, diskutimet rrotullohen rreth dy pikave:
rreth shkaqeve, n far mase migrimi global sht vullnetar apo jovullnetar, i domosdoshm apo
jo i domosdoshm, dhe rreth pasojave, nse sht kjo e dobishme, apo ka ndonj mim shoqror
dhe ambiental. Ithtart e globalizmit priren ta shikojn migrimin thjesht si nj proces me rast
puntort jakbardh dhe jakblu mund t shkojn nga nj vend n tjetrin pr ti kryer shrbimet
e tyre, ndrkaq kritikt priren ti theksojn rastet negative si pasiguria ekonomike, politike dhe
ambientale, dhe si nj efekt t dukshm negativ e citojn lidhshmrin midis migracionit dhe
rritjes enorme t lagjeve t varfra (varosheve) n vendet n zhvillim.19
Aspekte t ndryshme t globalizimit shihen si t dmshme nga aktivist t interesit publik si dhe
nga nacionalistt e fuqishm t shtetit. Kjo lvizje nuk ka nj emr t prbashkt. Termi antiglobalizim sht nj term q m shum e preferojn mediet: Kjo mund t oj n disa
ngatrrime, sepse aktivistt i kundrshtojn vetm disa aspekte apo forma t globalizimit, e jo
vet globalizimin. Vet aktivistt, pr shembull Noam Chomsky, kan thn se ky emr sht i
pakuptimt, ngase qllimi i ksaj lvizjeje sht globalizimi i drejtsis (shtrirja e drejtsis
sociale n mbar globin). N fakt, lvizja pr drejtsi globale sht nj emr i prbashkt.
Shum aktivist ndrkaq bashkohen nn sloganin nj bot tjetr sht e mundur.
Ka nj sr llojesh t anti-globalizimit. N prgjithsi, kritikt thon se rezultatet e globalizimit
nuk jan ato q jan predikuar kur kan filluar prpjekjet pr shtimin e tregtis s lir, dhe se
shum institucione t involvuara n sistemin e globalizimit nuk i kan marr n konsiderat
interesat e popujve t varfr, klasn puntore si dhe ambientin.
Argumentet ekonomike t teoricienve t tregtis s ndershme thon se tregtia e lir e pakufizuar
u shkon n interes atyre me forc financiare (pra t pasurve) n dm t t varfrve.
Shum t tjer e shohin globalizimin si nj promovim t agjends korporatiste, e cila ka pr
synim ndrydhjen dhe shkurtimin e lirive individuale n emr t fitimit. Ata po ashtu pohojn se
shtimi i autonomis dhe fuqizimi i entiteteve korporative n mnyr t shkallshkallshme e
formson politikn e shteteve-kombe.
Disa grupe anti-globaliste pohojn se globalizimi pashmangshm ka nj karakter imperialistik,
sht njra prej arsyeve shtytse t lufts n Irak dhe i detyron kursimet q t rrjedhin drejt
SHBA-ve e jo drejt vendeve n zhvillim e sipr; mund t thuhet se globalizimi n kt kuptim
sht nj term tjetr pr nj form t amerikanizimit, saq nga disa vrojtues besohet se SHBA-t
mund t jen njri nga shum shtete (nse jo edhe i vetmi) q vrtet prfitojn nga globalizimi.
Disa pohojn se globalizimi e imponon ekonomin e mbshtetur n borxhe, ka rezulton me
rritjen e paparashikueshme t borxheve e t krizave t borxheve.
Kriza financiare n Azin Juglindore q filloi n vitin 1997 n ekonomin relativisht t vogl, t
ngritur me borxhe t Tajlands por q shum shpejt u prhap n Malajzi, Indonezi, Koren e
18
19

www.forumsocialmundial.org.br .
UN-HABITAT, Cities and Globalization: A Race to the Bottom?, n: www.unhabitat.org .

Globalizimi

www.el-hikmeh.net

Jugut dhe eventualisht n nj rrip t gjer botror, i shfaqi rreziqet e reja dhe paqndrueshmrin
n tregjet e globalizuara q ndryshojn n mnyr rapide*. Parat shptimtare t FMN-s kan
ardhur me kushtzime pr ndryshime politike n vend dhe kjo nga kritikt sht par si nj minim
i sovranitetit nacional sipas mods neo-kolonialiste.
Shum institucione globale q kan ndikim t madh ndrkombtar as q udhhiqen n mnyr
demokratike e as q lidert e tyre jan zgjedhur n mnyr demokratike. Prandaj, sipas disave ata
konsiderohen si forca mbikombtare jodemokratike.
Kundrshtimi kryesor i bhet globalizimit t papenguar (neoliberal; kapitalizmit laissez-faire), q
udhhiqet nga qeverit dhe nga ato q supozohet t jen kuazi-qeveri (si FMN-ja dhe Banka
Botrore**) dhe t cilat me sa duket nuk merren n prgjegjsi nga popullatat q ato i qeverisin
dhe q n vend t ksaj ata kryesisht u prgjigjen interesave t korporatave. Shum konferenca t
mbajtura nga ministrat e tregtis dhe t financave t vendeve q e prbjn thelbin e kombeve t
globalizimit zhvillohen nn protesta t mdha, her-her t dhunshme, nga kundrshtart e
globalizmit t korporatave.
Disa aktivist t anti-globalizimit e kundrshtojn faktin se globalizimi aktual i globalizon
parat dhe korporatat, e jo edhe njerzit dhe sindikatat. Kjo mund t vrehet n kontrollin e rrept
t imigrimit n pothuajse t gjitha shtetet, si dhe nga mungesa e t drejtave t puntorve n
shum vende t bots n zhvillim e sipr.
Nj kamp tjetr akoma m konservativ q e kundrshtojn globalizimin jan nacionalistt shtetcentrik t cilt kan frik se mos globalizimi po e zvendson rolin e kombeve n politikn
globale dhe organizatat joqeveritare po i plason si forca q i tejkalojn kufijt e kombeve t
caktuara individuale.
Kjo lvizje sht shum e gjer, duke prfshir grupet kishtare, fraksionet nacional liberale,
partit majtiste, ambientalistt, sindikalistt e fshatarve, grupet anti-raciste, anarkistt,
prkrahsit e rilokalizimit etj. Shumica prej ktyre jan reformist (q e prkrahin nj form m
humane t kapitalizmit), ndrkaq t tjert jan m tepr revolucionar (q pretendojn se at q
ata e besojn sht nj sistem shum m human sesa kapitalizmi). Shum e kan qortuar
mungesn e bashkimit dhe drejtimit brenda lvizjes, mirpo disa si Noam Chomsky kan
deklaruar se kjo munges e centralizimit n fakt mund t jet nj forc.
Protestat e lvizjes pr drejtsi globale i kan detyruar takimet e larta (samitet) ndrkombtare t
mbahen larg qyteteve t mdha ku mbaheshin zakonisht, n lokacione t vetmuara ku protestat
jan t pamundshme.
Matja e globalizimit
Se n far mase sht globalizuar nj shtet-komb apo nj kultur brenda nj vitit t caktuar deri
von kohve t fundit sht matur prmes prfaqsuesve t thjesht si rrjedhja e tregtis, migrimi
ose investimi i drejtprdrejt nga jasht. Nj qasje shum m e sofistikuar pr matjen e
globalizimit sht indeksi bashkkohor i kalkuluar nga instituti zviceran pr hulumtime (think

M tepr rreth ksaj krize shih: Mahatir Muhamed, Nj marrveshje e re pr Azin, BFI-FSHI, Shkup, 2004.
Banka Botrore - The World Bank sht nj burim vital pr ndihm financiare dhe teknike pr vendet n
zhvillim aneknd bots. Ajo nuk sht nj bank n kuptimin e zakonshm t fjals. M zanafilln n vitin 1944
dhe me selin e saj n Washington DC, ajo sht e prbr nga dy institucione unike pr zhvillim e pranuar nga 184
vende t bots: Banka Ndrkombtare pr Rindrtim dhe Zhvillim (The International Bank for Reconstruction and
Development-IBRD) dhe Asociacionit Ndrkombtar pr Zhvillim (International Development Association - IDA).
M gjersisht shih: www.worldbank.org .

**

Globalizimi

www.el-hikmeh.net

tank) KOF*. Indeksi n fjal i mat tri dimensionet kryesore t globalizimit, at: ekonomik, social
dhe politik. Krahas tre treguesve pr matjen e ktyre dimensioneve, kalkulohet edhe nj indeks i
prgjithshm i globalizimit dhe nn-tregues q u referohen rrjedhave aktuale ekonomike,
kufizimeve ekonomike, t dhnave pr kontakt personal, t dhnave rreth rrjedhave informative si
dhe t dhnave rreth lidhjeve kulturore. T dhnat jepen n baz vjetore pr 122 vende. Sipas
ktij indeksi, vendi m i globalizuar n bot sht SHBA-ja, e pasuar nga Suedia, Kanada,
Mbretria e Bashkuar dhe Luksemburgu. Vendet m pak t globalizuara sipas indeksit t KOF-it
jan Togoja, adi dhe Republika e Afriks Qendrore.20

KOF Konjunkturforschungsstelle: www.kof.ch/globalization .

http://en.wikipedia.org .

20