SCENE 1

Setting: Kumakain sa hapag. Nasa magkabilang dulo si Ibarra at Alkalde. Sa kanan

ni Ibarra si Maria Clara at sa kaliwaang eskribano. Tapos yung Alperes, Kapitan,
prayle, mga dalaga kahit saan. Naguusap at kumakain ang lahat. Biglang darating si
Padre Damaso. Tatayo ang lahat.
Characters:
Damaso-Carlo

Ibarra-Jonil

Alkalde-Harvey

Maria Clara-Julianne

eskribano-Daang

DAMASO: Magpatuloy kayo mga ginoo, kung kayoy may pinaguusapan. Uupo
lahat.
ALKALDE: Nagsasalita si G. Ibarra nang kayoy dumating. Nagpapasalamat siya sa
lahat ng tumulong sa kaniyang balak pati na ng arkitekto.
DAMASO: Wala akong nalalaman sa arkitektura, at walang kabuluhan sa akin ang
mga arkitekto pati ng mga hangal na tumatangkilik sa kanila. Ako ang gumuhit ng
plano ng simbahang iyan t hinangaan ng isang mangangalakal ng hiyas na nkituloy
sa simbahan. Upang makagawa ng plano ay sukat na magkaroon ng dalawang
daling noo.
ALKALDE: Ipagpalagay natin, kapag magtatayo ng malkaing gusali, tulad ng
paaralan, kailangan ng isang dalubhasa.
DAMASO: Ano bang dalubhasa! Perrito ang mangangailangan ng isang perrito.
Kailangang higitan ang kamangmangan ng isang indiyo, na nakapagtatao ng sarili
niyang bahay, upang makapagtayo ng apat na dingding na bato at lagyan ng atip
na kabuuan ng paaralan?
Ang lahat ay mapapatingin kay Ibarra na nakikipagusap kay Maria Clara
DAMASO: Pakinggan ninyo. Isang uldog naming ang nakapagtapos sa isang
mabuting ampunan nang walang malaking nagugol. Naipagawa niya ito nang
mahusay sa bayad na walong kuwalta lamang. At silay nanggaling sa ibang bayan!
Iyan ang kailangang gawin sa mga manggagawa at di paris ng pinaiiral ng ilang
palalong mestisilyo na nagbabayad sa kanila ng tatlong bahagi o isang salapi.
ALDALDE: walong kuwalta lamang ang ibinayad? Hindi yata mangyayari ang
gayon!
DAMASO: Totoo, at dapat iyon ang pamarisan ng mabuting Kastila.
ALKALDE: Datapwat, Padre Damaso!

DAMASO: Alam na ninyo kung ano ang indiyo, kapag natuto nang bahagya
nagmamarunong na. lahat ng mga hangal na napasasa-Europa
ALKALDE: Hintay muna kayo, Padre
DAMASO: Magsisipagbayad silang lahat. Ang Diyos ang makapamamahala, at
kailangan maging bulag upang huwag itong mamalas. Ngayon pay pinarurusahan
na ang ama ng mga ganyang taksil; mamamatay sa bilangguan na parang
Biglang tatayo si Ibarra at susuntukin di Padre Damaso sa ulo. Susubukan
niyang tumayo pero hahawakan siya ni Ibarra sa leeg.
IBARRA: Layo kayo! Kukuha ng kutsilyo at itututok kay Padre. Hindi kayo
nagsisikibo, kayat ako ang magsasalita. Iniwasan ko ang taong ito, ngunit siyay
dinala rito ng DIyos. Humatol ang Diyos. Panatag ang tibok ng puso ko at ang
kamay koy walang nginig. Mayroon ba sa inyong hindi nagmamahal sa kaniyang
ama at namumuhi sa kanyang alalal kahit na siyay isang aba? Nakita mo na?
Narinig mo ba ang katahimikang iyan? Kampon ng Diyos ang sagisag ng
kapayapaan at sa mga labi moy nunukal ang kabanalan at pananampalataya,
ngunot ang puso moy puno ng lusak. Hindi mo marahil nababatid ang kahalagahan
ng isang ama, naalaala mo sana ang ama mo. Sa kapal ng taong inaalipusta mo
wala kang katulad. Susubukang lumapit ng mga tao kay Ibarra. Magsilayo
kayo. Natatakot ba kayong mabahiran ng masamang dugo ang aking mga kamay?
Pakinggan ninyo ako, mga pari at mga hukom na nagpapalagay na kayoy higit sa
lahat. Ang ama koy isang taong marangal; siyay isang mabuting mamamayan,
itanong ninyo sa mga taong iyan. Naghirap siya dahil sa akin at sa ikagiginhawa ng
bayan. Ang kanyang dulang ay hindi nagkait sa sinumang lumapit sa kanya o sa
mga dayuhan. Siyay mabuting Kristiyano sapagkat hindi nang-aapi sa mga
naghihikahos. Pati nitoy pinagmamagandahang-loob pinatuloy, pinakain, at
tinawag na kaibigan. Ano ang iginanti ninyo? Pinalibhasa at pinag-usig ang aking
ama. Tinangkilik nito ang kamangmangan, sinangkapan ang banal niyang tungkulin,
at nilapastangan ang libingan ng ama ko. Hindi pa nasiyahan dooy pinag-uusig pati
ako. Kaninang umagay sinalaula niya ang pulpit at akoy inalipusta, ngunit di ako
umimik. Ngayon namany naparito upang akoy guluhin at ipalasap sa akin ang
mahayap na pag-upasala sa alaala ng aking ama. Mga pari at mga hukom, nadaram
baga ninyo ang hirap ng inyong mga magulang sa pagpupuyat, sa
paghahanapbuhay, at sa pag-iisip ng anumang ikagagaling ninyo, magdusa sa isang
bilangguan, manabik sa inyo sa bawat sandal, habang siyay may sakit at kayo
namay nasa malayong bayan? Sa gayong kalagayan ano ang inyong gagawin kung
malaman ninyong dinungisan ang kaniyang alaala at nilapastangan ang kaniyang
libingan? Bakit hindi kayo magsalita?... Kung gayoy kinikilalala ninyo ang mga
pagkakasala nito!
Iaangat niya ang kamaya niya para saksakin si Padre pero pipigilan siya
ni Maria Clara bebs niya.

SCENE 2

Nasa lawa si Elias at Ibarra. Nakasakay sa Bangka. Ikukuwento dito ni

Elias yung mga nangyari. Habang nagkukuwento siya ay nangyayari yung
mga sinasabi niya. Parang flashback.
ELIAS: May anim na pung tan na ngg ayng nananahan ang aking nunng lalaki sa
Maynila, at nagllingcod na tenedor de libros sa bahay ngg isng mangg angg alacal na
castil. Batang-bat ngg panahng iyon ang aking nunng lalaki may asawa at may
isng anc na lalaki. Isng gabi, hindi maalaman cung an ang dahil, nagalab ang
almacen, lumakit ang apy sa boong bahay at sa ibng maraming mgg a calapit.
Hindi mabilang ang halag ngg mgg a natupoc at nawal, hinanap ang may sla, at
isinumbng ngg mangg angg alacal ang aking nun. Nawalng cabuluhn ang canyng
pagtutol, at palibhasa'y dukh at hindi macapagbayad sa mgg a balitng abogado,
siya'y hinatulang palin sa hayg at ilibot sa mgg a daan sa Maynil. Hindi pa
nalalaong guinagawa pa ang parusang itng pang-imb, na tinatawag ngg
bayang cabayo y vaca, na macalilibong higuit sa camatayan ang casaman. Ang
aking nun, na tinalicdan ngg lahat, liban na lamang sa canyang bat pang asawa,
ay iguinapos sa licod ngg isng cabayo, na sinusundan ngg caramihang malulupit at
pinal sa bawa't pinagcacacurusan ngg dalawng daan, sa harp ngg mgg a taong
canyang mgg a capatd, at sa malapit sa maraming sambahan sa isng Dios ngg
capayapan. Nang mabusg na ngg culang palad, na magpacailan ma'y imbi na't
walang capurihn, ang panghihiganti ngg mgg a tao, sa pamamag-itan ngg canyang
dug, ngg mgg a pahirap na guinaw sa canya at ngg canyang mgg a pagsigw,
kinailangg ang cunin siya sa ibabaw ngg cabayo, sapagca't hinimaty, at maano na
sanang namaty na ngg ngg ptuluyan! Sa is riyan sa mgg a pinacahayop na
calupitn, siya'y pinawaln; nawalng cabuluhng mamanhic sa bahy-bahy,
bigyn ngg gwain ngg lims ang asawa niyang ngg panahng iyo'y bunts, at ngg
canyang maalagaan ang asawang may sakt at ang cahabaghabag na anc. Sino
ang magcacatiwala sa asawa ngg isng lalaking mnununog at inimb. Napilitan ngg
ang babaing calacalin ang canyng catawan! Oh, huwag cayng mabahal! ang
pangg angg alacal sa catawan niya'y hindi na casiraang puri sa canya at hindi na rin
casiraang puri sa canyng asawa; napugnw ngg laht ang capurih't ang cahihiyan.
Gumalng ang lalaki sa canyng mgg a sgat at naparito at nagtagong casama ang
canyng asawa't anc na lalaki sa mgg a cabunducan ngg lalawigang it. Nangg anac
dito ang babae ngg isng latnglatng sanggol at puspos ngg mgg a sakit, na
nagcapalad na mamaty. Nanahn pa sila ritong may ilng buwn, sacdl ngg
carukhan, hiwaly sa laht ngg tao, kinapopootan at pinangg ingg ilagan ngg laht. Nang
hindi na matiis ngg aking nun ang gayng lubhng carukhan, at palibhasa'y hindi
niy taglay ang catapangg an ngg loob ngg canyng asawa, siy'y nagpacamaty, sa
walng casng laking sam ngg canyng loob ngg makita niyang may sakit at walng
sumaclolo't mag-alaga. Nabulc ang bangcy sa mat ngg anc na lalaking bahagy
na lamang macapagalaga sa may sakt na ina, at ang casaman ngg amy ang

siyng nagcnulo sa justicia. Sinisi ang aking nunong; babae't hinatlang magdusa,
dahil sa canyng hindi pagbibigay alam; pinaghinalaa't pinaniwalaang siy ang
pumaty sa canyng asawa, sapagca't an ang hindi gagawin ngg asawa ngg isng
imb, na pagcatapos ay nagbil ngg canyng catawan. Cung manumpa'y canilng
sinasabing nanunump ngg hindi catotohanan, cung tumangg is ay sinasabing siya'y
nagsisinungg aling, sinasabing nagwawalang galang cung tumatawag sa Dios. Gayn
ma'y liningg ap din siy, hininty munang siya'y macapangg anac bago palin: talos po
ninyng inilalaganap ngg mgg a fraile ang capaniwalaang sa pamamag-itan ngg pal
lamang mangyayaring makipanayam sa mgg a indio; basahin ninyo ang sabi ni
padre Gaspar San Agustin.
Sa ganitng cahatuln sa isng babae, canyng susumpin ang araw ngg pagsilang
sa maliwanag ngg canyng anc, bagay na bucd sa pagpapahaba ngg pagpapahirap
ay pagsira sa mgg a damdamin ngg isng in. Sa casamang palad maluwalhating
nangg anac ang babae, at sa casaman ding palad ang sanggl na lalaki ay
ipinangg anac na matab. Nang macaran ang dalawng buw'y guinanap ang
parusang hatol ngg boong catuwan ngg loob ngg mgg a tao, na sa ganitng paraa'y
inaacal nilang gumaganap ngg canilng catungculan. Sapagca't wala na siyng
catiwasayan sa mgg a gubat na it'y tumacas siya't tinungg o na canyng dal ang
canyng dalawng anc na lalaki, ang caratig na lalawigan, at diy'y nabuhay silng
tulad sa mgg a halimaw: nangg apopoot at kinapopootan. Ang pangg anay sa dalawng
magcapatd, na nacatatand ngg maligayang camusmusan niy, sa guitn ngg gayng
pagclakilaking carukhan, pagdaca'y nagtulisn, pagcacaroon ngg lacs. Hindi
nalao't ang pangg alang Phin 411mabangg is ni Blat ay cumalat sa magcabicabilang
lalawigan, naging lagum ngg mgg a bayan, sa pagca't sa canyng panghihiganti'y
nagsasabog ngg dug't tinutupoc ang bawa't maraanan. Ang pinacabat na may
catutubng magaling na pus'y sumangayon sa canyng capalaran at caimbihn sa
tab ngg canyng ina; nangg abubuhay sil sa inihahandg ngg cagubatan,
nangg agdadamit sil ngg mgg a basahang sa canil'y inihahaguis ngg mgg a
nangg agllacad; nawal na sa babaeng iyn ang canyng sariling pangg alan at siy'y
nakikilala lamang sa mgg a pamagt na delingkente (delincuente,
nagcasala), patutot at binugbog; ang lalaking iy'y nakikilala lamang sa tawag
na anc ngg canyng in, sapagca't sa catamisan ngg canyng asal ay hindi
pinaniniwalaang siya'y anc ngg manununog at sapagca't ang sino ma'y dapat magalinlangg an sa cabutihan ngg ugali ngg mgg a indio. Sa cawacasa'y nahulog ang bantog
na si Blat sa capangyarihan ngg justicia, na siyng sa cany'y humingg i ngg mahigpit
na pagbibigay slit ngg canyng mgg a guinawang casalanan, baga man hindi nabalino
ang Justiciang iyng magturo cay Blat ngg cagalingg an ngg isng umagang hanapin
ngg batang capatd ang canyng in, na napasagubat upang mangg uha ngg cbuti at
hindi pa umuuwi, canyng nakitang nacatimbuwang sa lup, sa tabi ngg daan, sa
lilim ngg isng pun ngg bboy, nacatihay, tirik ang mgg a mat, nacatitig, naninigas
ang mgg a daliring nacabaon sa lupa, at sa ibabaw nit'y may nakikitang mgg a bahid
ngg dug. Naisipan ngg binatng tumingg al at sundn ngg mat ang tinititigan ngg

bangcy, at nakita niyang sa isng sangg 'y nacasabit ang isng busl at sa loob ngg
busl'y ang marugng ulo ngg canyang capatid!
Ganyn din marahil ang biglng sinabi ngg aking am,ang ipinagpatuloy ni Elas
ngg boong calamign ngg loob.Pinagputolputol ngg mgg a tao ang manghaharang at
inilibng ang catawn, ngg uni't ang mgg a sangcp ngg cataw'y canilang isinabog at
ibinitin sa ib't ibng mgg a bayan. Sacali't cay po'y macapaglacbay isng araw
mula sa Kalamba hanggng sa Santo Toms, masusumpungg an pa po niny ang
cahoy ngg duhat na pinagbitinan at kinabulucn ngg isng hit ngg aking aman;
sinump ang cahoy na iyan ngg Naturaleza, caya't hindi lumalaki at hindi
namumungg a. Gayn din ang canilng guinawa sa mgg a ibng sangcp ngg catawan,
ngg uni't ang ulo, ang ulo na siyng pinacamabuting sangcp ngg Phin 412tao, na
siyng lalong madalng kilalanin cung cangino, ang ulong iya'y isinabit sa harapn
ngg damp ngg in!
Tumungg si Ibarra.
Naglagalg ang binatang tulad sa isng sinump,ang ipinagpatuloy ni Elas,
naglagalg sa bayn-bayn, sa mgg a bundc at mgg a caparangg an, at ngg inaacal na
niyng sa canya'y wala nang macacakilala, ay pumasoc siyng manggagaw sa
isng mayamang tag Tayabas. Ang canyng casipagan, ang catamisan ngg canyng
asal ang nacahicayat na siya'y caguiliwan ngg lahat ngg hindi nacatatals ngg unang
pamumuhay niy. Sa catiyagaan niy sa paggawa at sa pagtitipid, nacatipon siy
ngg caunting puhunan, at sapagca't napagdaanan na niy ang malakng carukhaan
at siya'y bata, nag-acalang magcamt namn ngg ligaya. Ang canyng cagandahang
lalaki, ang canyng cabataan at ang canyng pagca may cauntng cya ang siyng
nangg acaakit na siy'y ibiguin ngg isng dalaga sa bayan, ngg uni't hindi siy
macapangg ahas na ipakiusap sa mgg a magulang nit na sa canya'y ipacasal, sa
canyng pangg angg anib na baca mapagtuntn ang buhay niy ngg una. Datapuwa't
naraig sil ngg capangyarihan ngg sint, caya't capuwa sil nagculang sa canicanilng
catungculan. Upng mailigts ngg lalaki ang capurihn ngg babae, pinangg ahasn ang
lahat, namanhic siy sa mgg a magulang upang sa cany'y ipacasal ang canyng
caisng dibdb, dahil dito'y hinanap ang mgg a casulatan ngg canyng pagcatao, at ngg
magcagayo'y napagsiyasat na laht; palibhasa'y mayaman ang am ngg dalaga,
nasundang pag-usiguin ngg mgg a hucm ang lalaki, na hindi nag-acala man lamang
na magsanggalang, inamin ang laht ngg sumbng na laban sa cany, at siya'y
nagdusa sa bilanggan. Nangg anc ang babae ngg isng sanggl na lalaki at isng
sanggl na babae, na capuwa inalagaan ngg lihim, saca pinapaniwala ang mgg a
batng itng namaty na ang canilng am, bagay na hindi mahirap gawn,
sapagca't canilng nakita ang pagcamatay ngg canilng in, ngg panahng sil'y
musms pa, bucod sa hindi nil naiisip ang pag-uusisa ngg canilang pinanggalingan.
Palibhasa'y mayaman ang aming nunng lalaki, totoong maligaya ang aming
camusmusn; ang capatd cong babae't aco'y magcasama camng nag-aral, nagiibigan cam niyang pag-iibigang mangyayari lamang sa magcapatd na cambl na
walang ibng nakikilalang ibng bagay na pag-ibig. Batang bat pa aco'y nag-aral

na sa colegio ngg mgg a jesuita, at nag-aral namn sa Concordia at doon itinir ang
aking capatd na babae, sa hangg ad Phin 413na huwag camng lubhng
magcahiwalay. Nang matapos ang aming caunting pag-aaral, sapagca't wala
camng hinahangg ad cung di magpasaca ngg lupa, umuwi cam sa aming bayan
upang aming tanggapn ang aming mna sa aming nunng lalaki. Malaonlan ding
nanatili cam sa pamumuhay sa caligayahan, ngg umingg iti sa amin ang panahng
hinaharp, marami camng mgg a alila, nag-aning magalng ang aming mgg a
halamanan at hindi na malala't mag-aasawa ang aking capatd na babae sa isng
binatang canyng pinacasisint at siya'y tinutumbasan ngg gayn ding pag-ibig.
Dahil sa pagcacaalit bagay sa salapi, at dahil namn sa ugali co ngg mgg a panahng
iyng may pagcamapagmatas, kinasusuklaman ac ngg is cong camag-nac na
malay, isinurot sa aking isng araw ang totong malab cong pagsilang sa
maliwanag, ang imb cong pinanggalingg ang mgg a magulang. Acala co'y yao'y
pawang paratang lamang, caya't hiningg i cong bigyng liwanag ang gayng paglat;
muling nabucsn ang libingg ang kinahihimlayan ngg gayng caraming mgg a
cabulucn, at lumabas ang catotohanan upng aco'y bigyng cahihiyn. Nang
lalong malubs ang casaliwang palad, malaon ngg panahng cam'y may alilang
isng matandang lalaki, na pinagtitiisn ang lahat cong mgg a cahalingg ang pita at
ayaw camng iwan cailan man, at nagcacasiy na lamang tumangg is at humibik sa
guitna ngg mgg a paglibac ngg ibng mgg a lingcod namin. Hindi co maalaman cung bakit
napagsiyasat ngg aking camag-anac; datapuwa't ang nangyari'y tinawag ngg justicia
ang matandang it, at pinag-utusang sabihin ang catotohanan; ang matandang
lalaki palng aming alila'y siyng aming am, na ayaw humiwaly sa canyng
sintng mgg a anc, at ang matandang iy'y hindi mamacailng aking pinahirapan.
Napugnw ang aming ligaya, tinalicdn co ang aming cayamanan, nawalan ngg
pacacasalang casintahan ang capatd cong babae, camng magcapatd at ang aking
am'y iniwan namin ang bayan, upang pumaroon sa alin mang lupan. Ang
pagcaalam na siya'y nacatulong sa aming casaliwaang palad ang nacapagpaicli ngg
buhay ngg matandang lalaki, na siyng sa aki'y nagpaunawa ngg lahat ngg casakitskit
na mgg a nangyari ngg mgg a panahng nagdan. Nangg ulila caming magcapatid.
Tumangg is ngg di sapala ang capatd co, ngg uni't sa guitna ngg gayng caraming mgg a
casaliwaang palad na bumugs sa ibabaw namin, hindi niy nalimutan ang canyng
sint. Hindi dumang at hindi umimc ngg canyng nakita ang pagaasawa sa ibng
babae ngg canyng dating catipanan, at aking nakitang untiunting Phin
414nagkasakt ang aking kapatd, na hindi co mangyaring mabigyng alw. Nawala
siy isng araw; nawalng cabuluhn ang sa canya'y aking paghanap sa laht ngg
panig, nawalng cabuluhn ang aking pagtatanng tungcol sa cany, hanggng sa
ngg macaraan ang anim na buwa'y aking nabalitaang ngg mgg a araw na iyn, ngg
humupa ang paglaki ngg dagatan, ay nasumpungg an sa pasigan ngg Calamba sa
guitna ngg isng palayan, ang bangcy ngg isang dalaga, na nalunod pinaty na
cusa; ayon sa sabiha'y may isng sundang na nacatarac sa canyng dibdib.
Ipinalathala sa mgg a calapit bayan ngg mgg a pun sa bayang iyn, ang gayng
nangyari; sino ma'y walng humarp upng hingg in ang bangcy, at wala namng

nawwalang sino mang dalaga. Ayon sa mgg a tandng sinabi sa akin, pagcatapos, sa
pananamt, sa mgg a hiyas, sa cagandahan ngg canyng mukh at sa lubhng
casaganaan ngg canyng buhk, aking napagkilalang iyn ang aking cahabaghabag
na capatd na babae. Mula niy'y nagllagalag ac sa mgg a iba't ibng lalawigan,
manacanaca acng pinararatangg an, ngg uni't hindi co pinpansin ang mgg a tao at
ipinagpapatuloy co ang aking paglcad. It ang maclng casaysayan ngg mgg a
nangyari sa akin, at ang casaysayan ngg mgg a paghatol ngg mgg a tao.
Titigil na si Elias. Close curtains. Open.
Ibarra: Naniniwaniwala acng hindi po cay nalilihis sa catuwiranang ibinulng ni
Crisstomo, sa inyng pananalitang dapat pagsicapan ngg justicia ang paggawa ngg
magalng sa pagtumbs sa magagandang gawa, at gayn din ang pagtuturo sa mgg a
nagcacasalang tao sa paggawa ngg masama. Ang nacahahadlang lamang ... ay it'y
hindi mangyayari, isng hangg ad na hindi mangyayaring masunduan; sa pagca't
saang cucuha ngg lubhng maraming salapi, ngg lubhng maraming mgg a bagong
cawan?
Elias: At an ang capapacanan ngg mgg a sacerdote, na ipinagtatalacan ang canilng
tungculing maglaganap ngg capayapaan at pag-ibig sa capuwa tao? Diyata't lalong
ikinararapat ang basain ngg tubig ang ulo ngg isng sanggl, pacanin it ngg asn, cay
sa pucawin sa marilm na budhi ngg isng masmang tao iyang maningning na ilaw
na bigay ngg Dios sa bawa't tao upang hanapin ang canyng cagalingg an? Diyata't
lalong pag-ibig sa capuwa tao ang alacbayn ang isng may salang bibitayin, cay sa
siy'y alalayan sa paglacad sa matarc na lands na pagtalicd sa mgg a pangg it na
caugalian at pagtungg o sa magagandng caasaln? Hindi po ba nagcacagugugol sa
pagbabayad sa mgg a tictc, sa mgg a verdugo at sa mgg a guardia civil? It po, bucod sa
cahalayhalay, pinagcacagugulan din ngg salapi.

SCENE 3
Scene: Gabi. May hangin na sound sa background pati mga kuliglig. May tatlong
taong naguusap. Di Makita ang mga mukha kasi madilim.
Characters: lahat ng lalaki yan. Si Jobert si Lucas. Si Ronnel si Elias.
1: Nakausap mo ba si Elias?
2: Hindi. Ngunit may utang na loob siya kay Ibarra
1: Sumama ako sapagkat ang asawa koy ipapagamot niya sa Maynila. Sasalakay
ako sa kumbento upang makaganti sa kura.
2: Sasalakay naman kami sa kuwartel upang masabing an gaming ama ay may mga
anak na lalaki.
1: Ilan kayo?

2: Lima, sapat na ito. Ang wika ng alila ni G. Ibarra ay 20 raw kami.

1: May sumusunod sa akin. Ito kaya ang gwardiya sibil? Nagsinungaling kaya ang
sacristan mayor?
2: Kayo ba ang aming hinihintay?
1: Maghiwalay tayo sapagkat akoy sinusundan. Tatanggapin niyo bukas ang mga
sandata at gabi ang paglusob. Ang isisigaw niyno ay: Mabuhay si G. Crisostomo
Ibarra! Lumakad na kayo! Aalis na yung iba. May bagong dadating na anino.
Lucas: Sino kayo?
Elias: Sino rin kayo? Ano ang hinihintay ninyo rito?
Lucas: Hinihintay kong sumapit ang ikawalo ng gabi upang makakuha ng baraha ng
patay. Ang nais koy Manalo ng kuwalta ngayong gabi. At kayo, ano ang inyong
layon?
Elias: A! Gayon din.
Lucas: Mabuti at magkakaroon ako ng kasama. Pagtugtog ng ikawalo ay
maglalagay ako. Ang gumalaw na baraha ay siyang baraha ng mga patay, at dapat
na agawin sa pamamagitan ng tagaan. Kayo ba ay may dalang baraha?
Elias: Wala, ngunit hihintayin kong sila ang maglalagay at ako ang tataya.
Lucas: At kung hindi maglagay ang mga patay?
Elias: Wala akong magagawa. Ang pagsusugal ay hindi sapilitan sa mga patay. Sa
pamamagitan ng suntok.
Uupo sa isang nitso. Magsisindi ng posporo si Lucas. Taya ni Elias ay
kabayo, ngunit alas ang nabunot. Talo si Elias kayat siyay aalis na.
Pagalis ni Elias, may dalawang guwardiya sa gilid naguusap tungkol sa
paghuli kay Elias. Makakasalubong nila si Lucas na paalis na.
Guwardiya 1: Saan ang tungo mo?
Lucas: Sa simbahan po upang magpamisa bukas.
Guwardiya 2: Nakita mo ba si Elias?
Lucas: Hindi po! Hindi ko po siya kilala.
Guwardiya 1: Sulong, hangal! Aalis na si Lucas. Dadating si Elias.
Guwardiya 2: Saan ka pupunta?

Elias: Hinahabol ko po ang lalaking may pilat sa mukha. Siya si Elias na bumugbog
sa aking kapatid. Tatakbo yung mga guwardiya papunta kay Lucas.

SCENE 4
Narininig ni Donya Consolacion si Sisa na umaawit kaya ipanatawag niya
ito sa mga guardia civil.
Characters:
Donya-Ate Day
Alperes-Harvey

Sisa-Chubbie

Guwardiya Civil-Daang, Rovelyn

CONSOLACION: Mga guardia civil!

GUARDIA CIVIL: Bakit po Seora?
CONSOLACION: Sino iyang kumakanta?
GUARDIA CIVIL: Siya po, ang baliw.
CONSOLACION: Dalhin nyo siya rito.
GUARDIA CIVIL: Masusunod po, Seora.
Kinuha ng mga guardia civil ang baliw na si Sisa.
GUARDIA CIVIL: Narito na po siya, Seora.
CONSOLACION: Pakantahin nyo siya.
GUARDIA CIVIL: Hoy Baliw! Umawit ka! Awit na! Awit na!
At umawit naman si Sisa.
CONSOLACION: Magaling! Mga guardia civil, maaari na kayong umalis.
GUARDIA CIVIL: Opo, Seora.
Umalis ang mga guardia civil.
CONSOLACION: Hoy Baliw!
SISA: Baliw? Sinong baliw? Ha! Ha! Ha! Baliw!
CONSOLACION: Sumayaw ka!

SISA: Sumayaw?
CONSOLACION: Gayahin mo ako.
Sumayaw ang donya.
SISA: Ha! Ha! Ha! Sumasayaw ang matandang baliw!
CONSOLACION: Hoy! Hindi ako ang baliw! Ikaw!
SISA: Ako? Ako ang baliw? Ha! Ha! Ha! Ako ang baliw!
CONSOLACION: Oo. Ikaw nga! At inuutusan kitang sumayaw!
SISA: Ayoko. Ayokong sumayaw! Baliw lang ang sumasayaw. Ha! Ha! Ha!
Pinalo ni Donya Consolacion si Sisa gamit ang isang latigo.
CONSOLACION: Sabi nang ikaw ang baliw! Baliw ka talaga! Baliw! Baliw!
SISA: Aray!
Biglang dumating ang Alperes at inawat ang donya.
ALPERES: Consolacion! Ano ba itong ginagawa mo?!
CONSOLACION: Bitiwan mo nga ako! Tuturuan ko ng leksyon ang baliw na yan!
ALPERES: Tumigil ka nga! Hindi ka na naawa. May sira ka na rin talaga, ano?
SISA: Dugo! Basilio? Crispin? Ang mga anak ko! Dugo! Ha! Ha! Ha!
ALPERES: Mga Guardia Civil! Bihisan nyo at gamutin ang babaeng ito. Bukas ay
ihatid nyo siya sa tahanan ni Crisostomo Ibarra.
End of Scene.

SCENE 5
Sa tahanan nila Kapitan Tiyago ay dumating ang mag-asawang de
Espadaa kasama ang isang binatang Kastilang nagngangalang Alfonso
Linares upang alamin ang kalagayan ng may sakit na si Maria Clara.
Characters:
Tiburcio-Charm
Damaso-Carlo

Isabel-Liaa

Victorina-Rigel

ISABEL: O Doa Victorina, kayo pala. Tuloy kayo.

VICTORINA: Magandang araw, Kapitan Tiyago at Isabel.

Alfonso-Jobert

ISABEL: Mukhang may kasama yata kayo

VICTORINA: Ahh oo-ALFONSO: Magandang araw po, ako nga po pala si Alfonso Linares.
ISABEL: Magandang araw rin sa iyo, iho.
TIBURCIO: Kumusta na ang kalagayan ni Maria Clara?
ISABEL: Wala pa rin pong pagbabago, Don Tiburcio.
Nagtungo sila sa silid ni Maria Clara. Nakahiga si Maria Clara.
TIBURCIO: Iha, kumusta na ang iyong pakiramdam?
MARIA CLARA: Sumasakit pa rin po ang aking ulo, doktor.
ALFONSO: Doa Victorina, siya po ba si Maria Clara?
VICTORINA: Oo, Alfonso.
ALFONSO: Tunay nga po talagang napakaganda niya.
Biglang dumating ang matabang kura na si Padre Damaso.
ISABEL: Magandang araw po, Padre Damaso.
DAMASO: Nasaan na siya?
ISABEL: Nagpapahinga po siya sa kanyang silid.
Nagtatakbong tumungo si Padre Damaso.
DAMASO: Maria Clara!
MARIA CLARA: Padre Damaso...salamat po sa pagbisita ninyo.
DAMASO: Labis akong nag-alaala sa iyo, iha. Magpagaling ka kaagad.
MARIA CLARA: Opo.
DAMASO: O sige iha, magpahinga ka muna.
MARIA CLARA: Opo, padre.
Lumabas si Padre Damaso sa silid ni Maria Clara at pumunta sa sala.
VICTORINA: Padre Damaso.
DAMASO: Victorina, sino iyang kasama mo?

VICTORINA: Ang totoo niyan ay kanina ko pa po siya gustong ipakilala sa inyo,

padre. Siya po si Alfonso Linares, ang inaanak ng inyong bayaw.
DAMASO: Inaanak ng aking bayaw? Ikaw na nga ba ang inaanak ni Carlicos?
ALFONSO: Opo, ako na nga po, padre.
DAMASO: Anong saya kot sa wakas ay nakita na kita, iho.
ALFONSO: Ako rin po, padre. Matagal ko na po kayong gusto makilala.
VICTORINA: Nandirito po siya upang maghanap ng mapapangasawa, padre.
DAMASO: Ng mapapangasawa? Madali lamang iyan...maghintay ka lamang, iho.
End of Scene.

SCENE 6
Naglalakad na magkahawak-kamay ang mag-asawang de Espadaa
kasama si Linares hanggang sa napadaan sila sa tahanan ni Doa
Consolacion. Nakatanaw siya sa bintana.
Characters:
Donya-Ate Day
Alperes-Harvey

Victorina-Rigel

Tiburcio-Charm

CONSOLACION: Pwe! Ano ba naman yan! Ang papangit naman ng dumadaan!

VICTORINA: Hoy! Labandera, kami ba ang pinariringgan mo?!
CONSOLACION: Bakit, nataman ka ba? Ha! Ha! At anong sinabi mo? Labandera?
Gusto mo labhan ko yang kulot mong buhok? Baka naman gusto mo plantiyahin ko
pa?
VICTORINA: Hoy matandang mangkukulam, kung makapagsalita ka, akala mo kung
sino kang maganda!
Bumaba si Doa Consolacion hawak-hawak ang latigo ng asawa. Tiyempo
namang dumatig ang alperes.
CONSOLACION: Anong sabi mo?! Gusto mong magtuos tayo?
VICTORINA: Hindi kita uurungan!
Namagitan si don Tiburcio sa kanilang labanan.

ALPERES: Pwede bang tumigil na kayong dalawa, para kayong mga bata!
VICTORINA: Alperes, pagsabihan mo iyang asawa mong mukhang mangkukulam!
ALPERES: Kung hindi ka lang isang babae
TIBURCIO: Tayo na Victorina, wala tayong mapapala sa mga iyan.
CONSOLACION: Ang kapal ng mukha mo, pilay na pekeng manggagamot!
Maglalakad ang magasawa.
VICTORINA: Tiburcio, bakit hindi mo man lamang hinamon ang mayabang na
alperes na yon?!
TIBRUCIO: Mukha ba akong may laban sa kanya?
VICTORINA: Ikaw Alfonso! Binabalaan kita, kapag hindi mo sila hinamon, hindi ka
makakasal kay Maria Clara, at malalaman ng lahat ang tunay mong pagkatao!
End of Scene.

SCENE 7
Natungo si Elias sa tahanan ni Crisostomo Ibarra.
Characters:
Elias-Ronnel

Ibarra-Jonil

Sarhento-Daang, Rovelyn

ELIAS: Tao po! Tao po!

IBARRA: Elias!
ELIAS: Seor Ibarra, iligtas po ninyo ang inyong sarili, umalis na kayo sa lugar na
ito.
IBARRA: Anong ibig mong sabihin?
ELIAS: May pag-aalsa pong magaganap at kayo ang palalabasing nagpasimuno
nito.
IBARRA: Ngunit sino ang?
ELIAS: Hindi ko po alam kung sino ang may pakana nito, Seor.
IBARRA: Ano pa ba ang dapat kong gawin?
ELIAS: Ihanda po ninyo ang inyong mga papeles at sunugin po ninyo ang mga ito.
Magtungo kayo kahit saaniyong hindi nila kayo masusundan. Alam ko pong

mahirap ang basta-basta na lamang umalis sa bayan na ito, ngunit, wala na pong
ibang paraan.
Aayusin na nila yung mga papeles. Biglang mapapatigil si Elias.
ELIAS: Nakilala ba ng inyong pamilya si G. Pedro Eibarramendia?
IBARRA: Mangyari pa! Siya ang ama ng aking nuno.
ELIAS: Ama ng inyong nuno si G. Pedro Eibarramendia?
IBARRA: Opo, ang aming apelyido ay pinaikli sapagkat lubhang mahaba.
ELIAS: Siya bay taga-Viscaya?
IBARRA: Opo, ngunit ano ang nangyayari sa inyo?
ELIAS: Kilala ba ninyo kung sino si G. Pedro Eibarramendia? Siya ang taksil na
nagbintang sa aking nuno at naging sanhi ng aming kasawian Matagal ko nang
pinaghahanap ang apelyidong iyan at ngayoy inihandog sa akin ng Maykapal!
Pagbabayaran ninyo ang lahat ng aming kasawian! Masdan ninyo ang nagtiis ng
maraming hirap! Kayoy mayaman, umiibig, may karangalan at nabubuhay
nabubuhay!
Kukunin ni Elias ang espada na isasaksak sana kay Ibarra pero bibitawan
niya ito at tatakbo paalis. Pumunta si Ibarra sa tahanan nila Kapitan
Tiyago habang pinamunuan ni Padre Salvi ang dasal. Bigla silang
nakarinig ng sunud-sunod na putok. Sumigaw ang Alperes sa labas.
Nataranta silang lahat at nagmadaling umuwi si Ibarra at nag-empake.
Bigla namang may kumalabog sa pinto.
IBARRA: Sino yan?
SARHENTO: Kamiy mga alagad ng batas!
IBARRA: Bakit po
SARHENTO: Arestado ka! Sumama ka sa amin!
Mahinahong sumama si Ibarra sa kanila. Bumalik si Elias sa tahanan ni
Ibarra at sinunog ito at agad na umalis. Nang dumating na ang guardia
civil, sunog na ang buong bahay.
End of Scene.

SCENE 8
Isang gabi, may isang salu-salong naganap sa tahanan ni Kapitan Tiyago.
Pinag-uusapan ng mga panauhin ang balita tungkol sa pagkadakip kay

Crisostomo Ibarra, kasabay nito ang balitang ikakasal na si Maria Clara sa

kastilang si Alfonso Linares. Ang malungkot na dalaga ay nagtungo sa
Asotea at pinagmasdan ang ilog. At makalipas ang ilang sandali nakita
niya ang isang bangkang paparating.
Characteres:
Maria-Julianne
Daang,Rovelyn

Ibarra-Jonil

Elias-Ronnel

Guwardiya-

MARIA CLARA: Crisostomo?

IBARRA: Mahal ko...tinulungan ako ni Elias na makatakas.
MARIA CLARA: Patawarin mo ako, mahal ko.
IBARRA: Hindi masama ang loob ko sayo. Ako ang patawarin mo...dahil kailangan
ko nang lumayo sayo...sa lugar na ito...
MARIA CLARA: Hindi. Hindi ka dapat humingi ng tawad, dahil nasisiguro ko, magaalinlangan ka sa akin kapag nalaman mong
IBARRA: Nalaman kong ano?
MARIA CLARA: ...ang tunay kong ama ay ang kinasusuklaman mong si Padre
Damaso...
IBARRA: Paano
MARIA CLARA: Basta lagi mong tandaan, kahit nasaan ka man, ikaw lamang ang
iibigin ko, Crisostomo.
IBARRA: Paalam, Maria Clara...
Umalis na si Ibarra at napaiyak na lamang si Maria Clara. Bababa si Ibarra
papunta kay Elias.
IBARRA: Elias, saan ba tayo tutungo?
ELIAS: Sa isang kaibigan ko sa Mandaluyong, Seor.
IBARRA: At pagkatapos?
ELIAS: Mamuhay po kayo nang tahimik sa ibang bansa.
IBARRA: Ako lamang? Bakit hindi mo ako samahan at magturingan tayong parang
magkapatid?
ELIAS: Para saan pa?

IBARRA: Para makabawi ako sa kasalanan ng aking mga ninuno sa inyong pamilya
at sa lahat ng tulong mo.
ELIAS: May paparating! Magtago kayo gamit ang mga damo.
Sinundan sila at sinalubong ng mga bangkang lulan ng mga guardia civil.
ELIAS: Marunong po ba kayong sumagwan?
IBARRA: Oo.
ELIAS: Iligtas ninyo ang inyong sariliililigaw ko sila.
IBARRA: Huwag Elias, labanan natin sila
ELIAS: Magkita tayo sa Noche Buena sa tabi ng puntod ng inyong lolo.
Tumalon si Elias at sa tuwing siyay lilitaw, nakatanggap siya ng mga
putok. Nabahisan ng kanyang dugo ang ilog.
End of Scene.

SCENE 9
Nakatitig ni Maria Clara sa pahayagang naglathala ng kamatayan ni
Crisostomo.
MARIA CLARA: Hindi!!! Hindi ito maaari...mahal ko...
DAMASO: Anong nangyari sayo, anak ko?
MARIA CLARA: Masaya na po ba kayo?
DAMASO: Anong ibig mong sabihin
MARIA CLARA: Wala na siya. Patay na si Crisostomo. Wala na ang taong mahal
ko...
DAMASO: Ngunit
MARIA CLARA: Tanging si Ibarra lang ang mahal ko, walang iba. Hindi ko mahal si
Alfonsoat hindi ako magpapakasal sa kanya.
DAMASO: Ngunit
MARIA CLARA: Kung itutuloy nyo pa rin ang pagpapakasal sa aming dalawa
magpapakamatay ako!
DAMASO: Patawarin mo ako, iha. Patawarin mo akokung nanghimasok ako sa
inyo ni Ibarrasa buhay mo. Patawad, anak ko.

MARIA CLARA: Magmomongha na lamang ako.

DAMASO: Kung iyan ang iyong kagustuhan.
Iniwan ni Maria Clara ang nakaluhod niyang ama.
DAMASO: Diyos ko, ito na ba ang parusa sa lahat ng aking nagawang kasalanan?
End of Scene.

SCENE 10
Nagkitang muli sina Basilio at Sisa.
BASILIO: Inay!
SISA: Sino ka?
BASILIO: Inay, si Basilio po, ang anak nyo!
SISA: Ha! Ha! Ha! Anak? Hindi kita anakhindi kita kilala.
Pumasok si Sisa sa libingan ng matandang kastila.
BASILIO: Inay, wag po kayong matakot sa akin. Inay!
SISA: Basilio?
BASILIO: Opo inay, ako nga po.
SISA: Anak ko
Biglang nawalan ng malay si Sisa.
BASILIO: Inay! Inay! Bakit nyo po ako iniwan, Inay. Inay!
ELIAS: Iho
BASILIO: Sino po kayo?
ELIAS: Anong gusto mong gawin sa inay mo?
BASILIO: Gusto ko po siyang ilibing sa sementeryo...ngunit wala po akong pera.
ELIAS:Kumuha ka na lamang ng panggatong. Malapit na rin ang kamatayan ko, iho.
At sa sandaling mangyari iyon, sunugin mo ang aming mga katawan hanggang sa
maging abo. Pagkatapos, maghukay ka at may makikita kang kayamanan, gamitin
mo ito sa iyong kinabukasan. Naiintindihan mo ba?
BASILIO: Opo, ginoo.

ELIAS: Mamamatay akong di man makita ang maningnig sa bukang-liwayway sa

aking Inang Bayan! Kayong makakakita, batiin niyo siya- at huwag kalimutan ang
mga nalugmok sa kadiliman ng gabii. Tumingala si Elias sa langit at nawalan
na ng buhay...
End of Scene.