Azra Erhat(ONK)

Altnc Basm: Austos 1996

ISBN975-14-0391-X

Remzi Kitabevi A..

Selvili Mescit S. 3 34440 Caaloglu-lstanbul
Tlf: 522 7248 - 522 0583, Fax: 522 9055

ONSOZ
MYTHOS VE MYTH0L0G1A
lkin Sz vard, der Kitap. Bunu Platon duysa, sz m, hangi sz, diye sorar.
nk eski Yunan dilinde sz kavramn vermek iin bir deil, szck vardr:
Biri "mythos", br "epos", ncs "logos". Mythos sylenen veya duyulan
szdr, masal, yk, efsane anlamna gelir. Ama mythos'a pek gven olmaz,
nk insanlar grdklerini, duyduklarn anlatrken birok yalanlarla sslerler.
Bu yzdendir ki Herodot gibi bir tarihi mythos'a tarih deeri olmayan gvenil
mez sylenti der, Platon gibi bir filozof da mythos'u gereklerle ilikisiz, uydur
ma, bo ve gln bir masal diye tanmlar. Epos daha deiik bir anlam tar:
Belli bir dzen ve lye gre sylenen, okunan szdr, epos insana tanr ar
maandr, gzelim ssl szleri bir araya getirerek byler dinleyicilerini bir
ozan. Ozann szn tanmlayan epos bylece iir, destan, ezgi anlamna gel
mi ve o gn bugn epik ve epope diye Batl dillerin hepsinde yerini almtr.
Mythos'la epos arasnda ilkinden bir yaknlk vardr, mythos sylenen szn,
anlatlan yknn ierii ise, epos da onun doal olarak ald ll, ssl ve
dengeli biimidir. Epos ne kadar gzelse, mythos o kadar etkili olur, epos'la
mythos'un bu baarl evlenmesidir ki, ilkadan kalma efsanelerin rn vere ve
re gnmze dek yaamasn ve mythos kavramnn alar ve uluslararas bir ni
telik kazanarak lmezlie kavumasn salamtr.
Ama bir de logos vard. Onun szcn bata Herakleitos olmak zere lonya dnrleri eski deyimiyle "physiologoi", yani doa bilginleri yapmtr. On
lara gre logos gerein insan szyle dile gelmesidir. Logos bir yasal dzeni
yanstr, insann bedeninde ve ruhunda bir logos bulunduu gibi, evrenin ve do
ann da logos'u vardr. Logos insanda dnce, doada kanundur, her yerde
ve her eyde vardr, ortaklaa ve tanrsaldr. Logos'u bulmak, srlarn gz nne
sermek, insan szyle dile getirmek dnrn asl devidir. Logos kavramyla
alan bu r dosdoru bilime varm, yle ki logos-logia bugn herhangi bir
aratrma dalnda bilgini ve bilimi dile getirmek iin kullanlan birer ek olmutur.
Mythos'la epos uyumlu bir btn iinde birletikleri halde, onlarla logos ara
snda ilkinden ve gn getike kesinleen bir kartlk ba gstermitir. Birbirine
zt iki akm alm yrmtr. Ege kylarnda filiz veren destanlar, vgler, ezgi
lerin yannda, gene tonya'da doup gelien bilim kollar: Fizik Tiatematik, yer
ve gk bilimi, tarih ve corafya. Bilginler mythos'un uydurduu epos'un dile ge
tirdii tanr masallarn hor grr, yerdike yerer, evreni ve insan anlatmakta
bu trn yalanc ve zararl yollara saptn ileri srer dururlar. Ne var ki evren
tanmn dile getirmek iin bu bilginlerin ou da epos biimine, yani destana
zg heksametron lsne bavurmaktan alamazlar kendilerini. Yalnz Herak
leitos dzyazyla dile getirir dncesini.

Platon'un tutumu daha da ibret vericidir. Homeros'u tanrlar stne yalanlar

uydurdu, topluma zararl efsaneler dzd-diye sulamakla bamz iiren bu fi
lozof "Devlet", ya da "Gorgias" gibi en nemli dialoglannn sonunda gerein
gereini, tanrlar katndaki hakikati gzmzn nne sermek, fizikst kant
larla tanmlamak istedi mi, bir mythos uydurur. Ne yapsn ki mythos'tan ayr
dnemez, dncesi mythos kalbna kendiliinden girer. Mythos Yunan d
ncesiyle zdetir denebilir hem yalnz Yunan m, insan dncesi ve onun
rettii dille zde olsa gerek ki, Homeros'tan bugne dnya sanatlar
mythos'u kendilerine tkenmez bir esin kayna olarak almlardr.
Ama "mythologia" szcnde mythos'la logos'un, kart bu iki kavramn
birletiini grmyor muyuz? Mythologia efsaneler bilimi anlamna gelmez mi?
Hem gelir, hem de gelmez. Erken ilkada "mythologein" diye bir fiil vardr,
masal anlatmak demektir, szl gelenekle dilden dile aktarlan efsanelerin ozanlarca srdrlmesini de belirtir. Mythologia kavram da ayn anlama gelir. Hem
masal ve efsanelerin topland kitap iin, hem de ilkan sonlarnda "mythographos", yani mythos yazar denilen derleyicilerin yapt i iin kullanlr. Ama
mythologia bugn tad geni ve kapsayc anlama gelmemitir ilkan hibir
dneminde. Mythos, ok tanrl bir dinin tanrlar stne anlatlan efsane,
mythologia da bu efsanelerin bir araya geldii kitap olduuna gre, mythologia
ilkan din kitab olmak gerek, oysa deildir ve hibir zaman olmamtr. n
k bu efsaneler nan - tek tanrl dinlerde sz konusu edilen inan - dzeyine
ykselmemitir. Szl ya da yazl yazn ve sanat kollarnn hepsinde durmadan
konu edinilip ilenen ve ilendike deien mythos'lar ne kadar ozan, yazar, sa
nat varsa, o kadar biim alm, bu nedenle hibir zaman belli bir dinin tek kita
b halinde toplanamamtr. Byle bir eitlilik, bylesine reti ve yntem yok
luu, bu tr baboluk, zgrlk ve zerklik baka hibir din ve efsanelerinde
grlmemitir. lka mythos'u layiktir, din adamnn deil, sanatnn uradr,
onun anlam, yn ve biimi din alannda verilmez, sanat alannda verilir. Asl ya
ratcs da szdr ve sz ustasdr. Mythos, epos, giderek logos bile birlemiler
dir onun doup gelimesine. Gerekle ilikisi olup olmadna gelince,
mythos'un gereini szn dnda aramak bounadr. Asl gerek insan sz
nn iinde, znde, iirindedir. Bunu anlad iindir ki, ilka insan szle birbi
rinden renkli, byleyici ve inandrc yaptlar yaratabilmi ve szn bir kitap
iinde donmasn nleyerek, adan aa, insan kan gibi scak scak akmasn,
bylece canlln sonsuzlua dek aktarmasn salamtr.

MYTHOS YARATICILARI
Herodot der ki, tanr soylarn sayp dken, tanrlara adlarn veren, niteliklerini
tanmlayan ve efsanelerini anlatan, Homeros'la Hesiodos'tur. Yani ok tanrl
ilka dininin yaratclar, peygamberleridir onlar demeye getirir. Ne var ki bu
yaratcln neye yarayacan bilmez, bilemez Herodot. Yunan mythos'unun
yazna vurulmas, evet, Homeros ve Hesiodos'la balar, ama orada kalmaz, Ho
meros'la Hesiodos'un yarattklar tanr soylarna ve efsanelerine - ki bu konuda
ilk iki yaratcnn bile syledikleri birbirini tutmaz - ekler, katklar yaplr, yazn
trleri oaldka mythoslar da yeni anlatmlar ve yorumlarla zenginleir. Des
tan an onya'da da, Yunanistan'da da "melos" denilen lirik iir trleri izler,

alg eliiyle Irk klflnln, ya da bir koronun syledii bu ezgilerde de mythos

nemli bir yer hl<r, "hymnos" denilen vglerde balca konudur. Hele traged
ya ile mythos yeniden doar, tragedya yazarlarnn elinde bir daha yitiremeyecegi bir z ve anlamla yklenir: nsanlk dramnn aynas, simgesi oluverir. Ko
nusunu gerek olaylardan alan bir iki tragedya dnda - ki bunlar da byk tep
kiyle karlanm ve tutunamamtr - tragedyann tek kayna mythos'tur. Des
tandan tragedyaya tr ve gr ayrlnn gerektirdii byk bir farkllk vardr.
Destanda barol oynayan tanrlar arka plana itilir, yeni tanrlar, yeni kahra
manlar n plana alnp tragedya yazarnn seyircilerine yaatmak istedii dra
mn gereklerine gre aydnlanr. Dram insan dramdr ama pleri gene de tanr
larn elindedir, onlar destanda olduu gibi bir dan tepesinden sava ynetir
ya da bir insann lm kalmn tartya vurur grmeyiz, ama ve eylemleri sakl
kalr, anlalmad oranda da korkutur; tragedya tanrlar, bilerek ya da bilme
yerek iledii bir su iin insan ykma gtren amansz yazgy, lanete uram
btn bir soyun zincirleme su ve cezasn simgeler.
Tragedyann bu adan aydnlatt mythos bylece alabildiine zenginleir,
ama i bununla da bitmez: Bin bir kent devletine ayrlm olan Yunanistan'n
her blgesi yerli mythos'unu yaratmak ve yaatmak hevesindedir. Koruyucu
olarak setii bir tanr stne kendi blgesiyle lgili efsaneler uydurmakta ya da
olan efsaneleri kendi din ve devlet politikasna gre yorumlayp deitirmekte
dir. Efsane emberleri bylece geniledike geniler: Troya sava emberine
Atina, Thebai, Korinthos emberleri katlr, Odysseus'un servenleri destanna
Argonaut'lar destan eklenir, Dor rkl boylar lon mythos'unun kiileriyle boy l
ecek bir destan kahraman yaratp btn efsanelerini Herakles diye bir yar
tanrnn evresinde toplarlar. Mythos bylece inden klmaz girift ve karmak
bir toplam oluverir. Bu okluu aydnla kavuturmak iin gerekten bir
mythos bilimine gerek vardr: O srada, yani Yunan'n klasik denilen parlak a
sona erip de yaratcl azald, sanat gcnn tkenmeye yz tuttuu Hellenistik denilen dnemde efsaneleri toplama ve derleme iine giriilir. skenderiye
ve Bergama kitaplklarnn kurulup almaya ald elyazmalarnn alabildiine
oaltlp eletirildii dnemdir. Bu dnemde treyen mythos yazarlar bir yan
dan bata Homeros olmak zere byk yazn yaptlarn erhler, notlar ve ak
lamalarla kopya etmeye, bir yandan da efsaneler toplayp kitaplar yazmaya ko
yulurlar. Bunlarn efsane derlemeleri bizim iin nemli bir kaynaktr. Roma im
paratorluu dneminde de efsane dzme sreci canldr. Roma, Yunan
mythos'undan esinlenerek kendi din ve mitolojisini kurmak hevesine kaplr.
Yunan tanrlarn kendi yerli tanrlaryla bir tutarak adlarn deitirir, efsanele
rin kimini benimser, kimini atar, kimini yerli efsaneleriyle kartm. Ta ilkan
sonuna kadar bu byle gider. Yunan-Roma mitolojisi dediimiz btn bu kay
naklardan ve daha sayamadmz bakalarndan alnm, toplanm, zetlenmi
efsane, masal ve yklerin toplamdr.

AKDENZ MTOLOJS
imdi sorarm size: Mitoloji diye bir kitap yazmaya giriince bu bin bir kaynak
arasndan hangisini seip de anlatsn ada bir yazar? Kald ki mitoloji deyince
bata Yunan-Roma mitolojisi diye bir kavram akla gelir. Bu anlay da hataldr.

Aslnda bir Akdeniz evresi efsaneler topluluu vardr, onu Yunanistan ve Ro

ma'ya mal etmemiz, bu efsanelerin Yunanistan ve Roma uyruklu yazarlarn ka
lemiyle Yunanca ve Latince olarak yazlm olmasndan ileri gelir. Oysa bu efsa
nelerin k yeri ne Yunanistandr, ne de talya, Anadolu'dur, Girit'tir, Mezopo
tamya'dr, Fenike, Msr'dr, ya da btn bu yerlerdeki szl geleneklerin kar
mndan ortaya km bir btndr. Yunanl ya da Romal kaynak yazarlar an
lattklar efsanenin asl kaynan aratrmazlar, onu bilseler bile kimi zaman si
yasal amalar gderek saklarlar, bile bile deitirirler. Hem ozanlar ve yazarlar
zgr mdrler? Kimin iin yazdklar, kime hizmet ettikleri belli olur. En byk
iki destan yazar buna rnektir: Homeros lonya'ldr, gnl Troya'dan yanadr,
ama efendileri Troya savan kazanm, Anadolu'nun kilit noktas olan Dardanos kalesini ykm Akhalardr, onlar kahraman gstermek zorundadr, oysa
asl insan-kahraman Hektor'dur Ilyada'da. Vergilius ise Augustus ann kltr
politikasna hizmet etmekle grevlidir, Roma'ya bir kahramanlk gemii yarat
mak amacyla yazar Aeneis destann ve Homeros'un tam tersine asl gc kuv
veti Troyallarda gstermeye alr. Bu a ve erek farklar mythos anlatmnda
da farkllklara yol aar.
kinci bir glk mythos anlaynda gn getike artan deiik grlerdir.
Son yllara dek "Yunan mucizesi" diye bir balon uup dururdu. Bat dnyas in
san deerlerinin dile geldii ve byk sanat yaptlaryla lmszlk kazand
tek kaynan Yunan-Roma uygarl ve kltr olduuna inanrd. Bu dar gr
l adan baklnca Yunan mucizesini yaratan asl kaynak ve etkenlerin ne oldu
u aratrlmaz, grmezlikten gelinir, bu inanc sarsacak bir bulut ortaya kt
m, bile bile ve bilimsellie aykr bir tek ynllkle tartmaya, giderek kavgaya
giriilirdi. Troya'nn anakkale yresinde olmadn, Schliemann-DrpfeldBlegen lsnn gn na kardklar koca uygarlk merkezinin Homeros'un
llyada'syla bir ilikisi bulunmadn ileri srmekte direnen szm ona bilginler
bugn bile ortalkta dolar ve kr grlerini kitaplara aktarmak yolunu bulur
lar. Arkeolojinin son bulular tarihle ilgili bilim kollarn gz kamatrc bir kla
aydnlatmaktadr ama Anadolu arkeolojisi daha yenidir, Hititlere ancak son on,
on be yl iinde yazlm kitaplarda yer verilir, yzylmzn balangcnda yaym
lanm bir mitoljide bakarsnz ki Ana Tanra Kybele'ye ancak yarm stunluk
bir yer ayrlmtr. Apollon ya da Artemis'i Trkiye'nin Ege blgesinde toprak
tan karlan antlarn nda yorumlamak, deerlendirmek daha hibir derli
toplu mitoloji kitabna erek ve grev olmamtr. Ksacas ilkan yazl kaynak
laryla gnmzn bulularn bir araya getirerek ok ynl bir grle toplama
ya daha pek az bilgin girimektedir. Bu yolda Halikarnas Balks r ac, yol
gstericidir, yani Yunan', Trk' olmayan, uluslararas tek bilimsel gerei ara
maya koyulan gerek bir bilgindir. Onun at yoldan gitmekle birlikte eski ya
zn kaynaklarna da hakkn vermek "Mitoloji Szl" adyla okuyucuya sundu
umuz bu kitabn tek amacdr. Hemen syleyelim ki bu kitap bir denemedir,
eksiklerini, yetersizliklerini bile bile yaymlamaya giritiimiz bir deneme.
Yukarda szn ettiimiz sorunlar bir dereceye kadar zmleyebilmek iin
bu "Mitoloji Szlg"n hem bir szlk, hem de bir antoloji olarak dzenlemek
yolunu setik. Efsanelik kiilerden kim sz ediyorsa Homeros mu, Hesiodos
mu, tragedya yazarlar m, onlarn anlatmn elden geldii kadar kendi metinle
rinden vermeyi denedik. Burada Trkiye'de Trke olarak bulunan kaynaklarn

okluu bizi sevindirdi Tercme Brosunun at r ve Milli Egitim Bakanl

nn yaymlad lk klasikleri evirilerinden bu yana ok allm ve; YunanLatin yaznnn ana yaptlar bugn okunur bir dille kazandrlm bulunmakta
dr. Daha teye gidilmi, mitolojik ykler ve kiiler Bat yaznna olduu gibi bi
zim de iirimize konu olmutur. Bizden nce Trke mitolojiler de yaymlanm
tr. Elimize geenleri almamza ortak ettik. Bu apta bir mitoloji szl bir
tek kiinin yapaca i deildi. Bat kaynakl bir tek mitoloji kitabn evirmektense, kendi olanaklarmzla, kendi yazl kaynaklarmzdan faydalanarak zgn
bir deneme yapmay yeg grdk. Hangi kaynaklardan nasl faydalandmz, bu
kitab nasl hazrlayp hangi yntemlere gre dizdiimizi kitabn sonuna ekledii
miz Sonsz'de belirtmekteyiz. Okuyucu bu blmde, szl nasl kullanacan
da bulabilecektir.
Szn ksas ben burada tek bama deil, yaptlar ve almalar elime ge
en birok yazarlarla birlikte ortaya kmak istedim. Bu kaynaklar bulmada ve
deerlendirmede ister istemez kiisel eilimlerime gre bir seme yaptm. Oku
yucu bunu bana balasn ve eletirilerini, yergilerini, nerilerini benden esirge
mesin. abamn tek dl bu olabilir.
Borcum byktr: En bata hocam Prof. Dr. Georg Rohde'yi anmak isterim.
Mythos ve mythologia'nm ne olduunu, byle bir almann bilimsel yollardan
nasl srdrleceini de gstermitir. Bu kitaptaki "Kybele" maddesini onun
1937'deki Trk Tarih Kongresinde verdii teblie borluyum. Ama asl esin
kaynam sevgili ustam ve dostum Halikarnas Balks'dr. Yurdumuzun esiz
deerlerine saygy ve sevgiyi o alad bana. ok borlu olduum bir kii de,
birlikte evirdiimiz llyada ve Odysseia'y gzelim iir diliyle Trkeye kazand
ran arkadam A. Kadir'dir. Bu kitap Homeros'la doludur, nasl olmasn ki Bat
uygarlnn ilk ve en byk ozan yurttamz Homeros burcu burucu Anadolu
kokar.
Azra Erhat
stanbul, 1972

A
Abas. (1) lyada'da ad geen Abant'lar bo
yuna adn veren kahraman. Poseidon ile su
perisi Arethusa'nun olu.
(2) Aigyptos oullan amcalar Danaos'un
kzlaryla zorla evlenince, gerdee girdikleri
gece kanlar tarafndan ldrlrler. Yalnz
Hypermestra kocas Lynkeus'u esirger, ikisi
nin birlemesinden Abas adl bir erkek ocuk
doar (Tab. 10). Abas Argos'ta kral olur, ev
lenerek Akrisios'la Proitos'u meydana getirir.
Akrisios'tan Danae, Danae'den Perseus do
ar.
Acca Larentia. (1) Roma'nn kurulu efsanesi'nde sz geen oban Faustulus'un kar
s. Kocasnn dada bulduu Romulus ve Remus bebeklerini benimser ve kendi on iki o
cuuyla birlikte bytr (Romulus).
(2) Roma'nn kurulu dnemlerinde gzelli
iyle n salm bir kz. Bir bayram gn Her
cules tapnanda tanr ile tapnak bekisi
bahse giriirler, zar oyununda kim kazana-'
caksa "tekine bir ziyafet ekecek ve bu gzel
kzla yatmasn salayacaktr. Oyunu Hercu
les kazanr ve Acca ile seviir. Kz sonralar
zengin bir Etrsk'le evlenir ve yal kocas
lnce btn varln Roma halkna balar.
Admete. Bir Samos (Sisam) efsanesine g
re, Perseus soyundan olan Admete Argos'ta
tanra Hera tapnann rahibesiymi. Elli
sekiz yl bu tapnaa hizmet ettikten sonra,
babas Eurystheus lnce Argos'tan kamak
zorunda kalm. Tanrann heykelini yanna
alarak Sisam adasna snm. Bir sre sonra
Argos'lularn parayla tuttuklar korsanlar He
ra heykelini karmaya kalkmlar, ama ge
miye bindirilen heykel yelkenlerin almasna
engel olmu, tanra bylelikle Samos'ta kal
mak istediini belli etmi. Samos Hera's diye
anlan nl bir heykel lka arkaik sanatnn
en nemli yaptlanndan saylr. Sisamllar
Hera ve Admete adna ylda bir bayram ya
parlard.
Admetos. Pherai (bugn Elestino) ehrinin
kral. Delikanl olarak Kalydon avna ve Ar-

gonaut'lar seferine katlm. Kyklop'lar l

drd diye bir yl Olympos'tan srlen Apollon'u srtma olarak kullanm (Apotlon,
Kyklop'lar). Pelias'n kz Alkestis'e gnl ve
ren Admetos onu elde etmek iin arabasna
bir aslan; bir de yaban domuzu komak zo
runda kalnca Apollon tanr ona yardm et
mi ve Admetos Alkestis'i alm, ne var ki d
n gn Artemis'e kurban kesmeyi unuttu
u iin, tanra gerdeini ylanlarla doldur
mu. Apollon Admetos'u bu beladan kurtar
m, bununla da kalmayp Admetos'un kade
rini de deitirmeyi baarm: Kader Adme
tos'un lm iin saptad gn Pherai kral
yerine lecek baka birini bulursa ertelemeye
raz olmu. Ama o gn gelince Admetos yeri
ni alacak kimseyi bulamam: Ne anas, ne
babas, ne ua, kimse lmek istememi, yal
nz gen kars Alkestis kendisini feda etmi.
Alkestis Hades'e indikten sonra Herakles ta
rafndan kurtarlr (Herakles). Deli Dumrul ef
sanesine de konu olan bu motifi Euripides
"Alkestis" adl tragedyasnda ilemitir (Al
kestis).
Adonis. Kken ve kaynaklar gney Akde
niz evresine uzanan tipik bir Anadolu efsa
nesi. Kybele-Attis mythos'unun bir baka an
latmn veren Adonis efsanesi bir toprak-bereket yksdr. Birok iir ve masal yazarla
rnn zene bezene iledikleri bu yk yle
zetlenebilir:
Suriye kral Theias, ya da Kbrs kral Kinyras'n Myrrha ya da Smyma adnda bir kz
varm, tanra Aphrodite'in lanetine ura
yan bu kz babasna tutulmu, onunla sevi
mek istemi. Dadsnn kurduu bir dzenle
babasnn yatana girmi ve on iki gece
onunla sevimi, son gecesi de gebe kalm.
O gece babas, yannda yatan kadnn kendi
kz olduunu anlam ve bu korkun gnah
temizlemek iin, klcyla kznn stne yr
yp onu ldrmek istemi. Ama tanrlar
Myrrha'ya acmlar ve onu babasnn elinden
kurtarmak iin bir mersin aacna evirmi
ler. On ay kadar sonra aacn kabuu atla
m, gvdesinden dnya gzeli bir bebek k
m. ocuun gzelliine vurulan Aphrodite
onu bytsn diye yeralt tanras Persephone'ye vermi. Ama Persephone de ocua
II

tutulmu, onu Aphrodite'ye bir daha geri ver

meye yaramam. Tanralar arasnda ko
pan kavgaya yarglk eden Zeus, Adonis'in
yln drt ayn Persephone'nin, drt ayn da
Aphrodite'nin yannda geireceine, geri ka
lan zamanda da istedii yerde yaayabilecei
ne karar vermi. Adonis sekiz ay Aphrodi
te'nin yannda kalmay seince, tanrann
gzel delikanlya olan akn kskanan br
tanrlar (Ares ya da Artemis) Adonis'in st
ne bir yaban domuzu salmlar, kasndan
yaralanan Adonis'de kanaya kanaya can ver
mi. Topra sulayan kanndan Manisa lalesi
denilen bahar iekleri bitmi, te yandan
sevgilisinin yardmna koan Aphrodite'nin
ayana diken batm, syrndan akan bir
damla kan tanrann iei olan beyaz gl
krmzya boyam.
Kn yeraltnda saklanan, baharla birlikte
yeryzne dnen ve ak cmb iinde fkrp gelien bitkisel varl simgeleyen Adonis'e Suriye'de zellikle kadnlar tapnrlardi:
Ylda bir bahar bayramlar yaparlar, saksla
ra, sepetlere tohum dikerler, onlar scak su
larla sularlard, bylece hzla byyen bu bit
kiler ksa zamanda solup lrlerdi. Adonis
baheleri denilen bu ieklerin karsnda ka
dnlar yas tutar ve "O ton Odonin" (Vah
Adonis!) lklaryle dvnrlerdi.
Adonis efsanesi Smer ve Hitit kaynakla
rndan gelmedir. Adonis brance "efendi"
anlamna gelen Tammuz (Trke Temmuz)
adnn yunancalatrlm karldr. Tammuz-Adonis efsanesiyle Hitit bereket tanrs
Telepinu efsanesi arasnda iliki ve benzerlik
gze arpmaktadr (Kinyas).
Adrastos. Talos'un olu, Argos kral (Tab.
23). Efsanesi Thebai'ye kar Yediler seferiy
le ilgilidir. Bir aile kavgas yznden yurdunu
brakp, dedesi Sikyon kral Polybos'un yan
na snmak zorunda kalr. Bir sre sonra da
onun vrisi olarak tahta kar, ama babasn
ldren Amphiaros'la grnte banarak,
kz kardei Eriphyle'yi ona verir ve Argos
krallna dner (Amphiaraos, Eriphylej.
Bu arada Oidipus oullarndan Eteokles,
kardei Polyneikes'i Thebai'den srnce, bir
yandan Polyneikes, te yandan da adam l
drd iin Kalydon'dan srlen Tydeus,

Argos'a snrlar. Adrastos kzlarndan birini

Polyneikes'e, br Deipyle'yi de Tydeus'a
verir ve Polyneikes'le birlikte Thebai'ye kar
Yediler seferine nayak olur. Falc ve bilici
olan Amphiaraos bu savata btn nderle
rin leceini, bir Adrastos'un sa kalacan
ngrmt. Gerekten de yle olur, byk
yenilgiden sonra, Adrastos lmsz atna bi
nerek Argos'a kaar. Sonra, len nderlerin
oullaryla Thebai'ye kar Epikon'lar seferi
ne katlr ve bu kez zaferi kazanr, ama sava
ta yitirdii ogulunun yasna dayanamayp
lr.
Aedon. (Yun. Blbl). (1) lka yazarlarn
ok etkileyen bu efsaneye ilkin Homeros'ta
rastlanr. Odysseia'da (XIX, 518) anlatld
na gre, Aedon Pandareos'un kz ve Thebaili Zethos'un kardr. Zethos'un kardei
Amphion Niobe ile evlenip ok ocuu oldu
u halde, Aedon'la Zethos'un yalnz bir o
cuklar olur: Itylos. Aedon eltisini kskanr ve
bir gece en byk olunu uykusunda ldr
meye kalkr, ne var ki yanlr, karanlkta Niobe'nin olunu deil de kendi ocuunu l
drr. Tanrlar Aedon'a acyp onu bir blb
le dntrrler.
(2) Miletos efsanesi yledir: Aedon Milet'li
Pandareos'un kz ve Polytekhnos adl sanat
nn kardr. Kocasyla birlikte Kolophon'
da mutlu gnler yaarlar, tys adnda bir oul
lar olur. Ama mutluluklar balarna vurur,
gurura kaplrlar-. Zeus ile Hera'dan daha
mutlu bir ift olmakla vndkleri iin, Hera
ceza olarak kavga tanras Eris'i sokar arala
rna. Kar koca birbirleriyle yarmaya giriir
ler, Polytekhnos araba yapmakta, Aedon ku
ma dokumakta. Kim daha abuk bitirecekse, brne bir hizmeti bulup getirecektir.
Yarmay Aedon kazanr, kocas da gider
Efes'ten onun kz kardei Khelidon'u (Yun.
Krlang) alr, yolda onu kirletir, salarn ke
sip kle klna sokar ve kz kardeine kim
olduunu bildirirse, onu ldreceini syleye
rek Aedon'a verir. Aedon kz kardeinin bir
gn eme banda dert yandn duyunca,
onu tanr. ki kz karde almaya karar ve
rirler, tys'i ldrp piirirler ve babasna yedirirler. Polytekhnos iin farkna varnca lg
na dner, iki kz kardei ldrmek ister. Zeus

araya girer ve birini blbl, brn krlang

haline sokar.
(3) Atina efsanesi: Tragedya yazarlarnn ve
zellikle Sophokles'in yitik "Tereus" traged
yasnda anlatld gibi, Prokne ile Philomela
Atina kral Pandion'un kzlardr. Prokne
Trakya kral Tereus'la evlenir ve tys adl bir
oullar olur. Ama Tereus Philomela ile de
seviir ve olup biteni kz kardeine anlatma
sn diye dilini koparr. ki kz karde tys'i ke
sip babasna yedirmekle alrlar. Tanrlar
Prokne'yi blbl, Philomela'y krlang (ba
ka bir anlatma gre ad gzel sesli anlamna
gelen Philomela blbl olur), Tereus'u da
htht kuuna dntrrler. Aristophanes
"Kular" komedyasnda bu dram Htht'n
azndan yle anlatr:
yan garip blblm, uyan,
z tanrsal dilini,
Dk yreindeki aclan,

Anlat o kutsal atlarnla

Olumuz ffys'in bana gelenleri.
Kzl boynundan su gibi aksn
Olumuzun adn inleyen sesin,

Sk fundalklardan gklere ykselsin,

Apollon, altn sal tanr

Duyup bu ac yanklar,
Alsn fildii algsn,
Karlk versin sana,
Tanr korolar kursun yukarda,
Ve lmsz dudaklarndan kan ezgiler
Karsn sesine mutlu yceliklerde.
Aello. Harpya'lardan biri. Ad Kasrga anla
mna gelir (Harpyalar).
Aerope. Girit kral Katreus'un kz (Tab.
15). Girit'ten srlp Argos'a gelir ve ilkin
Pleisthenes ile evlenir, sonra Atreus'un kars
olur. Aerope, Agamemnon ve Menelaos'un
analar olarak gsterilir. Atreus'la Thyestes
arasndaki karde kavgasnda lr (Atreus).
Agamedes. Agamedes vey olu Trophonios'la birlikte Yunanistan'n en nl mimarlarndanm. Delphoi ve Thebai ehirlerinde
yaptklar antlar parmakla gsterilirmi:
Delphoi'de Apollon, Arkadya'da Poseidon
tapnaklar ve Thebai'de Alkmene'nin yatak
odas ellerinden km. Boiotia kral da onla
ra hazinesini saklamak iin salam bir yap s
marlam. Para hrsna kaplan iki mimar da

hazine odasn, bir tan yerinden oynatp

kolayca karabilecekleri biimde yapmlar
Geceleri buraya girer, hazineden bir eyler
araklarlarm. Varlnn gn getike eksildi
ini gren kral Girit'ten nl mimar Daidalos'u arm. Bir tuzak kurmular ve iki hr
sz tam yakalayacakken, Trophonios Agamedes'in kafasn keserek kam.
Baka bir anlatma gre, Agamedes ile
Trophonios Delphoi tapnan bitirince, tan
rdan cretlerini istemiler, Apollon da alt
gn yiyip iip elenmelerini, yedinci gn
emeklerinin karln alacaklarn bildirmi.
yle olmu, yedinci gece uykuya dalnca iki
mimar bir daha uyanmamlar. Tann onlara
en byk dl diye tatl bir lm balam.
Agamemnon. Agamemnon Yunan mythos'unda tektir, esiz bir tiptir, yalnz lyada'da deil, efsaneler boyunca onun simgele
dii kavram onun kadar etkin ve belirgin ni
teliklerle canlandran baka bir kii yoktur.
Agamemnon kraldr, krallar kraldr, her biri
bir blgenin ynetimini elinde tutan birok
derebeylerinin banda, onlar ordularyla bir
likte yneten bakomutandr. Buyruuna tek
snr, blgesel krallarn toplantsnda izilir,
bu kurultayda da balca kural danmadr.
Yunan mythos'u tanrlar tanrs Zeus'un s
tnde, ondan stn bir g bulunduunu gs
terdii gibi, krallar kral Agamemnon'un kii
liinde de kralln hem erdemlerim, hem de
eksik ve zayf ynlerini nmze serer. Bu
bakmdan destana olduu kadar, tragedyaya
da esin konusu olmutur Agamemnon.
lyada'nn nc blmnde Helene surla
rn stne dizilmi, sava alanna bakan Troyal ihtiyarlara en bata eski enitesi Agamemnon'u "hem iyi bir kral, hem gl bir
sava" olarak tantr. Agamemnon'un kral
lk yetkisi Zeus'tan gelmitir. Homeros onun
asasnn, kral deneinin tarihesini izerken
(l. 11, 100 vd.), soyunu Pelops'a kadar gt
rr, baka bir efsane koluna gre Agamemnon'un ilk atas Tantalos'tu. (Tab. 14 ve 15).
lyada'da Pelops oullarnn kan davasndan
sz edilmez, krallk normal yoldan Pelops'tan
Atreus'a, Atreus'tan Thyestes'e ve ondan
Agamemnon'a aktarlr; Atreus ile Thyestes
arasndaki karde dmanl ve onun sonu
I !

cunda lenen korkun sular daha ok tra

gedyaya konu olmutur (Atreus). Ama destan
Agamemnon'u bir krala zg btn nitelikle
riyle canlandrr. Bu kral portresi stnde
durmaya deer.
tlyada'nn konusu, Agamemnori ile Akhilles arasndaki kavga Agamemnon yznden
kopar. Ve bu kavgada krallar kralnn tutu
mu, karakteri ve kiilii btn aklyla orta
ya serilir. Agamemnon kraldr ve her kral gi
di kendi karn, istek ve buyruklarn emrin
deki insanlannkinden stn grmekte ve bu
nana gre davranmaktadr. Tutsa Khrysels'i geri vermek istememesi, vermek zorun
da kalnca Akhilleus'unkini almakta hibir sa
knca grmemesi kavgann asl nedenidir. Bu
olayda karsna kan kim olursa olsun pay
lar, tersler, hie sayar (l. I, 102 vd.).
... Kalkt hrsla
gc yaygn Agamemnon, yiit Atreus olu,
kapkara bir fkeyle doluydu yrei,
yanyordu iki gz yalm yalm...
Apollon'un Akha'lara gnderdii salgnn
nedenini bilen Kalkhas bu fke karsnda e
kinir gerei sylemeye (l. I, 78 vd.).
Kzdracam biliyorum Akha'lartn sayd
adam,
o adamn btn Argos'lulara her yerde sz
geer.
Kral azgn olur kznca ayak takmndan
birine,
bir zaman fkesini yenerse de, unutamaz
kinini,
dar vurana dek tar yreinde onu.
Ama Agamemnon ne Kalkhas' dinler, ne
de onun szlerine uyulmasn salk veren Akhilleus'u, bildiini yapar. Bu davran tepki
uyandrr. Tepkinin, yalnz kavgaya tututuu
Akhilleus'tan gelmemesi, ordunun alt tabaka
sn simgeleyen bir askerin de kral en ar
szlerle knamas dikkati eker. Halkn yne
ticisini eletirmesi dnya yaznnda ilk kez g
rlmektedir burada. Bu eletiri Akhilleus'un
azndan yle dile gelir.
"Ey doymak bilmek adam... Seni gidi edep
siz, karma dkn yrek... Seni arap fs,
seni it gzl, seni geyik yrekli... Halkn ke
miren bir kralsn sen". (l. I, 122, vd.).
Ama yiidin szlerinden daha da artcdr
Thersites'in, halktan bir adamn kral kna
14

mas (Thersitesj. Bu eletiri yalnz kral degil,

feodal Akha dzeninin tmn kapsamakta
dr (l. II, 225 vd.).
Gene mi bir fistein var, Atreus olu?
Barakalarn tunla, kadnla dolu.
Bir ehri alr almaz biz Akha 'lar
onlar sana verdiydik ilk pein.
Bir de altn m istiyor cann imdi?
Tutup getirelim Troya'Mardan birini,
gelsin babas kurtulmalk versin sana,
altnla versin sana, yle mi?
Taze bir kadn m istiyorsun yoksa, dp
kalkmaya,
btn gzlerden uzakta, kapatmaya
kendine?
Babusun, yakk almaz Akha oullarn
ykma srklemen.
Size diyorum Akha oullar, hey,
Akha oullar denmez size artk,
Akha kadnlar demeli,
sizi aalk herifler sizi,
Hadi yurda dnelim gemilerimizle,
tek bana brakalm Troya'da onu,
otursun onur paynn stne.
Yardm etmeyelim de grsn sonunu,
Saygszlk etti Akhllleus'a, en stn
yiidimize,
ald onur payn, yoksun brakt onu.
Akhilleus'un iinde byk bir kin yok
gene de;
hem gevek davranmasayd sana, Atreus
olu,
bu senin son kfrn olurdu ona.
Bu sorunu Akha ordusunun nasl zmle
dii de ilgintir. Athena'nn verdii esinle
Odysseus sralar dolap yle yattrr her
kesi (l. II, 1 9 3 vd.):
...bilemezsin Atreus olunun niyeti ne?
Akha oullarn yokluyor imdi o,
ama ezecek yaknda balarn...
fkelenip de Akha'lara ykm getirmesin
sakn,
Zeus'un besledii krallarn amanszdr
fkesi...
daha gldr onlar senden.
Sense savatan anlamaz korkan birisin.
Ne kurultayda geer szn, ne savata
geer.
Hem biz burada hepimiz kral deiliz ki.
Her taraftan bir ses karsa iyi olmaz,
bir tek ba olmal, bir tek kral.
Kurnaz Kronis olu u denekle btn
yetkileri
size krallk etsin diye verdi Agamemnon'al

At i >r .1 r .

Agamemnon gene de bir zorba olarak gs

terilmez llyada'da, aslnda talihsiz bir adam
dr: Akhilleus'u krdna bin piman olur, ba
rmak iin dn vermeye razdr. Yiidin
olumsuz tepkisiyle karlatktan sonra, bir
daha ayn uysall gsterir ve zr dileyerek
barr (l. XIX, 85 vd.). Her davrannda
sanki bir sakarlk vardr Agamemnon'uh: Aulis'te avlanrken Artemis'i kzdrmas, bu yz
den kz phigeneia'y kurban etmek zorunda
kal bu kraln hatalarn ne kadar pahalya
dediini gsterir (phigeneia). Karsnn ve
onun olan kendi amcaoglunun elinden
ldrlmesi bile ayn yar komik, yar trajik
kaderin belirtisidir (Klytaimestra, Aigisthos).
lyada onun kahramanlklar ve ldrd
Troyal yiitlerin adyla doludur, ama Aga
memnon burada da tam baarl deildir, ne
savata bir Akhilleus ya da bir Aias olabilir,
ne de kurultayda bir Nestor ya da Odysseus
gibi stn bir akl gsterebilir. Onun kiiliin
de Homeros ve yolunu izleyen btn ozanlar
krallk kurumunun kusur ve eksikliklerini or
taya sermek istemilerdir sanki.
Agaue. Kadmos ile Harmonia'nn kz, Jno
ile Semele'nin kardei, Pentheus'un anas
(Tab. 18). Zeus'la Semele'nin ak stne de
dikodu yapt iin, Semele'nin olu tanr Dionysos anasnn cn alm. Bakhalar sr
sne katlan Agaue, olu Pentheus'u bir vah
i hayvan sanarak kendi eliyle paralam. Bu
konu Euripides'in "Bakkha'lar" tragedyasn
da ilenmitir (Pentheus, Bakkha'lar).
Agdistis. Pausanias'n anlatt Agdistis ef
sanesi ana tanra Kybele'nin Pessinus'taki
kltne ilikin bir efsanedir. Zeus bir gece
d grerek tohumunu yeryzne dker.
Bundan hnsa bir varlk doar: Agdistis.
Hem kadn, hem erkek olan bu yarat tanr
lar ele geirir ve erkeklik uzvunu kesip atar
lar, uzuvdan bir badem aac meydana gelir,
rmak tanr Sangarios'un (Sakarya) kz bu
aatan bir badem koparp gsne saklar,
bundan gebe kalarak Attes (baka kaynaklara
gre Attis) adl bir olan dourur. Onu daa
brakr. Attes byynce yle yakkl, yle
esiz gzellikte bir delikanl olur ki o zaman
salt kadn olan Agdistis ona k olur. Ne var

ki Attes Agdistls'ten kamak in Pesslnus'a

gider ve orada kraln kzyla evlenmeye k.lk
r. Tam dn gecesi dn ezgileri sylen
mektedir ki Agdistis birdenbire kagelir. At
tes onu grnce ldrr ve erkekliini keser,
Pessnus kral da ayn eyi yapar. Attes lr,
Agdistis de sevgilisinin bedeninin bozulma
masn salar.
Bu efsanenin baka bir anlatm da yle
dir: Phyrgia ilinin snrlarnda Agdos adl ssz
bir kaya varm, orada Kybele tanraya bir
ta biiminde taplrm. Zeus tanraya tutul
mu, onunla birlemeyi baaramaynca tohu
munu bir kayann stne brakm. Bu to
humdan Agdistis domu, hnsa imi, Agdis
tis'i Dionysos sarho ederek erkekliinden et
mi; uzvundan bir badem aac km, bu
nun meyvesini Sangarios rmann kz Nana
gsne alm, gebe kalp Attes'i dourmu.
Sangarios Nana'ya ocuu daa brakmasn
buyurmu. Bebek gelen geenin ilgisini ek
mi, onu bir tekenin style beslemiler, te
kenin st olamayaca halde, adnn Phrygi
a dilinde teke anlamna gelen "artagus" teke
ile ilikisini gstermektedir. Ne var ki bu arta
gus szc "gzel" anlamna da gelebilir.
Her neyse Agdistis ile Kybele ikisi birden g
nl vermiler bu gzel delikanlya, ama
Phrygia kral Midas onu kendi kzna almak
istiyormu. Derken Agdistis Attes'i ldrtm,
delikanl bir am aacnn dibinde erkekliini
keserek can vermi. Kybele tanra onu gm
m, topraa akan kanndan biten meneke
ler dibinde ld am epeevre sarmlar.
Midas'n kz da umutsuzlua derek canna
kym, Kybele onu da gmm ve onun me
zar stnde de menekeler bitmi. Ayrca
mezar stnde bir badem aac bym.
Agdistis Zeus'a yalvarm Attis'in bedeni hi
bozulmadan kalsn, rmesin diye, Zeus da
bu dileini yerine getirmi. Attis'in salar b
ymeye, kk parma da oynamaya de
vam edecekmi. Bu sz aldktan sonra Agdiss sevgilisinin lsn Pessinus'a gtr
m, orada gmm ve ansna bir bayram
ile bir rahip heyeti kurmu.
Bu efsanelerde Agdistis ile ana tanra
Kybele birbirine karmaktadr. Motifleri top
rak bereketini ve bitkinin ldkten sonra ye
niden dirilmesini simgeleyen bu efsaneler da-

ha ok alegorik birer anlam tar. Bunlardan

ama, Pessinus'taki Kybele kltnde rahiple
rin belli zamanlarda ve trenlerde erkeklik
uzuvlarn kesmelerinin nedenini ve kayna
n anlatmaktadr. Kybele tanrann ise Ana
dolu'da ve evrede tarih ncesi alardan
Roma devrine dein eitli adlarla tapm gr
d herkese bilinmektedir (Kybele).
Agenor. Epaphos'un olu, lo'nun torunu
olan Agenor tanr Zeus'un soyundandr (Tab.
10). Io inek klnda dnyay dolatktan son
ra Msr'a gelir, orada Zeus'tan olan olu
Epaphos'u dourur, Epaphos da Nil tanrs
Neilos'un kz Memphis'le evlenir ve Libya
adnda bir kzlar olur. Afrika'nn bir blgesi
ne adn veren bu kz tanr Poseidon'la birle
erek ikiz dourur: Agenor ile Belos. Belos
Msr'a, Agenor ise Fenike'ye yerleir. Tyr ile
Sidon kentlerinin kral olur. Kz Europe tanr
Zeus tarafndan karlnca Agenor oullar
Kadmos, Phoiniks ve Kiliks'i kz kardelerini
aramaya gnderir, bulup getirmedike dn
memelerini buyurur. Hi biri de geri gelmez,
Akdeniz evresinde kentler kurup yerleirler
(o, Epaphos, Belos, Europe).
Aglaie. Ad parlak anlamna gelen Aglaie
Zeus ile Eurynome'den domu Kharit
tanrann biridir (Kharit'ler). Hesiodos'a g
re Aglaie Kharit'lerin en gencidir ve tanr
Hephaistos'la evlenmitir.
Aglauros (yahut Agraulos). Atina kral
Kekrops'un kzndan biri. Tanra Athena,
iinde Erikthonoios'u saklad sepeti ona ve
rip sakn amamasn syler. Ama kardeleri
Herse ve Pandrosos'la birlikte Aglauros me
rakn yenemez ve sepeti aarlar, iinde y
lanlarla sarl bir bebek grnce korkudan ldrarak Atina Akropolnden aaya atarlar
kendilerini (Erikhthonios).
Agron. Kos (Istanky) adasnda Byssa ve
Meropis adl iki kz kardeiyle yaayan ve yal
nz toprak ileriyle uraan bir delikanl. Bu
karde toprak tanrasndan baka hibir
tanrya sayg gstermedikleri iin ceza olarak
ku biimine sokuldular: Meropis bayku ol
du, Byssa mart oldu, Agron da yagmurkuu
haline dntrld.
16

Aia. Yun. "aia" veya "gaia" toprak demek

tir. Aia, Kolkhis lkesinin eski addr (Argonaut'lar).
Aiaie. Odysseia'da byc tanra Kirke'nin
adasna verilen ad (Kirke).
Aiakos. Yunanllarn en drst, en dindar
diye anlan Aiakos, Zeus'la su perisi Aigina'nn oludur (Tab. 21). Anasnn adn alan
Aigina adasnda kral iken uyruklarnn hepsi
vebadan lm, Aiakos da babas Zeus'a yal
varm ki adada bol sayda bulunan karncala
r insana dntrsn. Batanr olunun bu
dileini yerine getirmi. Karncalardan dog
ma bu adamlara Myrmidon'lar (Yunanca
"myrmeks" karnca demektir) denmi. Aiakos'un torunu Akhilleus sonralar Myrmidon'lar kendi ordusu olarak Troya seferine
gtrmtr.
Tanrlarn ok sevdii Aiakos'tan Yunanl
lar bir dilekte bulunmular: lkelerini kasp
kavuran kurakla son vermesi iin Zeus'a ya
karmasn istemiler ve Zeus bu dilei de yeri
ne getirmi.
Aiakos'un Aigina'dan Telamon ile Peleus,
bir denizkz olan Psamathe'den (Yun. Kum)
Phokos (Yun. Fok bal) adl bir 03lu olmu.
Phokos'un atletik yarmalarda baarlarn
kskanan aabeyleri Telamon ile Peleus kafa
sna bir disk atarak ldrmlejr onu. Aiakos
da hak yerine gelsin diye srm oullarn
Aigina'dan.
Bu hakseverlii ona ldkten sonra Hades
lkesinde yarg olmay salam. Geri Homeros destanlarnda Aiakos'un byle bir sfa
t yoktur, ama Platon onu ller yargc ola
rak gsterir ve Asya'l Minos ile Rhadamanthys'in yanbanda Avrupa'dan gelen
ruhlar yargladn ileri srer (Gorgias,
524a).
Aiakosolu. llyada'da Akhilleus'a verilen
soyad (Tab. 21).
Aias. lyada'da iki Aias'n ad geer, biri,
"kk Aias" Oileus'un oludur ve Lokris'lilerin nderi olarak gelmitir Troya sava
na, teki, "byk Aias" Telamon'un olu,
Akhilleus'un amca ocuu ve Salamis adas
nn kraldr (Tab. 14 ve 21). Bu iki Aias birbi
rinden ok ayr kiilerdir, ama hep omuz om-

za savarlar. Bu dayanmay yle tanmlar

Homeros (l. XIII, 702 vd.).
Oileus'un evik olu Alas hi, ama hi
ayrlamaz Telamon'un olu Aias'tan,
yeni srlen tarlada arap rengi ki kz
nasl
gnlde olur da ekerlerse saban;
boynuzlarnn kk bol bol ter dker,
gittikleri zaman yark boyunca uca doru
yalnz cilal boyunduruk ayrr onlar
birbirinden,
ite Aias'lar da tpk yle,
omuz omza destek oluyordu birbirine.
Bu iki yiit Akha ordusunun can cieridir,
katlmadklar hibir sava, baaramayacakla
r hibir yiitlik yoktur.
Aias'lar arasndaki bu birlik, beraberliin
asl nedenini, bu iki yiidin nitelikleri ve ka
derleriyle birbirinden ok deiik olmalarnda
aramal. Bunu daha iyi anlamak iin her biri
ni ayr ayr incelemeliyiz.
(1) AAS OLEUS OLU .
Aias lyada'da yle kar karmza (l. II,
526 vd.).
Lokris'lilere Oileus olu evik Aias komuta
eder,
Telamon'un olu Aias'mki kadar deil boyu
bou
ondan ufak, hem ok ufak,
'kendirden bir zrh giymi kmencik bir
adamdr ama,
btn Hellen'leri, Akha'lar karg atmakta
,
geer.
Aias krk tane kara gemiyle gelmitir Troya'ya, ama onun komuta ettii blkler hi
benzemez br savalara: Okular Lokris'liler, hafif silahlar kullanmakta ustadrlar,
teye de hi gidemezler (l. XIII, 712 vd.).
Aias Hektor'a kar teke tek savaa da ha
zrdr, gemilerin yanndaki etin boumaya
katlr. Patroklos'un lsn Troyallarn elin
den kurtarmaya da yardm eder. Ama sert,
kavgac ve kimi zaman kabadr; Patroklos'un
ls iin yaplan araba yarmasnda Aias
domeneus'la kavgaya tutuur, Girit'lilerin
nderi de yle tanmlar onu (l. XXIII, 4 8 3
vd.).
Aias, kavgac ba, aklsz adam,
Akha'lardan geri kalrsn her te,
senin aklnda hi eviklik yok.
1

M .;'

Aralarn sonunda Akhilleus bulur, yattrr

Aias' bu kt huyu Aias'm bana bela
olacaktr. llyada'daki olaylardan sonrasn an
talan destanlarda Aiasnm ledii byk bir
su sz konusudur: Troya ehrinin dt,
Akha'lann eline getii srada Priamos'un k
z Kassandra Athena tapnana snm,
tanrann heykeline smsk sarlmtr. Aias
kz snandan ayrmak, dar ekmek ister
ve dinsel treleri hie sayarak bu ii baarr.
Akha'lar bu gnah kendisine detmek iin
Aias' talamaya koyulurlar. Ne var ki bu kez
kendi de Athena sunana snp yalvarr.
Tanra yiidi bylece lmden korumu
olur, ama cezasz brakmaz: Dn yolculu
unda Akha'lar korkun bir frtnaya tutulur
lar, Aias'm gemisi batar, Poseidon yiidi kur
tarr, ama bu kez Aias Athena'nn fkesine
karn kurtulduuna bbrlendii iin tanra
Zeus'un yldrmn alarak kendi ldrr akl
sz yiidi.
Aias'n iledii gnahlarn cezasn yurdu da
eker: Yiit ldkten sonra bile uzun bir sre
Lokris topra verimsiz kalr, ikide bir salgn
lar ba gsterir. Delphoi'ye are sorulduun
da, tanr szcs u cevab verir: Kassand
ra'nn karlp rzna geilmesinin kefareti
olarak her yl Lokris'ten Troya'ya iki gen ki/
gnderilmeli ve Athena tapnana kurban
edilmelidir. Bu tre de bin yl srdrlmelidir.
Lokris'liler bunu yapmlar, ikinci ylndan
sonra kzlar kurban edilmeyip Athena rahibe
si olarak Troya'da alkonulmular.
(2) AAS TELAMON OLU
Telamon'un olu Salamis'li Aias Troya sa
vana yalnz on iki gemi getirdii halde, Ak
ha'lann, Akhilleus'tan sonra en yiit savasdr. Grn, boyu bosuyla kk Aias'n
tam kartdr. Akha'lann kalesi diye anlan
Aias' Priamos surlarn stnden grnce,
yanndaki Helene'ye sorar (l. III, 226 vd.).
Kim o, br Akha'l, soylu, Irlyar yiit,
Argos'lular bayla, geni omuzlaryla
aan?
Helene de bu yiidin "ei grlmedik Aias"
olduunu syler.
Savaa hazrlanrken yle tanmlanr Alas
(l. VII, 206 vd.).

17

I \U l\ / I I I U O

Aias giydi sldaym tun zrhn,

silahlarla sarp sarmalad bedenini, frlad,
tpk dev yapl Ares gibi yrd,
Kronos olunun, yrek kemiren sava
gcyle
birbirleri stne saldrtt erler arasnda
savaa giden Ares gibi tpk.
te byle atld ne o,
dev yapl Aias, Akha'larm kalesi.
Korkun yznde bir glmseme.
Geni admlar atyordu altnda ayaklar,
uzun glgeli kargs sallanyordu.
Aias kalkanyla dikkati eker Akha'lar ara
snda. Korkun diye nitelenen bu kalkan yedi
kat deri, bir kat da tuntan yaplmtr. Hektor'la savata Troya'l yiidin kargs alt kat
deriyi geer, son katna saplanr kalr, derken
Hektor, "ovada duran, kara, prtkl, iri" bir
kaya paras alr ve Aias'n kalkann tam g
beinden vurur. Ama Aias daha byk bir ka
yayla onu saf d eder (l. VII, 268 vd.).
Aias Hektor'u alt etmekle kalmaz, Troya'nn saysz yiidini tepeler, ldrr; saldr
da da, savunmada da hep bata gelir, nde
yrr, Akra'larn gevediini grd m, he
men koar, kkrtr onlar, glerine g ka
tar. Aias kendi karn hi dnmeyen lk
c bir kahramandr, savan en etin anlarn
da aslan gibi dvr, sorumluluk duygusu
Agamemnon'unkinden daha stndr, Akhilleus'un bir kz uruna savatan ekilmesini,
sava arkadalarn hie saymasn sert szler
le knar. yle ki tanrlar bile derin bir sayg
beslerler Aias'a, Akha'lara sz geirmek iin
ona ba vururlar.
lyada'da en erdemli yiit olarak karmza
kan Telamon olu Aias'n adna birok ef
saneler daha kurulmutur. Bunlarn arasnda
air Sophokles'in "Aias" adl tragedyasnda
ele ald yrekler acs dram stnde dura
lm:
Akhilleus ldkten, Troya sava da bittik
ten sonra, Thetis'in tanr Hephaistos'a yapt
rp oluna getirdii silahlar kime kalacak diye
kavga kopar Akha komutanlar arasnda.
Thetis ister ki Akhilleus'tan sonra en yaman
sava kimse o alsn silahlar. O adam da Te
lamon olu Aias'tr, ama Agamemnon ile
Menelaos ne yapp yapp silahlan Odysseus'a verirler. Aias ileden km, kk d
rlm, n, deeri hie saylp ar bir haka
1

rete uramtr. O srada bir bunalm geirir,

bizim bugnk deyimlerimizle bir izofreni ya
da paronaya krizi, bir gece pusu kurar, elinde
klcyla Akha ordusunu yok edeceim diye
bir sr srsne saldrr, hayvanlarn hepsini
bir bir ldrr, soykalar adrna tar, al
dm diye enlik yapar. Bu ite tanr parma
vardr, Aias' tanra Athena bu korkun ya
nlgya drr. Aias kendine gelip ne yapt
n, kimleri ldrdn grnce dmanla
rnn karsnda rezil olmaya dayanamaz.
ektii ac korkuntur. Bunca byk bir kah
ramann byle gln bir duruma dmesi
Aias'n katlanaca bir knt deildir: Kl
cnn stne atar kendini ve canna kyar.
Sophokles'in bu tragedyasnda nn mr
nn sonuna kadar koruyamayan byk ada
mn dram dile getirilmitir.
Aidoneus. Yeralt tanrs Hades'in baka bir
ad (Hades).
Aietes. Gne tanr Helios ile Okeanos kz
Perseis'in olu (Tab. 8). nce Korinthos tah
tna kar, sonra Karadeniz'in gney-dogu kylannda, Kafkas dann eteklerinde bulunan
Kolkhis (bugnk Grcistan) lkesine kral
olur. Byc Kirke'nin ve Minos'un kars
Pasiphae'nin kardei ve Medeia ile Apsyrtos'un babasdr.
Kz kardei Helle ile Asya'ya kaan Phriksos Kolkhis'e snm ve stnde utuu ka
natl kou Zeus'a kurban ettikten sonra, altn
postunu Aietes'e armaan etmi. Kral da onu
tanr Ares'e adanm ormandaki bir mee
aacna asm ve beki olarak nne korkun
bir ejder dikmi, lason Argonaut'larla birlikte
altn postu almaya gelince, Aietes ona birok
snamalar baarrsa postu vereceini syle
mi. Medeia'nn yardmyla altn postu alp
kaan Argonaut'larn peine taklmsa da
olu Apsyrtos'un, Medeia'nn kesip denize
serptii paralarn toplamakla vakit geirmi
ve umutsuzlua kaplarak Kolkhis'e dnm.
Orada da tahtndan olmu, yllar sonra yurdu
na dnen kz Medeia'nn yardmyla tacn
yeni batan elde edebilmi (Argonaut'lar).
Aigeus. Atina kral Pandion'un olu, Theseus'un babas (Tab. 24). Pandion bir devrim
sonucu Atina'dan srlnce, Aigreus onu

AGYPTOS
kardeleriyle birlikte yeniden tahta karmay
baarr.
Aigeus iki kez evlendii halde ocuu ol
maz. Bunun nedenini Delphoi tapnanda
tanr szcsne sormaya gider. Ald cevab
pek anlamaz ama, dn yolunda Troizen'de
kalr ve ora kralnn kz Aithra ile birleir.
Aithra'ya, bir olu olursa, babasnn adn bil
dirmeden bytmesini syler. Aithra bir o
cuk dourur. Bu ocuk kahraman Theseus'tur. Delikanllk ana gelince, Theseus
Atina'ya dner ve amcas Pallas'n tahta gz
dikmi elli olunu alt edip babasna kendini
tantr (Aithra).
Ama Aigeus mutsuz bir kraldr. Bunca dert
ten sonra, Panathenaia bayramnda yaran
Girit atleti Androgeos'u ldrtt iin kral
Minos'un korkun isteklerine uymak zorunda
kalr: Her yl Atina genliinden yedi erkek
ve yedi kz Minotauros'a yedirilmek zere Girit'e gnderilmektedir. Theseus bu duruma
bir son vermek zere canavar ldrmeye gi
der. Yola kmadan nce babasna sz verir
ki zaferle dnerse, gemisine bir beyaz yelken
ekecektir. Dnte bu szn unutur ve ge
misi kara yelkenleriyle girer limana. Theseus'un yolunu gzleyen Aigeus kara yelkenleri
grnce olunu ld sanarak kendini denize
atar. inde boulduu denize ad verilerek
Aigaios Pontos (Ege denizi) denmitir.
Aigina. Irmak tanr Asopos'un kz (Tab.
21). Aigina'ya tutulan Zeus onu Oinone ada
sna karr. Aigina bu adada Aiakos'u dou
rur. Sonradan Aktor'la evlenip, Patroklos'un
babas olacak Menoitios'u dnyaya getirir.
Aiakos bir sre sonra adaya bir Pelasg soyu
yerletirip Oinone'ye anasnn adn vererek
Aigina der (Aiakos).
Aigis. Homeros destanlarnda tanr Zeus ve
Athena'nn kalp sfatlarndan biri de "aigis
tayan"dr. Aigis, Zeus'un Girit maarasnda
kendisini emziren kei Amaltheia'nn derisiyle yapt bir kalkandr. Ylanlarla evrili, or
tasnda bir Gorgo kafas bulunan aigis kalka
n korku salarak ordular bozguna ugratrm.
Zeus'un Titanlara kar savanda kulland
ve kendisinden baka yalnz Athena'ya verdi
i bu kalkan kudretin bir simgesi olmutur.

Aigisthos. Thyestes'ln olu (Tab. 14 ve

15). Atreus ile Thyestes arasndaki karde
kavgasn srdrr. Atreus Thyestes'ln oul
larn ldrp kendisini Mykenai'den kovun
ca, Thyestes kardeinden almak arelerini
arar. Bir tanr szcs ona ancak z kzndan
bir olu olursa, Atreus'u ldrebileceini bil
dirir. Thyestes de bir gece gizlice kz Pelopeia'nn koynuna girer ve onu gebe braktktan
sonra kaar. Pelopeia Aigisthos'u dourur.
Kimden olduunu bilmedii bu ocuu krla
ra brakr, bir sre sonra da kendisini tanma
yan amcas Atreus'la evlenir. obanlarn kei
style besleyip byttkleri Aigisthos (ad
Yun. kei anlamndaki "aix"ten tremedir)
Mykenai sarayna gelir. Atreus onu iyi kar
lar, kendi ogluymu gibi benimseyerek yeti
tirir. Sonra da Thyestes'i ldrmekle grev
lendirir. Ama Aigisthos Thyestes'in kendi z
babas olduunu anlar ve onun yerine Atre
us'u ldrr. Bir sre baba-ogul Mykenai'clc
hkm srerler, sonra Atreus'un olu Aga
memnon tarafndan kovulurlar. Agamemnor
Troya seferine knca Aigisthos Mykenai'ye
dner, kraln kars Klytaimestra'y batan
karr. Agamemnon Troya'dan dnnce ikisi
birden kahpece vururlar onu. Aigisthos, yedi
yl hkm srdkten sonra Agamemnon'un
olu Orestes tarafndan ldrlr.
Kuaktan kuaa sregiden bu kan davas
tragedya airlerine tkenmez bir esin kayna
olmutur. Aiskhylos'un "Agamemnon" ile
balayan "Oresteia" ls, Sophokles'in
"Elektra", Euripides'in "Elektra" ve "Ores
tes" adl tragedyalar bu aile dramn eitli
ayrntlaryla ve baka baka alardan ele ala
rak canlandrrlar. Aigisthos adnn "Odysseia" da da sk sk gemesi, Atreus oullar efsa
nesinin Homeros destanlar kadar eski oldu
unu gsterir. (Od. I, 32-43; III, 256-275;
IV, 518-537).
Aigyptos. Belos'la Ankhinoe'nin olu (Tab.
10). Aigyptos ile ikiz kardei Danaos'un de
deleri tann Poseidon, atalar da Zeus'la lo'
dan doma Epaphos'tur. Afrika ktasna ege
men olan Belos olu Danaos'a Libya'y, Algyptos'a da Arabistan' verir, ama Aigyptos
gider, "Melampodes" (kara ayaklar) iktllnl,
yani Msr' fetheder ve oraya adn varl

Aigyptos'un elli olu, Danaos'un da elli kz

olmu. Aigyptos bu kzlar oullarna almak
istemi. Bu konuda iki kardein aras alm
ve Danaos elli kzyla birlikte Afrika'dan ka
p, soylarnn kayna olan Argos'a sgnnu. Danaos kzlar, kendilerini kovalayan
Aigyptos oullaryla evlenmek zorunda kal
mlar, ama dn gecesi kocalarn ldr
mler. Tek bana desteksiz kalan Aigyptos
da zntden lm (Danaos, Danaos Kzla
r).

de bir tanr korur, kurtarr onu. Sava meyda

nnda grelim onu (l. V, 296 vd.).

Aineias (Lat. Aeneas). Tanra Aphrodite

ile Troya'l prens Ankhises'in olu Aineias
Homeros'un lyada destannda nemli bir rol
oynamakla kalmam, klasik Latin airlerinin
en by olan Vergilius'a da bir destan esinlemitir. "Aeneis", yani Aeneas destan Tro
ya'l yiidin Troya yangnndan sonra Anado
lu'dan gmesi ve talya'ya yerleerek Roma
_ ehrine temel olacak yeni bir yurt kurmasn
anlatr. Aineias'n bu iki destanda da beliren
ok ynl kiiliini incelemek gerekir:
Soy aalarndan da belli olduu gibi (Tab.
17) Troya kral soyunun ilk atas Zeus ile
Elektra'nn olu Dardanos'tur, Troya'nn ku
rucusu Tros ile kral soyu iki dala ayrlr: los
ile Assarakos, los'un torunu olan Priamos
Troya kral, Assarakos'tan reme Ankhises
ise Dardanie ehrinin yneticisidir. Ankhises
ile Priamos ve Hektor ile Aineias ayn kuak
tan amcaogullardr. Ama Aineias'n Priamos
oullarndan stnl bir tanrann olu ol
masndan gelir (l. II, 819 vd.).
Dandanie'llerin banda Aineias var,
Ankhises'in olu,
tanrsal Aphrodite dourdu onu
Ankhises'ten;
bakmad tanraltna, birleti lda
eteklerinde bir lmlyle.

Derken Diomedes kocaman bir ta atar s

tne, Aineias' kalasndan vurur, yiit der,
o srada anas Aphrodite'nin telan grmeli
(I.V, 311 vd.).
Aphrodite bu yzden yaralanr. Aineias'
Apollon Troya kalesindeki tapnaa kara
rak kurtarr. br tanrlar da katlrlar bu a
baya. Aineias'n Troya nnde lmeyecei,
Dardanos soyunu srdrmekle grevli olduu
tanr Poseidon'un azndan sylenir lyada'da (l. XX, 292 vd.).

Babas nasl tda dann eteklerinde yaa

msa (Ankhises), Aineias'n ocukluu, deli
kanll da oralarda geer, AkhiUeus'la ilk a
tmas da orada olur (l. XX, 90 vd.).
Troya savanda Aineias Priamos oullarn
dan hi geri kalmaz, Hektor'la denk gider, ki
mi zaman Hektor'u bile ap ona t ver
mek durumuna gelir (l. XVII, 335 vd.).
Hektor kadar yiite savar Akha'larn en
gl kahramanlarna kar, ama her kezinde
20

Kocaman kargs, kalkanmla Aineias yere

atlad,
Akhalar alp gtrmesin/er diye ly
gcne guenen aslan gibi dolat
evresinde,
nnde kargsn, yuvarlak kalkann
tutuyordu,
ldrmek iin yanyordu karsna kan,
korkun lklar atyordu.

... Kaderi kurtulmaktr Aineias'n

tohum ekmeden, iz brakmadan lmemeli,
yok olmamal Dardanos soyu,
lml kadnlarn verdii ocuklar arasnda
Kronos olu Dardanos'u seuerdi en ok.
reniyordu artk Priamos'un soyundan,
gl Aineias kral olacak Troya'llara,
kral olacak ocuklarnn ocuklar.
Bu szler, bizi dosdoru Vergilius'un Aene
is'ine gtrr. Aineias lyada'da pek rol oy
namaz artk, Troya'nn ykmndan sonraki
olaylardaki rol btn ayrntlaryla Aeneis'te
anlatlr.
lyada sonras efsanelerinin ou bu destan
da anlatlmtr: Tahta atn ehre alnmas ve
Laokoon faciasndan sonra (Laokoon), Aine
ias babas Ankhises'i omuzlarna alarak ve
olu Askanios'u da elinden tutarak da da
na kaar. Troya'nn kutsal heykellerinden
Palladion'u da yklenerek yola koyulur, kars
Kreusa arkalarndan gelirken birden ana tan
ra Kaybele tarafndan karlr (Kreusa,). Ei
de, dnde grd Hektor'un tayf da Aeneas'a batda Hesperia lkesine gidip Troya'
yi orada yaatmasn buyururlar. Odysseia'
nn servenleri rnek alnarak anlatlan bu
yolculuk Trakya, Girit ve kuzeybat Yunanis-

Al( )| ( )S
tan kylarndan Sicilya'ya geile balar,
Ankhises orada lr, sonra korkun bir frt
na Aeneas' Libya kylarna atar. Kartaca
kraliesi Dido epizodu Odysseus'un Alkinoos'un saraynda yapt gibi, Aeneas'n o g
ne kadar olan servenlerini anlatmasna fr
sat verir. Aeneas'a gnln kaptran Dido
onu Afrika'da alkoymak istedii halde, tanr
lar Aeneas'n bir an nce yeni Troya'y kur
mak grevine dnmesini buyururlar. Yiit ar
kadalaryla yola koyulur, Dido canna kyar
(Dido). Gney talya'da Cumae ehrine vanrlar, Romallarn inanlarna gre burada yer
alt lkesine alan Avernus gl vardr. Cumae'nin tanr szcs Sibylla Aeneas' ller
lkesine gtrr. Burada Aeneas, babas Ankhises'le grr ve kendisini bekleyen par
lak kaderi onun azndan renir. Homeros'la Dante'nin yeralt dnyas anlatm ara
snda yer alan bu para ilka yaznnn en
belirgin, en nl sayfalarmdandr. Btn bu
bilgileri edindikten sonra Aeneas yeryzne
dner, talya kylarn kuzeybatya doru iz
leyip Tiber rmann arzna varr. Orann
yerlileri, Rutul'larla savaa giriir ve arkada
larn rmak aznda brakp ieriye doru
Pallantea ehrinin bulunduu yere varr. Bu
ras Palantinus tepesiyle Roma ehrinin iler
de kurulaca yerdir. Yunanistan'dan gme
olan kral Evandrus Aeneas' iyi karlar, ba
nda olu Pallas'n bulunduu bir blk as
kerle arkadalannn yanna gnderir. Bu ara
da Rutul'larn kral Turnus Troya'llara saldr
mtr. Aeneas Turnus'u teke tek savata l
drr. Destan Aeneas'n bu zaferiyle kapa
nr.

nce lulius Caesar, sonra Augustus'un da

soyu olan lul'lerin Troyal Aeneas ve Ankhises'le tanra Aphrodite'de kaynak buldukla
rn, Roma'nn Akdeniz'in en soylu haneda
nnca kurulduktan sonra dman olarak bili
nen bat ile douyu byk bir birlik iinde ba
rtrm olmasn gstermek, kendisinin de
Homeros gibi ozanlarn ozanna dayanp
onun yolunda, ondan esinlenerek destan yaz
dn dile getirmekle Aeneis destan gerek
ten r am, ilkala ortaa arasnda
kpr kurmutur. Aeneas' da yeni bir tip in
san olarak canlandrm olmas stnde dur
maya deer. "Pius Aenas" (dindar Aenas) di
ye anlan kahramann tutum ve davran Ho
meros destanlarndaki yiitlerinkinden farkl
dr. "Pietas" diye tanmlanan kavram dine
saygy da aan bir erdemdir, Augustus'un ve
Augustus a insannn lk bildii gemie,
gemiin deerlerine ballk, ulusal tarih ve
kltre sonsuz sayg ile onu soylulatrmak
iin baka, yabanc da olsa benimsenen kay
naklara balama abas, kltre hizmet iin
en byk rnekleri gz nnde tutarak yarat
alkta onlara ulama amac ve bu uurda
sonsuz bir sorumluluk duygusu, btn bunlar
"pietas" denilen kavramn ierdii ve Aeneis
destannda canlandrlan Aeneas tipinin tam
bir baaryla simgeledii erdemlerdir.

On iki blmlk Aeneis destan bitmi de

ildir. Vergilius onu sona erdiremeden l
m, eserini bitiremedii iin onun yaklmas
n da buyurmutu. Roma'nm kuruluuna ka
dar olan olaylarla efsaneler tarihilere konu
olmu ve uzun uzadya anlatlmtr. Vergilius'un Aeneis destanyla en byk' baars
kendi ann ulusal kltrne bir kaynak bul
mu olmas, Roma'nn gemiini ta Anado
lu'nun byk uygarlk merkezi Troya'ya ka
dar gtrmekle ona uluslararas bir derinlik
vermi bulunmasdr. Byk Latin airinin
amac Augustus'un damgasn bast ann
dnya ve nsan grln* bir ufuk amasyd.

Aiolos, anakkale yarmadasndan Mende

res rmana kadar uzanp, Midilli adasn d.
iine alan Aiolis ky blgesine ve onlarda
oturan soyla, onun konutuu Aiol diline ad
n vermitir.

Aolos. (1) Yunan ulusunun efsanelik atas

saylan Hellen ile Orseis adl Nympha'nn o
lu, Tufan kahramanlar Deukalion ile Pyrrha'
nn torunu, Doros ile Ksuthos'un kardei ve
Sisyphos, Arthamas, Kretheus ile Salmoneus'un babas (Tab. 20).

(2) Deniz tanr Poseidon'un olu, yellerin

yneticisi, Aiolos Notos, Boreas, Euros ile
Zephyros adl drt byk yeli bir tulum iinde
kapal tutar ve ancak Zeus'tan ald buyruk
larla ortaya salar.
Odysseia destannda Odysseus'un Aiolos'un adasna var anlatlr, bu ada yle niIrlrni:

Yklmaz tuntan bir duvarla evriliydi bu

yzden ada,
ehir oturtulmutu ge ykselen bir
kayann zerine.
Aiolos konanda bir dzine ocuu ile yi
yip imekte, len yapp gnl elendirmek
tedir. Yeller tanrs, Odysseus'u iyi karlar,
tam bir ay konukladktan sonra iine azgn
yelleri smsk balad sr derisinden bir tu
lum verir ona ve arkasndan tatl bir Zephyros yeli salarak uurlar gemisini. Bylece do
kuz gn dokuz gece giderler, thaka toprakla
rna yaklarlar ki, Odysseus uykuya dalar,
onu kskanan yoldalar da teknenin dibinde
ki tulumu alp zerler. Yeller hep birden d
arya frlar, korkun bir frtna kopar. Frtna
Odysseus'un gemisini gerisin geri Aiolia ada
sna atar, ama bu kez tanr onu sert szlerle
kovar, tanrlarn lanetine uram bir adam
tutmaktan ekinir. Odysseia'nn X. blmn
de (1-79) anlatlan bu serven destann en
renkli yklerinden biridir.
Aison. Kretheus'la Tyro'nun olu, ason'un
babas (Tab. 22). Kretheus'un Tesalya'da
kurduu olkos ehri kendisine miras kalr,
ama vey kardei Pelias onu tahtndan atp
tutuklar, stelik de olu ason'u Kolkhis'e al
tn postu almaya gnderir, bu tehlikeli sefer
den sa dnmeyeceine inanarak (Argonaut'lar). Gerekten de bir sre sonra lason'un
ld haberi gelir. Pelias artk kardeini kor
kusuzca ldrmeyi gze alr. Ancak, Aison'un boa kan ierek kendi kendini zehir
lemesine izin verir. Latin airi Ovidius'a gre,
ason Medeia ile birlikte Yunanistan'a dnn
ce, byc kadn Aison'u diriltmekle kalma
m, onu bir iksirle genletirmi de.
Aithcr. Esir, yani dnyay saran hava taba
kasnn stndeki ar ve kl gk. Hesiodos'a gre Aither, Erebos ile Nyks, yani yer
alt karanlyla, yeryz karanlndan dog
madr.
Aithiopcs. (Yun. yz yanklar demek). Homeros destanlarnda sk sk ad geen bu efV
sanelik ulus Okeanos kylarnda, gnein do
up batt usuz bucaksz bir lkede oturur.
Gnee byle yakn olduklar iin yzleri yan
m ve esmerlemitir. Sonsuz bir mutluluk
iinde yaarlar, tanrlara kurbanlar kesip gn
99

boyu len yaparlar. Bu yzden de Zeus, Poseidon ve ris gibi Olympos tanrlar lkeleri
ne sk sk urar, lenlerine katlrlar.
Troya savann lyada'dan sonraki blm
lerini anlatan "Aithiopis" destan (kayptr)
adn bu ulustan ald gibi, ba kahraman da
Eos'la Tithonos'tan doma Aithiopia kral
Memnon'dur (Memnon).
Aithra. Troizen kral Pittheus'un kz. Aigeus ksrl konusunda khine danmaya gitti
i Delphoi'den dnerken Troizen'de bir gece
kalm ve tanrnn cevabn doru yorumla
yan Pittheus onun kzyla yatmasn salam,
bu birlemeden de Theseus domutu. Ne
var ki o gn Aithra tanrlara sunu sunarken
Posddion'a rastlam ve deniz tanr ile sevi
ip kzln yitirmiti. Bu yzden Theseus'un
tanr olu mu, insan olu mu olduu belli de
ildir.
Aithra'y Aigeus'la birlikte yaad Attika'dan Dioskur'lar karmlar ve kardeleri
gzel Helena'nn yanna hizmeti olarak ver
miler. Bir sylentiye gre Helena'y Paris'le
kamaya iten bu kadnm. Troya dtkten
sonra torunlar Aithra'y kurtarmlar, ama
Theseus'un lm haberini alnca Aithra can
na kym (Aigeus, Theseus).
Aius Locutius. Lat. "aio" ve "loquor" sz
sylemek, "aius locutus" ise sylenmi sz
anlamna gelir.
Galya ordular Brennus komutanlnda Roma'ya doru ilerlerken (.. 390) gkten ge
len bir ses, ehrin yaban ellerin saldrsna u
rayacan bildirmi. Kimse bu sese kulak ver
memi, ama sesin dedii doru km: Galyallar Roma'ya saldrm, ehri yakp ykm
lar, yama etmiler. Romallar dman kov
duktan sonra, diktatr Camlus tanr sesinin
duyulduu yerde bir tapnak yaplmasn bu
yurmu ve Palatinus tepesinin kuzey eteinde
'Aius Locutius" denilen tanrsal varla tap
nak dikilmiti.
Akademos. Attika'l kahraman. Akademos,
Theseus gzel Helena'y karp Afrika'da al
koyunca, kz kardelerini aramaya gelen Dioskur'lara kzn sakland yeri bildirmi.
Akademos'un mezar Atina'nn dolaylarn
da, Kerameikos denilen blgenin tesindey-

AKI II I ( )( IS
di. Kutsal bir ormanla evrili bu blge de Platon "Akademeia" adyla anlan nlu okulunu
kurmutu. "Akademi" oradan gelir.
Akakallis. Kral Minos'un kzlarndan biri.
Tanr Apollon ile sevimi ve Miletos'u do
urmu (Miletos).
Akamas. (1) Antenor'la Theano'nun olu,
lyada'da ad geen Troya'l yiit. Akha'larn
kampna saldrda nemli bir rol oynar. Meriones tarafndan ldrlr.
(2) Gene lyada'da ad geen ve Troya'llar
safnda dven Trakya'l nder. Telamon
olu Aias tarafndan vurulur.
(3) Theseus'la Phaidra'nm olu, Troya sa
vanda rol oynayan, ama lyada'da ad ge
meyen Akha yiidi. Paris Helena'y karn
ca, Akamas gzel kadn geri istemek iin
Troya'ya eli olarak gnderilir. Sonu verme
yen grmeler srasnda Priamos'un kz Laodikeia ile tanr ve seviir, bir oullar bile
olur. Troya'nn dmesine yol aan tahta atla
giren sekiz Akha yiidinden biridir.
Akarnan. Alkmaion ile su perisi Kallirhoe'nin olu, nl khin Amphiaraos'un torunu
(Tab. 23). Kendisi daha ocukken, babas,
Arkadya kral Phegeus tarafndan ldrln
ce, anas tanr Zeus'tan olunun abuk by
mesini dilemi, Akarnan birka ay iinde er
ginlik ana ermi ve Phegeus'la ocuklarn
ldrerek alm. Sonra da bat Yunanis
tan'da adn tayan Akarnania lkesini kur
mu.
Akastos. olkos kral Pelias'n olu (Tab.
22). Argonaut'lar seferine ve Kalydon avna
katlr. Pelias'n kzlar Medeia'nn tlerine
uyarak babalarn kesip kazanda kaynatnca,
Akastos kral olur ve ason'la Medeia'y olkos'tan srer (Pelias).
Kalydon av srasnda Akastos'un ba der
de girer: Arkada Peleus kaza ile kaynatas
Eurytion'u ldrr ve bu sutan kendini arn
drmak iin Akastos'un sarayna snr.
Akastos'un kars Peleus'a tutulur, onu ba
tan karmaya urar, baaramaynca, yiidi
namusuna gz dikmi olmakla sular. Akas
tos konukluk yasalarn inememek in Peleus'u kendi eliyle ldrmek stemez. Bir ge

ce av yorgunluguyla uykuya dalm olan konugunu dag banda silahsz olarak vahi hay
vanlara yem olsun diye brakr. Ama at adam
Kheiron Peleus'u kurtarr. Peleus da fkesine
kaplp gider, Akastos'la karsn ldrr.
Akhalar. Homeros destanlarnda ve zellik
le lyada'da Yunanistan yarmadasndan gelip
Troya seferine katlan savalarn hepsine
birden "Akhaioi", "Danaoi" ya da "Argeioi"
denmektedir. lk iki isim bir lke adna dayanmayp, yalnz bir rk ya da ulus ad olarak kul
lanldndan, lyada evirisinde "Akhalar" ve
"Danaolar" diye karlanm, Argos diye bir
kent bulunduundan, Argos ad da genellikle
btn Peloponez'e verildiinden, "Argeioi"
deyimi "Argoslular" diye verilmitir. Bu konu
iin lyada evirisinin nsznde daha ayrnt
l bilgi bulunabilir (s. 25).
Akhates. Aineias'n kara gn dostu. Troya
yangnndan kaan Aineias'n yanndan ayrl
mam, onunla birlikte talya'ya kadar gitmi
ve btn servenlerini paylam. Latince
"Fidus Achtes" diye anlan ad, sadk, vefal
dost anlamna gelen bir deyim olmutur.
Akheloos. Bat Yunanistan'n Akarnania ile
Aitolia blgeleri arasnda akan en uzun rma
. Hesiodos'ta (Theog. 340) ve Homeros'ta
(l. XII, 84) ad geen Akheloos Okeanos'la
Tethys'ten dogma bin rman en by
ve rmak tannlann kral imi.
Akheloos'un birok ykleri vardr: Herakles destanyla ilgili bir efsaneye gre, Akhelo
os Kalydon kralnn kz Deianeira'ya ak
m, ama rmak tanrnn biimden biime gir
me, kimi zaman boa, kimi zaman ejder ol
ma yetisinden rken kz Herakles'Ie evlenme
yi yeg grm. Bu yzden gl yiitle rmak
tanr arasnda yaman bir gre balam. lk
karlamada yenilen Akheloos koca bir ylan
klna girmi, Herakles onu tam boacak
ken de azgn bir boa oluvermi. Bu kez yiit
boann bir boynuzunu kopararak alt etmi
Akheloos'u. Irmak tanr Deianeira'dan vaz
gemi, ama boynuzu geri almak iin Herakles'e Zeus'un keisi Amaltheia'nn iek ve
yemi saan bolluk boynuzunu vermi; baka
bir ykye gre, nl bereket boynuzu rmak

tanrnn kendi boynuzuymus, nk yaygn

AM-ltKUlN

topraklar sulayan rmaklar bereketin simge

sidir (Deianeira, Herakles).
Akheron. Yeralt dnyasn, ller lkesini
bize ilk anlatan Homeros'tur. Onun ardn
dan Vergilius gelir ilkada, sonra da ortaa
n en byk iiriyle Dante. Ama Homeros'un tasla, adlar kavramlaryla o gn bu
gn hep yeni filiz veren bir aa gibi yaar.
Yeraltnda akan rmaklar yle tanmlar Homeros (Od. X, 508):
Ama getiin zaman Okeanos'u geminle,
Orada alak kp var ve Persephone'nin
koruluu,
uzun uzun kavaklar greceksin, ksr
stler,
derin anaforlu Okeanos'un kysnda ek
karaya gemini,
sonra k yola, Hades bataklna doru,
orada Akheron'a Pyriphlegeton ve Kokytos
akar,
Styks'ten gelen sular da dklr oraya.
Aeneas destannda da (Aen. VI, 295) anla
tlan Akheron amurlu sularn kaynayp- burgalandg dipsiz bir bataktr. Kharon'un kaygyla bu amur rman getikten sonradr
ki varlr asl Hades'e (Hades).
Akheron Yunanistan'n Epir blgesinde
akan bir rman da addr. Belki ssz bir bl
gede derin bir yarn iine dalp kapkara bir ba
tak olarak denize dkld iindir ki, ilka
bu rman yeralt dnyasna aktna inan
mt. Yanl bir etimoloji adn "Aclar Irma
" (akhos, Yun. ac demek) diye tanmlard.
Efsaneye gre Akheron Helios'la Gaia'nn
(gnele topran) oludur. Olympos tanrlaryla Titan'lar arasndaki savata susuzluktan
yanan devlere su iirdii iin Zeus'un laneti
ne uram ve yeralt lkesine kapatlmtr.
Akhilleus. Akhilleus Yunan mythos'una en
ok konu olmu kiidir. Homeros'un byk
lyada destan aslnda lyon, yani Troya ehri
nin destan deil, Akhilleus'un destandr, bu
kahramann bir eylemiyle balar, bir eylemiy
le biter. Ne var ki lyada'da anlatlan olaylar
Akhilleus efsanesinin ancak ok ksa bir bl
mdr. Bu kahraman stne ilkan ban
dan sonuna dek uydurulan efsane ve masal
lar o kadar oktur ki, onlar kapsayarak zet
lemek iin, blm blm ayrmak gerekir.

(1) SOYU VE DOUU. Soy aalarndan

(Tab. 21) belli olduu gibi Akhilleus, Peleus'la Thetis'in oludur. Thetis, bir Nereus k
z, yani bir deniz tanrasdr (Tab. 6), ama
Akhilleus ana tarafndan olduu kadar baba
tarafndan da tanrlara ve en byk tanrlara
baldr: Dedesi Aiakos, Zeus'la Aigina'nn
oludur, Aigina ise rmak tanr Asopos'un k
z ve Okeanos ile Tethys'in torunudur.
Akhilleus'un. douu stne anlatlan efsa
ne udur: Nereus kz Thetis'e tanrlar tanrs
Zeus da, deniz tanr Poseidon da ktrlar, o
kadar ki Zeus onunla evlenmeyi bile dnr,
ama bir khin (bir anlatma gre tanra Themis, bir bakasna gre Prometheus) Zeus'a
haber verirler ki, Thetis'ten doacak olan o
cuk kaderin buyruuna gre babasndan da
ha gl olacaktr; bunun zerine tanrlar
Thetis'i bir lml ile evlendirmekten baka
are bulamazlar ve kendisine koca olarak
Phthia kral Peleus'u seerler. Thetis bu ev
lenmeyi olu Akhilleus iin silah istemeye git
tii Hephaistos'a yana yakla yle anlatr (l.
XVIII, 429 vd.):
Syle, Hephaistos, Olympos'taki tanralar
arasnda,
yrei benim gibi acl biri var m?
Zeus bunlar arasnda bir bana verdi aclar,
bunca deniz tanralarndan bir beni verdi
lml kocaya, Aiakos olu Peleus'a,
katlandm bir adamn yatana girmeye,
istemeye istemeye, tiksine tiksine.
Thetis ile Peleus'un dn Tesalya'da Pelion dann tepesinde kutlanr, tanrlarn
hepsi de hazr bulunurlar. Kavga tanras
Eris'in dne arlmad diye kzp masann
stne bir altn elma atmas tanra arasn
daki gzellik yarmasna yol aar (Paris).
Uursuz balayan bu evlilik uursuz gider.
Geri Thetis'in birok ocuklar olur, ama bir
lml ile evlendiine zlen ve ocuklarn
kendisi gibi lmsz klmak isteyen Thetis
geceleri kalkar, onlar atein stne tutarm,
bundan ama gvdelerindeki lmllk to
humlarn yok etmekmi. Birok ocuu by
lece yanarak ldkten sonra, bir gece Peleus
uyanm, bakm ki kars olacak deniz kz
kk Akhilleus'u topuundan tutmu, aleve
vermi. Tepesi atm, ocuu kapt gibi,
Thetis'i evinden kovmu, bir lmlyle dp

kalkmaktan holanmayan tanra da denizin

dibine dalm, bir daha varmam kocasnn
yanna. Peleus yedinci ocuu olan Akhilleus'u bylece kurtarm, ama ocuun dudak
lar ve sa ayann ak kemii yanm, Pele
us hekimlikte usta olan at adam Kheiron'a
vermi Akhilleus'u, o da yanan kemii, ko
makta stne olmayan bir devin iskeletinden
ald bir kemikle deitirmi (Kheiron), Akhilleus da bu yzden byle hzl bir koucu
olmu. Baka bir efsaneye gre Thetis olu
nu ate stne tutmam da, Styks rmana
batrm, bylece gvdesini silah ilemez hale
getirmi, ama topuundan tuttuu iin bir
orasndan yara alabilirmi. Nitekim Akhilleus
sonradan bu yerinden vurulup ldrlm.
(2) OCUKLUU. At adamn yannda Akhilleus bytlr ve eitilir. Kheiron'un ana
s da, kars da ocua bakmlar, biraz yeti
ince at adam ona retmediini brakma
m: At yetitirmesini, saz alp ezgi syleme
sini, gzel konumasn ve her eyden nce
de karg atmakta, savamakta, dvmekte,
araba srmekte ve komakta kimseden geri
kalmamasn, an yiitlerinin hepsinden s
tn olmasn. Erdemlerin her eidine de al
trm: Acya dayanmay, yalan sylememeyi,
ll ve dayankl olmay hep Kheiron'dan
renmi. Akhilleus Kheiron'dan rendii
hekimlii ve edindii ilalan Troya savanda
yarallar stnde kullanr. Kheiron'un yann
da Pelion danda ne kadar kald belli deil
dir, lyada'da Kheiron'dan eitim grd
geri sylenir, ama Troya'ya kendisiyle gelen
lalas Phoiniks onu nasl byttn yle
anlatmaktadr (l. XI, 485 vd.):

baarszlk anslarn elinde tutan o yenilnez

savann trajik bir yazgs vardr, bunu kendisi de, anas Thetis de yle dile getirirler (l
I, 352 ve 414):
"Anaml Ksack bir mr srmek iin
dourdunsa beni..."
"Uzun deil, ksack bir mr verdi kader
sana."

Akhilleus geri kaderini kendi seebilir,

Thetis iki kk yle dile getirmiti oluna (Il..
IX, 411 vd.):
ki ayr kader gtrecek beni lme:
Burada kalr, savarsam Troya evresinde,
tkenmez bir n var, dn yok.
Dnersem yurduma, sevgili baba toprana,
nm olmasa da ok yaayacam,
lm yle abucak gelip atmayacak.

Akhilleus az yaasa da nl yaamay se

mi ve bunun iin Troya savana katlmaya
karar vermiti, ama anas (ya da babas) onun
lmesini nlemek iin baz dzenler kurum
lard. Bu konuda anlatlan ve lyada'da izine
rastlanmayan efsane yledir: Akha ndetL
ri Troya seferine gitmek zere hazrla ba
laynca, o zaman gen bir delikanl olan
Akhilleus sefere katlmamak in Yunanistan'n karsndaki Skyros adasna gnderilir
ve orada kral Lykomedes'in saraynda ko
nuklanr. Ne var ki Akhilleus kz klna gir
mi ve kraln kzlar arasna karmtr. Ha
remde yaayan Akhilleus'a Pyrrha (kzl sal)
ad verilmi, bir sylentiye gre de Lykome
des'in kzlarnn biriyle sevimi ve ileride ad
geecek olu Neoptolemos (Pyrrhus) da on
dan domutu. te yandan Akhalarn khini
Kalkhas'n Akhilleus sefere katlmazsa Troya'nn alnamayacan bildirmesi zerine,
Tanrya benzer Akhilleus, seni ben getirdim
bu hale, Odysseus yiidi aramaya kar, Skyros'a va
canm gibi sevdim, yetitirdim seni
rnca kurnazca bir dzen tasarlar, gezgin sat
bensiz ne lene gitmek isterdi cann,
c klna girip Lykomedes'in haremine so
ne de evde yemek yemek isterdi,
kulur ve kzlarn, kadnlarn nnde bohas
oturturdum seni dizlerimin stne,
n ap bir sr kuma dokuma ve ileme se
etini keser, azna verir, dudaklarna
rer nlerine, ama bohann dibinde birka
uzatrdm arab,
kymetli silah da vardr, Pyrrha klndakl
gsmde gmleimi slatrdm boyuna,
Akhilleus bunlar grnce dayanamaz, onlar
arszlk eder, arab pskrtrdn
azndan, almaya, kullanmaya can atar, bylece kimli
ini aa vurur. Odysseus da onu peine ta
senin yznden neler ektim ben, neler.
k)) Akha ordusunun topland Aulls'e geti
(3) ALN YAZS. Akhalarn en byk kahra
rir.
man Akhllleus'un, Troya savann baar ve

AKHLLEUS
(4) TROYA SEFER. lk karmann Troya'nn ok gneyinde Mysia blgesine oldu
u anlatlr. Akhalar Troas'a vardklann sa
narak hemen yamaya koyulurlar. Mysia'ya
yerlemi olan Herakles'in olu Telephos on
lar karlar, aralarnda sava balar. AkhiUe
us kargsyla Telephos'u yaralar. Sonra da
saldrganlar yanl blgeye ktklarn anlaya
rak denize alrlar, ama bir frtna onlar geri
singeri Yunanistan kylarna atar. Bu kez Aulis'ten deil, Argos'tan yola kmaya hazrla
nrken, Telephos kagelir, Akhilleus'tan ald
yara iyilemi deildir, tanr szc bu ya
ray ancak Akhilleus'un iyi edebileceini bil
dirmitir (Telephos).
Akha donanmas Argos'tan Aulis'e varr.
Burada rzgrlarn esmesini salamak iin
phigeneia'nn kurban edilmesine karar veri
lir. Akhillus bilmeden bu ie alet olur, Agamemnon kzn gya Akhilleus'a nianlamak
iin getirtir Aulis'e. Akhlleus durumu anla
ynca, nlemeye alr, ama baaramaz (Iphigeneia).
Akhilleus'un iyiletirdii Telephos'un kla
vuzluunda gene Anadolu kylarna doru
yola klr ve Tenedos adasnda durak yaphr.
Bir efsaneye gre, Akhillus orada Agamemnon'la ilk kez kavgaya tutuur ve Apollon'un
olu Tenes'i ldrr (Tenes). Anas Thetis'in
bildirdii bir tanr buyaguna gre, Akhillus
Apollon olunu ldrrse Troya nnde si
lahla ldrlmekten kurtulamayacaktr.
Troya nnde dokuz yl kalnr. Bu srada
Akhilleus'un komu blgelere yapt apul
culuk seferleri lyada'da ayrntlaryle anlatlr:
Mysia'nn Thebe ehrinde Andromakhe'nin
babas Eetion'u ldrp, ehri yama eder,
Lyrnessos'tan Briseis'i, Khryse'den Khryseis'i tutsak olarak alr, getirir, bu arada Patroklos ile birkte Ida dandaki Troyal srlere
saldrr, obanlar Aineis'le kavgaya tutuur.
Bu dokuz yl byle getikten sonra, savan
onuncu ylnda Ilyada destanna konu olacak
olaylar ba gsterir. lyada'nn konusu, bilin
dii gibi, Akhilleus'un fkesi, ksp savatan
ekilmesi ve Patrokolos'un lmnden sonra
gene savaa dnp Hektor'u ldrmesidir.
Bu olaylarn birbirini nasl izledii lyada mad
desinde anlatlmtr. Biz burada Akhilleus'un
kiilii ve karakteri stnde duralm.

(5) AKHLLEUS'UN DRAMI. AkhiUeus, Ho

meros destannn ba kahraman, kollarn
dan, bacaklarndan g ve canllk fkran,
tanra olu ve tanrlara denk AkhiUeus yal
nz kaba kuvveti mi simgeler? Kimsenin kar
gelemedii, dmanlarn titreten, insafszca
kesip bien, saldrya geti mi "ovada bir yl
dz gibi parlayan" Akhillus yalnz stn bir
sava ve stnln bildii iin de gururlu,
onurlu, inat ve alngan, etin, hrsl, zaUm
ve duygusuz bir adam gibi mi gsterilir lya
da'da? Homeros yiitlerin yiidini geri bu
vasflarla donatm, bize hem olumlu, hem
olumsuz grnen bu nitelikleri en parlak ve
arpc renklerle belirtmitir, nk sanat on
dan yanadr, ama yrei ondan yana deil,
yrei yurdunu savunan durgun, ll, er
demli kahraman insan Hektor'dan yanadr
Homeros'un. Gene de, tpk bir romanc gibi
Akhilleus'u bir insan olarak canlandrmay
ama edinir ve akla karay gereince kart
rarak, eine az rastlanr bir ustalk ve dnya
nn baka hibir destannda grlmeyen ele
tirici bir anlayla onu hem iyi, hem kt bir
adam olarak karr karmza. Akhillus by
lece iinde kart eilimlerin arpt gerek
bir insan oluverir, yaants da gerek bir
dram olarak canlanr gzmzde.
Akhilleus'un Agamemnon'a kar fkesinin
asl nedeni smrye kar ayaklanmadr:
Kendisi hibir kar gtmeden savar, didi
nir, pay bakomutan alr (l. I, 165 vd.):
Kyasya savata benim kollarm grr en
byk ii,
ama blmede payn en okkals sana
gider,
Hem onur paymdan olaym, hem burada
kalaym, ha,
mal, mlk sahibi edeyim diye seni?
Agamemnon zr dileyip enden ald Bri
seis'i geri vermeye raz olunca, Akhillus
dnmek istemez, erkektir, yaplan hakszl
unutamaz. Bu krgnln da u basit, insanca
szlerle dile getirir (l. IX, 340 vd.):
Bir Atreus oullar m sever karlarm?
Sever, korur karsn duygulu, akll her
adam.
Ben de yrekten seviyorum benimkini,
kazanmm onu ben kendi kargmla.

AKKIMt )!

Agarnemnon oyun oynad bana, ald onur

paym,
beni bir daha kandrmaya kalkmasn sakml
Ac ar basnca bir ocuk gibi alar dv
nr Akhilleus, anasna yalvarr gelsin kurtar
sn, are bulsun, avutsun diye. Briseis gtrlnce arr onu, Patroklos lnce arr
onu. Yrtnr canndan ok sevdii dostunu
koruyamad diye.
Bin piman olur insann akln bandan
alan fkeye, insanlar birbirine dren kav
gaya. Ama bu kez Patroklos'un cn alaca
m diye kudurr, rmak banda dorad
yzlerce dmann kanndan kara toprak kzl
rmaa dner, tanrlar bile dayanamaz bu
manzarann dehetine (l. XXI).
Ayn acmak bilmez azgnlkla cann almak
tadr yere serdii Hektor'un, yalvarmalarna
yle karlk verir (l. XXII, 345 vd.):

Hadi gel, otur stne u iskemlenin,

ko uyusun barnda aclar.
Ne yapalm yasmz ok bykse,
ne kar yrek donduran iniltilerden!
Talihsiz lmllere tanrlar u kaderi
dokudu:
Yaayacak insanlar ac iinde".
Priamos'u avutmak, konuklamakla kalmaz,
gider, Hektor'un lsn kendi ykar, hazr
lar ve babasna verir. Gen, yiit ve ihtiyar
baba bakarlar birbirlerine doya doya, sevgiyle
diyeceim, nk ihtiyar, gen adamda kendi
olunu, gen adam da ihtiyarda kendi babas
n grr gibi olur. Sava, dmanlk, kin ve
fke yok olup gitmitir, iki insandr kar kar
ya.
(6) AKHLLEUS'UN LM. bk. Memnon,
Pentbesileia.

Akontios. Keos adasnda yaayan ok yak

kl bir delikanltym. Gnn birinde Artemis
Dizlerime sarlma, kpek, yalvarma bana
anan, baban admal enliklerine Delos'a gitmi ve yolda Atina'nn
Gnlm, yreim kkrtyor beni,
en soylu ailelerinden birinin kz olan Kydipdiyor, unun etini parala, i i ye,
pe'ye rastlam. Grr grmez de tutulmu
senin bana bu yaptklarndan sonra,
ona. Ama soylu olmad iin kz kendisine
kimse uzaklatrmaz bandan kpekleri,
vermeyeceklerini bilen Akontios bir dzene
getirseler bana kurtulmaln on katn,
ba vurmu, bir ayva alp stne u szleri
yirmi katn,
kazm: "Artemis tapna zerine ant iiyo
tartsalar urada, daha ok veririz deseler,
rum ki ben Akontios'a varacam!" ve ayvay
Dardanos olu altn koa teraziye senin
arlnca, kzn nne atm. Ayvay eline alan Kydippe
stndeki yazlar yksek sesle okumu, mey
deine yatrp alamayacak sana seni
douran, veyi sonra da frlatm atm, ama yemini ye
kpekler, kular yiyecek btn bedenini,
min saylm. Atina'ya dndkten sonra ba
bas kzn kez nianlam, ama tanra Ar
Ama tutmaz szn, bir tanrnn barakas temis hep bir hastalk kararak kzn evlen
na getirdii ihtiyar Priamos'u grnce arr,
mesine engel olmu. Delphoi tanr szcs
yrei dayanamaz bahtsz kraln alamalar
Akontios'un dzenini aa vurunca Kydip
na, kendi babasn hatrlar, Patroklos'a alar,
pe'yi Akontios'a vermekten baka are kal
iki dman hkra hkra dvnrler kar
mam.
karya, sonra (l. XXIV, 514 vd.):
Akrisios. Abas'n Proitos ile Akrisios adn
Akhilleus oturduu yerden birdenbire
da ikiz oullan olmutu (Tab. 10). Atalar
kalkt,
Aigyptos
ile Danaos'un dmanln zlerin
tuttu elinden kaldrd ihtiyar,
de
tayan
bu ikizler daha ana karnndayken
acmt ak sakalna, aarm bana.
dvmeye balamlar. Babalan lnce ArKanatl szlerle seslendi ona dedi ki:
gos'ta kimin kral olaca konusunda birbirle
"Talihsiz adam, ne aclar ekmi yrein!
rine
girmiler. Uzun bir savatan sonra stn
Nasl gze aldn gemilere gelmeyi tek
gelen
Akrisios Proitos'u Lykia'ya srerek
bana,
nasl gze aldn benim gzme grnmeyi? tahta oturmu. Proitos da Anadolu kylarn
da kral lobates'in kz Anteia ile evlenmi,
Ben ki ldrdm nice soylu oullarn
k.yn.il,sndan ald bir ordu ile Yunanissenin.
Demirden bir yrek varm gsnde,

tan'a dnm ve Kyklop'larn koca talardan

bir surla evirdikleri Tiryns'e kral olmu. kiz
kardeler de bir anlamaya varmlar. Argos
ilini ikiye blerek hkm srmler.
Akrisios'un Danae adl bir kz vard, bir o
lu da olsun diye Delphoi tapnana bavur
duunda, tanr szcs Danae'nin bir erkek
ocuk douracan, ama torununun kendisi
ni ldreceini bildirmi Akrisios'a. Telaa
den kral, kznn herhangi bir erkekle iliki
kurmasn nlemek iin epeevre tunla r
tl bir odaya kapatm onu. Ama Zeus g
nl vermimi Danae'ye, arasini bulmu, al
tn yamuru halinde akm at aralndan
Danae'nin iine kadar. Danae Perseus'u do
urmu. Olup bitene akl erdiremeyen Akrisios kzyla torununu bir sanda kapatarak de
nize atm. Ana-oul Seriphos adasnda kara
ya kmlar. Perseus binbir kahramanlk yap
tktan sonra Argos'a dnmek istemi. Haberi
alan kral Tesalya'da Larissa ehrine kam.
Kader gene de yakasn brakmam: Bir rast
lantyla Larissa'da dzenlenen yarmalara
katlan Perseus disk atarken, yel alm att
diski Akrisios'un kafasna indirmi, Argos
kral da bylece lm (Danae, Perseus).
Aktaion. oban Aristaios'la Autonoe'nin
olu, Thebai'li bir avc (Tab. 18). At adam
Kheiron'un Kithairon dalarnda yetitirdii
Aktaion yle yaman bir avc olmu ki, onun
stne yokmu btn blgede. Gurura kapl
m Aktaion, tanra Artemis'ten de usta avc
olmakla vnm, bununla da kalmayp g
nn birinde tanray derede ykanrken p
lak grm. Bu kstahla ierleyen tanra
Aktaion'u bir geyik haline dntrm ve el
li kpeini de stne salm. Paraladklar
geyiin kendi efendileri olduunu anlamayan
kpekler uluyarak Aktaion'u aramaya koyul
mular, bylece Kheiron'un maarasna ka
dar gelmiler. At adam da hayvanlar avut
mak iin Aktaion'a benzer bir heykel yapp
nlerine dikmi (Kheiron).
Aleksandros. Priamos'un olu Paris'in ba
ka bir ad (Paris).
Alekto. tanralar Erinys'lerin biri. Ad
"fkesi dinmez, barmak bilmez" anlamna
gelir (Erinys),

28

Alkaios. Perseus ile Andromeda'nn olu,

Amphitryon'un babas (Tab. 13). Amphitryon yiit Herakles'in lml babas olduun
dan, Herakles'e ilkin Alkaios olu anlamna
gelen Alkides ad verilmi, sonra deitirilmi
ti (Herakles). Yiit birok iirlerde bu isimle
anlr.
Alkathoos. Pelops ile Hippodameia'nn o
lu. Atreus ile Thyestes'in kardei (Tab. 14).
Oullarndan biri bir aslan tarafndan par
alanan kral Megareus kzn canavarn hak
kndan gelecek adama vereceini bildirince.
Alkathoos bu ie talip olmu ve aslan ldr
m. Bylece kzla birlikte krall da elde et
mi. Kaynatas Megareus'un kurduu Megaira ehri Girit'lilerin saldrsna uraynca, yk
lan surlar yeniden yapmakta tanr Apollon
Alkathoos'a yardm etmi. Tanr bu ii yapar
ken lyra'sn bir taa dayam, o ta tarihsel
alarda da, stne vurulduu zaman ses
karlm.
Alkestis. Pelias'n kz, Admetos'un kars
(Tab. 22). Kadnlar arasnda yiitlik ve feda
krlk rnei olarak gsterilen Alkestis Euripides'e en gzel tragedyalarndan birini esinlemitir.
Gen ve gzel Alkestis kocas Admetos u
runa lmeye raz olur (Admetos). Zehri i
mi, can vermi ve cenazesi mezara indiril
mitir ki, atlarla, iniltilerle nlayan saraya
Admetos'un dostu Herakles kagelir. Alkestis'in ldn duyunca, lm tanr Thanatos'un peine der, onunla bouur ve Alkestis'i kollar arasndan koparp Admetos'a
geri getirir. Bir baka anlatma gre, ller
lkesinin acma nedir bilmeyen tanras Persephone Alkestis'i grnce yumuam ve
onu daha gen ve daha gzel olarak yeryz
ne, diriler arama geri gndermi.
Alkides. Herakles'e verilen bir addr (Alkai
os, Herakles).
Alkidike. Salmoneus'un kars, Aison ile ason'un atalar (Tab. 22).
Alkimede. Aison'un kars, lason'un anas
(Tab. 22).
Alkinoos. Agamemnon lyada'nn sevimsiz
kralysa, Alkinoos Odysseia'nn sevimli, ko-

nuksever, uygar ve halkseve kratd Bugn

Korfu adas olduu genellikle benimsenen
Sklerie'ye yerlemi, denizci bl ulus olan
Phaiak'larn badr. Alkinoos, lkesinin n
derleri, danmanlar ile birlikte ynetir ulusu
nu, on iki kraln on ncs sayar kendini.
Ama biz Alkinoos'u Homeros'un arzndan
dinleyelim, Odysseia'da bundan daha gzel,
daha cana yakn, tadna doyulmaz bir para
yoktur. Phaiak'lar yle anlatr (Od. VI, 4
vd.):
Eskiden Phaiak'lar engin Hypereia'da
otururdu,
gte stn, zorba Tepegzlere yakn,
Tepegzler onlarn topraklarm boyuna
yama ederlerdi.
Tanr yzl Nausithoos on/ar kaldrd,
gtrd, yerletirdi Skherie'ye,
aln teriyle yaayan insanlardan uzaa.
Drt yandan surla evirmiti kenti,
evler kurmu, tapnaklar yapmt tanrlara,
tekmil topraklar datmt.
Ama o oktan boylamt Hades lkesini,
dnceleri tanrlardan gelen Alkinoos
krald imdi.
(Od. VII, 11):
Tekmil Phaiak'lar ynetirdi Alkinoos
halk sayard onu bir tanr gibi.
Ama bu saygnn asl nedeni Arete ile ev
lenmi olmasdr. Arete erdem demek, bakn
Alkinoos eini nasl ba tac eder (Od. VII, 67
vd.):
Alkinoos kendine kar ald onu.
Arete'yi yle sayd, yle sayd ki,
hibir kadn byle saylmad yeryznde,
erkeinin buyruunda, evinde yaayan
hibir kadn,
hem kocas, hem ocuklar sayd onu
yrekten,
halk da bir tanra gibi bakt ona,
tatl szlerle selam verirlerdi ehre inince o,
ok akllyd, iyi yrekliydi de ondan,
yattrrdt btn kavgalarn erkeklerin!
yle bir cennettir ki Alkinoos'un lkesi,
Bat yaznnda ilk "topya" diye tanmlayabi
liriz onu. ve d dzeni Odysseus'a bile par
mak srtacak gibidir. Homeros bir mimarlk
ba eseri olan bu saray anlatmakla bitiremez
(Od. VI, 263 vd.).

Alkinoos sarayinin i dzeni daha az parlak

deildir: iir, oyun, yarma Phalak'lann yaamnda byk yer tutan uralard Ozan
Demodokos'un Troya savandan sz amas
zerinedir ki, Odysseus kimliini aa vur
mak zorunda kalr ve servenlerini anlatmaya
giriir (Demodokos). Ama Alkinoos'un dn
ya gr ve insanlk anlay sanata sayg le
de bitmez. zgrle olan eilimi ilk ve orta
alan ok aan modern denebilecek bir nite
lik tar. Konukluk kurallarna uyarak Odysseus'u hemen, kim olduunu, nereden geldiini
sormadan benimser, istedii an gemileriyle
onu yurduna gndermeye hazr olduunu bil
dirir ve bu szn hi gecikmeden yerine ge
tirir. Odysseus'u yle beenmitir ki, kendisi
ne damat edinmeyi zler, ama en ufak bir
baskda bulunmaz, giderek, konuuna kla
vuzluk etmedi diye kz Nausikaa'y knar (Od.
VII, 299 vd.):
Benim kzm devini tam yapmam,
konuum,
madem hizmetileri vard yannda,
ve madem sen yalvardtydm ona ilkin,
ne diye evimize getirmedi alp seni?
Kars Arete'ye saygs da Homeros destan
larnda grlen kadna deer vermenin daha
yksek bir aamasn yanstr. Kadn, ad s
tnde Erdem'in kendisidir ve erkein baara
mad baz edimleri daha bir incelikle, duyar
lkla, insanseverlikle yerine getirebilir diye
saymakta, sevmektedir onu. Phaiak'larn sa
raynda asl onun sz gemektedir. Nausikaa da bunu bildii iindir ki, Odysseus'un sara
ya varnca dosdoru Arete'nin dizlerine ka
panmasn salk verir ona (Od. VI, 310 vd.).
Konukseverlikte de, cmertlikte de ilk i
mar veren Arete'dir, yalnz Alkinoos deil,
btn Phaiak nderleri de danmanlar da
uyarlar szne. Yata o yapar, sand o ha
zrlar, rahatn o salar konuun. Anasnn k
z olan Nausikaa da kurtarmam myd Odysseus'u lmden? (Nausikaa). Erkei kadn
sz olarak dnmek olanakszdr Homeros
destanlarnda. Kadn erkein mutluluudur.
Odysseia'ya stn uygarlk havasn veren ki
iler Arete, Nausikaa, Penelope gibi insanl
gn daha ince, daha duyarl ve becerikli yn
n simgeleyen kadnlardr.
M,

ALKMAON
Alkmaion. Argos'lu khin. Amphiaraos. ile
Eriphyle'nin olu (Tab. 23). Amphiaraos,
leceini bildii Thebai seferine katlmadan
nce, oullarna analarn cezalandrmak g
revini yklemiti. Epigon'lar diye anlan Yediler'in oullar ikinci Thebai seferine nder
olarak Alkmaion'u semilerdi, bir tanr s
z Alkmaion balarna geerse zafer kazana
caklarn bildirmiti nk. Gene de ikircik
liydi. Alkmaion, babasnn can verdii kente
gitmekten ekiniyordu. Bu kez de Eriphyle
ie kart: Harmonia'nn gerdanlndan
sonra, tanr armaan nl "peplos"unu da
rvet alarak olunun sefere kmasn sala
d. Savata Epigon'lar stn geldiler. Alk
maion Eteokles'in olu Thebai kral Laodamas' kendi eliyle ldrd ve Polyneikes'in
olu Thersandros'u tahta oturttu (Epigon'
lar).
Dnte Alkmaion Delphoi'ye urad, ana
sn ldrmek grevini yerine getirmenin ge
rekli olup olmadn sordu, tanrdan olumlu
cevap alnca Argos'a dnd ve Eriphyle'yi l
drd. Ama perisi Erinys'ler hemen takl
dlar peine, lkeden lkeye kovaladlar onu.
nce Arkadya'da Oikles'in yanna snr,
orada da rahat bulamaynca, Psophis kral
Phegeus'un sarayna varr. Phegeus onu su
undan arndrr ve kz Arsinoe'yle evlendi
rir. Ne var ki Psophis topraklarnda korkun
bir kuraklk ba gsterir, gene Delphoi tap
nana ba vurulur ve tanr szcs Alkrnaion'un ikinci bir kez arndrlmas gerektiini
bildirir. Gene yollara den ana katili rmak
tanr Akheloos'un yanna varr. Orada, rmak
aznda anasnn lmnden sonra meydana
gelmi bir toprak stnde rmak tanr Alkma
ion'u bir daha arndrr. Akheloos da ona kz
Kallirhoe'yi verir, ama kz ona varmak iin
Harmonia'nn gerdanl ile peplos'unu art
koar. Alkmaion gene Psophis'e dnp Phegeus'tan ister bunlar, Apollon'un tapnana
adayacan syler. Yalan meydana knca
Phegeus konukluk kurallarn bozmamak iin
Alkmaion'u kendi eliyle deil, oullarnn
eliyle ldrr. Kallirhoe'nin yakarmas zeri
ne abuk yetien olu Akarnan kan davasn
srdrerek Phegeus'un oullarn ldrr,
Harmonia'nn uursuz sslerini de Apollon'a
adak olarak Delphoi tapmana verirler.

Alkmene. Mykene kral Elektryon'un kz

(Tab. 13). Kaza ile babasn ldren amca
olu Amphitryon'la evlenmeye raz olur,
ama nce, kardelerini ldren Taphos'lular
cezalandrmasn ister ondan. Amphitryon bu
ii yapmaya gitmiken, Zeus Amphitryon kl
nda Alkmene'nin yatana girer, birleir
onunla. Sylentiye gre, bu sevime tam
gn srm, Zeus gnee bu sre dolmadan
grnmemesini buyurmumu nk. Tanr
bu sre iinde Herakles'i ana rahmine yerle
tirmi. Ayn gece sabaha kar seferden d
nen Amphitryon da gzel karsna kavuur.
Ne var ki kocasnn biraz nce bo brakt
yataa gene dndn grnce Alkmene
de, karsndan fazla bir iltifat grmeyince
Amphitryon da amlar. Daha sonra aldatl
dn renen Amphitryon Alkene' yi diri di
ri yakmak istemi, ama Zeus odun ynn,
stne yamur yadrarak sndrm. Am
phitryon da tanr buyruuna boyun eerek,
karsnn bir gece aralkla dourduu Herakles'le phikles'i barna basm. Kocas ln
ce, Alkmene oullarnn izinden gitmi. Herakles tanrlara karnca, Eurystheus'un h
mndan kurtulmak iin Atina'ya snm,
sonra da oluna bunca eziyet yapan o kral da
can verince, gzlerini oymu. mrnn son
gnlerini gene Thebai'de geirmi, ok yal
olarak len sevgilisini Zeus Mutlular Adasna
gtrp, yeralt yargc Rhadamanthys'le ev
lendirmi. Onun stne hibir lml kadnla
da iliki kurmam Zeus (Amphitryon, Herakies).
Alkyone. Rzgrlar kral Aiolos'un kz Alkyone Sabah Yldznn olu Keyks'le evlen
mi. Kar-koca yle mutluymular ki Zeus ile
Hera'ya benzetirlermi kendilerini. Tanrlar
kskanm bu mutlu yuvay, Alkyone ile
Keyks'i birer deniz kuu haline getirmiler.
Alkyon denilen bu masal kuu, yuvasn dal
galar stnde kuran bir eit mart imi. Ovidius bu yky biraz deiik biimde anlatr:
Gnn birinde Keyks denizar bir tapnaa
gidecek olmu. Alkyone yalvarm gitmesin
diye, ama dinletememi. Yolda Keyks kor
kun bir frtnaya tutulmu, gemisi batm,
kendisi de boulmu. Dalgalar lsn ky
ya, dnn gzleyen Alkyone'nin nne

Al II IAIA
atm. Alkyone de kendini dalgalara braknca tanrlar acm bu kar-kocaya, ikisini de
deniz kuu yapmlar. Diisinin de denizde
kulukaya yatabilmesi iin Zeus Aiolos'a k
dnmnden yedi gn nce ve sonra yelleri
dindirmesini buyurmu.

anlatma gre Zeus yldrmla arpar, Mk.

bir anlatma gre Apollon okl.ryl. ldrl
onlar. Cezalan Hades'te de srdrlr! Y
lanlarla bir stuna bal olduklar halde bir
baykuun durmadan ulayarak tmesini dinle
mek zorundadrlar.

Alkyoneus. (1) Gk ile Toprak tanrlarn

meydana getirdikleri devler arasnda en g
llerinden biri. Hesiodos'un Theogonia'snda
ad gemez, Makedonya'daki devler savana
katlm, ama onu yere sermek olanakszm,
nk anas Topran stne dtke do
rulur, kalkarm. Herakles bu yzden onu
srtlanp baka bir lkeye gtrm ve bir ok
la ldrm (Herakles).

Alpheios. Peloponez'de, Elis ile Arkadya

blgeleri arasnda akan bir rmak. Btn r
maklar gibi Okeanos ile Tethys'in olu say
lr. Artemis ve nympha'lara saldrlar masal
konusu olmutur: Gnn birinde Artemis
nympha'larla rmak aznda enlik yaparken,
Alpheios onlara yaklamak istemi, periler
de yzlerine amur srerek kendilerini tann
maz hale getirmiler. Alpheios su perisi Arethusa'ya da tutkunmu, onu Sicilya'ya dek
kovalam (Arethusa).

(2) Delphoi'li gzel bir delikanl. lkeyi ka

na boyayan Lamia canavarna yem olmak
zere seilmi. Yolda rastlad bir baka deli
kanl onun yerine kurban olmay kabul etmi,
canavarn maarasna girmi, onu kafasn
dan yakalayarak yere alm ve ezmi (La
mia).
Aloeusoullar. Aloeus'un kars phimedeia tanr Poseidon'a akm, her gn deniz k
ysna gider, eliyle su alp gsne dkermi.
Sonunda tanr birlemi onunla, iki oullar
olmu: Otos ile Ephialtes. lml babalar
Aloeus olduu iin Aloeusoullar deniyor
bunlara. Devmi her ikiside: Her yl bir kar
enine, bir kula da boyuna giderlermi, yle
ki dokuz yana vardklar zaman tanrlara
sava amaya karar vermiler. Bunun iin de
Ossa dan Olympos'un stne bindirip te
pesine de Pelion dan oturtarak ge tr
manacaklarn, denizleri topraklarla rtp
kurutacaklarn, denizle karann yerini dei
tireceklerini bildirmiler. stelik de k ol
duklar Hera ile Artemis'i karmay tasarla
mlar. Tanrlarn bana atklar dertlerden
birini Homeros yle anlatr Ilyada'da (V,
385):
Ares de bu yzden ok aclar ekti,
Otos'ia gl Ephialtes, Aloeus'un iki olu,
vurdular onu kaln zincirlere,
tun bir kpte kapal kald tam on ay!
Hermes kurtarr Ares'i, ama sava tanr bit
kin durumdadr. Tanrlarn canna tak der so
nunda, cezalarn verirler bu azmanlarn. Rl

Alphesiboia. Dionysos'un tutkun olduu

Asya'l nympha. Tanr onu elde etmek iin
binbir are dnm, sonunda bir kaplan
olup kz kovalamaya balam. Koa koa bir
rman kysna gelmiler, kz rma geebil
mek iin tanrnn kollan arasna girmeye raz
olmu. Dionysos'tan gebe kalp Medos'u do
urmu. Medos, Med'ler boyuna adn verdii
gibi, geilen rmaa da Tgris (Dicle) yani
Kaplan rma denmi.
Alpos. Sicilya'da yaayan korkun bir dev.
Yolcular pusuya drr, kayalar altnda
ezer, sonra yermi. Bu devi tanr Dionysos
ldrm: Thyrsos deneini boynuna atn
ca, dev arplp denize, altnda Typhon devi
nin bulunduu adann yanna dm.
Althaia. Kalydon kral Oineus'un kars, Meleagros ve Deianeira'nn anas. Olu Meleagros yedi gnlk iken Kader tanralar Althaia'ya gelmiler ve ocaktaki bir odunu gstere
rek, bu odun yanp kl olunca Meleagros da
lecek demiler. Bunu duyunca Althaia oca
hemen sndrm ve odunu alarak bir sand
a saklam. Ne var ki Meleagros Kalydon
av srasnda Althaia'nn kardeleri olan day
larn ldrm. Anas da fkeye kaplarak
saklad yar yanm odunu alp atein iine
atm. Odun abucak tutuup kl olmu, Mr
leagros da o saat lm. Althaia yaptna
bin piman olup canna kym (Melcautoa).

/\ r.
Altis. Olympia ehrinin yresinde Zeus'a
adanm kutsal orman. nl yontucu Pheidias'n atelyesi bu korulukta imi.
Amaltheia. Birok efsanelere gre, Amaltheia Rheia'nn, ocuklann doar domaz
yutan Kronos'tan kurtulup Girit'e kard
Zeus'a dadlk eden nymphann addr. Amal
theia ocuu da dandaki bir maaraya g
trm ve orada bir keinin style beslemi.
Bu kei Helios'tan dogma korkun bir yaratkm, Titanlar ondan ylesine korkarlarm
ki Gaia onu Girit maaralarnda saklamak zo
runda kalm. Zeus sonradan bu keinin pos
tu ile Aigis kalkann yapm. Baka bir gele
nee gre Amaltheia asl bu keinin addr.
Tanr ocuk o kadar glym ki stninesinin bir boynuzunu krm ve bunu kendisine
bakan nympha'lara verip iini diledikleri gibi
doldurabileceklerini sylemi. Bylece her
trl yemile dolan boynuz "Bolluk Boynuzu"
oluvermi.
Amata. Latium kral Latinus'un ei. Kz Lavinia'y Rutul'lar kral Turnus'a vermek isti
yordu. Ne var ki Aeneas talya'ya ayak basn
ca kral Latinus kzn onunla evlendirmeye
karar verdi. Troya'llara dman olan Amata
Turnus'u Aeneas'a sava amaya itti. Sava
Rutul'lar iin korkun bir yenilgi ile sonula
np Turnus da lnce, Amata kendi canna
kyd.
Roma'da Vesta rahibeleri, barahip Pontifex Maximus tarafndan grev bana getiril
dikleri gn Amata adyla anlrlard.
Amazon. Anadolu'nun mythos'a katklar
salt efsane, uydurulmu masal deildir. Ana
dolu kaynakl efsanelerin hemen hepsi olmu
olaylar yanstr, yaam kiileri konu alr. Bu
yzdendir ki bir gerek pay ve tarihsel bir ni
telik tarlar. zlerine destanlarda olduu ka
dar, tarihilerin ve corafyaclarn eserlerinde
rastlamamz bunu kantlar. Amazon'lar bu
gerein en belirgin rneidir, nk efsane
leri yalnz bir olay deil, btn bir dzeni dile
getirir. Anadolu bin yllarca anaerkil bir top
lum dzeni iinde yaam ve bu dzenin sim
gesi olan Ana Tanra'ya deiik adlarla tapnmtr. Amazon'lar ite bu dzenin kalnt
lardr, babaerkil zellikte ve nitelikte olan

Yunan mythos'unu bu kadar etkilemi olma

lar da ondandr.
Amazon'lardan dem vuran en eski kaynak
Homeros'tur: "Erkek gibi Amazon'lar" der
ve Bellerophontes'in onlar yendiini belirtir
(Bellerophontes). Troya'nn nndeki bir te
pede mezar bulunan Myrrhine ise tanrlam bir kahramana benzer, nk halk ara
snda ad baka, tanrlarca bakadr (Myrina).
Efsaneye gre Amazon'lar sava tanr Ares
ile Harmonia'nn (ya da Aphrodite'nin) kzla
r saylr. Sava karakterleri bylece kay
naklarndan da belli olan bu kadnlar ok ve
yaydan baka bir de "labrys" denilen iki azl
baltay silah olarak kullanrlar. Bu baltaya
hem Girit'te, hem Hitit kabartmalarnda rast
lanr. Amazon'larn at stnde savamalar,
at yalnz arabaya komak iin kullanan ilk
Yunanllar zellikle etkilemi olsa gerek. Homeros'ta Myrina'ya "ok zplayan, yksek at
layan" denmesi acaba atl bir tanra olma
sndan mdr? Amazon'larn yayld blge
lerle Hitit'lerin bulunduu blgelerin birbirini
tutmas da dikkati ekmekte. Amazon'larn
Anadolu topraklarnda bir Hitit kalnts, ya
da Hitit'lerle ilgili bir an olabilecei varsay
mn baz bilginlerde, zellikle Halikarnas Balks'nda uyandrmtr.
Amazon adnn kkeni de yazarlarca yle
aklanr: A-mazon, yani memesiz demek
mi, adn nedeni de bu sava kadnlarn ya
y gslerine rahata dayayabilmek iin bir
memelerini kesip karmalar imi. Ama
zon'larn erkek gibi oluu, sava bir kadn
topluluu olmalarndan ileri gelir. Balarnda
hibir erkek bulunmadan kendi kendilerini
yneten Amazon'lar nder olarak bir kralie
tanrlar, nitekim birok kralielerinin ad ge
er efsanede. Erkekleri yanlarnda kle ya da
uak olarak bulundururlar, onlarla cinsel al
veri kurup ocuk doururlar, ama erkek o
cuklarn sakat eder ya da ldrrler, yalnz
kz ocuklarn yetitirip aralarna alrlar. Bu
tutum Anadolu'ya gelen Yunanllar ok a
rtt iindir ki, Amazon'lar anlatmakla biti
remezler.
Yurtlan stne kaynaklar birbirlerini pek
tutmaz. ou efsanelerde Amazon'lar Kara
deniz'de Thermodon (Terme) aynn kysn
da Themiskyra ehrini kurmular ve orada

oturmaktadrlar. Bu ehir bugnk Fatsa ya

da Ordu yaknnda olsa gerek Argonaut'lar
Kolkhis'e varmadan onlarla karlarlar. Ba
ka kaynaklar onlar Kafkas eteklerine, Trak
ya'ya ya da gney skitya'da Tuna azna
yerletirirler. Anadolu'da hemen her yerde
adlarna rastlanmas bu kaynaklan yalanc
karmaktadr.
Amazon'larn tarih ncesi alarda Bat
Anadolu'ya yayldktan sonra Yunanistan'a
dek sokulduklar ve Atina nnde savatklan
anlalmaktadr. Ege kylarnda Amazon kra
lieleri tarafndan kurulduklar sylenen e
hirler unlardr: Pitane, Myrina, Kyme,
Gryneion, Smyrna. Ephesos ve Ptiene'nin ilk
yerleme yeri. Bir tanra saylan Myrina'nn
Lesbos (Midilli) adasna gp orann baken
ti Mytilene'yi de kurduu sylenir.
Birok Amazon'un byk efsane yiitleriyle
ilikisi olmutur: Hippolyte'nin Herakles, antiope'nin Theseus, Penthesileia'nn Akhilleus
efsanesinde ad geer (bkz. bu adlar).
Ephesos ve Smyrna ehirlerinin birer Ama
zon tarafndan kurulduu anlatlr. Bu sava
kadnlar kimi ozanlarn ezgilerinde Efes Arte
mis'i ile ilikili olarak gsterilir: skenderiye
airi Kallimakhos Artemis tanraya vgsn
de cenki Amazon'larn Ephesos kysnda
tanraya bir heykel diktiklerini ve evresinde
sava raks yaptklarn, birbirine vuran kal
kanlarnn ta Sardes'te dek yanklandn ya
zar. Amazon'lar Ephesos'taki nl Artemis
tapna ile de ilikilidirler. Dnyann yedi ha
rikasndan biri olan bu tapna Amazon'larn
yapt ya da orada rahibelik ettikleri anlatlr.
Anadolu'nun ana tanras Kybele ile sk sk
ya ilikili olduklar apak belli olan Ama
zon'larn efsaneleri de, tarihsel kimlik ve kii
likleri de ana tanra stne olan bilgilerimiz
deerlendirildike aklk ve kesinlik kazana
caktr (Artemis, Kybele).
Ambrosia. Homeros destanlarnda Olympos tanrlar "ambrosia" ve "nektar" ile bes
lenirler. lmsz anlamna gelen ambrosia
birok iek zlerinin katld bir eit balm. Ambrosia ile beslenen tanrlar yaralan
maz olurlar, bu byl bal insanlara da iirildi
mi, onlara genlik, mutluluk ve lmszlk

salarm,

Amores. Latince ak anlamna gelen Amor

(yahut Cupido) Roma imparatorluu dne
minde, elinde yayla okluk bulunan tombul,
kanatl bir ocuk olarak canlandrlmtr. Sa
natta oaltlan bu figr Vens'n evresinde
uuur gsterilir. Pompei fresklerinin mitolo
jik sahnelerinde ok geen Amores figrleri
Bat sanatna Rnesans'la girmi ve Rokoko
slubunun bir zellii olarak XIX. yzyla ka
dar tutunmutur.
Ampelos. Ad zm kt anlamna gelen
Ampelos bir satyr'le bir nympha'dan doma
imi. Tanr Dionysos bu gzel delikanlya g
nl vermi ve bir karaaa dalndan salkm
salkm sarkan asmay ona armaan etmi.
Ampelos aaca trmanp bir salkm zm ko
paracakken dm ve lm. Dionysos sev
gilisini gkte bir yldz haline dntrm.
Amphiaraos. yks Thebai efsaneler zin
cirine bal Melampus soyundan nl bir k
hin. Oikles ile Hypermestra'nn olu, Alkmaion ile Amphilokhos'un babas (Tab. 23).
Gelecei bilen, her edimin douraca so
nucu nceden gren tanr szclerinin hayat
yrekler acsdr okluk. Amphiaraos'un da
yle, anlaysz kimselerin karlarna kurban
gitmitir.
Argos ili, kral Proitos zamannda e b
lnmt: Bir blmn kendisi alr, brn
ayn soydan olan Bias ile Melampus arasnda
bler. Bu soylarn vrisleri arasnda kavga
kar gnn birinde: Melampus soyundan
Amphiaraos, Bias soyundan Adrastos'un ba
bas Talaos'u ldrr. Adrastos Sikyon'a,
ana tarafndan dedesi Polybos'un yanna s
nr (Adrastos) ve o lnce kral olur. Bir sre
sonra Amphiaraos ile Adrastos barrlar,
Amphiaraos bu bar candan ister, Adrastos
ise art dncelerle karlar. Amphiaraos'un
kendisine kar olarak verdii Eriphyle'yi bir
artla alr: Kaynatasyla arasnda bir anla
mazlk kacak olursa, yargln Eriphyle
yapacaktr. Amphiaraos bu art da kabul
eder.
Amphiaraos Kalydon avna ve Argonaut'lar seferine katldktan sonra, Adrastos
onun Thebai'ye sava aan Yediler'den ol
masn ster. O srada Thebal'den kaidesi

hasmlar gndermelisin derim ben:

Tanrlara saygl olandan korkulur.

Eteokles'in srd Polyneikes Adrastos'un

konuudur ve kardeinden almak iin yar
dm istemektedir. Amphiaraos bu seferin y
kmla sonulanacan, kendisinin de sa
dnmeyeceini bilir, hem katlmak istemez,
hem de Adrastos'u vazgeirmeye alr.
Ama Polyneikes Eriphyle'yi batan karr:
Kadmos'la evlenirken Harmonia'ya tanrlarn
dn hediyesi olarak verdikleri gerdanl
armaan eder ona. Kadn bsbtn Polyneikes'le Adrastos'tan yana dner, kocasn zor
lar sefere katlmaya. Amphiaraos verdii s
z tutmak zorundadr, sefere kar. Ama git
meden nce oullarna yemin ettirir: Anala
rndan alacaklardr.

Dman kardeler Eteokles ile Polyneikes

birbirlerini ldrnce, ehir kurtulur, ama
korkun bir bozgun balamtr. Amphiaraos
tsmenos rmann kylarna doru kaar ve
tam dman Periklymenos ona yetiecek
ken, Zeus'un sald bir imekle toprak yar
lr ve nl khini atlar, arabasyla yutar.
Amphiaraos'un topraa gmld yer Pausanias zamannda da gsterilirmi. Zeus bu
tanr szcsne lmszlk balam: Attika'da Oropos denilen bir yerde khinliini
srdrrm.

Yolda balarna gelen baz olaylardan

(Hypsipyle, Ophettes) sonra, Yedilerin d
zenledikleri Nemea yarmalarnda Amphia
raos atlama ve disk atmada birinci gelir. Thebai'ye varnca nderlerin her biri ehrin bir
kapsna dayanr. Aiskhylos'un lmez eseri
"Thebai'ye Kar Yediler" tragedyasnda Am
phiaraos hem akll, hem yiit bir adam ola
rak tanmlanr (576 vd.):

Amphiktyon. Deukalion ile Pyrrha'nn o

lu, Hellen'in kardei (Tab. 20). Kzyla evlen
dii Atina'l kral Kranaos'u tahtndan atarak
yerine gemi, on yl krallk ettikten sonra
kendisi de Erikhthonios tarafndan srlm.
Efsaneye gre Attika bakentini tanra Athena'ya adayp ona Atina adn veren ve
Dionysos'u Attika'da ilk konuklayan bu kral
dr.

Sonra kardeine, gl Polyneikes'e

evirir baklarn;
iki kez arr onu adn heceleyerek
ve u szler dklr azndan:
"Gzel i dorusu bu yaptn,
tanrlarn sevecei, torunlarnn
vnecekleri
anl erefli bir i:
Bir yabanc orduyu stlerine salp
atalarnn yurdunu, soyunun tanrlarn
perian etmek!
Hangi dava insana ana stn kurutma
hakkn verir?
Klla fethedecein yurt topra m
destek olacak senin davana?
Bana gelince, ben dman lkesinde sakl
khin,
ben bu topra besleyeceim l bedenimle.
arpalm: erefsiz olmayacak beni .
bekleyen lm!"
Byle syledi khin, kaln tun kalkann
kaldrp gsne.
Hibir arma yoktu kalkannda;
nk o kahraman grnmek deil,
kahraman olmak istiyordu.
Derin kazyor yreinin
derin dnceler yetitiren topran.
Bylesi bir insana hem akll, hem yiit

34

Yunan kentleri arasnda dinsel birlikler ha

linde kurulup, belli zamanlarda btn kentle
rin elilerini bir araya getiren "amphiktyonia"lara adn veren de oymu.
Amphilokhos. nl khin Amphiaraos ile
Eriphyle'nin olu, Aikmaion'un kk karde
i (Tab. 23). Epigon'lar seferine katld,
ama anas Eriphyle'nin ldrlmesinde bir
rol oynamad sanlr, nk Alkmaion gibi
Erinys'lerin saldrsna uramaz (Alkmaion).
Ad Ilyada'da gemedii halde, Troya seferi
ne katld ve zellikle dn efsanelerinde
rol oynad grlr: Troya dtkten sonra,
babas gibi tanr szcs ve falc olan Amphi
lokhos Anadolu'da kalr, Kalkhas'la birlikte
birok kehanet merkezleri kurarlar (Kalkhas).
Efsaneye gre Amphilokhos Kilikya'da (Sey
han blgesinde) Mallos ehrini kurar, ama
orann kralln kendisi gibi khin olan Mopsos ile paylaamadndan, onunla kavgaya
tutuur. Bu arpmada her ikisi de can verir
(Mopsos).
Amphinomos. Penelopeia'nn talipleri ara
snda en akl banda olandr. Durgun ve l-

/ U

l bir adamdr, Telemakhos'un ldrlmesine kar kar (Od. XVI, 394 vd )

br talipler gibi dilenci klndaki Odysseus'a kt davranmaz, dvlmesine kar ge
lir, talipleri yattrmaya alr (XVIII, 121
vd.). Gene de taliplerin kaderini paylamak
tan kurtulamaz ve Telemakhos'un kargsyla
vurulur (Od. XXII, 90 vd.).
Amphion. Zeus ile Antiope'nin olu, Zethos'un ikiz kardei (Tab. 9).
Antiope ikiz ocuklarn dourunca, amcas
Lykos onlar Kithairon dana brakp, Antiope'yi de kars Dirke'ye kle olarak verir. kiz
ler dada obanlar arasnda byr, Amphion'un mzie yeteneini fark eden tanr Apollon (ya da Hermes) ona bir lyra armaan et
miti. Gnn birinde Dirke'nin yanndan ka
an Antiope gelir, dada oullarn bulur ve
cn almaya iter onlar. kizler Thebai'ye
dnerler, Lykos'u ldrp, Dirke'yi azgn bir
boann boynuzlarna salaryla balayarak
salverirler hayvan. Dirke kayalar stnde
paralanp can verir. ls bir rmaa atlr,
o rmaa Dirke ad verilmitir sonradan. Zeus'un buyruuyla Thebai ehrinin ynetimi
bundan sonra Amphion'la Zethos'a geer.
kizler kentin surlarn kurmaya koyulurlar.
kizler birbirlerine hi benzemiyorlar, sert yaratl Zethos avc ve sava idi, Amphion ise
tam tersine yumuak, sevimli bir sanatyd.
Surlar yaparken Zethos srtnda kocaman
kaya paralan tayor, Amphion ise lyra al
yor, algnn gzel ve byleyici seslerine
kendilerini kaptran talar yerlerinden kmld
yor, istenilen sraya girip yan yana diziliyor
lard.
Amphion Tantalos'un kz Niobe ile evlen
mi, Apollon'la Artemis Niobe'nin ocuklar
n oklaryla vururken Amphios'u da kstah
bir soy yaratt diye ldrmler (Niobe).
Amphissos. Bkz. Dryope.
Amphitrite. Okeanos kz Doris'in deniz
tanr Nereus'la birlemesinden Nereides diye
anlan elli kz doar. Ahenkli isimlerini dize
dize saymakla bitiremez Hesiodos (Theog.
240 vd.). Amphitrite de bunlardan biridir,
yks, maceras yoktur her nedense. Gtl
inin birinde Poseldon onu bir kumsalda kz

l l I II I I \ I ' I I

kardeleriyle oynarken grm ve g z e l l i i n e

vurulmu. Ama kz ok utangam tanrdan
kam ve Atlas'n dnyay omuzlarnda tad uzak lkelere varm. Poseidon da bir yu
nus bal gndermi peinden, yunus An
phitrite'yi srtlad gibi, getirmi deniz kral
na vermi. Evlenmiler ve o gn bugn mutlu
bir ift olarak yaamlar. Denizden olma bir
sr yaratn banda, kpkler arasnda ka
yan bir arabada oturur gsterilen denizler
kraliesi Poseidon'a vefal bir e olmu, kimi
efsaneciye gre ocuu olmam, ama Hesio
dos onun Triton'u dourduunu yle anlatr
(Theog. 230 vd.):
Topra sarsp gmbrdeten Poseidon
Amphitrite .tanrayla eulendi
ve onlarn sevimelerinden
byk Triton dodu, gc kuvveti sonsuz,
o Triton ki dalgalarn dibinde,
anasnn ve soylu babasnn yannda
altndan bir sarayda oturur
korkular saarak evreye.
Amphitryon. Tirnys kral Alkaios'un olu
(Tab. 13). Kaza ile amcas Elektryon'u ld
rr. Yurdundan srlp Thebai'ye snr,
ora kral Kreon onu bu suundan arndrr.
Amphitryon kendisiyle birlikte Thebai'ye ge
len amcakz gzel Alkmene'ye talip olur,
ama Alkmene bu evlenme iin bir art koar:
Amphitryon, bir zamanlar kral Pterelaos'un
oullarnca ldrlen kardelerinin cn al
maldr. Kreon da bu ie yardm etmeye sz
verir, yeter ki Dionysos'un Thebai lkesine
sald Teumessos tilkisinden kurtarsn blge
yi. Amphitryon bu ii baarr, sonra da Alkmene'nin isteini yerine getirmek iin yola
kar.
Alkmene'nin kardelerini Taphos adasn
dan gelme bir ordu ldrmt, bu adann
kentini almak ise kral Pterelaos'u ldrmeye
balyd, o da olanaksz, nk kraln sanda
onu lmsz klan bir altn tel varm. Am
phitryon'a tutulan kral kz Komaitho babas
nn bandan altn teli koparm. Pterelaos
lnce, Amphitryon da Taphos'u ele geir
mi ve kralln sefere kalan arkada Atlna'l Kephalos'a vermi. Ama Komaitho'ya
kran beslemek yle dursun, onu ldrm
ve Taphos'u yama ettikten sonra Thllpti'yi
(Inm (Alkmene).
V,

J U 1 I I\>

Ne var ki o srada Zeus Amphitryon kln

da Alkmene'nin koynuna girer, onu yiit Herakles'e gebe brakr. O gece sabaha kar
Amphitryon da savatan dner ve karsna
kavuup Iphikles'i retir. Amphitryon Alkme
ne'nin macerasn renince, ona ceza ver
meyi dnr nce, ama Zeus buna engel
olur. Alkmene bir gn arayla Herakles'i, son
ra da Iphikles'i dourur. Amphitryon hangisi
nin kendi olu olduunu bilmek iin ocukla
rn odasna iki koca ylan koyar, phikles r
ker, sekiz aylk Herakles ise oynayarak boar
canavarlar. Amphitryon bylece lmsz o
cuun hangisi, lmlnn hangisi olduunu
anlar. Baka bir anlatma gre, bu ii Am
phitryon deil de Zeus'u kskanan Hera yap
m. Amphitryon iki ocuu birlikte yetitir
mi ve Herakles'in yanbanda Minyen'lere
kar bir savata can vermi.
Amphitryon Bat yaznnda ilk aldatlan ko
ca olarak yaar. Ne var ki ad Homeros des
tanlarnda getike, ok saygdeer, giderek
mutlu bir kii olarak tanmlanr, nk byk
tanr Zeus tarafndan aldatlmak zl deil, e
ref saylr Homerik alarda. Sonralar gr
ler deimi: Yunan ilkanda Euripides'in
"Alkmene" (kayp) adl bir tragedyas olduu
na gre, konu komik saylmamt daha, yeni
komedya denilen Hellenistik ag tiyatrosu
Amphitryon-Alkmene servenini ilemeye
balar, Latin komedya yazan Plautus "Amphitruo" adl oyununda aldatlm koca moti
fini btn plaklyla ele alr, Amphitryon'un benzeri Sosias tipini de yaratarak Moliere'in tadna doyulmaz "Amphitryon" ko
medyasna rnek olur.
Amykos. Poseidon'un oullarndan bir dev.
Bursa'dan Karadeniz'e uzanan Bithynia bl
gesinde Bebrykes adl bir boyun kralym.
Yumruk dvnde pek usta olan bu dev
hem plak yumrukla, hem de kestos denilen
kurunlu bir eldivenle yarrm, lkesine her
geleni kendisiyle boy lmeye zorlar, ou
zaman yener ve ldrrm. Argonaut'lar
Bebryk'lerin ilinde Khalkedon'a (Kadky)
vardklar zaman, Zeus olu Polydeukes
onunla gremeyi gze alm ve korkun de
vi yenerek yolculara kar bu insafszca dav
ranmasna son vermi (Argonaut'lar).
u.

Amymone. Danaos'un elli kzndan biri.

Amymone babasyla birlikte Argos iline gelir.
Orada korkun bir kuraklkla karlarlar,
nedeni de Poseidon'un fkesidir: Gz koydu
u Argos'un Hera'ya verilmesine kzmtr.
Danaos, kzlarn su aramaya gnderir. Amy
mone btn bir gn krlarda dolatktan son
ra yorgun dp uykuya dalar. O srada bir
satyr'in saldrsna urar, kz uyanr, avaz
kt kadar barr ve Poseidon'a yakarr.
Tanr kagelir, satyr'i kovar, yabasn kaya
ya vurup bir kaynak fkrtr. Bu kaynak son
radan Amymone adn alr. Gzel kza g
nl veren Poseidon onunla birleir ve Nauplios adl bir oullar olur. Nauplios Argos ili
nin gneyinde Nauplia ehrinin kurucusu
dur.
"Amymone" Aiskhylos'un "Yalvarc Ka
dnlar" ile balayan ve Danaos kzlar ile Aigyptosogullarnn dramn anlatan trilogia'ya
eklenmi bir satyr oyununun (kayp) ad olsa
gerek.
Anadyomene. Tanra Aphrodite'ye veri
len bir sfat. "Su yzne kan, dalgalardan
doan" anlamna gelir. Tanrann, Uranos'un denize savrulan atmgyla meydana
gelmi kpkl dalgalardan doduunu belir
tir (Uranos, Aphrodite).
Anaksarete. Kbrs'l bir kz: Gze', ama
duygusuz ve kalpsizml. phis adl bir delikan
l ona delice k olmu, karlk grmeyince,
kzn kapsna asm kendini. Anaksarete bu
na da aldrmam, delikanlnn cenazesi evi
nin nnden geerken pencereye kp kay
gszca seyretmi. Tanra Aphrodite de bu
kadar kat yreklilie kzarak Anaksarete'yi
bir heykele dntrm.
Androgeos. Minos ile Pasiphae'nin olu,
nl bir atlet. Atina'da Panathenaia bayram
larnda dzenlenen btn yarmalar kazan
d iin kral Aigeus onu kskanm ve Marathon ovasnda korku salan bir boay ldr
meye gndermi. Androgeos bu ii baaramayp lm. Minos da almas iin tanr
Zeus'a yalvarm. Tanr Afrika'ya ktlk sal
m, ktl nlemek iin Aigeus her yl Girit'e
Atina'dan yedi delikanl ile yedi gen kz gn
dermek zorunda kalm. Minotauros'a yem

olan bu genleri kurtarmak ini Theseus baarm (Aigeus, Theseus).

Androklos. Atina kral Kodros'un olu. Ef
saneye gre Efes blgesine yerlemi Leleg'lerle Karia'llar kovan lon gmenlerinin
nderi olan Androklos Ephesos ehrinin ku
rucusudur. Samos (Sisam) adasn da o ele
geirmi. on gmenlerine bir tann szcs
kuracaklar ehrin yerini kendilerine bir ya
ban domuzunun gstereceini bildirmi. Bir
gece on'lar ormanda balk kzartrken, balk
sram, bir ate kvlcm da korulua d
m, aalarn arasndan bir yaban domuzu
km. Androklos hayvan orackta ldrm
ve tanr buyruunun gerekletiini anlaya
rak Ephesos ehrini o korulukta kurmu.
Andromakhe. Andromakhe, Mysia blge
sinde Thebai ehrinin kral olan Eetion'un k
zdr. Eetion kral Priamos'a dostluk balaryla
baldr. Saraynda yedi olu ile bytt
tek kz sevimli, uslu, akll Adromakhe'yi Priamos'un en deerli olu Hektor'a verir. D
n dernek nasl olmu? Andromakhe, Priamos'un oullar ve gelinleri iin yaplm n
revakl evlerin birine nasl gelin girmi? Bunu
airler bize anlatmaz. Mutlu gnlerini bilme
yiz bu gzel kar-kocann. Hektor'la Andro
makhe ancak ykm gelip att zaman, lyada'da anlatlan savan dokuzuncu ylnda
Troya sahnesine karlar. Arada, bir ocukla
r olmutur: Astyanaks. Troya'llar Hektor'un
oluna "ehrin efendisi anlamna gelen bu
ad, ocuk byr de bir gn Troya'ya kral
olur umuduyla takmlardr. Ama Hektor'un
lmnden birka gn nce Astyanaks dad
snn kollarnda dolatrlan bir bebektir.
Andromakhe'nin anadan, babadan, karde
ten yz glmemiti. Uursuz sava Anadolu
kylarna gelip atnca, Troya yresinde ra
hat kalmamt. Akha ordusu dokuz yldr
Troya kaplar nnde pinekliyor, dremiyorlard bir trl Anadolu'nun kutsal kalesini.
Hele ii iine smayan gen ve atlgan Akhilleus ok sabrszlanyordu. ehirden kp,
dada, bayrda davarlarn otlamaya giden,
atlarn emeye sren tek tk Troya'llar her
frsatta kovalayp ldrmekle bile duyuram
yordu kana susamlgn. Blgede apulculuk
seferlerine km Aklllles, Mysia'ya varm

ti. Kral Eetion'un saraynda yapmadn brakmam, yal bal kral ldrm, yedi O
lunun insafszca canlarna kymt. Andromakhe'nin anasn da esirgememiti. "Or
manlk Plakos daginn eteinde kralieydi
anam" diyor Andromakhe yana yakla; krali
eyi de Akhilleus esir srsne katm, Tro
ya'ya getirmi, sonra byk bir kurtulmalk
karlnda serbest brakmt, ama zavall
kadn, Homeros'un dedii gibi,"hr gnn"
grr grmez lmt.
Andromakhe Troya saraynda kadnlar dai
resinde, hizmetileri arasnda nak ilemek
le, mekik dokumakla vakit geirir. Her geen
gn bir ikencedir, nk korku kaplamtr
yreini, ne kadar yiit de olsa Hektor'un bir
gn dman kargs altnda can vereceinden
korkar. Troya ovasnda yiitler bouurken,
rahat durmaz, drt duvar arasnda. kide bir
sava gzlemek iin ocuunu dadya verip
bat kapsnn stndeki kuleye kar. Bir gn
Hektor savatan ara bulup ehre gelir, kars
n evde arar, yok, yiit, bat kaplarna koar,
uzaktan Andromakhe'yi ve yavrusunu grn
ce, glmser. Andromakhe gzyalar dke
rek ellerine sarlr (l. 407 vd.).
Ah kocacm, bu hrs yiyecek seni,
yavruna, talihsiz karna acma yok sende,
dul kalmama, biliyorum , az gn var,
Akha'lar stne saldrp ldrecekler seni.
Sensiz kalmaktansa toprak yutsun beni
daha iyi
Benim senden baka dayanam yok,
alp gtrd zaman lm seni
yalnz aclar kalacak bana,
Ne babam var benim, ne ulu anam...
Sen bana bir babasn, Hektor,
Ulu anamsm benim, kardeimsin,
arkadasn scak deimin.
Burada, kalede kal, ac bana,
yetim koma yavrumuzu, karn dul koma.
Hektor acr kansna, ne yapsn, bir korkak
gibi ekilecek deil ya savatan Troya ordu
sunun destei, dayanadr.
Gnler geer, Hektor ile Akhilleus arasnda
teke tek sava balar. lm-kalm sava, Iyada destannn en dramatik sahnesi. Hek
tor'un lmne karar vermitir tanrlar. Yiit
e dverek can verir. Troya surlarndan bir
lktr kopar, Andromakhe odasnda mekik

dokurken duyar bu vaveylay, del gibi frlar

ruvun\jmcuf\

Andromeda. Aithiopia kral Kepheus'la

Kassiepeia'nn kz. Anas, Nereus kzlarnn
hepsinden daha gzel olmakla vnm. Ne
reus kzlar da Poseidon'a dert yanmlar,
almasn istemiler. Tanr korkun bir ejder
salm Kepheus'un lkesine, kasp kavuruyormu ortal. Zeus-Ammon tapnann
khinine bavuran kral kzn canavara kur
ban ederse lkesinin ejderden kurtulaca ce
vabn alm. Halk da Kepheus'u kzn feda
etmeye zorlam. Sonunda Andromeda'y bir
kayaya balamlar. Canavar da onu parala
Erkeim benim, gp gittin gen yanda, mak zere yaklarken, birden yiit Perseus
gittin, evimizde dul braktn beni,
gkten inmi at Pergasos stnde, Gorocuumuz da ufack, krpecik,
go'yu ldrm, kafasn eline alm, dnbizden olan, kara talihli ikimizden,
yormu ki, kayaya bal gzel kz grm.
bilmem, genlik ama erer mi ki,
Tutulmu da hemen ona, babasna gitmi,
bu ehir yerle bir olacak batan aa,
demi ki, kzn bana verirsen, canavardan
sen ldn, onun koruyucusu bekisi,
sen, soylu analarn, ocuklar ayakta tutan. kurtarr, canavar da ldrrm. yle olmu,
Dile gelmez aclar braktn, Hektor, anana, Perseus ejderi ldrp kz alm. Sonra da
babana, evlenmiler, ne var ki Andromeda amcasna
ama bana kald gene en byk ac.
Pliineus'a szlyrn, Phineus adamlarn
lm deinde uzatmadn ellerini bana,
toplam, dn gecesi saldrm Perseus'a.
yle gzel bir sz sylemedin ki,
Ama yiit Gorgo kafasn tutmu karlarna,
gzya dke dke gece gndz anaym onu
hepsi birden tatan adam olmular (Perse
us).
Gerekten de ilesi bitmez Andromakhe'nin. Euripides'in "Andromakhe" adl tra
Ankhises. Troya kral soyundan olan Asragedyasnda, AkhiUeus'un olu Neoptolemos'un saraynda grrz onu, Neoptole- kos'un olu Ankhises tanra Aphrodite ile
sevimi ve Aineias'n babas olmutur (Tab.
mos kz Hermione ile evlenmitir, ama ocu
17). Homerik denilen vglerden Aphrodite'
u olmamtr, oysa tutsak olarak konana
ye
ayrlm olan, bu sevimeyi en ufak ayrn
getirdii Andromakhe ona oulla bir kz
tlarna
dek anlatr: Tanra Ankhises'i 1da ya
vermitir. Hermione bu Troya'l kadn fena
malarnda
srlarn otlatrken grr, deli
kskanr, Neoptolemos'un Delphoi'ye gidiin
kanlnn gzelliine vurulur ve daa iner. v
den faydalanarak, Andromakhe ile olunu l
gde "canavarlarn anas, binbir pnarl" diye
drmek ister, Themis tapnana sndklar
tanmlanan
da dana Aphrodite'nin inii,
halde, onlara kyacaklardr ki, son dakikada
peinde
vahi
hayvanlar srkleyen ana tan
kurtulurlar.
rann geliine benzetilmi, tanrann by
Euripides'ten ok daha gzel, ok daha in
sne kaplan hayvanlarn ormanlarda, funda
sanca bir Andromakhe tipi yaratan air XVII.
lklarda sevimesi gsterilmitir. Tanra Phyzyl Fransz airi Racine'dir. Hektor'u bir
rygial bir gen kz klna girer de yle gr
trl unutamayan, Neoptolemos'un (Fransz
nr Ankhises'e. Troyal prens arzu ile yanp
tragedyasnda ad Pyrrhus'tur) akna karlk
tutuarak tanraya yaklar. Sevimelerinin
vermeyen ve Hermione'nin kskanln bo
sonunda glmser tanra, sevgilisine yle
a karan, yiit ve bilinli bir kadn, efkatli
seslenir:
bir ana tipidir.
Jean Anouilh'in "La Guerre de Troie n'aura
Senin bir olun doacak, Troya'Ilara kral
pas lieu" (Troya sava olmayacaktr) piyesin
olacaktr o
de de Andromakhe ilgin, ekici bir tip ola
Ve ocuklarna ocuklar doacaktr
rak canlanr gzmzn nnde.
sonsuzlua dek!

darya; Akhillus'un arabasna balayp toz

toprak iinde srkledii Hektor'un lsn
grnce, der, baylr.
Bu ikence dokuz gn srecektir: Her sa
bah Akhilleus ly arabasna balayp s
rkler. Onuncu gn akam kral Priatnos Ak
hiUeus'un barakasna gider, yumuatr yrei
ni ve ly alr, getirir. Hektor'un cenaze t
reninde grrz imdi de Andromakhe'yi.
Ozanlar arasnda ada balar, yle der (l.
XXIV, 725 vd.):

Q8

A I N I I II 1 K

Tanra douraca olan bytmek iin

nympha'lara vereceini, onu be yanda ha
basna tantacan ve ocuun kimin okluu
sorulursa sakn Aphrodite'nin olu olduunu
lildirmernesini, yoksa Zeus'un yldrmna
arplacan syler ve Ankhises'i brakp gi
der.
Bir efsaneye gre Ankhises tanrann s
zn tutmaz, fazlaca itii bir gn Aphrodite
ile sevimi olmakla vnr ve arplr. Bu
nun sonucunda topal - ya da kr - kald,
Troya'dan kaarken Aineias'n onu srtna al
masnn nedeni bu olduu anlatlr. Troya'
dan ayrlrken seksen yanda olduu da sy
lenir. Vergilius'un Aeneis'inde Ankhises'in
Sicilya'da Drepanon burnunda ld ve Aeneas'n babas erefine oyunlar tertiplendii
sylenir. Roma'da tarihsel alara dek oyna
nan Troya oyunlar Aenas'n kurduu bu ya
rmalara dayanrm (Aineias),
Ankhuros. Phrygia kral Midas'n olu. Ba
kentinin yanbanda byk bir toprak kay
mas olmu, derin bir yark alm, yle ki e
hir de iine yuvarlanp yklacaa benzediin
den Ankhuros bir tanr szcsne ne yapaca
n sormu. Uuruma en deerli nen varsa,
onu atacaksn, demi szc. Kral da tutmu,
altn, elmas, en kymetli eyalarn atm,
ama yark bir trl kapanmam. Ankhuros
sonunda kendini atm uuruma, atar atmaz
da yark kapanm.
Anna Perenna. Roma'nn biraz kuzeyinde
Via Fiaminia'ya alan kutsal bir koruluk var
d. Bu koruluk ok eski bir tanraya adan
mt. htiyar bir kadn olarak canlandrlan
Anna Perenna stne eitli efsaneler anlat
lrd. Biri u: Roma'da kan bir i sava so
nunda snflar arasnda bir blnme olmu ve
Plebs, yani halk Mons Sacer denilen kutsal
tepeye ekilmiti. Halkn orada a kalmamas
iin Anna adl bir kadn her gn kendi eliyle
yapt rekleri getirir, ucuz ucuz sararm
halka. Anlamazlk sona erip halk ehre dn
dkten sonra Roma halk kurtarcs sayd
bu kadn tanrlatrm.
Antaios. Poseidon le Gaia'dan doma bir
dev, Efsanesi Alkyoneus efsanesinin tpksdr.
(Alkyoneus).

Anteia. Homeros'un Antela (l. VI, 164), tragedya yazarlarnn Stheneloia diye adlandrdiklar bu kadn Lykia kral lobates'ln kzdr
Kardei Akrisios tarafndan Korinthos'tan srlp Lykia'ya snan Proitos'la evlidir. An
teia Tiryns'e gelen Bellerophontes'e tutulur
ve ondan yz grmeyince ykmn kurar (Bellerophontes).
Antenor. Troya'l ihtiyar, Priamos'un arka
da ve danman, Bat kapsnda ihtiyarlar
derneinde bulunur ve Troya savandan n
ce karlan Helene'yi geri almak iin eli
gnderilen Odysseus'la Menelaos'u evinde
nasl konukladn anlatr. Antenor sava s
rasnda da ii tatlya balamaktan, Helena'y
mallaryla Akha'lara geri vermekten yanadr.
Menelos'la Paris arasndaki teke tek arp
mada yarglk eder. Troya dtkten sonra
Antenor ve oullar Akha'larca korunur. Sy
lentiye gre Antenor'un evinin kapsna bir
pars postu konmu, bylece bir zamanlar Ak
ha'lara konukluk eden bu soy esirgenmitir.
Troya efsanelerinden sonra meydan gelen
efsanelerde Antenor vatann satan bir hain
olarak grnr: Tahta atn ehre alnmasna,
Palladion'un alnmasna yardm ettii syle
nir. Sonra da Antenor Trakya yoluyla ve
oullaryla birlikte kuzey talya'ya gm ve
Po vadisine yerlemi. Venet'ler boyunun
atas saylrd.
Anteros. Eros tanrya karlk olarak gste
rilen tanrsal varlk. Daha ok erkekler ara
sndaki sevgide ad geer ve "seveni bahtl
eden, sevgiye karlk veren" anlamna gelir.
Bir baka yoruma gre Anteros Eros'un kar
tdr, kat yrekli ve duygusuzdur, ama doa
d sevgileri nleyerek bir dzen esi olarak
rol oynar.
Antheus. Antheus, Halikarnassos'un (Bod
rum) kral soyundan bir genmi, Miletos zor
bas Phobios'un saraynda yayormu ki,
Phobios'un kars, ona gnl vermi, ama delikanky kandrarriam bir trl. Yakalana
caklarndan korktuunu, ya da konukluk ku
rallarna kar gelmekten ekindiini leri s
rerek kralieyi oyalyor, bulumalarn ertellyorrnu. Gnn birinde kralienin sabr tkenmi almaya kara vermi. Bir altn tas

ANTCSONL
derin bir kuyunun iine atarak,. Antheus'a
inip tas karmasn buyurmu, delikanl ku
yunun dibine varnca stne kocaman bir ta
atp onu ezmi. Sonra da ne byk bir su i
lediini anlam ve pimanlk duyarak kendini
asm.
Antigone. Oidipus'un kendi anas okaste'den dogma kz (Tab. 19). Antigone traged
ya kahramanlarnn en cana yakn, hayat hi
kyesi bize en ok dokunandr. Davran,
eylemiyle bugn bile zmlenememi bir
toplum sorununu dile getirdii iindir ki, a
da insan derin derin etkileyen, sonsuzca d
ndren bir kiilik tar. Sophokles'ie ilen
meye balayan Antigone dram canlln bu
gne dek yitirmemi ve Anouilh gibi Batnn
en sekin tiyatro yazarlarna konu olmu ve
olmaktadr.
Khin Teiresias'n aklamalarndan ne kor
kun bir su ilediini anlaynca, Oidipus gz
lerini kr ettikten sonra, Thebai'den ayrlr,
yollara der. Yurdu da, oullar da lanet
okumulardr ona. Yalnz kz Antigone baht
sz kahraman elinden tutup, ona hem des
tek, hem de klavuz olur. Kentten kente sr
np dilenen babasyla birlikte Attika ilesi
Kolonos'a varr, orada halk acndrmay ve
kral Theseus karsnda babasn savunmay
baarr. Bylece Oidipus'a bir snak bulup,
onun perileri Erinys'lerden kurtularak ra
hat bir lme kavumasn salar. Sophokles'in "Oidipus Kolonos'ta" adl bu tragedya
snda Antigone'nin gl kiilii belirmekte,
ilerde ne korkusuz bir yrekle ne yaman bir
eyleme giriecei sezilmektedir.
Oidipus'un lmnden sonra Antigone
Thebai'ye dner. Thebai'de krall paylaamayan kardeleri Eteokles ile Polyneikes bir
birlerine kar amansz bir sava amlardr.
Aiskhylos'un "Thebai'ye Kar Yediler" tra
gedyasna konu olan bu savata iki dman
karde birbirleriyle dvrken can verirler.
Bu kez tahta kan Kreon Eteokles'in yurdu
nu savunurken ld iin kahraman saylp
trenle gmlmesini, yurduna yabanclarn
yardmyla saldran Polyneikes'in de mezarsz
kalarak, lsnn stne toprak serpmeyi bi
le yasaklandrarak byle bir ie giriecek ola
n lmle cezalandracan bildirir.

Sophokles'in lmsz "Antigone"sinin ko

nusu ite budur. Antigone Kreon'un bu emri
ne kar gelir, kardeini gmer ve eyleminin
su deil, tersine bor olduunu ileri srerek,
ynetmene ba kaldrr, bununla da kalmaz,
su ve devlet ynetimi konularnda ynetme
nin kendisiyle tartmaya kalkr. Sophok
les'in eriilmez bir baaryla dile getirdii bu
tartmadan baz paralar aaya alyoruz
(M.Eg.B. Yaynlar, S. Ali evirisi):
Antigone Ben yaptm itiraf ediyorum,
hibir eyi inkr etmiyorum.
Kreon Bu ii yasak eden emrimi bilmiyor
muydun?
Antigone Biliyordum. Nasl bilmem?Her
kese ilan edildi.
Kreon Demek buna ramen benim emri
me kar gelmeye cret ettin?
Antigone Fakat bana bu emri veren Zeus
deildi, Hades'te hkm sren Dike de biz fa
nilere byle bir nizam yklememiti. Ve senin
emirlerinde, insan szlerini tanrlarn yazl
mam, deimez kanunlarndan daha stn
yapacak bir kudret bulunduunu zannetmiyo
rum. nk bu kanunlar yalnz dn ve bugn
yaamyorlar, bunlar ebediyen menidirler ve
ne zamandan beri mevcut olduklarn bilen
yoktur.
Kreon Thebai'liler arasnda bunu byle
gren yalnz sensin.
Antigone Hepsi byle gryorlar, fakat
korkudan dillerini tutuyorlar.
Kreon Bunlardan ayr dndn iin
utanmyor musun?
Antigone z kardeime sayg gstermek
te utanacak ne var?
Krneon Onunla dvp len de bir kar
dein deil miydi?
Antigone Ayn anann ve ayn babann
oluydu.
Kreon tekine kar alka gstermekle
buna kar gnaha girmiyor musun
Antigone Mezarnda yatan l byle h
km vermeyecektir.
Kreon Fakat sen bir gnahkra kar ayn
hrmeti gsteriyorsun.
Antigone Onunla beraber len bir karde
ti, bir kle deil.
Kreon Birinin koruduu bu memleketi
br harap ediyordu.
Antigone Olsun, Hades ikisi iin de ayn
mezar hakkn tanr.

MIN I UN ' I

Kreon Ama orada da yi odam, kt

adamla msavi muamele grmeyi istemez.
Antigone lm diyarnda da byle bir ka
ide olduunu bana kim syleyebilir?
Kreon Dmanmz bizim in hibir za
man, hatta lmnden sonra bile, dost deil
dir.
Antigone Ben dnyaya kin deil, sevgi
paylamaya geldim.
Devletin basksna kar kii zgrln
savunan Antigone sonunda tam bir zafer ka
zanr. Geri Kreon ceza olarak onu kayalkla
ra diri diri kapatr, ama Kreon'un olu ve Antigone'nin nianls Haimon babasn sert sz
lerle knadktan sonra, nianlsn kurtarmaya
koar, Antigone'nin kendini asm olduunu
grnce, kederinden Haimon da canna k
yar. Anas Eurydike buna dayanamaz, kendi
ni ldrr. Devlet yasanda ve cezasnda ka
ytsz, artsz, sertlii simgeleyen Kreon artk
yklm, km bir adamdr (Kreon, Hai
mon).
Antikleia. thaka kral Laertes'in kars,
Odysseus'un anas. nsanlarn en kurnaz Autolykos'un kzdr. Autolykos Sisyphos'un s
rlerini alm, Sisyphos da bu yzden gel
mi, Autolykos'un sarayna yerlemiti. Bir
sylentiye gre, Antikleia bu srada onunla
iliki kurmu, sonra evlenmi Laertes'le.
Odysseus'u Sisyphos'un olu sayan efsaneler
vardr. Antikleia olu Odysseus Troya seferi
ne kp dnmeyince, hasretine dayanama
yp canna kym. Odysseia'da anlatlan (XI,
85 vd.) ana olun bulumas destann en g
zel paralarndan biridir. Baz blmlerini bu
raya alyoruz:
Birde baktm gemi, gm anamn ruhu
kageldi,
ulu yrekli Autolykos'un kz Antikleia'nn
ruhu,
oysa kutsal llyon 'a giderken sa
brakmtm onu,
grnce bir acdm, bir aladm...
Odysseus l ruhlar diriltip konuturacak
kandan nce Teiresias'a iirir.
Sonra Odysseus olan biteni ve Hades'e ne
den indisini bildirir, Antikleia da Ithake sara
yndaki durumu anlatr. Aralarnda ili bir ko
numa olur. Sonunda Odysseus anasna sarlmak ister.(Od XI, Z03vd)i

O byle konutu, benim gnlmse bir tek

ey istiyordu
Kucaklamak gemi, gm anamn
ruhunu,
sefer atldm stne, ah dedim anama
bir sarlsam,
seferinde de utu, gitti kollarmn
arasndan,
seferinde de bir glge oldu, d gibi,
yreimdeki keskin ac her seferinde
byd.
Antilokhos. Nestor'un oullarndan biri.
Troya savana katlr ve eviklii, yigitligiyle
dikkati eker. Akhilleus ile Patrolos'un en ya
kn arkadadr. Patroklos lnce ok zlr
ve ac haberi Akhilleus'a verme grevini st
ne alr. Antilokhos'un lyada'da sonuna ka
dar savat grlr, ama Odysseia'da afak
tanra Eos'un olu Memnon'un eliyle ld
rldn reniriz.
Antinoos. Eupeithes'in olu Antinoos ma
rk, tembel, gz doymaz, Odysseus'un mal
n, mlkn vur patlasn, al oynasn tkcl
meye kararl taliplerin bata geleni, en ks
tah, en terbiyesiz ve en ahlaksz olandr. Sal
drgandr, yksekten atarak konuur, ona,
buna atar, asl ekemedii kimse de amala
rnn gereklemesini nleyen Telemakhos'
tur. Ona kar kurulan kumpaslarn, pusula
rn fikir babas hep Antinoos'tur: Pylos'tan
dnnde Telemakhos'u ldrmek iin pu
suya yatmaya nayak olur (Od. VI, 669 vd.),
bu plan gereklemeyince, ok ierler ve da
ha kt eyler kurmaya balar (XVI, 362
vd.). Penelopeia tiksinir ondan, yle der
(XVII, 499):
renirim bunlardan, dad, hep ktlk
kurarlar,
ama Antinoos hepsinden beter,
bu adam kara lm cadsna benzer.
Kavgac, sert, kaba ve zalim bir adamdr:
Odysseus'un bana ilk tokma atan, dilenci
yi galiz kfrlerle kovan odur. ros'la Odys
seus'u gretirmek ve iki dilencinin ilesin
den elenmek fikri de ondan gelmedir. Antinoos'un tutum ve davran talipler arasnda
bile tepki ile karlanr. Yay germe oyununu
nce kabul eder, yarmann yaplmas iin
nayak olur, sonra kimsenin baaramadn

grnce, bugn bayram, kutsal gnde yar

ma olmaz diye vazgeirmeye alr, Odysseus denemek isteyince, sert szlerle kt
ona, ama Penelopeia ile Telemakhos araya
girince, nleyemez yay almasn (Od. XXI).
lm okunu Odysseus ilkin Antinoos'a kar
yneltir ve btn talipleri sra ile ldrr. Her
ey olup bittikten sonra thake'lileri ayaklan
dran, almaya kkrtan Antinoos'un baba
s Eupeithes'tir. Ne var ki karlarna tanra
Athena knca, thake'liler korku ile kar
lar (XXIV, 421-547).
Antiope. Irmak tanr Asopos ya da Thebai
kral Nykteus'un kz. Antiope ok gzel oldu
u iin Zeus ona k olup bir satyr biiminde
yanar (Tab. 9). Amphion ile Zethos'a gebe
kalan Antiope babasnn fkesinden korkup
evden kaar ve Sikyon kral Epopeus'un ya
nna snr, sonra da onunla evlenir. Babas
Nykteus zntsnden canna kym, ama
lmeden kardei Lykos'a Antiope'yi bulup
cezalandrmasn buyurmu. Lykos Sikyon'a
saldrr, Epopeus'u ldrr ve Antiope'yi tu
tuklu olarak Thebai'ye geri getirir. Antiope
Amphion'la Zethos'u yolda dourur. Amca
larnn buyruu zerine daa braklan ikizler
obanlarca yetitirilirler (Amphion). Thebai'de Lykos'la kars Dirke'nin zincire vurup
eziyet ettikleri Antiope tanrlarn yardmyla
zincirlerini zer ve kap ikizlerinin yanna
snr. Ne var ki Amphion'la Zethos nceleri
analarn tanmazlar, onu Dirke'ye gerir verir
ler, sonra obanlardan kim olduunu re
nince analarn kurtarrlar ve Dirke ile Lykos'
tan da alrlar. Sonralar Antiope Dionysos'n fkesine urayarak ldrr, Yunanis
tan !da bir yerden bir yere atar kendini, ama
gnn birinde akl bana gelir ve Phokos'a
kar olur (Phokos).
Aphroditc. (1) DOUU. Ak ve gzellik
tanras Aphrodite'nin douu zerine iki
ayr kaynamz vardr: Biri Hesiodos, br
Homeros. Hesiodos Thegonia'da bu tanra
nn denizin kpkl dalgalarndan doduu
nu anlatr (Yun. Aphros kpk demek): Uranos, Gaia'dan doan ocuklarn, doar do
maz topran barna soktuu iin Toprak
Ana imekte ve korkun sanclarla kvran
maktadr, bu yzden son olu Kronos'a bir

42

trpan verir, Kronos da o trpanla babasnn

hayalarn keser ve denize atar (Theog. 160
-206):
Dalgal denize atar atmaz onlar
Gittiler engine doru uzun zaman,
Ak kpkler kt/ordu tanrsal uzuvdan-.
Bir kz treyiverdi, bu ak kpkten,
nce kutsal Kythera'ya urad bu kz
Oradan da denizle evrili Kbrs'a gitti,
Orada karaya kt gzeller gzeli tanra,
Yrdke yeil imenler fkryordu
Narin ayaklarnn bast yerden.
Aphrodte dediler ona tanrlar ve nsanlar,
Bir kpkten domu olduu iin.
Homeros'a gre, Aphrodite Zeus ile Okeanos kz Dione'den dogmadr. lyada'da yiit
Diomedes'le arpp yaralanan Aphrodite'yi
anas Dione kollarna alr, sever, okar ve bi
leinden akan z silerek yarasn iyiletirir,
aclarn dindirir (l. V.370 vd.). Dert yanan
kzn da yle avutur Zeus:
Byle dedi o, glmsedi insanlarn,
tanrlarn babas,
ard yanma altn Aphrodite'yi, dedi ki: .
"Cenk ileri sana vergi deil, yavrum,
sen evliliin gnl aan ilerine ver kendini,
evik Ares'le Athena uraacak savala. "
(2) KL. Altn Aphrodite diyor Home
ros bu tanraya, altn bir deer ls olmak
zere. Daha baka sfatlarla niteler onu air
ler: Bu gzeller gzeli tanra hep "glmser"dir, iveli, cilveli ve gnl alcdr. Bunun
srrn Homeros tanrann ak kpklerden
olma bedeninde tad bir byl mernelikte
grr. Zeus'un akln elmeyi aklna koyan
Hera bu memeligl ister gnn birinde Aphrodite'den, yle seslenir ona (l. XIV, 197
vd.):
Sende u sevgi, u alm var ya,
yani u lmszleri, lmlleri alt ettiin,
ite onlar bana ver bugnlk.
... zd gsnden nakl memeliini,
alacal bulacak bir kurdeleydi bu,
alml ne varsa hepsi onun iindeydi,
sevgi onun iindeydi, istek onun iinde,
cilveleme, akalama onun iinde,
en akll insan ayartan ak onun iinde.
Sevgiyi, sevimeyi simgeleyen bu tanra
bu byy kendi kendine deil, evresini sa
ran baka tanrsal varlklarn araclyla ger-

ekletirir. Eros baz efsanelere gre onun

oludur, ama Theogonia'da Eros Aphrodite'den ok nce domu ever.el bil gtr,
sonradan katlr Aphrodite'nin alayna (Theog. 201 vd.):
Doup da yrynce tanrlara doru
Eros'la Himeros (arzu) takldlar hemen
peine.
lk gnden bu oldu onun tanrlk pay
nsanlar arasnda da, lmszler
arasnda da;
Ona dt kz cilveleri, glmeleri
oynamalar.
Sevmenin, sevimenin tad, bys.
Gzellii, zarafeti ve bereketi simgeleyen
Kharit'ler, Hora'lar ve dn alaylarnn ba
nda giden Hymenaios da Aphrodite'nin
evresindeki tanrlardr. Ne var ki ak tanra
snn kiilii elikili ve belirsiz olarak canlan
drlmaktadr efsanede. Sava tanr Ares'le
birlemesinden (ki bu birleme de anlamldr)
Phobos (bozgun) ve Deimos (korku), bir de
Harmonia doar. Ahenk, uyum anlamna ge
len Harmonia'nn yanbanda korku ve boz
gun Aphrodite'nin kiiligindeki olumlu ve
olumsuz yanlar ve elikileri simgelerler. Bu
ikilii en kesin bir tanmlama ile Platon "
len" adl diyalogunda dile getirir. Sokrates'in
de bulunduu bu lene katlanlardan Pausanias yle der (Plat. l. 180 d-e):
"Herkes bilir ki, sevgi (Eros) Aphrodite'den
ayrlmaz. Aphrodite tek olsayd, sevgi de tek
olurdu, ama madem ki iki Aphrodite var, Sev
ginin de iki olmas gerek. Hem bu tanrnn
ikilii nasl inkr edilebilir? Biri, yani en eski
si, gksel dediimiz Aphrodite ana karnndan domu deil, gn kzdr. Daha sonra
gelen bir bakas var ki, Zeus'la Dione'nin k
zdr, ona orta mal Aphrodite diyoruz. Bu
tanrlarla ilgili iki trl sevgi de olacak ister
istemez, birine orta mal, brne gksel di
yeceiz"
(3) EFSANELER. Kiilii ile tanrlar arasn
da bunca nemli bir yer tutan Aphrodite'nin
efsaneleri azdr, daha dorusu kendine zg
ykler az da, bakalarnn ba kahraman ol
duklar yklerde kendisine ikinci derecede
bir rol dmektedir.
Aphrodite topal tanr Hephaistos'la evlen
dirilir, nasl ve nedeni belli deil, ama airler
onun irkin kocasn aldatmasn ballandra

ballandra anlatrlar. Bu yklerin banda

Homeros'un Odysseia'sndaki serven gelir
Bu serveni kr ozan Demodokos anlatr Al
kineos'un saraynda toplanm konuklara
Ares'le Aphrodite'nin sevitiklerini gne
tanr grr ve Hephaistos'a haber verir, nl
demirci tanr da krlmaz, zlmez zincirler
den byl bir a rer, yerletirir onu yata
nn altna, sonra da yalancktan Lemnos ada
sna gider. ki tanr seviirlerken demir an
iinde tutklu kalrlar, onlar sust yakala
yan Hephaistos da ac ac barr, sahneye
seyirci olan tanrlar arasnda da dinmez bir
kahkaha kopar (Od. VIII, 295 vd.).
Aphrodite'nin baka sevgilileri de olur,
bunlardan biri Adonis (Adonis), br Troya
kral soyundan Aineias'm babas Ankhises'tlr
(Ankhises, Aineias). Tanr Hermes ile sevi
en Aphrodite'nin Hermaphroditos diye bir
olu olur, efsane yazarlarnn kimine gre iki
tanr da, yani Kazdagnn tepesinde sevi
misler, orada doup ikisinin de adn alan o
cuu da nympha'lar bytm, baka bir
anlatma gre Halikarnassos kentinin batsn
daki bir yarda biri Hermes'in teki Aphrodl
te'nin birer tapma varm, tanrlar orada se
viip birlemi ve orada doup byyen o
cuklar Hermaphroditos'un bana Salmakls
adl su perisi ile olan serveni gelmi (Her
maphroditos, Salmakis).
Aphrodite'nin fkeleri, almalar kor
kuntur: afak tanra Eos'a, Phaidra ve Pasiphae'ya belal aklar esinler, kendilerine ye
terince tapnmayan Lemnos kadnlarna ceza
olarak kocalarnn bile dayanamadg bir ko
ku verir, Kinyras'n kzlarn kendilerini ya
banclara satmaya zorlar. Gzeller yar
masnda oynad rol ve Paris'le Helena'nn
bana getirdii bela, dillere destan olmutur.
lyada destannda olu Aineias'm koruyucusu
olarak oynad rol bu kii ile ilgili blmde
anlatlr. Roma'da Vens Genetrix olarak Aeneas destanyla ilgili rol Vens blmnde
aklanr. Eros ile Psykhe masalnda da ad
geer. Kiilii Hellenistik adan sonra Rne
sans sanatna da tkenmez bir konu olmu,
resim ve heykelde ilendike ilenmitir.
Kulardan gvercin ve sere, ieklerden
gl ve mersin tanraya adanm saylr
(inim kadar airleri esinleyen bir tanra da

APOLLON
ha yoktur, ama hibir air de Aphrodite'yi
Midilli'li kadn air Sappho kadar gzel dile
getirmemitir.
Apollon. lkada Yunan denilen varlkla
Akdeniz evresindeki uygarlk topluluuna
bir yenilik gelmi olduu su gtrmez bir ger
ektir. Bu olaya geen yzylda bir ad da ta
kld, Yunan mucizesi dendi. Mucize gibi ger
ekst bir terim kullanlmas, bu olayn ne
denlerinin de, kkenlerinin de o zamanlar
pek aydnlanamam olmasndan, ksacas bil
gi yoksulluundan gelmekteydi. Yunandan
kalma yaptlarn, zellikle yaz tantlarnn
okluu, bunlarn Bat uygarlnn bir balan
gc diye karmza kmas ve gerek doa,
gerekse insan stne dncesinin o gnden
bugne kesintisiz olarak sregelmesi bu ola
yn bir balang saylmasna yol am, bilimi
bir eit yetinmeye gtrm, bir eit coku
ile asl yolu olan inceleme, daha ncesini ara
ma ve anlama abasndan saptrmtr. Ne
var ki o gn bugn ok ileri gidilmi ve elde
edilen bulgularla olayn hi de mucize olmad
, aklla alglanabilecek tutarl tarihsel bir s
re olduu anlalmaya balanmtr. Bilimin
de bugn asl cokusunu yaratan neden, mu
cizeyi aydnlatmak yolunda saysz ipularnn
hemen hepsinin Anadolu topraklarnda bu
lunmas, aydnln bir kez daha "Anadolu"
denilen gnein doduu lkeden gelmi ol
duunu gsterir. pularn izlemek, bulgular
oaltmak ve deerlendirmek durumundayz
bugn. Bundan trdr ki yeni bilimsel ger
eklerin nda yeni yorumlar yaparak de
nemelerimizi nermekten daha ileri gideme
yiz. Ama bu da az ekici bir i deildir.
Byle bir denemeyi bu szlkte Apollon
tanrnn kkenleri ve kiilii stne yapmak
istiyoruz. Bu tr denemelere bizden nce gi
rienlerden esinlenerek ve elimizdeki bilgi ve
grglerden faydalanarak Apollon'un bir
Anadolu tanrs olduunu tantlamaya ala
caz.
Friedrich Nietzsche'nin "Tragedyann Do
uu" adl eserinde yapt Yunan varl s
tne yorum bugn de geerlidir sanyo
ruz. Yalnz tragedyada deil, ilkan Yunan
denilen yaratclnda birbirinden ayr iki
eyi ayrmak doru olsa gerek: Bu yaratc

lk iki tanrnn simgeledii iki kart varln

birlemesinden domutur. Bu iki tanr da
Apollon'la Dionysos'tur. Apollon aydn, dur
gun, ll gc simgeler, ktr, doay gr
me, varl aklla alglama ve akl yetisine da
yanan yntemlerle biimlendirme gc ve ye
teneidir, Apollon plastik sanattr, ama ayn
zamanda da ngrmedir, anlama ve kavra
madr, n doay bir projektr gibi aydn
latp karanlk kalan srlarn zmlemesidir.
Ama bu g, insan bir seyirci ve bir takliti
olmaktan da ileri gtremez, yaratclk insa
nn doaya bir baka trl cokuyla karma
sn art koar, karanlk glerin gizemine er
mesini. te bu gc de Dionysos, arap tanr
simgeler. Dionysos doann kendisi deil, bir
ana tanra deil de, insana doayla birle
meyi salayan bir aratr sanki. nsan iin d
nlm, yaratlm bir tanrdr. Nitekim in
san diisinden domadr, insana karr ve in
san ilesini eker, ta ki takn gcnn ne
denli bir nimet olduunu anlatabilsin insana.
Dionysos'un doudan geldiini, Anadolu'dan
kp Yunanistan'a g bela girebildiini efsa
ne bara bara dile getirir. Nietzsche'nin
Yunan varlna zg en artc yapt sayd
tragedyay balayana kadar akla karay
semitir bu tanr. Ama Apollon, durgun akl
gc, btn dallan ve bunlar esinleyen perileriyle Apollon z Hellen varl saylrd,
Nietzsche'nin de bundan phesi yoktur her
halde. Delphoi tanrs Apollon bunca bilicilik
merkezleri, tapnaklar ve efsaneleriyle zbe
z Yunan, yani Yunanistan kkenliydi. Bu
yanll bilim Homeros'tan balamak zere
metinleri iyice okumam olduu iin ilemi
tir. Arkeolojinin katklar da eklenirse, gere
in gn na yaknda kaca umulur. Bi
zimkisi yalnz bir deneme.
' (1) ADI VE EK ADLARI. Apollon adnn Yu
nanca olmad artk herkese bilinir. Ama
asl kayna bugne kadar aklanamamtr.
Acaba bu ad, kimi Hitit yaztlarnda rasgelinen Apulunas tanrnn adyla bir olmasn? lk
adan beri bu adn kken ve anlamn ak
lamak iin bouna abalar gsterilmi: "Apol
lon" yani cezalandrmak, ya da "apello" de
fetmek, ktl nleyip korumak anlamna
gelen fiillerden, ya da baka kkenlerden t-

reml oldugi ileri srlmtr, Ne var ki Yu

nanllar bile bu ad anlamam olacaklar ki,
tanrnn zn belirtmek iin bir ek ad tak
mlar ona: Phoibos demiler. Phoibos'un
anlam belli, parlak demektir ve tanrnn k
saan aydnlk varln dile getirir. Kald ki bu
adn Apollon tanrnn byk annesi olarak
gsterilen dii Titan Phoibe (Tab. 4) ile de bir
ilikisi vardr. Yalnz una da dikkat edilsin ki
hibir kaynak ya da efsanede Phoibos Apol
lon asl gnei simgeleyen Helios tanr ve
onun soyundan gelen tanrsal varlklarla iliki
de gsterilmemektedir. Bunun nedeni de
Apollon'un gne olmad, gnei simgelemedigidir. Apollon gne tanr deildir, ne
ad, ne de nitelikleri Yunan mythos'unda G
ne tanr ile bir tutulduunu belli etmez.
Apollon kaynanda ve znde bambaka bir
varlktr. Bu varl bize ilk niteleyen metin de
Homeros'un lyada'sidir.
lyada'da tanrnn ad Apollon ya da Phoi
bos Apollon diye geer, bu ada eklenen sfat
okluk oku, hedefi vuran ya da gm, yay
ldr, bir, iki yerde de kendisine "Lykegenes"
denmektedir. Bizim "Lykil" diye evirdimiz
ni sfat baka metinlerde geen "Lykios" ve
"Lykeios" sfatlar da gz nnde tutulursa,
lanrnn Lykia blgesiyle ilikisini dile getir
mektedir. Lykia'l olduklar bilinen Sarpedon,
Glaukos ve Pandaros'la ilgili metinlerde yle
bir deyim geer tanr iin (l. IV,101,119):
"n salm oku Lykia'l Apollon" (Pandaros). Tanrnn Lykia ile yakn ilikisi bilindii
halde bu sfatn k ya da kurt anlamna ge
len -lyk kknden treme olup olmayaca
tartma konusu edilmitir. Byle bir tart
mann yersizlii uradan belli ki Lykia blge
sinin ad da -lyk kknden gelme, bu kk ise
Latince "lux"ta grlen k anlaml kken
olarak alnrsa bu anlam tanrnn sfatnda da,
Lykia ilinin adnda da vardr. Kald ki "Lyke
genes" sfatndaki -gen- eki soyu yanstr,
Lykia soylu, Lykia'da domu anlamna gelir
ster istemez. Ama bu da Hitit ivi yaztlarn
d geen "Lukka" blgesiyle bir tutulabilir
mi ve tutulursa Lykia'nn adndaki Luk- k
keni Yunancada olduu gibi k anlamn
erir mi, o baka bir sorundur. Lykia'nn ad
nereden geline olursa olsun, Apollon I nme
ros destanlarnda I.ykla'ya sk skya bal,

bu yzden de merkezi Anadolu'da, zellikli

Troya'da olan bir tanr olarak kar karm

za.

(2) ANADOLULU TANR. lyada'da Lykia

sz geince, iki yer dile getirilir: Biri "ana
forlu Ksanthos'un kylarnda, uzak ve semiz
Lykia topraklar" teki Troas blgesine, zel
likle Pandaros'un yurdu olan Zeleie'ye yerle
mi Lykia'llarn ili. Sarpedon'la Glaukos
Ksonthos Lykia'sndan, Pandaros ise Alsepos Lykia'sndan gelmilerdir. Tanrnn Tro
ya evresindeki ehirlerde de nemi byk
tr, nitekim rahibi Khryses lyasa'nn banda
yle seslenir tanrsna (l. I,- 37 vd.):
EyKhryse'yi, kutsalKilla'y, koruya
gm yayl,
Tenedos'un gl kral, Srnintheus,
dinle beni...
Yerleri bugn kesinlikle belli deilse de, Zeleie, Killa, Khryse da dann eteindi-ki
kentlerdir, Tenedos ise Bozcaada. SmlntheUl
ad bu blgede tanrnn bambaka bir isimle
de anldn gsterir. Bunun dnda Apollon
Troya ehrinin iine yerlemi gibidir.Troy.
kalesi Pergamos tepesinden seslenir ovada
dvenlere (l. IV, 507 vd.):
fkelendi Apollon, Pergamos tepesinden
bard Troya'hlara, dedi ki:
Atlar iyi sren Troya'llar, atln ileri,
haydi, kalmayn Argos'lulardan aa,
onlarn derileri ne ta, ne demir,
dayanamazlar et delen tun karglara.
Diomedes tanra Aphrodite'yi yaraladk
tan sonra, Apollon'un koruduu Aineias'a
da saldrmaktan alamaz kendini (l. V, 432
vd.).
Apollon da, anas ve kardei de Troya kale
sinin i tapmanda oturur gibidirler. Zeleie'den Pandaros'u savaa gtrmek, Sarpedon'un lsn yurdu Lykia'ya tamak hep
Apollon'a der. Troya ile ilikisi ok eskidir
Apollon tanrnn, Laomedon'a nl lyon su
runu yapp da Poseidon'la birlikte cret al
mayarak ekildikleri gnden balar (Laomedon), ne var ki deniz tanr kin tuttuu halde,
Apollon btn yreiyle Troya'llardan yana
dr. Bunu ak ak syler, tartmaya da girer Alhena Olympos'tan llyon'a frlayp gelir
(l. VII, 20 vd.):

Apollon birden onu karlad.

Grmt tanray Pergamos kalesinden,
istiyordu zafer Troya'llarn olsun.
Karlad mee aac altnda.
nceZeus'un olu kral Apollon dedi ki:
Ne diye geldin Olympos'tan ulu Zeus'un
kz,
Syle hadi, niyetin ne,
nereye gtrr seni ulu yrein?
Oymak zaferi mi vermek istersin
Danaolara?
Krlan Troya'llara acmazsn, bilirim,
Gel,dinle beni, en hayrls bu:
Gel de gnlk savaa ara verelim...
Aklnza esmi, lmsz tanralar, belli,
Gnlnz bu ehri yok etmek ister.
Apollon Hektor'a gnlden klavuz ve ko
ruyucu olur, Athena'nn Troya'l yiidi alda
tarak ldrmek iin kurduu pis dzen kar
snda Apollon'un tutumu yle isnacadr ki,
baya dokunur insana. Hektor'Ia yz yze
gelir, baka kla girmek, kendini saklamak
gereksinmesini duymaz. Hektor gvenle so
rar ona (l. V, 247 vd.):
Kimsin sen, sevgili tanr, kimsin sen?..
da'dan bir sava orta gnderdi sana
Kronos olu,
yannda durup seni koruyacak, kendine
gel hadi,
Altn kll Phoibos Apollon 'u gnderdi,
na buradaym, gr, bak ite,
teden beri korurum seni de, yksek
kentini de.
Hektor'Ia Akhilleus arasndaki son ve kor
kun arpma balaynca drt dner Hektor'un evresinde, onu kurtarmak iin (l.
XX,443vd.):
Akhileus korkun lklarla atld ne,
Hektor'u ldrmek iin yanp tutuuyordu.
Ama Phoibos Apollon kard Hektor'u,
saklad koyu bir bulutun arkasna,
bir tanr iin iten bile deildi bu.
Zeus Akhilleus'la Hektor'un ecelini tartya
koyup Hektor'un lm ar basnca, Apol
lon da Hektor'u kaderine brakmak zorunda
kalr ve tanrlara kar bir tanr azndan hi
duyulmam bu esiz eletiriyi dile getirir (l
XXIV, 33 vd.):
Phoibos Apollon lmszlere yle dedi:
Amansz tanrlar, iiniz gcnz ktlkte,
lyken bile yreiniz varmyor onu
kurtarmaya,

onu grmesin mi kars, anas, ocuu,

grmesin mi babas Priamos, Troya halk,
alp sayg gstermesinler mi lsne,
yakmasnlar, ate payn vermesinler mi?
Siz u uursuz Akhilleus'u
tutuyorsunuz demek
Oysa bilmez o tresince dnmesini,
yumuar bir yrek tamaz gsnde,
azgn bir aslan gibidir tpk,
bir gzel doyurmak iin karnn,
gelir saldrr insan kuzusuna.
Akhilleus da syrld tpk onun gibi
her trl acma duygusundan,
insanlara saygdan ekti kendini...
yi bir ey mi bu, gzel bir ey mi?
Bu gzelim uygarca szlere Hera gene bir
sr safsata ile karlk verir: "Oymak tanr,
ktlerin dostu" der. Tanrlar arasnda bu ei
ne rastlanmaz iyilik, ktlk tartmas da k
tanrnn yenilgisiyle biter. Apollon ne yapsn,
Aphrodite le birlikte Hektor'un lsn ko
rumaktan baka are bulamaz (II. XXII, 185
vd.):
Aphrodite kovuyordu kpekleri yanndan,
Zeus 'un kz, gece, gndz,
gl kokulu tanrsal bir ya srmt

lnn bedenine,
Akhilleus onu srklerken yzlmesin
diye derisi.
Phoibos Apollon, gkten ovaya
onun iin kara bir bulut indirmiti,
gzden karmt lnn kaplad yeri,
gnein gc, gvdesini saran deriyi
vakitsiz kurutsun stemiyordu.
Apollon'un llyada'da oynad bu rol onu
OIympos tanrlarndan bsbtn ayrmakta,
bambaka bir ahlak gr olan bir dnya
nn, yani Anadolu'nun tanrs olarak karm
za karmaktadr.
Lykia'da srdrlen arkeolojik aratrmalar
bu tezi gn getike pekitirmektedir. Ksanthos, Patara ve birok antlar gn na ye
ni karlp, Apollon'la Artemis'in anas Leto'nun blgede byk bir yer tuttuunu aa
vuran Letoon kutsal merkezi bu tanrnn
Anadolu topraklarna ne denli kk saldn
kantlar. Lykia yazsnn zm de bir gn
baarlrsa, varsaymlarmzn hepsinin somut
birer gerek olaca umulabilir. Ama bir ba
ka ynden de baklnca k tanr Apollon'la
Lykia arasnda sk skya balant kurulabilir.

Apollon Musa'larn yneticisi, alg ve ezgiyi,

iir ve dans, ksacas her trden sanat esinle
yen byk yaratc tanrdr. lkadan bugne
lirik iirlerin hepsinde belli bir hava iinde
canlandrlr. te bu hava Lykia'da sezilir,
kla dokunmu, mzikle yorulmu gibi bir
iir havasdr bu. Gndz gm yayl tanrya
bir altn taht kuran, gece atr atr yldzlarla
birlikte kz kardei Aya doru ykselen yaln
doruklar bu hava sarar, ak ller gibi mavi
engine kadar yaylan dalga dalga kumlarn
arasndan szlerek, renk renk akllar stn
de alayan dereler de satyr'lere, nympha'
lara yemyeil birer yunak olmaktadr. Kyla
rnda dolatnz m, Debussy'nin mziini du
yar, aznda kavalyla bir Pan ya da Marsyas'n korularda hoplaya hoplaya oynadn
grr gibi olursunuz. Hele Fethiye'nin gr
kemli kral mezarlarndan balayp, Kekova,
Ka, Demre, Olympos ve hepsi Anadolu'ya
zg adar tayan daha nice kentler boyunca,
her biri birer tapnak gibi karmza kan, ka
yalara oyulu ya da denizde yzen o esiz
mezarlar, lahitleri grdk m, buras Apollon'un lkesidir demekten alamayz kendimi
zi. Buralarda akla kara, kla karanlk arasn
da yaman bir sava verilmekte ve bin yllar
dan beri sregelen bu sava insan akl ve sa
nat kazanmaktadr. Anadolu bu zaferi Apol
lon tanr ile simgelemi. Apollon Lykia deni
len o k lkesinde de yaar, ta uzak douda
Nemrut dann tepesindeki sivri klhl dev
tanr heykelleri arasnda da ba yeri tutar.
Homeros'tan Roma andan sonraki Kommagene krallarnn zamanna dek hep ayn
Anadolu'lu tanrdr Apollon.
(3) DOUU. lyada'nm ilk dizelerinde y
le tantlr Apollon (l. 1,9 ve 36): "Lete ile Zeus'un olu", "gzel sal Leto'nun dourdu
u". Titan kz Leto ile batanr Zeus'un bir
lemesinden domutur Apollon ve onun kz
kardei Artemis (Tab. 5), ama bu doum yle
olaan bir doum deildir, anlatmakla bitire
mez onu airler. Homerik denilen hymnos,
yani vgler arasnda Apollon'a ayrlm iki
vg vardr, biri Delos'lu Apollon'a, teki
Delphoi tanrsna. Bilim bu iki vg arasnda
bir zaman ayrm saptam, besbelli ki Delos
vgs daha eski, Delphoi'ninki ok daha ye

nidir ve sonradan eklenmitir birincisine. Av

rntya girmeden unu syleyelim ki aratr
malarn verdii sonu u.- Apollon tanrnn
asl dou yeri Anadolu kylar, yani Lykia ve
zellikle Lykia'da tanrnn doduu kent say
lan Patara'dr, ama sonradan nce adalarda,
sonra Yunanistan'da klt yaylnca birok
yerler (tpk Homeros iin olduu gibi) tanrya
beik olma erefini elde etmek iin efsaneler
dzdrmlerdir, bunlarn arasnda bata ge
len ve en ok da tutunan Delos efsanesi. Zeus'tan gebe kalan Leto tanrann ocuunu
dourmak iin yer aramas, Hera'nn hm
na urad iin hibir yerde snak bulama
mas bu vgnn konusudur ve Leto madde
sinde ayrntl olarak incelenecektir (Leto).
Burada u noktaya dikkat edelim ki Apollo'nun doumu bir "kral tanr"nn doumu
saylmakta, Homeros destanlarnda da
"anaks" efendi, kral diye nitelenir Apollon,
vgdeyse yle deniyor-.
... Titrer tanrlar tepeden trnaa
Zeus'un saraynda o bir yrd m,
yaklap parlak yayn bir gerdi mi o,
btn tanrlar frlar ayaa.,.
Delos adac da korkar byle gl bir tan
rya snak olduktan sonra, Apollon onu hor
grp denizin iine gmer diye. Doum y
le anlatlr:
(Letoj ki koluyla Fenike aacna sarlarak
dayad imenlere dizlerini,
ve ocuk gn na kverdi,
Sevin lklar kopard tanralar hep bir
azdan.
te o zaman, ey Phoibos, ykad seni
tanralar
kutsal elleriyle ar, duru bir suda,
yepyeni bir kundaa sardlar,
incecik, kar gibi ak bir kundaa,
sonra bana altn eritler doladlar,
anas emzirmedi altn kll Apollon'u,
Themis tanra nektar sundu ona
ve bal gibi ambrosia sundu lmsz
elleriyle.
Dile gelmez bir sevin kaplad yreini
Leto'nun.
... iekler iindeydi imdi, iekler iinde
Delos,
tpk ormanlarla kapl bir da doruu gibi.
Ey uza vuran Apollon, ey gm yayl,
kimi vakit karsn kayal Kynthos'un
doruuna,

AI'OI I .ON

atklarda dolarsn, nsanlar arasnda kimi

vakit,
sensin efendisi Lykia'nn, sevimli
Maionia'nn efendisi
Miletos da senindi, kydaki o byl ehir
senin maln,
nice tapnaklarn oldu senin, nice kutsal
korularn oldu;
yce da balar enin oldu, ovalara bakan
da balar,
senin oldu denize dklen nice rmaklar;
ama gnln sevindiren yer, ey tanr,
Delos'tu.asl.
Bu vgde Yunanistan'la tanr arasnda
balant kuracak bir tek sz yok. Olympos
doruunda tanrlar toplantsna varp da ar
bir saygyla karland zaman bile Apollon
sanki baka bir diyardan gelmektedir Olym
pos'lu tanrlar arasna. Bu gl tanrnn Le
to'nun olu olduu, Leto'nun da Lykia'da Leda yahut Lat adyla anlan Anadolu'nun Ana
Tanrasndan bakas olmad gz nne
alnrsa, Yunan tanr dnyasna sonradan ka
tlan ve ad bile Yunanca olmayan Apollon'un Kybele'nin olu Attis'le bir tutulmas
gerekmez mi? Bu konuda Halikarnas Balk
snn klavuzluuna dayandm ve Z. Talkloglu'nun "Tanr Apollon ve Anadolu ile M
nasebeti" (stanbul 1954) adl aratrmasndan
faydalandm belirtmek isterim.

rek gz kamatrc bir zenginlik toplam,

br bilicilik merkezlerini zamanla glgede
brakmtr. Ne var ki bu sonradan olmu, ilk
ve en eski bilicilik merkezleriyse Anadolu'da
dr.
Boazlardan balayarak btn Ege ve Ak
deniz kylar Apollon'un bilicilik merkezlerin
den bir elenkle evrilmi gibidir. Bunlarn ki
minin izi silinmi, Didyma tapna gibi, kimi
si de akllara durgunluk veren koca bir ant
gibi dikilir karmzda. Ama bunlar saymakla
bitiremeyiz; Troya'nn yanbanda Thymbra'
l Apollon tapna vardr ki, tanr orada Helenos'la Kassandra'ya esinlemi biliciligi, Laokoon o tapnan rahibidir (Helenos, Kassandra, Laokoon). Biraz tede Khryse, Killa,
Zeleia var, yerleri pek bilinmeyen bu merkez
lerin de nemli olduu anlalr lyada'dan.
Sonra srayla bugn de bilinen merkezler:
Gryneion, Erythrai, Klaros, Didyma ve tanr
nn asl doum yeri ve yurdu saylan Patara,
bunlarn arasnda daha bir sr kutsaklar ve
Ksanthos (Kocaay) vadisiyle Pamphylia'ya
kadar uzanan btn Lykia kylar vardr. Biliciligin de bu merkezlerden kp Yunanis
tan'a yayld hem efsane, hem de arkeolo
jik bulgularla kantlanr. Helenos'la Kassandra bir yana, Milletos'un kurduu byk Didy
ma tapna ve onu ileten Brankhos oullar
(Brankhos) da bir yana, Erythrai (ildir) bilicisi
(4) BLCLK MERKEZLER. Apollon'un
Sibylla adyla dnyaya n salmt. Bu bilicile
esinledii ngrme yetisiyle insanlar, kadn
rin en nls Herophile, tpk lyada'nn ilk
ya da erkek "mantis" yani bilici, falc, khin
dizelerinde ad geen Khryses gibi Srnintheus
Apollon'un tapcs bir kadndr. Srnintheus
olur. Biliciligm ilkada nail gelitiini ve ne
ek ad, fare ve san kovan anlamna gelir ve
byk bir rol oynadn tarihiler anlatmakla
Apollon tanrnn "aleksikakos", yani ktlk
bitiremez. Bu sanat, bilicilik merkezlerine t
leri defetme gcn dile getirir. Erythrai bilikenmez bir gelir kayna olmu. Delos vg
cisiyse, Anadolu'dan Gney talya'ya gp
snde Leto kurak ve kayalk adaca parlak
orada kent kuran Kyme'lilerin Sibylla'syla
bir gelecek mjdeler:
birlikte
ilka dnyasnn en nl drt kadn
Senin olursa oku tanr Apollon'un
tapma, bilicilerinden biri saylrd. O kadar ki Raphagrrsn, insanlar yzlk kurbanlarla nasl el Vatikan'daki Sixtina kilisesinin tavanna
buraya gelir, yapt freskin bir kesine Erythrai, bir ke
nasl toplanr insanlar burada ve dumanlar sine de Cumae Sibylla'sn oturtmutur. He
tter
rophile adl Sibylla, Pausanias'a gre, da'l
yanan yal etlerden, hi durmadan;
bir nympha'nn kzym. Btn bunlardan
madem si'nin topranda hi bereket yok,
anlalan u ki, Apollon tanryla ilgili bilicilik
sen de beslenir semirirsin baka elden.
Anadolu'dan km ve yaylmtr. Kalkhas
Bir tanrann azndan dile gelen bu mo
ve Mopsos gibi efsanelik kiilerin serveni de
dern turizm anlay Yunanistan'da pek tuayn gerei kantlar (Kalkhas, Mopsos).
tunmu ve Delphoi bu politikay benimseye

Yunanistan'da Delphol merkezinin kurulu

una degin efsaneden de ayn sonu kar
labilir. Delos'lu Apollon vgsnden epey
sonra ve onun rnei zerine kaleme alnm
Delphoi'li Apollon vgsnde u efsane anla
tlr: Apollon doar domaz, bann stnde
kuu kular uumaya balam, tanr Zeus
da oluna kuularn ektii bir araba, bana
bir altn klah ve eline de bir rebap vermi,
gidip Yunanistan'da bir tapnak kurmasn
buyurmu. Ama kuular onu Hyperbore'liler
lkesine uurmular (Hyperboreoi). Orada
bayram ve enlikler iinde yaam, sonra
Yunanistan'a gelmi. nce Boiotia'da Telphusa pnarnn yanbanda kurmak istemi
tapnan, periden izin alamaynca (Telphusa), Korintos krfezinin kuzeyinde, Parnassos dann eteinde yer yer ormanlarla rt
l yemyeil bir ovaya inmi, burada tanra
Themis'e adanm bir sunak varm, tanra
kehanet verirmi o sunakta. Ne var ki blgeyi
bir ejder kasp kavurmakta, Python denilen
bir canavar ekinlerin hepsini yok etmekteymi. Efsaneye gre bu ejderi Hera salmm
Leto ile ocuklarnn bana. Apollon Python'u ldrr ve byk bilicilik merkezini de
ejderi ldrd yerde kurar. Pytho diye an
lan bu merkez sonradan Delphoi adn alm
tr. Tanr canavar da olsa bir cana kyd iin
arnmak zorunda kalm, bir sre Tesalya'da
Admetos'a srtmalk etmi (Admetos);
baka bir anlatma gre Admetos'un yann
daki uakl Kyklops'u ldrdnden dola
ydr (Kyklop'lar); dnnde de Pytho yar
malarn kurmu. Delphoi tapnanda dnya
nn gbei (Yun. Omphalos) saylan bir uku
run stne bir ayak yerletirilmi, tanrnn
bilici kadn Pythia bu ayak stne oturarak
ve ukurdan ykselen gazlarla kendinden ge
erek fal verirmi. Bu falclk, bilicilik sanaty
la Delphoi tapnann ne hazineler toplad
dillere destan olmutu.
Pythia tpk Sibylla gibi tanr szlerini ya da
buyruklarn insanlara Homerik destanlarn
vezni olan hexametron ile aktarr. Bu vezin
ise Daktyl'ler ve Kybele kltyle iliki grn
mektedir (Daktyl'ler). Bu nokta bir de Delphoi'nin dnyann gbei saylmas ve omp
halos kavramyla Kybele kltne zg bir
motifi benimsemesi (Kybele), Andolu'lu

>

.,

.,

Apollon'la Anadolu'lu Ana Tanra ile bir

ba kurmay esinler. Kald ki anas Leto ve
kz kardei Artemis de dorudan doruya
Kybele ile balantldrlar ('Artemis, Leto).
(5) NTEL VE EFSANELER. Apollon lyada'nn ilk dizelerinde oku tanr olarak kar
karmza. Oku ve yaman oku oluu onun
dou ile ilikisini daha da pekitirir; Olympos'a ilk ayak bast gn br tanrlarn kor
kuyla yerlerinden frlamalar da bundan, kargc Yunanllarn dleri kopard nk Dou
lu okulardan. lyada'nn konusu Agamemnon'la Akhilleus arasndaki kavga ise, bu kav
gann nedeni de Apollon'un fkesidir. Tanr
nn asl niteliini aa vuran bu dizeleri aa
ya alalm (l. 1, 45 vd.):
... ndi Olympos'un doruklarndan,
kprm, fkeli.
Omuzlarnda yay, ilci ucu (apal okluu.
Kmldand m, oklar omzunda
angrdyordu,
kzgn tanr yryordu gece gibi.
Yerleti gemilerin ardna, sald okunu,
bin vnlama kt gm yaydan,
korkun, ac.
nce katrlarn, kpeklerin dt peine,
sonra sald birsiuri olc insanlarn stne.
Kavruluyordu birbiri pei sra bir yn l.
Ordu iine tanrnn oklar yad tam dokuz
gn.
Kz kardei Artemis'le paylat bu yetenek
tanrya byk bir stnlk salar. Apollon ya
da Artemis'in okuyla lmek anszn tatl bir
lme kavumak anlamna gelir. Leto'dan
doma iki oku tanr bu yetilerinden birok
efsanelerde faydalanrlar (Niobe).
Apollon'un sanat ve mzik yetenei zeri
ne de birok efsaneler anlatlr. Musa'larn
yneticisi olarak n Yunan-Latin iirinden
balamak zere Bat iirinde bugne dek gk
lere amtr (Musa'lar). Mzik alannda ba
ka tanrlar ve lmllerle giritii yarmalar
da birok efsanelere konu olmutur (Hermes, Pan, Marsyas).
Ikl tanrnn aklar da nemli bir rol oy
nar efsanelerinde. Gzel delikanllara olduu
kadar, doay simgeleyen perilere de ynel
mi bu aklarn ou sonu vermeyen bahtsz
sevgiler diye nitelenir (Daphne, Kassandra,
Marpessa, Hyakinthos).
/I'I

Apollon birok ozanlarn babas saylr (Linos, Orpheus, Aristaios).

Hekim tanr olarak ad genellikle olu Asklepios'unkiyle birlikte anlr (Asklepios, Paian). Adnn getii saysz efsaneler iin yukar
da gsterilen adlarla ilgili maddelere baknz.
Apsyrtos. Bkz. Argonaut'lar.
Ara. Lanet, beddua, ilenme anlamna gelen
yunanca kelime. Tragedyalarda bu kavramla
r simgeleyen tanra. Kimi zaman oul ola
rak gsterilip perileri Erinys'lerle bir tutu
lur (Erinys).
Arakhne. El sanatlarnda Anadolu'nun Yu
nanistan zerine stnln dile getiren bir
efsanedir Arakhne efsanesi.
Arakhne Lydia'l bir kzm, babas dmon
Kolophon kentinde kuma boyacl yapar
m, kz da i ilemede, nak yapmada, kilim
dokumada ylesine usta, yle becerikliymi
ki, yokmu onun stne btn blgede. Da
dan, ormandan periler bile gelir, aakalrlarm yapt ilere. Lydia kzlar, kadnlar bi
linli, giderek gururlu olurmu. Arakhne de
lmllere elilerinin hepsini retmi ol
makla geinen Atina'nn ba tanras Athe
na ile gergefte boy lebileceini ileri s
rer dururmu. Tanra buna kzm, bir koca
kar klna girip km Arakhne'nin kars
na. tler vermi, daha alakgnll olma
sn, tanrlarla boy lmekten saknmasn
salk vermi. Ama Arakhne hi oral olmam,
Atheria isterse gelsin nakta yaralm de
mi. Tanra da o zaman kim olduunu ak
layarak balamlar gergef banda yarma
ya. Athena Olympos'un on iki byk tanrs
n ilemi naksna, Arakhne ise tanrlarn
pek anl olmayan servenlerini canlandr
m:'
Zeus'un Europe'yi karmasn, Danae'ye
yaklamasn filan. lerini bitirince Athena
bakm ki kzn naks kusursuz, kendininkinden aa kalmyor, geiyor bile. Derken b
yk bir fkeye kaplp krm Arakhne'nin
gergefini, yrtm naksn. Lydia'l kz znt
snden kendini asm. Ama tanra hamarat
sanaty bir rmcek klna sokmu ki, son
suzlua dek tozlu duvar kelerinde ag rsn
de hibir faydasn grmesin.

Ares. Sava tanr Ares'in Roma'da karl

Mars'tr. Roma devleti bu tanrya ne kadar
deer vermi, sayg gstermise, Yunan dn
yas onu o kadar hor grm, sevimsiz, gide
rek gln bir kii olarak canlandrmtr. He
le Homeros destanlarnda kaba kuvveti sim
geleyen Ares'e eklenmedik aalayc sfat
kalmamtr. Azgn, lgn deli, uursuz ola
rak nitelendirilen Ares insanlarn ba belas,
elleri kanl, kaleler ykan olumsuz bir varlktr.
Douunu dizede yle anlatan Hesiodos
(Theog. 921) bir daha pek sz etmez bu tan
rdan (Tab.5):
Hera grkemli son ei oldu Zeus'un
Seviti tanrlarn ve insanlarn kralyla
Hebe'yi, Ares'i ve Eileithya'y dourdu
Hera
Ares'in anas Hera ile herhangi bir ilikisi
ne pek rastlanmaz destanlarda, hele babas
Zeus'un ondan holanmad besbellidir. Troya savanda yiit Diomedes Athena'nn yar
dmyla karnndan yaralar Ares'i, o da Ze
us'un yanna snp alar. Tanrlar babas
nn bu szlanmalara verdii karlk udur (l.
V, 889 vd.):
Byle alap durma dizimin dibinde,dnek
Olympos'ta oturan tanrlar arasnda
benim irendiim tanrsn sen,
hep hrgr, kavga, sava iin gcn,
eleavuca smaz huysuzluun, biliyorum,
anadan gelme sana, Hera'dan
ben de ona zorla dinletirim szm.
Apollon'la Athena Ares'i yle knarlar (l.
V, 30; 830):
Ares, insanlarn ba belas Ares,
ey kaleler ykan, ellerin kanl.
Yakla ona, saldrgan Ares'ten ekinme,
delinin biridir, ktnn ktsdr o,
bir o yana dner, bir bu yana.
Asl ekimesi de Athena iledir, nk Athena akln ynettii sava, Ares ise aklsz
ca, kr krne arpmay simgeler. Bu a-
tmada elbette ki akl stn gelecek. Zeus'un
kafasndan kma, Zeus'un kalkanyla dv
en Athena zaferi kazanacaktr. lyada'nm
beinci blmnde tanrlar da Akha'larla
Troya'llar arasndaki kyasya savaa katln
ca, Apollon nce Ares'in ie karmamas

iin onu Skamandros rmannkysna otur

tur, ama iler atallap Aphrodite de yarala
nnca, Ares kagelir; sava yle anlatlr (l.
V, 855 vd.):
Gr narah Diomedes de atld tun
kargsnla,
Palias Athene tutup yneltti kargy
tam Ares'in gbei altna,
karmlm baland yere tam;
vurdu onu, yaralad karnndan,
sonra derisini yrtp kargy ekti kard.
Ares kavgasna tutumu dokuz, on bin kii,
savata nasl barr arrsa,
tun Ares de yle bard.
Akha'larla Troya'llar yakalad bir titreme.
Savaa doymaz Ares ylesine barmt.
Bu dev tanr Homeros destanlarnda yrek
li ve yiit olarak bile gsterilmiyor. Dneklii
zaferi kimi zaman ona, kimi zaman buna ver
mesinden ileri gelmiyorsa da, ba konusu sa
va olan bir destanda sava tanrnn bu kadar
hor grlmesi alacak bir eydir.
Ares'in Aphrodite ile birlemesinden Phobos (Bozgun), Deimos (Korku) ve bir de Harmonia doar. Phobos'la Deimos ayrlmazlar
babalarnn yanndan, Enyo adndaki kz da
tanr neredeyse oradadr. Ona kimi zaman
Eri (Kavga) de katlr.
Odysseia'da anlatlan ak macerasnda
(Aphrodite) Ares Hephaistos'un ana dp
yakalandktan sonra hi ses karmaz, sklm
pklm Trakya'ya doru yol alr (Od. VIII,
359 vd.). Ares'in yabani Trakya boylarnn
yannda oturmaktan holand ve bir gelene
e gre kzlar olan Amazonlarn da oradan
kaynak bulduu sylenir. Thebai'de de Kadmos'un atas olarak tapm grdn, bir ej
derin bekledii bir suyun kendisine adanm
olduunu anlatr (Kadmos).
Herakles destannda Ares, olu Kyknos'u
yiitle olan savanda korumak ister, Athena
araya girip Kaderin Kyknos'un yenilmesine
karar verdiini, buna kar gelmenin akl kr
olmayacan syler, ama Ares akl ve man
tk dinlemez, gene atlr kr krne savaa
ve Herakles'ten yara alarak gene utana uta
na dner Olympos'a.
Atina'da adam ldrmelerin ve dinsel su
larn yargland Areopagos, yani Ares tepe
si diye bir yer vardr. Efsaneye gre, bu tepe

nin eteinde bir kaynak fkrr, bu kaynan

dibinde de gnn birinde Ares, Aglauros tan
olma kz Alkippe'ye Poseidon'un olu Halirrhotios'un saldrdn grm ve fkeye
kaplarak ldrm saldran. Derken Poseldon Olympos tanrlarn tepede toplam ve
Ares'in bu suunu yarglamalarn istemi.
Tanrlar mahkemede Ares'in beraatna karar
vermi.
Arete. Bkz. Alkinoos.
Arethusa. Artemis'in evresindeki avc kz
lardan Arethusa gnn birinde ay yorgunlu
unu gidermek iin rmaa girmi, ykanyormu. rlplak yzerken birdenbire rmak
tan ykselen bir erkek sesi duymu. Kza tu
tulan rmak tanr Alpheios'un sesiymi bu.
Kz sudan darya frlayp olduu gibi koma
ya balam. O komu, rmak kovalam, so
nunda gc tkenen Arethusa Artemis'e yakarm onu kurtarsn diye. Tanra da nce
kz bir buluta sarm, sonra bir kaynaa d
ntrm, ama Alpheios gelip sularn sula
rina kartrmasn diye, Arethusa yeralln.
dalm ve ancak Sicilya'da Ortyga adasnd.
gene yeryzne km (Alpheios).
Bu efsane, biri Elis'te, br Sicilya'da
Arethusa adl iki kaynan varln aklamak
iin uydurulmu olsa gerek.
Argcs. Uranos (Gk) ile Gaia'nn (Toprak)
birlemesinden doan tek gzl devlerden bi
ri. Ad "k saan" anlamna gelen Arges Zeus'a yldrm armaan eden Kyklops'tur.
(Kyklopes).
Argonaut'lar (Argo Gemicileri). lkan
byk destansal yklerinden biri olan Argo
naut'lar servenini bize bir tm olarak Rodoslu Apollonios anlatmtr. .. III. yzylda
yaayan Apollonios nl bir mythos yazar
dr. Bu konuyu kendisinden sonra Apollodoros ve nce de byk Dor airi Pindaros ile
mitir. Medeia ile ason efsaneleri ise traged
ya yazarlarna ve zellikle Euripides'le Sene
ca'ya konu olmutur.
Bu uzun yky, eitli blmlerini balk
larla gstererek zetlemeye alalm.
ARGO GEMS. Ad "hzl" anlamna gelen
Argo gemisi Karadeniz'in Kolkhis lkesinde
fil

Altn Postu aramaya giden kahramanlar iin

yaplm elli be krekli bir gemiymi. Onu
yapan ustann ad da Argos imi.
ARGONAUTLAR KMLERDR? Sefere kat
lanlar Troya efsanesi kahramanlarndan n
ceki kuaktan kiilerdir. Mythos yazarlarnn
bunlar stne verdikleri listeler birbirini tut
maz, ama genellikle en nl kahramanlar
unlardr: ason, gemi ustas Argos, dmenci
Tiphys, ozan Orpheus, dmon, Amphiaraos
ve Mopsos adl biliciler, Boreas'n oullar
Kalais'le Zetes, Kastor'la Polydeukes, Peleus'la Telamon, Meleagros, Herakles ve daha
bakalar.
ALTIN POST. Altn Post, bir zamanlar Athamas'n ocuklar Phriksos'la Helle'yi srt
na alp Yunanistan'dan Karadeniz'deki Kolkhis lkesine karan kanatl koun pstekisidir. Kz kardei Helle Boazlar geerken de
nize dtkten sonra, Phriksos tek bana
Kolkhis'e varr ve kendisini iyi karlayan Aletes'e Zeus'a kurban ettii koun altndan
olan postunu verir. Aietes de bu esiz postu
tanr Ares'e adanm bir korulukta saklar
(Athamas, Phriksos, Helle, Aietes).
SEFERtN NEDEN. lolkos kral Aison tahtn
vey kardei Pelias'a kaptrmt. Aison'un
olu ason delikanllk ana gelince Pelias'm karsna kp tahtn geri ister. Pelias
da ondan kurtulmak iin nce Kolkhis'e gi
dip Phriksos'un orada brakt altn postu
getirmesini buyurur. ason bu sefere kmak
zorunda kalr, Yunanistan'da ne kadar gz
pek, atlgan yiit varsa hepsini toplar ve
Phriksos'un olu nl usta Argos'a bir gemi
yaptrdktan, bu ite tanra Athena'dan da
yardm grdkten sonra yola kar (Aison,
Pelias, iason).
YOLCULUK. Argo gemisi Tesalya'daki bir
limandan denize indirildi. Tanr Apollon'a ya
plan kurbanlar bilici dmon tarafndan iyiye
yorumland: dmon'un kendisinden baka
yolcularn hepsi geri dnecekti.
LEMNOS ADASI. Birinci durak Lemnos
adayd. Adann kadnlar kocalann ldr
mlerdi. Adada erkek olmadndan Lem
nos kadnlar Argonaut'lar iyi karladlar ve

onlarla sevierek gebe kaldlar (Thoas, Hypsipyle).

SEMENDREK, KYZlKOS. anakkale Bogaz'na girmeden Samothrake (Semendirek)
adasna vardlar ve ozan Orpheus'un d
ne uyarak adadaki gizemlere erdirildiler. Ora
dan da Marmara denizine girdiler ve Kapdag
yarmadasna vardlar. Delion'Iar kral Kyzikos'u yanllkla ldrdler (Kyzikos).
MYSA'DA
HYLAS'IN
KAYBOLMASI.
Mysia kylarna vardklarnda (Mudanya lima
nna km olacaklar) Herakles ormana dalp
krd kreinin yerine yenisini kesmeye git
ti, yannda Hylas adl ok sevdii bir gen
vard. Delikanly tatl su aramaya gndermi
lerdi. Geri gelmeyince Herakles onu arama
ya koyuldu ve afak skerken hl dnmedik
lerinden gemi Herakles'i Mysia'da brakarak
yoluna devam etti (Hylas, Herakles).
AMYKOS, PHNEUS. Kadky'e yerlemi
dev Amykos'u Polydeukes'in yenmesi zeri
ne yelken aan Argo gemisini frtna Boaz
dan uzaklara Trakya kylarna atar. Orada
Poseidon'un olu kr kral Phineus'a rastlar
lar. Bu kral Harpya'lar belasna uramtr.
Kanatl, kadn yzl canavarlar olan Harpya'lar rzgr tanr Boreas'n oullar Kalais
ile Zetes yener ve kovarlar. Bu iyilie karlk
Phineus Argonaut'lara ilerde karlarna ka
cak tehlikeleri nasl atlatabileceklerini bildirir
(Amykos, Harpya'lar, Kalais ile Zetes).
ARPIAN KAYALAR. Karadeniz'e kmadana Symplegad'lar yani arpan kayalar
dan gemeleri gerektiini Phineus syler Ar
gonaut'lara. Mavi Kayalar diye de tanmla
nan bu iki kaya aralarndan bir gemi geti mi,
yerlerinden oynar ve birleerek kapanr, ara
larnda ne varsa parampara olurmu. Phine
us Argonaut'lara yle bir denemede bulun
malarn salk verir: Bir gvercin uursunlar
kayalarn arasndan, gvercin geebilirse,
kendileri de arkasndan gemeye kalksnlar,
yoksa vazgeip gerisin geri Yunanistan'a
dnsnler. ason kuyruundan birka tyn
yitirerek kar yne geer, arkasndan Argo
gemisi Symplegad'larn arasna girer ve ku
gibi ancak pupas biraz zedelenerek geer.
Bundan sonra da arpan Kayalarn arp-

maktan vazgetikleri ve yerlerine mhlandklan anlatlr. stanbul Boaznda aknt yzn

den oynak kayalar m vard, yoksa Boazn
olaanst anafor ve akntlar efsaneye by
le bir imgeyle mi yanstld? Her neyse bu en
geli de atktan sonra Argonaut'lar Yunanlla
rn Pontos Eukseinos yani konuksever deniz
dedikleri Karadeniz'e karlar.
AMAZONLAR VE KOLKHS'E VARI. lk
durak Maryandyn'lerin lkesidir. Kral Lykos
onlar iyi karlar, ama bir yaban domuzu
avnda bilici dmon ve dmenci Tiphys lr
ler. Argonaut'lar daha teye gidip Ama
zon'lar lkesine karlar. Amazon'larn lke
si Thermodon (Terme ay) ve Themiskyra
(Terme) ehriyle merkezlenir efsanede. Du
rak yapmadan Kafkas dalarnn grnd
kylara doru ilerler ve Phasis rmana (Pasinus) yani Kolkhis (Grcistan) lkesine varr
lar (Amazon 'lar).
MEDEA, ALTIN POST'UN ALINMASI. Ar
gonaut'lar Altn Post'u geri istemek iin kral
Aietes'in karsna ktklarnda, kraln kz
Medeia iason'u grr ve byk bir akla ona
tutulur. Gl bir byc olan Medeia bun
dan byle Argonaut'larn ve ason'un btn
ilerini eline alr ve dilegince ynetir. Kral Aietes grnte Altn Post'u vermeye razdr,
ama bir ejderi ldrmesini, ate pskren,
tun ayakl iki boay boyundurua koup l
drlen ejderin dilerini ekmesini art koar,
fason ister istemez bu koullara evet der. Me
deia araya girer, ason'a kendisini e olarak
almaya sz verirse yardm edeceini bildirir.
Sonra da yiide byl bir merhem hazrlar.
Bedene srld m bu merhem deriyi silah
gemez hale sokar, bir gn boyunca ne yara
lanr, ne de lr. Ejderhann dilerini topraa
ektikten sonra silahl adamlar biteceini, ara
larna bir ta atarsa, bunlarn kavgaya tutu
up birbirlerini ldreceklerini de syler. Medeia'nn dedii gibi olur, ason boalar bo
yunduruk altna sokmay ejderin dilerini tar
laya ekip stnde fkran silahl adamlar bir
birlerine ldrtmeyi barr. Ne var ki Aietes
gene de Altn Post'u vermeye raz olmaz. Ar
go gemisini yakmaya ve Argonaut'lar ldr
meye kalkar, ama Medeia daha hzl davran
m, ason'la el ele vererek Altn Post'u bek

leyen ejderi uyutmu ve koun pstekislnl

alp Argo gemisine karmlardr. Ertesi sa
bah Argo gemisi afak skmeden yola kar.
Medeia babasnn kendilerine yetiememesi
iin korkun bir areye bavurmutu: Yanna
ald kk kardei Apsyrtos'u kesip dorad
ve paralarn yol boyunca serperek uzakla
tlar, arkalarndan gelen Aietes'le adamlar
Apsyrtos'un paralarn toplamakla vakit kay
bettiler, bu yzden Argonaut'lara yetiemedi
ler.
DN YOLCULUU. Destann bu bl
m de karktr. Bir anlatma gre Argo Ka
radeniz'de stros (Tuna) rmann azna va
rr ve rmak yoluyla Adriyatik denizine kar
(o zamanki corafya grlerine gre Tuna
Karadeniz'i Adriyatik denizine balayan bir
su yoluydu) , ama Zeus'un fkesine urayp
frtnaya tutulurlar, Medeia'nn halas olan
byc Kirke'yi bulmaya giderler, Kirke Medeia'y kardeini ldrm olma suundan
arndrr ama, ason'u konuklamak istemez;
Argonaut'lar Seiren'ler adasnn nnden ge
erken ozan Orpheus canavarlar byler,
syledii ezgi o kadar gzeldir ki gemiciler
Seiren'lerin sesine kulak vermezler. Hera'nn
koruyuculuu altnda Kharybdis'le Skylla uu
rumlarn da geerler. Bu kez frtna onlar
Libya kylarna atar, oradan Girit'e geerler.
Girit'te eski tun soyundan kalma Talos adn
da bir dev yaar, Talos tepeden trnaa tun
tandr, yalnz ayak bileklerinden biri etten
olup iinde bir kan damar bulunmaktayd.
Hephaistos'un yapt bu robot adama Girit
kral Minos aday koruma grevini vermiti.
Argonaut'lar Girit'e yaklanca Talos koca
bir kaya alp Argo gemisinin stne frlatacak
oldu, ama Medeia onu byledi, dev birden
ayan burkarak bileini syrd ve damanndan akmaya balayan kan bir daha durmad,
Talos bylece can verdi (Talos).
YUNANSTAN'A VARI. ason Altn Post'u
amcas Pelias'a vermek zere olkos'a dner.
Babas Aison'un ld haberini alr. Pelias'm da taht geri vermeye hi de yanamad
n grr. Burada Medeia'nn tyler rperti
ci bir oyunu yer almaktadr: Pelias'n kzlary
la arkadalk kurar, ihtiyarlamakta olan baba
larn genletirmenin aresini kendilerine

reteceini syler ve rnek vermek zere

yal bir ko alarak keser, byl otlarla kay
nayan bir kazana atar, birden krpe bir kuzu
ktn gsterir. Pelias'n kzlar bu dzene
kanarak babalann ldrp kazana atarlar.
Dirilmedigini grnce lgna dnerler ve
yurtlarndan srlrler (Pelias).
MEDElA'NIN SONU. ason'la Medeia bu su
u iledikten sonra Pelias'n olu tarafndan
olkos'tan kovulurlar. Korinthos kral Kreon
onlar iyi karlar, ama bir sre saraynda al
koyduktan sonra, Medeia'y uzaklatrmak
arelerini arar. lason da korkun karsndan
bkma benzer, Kreon'un kz Kreusa ile ev
lenmek zere Medeia'y boamaya ve Kolkhis'e geri gndermeye kalkar. O srada b
yc kadn mrnn en korkun suunu i
ler: Kreusa'ya gya dn hediyesi olarak bir
elbise gnderir, kz onu giyer giymez yanma
ya balar, bu iler olup biterken ason'dan
olan iki olunu boar ve babalarna llerini
gsterir. Bundan sonra atas Helios'un kendi
sine gnderdii bir uan arabayla Atina'ya
uar. Orada Aigeus'a kendisiyle evlenirse o
cuk douracan syler, Theseus'u ldrme
ye alr, Atina'dan da srlr. Kolkhis'e
dnd ve daha birok su ve servenler
den sonra babas Aietes'le bart baz efsa
nelerde anlatlr (Medeia).
Argos. (1) Zeus ile Niobe'nin olu. Niobe
Zeus'un sevdii ilk lml kadndr. Argos'a
Zeus Peloponez kralln vermi, bu yzden
de Argos denmi btn yarmadaya. Sonrala
r Argos ad yalnz batsndaki Argos kentine
ve Argolis denilen blgeye ayrlm. Argos 11yada destannda Yunanistan'dan gelip Troya'ya saldranlarn tmnn yurdu olarak
gsterilir, Argos'lu ise Akha'larn hepsine ve
rilen genel bir sfattr.
(2) Argonaut'larn gemisi Argo'yu (argos,
hzl demek) yapan ve ona adn veren usta.
(3) Homeros destanlarnda tanr Hermes
"Argos u ldren" "Argeiphontes" ek adyla
anlr. Tartmal yorumlara yol aan bu sfa
tn anlamnda bilginler karar klm gibidir.
nk byle bir efsane vardr: Hermes'in l
drd Argos yz gzl bir devdir. Baka
bir anlatma gre, Argos'un yz deil de, ikisi
,/I

kafasnn nnde, ikisi arkasnda yalnz drt

gz varm. stn bir gc olan bu dev Arkadya blgesini yabani bir boadan kurtar
m, Tartaros'la Gaia'dan dogma Ekhidna ca
navarn ldrm, sonra da Zeus'un inek bi
imine soktuu sevgilisi lo'nun bana Hera
tarafndan beki olarak dikilmi. Argos inei
bir aaca balayarak gece, gndz gzlyormu, uyuduu zaman bile gzlerinin hepsi
kapanmaz, ne kadar kapanrsa, o kadar
ak kalp bakarm. Ama Zeus Hermes'e
o'yu kurtarmay buyurmu ve Hermes de Argos'u ldrmeyi baarm. Bunu nasl yapt
konusunda sylentiler eitlidir: Kimine gre
uzaktan att bir tala yere sermi Argos'u,
kimine gre Pan'n kavaln alarak devi b
ylemi ve btn gzlerinin birden kapanma
sn salam, ya da byl bir denekle Ar
gos'u bir daha uyanmayaca bir uykuya dal
drm. Nasl olmusa olmu ama Argos l
m, Hera da gzlerini kendisine zg ve ok
sevdii tavus kuunun tylerine yerletirmi.
Ariadne. Minos'la Pasiphae'nin kz (Tab.
11). Theseus Girit'e Minotauros'la arpma
ya geldiinde Ariadne yiidi grm ve grr
grmez de ona tutulmutu. Minotauros'un
bulunduu bin bir dehlizli Labyrinthos maa
rasnda kaybolmamas iin eline bir yumak
iplik vermiti. Theseus da kark ve karanlk
dehlizlerden ilerledike yuma ap iplii ye
re brakyormu. Canavar ldrdkten sonra
k yolunu ona bu iplik gstermi. Sonra da
Ariadne'yi karp Naksos adasna varmlar.
Ama Theseus kz o adada brakp gitmi, bir
gece kz uyurken gizlice kam. Ariadne uya
np bakm ki adada yapayalnz, ama zlme
ye vakit kalmadan tanr Dionysos gelmi, k
zn gzelliine vurulmu ve onu alp Olympos'a gtrm. Dn hediyesi olarak Ariadne'ye Hephaistos'un yapt altn bir ta
vermi, sonra da ta gkte bir yldz olmu
(Theseus, Dionysos).
Arima. Gneydou Anadolu'nun Kilikya
blgesinde bulunan dalk blgenin ad. Efsa
neye gre bu dalarn altnda iki ejder yat
maktadr: Homeros'a gre Typhoeus'un ini
buradadr (l. II, 782), Hesiodos da Ekhidna
canavarnn orada kapal olduunu anlatr
(Typhon, Ekhidna).

ARKAS
Arion. Herodotos'un anlatt masallar ara
snda Arion'un masal kadar sevimlisi yoktur.
Hem tarihi onu bir masal diye deil, gerek
ten olmu alacak bir olay diye anlatr: air
ler anas Lesbos'ta Arion adl bir ozan yaar
m. Dili yle tatl, algs yle dokunakl ki,
n Midilli'den ok telere yaylm. Gnn
birinde adas dar gelmi Arion'a dnya gre
yim deyip Korinthos'a gm. Ora halkn
da bylemi, stelik Korinthos'un yneticisi
Periandros'u da dost edinmi kendine. "Gitar
almakta ei yoktu, diyor Herodot hemerimiz, duyduuma gre de, Dithyrambosu ilk
syleyen odur". Dithyrambos, tanr Dionysos'a bir vgdr, bu tr, tragedyann kayna
saylr. Arion onu yarattysa, tragedyann
babas odur demek (Dionysos).
Her neyse, Arion sanatyla yalnz n deil,
ok para da kazanm, talya'y, Sicilya'y
gezmek hevesine kaplm. Orada da bir sre
kalp, servetler topladktan sonra, dost Periandros'un yanna dnecek olmu. Taranto'dan gemiye binmi, yolculuk iin Korinthos'lu bir geminin tayfasyla pazarla giri
mi, nk en ok bu ehir adamlarna gvenirmi. Ne var ki denize alnca, gemiciler
onu suya atp paralarnn stne oturmay
kurmular. Arion fiskoslarn duymu ve var
m youmu aln, bana hayatm balayn di
ye yalvarm. Bir gece nce dnde Apollon'u grmm Arion. Gvenmi tanrya ve
bakm ki baka kurtulu yok, en gzel rubala
rn giyip son bir kez gvertede denize kar
saz almay dilemi. Sonra da denize atacakm kendini. yle gzel alm, yle dokunak
l sylemi ki, Apollon'un kutsal hayvanlar
yunus balklar belirmi evrede: Toplanm,
dinliyorlarm ozan. Arion ezgisini bitirince
denize atlam, hemen yunus balnn biri
onu srtna alm ve Yunanistan'a kadar g
trm. Hain gemiciler Korinthos'a varnca,
Periandros airin ne olduunu sormu, deni
ze dp boulduunu sylemiler. O sra
Arion birdenbire kagelmez mi! Periandros
gemicileri armha gerdirmi, tanr Apollon
da Arion'un sazyla stnde yolculuk ettii yu
nus baln gkte birer burca dntrm.
Aristaios. Tesalya'l rmak tanr Peneus'un
tonnu olan Kyrene adl nympha'y tanr

Apollon grm ve sevmi, alp onu Libya'ya

karm ve orada Aristaios adl bir ocuklar
olmu. ocuu krlarda at adam Kheiron ve
nympha'lar bytm. Aristaios tarm ve
hayvanclkla ilgili bilgilerin hepsini renmi,
zeytincilik, hayvanclk ve zellikle arclkta
ondan stn yokmu.
Aristaios sonradan Kadmos'un kz Autonoe ile evlenir ve Aktaoin adl bir olu olur.
Babas gibi dada, bayrda yetien Ataion us
ta bir avcdr.
Aristaios'a Vergilius "Georgica" adl tarm
sal konular ele alan eserinde uzun bir para
ayrmtr. Servenini yle anlatr: Dag ve su
perilerini kovalamaktan holanan Aristaios
gnn birinde ozan Orpheus'un kars Eurydike'nin peine taklr, kaarken Eurydike'nin
ayan ylan sokar, gzel kadn dp lr.
Tanrlar da Aristaios'u cezalandrmak iin
salgn drrler ar kovanlarna, arlarnn
hepsi lr. Bu ykm karsnda Aristaios ana
s Kyrene'ye dert yanar, Kyrene oluna deniz
ihtiyar diye anlan khin Proteus'a ba vur
masn salk verir. Aristaios da Odysseia'da
Meneloas'un yapt gibi (Od. IV, 365 vd.) gi
dip Msr'da fok balklar arasnda yaayan
Proteus'u bulur ve onu smsk balayarak ke
hanetini azndan alr: Drt boa ile drt d
ve kurban edecek, sonra derdine are bula
caktr. Aristaios khinin dediini yapar, kesti
i kurbanlar dokuz gn sonra yoklaynca,
lelerinden binlerce ar ktn grr. Ba
landn anlar.
Yunanistan'n baz blgelerinde, zellikle
Tesalya, Boiotia ve Arkadya'da Aristaios bir
kr tanrs olarak sayg grrd (Eurydike,
Orpheus).
Arkas. Zeus'la Artemis'in avc kzlarndan
Kallisto'nun olu, Arkadya blgesinin efsanelik atas.
Zeus'un gebe brakt Kallisto dourup da
ldkten yahut ay klna sokulduktan son
ra, Zeus Arkas' bytmek zere Hermes'in
anas Maia'ya vermi. Arkas ana tarafndan
Lykaon'un torunuydu. Bu kral Zeus'u sna
mak istemi, torununu dorayp paralarn
tanrnn sofrasna karm. Ama Zeus aldanmam, sofray devirdii gibi, Lykaon'un ko
nana yldrm yadrm, kraln kendisini de

bir kurt haline sokmu. Arkas'n paralarn

bir araya getirip ocuu yeni batan diriltmi.
Arkas delikanllk ama gelmi, avlanyormu ki, ay olan anasna rastlam, balam
onu kovalamaya ve hayvann snd Zeus
tapnana onun arkasndan girmi. lkenin
yasalarna gre, tapnaa giren lm cezas
na arptrlm. Ama Zeus acm ana ola ve
ikisini de ge alarak birer yldz yapm.- Kallisto Bykay, ya da yunanca bir deyimle
"Araba" olmu, Arkas da Arkturos yani ara
bann srcs.
Arkas Lykaon'un olundan kendisine miras
kalan kralla adn vermi, Arkadya denmi
bu blgeye. ok yararl bir kral olmu: Uy
ruklarna buday ekmesini, ekmek yourma
sn ve yn eirmesini retmi. lnce Ar
kadya olu arasnda paylalm.
Artemis. Artemis, Akdeniz evresinde bin
yllarca tutunmu bir tanraya belli bir sre
iinde ve belli bir blgede verilen addr. Kay
na Orta Anadolu'da bulunduu en son ar
keoloji kazlarndan kesinlikle anlalan ve ge
nel olarak Ana Tanra diye tanmlanabilen
bu tanrsal varlk Yunan din ve efsanelerinde
Artemis adyla anlr. Bu tanrann klt
Anadolu'dan Mezopotamya'ya, Suriye, Lb
nan ve Filistin yoluyla Msr'a ve Ege adala
ryla Girit'e kadar btn Akdeniz kylarn
kaplad gibi, Yunanistan ve talya'ya da ya
ylm, ayrca kuzeyde skandinav lkelerine
dek sokularak iz brakmtr. Toprak ve bere
keti simgeleyen bu tanraya her a ve her
blgede baka baka adlarla ve ayr ayr bi
imlerde tapnld, btn bu deiik ad ve
biimlerin ardnda hep ayn gr ve inan
zne rastland artk yadsnmaz bir gerek
olmutur. Ne var ki isim ve biim bolluu tan
rann geirdii evreyi izlemeyi gletirmek
te, bu karmak varl bir btn olarak grp
incelemeyi bilimin daha iyice zmleyeme
dii bir sorun haline getirmektedir. atalhyk ve Haclar kazlarnda elde edilen bulgu
lar ise Ana Tanrann gelimesinde balan
g noktasn sa'dan nce 6100 yllarna ka
dar indirmekle bu evreye k tutmakta ve da
ha sonraki aamalarn belli bir adan ince
lenmesini kolaylatrmaktadr. Efes'te bulu
nan Artemis heykelleri de Anadolu'nun
r.t.

Yunanla ilgili alarnda bu tanrann ald

biimi ortaya sermekle erken ta anda
balayp Roma imparatorluunun putperest
likten Hristiyanla geiine kadar olan sre
de tutarl bir gelimeyi izlemek olanan ver
mektedir. Ad ne olursa olsun toprak ve bere
ket tanras ancak uzun ve yaygn bir geli
me sreci iindeki aamalarn saym ve dk
mn Ana Tanrann Anadolu'daki balca
simgesi olan Kybele'ye ayrdmz blme
brakarak, burada yalnz Artemis'i tantma
abasna girielim. Yunan kaynaklarnda ad
na rastlanan Artemis de zaman ve mekn
iinde bir gelimenin rndr. Homeros
metinlerinde sz geen Artemis'ten Latin
yaznndaki Diana'ya varmak iin nice nice
deiimlere uramtr bu tanrsal figr. Bun
lar zetlemek iin yazl kaynaklardan, Efes'li
Artemis'i tanmlamak iin de Seluk mze
sinde gzmzle grmek mutluluuna eriti
imiz esiz heykellerden faydalanacaz. Ana
Tanrann gerek Kybele, gerekse Artemis
adyla tam anlamna varmak bugne bugn
pek az bilginin baarabildii bir itir. Bu ite
nclk, bizim tarih ve din tarihi bilginimiz
Halikarnas Balks'ndadr. Aadaki incele
me, onun bulgularnn, tanmlarnn ve ar
tc bir kavrama ve balant kurma gcyle
aydnlatp canlandrd gereklerin bir derle
mesi saylabilir.
(1) ADI VE EK ADLARI. Artemis'in ad tpk
Apollon'unki gibi Yunanca deildir. Dokunul
mam, bozulmam anlamna yakn gelen
"artemes" sfatndan reme olduunu kant
lamak gtr. Artemis'in Apollon'un olduu
gibi parlaklk gsteren bir ek ad da yoktur.
Adna taklan yzlerce yersel sfat ise onun
tapnld eitli lke ve blgeleri aa vur
maktan baka bir ie yaramaz. Tek stnde
durulmas gereken ve kiiliinin zn yans
tan sfatlar ilkin Homeros destanlarnda,
sonra ilka yazn boyunca rastlanan oku
lukla ilgili sfatlardr. lyada'da bu tanraya
okluk "ok tayan, ok saan, oku tanra"
denir, kardei Apolln gm yayl olduu
halde, Artemis iin Altn sfatnn kullanlmas
dikkati eker. lyada'da Artemis iin "altn
yayl, altn tahtl ve dizginleri altn kakmal"
deyimlerine rastlanr, oysa ayla ilikili bir tan-

naya altn biz daha ok yaktrabiliri*. Ba

ka bir sfat ise onun Apollon'l. l.glcinl sn
daha aka belirtmektedir. Delos'lu Apollon'un bir tpks olan Artemis'e vgde yle
deniyor:
Artemis'i velim, Musa, oku tanrnn kz
kardeini
Apollon 'la birlikte bymtr ok atan o
kz olan kz,
atlarna youn sazl Meles rmandan su
iirir
ve Smyrna'dan hzla geerek
srer altn arabasn balk Klaros'a doru,
ki orada taht kurmutur gm yayl tanr-,
orada bekler hedefi vuran tanr
kardei oku tanrann gelmesini.
Homerik denilen bu vgnn balangcn
daki bu dizeler iki bakmdan ilgi ekicidir: Biri
Artemis'in zmir, Klaros ve Homeros'un atas
saylan zmir'deki Meles suyuyla ilikisini a
a vurur, burada her iki tanrnn da Ege bl
gesinden olduklar, oradan kaynak alp oraya
yerletikleri anlalr; ikincisi Apollon iin kul
lanlan "Hekatos" ve "Hekatebolos" ek adla
rdr ki bunlar "oku, okuyla hedefi vuran"
diye evirdiimiz halde tam anlam ve kaynak
larn bilmemekteyiz. lerde grlecei gibi
Artemis'le Helios soyundan bir ay ve by
tanras olan Hekate arasnda yaknlk, ben
zerlik vardr, o kadar ki bu iki tanra kimi
yerde birbirine karr. Hekate'nin ad da He
katos gibi zmlenmemi bir kkendendir.
Bu aydnlanmam kken Apollon, Artemis,
Hekate lsnn Anadolu ile daha bir iliki
sini mi dile getirir acaba?
Ilyada'nn XXI. blmnde Akhilleus'un eli
atanda can veren Hektor'u savunup savun
mamak konusunda tanrlar arasnda tartma
vardr. Apollon bezmitir, insanlar kendi ka
derlerine brakmak dncesindedir. Derken
Artemis, kardeine serte kr (l. XXI, 470
vd.):

Yabani hayvanlar tanras diye evrilen

"potnia theron" Ana Tanra Kybele'nln w
ona zg bir sfattr, llyada'da Artemis'in bu
nitelikle adlandrlmas dikkati eker, Arte
mis'in Anadolu'yla ilikisini bir daha aklar,
Efes'li Artemis'le ilikiyi kurar. Hele bundan
sonra Hera'nn tartmaya karp Troya'dan
yana olduu iin Artemis'e kar fkelenmesi
bsbtn anlamldr (l. XXI, 381 vd.):
Bana kar komak m imdi niyetin,
utanmaz kpek?
istersen yay taycs ol sen,
kadnlara kar aslan yapmsa da seni
Zeus
istediini ldrmek gcn vermisede
sana,
zor lersin gcn benim gcmle.
Git dalara, yaban keilerini ldr,
kendinden glyle savamaktansa bu
daha iyi.
Aada tanrann niteliklerini ele alrken
incelediimiz bu paralar Artemis'in ad, sa
nyla bir Anadolu'lu tanra olarak karmza
ktn belirler.
(2) DOUU. Delos'lu Apollon'a vgde
yle denir:
Selam sana, ey ulu Leto,
Bu parlak ocuklarn anas, mutlu ana,
sensin kral Apollon'u, oku Artemis'i
douran,
kayal Delos'ta dourduydun olunu,
vermitin srtn koca daa, Kynthos'un
sarp eteklerine,
kzn Ortygie'de dourduydun,
tnopos akntlarnn orada,
bir Fenike aac dibinde.

Bu metinden aka anlalan u ki Leto n

ce Apollon'u Delos'ta, sonra da Artemis'i
Ortygie, ya da Ortygia denilen yerde dour
du. "Ortyks" Yunanca bldrcn demek oldu
una gre, bu bldrcn yeri, ya da adas nere
deydi? Bu da tartma konusu. lkada bir
ok yerler Ortygia adyla anlmakta, hepsi de
Ama kz kardei, yabani hayvanlar
Artemis'e yurt olmak hevesini gtmekteydi.
tanras, kt ona, Bir aklamaya gre Ortygia Delos adasnn
konutu avc Artemis, kk drd onu:
eski adym, stnde doduktan sonra Apol
"Kayorsun demek, oku tanr,
lon adn Delos, yani Parlak Ada olarak de
Poseidon'a brakyorsun zaferi bsbtn,
1
itirmi. Ne var ki bu aklama vgde sy
hak etmedii bir n veriyorsun ona,
lenene uymuyor, vgde Delos'la Ortygia ay
Ne diye bir yayn var sentn, aptal,
r yerler olarak gsteriliyor, u farkla ki Ino
yaramadktan sonra o yay ine?".

','/

de bu yerle ilgili bulunmas Ortygia denilen

yerin bu olduu grn pekitirir. Yunanis
tan'da birok yerler kendilerine zg bir Ar
temis klt edindikleri ve tanraya blgesel
adlar verdikleri halde, hi biri doum yerini
deitirmek yoluna gitmemi, veya gitmise
de
baaramamtr. Artemis'lerin okluu
... mparator Tiberius zamannda Anadolu'
tanrann asl kaynan unutursa bile, Efes'li
da, her iki admda bir, kutsal yerler ve tap
Artemis'in bu adl btn tanrsal imgelere
naklar varm. Katili olsun, hrsz olsun, bu
yerlerin dokunulmazlna kolayca snabil kaynak ve rnek olduu apaktr.
diklerinden, lkede gvenlik kalmamt.
(3) NTELKLER VE EFSANELER. HomeOnun iin, Anadolu'daki kutsal yerlerin tem
silcileri Roma'ya senatoya arlmlar ki, bu ros destanlarnda Artemis'in rol Apolyerlerin gereiyle yalancs ayrlabilsin...
lon'unki kadar byk deildir. Anas Leto,
Herkesten nce Efesliler huzura ktlar ve
kardei Apollon, Ares, Aphrodite ve rmak
unlar sylediler: Apollon'la Artemis genel tanr Ksanthos'la birlikte Troya'llar tutar,
likle sanld gibi Delos'ta domu deiller
onlar savunmada geveyen Apollon'u azar
dir. Kendi lkelerinde Kenkreios adl bir su
lar. lyada'da Artemis'e verilen sfatlar tanr
varm ve bir de Ortygia denilen bir koruluk,
Leto doum sanclaryla kvrannca oraya gel ann deimez nitelikleri olarak kalr. Arte
mi ve bugne bugn orada duran bir zeytin
mis ok, yay, at ve arabayla yakndan ilgilidir,
aacna dayanarak dourmu bu iki tanry.
ama bu ara ve silahlar sonraki yaznda oldu
Bunun zerine o koru tanr buyruuyla kutu gibi av ve avlanma amacyla deil, ok da
sallanm, yle ki Apollon bile Kyklop'lar l
ha nemli bir i iin kullanr: Apollon gibi Ar
drdkten sonra Zeus'un fkesinden orada
temis
de insanlar oklaryla vurup ldrr.
korunmu, yine orada Liber baba (tanr Bacchus) savata baar kazannca tapmak evresi Anszn lm erkekler iin Apollon'un, kadn
ne sman Amazon'lar balam. Tapman lar iin Artemis'in oklaryla olur, bu eit
kutsall Hercules'in Lydia'ya egemen oldu lm ise tatl bir lm saylr. Andromakhe'
u zamanda bu yiidin izniyle daha da artm nin anas, Niobe'nin kzlar, daha baka ka
ve bu hak Perslerin zamannda bile kaldrl
dnlar hep bu oklarla can verir, kimi zaman
mam.
Artemis ldrc okunu ya da ceza ama
cyla atar (Niobe), ne var ki destanlarda kar
Bu Kenkreios denilen su, suyun yanbandeiyle paylat bu stn g baka hi bir
daki Krknca (kyn bugn ad irince'dir)
tanrya
vergi deildir. ocuk doururken
denilen kyn suyudur. Krknca'llar sularn
len kadnlarn lm de Artemis'ten gelme
oradan alrlar (s.221):
Ortygia denilen yer, Solmissos (Blbl) da dir. Bu yzdendir ki doumla dorudan do
nn kuzeyinde, Arvaliya vadisindedir. O yer ruya ilgili bir tanra olarak Hera Artemis'e
imdi Meryemana'nm evi olmutur. Kenkrei "Sen kadnlar iin bir aslansn" der (l. XXI
os suyu da Meryemana'nm kutsal suyu oldu.
483) ve Zeus babann kzna bu yetkiyi verdi
Anadolu kurak olduundan, su balar eski
ine yaknr.
den beri kutsal saylrd. Prof. J. Garstang
lyada'da sz edilen baka efsanelerde de
"Hitit mparatorluu" adl yaptnda, Hitit ka
Artemis doa glerini ve zellikle hayvanlar
bartmalarnn su balarnda olduklarn ya
elinde tutan "potnia theron" olarak gsterilir,
zar. Nitekim Sipylos (Manisa) dann kuzey
eteklerindeki Hitit tanras Hepa, yani Hav
Meleagros'un babas Oineus'a kzd iin l
va'nn nnde de su akar. Bizans anda, su
kesine korkun bir yaban domuzu salar (Mekaynaklarnn, ayazma olarak kutsal saylma leagros), Agamemnon avlanrken kutsal bir
s srdrlmtr.
geyiini ldrp bbrlendii iin phigeneia
kurbann art koar, bylece Troya savann
Bu tez her bakmdan tutarldr: Artemis v
da, Akha'larn bakomutan Agamemnon'un
gsnde tanrann zmir ve Klaros'la ilikisi,
da kaderini dilegirice saptar (Agamemnon,
Efes'li Artemis'e yurt olarak Efes'e ok yakn
phigeneia).
bir yerin seilmesi, Meryem Ana efsanesinin

pos deresi, szlklerde Delos adasnn bir su

yudur deniyor. Ortygia adl Sicilya'da bir ada
var, ama o sz konusu olamayacana gre,
kalyor Efes yresindeki Ortygia. Bu konuda
Halikamas Balks'nn tanklna bavur
malyz (Hey Koca Yurt, s. 219):

( l I V I I I- I I r

Artemis'in avc kz ve kesinlikle kiz olan

kz olarak nitelikleri Homeros destanlarnda
pek belirtilmi deildir. Yalnz Odysseia'da
denizden kurtulan Odysseus Phaiak'lar kral
nn kz Nausikaa'y hizmetilerinin arasnda
grrken yle seslenir (Od. VI, 149 vd.):
Yalvarrm, kraliem sana,
ister tanr ol, ister insan.
Yaygn gklerdeki tanrlardansn.
u/u Zeus'un kz Artemis olmalsn,
grnn, boyun bosun,dipdiri
bedeninle tpk osun.
Burada Odysseus'un demek istedii u:
Tanralarn da, kadnlarn da en gzelisin.
Nitekim birok yerlerde Artemis "Kalliste"
(en gzeli) adyla anlr. Doada egemen,
canllarn lm, kalmn elinde tutan gl
tanra kavramndan doann iinde hayvan
larla birlikte yaayan, ormanlarda derelerde
aa ve su perileriyle dolap elenen avc kz
ve zellikle kz olan kz tanra kavramna
gei, yani Efes'li Artemis'ten Hellenistik ve
Latin iirindeki Diana'ya gei kolayca anla
lr doal ve olaan bir geitir. Srekli bir ev
re iinde grdmz Artemis figr bylece
avclk ve bakirelikle ilgili efsane ve masallar
da rol alm (Aktaion) ve ay tanras Selene,
gecenin karanlk glerine egemen Hekate
ile bir tutulmutur. Biz yalnz unu belirtmek
isteriz ki, mythos'un kayna saylan Homeros destanlarnda karmza kan Artemis
sonraki yaznn avc tanrasndan ok kiili
inde dii yaratn aamasn, yani kzlk,
kadnlk ve analk aamalarn da birletiren
byk Efes'li tanraya benzemektedir. Burdan kan sonu da u ki, Yunan din ve efsanesindeki Artemis kaynan Anadolulu tan
radan almaktadr-, birok mythos yazarlar
nn bugne dek ileri srdkleri tezin tersine
Yunan asll olan Artemis sonradan Asia'l
Ana Tanra ile birletirilmi deildir. Bu tan
rann baka nemli bir kayna da Girit'tir.
Britomartis ve Diktynna diye anlan Girit' li
Artemis'ten bu adlar altnda sz edilecek,
Efes'li Artemis ise ayr bir blme konu ola
caktr.
(4) EFESL ARTEMS. Ephesos kazlar sra
snda bulunan biri byk, ikisi kk Arte
mis heykeli arkeolojide olduu kadar, dnya

din tarihinde de r amtr, nk ok

memeli Artemis figrlerinden daha nce or
taya kp Avrupa mzelerinde korunan tek
tk rnekler var idiyse de, bu tanra tipinin
Efes'e zg olduu ve Efes'te yapld kesin
likle bilinmiyor, yahut bilinse bile Ege tarih ve
sanatna k tutmak amacyla deerlendiril
miyordu. Bugn bu Artemis heykellerini canl
canl karmzda grmekle, yalnz bu tanra
y deil, onunla ilgili btn bir tanr dnyas
n, arkasnda da koca bir tarih am aydnla
tabiliyor, gizli ya da karanlk kalm birok bi
limsel sorunun zmne gidebiliyoruz. Da
has var, deeri paha biilmez, gzellii dille
re destan Artemis Ege'nin ann dnyaya ya
yarak Trkiye turizmine ok nemli bir ileri
adm artrmtr. Halikarnas Balks Cevat
akir'in ngilizce olarak yazd ve zmir Ter
cman Rehber Derneince 1971'de yaymla
nan "Asia Minr" adl bror Efes'li Artemis
stne btn bilgileri toplamakta ve tanra
nn bugne dek yaplmam bir tanmn yap
maktadr. Aadaki yazda bu brorden fay
dalanlmtr:
a) Kayna. Efes'li Artemis'in kayna hi
phe yok ki Anadolulu Ana Tanradr. S
mer'lerden nce var olduu atalhyk kaz
larndan anlalan ve Smer'lerce M ya da
Marienna, Hitti'lerce Kupapa, Kubaba ya da
Hepa, Suriye'den Arabistan'a kadar olan bl
gede Lat, Girit'te Rhea, Phrygia'da Kybele,
Lykia'da Leto olarak adlandrlan bu byk
bereket tanrasnn Efes'e ne zaman geldii,
orada Artemis adyla kltnn ne zaman ba
lad kesinlikle saptanamazsa da, bu tanra
nn Phrygia, Lydia ve Minoen Girit kltleri
nin etkisi altnda eitli evreler geirerek yu
karda adlar saylan tanralardan ayrld ve
bugn Efes'li Artemis bimine girdii apak
tr. Bu evreyi a ana izleyemezsek de,
arkeolojik bulgularla yazl metinlerin karla
trlmasndan Efes'li Artemis'in sa'dan nce
II. bin ylda Efes yresine yerlemi olduu
kansna varlabilir.
b) mgesi. Ana Tanra'nn btn Akdeniz
evresinde ve zellikle Orta Anadolu'da bu
lunmu eitli imgeleri, idol, figrin ve kk
heykelleri arasnda Efes'li Artemis apayr bir
yer tutar. Efes'teki Artemislon adl tapnan)

da ok memeli, ba tal, gvdesi birok fi

grlerle rtl, ayakta duran, byk boy hey
keli herhalde ok eski, ilkel bir imgenin geli
tirilmi biimidir. Bu ilkel imge ise bir "ksoanon", yani hemen de hi yontulmam bir
tahta heykel, ya da Pessinus'taki Kybele iin
olduu gibi bir "diopetes" yani gkten d
m saylan bir tat. Zamanla tanrann im
gesi zengileerek, Artemis'in btn nitelikle
rini dile getiren ykl ve ssl bir heykel ol
mutur.
Bu haliyle Artemis heykeli tanrann doa
ya egemenliini de, uygarln her trlsnde
yneticiliini de simgeler: Bann stnde
kat kule biiminde tapnak tar, bununla
krlar olduu kadar ehirleri de koruduu
gsterilir; derin ve ciddi baklar sonsuzlua
dikilidir, tanrann ulu gcn yanstr, ense
si dolunay biiminde bir diskle evrilidir, al
nnda hill tar, bylece ay tanras olduu
belirlenir, diskin her iki yannda beer griffon, yani kartal bal aslan vardr ve boynun
da zodiak iaretlerinden rlm kaln bir
gerdanlk sarkar. Onun altnda da drt kat
meme grlr. "Polymastos" yani ok me
meli diye tanmlanan heykelin meme says
17 ile 40 arasnda deiir. Ama bu memele
rin ucu olmadndan kimi bilginler bunlar
hurma ya da erkek ar gvdeleri diye yorum
lamak yoluna gitmilerdir. Tanrann An
Kraliesi unvanyla ilgili grlen bu sarkntlar
ne olursa olsun, Artemis'in bolluk ve bereket
simgeleridir. Etei alt kat drtgen biiminde
plaklara blnmtr, her drtgenin iinde
kabartma aslanlar, keiler, boalar, griffon'lar, sfenks'ler ve arlar grlr, bunlarn
ortada olanlar er er dizilmitir. Gvdesi
ni saran btn bu simgesel ssler tanrann
kutsal tahta yonutuna zaman zaman giydiri
len birer giysi niteliinde olsa gerek. Nitekim
Efes'te tanrann giysilerini korumakla g
revli soylu gen kzlar bulunduu, bunlarn kz
olan kz olduklar srece hizmet grdkleri,
evlenince ayrlp yerlerini baka kzlara brak
tklar bilinir. Tanra heykelinin deimez
kutsal simgelerinden biri de saysdr. Bu
say ile Artemis'in l karakteri dile gelmek
te, hem kz, hem evli kadn, hem de ana ola
rak yaam srecinin btnne egemenlii
simgelenmektedir. Tanra evrenseldir: S

rekli deiim halinde olan ay etkisi altnda

tutar, doum yeri ok dourgan diye bilinen
bldrcnla ilgilidir, arlarn kraliesi, uygarln
koruyucusudur, gkte ve yeryzndeki ger
ek ve gerekst btn yaratklar onun buyrugundadr. nsanlarn da, hayvanlarn da
ecesi, btn doann yneticisidir.
Efes'li Artemis'in Ana Tanra ile paylat
bu nitelikleri onya'ya zg bir biimde ve
Prygia'da tapnlan Kybele'ninkilerden ayr
motif ve simgelerle dile getirrriesi, stnde
durulmas gereken bir zellikti/, lonya, d
nrleri ve sanatlaryla uygarlk dnyasna
nasl nclk etmise, Ana Tanra imgesini
yaratmakta da baka hibir lke ve yrede
eriilemeyen bir yetkinlie ulam, gz ka
matrc bir baar ortaya karmtr. Bu e
siz sanat antyla r ac esiz bir dnce
nin taycs olan Efes'li Herakleitos arasnda
iliki kurmamak iin kr olmal. Kald ki do
ada ak grp evreyi ilk dile getiren byk
filozofun dncesini Artemis tapnanda
tanrann imgesine baka baka gelitirdiini
de biliyoruz.
c) Tapma. Artemis'in Efes'teki tapna
Artemision dnyann yedi harikalarndan bi
riydi. lka yazarlar onu anlatmakla bitire
mezler. 190 metre boyunda, 55 metre enin
deki yap onya slubunda 127 stun stne
kurulmutu. 15 metre ykseklikteki bu stun
larn 36's kabartmalarla sslyd, bunlarn
biri nl heykeltra Skopas'n elinden k
mt. Suna Praksiteles'in eseriydi, iinde
bulunan Amazon'lar antnn heykellerinin
yaplmasnda Polykleitos, Pheidias, Kresilas,
Kydon gibi Yunan ilkann en byk sanat
lar alm, resimleri Efes yurtta olan
Apelles'in elinden kmt. En parlak an
da Artemision Atina'daki Parthenon'dan
drt kat byk olup akllara durgunluk veren
bir yapyd.
Artemis'e adanm kutsal bir alanda I..
652 ylnda bitirilen ilk ta tapnak Kimmer'lerin Anadolu'ya saldrsnda yklm ve
.. 564-546 yllarnda, bir dnya harikas
saylan asl Artemision kurulmutu. Byk s
kender zamanna kadar tapnak olduu gibi
kalm ve Ege yresini ele geiren yabanc
idarelerce de sayg grmt. skender'in

doduu t.. 356 ylnda l.pn.k lli'iostr.

tos denilen ve bir deli olduu iter! tirten bir
Efes'imin eliyle yaklm. Bu kadar koca bir
yapnn bir adam tarafndan nasl yok edilebi
lecei bir sr olarak kald gibi, bu ite tap
nan paha biilmez hazinelerini ele geirme
yi dnen rahiplerin parma olduu sanlr.
30 yl sonra tapnan yeniden yaplmasna
balanm ve Lydia krallar gibi iskender de
yapmna byk balarla katlmtr. Yunan
ve Roma ilka boyunca uygar dnyann
hayranln stne eken Artemision barn
drd saysz rahip ve grevli heyetleriyle
bal bana bir idare haline gelmi, para bas
m, kredi ve bankaclk ilemlerine nayak ol
mu ve bu yolda uluslararas bir alveri ku
rumu meydana getirmitir.
Bu dnya harikasnn yerinde yeller esmesi,
ngiliz ukuru denilen bir bataklk haline dn
mesi Hristiyanlkla balayan korkun bir a
pulculuk hareketinin sonucudur. Aziz Paulus'un Efes'e geliinde yeni dine kar dire
nen Efes'tiler Bizans imparatorluunun ya
maclna kar koyamamlar, zamanla dn
ya harikasnn talar bir bir sklerek Ayasofya'nn yapmna yaramtr. Esiz mermer
ve talarn geri kalan da Efes'teki Sen Jan ki
lisesinde kullanlmtr. ki yzyl nce BritLh Museum'un Efes'e yollad bir arkeolog
grubu da ne bulduysa ngiltere'ye aktarm,
bylece Artemis'in dillere destan tapna bo
yuna tap ehri sular altnda brakan Kaystros'un (Kk Menderes) da yardmyla kur
baalarn tp oynat bir batak haline
gelmitir.

tiyatrosunda dinledikten sonra ilkin direle

karlayan ve isa ya da Meryem'den bize ne,
bizim tanramz byk Artemis'tir diyen
Efes'liler zamanla gevemiler, denemez. On
lar, kltr srelerinde ei az grlen bir
transposition rnei vermiler, yani inandk
lar, tapndklar byk tanra kendilerine ya
sak edilince, inanlar yznden akla, hayale
smaz kence ve saldrlara uraynca Mer
yem diye karlarna karlan ve zorla kabul
ettirilen tanrsal varla Artemis'in btn nite
liklerini aktarmlar, bylece inanlarnn z
korunduu gibi Meryem Ana'y yceltmiler,
onu da byk bir ana, byk bir tanra nite
likleriyle dnyada tutulabilen bir varlk olarak
yaratmlardr. Onun iindir ki Meryem Ana'
nn Efes'e getirilmesi, Efes'te Blbl danda
ki tap yerinde yaayp lmesi olay bir ger
ek olsun ya da olmasn, Meryem Ana imge
si Efes'le yakndan ilgilidir, Meryem Ana
Anadolu'nun ve zellikle Efes'in bir yarats,
bir baarsdr denebilir. Tarihte bir kltr s
recinin kesintisizce korunmasn baarmak,
insanla kk salm birka inancn alar bo
yunca ve gelip geen saysz uluslar, ynetim
ler, deimelere karn srdrlmesini sala
mak uygarlk denilen byk kavramn bir be
lirtisidir. Bu yzdendir ki Efesli Artemis bu
gn karmzda olanca canllyla yaamakta
dr.

Artemision'da grevli bulunan eitli rahip

heyetleri ve tapnan Ege'nin yaamndaki
engin rol stne burada daha ok ayrntya
gidemeyeceimizden Halikarnas Balks'nn
yukarda sz geen "Asia Minr" adl kitab
na bavurulmasn salk veririz. Bu heyetler
den Kybele blmnde de sz edilecektir.

Asia. Okeanos'la Tethys'in saysz kzlarn

dan biri. Bir kaynaa gre, Asia Titan apetos'la evlenip Atlas, Prometheus, Epimetheus ve Menoitios'u dourmutur. Baka kay
naklar bunun Asia deil, Klymene olduunu
ileri srerler (Tab. 3).
Bu Okeanos kz adn Asya ktasna ver
mitir. Ne var ki Homeros destanlarnda Asia
btn ktann deil, yalnz Bat Anadolu'nun
addr. zellikle, lyada'nn nl dizeleri (l. II,
459 vd.) eski Maionia, yani Gediz ovas iin
kullanlmaktadr.

d) Etkisi. Ana Tanrann bir simgesi olan

Efes'li Artemis'in Phrygia'l tanra Kybele
kadar etkisi olduu ve ad ortadan silindikten
sonra da baka tanrsal varlklarn arkasnda
gizli bir yaam srdrd bir gerektir. Artemis'i srdren en belirli tanr kiilii hi p
hesiz ki Meryem Ana'dr. Aziz Paulus'u Efes

Askalaphos. (1) Ares'in olu. talya'da an

latldna gre, Aktor'un kz Astyokhe sava
tanryla gizlice seviir ve Askalaphos'la almenos'u dourur. Boiotia'da Orkhomenos eh
rinde hkm sren bu iki karde Troya sava
na otuz gemiyle katlrlar (l. 11, 512-516).
Sava bitince almenos Yunanistan'a dn(.1

rnez, Karadeniz kylarnda bir ehir kurup

oraya yerleir. Askalaphos'la lalmenos Argonaut'lar seferine de katlrlar. lalmenos Helene'nin talipleri arasnda yer alr.
(2) Yeralt rmaklarndan Akheron'un olu.
Persephone ller lkesine indii zaman Hades tanraya oru tutup hibir ey yemezse
gene yeryzne dnebileceini sylemiti.
Ama Persephone dayanamayp bir nar sr
m, Askalaphos da bunu grm, gitmi,
Hades'e haber vermi, Persephone'nin anas
Demeter de fkesinden onu gece kuuna e
virmi. Baka bir anlatma gre, Demeter Askalaphos'u kocaman bir kaya ile ezmi de,
Herakles Hades'e indii zaman bu kayay
kaldrm. Askalaphos o zaman bir gece kuu
oluvermi.
Askanios. Aineias'la Kreusa'nn olu (Tab.
17). Baka bir kaynaa gre, Askanios Troya'da domam, babas talya'ya gtkten
sonra Lavinia'dan olmutu. Oysa efsanelerin
ou Aineias'n Troya yangn srasnda ba
bas Ankhises'i omuzlarna alarak ve Askanios'u elinden tutarak katn anlatrlar.
Vergilius'un "Aeneis" destannda Askanios
(Lat. Ascanius)'tan uzun boylu sz edilir. Ascanius babasnn biricik umudu, bykannesi
tanra Aphrodite'nin gzbebei, sevimli bir
delikanldr. Aeneas ldkten sonra Ascanius
Latin'lere kral olur, Etrsk'lere kar savaa
giriir ve babas Lavinium ehrini kurduktan
otuz yl sonra kendisi Alba Longa'y kurar.
Lavinia'nn kurduu bir dzen sonucunda As
canius Latin'lerin hmna urar ve Alba kral
l Lavinia'nin olu Silvius'a kalr.
Aeneis'te Ascanius'un baka bir ad lulus'tur. Roma'ya imparatorlar veren ulii so
yu (ulius Caesar da bu soydandr) Aeneas'n
olundan ve dolaysyla tanra Venus'tan
gelmekle vnrd.
Asklepios. Yunan dnyasnda hekim tanr
olarak byk bir n olan ve Roma'llarn da
Aesculapius adyla benimseyip tapndklar
Asklepios, Apollon'un oludur (Tab. 5). Homeros destanlarnda Apollon ordulara veba,
kran salan olumsuz, korkun bir g diye
canlandrld gibi, iyiletirici, derde deva bu
lan tanr anlamndaki Paian ek adyla da an
d'A

lr. Destanlar boyunca ad geen hekimlerin

hepsi (lyada'da Makhaon ve Podaleiros) bu
Paian tanrnn oullar ve rencileri sayld
na gre, Asklepios'un da kark bir ser
ven sonucunda Apollon tanrdan domu ol
mas bir rastlant deildir.
(1) DOUU. Thessalia kral Phlegyas'm
Koronis adl bir kz vardr. Apollon'la seviir
ve ondan gebe kalr, ne var ki tanrnn dl
n karnnda tarken Arkadya'dan gelme bir
yabancy da yatana alr Koronis. Bu olay
tanrya kutsal kuu kuzgun haber verir, tanr
da fkesinden bembeyaz olan bu kuun tyle
rini karaya boyar. air Pindaros bu masal
benimsemez, k tanr Phoibos Apollon'un
olay kendi gzyle grdn ile sreri Ko
ronis korkun bir cezaya arptrlr: Bir odun
ynnn stnde diri diri yanacaktr. Alevler
Koronis'i yalamaya balar, kadn can vermek
zeredir ki, Apollon kanndan olan ocuun
yok olmasna katlanamaz, lnn karnndan
dln karr ve bymesi iin at adam Kheiron'a teslim eder. Bu olay hekim tanrnn
son anda kurtarc olarak yetimesinin simge
sidir. Asklepios'a hekimlik sanatn reten
Kheiron doann iinde yaayan, doann sr
larna ermi bir varlktr. Saln kayna da
doada olduuna gre Kheiron'un ak hava
da, gnein altnda, ifal sulardan ve otlar
dan faydalanma yollarn bilmesi alacak bir
ey deildir.
(2) EFSANES VE SANATI. Asklepios byle
ce usta bir hekim olarak yetiir, hekimliin ve
cerrahln btn bilgilerin edinir, ama bu
nunla da kalmaz lleri diriltmek yoluna bile
sapar. Bunun srrn efsane yle aklar:
Tanra Athena Gorgo canavar ld za
man bedeninden akan kan toplam ve Ask
lepios'a vermi. Gorgo'nun sa tarafndaki
damarlarda dolaan kan zehirli, sol tarafnda
ki damarlardaki ise faydalym. Bu ifal kan
Asklepios lleri diriltmek iin kullanrm.
Epey adam da diriltmi, bunlarn arasnda
Kapaneus, Lykurgos, Minos'un olu Glaukos
ve Theseus'un olu Hippolytos da varm
(Phaidra). Zeus doal dzeni bozan hekim
tanrnn bu ar gcnden kuku duymaya
balam, bu haddini bilmezlii cezasz brak-

mam, Asklepios'un stne bir yldrm sal

m, yakm, yok etmi onu. Ama Apollon da
olunun cn alm, Zeus'a yldrm ba
layan Kyklop'lar ldrm, sonra da olu
Asklepios'u gkte burlar arasna yerletir
mi. Bir sre de ayrlm Olympos'tan (Admetos).
Asklepios sanatn kz Hygieia (Yun. salk
anlamna gelir) ve Asklepiades (yani Asklepi
os oullar) diye sk bir lonca dzeni iinde
birleen hekimlerin aracyla ilka sonuna
dek srdrm bir tanrdr. yle ki, hepsi ha
lefleri, rahipleri, oullar saylan yaam he
kimler bile onun efsanelik kiiliinden fayda
lanmlardr. rnein Kos (Istanky) adasn
da hekimlik yapan Hippokrates'in bile haya
tnn ne kadar gerek, ne kadar masal bilin
mez bugn.
(3) TAPINAKLARI. Asklepios tanrnn tap
naklarna " Asklepieion" denir. Bunlardan en
nl birinin eski Pergamon, bugnk Berga
ma'da bulunuu hekim tanrya adanm bu
tapnak hastanelerin ne biim yerler olduu
nu bize ak ak gstermektedir.
Yunanistan'da en nl Asklepios tapna
Epidauros'tadr. Bugn bile kullanlmakta
olan tiyatrosu byk heykeltra Polykleitos'un planlarna gre yaplm. Hibir Askle
pieion Bergama'nnki kadar yaygn ve ok
ynl deildir. Hellenistik ada kurulmu
olan bu kutsal alan Asklepios'tan baka tanr
a Hygieia'y ve herhalde Asklepios kltn
den nce Anadolu'da bulunan Telesphoros'u
bir araya getirmekte, ilkada ifal su, iyi ha
va, kaplca gibi fizik tedavilerin yanbanda
telkin, elence ve kltr yoluyla hekimliin
ne kadar ileri gittiini gz nne sermekte
dir. Anadolu'ya zg bir nitelik tayan bu
Asklepieion'un baka hibir yerde benzeri ol
mad gibi, ne hazineler saklad da bsb
tn ortaya km deildir. Simgeledii tm
tedavi anlaynn ve ynteminin izlerine olsa
olsa Seluk ve Osmanl aglarndaki benzeri
yaptlarda rastlanr.
Anadolu Asklepios efsanesine de bir katk
da bulunmutur: nsanlar iyi ede de lme
meydan okuyan Asklepios'u Zeus yldrmyla
yere serince, nl hekimin son deminde yaz
d bir reete oradaki bir otun stne ditft)

vermi, yamur yam, yaznn z bylece

ota karm ve her derde deva sarmsak
meydana gelmi.
Asopos. Korinthos krfezine dklen Pelo^
ponez rma; btn rmaklar gibi Okeanos'la Tethys'in olu saylr. Metope adl bir
rmak kzyla evlenip iki oluyla yirmi kz
olur. Bunlardan Aiginia'y (Tab. 21) Zeus
kartal biimine girerek karr. Korinthos kra
l Sisyphos olay Asopos'a haber verir, o da
fkesinden tap blgeyi altst eder. Zeus ce
za olarak Sisyphos'u Hades'e atar, rmak
tanrnn stne de yldrm salp sularn geri
ekmeye zorlar (Sisyphos).
Asterie. Titan ifti Koios'Ia Phoibe'nin kz,
Perses'in ei ve Hekate'nin anas (Tab. 4).
Zeus Asterie'ye k olup onu kovalamaya
balar. Kz da bldrcn biimine girip habire
kaar, sonunda kendini denize atp kayal bir
ada haline gelir. Bldrcn anlamna gelen Yu
nanca ortyks kelimesinden bu adaya Ortygl.
denmi. Sonralar Asterie'nin kz kardei Le
to Apollon'la Artemis'i bu adada dourmu
Ortygia adasnn Delos'un eski ad olduu ile
ri srlr (Artemis).
Astraia. Baz mythos yazarlarna gre Zeus'la Themis'in kz. Namuslu ve erdemli bir
bakire olan Astraia dnyann altn alar ya
ad dnemde insanlar arasnda kalrm.
Ama ahlakszlk yeryznde artnca, Astraia
kz kardei Pudicitia (Utan) ile birlikte gky
zne km ve Bakire burcu olmu. Daha
ok Latin yazarlarnda ad geer.
Astyanaks. Hektor'la Andromakhe'nin o
lu. Adn Homeros, nl iftin bat kaplarn
da bulutuklar srada yle aklar (l. VI,
399 vd.):
Andromakhe karlad Hektor'u
dad da arkasndan geliyordu,
memedeki yavrucaz tayordu kucanda,
Hektor'un gzbebeiydi o,
ldayan yldza benziyordu,
Hektor Skamandros'lu derdi ona,
bakalar Astyanaks, ehrin kral, derdi,
lyon'u tek bana koruyan Hektor'du da
ondan
Bebek babasnn sorgulu tun tolgasndan
rkp alamaya balaynca, Hektor onu kol

kollarna alr ve bir gn babas kadar nl olmas

in yakarr.
Hektor'un lmnden sonra, Andromakhe
sevgili kocasna yakt atta Astyanaks'm
yetim olarak ekecei ileyi tasarlayp dile
getirir. Oysa onunla bile kalmaz, Akha'lar
Troya'y yangna verdikleri gece yiitlerden
biri (Odysseus ya da Akhilleus) Hektor'un o
cuunu surlardan aa atp ldrr (Andro
makhe).
At-Adam. Bkz. Kentauros.
Atalante. Arkadya (ya da Boiotia) blgele
rinde Artemis'i simgeleyen bir avc kz. Arkas'm torunu, Lykurgos'un olu olan babas
lasos erkek ocuu olsun istermi, Atalante
kz olarak dounca, onu bir dag bana brak
m. Bebei bir dii ay emzirmi, sonra da
avclar alp bytmler, yaman bir avc ola
rak yetimi Atalante, kouda kimse geemezmi onu. Ama kz olan kz kalmak iste
dii iindir ki, rzna gemeye yeltenen iki at
adam ldrdkten sonra, taliplerini kendisiy
le kouda yarmaya zorlar, hepsini geer ve
sonra da kargsyla vurur ldrrm. Kalydon avna da katlp orada byk bir baar
kazanm olan Atalante'yi Melanion (ya da
Hippomenes) yenmi, kouya balamadan
nce yanna altn elma alm (bunlar Aphrodite'nin Kbrs'taki tapnandan, ya da Ba
t Kzlarnn bahesinden gelmeymi), Atalante'nin yaklatn grnce elmalardan birini
yere drr, kz da dayanamaz, eilip top
lar, bylece geri kalrm. Melanion yar ka
zandktan sonra, Atalante'yle evlenmi, ama
bir gn av dn kar-koca Zeus'un (ya da
Kybele'nin) tapnana girmiler, orada sevi
miler. Bu saygszla ierleyen tanrlar ikisi
ni de aslana evirmiler (Meleagros).
Ate. Eski Yunan dnne zg soyut bir
kavram ve onu simgeleyen dii cinsten tanr
sal bir varlk. Hesiodos'a gre Ate, kavga
tanra Eris'ten domutur. Akl, insann ger
ei olduu gibi grmesini, iyiyi ktden
ayrt etmesini salayan yetidir. Akl bandan
alnr, gz karartlrsa, aldanr, basireti ba
lanr ve gaflete dp hata iler, su iler, g
nah iler. Bunun sonucunda da cezaya arp
lr. ada dillerde karl zor bulunan bu
<rl

kavram Trkemizde en iyi "gaflet" szc

yle karlanabilir, ne var ki derin dinsel an
lam ve insanlk dramnda bu kavramn oyna
d byk rol gene de yanstlm olmaz. En
iyisi Yunan kaynaklarnn kavram nasl ta
nmladklarna bakmaktr. lkin Homeros'u
alalm. lyada destannn asl konusu Akhilleus'la Agamemnon arasndaki kavga sona
erince, krallar kral hata ettiini kabul eder ve
yle der (l. XIX, 85):
Akhalar sk sk sylediler bana bunu,
bana ktlar, ama sulu deilim ben,
Zeus, Kader, karanlkta yryen Erinys
o toplantda eldiler aklm,
drdler kt bir lgnla (Ate)
aldm gn Akhilleus'un onur payn,
benim elimden ne gelirdi ki?
Tanr getirir her eyin sonunu.
nsanlar artan lgnlk byk kzdr
Zeus'un,
uursuzun inceciktir ayaklar, basmaz yere,
konar insanlarn kafalarna, bela olur,
onu bunu alr ann iine.
Bir gn Zeus'u bile artt o,
insanlardan, tanrlardan stn Zeus'u
Ate Zeus'u bile aldatmtr: Tanr Mykene
kralln Perseus'un ilk doacak olan torunu
na vereceini syledi ve bunun Herakles ola
can sand, oysa Hera'nn bir oyunuyla Herakles'ten nce Eurystheus dodu ve yiit
bylece bu akrabasna kul, kle olmak zorun
da kald. Zeus Ate'nin bu dzenine kzarak
onu salarndan tutup tiksintiyle atar Olympos'tan aa, Ate de gelir yerleir insanlarn
arasna.
Ate Kader'in elinde bir oyuncaktr ve insa
na kendi eliyle bilmeden, istemeden nice ni
ce sular iletir. Yunan tragedyasnn balca
yrtcs bu amansz tanradr. Oidipus
babas Laios'u ldrp anasyla evlendiini
bilmez, Kaderce bile bile aldatlm, artlmtr. Aiskhylos'un "Persler" tragedyasnda
Kserkses de Ate'nin kurban olur. Ate kral
btn ordusuyla Boazlar gemeye kandrr,
Salamis'te ordu krlnca imparatorluk ker,
su ilenmitir, geri dn yoktur. Ate byle
ce gz kararp su ve gnah ilemi bahtsz
- ou kez tanrlarn lanetine uram - kiiyi
tanralar Erinys'Ierin eline brakr. Kii
kurtulacana, daha beter batar. ldrr ya
da canna kyar. Bir tanr onu suundan arn-

drmak yolunu bulamazsa, yeraltnda da kur

tulu yoktur onun iin. le byle zalim olarak
canlandrlmtr Kader ve onun yardmcs
Ate Yunan efsanesinde (Erinys'ler).
Bir efsaneye gre, tanr Zeus'un fkelene
rek yeryzne att belal tanra Anado
lu'nun Phrygia blgesindeki bir tepeye d
mtr. Ate tepesi (Gaflettepe) ad verilen bu
tepenin stne sonralar los lion kentini kur
mutur. lion (Troya)'un bana gelen btn
belalar bundandr (los, Palladion).
Athamas. Yeller tanrs Aiolos'un olu Boiotia kral Athamas bulut tanra Nephele ile
evlenir, Phriksos'la Helle adl biri olan, b
r kz iki ocuu olur. Athamas Nephele'yi
boar, Kadmos'un kz no Nephele'nin o
cuklarn kskanr, lkede meydana gelen bir
ktla son vermek iin kocasn Phriksos'u
kurban etmeye zorlar. Nephele bunu nler
ve ocuklarn altn postlu bir ko stnde
Karadeniz'in Kolkhis lkesine karr. Ama
yolda Helle denize dtnden Boazlara
Hellespontos (Helle denizi) denmitir (Phriksos, Helle).
Bir anlatma gre, Athamas'a kar byk
bir hn besleyen tanra Hera onu delirtmi.
Deliren Athamas kendi oullarndan birini l
drm ve kars tno'yu da ldrmek iin ko
valamaya balam. no kaarak deniz kys
na varm ve br ocuuyla birlikte denize
atlam. Sulara karan no sonradan btn
gemicilerin frtnaya tutulunca imdadna ko
an bir deniz tanras olmu. Odysseus'u
kurtarmakta da byk bir rol oynayan (Od.
V, 333 vd.) no'ya Leukothea (Ak tanra) da
denir (no). Athamas, no, Phriksos tragedya
lara konu olmular ne var ki bu tragedyalar
yitik olduundan, hangi efsaneleri nasl ile
dikleri belli deildir (Argonaut'lar).
Athena. (1) DOUU. Zeus Olympos tanr
larnn egemenliini kurduktan sonra ilkin
Okeanos kz Metis tanrayla birleir (Tab.
9). Metis Yunanca akl, us, dnme gc
demektir. Tanrlar tanrsnn kendine ilk e
olarak Metis'i semesi anlamldr, ama onu
gebe braktktan sonra dlyle birlikte kendi
gvdesine almas daha da derin bir anlam ta
r: Akl gc ve ancak onun aracyla elde
edilebilen dnya egemenlii batanrdan ayr

lamamakta, rnleri de ancak onun kafaln

dan kabilmektedir. Bu kavram ve dnceyi
yle dile getirir Hesiodos (Theog. 886 vd.):
Tanr/arn kral Zeus ilk e olarak
Metis'i, bilge tanray seti kendine.
Metis en ok ey bilendir
btn tanrlar ve lmller arasnda.
Ama bu tanra tam douraca srada
akr gzl Athena'yt.
Zeus Topran ve Gn tlerine uyarak
sevdal szlerle aldatp eini
yuttu, gvdesinin iine ald onu.
kinci sre olarak Athena'nn Zeus'un ka
fasndan kmas yle anlatlr (Theog. 924
vd.):
Ve Zeus kard bir gn kendi kafasndan
akr gzl yaman Athena'yi
o dnyay birbirine katan tanray,
o hi yorulmadan ordular yneten,
o cenk ve sava barmalarndan holanan
yceler ycesi saylan tanray.
(2) AD VE EK ADLARI. Zeus'un kz ve n
iki, Olympos tanrsnn biri olan Athena
(Tab. 5) ou zaman ik adla, yani Pallas A
thena diye anlr. Athena adinin kkeni bilin
medigi gibi, Pallas'm kayna da tartma ko
nusudur. Pallas adl bir Titan vardr, adnn
Yunanca; "pallo", karg sallamak, atmak an
lamna gelen bir kkenden tremi olduu
sanlr; ayrca bir efsanede tanra Athe
na'nn Pallas adnda Attika'l bir devi ldr
d de anlatlr (Pallas); Athena'nn ek ad
bu devlerle ve karg sallamakla ilgili midir? Bi
lindii gibi, bir efsaneye gre, tanra Athena
babas Zeus'un kafasndan silahl ve elinde
kargs olarak kmtr. Yoksa Pallas ek ad,
kz olan kz anlamna gelen bir sfattan m
tremedir ve Pallas Athena m anlalmakta
dr? Bunu bugn kesinlikle saptamak gtr.
lyada'da Zeus sevgili kzna "Tritogeneia" di
ye seslenir, Triton'dan dogma anlamna gele
bilen bu ad da ak deildir, deniz tanrs Tri
ton'la Athena'nn bir ilikisi yoktur grnr
de, Amphitrite ve Triton adlarnda geen bu
"trit" kkeni denizin uultusunu yanstan bir
ses benzetmesi olabilir, ama Athena'nn de
nizle tek ilikisi, anas Metis'in bir Okeanos
kz oluundandr. Acaba Tritogeneia ad bu
na m armdr?

Sfatlar daha belirgin anlamldr: Aigis kal

kann tayan "aigiokhos" (Aigis), gk gzl,
akr gzl "glaukopis" sfat tanrann en
sevdii ku olan "glauks", baykula ilgili g
rlmtr, olabilir; son olarak "obrimopatre"
babas gl olan sfat dorudan doruya
batanr Zeus'un kz oluundandr.
(3) NTEL VE EFSANELER. lyada'da Athena bir sava tanras olarak kar karm
za, ama taraf tutar, Akha'lardan yanadr, Akhilleus, Diomedes, Odysseus ve Menelaos'u
her frsatta korur, Troya'l yiitlere kar pis
pis dzenler kurmaktan hi ekinmez. Asln
da irkin bir rol oynar lyada'da, bu erdem
tanras hi haktan yana grnmez, davra
nlar hep hrs ve tutkularn etkisiyle olur: Athena'nn Hera ve Poseidon'la birlikte babas
Zeus'u nasl zincire vurmak istedii anlatlr (I,
400), sevmedii, kendisine rakip grd
Aphrodite ve Ares'e kar turumu insafszdr,
yenilip yaralanmalarna yardm eder, sonra
da yksekten bakar onlara, babas Zeus kar
snda da atp tutar, onu eletirmekten ekin
mez: Akhilleus'Ia Hektor arasndaki savata
lm kur'asn ekecek olan Zeus'u yle et
kiler (l. XXII, 127 vd.):
Ne diyorsun kara bulutlu babam, ak
yldnml!
Kaderi oktan belli, lml bir adamdr bu,
karmak m istersin onu canlara kyan
lmden?
Yap yapacan ama, biz tanrlar
onaylamayz yaptn.
Kznn bu sert klarna yumuaka kar
lk verir tanrlarn babas, uyar isteklerine, g
ler, okar onu. Ve burada Athena Deiphobos
klna girerek aldatr Hektor'u lme srk
ler(Hektor, Deiphobos).
Odysseia'da Athena'nn rol bir bakadr
ve anlamldr: Zeus'un kendi azndan duyu
yoruz ki Odysseus "lmllerin en stndr
akldan yana", bu akll adam akl ve erdem
tanras Athena tutar, tutmas da doal g
rnr, lyada'da Zeus'un oynad ynetici
rol, Odysseia'da Athena oynar: Odysse
us'un da, btn ailesinin de kaderi onun elin
dedir, ne kadar olay, eylem ve konuma var
sa, hepsi Athena'nn buyruu, klavuzluguyla
olur, tanra Odysseus'a Telemakhos'a, Pe-

nelope'ye, Nausikaa'ya yapaca ii, benim

seyecei davran esinlemek iin bin bir kl
a girer, Mentes olur, Mentor olur, bir gen
kz, bir kk ocuk olur, ama her an varl
yla oluu etkiler ynetir. Odysseus'a kar
davrannda da tutarl bir duygusu belirir tan
rann: ok ile ekmi yiide acr, bunca
akl ve dirayetin boa gitmesini istemez, lyada'daki tutumunun tam tersine hakkn stn
gelmesini ister. Onun iindir ki destan boyun
ca Athena'nn klavuz rolndeki eylem ve
davranlarnn, konumalarnn anlatmna
doyum olmaz, tanra bu sevimli rolyle ba
ka destanlara, iirlere girmi, denebilir ki Homeros Odysseia'da Odysseus tipini yaratt
gibi Athena tipini de yaratm ve lmszletirmitir.
Pallas Athena'nn efsaneleri o kadar ok
deildir, kz olan kz oluu ve bu niteliini yi
tirmekten ekinmesi, huylanmas tuhaf baz
masallarn dogmasna yol amtr (Erikhtonios, Aglauros). Odysseus'u tuttuu gibi Argonaut'lar da tutar ve Argo gemisinin yapl
masna yardm eder (Argonaut'lar). El iili
ini ve el sanatlarn koruyan tanra olarak
Arakhne efsanesinde rol oynar (Arakhne).
Atina'nn kurucusu ve koruyucusu olarak tan
rann oynad rol de ilgintir; Attika ilinin
ve Atina ehrinin tanras olma hakkn y
le kazanm diye anlatlr: Poseidon tanryla
Pallas Athena bu yetkiyi kazanmak iin yar
maya girmiler, Olympos tanrlarn da yarg
olarak almlar: Poseidon Atina akropolnn
stnde tuzlu bir gl meydana getirmi, Athena ise bir zeytin aac. Tanrlar, zeytin
aacn tuz glnden daha yararl bularak yet
kiyi Athena'ya balamlar, bylece Athena
blge ve kentin ynetimini elde etmi.
Baka ehirler de Athena'y koruyucu tanr
a olarak benimsemilerdir, bunlarn banda
Troya gelir. Troya'nn en byk, en eski ve
kutsal tapma bugn de kalntlar grlen
Athena tapna olduu gibi, tanrann tah
tadan yaplm ve Pallaidon diye anlan hey
keli ehir varlnn simgesi saylrd. Bundan
trdr ki Palladion'un karlmasyla ilgili
birok efsaneler domutur (Palladion).
Pallas Athena'nn klt en ilgin biimiyle
Atina'nn klasik anda kendini gstermitir.

Tanrann onuruna dzenlenen Panathenai

bayram Hellen dnyasnda hem din, hem de
kltr ve sanat bakmndan byk bir yer tut
mu, Parthenon ve onun kabartmalar gibi
ilkan en deerli yaptlarnn bazlarn esin
lenmitir.
Atlantis. Yunan ilkanda mythos yaratma
iine koyulmam hibir yazar yoktur. Filozof
lar bile bu abaya katlrlar, en bata da Pla
ton. Baz diyologlarnm sonunda, gerekd
ve gerekst bir dzeni rnek olarak gster
mek iin canlandrd br dnya efsaneleri
bir yana, Timaios ve Kritias diyaloglarnda,
baka hibir kaynakta izine rastlanmayan bir
yitik lke masal uydurur. Bunu niin yapar?
Timaios'ta Atina'l devlet adam ve air Solon'un Msr'a gidii anlatlr, Nil deltasnda
bulunan Sais kentinin rahipleriyle konuur
Solon, biri ona yle der (Tim. 22 b):
Ey Solon, Solon, siz Hellen'ler hep o
cuk kalrsnz, yaslanm bir tek Hellen yok
tur.
T- Ne demek istiyorsun?
Ruhunuz gen hepinizin, nk eski bir
gelenee dayanan ne bir grsnz var, ne de
zamanla kocalm bir bilginiz.
Bu szn doruluu en iyi mythos'ta gr
lr, zaman kavram bilmez mythos, tarih d
insan gereklerini yanstmak, canlandrmak
ve Atina devletine dokuz bin yl ncesine ka
dar uzanan bir tarih yaratmak hevesine kapl
m olsa gerek. Her neyse, gnmze dek ro
manlara, filmlere konu olan ve tarihilerle
corafyaclarn stnde kafa patlattklar At
lantis efsanesi, Timaios diyalogunda bala
yp, bitmemi Kritias diyalogunda yanda kal
yorsa da, yle zetlenebilir:
Atlantis, Batda Herakles stunlar (Cebeli
tark) yoluyla Akdeniz'den Okeanos'a kld
yerde karlalan byk bir ada ve evre
sindeki takmadalara verilen adm. Korkun
depremler sonucunda sularn altna gmlen
bu ada bir zamanlar Libya ile Asya'nn bir
arada kapladklar alandan daha yaygnm.
Dnyann kuruluunda tanrlar yeryzn
aralarnda paylarken, Atina, tanrlardan Athena ve Hephaistos'a, Atlantis de Poseidon'a dm. Atlantis yerlilerinden Euenor'un bir kz varm. Poseidon, bu kz sev

mi, onu merkez adaya bir kaleye yerletir

mi ve be kuak erkek ocuk yetitirimi
onunla birlikte. Tanr sonra aday on blgeye
blm, en byk olu Atlas' hepsinin kral
olarak br oullar arasnda datt blge
lerin bana getirmi. Atlantis bitkileri, hay
vanlar ve zellikle madenleriyle ok zengin
bir lkeymi: altn, bakr, demir ve "oreikhalkos" (yani dag bakr) diye ate gibi parlak bir
madeni varm; yneticiler surlar, kprler,
kanallar ve tnellerle bezenmi kentler, li
manlar kurarak lkeyi son derecede uygar bir
hale sokmular. lkenin sosyal yaps, asker
lik durumu stnde durup, bakentte ylda bir
yaplan bir trene ve bu tren srasnda kesi
len boa kurbanlarna deindikten sonra,
Kritias diyalogu birdenbire kesilir. Ancak Ti
maios diyalogunda Msrl rahibin azndan
renilen Atina'nn dokuz, on bin yl nce
bu lkeyle savaa giritiidir. Atlantis fazla
g kazanm ve Akdeniz'in byk uluslarn
kle durumuna sokacak bir saldrya gemi
de, Atina hem kenefini, hem de btn kom
ularn tek bana kurtarm bu afetten. Ne
var ki, bir gece deprem Atlantis'i haritadan
ilince, Atina'nn oraya gnderdii ordu Atlant'larla birlikte yok olur. Atina'nn bu eski
tarihi stnde hibir bilgisi olmay, bu nl
olay bir Msr'l rahibin azndan renmesi
btn yky Platon'un uydurduu kansn
uyandrmakla beraber, insanda tuhaf bir izle
nim brakmaktadr. Hibir zaman zleme
mi bu gizdir ki, Timaios ile Kritias diyalogla
rnn topya, yani hayal beldeleri anlatan y
kler arasnda zl bir yer tutmasna yol
aar.
Atlas. (1) Titan lapetos Okeanos kz Klymene (baka bir kaynaa gre Asia) ile evlenir
ve Atlas, Menoitios, Prometheus, Epimentheus diye drt olu olur (Tab.3). ki tanr ku
a arasnda bulunup Olympos'lulara ba
kaldran bu dev yapl yaratklara eserlerinde
zel bir yer ayran Hesiodos Theogonia'da
(Theog. 507 vd.) onlar yle tanmlar-.
lapetos ald Klymene 'yi,
gzel topuklu Okeanos kzn,
girdi onunla gerdee ve bir olu oldu:
Azgn yrekli Atlas tanr.
lgnl ve ar gc yznden

Atlas zorlu bir bask altnda kald:

Dnyann bittii bir yerlerde,
gzel sesli akam perilerinin karsnda
dimdik durup ayakta tutuyor g
ba ve yorulmaz kollar stnde.
Akll Zeus'un ona ayrd kader bu.

Belli ki Homeros Atreusogullarnn bana

kuaktan kuaa sregelen laneti bilmiyor,
daha dorusu tragedyann vazgeilmez konu
su olan su ve lanet zincirlemesi destandan
sonra efsaneye katlm bir motiftir. Atreuso
gullar efsanesi bu ilenme srecinin en parlak
Homeros'a gre, Atlas g deil de, "ye
rneklerinden biridir. lk lanetleme Pelops'la
ri, g birbirinden ayran direkleri" tar
balar: Atreus'la Thyestes babalar Pelops'un
omuzlarnda (Od. 1,54). Herodotos Atlas'n
bir nympha'dan olan olu Khrysippos'u ana
Kuzey Afrika'da bir dag olduunu syler (IV,
lar Hippodameia'nn yardmyla ldrrler.
184). Bu dag yle meydana gelmi: Perseus
Pelops iki oluna lanet okur, onlar srer. AtGorgo'yu ldrdkten sonra, Atlas'a canava reus'la Thyestes Mykene'de kral Sthenern kafasn gstererek onu bir kayaya evir
los'un yanna snrlar. Sthenelos'un olu
mi.
Eurystheus dl brakmadan lnce, bir tanr
Atlas'n ok ocuu olmu: Pleione'den
sz Mykene'lilere Pelopsogullarndan birini
Pleiade's ve Hyades kzlar, Hesperis'ten Heskral olarak semeyi buyurur. te o andadr
perid'ler, yani akam perileri. Dione ve Kalyki, iki karde arasnda rekabetten doan kor
pso da onun kzlar olarak gsterilir.
kun bir kin ve nefret balar. Her biri tekini
ortadan kaldrp yerine geebilmek iin i
Atlas Herakles efsanesinde de rol oynar
ren dzenler kurar. Atreus'un srsnde
(Herakles).
egemenlik
simgesi altn postlu bir koyun var
(2) Atlantis'in yneticisi. apetos olu Atlas
dr, bu hayvan Artemis'e kurban etmeye ant
ile hibir ilikisi olmasa gerek (Atlantis).
itii halde, sznde durmaz ve pstekiyi
Atreus. Pelops'la Hippodameia'nn olu,
kendine saklar. Ne var ki Thyestes Atreus'un
Thyestes'in kardei, Homeros destanlarnda
kars Aerope'yi ayartr, kadn da altn postu
Atreusogullar diye anlar Agamemnon'la
gizlice kocasndan arp na verir. MykeMenelaos'un babas (Tab. 14 ve 15). Atreus
ne'liler kardelerden hangisini kral seecekle
ve Atreusoullarnn hayat hikyesi destanla
rini tartnca, Thyestes hangisi altn postu
ra da, tragedyalara da sonsuz bir konu kay
karabilirse diye neride bulunur. Pstekinin
alndn bilmeyen Atreus art kabul eder.
na olmutur. nsanlk d eylem ve tyler
rpertici facialar canlandran bu ykler Yu Thyestes altn postu ortaya koyup kral sei
lir. Ama Zeus Atreus'a dnde Hermes'i
nan mythos'unun balca efsane emberlerin
gnderir; gerek kraln baka bir tanr imaden biridir.
ryla seilmesi konusunda Thyestes'le anla
Atreus'a degin ilk kaynamz Homemasn buyurur; gne yolunu deitirirse At
ros'tur. llyada'da (l. II, 100 vd.) Agamemreus'un kral olacan, yoksa Thyestes'in
non'un kral denei yle tanmlanr:
Gl Agamemnon, elinde denei, kalkt. tahtta kalacan bildirir Hermes. Bu kez de
Thyestes art kabul eder, ama o akam g
Hephaistos yapmt didine didine o
denei, ne douda batacak olur. Tanrlarn Atreus'u
tuttuklar, krall ona verdikleri besbellidir.
vermiti onu Kronos olu kral Zeus'a,
Zeus da Argos'u ldren yol gsterici
Atreus tahta kar kmaz, Thyestes'i kovar.
Hermes'e vermiti, Ama daha sonra kars Aerope ile kardei
atlar kamlayan kralPelops'a vermiti o
arasndaki gnl macerasn renince bs
da, btn ileden kar, kardeiyle barr gibi
Pelops da erlerin gdcs Atreus'a
olur, onu Mykene'ye arr. Tyestes'in
vermiti,
ocuunu dorar, piirir ve babalarnn n
Atreus da bol srs olan Thyestes'e
ne
koyar. Tyestes farkna varmadan kendi"
brakmt lrken,
ocuklarn yer. Derken Atreus ocuklarn ke
Thyestes de onu, tasn diye,
Agamemnon 'a brakmt, sik kafalarn getirir, gsterir babalarna.
Bunca adalarda, Argos'ta boydan boya
Thyestes korkun lanetler savurarak masay
szn geirsin diye.

68

devirmi, sylentiye gre de gne o gln y

leine rkm, ylesine tiksinmi ki gkteki
yolunu tamamlamadan geri dnm. Dipsiz
bir karanla bozulmu ortalk. Thyestes bu
kez Sikyon'a snr. Su ve gnahlarn iyice
izine dalar: Kendi kz Pelopeia ile kzn habe
ri olmadan birleir ve Aigisthos adl olunu
retir. Sonra Pelopeia'y oluyla birlikte Atreus'un sarayna yollar, kral kadnn kim ol
duunu bilmeden onunla evlenir ve Aigisthos'u da benimser. Ona gidip Thyestes'i l
drmek grevini verir, ama Aigisthos son da
kikada bu dzenin farkna varr ve kendi ba
basn deil, Atreus'u ldrr.
Atreus'un Aerope'den iki olu olmutu:
Agamemnon'la Menelaos, Atreusoullar di
ye anlan bu iki kahraman Homeros destanrnda ba rol oynarlar. Atreusoullarnn la
neti sregider. Aigisthos, amcas Atreus'un
babasna kar iledii suun cn Agamemnon'dan alr (Agarnemnon, Aigisthos).

Atropos. Kaderi simgeleyen tanralar

tr. ne birden verilen ad. Moira ya da
Ker'dir. Hesiodos Theogonia'nn bir yerinde
bu tanralarn Gece'den (Theog. 218), ba
ka bir yerinde de Zeus'la Themis'ten domu
olduklarn syler (Theog. 902 vd.). Ad "geri
dnlmez" anlamna gelen Atropos mr ip
liini bken Moira'lar arasnda eceli, lm
simgeler (Moira).
Attis. Bkz. Agdistis ueKybele.
Auge. Tegeia kral Aleos'un kz. Delphoi'deki tanr szcs Aleos'a kznn dou
raca bir ocuun amcalarn ldreceini
bildirince, Aleos Auge'yi tanra Athena'nn
tapnana adam. Ama yiit Herakles kz
grp sevmi. Auge bir sre sonra Telephos'u dourmu. Babas bunu renince
Auge'yle Telephos'u bir sanda kapatp de
nize atm, ya da kle olarak satm. Anado
lu'nun Mysia kylarna kmlar. Auge kral
Teuthras'la evlenmi. Telephos gerekten bir
sre sonra amcalarn kaza ile ldrm (Te
lephos).
Augias. Helios'un olu, Aktor'un kardei,
Elis kral (Tab. 8). Argonaut'lar seferine katl
mtr. Herakles efsanesinde nemli bir rol

oynar. Augias'n byk, zengin srleri var

m, ama allarn temizlemeyi ihmal eltli
iin, davarlar barnamaz olmu. Augias yiil
Herakles'i arp allarnn temizlenmesini
istemi, Herakles de bu ii bir gnde yapaca
n, ama karlnda srnn onda birini
alacan bildirmi. Pazarlkta uyumular. Yi
it de Alpheios'la Peneus rmaklarn yatakla
rn deitirerek sularn allardan geirmi
ve bir gnde hepsini temizlemi. Ne var ki
Augias verdii szde durmam, Herakles'e
iin karln demek istememi, ayrca da
onu kendi olu, Herakles'in arkada Phyleos'la birlikte mahkemeye vermi. Yarg her
ikisini de sulu bularak lkeden srm. Bir
orduyla geri gelen Herakles Augias' ldr
m, kentini ele geirip Phyleos'u babasnn
tahtna oturtmu (Herakles).
Aurora. afak tanra Eos'un Latince ad
(Eos).
Autolykos. Antikleia'nn babas, Odysseus'un dedesi. Autolykos Hermes'in oludur
ve yakalanmadan hrszlk yapma yeteneini
babasndan almtr. Odysseia'da yle tant
lr (Od. XIX, 395):
Anasnn soylu babasyd Autolykos,
hrszlkta ve yalan yere yeminde stne
yoktu.
Hermeias tanrnn kendisi vermiti bu yetiyi
ona,
yakt kuzu ve olak butlarndan
holanmt ok,
hep yolda olurdu ona, bu yzden isterdi
iyliini.
Odyseus'un stninesi Eurykleia'nn anlatt
na gre, Odysseus'a adn koyan dedesiymi. Odysseus byyp de Autolykos'un ko
nana misafir gidince, dedesi ve amcalaryla
birlikte Parnesos danda bir yaban domuzu
avna katlm, canavar vurmu, ama bir yara
almt. Yarasn iyiletiren de Autolykos ol
mu, sonralar bu yara izi Odysseus'un stni
nesi tarafndan tannmasna yol aar (Od.
386-407).
Baka anlatmlara gre, Autolykos Amyntor'un kz derisinden yaplm salam tolga
sn arm ve Odysseus'a vermiti. (l. IX,
261 vd.), Eurytos'un srlerini alm, Sisy
phos'a da ayn eyi yapmak istemi, ama ba-

AUTOMEDON
saramam. Sisyphos davarlarn geri almak
iin konana gelince, Autolykos Laertes'e
nianlad kz Antikleia'y nce Sisyphos'la
birletirmi, bundan da amac doacak toru
nunun Sisyphos gibi kurnaz olmasym. Bu
anlatma gre, Odysseus Laertes'in deil de,
Sisyphos'un oluymu. Homeros bu gre
katlmaz.
Baka kaynaklarda Autolykos'un Herakles'e gre rettii, Argonaut'lar seferine
katld ve ald hayvanlarn postunu boya

yp onlar tannmaz hale getirmesini baard

anlatlr.
Automedon. lyada'da AkhiUeus'un araba
sn sren yiit. Ege denizindeki adalarn bi
rinden Troya savana katlmaya gelmi, son
radan Akhilleus'n seyisi olmutur: lmsz
atlar Ksanthos'la Balios'a bakar.
Patroklos'un lsn elde etmek iin yiit
e savaan Automedon Akhilleus'un en vefal
arkadalarndan saylr (Balios).

B
Babys. Tann Apollon'la flt yarmasna gi
rien satyr Marsyas'n kardei. Babys de ka
val alarm, ama onun kaval tek borulu ilkel
bir kaval olduundan Apollon Babys'e nem
vermemi, bylece Babys Marsyas'n urad
cezaya uramam (Marsyas).
Bacchus. Dionysos'un Latince ad. Bkz. Dionysos.
Bakkha'lar. Tanr Dionysos-Bakkhos'un
dinsel trenlerini kutlayan kadnlar alay. Tp
k tanrnn kendisi gibi plak bedenlerini nebris denilen benekli ceylan postlaryla rter,
balarna sarmak elenkleri sarar ve ellerin
de thyrsos, ucunda bir am kozala bulunan
sarmak ve asma yapraklar sarl uzun de
nekleri ve Prometheus'un insanlara atei ta
d nartheks karnyla tanrnn peinden ko
arlar, geceleri dada, bayrda, ormanlarda
kendilerinden geerek tanrya karrlar. O s
rada doa ile birlik olan Bakkha'lar stn bir
gle nlerine gelen vahi hayvanlar para
larlar. Dionysos dinini benimsemi bu kadn
lara olgun ermilik anlarnda Thyas (thyo, ve
cit halinde olmak), lgnca kendilerinden
getikleri zaman da Mainas (mainomai, ldr
mak, takn bir cokuya kaplmak) denir.
Her iki hallerini ve zlerindeki nitelii can
landrmak iin Euripides'in "Bakkha'lar" tra
gedyasndan bir paray buraya almay en uy
gun bulduk. Euripides'in son eserlerinden biri
olan bu oyunda koro hem Bakkha'lardan
meydana gelmekte, hem de bir Bakkha olan
Agaue'nin korkun dram canlandrlmakta
dr. Bakkha'lar gren bir haberci onlar, Di
onysos dinini Thebai'den srmeye kararl
kral Pentheus'a yle anlatr (M. Eg. B. Ya
ynlar, S. Eyuboglu evirisi, s. 46):
Gne klaryla topra stmaya balar
ken, otlattm kz srsyle yksek dala
rn banda dz ve kayalk bir yere varmtm.
alay kadn, koro grdm; birinin ban
da Autonoe, birinin banda Agaue, senin
anan, birinin banda da lno vard. Hepsi se
rilmi uyuyordu. Kimi srtn bir am kt
ne dayam, kimi ban topraa, mee yap

raklarnn stne koymu; uslu, edepli yat

mlard-, hi de, senin dediin gibi, arapla ve
kaval sesleriyle sarho olmu, ssz ormanlar
da Kypris'in peine dm deillerdi. Anan,
boynuzlu kzlerin brdn duyar duy
maz Bakkha'larn ortasndan ayaa kalkt; v
cutlarn saran uykuyu kovmak iin keskin bir
lk kopard. Bakkha'lar derin uykularn
gzlerinden sildiler; gen, ihtiyar, bakire, hep
si birden, grlmedik bir dzenle frlayp
kalktlar. nce salarn omuzlarna dktler;
zlm nebris'lerini balayp sktrdlar;
sonra yanaklarn yalayan ylanlar benekli
postlarna kemer gibi sardlar. Bazlar, kolla
rnda tadklar geyik, kurt yavrularna bem
beyaz bir st veriyordu; bunlar ocuklarn ye
ni dourup brakm, memeleri st dolu ka
dnlard. Nihayet hepsi sarmak, mee ve i
ekli saparna dallarndan elenklerini balar
na geirdiler, ilerinden biri thyrsos'unu ya
kalayp bir kayaya vurdu: Kayadan sabahn iyi kadar duru bir su fkrd. Baka biri
nartheks'ini topraa dokundurdu: Tanr top
raktan bir arap gzesi kaynatt. Can isteyen
de st iiyordu: Parmaklaryla topra kazn
ca, topraktan oluk oluk st akyordu. Sarma
kt thyrsos'lardan bal damlyordu. Ah, ora
da olup da bu mucizeleri greydin, inanmad
n bu tanrya krler ederdin. Biz, kz ve
koyun obanlar, hep bir araya gelip grd
mz garip eyler zerinde konutuk. imiz
den, ehre gidip gelen ve konumasn bilen
biri dedi ki: "Ey, yce da balarnda yaayan
lar, gelin, Pentheus'un anas Agaue'nin ard
na delim; onu Bakkha'lardan ayrp kral
mzn gnln ho edelim". Bu dnceyi
doru bulduk; allklarn arasna saklanp
pusu kurduk. Bakkha'lar, vakit gelince,
thyrsos'larn sallayarak ayinlerine baladlar;
hep bir azdan "lakkhos, Zeus'un olu Bromios" diye bardlar. O zaman dalar, talar
Bakkha'larla bir olup cotu; vahi hayvanlar
bile cmbe katld; yer yerinden oynad.
Anszn Agaue'nin srayarak yanmdan geti
ini grdm; saklandm allktan frlayp
onu yakalamak istedim. O zaman Agaue
Bakkha'lara: "Hey, benim rzgr kanatl dii
tazlarm; erkekler bize pusu kurmu. Gelin,
gelin ardmdan, thyrsos'larnz sallayp ko
un!" diye bard. Kendimizi g kurtardk;
kamasaydk Bakkha'lar bizi paralayacaklar
d. Bizi tutamaymca, taze ayrlarda otlayan
srlere saldrdlar; ellerinde bak mak
yoktu. Grmeliydin, Bakkha'lardan biri, na
zik elleriyle, memeleri st dolu bir azgn inii
nasl zaptedtyordu. Gen danalar para pal

'

BAKKHOS
a ettiler. Kaburga kemikleri, trnakl ayaklar
havada uuuyor; bazen amlara taklp kal
yor; dallardan kan damlyordu. Bakkha'lara
fkeyle saldran azgn boalar bir anda yere
seriliyor; binlerce gen kadn eli boalar boy
nuzlarndan tutup srklyordu. Kralmn
kirpikleri yle bir defa alp kapanmadan
Bakkha'lar hayvanlarn derilerini yzp hep
sini didik didik ettiler; sonra, havalanp giden
ku srleri gibi dalgalardan sarma dola in
diler; Asopos rmann kylarna, Thebai'lilere bereketli baaklar veren ovalara rzgr
gibi atldlar. Kithairon kayalklarnn etekle
rindeki Hysia ve Erythra ehirlerine dman
ordular gibi girdiler; her evin a/tn stne
getirdiler. Evlerden ocuklar alp katlar.
Omuzlarna attklar hibir ey artk kara top
raa dmyor; tun ve demir bile bellerini
bkmyordu. Alev alev yanan salar vcutla
rn yakmyordu. Nihayet ehirlerin erkekleri
Bakkha'larm her eyi alp gtrdklerini g
rnce fkeyle silahlarna sarldlar ve ite o
zaman, kralm, hi grlmedik bir sahne gr
dk: Demir ulu oklar Bakkha'lardan bir
damla kan aktmad; mutlak bir tanrdan yar
dm gren bu kadnlar thyros'laryla erkekleri
yaraladlar ve nlerine katp kovaladlar. Son
ra geldikleri yere dndler; tanrnn onlar
iin yerden kaynatt sulara kotular; orada
kana bulanm vcutlarn ykadlar. Ylanlar,
yanaklarndan damlayan kanlar yalad; g
ne de vcutlarn kurutup parlatt. Kralm,
bu tanr kim olursa olsun, brak bu ehre gir
sin; byk bir tanr bu. Dediklerine gre,
lmllere keder datan arab veren oymu.
arap olmazsa insanlar iin ne ak kalr, ne
de baka bir ey.
Bakkhos. Bkz. Dionysos.
Balios. (1) Yel tanr Zephyros'la Harpya Podarge'den dogma iki attan biri. Ksanthos'la
Balios'u Poseidon Peleus'a Thetis'le evlendi
i gn dn hediyesi olarak vermi. Akhilleus da bu lmsz atlar Troya savana getir
miti. Homeros lyada'da onlar yle anlatr
(l. XVI, 148 vd.):
Automedon kotu tez giden atlar
boyundurua,
Yel gibi uan atlar, Ksanthos'la Balios'u,
onlar Zephyros yeline kasrga Podarge
dourmutu,
otlarken bir ayrda, Okeanos rma
kysnda.
Patroklos lnce, Akhilleus'un atlar alar
(l. XVII, 426 vd.):

Zeus acr onlara ve yle seslenir yrein

de:
Zavallcklar, ne diye verdim sizi kral
Peleus'a,
ne diye bir lml insana verdim sizi.
siz ki bilmezsiniz lm ne, yas ne,
baht kara insanlarla ac ekmeniz iin mi?
u dnyada soluk alan, yryen
yaratklar arasnda
insandan daha acnacak bir yaratk yok.
Zeus bylece yreklendirir atlar ve katlr
lar Akhilleus'un Hektor'la olan savana
(Ksanthos).
(2) Akteon'un bir kpeinin ad.
Batieia. Bkz. Myrina.
Battos. (1) Tanr Hermes Apollon'dan ar
d srlar srerken dada Battos adl bir ih
tiyara rastlam, kendisini ele verir korkusuy
la ona demi ki, kimseye bir ey sylemezsen
sana bir dve armaan edeceim. Sonra da
hayvanlar saklam ve klk deitirerek ihti
yarn karsna km, yitirdii srleri arar
gibi olmu. Battos da szn tutmayp hay
vanlarn sakland yeri gstermi. Tanr f
kesinden kayaya evirmi onu (Hermes).
(2) Battos Libya'nn Kyrene kentinin kuru
cusu saylr. Asl ad, Aristoteles ya da Aristaios imi de kekeme olduu iin Battos denmi
ona. Ama tarihi Herodotos'a gre Battos
Libya dilinde "kral" demekmi. Pausanias
Battos'un Kyrene'yi kurduktan sonra, dz
gn konumaya baladn anlatr.
Baukis. Bkz. Philemon.
Bebryk'ler. Anadolu'nun Bithynia blge
sinde yaayan bir boy (Amykos).
Bellerophontes. Bellerophontes efsanesi
bugn de yaar bizim iin. Ate nasl yanar,
alev nasl kzllk saarsa yle yaar. Mavi yol
culukta geceyi korsanlar yata Ceneviz kr
fezinde geirdikten sonra, gemimiz masmavi
bir denizin yarlarla kesilmi koyu yeil kylar
boyunca gide gide Olympos kentine varr.
ral derler bugn oraya. Alacal talar s
tnde gmbrdeyen bir ayn denize dkl
d bu lahitler kentinin n ak bir kumsal
dr, ard da girift allklarla ykselen koca bir
da. te bu dada ate yanar, toprak yer yer

BtLLtKumurN to
gazlar sap kendiliinden tutuur. Yanar Ta
dedikleri bu yer Lykia'nn en eski, en gzel
efsanesini bugn de canlandrr. Bu efsaneyi
Homeros'un azndan duyalm: lyada'nn
VI. blmnde Yunanistan'k Diomedes'le
Anadolu'lu Glaukos arprken savaa ara
verip soylarn soracak olurlar birbirlerine,
Glaukos'un anlatt yk Lykia'nn en nem
li efsanesini dile getirmekle kalmaz, iki d
man savay konuk ve dost olarak da birle
tirir (l. VI. 152-211):
At besleyen Argos'un bir bucanda Ephyre
li uardr,

Aiolos olu Sisyphos yaard orada,

insanlarn en kurnazyd o,
bir olu oldu, Glaukos'tu adi;
Bellerophontes dodu ondan sonra,
Glaukos'un kusursuz olu.
Erkeklik, gzellik balad tanrlar ona.
Ama Proitos geirdi gnlnden kt eyler,
kendisi ondan ok daha glyd,
srd onu Argos'lular arasndan;
Zeus almt Bellerophontes'I
Proitos'un eli altna.
Tanrsal Anteia, Proitos'un kars, yanp
tutuuyordu,
Belterophontes'le, diyordu, gizlice bir
sarma dola olsam,
ama birazck olsun kandramad onu,
o sra akl bandayd Bellerophontes'in.
Kadn bir yalan att kral Proitos'a, dedi ki:
"Bellerophontes'i ldrmezsen lanet sana,
o benim zorla koynuma girmek istedi".
Byle dedi o, kral birden fke kaplad.
Ama sayg besliyordu yreinde,
Bellerophontes'e kyamad.
Gnderdi onu Lykia'ya,
Eline uursuz iaretler verdi,
st ste katlanan bir levhaya
yazd bir sr lm yazlar.
Kaynatasna gstermesini buyurdu,
bylece yok olacakt o.
Bellerophontes tanrlarn eliyle vard oraya.
Gelince Lykia'ya, Ksanthos nehrine,
yaygn Lykia'nn kral onu sayd.
Arlad onu tam dokuz gn,
dokuz tane kz kurban etti.
Gl parmakl afak grnnce onuncu
gn.
Bellerophontes'e sordu,
damadmdan getirdiin iaret hani? dedi.
Alr almaz damadnn iaretini,
buyurdu nce azgn Khimaira'y
ldrmesini;

tanr soyundand o, insan deildi.

n aslan, arkas ylan, ortas keiydi,
yalml nefesiyle kt soluyordu.
Bellerophontes uydu tanrlarn isteine,
onu bir anda yere serdi.
arpt sonra nl Solymo'larla.
Girdii savalarn bu en etiniydi.
Erkek gibi Amazon'lar ldrd sonra. ,
Dnnde kral ona zorlu bir tuzak kurdu:
Yaygn Lykia'dan en iyi yiitleri
seti gnderdi pusuya,
ama onlar bir daha dnmediler evlerine,
kusursuz Bellerophontes ldrmt
hepsini.
Kral da anlad onun tanr soyundan
olduunu,
alkoydu orada, verdi kzn,
btn krallk onurlarn blt
Lykia'llar da ayrdlar bahelik, budaylk
bir tarla,
ayrdlar en byk, en gzel bir topra.
Kars ocuk dourdu bilgili
Bellerophontes'e:
Isandros, Hippolokhos, Laodamela.
Akll Zeus, koynuna girdi Laodameia'nn.
Laodamela, dourdu tanrya denk tun
silahl Sarpedon'u.
Ama bir gn tanrlar tiksindi
Bellerophontes'ten,
Aleion ovasnda kald o tek bana,
insan urandan uzakta yedi kendi
kendini.
Savaa doymayan Ares ldrd olu
sandros'u,
arprken nl Solymo'larla.
Kzd dizginleri altn kakmal Artemis,
ald Laodameia'nn cann.
Hippolokhos da baba oldu bana,
ben vnrm onun olu olduum iin.
Troya'ya gnderdi beni o,
sk sk salk verdi bana:
Hep yiite dveyim,
stn olaym bakalarndan,
utandrmayaym atalarmn soyunu,
onlar ki Ephyra'da, yaygn Lykia'da
en iyi, en nl kiilerdi.
vnrm ite, bu soydan, bu kandan
olmakla.
Bu paradan rendiimize gre, Bellero
phontes Korinthos (Ephyra Korinthos'un es
ki addr) kral ailesinden ve nl Sisyphos'un
torunudur (Tab. 25). Ne var ki Glaukos Bellerophontes'in "lml" babasdr, yiit aslnda
Poseidon'un dlndendir. Tanrsal nitelikleri
de oradan gelme. Homeros'un bize akla-

madg Bellerophontes'in ad ve niin Tiryns

kral Proitos'un yanna snddr. Bellerophontes Belleros'u ldren demek. Birok yi
itler gibi Bellerophontes de kaza ile adam
ldrm, ldrd bu Belleros'un kim oldu
u da pek bilinmiyor, ne var ki bu yzden yur
dundan ayrlp kendisini suundan arndra
cak birinin yanna gitmesi gerekiyor. Bu
adam da Proitos'tur. Anteia kocasna Bellerophontes'i sulaynca, Proitos konuunu
kendi eliyle cezalandrmaktan ekinir ve onun
iindir ki eline katlanm tabletler, yani bir
mektup verip kaynatas lobates'e gnderir.
Lykia kral da konukluk kurallarna saygldr
ve ancak zorunlu kald zaman ar ilere ko
ar Bellerophontes'i. Yiidin az ate saan
Khimaira'y nasl ldrd Homeros'ta anla
tlmamtr. Hesiodos'a gre (Theog. 324):
Pegaros hakkndan geldi bu Khimaira'nn
koca yiit Bellerophontes'le birlikte.
Bir anlatma gre, yiit kanatl at Korinthos'ta bir emede su ierken bulmu, sar
sna binip doru Khimaira'y ldrmeye git
mi onunla (Pegasos). Bellerophontes'in tan
rlarn fkesine uramasnn nedeni yle
aklanr: Gurura kaplan yiit kanatl atnn
srtnda Olympos'a kadar ykselmek istemi,
Zeus da kzarak atm onu gkten aa yer
yzne. Dt Aleion ovas da Kilikya'da
bir blgedir. Bellerophontes'in kz Laodameia, lyada'da Lykia'llarn banda savaan Ze
us olu Sarpedon'un anasdr (Proitos, Ante
ia, Khimaira, Sarpedon).
Bellona. Romallarn sava tanras olarak
simgelendirdikleri Bellona (Lat. Bellum sava
demek) zamanla Yunanllarn Enyo tanrasyla bir tutulmutur. Mars'n ei olarak da
gsterilir. Bir sava arabasnda, elinde bir k
l, bir karg ya da yanan bir ra ile canlan
drlr, korku saan baklaryla Furia'lar an
drr (Furia).
Bellos. Libya adl nympha'nn tanrl Pseidon'dan dourduu ikiz kardelerden biri
(Tab. 10). teki Agenor'dur. Agenor Suri
ye'ye yerleii halde, Belos Msr'da kalm
ve Nil rmann kz Ankhihoe ile evlenmi;
Aigyptos'Ia Danaos adl ikiz ocuklar olmu
(Algyptos, Danaos).

Bendis. Trakya'llarn ay tanras. Klt,

Perikles zamannda Atina'ya yaylmt.
Berckynthia. Ana tanra Kybele'nin ek
adlarndan biri. Berekynthes Phrygia'da otu
ran bir boya verilen isimdir (Kybele).
Bia. G, kuvvet anlamna gelen Kratos'la
zor, zorbalk, iddet anlamna gelen Bia (ya
da Bie) tanr ve kral yetkilerini simgeleyen bi
rer kavramdr. Hesiodos bunlarn douunu
yle anlatr (Theog. 383 vd.):
Okeanos kz Styks Pallas'la seviti,
Zetos'la Nike'yi dourdu, gzel topuklu,
Sonra Kratos'la Bie'yl, o yaman ocuklar;
Zeus nerede oturursa, onlar oradadr,
Zeus nerede yrrse, ardndadr onlar,
ayrlmazlar gmbrtl Zeus'tan.
Kratos'la Bie Aiskhylos'un "Zincire Vurul
mu Prometheus" tragedyasnda nemli bir
rol oynarlar: Oyunun banda Prometheus'u
kollarndan tutarak Kafkas dana srklerler
ve arkalarndan gelen Hephaistos Zeus'a ba
kaldran insansever tanry bir kayaya mhlar.
Bu sahnede Bie sessiz bir kii olarak bulunur.
Hephaistos'la konumay Kratos yapar (Kratos).
Bias. Khin Melampus'un kardei, onun se
rvenlerine katlr (Melampus).
Biton. Kydippe'nin olu, Kleobis'in kardei
(Kleobis).
Bona Dea. "yi tanra" anlamna gelen es
ki bir Latium tanras. Klt kr tanrs Faunus'Ia ilgilidir. Bu tanrnn kz ya da kars sa
ylan Bona Dea'nn Roma'da Aventinus te
pesinde bir tapna vard, orada belli gnler
de gizli ayinler yaplr, bunlara yalnz kadnlar
katlrd (Faunus).
Bona Fides. Verilen sz ve iilen and
simgeleyen tanra, Roma tanrlar arasnda
ok eskiden beri yer alan bu kavramsal yal
ln Palatinus tepesinde bir tapna vard.
Orada bulunan resmi dnya kadar yal bir
kocakar olarak gsterilir ve rahipleri de ii
len and simgelemek zere ellerine beyaz
bezler sararlard. Bona Fides, Roma'llarn,
adna yemin ettikleri Dius Fidius'un dii kar
ldr.

Boreas. Ad Trkeye poyraz diye geen

kuzey rzgr, esi ynne gre bugn bizim
yldz dediimiz yele karlktr. Hesiodos'a
gre, afak tanrann olu olan Boreas, Notos ve Zephyros'un kardeidir. airler Boreas' kara bulutlarla gkten saanak saanak
kopan ve engin dalgalarla denizi allak bullak
eden azgn bir yel, buz gibi esen bir kasrga
olarak nitelerler. Odysseia'da nemli bir rol
oynayan Boreas kimi zaman da arkadan p
fr pfr esince, gemicileri dosdoru eree
ulatran gzelim bir yel saylr (Rzgrlar).
Efsaneye gre, Boreas Trakya'da oturan
gr sakall, engin kanatl, gl kuvvetli bir
yaratkm. Titanlar soyundan olduu iin,
onlar gibi sert, dizginsiz ve azgnm. Bir gn
Atina kral Erekhtheus'un kz Oreithya'y ar
kadalaryla rmak kysnda oynarken gr
m, ona vurulmu ve tozu dumana katarak
stne yrm, onu kzl kanatlaryla sard
gibi doru souk Trakya'ya karm ve Kalais ile Zetes'e gebe brakm. Boreas bir at kl
na girerek Erikhthonis'in ksraklarna am
ve on iki tay retmi, bu taylar yle hafif, y
le evikmi ki, buday tarlalar stnden ge
erken baaklar eilmez ve denizin stnden
en ufak bir krk yapmadan uarm.
Brankhos-Brankhosoullar. Brankhos'
un kiilii ve efsanesi, Didyma'da kurulmu
Apollon tapna ve bilicilik merkezinin n
n ve yaygnln salamak iin uydurulmu
tur.
Brankhos Miletos'lu bir delikanlym. Ana
s onu dourmadan nce bir d grm: G
ne nlar azndan, boazndan girip karn
na varyor ve bedenini dolatktan sonra g
beinden kyormu. Bu d hayra yoran
biliciler doan ocua "Brankhos" yani bo
az adn vermiler. Brankhos ok gzel bir
delikanl olarak yetimi, ovada srlerini ot
latrken bir gn tanr Apollon onu grm ve
sevmi, bilicilik yetisini balam ona. Mile
tos'un gneyinde kurduu tapnakta bu usta
lndan faydaland gibi, soyu sopu da
Brankhidai, yani Brankhosogullar adyla fal
cl srdrmler. Didyma Yunanistan'da
Delfi'ye rakip bir bilicilik merkezi olmu. Ta
rihi Herodotos, Lydia kral Kroisos'un Del
fi'ye verdii kadar bol ve zengin armaanlar

Didyma'ya da baladn syler. Tapnak o

kadar zenginmi ki, Milet Pers savalarna gi
riecekken, Didyma'nn hazinesiyle bir do
nanma kurmay dnm.
Karadeniz'den Msr'a kadar doksana yakn
smrge kuran Miletos ilek bir liman, bolluk
iinde yaayan bir ehirdi. Milet'ten Didy
ma'nn liman Panormos'a gemiyle - karayo
lu yokmu o zaman - oradan da kutsal yol
boyunca Didyma'ya fal baktrmaya gelen
devlet adamlar, iadamlar bilicileri elbette ki
memnun ediyorlard, ama her mterinin
nabzna gre erbet vermek, yani faln arzu
lad sonuca yneltmek de biliciye den g
revdi. Kolay i deildi bu. Nitekim Lade yenil
gisiyle Milet, Pers'lerin eline dnce, ehir
de ne kadar erkek varsa hepsi ldrlp, ka
dnlar ve ocuklar klelie srklenince, Di
dyma tapna da yamaya uram. Bran
khosogullar bu durumda Pers kralyla anla
may yeg grm olacaklar ki, tapnak hazi
nesini ve daha nemlisi, Apollon'un dev hey
kelini Serhas'a verip onunla birlikte ran'n
Susa ehrine gmler. Bir gn skender'in
kagelecegini bilememi Brankhosogullar.
ssos savandan sonra Byk skender'in ilk
ii Miletos'a gelmek olmu. Emeli, Anado
lu'da Yunan uygarln kalkndrmakt. on
ehirlerinin cn alacakt. Bu amala Milet'te kalm ne kadar Brankhosoglu varsa
hepsini kesmi. in tuhaf, Milet'in bana
gelecek ykm Delfi bilicileri nceden haber
vermiti, hem Milet'lilerin kendilerine deil
de, Argos ehrinin geleceini renmeye ge
len Argos'lulara. Tarihilerin bize saklad
aadaki dizelerden - kehanetler her zaman
heksametron dizeleriyle dile getirilirdi - fk
ran sevin Delfi'nin Anadolu'daki zengin ra
kibi Didyma'y ne kadar kskandn belli et
miyor mu?
Ve o gn, Miletos, ite o gn, sen ey kt
dzenli kent,
bereketli bir av olacaksn dmanlara,
bir len sofras sr sr insanlara!
Sal, sakall savalarn
ayaklarm ykayacak kadnlarn.
Ve senin de, ey Didyma,
yabanclar el koyacak tapmana.
Pers savalanndan sonra yeni batan kum
lan Didyma tapna Roma imparatorluu za-

manna kadar nemini srdrm ve orta

ada bir depremle ykldktan sonra dev ka
lntlar bugne kadar korunabilmitir (Didyma, Didymeion).
Briareus. Uranos'la Gaia'nn yzer kollu ve
ellier bal dev oullarndan biri, Kottos'la
Gyes'in kardei (Tab. 2), (Yz Kollular).
Briseis. Akhilleus'un Ege blgesine yapt
apulculuk seferlerinden getirdii en deerli
tutsak Briseis'tir. Asl ad Hippodameia olan
Briseis Lyrnessos'a Apollon rahibi Brises'in
kzdr. Brises'le, Khryse'nin Apollon rahibi
Khryses kardetirler. Briseis evli barkl bir ka
dnd, AkhiUeus kocasn ldrdkten sonra
ele geirir onu. Briseis de acsna katlanr,
nk yklan yuvasna, yanan ehrine alar
ken, Akhilleus'un temiz yrekli arkada Patroklos onu tatl szlerle avutmu, Akhilleus'a
kar olacana sz vermiti. Akhilleus'un ba
rakasnda sessiz, sedasz yaamaktadr ki, g
nn birinde Akhilleus'la Agamemnon arasn
da kopan kavga altst eder hayatn. Apollon
tanrnn fkesini ve salgn nlemek iin
Khryseis'i babasna geri vermeye raz olunca
Agamemnon yle konuur (l. I, 183 vd.):
Phoibos Apollon istiyorsa Khryseis'i ille de,
u gemimle, yoldalarmla gndereceim
onu.
Ama barakandan alacam kendim gelip
senin onur payn, gzel yanakl Briseis'i.
Senden ne gl olduumu o zaman anla,
gr.
Korksun boy lmekten, ibret alsn
kim benimle eit grmek isterse kendini.
AkhiUeus bu szlere ok fkelenir, klcn
knndan karmak, Agamemnon'un stne
yrmek zeredir ki, tanra Athena elini tu
tar. AkhiUeus da krallar kralna svp saydk
tan sonra, bir daha ne olursa olsun savaa
katlmamaya ant iip adrna ekilir. Bu ara
da Agamemnon, Khryses'i bir gemiye bindi
rip, babasna gnderir, tanr Apollon'un f
kesini yattrmak iin yz sgrlk kurbanlar
kestirir. Ama bununla da kalmaz, iki haberci
sini Akhilleus'un adnna yollar ve kadn al
drr.
Akhilleus'un dilei zerine anas Thetis gi
der, Zeus'tan yalvarr Akhilleus savaa katl

madka Akha'lara zaferi vermesin diye. Zeus szn tutar, yle ki, Agamemnon bile
yaptna piman olur ve Akhilleus'la bar
mak iin eliler gnderir ona. Birok arma
anlarla birlikte Briseis'i geri vereceini, za
ten o kadna hi dokunmadn syletir. Ak
hiUeus gene de yumuamaz (l. IX, 336 vd.).
Patroklos ld gn Briseis, Akhilleus'un
yanna dner. ki sevgiliyi lnn stnde a
lar grrz. Sonra lyada'da pek sz ge
mez Briseis'in. Yalnz son blmde AkhiUeus
insanlk duygularna uyarak Hektor'un ls
n babas Priamos'a verdikten sonra, gece
deine uzannca, uruna ok ac ektii ka
rs Briseis de gelir, yanna yatar.
Homeros'tan sonraki yklerde Briseis
uzun boylu, esmer, kaln kal, parlak bakl
bir kadn olarak tanmlanr. AkhiUeus ldk
ten sonra, ona son grevleri Briseis yapm
(Khryseis, AkhiUeus).
Brises. Lyrnessos'ta Apollon tanrnn rahi
bi, Briseis'in babas. AkhiUeus kentini yama
edip kzn gtrnce Brises canna kym
(Briseis).
Britomartis. Zeus'un kz olduu sylenen
bir Girit tanras. Ad "atl bakire" anlamna
gelen Britomartis Girit'in Gortyn ehrinde
Artemis alayna katlrm. Kral Minos ona
vurulup peine taklm ve dokuz ay sresince
kovalam kz Girit'in dalarnda, ovalarnda.
Sonunda yakalanacan gren Britomartis
kendini denize atm, ama bir balk ana
taklp kurtulmu. Bu yzden de ona Diktynna, yani adan kma kz ad verilmi.
Artemis gibi o da avc klnda, kpeklerle
dada, bayrda yalnz bana dolar ve erkek
lerden kaar bir kz tanra olarak canlandr
lr (A rtemis).,
Bromios. Tanr Dionysos'a taklm bir ad.
"Gmbrtl" anlamna gelen bu ek ad tanr
ya yldrmlar arasnda doduu iin verilmi
olacak (Dionysos).
Brontes. Uranos (gk) ile Gaia'nn (toprak)
birlemesinden doan tek gzl devlerden bi
ri (Tab. 2). Ad "grleyen" anlamna gelen
Brontes Zeus'a gk grltsn armaan
eden Kyklops olsa gerek (Kyklops).

Busiris. Yunan efsanesine gre, Busiris ok

zalim bir Msr kraldr. yle insafsz bir zorba
imi ki, Nil blgesine yerlemi deniz tanr
Proteus bile ondan kamak zorunda kalm.
Busiris Bat kzlarn karmak iin bir haydut
etesi kurmu, altn elmalar almaya gittii
zaman Herakles bu eteye rastlam ve hay
dutlarn hepsini ldrm. Gnn birinde M
sr'da ktlk olmu. Busiris Kbrs'tan gelme
Phrasios adl bir biliciye ne yapmak gerektii
ni sormu, bilici de demi ki, ylda bir Zeus'un fkesini yattrmak iin, ona bir insan
kurban kesmeli. Busiris de ie hemen Phrasios'u kurban etmekle balam. Herakles M
sr'a uraynca, Busiris onun bana iek e
lenkleri koymu, kutsal sarglarla sarm kol
larn ve sunaa gtrp kurban etmek iste
mi. Ama yiit sarglar zerek, Busiris'i de,
olunu da, orada kim var, kim yok herkesi l
drm.
Bir anlatma gre, Busiris Poseidon'un ogluymu ve onu Msr tahtna dnya seferine
kan Osiris oturtmu. Belki Busiris Osiris
adnn bozulmu bir biimidir.
Byblis. Miletos'un kzym Byblis, Miletos'un kz olmakla da Apollon'un torunu.
Anasnn kim olduu konusunda sylentiler
eitli, en akla yakn u: Anas Maiandros,
yani Bykmenderes rmann kz Kyane'dir. Masmavi, koyu mavi anlamna gelen
Kyane, bir rmak kz iin gzel bir ad. Ama
Byblis'in serveni ac: Bir ikiz kardei var
Kaunos adnda. Byblis ikizini yle sever, yle
beenirmi ki, doyamazm okamaya, p
meye. Bu sevginin karde sevgisinden te bir
ey olduunun nasl farkna vardn uzun
uzadya anlatyor bize Ovidius (Met. 451 vd.).
Byblis anlar sevgisinin dogad olduunu, ge
ne de dayanamaz, bir mektupla bildirir akn
Kaunos'a. O da fkeyle, tiksintiyle knar bu
ak, ikizini bir daha grmemek iin kaar
yurdu Miletos'tan, gider, gider de Karia ile

Lykia snrnda Kaunos kentini kurar. Byblis

ldrr, o da der yollara, deli gibi dolar
Anadolu'yu boydan boya, rahat bulamaz hi
bir yerde. Sonunda yksek bir kayadan aa
ya atar kendini, ama nympha'lar acr ona, k
z bir pnara evirirler, pnar Byblis'in ala
yan gzyalar gibi akar durur. Bu Ovidius'un
anlatm.
Baka bir anlatm ii tersine eviriyor: Do
gad aka kaplan Byblis deil, Kaunos'mu.
Kaunos bu yzden srlm, Byblis de bu
yzden ldrm ve asm kendini. Adn iki
kente vermiler: Biri Karia'da Byblis, teki
Fenike'de Byblos.
Bu ykleri anlatanlar Kaunos ehrini gr
memilerdi herhalde, yoksa yknn sonunu
bambaka biimde getirirlerdi: Eski Kaunos
ehrinin (bugnk Kyceiz Dalyan'nn)
nnde gz alabildiine uzanan ve ancak
oralar iyi bilen gemicilerin armadan aa
bildikleri bir sazlk vardr. Bu bataklk nasl
meydana geldi belli, Ege kylarndaki btn
limanlar gibi bir rman tad millerle dol
mutur, ama air gryle bu yol yol bat<
gn Byblis'in tkenmez gzyalaryla meyda
na geldii dnlemez mi? (Kaunos).
Byzas. Bizans'n kurucusu Byzas, tanr Poseidon'la Keroessa'nn oludur. Keroessa da
Zeus'un o'dan olan bir kz. o onu Bizans'a
yakn bir yerde dnyaya getirmiti. Olu da
ehri orada kurmu ve Apollon ve Poseidon
tanrlardan yardm grerek surlarla evirmi
ti. Gnn birinde Trakya kral Haimos ehre
saldrnca, Byzas onu teke tek savata yenmi
ve Trakya'nn iine kadar kovalam. Kral
yokken de Bizans skitlerin saldrsna ura
m, kuatlm boydan boya. Bu kez de
Byzas'm kars Phidaleia kurtarm ehri:
br kadnlarla birlik olup sryle ylan at
mlar dman kararghna, bylece ekilme
lerini salamlar.

c
Cacus. Vulcanus'un olu, az ate saan
bal dev. Aventinus tepesinin bir maarasn
da oturup komu blgeleri yama ediyormu.
Herakles Geyoneus'u ldrp srlarna el
koyduktan sonra talya'ya gelince, Tiber neh
rinin kysnda uzanm, kestiriyormu. Yiit
uyurken, Cacus gelmi, birka hayvann ar
m, iz brakmamak iin de srlar kuyrukla
rndan ekerek geri geri gtrm. Herakles
uyannca iin farkna varm. Maaradaki
hayvanlarn brmesinden, ya da baka bir
anlatma gre, kz kardeinin Cacus'u ele
vermesinden, Herakles maaraya girmi ve
ate alev saan Cacus'u boazlam.
CamUla. Vergilius'un Aeneis destannda an
latlan Camilla efsanesi talya'nn halk masal
larndan esinlenmi olsa gerek. Camilla
Volsk'lar kral Metabus'un kzym. Dmanlarnca tahtndan kovulan Metabus bebek
yata olan kzn alarak kayormu ki, Latij
um'da kk bir rman kenarna gelmiler.
Dman da arkalarnda ha yetiti ha yetie
cek. Metabus ocuu kaln kargsnn ucuna
balayp kar kyya atmay dnd, ama
Diana'ya yakararak, bu ii baarrsa kzn
ona adamaya sz verdi. Camilla'y attktan
sonra kendi de yzerek gemi rma. kisi
de kurtulmular. Krlarda byyen Camilla
gl kuvvetli bir gen kz olup Yunan Ama
zon'lar gibi avc ve sava olarak yetimi ve

Aeneas'a kar kahramanca savatktan son

ra ldrlm.
Carna. Roma'nn kurulduu krsal blgede
yaayan bir nympha. Roma'llar Augustus a
na kadar Carna'ya kutsal bir ormanda tapnrlard. Efsanesi yledir: Kz olan kz olan
Carna, gnn avlanmakla geirir, yanma er
kek yaklatrmazm. Bir gnll kt m,
onu peinden ormana srkler, yolunu artrm. Bir gn iki yzl tanr anus taklm
peine ve sakland kayann arkasnda onu
yakalayarak bozmu kzln. Karlk olarak
da tanrsal bir g vermi ona: Evlerden her
trl uursuzluu defeder, zellikle yeni do
mu bebekleri beikte kanlarn emen kular
dan korurmu.
Ccrcs. Yunan bereket tanras Demeter'in
Latince karl. "Topraktan bitmek" anlam
na gelen bir kkten tremi olan Ceres ad
Latin'lerin de bu eit bir tanrsal varla ok
eskiden beri tapndklarn gsteriyorsa da,
Yunanistan'dan gelme tanra onun izlerini
silmitir. Efsaneye gre, Etrsk'ler yeni kurul
mu olan Roma cumhuriyetine saldrnca,
ehirde ktlk ba gstermi, Roma'llar da
Sibylla kitaplarna dannca, Demeter ve Dionysos kltnn Roma'ya alnmas gerektiini
renmiler. .. 496 ylnda bu i olmu ve
Ceres tapna Aventinus tepesine kurulmu
(Demeter).
Cupido. Yunan ak tanrs Eros'un Latince
karl. Ad, arzu anlamna gelir (Eros).

D
Daidalos. Kekrops, yani Attika'nn kral so
yundan gelme olduu syleyen Atina'l sanat
. "Ustaca ilenmi ya da ileyen" anlamna
gelen ad, eli her sanata yatkn olduu iin
kendisine verilmi. Gerekten de Daidalos
hem mimar, hem heykeltra, hem de her
trl mekanik aralar yapan ve Platon'un
Menon adl diyalogunda sz geen canl
heykelleri (Men. 97d) bile meydana getiren
ok ynl bir yaratcdr. Atina'daki iliinde
yeeni Talos'la birlikte alrm. Ne var ki
gnn birinde Talos l bir ylann dilerin
den esinlenerek testereyi icat etmi, bunu fe
na kskanan Daidalos ran Akropol'den
aa atarak ldrm. Davaya bakan Areopagos mahkemesi de Daidalos'u srgne
mahkm etmi. Usta sanat Girit'e gidip
kral Minos'un emrine girmi ve onun in tr
l iler grm: Bir boaya k olan Paslphae'ye iine girebilecei tahtadan bir inek
yapm (Pasiphae), Minotauros'u barndra
cak Labyrinthos'u kurmu, Theseus'un bura
ya girip kmas iin de Ariadne'ye bir yumak
iplik kullamas fikrini vermi. Theseus'un ba
arsnda Daidalos'un parma olduunu
renince Minos ok kzm ve ustasn olu
karos'la birlikte Labyrinthos'a kapatm.
Ama Daidalos oradan kmak aresini de bul
mu: karos'la kendisine birer ift kanat yap
m, ikisi de bylece uup gitmiler. Ikaros
babasnn szn dinlemedii iin denize d
t halde, (karos) babas sa salim Sicil
ya'nn Cumae ehrine inmi ve kral Kokalos'un yannda saklanm. Daidalos'u Sicil
ya'ya kadar kovalayan ve sonunda da bulan
Minos gene usta sanatnn uydurduu bir
dzenle ldrldkten sonra, Daidalos Kokalos'a olan kran borcunu ona birbirinden
gzel yaplar yapmakla demi.
Daktyl'ler. "Daktylos" Yunanca parmak
dernektir. Mitolojide ise bu adla anlan ve sa
ys deiik olan birtakm cinlerin sz geer.
Daktyloi, yani parmak cinleri okluk da'l di
ye vasflandrlp Girit'li Zeus, anas Rhea, ya
da Phrygia'l tanra Kybele'yle ilikili olarak

gsterilirler. Efsaneye gre, Daktyl'ler beltir

ve doular yle olmutur.- Tanra Rhea,
Girit'in Diktys maarasnda Zeus'u dour
mak iin sanc ekerken, ellerini topraa da
yayarak knm ve topraktan doum sancla
rn hafifletecek g alm. Sa elinin toprak
stnde brakt izden be cin douvermi,
bunlar tepeden trnaa silahl olarak km
lar ortaya ve kar kmaz da yeni doan Ze
us tanrnn erefine hora tepmeye balam
lar. Daktyller sonralar tanra Kybele'nin hiz
metine girerek, onun kltnde rol oynam
lar. Kaynaklarda bu cinler eitli alanlarda ya
rarl olarak gsterilirler: Kureta'lar ya da
Korybant'lar gibi batanr ve anasnn tapm
ve gizemlerinde grltl rakslaryla yer alr
lar, ayrca, adlarndan da belli olduu gibi
elilerinde yaratc olurlar; Daktyl'ler bir efsa
neye gre madenlerin ve maden ilemecilii
nin buluculardr, bunun tesinde de, ok
nemli bir r aarak "heksametron" deni
len vezni kurmu olmakla n salmlardr. Bi
lindii gibi, alt ll destan vezni Homeros'un lyada ve Odysseia'snda kullanlmakla
Yunan iirinin douuna yol amtr, bu vezinse daktylos denilen bir uzun, ki ksa heceli
ayak, yani llerden meydana gelir. Bu vez
ne parmak vezni denmesi parmaklardaki bir
uzun ve iki ksa boumdan ileri gelmektedir.
Ne var ki Ege'de meydana geldii apak an
lalan ve Yunan dilinin yapsna pek de uy
gun olmad gzle grlen bu vezin efsane
den de, arkeolojik buluntulardan da anlald
gibi Ana Tanra kltyle sk skya baly
d. Elin en ilkel insanlarda da by arac ola
rak ne byk bir deer tad teden beri bi
linirdi, ama atalhyk'te meydana karlan
fresklerden bu simgenin ne kadar geriye gitti
i, eski ta an bulduu grlmtr. Bu
inan ve simgesi kesintisiz bir evrimle Phrygi
a'l Kybele ve Efes'li Artemis kltne gelmi
ve orada hem tapmn temeli olan raks ve
mziin doup gelimesine, hem de dnyada
r aacak bir iir lsnn yaratmna yol
am olabilir. Halikarnas Balks'nn birok
eserlerinde nerdii bu gr bugne bugn
bsbtn kantlanm deilse de, din tarihine
de, yazn tarihine de k tutacak bir bulu
olarak deerlendirilebilir. Buluun doruluu
nu pekletiren kantlardan biri de bu vezinde

u t\r IN :3
Ben ne bir dal ne bir obanm
Oklarndan saknlmaz tanrym
Koca Zeus'tur babam
Gemii, bugn, gelecei
Benimle bildi herkes, benimle bilir
Saz tellerine ben verdim seslerini
ilalar yaptm yabanl otlardan
Ama bana are deil imdi hibiri
Kimden kayorsun yle sen
Asl sensin benim avcm
Beni sen vurdun can evimden".
Tavan kouyor, durmadan kouyordu
Ardnda av kpei ter iinde
Boynunu uzatm, yetimek zere
Birinde umut vard, birinde korku
Tavan ensesinde nefesler duyuyordu
nk k gibi saran tanry
Sevinin kanatlaryd.
Gc kalmamt artk Defne'nin
Koamyordu kaamyordu
Sapsar, yalvard babasna
Pene'nin sular stnde gezdirip gzlerini
"Cezasn ekiyorum gzelliimin
Irmaklarn gc de sen gibi tanrsalsa
Ne yap yap deitir beni
Baka bir biime koy baba".
Yalvarmas daha bitmemiti ki
Bir geveklik sard her yerini
rtld gs yaprakla
Kollar, salar dal oluverdi.
Avc kollarna ald zaman
Kalbi arpyordu Defne'nin
Taze yapraklarn altndan.
Yazk dedi tanr ok yazk
Saramadan yitirdim seni
Bari benim aacm ol da
Yapraklarn elenk olsun kahramanlara
Ezgilerde, trklerde anlsn bundan sonra
Yan yana adlarmz
Yazk dedi tanr ok yazk.
Daphnis. ldkten sonra tannlatrlan Si
cilyal srtma. oban iirinin kurucusu sa
yld iin, Theokritos da, Vergilius da onun
adna iirler yazdklar gibi, Daphnis adn bu
trn bir simgesi olarak da kullanrlar. yk
s udur: Daphnis tanr Hermes'le bir
nympha'nn ogluymu. Doar domaz anas
onu defne aalarndan bir korulua brak
m, periler de alp bytmler, oban ola
rak yetitirmiler. Daphnis yle gzel, yle
yakklym ki, nympha'lar da, kr tanrlar
da tutkunmu ona. Pan Daphnis'e kaval al
w>

Srlerini otlatrken Daphnis ya kaval alar,

ya da kendi uydurduu trkleri agrrm.
Ama gen yanda canna kym. Nedeni de
u: Daphnis Nomia adl bir oban kzyla seviirmi. Nomla'ya mr olduka sadk kalaca
na sz vermi, ama kral kz gzel oban
bir gece sarho edip batan karm, yatm
onunla. fkeye kaplan Nomia sevgilisinin iki
gzn kr etmi. Daphnis de bir sr doku
nakl yas trkleri arr, gzel dnyay gre
mediine bir trl katlanamazmt. yle ki,
sonunda bir uuruma atm kendini ve l
m. Sylentiye gre, babas Hermes bir ka
yaya ya da bir pnara dndrm onu. Her
yl bu pnarn nnde sunular sunulurmu bu
oban tanrya.
Vergilius'un Beinci Srtma trksnde
iki oban Mopsus'la Menalcas yle anarlar
Daphnis'i (an yaynlar, 1. Z. Eyuboglu evi
risi):
Yok olmu artk Daphnis, nympha'lar
Onun yrekler acs lmne alamlar,
Bir tek gdc bile o ac gnlerde
Srmemi boalarn rmaklara,
Souk sulara, ey Daphnis.
Evet, o gnler rmaktan ne bir yudum su
ien,
Ne de bir tutam ot yiyen sr olmu
Otlaklardan.
Ey Daphnis, inlemi o gn senin lmne
Afrika'nn aslanlar bile.
Dardanos. Atlas'n kz Elektra ile Zeus'un
olu (Tab. 16). Dardanos Samothrake (Semendirek) adasnda kardei lasion'la birlikte
yaarm, ama lasion lp aday da su basn
ca, bir sal stnde karki kyya, yani Anado
lu toprana gmek zorunda kalm. Orada
kral olan Teuker iyi karlam onu. Teuker
blgenin en byk rma Skamandros'la en
byk da daia'nn ogluymu. Dardanos'a
Teuker kz Batieia'y vermi ve ldkten son
ra da tahtn. Dardanos kendi adn tayan
bir ehir kurmu - bugn anakkale'nin bi
raz tesinde Troya yolunda Dardanos tepesi
diye bu tepe gsterilir - ve lkeye kral olduk
tan sonra btn blgeye Dardanos ad veril
mi. Dardanos bylece Troya kral soyunun
atas olmutur. Ayrca Samothrake'den Kabir'ler (Kabirler) myster'lerini, giderek Kybele kltn Phrygia'ya getirmi olduu syle-

nir. Pallas heykeli olan Palladion'u Arkadya'dan alarak Troya'ya yerletiren de oy

mu derler. Dardanos soyunun gelimesi lyada'da Aineias'n azndan yle anlatlr (l.
XX, 215 vd.):
Bulut deviren Zeus ilkin baba oldu
Dardanos'a,
Dardanos kurdu Dardanie'yi,
O zamanlar kutsal tlyon yoktu,
lml insanlarn byk ehri
yoktu ovada.
Dardanos'lular okpmarl lda'nm
eteklerinde otururdu.
Dardanos'tan Erikhtonios dodu,
kral oldu,
en varlkl adam oldu lml insanlarn.
On bin ksra otlard ayrlarda,
sevinirlerdi krpe taylarna bakp.
Boreas, otlarken grd onlar, vuruldu,
bir at oldu kara yeleli, bindi ksraklara,
ksraklar gebe kald on iki tay dourdular,
taylar bereketli tarlada hoplayp zpladlar,
kotular baaklarn tepesinde, baaklara
dokunmadlar,
drt dndler denizin engin srtnda,
alacal kpkler stnde drt dndler.
Erikhtonios'tan Tros dodu, Troya'ltlarn
kral.
Kusursuz olu oldu Tros'un da:
llos, Assarakos, tanrya denk Ganymedes.
En gzeliydi Ganymedes lml insanlarn,
tanrlar kard onu Olympos'a,
Zeus'a arap sunan olsun diye,
dediler gzelliiyle yaasn tanrlar
arasnda,
llos'un olu kusursuz Laomedon'du.
Tithonos'la Priamos dodu Laomedon'dan.
Lampos, Klytios, Ares'in dl Hiketaon
dodu.
Assarakos'un olu Kapys, Kapys'in olu
Ankhises'ti.
Ankhises'ten ben dodum, Priamos'tan
Hektor dodu.
vnrm bu soydan, bu kandan olmakla.
Deianeira. Deianeira Kalydon kral Oineus'la Althaia'nn kz ve Meleagros'un kz kar
deidir. Asl babas Oineus deil de, bir ara
Kalydon saraynda misafir kalan Dionysos'mu. Deianeira kardei Meleagros gibi yi
it bir kzdr, sava arabasn ve silahlarn
kullanmasn bilirmi. Deianeira'nn ac yk
sn Sophokles "Trakhis Kadnlar" adl tra
gedyasna konu etmitir.

Herakles Hades'e iniinde Meleagros'un

glgesine rastlar, Kalydon avnda can veren
yiit ona kz kardei Deianeira ile evlenmesi
ni salk verir. Herakles de yeryzne dnd
nde gzel kza gnl verir, ama onu alabil
mek iin nce Akheloos rmayla dvmek
zorunda kalr (Akheloos). Sonra Deianeira
ile evlenir ve Hyllos adl bir ocuklar olur. Yi
it bir sre sonra kars ve oluyla Kaly
don'dan ayrlr. Yolda derin bir rma ge
meleri gerekir, at adam Nessos'a rastlarlar,
Nessos rma geirmek iin Daianeira'y sr
tna alr, o srada kadna yanamak ister.
Karsnn lklarna koan Herakles at ada
m Lerna canavarnn kanna batrd zehirli
oklarndan biriyle vurur. Nessos can eki
mekteyken Deianeira'ya yarasndan akan ka
n alp by gibi kullanmasn tler. Bu ik
sirle kocasnn sevgisini her zaman iin koru
yabileceini syler. Trakhis'e varrlar, Herak
les Deianeira ile Hyllos'u oraya braktktan
sonra baka ilere koar. Bir ara Oikhalia
kral Eurytos'u yener, kz lole'yi tutsak ola
rak alr ve Deianeira'nn yanma gnderir. Za
ferini kutlamak iin de karsndan yeni bir
gmlek ister. Kocasnn tutsa olan gzel Iole'ye k olduunu ve kendisini onunla aldat
tn haber alnca Deianeira korkun bir f
keye kaplr, kskanlk iini kemirmeye ba
lar, o srada Nessos'un byl kan aklna ge
lir, yeni gmlei bu iksire batrarak Herakles'e gnderir. Yiit onu srtna giyer giymez
gmlek derisine yapr ve korkun aclarla
yakmaya balar. Gmlei karaym derken,
derisi de yzlr. Bu dayanlmaz ikenceye
son vermek iin Herakles Oita danda bir
odun yn hazrlatr, kendini alevlerin iine
atar. Deianeira da duyduu pimanla daya
namaz, canna kyar. Trakhis'te mezar var
m, gelen gidene gsterirlermi (Herakles).
Deimos. Sava tanr Ares'in yanndan ayrl
mayan Deimos'la Phobos deheti, panik,
korku ve onun sonucunda meydana gelen
bozgunu simgeiendirirler. Hesiodos bu iki
tanry yle tanmlar (Theog. 933 vd.) (Ares,
phrodite):
Bu arada kalkan delen Ares'le
Kbrsl Tanra phrodite'nln
birlemesinden

iki ocuk douyodu, Phobos'la Deimos,

(2) Troya'nn sava sonras efsanelerinde
Bozgun ve korku yaratan tanrlardr bunlar. uydurulan bir kii. Deipylos, Trakya kral
Belal, korkun savalarda bu tanrlar
Polymestor'un Priamos'un byk kz lioiter kakarlard ordu birliklerini
ne'den olan ogluymu. Ama kral Priamos en
Yakp ykc Ares'in yardmyla.
kk olu Polydoros'u ablasna emanet et
mi ki, Troya'ya bir ey olursa onu korusun
Deioneus. ksion'un kars olan Dia'nn ba
diye. lione kendi olu Deipylos'la kardei
bas. Deioneus kzn ksion'a verdikten sonra
Polydoros'u kartrm ki, miras Polydoros'a
kendisine sunulmas gereken armaanlar is
deil
de Deipylos'a kalsn. Ne var ki, Troya
teyince, ksion onu ate dolu bir kuyuya atp
dnce,
Agamemnon Polymestor'dan Poly
ldrm (ksion).
doros'u ldrmesini istemi, Trakya kral bu
nu yapm, ama Polydoros'u ldrdn sa
Deiphobos. Priamos'la Hekabe'nin olu
narak kendi olunu ldrm. Bir gn Deipy
(Tab. 16). Troya savunmasnda yiite arp
los, yani Polydoros, Delphoi kehanetine ba
an savalardan biridir. Gz pek ve akll
vurunca, khin ona yurdunun yanp yok ol
olduu iin Hektor kardeleri arasnda en
duunu, anasyla babasnn da ldn bil
ok onu sever, ona gvenir ve bunun iindir
dirmi, lione'den gerei renen Polydoros
ki tanrlar, zellikle Athena Hektor'un l
ablasn kocas Polymestor'u kr edip ldr
mn salamak iin onu ara olarak kullanr
meye zorlam. Polydoros stne lyada'da
lar. Akhilleus'la Hektor lm-kabm savana
bambaka bir yk anlatlmaktadr (Polydo
girimilerdir ki, tanrlar Hektor'un leceine
ros, Polyrnestor, Hekabe).
karar verirler. Athena yeryzne iner ve n
ce Akhilleus'a grnp kendisiyle birlikte ar
Delos. Efsaneye gre, Poseidon gnn bi
ptn, Hektor'u gidip kandracan syler,
rinde yabasyla denize vuracak olmu, vurdu
sonra Deiphobos'un klna girerek Hek
u yerden bir para toprak, bir ada kvertor'a yaklar (l. XXII, 226 vd.).
mi. Ama yaln kayalkm bu ada, stnde
Deiphobos klnda Athena birka parlak
bir ot bile bitmezmi, stelik de denizlerde
szle iyice kandrr Hektor'u o da, gvenle
yzer, dalgalarla oradan oraya srnrm.
saldrr dmana, atar kargsn (l. XXII, 289
vd.).
Gel zaman, git zaman tanra Leto doura
Bundan sonraki sahne lyada'nn en doku
cak bir yer aram (Leto, Apollon, Artemis).
nakl, insanca deeri en yksek olan sahnesiZeus'tan gebe kald iin, Hera'nn hmna
ugramm, bu yzden de hibir yer onu ba
dir. Deiphobos'un ad gemez artk lyarndrmak istememi. Trakya'da Athos, Ana
da'da. Ama sonraki efsaneler Paris ldkten
dolu'da da dalarna, mbros, Lesbos, Sasonra, onun Helene iin Helenos'la yarma
mos adalarna, Miletos ve Knidos ehirlerine
ya girdiini, kadn kazanp aldn, onunla
bavurmu, ama ne da, ne ada, ne ehir,
evlendiini, sonra da Troya dnce Odyssehibiri almam Leto'yu Hera korkusundan.
us'la Menelaos'un onun evine birlikte saldr
Derken Leto gitmi, gitmi, karsna bir y
dklarn, kendisini ldrp bedenini param
zen ada km, ona seslenmi, demi ki para ettiklerini anlatrlar. Homeros'un en
Deloslu Apollon'a Homerik hymnos'ta mo
gzel, en temiz kiilerinden birini kirletip leke
dern denebilecek turistik bir grle diyor ve
lerler bylece. Biz onlara kulak vermeyelim,
ant iiyor ki - ada doumuna izin verirse,
bizim iin Deiphobos lyada'nn Deiphobos'u
oraya yle bir tapnak yaptracak ki, btn
kalsn, yani kaderin elinde oyuncak olup en
geimini dnyann drt bucandan bu tap
sevdii aabeyisine kyan trajik bir kii.
naa gelecek olan gezginlerden, yakarlar
Deipyle. Adrastos'un kz, Tydeus'un kars,
dan karabilecek. Ve adada douyor ApolDiomedes'in anas (Tab. 23), (Adrcrstos,
lon'la Artemis. Ne var ki dokuz gn, dokuz
Tydeus).
gece sanc ekiyor Leto, btn tanralar ba
nda
bulunduu halde douramyor bir trl,
Deipylos. (1) lyada'da ad bir kere geen
ta
ki
Hera'nn Olympos'ta alkoyduu kz
Akha'l bir sava. Sthenelos'un arkada.

DEM II 1<
ebe tanra Eileithyia yardma gelsin. O gelin
ce, onuncu gn dnyaya geliyor ikiz tanr
lar. Ondan sonra da Delos'a "parlak" anlam
na gelen ad verilir ve Zeus onu topran dibi
ne mhlar, Kyklad takmadalarndan biri olu
verir. Ve hymnos drt ylda bir Delos'ta kut
lanan Apollon trenlerini ye anlatr:
Nice tapmaklarn oldu, nice kutsal
korularn oldu;
yce da balar senin oldu, ovalara bakan
da balar,
senin oldu denize dklen nice rmaklar;
ama gnln sevindiren ver, ey tanr
Delos'tu asl.
Orada toplanrlar uzun etekli tyonya'llarm
senin,
kadnlarn ve ocuklarn getirirler
ilanlarnda.
Sonra balanr oyunlara,
sana bal olanlar gelirler ziyaretine,
yumruk, ezgi, dans yarmalar sunarlar.
Onlar oyunlarda gren sanr
lmszdrler.
Sanki onlar iin zaman denen ey yok, ya
yok.
Kim grse bu erkekleri, bu gzel kuakl
kadnlar,
hzl gemilerini ve btn varlklarn kim
grse onlarn,
seuin ve cokuyla dolar yrei.
Demeter. Homeros destanlarnda "gzel
sal kralie", "gzel rgl Demeter" diye
anlan toprak ve bereket tanras Demeter
(adn "Ge-meter" toprak ana olarak akla
yanlar vardr) Hesiodos'a gre Kronos'la
Rheia'nn kz, ikinci tanr kuagndandr
(Tab. 5). Rheia'nn ilk kz Hestia'dan hemen
sonra domutur. yksn ksaca yle an
latr Hesiodos (Theog. 911 vd.):
Demeter'in de yatana girdi Zeus.
Canllar doyuran, tarlalar tanrasnn.
Ak kollu Persephone'yi dourdu Demeter,
yeralt tanrs Aidoneus
kard onu anasnn koynundan
ve bilge Zeus brakt kzn ona.
Demeter ekinleri ve zellikle buday sim
geler, onun tek efsanesi mevsimleri simgele
yen bir efsanedir. Bu efsane Yunan dnyas
nn daha ok buday reten blgelerinde ge
limi, tutunmutur. En ok tapldg yerler
Eleusis ve Sicilya ovalardr, ama tapmna

Girit'te, Trakya'da ve Peloponnesos'ta rastla

nr.
Demeter tapmnda da, efsanesinde de kz
Persephone'den ayrlmaz. Kimi zaman "Ko
re" (gen kz) adyla anlan Persephone ile
Demeter'e "iki tanra" denir. Persephone'nin Aidoneus, yani yeralt tanrs Hades
tarafndan karlmas Demeter kltnn de
merkezindedir, tanrann Eleusis'te kutlanan
myster'lerinde de bu efsanenin derin srlarna
ermekle Demeter erenleri arasna karlrd.
Bu efsaneyi E. Peterich'in "Kk Yunan
Mitologyas"nda (M. Eg. B. yaynlar, eviren
S. Baydur) anlatld gibi alalm:
"Persephone bir gn oyun arkadalaryla
birlikte ayrda iek toplarken birdenbire yer
yarlm, tanr Hades arabasyla dar kagelmi, kz yakalad gibi kap gitmi.
mitsizlikten ne yapacan bilmeyen tanr
ana, kzn araya araya btn dnyada dola
madk yer brakmam. Sonunda her eyi g
ren ve bilen gne tanr Helios Kore'nin bu
lunduu yeri sylemi. Bunun zerine Deme
ter Olympos'tan kam, yrei szlayarak s
sz bir yere ekilmi. Onun ksmesiyle topra
n bereketi kalmam, insanlar ktlk tehlike
sine uramlar. Zeus bouna onu bartrma
ya alm, bouna Hades'ten kz geri
vermesini istemi: Tanr kadn yalvarmalara
kulak vermiyor, kendisine Hades'in sunduu
nar meyvesini yemi olan Persephone bu
sevgi bysyle yeralt hakimine balanm
bulunuyormu. Btn yalvarmalarnn boa
gittiini gren Zeus, Persephone'nin yln
te ikisini yani iek ama ve meyve zaman
n, anas Demeter'in, geri kalan te birini,
yani k da kocas Hades'in yannda geir
mesini kararlatrm. Bylelikle topraa ye
niden bereket gelmi.
Skntlarla dolu bu dolamalar srasnda
Demeter bir kocakar klna girmi olarak
Eleusis kral Keleos'un evine uram. Kraln
kars Metaneira karsndakinin tanr olduu
nu anlayamam. Demeter'e olu Demophon'u bakmak, bytmek zere vermi. De
meter bir tanr besliyormu gibi ocuu nek
tar ve ambrosia ile beslemi. Bir gn Metane
ira stnineyi ocuu alevler iine tutarken ya
kalam. ok korkmu olan kralieye tanra
kim olduunu sylemi, byk bir i bozdu-

[)I:MOIX)KOS

unu bildirmi: Demophon alevler iinde b

tn dnya balarndan kurtulup temizlenerek
tanr olacakm; imdiyse bir lml olarak
kalm.
Baka masallara gre, Demophon'un er
kek kardei Triptolemos tanrnn evlatlgym. Triptolemos kanatlan bulunan sihirli bir
arabayla btn dnyay dolayor, insanlara
tarla bakmn ve Demeter tapmn gretiyormu. Anlatldna gre, tanr kadnn
kendisi Keleos'la oullarna Eleusis'teki De
meter tapnan kurmak dn vermi.
Bu tapnan mysteria denilen gizli tapm
btn eskia boyunca byk bir sayg gr
yordu" (Eleusis, Keleos, Metaneira, Tripto
lemos).
Demeter'in asion adl bir lmlyle mace
ras da anlatlr. Bu macera tanralarn lm
l erkeklerle sevimelerine bir rnek olarak
gsterilir (Od. V. 125) ve asion'dan zenginli
i, bolluu simgeleyen Plutos adl bir olu
olur (asion, Plutos).
Atina'da her ekim aynda yalnz kadnlarn
katldklar "Thesmophoria" bayram kutlanr
ve iki tanraya da "thesmophoriai" yani ya
sa getiren, insanlara doal yasalar reten
tanralar denirdi. Aristophanes "Thesmo
phoria Bayramn Kutlayan Kadnlar" adyla
bir komedya yazarak, kadnlarn nasl bu gizli
trenler srasnda kadn dman Euripides'i
suladklarn sahneye koymutur.
Roma'llann tapndklar Ceres Demeter'den pek farkl deildir. Oysa Demeter'le
Anadolu'nun bereket tanras Kybele arasn
da hemen de hibir iliki kurulamaz.
Demeter'e yazlm birok vgler vardr.
Bunlarn en nemlilerinden biri Homerik de
nilen bir hymnos'tur, biri de skenderiye'n a
ir Kallimakhos'tandr.
Demodokos. Bunca bin dizelik Homeros
destanlarnda ylesine usta bir ya da birka
ozann sesini, szn dinler de, bir tekinin
adn reniriz yalnzca, o da Demodokos'tur. Demodokos Phaiak kral Alkinoos'un saraynda grevli ozandr. Adndan da
belli olduu gibi demos; halkla ilikilidir. Bu,
ozan, halka syler, halktan sayg grr; de
erlidir, halkn sayd ve sevdii bir kiidir.

Odysseus kendisi yle tanmlar ozan (Od.

VIII, 478 vd.):
Ozanlar sayg grrler ve deerli bilinirler
bu yeryznde yaayan tekmil insanlar
arasnda,
nk Musa retmitir onlara ezgi
sylemeyi,
Musa ok sever ozanlar soyunu.
Kral Alkinoos da hibir leninden eksik et
mez onu, lene oturulacak m, hemen a
rr (Od. VIII, 44 vd.).
Gelince altn ivili bir koltuQa oturturlar
ozan, yemek dolu bir masa ekerler nne,
sazn asarlar bann stnde bir engele ve
lende, oyunda, bedenin de, ruhun da devineklerini yneten bu ozandr (Od. VIII, 261
vd.).
Ozan Demodokos birka kez sahneye kp
ezgi syler. Odysseia'da, Ares'le Aphrodite'nin aklarn syler (Od. VIII, 267 vd.), ve
Troya savan syler, destanlk yiitleri anar,
o sra Odysseus duygulanr, kimliini aa
vuracak bir dilekte bulunur, yle der ozan
(Od. VIII, 487 vd.):
Daha ok sayarm, Demodokos, seni tekmil
lmllerden.
Sanat ya Musa retti sana, ya da Apollon.
Ne gzel syledin Akha'larm destann,
olduu gibi,
neler yaptklarn ne gzel syledin,
nelere katlandklarm, neler ektiklerini.
Haydi imdi ge baka bir konuya,
u tahta at olayn anlat imdi bize,
Athena'nm yardmyla Epelos yapmt onu
hani,
getirmi Akropolis'e dayamt tanrsal
Odysseus da kurnazca,
llyon'u ykacak adamlarla doluydu ii.
Anlatabilirsen bunlar, getirip bir biimine,
bundan byle tekmil insanlara ben de
diyeceim ki:
Tanr sevdi onu, tanrsal bir iir balad
ona.
Odysseus'un da yiyordu ii iini,
yanaklarm slatyordu kirpiklerinden szan
yalar...

Yalnz Alkinoos farkna vanr Odysseus'un

aladnn, susturur ozan ve sorar konuu
na niin ac gzyalar dktn "dinlerken
Argos'lularn ve lyon'un bana gelenleri".

I I VII K VI

Odysseus da ite o zaman balar Odysseia'

yi, yani geirdii btn servenleri anlatma
ya.
Demodokos Odysseia destannn en sevim
li, en kl bir kiisidir. Homeros'un kendisi
midir? Kr ozan stne nice sz sylendi, ni
ce mrekkep dkld. Homeros kr myd,
deil miydi diye tartld. Okuyucu kendi duy
gu ve izlenimine gre karar versin, ben bug
ne dek okuduum bunca yaptlarn hibirinde
air Homeros'un gz gibi gren gz grme
dim.
Demophon. Bkz. Demeter.
Deukalion. (1) Soylar mythos'unda Hesiodos tun soylu insanlarn kendi elleriyle yok
olduklarn, ad brakmadan br dnyaya g
p Hades'in karanlklarna gmldklerini
syler, ama bunun nasl olduunu anlatmaz.
Tufan sz ve kavramna rastlanmaz en eski
Yunan kaynaklarnda. Ne var ki Yunan
mythos'unun Tufan kahramanlar Deukalion'la Pyrrha'nn, insanln bana gelen y
kmlarnn kaynanda bulunan Prometheus
ve Epimetheus soyundan olmalar (Tab. 3)
hesiodos'un Smer, Babil ve Sam kaynakla
rndan baz efsaneleri alp, bazlarn almad
n gsterir. Yunanllarn Tufan efsanesi da
ha sonraki bir ada, belki Tesalya'da uydu
rulmu ve kahramanlar Deukalion'la Pyrrha
Prometheus-Pandora mythos'una balanm
olabilir. Bu efsane Hellen rknn atasn kur
ma iine de yaram, yle ki Tufan'dan kur
tulan Deukalion'la Pyrrha'nn bir olu olur,
ad Hellen, onun da olu olur: Doros,
Ksuthos ve Aiolos. Doros'la Aiolos dorudan
doruya Dor ve Aiol rklarnn atas, Ksuthos
ise ocuklar Akhaios'la lon yoluyla Akha'larn ve on'larn atas olur (Tab. 20; Tu
fan, Hellen).
(2) lyada'da ad geen bir Deukalion daha
vardr: Girit kral Minos'la Pasiphae'nin olu
ve Troya savana katlan Meriones'in dedesidir (Meriones). Theseus'un dostu olan bu De
ukalion Kalydon avnda da bulunmu.
Devler ve Tanrlar Sava (Titanomakia). Hesiodos Olympos tanrlarna kadar bir
birini izleyen soylar, kuaklar, saydktan son
ra, yle der (Theog. 630 vd.)-.

IAINKII AK SAVAI

Titan tanrlarla Kronos oullar

ki birileri, marur Titanlar, Othrys'de,
brleri, tm nimetleri verenler,
Olympos'un tepesinde oturanlar,
uzun zamandan beri savayorlard
gl saldrlarla birbirlerine girerek.
Yrekleri hnla dolup taarak
tam on yi/ cenkleti durdular,
bitip tkenmek bilmiyordu bu kavga,
belli deildi kimin kazanaca.
Demek ki Zeus Kronos'u yenmekle ege
menlii hemen ele alamad, Olympos' klarn
saltanat ancak kendilerinden nceki kuakla
on yl sren bir savatan sonra kurulabildi. Bu
baarnn da ancak Yz Kollu Devlerin yeral
tndaki hapislerinden karlmalaryla sala
nabildii belirtilir. Othrys'le Olympos ikisi de
Thessalia'nn birer yksek doruudur. Bu iki
dan tepesinden srdrlen sava Theogonia'nn en renkli, en devinekli sahnelerindendir (Theog. 666-735):
Ogn tanr ve tanra hepsi
azgn bir cenk havas estirdiler,
Hepsi, Titan tanrlar, Kronos oullar
ve Zeus'un gn na kard
glerine dayanlmaz azgn devler,
Her birinin yz kolu vard onlarn
omuzlarnda heybetle savrulan,
her birinin elli de kafas vard
gl bedenlerinin omuz balarnda.
Dikildiler Titan'lara kar korkun savata
koca ellerinde yaln kayalarla.
Titan 'lar da atlyordu evkle sra sra,
her iki taraf gsteriyordu var gcn.
evrede sonsuz deniz homurdanyordu,
Toprak kkredi birden gr sesiyle,
engin gkler yanklanp inildedi
lmszlerin saldrlar altnda,
koca Olympos sarslyordu temelinden,
ar bir deprem iniyordu Tartaros'a kadar
kararak gmbrtsne korkun
saldrlarn
savrulan kayalarn, grzlerin.
Haykrlarla yklyd atlan her ey,
iki tarafn birbirine karan sesleri
ykseliyordu yldzl gklere kadar,
korkun bir kargaaya dnerken
boumalar.
Zeus da artk tutmaz oldu fkesini.
Yrei dolar dolmaz fkesiyle
btn gcn salveriyordu ortaya.
imekler sayordu gkten ve
Olympos'tm.
grbz elinden frlayp uuyordu yldrm

gk grltleri arasnda parl parl,

sallayp savuruyordu kutsal alevi
gittike sklaan imekleriyle.
Drt bir yanda, atr atr yanyordu
canllara can veren Ana Toprak,
bar bar baryordu ate alan ormanlar,
kaynyordu karalar ve ekinsiz denizler,
yakc bir soluk saryordu yer olu
Titan 'lan
koskaca alevler karrken bulutlara;
ne kadar gl de olsa Titan tanrlar
kamayordu gzleri imek ve
yldrmlardan,
akl almaz bir azgnlk sarmt evren
boluunu,
gzlerin grd, kulaklarn iittii
gklerin yerle arpmasndan doabilecek
grntlere ve seslere benziyordu.
Daha byk olamazd gmbrt.
Biri kerken teki stne dse onun.
Bylesine bykt gmbrts
birbiriyle cenkleen tanrlarn.
Rzgrlar da karp bu kaynamaya
savuruyorlard sarslan topra
kartrp birbirine tozlar,
imekleri, yldrmlar, gmbrtleri,
byk Zeus'un bu sava silahlarn.
Bir yandan br yana tayorlard
savalarn bar arlarn.
Yamand gmbrts bu korkun savan
ve yamand gzlere smayan grntleri.
Derken, herkes hmla birbirine girmiken
sava duraklayverdi birdenbire.
Ama n saftaki Kottos, Briareus, Gyes,
savaa doymayan bu yz kollu devler
azdrdlar yeni batan sava:
yz ta birden frlad
bu devlerin gl kollarndan.
Kapkara saldrlarla ezdiler Titanlar,
yol yol topran altna tktlar onlar,
vurdular zincire yendiklerini
ve gkler ne kadar uzaksa topraktan
topran o kadar altna gmdler onlar.
Bir rs gkten dse dokuz gn, dokuz gece
ancak onuncu gn varabilirdi yeryzne
ve tun bir rs dse yeryznden ancak
dokuz gn, dokuz gece sonra varabilir
Tartaros'a.
Tuntan bir duvar evirmitir oray,
kat karanlk sarar dar boazn,
stnde kkleri bitegelmitir topran,
ve ekinsiz, usuz bucaksz denizin.
te orada sakldr Titan lar karanlkta
bulutlar toplayan Zeus'un istemiyle.
Gleri yetmez kmaya oradan
Poseidon kapamtr tun kaplar,

drt bir yanda ykselir duvarlar.

Kalkan tutan Zeus'un buyruuyla
durur orada sadk birer beki gibi
Gyes, Kottos ve cokun yrekli Briareus.
Dia. Deioneus'un kz, ksion'un kars (ksion).
Diana. Erken alardan beri Yunan Artemis'iyle bir tutulan talya'l bir tanra. Diana'nn Roma'da anlatlan efsaneleri Yunan
Artemis'inden esinlidir. Orestes talya'ya Tauris Artemis'ini getirmi ve Nemi'ye yerletir
mi. Gerekten de Latium'un bu ehri evre
sinde bir gl, kutsal bir koru ve Diana'nn bir
tapna vard. Tauris'te olduu gibi burada
da tanraya insan kurban edilirdi. Tapnaa
barahip olabilmek iin kendinden nceki
barahibi tanraya kurban etmek gerekirmi
bu tapnakta. Baka bir efsaneye gre, tanr
Asklepios'un dirilttii Hippolytos Artemis'e
karlp talya'ya getirilmi ve Virbius adyla
tanrann kltne girmiti.
Roma'llarn gznde Diana avc tanra
deil de, daha ok Apollon'un kardei bir k
tanras saylrd (Artemis).
Dido. Kartaca kraliesi Dido'nun efsanesi
Vergilius'un "Aeneis", destanna dokunakl
bir sevda roman olarak girmezden nce de
vard ve yle anlatlrd: Fenike kenti
Tyros'un kral iki ocuk brakarak lm, biri
kz Elissa, br olu Pygmalion. Babas l
d zaman Pygmalion ocukmu, ama halk
onu kralla semi, amcas Sicharbas' da
naip olarak saptam ve Elissa'y onunla ev
lendirmi. Ne var ki Pygmalion amcasnn de
finelerine gz dikerek Sicharbas' ldrtm.
Bu korkun durum karsnda Elissa Tyros'
tan gmeye karar vermi ve yanna kentin
ileri gelenlerinden bir grupla Sicharbas'n de
finesini de alarak denize alm. Yolda gider
ken gemiden azna kadar dolu torbalar atyorlarm denize. Dido bu torbalarn iinde
Sicharbas'n altnlar olduu kansyla kardei
ni aldatmaya girimi, oysa torbalar kumla
doluymu. Gmenler, gide gide Afrika'nn
Libya kylarna varmlar ve orada karaya
kmlar. nce Kbrs'a urayp Aphrodite
tapnandan seksen gen kz kararak ken
dilerine e edinmiler. Libya yerlileri Elissa ile

adamlarn iyi karlam, bir kzn pstekisine sacak kadar topra seip oraya yerle
ebileceklerini sylemiler. Elissa da bir kz
derisini yle ince eritler halinde kesmi ki,
epey bir topra elde edip oraya bir kent kur
maya koyulmu. Bu kent sonradan Kartaca
diye anlacak Roma'nn dman, byk Afri
ka kentidir. Elissa orada kralie olur, ne var
ki yre krallarndan biri ona talip kar, ev
lenmek ister. Elissa bu istei tiksintiyle kar
lar, ama komu krala kar koyamayacan
bildii iin, aylk bir dnme sresi ister,
o srada len kocasnn ruhunu yattracan
syler. ay sonra da bir odun ynnn s
tne karak kendini diri diri yakar.
Vergilius'un bu efsaneyi kullanarak yaratt
yk yledir: Elissa'nn ad Dido'ya evri
lir, Sicharbas Sychaeus olur. Destan, Aeneas'm Kartaca topraklarna ayak basmasyla
balar, kentini kurmakta olan kralie Troya'l
kahraman grr grmez arplr, tanra
Aphrodite'nin dzenlerine kurban gider. Ak
ona her eyi unutturur, Vergilius kralienin
Aeneas'a Troya savan nasl anlattrdn
uzun uzadya gzmzn nne serdikten
sonra, bir av srasnda frtna ve doludan ka
an Troya'l kahramanla Kartaca'l kralienin
nasl bir maaraya snp orda Eros'un okla
rna dayanamadklarn, byk bir ak harlayyla birbirinin olduklarn anlatr. Hemen
Fama diye bir tanra kar ortaya, dedikodu
yu simgeleyen, bu Fama gider dnyann drt
bir yanna yayar haberi, Dido'nun Aeneas'la
sevitii haberini; Zaman geer, Dido akn
kz kardei Anna'ya aar, bu srada komu
kral arbas Dido'nun bir yabancyla sevime
sini rezalet sayarak Dido'y sktrr. Tanrlar
da Odysseia misali araya girerler ve Aene
as'a haberci gnderirler ki, kaderi Dido'nun
yannda keyif srmek deil, talya'ya gidip
yeni bir kent, bir devlet kurmaktr. Aeneas
boyun eer, gizlice kamaya hazrlanr, Dido
farkna vanr, aralarnda sert bir tartma, b
yk bir kavga kopar, kralie sevgilisini alkoyamayacagn anlar ve canna kymay gze
alr; bir odun yn hazrlatr, Aeneas'la bir
lik, beraberliklerini yanstan ne varsa hepsini
oraya yar, gece yars gene tanrlarn drt
s zerine Troya'llar yelken atklarnda, Di
do gidilerini gzler, sonra klcnn stne

atlarak kendini ldrr. Bylece hazrlanan

odun yn lsnn yakld odun ygm
olacaktr. Uzaklaan Aeneas ufukta sevgilisininin yanan mezarndan ykselen dumanlar
grr. Bu serven Latin airinin en gzel, en
ili dizeleriyle dile gelmitir. Anna diye anlan
kz kardei belki de ilerde Anna Perenna
adyla taplan Roma tanrasyla bir tutulabilir
(Aineias, Anna Perenna).
Didyma-Didymeion. onya'nn en byk
kenti Miletos'un Didyma denilen yerde kur
duu Apollon tapnana "Didymeion" denir
di. lka yazarlar bu adn kaynam vermi
yorlar; ikiz tapnak, ya da ikizler tapna an
lamna gelen bu ad, iki doruklu bir dadan,
ya da tanr Apollon'un sevdii ikizlerden gel
medir diyenler var. Oysa Didym-kk Yu
nanca deil, Anadolu'nun yer adlannn ou
gibi, Yunan ncesi bir zamandan kalma olsa
gerek. Nitekim Apollon'a - Apollon ad da
Yunanca deil, onu Yunan diline balamak
amacyla yaplan btn aklamalar yetersiz
dir - Greklerin Anadolu'ya gelmesinden n
ce tapndrd herhalde Didyma'da.
Pers savalarndan sonra onya'nn yeniden
kalknmasyla Miletos Didyma tapnan bir
daha kurmak ve bilicilik merkezini canlandr
mak yoluna gider. Bu i ok byk apta tu
tulur: Mimar olarak, Efes'te yanan Artemision'u yeniden yapan Panionios'la Milet'li mi
mar Daphnis seilir. Bitince Didyma tapna
dnyann sekizinci harikas olacaktr. Ne var
ki yeni Didymeion 150 yl boyunca Milet'in
hazinesini ypratt halde, bir trl tamamla
namam, tapnak hibir zaman doru drst
bir atyla rtlememitir. Hristiyan ortaa
nda Didyma' nn hl orada durduu ve bel
ki de canlln srdrd tapnan taba
nnda izili grlen halardan belli. Ik tanr
Apollon'un gcn Hristiyanlar da kolay ko
lay sndrememi olacaklar ki, hemen arka
larndan gelen puta tapanlar halar birer dai
reyle evirmiler.
Didymeion'a gelen duaclar, Panormos li
mannda karaya iner ve drt Idlometrelik, as
lanlarla ssl yolu yryerek varrlard tapna
a. Delphoi'de olduu gibi Didyma'da da falclar kadnm. Ellerinde kutsal bir denek,
bir kuyunun stnde oturur, kara sularda gr-

dkleri ltlar yorumlarlar ve bilicilere fsldarlarm. Tanr sarholuuna kaplm kad

nn azndan geliigzel dklen szleri ve
zinli dizeler halinde dile getirmek de bilici ra
hiplerin greviydi (Brankhos, Brankhosoullar).
Dike. Dike, Themis'le Zeus'un kz ve Eunomia ve Eirene'yle birlikte Hora'larn biridir.
Ad Yunan dilinde birok anlamlara gelir;
simgeledii balca soyut kavram hak, doru
luk ve adalettir. Dike szc, adaletin uygu
land mahkeme iin de kullanlr, mahke
mede verilen hkm iin de; "diken didonai"
deyimiyse ceza grmek anlamna gelir.
Dike insanlar arasnda yaar, onun iindir
ki, iirde de, dzyazda da ok ad geer. Di
ke kavramndan Yunanllarn ne anladn
iyice kavramak iin balca kaynaklarmz Hesiodos ve tragedya yazarlar olsun. Bu kavra
m incelemeye deer.
Hesiodos'un ikinci byk eseri "ler ve
Gnler"de Dike'ye 180 dizeye yakn uzun bir
blm ayrlmtr. Bu blm Hesiodos'un b
tn hayat felsefesini verir. Yalnz Hesiodos'u
tanmak bakmndan deil de, orta halli bir
insann toplum iinde Dike tanrsal kavramn
nasl grp, nereye yerletirdii asndan in
celemek istiyoruz bu paray. Blm bir hay
van masalyla balar (i. 202 vd.); "krallara"
yani kadlara, yarglara seslenen air hay
vanlar dnyasnda kaba kuvvetin hkm sr
dn, ama insanlar dnyasnda yle olma
dn syler. nsanlar arasnda Dike vardr.
Dike tanr Zeus'tan gelir, Dike yani doruluk
topluluklarn varln ve mutluluunu salar.
Hesiodos burada tanra Dike'ye uzun bir v
g yazar. Kardei Perses'ten hakszlk gren
ve yarglarca korunmayp hakkn alamayan
Hesiodos'un Dike'ye bu vgs patetik ol
makla kalmaz, kendilerine yarg deyip de
rvet alarak erilik yoluna sapan krallara da
etkin bir derstir.
Soylar mythos'u dnyay bir cehenneme
evirmekle bitmiti. Yoksulluk, umutsuzluk
sarmt ortal, insan Pandora'nn iledii
su (ki buna da su denmez ya, bir tedbirsiz
likti sadece) yznden ne kadar ktlk var
sa, hepsini balarna bela etmilerdi. Bundan
kurtuluu adalete gvenle, Dike'yi insanlarn

arasna almak, onu her ite uygulamakla gr

mek ve salk vermek Hesiodos'un Yunan d
ncesine en byk katksdr. Kratos'la
Bia'y kendine balca yardmc eden Zeus
burada bir zorba olmaktan kyor, insanla
yarar ve iyilik getiren tanr, gerek bir tanr
oluveriyor. Yeryz de yeni batan bir altn
aa, bir cennete dnyor. Doruluk zerine
kurulu bir insan cenneti.
Hesiodos'un bu yce grn tragedya
yazarlar da benimser, benimseyenlerin, dile
getirenlerin banda da Aiskhylos gelir. Ahla
k her eyden stn tutan bu air, dorularn
ocaklarnda mutluluun rnleri bulunduu
nu syler (Aam. 750 vd.); Sophokles de
Elektra tragedyasnda, ilenen suun hemen
peinden Dike'nin tanrlar Erinys'lerle bir
likte geldiini ileri srer (Elekt. 472 vd.).
iirde bir tanrsal varlk olarak canlandrlan
Doruluk gitgide soyutlar Yunan dzyazsn
da ve sonunda Platon'un bunca diyalogunda,
znn nitelikleri, toplum iinde yeri ve etkisi
aratrlan "to dikaion" diye cinsiz bir felsefe
kavramna dner.
Diktynna. Bkz. Britomartis.
Diktys. Bkz. Danae.
Diomedes. (1) Bir Trakya kral. lkesine ge
len yabanclar atlarna yem olarak verirmi.
Herakles, Diomedes'i kendi atlarna yedirerek bu vahi treye son vermi (Herakles).
(2) Tydeus'la Deipyle'nin olu, Troya
nnde savaan Argos'lu yiitlerin en yama
n (Tab. 23). Diomedes'e verilen sfatlar hep
savata stnlk gsterir niteliktedir. Babas
gibi nl, gl bir at srcs olmaya zenir
Diomedes. Diomedes'e btn bir blm ay
rlmtr Ilyada'da, orada tanra Athena ona
destek olup, her trl yiitle, giderek tanrlar
la bile boy lmeye kkrtr onu. ki ben
zetmeyle Diomedes'in atlganl dile getirilir
(l. V, 142):
Tpk bir aslan gibi kudurmutu ite
dev yapl Diomedes, Troyahlara
saldrnca.
(l. V, 87 vd.):
Eriyen karlarla beslenip taan bir rmak gibi
kpryordu Diomedes ovada.
Zeus'un yamuru yanca saanak saanak,

DONYSOS
birdenbire kabarr, taar o rmak,
akar hzla, ykar snrlarn,
tutamaz onu st ste yl toprak,
bol iekli bahelerin duvarlar tutamaz
onu,
gelir, yok eder insanlarn el emeini.
Troya'hlarm sralar Tydeus olunun elinde
oluyordu iste byle darmadan,
ok kalabalktlar, ama dayanamyorlardt.
Diomedes, Lykia'k yiit Pandaros tarafn
dan yaralannca bsbtn kudurur, art arda
alt Troya'h ldrr, iki esir aldktan sonra
Pandaros'u da tepeler (V, 290 vd.), Aineias', iki insann kaldramayaca kadar ar
bir tala yaralar, o srada olunun yardmna
koan Aphrodite ile arpr.
Aphrodite ile yetinmez, Ares'i de yaralar
Diomedes (V, 855 vd.). Destan boyunca sa
vata da, karada da n planda grrz Diomedes'i. Odysseus'la birlikte gece kefe
kar, Troya'h gzc Dolon'u ldrrler (X,
272-279), ldrmeden nce de birok srlar
alrlar azndan. Sonra Trakya'llarn kam
pndan geerken, korkun bir katliam yapar
lar, nderlerleri Rhesos'u ldrp, atlarn
alp gtrrler.
Diomedes, takn canl da olsa, yasa, tre
bilmez bir yiit deildir. Glaukos'la arp
maktan vazgemekle konukluk kurallarna
saygsn belirtir (l. VI, 12 vd.) (Glaukos, Bellerophontes). llyada'dan sonraki destanlarda
Odysseus'la birlikte Lemnos'a gidip Philokte'tes'i aradklar anlatlr (Philoktetes). Troya
sava bitip de Argos'a dnnce kendisini al
datan kars Aigialeia'nn kurduu tuzaktan
zor kurtulmu. Bu ceza ona yaralad Aph
rodite'den gelmeymi.
Diorfiedes "Thebai'ye Kar Yediler" desta
nnda da rol oynar. Babas Tydeus Adrastos'un damad olmak bakmndan bu seferde
n planda savam ve byk bir n kazan
mt. At adam Kheiron tarafndan yetitirilen
Diomedes de dedesi Adrastos'tan Argos tah
tn miras aldktan sonra, babasnn cn al
mak zere Epigon'lar seferine katlr. Diome
des gc kuvveti ve gzpekligiyle Yunan ef
sanesinde Herakles'ten hemen sonra gelen
stn bir yiit saylr.
Dione. Hesiodos Dione'yi Okeanos'la
Tethys'ten dogma bin Okeanos kz ara

snda sayar (Theog. 253). Homeros destanla

rnda bu tanra Zeus'Ia evlenerek Aphrodite'nin anas olur. Gzellik tanras olu Alneias'i korumak iin savaa karp da Diomedes'in kargsyla yaralannca, Dione onu
tam bir ana efkatiyle sarar, tler verir, ya
rasn iyi eder (l. V, 370 vd.):
Aphrodite, anas Dione'nin kapand
dizlerine.
Dione kollaryla sard kzn, okad diller
dkt:
"Hangi tanr kyd sana, yavrucuum,
gz gre gre bir ktlk m iledin ki?"
Karlk verdi cilveli Aphrodite, dedi ki:
"Tydeus olu, takn canl Diomedes vurdu
beni,
sevgili olumu, Alneias' ekiyordum
savatan;
tekmil insanlar arasnda onu severim en
ok.
Kavga Troya'Ularla Akha'lar arasnda deil
artk,
Danao'lar balad lmszlerle
arpmaya".
Karlk verdi yce tanra Dione, dedi ki:
"Aldrma kzm, sk diini, barna ta bas.
Biz Olympos'ta saray kurmu tanrlar
ok ektik insanlardan,
epey de ektirdik birbirimize...
Diomedes'i de gk gzl Athena sald senin
stne.
Ama unu bilmiyor Tydeus'un o lgn olu:
lmszlerle savaan insan ok yaamaz".
Byle dedi, sildi iki eliyle
Aphrodite'nin bileindeki z,
yara iyi oldu, ar aclar dindi.
Dionysos. Dionysos adndaki tanrnn ilk
a din, efsane, sanat ve yaznnda ne denli
bir yer tuttuunu Apollon'a ayrdmz bl
mn giriinde tanmlamaya altk. Sabahat
tin Eyuboglu'nun Fransz bilgini Mario Meunier'nin evirisinden dilimize aktard "Bakkha'lar" kitabnn nsznde syledii gibi,
"Euripides'in bu tragedyas eski Yunanistan'
da Dionysos dininin ncil'i yerinde" idi. Biz
de, dinsel kiilii dal budak salm, tapm e
itli ve ayrntl inan ve grleri, insanln
derine giden birok dncelerini bir araya
toplayp yanstan bu tanrnn incelenmesine
"Bakkha'lar" oyunundan aldmz bir par
ayla balamak istiyoruz. nanyoruz ki, bu
parann gereince yorumlanmas bize Di-

onysos tanry btnyle kavramak ve doru

yolda anlamak olanan verecektir:
Tragedya'nn alnda Dionysos sahneye
karak yle konuur:
Dionysos te ben, Zeus'un olu Diony
sos, Kadmos'un kz Semele'nin yldrm dolu
imekler iinde dourduu tanr, Thebai top
rana ayak basyorum. Tanrlmdan soyu
nup insan suretine girdim... Ben Lydia'nm al
tn ovalarndan geliyorum. ran'n gneten
kavrulan krlarn, Baktrla'nm uzun surlarm;
Media'nm buzlarla rtl topraklarn, saadet
diyar Arabistan', tuzlu denizin kylarnda
uzanan btn Asya lkesini, Barbarlarla Hellen'lerin kark yaad, gzel hisarlarla ss
l ehirleri dolatm. Oralarda korolarm top
ladm; dinimi, ayinlerimi rettim; imdi ken
dimi Hellen'lere tantmak istiyorum. Hellen
topranda Bakkha'larn keskin lklaryla
nlattm, kadnlarnn plak vcutlarn
ceylan postlaryla sarp ellerine thyrsos'u, sar
makt asay verdiim ilk ehir Thebai oldu.
Tanr Thebai'de gerekletirmek istedii
amac da anlattktan sonra, Bakkha'lar koro
su girer ve aadaki ezgiye balar:
Bakkhalar korosu:
Asya topraklarndan geldim,
yce Tmolos'u atm,
tanrmz Bromios urunda
durmadan, yorulmadan kouyorum.
Euhoi diye bararak
Bakkhos'un erefine.
Kim o, yolda gezen?
Kim o, kim o, yolda gezen?
ekilsin herkes damnn altna,
temizleyip kapansn btn azlar;
imdi ben, Euhoi sesleriyle
Dionysos'u kutluyorum.
Ne mutlu baht ak olana,
ne mutlu tanrlarn srlarna erene!
Hayatn temizleyip gnahlardan
ruhunu Bakkhos'a verene!
Ykayp btn kirlerini dalarda
Tanrnn delisi olana!
Ne mutlu, yoluyla kutlayana
Kybele anamzn cmblerini;
ne mutlu, tyrsos'u sallayarak
bana sarmakt elengi takarak
Dionysos'un ardndan gidene!
Haydi, Bakkha'lar, durmayn,
indirin Bromios'u Phrygia dalarndan;
getirin Dionysos'u, tanr babann tanr
olunu,
>)>

Hellen lkesinin mutlu ehirlerine.

O tanrlar ki bu, anas, eski bir zamanda,
doum sanclar iinde,
arpld Zeus'un yldrmlarna;
can verdi drp karnndakini.
O zaman Kronos'un olu Zeus
ald den ocuu,
grmesin diye kars Hera,
sokup kendi baldrna
altn kancalarla kancalad.
Sonra, Moira'lar vakti doldurunca
Zeus dourdu boa boynuzlu tanry;
bana bir elenk takt ylanlardan.
Onun iin Mainad'lar
ylanlar toplar, salarna rerler.
Ey Thebai, Semele'yi besleyen toprak,
takn artk sarmak elenklerini
Alsn iekleri, alsn
gzel meyveli yeil saparnann!
Brn yapraklarna meelerin, amlarn!
Giyin benek benek ceylan postunu,
sslen ak koyunlarn ynnden rglerle,
yansn elinde narteks'lerin snmez atei!
Yakndr yeryznn korolarla coup
tamas.
Bromios geliyor, olaylaryla, dadan daa,
Dionysos delisi kadnlarn
gergeflerini, mekiklerini brakp
katklar dalara.
Ey karanlk diyar Kureta'larm,
Girit'te Zeus'un doduu kutsal maaralar,
orada icat ettiler, benim iin,
sorgutu mifer giyen Korybant'lar
embere gerilen deriyi,
Orada kart cokun davul sesleri
Phrygia kavallarnn tatl nefeslerine.
Korybant'lar davulu Rhea anamza verdiler
Bakkha'larn lklar arasnda
gmbrdesin diye.
Onu cokun Satryr'ler Ana Tanradan
aldlar,
sesini korolara kartrdlar,
Dionysos'a ho gelen Trieterit
bayramlarnda
Komak ne gzel, dalarda
Bakkhos alaylarnn ardndan!
Sarlp gezmek benekli ceylan postuna,
serilip yatmak topraa!
Yakalayp boazlamak yaban tekelerini.
Kanlarn imek, i i yemek etlerini!
Euhoi! diye barnca Bromios.
atlmak Lydia'nm, Phrygia'nn dalarna!
O zaman yeryznde derelerde st akar,
derelerde arap akar, bal akar;

ykselir sanki yerden,

ad tayan birka dag ve Aydn yresinde
Lbnan buhurunun dumanlar.
Nysa (Sultanhisar) adl bir kentin ykntlar
Bakkho, elinde kzl alev saan narteks,
da grlr. Dionysos'un batanrs olduu
sihirli gr salar rzgrda,
da hangisidir? Herhalde zellikle hibiri, bu
koturur peinden dalara dm korolar. Nysa ad Olympos ve da gibi yksek dala
Ve haykrr ruhlar coturan sesiyle:
ra verilen bir genel ad olsa gerek, tanr da
''HeyBakkha'lar, koun,
bir doa tanrs olarak yksek bir dan do
koun Bakkha'larl
ruunda domu ve o dala simgelenmekteIrmandan altn akan Tmolos'u
dir.
enlendiren kadnlar!
Dionysos adnn etimolojisi bylece aklan
Kutlaym Dionysos'u
mad
gibi (kimi mitograflar bu adn iki kez
derin gmbrtl davullarnzla;
doan
anlamna
geldiini ileri srerler, ne
Euhoi sesleriyle arn Euhios tanry!
var ki bu aklama Yunancada desteksiz kalr)
Phrygia'dan kopup gelen gzel lklar
tanrya verilen br adlar da anlamszdr.
karsn, sizi dadan daa koturan
Bakkhos ne demek? "Bakkheuo" diye bir fiil,
kavallarn tatl seslerine".
"bakkheion" diye bir isim geer szlklerde,
O zaman Bakkha, sevin iinde,
bunlar Bakkhos cokusuna kaplmak, Bakk
srar, ayra giden bir tay gibi
hos gizemlerini kutlamak anlamn tar ve
anasnn ardndan;
Bakkhos adnn kendisini aklamaz. Bakk
atlr bir ok gibi ileri.
hos
adnn Trakya kaynakl olduu ileri srl
(1) ADLARI. Bu metinde de grld gibi
se de, obakkhos olarak da karmza kmas
tanrya bir adla deil, birok adlarla seslenildndrcdr ve Bromios, Euhios ve akk
mektedir: Dionysos, Bakkhos, Bromios ve
hos gibi, tanrnn br adlar gibi bir ses ben
Euhios, biraz tede Dithyrambos ve baka
zetmesi, bir nlemden tredii kansn uyan
metinlerde de akkhos ve lobakkhos. Hibir
drr. Gerekten de Euhios, Bakkha'lar alay
Olympos tanrs bu kadar ok adla anlmaz,
nn
krda, bayrda kendinden gemi olarak
ok adllk olsa olsa Anadolu Ana Tanras
tanr
cokusu iinde kounca bard "EuKybele ve onun benzeri Artemis'te grlr.
hoy"
ya da "Euhay" seslerinden tremedir,'
Ayn kaynaktan olduu yukarda okunan par
akkhos
ise lk anlamna gelen "iakkhe"
a boyunca da anlalan Dionysos'un adlar
szcnn
erkek adna evrilmesidir. Broanlamldr. Birincisi yani Dionysos ad bug
mios'a
gelince,
aka bir ses benzetmesidir
ne bugn bsbtn aklanm deildir. Diove
grleyen,
gmbrtl
anlamndaki bu sfa
ve -nysos diye iki kkenden katktr, Diotn
ve
ondan
treme
su,
ate, frtna ve davul
Zeus'un zneden gayr hallerinde grlen
grltsn
yanstt
grlr.
Dionysos do
(Dios, Dia, Dii) kkeni tamakta, ki bu k
ayla
karan,
doay
simgeleyen
ve tanr ol
ken Latince Deus'ta grld gibi tanr an
duuna
gre,
adlar
da
insann
doa
karsn
lamna gelmektedir, buna Nysa eklenince,
da
kard
ses
ve
nlemlerle
dile
getirilir.
Bu
Dionysos Nysa tanrs, giderek Nysa Zeadlarnn ardnda ya da kaynanda insan d
us'udur demek. Neymi bu Nysa? "Vahi
ncesi ve mantyla kurulmu bir kavramsal
hayvanlar yata Nysa da" deniyor Bakkszck arama bounadr. Dionysos cokusu,
ha'larda, tpk da da iin Homeros metinle
yani
arap ve sarholuk insanlar iinde yaa
rinde sylendii gibi. Ama Nysa da ile bir tu
dklar kalplarn basksndan da kurtard
tulmuyor, aklamalarda Nysa, efsanelik bir
iindir ki, bu tanrya Yunanca "Eleutheros",
da diye gsteriliyor: Hermes, Zeus'un buy
hr, zgr, zgrlk veren sfat taklm, Ro
ruuyla Dionysos'u ocukken bu dan peri
ma
dininde de Dionysos'un Latince ad, tam
lerine emanet etmi (tpk Zeus'un Girit ma
bu anlama gelen Liber olmutur.
aralarnda nympha'larca bytld gibi),
bu dag ise Homeros'un lyada'snda Trak
ya'da gsterilir (l. VI, 133), ama Tesalya'da,
(2) DOUU. Dionysos dardan gelme m
Makedonya'da, giderek Hindistan ve Arabis
tanrdr, hem yabanc, hem de Hellen pantan'da da Nysa dalar vardr, Anadol'd. m
tleon'una aykr den bir tanrdr. Bu tanry

benimsemekte Yunanistan'n glk ektii,

ona kar direndii Dionysos stne anlatlan
efsane ve masallarda dile gelir. Denebilir ki,
btn efsaneleri bir tek motif stne kurulu
dur: Tepki ve diren.
Dou efsanesi buna rnektir: Anas Kadmos kz Semele Zeus'la birleir, ama seviti
i tanrnn gcne tam inanmamtr ki, onu
btn ara ve gereleriyle grmek ister, by
lece yldrmla arplp lr. Karnndaki yedi
aylk ocuu da Zeus alp baldrna koyar ve
ikinci bir doumla meydana karr. Bu ikinci
doum motifini Athena'da da grmtk, u
farkla ki Athena Zeus'un kafasndan, Diony
sos ise baldrndan doar. Efsanenin anlam
ve simgesi de udur: Hellen'lerin batanns
Zeus'tur, dardan gelme bir tanrsal varl
ne yapp yapp onun buyruuna sokmak, on
dan km olarak gstermek gerekiyordu.
Semele efsanesi ite bu amala uydurulmu,
byle bir balant kurma abasnn rndr.
Bu efsanenin merkezi olarak gsterilen blge
de nemli: Boiotia ve bakenti Thebai Yuna
nistan'da en tutucu ve gerici bir yre saylr
d, nitekim Semele'yle doum efsanesinden
sonra, Pentheus tipi de buradan kmtr
(Semele, Pentheus).
Homeros destanlarnda ad bir tek kez ge
en Dionysos iin ayn tepkiyi dile getiren bir
baka efsane anlatlr: Lykurgos efsanesi.
Lykurgos Trakya'ldr, ama o da Pentheus gi
bi kovalamaya kalkar "Dionysos'un stninelerini", yani Bakkha'lar, bu yzden de ceza
grr, kr edilir (Lykurgos). Ne var ki lyada'daki bu parada Dionysos insandan kor
kup kaan ve denizin iindeki tanrlara s
nan bir dlek gibi gsterilir. Homeros des
tanlarnn zamanndan Euripides'in "Bakkha'lar" yazd aa kadar ok ey dei
mi ve Dionysos, dardan gelme bu gl
tanr Yunanistan'da epey tutunmutur bes
belli.
(3) KAYNAK VE NTELKLER. Sonradan ve
bir amala uydurulduu besbelli olan Semele
ve Thebai hanedanndan dou efsanesi, tan
rnn kaynaklarn aa vuran anlatmlarda
da tutarsz deiiklikler yaplmasna yol a
mtr. Dionysos Thebai'de Semele'den do
musa, ta Hindistan ve Arabistan'dan gelii
<)/l

ne oluyor? eliki yle zmlenmi: Yuna

nistan'da doduu halde tanrnn Uzakdoguya bir yolculuk yapt - turistik bir gezi gibi
bir ey - sonra da asma kt, arap ve
kendisine tapnanlarn alayyla birlikte yurda
dnd ve dardan getirdii bu armaanlar
kendi yurttalarna (Pentheus Dionysos'un
teyze ocuu olur) bin zorla benimsettii an
latlyor. Oysa Euripides'in tragedyasndan da
Dionysos'un asl kayna aka ve btn ay
rntlaryla belli olmaktadr. Dionysos bir
Lydia-Phrygia tanrsdr, Homeros destanla
rnda dpedz Asia diye anlan yreden gel
medir. Bakkha'lar korosunun lk sz "Asia
topraklarndan geliyorum" ve "Tmolos'u a
tm" deyimi, tanrnn kendini tantlamasna
da tpatp uygundur: "Ben Lydia'nn altn
ovalarndan geliyorum". Daha sonra da Pentheus'la konuurken, "Vatanm Lydia'dr"
der Dionysos. Kl kyafeti; tavrlaryla bu
blgenin zelliklerini tar da ondandr ki ka
dnca grd bu tutumu yadrgar Pentheus.
yle der: "Yabanc bir sihirbazdan da bah
sediyorlar; Lydia'dan gelmi; kokulu salar,
sar peremleri, mor yanaklar varm; siyah
gzlerinde Aphrodite'nin sihri parlyormu".
Davul, dmbelek, tef ve flt de Asya denilen
blgenin trelerindendir. Dionysos'un Manisa-Bozdag-Sarde yresiyle ilikisi dram bo
yunca sk sk belirtilir: Dionysos yle der
Bakkha'lara: "... Aln Phrygia'dan getirdii
miz davullar, anamz Rhea ile benim iin icat
edilmi olan davullar...", bu Rhea denilen
tanra Manisa da eteklerinde kayaya oyul
mu heykeli bulunan Ana Tanradan bakas
deildir. Dionysos cmbleriyle Kybele'ninkilerin bir olduunu Bakkha'lar da syler
(yuk. "Ne mutlu yoluyla kutlayana/Kybele
anamzn cmblerini). Kybele ve Dionysos
dinlerinin znde bulunan orgiastik coku,
kendinden geme, vect karakteri her iki ta
pmda ayn simgelere, ayn davranlara,
ara ve gerelere bavurulmasyla da belirir,
Bakkha'larn lgnl Kybele trelerinde
kendilerini hadm eden Pessinus rahiplerinin
tutumunu andrr. Kald ki gene ayn yukardaki parada geen Korybant ve Kureta gibi
deyimler Dionysos kltn hem Kybele,
hem de Girit'li Zeus kltne balamaktadr.
Her nn de Anadolu-Girit kaynandan

fkrdgna hi phe kalmamtr (Kybele,

Zeus).
Dionysos tanrnn niteliklerini ele alacak
olursak, iki byk alan ve akm kavrad g
ze arpar. lkin bir doa tanrsdr, topraktan
fkran bitkileri ve bu bitkiler arasnda insan
en ok etkileyenleri, yaamna yn verenleri
simgeler. Kybele ve br doa tanrlar gibi,
doay en belirgin biimlerle yanstan dalar
da, ormanlarda, yabani hayvanlar ve yaratk
larla bir arada yaar ve coar gsterilir. Osiris, Adonis, Attis gibi doann mevsim mev
sim deimelerini de kiiliinde simgeler. Di
onysos her bakmdan doaya evriktir, ama
onun simgeledii asl byk kuvvet doann
kendisi deil, insanla doa arasnda bir iliki,
insan doann srlarna erdiren byl bir
gtr. Yunan dili bu gce eren insann duru
munu iki szckle yanstmtr: "Mainomai"
ve "enthousiasmos". Doa srlarna ve gc
ne ermek, yani tanrlamak, insan iin ula
m en ok zlenen bir aamadr. Dionysos bu
eree varmann yolunu herkes iin ve kolay
kolay aar: Bu yol arap ve sarholuktur. As
ma ktnn yeryzne yaylmasyla uygar
ln budaydan sonraki aamas gerekleti
rilmi, ama insanln evresinde de yalnz ta
rmla alamayan bir r almtr, insan an
cak arab elde ettikten sonradr ki, yaratcl
n kkeninde bulunan deiim yapma gc
ne kavumutur. "Mainomai" de "enthousias
mos" da ite bu tanrya erme, tanryla
karma ve tanrlama yetisini dile getirir. Ad
lan "mainomafden tremi olan Mainad'lar
bir eit lgnlk iinde doay dolarlar,
ama yaratcln bu tanrsal soluun darya
vurmasyla elde edilebileceini anlamtr in
san. Dionysos ite bu gerei, hem doal,
hem de doast bir olay dile getirip simge
ler.
Dionysos'un br doa tanrlarndan daha
etkili, dininin br sanat kollarndan daha s
tn, iirin en insancas saylacak bir yazn t
r olan tragedyay esinlemi olmak bu tanr
nn bir tek tanrsal g olarak deil de, kolek
tif bir g olarak gereklemesinden ileri ge
lir. Adndan ya da adlarndan da belli ki Di
onysos bir deil, btn bir insanlk halidir. Bu
yzden durgun deil, srekli devinim, dei
im halindedir, evrensel yaamn zellikle in

sann beden ve ruhu aracyla yansyp olu

madr. Bakkha'lar tragedyasnda bu halin
parlak bir belirtisi dile getirilmitir: Dionysos
hem tanrdr, hem insan. Bakkha'lar yerine
ve anna gre kadn kiiliinden vahi hayva
na, yrtc azmana dnr, bylece gerein
gerekstne ulamas ve geree gerisin ge
ri inmesiyle doal bir kasrga olan hayatn
dalgalan yanstlm olur. Bu dalgalanmann
insanlk dnyasnda at yaralar, yaratt
korkun dramlar, facialar, afetler tragedya
denilen o artc, tyler rpertici hayat ay
nasnda grlr. Kiinin bilinst ve bilinal
tna dek eriebilmesi bu tanrnn etkisiyle ol
mutur. Dionysos tanrnn insana verdii bu
gc akl lsne vurup deerlendirmek Euripides'in "Bakkha'lar" oyununun belli bal
bir konusudur. Kaba akl simgeleyen Pentheus Bakkha'larn lgnln bir ayp, trelere
ve ahlaka kar ilenmi bir su sayar. Oysa
tam tersine bu coku insan doayla birleti
ren, ona cenneti yeryznde yaratan bir mut
luluktur. Asl akl yolu da bu mutlulua eri
menin arelerini arayp bulmaktr. Bu gerek
"Bakkha'lar" tragedyasnda kimi kez khin
Teiresias'n, kimi kez de Bakkha'larn azn
dan yle dile getirilir:
Teiresias Yalnz ikimiz doru dnyo
ruz; tekilerin akllar balarnda deil... En
yksek zeklarn varaca hikmet bile onlar
karsnda cizdir... Senin (Pentheus'un) szle
rinde saduyudan eser yok... Senin alaya ald
n bu yeni tanrnn Yunan dnyasnda ne b
yk bir yer tutacan anlatmaya benim g
cm yetmez. Delikanl, insanlar iin en bata
gelen iki tanr vardr: Biri Demeter tanra ya
hut toprak; ona dilediin ad verebilirsin;
lmllerin kuru yiyeceklerini veren odur.
teki de Semele'nin oludur ve Demeter ka
dar kudretlidir: zm suyunu bulup insana
veren odur. Bu iki dertlilerin derdini avutur;
onu ienleri tanr uykuya kavuturur, onlara
gnlk zntlerini unuttutur. nsanlarn
dertlerine baka deva yoktur. Bu tanr, insan
larn tanrlar memnun etmek iin itikleri a
rabn kendisidir; bundan tr saadetimizi
ona borluyuz... Bakkhos'un sarholuunda
da, lgnlnda da gelecei grme kudreti
sakldr... Azgn kadnlar Aphrodite'ye iten
Dionysos deildir. Bu itili onlarn tabiatnda
vardr; insann tabiatnda olan her eydeyse,
bir hikmet sakldr".

Bakkha'lar korosu da yle nler:

Bromios, mutlu tanrlarn en mutlusu,
gzel elenkli lenlerin ba tacil
Odur korolarn banda koan,
kaval sesleriyle sevinip coan;
odur tanr sofralarnda,
kederleri datan,
aknca arap testilerinden
prl pr! z salkmn,
dalnca insanlara uyku
sarmakla bezenmi lenlerde.
Zeus'un olu Dionysos
dkndr sevincine lenlerin!
Sever Dionysos Bar',
insanlar rahata kavuturan,
ocuklar besleyip byten tanray.
Odur veren zengine de, fakire de
keder datan arabn ferahln.
Sevmez Dionysos,
cmert gnlerin, gecelerin
sevincine varamayan insan.
Uyakln dediklerine,
kaplma gurura ve derin dncelere;
inan en basit halkn inandna
onun yaad gibi yaa.
Bu szlerden Dionysos dininin Euripides'in
bu son tragedyasn yazd . . V. yzyln
sonlarnda Yunanistan'da ne kadar yaygn ve
tutunmu olduunu gsterir. Btn insanlara
seslenen Dionysos tapm bir halk dini olmu
tur. Kara kafallarn, Pentheus gibi yarm akl
l yobazlarn kovmaya uratklar bu tanr,
bin bir ikenceyle daha da ycelttikleri bu er
mi ilkada sa dinine rnek olmutur ve tp
k Meryem Ana nasl Artemis'in ve Kybele'nin zelliklerini benimseyip tutunabilmise,
sa da ancak Dionysos dinine srtn dayaya
rak yaylabilmitir geni halk kitleleri arasna.
(4) ETKS. Dionysos dininden tragedyann
nasl doduu, Dithyrambos denilen bu tanr
ya vgnn nasl geliip de akllara durgunluk
verecek bu iir trn ortaya kardn an
latmak bu szlmn snrlarn amak olur. Biz
Dionysos tanrnn mistik akmlar, tarikatlar
stndeki etkisi ve zellikle bunun Anado
lu'da gelien biimi stnde durmak istiyo
ruz. Bektailiin ve gnmze dek yaygnl
n yitirmeyen baka tarikatlarn kaynanda
ilkan Dionysos dini bulunduu artk her
kese grlen, ama daha etraflca incelenme
ce

digi iin bsbtn gn na kmam bir

gerektir. Halikamas Balks'nn ortaya at
t bir gre gre zeybekler, ilkadan kal
ma "obakkhi" adl bir topluluktan treme
dir.
Dioskur'lar. "Dioskuroi" Zeus'un delikanl
lar anlamna gelir. Bu isim, Leda'nn oullar
Kastor'la Polydeuskes'e (yahut Polluks) veri
lir. Tanr Zeus'un Leda'ya yaklat gece,
Leda lml kocas Tyndareos'la da yatm.
Zeus'tan Helena ile Polydeukes'i, Tyndareos'tan da Kastor ile Klytaimestra'y dour
mu (Tab. 12). Birbirinden hi ayrlmayan
Kastor'la Polydeukes kardeliin ve dostlu
un simgesi olmulardr. Efsane, omuz omza
vererek yaptklar kahramanlklar anlatr:
Theseus kz kardeleri Helena'y karnca,
Atina'ya kar sefere kmlar ve Theseus'un
Hades lkesine indii bir srada onu geri al
mlar, ayrca da Theseus'un anas Aithra'y
karp Sparta'ya getirmiler (Aithra); Kalydon avna da, Argonaut'lar seferine de katl
mlar (Argonaut'lar, Amykos) ve her iki se
ferde yararlk gstermiler. Ne var ki Helena
uruna alan Troya savanda bulunamam
lard, nk daha nce talihsiz bir macerada
can vermilerdi: Dioskur'lar Leukippos'un iki
kz Phoibe ile Hilaira'y kendilerine e olma
lar iin karmak istemiler, ama bu kzlarn
hem amca oullar, hem de nianllar olan
Lynkeus'la das Dioskur'larn peine taklm
lar, aralarnda kan kavgada Kastor can ver
mi, lmsz olan Polydeukes de yaralanm
t. Zeus bu iki kardei birbirinden ayrmamak
iin, ikisini de ge alp yldzlar arasna yer
letirmi (kizler burcu).
Sparta'nn Taygetos danda dnyaya gel
dikleri sylenen Dioskur'lar Dor rknn tem
silcileridir, Dor uygarlnn merkezi Spar
ta'nn Atina'ya kar olan ezeli dmanln
simgelerler.
Dirke. Thebai kral Lykos'un kars. Amphion ile Zetos'a eziyet eder ve cezasn bulur
(Amphionj.
Dithyrambos. Dithyrambos, tanr Diony
sos'a verilen bir addr. "Bakkha'lar" traged
yasnn bir korosunda batanr Zeus'un azn
dan u szler sylenir:

DRYOPE
Gel, Dithyrambos, baldrma gir,
bir erkein rahminde by.
stiyorum ki, ey Bakkhos, Thebai seni
iki kere domu tanr diye
ansn ve kutlasn.
Kaynann ne olduu bilinmeyen bu szc
n, yukardaki Euripides dizelerine dayana
rak ve bandaki di- ekine bakarak iki kez
domu anlamna geldii sanlm ve bilginlerce ileri srlmtr. Ama hibir aba sz
cn doru drst bir aklanmasn sala
yamam, Dithyrambos Yunancada Anadolu
kkenli saylan birok szck gibi karanlk
kalmtr. Ne var ki dithyrambos'un hem kul
lanlndan, hem "iambos" ve "thriambos"
gibi mzik terimleriyle ilikisinden, Dionysos
dinine zg bir terim olduu anlalmaktadr.
ambos, Yunan iirinde ve zellikle tragedya
da konuma blmleri iin kullanlan bir l
dr, Yunan iirine ilkin hiciv tryle girmi,
sonra da en yaygn bir vezin olmutur. Thriambos'a gelince, bu da Bakkhos alaylarnda
tanr erefine sylenen bir ezginin, bir vg
nn addr. Dithyrambos gibi bu szcklerin
de Dionysos diniyle birlikte Anadolu'dan,
zellikle Lydia-Phrygia'dan geldii phe g
trmez (Dionysos). Bakkhos tanrnn bir ses
ve alg cmb iinde kendisini kutlamak
iin kullanlan nlem ve arlar kendi adlar
olarak benimsedii grlr. Dithyrambos'un
kkenindeki anlam ne olursa olsun, tanr Dionysos'u vmeye, kutlamaya yarayan bir sz
ck olduu anlalr.
Terim u bakmdan nemli ki, dithyrambos
bir yazn tr ve zellikle tragedyaya doru
dan doruya kaynak olmu bir tr olarak gs
terilir. lk tiyatro denemeleri dithyrambos a
irlerinden domutur denir. Elimizde dithy
rambos trnden birka rnek vardr, en il
ginci Dor airi Pindaros'tan bilinen birka di
zedir; bunlarn en dikkati eken yn de u
ki, tanr Dionysos iin Olympos'ta Zeus'un
bir enlik hazrlad anlatlr, byk Ana Tan
rann yan banda davul ve dmbeleklerin
alnd, bu arada vahi hayvanlaryla birlikte
tanra Artemis'in de gelip raksa katld,
am aalarnn altnda mealeler yanarak
cmb yapld belirtilir. Bu dithyrambos'tan da Dionysos dininin Anadolu'lu ana
l.r.Lrn ikisiyle de ilikide olduu ortaya

kmaktadr. Dithyrambos trne gelince,

alg, oyun ve sz bir arada birletirdii, bu
terimle nn de dile geldii bellidir.
Dolios. Odysseia'da, Laertes'in bana,
bahesine bakan ihtiyar ve sadk bahvan.
Odysseus Troya savana gidince, balarna
eki)en yal Laertes'e bekilik eden odur.
Odysseia'nn son blmnde Odysseus talip
leri ldrp babas Laertes'i bulmaya gelince,
onu Dolios ve alt olu sevinle karlarlar ve
arlarlar. ldrlen taliplerin cn almaya
gelen thaka'llar pskrtmeye yardm eder
ler (Od. XXIV).
Dolon. Troyal haberci Eumedes'in olu Dolon irkin, ama tez ayakl bir adamdr. Hektor onu Akha'llarn gemilerine gzc olarak
gnderir, bu ii baarrsa ona Akhilleus'un at
laryla arabasn vereceine ant ier. Ama
Dolon, gece kefe kan Odysseus'la Diomedes'in tuzana der ve yakalanr. ldrl
memek iin yalvarmalar yakarmalar, Troya'llar ele vermeleri bounadr. Akha yiitle
ri onu amanszca ldrtkten sonra, lsn
bir lgn aacna asarlar (l. X, 314-464) (Diomedesj.
Doris. Okeanos'un kz Doris, Pontos'un
olu Nereus'la evlenir ve Nereus kzlar diye
anlan elli kz olur (Tab. 6). Hesiodos Theogonia'da bu kzlarn bazlarnn adlarn sayar
(Theog. 233-264).
Dryades. "Drys" Yunanca aa ve zellikle
mee aac anlamna gelir. Dryad da aa
perilerine verilen addr. Bunlarn kimi aala
birlikte biter ve onunla lr, kimi de lmsz
dr. Kardeleri Hamadryad'lar gibi Dryad'lar
da bitkileri korur, aa salkl ve canl oldu
u zaman sevinir, yapraklarn yitirip kuru
maya yz tuttuu zaman derin bir yasa kap
lr. Orpheus'un ei Eurydike bir Dryad'dr
(Hamadryades).
Dryope. Drype, kral Dryops'un biricik kz
dr. Oita dann yamalarnda babasnn s
rlerini otlatrken, aa perileri hamadr
yad'lar onu aralarna almlar, trk syleme
.un, hora tepmesini retmiler. Kz gren
Apollon da ona tutulmu. Dryope'ye yakla

mak iin bir kaplumbaa biimine girmi. Kz

kaplumbaa ile oynamaya balam, onu ku
cana alm, derken tanr bir ylan olup kzla
birlemi. Dryope korkmu, kam, olup bi
teni kimseye bildirmemi. Bir sre sonra da
Andraimon adl bir adamla evlenmi ve Amphissos adl bir ocuu olmu. Amphissos Oita'nn eteinde ayn ad tayan bir ehir kur
mu. Bir gn Dryope olunun kurduu Apollon tapnann yannda eski oyun arkadalan
hamadryadlara sunu sunuybrmu ki, perileri
onu kapp aralarna almlar. Karld yer

<)H

de bir kavak aacyla bir kaynak ortaya k

m.
Dryops. Ad aa, mee anlamna gelen ke
limeyi andran Dryops, Yunanistan'da ilk yer
lemi Dryops boyunun atas saylr. Kendisi
Apollon'un oluymu derler. nce Parnassos dann eteklerine yerlemi olan soyu,
Dorlarn saldrsna uraynca, drt bir yana
dalm, kimi Euboia'ya, kimi Thessalia'ya,
kimi Peloponessos'a yerlemiler. Kbrs ada
sna genler bile olmu.

E
Eetion. Mysia'da Thebe ehrinin kral, Andromakhe'nin babas. Akhilleus onu ok sayd
iin, ldrd halde silahlarn almam,
trenle gmmtr. Nympha'lar mezar st
ne bir karaaa fidan dikmiler (Andromakhe).
Egeria. Romal su perisi. Egeria dindar kral
Numa Pompilius'un kars ya da dostu olarak
gsterilir. Geceleri onu ziyaret eder, din ve
devlet ynetimi konusunda ona tler verir,
yol gsterirmi. Numa ld zaman Egeria
o kadar gzya dkm ki bir pnar oluver
mi. Nemi'deki Diana kltyle ilgili olarak,
Caelius tepesinin eteinde bir tapna var
m.
Eileithyia. Zeus'la Hera'nn kz, Ares,
Hephaistos ve Hebe'nin kz kardei. Eileithyia doumlara bakan ebe tanradr. Hera'nn
sznden ayrlmaz, onun buyruklarn harfi
harfine yerine getirirmi. Nitekim Hera'nn
hmna uram Leto ile Alkmene'nin do
umlarnda bulunmamakla Zeus'un evlilik d
ocuklarnn dogmasna engel olmaya a
lm (Leto, Alkmene).
Ekhetos. Epeiros blgesinin efsanelik kral
Ekhetos ktl, zalimligiyle n salmt.
Bu kral, sevgilisiyle yatt diye kzn gzne
tuntan ineleri sokarak kr etmi ve bir ku
leye kapatm, gene tuntan arpa taneleri
vermi, bunlar tr ve un yaparsa, gzleri
nin alacan sylemi.
Ekhidna. Ejderler soyunu sayarken Hesiodos Ekhidna'ya uzun bir para ayrmtr. Bu
azman yaratk, Pontos'la Gaia'nn dlnden
Khrysaor'la Kallirhoe'den dogmadr (Tab. 6).
Ekhidna yle tanmlanr (Theog. 295 vd.):
Kallirhoe yenilmez bir ejderha da yaratt
ne lmllere, ne de lmszlere
benzeyen.
Bir maarada dodu bu azgm yrekli
Ekhidna.
Yar bedeni bir gen kzd onun,
gzel yanakl ve gzleri fldr fldr,

yar bedeniyse koskoca bir yland korkun,

her yan benek benek amansz bir ylan.
Typhon'la iftletii ve yeraltnda, yery
znde ne kadar korkun kpek ve canavar
varsa hepsini rettii anlatlr: Geryon'un k
pei diye anlan Orthos, Hades bekisi Kerberos, bataklklar canavar Hydra, az ate
saan Khimaira ve sonra da kendi dl Orthos'la birleerek Phiks'i ve Nemeia aslann
da dourmu. Ekhidna'nn ini efsaneye gre
Arima dalar denen Kilikia'dadr. Kendi
lmsz olduu iin yeraltnda hep yaar,
ama dlleri Herakles ve Bellerophontes gibi
yiitlerin elinden can vermilerdir (Typhon,
Herakles, Bellerophontes).
Ekhion. Kadmos'un Thebai ehrini kurar
ken topraa diktii ejder dilerinden doup
da sag kalan be adamdan biridir. Kad
mos'un kz Agaue ile evlenir ve Pentheus'un
babas olur (Kadmos, Pentheus).
Ekho. Yanky simgeleyen nympha (Narkissos).
Elektra. "Parlak" anlamna gelen bu ad, bir
ok efsanelik kiilerin ad olmutur.
(1) Okeanos'la Tethys'in kz Elektra, Pon
tos'la Gaia'nn olu Thaumas'a e olur (Tab.
6). Birlemelerinden u tanrsal varlklar mey
dana gelir: ris (Gkkua), Harpya'lar ve
Aello (Bora) ile Okypetes (Kasrga) diye ka
natl iki yaratk (Hesiodos, Theog. 266).
(2) Atlas'la Pleione'nin "Pleiades" adl yedi
kzlarndan biri (Pleiades). Efsaneye gre Semendirek adasnda oturan Elektra, Zeus'la
birleerek Dardanos'u asion'u ve Harmonia'y dourmu (Tab. 7). Ad Palladion efsane
sine de karmtr: Zeus Elektra'y elde et
mek isteyince, gen kz kutsal Palladion hey
keline snarak tanrdan korunabileceini
sanm, oysa Zeus buna ok kzm ve heyke
li tuttuu gibi gkten aaya atm. Troya
ovasna den Palladion Troya'daki tapnak
ta saklanm. Baka bir anlatma gre, Palladion'u Elektra, Troya ehrini korusun diye
kendi vermi Dardanos'a (Palladion).
(3) Bu ad tayan en nl kii, Agamemnon'la KIytaimestra'nn kz Elektra'dr (Tab.
15). I lomeros destanlarnda ad gemeyen

Elektra, tragedyann en nl, en ok sz

edilen bir kahramandr. Aiskhylos'un "Agamemnon" lsnde, Sophokles'in "Elekt
ra", Euripides'in de hem "Elektra" hem de
"Orestes" tragedyalarnda rol alr. Antigone
gibi insanlarst baz yasalar korumay, baz
ilkeler adna kendi kendine eyleme gemeyi
gze alan yiit bir kzdr. Ne var ki, eli kana
bulandg, anasn ldrmek gibi korkun ve
dogad bir sua kart iindir ki, Elektra adnn tersine - karanlk ve karmak bir kii
likle canlanr gzmzn nnde. Hamlet so
rununu ilka tragedyasnda dile getiren kii
dir. Bu bakmdan tragedya yazarlarn ek
mesi, bylemesi, karakterini eitli alardan
ele almay esinlemesi alacak bir ey deil
dir.
yks ksaca yledir-. Agamemnon Tro
ya savana kt zaman, Elis'te rzgrlarn
esmesini salamak zorunda kalmtr. Bunu
kocasna affedemeyen kars Klytaimestra,
Atreusogullarnn ba dman Aigisthos'la
kocasn aldatr ve yllar geip Agamemnon
dnnce iki k onu alaka baklarlar. Ge
ne yllar geer, bu kez Elektra delikanllk a
na gelen kardei Orestes'i babalarnn c
n almak zere yetitirir. Kardeinin nce Aigisthos'u, sonra da Klytaimestra'yi ldrme
sine yardm eder. Ana katili olduktan sonra,
Orestes'in peine Erinys'ler taklr. Elekt
ra'nn rolyse burada biter. Herhangi bir pi
manlk duyduu tragedyada sz konusu deil
dir. Elektra kan davasnn en belirgin simge
lerinden biridir (Orestes).
Elektryon. Perseus'la Andromeda'nn olu,
Alkmene'nin babas (Alkmene).
Elephenor. llyada'da ad geen Abant n
deri. Abant'lar Euboia yarmadasna yerle
mi bir kavimdir. Elephenor, Helena'nn eski
taliplerinden olduu iin otuz gemiyle katlr
Troya savana. Homeros'a gre Agenor'la
savarken ldrlr (l. IV, 463-472). Baka
bir efsane onun Troya'dan dnd ve nce
Sicilya aklarnda, sonra da Epir'de ehir
kurduunu anlatr.
Eleusis. Eleusis ehrine adn veren efsanelik kii. Hermes'in olu ve Triptolemos'un
babas olduu sylenir. Demeter Triptole10(1

mos'u lmsz klmak iin atee daldrrken,

Eleusis olaya tank olup bir lk atacak ol
mu, Demeter de buna kzarak onu ldrm
(Triptolemos).
Elpenor. Odysseus'un arkadalarndan biri
dir. Byc Kirke'nin konanda yiyip ier,
keyfeder ve Odysseus ller lkesine gitmek
zere yola kaca gece fazla arap imi
olan Elpenor szd damdan aa der ve
lr. Ruhu Hades'te Odysseus'a yalvarr ken
disini gmsn diye.
Empusa. Tanra Hekate'nin evresinde bu
lunan korkun bir grnt. Hekate'nin insan
lar korkutmak iin yaratt bu canavar her
eit kla girerek daha ok kadnlara ve o
cuklara grnrm. Bir aya tuntanm,
insan etiyle beslenir ve kurbanlarn avlamak
iin ok gzel bir kadn klma girermi.
Endymion.
Parlak ayn evresinde sapz yldz
rzgarszken duru gkyz
nasl yanarsa l l.
Btn doruklar, sivri kayalar ve ayrlar
nasl serilirse gz nne,
gkler yrtlp da alr,
tekmil yldzlar grnr,
ferahlar yrei obann...
Endymion efsanesi Homeros'un bu birka
dizesinden domu gibidir. Ama bu efsane
nin asl kahraman eski adyla Latmos, bugn
Beparmak diye anlan dadr. Beparmak
dann eteinde Menderes rma kendi ovasnca akarak bin bir dolanla gmten aylar
izer. Koca rmak Bafa glne ve batda Ada
lar denizine prl prl boanr. Geceleri Bafa
gl tepsi dolusu gmtr.
Beparmaklarn grkemi insan hayalini
uzak gemilere, ktalar sarsp dalan birbiri
nin zerine yan byk yersarsntlan ana
gtrr. Be doruunu bir elin be parma
gibi ge uzatan bu daa bakarken o dep
remlerin grleyiini duyar gibi olur insan.
Ama ay bu dalarn sertliini eker gibi
eritir ve atk kalarn zer. O zaman insan
bir dnya manzaras deil, yeryzne paldr
kldr yklm bir cennet grm gibi olur.
Endymion efsanesi ite bu dekor iinde
dodu. Endymion, Beparmak danda sr-

I.OS
lerini otlatan bir obanm. Kavalndan baka
bir varl olmayan yoksul bir oban. Gndz
kayadan kayaya hoplayan boynuzlu, sakall
kara keilerini gzler, yamacn mis kokulu
kekiklerini yiyen srnn titrek meleyilerine
kulak kabartrd. Kaval Endymion'un biricik
dostu, srdayd. Dalarda yapayalnz yaa
mann verdii hrlk, aklk duygusunu da,
kalabalk ehirlerde oturan hemcinslerine z
lemini de hep bu kavala sylerdi. Endymi
on'un kaval yalnz obann sevincini, zlemi
ni sylemekle kalmaz, kara doruklarn, yeil
imenlerin, bulut bulut yapraklaryla saa, so
la serpilmi aalarn, cvl cvl akan sularn
da seslerini duyururdu.
Bu ssz dalarda Endymion'u ne gndz
kavaln flerken, ne gece taze ayrn stne
uzanp sere serpe uyurken kimsecikler gr
mezdi. Yalnz, ay grrd onun grbz
bedenini, erkeke gzelliini. Ay tanras Se
lene, Endymion'a baka baka, gnl vermi
ona. Her gece zerine eilir, gm yla
onu sarp ayrn stne yatnca kollarn sev
gilisine aard. Selene de gkte ne zaman do
arsa, nerede doarsa, hemen obanna ko
ar, gvdesini nlanyla sarar, perdi.
Ne var ki, Selene baz gece daha ok, baz
gece daha az kalrd sevgilisinin yannda.
Ayn Endymion'la hi birlemedigi karanlk
geceler de vard. Onlar Beparmaklarn do
ruklar gibi kara, korkulu bir bekleyi iinde
geerdi. Ama bu bekleyi uzun srmez, ilk ay
gkte gzkt m, Endymion'la Selene gene
kavuurlar, denizden yeni km balklar ka
dar serin, diri, parltl gvdelerini birbirlerine
degdirirlerdi. Her bulumada ilk defa buluuyormu gibi olurlar, hi tatmadklar bir tad
dudaklarnda eme eme duyamazlard. Her
pte gvdeleri daha da aydnlanr, tepeden
trnaa nur kesilirdi, Endymion'la Selene iin
sevgi, n ta kendisiydi.
lmsz tanrlar kimi zaman kskanr in
sanlarn mutluluunu. Sevgiyle insanlarn bir
eit lmszle ermelerini, tanrlara denk
gelmelerini istemezler de ondan. Ama tanr
larn tanrs Zeus, Selene ile Endymion'un
bu hep yenilenen bitimsiz sevgilerinden ho
lanm, Beparmak dalarnn yoksul oban
na bir armaan vermeyi kurmu. Dile ben
den ne dilersen, demi ona. Endymion da

ne dilesin, lmsz bir uykuyla uyumay dile

mi.
O gn bugn Beparmak doruklar ay
nda karl gibi aarr. Ulu amlar uyuyan ve
kl dler gren insanlara benzer. Nereden
geldii belirsiz bir esintiyle yapraklar rperir,
fsldar zaman zaman. Ay gklere par
mak uzatan doruklardan aa u rlts gibi
arl arl akar. Yamalarda obanlarn yakt
ateler mavi mavi tellenen ince dumanlar
salar. Endymion'un kaval yanklanr kayadan
kayaya. Hep ayn sestir o, dalarn sszln,
insanlarn zlemini syler. Ayn evresinde
yldzlar kprdar. Gkler sanki yrtlm, al
mtr. Beparmak'larn oban Endymion'un
kl, lmsz mutluluunu gzmzle gre
biliriz.
Entoria. Roma'da Saturnus tapnann ku
rulu nedenini aklamak iin Erigone rnei
zerine uydurulmu bir efsane (Erigone).
Tanr Saturnus, talya'da bulunduu Altn
ada karios adl bir kylnn kz Entorlii
ile birlemi, biri lanus, drt olu olmu. ka
rios'a da zm ktgyle arab balam.
Ama Roma kylleri bunun kymetini bilme
dikleri iin, tanr veba salm ortala, sonun
da Roma'llar Capitolium tepesinin eteinde
Saturnus'a bir tapnak kurmakla yattrm
lar tanry (Saturnus, lanus).
Enyalios. Sava tanr Ares'in ek adlarndan
biri.
Enyo. Sava tanr Ares'in evresinde bulu
nan bir tanra. okluk, onun Ares'in kz ol
duu sylenir, Hesiodos, Phorkys'le Keto'nun kzlar Graia (Kocakar)'lardan biri sa
yar onu (Theog. 273). Homeros ise Ares'
in yanndan ayrlmayan ve "iller ykan" bir
tanra olarak tanmlar ve yle der (l. V,
592):
... Balarnda Ares vard, bir de ulu Enyo,
amansz kavgann dizginini elinde tutard o.
Eos. Homeros'un "gl parmakl" diye ta
nmlayp destanlarnn hemen her blm
nn banda and afak tanra Eos'u, Hesi
odos Titan soylu Theia ile Hyperion'un bir
lemesinden domu ve Helios (Gne) ile
Selene (Ay) tanrlarn kardei olarak gsterir

.rnr cxs
(Tab. 4). Eos'un evliliklerini yle anlatr Hesiodos (Theog. 378 vd.):
afak tanra Astraios'la birleip
coku yrekli rzgrlar dourdu,
gkleri artan Zephyros'u,
azgn esiti Boreas' ve Notos'u.
Rzgrlardan sonra afak tanra
gnn mjdecisi afak yldzn dourdu
ve gklerin elenk elenk yldzlarn.
Sonra Tithonos'la birleip Habeistan kral
Memnon'u, Kephalos'la birleip Phaeton'u
dourur. Efsaneye gre, Eos bir sabah
Ares'le de sevimiti, onu kskanan Aphrodite gl parmakl tanray durmadan k ol
makla cezalandrm. Eos sevgililerini karrm: Dev Orion'u Delos adasna karm,
Kephalos'u Suriye'ye, los'un olu, yani Troya soyundan olan Tithonos'u da Habeis
tan'a karm; Gne'in lkesi saylan Yz
Yanklara Eos'un olu Memnon kral olmu,
Memnon Troya savandan bir sonu alnma
dn grnce, gelmi Akhilleus'a kar ar
pm ve onun elinden vurulmu (Memnon).
Tithonos'a gelince, Eos onun iin lmszlk
istemi Zeus'tan, tanr da balam ona bu
nu, ne var ki Eos srekli olarak gen kalmas
n istemeyi unutmu, bu yzden yllar geince
Tithonos burutuka buruuyor, kldke
klyormu, Eos onu bir saraya kapatp
kimselere gstermez olmu, ta ki sonunda
onu bir ekirge haline sokmu (Tithonos).
Epaphos. Epaphos, io'nun tanr Zeus'tan
olan ocuudur (Tab. 10). inek biiminde
dnyay dolatktan sonra lo Msr'a varr ve
olunu orada dourur. "Zincire Vurulmu
Prometheus"ta o'ya gelecei yle bildirir
(Aisk. Prom. 846 vd.):
O lkede, karann bittii yerde,
Nil'in tam aznda, bir set stnde
Kanobos adnda bir ehir vardr.
Zeus orada akl saln geri verecek
bar elinin dokunuuyla.
Douracan ocuun ad kara Epaphos
olacak
Zeus'un bir dokunuuyla doaca iin.
te o toplayacak rnlerini
takn Nil'in sulad topraklarn.
Ondan sonraki beinci kuaktan elli kz
Argos'a istemeye istemeye dnecekler
Yaknlaryla evlenmekten kurtulmak iin.

iki kral soyunun atas olacak Epaphos da

anas lo gibi tanra Hera'nn hncna urar
(lo). ocuk doar domaz Hera'nn buyru
uyla Kureta'lar onu alp karr. o bu kez
olunu aramaya kar. Ama Zeus Kureta'lar
ldrr ve o'yu Suriye'ye Epaphos'un bulun
duu Byblos'a yneltir. lo Epaphos'u alp M
sr'a dner. Epaphos manevi babas Telegonos'tan sonra Msr tahtna konar ve Nil r
mann kz Memphis'le evlenir. Kz Libya,
torunlar da Agenor'la Belos'tur (Agenor).
Hellen'ler Epaphos adnn "dokunma, st
ne el dedirme" anlamna geldiini ileri srer
lerdi. o Msr'a gelince Zeus elini srtna degdirmi ve bylece gene kadn olmasn ve o
lunu dourmasn salam. Oluna da bu ne
denle Epaphos ad konmu. Aslnda Ephaphos baz ilka yazarlarnn da belirttii gibi
Msr'n kz biiminde simgeiendirilen Apis
tanrnn Yunancalatrlm biimidir.
Epeios. Troya savana otuz gemilik bir filo
ile gelen Akha nderi. Savata pek baarl
olmayan Epeios, baz alanlarda stn yararlk
gstermitir: Patroklos iin dzenlenen yar
malarda yumruk dv birinciliini alr.
Epeios'un baka bir yararl Troya'ya so
kulacak olan tahta at yapm olmasdr.
Onun sz Odysseia'da geer (Od. VIII, 493
vd.).
Troya dnnde nderi Nestor'dan ayr
den Epeios Gney talya'ya varr ve orada
bir ehir kurar. Orada yaptrd bir Athena
tapnana tahta at yapmak iin kulland
btn avadanlklar tanraya adam derler.
Ephialtes. Bkz. Aloeusoullar.
Epigon'lar. Thebai'ye kar Yediler'in sefe
ri baarszlkla sonulanmt. Bu kez Epi
gon'lar, yani birinci sefere katlan nderlerin
oullar ikinci bir saldrya kalkmay d
nrler. Delphoi bilicilerinden aldklar bilgi u
dur: Balarnda Amphiaraos'un olu Alkmaion bulunursa, zaferi kazanacaklardr. Ne var
ki Alkmaion ikirciklidir. Anas Eriphyle, nasl
bir zamanlar kocas Amphiaraos'u kandrmsa, Polyneikes'in olu Thersandros'tan arma
anlar alarak Alkmaion'u da kandrr (Eri
phyle). Sefere katlanlar unlardr: Amphia
raos'un iki olu Alkmaion'la Amphilokhos,

Adrastos'un olu Aigialeus, Tydeus'un olu

yiit Diomedes, Parthenopaios'un olu Promakhos, Kapaneus'un olu Sthenelos, Polyneikes'in olu Thersandros ve Mekisteus'un
olu Euryalos. Epigon'lar saldrya Thebai
evresindeki ky ve kasabalar yok etmekle
balarlar. Thebai'liler, Eteokles'in olu Laodamas'in nderliinde ehirden kp saldr
ya giriirler, ama Laodamas Alkmaion'un
kargs altnda can verir, Thebai'liler de ps
krtlr. O gece, bilici Teiresias'n verdii
t zerine Thebai'liler ehri boaltrlar, er
tesi sabah Epigon'lar girer ve Thebai'yi ya
ma ederler, aldklar doyumluun bir bl
mn Delphoi'deki Apollon tapnana adar
lar.
Epimetheus. Titan apetos'la Klymene'nin
olu, Atlas, Menoitios ve Prometheus'un kar
dei (Tab. 3). Epimetheus apetos oullarnn
en aklsz ve bu bakmdan Prometheus'un
tam kartdr. Zeus onu Prometheus'a kar
kullanr: Prometheus'u ve onunla birlikte,
destekledii insan soyunu yok etmek iin ya
ratt kadn Epimetheus'a armaan olarak
yollar (Hes. i. 84 vd.), o da Prometheus'un
Zeus'tan armaan alma dediini unutur ve
tanrlarn zene bezene yarattklar Pandora'y alr, onunla evlenir (Pandora).
Epimetheus Yunan mythos'unda Adem'in
roln oynar, ne var ki ondan ok daha silik
bir tip olarak kar karmza. Prometheus'la
Pandora'nn kiilikleri onu bsbtn siler.
Epimetheus'la Pandora'dan, Deukalion'un
kars olacak Pyrrha doar.
Erato. Zeus'la Mnemosyne'den dogma do
kuz Musa'lardan biri. Sanatlardan lirik iiri ve
zellikle ak iirini simgeler ve esinler (Mu
sa'lar).
Erebos. Yeralt karanln simgeler. Erebos, yeryznde karanlk saan Nyks gibi
Khaos'tan dogmadr. Erebos'la Nyks birleir
ler ve kl varlklar meydana getirirler: Aither (Esr) ve Hemera (Gn, Gndz).
Erekhteus. Atina kral, Pandion'un olu,
Erikhthonios'un torunu (Tab 24). Dedesinin
efsanesinden ayrlmayan efsanesi sonradan
baka katklarla deitirilmitir. Erekhteus'u

birok ocuklar olmu, bunlardan yedi k/

birbirini o kadar ok severlermi ki, biri lr
se, brleri de canlarna kyacaklarna ant i
miler. Gnn birinde Atina Eleusis'le savac
girmi ve Eleusis'e yardm eden Trakya kral
Eumolpos'a kar koymak zorunda kalm.
Bu sava nasl iyi bir sonuca eritirebilecegl
sorusunu Delphoi bilicisine sormu. Ald
cevap u: Kral yedi kzndan birini kurban
ederse zaferi kazanacaktr. Erekhteus bir kz
n kurban eder, br alts da intihar ederler.
Savata, Poseidon'un bir olu olan Eumolpos'u yenince deniz tanr fkelenir ve Ze
us'tan Erekhteus'u ldrmesini ister. Zeus
bahtsz kraln stne yldrmn salar.
Erigonc. karios adl bir Atina'lnn kz.
Tanr Dionysos Yunanistan'a ilk geldiinde
karios'un evinde konuk kalm, buna karlk
ona asma ktgyle arab armaan etmi.
Kz Erigone'yle sevimi ve Staphylos (zm)
adl bir oullar olmu. Bir gn tanr karios'a
bir tulum dolusu arap vererek, komularn
lene armasn ve onlara arab tattrm.
sini sylemi. Ama sarho olan komular ka
rios'un kendilerini zehirlediini sanmlar,
onu sopalaryla vurup ldrdkten sonra,
lsn gtrp bir yere atmlar. Kpei,
Erigone'ye babasnn atld yeri gstermi,
kz da zntsnden oradaki bir aaca asm
kendini. Tanr Atinallar yle cezalandr
m: Bir delilik salgn ba gstermi ehirde,
gen kzlar ldrp asyorlarm kendilerini.
Delphoi bilicisi bu olay karios ve Erigone'nin lmleriyle ilgili gsterince, Atina'llar
Erigone iin bir bayram dzenlemiler. Bu
bayramn bir benzeri de Roma'da vard (Entoria).
Erikhthonios. Atina'nn ilk krallarndan biri
(Tab. 24). Ad "yn" ve "toprak" anlamna
gelen iki kkten tremedir. Efsaneye gre,
Erikhthonios tanr Hephaistos'tan dogmadr.
Gnn birinde tanra Athena Hephaistos'un
iliine silah smarlamaya gelmi. Topal tanr
birdenbire tutulmu ona, dayanlmaz bir istek
duymu ve balam kaan tannay kovala
maya. Topal olduu halde, yetimi ona ve
sarlrken, spermasn bacana aktm. Ki/
olan kz tanra bir yn bezle spermay silip,
likslnerek yere atm. Toprak ana dllenmi,

ERNYS'I R
bundan, bir erkek ocuk karm ortaya. Athena da ocuu Kekrops'un kzlarna ema
net etmi (Aglauros). Bebei sepette iki ylan
arasnda gren Kekrops kzlar ldrarak ken
dilerini Akropolis'ten aaya attktan sonra,
Erikhthonios - ki topraktan dogma btn ya
ratklar gibi ylan kuyrukluymu - Athena'nn
tapnana kadar srnm ve kalkannn alt
na girerek bym. Kutsal alanda yetien bu
gence kral Kekrops sonradan Atina kralln
vermi. Bir Nympha ile evlenen Erikhthonios
Pandion'u yaratm, Pandion'dan da Erekhteus dolmu (Erekhteus).
Erikhthonios'un drt atl arabay kefettii
ve Atina'ya para ve Panathenaia bayram gi
bi yenilikler getirdii sylenir.
Erinys'ler. Kimi zaman bir, kimi zaman bir
ok, kimi zaman da olarak gsterilen
alma tanralar Erinys'lerin doumunu Hesiodos yle anlatr: Kronos anas Gaia'nn
verdii trpanla Uranos'un hayalarn keser
(Theog.276vd.):
Koca Uranos geldi kara geceyle,
indi yere arzudan yanp tutuarak,
yaklap sard topra boydan boya.
Ama pusuda bekleyen olu
uzatt sol elini ve sa elindeki trpanla
koskoca, upuzun, sivri dili trpanla
biranda kesti babasnn hayalarn
ve kaldrp att arkasndan bir yere.
Ama bo deildi elinden savrulup giden:
Kanlar fkrp sald iinden
ve hepsi gmld kald topran barnda,
ve bunlardan gebe kalan toprak yllar sonra
dourdu yaman Erinys'leri, tanralarn.

Bu tanralarla birlikte Devlet ve Orman

perileri domutur, der Hesiodos. Saylarn
ve isimlerini vermez. Sonralar Erinys'lerin
kadn ve adlarnn da Alekto, Tisiphone, Megaira olduu kabul edilmitir.
Erinys'ler suu ileyenin ve zellikle adam
ldrenin peine taklan kpekler diye d
nlr; bu kpekler diidir, kan kokusunu he
men alp koarlar ve peine takldklar sulu
yu sonsuzca kovalayarak ldrtrlar. Erinys'
lerin en ok rol oynadklar iir eseri Aiskhylos'un "Agamemnon", "Khoephoroi" ve "Eumenldes" trilogia'sdr. Bu esiz tragedya antinda son oyun Erinys'lerin adn tamakta

dr, ne var ki Yunanllarn sk sk bavurdu

u "euphemismos" denilen bir dil aresiyle
Erinys'lere "Eumenides" yani "iyi niyetliler"
ad taklmtr. Bundan ama, amansz tanr
alar yattrmak, ktl iyilie evirmele
rini salamaktr. Ayn grle, sert ve tehlike
li olarak bilinen Karadeniz'e "Pontos Eukseinos" yani konuksever deniz denirdi. Eumeni
des tragedyasnda babas Agamemnon'u l
dren anas Klytaimestra'dan alan Orestes'in peine taklan Erinys'ler sonunda birer
af tanrasna dnrler, Orestes de bylece
suundan ve ektii vicdan azabndan arn
m, kurtulmu olur. Bu srecin nasl sahneye
konduu zerinde durmadan "su" kavramn
incelememiz gerek.
nsan ne zaman su iler, yani adam ld
rr? Yunan efsanesinde adam ldrme ok
luk bir yanlg sonucunda olur: Ate tanra in
san gaflete drr ve insan istemeyerek, ki
mi zaman bilmeyerek ldrr, kan dker. Bir
de kan davas gderek, ksas kurallarn uygu
layarak adam ldrr. Her iki halde de su
undan arnmak iin areler vardr, insan
tanrlara yakarmak, kurbanlar kesmekle aff
n salayabilir. Zeus'un kzlar saylan Litai
(Yalvan) tanralar sulular adna arac olur
lar, Zeus'tan balamay elde ederler (Yalva
rrlar). Sutan arnma yalnz tanrlar katnda
deil, insanlar arasnda da mmkn olmaly
d; Homeros dnyasnda bu suun cezas bi
zim hak ve hukuk anlaymza gre hafiftir:
Yurdunda adam ldren yurdu iin bir pislik,
bir uursuzluk saylr, bu yzden de srlr,
kendisi gidip snacak bir yer bulmal, kendi
sini arndrmay gze alan bir temiz adam
bulmal ve ona hizmet etmelidir. Homeros
destanlarnda ad geen birok nl yiitler
su ilemi kiilerdir. Srgnde yaarlar, ama
konuklan seven ve koruyan Zeus tanrnn ko
lu kanad altnda bulunduklarndan srgnleri
tatl gelir onlara. Bunlardan biri Patroklos,
br de AkhiUeus'un lalas Phoiniks'tir. Her
ikisi de yurtlarndan kovulmu, Peleus'un ya
nna snm kiilerdir (Patroklos, Phoiniks).
Ne var ki iledikleri sular Erinys'lerin kovala
masn gerektirmez. kpekleri herhangi
bir adam ldrenlerin peine taklmaz, onlar
babasn ve zellikle anasn ldren suluyu
kovalarlar. Yunan mythos'unda nl bir ba-

I.UNYS'l.l.K
ba, bir de ana katili vardr: Oidipus'la Ores
tes. Oidipus babas Laios'u bilmeyerek ld
rr, grd ceza korkuntur, oysa Orestes
bile bile ldrr anas Klytaimestra'y. Alkmaion gibi o da babasnn kanna giren anas
n ldrr, ama suu Alkmaion'unkinden da
ha da ardr, nk daha hesapb, daha bi
linlidir (Alkmaion).
Agamemnon tragedyasnda Mykene kraly
la birlikte Troya'dan dnen bilici Kassandra,
Aigisthos'la Klytaimestra'nn cinayet hazrla
dklarn sezer ve bu sezgiyi u szlerle dile
getirir (Aam. 1186 vd.):
Bir koro var ki, hi ayrlmyor bu evden,
tek sesli sylyor ezgilerini,
ama sesi kulaa ho gelmiyor,
vg deil nk syledikleri,
insan kan imi yreklenmek iin,
evet, insan kan imi
bu evde oyalanan koro.
Zoratarsm onu bu konaktan:
Ayn soyun Erinys'leri bunlar.
Piyesin sonunda sahnede Agamemnon'la
Kassandra'nn yan yana yatrlm lleri g
rlr. Mykene'de ynetimi ele alan ift kendi
llerinin cn almak iin kral ve Troyal
tutsan ldrmlerdir. Bunlarn cn ala
cak kuak da yetimekte, yedi yl sonrasn
gsteren "Khoephoroi" (Sunu tayan kzlar)
adl tragedyada Orestes alc olarak anas
nn karsna dikilmektedir. Klytaimestra o
lunun ne amala geldiini anlaynca, urbas
n yrtp memesini gsterir ve Orestes'in
ayaklarna kapanarak yalvarr. Ana oul ara
snda yle bir konuma geer (Khoe. 922
vd.):
Klyt. Anan m ldreceksin, yavrum
benim?
Or. Seni ben deil, kendin ldreceksin.
Klyt. Ama bak, anann kinli
kpeklerinden sakn
Or. Ya babamnkilerden nasl kaarm
senden saknrsam?
Klyt. Diriyken bouna m yakaryorum
bir mezara kar?
Or. Babam ldrdn ya, senin de lmen
gerek.
Klyt. Demek bir ylan dourmu,
bytmm ben.

Orestes anasn ldrr, daha nce Algis

thos'u da vurmutu, sahnedeki kap alp ge
ne ikisinin ls grlr. Orestes eylemini
hakl gsterir: Evet, der, anam ldrdm,
ama o da babam ldrmt, tanrlarn tik
sindii pis bir kadnd anam, oysa benim eli
me g katan, Pytho tanrs Loksias'tr, yani
Apollon'dur. Byle konuurken, birdenbire
yan banda kara urbal kadnlar belirir, bakar
ki Gorgo yzl, salar ylanlarla rlm
Erinys'ler bunlar. Ellerinden taptaze kan dam
lamakta. Orestes barr, arr ve deli gibi
atar kendini darya. Koro yaknr. Atreus'
tan bu yana nc lm kasrgasdr bu. So
nu nereye varacak? Ate'nin fkesi dinecek
mi?
nc "Eumenides" tragedyas Delphoi
tapnann nndeki bir sahneye alr:
Apollon'a snm olan Orestes evrenin g
bei saylan tan stne yklm, yalvar
maktadr. Erinys'ler korkun hrltlarla drt
dnmektedir evresinde. Apollon gelir, onla
r uyutur, derken Klytaimestra'nn tayf dr
ter, uyandrr kpekleri, Apollon oklaryl.
onlar kovduktan sonra sahne deiir ve Atina'daki Akropolis grlr. Orestes'in davas
Athena'nn tapna nnde grlecektir bu
kez. Tam bir mahkeme sahnesidir bu. ki
hak ve hukuk anlaynn arpt bir mah
keme: Geleneksel ksas kurallarn simgele
yen Erinys'ler, kendini ve eylemini savunan
bir insanla kar karya gelip tartmaktadr
lar, sonu mahkemenin verecei oylara ba
ldr. Orestes Athena tanrann verdii bir
oy fazlasyla beraat eder. Bylece tanr kara
r, kader arl yerine insanlarn mahkeme
si, yani Areopagos kurulmu olur. Traged
yann sonunda yenilgiye urayan Erinys'ler
korosu fkeyle ekilmek zeredir ki, Athena
onlar Atina'nn koruyucular olarak ehirde
kalmaya arr, buna karlk Atina halkn
dan sonsuz sayg greceklerdir. Erinys'ler
deiir, iyi niyetliler diye karlar ortaya, bu
nun simgesi eski hukukla yeni hukuk anlay
nn birlemesi olsa gerek. Erinys'ler bun
dan byle Atina'ya bet bereket saacak tan
ralar olarak intikam deil, adaleti gerek
letireceklerdir. Aiskhylos'un, Atina din ve
devlet anlayn yceltmekte ve yeni yeni
kavramlar kurup, onlar canlandrmaktaki

ustal bu lde en yksek zirvesine eri

mitir.
Zaman geince, Erinys'ler, insanlar yeral
tnda cezalandran tanralar olarak grlme
ye balar. Eski metinlerde beliren bu inan
Vergilius'un "Aeneis" destannda dile gelmek
tedir: Erinys'leri Tartaros'un dibinde ruhlara
ellerindeki kamlar ve ylanlarla korku salp
eziyet eder grrz. Cehennem kavramna
yaklaan bu grler Roma mythos ve iirin
de Etrsk etkisiyle gelimi olabilir.
Eriphylc.
rastos'un
riyle ilgili
Alkmaion

Argos kral Talaos'un kz ve Adkzkardei. Thebai efsane embe

yks Adrastos, Amphiaraos ve
adlar altnda anlatlmtr.

Eri. Ne kadar belal tanr ve tanra varsa,

lm ve ykm getiren ne kadar varlk varsa
hepsi Nyks (Gece)'ten dogmadr. Kavga tan
ra Eri, hanet, Karasevda ve htiyarlk gibi
tanrlam kavramlardan hemen sonra gelir
doum srasnda. Hesiodos ona "azgn yrek
li" der ve kendi dourduu varlklar sayar
(Theog. 226 vd.).
Sonra da ikinci eseri "ler ve Gnler" de
iki kavga ayrr, biri insana zararl, biri faydal
ve yle tanmlar ikisini de (i. 11 vd.):
ki trl kavga vardr bu dnyada,
biri vlmeye deer, teki ktlemeye.
zden apayrdr bu iki kavga,
insan kanl savaa gtrr birisi,
kts, hibir lml sevmez onu.
Zorla girer bu kr dvne
lmszlerin zoruyla, buyruuyla.
teki kavgay daha nce dourdu yce
Karanlk.
Gklerdeki tahtnda oturan Kronos olu
topran zne katt onu.
nsanlara yararldr o kavga,
O kavga ki eli tutmaz insanlar bile ie
srkler.
Hesiodos'un bu kavgasna rekabet ya da
ekmek kavgas demeli. Yaamn znde g
rr onu Hesiodos ve kardeine kt deil de
iyi kavgadan yana gitmesini tler.
Eri, Gzeller yarmasnda da bir rol
oynar, Peleus'la Thetis'in dnne hr
karmasn diye arlmad iin altn elmay
tanrlarn dgtin sofrasna atar da, stne "en
gzeline" yazd altn elmann kime verilece

i karar Paris'in yargsna braklr (Paris).

Bu kavga Troya sava gibi yce bir atma
nn kaynadr.
Eros. Eros, ilkan en eski metinlerinden
beri evrende birleme ve retmeyi salayan
doal bir g olarak karmza kar. Hesio
dos yaratl anlatrken Khaos'tan hemen
sonra Eros'u sayar, onun etkisini insan dn
yasnda aka grdg'halde, ilk tanrlar ara
sna nasl yerletireceini iyice bilemez, ama
bu evrensel ilkeyi gene de saym olmak iin
yle der (Theog. 116 vd.):
Khaos'tu hepsinden nce var olan,
sonra geni gsl Caia, Ana Toprak...
Ve sonra Eros, en gzeli lmsz tanrlarn,
o Eros ki elini, ayan zer tanrlarn,
ve insanlarn da, tanrlarn da ellerinden
alr
yreklerini, akl ve istem glerini.
Ama daha sonra, Eros'un devler, Titanlar
gibi azman yaratklarn birlemesinde ne gibi
bir rol oynadn tanmlamakta glk eker,
giderek "parthenogenesis", yani kendi kendi
liinden dourma ilkesini baz tanrsal varlk
lar iin srdrr. lkan en ili ve bilinli ak
airi Sappho da Hesiodos'a benzer bir tanm
lama verir:
Gene Eros, elimi, kolumu zen,
hem tatl hem ac Eros,
o kar gelinmez yaratk
sarsyor beni.
Hesiodos'tan baka theogonia ve kosmogonia'larda da Eros'a yer ayrlr. Orfizm deni
len ve air Orpheus'tan geldii ileri srlen
mistik akmda da Eros'un dnyayla birlikte
kaos'tan ktna, yahut da Gece'den dog
ma evren yumurtas ikiye blnp yar kabu
undan gk, yar kabuundan toprak ortaya
knca, Eros'un da doduuna inanlmakta
dr.
Platon'un "len" adl diyalogunda herkes
kendine gre sevginin tanmlamasn yaptk
tan sonra, Sokrates bir kadn bilici, Mantineia'l Diotima'nn grlerini anlatr. Diotima'ya gre Eros bir tanr bile deildir, lm
lyle lmsz aras bir varlk, Yunanllarn
"daimon", bizim "cin" diyeceimiz bir yara
tktr. Eros'un douunu anlatmak iin yepye-

ni bir efsane uydurulur: Yoksulluk tanra

(Penia) ile Bolluk tanr diye evirdiimiz, as
lnda her derde deva, hner anlamna gelen
Poros'un ogluymu. Sevgi'nin karakterini
anasyla babas arasndaki kartln sonucu
olarak yle anlatr: "BoUuk'la Yoksulluk'tan doan Sevgi'nin talihi de ona gre
olmu. Sevgi her eyden nce her zaman
yoksuldur, oklarnn sand gibi hi de y
le ince ve zarif deildir, tersine kabadr,
pistir, evsiz barksz, yalnayaktr, akta,
dada, bayrda, kap nlerinde,' yol kele
rinde yatar, kalkar. Ne yapsn, anasna ek
mi, yoksulluktan kurtulamaz. Babasna
eken tarafyla da hep gzelin, iyinin pein
dedir, yrekli, atlgan, dayankldr, yaman
avcdr, hep tuzaklar kurar, fikirlere, bulu
lara dkndr, byclkte esizdir. As
lnda ne lml, ne lmszdr. Bakarsn
ayn gnde bolluk iinde geliir, yaar, bir
denbire de lr, sonra yine babasnn tabia
t gerei bir aresini bulup dirilir. Bir eyin
eline gemesiyle elinden kamas bir olur.
ylece Sevgi her zaman ne yokluk iinde
dir, ne de varlk iinde" (l. 203c, d). Sev
gi'nin hibir zaman kanmad, hep arayan,
arzulayan bir duygu olduu dile getirilmi olu
yor bu parada.
Baka efsanelerde Eros'un Aphrodite ile
Hermes'in olu, ya da Eileithyia veya ris'in
ocuu olduu sylenir. Uranos'lu Aphrodite'nin Hermes'le birlemesinden Eros do
mu, Dione'nin kz Aphrodite'den de Anteros (karlk ak). Bu efsaneler Eros'un zn
deki ok ynll dile getirmek iin sonra
dan uydurulmutur. Ne var ki hibir tanr
Eros gibi zaman ve mekna gre deiik bi
imlerde yanstlmamtr, hibir tanr Eros
kadar airlere konu olmamtr. Bylece Eros
tanr evrensel bir ilkeden, insanlar oklaryla
kovalayan ve yaralayan kanatl, alayc ve ya
ramaz, giderek tehlikeli bir ocuk biimine
girmi, bu biimle de gnmze kadar gel
mitir. skenderiye sanatyla balayan bu Eros
simgesi Roma'da Amor-Amores diye epey
tutunmu, iirde olduu kadar resimde de iz
brakm ve Rnesans'ta ikinci ve ok canl
bir gelime grmtr.
Eros'u ele alan en gzel efsanelerden biri
Apuleius'un "Eros ile Psyklc" masaldr. Sem

bolik bir anlam tayan bu masal Psykhr bal

ligi altnda anlatlmtr.
Eryks. stnde nl bir Aphrodite tapnatj
bulunan Sicilya dana adn veren efsanelik
kral. Aphrodite ile Poseidon'un olu olduu
da sylenir. Ad Herakles efsanesine kar
mtr: Geryoneus'tan ard srleri gt
rrken Herakles bu Eryks'e rastlam. Eryks
yiide meydan okumu, gremiler ve He
rakles Eryks'i ldrm, ama krallna el
koymayp akrabalarndan birinin gnn birin
de oraya yerleeceini sylemi ve yle ol
mu: Tarihsel alarda Dor'lardan bir grup
Eryks dagma yerlemiler.
Erymanthos. (1) Apollon tanrnn olu.
Adonis'le sevitikten sonra Aphrodite'yi ha
mama girer grm, bu yzden gzleri kr
olmu. Olunun cn almak iin Apollon
da bir yaban domuzu olup Adonis'i vurup l
drm.
(2) Arkadya'da akan bir rmakla ayn blge
deki bir dan ad. Yaban domuzlarnn ok
olduu bu blgede Artemis avlanmay sevr
(Od. VI, 103). Herakles de efsanelik yaban
domuzunu ldrm (Herakles).
Erysikhton. (1) Thessalia kral Triopas'n
oQlu, ya da kardei. Tanrlardan korkmaz,
takn bir adamm. Gnn birinde Demeter'e adanm bir koruluu kesmeye kalk
m, tanrlar imarlarla onu alkoymaya al
tklar halde, Erysikhton hi aldrmam,
aalar bir bir kesmi. Demeter de onu din
meyen bir ala arpm. Erysikhton ne ye
se doymuyormu, varn younu yiyip bitir
dikten sonra, kendi kendini de yemi.
(2) Kekrops'la Aglauros'un olu, Atina'l
kahraman. Delos'taki Apollon tapmana git
mi, Eileithyia' nn eski bir heykeliyle dner
ken, yolda lm.
Erythion. Geryon'un kzlerini bekleyen s
rtma. Herakles bu srleri almak iin
Erythion'u da, srlerin bekisi kpek Orthos'u da ldrr (Hes. Theog. 292).
Esr. Bkz. Aither.
Eteokles. Oidipus'la lokaste'nin olu, Polineikes'in kardei (Tab. 19). Kral Oldlpu

Thebal'dcn kovulunca, Eteokles'le Polynei

kes aralarnda bir anlama yaparlar: Her yl
biri kral olacaktr. lkin tahta oturan Eteokles'tir. Polyneikes de ehirden ayrlr. Bir yl
sonra hakkn aramaya gelince, Eteokles y
netimi ona vermeye raz olmaz. Bunun zeri
ne Polyneikes Argos kral Adrastos'a bavu
rur (Adrastos). Thebai'ye kar sefere hazrla
nan Yediler ordusu saldrya balamadan ara
larndan Tydeus'u eli olarak gnderirler,
ama Eteokles gene anlamaya yanamaz.
Bunun zerine saldr balar. Eteokles Polyneikes'le teke tek savata can verdikten son
ra, Thebai'de trenle gmlr, oysa Polynei
kes mezardan yoksun braklr (Antigone).
Epigon'larn Thebai'ye saldrs srasnda Eteokles'in olu Laodamas kraldr.
Euadne. phis'in kz Kapaneus'un kars,
kocasnn odun ynna atlarak, onunla bir
likte yanar (Kapaneus).
Euenor. Atlantis'in yerlisi (Atlantis).
Euenos. Tanr Ares'in olu, Aitolia kral. K
z Marpessa'ya bir talip ktka babas onu
ldrr ve kafasn Poseidon tapnana asarm. Sonunda Marpessa'y das karr, Eue
nos da peine taklr, ama das tanr Poseidon'dan kanatl bir araba ald iin onu ya
kalayamaz. Euenos atlarn vurduktan sonra
kendini orada akan bir rmaa atar. Irmak
Euneos adn alr (idas, Marpessa).
Eumaios. Eumaios, Odysseia'da nemli bir
rol oynayan thake'li bir domuz obandr.
Odysseus uzun servenlerinden sonra yurdu
na ilk ayak bastnda Eumaios'un yapt ve
ynettii ahrlara gider ve babasnn sadk
ua olan bu "tanrsal" obanba ile bulu
ur. Eumaios ihtiyar bir dilenci klnda olan
Odysseus'u konuklamak, arlamakla kal
maz, konuunun zlemini ektii efendisi ol
duunu anladktan sonra da talipleri ldr
mekte, maln, mlkn yeni batan ele ge
irmekte yardmc olur ona. Odysseus'un stninesi Eurykleia kadar sevimli, cmert ve
akll bir kiidir. Odysseus'la aralarndaki ko
numalar Odysseia romannn gereki yan
n ve zamann yaama koullarn aa vurup
yanstan deerli belgelerdir.

Odysseus domuz obannn kulbesine ge

lince, Eumaios onu saygyla karlar, ona bir
dek serer, yemek verir ve dilenci pozunda
olan efendisinin uydurduu hayat hikyesini
dinledikten sonra, kendisinin de bir kral o
luyken nasl karlp thake'ye getirildiini
anlatmaya koyulur. Eumaios'un anlatt bu
yk ilgin bir roman ve o zamanki Akdeniz
evresinde ise youn bir gidi geli olduunu
aa vurur (Od. XV, 389 vd.j.
Eumolpos. Poseidon'un olu, Trakya kral.
Atina ile Eleusis arasnda kopan savaa kar
r, bu savata Atina kral Erekhteus elinden
ldrlr (Erekhteus). Eumolpos Eleusis
myster'lerinin kurucusu olarak tannr. Eleu
sis barahipleri "Eumolpides" adn benimse
mi ve atalarnn Eumolpos olduunu kabul
ederlerdi.
Euneos. Euneos, lason'un Argonaut'lar se
ferinde Lemnos adasna varnca Hypsipyle'den olan oludur (Argonaut'lar, Hypsipple). Troya savana kendi katlmad halde,
Akha'lara Lemnos arab gnderir (l. VII,
467 72). Akhilleus esir ald Priamos olu
Lykaon'u Euneos'a satar (Lykaon).
Eunomia. Themis'le Zeus'un kz, Horalar
dan biri (Themis, Hora'lar).
Eunomos. Kalydon kral Oineus'un sarayn
da arap sunan delikanl. Herakles'in ellerini
ykarken Eunomos yanllkla suyu yiidin
ayaklarna dkm, Herakles de ocua bir
tokat atacak olmu. Ama tokad o kadar sert
indirmi ki ocuk lm. Babas yiidi ba
lad halde, Herakles kendi kendine ceza
vermi, kars Deianeira ve olu Hyllos'la bir
likte Kalydon'dan gp Trakhis'e yerlemi.
Euphrates. Frat nehrinin adn aklamak
iin uydurulmu bir efsane: Euphrates adl bir
adam varm, gnn birinde olunu karsnn
yannda uyur grm ve onu bir yabanc sa
narak ldrm, sonra da yanlln anlaya
rak kendini nehre atm. O zamana kadar
Medos adn tayan nehre, iinde boulan
Euphrates'in ad verilmi.
Euphrosyne. Ad sevin, nee anlamna ge
len Euphrosyne Kharit'lerden biridir (Kharit'ler).

Europa. Poseidon'la Libya'nn olu, Fenike

kral Agenor'un kz Europa tanrlar tanrs
Zeus'un sevgisini kazanmakla lmez bir n
salm, btn bir ktaya adn vermitir (Tab.
11). Io'nun servenine benzer bir serven ya
ayan Europa'nn yksn Edith Hamilton'un lk Tamer'ce yaplm evirisinden
okuyalm (Varlk yaynlar, s. 53).
(Bu yk, III. yzylda yaam skenderi
ye'n bir airin, Moskhos'un iirinde anlatlr).
Zeus'la sevimesi yznden ad corafyaya
geen tek kadn o deildir; Europa'nn n
daha da yaygndr. o'nun yllarca ac ekme
sine karlk Europa, bir boa srtnda deniz
ler avermenin yaratt birka saniyelik a
knlk ve korku bir yana braklrsa, hi zlmernitir denebilir. Europa'nn Zeus'la sevi
tii sralarda Hera nerelerdeydi, bilinmiyor.
Bilinen bir ey var: Tanrlar tanrs, gamsz,
tasasz, gnl ne dilerse onu yapyordu.
Zeus bir ilkbahar sabah gkteki saraynda
oturmu, tembel tembel yeryzn gzetli
yordu. Gzleri, anszn, kendisi iin ok ilgi
ekici bir yarata iliti. Gzel Europa, uyku
dan uyanm, grd d yorumlamaya
alyordu. ki kta, kadn klnda, kendisini
paylamak istemilerdi dnde. Europa'y
dourduunu ileri sren Asya, onu kendisi al
mak istemiti. teki kta ise, Zeus'un Euro
pa'y kendisine verdiini sylemiti.
Grd bu garip d yorumlayamad Eu
ropa; kendi yandaki kz arkadalarn topla
d; deniz kysndaki iek tarlasna gittiler.
Orada oyunlar oynarlar, sepetlerini ieklerle
doldururlard. Hepsi de bilirdi ki, en gzel se
pet Europa'nn sepetidir... Hephaistos yap
mt o sepeti. stnde o'nun yks, inek
oluu, Argos'un ldrl, sonra Zeus'un
o'yu yeniden kadn klna sokusu iziliydi.
Yalnz sepetler mi, ilerini dolduran iek
ler de ne kadar gzeldir... Nergisler, smbl
ler, menekeler, krmz yaban glleri... Ak
tanras, Kharit'lerin arasnda nasl ldarsa,
Europa da yatlar arasnda yle ldyordu.
Zeus onu grnce dayanamad. Zaten ak
tanras Aphrodite, olu Eros'a sylemi, o
da oklarndan birini Zeus'un kalbine saplamt. Hera uzaklardayd o srada; ama Zeus
yine de ne olur, ne olmaz diye korktu. Bir
boa klna girdi, Koyu kahverengi, kalar

yerinde gm yaylar izili, boynuzlar yeni

ayn grnne benzeyen gzel, ekici bir
boa olup kt. iek toplayan kzlarn aras
na indi. Yatlar gibi, Europa da boay g
rnce dayanamayp yanna geldi. Onu sevdi,
okad.
Hemen eildi boa. Sanki Europa'nn, srt
na binmesini ister gibiydi:
Srtna bindirip gezdirecek bizi,
v/e tatl, yle gzel bir boa ki bu,
Hi boaya benzemiyor, iyi bir insan gibi
Yalnz konumuyor.

Europa, glmseyerek, boann srtna

oturdu. tekilerin de binmesine frsat verme
di Zeus frlatt yldrmlarn hzyla denize
dald. O ilerledike dalgalar iki yana alyor
du. Yanlarnda, nlerinde, arkalarnda garip
deniz tanrlar Nereid'ler, borulann ttrerek
Tritonlar ve Zeus'un kardei Poseidon gidi
yordu.
Sulardan, grd yaratklardan korkan
Europa, dmemek iin bir eliyle boann ko
caman boynuzunu tutarken, teki eliyle de,
slanmasn diye mor eteini topluyordu. "Bu
boa olsa olsa bir tanrdr" diye dnyor
du. Sonunda dayanamad; kendisini ssz bir
yerde tek bana brakmamas iin boaya
yalvard. Boa, cevap vererek kendisinin tan
rlar tanrs Zeus olduunu, ona tutulduunu,
Girit adasna gittiklerini syledi.
Bir sre sonra Girit'e ayak bastlar. Orada
Mevsim'ler karlad kendilerini. Sevitiler;
ocuklar oldu. Europa'nn oullarndan ikisi,
Minos ve Rhadamanthys, yeryznde yle
tarafsz davrandlar ki, lmlerinden sonra
ller lkesine yarg yapldlar. Ama Euro
pa, mitologya'da oullarndan daha nemli
bir yer tutar.
Euros. afak tanra Eos'la Astraios, ya da
Typhon'dan doduu sylenen drt ana rz
grdan biri. Gneybatdan eser, bizim kei
leme dediimiz rzgrdr.
Eurybie.
Hesiodos'un Theogonia'snda
Pontos'la Gaia'dan, yani denizle topraktan
domu,Eurybie, Nereus, Phorkys, Thaurnas
ile Keto'nun kz kardeidir (Tab. 6). Tl
tan'lardan Krios'la birleip, Astraios, Pallas
ve Perses 'i dourur.

EURYDKE
Eurydike. Orpheus'un kars, aa perisi.
Serveni iin bkz. Orpheus.
Eurykleia. Odysseus'un stninesi. Odysseia'nn banda Telemakhos'u yatak odasna
gtrrken yle tantlr bize (Od. I, 425
vd.):
Telemakhos gidiyordu yatmaya, dne
dne.
Eurykleia, Peisenor olu Ops'un kz,
evresinde onun drt dne dne,
eralar tuttu yoluna prl prl,
Onu Laertes parasyla satn almt ok
eskiden,
krpecik bir kzken almt yirmi sra
karlk,
sayard onu saraynda asl kars gibi,
ama yatana almamt bir kere olsun,
d kopuyordu karsnn fkesinden.
te bu Eurykleia'yd era tutan,
Telemakhos'u en ok seven de oydu,
bebekken dadla balamt Telemakhos'a
bakmt ta ocukluundan kocaman
oluncaya dek.
Eurykleia, Odysseia'da gnlk hayat yans
tan en canl baz sahnelerin kahramandr:
Telemakhos'un yolculuunu o hazrlar, gitti
ini o bilir ve Penelopeia'dan saklar (Od. II,
347-380); dilenci klnda thake sarayna
gelen Odysseus'un ayaklarn ykarken eski
bir yara izinden onu tanr (Od. XIX, 350507); taliplerin ve zellikle hizmetilerin ce
zalandrlmasnda nemli bir rol oynar (Od.
XXII, 391-492). Evin khyas, bekisi, by
dr, Odysseus'un saraynda oynayan dra
mn en sevimli kiisidir.
Eurylokhos. Odysseus'un yoldalarndan
biri. Kirke'nin konana gidecek grubun ba
na seilir, ama byc kadnn kurduu tuza
a dmez ve geri gelip Odysseus'a Kirke'nin
arkadalarn domuza evirdiini haber verir
(Od. X, 205 vd.); ller lkesinin ald u
kur banda kurban keser (XI, 23 vd.); gemi
leri Seiren'lerin nnden geerken Odysseus'u diree iki kat balar (XII, 95 vd.), ama
Gne'in ineklerini yemeyi o salk verir arka
dalarna ve bu yzden de tanrlarn lanetine
urayarak Odysseus'un btn tayfasyla bir
likte can verir (XII, 339 vd.).

Eurymakhos. Polybos'un olu Euryma

khos, Odysseus'un kars Penelopeia'nn ta
lipleri arasnda bata gelenlerdendir. yle
tanmlanr (Od. XV, 519 vd.):
Eurymakhos'tu ad, yiit Polybos'un parlak
olu,
lthake'liler imdiden bir tanr gzyle
bakarlar ona,
taliplerin en iyisidir gene de.
Antinoos'la birlikte Eurymakhos taliplerin
en ciddiye alnmas gerekenidir (Od. XV,
17):
Penelopeia'y babas ve kardeleri
kkrtrlar Eurymakhos'a varsn diye,
arl en ok talipler arasnda o artrr
nk.
Antinoos'a kyasla biraz daha efendi, daha
nazik ve terbiyeli bir adam gibi davranr: Pe
nelopeia'y yattrr, olunun canna kylma
yacam syler (Od. XVI, 434 vd.), onu poh
pohlar, en gzel armaanlardan birini verir
(XVIII, 295 vd.) ama btn bunlar yalan ve
yapmacktr, o da Odysseus'un varln smrmeyebakar, Telemakhos'u ilk frsatta l
drmeye ve Penelopeia'nn hizmetisi Melantho ile sevitii halde, bir an nce krali
eyle evlenmeye. Dilenci klnda saraya ge
len Odysseus'a o da kt davranr, kafasna
bir tokmak atar (XVIII, 396). Yay germe ya
rmasnda Antinoos'la ikisi en sona kalrlar,
ama baaramazlar (XXI, 186 vd.); Odysseus
kendini belli edip meydan okuyunca, Eury
makhos nce btn suu Antinoos'a ykle
yip pazarla girimek ister (Od. XXII, 60
vd.), Odysseus onu da bir okla yere serer ve
ldrr.
Eurymedon. lyada'da iki Eurymedon'un
sz edilir, biri Agamemnon'un seyisi, br
Nestor'un seyisidir.
Eurynome. (1) Okeanos'la Tethys'in says
bini bulan kzlarndan biri. Hesiodos'un
"Theogonia"snda anlatldna gre (Theog.
906-910):
Okeanos kz Eurynome ile evlendi
gzellii, grenleri byleyen uyum

Zeus

tanrayla;

 kz oldu ondan, Kharit'ler, Gzeller:

Aglaie, Euphrosyne ve sevimli Thalia,
(Kharit'ler).
(2) Penelopeia'nn yannda bulunan khya
kadn. thake kraliesi onu yanndan ayrmaz,
onunla konuur, ona dert dker, kendine
bakmas iin tler verir. Penelopeia'nn
evresinde asl hizmet gren odur, dilenci k
lnda uykuya yatt zaman Odysseus'un s
tn rter (Od. XX, 4), kendini tanttktan
sonra yiidi ykayan, giydiren, Penelopeia ile
gerdee girmeye hazrlayan odur (Od. XXIII.
154 vd.).
Eurypylos. (1) Troya'da Akha'lardan yana
savaan Thessalia'l nder. Troya'llardan
Hypsenor, Melanthos ve Apisaon'u ldrr.
Paris'in kargs altnda yaralanr, ama Patroklos yardmna koar.
(2) Kos (Istanky) adasnn kral. Poseidon'un ogluymu. Troya dnnde Herak
les adaya uraynca Eurypylos ona kar gel
mi, bu yzden de ldrlm.
(3) Telephos'un olu. Telephos, yaras iyi
leince, ne kendinin, ne de olunun Ak
ra'lara kar savamayacana sz vermiti.
Ama Priamos'un kz kardei olan kars, olu
Eurypylos'u Troya'ya gitmeye kandrmt.
Bunu bir armaan karl yapt sylenir.
Eurypylos, Akhilleus'un olu Neoptolemos'a
kar savar ve onun eliyle ldrlr. Bu ar
pmann haberini, Odysseus ller lkesinde
karlat Akhilleus'un ruhuna iletir (Od. XI,
519 vd.).
Eurystheus. Argos kral Sthenelos'un olu.
Herakles efsanesinde byk bir rol oynayan
kt kii. Eurystheus, Amphitryon'un amca
olu ve onun gibi Perseus'un torunudur. Zeus, Alkmene'yi Herakles'ten gebe braknca,
Perseus torunlarndan ilk doacak olann
krallk elde edeceini bildirir. Hera da doa
can bildii Herakles'in kral olmasn nle
mek iin, Eurystheus'un yedi aylk domasn
salar. Bylece Eurystheus Tiryns, Mykene
ve Argolis blgesine kral olur ve Herakles'i
buyruu altna alarak, onu bir sr g iler
baarmaya zorlar. Herakles byk kahra
manlklarn hep Eurystheus'un emriyle ve
Eurystheus'un k.rna yapar. Onu kskanan

aman vermez kral yiide eziyet etmekten

holanmaktadr. Herakles ldkten sonra,
Eurystheus soyunu Mykene'den kovar. Bir
sre sonra Herakles oullarnn sava orta
olan Atina'ya kar sefere kar, ama Ioalos
tarafndan ldrlr. Zalim kraln kafas Alkmene'ye getirilince, gzlerini oymu (Herak
les, Alkmene).
Eurythion. (1) Kentaur, yani at adamlardan
biri. Lapith'lerden Peirithoos'un nianlsn
kardndan, Kentaur'larla Lapith'ler sava
na yol amt (Kentaur'lar).
(2) Kalydon savana katlan yiitlerden bi
ri. Kardei Phokos'u ldrdkten sonra Peleus Eurythion'un yanna snm, onun eliyle
arnmt, ama Kalydon av srasnda kaynata
sn da kaza ile ldrnce, baka yere g
mek zorunda kalr (Peleus, Aiakos).
Eurytos. (1) Nerede olduu iyice bilinmeyen
Oikhalia ehrinin kral, Herakles efsanesinde
nemli bir rol oynayan kii. Ok atmakta ok
usta olan Eurytos'un drt olu, bir de ole ad
l kz varm. Ok atmakta kendisini yenecek
olana kzn vermeye ant imi. Herakles
onunla boy lp onu yenmi, ama Eury
tos sznde durmam, yiidin, srlerini al
dn ileri srm. Yalnz olu phitos Herak
les'ten yana km. Ne var ki birden ldran
Herakles phitos'u ldrm. Bunun cezas
olarak da esir diye satlm ve Omphale'nin
sarayna dm. zgrlne kavuunca,
Eurytos'un sarayna dnp onu ldrm ve
lole'yi ele geirmi (Herakles, phitos, ole).
(2) Bir devin ad (Gigant'lar).
Euterpc. Musa'lardan biri, ba elenkli,
elinde bir fltle enliklere, bayramlara katlr,
nee getirirmi. Dionysos alaylarnda da yeri
vardr. Dithyrambos'u onun esinledii syle
nir (Musa'lar).
Evandrus. Vergilius'un "Aeneis" destann
da ad geen kahraman. Ro'mulus tepesinde
Roma ehrini kurmadan orada Evandrus'un
kurduu Pallantea kasabas vard. Buray da
Yunanistan'n Arkadya blgesinden gelme
Evandrus (Yun. Euandros, iyi adam anlamna
gelir) kurmutu. Blgeye uygarlk getirmi,
yerlilere okuma yazmay retmi, mzik ve

yararl baz sanatlar da yaymt. Ayrca Latlum Yunanistan'dan baz tanr kltlerini de
getirmiti. Hercules buralara gelince, Evand
rus onu Cacus'u ldrm olma suundan
arndrm, tanr olu olduunu anlayarak
Roma'nn yedi tepesinden Aventinus'la Palatinus arasnda byk bir sunak kurmu. Onun

112

iin, bu sunak sonralar da Ara Maxima ola

rak gsterilirdi (Cacus). Evandrus Aeneas',
babas Ankhises'le konukluk balar kurmu
olduklarn hatrlayarak, iyi karlar ve olunu
bir blk askerle birlikte emrine verip Rutul'lere kar savata yardmc olmalarn sa
lar (Aeneas).

F
Fama. Roma mitolojisinde n, halk sesini
ve dedikoduyu simgeleyen tanra. Fama,
Vergilius'un "Aeneis" destannda yaratt bir
simgesel varlktr. Dido'nun Aeneas'a olan
gizli akn aa vurur (Aen. IV, 173-188).
Fames. Al simgeleyen Fames Hesiodos'un Eris'ten dogma olarak gsterdii Limos'un Latince karldr. Vergilius bu sim
gesel varl ller lkesi'nde Yoksulluk'la
yan yana gsterir. Ovidius'a gre, Alk skitya'da kurak bir toprak stnde oturmaktadr.
Erysikhton'a dinmez al veren odur (Erysikhthon).
Fatutn. Roma mitolojisinde Kader'i simgele
yen tanrsal varlk. Fatum, sz sylemek, ko
numak anlamna gelen "fari"den treme
olup, aslnda "tanr sz" demektir. Sonralar
Yunan dinsel grlerinin etkisiyle Fatum,
Kader, tanralaryla bir tutulmu ve Fatum
szc dii cinse dnerek Fata olmutur.
Roma'da Fata tanrasnn heykeli gr
lrd ki bu heykeller Sibylla'lan simgelerdi
(Para, Stbylla).
Franszca peri anlamna gelen "fee" bu Fata'dan gelmitir. Halk arasnda dii cinsten
Fata olduu gibi, erkek Fatus'larn da varl
tasarland ve herkesin kendi cinsine gre ka
deri, aln yazs bir genius, bir cin olarak sim
gelendi (Genius).
Fauna. Roma tanrs Faunus'un hem kz kar
dei, hem de ei. Falc bir tanra olarak gs
terilir ve Bona Dea ile bir tutulur (Bona Dea).
Latin Hercules efsanesinde rol oynar; Fauna,
kral Faunus'un ei, Hercules'le sevimi ve
Latium'a adn verecek olan kral Latinus'u
dourmu. Faunus gibi Fauna'nn ad da
"quae favet" (iyilik eden, ltuf gsteren) anla
mna gelir. Kadnlar ksrlktan korurmu.
Faunus. Roma dininin en eski tanrlarndan
biri. Ficus'un olu ve Saturnus'un torunu ola
rak gsterilir. Ad "qui favet" (iyilik eden, l
tuf gsteren) anlamna gelen bu tanr bir yan
dan srlerin, tarlalarn koruyucusu olarak
Yunan etkisi .lll. l.nn Pan ile bir tutul

mu, te yandan ad Roma'nn kurulu efsa

nelerine karmtr.
Arkadya'daki Euandros'un talya'ya geliiy
le ilgili efsanelerde rol oynad iin (Evandrus), klt Roma ehrinin en eski tepelerin
den biri saylan Palatinus'a yerlemi ve Lupercalia bayram (15 ubat) ile n kazanm
tr. Faunus'un rahipleri Luperci'lerin kutla
dklar bu bahar ve bereket bayramnda deli
kanllar rlplak olarak dolar ve nlerine
gelen kadnlara kamlaryla vururlard. Ksr
l defetmek, topran verimliliini salamak
ve halk kt glerin etkisinden kurtarmak
amac gdlrd. Klasik alarda Faunus bir
tanr olmaktan km ve Yunan Satyr'leri gi
bi kei ayakl, sakall, boynuzlu yaratklar ola
rak dada, ormanda, su kenarlarnda nympha'lar kovalar gsterilmilerdir.
Roma kurulu efsanesinde bir tanr olarak
deil de, Latium'un ilk krallarndan biri ola
rak gsterilir.
Faustulus. Alba kral Amulius'un oban
Faustulus Romulus'la Remus efsanesinde
nemli bir rol oynar. Amulius kzlarnn do
urduu ikiz ocuklar Tiber kenarna brak
may buyurunca, Faustulus bir dii kurdun
emzirdii ikizleri bulmu ve kars Acca Larentia'ya bytlmek zere gtrp vermitir
(Acca Larentia). Sonradan Faustulus ocuk
lara kim olduklarn bildirmi, Romulus da
tanr ve kral soyundan olduunu anlaynca,
gidip Amulius'u ldrm. kiz kardeler kav
gaya tututuklar zaman, Faustulus araya gir
mi ve ldrlm derler. Ad "faveo" fiilin
den "uurlu, verimli" anlamna gelen Faustulus'un Forum'da mezar, Palatinus tepesinde
de kulbesi gsterilirdi. Roma tanrlar arasn
da sayg grrd (Romulus, Remus).
Feronia. Etrsk asll bir tanra. Ormanlar
ve kaynaklar koruyan bu tanrann klt or
ta talya'ya ve Etruria'ya yaylmt. Terracina'da bulunan tapnanda kleler azat edildi
i iin, Libertas, yani zgrl simgeleyen
tanra ile bir tutulmutur.
Fides. And, yemini simgeleyen tanra. upiter'den daha yal, ak sal bir kocakar ola
rak simgelendirilmesi, verilen sze saygnn
her trl toplum dzeninin temelinde olduu

anlamna gelir. Aeneas soyu ona Palatinus

zerinde bir tapnak yaptrm. Fides'e kur
ban keser, sunu sunarken rahipleri sag elleri
ne bir beyaz sarg sararlard.
Flora. iek ve bahar tanras Flora, Ro
ma'ya Sabin'lerden gelme bir tanradr. i
ek aan her bitkinin ynetimi onun elinde
dir. air Ovidius Flora stne Yunan mythoss'undan esinli bir yk anlatr (Fast. V.
20 vd.): Flora aslnda Khloris adl bir Nympha imi, rzgr tanr onu grp karm
ve evlenmi onunla. Her trl bitki ve iek
stnde egemenlii balam Flora'ya.
Ama Flora'nn gc bununla da kalmam,
tanr Mars'n dogmasna nemli bir etken ol
mu: Jpiter'in Minerva'y kendi kafasndan
karmasna ierleyen uno erkek araya gir
meden bir ocuk dourmak istemi tek ba
na, bunun iin Flora'ya bavurmu. Flora da
bir kadna dokununca onu gebe brakan bir
iek vermi uno'ya, tanra da kendi kendi
ne Mars tanry getirmi meydana. Rma'llar yln ilk ayna Mars (mart) adn vere
rek onun Flora ve baharla ilikisini belli et
mek istemilerdir. Flora'nn onuruna Roma'da Floralia enlikleri dzenlenirdi. Nisan
sonunda balayp mays ayma kadar sren

IM

bu enlikler byk bir cokunlukla kutlanr

d.
Fors. Rastlant, talih anlamna gelen Fors,
Fortuna tanrann erkeidir. Roma'llar ok
nem verdikleri bu tanrlar bir ift olarak g
rr ve Fors'la Fortuna'ya birlikte tapnrlar,
yaknrlard.
Fortuna. Roma'llarn en ok korktuklar,
en ok tapndklar tanralardan biri kr tali
hi simgeleyen Fortuna'dr. Yunan Tykhe tanrasyla bir tutulan Fortuna elinde bir dmen
(insanlarn hayatn ynetir nk) ve bereket
boynuzuyla, ou zaman da kr olarak can
landrlr. Tapmn Roma'ya getiren kral Servius Tullius imi. Fortuna o kral o kadar se
ver ki, geceleri evine girermi. Fortuna'nn
tapnanda Servius Tullius'un bir heykeli buIunurmu. Yunan etkisi altnda Fortuna za
manla baka tanralarla, zellikle sis'le bir
tutulmutur (Tykhe).
Furia'lar. Roma'nn ilkel din grlerinde
Furia'lar yeraltndan kp insanlarn peine
taklan kt cinlerdir. En erken alardan be
ri Furia'lar Yunan mythos'unun Erinys'leriyle
bir tutulmu ve efsaneleri birbirine karmtr
(Erinys'ler).

G
Gaia. Homeros'ta hi ad gemeyen Gaia,
Hesiodos'un Theogonia'smda dnyay, yeri,
evrensel bir ge olarak topra simgeler. Bir
tanrdan ok kozmik bir varlktr Gaia, btn
elerin kaynanda bulunan ana ilkedir. Hesiodos bu yolda doada ana ilkenin ne oldu
unu tanmlamaya alan onya dnrleri
gibi davranr. "Btn lmszlerin srekli,
salam taban" sayd Gaia, evreni bir dzen
yntemine gre meydana getiren ve dzen
siz boluktan ktktan sonra dii-erkek birle
me yoluyla evrenin kendisini ve tanrlarn ya
ratr. Tab. l'de gsterildii gibi Gaia "parthenogenesis" (kendi kendine dourma) prensi
bine gre Gk', Da'lar ve Deniz'i yaratr;
bu sreci yle anlatr Hesiodos (Theog. 126
vd.):
Toprak bir varlk yaratt kendine eit:
Drt bir yann saran Uranos, yldzl,
Gk',
mutlu tanrlarn srekli, salam yurdunu
yksek dalar yaratt sonra,
koyaklarnda tanrlar oturan dalar.
Sonra denizi yaratt, ekin vermez denizi:
Azgn dalgalaryla ien Pontos'u.
Kimseyle seviip birlemeden yapt bunu.
Sonra ilkin Uranos'la birleip erkek ve dii
Titan'lar, Kyklop'lar ve Hekatonkheir'leri
dourur (Tab. 2). Bu dourma srecinden
hemen sonra evrene egemenlik savann ilk
belirtisi Uranos tanrnn doan ocuklarn
Gaia'nn karnna gerisin geri tkmasyla ba
gsterir (Theog. 154 vd.):
Bylesine korkuntu Toprakla Gk'n
oullar.
Babalan ilk gnden irenmiti onlardan,
doar domaz gn nna karacak yerde
topran barna saklamt onlar,
ve Uranos srdrrken bu korkun oyunu
koca Toprak inim inim inliyordu zorundan.
Son Titan olu Kronos'a babasnn erkeklik
uzvunu kestirdikten sonra Gaia bu kez kendi
dourduu Pontos'la birleir ve ondan Nereus, Thaumas, Phorkys, Keto ve Eurybie'yi
meydana gelini (Tab. 6). Hesiodos'tan gayr

kaynaklarda ad geen Nereus'tan deniz var

lklarn meydana getirir. Ama Gaia'nn br
ocuklar da aralarnda birleerek yersel ve
gksel birok varlklarn dogmasn salarlar;
Bunlarn kimisi yldz, yel ve gkkua gibi
grlen varlklardr, kimisi de evrenin mito
lojik yorumunun yaratt simgesel tanrlar
dr.
Gaia Uranos'un devrilmesini salad gibi,
tahta kard olu Kronos'un da devrilmesi
ni salar. nk Kronos babas Uranos gibi
zorbaca davranr ve ocuklarn doar do
maz yutar. Kars Rheia Zeus'a gebe kalnca
Gaia ile Uranos'tan douraca ocuu kur
tarma arelerini sorar. Bu kez de Gaia kzna
kaderi bildirmekle kalmaz - kader Uranos'un
oluna yenildii gibi, Kronos'un da Zeus eliy
le devrilmesidir - Kronos'u aldatmak areleri
ni de gsterir ve Zeus'un Girit'te bir maara
da gizlice domasn salar, Kronos'a da bir
ta yutturulur (Kronos, Zeus). Gaia birinci k
ak devrimini hazrladktan sonra, ikinci k
ak devrimini de yrtr: Zeus'a ne yokl.n
egemenlii elde edebileceini o retir; ara
Kronos kuandan Titan'lar yenmek iin
Kyklop'lar ve Hekatonkheir'leri kurtarp yar
dma armaktr. Zeus Gaia'nn dediini y.
parak devlere kar sava gerekletirir ve Ti
tan'lar devirerek dnya egemenliini ele ge
irir.
Gaia son olarak Tartaros'la birlikte
Typhon'u dourur (Typhon). Baka Theogonia'lara gre Tartaros'tan Ekhidna adl bir k
z olmu ve Poseidon'la da birleerek Antaios
devini dourmu (Antaios). Genellikle devler,
azmanlar, canavarlar hep Gaia'dan doma
saylr.
Zamanla Gaia'nn mythos'ta yeri ve nemi
deimi, kozmik nitelikteki Ana Toprak,
dinde daha belirli birer tanra olarak gr
len, bir yandan Demeter, te yandan Kybele
gibi toprak ve bereket tanralarna yer ver
mitir. Gaia bylece daha kiisel ve insansal
tanralarla ya birlemi, ya da kozmik e
olarak felsefe alanna girmitir. Gaia Yuna
nistan'da birok kehanet merkezlerinin esinleyicisi saylr, rnein Delphoi'ye Apollon'dan ok daha nce yerlemi bilimi
(Apollon, Delphoi).

Galateia. (1) Homeros ve Hesiodos'da ad

geen Nereus kzlarndan biri. Ad stbeyaz
anlamna gelir. oban iirlerinin ustas Theokritos'un XI. iirinde sz geen bu Nereus
kzna Sicilya'l Kyklops Polyphemos vurgun
dur. Ama irkinliinden tr yanamaz Ga
lateia ona, Tepegz de iirde bu gzel kza
olan akn ve aknn karlksz kalmasndan
duyduu acy dile getirir. Galateia'nn yk
s udur: Polyphemos'tan kaan Nereus kz
tanr Pan'n (ya da Faunus'un) olu Akis'i se
ver, onunla buluup konuurlar. Bir gn Te
pegz Galateia'y sevgilisinin kollarnda uyur
bulur, deliye dner, Akis'e kama frsatn
vermeden koca bir kaya kaldrp kafasna in
dirir. Akis lr. Galateia da sevgilisinin bir r
mak haline gelmesini salar.
(2) Lampros adl bir adamla evli olan bir Girit'li kadn. Lampros ok fakirmi, karsnn
gebe olduunu anlaynca, ona yalnz bir olu
olursa besleyebileceini, yoksa daa brak
mak zorunda kalacan bildirmi. Kocas
yokken bir kz ocuk douran Galateia ocu
unun cinsini kocasndan saklam ve kz er
kek klna sokarak bytm. Adna da Leukippos demiler. Ne var ki gen kz olunca
Leukippos o kadar gzelmi ki kz olduunu
saklamak elden gelmezmi artk. Byk bir
korkuya kaplan annesi onu Leto tapnana
brakm ve tanradan kzn erkek yapmas
n yalvarm. Tanra dilei yerine getirmi
ve Leukippos'un cinsiyetini deitirmi (phis).
Ganymedes. lmllerin en gzeli saylan
Ganymedes Dardanos soyundan, Troya kral
ailesindendir (Tab. 17). Homeros onun ser
venini yle anlatr (l. 230 vd.):
Erikhthonios'tan Tros dodu, Troya'llarn
kral.
Kusursuz olu oldu Tros'un da:
los, Assarakos, tanrlara denk Ganymedes.
En gzeliydi Ganymedes lml insanlarn,
tanrlar kard onu Olympos'a
Zeus'a arap sunan olsun diye,
dediler gzelliiyle yaasn tanrlar
arasnda.

Ganymedes'e vurulup onu asl karan, ya

da kartan tanr Zeus'tur. Ganymedes'I 1da
I I I

dann yamalarnda srlerini otlatrken

grm de kuu kartal gndermi delikanly
karp Olympos'a getirsin diye. Ya da kendi
kartal biimine girmi ve olan penelerinin
arasna alp karm. Her neyse, karlk ola
rak Zeus ocuun babasna lmez atlar arma
an etmi, Ganymedes'i de tanrlar sofrasn
da Hebe yerine arap sunucusu olarak kul
lanmtr.
Gece. Bkz. Nyks.
Genius. Trke "cin" szcnn kaynan
da bulunan Latince "genius" kavram kiinin
iinde doup gelien tinsel varlktr. Doum
gn, Genius'un bayramdr. Ama yalnz in
sann deil, bir yerin, bir topluluun da genius'u olabilir. rnein zifaf yatann da genius'u vardr, grevi gerdee giren iftin ret
me gcn artrmaktr. nsandaki genius onu
canl, neeli ve iyimser tutan gtr. nsan
kendi ya da bakasnn genius'u stne ye
min eder. mparatorluk anda, imparato
run genius'u korkulur, gl bir varlk saylr
ve imparator nasl br insanlar zerine egemense, bu genius'un da btn br genius'lara hkmettiine inanlrd. Zamanla geni
us insanda lmeyen, lmden sonra var ka
lan tinsel varlk sayld (Manes).
Geryoneus. Hesiodos Theogonia'nn iki
yerinde (Theog. 285-90; 280-85) kafal
bu devden sz eder. Geryoneus, Poseidon'un olu Khrysaor'la Okeanos kz Kallirhoe'den domadr. Herakles Eurystheus'
un buyruu zerine gelip onu adasnda ld
rr.
Erytheia adasnn nerede olduu tartma
konusu olmutu. Kzl toprak anlamna gelen
bu ada Bat kzlarnn birinin adn tayan s
panya kylarnda bir ada olsa gerek (Herak
les).
Gigant'lar. Gigant'lan, yani Devleri, Uranos'la Gaia'nn birlemesinden doan Titan'lardan ayrmal. Theogonia'da Hesiodos,
Uranos'un kesilen hayalanndan akan kann
topraa damladn ve bir sre sonra Gaia'
nm devleti "parlak zrhl ve uzun kargl" ola
rak meydana kardn yazar, sonra da sz
etmez artk onlardan. Ama baka mythos ya-

GLAUKOS
zarlar ve zellikle plastik sanatlar, grlme
mi boyda ve gte olup, bedenleri birer y
lan kuyruguyla biten bu azmanlan konu edin
milerdir. Titan'lan yendikten sonra Olympos tanrlar bu yaratklara kar koymak zo
runda kalmlar. nk Gigant'lar dalar st
ste yarak Olympos'a saldrmlar. Bu kez
de devleri yalnz bir lml insann yenebile
ceini bildiren bir kehanet var olduundan,
tanrlar Herakles'e bavurmular. Herakles
de bata Zeus ve Aigis kalkanyla Athena ol
mak zere, tanrlarn yardmyla Gigant'lar
ldrm. Alkyoneus'u Herakles kendi ldr
m (Alkyoneus), Ephialtes'i Apollon'un bir
oku, Eurytos'u Dionysos'un thyrsos'u, Enkelados'a gelince, o kaabilmi, ama Athena
stne Sicilya adasn atm. Tanra da Pallas'm derisini yzp savata zrh olarak kul
lanm. Gigantomakhia, yani devler sava
bir sylentiye gre Trakya'da, bir baka sy
lentiye gre Arkadya'da olmu.
Bu konu Bergama'nn Zeus Sunanda en
parlak bir biimde ilenmiti. Bergama'dan
alnp Berlin Mzesine tanan ve orada yeni
batan kurulan Zeus Sunann frizi dev boy
da 118 kabartmadan meydana gelir; bu ka
bartmalarn her birinde Olympos tanrlaryla
Gigant'lar arasndaki sava canlandrlr. Dev
ler aslan ya da boa kafal ve ylan kuyruklu
azmanlardr. Olympos tanrlarnda Zeus, Athena, Leto, Apollon, Artemis, Dione, Aphrodite ve Nyks ile Moira'Iar savaa katlr.
Devlerden Otos, Alkyoneus, Porphyrion ve
daha adlar belirtilmeyen bakalar grlr.
Kabartmalarda devlerin tanrlarn gc altn
da ezildikleri, gvdeleri parampara edilip
korkun aclar iinde kvrandklar an canlandrlmtr. Bergama'ya zg patetik slupta
ilenmi olan bu kabartmalar hellenistik deni
len sanatn en grkemli rnei ve akllara
durgunluk veren bir anttr.
Glaukos. (1) Glaukos II (Tab. 25). Bellerophontes'in torunu, Hippolokhos'un olu Gla
ukos, lyada'da parlak bir rol oynar. Homeros, dnya gr stne en gzel szlerin
den birkan onun azna vermi, Bellerophontes efsanesiyle Lykia'llarn Troya sava
ndaki servenini onun killlflinde < al.d
initir. Ik lkesinden delen ve ad ofln

maviliini, parlakln yanstan bu yigit ne

kadar da sevimli! Anadolu insan sanki o gn
den kendini bulmu, yanstmtr onun kiili
inde.
Anadolu'nun drt bir yanndan Troya'y sa
vunmaya gelenlerin listesi yle biter (l. II,
876 vd.):
Lykia'ltlara Sarpedon'la kusursuz Glaukos
komuta eder,
gelmiler uzak Lykia lkelerinden,
anaforlu Ksanthos'tan gelmiler.
Altnc blme kadar Glaukos'un ad ge
mez, sonra birdenbire Akha yiidi Diomedes
ile kar karya grrz onu. Diomedes sald
rr, ama birden durur, iine bir kuku girer bu
parlak yiit bir tanr olmasn diye, korkar tan
rlarla boy lmekten. Kimsin? diye sorar.
Glaukos'un verdii karlk u (l. VI, 145
Vd.):
\
Ulu canl Tydeus olu, soyumu ne sorarsn?
Yapraklar gibidir insan soyu.
Bir yandan rzgr bakarsn onlar dker
yere,
bir yandan bakarsn bahar gelir,
yenilerini yetitirir, yeerir orman,
bylece soylarn biri ger, biri doar,
iyicene bilmek istersen soyumuzu
- bilir onu birok kiilerVe balar Bellerophontes'in esiz serveni
ni, Lykia'ya gn anlatmaya (Bellerophontes). Diomedes'te afak atar, anlar d
mannn eski bir dost olduunu (l. VI, 214
vd.). Birbirleriyle dvmemeye karar verirler
ve silahlarn deiirler (l. VI, 229 vd.):
Deielim gel silahlarmz,
bellesin Akkha'larla Troya'llar
atalarmzn konuk kardei olmasyla
vndmz.
Byle konuup atladlar arabalarndan,
el skp ant itiler,
Ama Kronos olu Zeus, tam o sra,
Glaukos'un akln bandan ald,
Tydeus olu Diomedes'le deiti silahlarn:
Altn tunla deiti,
yz kzlk silah dokuz kzlk silahla.
Cmertlik Anadolu'da kalr. Diomedes e
kilir, gider, Glaukos da Lykial nder Sarpe
don'la birlikte savaa dner. "Kapkara fi t
na" gibi saldrrlar ve "zorlu savata bek"
olurlar Akha'lara. Glaukos yaralanr. O sr

da Sarpedon Patroklos'un kargsyla vurulup

can vermek zereyken, Lykia'llarn kaderini
Glaukos'un eline verir (Sarpedon).
Ne yapsn Glaukos, yaraldr, eli, aya tut
maz, ite o zaman tanrs gelir aklna, Lyki
a'llarn byk tanrs, k tanr Apollon, ona
yakarr (l. XV, 515 vd.).
Apollon dinler onu, iyi eder yarasn. Glau
kos da aslan gibi dvmeye koyulur yeni
batan. Hektor'u bile knar, sava ortaklarn
korumuyor diye. Engin bir yas kaplar Troya'llar, Hektor utanr uzak illerden gelen c
mert dostunu kurtaramad diye, o gle sald
rr Patroklos'a ve ldrr onu, Glaukos'un da
sz edilmez bir daha lyada'da (Hektor).
(2) Glaukos I (Tab. 25). Sisyphos'un olu
Glaukos, yukarda sz geen Glaukos'un
atasdr. Sisyphos'un kurduu Ephyra (sonra
dan Korinthos olur) kentinde kraldr. l
myle n salmtr bu Glaukos: Pelias'n l
m iin dzenlenen yarmalarda araba yar
na katlr ve yenilir, arabas devrilince de at
lar paralar, yer onu. Nedeni de Glaukos'un
atlarna byl bir pnardan su iirmi, ya da
Aphrodite'nin hmna uram olmasdr.
nk daha hzl olsunlar diye hayvanlarnn
iftlemesine engel oluyormu Glaukos. Bir
baka anlatma gre Glaukos lmszlk ve
ren bir pnardan su imi, lmsz olduuna
kimseyi inandramad iin de kendini deni
ze atm ve bir deniz tanrs olmu. Ama
uursuz bir tanrym, onu gren denizcinin
teknesi batar, kendisi bogulurmu.
Gordias. Efsanelik Phrygia kral. Gordias
Gordion ehrini kurmakla n salmt. ehrin
kalesine Gordias bir araba yerletirmi, o ara
bann oku yle aprak bir dmle baglym ki, kimse zememi bu dm. Oysa
tanr szcs bu dm kim zerse, Asya
kralln onun elde edeceini sylemimi
Gordias'a. Bunu bilen Byk skender Gordi
on'a gelince, klcn knndan karm ve d
m keivermi.
Bir efsaneye gre, Ana Tanra Kybele
Gordias' sevmi, ondan gebe kalarak kral
Midas' dourmu (Midas).
Gorgo'lar. Plastik sanatlarn alabildiine
faydalandklar Gorgo'lar, Graia'lar gibi
1 IH

Phorkys'le Keton'un kzlardr (Tab. 6). Ara

larnda Medusa'nn en ok n sald bu ca
navar kzlar Hesiodos yle tanmlar (Theog.
274 vd.):
Gorgo'lar da douran Keto'dur
n byk Okeanos'un tesinde,
geceyle gndzn snrlarnda otururlar
ince sesli Bat kzlarnn yurdunda;
Sthenno, Euryale ve bahtsz Medusa;
Medusa lmlyd, oysaki kz kardei
ne lm bileceklerdi, ne ihtiyarlk.
Buna karlk yalnz Medusa girdi
masmavi yeleli tanrnn koynuna
Bahar iekleriyle dolu taze imenlerde.
Aiskhylos da yle tanmlar onlar (Prom.
800):
Ejderha kanatl Gorgo'lar,
o, insanlar korkudan korkuya salan,
grenlerin soluunu kesen Gorgo'lar.
Salar ylanlarla rl, alnlarnda yaban
domuzu dileri fkran, tun elleri ve umak
iin altn kanatlar bulunan bu yaratklarn
balca nitelii korku salmakt. Adlar bile
korku veren bir ses benzetmesi olsa gerek.
olduklar halde, efsaneye ad karan yal
nz Medusa'dr. Onun Perseus'la servenini
bu yiidin ad altnda okuyalm (Perseus).
Sicilya'l Diodoros Gorgo'lar stne baka
bir yorum verir: Gorgo'lar Amazon'lar gibi
sava bir soymu, Atlant'lara (Atlantis) ya
kn bir uzak lkede otururlarm. Amazon'lar,
kralieleri Myrina'nn (Myrina) ynetimi al
tnda Atlant'lan yendikten sonra, bunlar
Amazon'lar Gorgo'lara saldrmaya itmi.
Gorgo'lar yenildikleri halde, ksa zamanda
davranabilmiler, ama sonra Perseus ve Herakles eliyle alt edilmiler (Herakles).
Graia'lar. Pontos'la Gaia'nn olu Phorkys
ve kzlar Keto birbirleriyle evlenirler ve ola
anst yaratklar meydana getirirler (Tab.
6): Graia'lar, yani Kocakar'lar ve Gorgo'lar.
Hesiodos Graia'lar yle tanmlar (Theog.
270 vd.):
Phorkys'le birleen Keto Graia'lar
dourdu,
gzel yzl, doutan ak saldr onlar,
lmsz tanrlar da Kocakar der onlara,
yeryznde dolaan insanlar da.
Pemphredo'nun gzel, Enyo'nun san
tlleri vard.

nc Graia'nn adn sylemez, baka

mythos yazclarna gre Dino imi. Graia'lar iki deil de diye kabul eden bu efsa
nelere gre, Kocakarlarn bir tek dii, bir
tek de gz varm ve aralarnda dei toku
ederlermi bunlar. Graia'lar hi gne gr
meyen batda yaarlarm.
Graia'lann rol oynadklar tek efsane Perseus efsanesidir. Bu yiit Medusa'y ldrmeye
gidince, nce yol stnde bekilik eden Kocakan'lara rastlam. Gorgo'larn olduklar
yere varmasn nlemekmi grevleri. Ama
bir tek gzleri olduu iin, kim bekilik ede
cekse o gz takar ve yol azna dikilirmi. O
srada brleri gider, uyurmu. Perseus bu
tek gz almak ve Graia'larn n de
uyutmak yolunu bulmu. Bylece Gorgo'lara
yaklap Medusa'y ldrmeyi baarm. G
z de bir gle atm (Perseus).
Granikos. Phrygia'da Adramyttion (Edre
mit) ehrinin kurucusu. Herakles Phrygia'ya
geldiinde kz Thebe'yi yiide vermi, o da
karsnn adna Mysia'da Thebe ehrini kur
mu (Herakles).

Griffonlar. Aiskhylos'un Prometheus'unda

(804) ve Herodot tarihinde (III, 116 ve IV,
13) sz geen efsanelik kulara yun.
"Gryps", bat dillerinde de "Griffon" ad veri
lir. Aiskhylos bu yaratklar "havlamaz, uzun
gagal, kanatl kpekler" olarak tanmlar.
Baka bir sylenceye gre, gvdeleri aslan
gvdesidir. Bu yaratklar Hyperboreliler lke
sinde, skitlerin elinde bulunan kutsal altnla
ra bekilik etmektedirler. Oralarda bulunan
tek gzl Arimaspes adl boy bu altnlan al
mak iin Griffon'lara saldrrlar. Aiskhylos'a
gre Griffon'lar Zeus'un kutsal yaratklar,
baka bir gelenee gre Apollon'un beki k
pekleridir. Baka bir efsaneye gre Grif
fon'lar Hindistan'n kuzeyinde bulunan l
lerde altn arayclarna kar koymaktadrlar,
nk yuvalarn altn madenlerinin bulundu
u dalarn eteklerine kurmuturlar.
Gne. Bkz. Helios.
Gn I. Bkz. Hemera.
Gycs. Uranos'la Gaia'nn yzer kollu ve elli
er bal dev oullarndan biri (Yz Kollu
lar).

H
Hades. (1) ADI. Yeraltndaki ller lkesinin
tanrs Hades, Aidoneus ve Plton (zengin)
adlaryla da anlr. "Grnmez" anlamna ge
len Hades ad hem tanrnn kendisi, hem de
egemen olduu ller lkesi iin kullanlr.
Hades tanrnn bir zellii kendisini grn
mez klan baldr. Kuzey mitolojilerinde
geen ve Alman masallarnda "Tarnkappe"
diye anlan bu bal Hades'ten baka Athena, Hermes ve Pereus'la Herakles de tak
mtr.
(2) DOUU. Hades, Kronos'la Rheia'nn
oludur (Tab. 5). Hesiodos douunu syle
anlatr (Theog. 453 vd.):
Rheia Kronos'un yatana girince
anl evlatlar dourdu ona:
Hestia, Demeter, altn sandall Hera
ve gl Hades, perin altnda oturan,
yrei acmak nedir bilmeyen tanr.
Olympos'lular, yani nc kuak tanrlar
egemenlii ele alnca, dnya yetkilerinin pay
lalmasnda Hades yeraltn alr (Hom. l.
XV, 189 vd.):
(Poseidon konuur):
Dnya e blnd, mz de aldk
paymz,
kura ekildi, kpkl deniz dt bana...
Sisli karanlklar lkesi dt Hades'ln
payna...
Hades ve kars Persephone amansz, insaf
sz, yrekleri hibir yakar, hibir sunu ya da
kurbanla yumuamayan korkun tanrlar sa
ylar. Kendilerinden de, lkelerinden de tanr
lar ve insanlar nefret eder (Theog. 810):
"Tanrlar sevmez o kfl puslu yerleri" der
Hesiodos, Homeros da "tanrlarn bile tiksin
dii irkef dolu lke" diye tanmlar Hades'i
(l. XX, 65). Tanr Hades ise gn nn
szmad karanlk lkesinden hi ayrlmaz,
Olympos'lu tanrlar kuandan olduu hal
de, onlarn arasna karmaz, lenlerine ka
tlmaz. Yalnz kendisini Paian tanrya baktr
mak zere bir kez Olympos'a kmak zorun
da kalr (l. V, 395-404).

(3) EFSANES. Hades stne anlatlan tek

efsane, Demeter'in kz Persephone'yi karmasdr. Mevsim dnmn, topran ve bit
kisel doann yazn canlanmasn, kn lme
sini simgeleyen bu efsanede Hades'in rol,
k olduu Persephone'yi kardktan sonra,
bir daha yeryzne kmasn nlemek iin
bir nar tanesi yedirmesinden ileri gitmez. na
na gre, Hades lkesinde bir ey azna ko
yan bir daha oradan ayrlamazd. Kzn ka
rlmasnda pay olan Zeus Demeter'in yalvar
malar zerine kzn alt ay yeraltnda, alt ay
yeryznde kalmasn buyurur (Demeter,
Persephone).
(4) HADES LKES. Yunanca "Hadou do
mos" yani Hades'in evi, kona deyiminde,
domos szcnn dmesiyle Hades, tanr
Hades'in ynettii ller lkesinin de ad ol
mutur. lka yaznnda yeraltnda, l ruh
larn oturduu tasarlanan karanlklar lkesini
anlatmayan, canlandrmaya almayan air
ve yazar pek yoktur. Homeros'la balayan bu
gelenek, Latin iirinde Vergilius'un Aeneis
destannda srdrlp en yksek aamasna
karlm ve o yoldan ortaada Dante'nin
byk eserini etkilemitir. Yunan mythos'unda canl olduklar halde Hades'e inip de d
nen kahramanlar unlardr: Odysseus, Orpheus, Theseus ve Herakles. Sonradan Vergilius, Homeros'un Odysseia'sn rnek ala
rak, Aeneis destannda kahraman Aeneas'n
da yeraltna gidi ve dnn anlatmtr
(Aen. VI), (ller lkesi). Hades lkesinin
en ksa tanmlanmasn Hesiodos yapar (The
og. 767 vd.):
Orada ykselir yankl kona
Gl Hades'le korkun Persephone'nin.
Azgn bir kpek bekler kapsn,
amansz, sinsilikler ustas bir kpek,
girenlere yaltaklanr kuyruu kulaklaryla
ama gireni bir daha brakmaz dar,
pusuda bekleyip parampara eder
kmak iin kapya gelenleri.
Bu kpek Kerberos'tur (Kerberos). Hesio
dos sonra yeralt rma Styks'in adn da sa
yar (Styks), ne var ki Hades'le Tartaros'u bir
tutar ve geceyle gndzn, lmle uykunun
bulunduklar bu karanlk lkesini Hades'i an
lattndan daha canl renklerle anlatr (Tartaros).

Odysseia'daki Hades anlatm:

Homeros'un Hades anlatm ilka yazn
nn ilki ve en canlsdr. Uzun bir sre byc
Kirke tanrann adasnda kaldktan sonra,
Odysseus artk thake'ye nasl varabileceini
yeralt lkesinde bulunan bilici Teiresias'a
sormak ister, Kirke de ona Hades lkesine
gitmenin yolunu gsterir (Od. X, 512 vd.):
Getiin zaman Okeanos'u geminle,
orada Alak Ky var ve Persephone'nin
koruluu,
uzun uzun kavaklar greceksin, ksr
stler,
derin anaforlu Okeanos'un kpsnda ek
karaya gemini,
sonra k yola, Hades bataklarna doru,
orada Akheron, Pyriphlegeton veKokytos
akar,
Styks'ten gelen sular da dklr oraya.
Kirke'nin sayd bu drt yeralt rmana
bir de Lethe katlr. Odysseus, Kirke'nin dedi
i gibi gemisiyle btn bir gn gittikten sonra
(Od. XI, 8 vd.):
Gne batarken ve kararrken tekmil yollar,
vardk snrlarna derin akh Okeanos'un,
oradadrKimmer'lerin lkesi ve kenti,
oldum olas bol sisle ve bulutlarla rtl,
parlak gne onlar nlaryla.gremez
hibir vakit,
ne ykseldii vakit yldzl ge,
ne de gkten topraa dnd vakit.
ylece serili durur bir uursuz gece
bu zavall llerin stnde.
Dnyann kuzeybat ucunda bulunduu sa
nlan Hades lkesinin ancak kaplarna varr
Odysseus ve orada Kirke'nin buyruuna uya
rak bir ukur kazar, iine ball st, tatl arap,
su ve un dker ve kurbanlar kesip kanlarn
ukura damlatr, ite o srada llerin ruhlar
byk bir kalabalk halinde kan imeye gelir
ler. Teiresias kan itikten ve Odysseus'a gele
cei akladktan sonradr ki, br ruhlar da
kandan paylarn alrlar. Bu Hades anlatm daha dorusu bu kan ime treni - baka hi
bir metinde sz konusu edilmediine gre,
Homeros'ta izi kalm ok eski ve ilkel bir
yeralt tasarsnn kalnts olsa gerek.
Haimon. Bu ad tayan birok efsanelik ki
i k-r arasnda en nemlisi, Thebai kral Kreon'un oglu Halmon'dur. Sophokles'in "Anti-

gne" adl tragedyasnda byk bir rol olan

Haimon Antigone'nin nianlsdr. Kreon Antigone'yi mezara diri diri kapattktan sonra
Haimon kendini ldrr. Tragedyada Kreon'la Haimon arasnda devlet ynetimi konu
sunda ilgin bir tartma yer alr: Tek kiinin
buyruuna boyun emeyi ynetimin kanl
maz koulu sayan Kreon'a karn Haimon
akl ve saduyuya dayanan halkoyunu savu
nur. nem ve canlln bugn de yitirmemi
olan bu tartmadan birka paray aaya
alyoruz (ev. Gngr Dilmen):
Kreon Yakn akrabamn
kanunsuz davranlarna gz yumacak
olursam
bakalar bsbtn azar... Hayr,
devlet kimi getirmise baa ona boyun
emek,
kk, byk konularda ve hakl olsun
olmasn,
onu dinlemek gerekir. Yrekten
sylyorum unu:
taat etmesini bilen iyi ynetici olur ilerde,
iyi babu iyi yurttatan yetiir...
Anariden dahabyk bir ktlk yoktur,
devleti grr, ocaklar sndrr.
Anari paralar mttefikleri,
hazrlar kanlmaz bozgunu.
Oysa buyruklara boyun emek gvenliini
salar ounluun.
yleyse kurulu dzeni destekleyelim
ve hibir zaman kadna yenilmeyelim...
Haimon Tanr/arn en byk ba
akldr insanlara...
Halkn gzn yldrmsm, iitmek
istemediin szler
kulana gelmiyor, ama gizliden gizliye
konuuyorlar,
iitiyorum fsltlarn, lkede
bu kza acmayan yok, en haksz bir cezaya
arpld diye,
oysa btn kadnlar iinde en az layk byle
bir lme
eyleminin ne soylu olduu dnlrse.
Bu kz savata /en kardeinin cesedini
kurda, kua kaptrmamak iin gmm
onu,
altn bir eref tac hak etmitir bu kz,
lm deil.
Byle karanlk sylentiler dolayor
kentte...
Kreon ayorum, bozguncular el
'- stnde tutmak
erdem saylyor demek?

Haimon Sulular el stnde tut

demiyorum sana.
Kreon Bu kz sulu deil mi imdi?
Haimon Btn Thebai bir azdan hayr,
sulu deil diyor.
Kreon Vereceim buyruklar bana halk
m retecek?
Haimon ocuka konutuunun
farknda msn?
Kreon Ben miyim bu devleti yneten,
halk m?
Haimon Tek kiiyle devlet mi olurmu,
despotluk bu seninki.
Kreon Devlet ona hkim olanndr,
anlald m?
Haimon Sen ssz bir ln hkimi
olmalymsm...
Kreon Yasalar yrtmek mi suum?
Haimon Tanrsal yasalar inemekle
kendi iktidarn glgeliyorsun!
Hamadryades. Adlarndan da belli olduu
gibi (hama+dryas, aala birlikte demek) Hamadryad perileri, kardeleri Dryad'lar gibi
aalar ve ormanlar koruyan nympha'lardr. Aalarn yeermesinden, canl canl bi
tip bymesinden zevk, kesilmesinden ya da
kurumasndan sonsuz bir yas duyarlar. Kimi
zaman da aala birlikte lrler. Bylece
lmszle lml aras varlklar saylrlar. Ki
misi uzun mrl olur, "on palmiye mr"
yani dokuz bin yedi yz yirmi yl yaarm.
Aalarn kesilmesini nlemeye alan, ba
aramaynca da keseni korkun cezalara
arptran aa perilerinin yks anlatlr.
Bunlardan biri mee aacn kestii iin din
meyen bir alkla cezalandrlan Erysikhton'un yksdr (Erysikhton).
Harmonia. Harmonia ile ilgili iki efsane
vardr, biri Thebai efsaneler zincirine, br
Dardanos soyuna baldr. Birinde Harmonia,
Aphrodite ile Ares'in kz, ikincisinde Zeus ile
Elektra'nn kz olarak gsterilir. Ama her iki
sinde de Kadmos'un kardr (Tab. 18).
Thebai efsanesinde Kadmos ile Harmonia'
nn dn stnde durulur: Zeus Harmonia'
yi kendi eliyle verir Kadmos'a ve Thebai kale
sinde dnn yapar. Btn tanrlarn hazr
bulunduklar bu dnde geline olaanst
armaanlar verilir; biri Kharit'lerin dokuyup
iledikleri bir elbisedir, bunu Harmonia'ya
Athena (ya da Aphrodite) vermi derler, b
00

r nl bir gerdanlktr. Bu armaanlar The

bai ehrinin bana bela olmu, ehre kar iki
saldrya yol amtr (Ehphyle, Amphiaraos,
Alkmaion). Efsaneye gre uursuzluun ne
deni, Athena ile Hephaistos'un Harmonia'ya
kar, Ares'le Aphrodite'nin kz olduundan
tr, hn beslemeleridir. Thebai kral soyu
nun kaynanda bulunan Kadmos'la Harmonia'nn be ocuu olur, hepsinin de kaderi
olaanstdr, bunlar no, Semele, Agaue,
Autonoe ve Oidipus soyunun atas Polydoros'tur (no, Semele, Agaue, Aktaion, Labdakos).
Dardanos'la lasion'un kz kardei olarak
gsterilen Harmonia Semendirek efsanele
rinde rol oynar. Kadmos ona Zeus'un kar
d kz kardei Europe'yi ararken Semendi
rek adasnda rastlam ve sevmitir. Dn
de gene ayn grkemle Semendirek'te yapl
mtr.
Kadmos'un kars Harmonia, baz efsane
lerde uyum, denge anlamna gelen adyla
Kharit'lerin biri saylan Harmonia ile kart
rlmtr.
Harpya'lar. Adlar "kapp kaanlar" anla
mna gelen Harpya'lar, kadn yzl, yaygn
kanatl, sivri peneli bir eit yrtc kulardr.
Okeanos kz Elektra'nn Thaumas'la birle
mesinden doan Harpya'lar okluk iki olarak
gsterilir: Birinin ad Aello (Kasrga), br
nn Okypete (Hzl uan, Bora) dir; baz kay
naklarda sz geen Kelaino da frtnadan
nceki gk kararmasn simgeler. Harpya'lar
ocuklar karrlar ve llerin ruhlarn alp
Hades'e gtrrler diye bir inan vard. Bu
inanc en iyi canlandran ant, eski Lykia'nn
Ksanthos (bugn Knk) ehrinde bulunan n
l mezardr. Bu mezarn iki yanndaki kabart
malarn her birinde bir Harpya bebek gibi
kundaklanm bir ruhu kollarnda tar gr
nr.
Harpya'lar asl Phineus efsanesinde rol oy
narlar (Phineus). Trakya kral Phineus iledi
i bir suun cezas olarak kr olmutur, tanr
lar bir de bela salmlardr bana; tabanda
ne varsa, hepsini Harpya'lara kaptrr, yeme
e oturur oturmaz Harpya'lar uagelir ve ta
baklarn boalttktan sonra, pisliklerini bra
karak uarlar. Argonaut'lar Trakya'ya ura-

dklarnda Phineus Harpya'lardan kurtarlma

sn dilemi onlardan. Aralarnda Boreasogullar Kalais ile Zetes vard ve bilici olan Phine
us Harpya'lann ancak Boreas'n oullarnca
yakalanabileceklerini biliyordu. Bana karlk,
Boreasogullar Harpya'lar yakalayamazlarsa,
kendileri lecekti. Kovalamaca srasnda
Harpya'lann biri Peloponez'de bir rmaa
der, teki Ege denizinin bir adasna snr,
ama tam yakalanacakken kz kardeleri ris
Boreasogullarnn nne geer ve "Zeus'un
hizmetileri" Harpya'lar ldrmelerini nler.
Buna karlk Phineus'a rahat vermeye ve Gi
rit'te bir maaraya saklanp bir daha grn
memeye sz verirler.
Harpya'lar Pandareos efsanesinde de rol
oynarlar (Pandareos).
Bir efsaneye gre Harpya'lar rzgr tanr
Zephryros'la birleip, Akhilleus'un lmsz
atlar Ksanthos'la Balios'u meydana getirmi
ler (Ksanthos, Balios).
Hcbe. Hebe, Yunanca genlik demektir. Zeus'la Hera'nn bu ad tayan kzlar (Tab. 5)
Olympos'ta eli her ie yatkn bir eit ev kz
dr. Asl grevi tanrlara iki sunmaktr (l. IV,
1 vd.):
Tanrlar toplanmt Zeus'un evresinde,
altn avluda.
Ulu Hebe tanr bal dkyordu herbirine,
onlarda Troya'llarn ehrine bakyorlard
tepeden,
kaldryorlard altn taslar birbirlerinin
erefine.
Ama lyada'da onu Athena ile Hera'nn
arabasn hazrlarken (l. V, 722-731) ya da
sava dn kardei Ares'i ykarken (l. V,
905) grrz. Daha sonraki kaynaklarda Hebe'nin nektar sunucusu olarak grevi Ze
us'un kard gzel delikanl Ganymedes'e
verilir (Ganymedes).
Hebe'nin kendine zg bir efsanesi yoktur,
yalnz Herakles efsanesinde ad geer: Gl
yiit ldkten sonra Olympos'a varp lm
szle kavuunca Hebe ile evlendirilir.
Hebe ile Herakles'in evlenmesi simgesel bir
anlam tayan bir "hieros gamos", yani kutsal
evlenmedir. okluk en byk tanrlar arasn
da ve Anadolu'lu kaynaklarda grlen bu kut
sal evlenme motifinden, Yunan efsanesinde

pek nemli bir rol oynamayan Hebe'nin Yu

nan ncesi bir tanra olduu sonucuna var
labilir. Hebe, Hitit yaztlarnda Hepa, Hepat
ya da Hepatu diye adlandrlan byk gne
tanra Arinna'nn Yunancalatrlm ad ol
sa gerek. Hitit yaztlarnda bu tanraya "se
dir aalarnn lkesinde" tapnldg belirtilir.
Sedir aalarnn lkesi Lbnan, Filistin'dir,
Hepa-Hebe ise Tevrat'ta ilk insann, yani
dem'in ei ve btn insanlarn anas olarak
gsterilen Havva'nn ta kendisidir. Bu bakm
dan Hepa-Hebe ile Ana Tanra arasnda
dorudan bir iliki kurulabilir ve Hepa-Hebe
adnn Kybele'nin eitli adlarndan biri oldu
u anlalr (Kybele).
Heilebie. Karia'da Kaunos ehri kralnn k
z. Dolayl olarak o efsanesine ad karr:
Zeus o'yu karnca, babas nakhos kznn
taliplerinden Lyrkos'a o'yu aramasn buyu
rur. Lyrkos dnyay dolap kz bulamaynca,
Argos'a bo dnmekten ekinir ve Karia'da
Kaunos ehrine yerleir. Orada kral kz Hei
lebie ile evlenir. ocuu olmaz. Kocas ksrl
nn nedenini anlamak iin tanr szcsne
bavurmak zere Kaunos'tan ayrlr ve yolcu
luu srasnda karsn aldatr. Kaunos kral
onu dnnde lkeden kovmak ister, ama
Heilebie kocasndan yana kp babasn alt
etmesine yardm eder.
Hekabe (Latince Hecuba). Hekabe Troya
kral Priamos'un kars, Hektor, Paris, Kassandra ve daha birok ocuklarn anasdr
(Tab. 16). Priamos Hektor'un lsn geri
almak iin Akhilleus'un barakasna gittiinde
kralieyi on dokuz ocuunun anas diye tan
tr (l. XXVI, 492 vd.): ;
Oysa benim bahtm ne kadar kara,
yiit oullar yetitirdim yaygn Troya'da,
ama kalmad bana onlarn hibiri.
Geldii gn Akhaoullar buraya
oullarm vard benim elli tane,
on dokuzu bir ana karnndan domutu,
tekileri saray kadnlar vermiti bana. .
Hekabe ilka yaznnda dourgan ve baht
sz ana tipini canlandrr. Homeros destanla
rnda beliren bu karakteri sonralar tragedyalarca daha da abartlm ve Hekabe ocuklar
n bir bir yitirdikten, korkun ykm ve lkencelerine tank olduktan sonra, gz dnm,

kpek gibi kudurup saldran ana varln

simgesi olmutur. Kimi efsanelerde onun ev
lat acsna dayanamayarak gece, gndz ulu
yan bir dii kpek haline dnt de ileri
srlr. lyada'da ilk karmza ktnda Hekabe tatl dilli, cmert ve dini btn bir ana
olarak gsterilir (l. VI, 253 vd.). Savatan
ehre dnen Hektor'un biraz dinlenmesini,
arap iip serinlemesini ister, ama olu buna
yanamaynca, onun dileini yerine getirir:
Athena tapnana sunu sunmaya gider. Son
ra blmler boyunca Hekabe'nin sz ge
mez, ta ki Bat kaplarnn stnden Hektor'la Akhilleus'un savan gzlemeye gelir.
O zaman da surlar dnda kalp tek bana
dmana kar koyan olunu ieri almak iin
yle seslenir (l. XXII, 83 vd.):
"Hektor, yavrucuum, sayg gster bu
memeye,
onu azna uzattm gnleri getir aklna,
unuturdun koynumda btn dertlerini,
surlarmzn iinde yenmeye bak u
domuzu,
gir ieri, canm olum, darda dikilme
karsna.
ldrrse seni bu adam, ey kat yrekli,
bir dek stne koymayacaz ln,
ne ben alayacam senin nnde, seni
douran,
ne cmert karn alayacak, gzmn
bebei,
yiyecek seni evik kpekler,
bizden uzak, gemilerin orada".
Hektor anasnn, babasnn yalvarmalarn
dinlemeyip de Akhilleus'la savata can verin
ce, Troya'da bir lktr kopar, kral, kralie
ve btn halk dvnmeye, alamaya balar,
Priamos yas belirtisi olarak ban toza, top
raa bular (l. XXII. 406 vd.):
... Anas da salarn yolup duruyordu,
frlatp atmt parlak bartsn,
dvnyor, oluna baka baka
haykryordu...
Balad Hekabe kadnlar arasnda uzun bir
ada:
"Bak anana yavrum, talihsiz anana,
senin acn greyim, ldn greyim de,
bundan byle nasil yaayaym ben, nasl?
Gece, gndz yreimin ydn bu
ehirde,

Troyal kadnlarn, erkeklerin gc, destei,

bir tanr gibi selamlad yavrum onlar seni,
sen onlarn byk anydn saken,
ama yavrum, kaderle lmn elindesin
imdi".
Aradan birka bin yl geti, ama Anadolu
kadnlar gene bu szlerle at yakar len ana
kuzularna.
Hekabe dmana gidip yalvarmaya kalk
an kral Priamos'u akl ve saduyu adna al
koymaya alr, baaramaynca gene tanrla
ra yakar ve sunu sunma yoluna gider, katla
nr ve bekler. Gznn bebei, yiit olu
Hektor'un ls karsna serilince de bagrmaz armaz, bir kpek gibi havlamaz da
Anadolu kadnna zg bir arballk ve ha
yal gcyle canlandrr onu gznde (l. XXIV,
575 vd.):
imdi sen, szm duyarm gibi,
yatyorsun evinde taptaze,
benzersin Apollon'un tatl okuyla vurduu
insanlara.

zmir'li air Homeros byle canlandryor

Hekabe'yi, Atina'I tragedya yazar Euripides
ise onu "Troya'l Kadnlar" ve "Hekabe" adl
tragedyalarnn ba kiisi yapm, dramn de
rinliine ilemitir. Bu oyunlarda Hekabe'yi
Troya ykldktan sonra kle olarak orada,
burada srnr grrz. Kralie grkemini
ve erdemini srdrr, ama kz Polyksene'nin
gzleri nnde Akhilleus'un ruhuna kurban
edilmesini, stelik de Trakya kral Polymestor'a emanet edilen olu Polydoros'un da al
aka ldrlp denize atldn grnce,
korkun bir alma eylemine girer ve Polymestor'u kr edip, ocuklarn da ldrr. Ne
var ki Euripides de Hekabe'yi akl ve hak yo
lundan ayrlmayan ulu bir kii olarak gsterir.
Bu tragedyalarda Hekabe yalnz deildir,
Troya'l kadnlarn topluluu iinde direnci
yanstan byk bir varlk, doal analk gc
nn simgesidir. Atina'I airin ona tragedya
boyunca "Phrygia'l" demesi bouna deil,
Phrygia' Ana Tanra Kybele'nin btn ni
teliklerini iinde tar ve dile getirir Hekabe
(Polydoros, Polyksene, Polymestor).
Hekabe'nin en kk olu Paris'le ilikisi
ve onu karnnda tarken grd d iin
bkz. Paris.

Hekamede. Gzel sal Hekamede Troya

sava srasnda Akha'larn Tenedos'a (Boz
caada) yaptklar bir baskn srasnda esir al
dklar kzdr. Akha'lar bu kz Nestor'a kle
olarak verirler ve lyada'da onu Nestor'un ba
rakasnda hizmet eder grrz (il. XI, 624;
XIV, 6).
Hekate. Hekate, Olympos tanrlaryla ilikili
olmayan, hibir efsaneye ad karmam, ki
ilii epey gizemli bir tanradr. Aslnda He
kate, Anadolu'ya zg bir tanra ve Efes'li
Artemis'in belli bir niteliini yanstan ve ba
ka adla anlan bir tpksdr (Artemis). Homeros destanlarnda hi ad gemez, buna kar
lk Hesiodos'un Theogonia'snda byk bir
yer tutar. Hekate, Titanlar arasnda Gne
Soylular diye anlan tanrlar soyundandr
(Tab. 8). Koios ile Phoibe'nin iki kzlar olur:
Biri Leto (ki Zeus Leto'yu e edinip onunla
iki byk Olympos tanrsn, Apollon ile Artemis'i retir), br Asterie'dir (Leto, Asterie). Asterie Perses ile birleip Hekate'yi dou
rur. Hekate'nin Titanlar kuanda ne denli
ayr bir yer tuttuunu Hesiodos'un Theogonla'sndan renmekteyiz. Ozan, Titanlar ku
an sayd parann sonunda Hekate'ye
krk alt dizelik uzun bir vg dzmektedir
(Theog. 404-450). Theogonia'nn balang
cndaki Musa'lara vg'y andran bu para
da, Zeus, deniyor, Hekate'yi "herkeslerden
stn tuttu" ve evrende onur paylarn tanr
lar arasnda paylarken, bu tanraya kara
larda, denizlerde ve gklerde bir yetki pay
ayrd. Metinde yle denir (415-450):
lmszlerin saygs byktr ona,
Bugn yeryznde kurban kesen her
lml
Hekate'nin adn anar yakarlarnda,
Kimin dileini iyi karlarsa o tanra
Onun elde etmeyecei ey yoktur,
Ona btn mutluluklar vermek elindedir.
nl Gaia ile Uranos'un btn ocuklar
Kendi paylarndan pay vermilerdir ona...
Kim houna giderse Hekate'nin
Yardm grr ondan, destek bulur onda.
Meydanlarda, kalabalklar iinde
Kimi isterse onu parlatr Hekate.
lm-kalm savalarnda Hekate
Diledii savaya yardm eder.
Dilediine verir hynv, san, erefi.

Kurultaylarda saygn krallarn yanndadr,

nsanlar arasndaki yarmalarda
Tanrsal gcyle ie karr,
Zaferi kazanan alr gzel dl
Ve eref kazandrr yaknlarna.
Binicilerden de dilediine yardm eder.
Belal engin denize alanlar da
Bavururlar Hekate'ye ve yeri sarsan
tanrya,
Bereketli av salar onlara soylu tanra,
Ya da tam baaracaklar srada
Avlarn alr elinden can isterse.
Hermes'le srleri retir allarda:
kzleri, keileri, ak ynl koyunlar
Azaltr ya da oaltr gnlnce.
lmszler arasnda yeri byktr
Hekate'nin
Zeus genliin besleyicisi yapmtr onu.
Hekate'ye Hesiodos pantheon'unda tan
nan ayrcaln nedeni bilginleri epey dn
drmtr. Homeros destanlarnda sz bile
edilmeyen bu tanra Theogonia'da ancak
Ana Tanra Kybele ile kyaslanabilecek ev
rensel bir nitelik tamaktadr. Burada ycelti
len tanrann kimi yerde Artemis, kimi yerde
Diktynna ya da Britomartis diye anlan Ana
Tanra'y bu denli andrmas Hesiodos'un
ana yurdu ile ilgili grlmektedir. Bilindii gi
bi, eski Karia'da Stratonikeia'nm (Eskihisar)
kuzeyinde, bugnk Yataan'a yakn olan
Lagina'da (Lagina renine en yakn ile Tur
gut'tur) Hekate'nin ok nl bir tapna bu
lunmaktayd. Grkemli bir yap olan bu tap
nan kalntlarndan birka, zellikle baz
kabartmalar stanbul Arkeoloji Mzesinde
korunmaktadr. Hesiodos ise babasnn Ege
kentlerinden Kyme'den Yunanistan'a g
m bir gmenin oludur. Yunanistan'a
yerletii Askra kasabasnn yaknnda ise
Thespiai'da bir Hekate klt bulunduunu
biliyoruz. Acaba ozann ycelttii bu Hekate
tapmn Hesiodos soyu Lagina'dan m Yu
nanistan'a getirmilerdir? Bu konu daha bi
limce aydnlanmas gereken ve dorudan
doruya Anadolu kltleriyle ilikisi olan bir
sorundur. Bu konu iin bkz/ "Hesiodos, eseri
ve kaynaklar" adl kitabn s. 53 ve 1. notu
na.
Bu tanrann karmak kiiliini aklamak
ta bugnk bilim de zorluk ekmektedir. Dik
kati eken bir nokta da tanrann addr.He-

kate, Apollon'la Artemis'in balca sfatlarn

dan olan hekatos-hekatebolos, yani hedefi
vuran anlamndaki kelimeyle ilgilidir (Apollon). Leto'nun kardei olmas da onun Yu
nan din ve efsanesine sonradan gelme bir
tanra olduunu belli eder. Hekate Yunan
varlna sonuna dek yabanc kalmtr, asl
tapmma Roma'da rastlanr, burada ay tanr
as, geceye ve karanla egemen bir varlk,
byk ve sihri elinde tutan bir kara gler
ecesi olarak karmza kar. Vergilius'un
"Aeneis" destannda Dido Aeneas' yannda
alkoyamayacagn anlaynca, onu kendine
by yoluyla balamaya alr (Aen. IV, 511
vd.): stnde kendi lsnn yanaca odun
ynn hazrlattktan sonra, bir Hekate rahi
besine by formlleri okutur; salar darma
dan olan bu kadn yz tanrlar, Erebos,
Khaos, biimli Hekate ve yzl bakire
Diana adna balar yakara (Dido). Hekate'
nin bu kl acaba ksrak, dii kpek ve di
i kurt biimleri midir? Diana'nn kz, kadn
ve ay tanras olarak biimde canlandrl
dn da biliriz. Hekate kimi blgelerde
gvdeli bir heykel olarak imgelenir. Bu l
karakteriyle Efesli Artemis'e ne kadar yakn
dan bal olduu, onun baka bir yan ve y
nn simgeledii apaktr.
Hekatonkheir'ler. Bkz. Yz Kollular.
Hektor. Troya kral Priamos'la kralie Hekabe'nin en byk olu Hektor (Tab. 16)
Anadolu'nun ilk ulusal kahramandr, nk
Troya sava Homeros'un llyada destanndan
da anlald gibi blgesel bir karlama de
il, Bat dnyasnn anakkale Boazndan
Mezopotamya'ya kadar uzanan Asya (bugn
Kk Asya deniyor) ktasna ilk saldr, uy
garlk ve zenginlikte Baty ok am olan
Anadolu'yu ele geirmek iin ilk denemesi,
giriimidir. Bunu ancak byle anladktan son
radr ki, Homeros destann gereince deer
lendirebilir, Troya savann gerek niteliini
anlayabilir ve Boazlarn kilit noktasnda ar
pan glerin asl amac aa vurulduktan
sonra, savalarnn karakterine k tutarak
onlar tarihteki benzerleriyle karlatrabiliriz.
Hemen syleyelim ki , drt bin yl nceki
Troya savayla yakn tarihin anakkale sa
va arasnda gze arpan bir benzerlik vardr

ve Hektor'u Mustafa Kemal'in atas olarak

grmek yanl bir yorum deil, tersine tarihi
doru deerlendirmenin bir rnei, bir belir
tisi saylabilir. Troya'nn orta direi olan Hektor'un kiiliini incelemeye girimeden nce,
Troya sava denilen byk atmaya btn
Anadolu'nun katldn metinlere dayanarak
gstermeliyiz.
lyada'nn ikinci blmnde "Gemiler Kata
logu" denilen bir para vardr ki, burada Troya'ya saldran ordularn da, Troya'y savunan
kuvvetlerin de saym, dkm yaplr. Desta
na sonradan katlm, zellikle lyada Ati
na'da ulusal destan olarak benimsenip de
Atina'y yceletirme amacyla kaleme alnd
sanlan bu listede Yunanistan'dan gelme
kuvvetlere ok yer verilip, Troya'nn sava
ortaklar ksa geildii halde, savunmaya
Anadolu'nun hemen her tarafndan gler
katld anlalr, llyada'da altm kadar dize
tutan bu parada (l. II, 819-878) nce Toros
blgesindeki kentler ve ordu komutanlar sa
ylr, sonra da Trakya'dan baka Mysia,
Paphlagonia, Maionia ve Lykia'ya kadar bir
yandan Karadeniz kylarna, te yandan Ak
deniz'e kadar uzanan yaygn bir blgenin ad:
geer. Yunanistan' yceltmek, Anadolu'y
kmsemek amacyla dzldgT aka belli
olan bu metin bile Troya savann Anadolu
boylarnca ne denli benimsendiini aa vur
maktadr. Daha sonraki blmlerde de rne
in Lykia'l nderlerin savunmada ne byk
bir yer tuttuklar, giderek Hektor'u eletirip
ona yol gsterdikleri grlr (Sarpedon,
Pandaros). Troya'nn kaderini elinde tutan
Hektor bu sava ortaklarna kar sorumlu
dur, onlarn istek ve tlerine sayg gster
mek, kendi karlarn dnd kadar onla
rn da grlerini hesaba katmak zorundadr.
Btn bu sorumluluk ve ykmllklerdi ki
onu Anadolu'nun ulusal savunucusu olarak
diker gzlerimizin nne. Bu grevi sonuna
dek nasl yerine getirdii, stnde durulmaya
deer bir konudur.
lyada Hektor'u hem savata bir kahraman,
hem de gnlk hayatnda bir insan olarak
canlandrr gzmzn nnde. Destanda
onun kadar derinliine ilenmi bir tip daha
yoktur. Onun kiilii Akhilleus'unkinin tam
kartdr: Duygularn darya vurmak, esin-

tilerine kaplp davranmak yle dursun, dra

m kendi iinde sessizce oluur ve bu dram
tek bir kiinin deil de, btn bir ailenin, gi
derek btn bir toplumun sorunlarn ierdii
iin, dall budakl, karmak ve etrefildir.
Hektor Troya savunmasnn omuzlarna yk
ledii ar sorumlulukla kendi kiisel ve duy
gusal eilimlerini birbirleriyle badatrmakta
ylesine glk eker ki, aa vurmaktan
ekindii bu atma kendisinin modern an
lamda bir tip, bir roman kiisi olarak karm
za kmasna, i bunalmlarnn da destanda
alacak bir belirti olan sessiz monologlarla
dile gelmesine yol aar. Hektor'un esiz kii
liini kavrayabilmek iin onu hem insan,
hem de kahraman olarak ele almal, incele
meliyiz.
(1) NSAN HEKTOR. Destan kahramanlar
nn hepsi gibi Hektor da belli niteliklerle ta
nmlanr: evik ayakl, oynak tolgaldr, tanr
sal, Ares'in dengi, Zeus'un sevdii, giderek
Zeus gibi aklldr. Tolgas ldar, silahlar da
yle anlatlr (l. VI, 319, XIII, 802 vd):
.... On bir dirsek boyunda kargs elindeydi,
tun temren dolanmt altn bir halkayla,
nnde drt bir yana klar sayordu.
Ares'e benzeyen Priamos olu Hektor
balarndayd,
yusyuvarlak kalkann tutuyordu nnde,
kaim tunla rlm, sk deridendi bu
kalkan.
Parlak tolgas sallanyordu akaklarnda,
sralar boyunca bir gidip bir geliyordu.
Troya ehrinin koruyucusudur Hektor,
onun iindir ki oluna "Astyanaks" (ehrin
efendisi) adn takmtr halk (Astyanaks).
Gl ve merttir, yle ki o yaadka, sava
tka gven duyar kadn olsun, erkek olsun
Troya'llann hepsi, o lecek olursa ehrin de
tutunamayp deceine inanrlar. Bu gven
ve bu inantr ki, Hektor'a kar byk bir
sevgi uyandrmtr Troya 'ularda, topluca sev
gi gsterilerinin de yalnz Hektor iin yapld
n grrz destanda. Bu sevgiyi Hektor
davranlaryla kazanmtr. Byn de, k
n de yle sayar ve sever ki, rnek bir
insan, ada anlamda olgun ve yetkin bir in
san sayabiliriz Hektor'u likileri bu bakm

dan ele alnmaya deer. Anasn da babasn

da ok sever ve sayar Hektor, ne var ki onl.t
duygusal nedenlerle onu grevinden alkoy
maya altklar zaman, sessizce karlar
nerilerini, ya da szlerini niin dinlemedii
ni anlatr onlara. Surlar nndeki sahnede
cevap bile vermez yalvarmalarna (l. XXII,
38-90), ehre gelince dinlenip arap imek
yle dursun, herkese grevini hatrlatmakla
yetinir (l. VI, 264 vd.) Baba ve koca olarak
Hektor'un esiz bir davran vardr, bu denli
ince, sevimli, ok ynl bir insana rastlanmaz
hibir destanda. Eine hem baba, hem ana,
hem karde, hem de sevgili olduunu Andromakhe'nin kendi azndan duyarz aa aa
(l. VI, 429 vd.), (Andr'omakhe). En ince ay
rntsna kadar anlad karsnn zntsn
nasl paylatn da bir grelim (l. VI, 441
vd.):
Ben de dnyorum bunlar, karcm,
ama savatan ekilirsem bir korkak gibi,
Troya erkeklerinden utanrm,
bakamam uzun entarili kadnlarn yzne,
iimden de gelmez, ne yapaym;
n kazanmak iin hem babama, hem
kendime,
renmiim atlgan olmay,
Troya'llarla en nde dvmeyi
renmiim.
Kafama, yreime, komuum ben unu:
Elbet bir gn yok olacak kutsal llyon,
Priamos ve onun iyi karg kullanan halk.
O vakit ne Troya'llann acs umurumda
olacak,
ne Hekabe'nin, ne kral Priamos'un acs,
ne de kardelerimin acs umurumda
olacak.
Benim zntm sensin asl,
tun zrhl Akha'llardan biri alacak hr
gnn,
gtrecek seni gzyalar iinde,
dnyorum o zaman ekecein acy,
bu yzden arkada kalacak gzm...
Klelie srklenirken ln
duymaktansa
dalar gibi toprak rtsn beni daha iyi.
Tolgasndan rken yavrusunu glerek kolla
rna alp perken de u dilekte bulunur koca
Hektor, yurt iinde lmeyi gze alm bit
kahramann azndan byle alakgnll, do
kunakl szler duyunca gzyalarn tutamaz
olur insan (l. VI, 476 vd.):

Ey Zeus, ey br tanrlar,
benim olumun, Troya'llar arasnda,
babas gibi kendini gstermesini nasip edin,
babas gibi gl, mert olmasn,
llyon'da btn gcyle hkm srmesini.
Kanl silahlarla savatan dnerken o,
babasndan ok daha stn bu desinler,
mutlu olsun anasnn yrei.
Hektor herkese kar yumuak davranr, bir
kzd, azarlad Paris'tir, kafaszlgyla eh
rin ykmna sebep olan adam. yle kr
ona (l. III, 38 vd.):
Seni alak, seni parlak olan, seni apkn,
seni rz dman seni!
Hi domaz olaydn keke,
ya da kalaydn lmne dek evlenmeden,
ne ba belas kesilirdin o zaman,
ne de yz karas olurdun bakalarna.
Hektor Helene'ye kar uygarca ve centil
mence davranr. br Troyallar gibi o da ka
dn ayplamaz, sulamaz, gzel kadn da onu
herkesten ok sayar ve sever. Paris'i savaa
armak iin ehre geldiinde Helene onu
alkoymak ister, onunla dertlemeye can
atar, ama Hektor gzel kadnn uzatt is
kemleye oturmaz, bir an nce karsn ve o
cuunu bulmaya gider, nk giriecei sa
vatan bir daha dnp dnmeyeceini bilmez
(l. VI, 344 vd.):
Ah kaynm benim,
dayanlmaz ktlkler yapm bir kpeim
ben.
Anamn beni dourduu gn, keke,
bir korkun kasrga gelseydi,
alsayd beni, bir dan tepesine atsayd,
ya da braksayd uuldayan denizin iine...
Gel, kaymam, otur u iskemleye,
biliyorum, derdin en by senin
banda...
Byk Hektor karlk verdi, dedi ki:
Oturtma beni, Helene,
beni ok sevsen de dinlemem seni,
Troyallara yardm etmek istiyor yreim.
Onlar benim yokluumdan yaknmlar...
Ben gidip greceim evdekiler!,
sevgili karm greceim, yavrumu, bir
tanemi,
bir daha da ya dnerim, ya dnmem.
Akha'larn eliyle tanrlar belki de yok
ederler beni.
Bu lm dncesi bir an olsun Hektor'un
aklndan kmaz. Troya'nn , halk

gzbebei bu kahraman kaderiyle peneleir

durur, lmnn yakn olduunu bilir. Tanr
lara gvenmenin de ne kadar yersiz olduu
nu sezer, nitekim onu yalnz Apollon korur,
ama Zeus'un buyruuyla o da kaderine brak
mak zorundadr Hektor'u, br tannlarsa pis
pis dzenlerle Hektor'u aldatmakta yarrlar
deta. Ama bu konuyu Hektor'un kahraman
ln inceleyeceimiz blme brakalm.
(2) KAHRAMAN HEKTOR. Ne kadar nan
kr bir grevi vardr Hektor'un Troya sava
nda! Ordulara yn vermek, gven alamak,
g esinlemek hep ona der. Karar onun,
sorumluluk ve ykmllk hep onun omuzlarndadr, buna karlk da durmadan eletiriye
urar, herkesi dinlemek, yattrmak, avut
mak, sava ortaklarn ho tutmak, gcendir
memek onun tek bana grevidir. Oysa ken
disi iin savamaz Hektor, bir apkn adamn,
soyunun ve kentinin bana getirdii belay
savmak iin dvr, bu belay sayamayaca
n, btn soyuyla birlikte canm kentinin de
yok olacan bile bile. Buna karn gene de
yiite dvr Hektor. Yiitlii Akhilleus'un
bireyci, bencil, inat yiitliinden ne kadar
stn, ne kadar bilinli ve insancadr!
Hektor'un kahramanlk dram Sarpedon'un
lmnden sonra balar asl. Patroklos Akhil
leus'un silahlarn kuanp da lm samaya
balaynca, Hektor bana gelecekleri anlar,
savaa atlsn m, atlmasn m diye ikircikli
dir, bir an arabasna binip kamaya bile ko
yulur. O zaman da ortaklarnn en ar ve in
safsz eletirilerine urar. Lykia'llarn nderi
Glaukos Patroklos ile Sarpedon arasndaki
savata Hektor Sarpedon'un ldrlmesini
nleyemedi diye onu knar, Troya'llar kk
drr ve ortaklarnn artk bkp gitmeye
hazr olduklarn bildirir (l. XVII, 140 vd.).
Bu szler zerine Hektor savaa dner,
Patroklos'u ldrr, korkun bir bouma
iinde onun lsn karmak, silahlarn
soymak ve kendisi kuandktan sonra Akhil
leus'un karsna kmak yrekliliini gsterir.
Oysa bu sava baka trl bir savatr. AkhilIeus tanr Hephaistos'un kendisine yapt
yeni silahlarla Orion yldz gibi alev alev n
lar saarak ilerlemektedir dmanna kar.
Ve Hektor'u biraz nce ar yergilerle kna
yan sava ortaklar, yardmclar, kardeleri,

Troya'l savalarn hepsi il yavrusu gibi da

lm, hepsi snmlardr Troya surlarnn
iine (l. XXII, 5 vd.) :
Bir Hektor duruyordu olduu yerde,
uursuz bir kader rmhlamt onu
l/yon'un dnda Bat kaplarnn nne.
Surlarn stnden ihtiyar Priamos, perian
Hekabe bouna yalvarr dururlar bu kez Hektor'a lme meydan okumamas, kentini kur
tarmak iin cann kurtarmas iin. Ama ses
kmaz artk Hektor'dan, kendi iinde yap
maktadr artk tartmay, hesaplamay. Ve
en azndan iki bin yl sonra doacak olan ro
man trnn belli bal bir esine rnek ola
cak monologuna yle balar Hektor (l. XXII,
99 vd.):
"Yazk bana, girersem surlarn iine,
ilkin Pulydamas yadrr ayb bama,
tanrsal Akhilleus'un ba kaldrd o
uursuz gece
buyurmutu bana, Troyallan ehrin iine
al, demiti,
dinlememitim onu, dinleseydim keke.
lgnlk ettim de ne oldu, yok ettim '
halkm,
Troya'nm erkeklerinden, kadnlarndan
utanyorum.
Benden deersiz biri bir gn ya derse ki:
Gcne ok gvendi Hektor, kyd halkna.
ok daha iyi olur kar durmak Akhilleus'a,
ya ldrp onu dnerim geri,
ya da onun elinden anla lrm ehrin
nnde.
Yoksa gbekli kalkanm, gl tolgam
brakp bir yana,
kargm da duvara dayayp,
dosdoru ksam m kusursuz Akhilleus'un
nne,
sz versem, desem ki geri vereceiz
Helene'yi de, tekmil mallarn da,
vereceiz, koca karnl gemileriyle
Aleksandros'un Troya'ya getirdii her eyi.
-Bunlar kavgamzn ba deil mi?Aln, diyeceim, gtrn bunlar Atreus
oullarna.
Bir de desem mi paylaalm hepsini
bu ehirde nemiz var, nemiz yok.
Ant iireceim, desem, Troyal ihtiyarlara,
desem saklamayacaklar ehirde hibir eyi,
ikiye blecekler, desem, btn mal, mlk.
Ama yreim ne diye oyalanr byle
eylerle?
Ona kar olduum gibi gidersem

bakalm acyacak m bana, sayg gsterecek

mi?
Silahsz gidersem byle rlplak,
bir kadn gibi ldrebilir beni o.
Byle enine, boyuna dnmek de ne.
En iyisi tez elden paylamak kozumuzu.
Bakalm Olympos'lu kime balar n".
Hektor byle dnrken Akhilleus yakla
r. Onu grnce bir titremedir alr Hektor'u,
balar komaya. lyada'nn en nl sahnele
rinden biri de alr gzmzn nne: Hek
tor nde, Akhilleus arkada kez dolarlar
Troya ehrini, binlerce korkulu gz nnde
oluan bir lm-kalm yar. O srada da da
nn tepesinde tanrlar dernek kurmu, gz
lerler ve tartrlar olay. Zeus altn terazisini
kurar, bir kefesine Hektor'un, bir kefesine
Akhilleus'un lmn koyar, kaldrr teraziyi,
bakarz ki Hektor'un kuras ar basyor.
Hektor lecektir. Tanrlar ite o anda el e
kerler Hektor'dan, yalnz Athena Hektor'un
kardei Deiphobos'un klna girerek yiide
yanar, kendisini destekleyecekmi gibi ya
par. Hektor inanr, kar durur dmana,
ama bir antlama yaplmasn ister ki kim l
drecekse, lenin bedenini geri versin yakn
larna. Hakka, yasaya, insan saygsna gveni
vardr Hektor'un son demine dek. Oysa ne
rede Akhilleus, yanamaz hibir antlamaya.
Aslan gibi saldrr, Hektor Deiphobos'u a
rr, bakar ki yok, anlar aldatldn (l. XXII,
303 vd.):
Kaderim beni kskvrak balad ite.
Gene de kyasya dvmek der bana,
bir yiitlik gstereyim de yle leyim, '
duysun gelecekteki insanlar bile.
Can verirken bir daha yalvarr Hektor Ak
hilleus'a lsn Troya'llara geri versin diye.
Ama Akhilleus'un ret cevabyla karlar (Akhilleus).
Hektor'un son sz de udur:
"Senin ne olduun yznden belli,
demirden bir yrein var gsnde.
Ama uyank ol, uramayasm tanr lanetine,
yiit de olsan, Paris'le Apollon bir gn seni,
ldrecekler Bat kaplarnn nnde".
Syler sylemez Hektor bu szleri,
her eye son veren lm kaplad bedenini.
Utu can gvdesinden, yolland Hades'e,
gcnden, genliinden koptu, kaderine
alaya alaya

Akhilleus'un, Hektor'un lsne ve seyirci

kalan bahtsz Troya ehrine yapt ikence
dillere destan olmutur: Hektor'u arabasna
balar, yedi kez dolatrr Troya ehrinin ev
resinde, toz, toprak iinde. Bu korkun man
zaraya tanrlar bile dayanamaz, Apollon,
Aphrodite yalar srerler bedenine, gece,
gndz bekilik ederler lsne, sonunda Priamos'u elinden tutarak gtrrler Akhilles'a, azgn yiit de geri verir ly babasna
(Apollon, Akhilleus, Priamos).
Hektor'a yaklan atlar ve Hektor'un cena
ze treniyle kapanr lyada. Dinleyin bakn,
Boazlara kar ykselen Anadolu kalesine
nasl gmmler Anadolu'nun bu ilk zgrlk
kahramann (l. XXIV, 784 vd.):
Dokuz gn odun tadlar yn yn.
lmllere parlak afak sknce onuncu
gn,
gzya iinde gtrdler Hektor'un
lsn,
koydular ynlarn tepesine, verdiler atee.
Gl parmakl afak sabah erken parlaymca,
nl Hektor'un ls evresinde topland
btn halk.
Hepsi geldi bir araya, topluluk kuruldu,
parldayan arapla sndrdler odun
ynn,
sndrdler ate gcnn sard her eyi,
sonra taplad kardeleri, dostlar ak
kemikleri,
hepsinin yanaklarndan iri yalar
dklyordu.
Kemikleri alp kodular bir altn kutuya,
erguvan rengi yumuak rtlerle sardlar
kutuyu.
Sarar sarmaz indirdiler derin bir ukura,
ekli kocaman talarla rdler stn.
Sonra bir mezar tmsei yapmaya
baladlar,
gzcler diktiler epeevre, drt bir yana,
mezar bitmeden Akha'lar saldrmasn diye.
Bir mezar tmsei olunca toprak kabara
kabara,
gerisin geri dnd hepsi ehre,
toplanp bir gzel kutladlar ok nl leni
Zeusolu kral Priamos'un saraynda.
te byle yapld atlar iyi sren Hektor'un
cenaze treni.
Helena. Yunan efsanelik kiilerinin en nl
s, gzeller gzeli Helena (ya da Homeros'un
deyimiyle Helene) bin bir masal ve ykye
kahraman olmakla kalmam, kiilii de son

suz tartmalara yol aarak, eitli gr ve

ynlerden yorumlanmtr. Helena'nn kiili
inde ilka Yunan dnyasnn gzele d
knl dile geldii gibi, gzel ve iyi, yani es
tetik deerlerle etik, ahlak deerleri arasnda
ki kartlk da yansmaktadr. Nitekim Homeros'tan sonraki air ve yazarlar (aralarnda
Platon da vardr) bir kadnn bunca savalara,
Douyla Bat arasndaki bu apta bir atma
ya etken olabilmesini ahlakd grp, Hele
na'nn karlmas olayn olduundan baka
trl anlatmak yoluna gitmilerdir. Helena'yi
yaratan Homeros'tur, bu tip en duru, en ar
ve en canl olarak destanlarnda canlanmak
tadr, yle ki sonraki yorumlar bile hep lyada
ve Odysseia'da atlm anlatm temellerine
dayanr. Onun iindir ki, Helena'nn ykle
rine, efsanelerine girimeden, bu gzelin Homeros destanlarnda nasl karmza ktn
bir grelim.
Troya ovasndaki savan en kzgn bir an
dr-. Menelaos'la Paris teke tek savaa girie
cekler ve kazanan Helena'y alp gtrecek
tir, bylece bu bitmez tkenmez sava kendi
liinden sona erecektir. Balarnda Troya
kral Priamos olmak zere ihtiyarlar Bat ka
psnn stndeki kulede sava seyretmekte
dir. Birden Helene grnr (l. 111, 154 vd.):
Helene'nin grnce ktn kuleye
u kanatl szleri sylediler usulcack:
"Troya'llarla Akha'lartn, byle bir kadn
iin
yllardr ac ekmeleri hi de ayp deil.
Yzne bakan lmsz tanralara benzetir
onu.
Ama gene de binse gemiye keke gitse,
gitse de, bizi, ocuklarmz belaya
sokmasa".
Priamos da tatl tatl konuur Helene ile,
yle seslenir:
Buraya, yanma gel kzm, otur yle,
gr bak ite, eski kocan, hsm, akraban,
dostlarn.
Bence sulu sen deilsin, tanrlar asl,
onlar yd bama kan alatan sava.
Bundan daha uygarca, daha insanca bir g
r, bir davran akla gelmez ve bylesini
yaklak bin yl nceki bir metinde bulmak
artr insan. Ne var ki bu uygarlk, bu in-

sanlk yalnz Troya'llara vergidir, Akha'larsa

sert, kaba, hodbin, Yunan deyimiyle barbar
drlar. Helene bir Troya'l gelin olmutur,
odasnda hanm hanmck kuma dokuyan,
gzelim naklar yaparken yurdunu, eski ko
casn, kzn dnen ve zlem eken bir ka
dndr. Kendi kendini sular. Priamos'un sz
lerine yle karlk verir (l. III, 172 vd.):

an sayar, olaylarn da, kendinin de eletl

meini yapar (Od. IV, 2 6 1 vd.).
stn bir tavr, Telemakhos'u anlayan, ac
larn paylaan insanca bir davran vardr,
ona tekmil aclarn unutturacak bir ila verir,
kendi eliyle iledii bir yamak verir ve so
nunda byler delikanly, Telemakhos da
Helene'ye bundan byle bir tanra gibi tapa
can syler (Od. XV, 104 vd.).

Senden hem korkarm, hem saparm seni,

sevgili kaytnbabam,
olunla buraya gelmeseydim keke
evimi barkm, o nazl byttm kzm,
hsm akrabam, can yoldalarm
brakmasaydm,
kara lme raz olsaydm keke.
Byle olmad ne yapalm ki,
bak eriyip gidiyorum gzya dke dke.

Homeros Helena stne sylenecek ne var

sa hepsini sylemiti, Homeros'un izdii He
lena portresine kimse bir ey ekleyememitir.
Nesnel dnceyi, halkoyunu ve Helena'nn
bakalarnca eletirilmesini de thake oban
Eumaios'un azndan yapar (Od. XIV, 68):

"Kpek gzl" der kendine. Priamos'a ol

duu kadar Hektor'a da sevgisi ve saygs b
yktr. Ona da ayn pimanlkla yaknr (l.
VI, 342 vd.).
Helene tam bilinli bir insandr. Paris'i ele
tirir. Paris'i Menelaos'la teke tek savatan ka
ran tanra Aphrodite'nin arsna uymak
istemez, Paris'in yatana dnmekten tiksinir
ve tanraya kar gelecek kadar yiit ve y
reklidir, meydan okur ona (l. III, 399 vd.):

te zetle Homeros'un Helene'si. Ama de

diimiz gibi, her yazar Helena portresine bir
ey katmak istemitir ve efsanesi aad.
zetlenecei gibi bydke bymtr.

Gene mi sensin, tanra,

neden hep batan karmak istersin beni?
Sylesene, niyetin ne,
beni daha uzaklara, Phrygia'ya,
irin Meionia'nn bakml bir iline gtrmek
mi?
Oralarda, lmllerden bir adamn m var
ki?..
Paris'in yanna kendin git yerle hadi.
k, ayrl tanrlar yolundan,
bir daha ayak basma Olympos'a,
ona bak, dert edin kendine onu,
sonunda da kars yapsn seni, ya klesi.
Tanrya bylesi hakaret baka hibir metin
de grlmemitir. Ancak Homeros'un ro
mancdan farksz derin psikolojik gryle
anlalabilir.
Odysseia'da Helene saygn bir kralie, iyi
bir ev kadn ve sevgi dolu bir ana gibi gr
lr. Telemakhos babasn aramaya kp Menelaos'un sarayna varnca, en scak, en can
dan konukseverlii Helene'den grr. Zeki
kadn onu kendi ocgymu gibi kucaklar,
sever, okar, babas Odysseus'la ilgili bir sr

Afi u Helene btn soyu sopuyla yok

olayd keke,
bunca insann dizlerini kran bu kadnn
kk kurusayd.

(1) DOUU. Helene, Zeus'la Leda'nn ki

zdr, "lml" babas Tyndareos'tur, Klytaimestra kz kardei ve Dioskur'lar, yani Kas
torla Polydeukes erkek kardeleridir (Tab.
12). En eski metinlerde bu byledir. Sonrala
r efsane deimi ve Leda'nn yerini Nemesis almtr. Zeus'tan kaan tanras Nemesis dnyay dolam ve biimden biime
girmi, gnn birinde bir kaz oluvermi, Zeus
da bir kuu kuuna dnp yaklam ona.
Nemesis'in dourduu yumurtay obanlar
bulup Leda'ya getirmiler. Yumurtadan kan
kz Leda kendi ocuu gibi bytm. Efsa
nenin baka anlatmlar vardr: Zeus bir kuu
kuu biiminde Leda'nn kendisine yanam
tr, Leda bir (ya da iki) yumurta dourmu,
bundan Helene km, birinden Helene ile
Polydeukes, tekinden Klytaimestra ile Kas
tor km diyenler de var, bir tek yumurta
dan Helene, Kastorla Polydeukes'in dodu
u, Klytaimestra'nn da tanryla bir ilikisi ol
mayp Tyndareos'un kz olduu sylentisi de
vardr (Leda, Nemesis, Dioskur'lar).
(2) EFSANELER. Homeros destanlarnda
bilinmeyen bir efsane, Helene'nin Lekadai-

mon'da Artemis'e sunu sunarken Atina yiidi

Theseus'un saldrsna urad ve karld
yksdr. Atina'llar Helene'yi kabul etmek
istemedikleri iin, Theseus kz anas Aithra'nn yanna brakm (Aithra). Bir sre son
ra, Theseus'la arkada Peirithoos'un yeralt
lkesine inilerinden faydalanarak Dioskur'lar gelip kz kardelerini geri almlar.
Theseus'un Helene'yi kirletmedii sylenir,
bir efsaneye gre ona bir ocuk yapm ve
bu da Agamemnon'la Klytaimestra'nn kz
diye geinen phigeneia imi (phigeneia).
Yurduna dnnce,, babas Tyndareos ba
na i aacaa benzeyen kzn evlendirmek is
temi. Talipler kalabalk gelmiler, bir sylen
tiye gre 29, bir bakasna gre 99 kiiymiler. Yunanistan'da ne kadar kral olu, ne ka
dar yiit varsa hepsi istemiler gzellerin g
zelini. Yalnz Akhilleus daha evlenecek ada
olmad iin talipler arasnda deilmi.
Tyndareos arm, ne yapacan bileme
mi. Odysseus ona bir t vermi: Helene
kocasn kendi sesin, ama semeden nce
btn talipler seecei adam korumaya, ge
rekirse savunmaya ant isinler. yle olmu
ve Helene Menelaos'u semi. Odysseus'a
bu hizmetine karlk karios'un kz Penelopeia'y vermiler (karios).
Helene Lakedaimon'da mutlu bir mr s
rerken, Paris Troya'dan konuk gelmi Yuna
nistan'a. Gzeller yarmasnda Aphrodite Troya'l gence Helene'nin akn sz ver
miti (Paris). Priamos'un en kk olu da
armaann almaya gelmiti. Menelaos onu
bir sre konuklar, sonra kendisi Girit'e, Katreus'un cenaze trenine gitmek zorunda kalr
(Katreus), Paris de Helene ile ba baa kaln
ca, gzel kadn karr. Helene'yi kandrd
m, Helene ona gnl verip karlmaya raz
oldu mu? Homeros da, br yazarlar da bu
nu pek aklamazlar. Paris Helene'yi batan
karmakta glk ekmemi olacak, nk
arkasnda Aphrodite vard ve tanrann buy
ruu, istemiydi bu. Ne var ki Paris Helene'yi
tek bana karmaz, yannda hazineler, gz
kamatrc mallar da alp gtrr. Nitekim
Helene'yi geri vermek sz konusu olunca
hep bu mallardan da dem vurulmaktadr.
ki sevgilinin Troya'ya kadar olan yolculuu
stne kaynaklar eitlidir: gnde Anado-

ao

lu kylarna vardklar, yok Fenike'de Sidon

ehrine uradklar, uzun bir sre Kbrs'ta
kaldklar anlatlr. Ama asl artc bir efsa
ne, Helene'nin Msr'da kal efsanesidir. Bu
nu Euripides "Helene" adl tragedyasnda i
lemitir. Efsanenin amac Helena'nm namu
sunu kurtarmaktr. Szde Hera gzellik yar
masnda Aphrodite'ye yenilmeyi sindirememi, Paris'i Helena'dan yoksun etmek iin
tpk Helena'ya benzeyen bir kadn yaratm
ve Paris'i bu Helena grntsyle Troya'ya
gndererek, gerek Helena'y Hermes'in k
lavuzluunda Msr'da kral Proteus'un yanna
yollam. Helena da Troya savann sonuna
kadar Msr'da kalm da, sonra Menelaos ge
lip onu alm. Tarihi Herodotos bu anlatm
benimser. Homeros destanlarnda byle bir
yknn izine bile rastlanmaz, yalnz Odysseia'da Helene'nin dn yolunda Menelaos'la
birlikte Msr'a uradklarndan sz edilir (Od.
IV, 219 vd.). Helena'nn Msr'da kald ma
sal . . VI. yzylda yaayan air Stesikhoros'un "palinodia"sna, yani kendi bir iirini
yalanlamasna dayanmaktadr. Sylentiye g
re Stesikhoros Helena'y knayan bir iir yaz
m, sonra da gzleri kr olmu, anlam ki
gnah ilemitir ve ilk iirini ikinci bir iirle
dzelttikten sonra gzleri alm. Helena bir
ok yerlerde tanra gibi tapm grrd.
lyada'dan sonraki efsanelerde oynad rol
onu Homeros destanlarndaki kiiliinden
baka bir kiilikle gsterir. Bu efsanelerde
Helena Yunanllarn karna yardm eden ve
bu uurda Troya'ya her trl ktl yapan
hain ve belal bir kadn rolndedir. Paris'ten
sonra Deiphobos'la evlenir, sonra Menela
os'u evine alarak Deiphobos'u ldrr, Akha'lara kaplar aar ve Troya katliamn k
rkler.
Helena stne uydurulan mistik bir efsane
de de Helena'nn Akhilleus'la evlendii ve
lmszle kavuup Karadeniz'de Leuke
(Beyaz) denilen bir adada yaad anlatlr.
Btn bu uydurma efsaneler Homeros'un
izdii Helena portresini kartrmak ve boz
maktan baka bir ie yaramamtr.
Heienos. Priamos'la Hekabe'nin olu, Kassandra'nn ikiz kardei (Tab. 16). Kassandra
gibi Heienos da Apollon tanrnn gzdesidir,

ikisine de tanr bilicilik yetisini vermitir. lyada'da "bilicilerin en iyisi" diye sz geen
Helenos, savata da, dinsel konularda da
Hektor'a tler verir ve Hektor yaadka
yiite arpr. Ama agabeysi ldkten son
ra, Priamos onu da br oullar gibi hor g
rp tersler (l. VI, 76; VII, 44; XXIV, 249).
Helenos'a degin efsaneler asl lyada'ya
konu olan olaylardan sonra balar. Paris
lnce, Helena'ya kimin koca olaca tartl
m, Helenos'la kk kardei Deiphobos ta
lip kmlar. Ama Priamos Deiphobos'u se
ince, Helenos ksm ve da dana ekil
mi. Akha'larn bilicisi Kalkhas, Troya'nn
ancak Helenos'un bildirecei koullar altnda
deceini syleyince, Odysseus onu bulmak
ve azndan sz almakla grevlendirilmi. Zo
ra ve rvete dayanamayan Helenos u
koulu bildirir: Akhilleus'un olu Neoptolemos savaa katlr, Akha'lar Pelops'un ke
miklerini ve Palladion'u ele geirirlerse, ehir
decektir. Baka bir efsaneye gre tahta
atn yaplp surlardan ieri alnmasn salk ve
ren de Helenos'mu. Bundan sonraki ykle
ri de karktr: ehir dtkten sonra lm
den kurtulmu. Hekabe ile birlikte Trakya'ya
gitmi ve anas acsndan bir kpek haline ge
lince, onu Trakya Khersonnesos'unda (Geli
bolu yarmadas) "Kpein mezar" denilen
yerde gmm. Sonra Neoptolemos'un yan
na snm, o lnce kars Andromakhe'yi
alm da onunla bir olu olmu. Bunlar hep
sonradan uydurulmu ve Troya kral soyuna
leke getirmek iin Yunanistan'da dzlm
masallardr. Vergilius "Aeneis" destannda
Helenos'u Epir blgesinde kral olmu ve tal
ya'ya gitmek zere oradan geen Troya'llar
iyi karlar gsterir.
Heliadai (Helios Kzlar). Gne tanr ile
Okeanos kz Klymene'nin ocuklar, Phaeton'un kz kardeleridir (Tab. 8). Phaeton Zeus'un yldrmyla vurulunca Helios kzlar ii
ne dt rmak kysnda gzya dke d
ke kavak aacna dnmlerdir. Gzyalarndan amber taneleri meydana gelmitir.
Sylentiye gre Phaeton'a Gne'in araba
syla atlarn veren, bylece yok olmasna yol
aan Helios kzlarym, dnmleri bu so
nularnn cezas olmu (Phaeton).

Heliades (Heliosoullar). Heliosogullar

Gne tanrnn Rhodos adl nympha'dan
olan yedi oludur (Tab. 8). Hepsi usta gk
bilginleriymi, ama gnn birinde aralarnda
anlamazlk kp birbirlerine dtklerinden,
bazlar Midilli, bazlar Istanky, bazlar da
analarnn adn verdii Rodos adasnda kala
rak orada Lindos, alysos ve Kamiros ehirle
rini kurmular.
Helikaon. Troya'l nder Antenor'un olu,
Priamos'un kz Laodike'nin kocas. Helika
on kardeleriyle birlikte Troya ykmndan
kurtulur ve Antenor ve Pulydamas'la birlikte
kuzey talya'ya ger (Antenor).
Helios. Gaia ile Uranos'un ocuklar Hyperion ve Theia birleirler, gksel varlk
meydana getirirler: Helios (Gne), Selene
(Ay) ve Eos (afak) (Tab. 4 ve 8). Titanlar so
yundan olan Helios, Olympos'lu Apollon'dan ayr bir tanr ya da doal bir g, ya
ni gnein ta kendisi saylr. Helios, Okeanos'la Tethys'in kz Perseis'le evlenir, birok
ocuu olur; herbirinin olaanst bir kiilii
ya da talihi var bu ocuklarn: Byc Kirke,
Kolkhis kral Aietes, Minos'un kars Pasiphae, Aietes'i tahtndan atan, ama yeeni Medeia'nn eliyle ldrlen Perses. Helios'a Rho
dos adl nympha Heliosogullarn dourur.
Klymene de Helios kzlarn. Phaeton da Helios'un olu saylr.
Helios gl kuvvetli ve ok yakkl bir de
likanl olarak canlandrlr. Ba, sa biimin
de nlarla evrilir. En eski inanlara gre
Helios ate saan ok hzl atlarn ektii ara
basyla her sabah afak'tan hemen sonra
Hindistan'dan yola kp gkteki yrngesine
girer ve akam da Okeanos rmana dalar.
Yorgun atlarn Okeanos sularnda ykadktan
sonra doudan batya ayn yolu ertesi gn
gene izler. Yeryz Okeanos rma stnde
yzen bir tabak gibi tasarland iin Helios'un gece batda batp sabah doudan dog
mas olaan saylrd. Gk bilimi ilerledike
gnei simgeleyen Helios'un nemi azalm
tr. Nitekim Homeros'un Odysseia destann
da bile Helios yardmc bir tanr saylr ve
Odysseus'un arkadalar srlarn kesince
kendi cn kendi alamaz, Zeus'a bavur
mak zorunda kalr (bkz. Od. XII, 260 373)

Helios dnyann gz saylr, o her eyi g

rr, rnein Aphrodite ile Ares'in gizlice se
vitiklerini (Od. VIII, 270), krlerin gzn
aar vb. (Orion).
Helle. anakkale Boazna adn veren Helle'nin efsanesi Argonaut'lar blmnde anla
tlmtr (Argonaut'lar). Bir anlatma gre
Helle denize dtkten sonra tanr Poseidon
tarafndan kurtarlmtr. Poseidon Helle'yi
sevmi, onunla birleerek ocuk anas
yapmtr onu.
Hellen. Hellen'lerin, yani btn Yunan rk
ve boylarnn atas saylan efsanelik kii. Hel
len, Deukalion'la Pyrrha'nn oludur. Tufan
dan sonra Tesalya'ya yerleir ve bir da
nympha's olan Orseis'le evlenir. Doros,
Ksuthos ve Aiolos diye olu olur, bunlar
da Dor, Aiol, on ve Akha boylarnn atalar
saylr (Tab. 20).
Hemera. Gndz ve gn n simgele
yen Hemera, Khaos'tan kma Erebos'la
Nyks'in, yani Gece'nin kzdr. Aither (Esr)
ise onun kardeidir. Hesiodos'a gre Nyks ile
Hemera Tartaros'ta, yani yeraltnda buluur
lar (Theog. 748 vd.)-.
Orada buluup selamladr Gece'y/e Gndz
tuntan byk eie ayak basarken,

Biri konaa girerken teki kar,

ikisi hi bir arada olmaz ieride:
Hep biri darda, yeryznde,
teki ieride, kmay beklemektedir.
Biri ellerinde gtrr
saysz gzlerine insanlarn,
teki Uyku'yu tar kollarnda,
lm 'n kardei Uyku 'yu,

sisli karanla brl belal Gece.

Hephaistos. (1) DOUU. Hephaistos, Zeus ile Hera'nn oludur, ama bir efsaneye g
re, Hera onu kendi kendine dourmutur
(Tab. 5). Zeus'un Athena'y kafasndan kar
masn kskanm da, Hephaistos'u yaratm.
Hesiodos sreci yle-anlatr (Theog. 927
vd.):
Hera tanra kimseyle sevimeden,
yalnz fkeden ve kocasna hncndan
nl Hephaistos'u dourdu kendi kendine.
Ve Hephaistos en usta sanats oldu
gkler tanrs Uranos torunlarnn.

(2) NTEL. Hephaistos hem topaldr,

hem irkin. Bu niteliiyle Olympos tanrlar
arasnda tektir, bu yzden de hor grlr tanrlarca. Topallnn nedenini Ilyada'da kendi
anlatr: Troya sava konusunda Zeus'la Hera
arasnda kopan bir kavgay yattrmaya al
r ve Hera'ya yle der (l. I, 586 vd.):
Aldrma anacm, sk diini, barna ta
bas.

Seni ok severim, grmek istemem dayak

yediini.
Tepem atsa bile koamam yardmna;
ne yapaym, Olympos'luya kar gelmek ok

zor.
Bir gn sana yardm etmek istedimdi hani,
yakaladyd beni bacamdan,

attyd tanrsal eikten aa,

yuvarlandm gittiydim tam bir gn.
Dtydm Lemnos adasna, batan gnle,
birazck canm kalmt, ha kt ha kacak.
Sintiler yerden kaldrdlard orada beni.
Ama Hephaistos ayn yky baka trl
anlatr lyada'nn bir baka blmnde: Thetis olu Akhilleus iin yeni silahlar istemeye
gelince demirci tanrdan, topall yznden
anas Hera'dan neler ektiini anlatr. Hera
topal olundan utand iin onu dokuz yl
Okeanos rmann yannda saklamt (l.
XVIII, 394 vd.).
Hephaistos bunun cn anasndan alr:
ine zincirler saklad bir taht yapp, anas
na gnderir, Hera da tahtn stne oturur,
ama oturur oturmaz da zincirler onu kskv
rak sarar, kurtulamaz bir daha. Olympos tan
rlar Hephaistos'u armak zorunda kalr
lar. Dionysos'u gnderirler, arap tanr da
Hephaistos'u bir eee bindirip yle getirir
Olympos'a,
Tanrlar nl topal grnce kahkahay
atarlar (l. I, 599):
Kojtu durdu oradan oraya soluya soluya,
tanrlarda grl grl bir kahkaha (coptu.
Ama hibirinin elinden gelmeyen iler gelir
Hephaistos'un elinden: Her trl madeni i
leyip olaanst gzellikte eserler yaratmas
n baarr topal tanr. Zeus'la Hera'nn yatak
odas, Olympos tanrlarnn evleri onun usta
ellerinden kmadr. Thetis Hephaistos'un
evine gelince, ilii yle tanmlanr demirci
tanrnn (l. XVIII, 369 vd.):

Gm ayakl Thetis Hephaistos'un evine

vard,
yok olmaz, tuntan, yaldzl bir evdi bu,
stnd br lmszlerin evlerinden,
arpk bacakl tanr yapmt bu evi.
Hephalstos'u krkleri arasnda alr
buldu,
kan ter iinde gidip geliyordu o yandan bu
yana,
ayak yapyordu tam yirmi tane.
Dayayacakt onlar saraynn dik duvarna,
her ayan altna altn tekerlekler
koymutu,
kendi kendilerine girsinler diye tanrlarn
toplantsna,
sonra gene gerisin geri eve dnsnler diye,
grlmeye deer eylerdi bunlar.
Yirmi tane ayak bitmi, hazrd,
bir ili halkalar vard taklacak,
onlar yapyordu Hephaistos, dvyordu
balarn.
Hephaistos Akhilleus iin yeni silahlar yap
maya sz verince, ie koyulmas yle anlat
lr (XVIII, 4 1 0 vd.):
Soluyan topal yaratk rsten uzaklat,
clz bacaklar seirtiyordu altnda.
Krk/erin/atein iinden ekti,
toplad tekmil aralar gm bir sandkta.
Bir sngerle sildi iki elini, yzn,
gl boynunu, kll gsn sildi,
bir entari giydi, ald eline koca bir denek,
kt topallaya topallaya kapdan dar.
Deil bir tanrnn, hibir alan insann
byle canl bir tanmlanmas bulunmaz ilka
yaznnda. Bu esiz paray, daha da stn ve
artc bir metin olan Akhilleus'un silahlar
nn anlatlmas izler. Hephaistos mucizeler ya
ratan bir ustadr. Daidalos insanlar arasnda
neyse, Hephaistos tanrlar arasnda odur: Sa
natn ve iiliin ycelii simgelenir onlarla.
(3) EFSANELERl. Gzellikten hi nasip al
mayan Hephaistos aktan yana da pek talihli
olmamtr. lyada'da Kharit'lerden Kharis,
yani Zarafet'in kendisiyle evli olarak gsterilir
(l. XVIII, 382), Hesiodos Kharit'lerin en k
Aglaie (parlak anlamna gelir) ile evlen
diini syler. Homeros'un Odysseia desta
nnda ozan Demodokos Aphrodite ile evli
olan Hephaistos'un bana gelenleri anlatr:
Ares'le aldatldn bilen topal tanr bir za
manlar anas Hera'ya yapt taht gibi, bu se
fer de ki sevgiliyi 'fll.il ine alacak bir yatak

yapar, Lemnos'a gidiyormu gibi evinden ayrlr ve dnnde Ares'le Aphrodite'yi ks

kvrak bal bulur. nl topaln avaz avaz ba
rarak dile getirdii fke onun kiiliini aa
vuracak niteliktedir (Od. XVIII, 306 vd.):
Zeus baba ve hep var olan br mutlu
tanrlar
gelin, u gln, baya ilere bir bakn!
Zeus'un kz Aphrodite hor grd beni,
topalm diye hor grd, sevdi Ares'i,
sevdi onu, yakkl, evik ayakl diye,
kabahat bende deil, sakat domusam,
kabahat anamda, babamda, beni dnyaya
getirmeselerdi!
Hephaistos Erikhthonios efsanesinde de
rol oynar (Erikhthonios). lk kadn Pandora'nn bedenini kilden yontan odur (Pandora). Prometheus'u Kafkas dann tepesine o
kartr (Prometheus).
Hera. Homeros destanlarnda "inek gzl",
"ak kollu" ya da "altn tahtt" diye nitelenen
Hera (yahut Here) tipik bir Grek tanrasdr,
yani Yunanistan yarmadasnn rk, oy, din
ve dnya grlerini, karlarn daha ileri bir
kltrn simgesi Ege ve Anadolu'ya kar sa
vunan, bu yzden kiilii ve efsaneleri hep
bir kavga, kin, hn ve geimsizlik havas yan
stan sevimsiz bir tanradr. Btn kusurla
ryla kadn canlandrr Hera-. Drdrc, ks
kan, hrn, inatdr, dzen kurar, ama hi
bir ii ak deildir, hasr altndan su yrtr,
gizli kapakl yapar ne yaparsa, sevgi ve nef
retleri hibir manta dayanmaz, silah ve yet
kilerini ktye kullanmaktan ekinmez, ben
zetmek gerekirse, her zaman ve zellikle za
manmzda rneklerine ok rastlanan varlkl
ve benci! burjuva kadnn simgeler. Zeus'un
ei, tanrlarn kraliesi ulu Hera'ya bu damga
y basan Homeros'tur, ama ne tuhaf ki onyal koca airin izdii Hera portresi tutunmu,
Yunanistan'da yaratlan efsanelerinde ayn
tiple karmza kmaktadr. Hera'y kocas
Zeus'un azndan dinleyelim (l. VIII, 407):
ok deil Here'ye fkem, kinim,
her iime engel olmak onun huyu.
Troya savan tuttuu Akha'lardan yana
evirebilmek iin Zeus'u batan karp uyul
tuktan sonra, birden uyanan tanr yle k
r karsna (ti. XV, 14 vd.):

Amma da dzen kurdun, yola gelmez Here,

sava d ettin tanrsal Hektor'u,
urattn orduyu bozguna.
Bu ktln meyvesini sen toplayacaksn
nce,
seni bir gzel pataklayaym da gr.
Unuttun mu seni havalarda astm gn,
bir rs balamtm iki ayana,
zlmez bir altn zincir vurmutum
ellerine,
asl kalmtn havalarda, bulutlar arasnda.
Zeus Hera'ya bu cezay Herakles'e ettii
ktlk yznden vermitir. Tanrlarn tanrs
olu Ares'te anasnn kusurlarnn tpksn
grr (Ares). br tanrlar da aa yukar
Zeus gibi dnrler. Anasn, babas Zeus'a
kar korumaya alan Hephaistos bile Hera'dan neler ektiini unutamaz (Hephais
tos).
(1) DOUU, HAYAT YKS. Hera,
Kronos'la Rheia'nm kz ve Zeus'la br
Olympos'lu tanrlarn kz kardeidir (Tab. 5).
Babas Kronos onu da doar domaz yutar,
sonra da kusar. Zeus dnya egemenliini
paylatktan sonra, Hera'y kendine e alr.
Hesiodos'a gre, Zeus tanralar arasnda
Hera ile son olarak evlenmitir.
Hera ocukluunun dnyann ucunda,
Okeanos'la Tethys tanrlarnn yannda geti
ini lyada'da kendi anlatr (l. XIV, 200 vd.).
Anas Rheia Titan'lar sava srasnda inek
gzl tanra Okeanos'la Tethys arasnda
kan bir kavgay yattrmak iin bat kylarna
gitmek ister.
Zeus'la Hera evlenmeden de sevimilerdir,
ama sonra da dnleri trenle kutlanmtr.
En byk tanr ifti arasndaki kutsal dn
(hieros gamos) efsanelerde de, kltte de sk
sk tekrarlanr bir motiftir. Bir efsaneye gre
bu dn Bat Kzlarnn (Hesperides) bahe
sinde olmutur, o baheden gelen altn elma
lar da Gaia Hera'ya dn hediyesi olarak
vermitir. Hera da Okeanos kylarnda bu
lunduu srada elmalar kendi eliyle Bat Kz
larnn bahesine ekmitir. lyada'da da da
nn Gargaros tepesindeki birleme sahnesi
de byle bir kutsal dndr. Destann bu e
siz parasn zetlemeye deer (l. XIV, 152353): Hera kocas Zeus'un da dandan Troy, savan ynettii ve basann] Tro-

ya'llarda olduunu grr, bunu nlemek

iin, gidip dag banda onunla sevimeyi ge
irir aklndan, gider odasnda nce bir gzel
sslenir, sonra Aphrodite'den sevgiyi tututu
ran byl memeligini ister, onu da gsne
taktktan sonra Uyku tanry batan karr ve
onunla birlikte Gargaros doruuna varr:
Bulutlar deviren Zeus onu grd,
grr grmez ak sard dnceli kafasn,
yle bir ak ilk birletikleri gn duymutu,
ana, babalarndan gizli ktklar gn
yataa...
Zeus eine nereye gittiini sorar, o da ma
sum tavrlar taknarak, Okeanos kysnda de
niz tanrlar iftini bartrmaya gittiini ve n
ce kocasna haber vermek, ondan izin almak
iin buraya geldiini syler. Zeus dayana
maz, sava filan unutup aa vurur duygula
rn:
Sonra da gidersin oraya, ne olur Here,
yatalm gel, sarma dola olalm yatakta,
doyasya,
bugne dek ne bir tanraya, ne bir kadna
kar
yreime akan ak byle altst etmedi
beni...
Sonra sayar bir bir yatt lml ve lm
sz kadnlar, Hera ses karmaz, ama iine
bal damlad besbellidir. Epey naz eder,
utanga tavrlar taknr:
Korkun Kronos olu, ne biim sz kt
azndan?
Yataa yatp sevimemizi nasl istersin
ida dann tepesinde, gz gre gre?
Ya hep var olan bir tanr grrse bizi,
biz uyurken gider, sylerse br tanrlara?
Bir daha ayak basarnam senin evine,
ne yzle karm bu yataktan dar?
Hera'nm sradan bir kadn gibi kendi koca
syla yatmaktan ekinmesini, dedikodudan
korkmasn Zeus gibi biz de hayretle karla
yalm. Her neyse, Zeus buna da are bulur:
Tanrlar, insanlar grecek diye korkma,
altn gibi bir sisle rterim drt bir yanmz,
gne bile onu geip gremez bizi,
her eyi keskin klaryla gren gne bile.
Byle dedi, ald karsn koynuna, sarld,
tanrsal toprak yumuak bir imen sald,
taptaze lotos bir hal serdi toprakla
aralarna,

safranlardan, smbllerden, tatl bir hal,

uzanverdi ikisi de halnn stne,
sard onlar gzel bir altn bulut,
buluttan iy damlalar akyordu prl prl.
Bugn de Kazdag'n tepesine kn, arala
rnda otlar fkran tepsi gibi serilmi, koca
man, dmdz talar grrsnz ve bu akl ye
illi hallarn stnde tanrlarn sevitiini ge
irirsiniz aklnzdan.
(2) EFSANELER. Hera'nn dorudan do
ruya efsanesi yoktur, ama Zeus'un aklarnda
rol oynar, onlara karr, hele bu aklardan
doan ocuklarn yakasn brakmaz, mrle
ri boyunca kini, fkesiyle izler onlar. lk ve
en byk kurban, Alkmene'nin Zeus'tan do
urduu Herakles'tir. Gl yiidi st ste
kahramanlklar yapmaya zorlayan Hera'dr.
Ad Herakles'in bile "Hera'nm n" anlam
na geldiini ileri srenler bile vardr (Herak
les). lo, Epaphos, no ve Athamas, Dionysos ve Tityos efsanelerinde, Teiresias' kr
etmekte rol oynar. Gzeller yarmasnda
birincilii kazanamamas Paris'e ve Troya'ya
dinmez kinin bir nedenidir, te yandan Akhilleus'un anas Thetis'i kskand halde, onu
bytt iin olu Akhilleus'u tutar (Thetis).
Bir efsane Menelaos'u lmsz kldn anla
tr (Menalaos).
Devlere kar savaa katlmtr. Bu srada
Porphyrion ona tutulmu ve elbisesinin ucu
nu yakalayarak onu kendine ekmek istemi
tir, o sra Zeus devi imekle yere sermi. ksion da Hera ile birlemek istemi, ama Zeus
Hera'nn buluttan bir grntsn yaparak
onu aldatmtr (Prophyrion, ksion).
Hera Argonaut'lar seferinde Argo gemicile
rine yardmda bulunmu, tehlikeli geitleri
gemelerini salamtr (Argonaut'lar).
Kz Eileithyia ile doumlara gzclk eden
tanra Hera'nn en sevdii ku tavus kuu
dur. Gz gz tyleri, tanrann lo'ya beki
koyduu Argos'un yz gzn simgelermi
(Argos). Yemi olarak nar, iek olarak zam
ba severmi.
Roma'da Hera tanra uno ile bir tutuldu
(tuno).
Herakleidai, yahut Heraklesoullar. Bu
ad, yalnz Herakles'in oullarna ve torunlarne deil , yiidi ata olarak benimseyen birok

soylara verilmektedir (Tab. 13). Herakles l

dkten sonra, Eurystheusogullarn da ezme
ye alr. Heraklesoullar bu yzden oradan
oraya srnr, sonunda Atina'da yiit Theseus'tan yardm grrler ve dmanlarn bir bir
yenerek Yunanistan'da ve zellikle Peloponez'de egemenlii ele geirirler. Heraklesogullarnn Yunanistan'da tutunmas Dor rk
nn Peloponez'i ele geirmesinin efsane ala
nna yanksdr. Ne var ki yalnz Yunanistan
kral aileleri deil, Anadolu ve talya'da da ba
z soylar Heraklesoglu adn almlard. rne
in Lydia kral Kroisos (Karun), soyunun He
rakles'in Omphale ile birlemesinden meyda
na geldiini ileri srer, Roma kral Tarquinius
da Herakles'in bir olunu atas olarak kabul
ederdi.
Herakles. Helene kadn olarak neyse, He
rakles de erkek olarak odur, yani Yunan ve
Latin mythos yazarlarn sonsuzca esinleyen
efsanelik bir kii. Ne var ki Grek boylarnn
ve zellikle Dor'larn kahramanlk gr ve
anlaylarn kiiliinde toplayan Herakles bir
eit ulusal kahraman olmutur. nsann do
aya kar yenilmez saldrma ve dayanma g
cn simgeler. Yapt iler hep iyiye dnk
tr, doann insann bana sald afet ve
musibetleri yok etmekle insanla sonsuz iyili
i dokunur. Oysa kendisi trajik bir kiidir:
Kahraman olmay kendi sememitir, tanr
vergisi kuvvetinden de zevk duymaz, tersine
onu dizgine vuramad iin, istemeyerek su
iler ve dengeyi bir trl bulamayp kendin
den geer, ldracak gibi olur. Herakles'e b
tn ileri, kahramanlklar zorla yaptrlr, He
rakles kledir, insafsz bir efendinin buyru
unda mr boyunca almak onun kara ka
deridir. lk doduu gnden beri peini brak
mayan Hera'nn kin ve fkesi son demine
kadar da rahata kavuturmaz onu. Tam ileri
bitmiken korkun bir yanllk yznden ca
yr cayr yanar ve lr. Ama bylece bsb
tn arnp lmszle kavuur.
(1) ADI. Asl ad Alkides, yani dedesi Alkaios'tan gelme bir soyaddr. Sonra Pythia ka
hini adn deitirir, Herakles kor. Herakles
adnn "Hera'nn n" anlamna geldiini le
ri srerlerse de "heros" yani kahraman szc ile ilikisi daha akla yakndr.

(2) SOYU. Herakles'in anas Alkmene de,

iml babas Amphitryon da Perseus'la
Andromeda soyundandrlar (Tab. 13). Zeus,
Alkmene'nin atas Danae ile birletii gibi,
Alkmene'yi de aldatarak elde eder. Ayn ge
ce Alkmene Herakles ve phikles'e gebe kalr
(Alkmene, Amphitryon).
(3) HAYATI. Alkmene gebe kalr kalmaz
tanra Hera ona kar korkun bir kskanlk
beslemeye balar. Zeus'a sz verdirir ki Perseus soyundan ilk doacak ocuk, insanlar
zerinde byk bir egemenlik kuracaktr. O
srada Sthenelos'un kars yedi aylk gebeydi,
Hera kz ebe tanra Eileithyia'ya onu yedi
aylkken hemen dourtur ve Alkmene'nin do
umunu geciktirir. Bylece Perseus soyun
dan ilk doan erkek Herakles deil, Eurystheus olur (Eurystheus).
Hera Herakles'in elinden haklarn almakla
kalmaz, sekiz aylk olup ikizi phikles'le birlik
te beiinde yatt bir gn iki kocaman ylan
gnderir ocuklar bomak iin. Iphikles avaz
avaz bard halde, Herakles ylanlara sarlr
ve her elinde bir ylan boazndan skp bo
ar.
Herakles stn bir eitim grr: Amphitr
yon ona araba kullanmasn, Eurytos ok atma
sn, Linos da gzel saz almasn retirler.
Delikanllk ana gelince boyu bou ve g
c olaanstdr. On sekiz yanda Amphitryon'un srlerini beklerken, babasnn ve
kral Thespios'un lkesinde korku salan Kithairon aslann ldrr. Thespios da karlk
olarak elli kzyla yatmasn salar yiide. Ne
var ki avdan her gece yorgun argn dnen yi
it yatana giren kzlarn hep baka olduu
nu anlamam. Bu kzlardan elli tane olu ol
mu (Thespios).
Bundan sonra Thebai'lileri haraca kesen
Orkhomenos kral Erginos'la dvp onu
ldrm. Thebai kral Kreon dl olarak kz
Megara'y vermi yiide. Bu kadndan da
epey ocuu olmu Herakles'in, ama gnn
birinde Hera yiidin cinnet getirmesini sala
m, kendi ocuklarn bir bir ldrm. Yiit
kendine gelince, Thespios'un yanna sn
m ve kendini bu sularndan arndrm,
ama Hera bununla da yetinmemi, Apollon
khini Pylli. araclyla yiidin gidip Eurys-

theus'un hizmetine girmesini bildirmi. Sula

rnn kefareti olacak bu on iki yllk hizmeti
baaryla sona erdirirse, lmszle kavuacakm.
(4) HERAKLES'N ON K . Aada saya
camz ileri Herakles yalnz kollarnn gc
ve silah olarak elinden hi ayrmad topuzuyla baarmtr:
Nemea aslan. Typhon'la Ekhidna cana
varlarndan doma bu aslan Yunanistan'da
Nemea blgesini kasp kavuruyormu; yiit
onu oklar ve topuzuyla alt edemeyince, kol
lar arasna alm ve elleriyle bomu. Bin
zorla yzd postunu da kendine zrh etmi.
Lerna ejderi. Dokuz kafal bir ylan olan
"hydra" adl ejderi Hera Argos blgesindeki
Lerna bataklna salmt. Herakles zehir sa
an kafalarn bir bir koparm ve lmsz
olan kafasn da kocaman bir kayann altna
gmm.
Erymanthos yaban domuzu. Arkadia'nn
Erymanthos danda korkun bir yaban do
muzu varm, Eurystheus bu hayvann kendi
sine diri olarak getirilmesini buyurmu. He
rakles de aylarca izlemi canavar; o srada
da dadaki at adam Pholos'un konuu ol
mu. Bir gn at adamlarla tartmaya girip
biroklarn ldrm. Sonra yaban domuzu
nun peine dp onu bir a iinde yakala
m. Eurystheus hayvan grnce korkusun
dan bir fnn iine saklanm.
Kyreneia geyii. Altn boynuzlu, tun ayak
l bu geyik Apollon'la Artemis'in koruduu si
hirli bir hayvanm. Herakles onu tam bir yl
kovalam, sonunda okla yaralayarak onu ya
kalam ve omuzlarna yklenerek gtrm,
Eurystheus'a vermi.
Stymphalos glnn kular. Gene Arkadia'da Stymphalos glnn stnde gagala
ryla peneleri tuntan, insan etiyle beslenen
korkun kartallar varm; Athena tanra Herakles'e bu kular rktmek iin ziller ver
mi, Herakles de oklaryla canavarlar ldr
meyi baarm.
Augias'm ahrlar. Elis kral Augias'n ahr
lar da gibi st ste ylan gbreden kullanl
maz olmu ve gbresiz kalan topra da bet
bereketini yitirmiti. Eurystheus yiidi kk
drmek iin bu allar temizlemesini bu-

yurmu. Herakles de Alpheios'la Peneios r

maklarnn yataklarn deitirerek sularn
oradan geirip temizlemi ortal. Ama bu i
iin srlerinin onda birini vereceini syle
yen Augias sznde durmam, Herakles de
kral oullaryla birlikte ldrm.
Girit boas. Girit kral Minos bir beyaz bo
asn Poseidon'a kurban etmek istememiti,
tanr da almak iin bocay kudurtmutu.
Hayvan Girit ekinlerini yok ediyor, lkeyi a
lkla kar karya brakyordu. Herakles bu
azgn boay boynuzlarndan yakalayp Yuna
nistan'a gtrmeyi baarm. Orada boa
serbest brakldktan sonra Marathon kapla
rnda Theseus'un eline gemi.
Diomedes'in atlar. Trakya kral Diomedes'in insan eti yiyen atlar varm. Herakles
Diomedes'le arpr, onu ldrp lsn
atlarna yedirir. Sonra da ehlileen hayvanlar
Mykenai'ye getirir, ya da baka bir anlatma
gre Olympos danda vahi hayvanlara par
alatr.
Amazon'lar kraliesi Hlppotyte. Eurystheus'un kz Admete, yiitten Amazon'lar krali
esi Hippolyte'nin byl kemerini ister.
Ares'in Hippolyte'ye armaan olan bu ke
meri almak iin Herakles Amazon'lar kralie
sini ldrmek zorunda kalr. Dnte yiit
Troya'ya urar, Laomedon'un kz Hesione'yi deniz canavarnn elinden kurtarr, ama
Laomedon sz verdii atlar teslim etmeyin
ce, yiit alacan syleyerek Troya'dan
ayrlr (Laomedon, Hesione).
Gervoneus'un srleri. Dnyann bat
ucunda, Okeanos rmann bir adasnda
Geryoneus byk sr srlerini otlatmaktay
d. Herakles oralara kadar gelir, Cebelttark
boazn geer ve an olarak geit yerine iki
stun diker (Cebelttark boazna Yunanllar
Herakles stunlar derlerdi). Herakles Okea
nos rman gemekte glk eker, Libya
ln geerken Helios'a fazla scaktan t
r kzd iin tanry oklaryla tehdit eder,
Gne de ona Okeanos'u gemek iin altn
sandaln verir. Yiit bylece dev Geryoneus'u, srlerin bekilerini ldrr ve srlan
alp gtrr. Galya, talya ve Trakya yoluyla
Yunanistan'a dner ve srleri Eurystheus'a
verir (Geryoneus.)

Bat kzlarnn altn elmalar. Hera'nn

Zeus'la evlenirken dn hediyesi olarak ald
bu byl meyveleri Bat kzlarnn bahe
sinde nympha'lar ve bir ejder korumaktayd.
Herakles Nereus'tan izlemesi gereken yolu
rendikten sonra, Bat kzlarnn bahesini
bulur, orada dnyay omuzlarnda tayan At
las' bir sre bu yknden kurtarr ve elmalar
almaya gnderir. Dev altn elmalar getirir,
ama dnyann ykn bir daha omuzlarna
almay istemez. Herakles onu aldatarak ka
ar ve elmalar Athena'ya adar.
Kerberos'un ller lkesinden karlma
s. Herakles'in baard en zor i budur. Hermes ve Athena'nn yardmyla, hibir lml
nn geri gelmedii yeralt lkesine iner, ora
da bal bulunan Theseus'u kurtarr ve Kerberos kpeini alp yeryzne karr. Eurystheus bu azman grnce d kopar, yiit de
kpei Hades'e geri gtrp brakr.
Bunlar Herakles'in balca on iki iidir, ama
baarlar bununla bitmez, ilesi de tken
mez. Thebai'ye dnnde birinci kar Megara'y arkada Ioalos'a verir, sonra kral
Eurytos'un dzenledii bir ok yarmasn ka
zanr, ama kral bu yarmann dl olan kz
ole'yi ona vermez. Herakles fkeye kapla
rak Eurytos'un olu phitos'u ldrr. Bu
sutan arnmak iin Lydia kraliesi Omphale'nin hizmetine girer: Bu kadn Herakles'i
kle haline getirir, kadn klna sokup yn
eirmesini salar. Ne var ki bu srada yiit
Kalydon avna ve Argonautlar seferine de ka
tlabilir. Omphae'den kurtulunca Troya'ya gi
dip Laomedon'u ldrr. Olympos tanrlar
nn devlere kar savalarna katlr, Augias'tan cn alr, onu arndrmak istemeyen
kral Neleus'a kar savar, Sparta'ya kar
bir saldrya giriir vb. Sonra Kalydon'a gidip
Deianeira ile evlenir, ama nce talibi rmak
tanr Akheloos'Ia dvmek zorunda kalr.
Kaynatas Oineus'un arap sunucusu Eunomos'u kaza ile ldrdkten sonra, gene sr
gne gitmek durumuna der, giderken kars
Deianeira at adam Nessos'un saldrsna u
rar. Yiit oklaryla onu yaralaynca Nessos l
meden Deianeira'ya byl bir iksir verir
Trakhis'e yerleen Herakles Eurytos ve oullarn ldrmekle sznde durmayankral ce-

zalandrm olur, kz lole'yi de alr. O srada

Deianeira'dan yeni bir gmlek ister. Kskan
lk iinde kvranan Deianeira da ona Nessos'un kanna bulanm iksirle slatt gmle
i gnderir. Yiit gmlei srtna geirir ge
irmez korkun aclarla yanmaya balar, Dei
aneira haberi alnca kendini asar, olu Hyllos
babasnn son buyruklarna uyarak yiidi Oita
dann tepesinde kurulmu bir odun ynn
da yakar. Zeus'un olu Herakles'i karp
Olympos'a gtrd ve Hebe ile evlendirip
lmszle kavuturduu anlatlr.
Fizik ve moral gcn, kahramanln sim
gesi olan Herakles hem kahraman, hem de
tanr olarak tapm grmtr. ok ien, ok
yiyen canl ve iyi kalpli bir dev olarak tanm
lanan Herakles Greklerin gznde ktleri,
sznde durmayanlar cezalandran, insann
bana gelen afet ve belalar alt edip yenen
yiitlik ve yreklilik simgesidir. Heraklesogullar denilen dlleriyle btn Peloponez'e ege
men olmu, bylece Yunanistan yarmadas
nn atas saylmtr.
Herakles'in ad hemen her destan ve iirde
geerse de, kiiliini ozanlardan ok tragedya
yazarlar ilemitir. Btn yklerini buraya
almamza olanak bulunmayan Herakles'in
rol oynad btn olaylar, adlar baka mad
delerde geen kiilerle ilgili olarak anlatlm
tr.
Hercules. Herakles'in Latince ad. Roma
efsanesinde Yunanllarn Herakles tipi oldu
u gibi benimsenmi, ancak yklerine yerli
baz eler katlmtr. rnein Cacus adl
devi ve lkesine gelen yabanclarn canna k
yan kral Faunus'u ldrd anlatlrd. Ro
ma kral Evandrus yiidi konuklarn ve ere
fine bir tapnak kurmu derlerdi. Hercules
Roma efsanelerinde daha yumuak bir kahra
man olarak canlandrlr, elinde bir sazla Mu
sa'lara kart da grlrd (Evandrus).
Hermaphroditos.
Hermes'Ie Aphrodite'nin olu Hermaphroditos'un ad Salmakis
efsanesinde gemektedir (Salmakis). Erkek
ve dii cinsini kendinde birletiren Hermaph
roditos tipinden insanlarn atas olarak Pla
ton da sz etmektedir. "len" diyalogunda
sz alan komedya airi Aristophanes, insan
larn en ilkel alarda hem erkek, hem de di

i olduklarn, sonra bu yzden fazla g ka

zandklar iin tannlarca ikiye blndklerini
anlatr, ki cins arasndaki tutku ve birbirleriy
le birleme istei ok eski zamanlardaki bu
birlikten dogma imi (Plat. len, 189e191d.).
Hermes. Hermes, Titanlar soyundan At
las'la Pleione'nin kz Maia'nn Zeus'la birle
mesinden domutur (Tab. 5), Tanrlarn ve
zellikle Zeus'un habercisi olarak grev alan
Hermes, Olympos tanrlarnn en renkli ve
zgn kiilerinden biridir.
DOUU VE EFSANELER. Hermes'in asl
efsanesi douu ve mrnn ilk gnleriyle il
gilidir. Bu esiz ve artc, bir bakma da gl
drc efsane homerik denilen, ama Homeros destanlarndan birka yzyl sonra Yuna
nistan'n Peloponez blgesinde meydana gel
dii besbelli "Hermes'e vg" adl iirde
uzun uzadya anlatlmtr.
Zeus Maia ile Arkadia'nn gneyinde Kyllene dann bir maarasnda bulumakta ve
sevimektedir. Glgeli maaraya snm
olan nympha'y tanrlar tanrs geceleri kars
Hera uykuya daldktan sonra gelip bulur. Bir
sre sonra Maia bir ocuk dourur. ocuk
kundaklanr, beie yatrlr, ama doduu
gn Hermes olaanst ilere girimekle ka
fa gc ve yetenekleri tanrlarn hepsini aan
stnlkte olduunu gsterir. Bebek Hermes
beiinde kalmaz, akam olur olmaz kunda
n zer ve ayaklar stne basp olmayacak
servenlere girimek zere yola kar: Magarnn nnde bir kaplumbaa grr, hemen
aklna bir cin fikir doar, hayvan ldrr, ka
buunu boaltr ve koyun barsandan yedi
tel gererek bir gitar yapar, ondan gzel sesler
karmakla elenir, sonra da gider, Gne
tanrnn Pieria ovalarndaki inek srlerini
bulur ve onlardan elli hayvan alar. Tutar
inekleri Kyllene'ye doru srer, ama hrszl
belli olmasn diye inekleri gerisin geri gt
rr, kendi de oradaki al rpdan ayana tu
haf sandallar rerek izlerini gizler. Yolda bir
ihtiyara rastlar, ona grdn kimseye sy
lememeye yemin ettirir, karlnda bir dve
armaan edeceine sz verir (Battos). Kutsal
inekleri bir maaraya kapattktan sonra, gi
der, gene masum bir bebek gibi kundana

girer. Sabah Apollon gnle birlikte dounca

srlerinin eksikliinin farkna varr ve ihtiyar
Battos' sorguya ekip gerei renir. Ge
lip Hermes'i beiinde bulur ve inekleri geri
vermezse Tartaros'a atacan syler. Bebek
pozundaki Hermes babas Zeus'un bana
susuz olduuna ant ier, ama o srada Apol
lon onu kolundan tutup tartaklaynca birden
yellenir, Apollon buna glmernezlik edemez,
konuyu Zeus'un yarglna brakmaya karar
verir. Karar udur: Hermes inekleri nerede
sakladn gsterecektir. Apollon maaraya
gelince Hermes'in yapt gitar grr, kar
d gzel seslere baylr, saz alp inekleri b
rakmaya raz olur. Bir sre sonra Hermes
Pan kavaln icat eder, Apollon syrinks deni
len bu gzelim kaval da ister, karlnda
Hermes'e kerykeion denilen sihirli altn de
nei verip kaval alr. Bu denekle Hermes
habercilerin ve hrszlarn kral olur. Oullar
nn en sivri aklls, en kurnaz ve en canls
olan Hermes'i Zeus kendine ulak olarak se
er. Bundan byle btn buyruklarn tanrla
ra da, insanlara da Hermes araclyla ulat
racaktr. llerin ruhlarn Hades'e gtrmek
de Hermes'in grevi olacaktr. Bu grevde
Hermes'e Psykhopompos, yani ruhlar klavu
zu ad verilir.
Homeros destanlarnda Hermes'i bu gre
vinde grrz: Odysseia'da Odysseus'u yllar
dan beri maarasnda alkoyan Kalypso'ya
Zeus haber ulatrr, yiide bir sal yapsn da
onu yurduna gndersin diye. Bu haberi
nympha'ya gtrmek iin Hermes yola kar
(Od. V, 42 vd.):
... Gzelim sandallarm balad ayaklarna,
o altn kakmal tanrsal sandallar
tarlard onu denizin stnde,
ya da snrsz topraklar stnde yel gibi
hzl.
Ald eline deneini,
isterse bylerdi onunla gzn insanlarn,
isterse uyandrrd onlar derin uykudan.
Ald onu eline gl tanr, utu gitti.
Pierie'yi geip indi havadan denize,
kayd dalgalarn stnde bir.mart gibi,
balk aularken ar kanatlarn kpklere
daldrr hani
dipsiz kvrmlarnda ekin vermez denizin,
Hermeias da bin bir dalgann stnde yle
gidiyordu.

llyada'da ok gzel bir rol vardr kllavui

tanrnn: htiyar kral Priamos'u Hektor'un
lsn almak iin Akhilleus'un barakasna
gtrr ve getirir. Akhilleus'un seyisi gen bir
delikanl klna girdii halde, koruyucu tav
rndan tanr olduunu anlar sonunda Priamos (11. XXIV, 331-469; 679-694).
Hermes'in birok efsanelerde rol vardr:
da dana Gzeli o gtrr, Paris'e altn
elmay verip yarglk etmesi buyruunu o
ulatrr, Phriksos'la Helle'yi Yunanistan'dan
Anadolu'ya gtrerek altn postlu kou Nephele'ye o verir, Odysseus'u Kalypso'nun el
lerinden kurtarmak iin araya girdii gibi,
Kirke'nin bylerine kar koyacak bitkiyi de
o verir yiide (Od. X, 277-307). Adnn ka
rt en nemli serven o efsanesinde ge
er: Hera, Zeus'un o'ya sevgisini kskana
rak kz bir inee dntrm, bana d.
beki olarak yz gzl Argos'u dikmiti. Ze
us'un buyruuyla Hermes Argos'u ldrl
(Argos) ve bu baarsyla Homeros dest.nl.
rnda ok geen, ama tam anlam zleni''
yen Argeiphontes ek adn alr. Gene Herann almak istedii c boa karmak iimdir
ki, kk Dionysos'u karr ve nce Nysa
dana, sonra da Athamas'n yanna brakr
(Dionysos). Savalarda da yardm dokunur:
Devler savanda Hades'in baln takp g
rnmez hale gelir, bylece dev Hippolytos'u
ldrr, Zeus'un Typhon'la arpmasnda
bir dzen kurarak tanrlar tanrsn kurtarr
(Typhon).
Hermes hrszlarn olduu kadar, tccarla
rn da koruyucusudur, ama asl yarar yolcula
ra dokunur: Yollara dikilen Hermes heykelle
ri - ki bunlar bir tanr bst ve phallos simge
sini tayan yuvarlak kaidelerdi - ok kutsal
saylan ilkan kilometre talardr. Hermes
obanlarn bekisi olarak omuzlarnda bir ko
yun tayarak canlandrlrd.
Efsaneye gre birok ocuklar olur: Biri
Odysseus'un kaynatas Autolykos'tur, babas
gibi kurnaz, hrszlkta becerikli bir adan
(Autolykos).
Pek gvenilmeyen bir kaynaa gre de,
Hermes obanlar tanrs Pan'n da babasym, Arkadia dalarnda Odysseus'un karisi
Penelope ile birleip retmi onu

Hermione. Menelaos'la Helene'nln kz

(Tab. 15). Odysseia'da ad geer (Od. IV, 414)-.
... Baka ocuk vermemiti tanrlar
Helene'ye,
ilk batnda ay paras bir kz dourmutu o,
yz altn Aphrodite'ye benzeyen
Hermione'yi.

Telemakhos babasn aramak iin yapt

yolculukta Lakedaimon'a vard zaman,
Hermione'nin dn yaplmaktadr, Menelaos Troya'da iken kzn Akhilleus'un olu
Neoptolemos'a nianlamtr:
Tanrlar gerekletiriyordu imdi bu
dn...
deniyor. Oysa tragedya yazarlar Hermio
ne'nin Orestes'le nianlanp evlendiini kabul
ederler. Bir anlatma gre Menelaos Tro
ya'da iken bu dn olup bitmi de, sonra
Akhilleus'a verdii sz tutmak iin babas
onu Orestes'ten ayrp Neoptolemos'a ver
mi. Hermione ikisi arasnda kalm. Fransz
tragedya yazarlar, zellikle Racine, Hermio
ne'yi Neoptolemos'a nianl ve tutkun gste
rir, oysa Akhilleus'un olu "tutsa Andromakhe'yi sevmektedir. Orestes ise amca kz
Hermione'ye karlksz bir akla yanmakta
dr (Orestes, Neoptolemos).
Hero ile Leandros. u her gn karmzda
grdmz Boazii'nin gzelliini mjdele
yen Kzkulesi var ya, bir zamanlar bu kulede
bir kz yaarm derler, ona k bir delikanl
her gece Galata'dan kuleye yzer, sevgilisine
kavuurmu... Bir gece frtna km, deniz
delikanly alp gtrm, l gvdesini ertesi
sabah kulenin dibine atm. Bu masal Kzku
lesi iin anlatlr, oysa, Hero ile Leandros'un
efsanesi aslnda Boazii'nde deil, anakka
le Boaznda geer. Ama masal bu, sahnesi
nerede olursa olsun, bir hayal, bir de hakikat
pay tar. stanbul limannn ss bugn de
dimdik ayakta duran sevimli Kzkulesi bu ma
sal kendine yaktrm ya, doru veya yan
l, varsn sahibi o olsun bundan byle.
Bir varm, bir yokmu, anakkale Boaz
nn en dar olduu yerde biri Sestos, br
Abydos diye iki ehir varm. Abydos, Ana
dolu topraklarnda, Sestos da karda Trakya

kysndaym. Boazn en dar geidi, Naraburnu yllar yl kahramanlk destanlarna sah

ne olmutur geri, ama insanln kara gnle
rini dile getiren bu olaylar, dalgalarnn bir
ak faciasna da sebep olduunu unutturmu
tur bize.
Abydos'ta bir kral olu yaarm, ad Le
andros, Sestos'ta ak tanras Aphrodite'nin
bir rahibesi varm, ad Hero. Hero ile Le
andros gnl vermiler birbirlerine. Neden
vermiler, nasl vermiler? Masal aklamyor
bunlar. Sevgililer birbirlerini niin sevdikleri
ni, sevgi kvlcmlarnn yreklerinde ne za
man aktn bilirler mi? Biz diyelim ki, bir
bahar gn Sestos'ta bayram yaplm, Aph
rodite'nin ok gen len sevgilisi Adonis'in
erefine bir bayramm bu. Adonis, yahut
Temmuz (temmuz aynn d oradan gelir)
aa kabuundan domu, iek gibi krpe,
canl bir ocukmu. Aphrodite onu grr
grmez, gzelliine vurulmu, ocuu yeralt
tanras Persephone'ye vermi, bytsn di
ye. Ne var ki, karanlk lkenin tanras da
ocua tutulmu. Aphrodite'ye geri vermek
istememi. Tanrlarn babas Zeus kzlarnn
arasn bulmak iin Adonis yln te birini
yeryznde Aphrodite ile, te birini yeraltn
da Persephone ile, geri kalann da kendi ne
rede dilerse orada geirecek diye kesip at
m. Ama Adonis yln sekiz ayn Aphrodi
te'nin yannda geiriyor, yalnz drt ay iniyormu karanlk lkeye, Persephone kskan
lndan bir yaban domuzu salm ormanlara,
hayvan Adonis'i avlanrken yaralam, ldr
m. Can ekien sevgilisinin yanna koar
ken Aphrodite'nin ayana bir gl dikeni bat
m. O gne kadar beyaz olan gl, tanrann
kanyla al renge boyanm. Tanra, Ado
nis'in gvdesinde ne kadar kan damlas var
sa, o kadar gzya dkm, topraa dklen
her damla kandan bir lale, her damla yatan
bir krmz gl fkrm. Bundan byle bahar
bayramnda kadnlar, "Ah Adonis! Vah Ado
nis!" diye barp dvnrler, tren yaparlarm.
Leandros, Hero'yu bu trenlerin birinde te
peden trnaa krmz gllerle donanm ola
rak grm belki. ieklerin kadife krmzs,
kzn stbeyaz gzelliini daha da belirtiyor
du. Abydos'lu kral olu Sestos'lu rahibeye ne

pahasna olursa olsun kavumak sledi. Ne

yapsn ki, Hero rahibeydi, bir erkee vara
mazd, rahibe kaldka kzln korumalyd.
ki sevgili baklaryla m anlatlar, yoksa
mektuplatlar m, efsane bunu anlatmyor,
ne var ki, Leandros Anadolu kysndan Sestos'a gemek iin yanp tutuuyordu. Bir ge
ce dalgalara bakarken, Sestos'taki kulenin te
pesinde bir atein yandn grd. Hero ku
leye km, sevgilisine, "Gel, gel!" diye bir
meale sallyordu. Deniz durgundu, ay suda
hafife dalgalanan ltlaryla Leandros'a bir
yol iziyor gibiydi. Leandros dayankl bir y
zcyd.. Kar kyda Hero'ya varan k yolu
ise ksa grnyordu. Dalgacklar, "Gel, biz
seni gtrrz" der gibi f f ediyor, kulede
ki meale aryordu. Leandros suya dald,
var gcyle yzd. Boazn serin akntlar
yanan gnlnn ateini dindireceine, sev
giyle hzlanan gvdesine arttka artan bir
g katyordu. Hero'nun elinde sallanan me
ale gittike yaknlayordu. Adonis bayra
mnda grd pembe beyaz kz imdi g
m ve altn rengi ltlar sayordu. Bir ku
la, bir kula daha, ona kavuacak, ince gv
desini kollarnda saracak, dudaklarn dudak
larna alp sevgisinin yumuakln tadacakt.
Leandros artk yzmyor, su frtnas arasn
da uuyordu. Son bir kulala karaya ayak
bast, soluk bile almadan kumsaldan yukar
kotu. Kulenin kaps akt, ieriye daldij
merdivenleri trmand.
lk defa birbirine sarlacak bir kadnla bir er
kek nasl bir an duraklar, karlarna kan
mutlulua nasl aknlkla inanmadan bakar
larsa, Hero ile Leandros da yle durakladlar,
baktlar. Meale snd, Sestos kulesi kap
kara bir ta yn gibi ykseldi gene ay n
da.
Bir gece, bir gece daha, her gece Leandros
kulede sallanan mealeye doru yzyor, her
gece Hero'ya kavuuyor ve her sabah doy
madan, yaz gecelerinin ksalrna zlerek
dn yolunu tutuyordu. Yaz gemi, boaz
da dondurucu poyrazlar esmeye balamt.
Ne var ki, Sestos kulesinde mealenin yand
n grd m, ne rzgr, ne dalga, ne souk
durdurabiliyordu Leandros'u. Denize dalar
dalmaz en yksek dalgalan yara yara yz

yor, yorgunluunu duymadan varyordu kar

yakaya. Hero korkmaya balamt, denizden
kan sevgilisinin buz gibi bedenini sararken
bir tehlike sezinleyerek rperiyordu. Hzla
esen bora mealesini sndrecek gibi oluyor
du baz geceler. Yine de gelme diyemiyordu
Leandros'a. pmemek, kavumamak, biri
boazn bir kysnda, br br kysnda
btn bir gece ayr kalmak akla smayan, ol
mayacak bir eydi.
Bir gece frtna daha sert esti, Hero'nun
elindeki mealeyi sndrd, dag gibi ykse
len dalgalar Leandros'un rpnan gvdesini
dve dve Sestos'tan ok telere srdler.
Delikanl btn gcyle kar koymaya al
t, ama kulenin tepesindeki grmyordu
ki, nereye doru yzeceini bilsin. Yol gste
ren ay n kara bulutlar kaplamt. Leand
ros'un yreglndeki ate yanyordu daha,
ama kollarnn, bacaklarnn gc tkenmiti.
Buz gibi bir donukluk saryordu bedenini. Ne
olduunu bilmeden brakt kendini denize.
Sabaha kar dalga lsn att Sestos kyl.
rina. Kurun gibi bir sabaht. Hero snen
mealesini yine yakm, bitkin ellerinde tutu
yordu. Kyya arpan ly grnce, ona
lmde olsun kavumak iin kendini denize
att.
Herophile. Sibylla adl bilici kadnlarn ikin
cisi saylr (Sibylla). Herophile, da dann
bir nympha'syla bir obann kzym. Troya
blgesinde domu. Troya savandan ok
nce, ehrin Sparta'dan gelme bir kadn y
znden yklacan ngrp bildirmi. Pausanias'n anlattna gre, Herophile tanr
Apollon'a bir vg yazm, bu vgde kendi
sinin tanrnn hem ei, hem de kz olduunu
sylermi. Herophile gezgin bir biliciymi,
yannda bir ta gtrr, tanr szcl yapt
zaman bu tan stne karm. Bir sre
Samos'ta kalm, ama Klaros, Delos ve Delphoi'nin Apollon tapnaklarnda da grev al
m. Troya blgesinde ld halde, Pausanias, Herophile'nin kulland byl tan
Delphoi'deki Apollon tapnanda sakland
n yazar.
Herse. Atina kral Kekrops'un kzndan
biri, Aglauros'la Pandrosos'un kz kardei
Bir anlatma gre, Herse br kz kardeleri

nin Athena'ya kar ledikleri sua katlma

m, bu yzden de onlar gibi ldrarak Atina
akropolnden aaya atmam kendini. Tan
r Hermes'le birleip Kephalos diye bir erkek
ocuk dourmu (Aglauros, Erikhtonios,
Kephalos).
Hesione. Troya krab Laomedon'un kz,
Priamos'un ablas. Hesione, Telamon'la ev
lenir ve Teuker adl bir olu olur. Bu evlenme
korkun bir servenle ilgilidir: Laomedon
Troya surlarn yapan tanr Poseidon'la Apollon'a sz verdii creti demekten kannca,
deniz tanr Troya kylarna korkun bir cana
var salar. Halkn kanna giren bu ejderden
kurtulmann tek aresi kraln kz Hesione'yi
canavara kurban etmektir, der tanr szcs.
Leomedon da raz olur, kzn bir kayaya ba
layp brakr. O srada oradan geen Herakles canavar ldrp kz kurtaracana sz
verir, yeter ki Laomedon ona lmsz atlar
n vermeye ant isin. Laomedon gene yemin
eder, ama kz eline geince, atlar vermek is
temez. Herakles de Troya'ya bir saldr hazr
lar. lk surlar ap ehre giren arkada Telamon'dur. Herakles dl olarak kz Telamon'a verir. Herakles'in bu ilk Troya seferin
den ald esirler arasnda Hesione'nin kk
kardei Podarkes de vardr, Hesione onun
serbest braklmasn salar. Podarkes Tro
ya'ya dner ve Priamos ad altnda tahta
kar. Bir anlatma gre Hesione Yunanistan'a
giderken kam ve Anadolu kylarna dnp
Miletos'a snm (Laomedon).
Hesperid'ler. Hesperos, ya da Bat Kzlar
diye anlan Hesperid'ler Hesiodos'a gre Ok
yanus rmann tesinde, geceyle gndzn
snrlarnda oturan ince sesli perilerdir (Theog. 214 ve 275). Nyks, yani Gece tanra
bunlar kendi kendine yaratmtr. Daha son
raki efsanelerde Zeus'la Themis'in, ya da
Phorkys'le Keto'nun kzlar olduklar syle
nir. Kimi efsanelerde Hesperid'lere baba ola
rak Atlas ya da Hesperos yldz verilir. ok
luk peri diye bilinirler ve adlar Aigle, Erythie ve Hesperarethusa'dr, bu son ad kimi
.efsanede Hesperia ve Arethusa diye ikiye b
lnr ve Hesperid'ler drt olur. Hesperid'ler
dnyann bat ucunda, Mutlular Adalarnn
dolaylarnda otururlarm, ama zamanla co
144

rafya bilgileri artnca, Hesperid'lerin yurdu

Atlas dalarnn eteinde bir yer sayld.
Hesperid'lerin balca grevi, altn elmala
rn bittii baheye bekilik etmekmi. Bir za
manlar Gaia tanrann Hera'ya dn hedi
yesi olarak verdii bu elmalar dnyann bat
ucundaki bir baheye dikmiler ve balarna
beki olarak Hesperid'lerden baka bir de ej
der koymulard. Bat kzlar bu cennet bah
esinde ezgi sylemekle ve tanr bal akan p
narlarn banda hora tepmekle vakit geirirlermi. Altn elmalar lmszlk balayan
bir yemitir. Herakles onlar koparmakla
lmszle hak kazanm olur (Herakles).
Altn elma motifi Gzeller ve Paris efsa
nesinde de geer.
Hesperos. Homeros, ad akam anlamna
gelen Hesperos'u yle tanmlar (l. XXII,
317):
Gecenin karanlnda, baka yldzlar
arasnda,
Akam Yldz denen bir yldz vardr hani,
yldzlarn en parla, en gzeli.
Yldz olmadan nce Hesperos Atlas'n o
lu ya da kardeiymi derler. Atlas dann te
pesine ilk kan oymu, yldzlara bakarken
bir frtna alm gtrm onu, bir daha in
memi yeryzne. Gkte bir yldz olmu
Hesperos, her akam insanlara geceyi geti
ren yararl bir yldzm o. Atlas stne anlat
lan efsanelere gre, Hesperos'un Hesperis
adl bir kz olmu, Hesperis de Atlas'la evle
nip Hesperos kzlarn dourmu (Hespe
rid'ler).
Hellenistik airler Hesperos'Ia Phosphoros
yldzn bir tutmular, Romallar da bu yld
zn adn Latinceye evirmiler, Lucifer yani
k tayan demiler ona.
Hestia. Oca simgeleyen Hestia, Kronos'la
Rheia'nn birinci kz, Zeus'la Hera'nn kz
kardeidir (Tab. 5). Poseidon ve Apollon ona
talip olduklar halde, Hestia evlenmek iste
memi ve Zeus'tan mr boyunca kz olan
kz kalma szn almtr. Ayrca tanrlar ve
insanlar arasnda byk bir eref pay elde et
mitir: Her tapmakta ve her evde suna var
dr. Ocak, tanrlarn da, insanlarn da konut
larnda dinsel bir merkez saylr. br Olym-

pos tanrlar gidip geldikleri halde, Hestia

hep yerinde kalr. Bu yzden ad hibir efsa
neye karmaz. Kiilii olmayan soyut bir
kavram olarak canlandrlr.
Hiera. Mysia'h Telephos'un kars. Akha'lar
ilk Troya seferinde Mysia'ya karma yapn
ca, Hiera lkesi kadnlarnn bana geip sal
drganlara kar koymu ve Nireus'un eliyle
ldrlm (Telephos, Nireus). Hiera'nn
Helene'den de daha gzel olduu sylenir.
Himeros. Ad arzu anlamna gelen ve ak
isteini simgeleyen soyut bir kavram. Aphrodite, Uranos tanrnn denize dklen sperma
sndan kpkler arasnda dounca, Eros'la
birlikte Himeros da hemen peine taklr.
Olympos'ta Musa'lar ve Kharit'lerle birlikte
grlen Himeros'un ad hibir efsaneye ka
rmaz.
Hippodameia. At evcilletiren ya da alt
eden anlamna gelen Hippodameia adl iki
efsanelik kadn vardr:
(1) Biri ve en nls Elis blgesindeki Pisa
kral Oinomaos'un kzdr. ok gzel olan bu
kzn birok talipleri varm, ama onu kska
nan, ayrca damad yznden tahtndan ola
can bilen babas kzn ancak araba yarn
da kendisini yenecek olan adama vereceini
bildirmimi. Bylece talipleri bir bir yener,
yendiklerinin de kafalarn keser, evinin kap
sna asarm. Yarta yenilmesine de olanak
yokmu, nk hem atlar ok hzlym, hem
de Oinomaos taliplerin arasna Hippodameia'y bindirir, bylece onlarn dikkatini eker,
artr, arabmn da daha ar olmasn sa
larm. Gnn birinde Hippodameia'ya Pe
lops talip olmu. Hippodameia Pelops'u g
rnce, ona hemen gnl vermi ve yar ka
zanmasn salam. Bunun iin de babasnn
seyisi Myrtilos'un yardmn istemi. Bir anla
tma gre Myrtilos k olduu Hippodameia
ile bir gece yatma szn alarak Oinoma
os'un arabasnn civatalarn gevetmi, bir
sre sonra Oinomaos parampara olan ara
basndan derek lm.
Hippodameia, ya da Pelops'un arabac
Myrtilos'a verdikleri sz zerine efsane kay
naklar eitli anlatmlar verir: Kiminde Pe
lops'un Myrtiios'u rvetle batan kard,

kiminde Hippodamela'nn kendisinin Pelops'u arabacyla aldatt sylenir. Her ney

se, Pelops Hippodameia'y alp yurduna g
trrken yolda Myrtilos'u denize atm, ara
bac da lmeden nce Pelops soyuna lanet
okumu. Pelops oullaryla Atreus oullar
nn bana gelen korkun belalarn kaynan
da Myrtilos'un bu ilenmesi varm (Pelops,
Myrtilos).
Efsanelere gre Hippodameia'mn alt o
luyla kz olur. Oullarnn en nlleri At
reus, Thyestes, Alkathoos ve Pleisthenes'tir.
Enitesi Khrysippos'u Hippodameia kendi l
drm de o yzden Elis'ten kovulmu derler
(Khrysippos).
Pelops kars onuruna Olympia'da be ylda
bir kutlanan bir Hera bayram dzenlemi
(Pelops ue Olympia oyunlar).
(2) Hippodameia Adrastos'un kz, Peirithoos'un kardr. Kentaur'larla Lapith'ler sa
va onun yznden olmutur (Peirithoos).
Hippokrene. At pnar anlamna gelen Hippokrene Helikon danda, Musa'larn kutsal
korulugundaki bir pnardr. Kanatl at Pegasos'un ayan yere vurmasndan fkran
Hippokrene'nin evresinde Musa'lar topla
nr, ezgi syler, hora teperlermi. Pnarn su
yu airleri esinlermi.
Hippolyte. Amazon'larn kraliesi. Kemeri
nin alnmas Herakles'in dokuzuncu ii olarak
anlr (Herakles). Btn Amazon'lar gibi ken
disi de Ares'in kz olan Hippolyte'nin These
us efsanesinde ad geer. Theseus'tan bir o
lu olmu ve ona kendisi gibi Hippolytos ad
verilmi. Ama ou efsanelerde Herakles'in
eli altnda can verdii kabul edilir.
Hippolytos (1) Hippolytos, Theseus'la bir
Amazon'un oludur, ama Amazon'un Melanippe mi, Antiope mi, yoksa Hippolyte mi
olduu konusunda kaynaklar birbirini tutmaz.
Hippolytos Amazon anasndan av ve sava
merakn almtr, Artemis'e saygs byktr,
Aphrodite'yi hor grr. Tanra da ondan
alr: vey anas Phaidra'y ona k eder.
Phaidra tutkusunu Hippolytos'a aar, ondan
karlk grmeyince, Theseus'a yaknr, Hippolytos'un onu kirletmek istediini syln
Theseus fkeye kaplr, ama olunu kendi

eliyle ldrmekten ekindii iin Poseidon'a

yalvarr olunu cezalandrsn diye. Theseus'un her dileini yerine getirmeye sz ver
mi olan tanr da bir deniz canavar gnderip
Hippolytos'u paralatr. Delikanl Troizen'de
bir araba yarna katlmken ejderin saldrs
na urar ve dizginlerine dolaarak kayalarn
stnde can verir. Phaidra haberi alnca ken
dini asar. Bu konuyu nce Euripides, sonra
da Fransz targedya yazarlarndan Racine i
lemitir.
(2) Hippolytos devler savana katlan bir
devin de addr. Savata Hades'in baln ta
kp grnmez olan Hermes bu devin hakkn
dan gelmi.
Hippomedon. Adrastos'la birlikte Thebai'
ye kar ilk saldrya katlan yedi nderlerden
biri. Dev boylu olan Hippomedon Thebai
nnde Ismarios'un eliyle ldrlm, ama
olu Polydoros Alkmaion'un ynetimindeki
ikinci sefere katlm ve Epigon'larla birlikte
Thebai'yi almtr (Thebai 'ye kar Yediler).
Hipponenes. Melanlon adyla da anlan
Hippomenes Atalante efsanesinde rol oynar
(Ata lan te).
Hora'lar. Hora'lar doada dzeni simgele
yen tanradr. Hora, Latince saat anlam
na gelen "hora" ile bir tutulduu iin adlar
"Saatler" diye evrilir. Bu eviri hem doru,
hem yanltr, nk bu tanrsal varlklar bir
l, bir dzeni yanstmakla zaman llerini
de ierirler, ama etkileri bu insansal kavram
lar ok aar. Homeros'un lyada'snda Hora'lar Olympos'ta grrz (l. V, 749 vd.):
Gkyznn kaplar kendiliinden
gcrdad.
Saatler gzetir o kaplar,
yaygn gkle Olympos emanettir onlara,
kaplar bir aarlar, koyu bulutlarla bir
kaparlar.
Tanralar arabalaryla Olympos'a dnnce
(l. VII, 432 vd.):
Saatler gzel yeleli atlan zdler
koumdan,
ektiler tanrsal ahrlara,
ldayan bir duvara dayadlar arabay.
Ama Hora'larn teker teker adlarn ele ala
cak olursak, simgeledikleri varlklar da daha
146

iyi anlam oluruz: Birincisi Eunomia dzen

ve dzensizlii, iyi yasalarla kurulmu bir top
lum dzenini simgeler. Dike hak ve adalet
anlamna gelir, Themis'in kzlar arasnda is
ter yaznda, ister yaamda ad en ok geen
tanra odur. Eirene ise insanlara bereket ve
mutluluk salayan bartr (Dike, Eirene). Bu
tanralar doal ve insansal topluluklarn can
damar, denge ve srekliliin balca etkenle
ridir.
Hora'lar kimi zaman Aphrodite'nin alayn
da Kharit'lerle birlikte, kimi zaman da Dionysos alaynda, ya da Persephone'nin arkada
lar arasnda grrz.
Ellerinde birer iek, ya da bir yemi ola
rak canlandrlrlar, ama okluk soyut kav
ramlar olarak tasarlanr ve efsanelerde rol al
mazlar.
Horatius. Horatius ad, Roma'nn efsa
nesinde geer.
(1) Roma'llar Etrsk'lere kar savarken
her iki ordu ok adam yitirmiti, ama kimin
yendii, kimin yenildii belli deildi. Bir ge
er her iki ordu bir ormanda kar karya or
dugh kurmuken, birdenbire ormanda tanr
sal bir ses duyuldu, ses yle diyordu: "Etrsk'ler Roma'llardan bir adam fazla yitirdi
ler, Roma'llar zaferi kazanmtr". Bunu du
yan Etrsk'ler panie kaplp kamlar. Se
siyle dman karan Horatius da o orman
da tanrlatrlm.
(2) Gene Etrsk'lerle sava srasnda tek
gzl diye anlan Horatius Cocles Roma'y
Tiber'in kar kysnda bulunan dmana kar
korumak iin tek bana bir kpry tut
mu. Sava srasnda bir ayan da yitirmi,
ama Roma'nn dmesini nlemi. Horatius
Cocles erefine Capitolium tepesinin etein
de Roma'llar bir heykel dikmiler.
(3) Roma ile Alba arasndaki savata rol
alan Horatius kardeler Curiatius kar
delerle teke tek savata arpmlar ve zafe
ri kazanmlard. Tarihsel bir olay saylan bu
arpma herhalde eski bir efsaneye dayan
maktadr. Tragedyalara konu oluu uradan
dr: Horatius kardelerin bir kz kardei Curi
atius kardelerin biriyle nianldr, nianlsnn
lmne alayan bu kz arpmadan sag

dnen Horatius ldrr, ama bu suu Roma'y kurtard iin affedilir.

Hyades. Hyad'lar gkte Pleiad yldzlarna
yakn bulunan bir takmyldzdr, baharda
yamur mevsiminin balamasyla grnrler,
adlar da yamur yamak anlamna gelen
"hyein" fiilinden tremedir. Gkte yldz ol
madan nce Hyad'lar Atlas'la Okeanos kz
Pleione'nin kzlar nympha'larm. Saylar iki
ile yedi arasnda deiir. "Nysa nympha'lar"
diye anlan bu kzlar Dionysos'a dadlk etmi
ler (Dionysos), ama Hera'dan korktuklar iin
tanrsal ocuu no'ya brakp kamlar. Zeus onlar gkte birer yldz haline getirmi.
Baka bir anlatma gre, kardeleri Hyas'n
lmne dayanamayarak canlarna kymlar
da sonra yldz olmular (Hyas).
Hyakinthos. Latin airi Ovidius'un anlatt
bir iek yksnn kahraman. Hyakinthos
tanr ApoUon'un can cier arkadaym, iki
dost bir gn disk atmada yarrken tanrnn
frlatt disk gelmi, Hyakinthos'un bana
vurmu. Delikanlnn boynu bir iek sap gi
bi krlm, imenler al kana boyanm. Arka
dan kollar arasna alan tanr da "Ah, senin
yerine ben leyim!" demi, o anda imenler
gene gvermi ve Hyakinthos'un ld yer
de gzelim bir iek am. Hyakinthos, yani
smbl demiler bu iee. Bir anlatma gre
yel tanr Zephyros tanr ApoUon'un delikanl
ya sevgisini kskand iin hzla eserek diskin
Hyakinthos'a arpmasn salam.
Hyas. Atlas'la Pleione'nin olu, Hyad'lar ve
Pleiad'larn kardei. Libya'da bulunduu bir
srada bir ylan, bir aslan, ya da bir kaplan ta
rafndan ldrld sylenir. lmne ala
yan kz kardelerini Zeus'a gre birer bur
haline sokmu (Hyades).
Hybris. Yunan dncesinde byk bir yer
tutan soyut bir kavramn simgesi. Hybris in
san su ilemeye iteleyen lszlk, hrs ve
kendine ar gvendir. Birok tragedya kii
lerinin balarna gelen belalar hep bu Hybris
yzndendir. Hybris, fazla varlk, doygunluk
anlamna gelen Koros'un ya anas, ya da kz
olarak simgelenir. Koros'u olduu kadar
Hybris'i de Yunan dncesine zg birer
kavram olarak baka dillere evirmek gtr.

Hydra. Ylan ya da ejder anlamna gelen

Hydra, Typhon'la Ekhidna'nn kz ve Kerberos Khimaira, Phiks gibi canavarlarn kz kar
dei saylr. Hesiodos Hydra'y yle tanmlar
(Theog. 310-315):
(Ekhidna) Hydra'y dourdu onlardan
sonra,
Hydra o bataklklar canavar ki
tyler rpertir btn yaptklar,
o Hydra ki ak kollu Hera tanra
bytmt korkun hncm gidermek iin
gller gls Herakles'e kar.
Herakles ikinci i olarak bu canavar ld
rr (Herakles) ve oklarn onun zehirli kanna
batrr. At adam Nessos'un Deianeira'ya ver
dii iksire de bu canavarn kan karmtr
derler, ayrca bir rmaa akan kan rmak su
larnn zehirlenmesine ve blgeye le kokula
rnn yaylmasna yol am.
Hygieia. Ad salk anlamna gelen Hygieia,
hekim tanr Asklepios'un kz ve yardmcsdr. Hygieia yalnz hasta insanlara deil, hay
vanlara da bakar, dertlerine deva, hastalkla
rna ila bulur. Hekimlikle ilgili btn tanrlar
gibi o da yeralt simgeleri tar ve zellikle
yeralt yaratklarnn en zgr olan ylanla
bir arada gsterilir. Hibir efsanesi yoktur
(Asklepios).
Hylas. Hylas, kahraman Herakles'in gnl
verdii yakkl bir gentir. Yiitle birlikte Argonaut'lar seferine katlr. Mysia blgesinde
karaya ktklarnda Herakles krlm krei
iin bir aa keserken, Hylas su bulmak iin
ormana dalar ve kaybolur. Bir sylentiye g
re nympha'lar bu gzel delikanlya tutulurlar
ve onu lmsz klmak iin aralarna alrlar.
Hylas'n kaybolduunun ilk farkna varan
Polyphemos'tur. Avaz kt kadar Hylas,
Hylas diye barr. Herakles de aramaya ko
yulur, ama delikanly bir trl bulamazlar. Bu
arada Argonaut'lar onlar beklemeyerek de
mir alrlar. Polphemos Mysia'da kalr ve n
ce Kios, sonra Prusa adn alan bir ehir ku
rar. Bu bizim Bursa'dr. Herakles Mysia'llar
Hylas' karm olmakla sulam ve onlar
dan tutsaklar alarak Hylas' arayp bulmalar
n buyurmu. Hylas' arama, blgede yllk t
renler haline gelmi: Rahipler daa kar

(da da Mysia Olympos'u, yani Uluda olsa

gerek) ve kez Hylas diye bararak kutsal
alaylar dzenlerlermi (Argonaut'lar).
Hyllos. Herakles'le Deianeira'nn olu.
Anas Deianeira Herakles'e sihirli gmlei
gnderip de yiit korkun aclar iinde yan
maya balaynca Hyllos yanna gelir ve son
isteklerini dinler. Herakles ldkten sonra da
ple ile evlenir ve Herakles oullarnn bana
geip Pelopenez'de tutunmalar iin savar.
Hymenaios. Dn tanrs Hymenaios.
Apollon ve bir nympha'nn, ya da Dionysos'la Aphrodite'nin olu saylr. Dnlerde
hazr bulunan bu tanr, lirik iirin ayr bir tr
olan dn trklerinde de anlr. Dn tr
klerinde balama "O, Hymen, Hymenaios"
diye bu tanrnn adyla biter.
Bu dn tanrs stne eitli efsaneler an
latlrd, hepsi de gzelliini yceltmek amac
n gderdi. Hymenaios o kadar gzelmi ki
kzlar arasna girmi de erkek olduu anlal
mam, sonra da kzlar korsanlar karnca,
Hymenaios korsanlarn hepsini ldrm,
kzlar kurtarm, ama onlar ana ve babalar
na geri vermek iin, ok sevdii halde kendi
sine yz vermeyen kzla evlendirilmeyi art
komu. Bir efsaneye gre, Hymenaios tanr
Dionysos'la Ariadne'nin dnnde sesini yi
tirmi, onun iin dn trklerinde onun
adn armak tre olmu. Baka bir efsane
ye gre Akam Yldz Hesperos Hymenaios'un gzelliine vurulmu, ondan ayrlmaz
olmu. Dnle gecenin birlemesini simge
leyen bu efsaneye uygun olarak dn trk
lerinde Hesperos'un da ad sk sk anlr.
Hymenaios elinde dn mealesi, kaval ve
gl elenkleriyle canlandrlr.
Hymnos. Phrygia'l bir obann ad.
Hymnos Artemis'in yoldalarndan Nikaia
adl bir nympha'ya tutkundur, ama Nikaia
aktan tiksinir, yanna erkek vardrmaz. G
nn birinde Hymnos dayanamaz, kza tutku
sunu bildirir, Nikaia da fkelenip bir okla vu
rur delikanly. Btn doa, giderek Artemis
bile alam derler bu gzel obann lmne
(Nikaia).
Hyperboreo. Efsaneye gre, Boreas, yani
kuzey rzgrnn tesinde Hyperboreoi deni

len bir boy oturur. Dnyann kuzey ucundaki

bu lkede gne hi batmaz, yl boyunca lk
ve yumuak bir hava eser, insanlar mutluluk
iinde yaar, lm ve hastalk nedir bilmez
ler. Yemyeil ormanlarda, imenli ovalarda
mrlerini trk sylemek, hora tepmekle
geirirler. Bu yzdendir ki, tanr Apollon bu
cennet lkesini kendine yurt edinmi, her fr
satta oraya girmeye bakar. Gzn souklar
balaynca beyaz kuularn ektii bir araba
ya binip Hyperbore'liler lkesine uar, k
orada geirir. Tarihi Herodotos bu lkeyi
anlatmakla bitiremez (Her. Tar. IV, 32 vd.).
Yiitlerden Perseus'la Herakles'in de Hyper
bore'liler lkesine gittikleri anlatlr; kimi efsa
nelerde altn elmalarn bulunduu Bat Kzla
rnn bahesi de bu lkededir. Pythagoras'n
mistik inanlaryla Hyperbore'liler lkesi da
ha da sslenmi, ylda iki kez ekin veren top
ra, ok uzun mrl olan iyiliksever ve saf
insanlaryla ilkan topyas haline gelmitir
(Apollon).
Hypcrion. Ad "yukarda giden, yani dnya
nn stnde dolaan" anlamna gelen Hyperion, Uranos'la Gaia'nn oludur. Kz kardei
Theia ile evlenerek, Helios, Selene ve Eos'u
meydana getirir (Tab. 8). Hyperion'un efsa
nesi yoktur. Hyperion ad baz metinlerde
Helios'un kendisine bir sfat olarak taklr.
Hypermestra. Danaos kzlarnn en k
. Aigyptos'un elli oluyla evlenmek zorun
da kalan Danaos'un elli kz babalarndan
gerdee girerken kocalarn ldrmek emrini
alnca Hypermestra'dan baka hepsi babala
rna uyup kocalarn hanerlemilerdir, yalnz
Hypermestra kocas Lynkeus'u esirgemi ve
onunla birleerek Abas' dnyaya getirmitir.
Babasna ba kaldrmak suundan yarglanan
Hypermestra'nm Argos mahkemesinde bera
at ettii anlatlr. Danaos kzlarnn dramn
"Hiketides" adl tragedyasnda ileyen Aiskhylos'un "Hypermestra'nn yargs" adl kayp
bir tragedya da yazd bilinir (Danaos kzla
r, Lynkeus).
Hypnos. Hesiodos'a gre Nyks (Gece) ken
di bana Hypnos (Uyku) ve Thanatos (lm)
tanrlarn yaratmtr. kisi de Tartaros'ta
otururlar (Theog. 758 vd.):

Orada oturur kara Gece' nin ocuklar,

Uyku'yla lm, o korkun tanrlar.
Gne onlara hi evirmez nlarn
ne gklere karken, ne inerken,
biri dolar srtnda topran ve denizin
tatl bir huzur gtrerek insanlara,
tekinin demirdendir yrei, tuntandr
can.
Yakalad insan kurtulmaz hi elinden
kin besler lmsz tanrlara bile.
Homeros Hypnos'un ok daha sevimli bir
portresini izer; Hera da dann doruunda
Zeus'la sevimeye karar verince, gelir Lem
nos adasnda Uyku'yu bulur, Zeus'u uyutsun
diye diller dker, armaanlar sz verir. Tatl
Uyku ise bir gn Herakles'i karrken Zeus'tan yedii cezay unutamaz, ama Hera
ona Kharit'lerin birini vermeye ant iince da
yanamaz, Hera ile birlikte yola kar (l. XIV,
283 vd.j:

srece akn aa vurmam, gnn birinde

Hypsikreon evde yokken konuk gelen Promedon'a alm ve onu zorla batan kar
m. Sonra da onunla birlikte Naksos adasna
kap oradaki bir tapnaa snm. Hypsik
reon karsn geri almak iin Naksos'a gidin
ce, adallar kadn kandrabilirse geri alaca
n, yoksa zor kullanmasn yasak ettiklerini
sylemitir. Hypsikreon da kadn kandramadg iin Haksos'a Miletos'un sava ama
sn salam.

Hypsipyle. Lemnos kral Thoas'la Amazon

Myrina'nn kz Hypsipyle tanr Dionysos'un
torunuymu. Lemnos adasnn kadnlar Aphrodite'ye gereince tapnmadklar iin tanr
a onlar cezalandrm: Bedenleri yle pis
kokuyormu ki, kocalar onlardan kayor,
baka kadnlarla sevimeyi yeg gryormular. Lemnos kadnlar da bir gece adada ne
kadar erkek varsa hepsini ldrmler. Yal
Vardlar canavarlar anas ok pnarl Ida'ya,
nz Hypsipyle babas Thoas' ldrememi,
Lektos burnunda frladlar denizden,
onu bir sanda kapatp denize brakm
ayak bastlar bereketli topraa.
(Thoas). Kral kz olduundan kadnlar onu
Ayaklar altnda ormanl doruklar titredi.
Lemnos'a kralie semiler. Argonaut'lar
Uyku duraklad orada,
adaya ktklarnda Hypsipyle kralieymi,
grnmeden Zeus'un gzne
nce Argonaut'lara saldrdklar halde, erkek
ok yksek bir amn stne kondu,
lerin kendileriyle yatmaya raz olduklarn g
lda'da byyen en ulu amd bu,
rnce yumuamlar ve Hypsipyle de ason'la
havada yksele yksele ge varyordu.
birleerek ona birisi Euneos olmak zere iki
Uyku orada, am dallar arasnda,
oul dourmu (Euenos). Argonaut'lar ada
bir ku oluvermiti, dalarda yaayan, ince
dan ayrldktan sonra Lemnos kadnlar kral
sesli,
lar Thoas'n kurtulmu olduunu grmler
tanrlarn Khalkis, insanlarn Kymindis
ve
kralielerini ldrmek istemiler. Hypsipy
dedikleri.
le
bir
gece kam ve korsanlarn eline de
Bir efsaneye gre, Hypnos Latmos dalar
rek Nemea kral Lykurgos'a kle olarak satl
nn oban Endymion'a tutulmu ve onun
m. Lykurgos'la kars Eurydike, Hypsipygzleri ak uyumasn salam ki sevgilisini
le'yi oullar Opheltes'e dad olarak vermi
gece de doyasya grebilsin diye.
ler, ama bir gn Hypsipyle oradan geen Ye
Hypsikrcon. Hypsikreon'un serveni Miledilere yol gstermek iin ocuu yalnz brak
tos ykleri adyla ge ilkada yaratlan ro
tnda bir ylan gelmi, Opheltes'i bomu.
manlarn birine konu olmutur. yk udur:
Lykurgos'la kans Hypsipyle'ye lm cezas
Hypsikreon adl bir Miletos'lu Promedon adl
vermek istemiler, ama Yedilerden Amphiabir Naksos'luyu evine konuk edermi.
raos araya girmi ve Hypsipyle'nin Lemnos'a
Hypsikreon'un kars Neaira da adal konuk
dnmesini salam.
larna tutkunmu, ama kocas evde olduu

I
akkhos. akkhos, Eleusis myster'lerinde rol
oynayan bir tanrdr. Banda mersin dallarn
dan bir elenk, elinde bir meale ile kutsal
erenler alayn yneten gen bir adam olarak
gsterilir. Ad Bakkhos'un ad gibi gizli tren
lerde atlan "akkhe" lklarndan tremi
olabilir. Dionysos'la yakndan ilikisi vardr.
yle ki akkhos, Anadolu'dan gelme tanr Dionysos'un Yunanistan'da ve zellikle Eleusis'te yaratlm bir tpks saylabilir. Kayna
stne sylentilerin eitlilii bu tanrnn ken
dine zg bir kiilii olmadn gsterir.
Kimi efsanelere gre akkhos, tanra Demeter'in olu, ya da kocasdr. Kimine gre
de Demeter'in deil de, onun kz Perse
phone'nin oludur. Zeus'la Persephone'nin
birlemesinden domutur ve Zagreus'tur,
Zagreus'un baka bir adla anlmasdr (Zagreusj.
Bambaka bir efsane onun kaynan
Phrygia'da gsterir: Tanr Dionysos Phrygia
nympha's Aura ile birlemi, Aura'nm tanr
dan ikiz ocuklar olmu, biri de akkhos'
mu, ama Aura gnn birinde ldrm ve
ikizlerinin birini paralayp yemi, o srada
Zeus'un sevdii baka bir Nympha akkhos'u
karm ve Eleusis'teki Bakkha'lara gtrp
brakm. Aura da kendini Sangarios (Sakar
ya) rmana atm, sonra da bir pnar olarak
gene yeryzne km. Bu motif iin bkz.
Agdistis ve Attis efsaneleri.
almenos. Ares'in olu. lyada'da ad geer
(Askalaphos).
ambe. Kr tanrs Pan'la su perisi Ekho'nun
kz saylan ambe, Eleusis kral Keleos'un
evinde hizmet ediyormu ki, kz Persephone'yi aramaya kan Demeter oraya uram.
zntden yz glmeyen tanray ambe
yapt akalarla gldrmeyi baarm. lkin
Yunan talamalarnn, sonra da tragedya ve
komedyalarda konuma vezni olan "iambos"
veznine adn veren bu ambe imi.
anus. Roma'ya zg bir tanr. Efsaneleri
hep Roma dini ve uygarlyla ilikili olan a

nus, Yunan tanrlarnn Latin dnyasna etki

lerinden sonra da Roma'nm balca tanrs
olarak kalm ve bir yerde uppiter'den daha
nemli saylmtr. Roma ehrinin kuruluun
da byk bir rol oynar.
Baz efsane yazarlarna gre, anus talya'
nn yerlisidir, bazlarna gre de talya'ya Tesalya'dan gm ve Roma'nn yedi tepesin
den birinde aniculum diye kendi adn ta
yan bir ehir kurmutur. Tiber rmana adn
veren de olu Tiber'dir. uppiter Saturnus'u
kovup da bu tanr Latium'a snnca,, onu kar
layan ve konuklayan anus'tur (Saturnus).
anus'un krall talya'nn altn ana rast
lar. anus zamannda insanlar hep iyi ve na
muslu imi, tam bir bar ve uyum iinde ya
arlar ve toprak da onlara her eyi kendiliin
den baglarm. anus uygarlk yollarnn
hepsini am onlara: Gemiler yapmasn,
para basmasn retmi. ehirler kurdurup
topra ilemeyi, yasalar karmay hep tanus'a borluymular. Saturnus, kendisini ko
nuklayan anus'a gemi ve gelecei grme
yetisini balad iindir ki, anus tanry Roma'llar iki ehreli olarak canlandrrlar. Ro
ma'nn altn paralar stnde tanrnn, biri
saa, biri sola bakan iki ehreli bir profili g
rnrd. anus her balangcn tanrs saylr
d, yln ilk ayna onun ad verilmi ve anuarius denmiti. Kaplar bekleyen tanr saylr,
nk kaplar da kendisi gibi iki yana bakar
lar.
Roma'nn koruyucu ve kurtarcs olarak a
nus stne u efsane de anlatlr: Romulus'un
ynetimindeki Roma'llar ehri kurduktan
sonra Sabin'lerin karlarn karp kendileri
ne e ettikleri zaman, Sabin kral Titus Tatius
bir gece yeni kurulan kente saldrm, Capitolium tepesinin bekisi Tarpeia da kaleyi Sabin'lere teslim etmek zereymi ki, anus tan
r bir scak su kayna fkrtm, bylece d
man korkutarak pskrtm. Bu mucizeyi
anmak iin Roma'llar ondan sonra Forum'
da yaptklar anus tapnann kapsn sava
srasnda hep ak tutar, tanrnn ehri d
mandan korumasn salarm. anus kaplar
ancak bar zamannda kapanrm. anus ka
ps imparator Augustus'tan nce ancak bir
kez (. . 237'de), Augustus anda ise
kez kapatlm.

tanus su perisi utuma ile evlenmi ve on

dan Fons, ya da Fontus adl pnar tanr ol
mu (luturna).
apetos. Uranos'la Gaia'nn olu Titan apetos, her biri belal bir efsanenin kahraman
oullar meydana getirmitir (Tab. 3). Hesiodos bu Titan'm dln yle tanmlar (Theog. 507 vd.):
iapetos ald Klymene'yi,
gzel topuklu Okeanos kzn,
girdi gerdee ve bir olu oldu:
Azgn yrekli Atlas tanr.
Sonra getirdi dnyaya Menoitios'u,
o kendini ok beenen tanry;
ve kvrak, cin fikirli Prometheus'u,
sonra da yarm akll Epimetheus'u,
o ki bela oldu ekmek yiyenlere
Zeus'un yourduu bakireyi evine alarak.

Baka kaynaklara gre apetos Klymene ile

deil de Asia ile evlenir (Asla). br Titan'Iar
gibi apetos da Zeus'un eliyle Tartaros'a at
lp yeraltna kapatlr.
asion. Zeus'la Elektra'nn olu, Harmonia
ve Dardanos'un kardei (Tab. 7). Dardanos
gibi Samothrake'de oturur, baz kaynaklarda
Giritli olduu sylenir. Efsanesinin en arpc
yan Demeter'le olan akdr. Tanrann ona
gnl verip vermedii konusunda efsaneler
de ayrlk varsa da, Demeter'le birletii ve
aklarndan Plutos'un doduunda kaynaklar
birleir. Odysseia'da Kalypso tanralarn
lmllerle olan aklarndan dem vururken
yle der (Od. V, 125 vd.):
Gzel rgl Demeter de gnl vermiti
asion 'a
sarma dola olmutu ikisi sevgiyle,
yatmlard kez srlm bir tarlada,
ama Zeus o saat aidiydi bu haberi,
erkei tepelediydi gz kamatrc
yldrmla.
Diodoros'a gre asion Samothrake adas
nn gizemlerine ermiti, kardei Harmonia'nn Kadmos'la dn srasnda Demeter'e
rastlam ve tanra ona gnlyle birlikte bu
day tanelerini de armaan etmi. Sonra da
asion Kybele ile sevimi ve Korybas diye bir
oullar olmu. Korybas Korybant'lara adn
vermi (Korybanl lar).
tason. Argonautlar seferinin kahraman a
son, Kretheus'la Tyro'nun olu Aison'dan

dogmadr (Tab. 22). Amcas Pelias'la babas

arasnda tahta kimin kaca kavgasnda ason'un olkos sarayndan uzaklatrld ve
ormanlarda at adam Kheiron tarafndan ye
titirildii anlatlr. Yetikin aa gelince la
son ehre dner. Kl Pelias'la arasnn al
masna ve srlmesine yol aar (Pelias). Ef
saneye gre Pelias'a bir tanr szcs tek
ayakkabl adamdan korkmasn sylemimi,
tanr Poseidon'a kurban kestii ve kalabalk
bir tren kutlad bir gn lason srtnda bir
pars postu ve her bir elinde bir karg ile kagelmi, stelik Pelion dann eteklerinde bir
dereyi geerken sandallarndan birini yitirmimi, onu byle grnce Pelias aakal
m, tanr szn ansm, stelik de ason
babasnn tahtn isteyince, onu ne pahasna
olursa olsun uzaklatrmak gerektii kanmna varm. Bir anlatma gre, Pelias ason'a
taht vermem dememi de yalnz yle bir so
ru sormu: Bir kral kendine kumpas kuran
bir uyruuna ne yapmal? ason da, onu
uzaklara srmeli cevabn vermi de onun
zerine Pelias ason'a Kolkhis'ten altn postu
gidip almasn buyurmu. Her neyse, ason
bu servene hayr dememi ve Yunanistan'n
en sekin yiitlerini bir araya getirerek Argo
gemisini yaptrm ve nl Karadeniz seferi
ne km. Bu noktadan sonra ason'un kade
ri Argonaut'larn kaderiyle birleir (Argonaut'lar). Yunanistan'a dnnde Medeia'nn
bylerine kurban gider. Karadenizli byc
den kurtulduktan sonra ason olkos'a dner,
kendi ya da oullarndan biri bu ehirde kral
l ele geirir (Medeia).
da. (1) Girit kral Melisseus'un kz. Rheia
yeni dourduu Zeus'u Kronos'tan karp
kundakta bebek olarak Girit'e gtrnce, da
kendi adn tayan dada onu kz kardei Adrasteia ile birlikte bytr, besler (Zeus,
Amaltheia).
(2) Korybas'n kz, Girit kral Lykastos'la
evlenir ve Minos adl bir olu olur.
(3) anakkale blgesindeki Kazda'nn es
ki ad.
daia. da'l anlamna gelen bu ad Troya bl
gesindeki da da ile ilikisi olan iki efsanelik
kadnn addr:

(1) Skamandros rmann tanrsyla birleip

Teuker adl bir oul douran bir Nympha
(Teuker).
(2) Dardanos'un bir kz. Trakya kral Phineus'la evlenir. Bir efsaneye gre Phineus'un
bana bela getiren odur (Phineus).
daios. Girit ya da Troas'taki da da ile ili
kili birka kiinin adi:
(1) Priamos'un bir olu.
(2) Paris'le Helena'dan dogma bir oul.
(3) Priamos'un arabacs.
(4) Dares'in olu, Troya'l sava.
(5) Korybant'lardan biri.
(6) Dardanos efsanesinin bir anlatmna
gre, Dardanos'un daios'la Dimas adl iki
olu olmu. daios Troya'nn gneyindeki da
n eteine yerlemi ve tda adn daa ver
mitir. Troya blgesine Ana Tanra Kybele'nin kltn getiren de oymu.
das. Homeros das (destanda ad des ola
rak geer) stne yle der (l. IX, 557):
des bir zamanlar en glsyd dnyadaki
yiitlerin,
ince bilekli gelin Marpessa uruna o
Phoibos Apollon'a bile kaldrmt yayn.
das, birok efsanelerde ad geen bir kii
dir: Kardei Lynkeus'la birlikte Kalydon av
na ve Argonaut'lar seferine katlr, Anado
lu'da Mysia'y ele geirecekken Telephos
ona engel olur. Tanr Apollon ve Dioskur'lara kar sava, efsanesinin en gze ar
par yandr: das, Euenos'un kz Marpessa'ya
k olur ve onu babasndan karr. Evlenir
ler, ama tanr Apollon da kadna tutkundur,
onu das'n elinden almak ister, Apollon'la
das birbirlerine girerler. Zeus are olarak u
nu buyurur: Marpessa ikisi arasndan sesin.
Kadn kocasn seer.
das bir srnn paylalmas konusunda
Dioskur'larla kavgaya tutuur: das bir hileyle
btn sry ele geirdiinden Kastor'la
Polydeukes ona ve Lynkeus'a saldrrlar. ar
pma srasnda Kastor ldrlr, Zeus da
Polydeukes'i kurtarmak iin araya girmek zo
runda kalp das' imeiyle arpar (Lynkeus, Marpessa, Dioskur'lar).
dmon. Argonaut'lar seferine katlan bilici.
Aslnda Apollon tanrnn olu saylr, lml

babas ise, Melampus'un olu Abas'tr. Ad

"gren" anlamna gelen dmon Argonaut'larn yolculuunu ngr gcyle dzenle
dikten sonra bir anlatma gre de Mariandyn'ler lkesindeki duraklarnda bir ava ka
tlarak bir yaban domuzu tarafndan ldrl
mtr (Argonaut'lar).
domeneus. Deukalion'un olu ve Minos'un torunu, Troya savana katlan Girit
kral. domeneus'un Molos diye bir vey kar
dei var, onun olu Meriones Troya savan
da domeneus'un hem seyisi, hem de en ya
kn sava arkadadr.
Homeros'un parlak sfatlarla nitelendirdii
(tanr gibi, alev gibi saldran denir domeneus'a) bu yiit lyada'da "salarna kr dm"
yalca bir adam olarak gsterilir. Ama kah
ramanlklar destanda byk bir yer tutar.
Destan blmleri boyunca domeneus en
sekin Troya yigitleriyle savap, ounu alt
eder, Deiphobos'a, Aineias'a, giderek Hektor'a bile kar kar ve ok adam ldrr, ldremediklerini de yaralar. Btn bu savala
rnda Meriones her zaman yanbandadr ve
onu destekler.
lyada'da anlatlan olaylardan sonra, do
meneus'un ehri almak iin yaplan tahta at
ta bulunan yiitlerden biri olduu ve Akhilleus'un l trenlerindeki yumruk yarnda bi
rinci geldii anlatlr.
Ka yolda uarsa savatan kurtulan
hepsini Girit'e gtrebilmi domeneus,
deniz yutmam onlarn hibirini.
Baka efsane yazarlar domeneus'un d
n servenini bambaka biimde anlatrlar:
Girit'e varmadan donanmas byk bir frt
naya tutulmu, domeneus da sag salim yur
da varrsa ilk karsna kacak olan insan
Poseidon'a kurban etmeyi adam. Karsna
ilk kan kendi olu (ya da kz) olmu, dome
neus szn tutmu, kann aktm, ama bir
sre sonra Girit adasnda kan bir salgnn
nedeni bu suta aranm ve domeneus yur
dundan srlm. Gitmi gney talya'ya yer
lemi.
domeneus zerine u masal da anlatlr:
Thetis'Ie Medeia bir gzellik yarmasna gi
rimiler, domeneus'u da yarg olarak al-

mlar, Idomeneus dl Thetis'e vermi,

Medeia buna ok kzarak btn Girit'lilerin
yalanc olduu sylentisini yaym. Ayrca
domeneus'la dlne lanet okuyarak bir daha
szlerine gvenilmemesini salam. Bu ma
sal "Girit'lilerin hepsi yalancdr" atasznn
kaynanda olsa gerek.
dyia. Okenos kzlarndan biri olan Idyia,
Kolkhis kral Aietes'le evlenip Medeia'y do
urmu. Baz efsanelerde Aietes'in ikinci ka
rs, bazlarnda birinci kars olarak gsterilir
(Aietes).
kadios. Tanr Apollon'la Lykia adl
Nympha'nn olu. Anadolu'nun Akdeniz ky
larnda domu ve doduu blgeye anasnn
adn vererek Lykia demi, ayrca orada Patara ehrini kurmu. Apollon'a adanm bu e
hirde yaptrd tapma bir bilicilik merkezi
haline getiren de kadios'mu. Efsanesi Apollon kltnn Anadolu'lu kaynan belirtmek
bakmndan ilgintir: kadios Lykia'da kalma
yp talya'ya gidecek olmu, ama yolda bir fr
tnaya tutulan gemisi batm, kendisini bir yu
nus bal kurtarm da, Parnassos dann
eteklerine kadar gtrm, kadios orada yu
nus baln anarak ehre Delphoi (delphis
yunus demek) adn koymu (Apollon).
tkarios. (1) Kral Pandion zamannda Yuna
nistan'a zm ban tantm olmakla n sa
lan Atina'l kii, Erigone'nin babas (Erigone).
(2) Tyndareos'un kardei ve zellikle Penelope'nin babas olarak tannan efsanelik kii.
karios, kz Penelopeia'y tertipledii araba
yarnda birinci gelene vereceini sylemi,
zaferi Odysseus kazannca ona vermi. Baka
bir anlatma gre, Odysseus Tyndareos'a Helene'nin talipleri arasnda semek iin bir yol
gsterince, Tyndareos ona dl olarak Pene
lopeia'y verdirmi karios'a. Kz Odysseus'la
evlenince, karios iftin kendisiyle kalmasn
istemi, Odysseus da hayr dememek iin
seme hakkn Penelopeia'ya vermi. Kz da
ban rtp kzarm, karios bylece Ody
sseus'la birlikte thake'ye gitmek istediini
anlam. Odysseia'da taliplerle Telemakhos
arasndaki tartmalarda, talipler Penelopeia'
nn babas Ikarios'un yanna geri gnderilme
sini ve Ikarios'un kendine yeni bir damat se

mesini ileri srerler. karios'un ad ancak Penelopeia'nn babas olarak geer (Penelo
peia).
karos. Girit'li mimar Daidalos'un olu ika
ros dnyada ilk uan adam olarak n brak
mtr. Baba-ogul kral Minos'un emriyle
Labyrinthos'a kapatlnca, Daidalos oradan
kmak ve kap kurtulmak arelerini aram.
Uzun uzun altktan sonra kendisi ve olu
iin birer ift kanat yapm ve onlar balmu
muyla omuzlarna yaptrm. Umadan n
ce de karos'a ne ok alaktan umasn, ne
de fazla ykselip gnein nlarna yakn gel
mesini salk vermi. Ne var ki havalandktan
sonra karos babasnn bu szn unutmu,
baarsndan dolay gurura kaplm, ya da
hava sarholuuna tutularak ykseldike yk
selmi, gnein nlarna aldrmam, giderek
doay yenmek, zgrle kavumak sevin
ciyle Helios'u hor grme suunu da ilemi.
Gne tanr onun kanatlarn tutan balmumunu eritmi, karos da tepetaklak denize d
m ve boulmu. Ege'de Sisam adasnn
evresindeki denize karos denizi denmitir
bundan byle.
karos'un esiz serveni her ada sanat
lar esinlemi, bunlarn arasnda en etkili, il
gin eseri yaratan ortaa ressam Brueghel
olmutur (Daidalos).
ksion. ksion cehennemde sonsuzca cezaya
arplan byk sululardan biridir. Tesalya'da
Lapith'lerin kral iken, Deioneus'un kz
Dia'ya talip olmu ve babasna birok arma
anlar vermeye ant imi, ama evlendikten
sonra szn tutmad gibi kaynatasn kor
haline gelmi kmrlerle dolu bir kuyuya atp
ldrm. Bylece yemin bozma suuna bir
de ailesinden bir kiiyi ldrme suu katln
ca, kimse ksion'u bu gnahlarndan arndr
mak iin gereken treleri yapmaya yanama
m. Bir gn Zeus ona acm, tutulduu l
gnlktan ksion'u kurtarm, ne var ki ksion
tanrya kar da olaanst bir nankrlk
gstermi: Hera'ya vurulup tanray kirlet
meye uram, derken Zeus (ya da Hera'nn
kendisi) tanraya benzeyen bir grnt yap
m, ksion da onu Hera sanarak onunla bir
lemi. Bu birlemeden at adam Kentauroi
domu . Bir anlatma gre bir at adam deil

de, ne kadar at adam varsa hepsi ksion'dan

dogmaym. Ama Zeus bu korkun gnah
cezasz brakmam, ksion'u cayr cayr ya
np alevler saan bir tekerlee balam,
onun sonsuzlua dek dnp yanmasn sala
m. Tanr ksion'a ayrca ambrosia yani
lmszlk arab iirdigi iindir ki, ksion'un
cezasndan lm yoluyla kurtulmas da ola
nakszdr. ksion, Theseus'un arkada Peirithoos'un babasdr.
lia. Roma'nn kurucular Romulus'la Remus'un analar Rea SiMa'nn baka bir ad
(Rea).
los. Troya kral soyunda bu ada iki kez rast
lanmaktadr: Birinci los, Dardanos'un o
cuundan biridir, ama dl brakmadan lr.
kincisi, Tros'la Kallirhoe'nin olu, lyon yani
Troya ehrinin kurucusu ve Priamos'un dedesidir (Tab. 16 ve 17). los'un Laomedon adl
olundan baka Themisthe adnda bir de kz
olur, bu kz kendi amca olu Kapys'le evlenip
Ankhises'i dourur, bylece los Troya kral
soyunun hem Hektor kolu, hem de Aineias
kolunun atasdr.
los'un Troya ehrini kurmas yle anlat
lr: Troas blgesinden olan los gnn birinde
Phrygia'da ora kralnn dzenledii bir yar
maya katlr, birinci gelir ve dl olarak kz ve
erkek elli kle ile yurduna dner, ama kral
ona bir de kara benekli bir inek verir ve bilici
lerin szne uyarak, inein ardndan gidip
duraca yerde bir ehir kurmasn bildirir.
nek kuzeye doru yol alr ve Ate tepesi deni
len bir tepenin stnde durur. Zeus tarafn
dan atlnca Gaflet tanrann dt tepedir
bu (Ate). los orada bir ehir kurup ona adn
verir. Sonradan Troya adn da alacak olan l
yon Skamandros'la Simoeis rmaklarnn ara
sndaki ovada olup, daha nce Dardanos'un
da dann eteinde kurduu Dardania'dan
pek uzak deildir. Bir sre sonra los tanr
Zeus'tan giriiminin uurlu olup olmayaca
n gsteren bir imar diler, Zeus da gkten
Palladion'u indirir lyon zerine. Palladion,
tanra Pallas Athena'nn, sag elinde karg,
sol elinde reke tutan dev boylu heykelidir.
los heykelin dt yere Athena tapnan
kurar. Baka bir efsaneye gre, los ehrin ta

pnan kurmaktadr ki, gkten den Palla

dion yapnn ak atsndan ieri girip yerini
alr. Daha baka bir efsane de los'un bir yan
gn srasnda Palladion'u alp kurtardn,
ama tanrann yzn grd iin de kr
olduunu anlatr. Athena yakarmalarna yu
muam da los'un gzlerini sonradan am.
Bir efsaneye gre los, olu Ganymedes'in
Olympos'a karlmasndan sorumlu olan
Tantalos'la Pelops'u Anadolu'dan kovmu
(Tantalos).
lyada. Homeros'un lias, ya da lyada adl
byk destan lyon yani Troya destan adn
tad halde, Troya sava efsanesinin an
cak ksa bir blmn yanstr: Akhilleus'un
ordularn yneticisi Agamemnon'a kar f
kesi ve savatan ekilmesiyle balar, Akhilleus'un savaa dnmesi, Hektor'u ldrp Tro
ya ehrinin evresinde srklemesi, sonra da
lsn babas Priamos'a geri vermesiyle bi
ter. Yirmi drt blml ve 16.000'den fazla
dizeli bu destann bir zetini blmlere ayra
rak balklaryla birlikte burada vermeyi fay
dal buluyoruz. Destann 24 blm el yaz
malarnda Yunan alfabesinin harfleriyle gs
terilmitir, okuyucularn bu saymaya rastla
yabilecekleri dncesiyle, blmlerin Yu
nanca saylarn da parantez iinde gsteri
yoruz:
BLM I. (A) Sesleni - Akhilleus 'un fkesi.
Ozan Musa'lara seslenip konusunu belirtir:
Akhilleus'un fkesi, bu yzden Akha'lar ara
snda beliren veba salgn.
Akha'larn Troya ovasndaki gemi ordughmdaytz. Tanr ApoUon'un rahibi Khryses
gelir, Agamemnon'un tutsak olarak alkoydu
u kz Khryseis'i geri ister. Agamemnon kz
vermedii iin tanr Apollon Akha ordusuna
veba salar. Dokuz gn, dokuz gece ordu has
talktan krlr. Bilici Kalkhas kz geri vermeyi
buyurur. Agamemnon kz vermeye raz olur,
ama onun yerine Akhilleus'un tutsa Briseis'i alr, ama Akhilleus da barakasna ekilir:
Savaa artk katlmayacaktr. Anas deniz tan
ras Thetis'ten cn almasn ister. Thetis
Olympos'a kp Zeus'tan yalvarr: Akhilleus
savatan ,uzak durduka Akha'lar zaferi kazanamasnlar. Zeus sz verir, Akha'lardan yana

olan kars tanra Hera ile kavga ederler.

Hephaistos tanr onlar yattrr.
BLMII. (B) Agamemnon'un D. Toplan
t. Gemilerin Saym.
Zeus Agamemnon'a yalanc bir d gnde
rir: Troya'y alabileceini bildirir. Agamemnon Akha'lan toplantya arr, onlar dene
mek ister: Herkesin dokuz yllk savatan bk
tn, yurtlarna dnmek istediklerini anlar.
Thetis olay. Ordu sava dzenine girer.
Ozan bir daha Musa'ya seslenir ve Akha or
dularnn, komutanlarnn ve ehirlerinin ad
larn, gemilerinin saysyla saymaya koyulur.
Ayn saym Troya'llar iin de yaplr. Troya
ordusu da safa dizilir.
BLM III. (r) Antlar. Surlarn stndeki
Sahne - Paris'le Menelaos'un Teke Tek Sa
va.
ki ordu kar karyadr: Paris Menelaos'la
teke tek savaa girimeyi teklif eder. Sava
kazanan, Helena'y alacaktr. Teklif kabul
edilir, Priamos'u armaya giderler.
Sahne deiir: Priamos'la ihtiyarlar heyeti
surlarn stnde dizilip teke tek sava gzet
lerler. Helene gelir, onlara Akha yiitlerini
tantr. Teke tek sava balar, Menelaos Pa
ris'i alt etmek zereyken tanra Aphrodite
araya girip Paris'i karr, Helene'yi de koca
snn yanna gtrr. Helene'nin Aphrodi
te'ye, sonra da kocasna kmas.
BLM IV. (A) Yeminlerin Bozulmas - Aga
memnon'un Ordular Teftii.
Olympos'ta: Zeus, Hera ve Athena arasn
da atma. Hera, Lykia'l Pandaros'un sa
vamama andn bozmasn salar. Menela
os'un yaralanmas. Gene silaha sarlan ordu
yu Agamemnon gzden geirir. Sava ba
lar: Akha yiitlerinden Antilokhos, Aias ve
Odysseus birok Troya'ly ldrrler.
BLM V. (E) Diomedes'in Kahramanlklar.
Btn blm Akha yiidi Diomedes'in kah
ramanlklarna ayrlmtr: Korkun bir bou
ma balar, tanrlardan Ares, Athena ve Aph
rodite de savaa karrlar. Aineias'la Diomedes arasndaki sava. Aphrodite'nin araya gi
rip yaralanmas, Diomedes sava tanr Ares'i
yaralar.

BLM VI. (/.) Hektor'la Andrornakhe'nl

Bulumas.
Hektor ehre gelir, anas Hekabe'ye Athe
na tapnana sunular koymasn syler. Bu
arada Diomedes Lykia'l Glaukos'la arpr
ken, aralarnda konukluk balar olduu anla
lr, savatan vazgeip silahlarn dei toku
ederler. Bellerophontes efsanesinin anlatl
mas. Hektor bat surlarnn nnde kars
Andromakhe ile kk olu Astyanaks'a rast
lar. Aralarndaki aile sahnesi.
BLM VII. (H) Hektor'la Aias Arasndaki
arpma - llerin Kaldrlmas.
Hektor, Akha'larn en sekin yiitlerinden
biri Telamonoglu Aias'la teke tek savar. Ba
a ba gelip ayrlrlar. lleri toplamak iin
savaa ara verilir. Akha'larn ordugh bir sur
ve bir hendekle evirmeleri. Olympos'ta tan
rlar arasndaki tartma.
BLM VIII. (e) Zeus'un 1da Dandan Savas
Ynetmesi.
Zeus Troya savann ynetimini ele alr,
bunun iin de gelir, 1da dann doruun.*
yerleir. stnlk Troyallardadr, Akha'Bl
hendee kadar ekilirler.
BLM K. (\) Akhilleus'a Gnderilen Eltlm
- Yiidin Barakasndak Tartma.
Akha'lar toplantsnda Akhilleus'un savaa
dnmesini salamak iin ona eliler gnder
me karar verilir. Aias'la Odysseus eli seilir
ler. Akhilleus onlar iyi karlar, arlar, ama
savaa dnmeme kararn bildirir. Lalas Phoiniks'in btn yakarmalar boa gider. Haberi
alnca Akha'lar arasndaki znt.
BLM X. (K) Odysseus7a Diomedes'in Ke
fe kmalar - Dolon.
Gece toplanan kurultay: Akha'larn en yal
nderi Nestor Troya'llar kampna gzc
gnderilmesini salk verir. Odysseus'la Dio
medes grevlendirilirler. Yolda Troya'llarn
gzcs Dolon'a rastlarlar, azndan birok
bilgi aldktan sonra onu ldrp dnerler.
Trakya'llarn cins atlarn karrlar.
BLMXI. (A) Agamemnon'un Kahramanlk
lar.
Destann yirmi altnc gnnde nc b
yk atma. Hektor'la Agamemnon'un kar-

lamas, Agamemnon, Diomedes ve daha

birok Akha yiidinin yaralanmas. Akha'larda tela. Nestor, AkhiUeus'un arkada Patroklos'a dert yanar.
BLMXII. (M) Duvar Dibindeki Sava.
Troya'llar duvara saldrr. Kyasya arp
ma. Lykia'llarn duvarda delik amalar. Kor
kun bouma. Akha'larn gemilere doru
kamas.
BLMXIII. (N) Gemilerin nndeki Sava.
Akha'lardan yana olan tanr Poseidon sa
va Semendirek adasndan gzler. ki Aias'
Troya saldrsna kar koymaya kkrtr. Her
iki tarafta da yararlk gsterenler olur, ama
Troya'llar gemilere kadar sokulurlar.
BLM XIV. (3) Zeus'un Aldatlmas...
Akha'larda aknlk. Hera, Zeus'u batan
karmak iin bir dzen kurar. Tanra Aphrodite'den cinsel istek uyandran memeligini
alr, sslenir pslenir ve 1da danda Zeus'u
bulup onunla sevimesini baarr. Tanr sevi
meden sonra uykuya dalar, o srada Posei
don Akha'larn yardmna koar.
BLM XV. (o) Duvara kinci Saldr.
Zeus uyanr, Hera'ya kr. Poseidon
uzaklar, Zeus Apollon tanry Hektor'a gn
derir. Hektor gene duvara saldrr. Akha'lar
gene gemilere kadar gerilerler. Durum Akha'
lar iin ok ktdr.
BLM XVI. (n) Patroklos Destan.
Patroklos gelir, Akhilleus'a bu korkun du
rumu bildirir, Akhilleus gitmeyecekse, kendi
savaa gidip dvmeye kararldr. Yiitten
silahlarn ister. Akhilleus arkadana silahlar
n verir. Patroklos," AkhiUeus'un silahlaryla
karlarna dikilince, Troya'llar nce bozgu
na urar, sonra Lykia'l nder Sarpedon Patroklos'la dvr ve lr. Batanr Zeus'un
kadere boyun eerek olu Sarpedon'u feda
etmesi. Sarpedon'un ls evresinde arp
ma. Patroklos Hektor'u bat kaplarna kadar
kovalar. Apollon'un kkrtt Hektor, Patroklos'u vurur. Patroklos'un lm.
BLMXVII. (P)Menelaos'un Kahramanl.
Akha yiitleri Patroklos'un lsn Hektor'un elinden kurtarmak iin dvrler,

ama Hektor ly silahlarndan soymay ba

arr. Akhilleus'un lmsz atlarnn alama
s. Zeus Troya'llara zaferi mjdeler. Akha'
larn bozgunu. Patroklos'un ls alnr ve
kara haber Akhilleus'a gtrlr.
BLM XVIII. (X) Akhilleus'a Yeni Silahlar
Yaplmas.
AkhiUeus'un korkun yas. Deniz tanras
Thetis'i arp yeni silahlar istemesi. Thetis'in demirci tanr Hephaistos'a bavurmas.
Silahlar destan.
BLM XIX. (T) Akhilleus'la Agamemnon
Arasndaki Barma.
Thetis silahlan oluna gtrr. Akha'larn
toplantsnda Akhilleus'la Agamemnon bar
rlar. Ordular silah kuanr. Sava hazrlkla
r. Akhilleus iin kara belirtiler: Hektor'u l
drdkten sonra kendi lm de yakndr.
BLM XX. (Y) Tanrlarn Savaa Karmas.
Olympos'ta tanrlar toplants: Zeus izin ve
rir, her tanr istedii gibi yardm edebilecek
tir savaa. Tanrlar iki cepheye ayrlr: Hera,
Athena, Poseidon, Hermes, Hephaistos Akha'lardan yana, Ares, Apollon, Art emi, Leto ve Aphrodite Troya'Mardan yanadr. Akhilleus'un Aineias'la karlamas, Aineias'n
sava meydanndan karlmas.
BLM XXI. (d>) Irmak Kylarnda Sava.
Akhilleus kudurmu gibidir, nne gelen
Troyaky insafszca tepeleyip Troya ovasnda
akan Skamandros ve Simoeis rmaklarna
atar. Kanlarla kzla boyanan rmaklar kabar
dka kabarr. rmak tanr Skamandros, fke
lenir, yatandan kp Akhilleus'u kovalama
ya balar. Derken ate tanr Hephaistos r
maklarn karsna dikilip alevleriyle onlar
durdurur. Sahne Olympos'a ykselir: Tanrlar
arasnda kavga, dv. Akhilleus Troya'llar
pskrte pskrte Troya'nn surlar nne
gelir. Troyallar surlarn iine snrlar.
BLMXXII. (X)Hektor'un lm.
Bir Hektor surlarn dnda kalr. Priamos'la
Hekabe yalvarrlar ieriye girip korunsun di
ye, yiit anasna, babasna aldrmaz. Hektor'un i tartmas. Korkuya kaplmas. Tan
rlar seyircidir. Sonunda Zeus kader tartsn

IINU

kaldrr: Hektor'un lm kefesi ar basar.

Apollon bile onu korumaktan vazgeer. Tan
ra Athena Troya'l yiit Deiphobos'un kl
na girip Hektor'u aldatr. Hektor Akhilleus'un karsna dikilir. arprlar. Hektor
lr. Akhilleus lsn yedi kez Troya surla
rnn evresinde srkler. Troya surlarndan
seyredilen korkun sahne. Andromakhe'nin
baylmas.
BLM XXIII. () Patroklos'un lsne D
zenlenen Yarmalar.
Akhilleus'un ordughnda Patroklos'a yap
lan l trenleri. Akhilleus'un yas. Patrok
los'un yaklmas. Yarmalar.
BLM XXIV. (.)Priamos'un Hektor'un l
sn Geri Almas -Hektor'a Atlar.
Gece. Kral Priamos tanr Hermes'in kla
vuzluunda Hektor'un lsn geri almak
iin Akhilleus'un barakasna gelir. Priamos'la
Akhilleus arasndaki konuma. Akhilleus yu
muar: Hektor'un lsn babasna geri ve
rir. Priamos lyle Troya'ya dner. Hektor'a
atlar yaklr. Dokuz gn Hektor'un ate y
n iin odun tanr. Onuncu gn yaplan
cenaze treniyle lyada kapanr.
nakhos. Argos blgesindeki rman tanr
s. Okeanos'la Tethys'in olu saylr. Bir efsa
neye gre nakhos, Argos'a insanlarn yerle
mesinden nce yaam, ya da tufandan arta
kalan insanlar toplayp rman kylarna
yerletirmi. Hera ile Poseidon Argos'ta han
gi tanrnn egemen olaca tartmasnda
nakhos'u hakem almlar, fnakhos da Hera'y seince, Poseidon fkelenip rman ya
tan kurutmu, ancak yamurlar mevsimin
de suyu olacana karar vermi.
nakhos en geerli efsanelere gre o'nun
babasdr. o'nun Zeus tarafndan sevilmesi
ve karlmas ona dert olmu, kzn reddet
mek ya da tanrnn peine taklmak gibi ar
davranlarda bulunduu iin, onu yldrm
arpm, bylece Zeus nakhos rman su
yundan yoksun etmitir (to).
no. Kadmos'la Harmonia'nn kz, Semele
ile Agaue'nin kz kardei (Tab. 18). Bir deniz
tanrasna dnt zaman ad Leukothea,
yani Ak Tanra olur ve denizin kpkl il,il

galarn simgeler. no'nun iki kiilii vardr:

Athamas'n ikinci kars ve Phriksos'la Helle'nin vey anas olarak ikin bir rol oynad
halde (Athamas, Argonaut'lar), Ak Tanra
olarak frtnaya tutulmu gemicileri korumak
ta ve zellikle Odysseus'u kurtarmakta ok
sevimli bir tanra olarak grlr. Poseidon
korkun bir frtna ile Odysseus'un saln pa
rampara edip kendisini azgn dalgalar iinde
bomak zereyken, Leukothea kar yiidin
karsna (Od. V, 333 vd.):
Grd onu gzel topuklu Ino, Kadrnos'un
kz,
eskiden insan sesli ve lmlyd bu Ak
Tanra,
deniz tanrlar arasnda saylr oldu
sonralar.
Grd neler ektiini, acd Odysseus'a,
bir mart oldu, pr etti, kverdi sudan,
geldi, oturdu saln stne, seslendi, dedi ki:
"u Poseidon, yeri sarsan, ne ister senden
zavallck,
ne diye bunca belay salar senin bana?
Ta atlasa yok edemez o seni.
Sen gel, yap ben ne dersem,
hi benzemezsin aklsz bir adama:
Hadi kar rubalarn srtndan,
yeller gtrsn saln brak,
ulamaya bak Phaiak'larn toprana
olanca gcnle yze yze,
orada kurtulmaktr kaderin senin.
Al u tanrsal yama vereyim sana,
gsnn altna dola onu,
ne ac var artk, korkma, ne lm.
Ama dedii zaman karaya ellerin,
onu z, at arap rengi denize, uzaa,
atar atmaz da dn gerisin geri".
Odysseus tanrann dediini yapar ve kur
tulur.
no'nun deniz tanrasna dnmesi st
ne de u efsane anlatlr-. Semele tanr Dionysos'u dourup ldkten sonra no, kocas
Athamas' ocuu almaya ve kendi ocuklar
Melikertes ve Learkhos'la bytmeye kand
rr. Ne var ki kskanlktan gz kararan tan
ra Hera Zeus'un olunu barndrdklar iin
no ile Athamas'a fena kzar ve ikisini de l
drtr. no olu Melikertes'i bir kaynar su ka
zanma atp boar, Athamas da Learkhos'u
bir geyik sanarak kargsyla vurur. Yaptn
anlad zaman no Melikertes'in lsyle bir
likli' denize atlar, ama deniz tanrlar ona acr

ve kendisini bir denizkzna, olunu da Palaimon adyla kk bir tanrya dntrrler.

Sisyphos'un dzenledii sthmos yarmalar
bu tanr erefine yaplrm (Palaimos, Melikertes).
Roma'da Leukothea, tapna limana yakn
bulunan Mater Matuta ile, Palaimon da Portunus, limanlar tanrsyla bir tutulmutur.
o. Io efsanesiyle Yunanistan yarmadas Ak
deniz uygarlnn birok dinsel grlerini ve
onlardan dogma efsaneleri kendine mal et
me, asl kaynaklan Anadolu, Fenike ya da
Msr'da bulunan bu olgular kendi toprakla
rnda merkezleme abasnn tipik bir rneini
vermektedir. Bu gerei ilkan ilk tarihisi
Herodot da sezinlemi olacak ki, Akdeniz'in
dousuyla bats arasndaki atmay ele ald
byk eserine o efsanesiyle, bu konu bir
masal deil de, tarihsel bir olaym gibi bala
maktadr. nek biimine girip, karnnda Hellen'lerin batanrs Zeus'un tohumunu taya
rak ktadan ktaya atlayan, getii yerlere ad
n veren o (stanbul Boaznn ad Bosporos,
nek Geididir) ve onun servenleri, onun dlyle ilgili olarak srdrlp anlatlan efsane
lerin hepsi byle bir ama gdlerek kurul
mua benzer.
Herodot Perslerle Yunanllar, yani Asya ile
Avrupa arasndaki savaa hep kz karma
olaylarnn sebep olduunu, bunun o'nun ka
rlmasyla baladn yazar (I, 1-5): Argos
kral nakhos'un kz o deniz kysnda oynar
ken Fenike'li gemiciler tarafndan karlp
Msr'a gtrlm. Buna misilleme olarak da
Yunanllar Fenike'de Tyr kral Agenor'un (ki
Agenor o'nun torunudur) kz Europe'yi ka
rrlar, bununla da kalmazlar, Argonaut'lar
seferini dzenleyip Kolkhis'li Medeia'y ka
rrlar, bunun karl da Paris'in Helena'y
karmas ve onun sonucunda Asya ile Avru
pa'y ilk byk atmada kar karya geti
ren Troya savadr. Herodot bu yorumu
Pers bilginlerinden aldn syler, ne tuhaftr
ki szn ettii kii ve olaylarn efsanelik ol
duunu, gerek olsalar da Msr, Fenike, Ka
radeniz ve Ege kylar arasnda byle nem
siz olaylarla nasl bir iliki kurulabileceini
aklamaz, bu tutarszlk stnde hi durmaz.
Yalnz daha ileride Msr'dan sz ederken,

bir boa biiminde tapnlan Apis tanrnn

ad Yunanca Epaphos'tur der (II, 153), by
lece o'nun da, olu Epaphos'un da Msr'l
tanrlarn Yunan karlklar olduunu kabul
eder.
Yunan kaynaklarnda o efsanesi yle an
latlr: o, Argos kral nakhos'un kzdr (Tab.
10), babas nakhos sonradan adn alan r
man tanrs ve Okeanos'un olu saylr;
kendisi de Argos ehrinin Hera tapnanda
rahibedir. Gnn birinde Zeus o'yu grr,
kzn gzelliine vurulup ona yanar. Hera
bunu renince byk bir kskanla kaplr,
batanr da sevgilisini karsnn fkesinden
korumak iin onu beyaz bir inek haline d
ntrr ve bu hayvanla hibir ilikide bulun
madna Hera'ya yemin eder. Tanca inein
kendisine verilmesini art koar, o'yu alp
bana bin gzl dev Argos'u beki olarak di
ker. Zeus bu kez de Hermes'i gnderir, Ar
gos'u byleyerek ldrmesini salar. Ama
Hera bir atsinegi musallat eder inee, o deli
gibi ktadan ktaya koar, atsineginden kurtu
lamaz bir trl. Bir denize, bir de boaza ad
n verdikten sonra, Kafkas dalarnda bir ka
yaya mhlanm olan Prometheus'un nn
den geer. Aiskhylos "Zincire Vurulmu Prometheus" targedyasnda bu bulumay sahne
ye koyar: Orada o bana gelenleri yle an
latr (Prom. 640 vd.):
stiyorsunuz madem, hayr diyemem:
Aka anlataym her eyi size,
Ama dorusu anlatmaya utanyorum da
tanrsal bir kasrgann nasl
allak bullak edip ben zavally,
varlma yeni bir biim verdiimi
Geceler gecesi yapayalnzken odamda
yle szler duyuyordum dlerimde:
"Ey mutlu gen kz, niin yalnzsn
erkeklerin en ycesi zlerken seni?
Zeus yanp tutuuyor senin iin,
Aphrodite'nin gerdeine girmek istiyor
seninle.
Zeus'un isteine kar koma sakn,
kalk, gitLerna'nn yeil ayrlarna,
babann koyun, sr otlaklarna,
git ki Zeus grsn orada seni,
doysun seni grmeye Zeus'un gz".
Ah! Hep bylesi dler grdm geceleri,
ve bir gn canm diime alp
syledim babama ne dler grdm.

O zaman babam Pytho'ya, Dodona'ya

adam stne adam yollad renmek iin
tanrlar ne istiyor, ne istemiyor diye.
Ama gnderdii adamlar dnnce
kark, karmakark szler ediyorlard.
Sonunda gnn birinde
anlalr bir sz geldi tnakhos'a,
bu sz aka diyordu ki babama:
At kzn evinden, yurdundan dar,
gitsin, tanrlara bir kurbanlk gibi,
dolap dursun dnyann drt bir yanma,
yoksa Zeus yldrmlaryla
arpp yok edecek senin soyunu.
Apollon'dan gelen bu szleri dyunca
babam,
kovdu beni, att evinden dar
Kendi iin de, benim iin de kt bir eydi
bu,
ama ne yapsn, Zeus'tu onu zorlayan.
Biranda deiiverdi iim, dm,
birden u boynuzlar kt bamdan.
Kerkhne'nin, Lerna'nn tatl sularna
doru.
Argos adnda birini taktlar peime.
Bu, Topran olu ask suratl oban
adm adm izliyordu beni,
saysz gzlerini dikerek stme.
Beklenmedik biranda can verdi bu oban,
bense hep o belal inenin zoruyla
Bu topraktan o topraa kotum durdum.
o'nun kiiliine ve efsanesine daha bir kut
sallk veren bu ykden sonra Prometheus
o'ya kaderin kendisine neler hazrladn bil
dirir: Msr'a varacak, orada gene insan bii
mine girecek ve Zeus'un olu Epaphos'u do
uracaktr (Epaphos). Akdenizin gney ve
dou kylarna yaylan iki dall bir kral soyu
nun atas olacaktr, dlleri soylarnn kayna
olan Yunanistan'a dneceklerdir (Aigyptos,
Danaos). Bir efsaneye gre, o'nun bana
bir dert daha gelir: Kuret'ler Epaphos'u ka
rrlar, ama Hera'nn bu dzeni de boa ka
rldktan sonra o Msr'a dner ve orada bir
tanra gibi tapm grr, to'nun Msr tanra
s sis'e benzetilmi efsanelik bir kii olduu
besbellidir (sis).
obates. Lykia kral, Akrisios ve Bellerophontes efsanelerinde rol oynar: Proitos ikiz
kardei tarafndan Argos'tan srlnce, Lykia'da obates'in yanna snr ve bir sre son
ra kraln kz Anteia (ya da Stheneboia) ile evlenir. Sonra da obates'in yardmyla dner

Tiryns'te kral olur. Kars Anteia Bellerophontes'e iftira edince, Proitos yiidi Homeros'un dedii gibi "lm iaretleriyle" (l. VI,
169) obates'e gnderir, o da yiidin canna
kymak iin ona Khimaira'y ldrmesini bu
yurur (Bellerophontes). Yiit obates'in ona
ykledii btn ileri baardktan sonra, kra
ln kzyla evlenir ve obates lnce Lykia kra
l olur.
okaste. Tragedya yazarlarnca Oidipus'un
hem anas, hem kars olan kadnn ad. Des
tanda ad Epikaste olarak geer. okaste,
Thebai'li Menoikos'un kz ve Kreon'un kz
kardeidir. Thebai kral Laios'la evlenir ve
Oidipus'u dourur. Laios'un ldrlmesin
den sonra olu olduunu bilmedii Oidipus
Thebai tahtna knca, okaste onunla evle
nir ve ikisi erkek, ikisi kz drt ocuklar olur
(Tab. 19). okaste iledii dogad suu re
nince kendini asar (Laios, Oidipus).
olaos. Herakles'in vey kardei olan phikles'in olu. olaos amcas Herakles'in yanbanda yiidin btn ilerine katlm ve ona
yardm etmitir. Herakles ldkten sonra
oullarnn abasn desteklemi, efsaneye
gre de Yunanistan'dan ayrlp Sardinya ada
sna yerlemi, orada birok ehirler kurmu
tur. Herakles kltn Sardinya'ya sokmu,
kendisi de Eurystheus'u cezalandrd iin,
Zeus'un sevgisini kazanm, Zeus onu ldk
ten sonra tanrlar arasna alp, Hebe eliyle
genletirmitir.
ole. Oikhalia kral Eurytos'un kz, Herak
les'in lmne sebep olan kadn (Eurytos,
Herakles). Eurytos kzn ok atmada birinci
gelecek olana vereceini sylemi, yarmay
Herakles kazannca, lole'yi yiide vermek is
tememitir: Herakles'in lgnla kaplp ole'
den doacak ocuklar ldrmesinden korku
yordu. Yiit de ole'yi elde etmek iin Oi
khalia ehrini almak ve kz karmak zorun
da kalr. ole ile evlenmek hazrlklarna giri
ir, o srada Deianeira'dan yeni bir gmlek is
ter. Byl gmlek bedenini yakar ve yiit
kendi yaptrd odun ynna kp lnce lo
le'yi olu Hyllos'a verir (Deianeira, Hyllos).
ton. on, Ege kylarna yerlemi, iaones
adyla anlan boylara Yunanistan'dan gelme

bir kurucu ata bulmak amacyla, efsanesi Ati

na'da uydurulduu besbelli olan bir kiidir.
Soy aacndan grld gibi (Tab. 20), Hellen'lerin byk atas olarak gsterilen Hellen'in olu vardr: Ksuthos, Doros ve Aio
los. Doros'la Aiolos, Dor ve Aiol soylarnn
dorudan doruya isim babalar, Ksuthos ise
olu on araclyla on'lar, ya da onyallar
denilen soya ata olmutur. Bu sre stne
efsane yazarlarndan hemen de hibir bilgi
edinilmez, tarihilerse eitli amalarla eitli
biimlerde anlatrlar on efsanesini. Herodotos yle der (Tar. VII, 94): "onyallar Peloponez'de bugnk Akhaia'da oturduklar s
rece, yani Danaos'la Ksuthos Peloponez'e
gelmeden nce, Hellen'lerin sylediine g
re Pelasgoi Aigialees adn tarlard, Ksuthos
olu on'dan sonra da onlara ones dendi".
Efsane yledir: Ksuthos'u iki kardei Do
ros'la Aiolos Tesalya'dan kovarlar, o da Attika'da Atina iline yerleir, orada Atina kral
Erekhtheus'un kz Kreusa ile evlenir (Erekhteus), kral lnce Attika'dan srlr ve Peleponez'in kuzey kysna, sonradan Akhaia de
nilecek blgeye yerleir; o zamanlan bu bl
gede Aigialeos'un Pelasg soylar otururlard.
Ksuthos lr, iki olundan biri Akhios Tesalya'ya dner, teki on Aigialeas lkesine
saldrmaya hazrlanr ki, kral Selinos kz Helike'yi ona verip kendisine halef seer. Seli
nos lnce, on Helike adl bir kent kurar ve
halkna ones adn verir. O srada Atina'llar
Eleusis'e kar savata kendilerine yardm et
mesi iin on'u arrlar ve on Attika'da
lr. Soyu bir sre Aigialeos blgesinde kal
dktan sonra, Tesalya'dan gelen Akhaios'un
saldrsna urar. Akhaios blgeyi alr, Akhaia adn verir. Pausanias'n anlatt bu efsane
belli ki Akhaia blgesinin, ones ve Akhaioi
adlarn tayan boylarn kaynan aklamak
amacyla kurulmutur. Strabon'un anlatm
ise bakadr: Ksuthos Erekhteus'un kzyla ev
lendikten sonra Attika'da drt kentler antla
masn kurar (Tetrapolis), oullarndan Akhai
os Peloponez'de Akhaia blgesini kurar,
br olu on da Attika'ya kral seilir, blge
yi siyasal ve sosyal alanda dzene koyar ve
soyunun denizar glere katlmasn salar.
Tragedya airlerinden Euripides'in "on"
adl oyununda on Ksuthos'un deil, Apol-

lon'un olu olarak gsterilir. Tanr Kreusa'y

Atina akropolnn bir maarasnda gebe b
rakr, kadn on'u dourduktan sonra bebei
bir sepet iine koyup kayalk bir yere brakr,
Apollon onu tanr Hermes'e verip Delphoi'ye gnderir. Orada tapnak rahibesi ocuu
bytr. Ksuthos'la Kreusa evlendikten son
ra bir trl ocuklar olmaz, Apollon tapma
na bavurup bunun nedenini sorarlar, o s
rada Kreusa on'u grr, nce tanmak iste
mez, sonra kabul eder, tanr buyruuna uya
rak genci alrlar, kendi oullar olarak by
trler, Atina krallna getirirler. Bu oyun Eu
ripides'in mutlu bir sonuca balanan traged
yalarndan biridir ve byle olduu iin de pek
tragedya saylmaz. Bunun da amac onya'llarn kaynan Atina'ya, stelik burada
tanr Apollon'a balamaktr.
phianassa. Homeros destanlarnda Agamemnon'un kz phigeneia'ya verilen ad (1phigeneia).
phigeneia. Agamemnon'la Klytaimestra'nn kz, Elektra, Orestes ve Khrysothemis'in kardei (Tab. 15). Homeros destanla
rnda fphigeneia'dan pek sz edilmez, ad
phianassa olarak birka kez geer, efsanesi
Troya savayla dorudan doruya ilgili oldu
u halde, Homeros ne Aulis'teki, ne Tauris'teki servenine dokunur. Bunun tam tersi
ne tragedya yazarlar ve zellikle Euripides,
("phigeneia Aulis'te" ve "phigeneia Tauris'te" adl iki tragedyas vardr) phigeneia ti
pine byk bir n kazandrm ve Troya sava
yla dorudan doruya ilikili tek kii olarak
phigeneia bat yaznn da etkilemi, Racine
ve Goethe'ye konu olmutur. Bizim burada
anlatacamz efsanesi dorudan Euripides'in
iki tragedyasnn zeti olacaktr.
Akha ordusunun Troya'ya varmak iin on
yllk bir zaman yitirdii anlatlr. Bunun bir
sresi savaa katlacak eitli filolarn Aulis'te
toplanmasyla gemitir. Aulis Euboia yarm
adasnn karsnda bir limandr. Akha'Iar
orada toplandktan sonra gemilerin yola k
mas iin uygun bir rzgr esmesini beklemi
lerdir. Ne var ki ortalk stliman, en ufak bir
hava estii yok. Bunun nedeni ordunun bilici
si Kalkhas'a sorulunca, verdii cevap Aga-

memnon'u ileden karr: Artemis tanra

krallar kral Agamemnon'a kar kin ve fke
beslemektedir, avlanrken kendisine adanm
kutsal bir geyii ldrd diye, bu yzden de
yellerin esmesini nlemektedir. Tanra an
cak Agamemnon kz phigeneia'y kendisine
kurban verirse, fkesinden vazgeecek ve fi
lonun yola kmasn salayacaktr. Bu haber
Agamemnon'un tepesine balyoz gibi iner.
nce byle bir ie hi yanamaz, ama nder
lerin ve zellikle Menelaos'la Odysseus'un s
rarlar zerine umumun karn kendi ka
rndan stn tutmaya yana yakla karar verir.
Kraln ailesi Mykene'de kalmtr, Agamem
non kars Klytaimestra'ya haber gnderir,
phigeneia'y alp gelmesini buyurur, gya k
z Akhilleus'a nianlayacaktr. Klytaimestra
sevine sevine gelir, kzn bekleyen kaderi ve
Aulis'e aldatlarak getirildiini anlaynca, kprr, Agamemnon'a kar dinmez bir hn
yerleir yreinde. Kralie bunu hi unutma
yacak ve kocasn Aigisthos'la aldatmasna
da, Troya dn Agamemnon'u ldrmesi
ne de bu kin sebep olacaktr. phigeneia kur
ban edilmek zere sunaa kar, bak tam
boazna saplanaca anda, sylentiye gre,
Artemis kza acr ve onu havalara kaldrp,
kurban bann altna bir geyik koyar. Bu
nun zerine rzgrlar hemen esmeye balar,
filo Troya'ya gitmek zere yola kar. phigeneia'nm Aulis'teki serveni de burada bi
ter.

phikles. iphikles Amphitryon'la Alkme

ne'nin olu, Herakles'in ikiz kardeidir. Ama
Herakles tanr Zeus'un tohumundan, phikles
de Amphitryon'un tohumundan meydana
gelmitir (Tab. 13). ki karde arasndaki fark
hemen beikte yattklar ilk gnlerinden bel
li olur: Hera'nn gnderdii ylan grnce,
phikles l basar, hayatta kalmay Herak
les'e borludur. phikles, yiidin baz ilerine
katlr. Onunla Orkhomenos'a kar savar
ve kral Kreon dl olarak her iki kardee kz
larndan birini verir. Ama Herakles anszn
lgnla kaplnca phikles'in iki olunu ve
kendi ocuklarn da ldrr (Herakles).

Tauris, yani bugnk Krm yarmadasnda

phigeneia Tauris'li Artemis tapnanda rahi
bedir. Yllardan beri yerine getirdii dev, ta
pnakta bir eit kurban kesmektir: Gemileri
batp Krm'a kan yabanclar hep phigene
ia kurban eder Artemis'e. Gnn birinde ta
pmaa iki yabanc gelir, bunlar phigeneia'nn kardei Orestes'le arkada Pylades'tir,
amalar Tauris'teki Artemis heykelini alp
Yunanistan'a getirmektir, bu grevi onlara
Delphoi'deki Apollon khini vermitir. phi
geneia yabanclar tanr ve onlar kurban et
mek yle dursun,.onlarla birlik olur, heykeli
Barak Yunanistan'a kaarlar. Orestes kz kar
l-sini arkada Pylades'e verir. phigeneia,
kz kardei Elektra'nn tam kart sessiz, yumis.k, saf ve sevimli bir gen kz tipidir
(Agamennon, Klytaimestra).

phis. (1) Erkek ad olarak: Thebai'ye kar

Yediler seferine katlan bir yiit ve Kbrs'l
Anakserete efsanesinde ad geen bir kii
(Anakserete).

phiklos. Teselya kral Phylakos'un olu.

Bana tuhaf bir serven geldii anlatlr:
Gen yata iktidarszla uram, babas, ak
rabalar olan bilici Melampus'a nedenini sor
mu, Melampus da phiklos'u iyi etmek iin
bir mee aacnn kabuu altnda saklanan
bir ba bulmak gerektiini bildirmi. yle
olmu, ban pasndan yaplan iksirle phik
los iyilemi ve Podarkes adnda bir olu ol
mu.
tphiklos'un, Odysseia'da (Od. XI, 290,
296) zengin bir srnn sahibi ve Neleus'la
Pero efsaneleriyle ilgili olarak ad geer (Neleus, Pero).
phimedeia. Bkz. Aloeusoullar.

(2) Kz ad olarak: Girit'li bir masal kahra

mandr: phis'in babas ille de bir erkek o
cuk istiyormu, karsna kz dourursa kendi
sine gstermemesini, hemen daa brakmas
n buyurmu. Kadn da kz dourduu halde,
ocuunu erkek olarak tantm kocasna,
hem erkek, hem de kz ad olan phis adn
koymu. phis bylece byyp gzel bir deli
kanl olmu, gnn birinde bir kz ona tutul
mu, iki genci nianlamlar. phis'in anas ne
yapacan arm ve tanra sis'e yalvarp
yardm dilemi. Tanra da phis'e acm,
unu bir erkek yapm, bylece evlenmesini
salam (Galateia).

phitos. (1) Phokis blgesinden gelen as

kerlerin banda Troya savama katlan yiit.
phitos Argonaut'lar seferine de km.
(2) Oikhalia kral Eurytos'un olu, ole'nin
kardei. Herakles efsanesinde rol oynar. Ba
bas Eurytos gibi phitos da usta bir okudur.
Odysseia destanna gre, Odysseus'la iphitos
konukluk ve dostluk balaryla birbirine bal
dr, Penelope'nin taliplerini ldrmeye yara
yacak kocaman yay Odysseus'a iphitos ver
mitir (Od. XXI, 13 vd.).
ris. Thaumas'la Elektra'nn kz, Harpya'larn kz kardei. ris baba tarafndan Pontos'a, ana tarafndan da Okeanos'a baldr
(Tab. 6). Gkkuan simgeler, gkkua da
denizden karak gkle yeryz arasndaki
ilikiyi kurar grnd iin, Olympos tanr
lar ris'i de Hermes gibi ulak ve zellikle in
sanlara haber salmak iin kullanrlar. Kanatl
dr, gnete gkkuann renklerini yanstan
ince bir tlle rtldr. ris, tanr Zeus ve
zellikle Hera'nn hizmetindedir. "Aya
tez", "yel gibi uan" diye vasflandrlan ris
Homeros destanlarnda nemli bir rol oynar.
Kendisine verilen buyruu harfi harfine tek
rar etmek ris'in zelliklerlndendir.
ros. ros Odysseia'da sz geen thakeli
bir dilencidir. Odysseus dilenci klnda thake'ye gelip taliplerin lenine karnca, e
lence ve maskarala dkn talipleri iki di
lenciyi birbirleriyle dvtrmeye giriirler.
Odysseus soyunup iri bacaklar, geni omuz
lar ve gl kollan ortaya knca, ros'u bir
titremedir alr, kamaya alr, ama talipler
yakasn brakmaz, Odysseus da bir yumruguyla kemiklerini krp onu darya srkler
atar. Talipler arasnda da bir kahkahadr ko
par (Od. XVIII, 1-107).
sis. Aslnda bir Msr tanras olan sis,
sa'dan sonraki yzyllarda Yunan-Roma
dnyasna girmi ve kiiliinde birok dii
tanrlar toplayarak bir sre tek tanra olarak
tapm grmtr.
Msr efsanesine gre sis kral tanr Osiris'in kz kardei ve kars, gne tann Horus'un anasdr. Karanlklar tanrs Set (Yun.
Typhon) Osiris'i ldrnce sis kocasn ara
maya kar, bulur ve oluna cn aldrtr

(Oslris). Bu efsane ile Yunan mythos'unda

mevsimleri simgeleyen Adonis-Attis, ya da
Demeter-Kore efsaneleri arasnda benzerlik
olduu gibi, banda ay tayan bir inek bii
minde imgelenen sis'le o arasnda da bir ili
ki kurulmu, bylece zamanla sis YunanRoma pantheon'unda ok nemli bir yer al
mtr. Yunanistan'n skender'den sonra,
Roma'nn da Augustus zamannda Msr'a
almas, puta taparlgm son demlerinde tek
tanrya ve zellikle tek bir ana ve bereket tan
rasna mistik bir eilimin ba gstermesiyle
sis, tpk Ana Tanra tipini simgeleyen Artemis-Hekate ya da Kybele gibi, toprak, top
rak rnleri, deniz ve yeralt lkesine ege
men olup yaamla lm elinde tutan, ayrca
by yoluyla doa glerini yneten bir tan
ra oluvermitir. sis'e zellikle Anadolu'da
tapnld^ Efes ve Bergama'da adn tayan
tapnaklarn kalntlarndan da anlalmakta
dr.
smene. Oidipus'la okaste'nin kz, Antigone, Eteokles ve Polyneikes'in kardei. sme
ne, Antigone'nin tam kart, ll, haddini
bilir, ekingen bir gen kzdr. Sophokles'in
"Antigone" adl tragedyasnda Antigone ile
smene arasndaki diyalogda, smene yle
konuur:
"Ah kardeim, dn bir kere, zalim talih
babamz nasl zillet iinde elimizden ald, na
sl kendi ayplarn kendi ortaya dkerek ken
di elleriyle kendi gzlerini kard; anas ve
kars - ikisi de ayn ahst - kendini asarak
gnahkr hayatna nasl bir son verdi ve kar
delerimizin ikisi de, ayn gnde, birbirlerinin
eliyle nasl yrekler acs bir lme kavutu
lar. imdi biz ikimiz kaldk. Bak, eer kanuna
aykr hareket edip hkmdarn hkmne ve
kudretine kar gelirsek ne korkun bir lm
le leceiz. Hayr, bize yakan, kadn olduu
muz ve erkeklere kar mcadele iin yaratl
madmz dnmektir. Hem sonra byle
bir hkmdarn tebaas olduumuz iin bun
lara, hatta daha beterlerine tahamml etme
miz lzmdr. Bunun iin, toprak altnda ya
tanlara yalvaracam ve zor karsnda byle
yaptm iin beni affetmelerini dileyerek, bamzdakitere boyun eeceim. nk yapa
mayacan ilere kalkmak akl kr deil
dir... Devlete kar koymak elimden gelmez."
(Antigone).

Italos. talya'ya adn veren kurucu kahraman. Italos'un asl kayna stne mythos
yazarlar arasnda ayrlk vardr, Sicilya'dan,
Yunanistan'n batsndaki adalardan, daha
bata yarlerden geldii ileri srlr. ok iyi,
hak ve barsever bir kralm, halkn yle uyuygar bir hale getirmi ki, nce yalnz kuzeye
verilen ltalia ad - gneye Ausonia denirdi btn yarmadaya yaylm.
Ithakos. thaka adasna adn veren kurucu
kahraman. Zeus soyundandr, iki kardeiyle
birlikte Korfu adasndan thaka'ya ger ve
.adada thaka ehrini kurar. Kentin balca
emesinin kuruluu da ona atfedilir.
Itylos. Thebai'de anlatlan blbl efsanesin
de llylos, Aedon'la Thebai'li Zethos'un olu
dur. Aedon, eltisi Niobe'nin olunu ldrmek
isterken kendi ocuu tylos'u ldrr ve m
r boyunca dvndkten sonra blbl haline
getirilip gene tylos diye alar (Aedon).
tys. Ayn efsanenin Attika'da ve zellikle
tragedya yazarlarnca anlatlnda ad geen
ocuk, Itys, Prokne'nin oludur, babas da
Thebai efsanesinde olduu gibi Zethos deil,
Trakya kral Tereus'tur. Atina kral Pandion'un kz Prokne ile evlenir (Aedon).
Iulus. Aeneas'n olu Ascanius'un (Yun. Askanos) italya'ya geldikten sonra ald ad. ulus Caesar'n ve onun evlatlna girdii iin
imparator Augustus'un da ye bulunduklar
nl ulii soyunun atas saylr. ulus Roma'nn metropol olan Alba Longa ehrini
kurmutur.
ulus adnn kayna yle aklanr: Aeneas
ortadan kaybolup Latium blgesinde sava
patlaynca, Ascanius Troya'dan gelme asker
lerle Latium'dan devirme ordunun bana
gemi ve Rutul'larla Etrsk'lere baaryla
kar koymutur. dl olarak kendisine obum (ya da lolum) ad verilmi ki, bu da Iuppiter'in bir klmesi olsa gerek, yani "Kkk uppiter" olmu. Oradan da ulus km
olsa gerek.
luno. Hera ile bir tutulan Romal tanra.
Aslnda luno ayn deiimlerini simgeleyen
lbir tanradr ve luppiter, luno, Mnerva ls iinde Quirinalis sonra Capitolium

tepelerinde tapna olmutur, ono'nun daha

baka tapnaklar da vardr: En nemlisi, Ro
ma kalesinde uno Moneta'ya ayrlm olamy
di (Moneta uyaran, hatrlatan demektir). I. O.
390 ylnda Roma bir gece Galya'llarn sald
nsna uraynca, bu tapnan kutsal kazlar
tleriyle halk uyandrmlar ve ehrin kur
tulmasn salamlardr.
uno'ya daha baka sfatlarla da tapndrd:
uno Lucina douma bakmakta ve doumu
kolaylatrmaktadr. uno Lucina'ya sunu ya
plrken herkesin kemer ya da kuan z
mesi gerekirdi, nk giyside herhangi bir
dm gebe kadnn kurtuluunu nleyebilir
inanc vardr.
Roma'da uno genellikle kadnlarn konyu
cusudur, kadnlar arasnda da meru yoldan
evlenmi olanlarn tanrasdr. Mart aynn
ilk gn kutlanan Matronalia bayramnda
"matrones" yani evli barkl, ocuklu kadnlar
hem uno'nun olu tanr Mars', hem de Sa
bin kadnlarnn karlmasndan sonra Ro
mallarla Sabin'ler arasndaki barn kurul
masn anarlard.
Roma dininde her erkein "genius"u (Geni
us) olduu gibi, her kadnn da "uno"su var
d. Bu koruyucu uno yalnz lmllere degil,
tanralara da bakard. Tanrann "luno So
roria" (kz kardei koruyan uno) olarak Horatius efsanesinde de rol vardr (Horatius).
upiter (yahut uppiter). Ad Zeus baba,
baba tanr ya da gk tanr anlamna gelen Dles-piter (yani Zeus pater)den tremi olan u
piter aslnda Roma pantheon'unun en eski,
en byk tanrsdr. Yunan dininin etkisiyle
sonradan Zeus'la bir tutulmutur. Roma di
ninde upiter gk, gn , hava, yldrm ve
imek gibi doal gleri simgeleyen tanrdr,
bu yzden de Fulgurator, Fulminator (imek
akan), Tonans, Tonitrualis (gk grleten),
Pulvius (yamur yadran) sfatlaryla anlr.
Doann byk yneticisi saylan bu tanrya
Roma'nn kutsal tepesi Capitolium'da tapnlrd. upiter Capitolinus'a dikilen tapnaa
sonradan uno ve Minerva da alnm, byle
ce Capltolium ls adyla bu tanrlara tapnlmtr. Ayn tepede iupiter Optimus MaxlHIS (en yi, en byk iupiter) Roma devleti
nin koruyucusu ve y n e t i c i s i olarak tapm g-

rrd. Konsullar greve balamadan gelip

ona yakarmak zorundalard, zafer kazanan
bakomutanlar zafer elenklerini ve ilk kur
banlarn (ki bunlar beyaz boalard) ona
adarlard. upiter Roma'nn d ilikilerini ve
uluslararas antlamalarn koruyan bir tanr
saylrd. Tanrlar arasnda tam bir otorite
kurduu gibi, devlet otoritesini ve disiplinini
simgelerdi. Flamen dialis adyla grevlendiri
len barahibi uno'nun barahibesiyle evlene
rek tanrlar arasndaki kutsal birlii yanstm'akla ykmlyd.
Jpiter'in siyasal rol bununla bitmez, Feretrius adyla Roma'nn sava alannda da
batanr saylrd: Dmandan alnan btn
silahlar, ldrlen dmanlarn soykalar bu
upiter'e adanr, ayrca Stator unvanyla upiter'in dmana kar koyduu, Roma'ya sal
drlarn her trlsn durdurduu sanlrd.
Durduran anlamna gelen Stator sfatnn
kayna yle aklanrd: Roma'llaria Sabin'
ler arasndaki savata Roma'llar Sabin'lerin
karlarn kardktan sonra, bir ara Sabin'ler
ar basm ve ehri almak zereymiler ki,
Romulus klcn kaldrarak Forum'da upi
ter'e ant imi, dman durdurursa olduu
yerde bir tapnak kurmaya yemin etmi. Tan
r da Sabin'leri pskrterek Forum'da Palatinus tepesinin dibinde upiter Stator'a adan
m tapnaa kavumu.
Roma mparatorlumu anda imparatorlar
batanr upiter'le iliki kurmaya ve dorudan
doruya upiter Optimus Maximus'un kla
vuzlumu ve koruyuculuu altnda olduklarn
belirtmeye alrlard. Kimi Jpiter'i dnde
grp ondan dorudan doruya esinlendiini
ileri srer, kimi upiter'in sfatlarn kendi ad
na taktrrd. Tara kentlerinde ve ele geiri
len yabana lkelerde Romallarn ilk ii Roma'da Capitolium tepesindeki l tapnan
bir tpksn kurmak, bylece upiter'in devlet
tanrs olarak egemenliini kabul ettirmekti.
Bu siyasal niteliini upiter Roma devletinin
son demlerine dek koruyabilmitir.
uturna. Eski ad Diuturna (diuturna srekli,
lmsz demek) olan uturna bir su nympha'

/./i

siydi. Klt Latium blgesinden Roma'ya

sonradan getirilmi ve Forum'da bulunan
bir suya "uturna Havuzu" ad verilmitir. Bu
pnarn ifal nitelii olduu gibi uturna da
iyiletirici bir tanra saylrd. Mars Meyda
nnda, sulak bir blgede bulunan tapma
Augustus zamannda buralar kurutulunca kal
drlmtr.
mparatorluk dnemi airleri uturna'y Aeneas'n dman Turnus'un kz kardei sayar
lar ve Turnus'la birlikte savaa katldn sy
lerler. upiter'in sevdii bu su perisine tanr
lmszlk balam ve Latium 'daki btn
sularn koruyuculuunu vermi. Ovidius Lara
ve Lares tanrlardan sz ederken upiter'in
uturna'ya olan akn, nympha'nn bin bir bi
ime girerek tanrdan katn anlatr (Lara).
Bir efsaneye gre de uturna tanr anus'un
ei ve pnarlar tanrs Fontus'un anas olarak
gsterilir (lanus, Fontus).
ustitia. Roma'da adaletin simgesi. Yunan
tanrlar arasnda Themis'e deil de, daha
ok Dike'ye benzemektedir. ustitia Altn
ada insanlar arasnda bulunurken (Soylar
Efsanesi), insanlarn gitgide daha ok su i
lemesi onun artk yeryznde tutunamamasna yol amtr. Ge km ve burlar ara
snda Bakire burcu olmutur.
uventus. Genlii simgeleyen tanra. Ro
ma'nn en eski alarnda Yunan tanras
Hebe ile hibir ilikisi olmad halde, sonra
dan bu iki tanra benzemilerdir. Ama tuventus'un asl grevi gen delikanllar ocuk
elbisesini brakp "toga virilis" yani yetikin
erkek toga'sn giydikleri zaman onlar koru
maktr. uventus'a Capitolium'da upiter, uno ve Athena lsne ayrlm tapnan
iinde ve zellikle Athena'nn "cella"snda bir
sunan ayrlm olmas bu tanrann eskilii
ne delildir. Roma mparatorluu zamannda
uventus tanrann koruyuculuu altnda bir
eit genlik dernekleri kurulmu, bunlarla
imparatorluk politikasnn yaylmasna ve
genlerin askerlik ncesi bir eitim grmele
rine allmtr.

K
Kabir'ler. Kabeiroi diye anlan tanrsal var
lklar. Kaynaklan ve gerek nitelikleri belli ol
mayan Kabir'lerin ad Dardanos efsanesinde
geer: Semendirek adasnda gizlemleri bulu
nan bu cinleri Troya yresine Dardanos ge
tirmi (Dardanos). Mitograflara gre babala
r, ya da atalar Hephaistos, saylan da
tr. Musalara ve Demeter, Persephone, Hades gibi tanrlara Kabir adnn sfat olarak ta
klmas dikkati eker. Roma anda lupiter,
luno ve Minerva lne de Kabir denmek
tedir.
Adlar efsanelere pek karmayan Kabir'le
rin Bergama akropolnde Zeus'un douuna
tanklk ettikleri, sonra da Rhea'nn alaynda
bulunan cinlere kartklan sylenir. Btn bu
belgelerden Korybantlar ve Kuretalar gibi
Ana Tanra tapmyla ilgili olduklar anlal
maktadr (Kybele).
Kader. Bkz. Moira.
Kadmos. Thebai ehrinin kurucusu Kad
mos, Thebai efsanelerinin banda, zellikle
tragedyaya konu olmu birok kahramann
atas olarak grlr. Efsanesi btn Akdeniz
blgesine, Anadolu ve Afrika'ya yaylm, ki
ilii blgenin yerli tipleriyle kaynamtr.
Kadmos, Agenor'la Telephassa'nn olu
dur, o soyundandr (Tab. 10). Europe, Phoiniks ve Kiliks'in kardeidir. Europe karln
ca, Agenor oullarn kz aramaya gnderir
(Agenor). Anasn da birlikte gtren Kad
mos bu aramann bo olduunu anlar ve bir
sre Trakya'da kaldktan sonra, anas da
lnce, Delphoi kehanetine ne yapacan
sormaya gider. Tann szcs Eupore'nin izi
ni aramaktansa, bir ehir kurmas gerektiini
syler. Karsna kacak bir inein ardna ta
klacak ve inek nereye kerse orada ehir
kuracaktr. Kadmos yola kar, biraz gittikten
sonra bir inek srsne rastlar, inein biri
her iki brnde ay simgeleyen iki beyaz k
re tamaktadr. Kadmos bu inein peine ta
klr, inek gider, gider, sonunda Boiotia bl
gesinde bir yere kp y.l.r. Kadmos sei
len yerin br.s okluunu anlar, inei Athe-

na'ya kurban etmek ister, bunun in de arka

dalarn su almaya gnderir. Ares Pnar adl
emenin nnde bir ejderi tepeler. O srada
tanra Athena ona grnr ve ejderin dile
rini topraa ekmesini syler. Kadmos bunu
yapnca topraktan birdenbire silahl adamlar
kverir: Bunlara Spartoi, yani ekilmi adam
lar ad verilir. Hepsi dev gibi yabani adamlar
dr. Doar donmaz birbirleriyle kavgaya tutu
urlar, yalnz bei sag kalr, bunlar da Kad
mos'a ehri kurmak iin yardm ederler. Ne
var ki Kadmos Ares'in kutsal ejderini ldr
m olma suunun cezasn ekmelidir: Yedi
yl boyunca tanrya kle olarak hizmet etmek
zorunda kalr, sonra gelir Thebai'ye kral olur.
Bata Athena olmak zere tannlar onu ko
rur. Zeus Ares'le Aphrodite'nin kz Harmonia'y Kadmos'a e olarak verir ve dnleri
parlak bir trenle kutlanr. Kadmos tepesi
adn alan Thebai kalesine tanrlar armaan
laryla birlikte gelmilerdir. Harmonia'ya veri
len dn hediyeleri dillere destan olmu,
sonra da Thebai hanedannn bana gelecek
birok belalar dourmutur. Bunlarn en
nemlisi Kharit tanralarn dokuduu bir ti
bise ve demirci tanr Hephaistos'un yapt
bir altn kolyedir. Sylentiye gre bu gerdanlii Kadmos'a Zeus kendisi vermi, birine g
re de Europe kardeine hediye etmiti. Her
iki armaann da sonraki efsanelerde sz
geer (Harmonia, Amphiaraos, Eriphyle,
Alkmaion).
Kaeira. Kodros'un olu Neleus efsanesinde
rol oynayan Milet'li bir mleki kz. Neleus
Atina'dan gmeden, nereye yerlemesi ge
rektiini tanr szcsne sormu, ald ce
vapta yeni yurdunun bir gen kzn elinden
suyla toprak alaca yerde bulunduu sylen
mi. Neleus da dolaa dolaa Miletos blgesi
ne gelmi, orada bir mhr izini almak iin
yolda rastlad Kaeira adnda bir kzdan a
mur istemi, kz da topraa su kartrarak
bunu yapnca tanr sz yerine gelmi. Nele
us Miletos'ta kral olmu, ayrca da dolaylarn
da ehir kurmu (Neleus 2).
Kakasbos. Lykia ve Pisidia blgelerinde at
stnde ayakta durur gsterilen bir tanr figr. Burdur'un Tefenni lesinde bu tanr ka
yalara oyulmu olarak grlmektedir.

Kalais. Kalais ve kardei Zetes, rzgr tanr

Boreas'n oullardr. Boreasogullar diye de
anlrlar ve kanatl birer cin olarak canlandr
lrlar. Argonaut'lar efsanesinde rol oynayan
Kalais'le Zetes, kral Phineus'u Harpyalardan
kurtarmlar (Argonaut'lar).
Kalamos. Kam anlamna gelen Kalamos,
rmak tanr Maiandros'un (Byk Menderes)
oluymu. Rzgr tanr Zephyros'la Hora'larn birinin olu olan Karpos adl bir deli
kanlya tutkunmu. ki gen bir gn rmakta
yzerken, Kalamos arkadan gemek iste
mi, Karpos bu yarmada boulmu. Kala
mos buna o kadar zlm ki kuruya kuruya
bir kam haline gelivermi. Ad meyve anla
mna gelen Karpos da gzn lp ilkyazda
dirilen tarla yemiine dnm. Karpuz sz
c oradan gelmedir.
Kalkhas. Kalkhas Yunan efsanesinde, zel
likle Troya destanlarnda ad geen en nl
khinlerdendir. Homeros onu Ilyada'da yle
tantr (l. 69 vd.):
Kalkhas, Thestor'un olu, tanr
szclerinin en by,
biliyordu her eyi, gemekte olan, gemii,
gelecei.
Phoibos Apollon verdiydi bu hneri ona,
bu hnerle geldiydi ta llyon'a Akha'lann
gemileri.
Troya savandan nce de, sonra da Kalkhas'n ynetmedii bir tek olay yoktur, gele
cei grr, haber verir, szne uyulursa,
doru yoldan gidilmi olur, uyulmazsa tanr
belalaryla karlalr. Kalkhas'n rol oynad
olaylar yle zetlenebilir: Alkhilleus dokuz
yandayken, Kalkhas Troya'nn ancak Akhil
leus katlrsa alnabileceini, ama savata yi
idin leceini bildirmi de bunun zerine
Akhilleus'un anas Thetis onu kz klna so
karak Skyros kralnn kzlar arasna saklam
(Akhilleus). Akha ordusunun Aulis'ten ilk yo
la knda Kalkhas sunak stnde bir ylann
bir kuu yediini grnce, Troya ehrinin an
cak on yllk bir abluka sonunda alnabilecei
ni sylemi (Agamemnon). Ordunun ilk
Mysia knda Telephos'un szlerini onayla
m (Telephos). kinci Aulis duranda fphigeneia'nn kurban edilmesini salk vermi (Iphlgeneia). Troya savanda ordular ansnda
M

vcl), knca, nedenini bildirmi ve Apollon

rahibi Khryses'e kz Khryseis'in geri verilme-]
si gerektiini bildirerek, Agamemnon'u kz
drm, onunla Akhilleus arasnda kavga k
masn ve lyada'da konu olacak Akhilleus'un
fkesini kkrtm (bkz. lyada, birinci b
lm). Paris ldkten sonra, Troya'nn d
mesi iin Helenos'u ele geirmek gerektiini
de o sylemi (Helenos). Tahta atn yaplma
sn ve ehre sokulmasn salk verdii gibi,
kendisi de atn iine saklananlardandr. D
n efsanelerinde de Kalkhas'n rol byk
tr: Tanra Athena'nn Aias'a yaplan hak
sizlik yznden Akha'lara kzdn, bu yz
den dnlerine engel olacakn bildii iin
(Aias), kendisi Akhalarla Yunanistan'a dn
mek istememi; Amphiaraos'un olu bilici
Amphilokhos'la birlikte gemiye binip, Ana
dolu kylarnda Kolophon ehrine km ve
orada kalm (Amphilokhos). Kader Kal
khas'n Anadolu'da lmesini buyuruyor, k
hin de bunu biliyordu: Kendisinden daha usta
bir biliciyle karlat gn Kalkhas'n mr
sona erecek diye bir tanr sz varm, Kolophon'da Kalkhas khini Mopsos'u bulmu,
birbirine sorular sormular, Mopsos hepsini
bilmi, Lakhas bilememi. fkesinden canna
kym ve Kolophon'un yaknnda Notion
ehrine gmlm derler (Mopsos). Anadolu
ile ilgili birok efsanelerde Kalkhas'n yanlg
lar anlatlr: Lykia kral bir sefere kacak ol
mu, sonucu stne Kalkhas'a da Mopsos'a
da danm, Kalkhas zafer kazanacan,
Mopsos yenileceini ngrm. Mopsos hak
l knca, Kalkhas kendini ldrm. Aiolya
blgesinde, Myrina yaknndaki bir kutsal ko
rulua Kalkhas bir bag ekmi, ama ora bilici
lerinden biri bann arabn iemeyeceini
sylemi, arab imek zereyken Kalkhas bu
sze yle glm ki boulmu ve arab iemeden lm.
Kalliope. Ad gzel sesli anlamna gelen
Kalliope dokuz Musa'larn biridir. Hesiodos
Theogonia'nn banda Musa'lara seslenip,
hepsinin adn sayarken Kalliope iin "hepi|
nin ba saylan Kalliope" der.
Erken ilkalarda Musa'larn yetki alan s
nrlanm deildir, ama iskenderiye iirinde
Kalliope lirik iirin esin perisi saylr. Baka

kaynaklarda epik iirin denir. Kimi efsaneye

gre Kalliope Seiren'lerin, ozan Linos'un ya
da Rhesos'un anasdr (Linos, Rhesos).
Kallrhoe. Gzel akl anlamna gelen Kallirhoe birok efsanelik kiilerin addr:
(1) Okeanos'un, Tethys'in kz Khysaor'la
birlemesinden iki canavar, Geryoneus'la Ekhidna doar (Tab. 6).
(2) Irmak tanr Akheloos'un kz. Alkmaion'la evlenir ve Akarnan' dourur (Alkmaion, Akarnan).
(3) Irmak tanrs Skamandros'un kz.
Tros'la evlenerek Ilos, Assarakos ve Ganymedes'i dourur (Tab. 17).
(4) Libya kral Lykos'un kz. Bir efsaneye
gre Troya savandan sonra Diomedes'in
gemisi frtnaya urar ve Libya kylarna va
rr. Lykos onu Ares tanrya kurban etmek is
ter, ama Diomedes'e gnl vermi olan kz
yiidi kurtarr. Kallirhoe, Diomedes'ten yz
grmeyince kendini asar (Lyfcosj.
Kalydon. Kalydon av (bkz. Meleagros).
Kalypso. Odysseia'nn en sevimli kiilerin
den Kalypso'yu bir gizem perdesi rter. Ad
da yle: Yunanca saklamak, gizlemek anla
mna gelen "kalyptein" fiilinden treme. Sak
l tanra m, saklayan tanra m demeli
Odysseus'u, ei Penelope'den sonra en ok
seven bu kadna? Tanralg da bir tuhaf,
Homeros ona Olympos tanralarnn en b
yklerine verdii "dia theaon" (yce tanra,
tanralarn ycesi) unvann verir, te yan
dan da bir nympha olduunu syler. Baka
mythos yazarlar, Atlas'la Pleione'nin kz,
yani Pleiad'larn biri olduunu ileri srerler,
kimi de der ki gne tanr Helios'la Perseis'in
kzym. Hi nemi yok, Kalypso yle kanl
canl olarak karmza kar ki, kimin nesi ol
duunu aratrmak aklmzdan bile gemez.
Nausikaa, Penelopeia, Andromakhe gibi Homeros'un yaratt lmsz, unutulmaz kadn
tiplerinden biridir.
Odysseia'nn ilk dizelerinden yle tantlr
bize (Od. I, 11 vd.):
lm uurumundan kurtulanlar
kurtulmutu,
savatan ve denizden dnenler dnmt,

bir Odysseus kavumamt yurduna ve

karsna,
oyuk maaralarda alkoymutu onu
Kalypso yce tanra,
yanp tutuuyordu, gzel peri, kocas olsun
diye.
Ama Odysseus yurduna zlem ekmektedir
(Od.V, 151 vd.):
Kyda oturur buldu (Kalypso) onu,
boyuna gzya akyordu gzlerinden,
tketiyordu tatl mrn, dnn zleye
z leye,
Nymphe'den holanmyordu artk o,
steksiz uzanyordu geceleri maarada onun
yanma.
Gndzleri kayalarda, kumsallarda yer
bitirirdi kendini
gzyalar, hkrklar, iniltilerle
bakard boyuna hasat vermez engine,
bakard iki gz iki eme.
Sonunda tanrlar acr Odysseus'a, Zeus
Hermes'i buyruklarla gnderir Kalypso'ya.
Haberci tanr Ogygie adasnda gzel perinin
oturduu maaraya uup gelir, grd
manzara udur (Od. V, 55 vd.):
Varnca ta uzaklardaki adaya,
kt karaya meneke rengi denizden,
yrd, gitti koca maaraya doru,
o maarada gzel rgl Nymphe
otururdu.
Buldu onu inde maarann.
Kocaman bir ate vard ocakta,
kokusu uzaklara yaylyor, saryordu oday
atr atr yanan da servisinin, maz
aacnn.
Kalypso ierde altn mekikle tezghna gide
gele.
Hermes Kalypso'ya Odysseus'u yurduna
gndermesi gerektiini syleyince, yce
Nympha'nn ilk tepkisi fke olur, tanrlara
atar kendisinin lml bir erkekle sevimesi
ni kskanyorlar diye, ama sonra da Odysse
us'a tanrlarn kararn bildirir ve ona bir sal
yapmasnda yardm edip yle uurlar sevgi
lisini (Od. V, 263 vd.):
Kalypso uurlad Odysseus'u adadan
beinci gn,
onu ykam, urbalar giydirmiti gzel
kokulu
Bir tulum siyah arap vermiti yanm,

daha byk bir tulum dolusu da su,

kopmutu kumanyay bir mein torbaya,
her trl yiyecek vermi bol bol.
Ardndan uurlu, tatl bir yel sald,
Odysseus da sevin iinde at rzgra
yelkeni.
Kalypso'nun bakaca da ad gemez des
tanda. imdi bakalm, tanrlardan uzak, de
nizle evrili ssz bir adada oturan ve Olym
pos'lular hor grmese de, onlardan ayr bir
biimde yaayan, onlara ba kaldrmay gz
alan bu sakl tanra kim? Odysseia'ya yazd
mz nszde (s. 31) bu soruya cevap ver
meye altk: Bilginler uzun aratrmalardan
sonra Kalypso'nun Ogygie adasnn Malta ol
duu sonucuna vardlar. Malta mzesinde bi
zim Anadolu kazlarndan bol bol kan Ana
Tanra heykelcikleri gibi geni kalal figrinler bulunmaktadr, Malta adasna ise ok
eski zamanlarda Fenikelilerin ayak bast ve
oraya Maleth, yani sakl liman, sakl koy ad
n verdikleri anlalmtr. Kalypso bu Maleth
adnn Yunanca evirisi olsa gerek. Olympos
tanr dnyasndan uzakta, baka bir tanr d
zenini simgeleyen kadnn egemen olduu
anaerkil bir dzenin tanras olan Kalypso,
Kybele'nin, yani Anadolu'nun Ana Tanras
nn bir benzeri, baka adla bir tpks olma
sn? Odysseus, servenleri srasnda iki kez
biri Kirke, teki Kalypso - kadn eline d
er, kurtulamaz onlarn etkisinden. Bu iki ka
dn tanra tipik Ana Tanra nitelikleri tar.
Bunun ilerde daha belirgin biimde aydnla
nacana gvenilebilir (Kirke).
Kapaneus. Thebai'ye kar Yediler seferine
katlan Argos'lu nderlerden biri (Amphiaraos, Adratos). Kapaneus, dev boylu, yaman
bir adamdr, tanrlardan ekinmez, Thebai'ye
saldrda, ehri atee vermek ister, ama Zeus
tam Kapaneus'un sura trmanaca anda onu
yldrmyla vurur ve ldrr. Kars Euadne,
lsnn yand odun ynna atar kendini
ve onunla birlikte yanar. Olu Sthenelos Troya savana katlr.
Kaphene. Anadolu'nun Karia blgesiyle il
gili bir efsane. Kaphene, Karia ehri Kryassos'lu bir kzm, Melos adasndan gelen g
menler Nymphaios adl nderlerinin klavuz
luunda gelip Karia'ya yerleince, Kaphene

Nymphaios'a gnl verir, ama Kryasos'lular

bu gmenlerin fazla yaylmasndan korkarak
onlar yok etmek arelerini dnrler. Melos'lular byk bir lene arrlar, silahsz
gelecekleri lende onlar topluca ldrmek
tir amalar. Ne var ki Kaphene Nymphai
os'a ii haber verir, Meloslular da kendi tre
lerine gre karlarn da lene getirmek iin
izin isterler. Yerliler bunu kabul eder, g
menlerin karlar elbiselerinin altnda kl, ka
ma saklarlar, Kryassos'lular kocalarna sald
rnca, gmenler silaha davranp hepsini l
drrler. Kryassos ehrini yerle bir ettikten
sonra Yeni Kryassos diye bir ehir kurarlar,
Kaphene'yle Nymphaios birer tanr gibi sayg
grr. Plutarkhos'un anlatt bu masal bes
belli ki Yunanl gmenlerin Karia yerlilerine
yaptklar mezalimi rtmek iin uydurulmu
tur.
Karkabos. Kuzey Yunanistan'da Trakya ve
Makedonya blgelerinde hkm sren Triopas'n olu. Triopas yle zalim bir zorbaym
ki, Karkabos yurdunu kurtarmak iin babas
n ldrmek zorunda kalm, sonra da suun
dan arnmak iin kral Tros'un yanna, Troas
blgesine snm. Troya krallar ona toprak
vermiler, o da Zelela diye bir ehir kurmu
(Erdek'in gneyinde, bugnk Sarky?), ora
da yerlemi. Karkabos, Troya savanda
Troyallardan yana arpan Pandaros'un
atasdr (Pandaros).
Kassandra. Troya kral Priamos'la kars
Hekabe'nin kz (Tab. 16). Kassandra, Troyal kral iftinin, Hektor ve Paris'ten sonra, en
ilgi verici evladdr. Bu gen kzn yrekler
acs bir kaderi, trajik bir kiilii vardr. Gele
cei grme gcyle ykmlar nlemeye al
an, ama szn geiremedigi iin bana ge
len belalardan iki misli etkilenip zlen bilici
nin dramn simgeler Kassandra; bugnn
anlay ve deyimine gre uza gren bilinli
bir insann dramn.
Efsaneler Kassandra'nn bu gcn eitli
yorumlarla anlatr. Birine gre, Kassandra'yla ikiz kardei Helenos bebekken, Pria
mos'la Hekabe Thymbral Apollon erefine,
tanrnn ehir dnda bulunan tapnanda
bir enlik dzenlemiler ve tren sonunda o-

cuklann tapnakta unutup gitmiler. Ertesi

sabah almaya geldiklerinde korkun bir man
zarayla karlamlar: Kassandra'yla Helenos beiklerinde uyuyorlar, ama iki ylan ev
relerini sarm, gzlerini, kulaklarn yalyor
du. Bu eylemle ocuklarn duyular arnm,
insanlarn gremedii, duyamad gerekle
rin algsna alm oluyordu. kisi de khin
olmutu.
Baka bir efsane Kassandra'nn biliciliini
yle aklar: Tanr Apollon Priamos'un g
zel kzna k olur, kendini verirse ona bilicilik yetisini armaan edeceini syler, Kas
sandra kabul eder, ama tanrdan yetiyi aldk
tan sonra kendini vermeye yanamaz. Tanr
da fkelenir, kzn aznn iine tkrr, by
lece verdii armaann etkisiz kalmasn sa
lar: Kassandra gelecei grebilecek, grd
n de haykracak, ama kimseyi syledikle
rinin doruluuna inandramayacaktr. Kas
sandra bylece Pythia ya da Sibylla gibi tanr
y iine alan, tanr gcyle dolarak kehanette
bulunan bir szc olur, Helenos ise daha ok
kularn uuuna ve d imarlara bakarak ge
lecei haber veren bir yorumcudur. Her ikisi
de talihsizdir.
Kassandra Troya tarihinin btn olaylarn
nceden grm ve sylemitir: Paris, ocuk
ken brakld 1da dandan dnnce, bu deli
kanlnn hemen ldrlmesini istemi, sonra
Yunanistan yolculuu dnnde Helena'y
getirdii zaman, bu kadnn Troya'nn ykm
na yol aacan, geri gnderilmesi gerekti
ini bildirmi. Priamos Hektor'un lsyle
Akhilleus'un barakasndan ktnda, daha
Troya'da kimse farkna varmadan geldiini o
haber vermi, ehrin ykmna yakn, tahta at
surlarn nne dikildiinde, Laokoon'un da
yardmyla atn ieriye alnmasn nlemeye
almt. Troya yama edilirken Kassand
ra'nn Athena tapnana sndn, orada
kk Aias'n saldrsna uradn anlatan
bir efsane de vardr. Aias Kassandra'y sarl
d tanra heykelinden ekip uzaklatrr,
ama gnah iledii iin Akha'larca talan
maktan zor kurtarr kendini fAias). Kassand
ra, Agamemnon'a kle olarak verilir sonun
da, ama bununla bilici kzn asl ilesi balar.
Agamemnon Priamos'un kzna vurulur, onu
kendine e edip Mykene'dekl s.nyn.a q t -

rr. Kassandra o zamana kadar kz olan kz

kalm, birok talipleri kt halde, evlenme
miti. Babas onu Othryoneus adl bir Anado
lulu yiide verecekken, bu adamn savata l
mesiyle Kassandra bekr kalmt (Othryone
us).
Kassandra'nn Agamemnon'un tutsa ola
rak Yunanistan'a geli efsanesi tragedyaya
konu olmu ve Aiskhylos'a en gl oyunla
rndan biri olan "Agamemnon"u esinlemitir.
Kassandra asl bu dramla kendini bsbtn
dile getirmek frsatn bulur: Mykene sarayn
da Agamemnon'un da, kendinin de bana
gelecekleri, Klytaimestra'nn eliyle ldrle
ceklerini ak ak grr, haykrr, barr, d
vnr, ama hibir eyi nleyemedii gibi, bu
ykm da, lm de nleyemez. Bunu anla
ynca Apollon'un balad bilicilik hnerine
lanet okur.
Kassiepeia. Andromeda'nn anas Kassiepeia gzelliiyle fazla vnen bir kadnm,
Nereus kzlar, ya da Hera'yla boy lecek
olmu. Tanralar da Poseidon'dan lerini
almasn istemiler. Deniz tanr bir ejder gn
dermi, Kassiepeia kzn bu ejdere kurban el
mek zorunda kalm, tam canavarn eline ge
ecekken yiit Perseus kz kurtarm (Andro
meda, Perseus).
Kassiepeia'nn yurdu stnde mitograflar
arasnda ayrlk vardr, kimi Suriyeli, kimi Aithiopial olduunu yazar. Efsanesinin gney
Akdeniz kylaryla ilgili olduu bellidir.
Kastalia. Delphoili bir gen kzn ad. Apol
lon tapmann yannda tanrnn saldrsna
uraynca kendini orda fkran bir kaynan
sularna atar. Kaynak, tanr Apollon'a adan
m nl Kastalia pnar olur.
Kastor. Bkz. Dioskurlar.
Katreus. Minos'la Pasiphae'nin olu ve Atreus'un kars, Agamemnon'la Menelaos'un
anas olan Aerope'nin babas (Tab. 15).
Kaunos. Miletos ehrinin kurucusu Mile
tos'un olu, Byblis'in ikiz kardei. ByllMdogadiy ilikisi yznden Miletos'tan lrul
un-,. ve gidip Karia'da Kaunos ehrini kut
mu (Byblis).

Kaunos ehrinin ykntlar bugn Kyceiz

Dalyannn nnde gz alabildiine bir sazl
n dibindedir.
Kekrops. Merkezi Atina olan Attika blge
sinin efsanelik kral (Tab. 24). Dorudan do
ruya topraktan fkrm olduu sylenen
Kekrops, Attika'nn ilk kral saylr, bir za
manlar "Akte" (ky) diye anlan blgeye
onun adna Kekropeia denmi. Kekrops, Aglauros'la evlenmi ve Erysikhton (Erysikhton) diye bir olu ve Erikhtonios efsanesinde
rol oynayan kz olmu (Aglauros).
Kekrops'un gvdesi onun topraktan do
mu olduunu yle belli edermi: st insan,
alt ylan biimindeymi.
Kekrops'un krall srasnda tanrlar yery
zndeki ehirleri aralarnda paylamaya kal
kmlar. Atina'ya Poseidon ve Athena talip
olmular ve armaanlar yarmasna girmi
ler, yarg olarak aldklar Kekrops da Poseidon'un akropol'n stnde yaratt tuz gl
n begenmeyip zeytin aacn diken Athena'ya dl verince, tanr fkesinden Afrika'y
sular altnda brakm.
Kekrops barsever, uygar bir kral olarak
anlr.- ehir kurmasn, lleri gmmesini, gi
derek yaz yazmasn da o retmi yurttala
rna (Athena).
Keleos. Demeter efsanesinde rol oynayan
efsanelik Eleusis kral (Demeter).
Kentauroi (Kentaur'lar). Kentaur'lar, ya
ni at adamlar yar insan, yan hayvan bedenli
yaratklardr. nden baknca balar, gsle
ri ve kollan, kimi zaman da n bacaklar in
san gibidir, karnlarndan arkas at biiminde
dir. Yeleleri, kuyruklar vardr. Dalarda, or
manlarda yaayan bu at adamlar ig et yer,
okluk yabanl ve azgndr.
Efsaneye gre, Kentauros (ya da Kentaur'larn hepsi) Hera'nm bir grntsn aan
Iksion'dan dogmadr (ksion). Yalnz iki at
adamn kayna bakadr: Kheiron, Kronos'Ia Philyra'nn, Pholos ise Silenos'la bir
orman perisinin birlemelerinden domutur
(Kheiron^ Pholos). Bu ikisi brlerine benze
mez, insansever, konuksever, bilgili ve yarar
ldrlar.
Kentaur'lar Herakles efsanesinde rol oy
170

nar: Herakles, Erymanthos yaban domuzum!

avlarken Pholos'a konuk olmu, at adam yigide pimi etler ikram etmi, kendisi de i!
et yiyecekken, Herakles arap istemi, Pholos Dionysos'un Kentaur'lara armaan ettiii
bir testi arab bulunduunu, ama hepsinin
mal olduu iin bunu amaya cesaret edemedigini sylemi, yiidin srar zerine getir
mi ve imeye balamlar. Derken arap kokuuna gelen at adamlar kocaman talar ve
am aalaryla Herakles'e saldrmlar. Yiit
hepsinin hakkndan gelmi ve onlar kovalar
ken Kheiron'u da bir okuyla yaralam. He
rakles bu yaray iyi etmeye alm, baara
mam, lmsz olan Kheiron o kadar ac e
kiyormu ki, lmek istemi, lmszln
yklenecek birini aram. Prometheus bu ie
raz olunca, Kheiron lmszl ona vere
rek lm.
Kentaur'lar stne ok reva bulmu, zel
likle birok nl kabartmalara konu olmu bir
efsane de Kentaur'Iarla Lapith'ler arasndaki
savatr. Parthenon tapnann byk hey
keltra Phidias'n elinden kma metop kabartmalan ite bu sava canlandrr. La
pith'ler Thessalia'da oturan bir boydur. Bun
larn nderi Peirithoos Hippodameia ile evle
necekken, dnne Kentaur'lar da arr,
arap imeye alk olmayan bu at adamlar
dn leninde sarho olup gelini karma
ya kalkrlar. Lapith'lerle Kentaur'lar arasn
da korkun bir bouma balar. Sonunda La
pith'ler sava kazanr ve at adamlar blge
den kovarlar.
Deianeira'y karmak isteyen, sonra da
ona Herakles'in lmne sebep olacak iksiri
veren at adam Nessos iin bkz. Nessos, Deianeira, Herakles.
Kephalos. Kephalos'un kayna stne an
latlan efsaneler birbirini pek tutmamaktadr:
Kimine gre Deukalion'un soyundandr, ki
mine gre Hermes'le Herse'nin yahut da Ati
na kral Pandion'un oludur.
En nl efsanesi afak tanra Eos tarafn
dan karlmasdr. Eos onu Suriye'ye gt
rr, orada seviirler ve tanra Phaethon'u
dourur (Eos). Ama Kephalos tanrann ya
nnda uzun zaman kalmaz, ondan ayrlp At
tika'ya gelir ve Prokris'le evlenir.

KfcK
Prokris'le evlilii de hadiseli geer. Kephalos'la Prokrls ok sevimektedirler, ama g
nn birinde Kephalos karsn denemek heve
sine kaplr, evden gidiyormu gibi yapp ba
ka klkta karsnn yanna sokulur ve onu par
lak armaanlarla elde etmeye alr. Prokris
uzun zaman dayandktan sonra, kanacak gibi
olur, o srada Kephalos kendini tantr. Prok
ris fkesinden daa kaar, Kephalos ardna
der, sonunda barrlar. Ama i bununla
bitmez: Bir gn Prokris kocasndan phe
edecek olur: Avlanrken bir Nympha'y ar
d haberini kocasnn uandan alnca, giz
lice onu izlemeye koyulur. Kephalos allklar
arasnda atrtlar duyunca, hedefini amaz
bir okla Prokris'i vurur. Prokris can eki
mektedir, lmeden hatasn kabul eder. Ke
phalos Areopagos mahkemesinde yarglanr,
sulu grlp srlr. Kephalos arkada
Amphitryon'un yanna snr ve onun sefer
lerine, savalarna katlr (Amphtryon).
Kepheus. (1) Arkadya kral, Argonaut'lar
seferine katlr ve Herakles efsanesinde rol
oynar. Kepheus ynetimi kz Sterope'ye b
rakarak Herakles'le birlikte Lakedaimon'a
kar savaa giriir. O srada Sterope Gorgo'nun kafasndan kesilmi bir klla dman
pskrtmek gcn elde eder. Ama Kepheus
ve oullar savata lrler.
(2) Aithiopia kral Belos'un olu, Kassiepeia'nn kocas, Andromeda'nn babas. ldk
ten sonra yldzlar arasna katlr (Andromeda).
Ker-Keres. Hesiodos'un Theogonia'snda
Ker bir lm tanrasdr, yle tanmlanr
(Theog. 211 vd.):
Gece lm tanrs yaratt:
Korkun Moros, kara Ker ve Thanatos'u
Uyku'yu ve sr sr D'leri.
Kimseyle yatmadan kendi bana
yaratt onlar karanlk Gece.
Ne var ki, birka dize tede, Keres, yani
lm tanralarndan oul olarak dem vuru
lur ve bunlar kader tanralar Moira'larla bir
tutulur.
Homeros destanlarnda, zellikle lyada'da
Ker, Keres kavram sk sk karmza kmak

ta, bu kavramn anlamda kullanld gze

arpmaktadr.
Ker, lm anlamna gelen bir cins ismidir,
kara, uursuz ve belal gibi sfatlarla nitelenir
ve "getirdi aklna lm", "kara lmden tik
sinir" gibi deyimlerde kullanlr. Kimi yerde
has isim olup, lm simgeleyen tanra - ya
da tanralar - iin kullanlr (l. XVIII, 535
vd.):
Aralarnda Kavga, Bouma ve uursuz
lm de vard,
lm kimini yakalyordu yeni yaralanm,
diri,
kimini yarasz, beresiz yakalyordu,
bir sr ly de ekiyordu kargaalkta
ayaklarndan,
srtnda bir elbise vard, erlerin kanyla
kzla boyal.
Burada Ker, Thanatos tanrnn diisidir.
Baka yerde Ker bir deil, biroktur (l. XI,
338):
... Gittiler kara lm tanralarnn pei
sra...
Tpk Hesiodos gibi Homeros da lm
simgeleyen tanralar insann kader ipliini
bkp gnn birinde kesen Moira'lar (Moira,
Lat. Para) gibi grr ve Ker'i, ister tekil, is
ter oul olarak bir insann, ya da btn bir
ulusun aln yazs diye canlandrr: Akhilleus
iki ayr kaderle kar karyadr, birinden biri
ni semek zorundadr. Ksa mrl olup b
yk bir n kazanmay seer.
lri yazgs, ecel anlamna gelen bu Ker
iki dman simgeleyen birer tanra gibi de
kar karmza. Akhalarla Troyallar arasn
daki savan en kzgn bir anndayz (l. VIII,
70 vd.):
Gkyznn tam ortasna gelince gn
bir altn terazi kurdu baba tanr,
bir kefeye Troya'llarm kara lmn kodu,
bir kefeye Akha'larm kara lmn.
Ker, yani ecelin tartlmas olay asl Hektor'la Akhilleus sz konusu olunca, dramatik
bir nitelik kazanr (fi. XXII, 209 vd.):
... Bir altn terazi kurdu baba tanr
ackl lmn iki tanrasn kodu kefelere,
biri Akhilleus'unkiydi, biri at srcs
Hektor'unki,
ortasndan tuttu, kaldrd teraziyi,

M K A M U S

ar bast Hektor'un kara gn,

kefe dt, yuvarland Hades'e dek.

Ecel gelip atnca, hibir tanrnn Zeus'un

bile elinden bir ey gelmez. Burada Apollon
tanr Hektor'u korumaktan vazgemek zo
runda kalr, Hektor her eylemiyle yava ya
va Ker'ine, yani eceline kavuacaktr.
Homeros ve Hesiodos'tan sonraki klasik
ada Ker'ler kendilerine zg kiilii yitirip
Moira'larla karr, kimi zaman Erinys'lerden
gzel eyleri bozan, kirleten bir eit kt ka
der diye sz eder, onlar bylece Harpya'lara
benzetir. Halk geleneinde Ker'lerin llerin
ruhlaryla bir tutulduu, bunlarn ktln
den korunmak iin onlara Anthesteria bay
ramlarnda kurbanlar kesildii grlr.
Keramos. Atina'nn Kerameikos mahallesi
ne adn veren efsanelik kii. Dionysos'la Ariadne'nin olu saylan Keramos, adndan da
anlald gibi, mlekilik sanatnn kurucu
sudur. Nitekim Kerameikos mahallesi gibi,
Anadolu'da adn tayan btn blgeler (Kerme krfezinde Keramos - bugn ren - eh
ri ve krfezin kendisi) seramik sanatnn mer
kezleridir.
Kerberos. Hades'in kpei Kerberos, ba
ka birka canavarla birlikte Typhon'la Ekhidna'dan dogmadr (Tab. 6) der Hesiodos (Theog. 310 vd.):
Ekhidna bir azgn canavar daha dourmu:
Ad dile alnmaz Kerberos'u.
Hades'in o tun sesli, elli bal,
o aman vermez, yrtc kpeini.
Odysseus ller lkesine gittiinde onunla
dorudan doruya karlamaz, ama Herakles'in ruhu ona yle anlatr (Od. XI, 623 vd.):
Bir ara buraya gndermiti beni o (yani
Eurystheus),
Kerberos kpeini al getir, demiti,
aklnca bu onun bana ykledii en g iti,
ama ben kpei alp karverdim
Hades'ten dar,
fiermeias'la gk gzl Atbene bana
klavuzluk etmiti.
Herakles'in on ikinci ii saylan bu baars
efsanede esizdir (Herakles). Kerberos ller
lkesinin bekisidir, grevi dirilerin ieriye

girmesini ve bir girenin bir daha darya k

masn nlemektir.
Kerberos okluk bal - kimi anlatmda
elli, ya da yz kafal - bir kpek olarak gste
rilir. Kuyruu kocaman bir ylandr, srtnda
kara ylanlar dikilir. Bu korkun hali ve Ha
des'in giri kapsnda zincirlerle bal olduu
yerden havlamalaryla l ruhlar dehete d
rr. Vergilius'un "Aeneis" destannda Aeneas' yeraltna gtren Sibylla Kerberos k
peine uyuturucu bir besi atar da yle gire
bilirler ieriye (Aen. VI, 417 vd.). Kerberos'u
yalnz Orpheus byleyip yumuatabilmitir
(Orpheus).
Keroessa. Bizans'n kurucusu Byzas'n ana
s olan Keroessa, o ile Zeus'un kz saylr.
o, "altn boynuz" diye anlan Halic'i getik
ten sonra, orackta bir kz ocuk dourmu
ve ocua boynuzla ilgili (keras boynuz de
mek) bir isim verilmi. Bu Nympha'nn yeti
tirdii Keroessa tanr Poseidon'la sevierek
Byzas' dourmu. Byzas kral olduktan sonra
Keroessa'nn baka bir olu kardeine ve Bi
zansllara kar sava am (Byzas).
Kcto. Ad, Yunanca byk deniz yaratklar
iin kullanlan (ketos balina demek) Keto, Gaia'nn, Pontos, yani Topran Denizle birle
mesinden domutur (Tab. 6). Ayn anadan
ve babadan olan kardei Phorkys'le birlee
rek nce Graia'lar ve Gorgo'lar dourur
(Graia, Gorgo), sonra, Hesiodos'a gre, bir
de ylan meydana getirir. '
Khaos. Yunan mitograflarnn hepsine g
re, dnya var olmadan nce khaos vard.
Khaos szc Yunanca ak, bo olmak an
lamna gelen "khainein" fiilinden treme olsa
gerek. Khaos'tan boluk, daha biime girme
mi, varla kavumam elerin karm
anlald aadaki tanmlardan bellidir. He
siodos Theogonia'nn banda yle anlatr
Khaos'u (Theog. 116 vd.):
Khaos'tu hepsinden nce var olan
sonra geni gsl Gaia, Ana Toprak,
srekli, salam taban btn lmszlerin,
onlar ki tepelerinde otururlar karl
Olympos'un,
ve yo! yol topran dibindeki karanlk
Tartaros'la...

Khaos'tan Erebos ve kara gece dodu,

Gece'dense Esir ve Gn dodu,
Erebos'la seviip birlemesinden.
Khaos'u ayrntlaryla anlatan bir baka air
de Ovidius'tur. "Deiimler" adl eseri yle
balar. (Met. I, 1 vd.; ev. . Z. Eyuboglu):

... Glmser Aphrodite de Kbrs'a gitti,

Paphos'a
kutsal bir koru tten sunaklar vard ya, ite
oraya,
Gzeller ykadlar orada onu
ve ovdular lmsz tanrlarn bedenini
parlatan yalarla,
gzelim rubalar giydirdiler, gzlere enlik.

Anlatmak istiyorum deien nesnelerin

yeni biimler alm. Sizin iiniz bun/ar,
Tanna Thetis, olu Akhilleus'a yeni silah
yardm edin bana baladm ite ey
lar yaptrmak iin Hephaistos'un iliine gitti
tanrlar!
inde, tanrnn Kharis diye karsyla karlar
Ulatrn bu trkm doann
balangcndan (l. XVIII, 382), Hera da da danda Zeus'u
Gnmze dein, denizden, karadan btn uyutmay aklna koyunca, Hypnos, yani Uy
bunlar ku tanrya istediini yapmas iin bir Kharit
kuatan gkyz var olmadan, tek
tanra vermeye ant ier (l. XIV, 267). Bu
grnmlym Kharit'in ad Pasithea'dr.
evren iinde doa, khaos deniyordu ona,
kmldamaz, biimsiz, dzensiz ar bir
Kharon. Yeralt lkesinde llere Akheron
yn,
rman geiren sandalc. Kharon abus eh
karmakarkm iinde nesnelerin trl
reli,
sert, kaba ve pinti bir ihtiyar olarak can
trl eleri.
landrlr. l ruhlarna rma geirtmek in
Bundan sonra da elerin bir bir ayrlma para alr, onun iindir ki llerin azn.) bil
syla bir kosmogonia tasla yapar Ovidius.
obolos (metelik) konurdu. Para almazsa,
Kharon ruhlar kovar, ta atlasa yumua
Kharites (Kharit'lcr). Kharit'ler gze ho
mazd. Hele topraa gmlmeyen ruhlarn
olan simgeleyen tanralardr, nitekim adlar
Hades batakln gemeleri olanakszd,
da parlaklk, lt, gzellik anlamna gelen
onun iindir ki, llerin tek amac topra{Ja
"kharis" szcyle ilgilidir. Yunan mythos'ukavumaktr. Gmlemeyen ruhlarn yz yl
nun Gzeli'ni yle tanmlar Hesiodos
havalarda serseri dolatklar, bu korkun i
(Theog. 907 vd.):
leden sonra kaderlerinin ne olaca konusun
da bir karara varld sylenirdi. Bu inan
Okeanos kz Eurynome'yle evlendi Zeus,
gzellii grenleri byleyen uyum
destanda da, tragedyada da dramatik baz ki
tanrayla; ilerin ele alnmasna yol amtr (Elpenor,
kz oldu ondan, Kharit'ler, Gzeller: Polyneikes).
Aglaie, Euphrosyne ve sevimli Thalia.
Kharon Herakles efsanesinde rol oynar:
Sandalc, yiidi te tarafa geirmek isteme
Kharit'ler tanrlarn da, insanlarn da yre
ine nee ve sevin serpen tanralardr. Mu yince, Herakles onu kregiyle dver, zorl.
geirtir kendini, Kharon bu ie raz olduu
sa'larla birlikte Olympos'ta otururlar, Apoliin bir yl boyunca Hades'ten srlr. Aene
lon'un alayna katlarak hora teperler, ezgi
as Kharon'a Sibylla'nn kendisine verdii ve
sylerler. Kharit'ler her eit sanat iini esin
Proserpina'ya adanm bir altn dal sunmak
leyen ve koruyan, insanda ve tanrda yaratc
lk douran tanralardr. Harmonia'nn elbi la kat yrekli sandalcy yumuatmak yolunu
bulur.
sesinin naklarn onlar yapmtr (Kadmos,
Yunan efsanesinde pek belirli bir rol oyna
Harmoniaj. Athena'nm yan banda gr
mayan Kharon'un Roma'da Etrsk etkisiyle
nrler, Aphrodite'yle Eros'un ve kimi zaman
nemli ve belirgin bir kiilik kazand; Etrsk
da Dionysos'un alayna katlrlar.
mezarlarnda sk sk rastlanan simgesi, bu ki
Aphrodite doar domaz, Himeros'la bir
sinin lmekte olan insan yeralt lkesine .il
likte onun ardna koyulduklar gibi unu ssle
makla tam anlamyla ldren bir cin olduu
mcde hep grev banda gsteriliri*] (Od
grlr.
Vlll, 362vd.)

Kharon'un asl rol oynad bir yapt, Samsatl (Malatya blgesinde) Lukianos'un "br
Dnyada Konumalar"dr. Hermes'in kla
vuzluunda yeraltna inen birok ller - ve
aralarnda filozoflar - Kharon'la ve kendi ken
dileriyle konuurlar, lmden sonra her trl
varln bo olduu sonucuna varrlar.
Kharybdis. Efsaneye gre, Sicilya'y tal
ya'dan ayran Messina Boaznda Kharybdis'le Skylla diye iki canavar vardr. Odysseus'un servenlerinde ok nemli bir rol oyna
yan bu canavarlarn n ataszlerine ve de
yimlere geecek kadar yaygn olmutur, nite
kim Bat dillerinde "Kharybdis'ten Skylla'ya
dmek" diye bir sz vardr, yamurdan ka
arken doluya tutulmak anlamna gelir.
Odysseia destanndan nce Kharybdis'in
ad Herakles efsanesiyle ilgili olarak geer:
Kharybdis, Gaia ile Poseidon'un birlemesin
den dogma lml bir yaratkm. ok oburmu, ne yese doymazm. Herakles Geryoneus'tan ald srlerle nnden geerken
Kharybdis hayvanlara saldrm ve hepsini
yemi. Buna fkelenen Zeus. Kharybdis'in s
tne yldrmn salarak onu denizin dibine at
m. Kharybdis bundan byle bir deniz cana
var olmu.
Byc Kirke Odysseus'la arkadalarn
adasndan yola kard zaman, yolda kar
laaca btn glkleri kendisine bir bir sa
yar. Atlatlmas gereken en byk bela Skylla
ile Kharybdis kayalarnn arasndan gemek
tir. Skylla'yi anlattktan sonra (Skylla),
Kharybdis'i yle tanmlar (Od. XII, 101 vd.):

n kurban vermeyi yeg grr. Ve geidi y

le anlatr (Od. XI!, 234 vd.)-.
Bylece girdik dar boaza iimizi eke eke,
Skylla bir yanmzda, tanrsal Khraybdis
bir yanmzda.
Ne korkuntur bu canavar yutarken denizin
ac sularn,
kustuu zaman da kaynayp gmbrder
koca engin
atein stnde dopdolu bir kazan gibi
kpkler ykselir iki kayann doruklarna
kadar,
sonra doruklardan aa yuvarlanr bu
kpkler.
Bir daha yutunca ac sularn denizin,
dibi grnr anaforlarn iinde.
Sarslr gmbrtyle evresinde kayalar,
dipteki masmavi kumlar frlar dar.
Odysseus btn arkadalarn yitirdikten
sonra, batan gemisinin yelken direini omur
gaya bir kayla balayarak, stne oturur ve
Kharybdis'in nnden bir daha geer, bu kez
sz geen incir aacna trmanr, anaforun
saln yutup yeniden su yzne kmasn bek
ler. Sal birka saat sonra meydana knca,
kendini brakp tam stne der. Bylece
korkun tehlikeyi atlatr, ellerini krek gibi
kullanarak oradan uzaklar.
Homeros'un akllara durgunluk verecek bir
dakiklik ve canllkla anlatt Kharybdis belki
Messina boaznda bulunan zamanla efsane
lemi bir aknt ve anafordur.

Kheiron. Kronos'la Philyra'nn olu Kheron at adamlarn en iyisi, en nls, en bilgi

nidir. Ad "Kheir", yani "el"den gelir, gerek
ten de eli her eye yatkndr. Bir doa adam
Greceksin, Odysseus, daha alak br
kapa (yani Kharybdis), olan Kheiron doadan ald derslerle en b
ok yaknlar birbirine bu kayalar,
yk yiitleri yetitirmitir. Asklepios, ason,
vurursun birinden brne bir okla,
giderek tanr Apollon bile ondan ders alm
br incir aac var stnde, yaprak dolu,
lardr. Ama Kheiron'un en nl rencisi
kocaman, Akhilleus'tur (Akhilleus). Kheiron'un, Akhiltanrsal Kharybdis smrr, yutar kara
sulan aacn altndan. leus'un babas Peleus'la zel bir ilikisi vardr,
onu her frsatta korur, destekler: Akastos'un
kez kusar gnde ve eker iine smrr
saraynda bana gelen servenden kurtarm
kez,
(Akastos), deniz tanras Thetis'le evlenme
sular yuttuu stra varaym deme oraya
sakn, sini salk vermi, dnde Peleus'a hedefini
yeri sarsan tanr bile seni ykmdan
amaz bir karg armaan etmitir (Peleus,
kurtaramaz. Thetis). Thetis kocasn brakp denize d
nnce, Peleus olu Akhilleus'u Kheiron'a
Odysseus Kharybdis'in nnden geip bs
emanet eder (Akhilleus). Kheiron jjren 8
btn yok olmaktansa, Skylla'ya alt arkada-

ni dillere destan olacak biimde yetitirir:

Ona avlanmay ve savamay rettii gibi,
mzik, ahlak ve hekimlik dersleri de verir.
Akhilleus'un stn yeteneklerini, Tesalya'nn
Pelion da eteklerindeki maarada hocas
Kheiron'la geirdii eitim yllarna borlu
dur.
Kherion'un lm Herakles'in elinden
olur. Kronos, deniz perisi Philyra'yla birle
mek iin bir at biimine girmi derlerdi, Kheiron'un da at adam olarak dogmas ondanm. Ne var ki tanr olu olduundan lmszm. Herakles kendisine saldran at
adamlar pskrtnce oklarndan biri Kheiron'un etine saplanm. Yarasnn iyileme
yeceini anlayan Kheiron da lmszl
Prometheus'la deierek lmeyi ye grm
(Kentauroi).
Khimaira. kisi de yeralt yaratktan olan
Typhon'la Ekhidna'nn birlemesinden Khi
maira diye bir canavar doar. Hesiodos onu
yle anlatr (Theog. 318 vd.):
Khimaira'y da dourdu Ekhidna,
sndrlmez atei fleyen Khimaira'yi,
korkun ve byk, hzl ve gl,
bir yerine, kafal Khimaira'yi:
Biri azgn bakl aslan kafas,
teki kei, teki ylan, ejderha kafas
Pegasos hakkndan geldi bu Khimaira'mn
koca yiit Bellerophontes'le birlikte.
Homeros aa yukar Hesiodos gibi tanm
lad Khimaira'y Bellerophontes efsanesine
balar (Bellerophontes). Homeros'la Hesiodos'ta sz gemeyen bir anlatma gre, Bel
lerophontes Khimaira'ya saldrmak iin Pe
gasos atma binmekle kalmam, kargsnn
ucuna (ya da kulland oklara) kurun koy
mu, canavarn azlarndan fkran atele
eriyen kurunlar etini dalayp yakm, kor
kun ejderha da bylece can vermi.
Khimaira'mn bulunduu yer Lykia'da Olympos (bugn ral) kentinin arkasndaki Yanarta diye gsterilir. Burada ilkada olduu
gibi bugn de dadan doal gazlar fkrr ve
bunlar kendiliinden ya da bir kibritle tututu
rulup hi durmadan yanar. yle ki dada yer
yer yanan ate denizden bile gzkp gemici
lere klavuz olurmu. lka yazarlar da Khimalra ateini bilir, ne var ki yeri stnde

bir uygunluk yoktur anlattklarnda, Plinius'a

gre, "mons Chimaera" Phaselis'e yakndr,
Skylax'n aklamas geree daha uygundur:
"Dionysias adas, Siderus liman ve burnu;
bunun stnde, dada Hephaistos mabedi ve
topraktan kendiliinden fkran byk alev
bulunmaktadr ki, hibir zaman snmemekte
dir". Her iki yazar da doal atein fkrd
yerde Hephaistos'a bir tapnak bulunduunu
sylemektedirler. Gerekten de bugn orada
yap kalntlar ve Hristiyanlk ana kadar
uzanan bir tapnak yeri olduunu gsteren
yaztlar bulunmaktadr.
Khrysaor. Khrysaor, Gorgo'lardan Medusa'nn olu saylr (Tab. 6). Doumunu yle
anlatr Hesiodos (Theog. 280 vd.):
Perseus kestii zaman kafasn
Khrysaor'la Pegasos kverdi kanndan.
Biri deniz kysnda doduu iin,
teki elinde altn kl tuttuu iin
almlard Pegasos'la Khrysaor adlarn
Khrysaor, Okeanos kz Kallirhoe ile evlenir
ve Geryoneus'u retir. Kallirhoe'den Ekhkl
na da doar (Ekhidna).
Khryscis. Troya sava bir kadn yznden
kmtr. Bu savata kadnlar nemli bir rol
oynar. Hele ikisi, Helene'nin karlmasndan
ok sonraki olaylar canlandran lyada'da
Helene'den de daha byk bir yer tutarlar:
Bunlar Khryseis'le Briseis'tir.
Destan bir korku sahnesiyle alr: Akha or
dusu salgndan krlmaktadr. Neden? Akhalar Troya'y kuattktan sonra yllarca bekler
ler gl kentin surlar nnde: Troya d
mez de dmez. Bu srada, Akhilleus bata
olmak zere, saldrgan Akhalar apulculuk
seferlerine girierek talan etmeye urarlar
zengin Anadolu ehirlerini. Altn, tun, de
mir, deerli silahlar almakla kalmazlar, ya
ma ettikleri ehirlerden sekin kzlar, kadnlar
da karrlar. Yn yn mallar, sr sr'tut
saklar ortaya konup Akha yiitleri arasnda
bllr. En byk pay her zaman krallar
kral Agamemnon'a gider. Troas blgesine
yapt bir karmada Akhilleus Khryse kenti
nin Apollon rahibi Kryses'in kz Khryseisi
tutsak olarak alm, getirmitir. Onu barakasnda karisi gibi kullanr, giderek sever, ni

khl kars Klytaimestra'dan stn tutar onu.

Ne var ki gnn birinde Khryses zengin kur
tulmalklarla kzn geri almaya gelir, yalvarr,
yakarr, Akha nderleri kz geri vermek ister
ler, yalnz Agamemnon kar koyar bu istee
ve Khryses'i sert szlerle kovar. Bunun zeri
ne rahip Apollon tanrya yakarr ve tanr
Khryses'in cn alr (l. I, 43 vd.) (Apollon).
Kikon'lar. Odysseus'un dn yolculuun
da,ilk ura Kikon'lar adl bir boyun oturdu
u smaros kentidir, Bu Trakya ehri bugn
k Dedeaga olsa gerek. Oray Akhalar bir
iyice talan ederler. Neden? Kikon'lar Troyallarn sava orta olduklarndan m, yoksa gi
derayak bolca mal edinmek iin mi? Bu ser
venini anlatan Odysseus nedenini sylemez,
ama oradan yedi kle altn, bir gm tas,
on iki sarak dolusu da ismaros arab alr.
Bir tasna yirmi tas su katlp iilen bu bal gibi
arapla ileride Kyklops Polyphemos'u sarho
edecektir Odysseus. Bu ileri yaptktan sonra
arkadalarnn abuk gemilere dnmelerini
buyurur, ama onlar arap iip, yemek ye
mekle oyalandklarndan dalardan inen atl
Kikon'larn saldrsna urarlar. Sava, dv,
gene de ucuz kurtulurlar: Alt l verip kaar
lar (Od. IX, 38-61).
Kiliks. Agenor'un olu, Europe, Kadmos,
Thasos ve Poiniks'in kardei (Tab. 10). Kar
deleriyle birlikte karlan Europe'yi arama
ya gider, bulamaynca Kilikya blgesine yer
leir ve buraya adn verir. Bir efsaneye gre
Kiliks, Europe'nin Zeus'tan olan olu Sarpedon'la birlikte komu Lykia'ya saldrr, zafer
kazanr ve Sarpedon'a bu blgenin kralln
verir (Sarpedon).
Kimmerioi (Kimmer'ler). Kimmer'ler
Odysseia'da ad geen efsanelik bir ulustur.
Odysseus ller lkesine Kimmer'lerin ora
dan iner ve buray yle tanmlar (Od. XI, 14
vd.):
Gne batarken ve kararrken tekmil yollar
vardk snrlarna deri nakl Okeanos'un,
oradadr Kimmer'lerin lkesi ve kenti,
oldum olas bol sisle ve bulutlarla rtl,
parlak gne onlar nlaryla gremez
hibir vakit,
ne ykseldii vakit yldzl ge,
176

ne de gkten topraa dnd vakit.

ylece seri/i durur bir uursuz gece
bu zavall lmllerin stnde.
Kimmer'lerin nerede oturduu, gne gr
meyen bu lkeyi batya m, kuzeye mi yerle
tirmek gerektii mythos yazarlar arasnda
tartma konusu olmutur. Kimmer'ler diye
bir ulusun varl ilkin Homeros'un Odysseia'snda getiine gre, onlar bizim dnya
haritamza yerletirmek iin Homeros'un
dnya haritasn gz nne getirmeli. Odysseia'nn nsznde belirtildii gibi (s. 22 vd.)
Odysseia'ya gre dnya - ki o zaman tan
nan dnya yalnz Akdeniz dnyasyd - yuvar
lak bir disk biimindedir, bu diski Okeanos r
ma epeevre sarar. Gne bu rmakta ba
tar - buraya bat denir -, gene rman kar
tarafnda doar - oraya dou denir -. Kim
mer'ler de Okeanos'un tesinde kuzeybatya
rastlayan bir blgede dnlmelidir. Gne
grmedii iin karanlk saylan bu lkenin ka
ranln ta kendisi olan ller lkesiyle ilgili
grlmesi doaldr.
Homeros'tan sonraki efsane ve grlerde
Kimmer'lerin, Kelt ya da skit boylarnn ata
lar olduklar ileri srlr. Roma dnyasnda
ise ller lkesine giriin gney talya ehri
Cumae'den olduu sanlrd. Bu gr Vergilius'un "Aeneis" destannda buluruz. Baka
efsanelerde Kimmer'lerin yeraltnda galeriler
de oturduklar anlatlr; burada belki bat Av
rupa'da maden ileten ve Akdeniz'den gelme
kervanlara bakrla tun satan uluslar sz ko
nusudur. Tarihsel alarda (. . VII. yzyl)
Kimmer'lerin Anadolu'ya saldrp Phrygia
bakenti Gordion' yktklar bilinir.
Kinyras. Kbrs kral Kinyras'n ad lyada'da
geer: Troya savana katlmas iin Aga
memnon ona Odysseus'la birlikte Talthybios'u gndermi, Kinyras da elli gemi yolla
maya sz vermi, ama Akhalar aldatm: Bir
gerek gemi donatm, krk dokuz tane de
topraktan tekne yaptrp, hepsini denize in
dirmi, krk dokuzu batm, yalnz bir gemi
varabilmi Aulis'e. Ama bylece Kinyras s
zn tuttu saylm.
Kinyras Kbrs adasnn yerlisi deildir: Suri
ye'nin Byblos kentinden gelmedir. Kendi ve

olu Adonis'le ilgili efsanelerin Fenike kay

nakl oluundan da bu kmaktadr. Kinyras
Kbrs'a gelince Paphos kentini kurmu, Kb
rs kral Pygmalion'un kzn alm ve Ado
nis'ten baka bir oluyla kz olmu. Tanr
a Aphrodite'nin fkesini zerlerine eken
bu kzlar birer yosma olmular: Kbrs'a ge
len, giden yabanclara verirlermi kendilerini.
Sonunda da Msr'a gmler.
Kinyras efsanesinin en ilgin yn, onun
kz Myrrha'ya (ya da Smyrna) olan dogad
akdr. Bu aktan Adonis doar (Adonis). Ef
sanenin baka bir dalnda Kinyras tanra
Aphrodite'nin sayd ve sevdii bir kral ola
rak gsterilir. Kbrs'ta bu tanrann kltn
kurmakla kalmam, usta bir bilici ve mziki
olarak adaya sanatlar ve uygarl da getir
mi. Fenike'den gelme "kinnor" adl bir sazla
(Kinyras ad oradan tremeymi) tanr Apollon'la yarmaya girmi ve Marsyas gibi tanr
nn gazabna uram.
Kinyras Kbrs adasnda bakr madenlerini
ortaya karan, tun ilemeciliini kuran ve
adaya ilkadaki zenginliini kazandran kral
olarak geinir. Aphrodite onu sevdii iin
uzun mrllk balam, Kinyras da 160
yama kadar yaam.
Kirke. Byc tanra Kirke tpk Kalypso
gibi Odysseus'un servenlerinde balca rol
oynayan kiilerdendir. Gne tanr Helios'la
Okeanos kz Perseis'ten dogmadr denir ki
mi efsanelerde, kimine gre de Hekate'nin
kzdr ve bycl ondan almtr. Kirke
yalnz Odysseia'da deil, Argonaut'lar desta
nnda da sz konusu olur, Kolkhis kral Aietes'in ve Giritli Minos'un kars Pasiphae'nin
kz kardeidir (Tab. 8). Efsaneler Kirke'nin
Aiaie adasnda oturduunu belirtirler. Bu
adann nerede olduu az ok belli, nk bu
gn de italya'nn Sardunya karsndaki Etruria kylarnda Capo Circeo diye anlan bir
yer var, ama bu bir ada deil, bir burundur.
"Aia", "gaia" yani toprak anlamna geldiine
gre, efsanenin bu konuda bu kadarck yanl
mas doaldr.
Aiolos'un adasndan kovulduktan, yamyam
Laistrygonlara epey kurban verdikten sonra
Odysseus'a arkadalar Kirke'nin Aiaie ada
sna varrlar( d X, L35 vd.):

Gide gide Akile adasna nardk sonunda,

orada Kirke otururdu, gzel belikli,
insan sesli korkun tanra...
Odysseus arkadalanna besi salamak iin
ava gider, kt tepeden Kirke'nin kon.agn
grr uzakta, duman ttmektedir sk all
gn, ormann tesinde. Korka korka birka
arkadan gnderir oraya. Balarnda Eury
lokhos vardr (Od. X, 210 vd.).
Odysseus'un arkadalar danya arrlar
Kirke'yi, oysa tanra onlar ieri alr, yalnz
Eurylokhos kukulanp darda kalr. Sonra
da olan olur Odysseus'un arkadalarna: Kir
ke'nin onlar domuza dntrmesini yle
anlatr Homeros (Od. X, 232 vd.):
Tanra onlar ieride tahtlara, iskemlelere
oturttu,
peynir, sar bal ve arpa unu ezdi Pramno;
arabimi .
saraa korkun ilalar kartrd
bsbtn unutsunlar diye baba topran.
Verdi onlara bu ikiyi, onlarda hemen
d ikiller,
onlar diker dikmez ikiyi, Kirke hepsine
deneiyle vurdu
ve kapatt yoldalarm domuz alma.
imdi onlar tpk domuza benzemilerdl
balar ve sesleri, kllar vegvdeleriyle,
ama akl vard gene ilerinde eskisi gibi.
Alar, szlar halde onlar kapad oraya,
att nlerine kayn kozala, palamut,
kzlck yemii,
hep yedii eylerdi bunlar yerde srnen
domuzlarn.
Tanr Hermes Odysseus'un yardmna ko
ar; byc Kirke'yi nasl alt edeceini syler
ona: Kirke ona zehirli arab iirecegi anda,
iine tanrnn onun iin kopard "mal" di
ye sihirli bir bitkiyi atacak ve klcyla saldrp
tanray alt edecek, kendisine ve arkadalar
na bir ktlk yapmayacana ant iirecektir.
yle olur, Kirke Odysseus'un gc karsn de
aakalr, gzelliine, erkekliine vurulur ve
onu yatana aldktan sonra, yoldalarm da
insan klna sokar. Odysseus bylece Kir
ke'nin konanda bir yl kalr, yiyip iip kayli
srmekte, Kirke de tpk Kalypso gibi onu
kendine koca etmek hevesiyle yanp tulu.
maktadr. Ne var ki Odysseus'un arkadalar
onu uyarrlar, yurda dnmek gerektiini hatrlatrlar ona. Kirke raz olur, ama nce l

ler lkesine gidip Teiresias'n ruhuna dan

masnn gerektiini bildirir. Bundan sonra
Odysseus'un Hades yolculuu anlatlr (Od.
X, 307'den XI sonuna dek). Dnte Odysseus gene Aiaie adasna urar, bu kez, Kirke
ona ilerdeki yolculuun nasl dzenlenmesi
gerektiini, Seirenlerden, Skylla ve Kharybdis'ten nasl korunabileceini bildirir. Kirke'
nin szleri tpatp doru kar ve Odysseus
sonunda selameti byc tanrann tleri
ne borlu olur.
Kirke'nin kimlii ve nitelikleri stnde bil
ginler ok durmu, dnmtr. Kirke'nin
yeri, yurdu besbelli ki talya'dadr, bugn Capo Circeo'nun bulunduu blgede Roma
alarnda Feronia adl tanraya tapld g
rlr. Bu tanrann "feri" yani vahi hayvan
szcnden treme ad, vahi hayvanlar
dizgine alan tanra anlamn tar. Bu Fero
nia ile Kirke arasnda balant kurmamak ola
naksz. Blgenin Etruria yani Anadolu'dan
gelme Etrsklerin yerletii yer olduu da ak
la getirilirse, Kirke'nin, daha sonra da Feronia'nn Anadolu'nun Ana Tanras Kybele
ile ilikisi gze arpar. Kirke-Feronia, Artemis-Kybele gibi doaya hkim, hayvanlar ev
cilletirip arabasna koan tanrsal varl sim
geler. Bu tanra diidir, diilik, dourganlk
ve bereket kavramn erkei boyundurua al
mak, bylemek, herhangi bir hayvan haline
getirmekle aa vurur. Motifleri Ana Tanra
kltnn zelliklerini andran Kirke efsanesi
Odysseia'da sz geen baka temalarda ol
duu gibi peri masal, enisi de tar. Btn
bu eler Ana Tanna'nn kiilii ve yaygnl
tam bir aydnla kavuaca zaman gere
ince deerlendirilebilecektir.
Odysseia'dan sonraki efsanelere gre Kir
ke'nin Odysseus'tan birok ocuklar olur, bi
ri Telegonos, teki de Latinos'tur derler. Telegonos'un talya'da TuSculum ehrini kurdu
u, Latinos'un da Latinlerin atas sayld he
saba katlrsa, Kirke-Odysseus macerasnn
talya efsanesince ne kadar benimsendii g
rlr.
Kleio. Ad, kutlamak, vmek anlamna ge
len "kleio" fiilinden tremi olan Kleio (ya da
Klio) Musalann biridir. nsanlarn unutulma
mas gereken nl, anl eylemlerini dile ge
178

tirdii iin, tarih alan ona ayrlm, tarih ya

zarlarn esinleyen peri saylmtr. Sa elinde
boru, ya da gitar bulunur, kahramanlklar di
le getirir bunlarla; kimi resimlerde elinde bir
klepsydra, yani su saati vardr, olaylarn ak
n lmeyi simgeler.
Kleobis. Arabay ekecek ineklerin olmad
bir gnde, Argos'taki Hera tapna rahi
besi olan anneleri Kydippe'nin arabasn, 45
menzil uzaktaki tapnaa kadar, Kleobis'le
Biton gtrdler. Kydippe, tanradan, oul
larna, insanlar iin en iyi eyi balamasn
diledi. Hera da bu dilei yerine getirerek iki
olan uyuttu, ylece ldler. Argoslular iki
kardein heykelini Delphoi'ye adadlar.
Bu yk Herodotos'un Tarihinde (I, 31) an
latlmtr. Atinal Solon zenginler zengini
kral Kroisos'a konuk gidince, Kroisos ona bu
dnyada en mutlu insann kim olduunu so
rar. Solon ilk olarak yurdu iin can veren Tellus'u saydktan sonra ikinci rnek olarak da
Kleobis'le Biton'u gsterir.
Klotho. Zeus'le Themis'in kzlar olan kader
tanralar Moira'larn biri. Ad bkmek, do
kumak anlamna gelen Klotho hayat ipliini
bken tanra saylrd (Moira'lar).
Klymene. Okeanos'la Tethys'in kz. Bir
kaynaa gre apetos'la evlenip Atlas, Prometheus, Epimetheus ve Menoithios'un ana
s olmutur (Tab. 3).
Klytaimestra. Ad Klytaimestra ya da
Klytaimnestra olarak geer. Tyndareos'la Leda'nn kzdr. Leda kuu kuu haline girmi
tanr Zeus'la birletikten sonra, iki yumurta
dourmu derler, birinden Helena ile Polydeukes, brnden Klytaimestra ile Kastor k
m, Helena ile Polydeukes Zeus'un dlleri,
Klyaimestra ile Kastor lml Tyndareos'un
ocuklarym (Tab. 12).
Klytaimestra mythos'ta Helena kadar esiz
bir rol oynar, su ileyen, adam ldren, k
tye varan yollarn hepsini deneyen kadn
olarak yazarlar sonsuzca esinleyen bir tip ni
teliini kazanmtr. Benliinde zt duygularn
arpt br trajik kiiler gibi Klytaimestra'
nn da destanda pek ad gemez, sz edilse
de iledii sulann asl etkeni olarak gsteril
mez, Klytaimestra a Aigisthos'un elinde

bir aratr. Ancak tragedya ledir ki, Klytaimestra zgr bir kiilik kazanr ve dram daha
derin, iindeki kart duygularn arpmas
daha karmak olduundan Aigisthos-Klytaimestra ikiliinde ba rol alr. Tragedya ya
zarlarndan Aiskhylos da, Sophokles de, Euripides de Klytaimestra tipini kendi grleri
ne gre sonuna kadar ilemekten geri kalma
mlardr. yle ki Klytaimestra nicelik ve nite
lik bakmndan da efsanenin en gze arpan
kiilerinden biri olarak karmza kar, yani
rol oynad tragedyalar hem ok, hem de bu
tragedyalarda oynad rol biricik ve esizdir.
Btn bu tragedyalar bir bir ele alamayaca
mza gre, hepsinin birden esinledii Klytai
mestra tipini zetlemeye alalm.

Ama Klytaimestra'nn kocasna olan asl

hnc kadn yznden deildir. Onu koca, az
daha evlat katili yapan kz phigeneia'nm
kurban edilmesidir. Bunu Agamemnon'a bir
trl affedemez. Bu yzden duyduu kini
br ocuklarna da bulatrr: Elektra'dan,
Orestes'ten nefret eder. Elektra anasyla sert
tartmalarndan Klytaimestra'nn ileri srd
bu phigeneia olaynn, aslnda sululuu
nu rtmek iin bir bahane olduunu yzne
vurur. Gerekten de tragedyann sahneye
koyduu Klytaimestra yreinde en ufak bir
analk duygusu olmayan bir kadndr, Orestes'e anana kyma diye yalvarr, ama onun
ld haberini alnca tanrlara kran adak
lar adayacak kadar sevinir.

Klytaimestra'nn iinde balca yeri tutan

duygu, ada bir grle nitelenecek olursa,
kskanlk diye adlandrlmaldr. Klytaimestra
mrnn bandan sonuna kadar kskanlkla
kvranm durmu, onu sua iten duygu da bu
kskanlk olmutur. Helena'nn ikizi olmakla
balar bu kompleks; geri Agamemnon'la ev
lenmeden Klytaimestra'y baz efsaneler Tantalos'la evli gsterir, bu Tantalos Thyestes'in
oludur (Tab. 15). Agamemnon bu Tantalo'u da, ocuklarn da ldrr, Klytaimestra'nn kardeleri Dioskur'larn saldrsna u
raynca Klytaimestra ile evlenmek zorunda
kalr. Uursuzlukla balayan bu evlenme son
suz bir kin ve su zincirinin birinci halkasdr.
Agamemnon'la Klytaimestra mythos'ta geinemeyen, birbirini sevmeyen iftin ta kendisi
dir. lyada'da bile krallar kral tutsa Khryseis'i meru kars Klytaimestra ile bir tutmak
cretini gsterir (l. 1,112 vd.):

Tragedyalarn bazlar Agamemnon'un l

drlmesinde Klytaimestra'y asl fail olarak
gsterir, kiminde de Mykene'de yalnz kald
iin Aigisthos'un zorlamasna dayanamayp
kendini veren ve nn elinde bir ara gibi
kullanlan bir zavall kadn pozundadr. Klytai
mestra'nn ilgin ve karmak tipinin tamam
bir portresini okumak iin Aiskhylos'un
"Agamemnon", Sophokles'in "Elektra", Euripides'in "Elektra" ve "Orestes" tragedyala
rn okumak gerekir.

Dorusunu isterseniz,
asl karm Klytaimestra'dan stn o kz,
ondan aa deil yaps, boyu bou,
akl, fikri yerinde, stelik ev kadn.
Khryseis'ten daha gl bir kuma da karr
karsna: Troya'dan Kassandra'y sarayna
getirince, Klytaimestra'ya ona iyi davranma
sn tler. Kadnl bylece hor grlen
Klytaimestra ister istemez kendini kardei
Helena ile kyaslar, kadn ve e olarak bunca
markl olan Helena'nn hi ceza grmedi
ini, onun yznden kendi bana bunca be
lalar geldiini yana yakla dile getirir.

Kodros. Poseidon'un soyundan olan efsanelik Atina kral. Krall srasnda Atina Peloponez'lilerin saldrsna uram, Delphoi
kehaneti de Peloponezliler Atina kraln ldrrlerse zafer kazanacaklarn bildirmi. Bunu
haber alnca Kodros hayatn yurduna feda
etmeye karar vermi ve dilenci klna gire
rek ehirden dar km. ki dmanla kar
lam ve onlarla kavgaya tutumu, birini l
drm, brnn eliyle de vurulup lm.
Atinallar iin farkna vararak lsn Peloponezlilerden istemiler. Onlar da kral ldr
dklerini anlayarak saldrdan vazgemiler.
Kodros'un mezar tarihsel alarda Atina
kaplarnn birinin nnde gsterilirmi. Kod
ros ldkten sonra Atina tahtna olu Medon
km. Kk olu Neleus da Miletos'a g
m (Neleus 2).
Koios. Uranos'la Gaia'nn olu, Titanlardan
biri (Tab. 4). Erkek kardeleri Okeanos,
Hyperion, apetos ve Kronos'tur, kz karde

leri Theia, Rheia, Themis, Tethys, Mnemosyne ve Phoibe'dir. Koios'la Phoibe evlenirler,
iki kzlar olur: Leto ve Asterie. I simgele
yen gksel varlklan meydana getiren Koios'
la Phoibe Apollon ve Artemis'in atalardr.
Kokalos. Sicilya'da Kamikos (sonradan Agrigentum olur) ehrinin kral. Daidalos hava
ya uarak Girit'ten kat zaman Kokalos'un
yanna snm ve saklanm. Minos da Dai
dalos'u aramaya kp Sicilya'ya vardnda
usta yapcy bulmak iin bir dzene bavur
mu: Bir iplikle bir eytanminaresi alm, ipli
i bir ucundan br ucuna geirmesini baa
rana dl vereceini bildirmi. Kokalos daya
namayp bunun zmn Daidalos'a sor
mu, o da iplii bir karncaya balayp karn
cay eytanminaresinin iinden geirtmek ge
rektiini sylemi. Kokalos bu zm Minos'a bildirince, Girit kral Daidalos'un bura
da saklandn anlam, Kokalos'u konuunu
teslim etmeye zorlam, ne var ki Kokalos ko
nukluk kurallarn inememek iin kzlarna
Minos'u ldrmelerini buyurmu, onlar da
kraln stne kaynar su dkerek lmne se
bep olmular (Daidalos).
Kokytos. niltiler rma anlamna gelen
Kokytos ller lkesinde akan ve Akheron'a
dklen bir rmaktr. Odysseus yeralt lkesi
ne inecekken, byc tanra Kirke ona Hades haritasn yle izer (Od. X, 508 vd.):
Ama getiin zaman Okeanos'u geminle,
orada Alakky var ve Persephone'nin
koruluu,
uzun uzun kavaklar greceksin, ksr
stler,
derin anaforlu Okeanos'un kysnda ek
karaya gemini,
sonra k yola, Hades bataklarna doru,
orada Akheron, Pyriphlegeton ve Kokytos
akar,
Styks'ten gelen sular da dklr oraya.
Odysseus yeralt dnyasna inmek iin u
kuru orada kazacaktr. Pyriphlegeton adn
dan da belli olduu gibi (pyr ate demek) kay
nar sulu bir rmak olduu halde, Kokytos'un
sular buz gibi diye tanmlanr.
Komaitho. Bkz. Amphitryon.

180

Kore. Kore ya da Kora, gen kz anlamna

gelir. Demeter'in kz Persephone'ye verilen
ikinci bir isimdir (Demeter).
Korinnos. Korinnos Troya'nm yerlisi bir
ozanm. Homeros'tan nce ve Troya sava
nn olduu sralarda llyada destann yazm.
Yaz yazmasn da Palamedes'ten grenmimi (Palamedes). Homeros destanlarn yazmak iin onun eserlerinden esinlenmi.
Korons. Lapith'ler kral Phlegyas'n kz,
hekim tanr Askleplos'un anas (Asklepios).
Korybant'Iar. Korybantes ve Kuretai diye
yazn kaynaklarnda geen Ana Tanra'nn
rahiplerini Euripides Bakkha'lar "tragedyasnda yle tanmlar:
Ey karanlk diyar Kureta'larm.
Girit'te Zeus'un doduu kutsal maaralar!
Orada icat ettiler, benim iin,
sorgutu mifer giyen Korybant'Iar
embere gerilen deriyi.
Orada kart cokun davul sesleri
Pbrygia kavallarnn tatl nefeslerine.
Korybant'Iar davulu Rhea anamza verdiler
Bakkha'larm lklar arasnda
gmbrdesin diye.
Kureta'lar Giritli ana tanra Rhea'nn,
Korybant'Iar da Phrygial ana tanra Kybele'nin rahipleridir. Burada iki ana tanrann
ve onun hizmetinde bulunan efsanelik rahiplerin de birbirine kart grlr. Korybas
Lydia ya da Phrygia dilinde ilkin Attis'e verilen bir addr. Kureta'lar ise Zeus efsanesin
de rol oynayan cinlerdir. Topran oullar
olduklar sylenir: Rhea Girit'in Lyktos magarasnda Zeus'u dourduu zaman onu
Amaltheia adl nympha'ya teslim eder,
Amaltheia da onu kei style besleyip by
tr (Amaltheia), ama tanr bebein seslerini
Kronos duyup da br ocuklar gibi Zeus'u
da bulup yutmasn diye, Rhea ocuun evresinde Kureta'larm cokun rakslarla tun
kalkanlarna vura vura grlt yapmalarn
emretmi, bylece ocuun barmalarn
tun sesleriyle boguyorlarm. Efsaneye gre
Kureta'lar iki ya da dokuzmu. Sonradan Ze
us, Kybele ve Dionysos tanrlannn kltleri
birbirine karm ve Daktyl'ler, Korybant'Iar
ve Kureta'lar, hepsi birden Ana Tanra

Kybele'nln kltne balanmtr. Bu rahipler

Kybele ayinlerini ba dndrc rakslarla,
barmalarla, flt, davul ve tef sesleriyle kut
larlar, gmbrtl bir vecit iinde kendilerin
den geerek "enthousiasmos" denilen duru
ma girerek tanrya karmay salarlard
(l)aktyller, Dionysos).
Kottos. Uranos'la Gaia'nn yzer kollu ve
ellier bal dev oullarndan birinin ad.
(yes'le Briareus'un kardei (Yzkollular).
Kanaos. Attika'nn ilk krallarndan biri.
Kranaos da Kekrops gibi topraktan doma
mi (Kekrops). Kekrops'tan sonra tahta
kan o olmu ve Attikallara "Kranaos'lular",
Alina'ya da Kranae denmi. Kranaos'un Atllis adl bir kz olmu. Attika blgesi bu kza
gre adlandrlm.
Kratos. Pallas'la Styks'in olu (Tab. 6), g
ve kuvvet simgesi (Bia).
Kreon. (1) Korinthos kral, ason'la Medeia
efsanesinde rol oynar: olkhos'tan kovulunca
ason'la Medeia Korinthos'a, Kreon'un yan
na snrlar ve birka yl bar iinde yaar
lar. Ama gnn birinde Kreon kz Kreusa (ya
da Glauke)'yi ason'a vermeye kalkr, lason
Medeia'y boayp Kreusa'y almaya raz
olur. Medeia'nn korkun dram bu olayla
balar: Byc kadn bu evlenmeye ses kar
mayacak gibi olur, kumasna armaan olarak
bir gelinlik gnderir. Kreusa gelinlii alr, gi
yer, srtna geirir geirmez de cayr cayr
yanmaya balar. Yanna varp onu kurtarmak
steyen Kreon da ayn atele tutuup yanar
(Medeia).
(2) Menoikeus'un olu Kreon, okaste'nin
kardei ve Thebai kral Laios'un kaynatasdr
(Tab. 19). Ad Oidipus efsanesinde geer:
Oidipus Thebai'den srlnce ehre kral
olur. Oidipus'un lmnden sonra oullan
Eteokles'le Polyneikes savaa tutuunca, Kre
on Eteokles'in tarafn tutar, Polyneikes'i e
hirden srer. Antigone dramnda byk bir
rol oynar ve doann kanunlarn hesaba kat
madan devlet kanunlarn yrrle koymaya
alan yneticinin iflasn simgeler (Antine, Oidipus, Halmon).

Kre. Giritlilere adn veren kurucu kahra

man. Bir efsaneye gre tanr Zeus'la Ida da
nn bir nympha'sndan domutur, baka
birine gre de Girit toprandan domu ve
Girit'in ilk konuklan Eteokretes, yani gerek
Giritlilerin atasdr. Zeus bebekken babas
Kronos'un elinden kurtarlmak iin Girit'e b
raklnca Kre adada hkm srmekteydi ve
Zeus'u koruyan o olmutur. Minos'tan ok
nce Girit'e yasalar vermi ve uygarlk getir
mitir. Efsanenin biri Kres'i, Girit'i her trl
karmaya kar koruyan Talos adl robotun
babas sayar (Talos).
Kretheus. Aiolos'la Enarete'nin olu. Tyro
ile evlenir ve Aison'u dourur (Tab. 22).
Kretheus, Tyro'nun tanr Poseidon'dan olan
Neleus ve Pelias adl oullarn evlatla alr.
Kretheus, lason ve Pelias'n ehri olan lolkos'un kurucusudur (Tyro, Pelias).
Kreusa. (1) Atina kral Erekhteus'un kz,
on'un anas (lort).
(2) Troya kral Priamos'la kars Hekabe'nin kz, Aineias'n kars (Tab. 17). En es
ki destanlarda Aineias'n karsnn ad Kreusa
deil, Eurydike'dir. Vergilius Aeneis desta
nnda Kreusa'nn Troya'nn ykld ve Ainei
as'n babas Ankhises'le olu Askanios'u ala
rak ehirden kat gece bir tanra (Aphrodite ya da Kybele) tarafndan karldn an
latr. Aineias karsn aramak iin ehre geri
dndnde, Kreusa'nn grnts karsna
kp yeni bir yurt kurmaya gitmesi gerektii
ni bildirir (Aineias).
Krinis. Mysia ehri Khryse'de bulunan
Apollon Smintheus tapnann kurucusu. Ilyada'da Agamemnon'un tutsak tuttuu kz
Khryseis'i almaya gelen Khryses bu tapna
n rahibidir. Tapnan kurulmas efsaneye
gre yle olmu: Krinis gnn birinde Apol
lon tanrnn fkesine uram, bu yzden de
evi bark, tarlas, topra, nesi varsa sanla
rn saldrsna uram. Sandan geilmiyor,
sanlar her eyi kemirip yok ediyormu.
Ama tanr bir gn yeryzne inecek olmu,
Krinis'ln srlerine bakan obana konuk ol
mu ve ondan ok memnun kald iin bl
geyl sanlardan temizlemeye karar verini',
oklaryla hepsini ldrm, bir yatdan da

Krinis'e Apollon Smintheus'a bir tapnak dik

mesini buyurmu (Apollon Smintheus).
Krios. Uranos'la Gaia'nn olu, Titanlardan
biri. Eurybie ile birleir ve Astraios, Pallas ve
Perses'i meydana getirir (Tab. 4).
Kritheis. Ozan Homeros'un anas saylan
efsanelik kii. Kritheis Ege blgesinin bir
nympha'sym, zmir'de akan Meles rmay
la sevimi ve birlemelerinden Homeros
meydana gelmi. Baka bir efsaneye gre,
Kritheis Kyme'li (zmir'in gneyinde Namurt)
bir adamn kzym, bu adam lrken kzn
kardei Maion'a brakm. Kritheis amcasn
brakp Phemios adnda bir zmirliye kam,
bir gn de Meles rmann kysnda amar
ykamaya gitmimi ki Homeros'u dourmu.
Bu efsane koca ozana verilen Melesigenes
(Meles'ten dogma) adnn nereden geldiini
anlatmaya yarar.

Bunlardan sonra Kronos geldi dnyaya,

o art dnceli tanr,
en belals Toprakoullarnn.
Ve Kronos di biledi yldzl babasna.
Kronos'tan sonra Toprak Ana Kykloplar
ve Hekatonkheir'leri dourduu halde, Uranos hepsini gn na kar kmaz Gaia'nn
karnna gerisin geri tkamakta, bylece onu
inim inim inletmektedir. Gaia bir dzen kurar
ve o dzeni olu Kronos eliyle gerekletirir.

Efsanenin baka bir anlatmnda Kritheis

adal bir gen kzdr, Musalarla iliii olan bir
cinle sevimi, ama sonra da korsanlar tara
fndan karlp zmir'e gtrlmtr. Lydia
kral Maion onunla evlenmi, Kritheis de Me
les rmann kysnda Homeros'u dourup
hemen sonra lmtr. Her iki efsanede de
Maion adl birinin sz konusu edilmesi zel
likle Latin airlerince Homeros'a verilen Maionides, yani Maion olu, ya da Maionial
(Lydial) ek adnn aklanmas yaplyor.

3. EFSANELER. Kronos'la ilgili iki efsane

de Hesiodos'un Theogonia'snda anlatlmak
tadr. Homeros destanlarnda ad geer, Zeus'la Hera'ya soyad olarak Kronides (Kro
nos olu) denir, Kronos'un Zeus eliyle yeralt
na kapatldna da deinilir, ama efsane ola
rak anlatlmaz. Uranos, Kronos, Zeus efsane
sinde iki kez grlen babann ola bask ya
pp olun ayaklanmas ve babasn alt ederek
egemenliini elinden almas temas, hele do
an varlklar yutmak gibi ilkel motiflerle Yu
nan mythos'una dardan katlm elerdir.
Kayna gneydou Akdeniz evresinde bu
lunan bu efsanelerin Yunanllara Fenikeliler
yoluyla getii sanlr. Homeros'un tonya'snda bunlar bilindii halde pek tutunmadg da destanlardan belli olmaktadr. Hesio
dos'un etki altnda kalarak uzun uzadya an
latt bu masallar Yunan mythos'unda tek
rnek olmak bakmndan daha da ilgi ekici
dir (Theogonia).

Kronos. (1) ADI. Kronos adnn zaman anla

mna gelen "khronos" szcyle aslnda
hibir iliii yoktur, ama sonraki efsane ve
aklamalara gre bu iki kelime bir tutulmu
ve Kronos tanrnn zaman, zamann akn,
geiini simgeledii ileri srlp, imgelerinde
elinde bir trpanla gsterilmitir. Oysa efsa
nesinden grlecei gibi Kronos'un bu yoru
mu bir zorlama rndr.
(2) DOUU. Uranos'la Gaia'nn son oul
lar Kronos Titanlar soyundandr ve babas
Uranos'u erkeklikten yoksun etmekle birinci
kuak tanrlarnn egemenliine son verip,
ikinci kua baa getirmitir (Tab. 4), (Uranos, Gaia, Aphrodite). Be erkek titan ve al
t kz titan'n douundan sonra Kronos'un
dnyaya geliini Hesiodos yle anlatr (Theog. 137 vd.):

Kronos'un, anas Gaia'nn eline verdii e

lik trpanla babas Uranos'un hayalarn kes
mesi tanr kuaklar arasndaki ekimenin ilk
aamasdr (Theog. 154-210). Uranos'un er
keklik aygtndan akan kanlardan Erinys'ler
(Erinys) ve spermasndan da Aphrodite (Ahrodite) do^ar. Hesiodos'un Theog. 453506'da anlatt Kronos-Zeus ekimesi Zeus
maddesinde ele alnacaktr.
Kronos'un Philyra ile birlemesinden at
adam Kheiron domu (Kheiron). Baka ef
sanelerde de Hephaistos, ya da Aphrodite'nin babas olarak geer.
Orfik tarikat geleneinde Kronos Zeus'la
barm ve Mutlular Adalarnda yaar gibi
gsterilir. Bu kaynaklara gre Kronos yery
znde iyilii ve bereketi kuran ilk tanrdr.
Onun egemen olduu ag Altn ana rast

lar. Hesiodos'un da anlatt alar Efsanesi

Kronos'la ilikili olarak zellikle Roma'da tu
tunmu ve Saturnus a stne efsaneler bir
ok airleri esinlemitir (Soylar Efsanesi, Sa
turnus).
Ksanthos. Kula at anlamna gelen Ksanthos Akhilleus'un lmsz atlarndan biridir.
Patroklos'la Hektor arasndaki savaa Balios'la birlikte katlr (Balios) ve Patroklos l
dkten sonra alar. Akhilleus'a Hektor'la sa
vanda da yardm eden bu lmsz at dile
gelerek efendisine yaknda leceini bildirir
(Akhilleus).
Kreta'lar. Bkz. Korybant'lar.
Kyane. Irmak tanr Maiandros'un kz, Kaunos'la Byblis'in anas (Byblis).
Kybele. Tarih ncesinin en gerilerinden tek
tanrl dinlerin yerletii dnemlere kadar
uzanan ve Akdeniz yresini kapladktan son
ra, bir yandan kuzey lkelerine, te yandan
Asya'nn ilerine dek yaylan, birok ulus, uy
garlk ve kltrlerde deiik adlarla anlp hep
ayn prototipe indirgenebilen Ana Tanra di
ninin kayna Anadolu'dur. Bu su gtrmez
gerek gn getike daha belirgin biimde
gzmzn nne serildii halde, klt dal
budak salm bu tanra figrnn deindii
bilim dallar o kadar oktur ki, aratrmalar
bir tek ilgi merkezinde toplamak, elde edilen
verilerle bulgular bir adan inceleyip deer
lendirmek yepyeni denebilecek bir uratr.
Ana Tanra dinini aydnlatmak bugn arkeo
loji, tarih, din tarihi, mitoloji ve sanatla yazn
tarihinin katk grevi olmaldr. Btn bu
kollarn abas bir araya geldikten sonradr
ki, Ana Tanra'y gereince, gereklere uy
gun olarak tanyabileceiz ve anlayabileceiz.
Son yllarda konuyu en ok aydnlatan bi
lim dal arkeoloji olmutur. atalhyk ve
Haclar'da yaplan kazlar Ana Tanra fig
rnn !. . 6500-700 yllarna kadar uzand
n ortaya koymutur. Smer'den de nceki
bir kltr an yanstan bu tarihler Ana
Tanra'nn Anadolu'nun yerlisi olduunu
aa vurmaktadr. in en tuhaf ve dnd
rc yn de Ana Tanra yontularyla bir
srada alalhyk'te bulunan izgi motifleri

nin Anadolu'nun geleneksel halk sanatlarn,

rnein bugn bile yaayan kilim motiflerini
yanstmasdr. Yontularn heykel, figrln ve
idol biiminde olanlarna gelince, bunlar ya
zn kaynaklarndaki Ana Tanra tanmlarna
tpatp uymakta, ok sonralar tarihsel alar
da anlatlan efsanelerini bile dile getirmekte
dir. Oturmu durumda, kaim kalal, gbekli,
dolgun memeli bir tanra, kollarnda ok da
ha ufak boyda bir erkek figr tamakta; bu
figr gsne yapm, stne trmanm gi
bidir. Bu erkek, Tanrann hem ocuu,
hem sevgilisidir, ilerde efsanesi anlatlacak
Attis'in ta kendisidir. Oturmu, ya da dour
mak pozunda olan tanra ise iki yanndaki
iki aslana dayanmaktadr. Tpk ok sonraki
heykellerinde grlecei gibi, "potnia theron" yani hayvanlarn kraliesi, doa stne
sonsuz egemenliinin bir simgesi olarak asla
n yanndan ayrmamaktadr. Kaln kala,
meme, karn altnn bir gen biiminde be
lirtilmesi gibi motifler anal ve diilii simge
lemek bakmndan Kybele'den Artemis'e k<
dar byk ana tanra imgelerinde bulunmak
tadr.
Bir de arkeolojinin daha deinmedii, top
rak stnde olduklar iin belki hi deinme
yecei Kybele antlar vardr ki, ilkada
Phrygia diye tannan blgede yaygn bir ala
na dalm kr tapnaklardr. Eskiehir'le Af
yon arasnda ulam zor bir yredeki bu ant
lardan en ok tannan Yazlkaya diye anlan
Midas antdr. ou ormanlarda, yeillik ara
snda bir kayaya yaslanm olarak, ya da dz
lkte birka basamak stne kurulmu olan
bu antlar birer cepheden ibarettir. gen bi
iminde bir at, altnda bir ta duvar, duvarn
iinde de okluk bir ni oyulmutur ve nile
rin kimisinde ayakta bir tanra heykeli grl
mektedir. Tapnaklarn bazlarnda tanra
heykelinin iki yannda n bacaklarn tanra
ya dayam iki aslan vardr, tanrann da, aslanlann da seks yerleri zamanla anmtr.
Buraya Ana Tanraya tapnmaya gelen dua
clarn Kybele'nin simgeledii bereket ve do
urganlktan pay almak iin seks yerlerine
dokunup onlar andrdklar bellidir. Ev bii
mindeki bu basit tapnaklar Phrygia'da Kybele dininin kentler dna da tatn, btn
doaya yayldn gsterir Bu cephe tap

naklarnda dikkati eken bir nokta bunlarn

Lykia'daki kaya mezarlarna ok benzemele
ridir. stanbul niversitesi Film Merkezince
evrilmi olan bir belgesel filmden tandmz
bu Kybele antlarnn arkeoloji buluntularyla
ve baka blgelerde rastlanan buluntularla
karlatrlp deerlendirilmesi Ana Tanra
dinini aydnlatmaya yarayabilir. Sz geen
filmin asl deeri de Ana Tanray atalhyk'ten Roma ana kadar her eit ant ve
imgeleriyle ortaya sermekle kalmayp, Ana
dolu halk trelerinde bu inantan kalma iz
ve etkileri de ortaya koymaya almasdr:
Phrygia rma Sangarios'un kaynanda; su
ya iek ve zellikle meneke atmakla kutla
nan Attis,, yani bahar enliklerinden bugn
de bir eyler kalmtr. Kybele'nin tapm mer
kezlerinden olan Manisa'daki Mesir bayram
ve bu bahar bayramnda camiden aaya
halka bereket ve dourganlk salayan ma
cunlarn atlmas Anadolu'nun yerlisi olan bir
inancn sregelmesi olabilir. Yukarda szn
ettiimiz bilim kollarnda ibirlii ve daha de
rine giden kyaslamak aratrmalar bu alanda
ok yararl olabilir.
Yazl kaynaklarmza gelince, Kybele gerek
iir, gerek dzyazyla en ok sz edilen tan
ralardan biridir. Bu alanda bilgilerimiz Yu
nan yazarlarndan ok, Roma yazarlarndan
gelmedir.
(1) ADLARI VE SIFATLARI. Hibir mitoloji
de hibir tanr Ana Tanra kadar eitli ad
larda adlandrlmamtr. Bu ad ve sfat oklu
u Ana Tanrann kayna Anadolu'da ol
mak zere uluslarst bir nitelik kazandn
kantlamaya yeter. Kltepe tabletlerinde ad
na Kubaba olarak rastlanr, Lydia'da ad
Kybebe, Phrygia'da Kybele olarak geer, Hi
tit kaynaklarnda Hepat diye adlandrlr. Ko
mana Pontika (Tokat blgesinde Gmenek)
ve Kayseri yresindeki Komana Kappadokika (Kemer) kentlerinde ad ok eski bir Ana
dolu ad olan M'dr. Smer'de Marienna,
Hitit'te Arinna, Msr'da sis, Syria'da Lat,
Girit'te Rhea, Efes'te Artemis, talya'da Ne
mi gl blgesinde Vens, Ana Tanrann
aldr deiik adlardr. Ayrca baz yer adlarn
dan reme sfatlara Yunanca meter, Latince
mater szc eklenerek tanrann blgesel

184

nitelii de dile gelmektedir: Sipylene Sipylos

(Manisa) dann, ldaia Girit'teki da ve Troya'ya hkim Kazdagnn, Berekyntia Sakar
ya kysndaki eski bir kalenin, Steunene Aizani (avdarhisar) yresindeki Steunos (Kesikmagara) maarasnn tanras olduunu
belirtir; bu sfatlar arasnda en yaygn olan da
Dindi/mene addr ki Dindymos dann tan
ras anlamna gelir. Anadolu'da ise Dindy
mos adn tayan dag vardr, biri Phrygia'
daki Murat da, br Mysia-Phrygia snrn
daki Kapdag, ncs de tanrann en
nemli merkezi olan Pessinus'a yakn Gnyz dadr. Pessinus da eski ad Justinianopolis olan Sivrihisar'n biraz gneyinde, Gordium'un gneybatsndaki Balhisar'dr.
Ana Tanrann Pessinus'tan da daha eski
bir tapm merkezi Komana ehridir, ya da e
hirleridir. Tarih kaynaklarndan burada tap
nlan tanrann imek, topuz ve ift azl
baltayla simgelenen bir sava ve zafer tanr
as olduu anlalr, Yunanllar bu tanray
sava tanr Ares'in evresindeki Enyo ile, Romaliarsa Bellona ile bir tutmulardr. Bu nite
liiyle Ana Tanra'nn kltyle Karadeniz
blgesinde merkezlenen Amazonlarla ilikisi
olduu sonucuna varlr ki, anaerkil bir toplu
mun rn olan sava Amazonlar efsanele
rin hepsi ister Artemis, ister baka adlarla
anlan Ana Tanrann hizmetinde, ya da
onunla ilikili olarak gsterir (Amazonlar,
Artemis).
(2) NTEL VE EFSANES. Btn bu isim
ve sfatlardan anlald gibi, tanra doay
btn canll, verimligiyle simgeleyen ev
rensel bir nitelik tamaktadr. Toprak ve be
reketin kaynanda olmaktan baka, her trl
uygarln da etkeni olarak daha sonraki d
nemlerde, Efes Artemis'inde grlen kuleli
talar banda tamakla bir de meter turrita
ya da turrigera (Lat. kuleli ya da kule tayan
ana demektir) olur. Romallarn Magna Ma
ter (Byk Ana) diye andklar tanra analk
vasfn da yalnz insan alannda deil, doal
ve evrensel bir ilke olarak canlandrr.
Aslnda bir tek efsanesi vardr, bu efsanede
hem tanrada analk kavramnn nasl anla
ld dile gelmekte, hem de tapannn biimi
saptanmaktadr: Tanra Attis (ya da Attes)

adl bir delikanlya tutkundur (Agdistis), onu

Pessinus kralnn (kimi kaynaklarda kral Midas'n) kzyla evlenmek zereyken dn ye
rinde birden karsna dikilerek ldrtr ve
kendi kendini hadm etmesini salar. Attis
kendi kestii hayalarndan akan kanla topra
sular, bitkilerin fkrmasna yol aar ve bir
am aacna dnr.
Toprak-bereket efsanelerinin hepsinde,
zellikle Adonis mythos'unda (Adonis) gr
len bu lme-dirilme motifi, Kybele kltnde
birtakm vecit, kendinden geme ve esrime
hallerine kanmakta ve Ana Tanra tapmnn znde olan bir eit kurban treniyle
gereklemektedir. Attis erkekliini keserek
kendini nasl tanraya kurban ettiyse, Kybele'nin barahibi de kanl bir trenle kendi
eliyle kendini hadm etmek zorundayd. Attis
efsanesinde simgelendigi gibi, akan kan ve
yitirilen erkeklik gc daha evrensel bir nite
lik kazanarak bereket ve canlln daha geni
bir alana, yani btn doaya gemesini sa
lamaktadr. Gizemli cmbler, enlikler ara
snda yaplan bu eylem gene Anadolu'ya z
g ve baz tarikatlarda bugn baka biimde
de olsa yaayan bir trenin ilk rneidir.
(3) TAPIMI VE TARH. Yazl kaynaklar bi
ze Kybele'nin Pessinus'taki tapm stne ay
rntl bilgi verir. Tanraya orada bir idol bii
minde tapnlrd. Bu idol bir "diopetes" yani
gkten dt ileri srlen bir meteorit, bir
kara tat. Pessinus'taki tapna siyasal g
lerden bsbtn bamsz bir din merkezi ola
rak ynetilirdi. Bu dinsel ynetimin banda
iki barahip bulunur, bunlarn biri Attis adn
tar, Megabyzos adyla anlan ikincisi dar
dan gelme olmas art koulan bir yabancy
d. Bu iki kral-rahibin Attis efsanesinde anla
tld gibi erkekliklerini tanraya adam ol
mas gerekiyordu. Galloi diye anlan br ra
hiplerin de vecit halinde hadm edilmeleri t
redendi. Phrygia'da yerli bir klt olduu b
tn kaynaklardan belli olan bu rahip devleti
zekligini bgeye gelip yerleen btn yne
timlere kar korumutur. Gerek Komana'da,
gerekse Pessinus'taki tapm merkezleri Hititlerin Anadolu'da kurduklar egemenlik dne
minde byk Hitit kralyla iyi ilikiler kurmu,
rahip krallar byk kraln siyasal ynetimini

tanmakla birlikte onun din merkezlerine ka

rmasna hibir zaman izin vermemiimin
Phrygia dardan gelme uluslarn iki kez sald
rsna uramtr, biri . . 1200 yllarnda
Friklerin, ikincisi 1. . 686 (ya da 676) sula
rnda Kimmerlerin blgeye yaylmasdr. Her
iki saldrda da Ana Tanrann tapm merke
zi uluslarst niteliini koruyarak bamszl
n ve din devleti olarak etkisini srdrmek
yolunu buluyor. Ayn sre Efes'teki Artemision'da da grlr, onyal kolonistler din
merkezine dokunmak yle dursun, burada
egemen olan tanray benimseyip tapmn
srdrrler. Friklerle tanrann kaynamas
dikkati eken bir sretir: Ana Tanra klt
nn yerli olup Phrygia blgesini ele geiren
ve yreye adn veren ulustan ok daha eski
olduu btn kantlardan anlald halde,
tanra bu yeni siyasal gc ve etnik toplulu
gu ylesine etkilemi ki, tarihe Kybele bir
Phrygia tanras olarak gemiti. Phrygia
krallarndan Midas'n da, Marsyas'n da Ana
Tanra ile yakn ilikileri tarihe gemitir.
Midas tanrann olu olmakla, Pessinus'taki
tapnan kurmakla vnld. Kimmerler de
Phrygia devletini ykar, ama Ana Tanra kl
tn ortadan kaldramazlar. Tersine bu tapn
daha ok Lydia yresine kaydktan sonra,
Metragyrtoi diye anlan dilenci rahipler Akde
niz evresine yaylr ve birer misyoner gibi
davranarak Ana Tanrann mistik ve gizemli
dinini drt bir yana tantrlar. yle ki Ana
Tanra klt Phrygiallardan ok eski olduu
halde, bu dini benimseyen btn lkeler onu
bir Phrygia tanras olarak tanrlar. Nitekim
Yunan ve Roma anda Kybele klt btn
treleriyle Phrygia uygarlna zg bir belirti
saylr.
Klasik alarda Yunanistan'n ve Anado
lu'nun drt bir yanna dalan Phrygia klele
ri ve dilenci rahipleri hor grld oranda
gizemli bir din ve kltnn temsilcileri olmak
la sayg ve gpta ile karlanrlar, nk
Phrygia evrensel bir dinin merkezi olduu ka
dar Yunanllara yn veren bir sanatn, mzi
in ve bir de yaam biiminin, klk kyafetin
kurucusu, ncsdr. Phrygia uygarl Ege
kylarn kapladktan sonra, Phokalallarla
Fransa'ya kadar da yaylr, Marsilya'y kuran
gmenlerin yeni yurtlarna tadktan trele-

rin arasnda bugne dek Fransa cumhuriyeti

nin benimsedii Phrygia bal da yok mu
dur? Phrygial olmak kltr bakmndan yet
kin, stn olmak anlamna gelir ve bu Roma
imparatorluu ana kadar sregelecektir.
lyada'da Kybele'nin ad hi gemedii hal
de, Phrygiallardan sz edilir: Bunlar Troya
savanda Troyallara yardma gelir (l. II,
862):
Askanios ynetir Phrygia'llar,
uzak Askania'dan gelmilerdir onlar...
Askania Limne hem Gemlik, hem de Bur
dur glnn addr. Uzak Askania dendiine
gre bu savalarn geldii yre Burdur bl
gesi olsa gerek. Ana Tanra stne en zen
gin buluntular salayan Haclar da Burdur'a
yakn deil midir?
Phrygiallardan kral Priamos kendisi de sz
eder, Helene'ye anlatr (l. III, 184 vd.):
Eskiden balk, bahelik Phrygia'ya
gitmitim,
atlar drtnal giden bir sr Phrygia'l
grmtm...
Ordular yaylmt Sakarya'nn kylarna.
Amazonlar gelmiti hani, erkek gibi, ite o
gn,
aralarna sava orta almlard beni...
Phrygia'nn bir Amazon saldrsna urama
s, Priamos'un da Phrygiallarn yardmna
komas anlaml, ama tlyada'dan sonraki me
tinlerde Troyallarn Phrygial diye anlmas
bsbtn ilgin ve dikkat ekici bir yndr.
Bir kltr taycs olarak Phrygiallarn Troyallar da simgelemek iin kullanlmalar ne
zaman ve nasl balar? Herhalde airler, zellikel tragedya yazarlar iir dilinde bu iki ulus
adn kartrmlardr, ama bu olay sonradan
ok nemli sonular dourmu, Roma'nn
Aineas' kurucu ata olarak benimsemesiyle
Phrygia uygarln da kltrnn kayna
saym, Ana Tanrann da bu kltr gyle
birlikte Roma'ya alnmasn salamtr. Magna Mater'in Roma'ya nakli din tarihinde ei
ne rastlanmayan bir olaydr. Ondan nce Ati
na Ana Tanray arm, kltn snrlar
iine almakla geirdii bir bunalma are bu
lunacana inanmtr: Peloponez sava de
nilen iki byk Yunan ehrinin, Atina ile
Sparta'nm amansz ve sonsuz savanda Ati-

186

na'llar Phrygia'nn Ana Tanrasn getirte

rek ehirlerinde ona byk bir tapnak kur
mular, onu Demeter'le birletirip bir devlet
tanras olarak benimsemilerdir. O sralarda
Delphoi tanrs Apollon'un rahipleri bu olay
desteklemi olacak: Tanrnn khinleri, Sibylla'lar Anadolu'dan gelmeydi, iki tann ve iki
din arasnda balantlar tarih ncesi alara
dek uzanmaktayd (Sibylla).
Gene Sibylla kitaplarnn nerisiyle Ana
Tanra'nn Roma'ya getirilii derin siyasal
sonular dourmutur. 1. . 204 ylnda Pessinus'taki meteorta trenle Roma'ya aktarl
m ve Palatinus tepesine tapna kurulan
Magna Mater'in erefine Megalensia denilen
bayramlar kutlanmaya balamtr. Bu olay
da kritik bir dneme rastlar: Roma Afrika se
ferlerine kmak zeredir, imparatorluu kur
maya yol aacak yaylma politikas yrrle
girmektedir. O srada Roma'da bir ta ya
muru olur, halk heyecana kaplr, yeni ve da
ha kkl inanlara zlem duyulmaktadr.
Magna Mater bu gereksinmeyi karlam ola
cak ki, yeni dini kutlamakta airler az birlii
ederler. Yeni efsaneler doar: Ana Tanra
tan Tiber'den yukar tayan gemi birden
karaya oturur, o srada Ana Tanrann sesi
duyulur: Temiz, afif ellerle ehre alnmasn
ister, derken Claudia Quinta adl bir kz orta
ya kar ve tanraya yakarr, kirletildii, kz
olan kz olmad ileri srlmektedir, tanra
afifligini kantlamak iin gemisinin kendi eliy
le ekilmesine izin versin. Gerekten de yle
olur, Claudia halatlar eline alr ve gemiyi Ti
ber'den yukar Roma ehrine kadar eker.
Kybele'nin Phrygia'dan gelme tef, zil ve da
vul gibi alglarla, cokun danslarla kutlanan
trenleri, rahiplerinin hadm oluu, Attis ef
sanesinin bu trenlerde ve gizemlerde yine
lenmesi Roma airlerini ylesine etkilemi,
esinlendirmitir ki, Kybele-Attis efsanesini
konu edindikleri iirlerinde tanrann Galli
adl rahiplerine atfla "galliambus" diye co
kun bir vezin de uydururlar. Ama Ana Tanr
a sanat ynnde r amakla kalmaz, Ana
dolu'nun kaplarn amtr, yalnz uygarlk
ve kltr merkezi saylan Anadolu'nun deil,
btn dou Akdeniz evresinin. Roma ile
Anadolu arasnda kltr kprs kurulmu
tur, birka yl sonra Romal komutan Manlius

Sipylos eteindeki Magnesia'da (Manisa)

Syria kral III. Antlokhos'u yenip Orta Ana
dolu'ya ordusuyla ayak basnca Romallar
Pessinus tapnann rahipleri cokun sevin
gsterileriyle karlar. Bundan sonradr ki Ro
ma Bergama kralln miras yoluyla elde
eder ve Anadolu'ya egemenliini kurmakla
blgede r ac bir dnemin balamasn
salar. Denebilir ki Romallara dounun kap
larn aan Anadolu'nun yerlisi ve simgesi
olan Ana Tanradr. Onunla iliki kurup Bat
ile Dou arasnda kpr atmak ve kltrnn
yoksun olduu bir temeli kltr beii Anado
lu'da arayp bulmak Roma'nn siyasal dehas
na bir rnektir. Bata Augustus olmak zere
imparatorlarn hepsi hi tkenmeyen bir z
gelip Anadolu'dan almlardr. Esiz bir uy
garlk ve kltr temeline oturtmay baardk
lar kltrleri bylece hem talya'da, hem
Anadolu'da gelitike gelimitir. Bunun sim
gesi de binlerce yl ncesi gibi Roma'nn ege
menlik anda da gene ayn tanra, hangi
adla anlrsa anlsn, Anadolu'nun byk Ana
Tanrasdr.
Kydippe. Kleobis'le Biton'un anneleri, Hera rahibesi (Kleobis).
Kydnos. Kilikya'da bugn Tarsus ay diye
anlan rman tanrs. Ana tarafndan apetos'un torunu saylr. Kydnos'un Parthenios
adl bir olu varm, Kydnos rmann denize
dkld yerde bir ehir kurup ona Parthenia demi. Bu ehir bugnk Tarsus'tur.
Kyklopes (Kyklop'lar). Trkeye "Tepe
gz" diye evirebileceimiz Kyklop'lar tek yu
varlak gzl devlerdir. Yunan mythos'unda
bu yaratklarn trnden sz edilir: Biri
Gaia ile Uranos'un oullar gksel Kykloplar,
brleri Odysseia'da ad geen Polyphemos
gibi Sicilyal Kykloplar, sonuncular da kay
naklar Lykia'da bulunan duvarc Kykloplardr.
Birinci trden Hesiodos Theogonia'da y
le sz eder (Theog. 139 vd.):
Sonra Toprak Kyklop'lar dourdu, azgn
yrekli,
Brontes'i, Steropes'i ve belal Arges'i
(ki bunlar vermitir Zeus'a imekleri,
yldrm}

Her bakmdan tanrya benziyordu burdur

ama bir tek gzleri vard alnlarnda.
Yuvarlak tek gzlerinden geliyordu adlar,
zorlu, baarlydlar hep yaptklarnda.
Uranos'un yeraltna kapatt bu devleri
hemsoylar Yzkollularla birlikte yeryzne
karr ve Titanlara kar savata silah arkada
olarak kullanr.
Hades'e grnmez klan bal, Poseldon'a da dili yabay veren bu devlermi.
Kykloplar zerine baka efsaneler de anlat
lr: Apollon Kykloplara dman kesilir, nk
olu Asklepios insanlar lmden kurtaryor
diye Zeus'un fkesine urar ve Kykloplarn
yldmmyla ldrlr. Apollon batanr Ze
us'a el kaldramad iin Kykloplar ldrme
ye kalkr. Zeus buna kzar, bir an olu Apollon'u Tartaros'a atmay dnr, sonra bu
kadar ar bir cezadan vazgeip onu bir yl
iin srtma olarak Admetos'un yanna yol
lar (Admetos, Asklepios, Apollon). Bu ef$8
nede Kykloplar lmsz tanrlar deil, lm
l yaratklar olarak gsterilmitir.
Sicilyal Kykloplar nce Homeros'un Odyi
seia destannda, sonra da skenderiye iirindi
sz geen yaratklardr. Odysseia bunlarn
yerlerini, yurtlarn Homeros destanlarna z
g kesinlikle belirtir: Kuzey talya ve Sicilya
kylar ve adalar sz konusudur, nitekim Te
pegz masallar oralarda tutunmu ve birok
yerlere Tepegzlerin, zellikle Odysseia'da
sz geen Polyphemos'un ad verilmitir
(Polyphemos). Bu blgenin yanarda blgesi
oluu, oralarda toprak altna kapatlan Tepe
gzlerin demircilikle uraan birer cin olarak
canlandrlmalarna yol amtr: Bunlar Hephaistos'un iliinde - tpk talya'da (XVIII)
Akhilleus'un silahlarnn yapld blmdeki
gibi - demir dverler, maden ilerler ve tanr
lara silah yaparlar. Tek gzleri atein kar
snda kor gibi parlar, kraterlerden fkran k
vlcmlar onlarn rsnden frlayan atelerdir,
yersarsntlar ve grltleriyle kendilerini bel
li ederler. Odysseia'da bunun tam tersine
Kykloplar hayvanclkla geinen, koyun ve
keileri bol olan allarda, maaralarda yaa
yan yamyam devler olarak gsterilir. Odysseus Kykloplar lkesinde ve zellikle Polyphemos'un maarasndaI yaad serveni en

ufak ayrntsna kadar anlatr (Od. IX, 105

-567).
Duvarc Kykloplarsa Anadolu'da, Yunanis
tan ve Sicilya'da iri talarla rlm kyklopeen denilen ne kadar sur varsa, hepsinin yap
clar saylr. Bunlar ne cin, ne de tanrdr, ta
rih ncesi alarda ehir kalelerini yklmaz,
almaz ve alnmaz duvarlarla evirmek iin
efsanelik krallarn, nderlerin emrine giren
btn bir ulustur. Efsane Kykloplann yard
myla surlarn yaptran krallar (Tiryns ehri
iin) Proitos ve (Argos ehri iin) Perseus'tur.
te yandan bu duvarc Kykloplann Anado
lu'nun Lykia blgesinden gelme olduklar da
efsanelerce belirtilir. Btn bu kantlar bu tek
gzl devlerin yorumlanmasnda Hitit kabart
malarnn gz nne alnmas gereini pek
letirmektedir. Halikarnas Balks'nn ner
dii bu gr tutarl grnmektedir: Tek yu
varlak gzl devler Hitit kabartmalarnda
profilden grlen kiiler olabilir, dev olulan
ve ok iri duvarlarn yapclar saylmalar
Anadolu'daki Hitit surlarnn kayaya oyulmu
olmasyla aklanabilir. Kald ki efsane bu devarc devlerin Anadolu'dan gelme, da kaya
lklarna mezarlar kazmakla n salm Lykia'dan gelme olduunu da ayrca belirtmekte
dir. Bu sorunun efsane bakmndan da, Ana
dolu ve zellikle Anadolu-Yunan ilikilerinin
aydnla karlaca bir gelecekte zmle
nebileceine inanyoruz.
Kyknos. Kuu kuu anlamna gelen bu ad
birok efsanelik kiilerin addr:
(1) Poseidon'un bir olu. Efsanesi Troya'nn lyada'dan nceki olaylaryla ilgilidir.
Troyahlardan yana olan Kyknos Akhalarn
bo^az kylarna karma yapmalarna engel
olmak istemi ve Akhilleus'la arpm. Ama
babas tanr olduu iin Kyknos'un derisine
silah ilemiyormu. Akhilleus onu kalkanla
ite ite bir kayann altna kadar getirmi, ora
da ezmeye alm. Poseidon da olunu bir
kuu kuuna evirip kurtarm.
(2) Poseidon'un Kyknos adnda bir olu da
ha/varm, Troya'nn gneyinde, Bozcaa
da'nn tam karsndaki bir ehrin kralym.
Adann o zamanki ad Leukophrys'mi. Ana
s bu Kyknos'u dourunca deniz kysna b
rakm, bebei bir kuu kuu bytm.

188

Kyknos sonralar Laomedon'un bir kzyla ev

lenir ve Tenes adl bir olu, bir de kz olur.
Kars lnce Kyknos baka bir kar alm,
ama vey annesi Kyknos'a iftira etmi,
Kyknos da buna inanm, olunu bir sanda
kapatarak denize atm. Tenes Bozcaada'ya
km, sonralar adn vermi Leukophrys
adasna. Kyknos bir sre sonra olunun su
suz olduunu anlam ve iftiray yapan kar
syla ona tanklk eden kavalcy gereince ce
zalandrm, sonra da Tenedos adasna o
luyla barmaya gitmi, ne var ki Tenes baba
snn kyya balad ipi bir keserle kesip ge
misini aa atm (Tenes). Efsaneye gre
Tenedos adasna kavalclarn gelmesi de ya
sak edilmi.
(3) Tanr Ares'le Pelias'n kz Pelopeia'nn
olu. Kyknos, zalim bir ekya imi, Delphoi'ye gelen yolcular durdurur, ldrr ve l
lerini babas Ares'e sunarm. Apollon bu i
ten bkm ve yiit Herakles'i Kyknos'la ar
pmaya gndermi. Herakles ekyann hak
kndan gelmi, ama Ares olunun cn al
mak zere yeryzne inince, onu da kala
sndan yaralayarak Olympos'a dnmeye zor
lam.
(4) Phaethon'un arkada Kyknos adl bir
adam varm, Phaethon lnce yle gzel bir
sesle at yakm ki Apollon tanr onu kuu
kuuna dndrm. Kuu kularnn lmeden
tmesi de ondanm.
Kylabras. Lykial bir oban. Phaselis (Tekirova) ehrinin kurulaca yerde tarlalar var
m, oraya ehir kurmaya gelen Lakios bu
tarlalar tuzlu balk karlnda satn alm
(Lakios). Sonralar Phaselis halk Kylabras'a
bir tapnak kurmu, sunu olarak da tuzlu ba
lk adarlarm Kylabras'a.
Kyrene. Kyrene, Peneus rmann torunu
olan Tesalyal bir nympha'dr. Pindos da
nn eteklerinde srleri bekler ve yle gl
kuvvetlidir ki, vahi hayvanlarla boy lr.
Gnn birinde silahsz olarak bir aslanla d
vp onu alt edince, gree tank olan Apol
lon Kyrene'ye k olur. Hemen Kentaur
Kheiron'a gidip bu kzn kim olduunu re
nir ve Kyrene'yi altn arabasna bindirdii gi
bi Libya'ya kanr. Orada Kyrene adn alan

bir altn saraya yerletirir. Kyrene'nin Apollon'dan bir olu olur, Aristaios adl bu ocu
u Hera tanralarla Toprak Ana bytrler
(Aristaios).
Kythera'h. Aphrodite'ye verilen bir ek ad.
Tanrann denizin kpklerinden dounca
ilk vard yer Kythera adas olduu iin
(Aphrodite).
Kyzikos. Kapdag yarmadasnn bat ko
yunda bulunan Kyzikos ehri (bugn Balkz)
ilkada Marmara'nn en zengin ve ilek li
manlarndan biriydi. Kurucusu Kyzikos'un ef
sanesi Argonaut'lar seferiyle ilgili olarak anla
tlr (Argonaut'lar). Kyzikos tanr Poseidon'dan tremi olan Dolionlarn kralym.
Argonaut'lar ehre geldiklerinde kral, khin
Merops'un kz Kleite ile yeni evlenmimi.
Kyzikos Argonaut'lar iyi karlam, yedir
mi, iirmi, yanlarna bol kumanya da vere
rek ugurlam. Ne var ki Argo gemisi yola

ktktan sonra byk bir frtnaya (utulmu,

gece vakti bir karaya varmlar, ne bilsinler ki
oras az nce ayrldklar Dolionlarn lkesi
dir. Dolionlar bunlar korsan sanarak saldr
ya gemiler, kyasya bir sava olmu, sava
a kral Kyzikos da gelip katlm ve ason'un
elinden can vermi. Sabah olunca bir de bak
mlar ki korkun bir yanlgya dm her
kes. Argonaut'lar gn, gece yas lul
mular Kyzikos'un lsne, sonra trenle
gmmler onu. Bu arada Kleite kederinden
asm kendini. Kyzikos'un kral olduu selin
de ad verilmi Kieite'nin lmne nympha'
lar o kadat alamlar ki, gzyalarndan bir
kaynak fkrm, ona da Kleite ad verilmi.
lgin bir nokta da u ki, Argonautlar efsane
sinde Kyzikos'tan ayrlmadan nce gemicile
rin ehre hkim olan Dindymos (Kapdag) s
tne bir Kybele heykeli diktikleri ve frtnay
ancak bu yoldan dindirebildikleri sylenmektedir.

L
Labdakos. Kadmos'la Harmonia'nn toru
nu, Laios'un babas ve Oidipus'un dedesi
(Tab. 19). Thebai kral olan Labdakos adn
btn soyuna vermitir, Oidipus da Labdakos
olu diye anlr.
Labrandos. Labrandos Kuretalarn biridir.
Arkadalar Panamoros ve Palaksos'la birlik
te Karia blgesine gelir ve oradaki Labranda
ehrine adn verir. Labranda bugn Selimi
ye'nin biraz kuzeyinde Trbe adl bir kasaba
nn yerinde bulunuyordu.
Labyrinthos. Labyrinthos, sonsuz ve girift
dehlizlerden meydana gelen bir yapya veri
len addr. Msr'da bu eit yaplar yeraltnda
maaralar kazlarak yaplrd ve okluk kral
mezar olarak kullanlrd. Yunan mythos'un
da bu kelime Girit kral Minos'un nl mimar
Daidalos'a yaptrd ve iinde Minotauros'u
saklad yap iin kullanlr. Labyrinthos ku
ruluundan da anlald gibi Yunanca bir ke
lime deil, Anadolu dillerinden remedir. Girit'e de oradan gelmi olsa gerek. Girit Labyrinthos'u yeraltnda deil, yer stnde yapl
m bin bir oda ve koridordan kurulu aprak
bir yapdr. Efsaneye gre Minotauros'u l
drmeye giden Theseus'a Ariadne bir yumak
iplik vererek onun Labyrinthos'a girdikten
sonra yolunu armadan kmasn da sala
mtr (Daidalos, Ariadne).
Labyrinthos ad iki azl balta anlamna ge
len ve Girit din ve sanatnda olduu gibi Ana
dolu'da da izleri grlen "labrys" kelimesin
den tremi olabilir.
Lacrtes. Odysseus'un babas. Olu Troya
savana gidip dnmeyince derin bir yas kap
lar Laertes'in yreini, thake sarayndan ay
rlr, gider balarnda herkesten uzak, oban
lar ve bahvanlanyla birlikte yoksulluk iin
de yaar. Odysseus'un ller lkesinde rastla
d anas Antikleia oluna babas Laertes'in
ne byk aclar iinde kvrandn anlatr
(Antikleia). thake'de Laertes'in sz ge
mez bile, saraydaki rezalete karmaz, mal
nn, mlknn Penelopeia'nn taliplerince t
ketilip yok edilmesine kar koyacak gte
190

deildir. Hele kars Antikleia da canna kyn

ca Laertes canl bir cenaze oluverir. Penelopeia ona szde kefen dokur, her gn doku
duu ve gece skt bezin Laertes'e kefen
olduunu syleyerek talipleri oyalar. Odysse
us dilenci klnda thake'ye ayak basnca ba
basnn yrekler acs halini oban ba Eumaios'un azndan haber alr. Ama ona ancak
talipleri ldkten sonra, Odysseia'nn yirmi
drdnc ve son blmnde grnr. Homeros bu bulumay yle anlatr (Od. XXIV,
226 vd.):
Odysseus yalnz babasn buldu bakml
bahenin iinde,
apalyordu ihtiyar adam bir aacn dibini,
entarisi eski ve yamal vepimpisti,
yamal sr derileri balamt bacaklarna,
syrklardan korunmak iindi, dizlik yerine,
ellerinde eldiven vard dikenler batmasn
diye,
banda da soua kar kei derisi bir
takke,
Odysseus onu ihtiyarlktan km, gnl
byk bir yas iinde grnce dayanamaz, a
lar. Kendini tantnca ihtiyar Laertes birden
bire dirilir, gidip ykanr, temiz bir entari gi
yer ve tanra Athene'nin yapt by ile bir
den gleir, genleir. yle ki ithake halk
taliplerin lmnden dolay almaya gelin
ce, Laertes de olu ve torunuyla birlikte sila
ha sarlr ve Eupeithes'i ldrr.
Laios. Labdakos'un olu, Oidipus'un baba
s, Thebai kral (Tab. 19). Sophokles'in "Kral
Oidipus" tragedyasna kaynak olarak ald
efsaneye gre, Laios okaste ile evlenir ve bir
olu olur. Ama ocuk dogmadan tanr szc
s Laios'a doacak olan ocuun kendisini
ldreceini bildirir. Bunun iindir ki kral o
cuu doar donmaz bir uana verip daa
braktrr. Ama tanr sz gene de gerekle
ir: Gnn birinde Laios Delphoi'ye giderken
yolda bir yabancyla kavgaya tutuur, bu ya
banc kendi olu Oidipus'tur. Oidipus Laios'u
ldrr ve Thebai'ye vardktan sonra anas
okaste ile evlenir. Oidipus'un, babasn l
drmek ve anasyla evlenmekle iledii kor
kun gnah nasl haber ald ve nasl cezaya
arpld Oidipus efsanesi ve tragedyasnda
anlatlmtr (Oidipus).

Laistrygon'lar. Odyssela'da ad geen efsanelik bir boy. Odysseus gemileriyle rzgr

tanr Aiolos'un adasndan ayrlnca alt gn
yol alr, sonra da Telepylos denilen ok gzel
bir limana varr. Btn gemiler bu stliman
koya girerler, yalnz Odysseus kendi gemisini
liman dnda bir kayaya balar. arkada
n da kente gnderir, ama Laistrygonlarn
kral Antiphates'in kzna rastlayan bu adam
lar nce bir dev anasnn evine gtrlrler,
sonra da Antiphates adl dev kral onlan kesip
yer, bununla da kalmaz, Laistrygonlar liman
da demirlemi gemilere saldrr ve btn ge
micileri ldrp ilerler. Bir Odysseus'un ge
misi halatn zerek kap kurtulmak aresi
ni bulur. Bylece Odysseus'un on iki gemi
sinden on biri yok olur, bir tek gemisi kalr.
Bu korkun macera Odysseia'nn onuncu b
lmnde anlatlmtr (Od. X, 80-132).
Lakedaimon. Zeus'la Taygete'nin olu, Peloponez'de Lakedaimon ya da Sparta olarak
anlan nl ehrin kurucusu (Tab. 9). Efsane
ye gre Lakedaimon adl kahraman blgede
kral olan rmak tanr Eurotas'n Sparta adl
kzyla evlenmi, Eurotas lnce de tahta k
m. Kentine karsnn adn vererek Sparta
demi, ynettii halka da Lakedaimorilular
diye kendi adn takm. Tarihsel alarda bu
kent hem Sparta, hem de Lakedaimon diye
anlr.
Lakhesi. Zeus'la Themis'in kzlar saylan
kader tanralar Moiralarn biri. Ad kader,
aln yazs anlamna gelen Lakhesi Moirala
rn ikincisidir (Moiralar).
Lakios. Lakios'a Delphoi tanr szcs do
uya gidip bir ehir kurmasn buyurmu, La
kios da Anadolu'nun Lykia ile Pamphylia ille
rinin snrnda bulunan Phaselis ehrini kur
mu. Bu ehri kurmak iin gereken topraklan
tuzlu balk karlnda satn alm (Kylabras).
Lamia. Komedya'da ad geen, kadn bal,
eek bacakl bir canavar, ocuklara korkuluk
olarak gsterilirdi. Bir efsaneye gre Lamia
gzel bir kzm, Zeus ona gnl vermi,
onunla birka kez gelip sevimi, ama Lamia'nn her ocuk douruunda kskan Hera
gelir, doan ocuu ldrrm. Sonunda

Lamia gidip bir maaraya saklanm ve ocuklan yaayan analara dman kesilmi. Geeleri gzne uyku girmedii iin gider, o
cuklan karr, yermi. Ama Zeus ona acm,
ok arap itii geceler gzlerini karp yata
nn yanndaki bir kaba koyarm, o zaman
uyur ve ocuklar rahat brakrm.
Lampetie. Helios'la Neaira'nn kz, Odys
seia'da ad geen nympha. Lampetie kz kar
dei Phaethusa ile birlikte babalar Helios'un
Thrinakie adasndaki kutsal srlarna beki
lik etmektedirler. Odysseus'un arkadalarnn
kutsal srlar kesip yediklerini Helios'a ha
ber veren onlardr (Od. XII).
Lampsake. Lampsakos (Lapseki) ehrine
adn veren kadn. Lampsake Babrykler kral
nn kzym. Boazlar blgesine Yunanis-.
tan'dan gelen gmenler gnn birinde kra
ln bulunmad bir zamanda yerlilerin saldn
sna uramlar ve Lampsake araya girme
eydi, hepsi ldrleceklermi. Ama kral ki
gmenleri kurtarm, bunun iin de onla
ehri aldktan sonra Lampsake'ye bir tanra
gibi tapnmlar ve ehre adn vermilerdir.
Laodamas. (1) Eteokles'in olu, Thebal
kral. Thebai'ye kar Epigonlar seferine kar
koyar ve ehrini savunurken lr (Alkmaion). Baka bir anlatma gre Epigonlar ehri
alnca Laodamas kaar ve kuzey Yunanis
tan'a snr.
(2) Antenor'un olu, llyada'da ad geen
Troyal sava. Aias tarafndan ldrlr.
Laodameia. (1) Bellerophontes'in kz. Homeros lyada'da Laodameia'nn Zeus'la bir
letii ve Sarpedon'u dourduu sylenir (l.
VI, 197 vd.):
Akll Zeus, koynuna girdi Laodameia'nn.
Laodameia dourdu tanrya denk tun
silahl Sarpedon 'u.
Baka bir gelenee gre Sarpedon Zeus'la
Europa'nn oludur (Tab. 11). Laoda la
Artemis'in oklaryla lm.
(2) Akastos'un kz, Protesilaos'un kars
Protesilaos Trya kylarna kar kmaz
len Akha yiididir. Kocas Troya seferine
kmadan az nce evlenen Laodameia lm

haberini alnca tanrlardan Protesilaos'u ken

disine saat iin balamalarn diler. Bu
dilei yerine gelir, ama ei Hades'e indikten
sonra da Laodameia canna kyar (Protesilaos). Bir anlatma gre Laodameia Protesilaos'un balmumundan bir heykelini yaptrm
ve onu koynuna alrm. Babas bunun' fark
na varnca heykeli atee atm, Laodameia
da heykelin ardndan atlayarak diri diri yan
m.
Laodike. (1) Agamemnon'la Klytaimestra'nn kz. lyada'da Agamemnon'un kz
nn ad Khrysothemis, Laodike ve phianassa
diye geer. Laodike tragedya yazarlarnn
sonradan Elektra diye adlandrdklar kz olsa
gerek.
(2) Priamos'un kz (Tab. 16). lyada'da y
le tanmlanr (il. III, 124): "Gzellikten yana
en stnyd Priamos'un kzlar arasnda".
Laokoon. Troyal Antenor'un olu saylan
Laokoon, Thymbral Apollon tapnanda ra
hiptir. Ama tanrnn heykeli nnde karsyla
sevitii iin gnah ilemi ve ApoIIon'un f
kesini stne ekmitir. ki olu vardr.
lyada'da ad gemeyen Laokoon Vergilius'un "Aeneis" destannda Troya'nn yklyla ilgili olarak anlatlan korkun bir mace
rann kahramandr. Akhalar ii dolu tahta at
Troya kaplarnn nne brakarak Tenedos
adasnn arkasna saklandklarnda Troyallar
poseidon tanrya kretmek iin on bir kur
ban kesmek grevini Laokoon'a verirler. Lao
koon kocaman bir boay deniz tanrya ada
mak zeredir ki dalgalardan olaanst b
yklkte iki ylan kar, bunlar babalarna yar
dm etmekte olan Laookon'un iki oluna sal
drrlar. Ylanlar ocuklarn gvdelerine sar
lp onlar bomak zereyken Laokoon araya
girer, oullarn kurtarmaya urar, ama bu
kez ylanlar onu da boumlarnn arasna alr
lar ve n de tyler rpertici biimde ld
rrler. Troyallar bu manzaray dehetle sey
rettikten sonra, Laokoon'un Apollon'a kar
iledii gnah bilmedikleri iin, yle yorum
larlar: Apollon'un rahibi kap nne braklan
tahta heykelin ehir iine alnmasna kar
gelmi, giderek kargsyla atn karnna vur
mu, oyuk olduu sonucuna varmt. Deniz
192

den kan ylanlarn Laokoon'u ve ocuklar

n bomas ite bu tutumun cezasdr, heykel
ise tanrlarn bir armaandr ve ehre aln
maldr. Casus Sinon'un da destekledii bu
gr tutunur ve tahta at surlardan ieri al
nr.
Aeneis'te canlandrlan bu olay bugn Vati
kan mzesinde grlen nl Laokoon ve
oullar heykeline konu olmutur.
Laomedon. Ilos'la Eurydike'nin olu Laomedon Troya'nn ilk krallarndandr (Tab.
16, 17). Strymo ile evlenir ve Podarkes, yani
Priamos'la Hesione'den baka birok ocuk
lar olur (Hesione).
Tros'la llos'un kurduklar Troya ehrine
surlar yaptrmak iin Apollon ve Posei
don'dan yardm gren Laomedon yemin
bozmu, gvenilmez bir kral olarak geer ef
sanede. Bu gnah onun ve ehrinin bana
birok belalar getirmitir. Bu yzden Troya'ya dman kesilen Poseidon olay Apol
lon'a yle hatrlatr (l. XXI, 441 vd.):
Zeus buyurmutu ikimize
demiti, soylu Laomedon'a yardmc olun,
belli bir karlkla kiralamt bizi bir
yllna,
i buyuruyordu bize, efendimizdi.
Bir surla evirdim ben Troya'llarm ehrini,
geni, ok gzel bir surdu bu,
ehir bir trl ele geemez olmutu,
sense, ok kvrml da'nn ormanlk
yarlarnda
kaypak kaypak yryen, boynuzlu
srlarn gdyordun,
ama gler yzl mevsimler gelip geti,
geldi yll demenin gn,
yzsz Laomedon vermedi karln
emeimizin,
meydan okudu birde utanmadan, bizi
kovdu,
dedi, ellerinizi, ayaklarnz balayacam,
dedi, satacam sizi uzak adalara,
stelik kulaklarmz tun klcyla
kesecekti.
Poseidon bu hakaretten duyduu fkeyi bir
trl unutamaz, Hesione'yi ldrecek bir de
niz canavar gnderdii gibi, Troyallar tut
maktan da kanr.
Laomedon*un Hesione'yi kurtard diye Herakles'e verdii sz de tutmamas onun yiit

Herakles'in elinden ldrlmesine nedendir.

Laomedon'un Herakles'e sz verdii atlar
tanr Zeus'un Ganymedes'e karlk Tros'a
armaan ettii atlardr (Ganymedes).
Lapithai (Lapith'ler). Lapith'ler, hem ef
sane, hem de tarihte ad geen bir Tesalya
boyudur. Kendilerinden nce blgede oturan
Pelasglar kovarak, Pindos, Pelion ve Ossa
dalarnn eteklerine yerlemiler. Ne var ki
adlarna birbirinden ok uzak yerlerde, rne
in Knidos ve Rhodos'ta da rastlanr.
Lapith'lerin en bata gelen soyunun atas
rmak tanr Peneus'tur. Peneus Kreusa (ya da
Philyra) ile evlenmi, iki olu, bir kz olmu,
bu kz ApoUon tanrdan gebe kalarak bir oul
dourmu, ad Lapithes. Bu Lapithes'in ken
disi boyuna adn verir, baka baka blgeler
de ehirler kuran drt olu olur: Phorbas,
Periphas, Triopas ve Lesbos. Bir Lapith ol
duu bilinen ksion bir efsaneye gre Periphas'm, baka birine gre de Phlegyas'n o
ludur (ksion).
Lapith'lerin sz edildikleri efsanelerin ba
nda Kentaurlarla olan arpmalar gelir
(Kentauroi). Kalydon avnda da bulunmular
(Meleagros), Argonaut'lar seferine katlm
lar: Theseus'un arkada Peirithoos, onun
olu Polypoites, Mousos, Leonteus vb. La
pith olarak tannmtr. lyada'da ad geen
bu boy "takn canl kargclar" diye nitele
nir.
Lara. Latin airi Ovidius'a gre Lara'nn asl
ad geveze anlamna gelen "Lala"dr. Latium'un bir su perisi olan Lara upiter'in buy
ruklarna kar gelmi, tanr gnl verdii uturna'y elde etmek iin btn nympha'lardan yardm istedii halde, Lara hem yardm
dan kanm, hem de batanrnm bu tutku
sunu uno'ya ve uturna'ya am. Buna fke
lenen lupiter kzn dilini koparm, klavuz
tanr Mecurius'a da bu geveze periyi ller l
kesine gtrmesini buyurmu. Ama Mercurius Lara'ya yolda tutularak onu Lares tanr
lara gebe brakm. Roma mitolojisinde Lara
hem dedikodu, hem de tam sessizlii, yani
lm simgeler.
Lares. Etrsk asll tanrlar. Efsaneye gre
Lara ile Mercurius'tan domadrlar. Lares

tanrlar yol azlarn, evlerin iini koruyan.

cinlerdir. Her evde llerin ruhunu simgele
yen bir Lar bulundurulur ve bu aile bekisinin
heykeli kuaktan kuaa aktarlr. Ev Larla
rndan baka kamu Larlar vardr, bunlar Ro
ma halknn topluca yaad yerleri konr.
Larlar bir ellerinde bereket boynuzu tayan,
ksa rubal ve bir ayaklarnn stnde dnen
delikanllar olarak gsterilir.
Latinus. talya'nn yerlileri Aborigenes deni
len boya adn veren Latinus stne iki ayr
kaynaktan gelme efsaneler anlatlr. Yunan
kaynaklarna gre Latinus, Odysseus'la Kirke'nin oludur. Roma asll efsanelere gre
de Latinlerin bu ilk kral Faunus'un olu ve
Lavinia'nn babasdr. Kz Lavinia gnn bi
rinde hi ac ekmeden yanp tutumaya ba
laynca Latinus tanr szcsne bu mucizenin
nedenini sorar, ald cevapta kzn, talibi
olan Ruteller kral Turnus'a deil de, Latin
adn gklere karacak bir kahramana ver
mesi gerektii bildirilir. Latinus da Aeneas'
Latium'a geldiini grnce, Laviria'y ona
verir. ldkten sonra da upiter Latiaris adiy
la tanrlatrlr (Lavinia).
Lavinia. Kral Latinus'un kz. Aeneas Lati
um'a gelmeden nce Lavinia Rutullar kral
Turnus'a nianldr, ama dedesi Faunus onun
evlenmesine engel olur, kz dardan gelecek
bir yabancya, Latinlerin egemenliini dnya
ya yayacak olan bir kahramana vermek ge
rektiini bildirir. Bir sre sonra talya'ya ayak
basan Aeneas' kral Latinus iyi karlayp
kendisine damat olacak adamn bu olduu
kansna varr ve Lavinia'y Aeneas'a verir.
Ama Troya soyundan btn kiilere dman
kesilen tanra uno Lavinia'nn anasnn Turnus'la birlik olup bu evlenmeye kar koyma
sn salar. Aeneas Turnus'la teke tek savaa
girer, kazanr ve Lavinia ile evlenir (Latinus,
Aenas).
Leandros. Bkz. Hero.
Leda. Leda'nn anas, babas stne kaynak
lar birbirini tutmaz, genellikle Aitolia kral
Thestios'un kz olduu kabul edilir. Lakedalmon'd.n kovulan Tyndareos Aitolia 'ya snnca Thestios onaa kzn verir. Sonra da

Tyndareos Herakles'in yardmyla Sparta

tahtn gene ele geirir ve Leda ile birlikte
oraya yerleirler.
Leda'nn ocuklar Helene ve Klytaimestra,
Kastor'la Polydeukes'tir (Tab. 12). Efsaneye
gre Zeus tanr Leda'ya k olmu ve bir ku
u kuu biiminde ona yanam, Leda da bir
yumurta yumurtlam, yumurtadan iki ikiz o
cuk km: Zeus'un dlleri olan Helene ile
Kastor ve Tyndareos'un ocuklar olan Klyta
imestra ile Polydeukes.
Baka bir efsaneye gre, tanrsal yumurtay
yumurtlayan Leda deil, tanras Nemesis'tir. Zeus Nemesis'e tutkunmu, ama tanr
a onu istemezmi, tanrdan kurtulmak iin
bir kaz biimine girmi, ossaat tanr bir kuu
kuu olup ona yanam. Nemesis'in yumurt
lad yumurtay da Leda alp saklam. Bu
yumurtadan yalnz Helene domu. ok g
zel bir kz olduu iin Leda onu br ocukla
ryla birlikte kendi kzym gibi bytm
(Helene, Klytaimestra, Dioskurlar).
Lesbos. Lapithes'in olu, Midilli adasna
adn veren kahraman. Bir tanr buyruuna
uyarak Yunanistan'dan ayrlp Midilli'ye g
er, oradaki kraln kz Methymna ile evlenir.
Kendisi kral olup adaya adn verdii gibi ka
rsnn ad da adann byk ehirlerinden biri
ne verilmitir (Lapithai).
Lethe. Unutmak anlamna gelen bir fiilden
tremi olan Lethe szcm allegorik bir tan
rann addr. Hesiodos'a gre Lethe kavga
tanras Eris'in kz ve Gece'nin torunudur.
Lethe Hades lkesinde bir pnar olmutur,
suyunu ien ruhlar gemi hayatlarn ve ek
tikleri aclar unutup yle girerler ller dn
yasna. "Devlet" adl eserinin sonunda ruh
gmn anlatan Platon Lethe'yi yle ta
nmlar (Dev. X, 621a): "Ruhlar boucu, kor
kun bir scan altnda Lethe ovasna git
miler; ne aa, ne ot varm bu ovada. Ak
am olunca Ameles (kaygszlk anlamna ge
lir) rman kysnda konaklamlar. Bu r
man suyu hibir kap iinde durmazm;
oysa herkes de bu sudan biraz imek zorun
daym. Baz ruhlar ly karp fazla
iermi, ier imez de, her eyi unuturmu". Platon ve neo-platonculugun etkisiyle

Lethe unutmay simgeleyen bir rmak ve son

ra da soyut bir kavram haline gelmitir.
Leto. Titanlardan Koios'la Phoibe'nin kz
Leto, batanr Zeus'la birleerek Apollon'la
Artemis'in anas olur (Tab. 5).
Bir Anadolu tanras olduu adndan, efsa
nesinden ve tapnann yerleme yerlerin
den belli olan Leto konusunda Apollon, Ari
temis ve Kybele maddelerine baklmas.
Leukippos. Lykial bir delikanl. Serveni
ilkan ak romanlarndan birine konu ol-j
mutur. Leukippos, Bellerophontes'in torun- j
lanndan olan Ksanthios'un oludur. Lykia'da 1
stn bir sava olarak tannr, ama tanra
Aphrodite'nin fkesine urayarak kendi kz
kardeine gnl verir. Tutkusu gn getike
artar, onu yenemeyeceini anlaynca, anas- :
na derdini aar ve ondan yardm ister, yoksa
klcyla kendini ldreceini syler. Anas iki
kardein gizlice sevimesini salar, ama g
nn birinde Ksanthios'a birisi kznn bir yabancyla yattn ihbar eder. Ksanthios gece
kznn odasna girer, kz saklanr, baba da
onu kznn sanarak klcyla vurur, kz
ac bir lk atarak der, bu srada Leukip
pos da saldrann babas olduunu anlamaya
rak onu ldrr. Bu korkun hikye sonu
cunda Leukippos Lykia'dan ayrlmak zorun
da kalr, Girit'e geip orada bir koloni kurar,
ama oradan da kovulup Anadolu'ya dner,
Miletos blgesinde bir ehir kurar. Maiandros
(Menderes) kysndaki Magnesia (Manias)
ehri kralnn kz bu Leukippos'a gnl vere
rek yurdunu onun emrindeki dmana teslim
etmi.
Leukothea. Bkz. no.
Libcr. Orta talya'nn eski bir tanrs Liber,
diisi Libera le birlikte bag, bahe ve tarlala
rn bereketini saladklarndan Yunan tannlarndan Bacchus ve Ceres'le bir tutulmular
dr.
Libya. Kuzey Afrika'ya adn veren nympha'.
Epaphos'un kz olan Libya, o'nun torunu
olur (Tab. 10). Bykannesi lo nasl Zeus
tanryla birlemise, kendisi de Poseidon'la
birleir ve Agenor'la Belos diye Fenike ile M
sr'n efsanelik kurucularn dourur. Libya,

Agenor yoluyla Kadmos'la Europe'nin ninesi

olur (Agenor, Belos, Europe).
Likhas. Herakles'in arkada ve habercisi.
Yiit onu Deianeira'dan yeni bir gmlek al
maya gnderir ve kansnn yollad sihirli
Gmlegi srtna geirip yanmaya balaynca
btn suu Likhas'tan bilir. Korkun bir fke
iinde aalar kklerinden sken, sunaklar
deviren ve avaz avaz baran Herakles Likhas' ayandan tutup denize frlatr. Bahtsz
adam da Euboia yaknnda denize dp ora
daki Likhades adalarna adn verir (Herak
les).
Linos. Linos efsanesi bir eit at yakma
trenine bir kaynak bulmak amacyla uydu
rulmu olsa gerek.
(1) Argos'ta anlatlan efsane yledir: Li
nos, kral kz Psamathe'nin Apollon'dan ge
be kalarak dourduu bir ocuktu; kz baba
sndan korktuu iin bebeini daa brakr,
kpekler gelir, Linos'u paralarlar. Psamathe
de yasn atlarla dile getirir. Babas iin far
kna vararak kzn ldrr. Apollon tanr da
bu korkun olayn cezas olarak Argos blge
sine veba salar. Argoslular Delphoi bilicisin
den aldklar t zerine Linos ve Psamathe
adna bir yas treni dzenlerler, veba da by
lece sona erer. Linos trenlerinde atlar oku
nur, yolda rastlanan kpekler ldrlrd.
(2) Boiotia'da anlatlan Linos efsanesi biraz
deiiktir: Linos Musalarn birinin ocuudur.
Mzikte usta olduu iin Herakles'i yetitir
mekle grevlendirilmi, ama kula olmayan
yiit hocasndan azar iittii bir gn fkelene
rek onu ldrm. Daha baka bir anlatma
gre Linos at sylemekte o kadar ustaym
ki, Apollon'la boy lecek olmu da tanr
onu lmle cezalandrm.
Litai. Bkz. Yalvarlar
Lityerses. Phrygia kral Midas'n olu. Ekin
bimede onun stne yokmu ve babasnn
kral olduu blgeye kim gelse onu yanmaya
arr, istemese de onu dve dve almaya
zorlarm. Eli ok abuk olduundan hasmla
rnn hepsini yener, kafalarn keser, bedenle
rini de ekin demetleri arasna baglarm. Herakles, Lydia kraliesi Omphale'nin yannda

bulunduu srada Lityerses'le boy lmeye

gelmi. Zorbann meydan okumasna hi, al
drmadan onu gzel bir trkyle uyutmu ve
kafasn kesmi.
Phrygiallar ekin bierken Lityerses'in ser
venini dile getiren bir trk sylerlermi. Lltyerse adl bir trkde bu biicinin ustal
vlrm.
Lotophagoi (Lotosyiyenler). Odysseia'da
sz geen efsanelik boy. Troya'dan ayrldk
tan sonra Trakya kylarna urayan Odysseus'un gemileri, oradan yelken anca kor
kun bir poyraz frtnasna tutulurlar ve on
gn denizde alkandktan sonra Lotosyiyen
lerin lkesine varrlar. Bu lkenin kuzey Afri
ka'nn Trablusgarp kylarnn karsnda Cerba adas olduu teden beri bilginlerce kabul
edilir. Odysseus bu esiz serveni yle anla
tr (Od. IX, 82 vd.):
Tam dokuz gn lm rzgrlar balkl
denizde alkalad bizi
sonunda Lotosyiyenlerin toprana vardk
onuncu gn,
bir bu iei yer burann halk,
orada karaya ktk ve biz gittik su almya.
arkadalar da abucak hazr etti akam
yemeini,
oturup doyurduk karnmz tez giden
gemilerin dibinde.
Yiyip itikten sonra doyasya,
yolladm arkadalar, dedim gidin bakn,
ekmek yiyen hangi insanlarn toprana
ayak basmz.
Setim iki kii, kattm yanlarna bir de
haberci.
Gittiler ossaat bulutular lotos yiyen
adamlarla,
bizim dostlara hibir ktlk dnmedi
ora halk,
lotos bile verdiler onlara yesinler diye,
bizimkilerden kini yediyse totosun bal gibi
yemiini,
kendinden geti ve dnmeyi istemedi bir
daha gemiye.
Orada kalp lotos yemekten baka ey
dnmediler,
akllarn elmiti bu yemi, unutturmutu
slay
Ama bakmadm gzlerinin yana,
srkledim gemiye onlun,
teknede, kreki sralar altna ektim,
vurdum zincire

Sonra byrdm br sevgili yoldalarma,

haydi, dedim, binin tez giden gemilere
abuk,
korktum, biri lotos yer, slay unutuverir
diye.
onlar da hemen bindiler ve oturdular
sralarna,
kreklere sarlp kprttler krl denizi.
Lucifer. Sabah yldz Phosphoros'un Latin
ce ad (Phosphoros). Hristiyan edebiyatnda
eytann bir ad.
Luna. Ad ay anlamna gelen bir roma tanr
as. Aventinus tepesinde bir tapna vard,
ama hibir efsanesi olmad gibi zamanla Diana tanrayla bir tutulmu Luna ad da iirde
Yunanca Selene'yi evirmeye yaramtr.
Lupercus. obanlarn ve srlerin kurtlara
kar koruyucusu saylan eski bir talya tanr
s. Sonradan Faunus'la bir tutulmu ve ad
Faunus Lupercus olmutur. Yunan din ve
tanrlarnn etkisiyle Lupercus Pan'a da ben
zetilmitir. Her yl 15 ubatta kutlanan Lupercalia bayram bir bahar ve bereket enlii
dir: plak Lupercus rahipleri alay halinde
Palatinus tepesini dolarlar ve kurban ettikle
ri bir keinin derisiyle yaplm kamlarla yol
da rastladklar kadnlar dverlerdi. Bylece
dvlen kadnlarn ksrlktan kurtulup dour
gan olacaklarna inanlrd.
Lydos. Lydia'llara adn veren kurucu kah
raman. Tarihi Herodotos'a gre Lydos
Atys'in olu, Atys de Manes'in oludur. Manes ise tanr Zeus'la Okeanos kz Kallirhoe'
den dogmadr. Lydos'un Tyrrhenos adl bir
de kardei vardr. Lydos nasl Lydia'llara
isim babas olmusa, Tyrrhenos da Tyrrhenoi, yani Etrsklere adn vermitir. Bu akraba
lktan anlalyor ki, efsane de Etrsklerin
Anadolulu kaynaktan olduklarn kantlamak
tadr.
Lykaon. (1) Priamos'la Laothoe'nin olu,
Polydoros'un kardei. Kaderi onunki kadar
acdr. Patroklos ldkten sonra, Akhilleus
savaa katld zaman, Skamandros kysn
da ldrp ldrp rmaa att kurbanlar
dan biri de Lykaon'dur (l. XXI, 34-135),
(2) Pelasgos'un olu. Arkadya kral Lykaon
elli oul babasym, ama tanr saygs, tanr

196

korkusu yokmu ne kendinde, ne oullarn

da. Zeus onlar denemek istemi bir gn:
Yoksul bir kyl klna girerek Lykaon'un
sarayna konuk olmu, kral da bu adamn bir
tanr olup olmadn anlamak iin insan etin
den yemekler karm karsna. Batanr b
yk bir fkeye kaplarak masay devirmi ve
imekler akarak Lykaon'un oullarn yld
rmla arpm, yalnz- birini sa brakm,
Lykaon'un kendisini de bir kurt haline getir
dikten sonra sa kalan olunu tahta karm.
Bu efsane Arkadya blgesinde Lykial Zeus'un adna kutlanan trenlerde insan kurban
larnn nedenini aklamaya yaramaktadr.
(3) Pandaros'un babas. Troas blgesine
yerlemi Lykial (Pandaros, Karkabos).
Lykomedes. Skyros adasnn kral. Thetis
olu Akhilleus'un Troya savana katlmasn
nlemek iin onu Lykomedes'in sarayna
gndermi, kraln kzlar arasna saklamt
(Akhilleus).
Lykomedes Theseis efsanesinde de rol oy
nar: Atinal yiit kendi lkesinde tutunama
ynca Skyros adasna gider, akrabalk bala
ryla bal olduu Lykomedes'in yanna s
nr. Lykomedes de Theseus kendi kralln
ele geirir korkusuyla onu bir kayaln st
ne gtrr ve uurumdan aa atar (These
us).
Lykos. (1) Kadmos soyundan olan Thebai
kral. Antiope'nin amcas. Lykos, kars Dirke ile Antiope'ye eziyet ederler. Antiope'nin
de Zeus'tan olan kizleri Amphion ve Zethos
analarnn cn almak iin Lykos'u ldrr
ler (Antiope, Amphion).
(2) Argonautlar efsanesinde ad geen Maryandyn'ler kral. Lykos Argonautlan bat
Ege kylarnda bulunan lkesine vardklarn
da iyi karlar, konuklar ve len dmon'la
Tiphys'i gmmelerine yardm eder, giderek
kendi olunu len dmencinin yerini tutmak
zere yanlarna verir. Argonautlarn Amykos'u ldrmeleri bu zorbann dman olan
Lykos'un ok houna gitmiti (Argonautlar).
Lykurgos. Trakya kral Lykurgos'tan lyada'da sz edilmektedir. Sava srasnda Akha
yiidi Diomedes karsnda Bellerophontes'in

torunu Lykial yiit Galukos'u grnce bir

tanr sanr onu ve tanrya kar savamann
sakncalarna rnek olarak Lykurgos'un ser
venini anlatr (l. VI, 130 vd.):
Dryas'm olu gl Lykurgos bile
onlarla kavgaya tutuunca yaamad.
O bir gn, kutsal Nysa danda
kovalamaya kalkt Dionysos'un
stninelerinl,
dayak yediler yiit ldren Lykurgos'un
vendiresiyle,
o vakit Dionysos'un d koptu,
denizin dalgalarna att kendini,
Lykurgos'un homurtusundan bir titreme
almt Dionysos'u,
Thetis de hemen ekti onu iine.
Rahat yaayan tanrlar kzdlar o zaman.
Kronos'un olu kr etti Lykurgos'u,
stelik ok da yaamad o,
lmszlerden tiksindirmiti kendini.
Dionysos'la ilgili birok efsaneler arap tan
rnn ve kltnn benimsenmesine kar gs

terilen tepkileri dile getirir (Pentheus). Ana

dolu'dan geldii aka belli olan bu klt zel
likle kuzey Yunanistan'a yerlemekte glk
ekmi olsa gerek. Tragedya yazarlarnn bi
raz deiik motiflerle ele aldklar Lukurgos
efsanesi bu gerei dile getirmektedir.
Lynkeus. Elli Aigyptosogullanndan biri. Danaos kz Hypermestra'nn kocas. Babalar
nn buyruu zerine Danaos kzlar gerdee
girdikleri gece kocalarn hanerledikleri hal
de, yalnz Hypermestra Lynkeus'u ldrmez.
Hypermestra'nn kocasn esirgemesinin ne
deni eitli yorumlara uramtr: Kimine g
re Hypermestra Lynkeus'a tutulmu, kimine
gre de adam ldrmeyi baaramad ve
Lynkeus kzlna sayg gsterdii iin ona k
yamamtr. Danaos kz Hypermestra'y ba
ba sz dinlemedi diye mahkemeye vermi,
ama Aphrodite'nin yardmyla kz kurtulmu,
Lynkeus'la evlenmi ve Abas' dourmutur
(Hypermestra, Danaos Kzlar).

M
Maia. Atlas'la Pleione'nin kz. Pkiad yldz
larndan biri (Tab. 7). Maia, Arkadya'nn
Kyllene danda tanr Zeus'la birleerek Hermes'i dourmutur (Pleiad'lar, Hermes). Ma
ia, Zeus'la Kallisto'dan dogma Arkas'a stninelik ettii iin Hera'nn hmna uram ve
ancak yldz olarak ge ktktan sonra rahat
etmitir (Arkas).
Roma'da Maia adl eski bir tanraya tapnrlard, bu tanra sonralar Yunan dininin
etkisi altnda Hermes'in anas Maia ile bir tu
tulmu ve mays ay kendisine adanmtr.
Maiandros. Maiandros, yani Byk Mende
res ilka yaznnda en ok ad geen rmak
lardan biridir. Btn byk su yollar gibi Ma
iandros da Okeanos'la Tethys'in olu saylr.
Bu rmak tanrnn birok kz ve erkek ocuk
lar olmu derlerdi: Samos (Sisam) adasna
adn veren Samia, Kaunos'la Byblis'in anala
r olan Kyane, Kallirhoe ve kendisi gibi bir r
mak olan Marsyas ve Babys (Marsyas,
Byblis).
Maiandros'un ad ilkadan bu yana zel
ad olmaktan km, kvrntl ak dolaysyla
rman ad rmak, yol kvrnts ya da mimari
de ylankavi motifler, dilde dolambal konu
malar iin kuilanlagelmitir.
Menderes rmann miller tayarak, eski
zamanlarda denize alan limanlar olan birok
ehri toprak altnda boduu bilinmektedir.
Bugn bile gz gre gre izlenebilen bu sre
ilkadan beri Ege ehirlerinin balca bir der
di saylmaktayd. Tarihsel alarda da bir tan
r bilinen ve tanr gibi tapnlan Menderes'e
kar Milet halknn ayakland ve tarlalarn
bataklk, limanlarn da ova haline getiren bu
insafsz tanrya kar dava at anlatlr. Da
vaya bakan yarg sulamay yerinde grm
ve tanry Miletlilere ceza demeye mahkm
etmi. Irmak tanrnn tapnanda para ok
bol olduu iin bu cezay rahipleri tanr adna
kolaylkla demiler,' ama koca rmak liman
lar millerle bomay gene de srdrm.
Mainad'lar. Mainas szc aslnda Yu
nanca "mainomai" fiilinden tremi bir sfat
mu

tr. Tanr etkisiyle kendinden geen, coup

taan ve doaya, tanrya kararak br in
sanlarca ldrm gibi grnen bir kii, zel
likle bir kadn iin kullanlr. Mainas, oulu
Mainades, Dionysos alayn meydana getiren
Bakkhalarn baka bir addr (Bakkhalar).
Maion. lyada'da Lydia blgesinin ad iki
yerde Maionia (Meionie) diye geer, kendin
den sonraki airler de Homeros'a Maionides
demektedirler. Bu soyad byk ozann Mai
on adnda bir atas olduunu mu, yoksa sade
ce Maionia yani zmir'i de iine alan Ege ky
larnda doduunu mu belirler? Ge uydurul
mu efsanelere gre Maion diye bir kii var
dr, Homeros'u dourduu sylenen su perisi
Kritheis'le evlidir, ya da onun babas, yani
Homeros'un dedesi, baka bir sylentiye g
re de manevi babasdr. Btn bu varsaymlar
yersiz, Maionides soyad da Homeros'un do
up byd blgeye atf olsa gerek.
Makar. lyada'da ad geen Lesbos kral.
Kimlii stne kaynaklar birbirini tutmaz: Ki
mine gre Makar, tanr Helios'un olu, kimi
ne gre de Zeus'un soyundandr. Tufan'dan
sonra bir lonyal gmen kafilesiyle Lesbos'a
gelip yerlemi ve o zamanlar bo olan kom
u adalar da birer oturma yerine evirmi.
Sonradan Lapithes'in olu Lesbos da Midil
li'ye gnce Makar'la Lesbos iyi geinerek
adalarda ortak egemenlik kurmular. Makar'n iki kz varm: Methymna ile Mytilene.
Methymna Lesbos'la evlenmi, adann bir
kentine adn verdii gibi, kz kardei Mytile
ne de sonradan bakent olacak ehri adlan
drm.
Makhaon. Asklepios tanrnn olu, kardei
Podaleiros'la birlikte (Podaleiros) Troya sa
vana Tesalya kentlerinden gelme otuz ge
miyle katlr ve hekim olarak ok yararlk gs
terir. Menelaos vurulduu zaman, Makhaon
hemen yardma koar (l. IV, 211 vd.):
Tekmil yiitler sarmt Menelaos 'u.
Tanrya denk hekim durdu ortalarnda,
smsk kemerden ekip kard oku,
krld okun sivrileri ekilirken dar doru.
zd ldayan kemeri, altndan da kua,
kuyumcularn iledii karml zd sonra.
Kara okun yarasn grnce emdi kan,

ac dindiren ilalar ustaca serpti stne.

Bir zamanlar Kheiron vermiti babasna o
ilalar.

Sava srasnda Makhaon Paris'in bir okuyla yaralannca, Akhalar bir telatr alr, "bir
sr insana bedel olan" bu hekimi Nestor
arabasna bindirip kendi barakasna gtrr
ve tutsa Hekamede'ye baktrr. Troya ordu
sunda nl bir hekim olarak geinen Makha
on daha ok cerrah olarak i grr, kardei
Podaleiros ise tedavi ile urar. Makhaon
Telephos'un ve zellikle Philoktetes'in yara
larn iyiletirmi olmakla n salmt (Telephos, Philoktetes).
Manto. Ad kehanet, falclk anlamna gelen
Manto, nl bilici Teiresias'n kz saylr. Ba
bas gibi gelecei grme yetisine sahiptir.
Epigonlar Thebai'yi aldktan sonra, khin Teiresias Delphoi'ye gitmek zere yola koyulur.
Kr olduu iin kz Manto'ya dayanarak y
rr, ama yolda ldkten sonra, Manto tek
bana Apollon tapnana varr. Manto ken
dini tanrya adar ve yllarca Sibylla olarak g
rev yapar. Tanr gnn birinde ona Ege ky
larna gidip orada bir tapmak kurmasn bu
yurur: Manto Klaros'u kurar. Argoslu Rhakios'la evlenip Mopsos'u dourmas eitli yo
rumlarla anlatlr: Birine gre Manto Apollon
tanrdan gebe kaldktan sonra tapnaktan
karken Rhakios'a rastlar ve tanrnn ona seI ii bu lml kocayla birlikte Klaros'a gidip
tapnak kurar. Baka bir anlatma gre Man
to yalnz bana gider Klaros'a, yolda korsan
lar tarafndan karlr, Rhakios adl reisleriyle
evlenir ve Mopsos'u dourur. Klaros'ta Manlo'nun kurduu tapnaa olu Mopsos barahip ve bilici olur (Mopsos).
Manto efsanesi belli bir amala uydurulmu
bir efsaneye benzer. Anlaldna gre, Anadolu'da bulunan Apollon tapnaklar ve keha
net merkezleri Yunanistan'dakilerden hem
daha eski, hem daha stnd. Mopsos'la
Kalkhas efsanesi de bu stnl aa vuur. Ama Yunanistan bu gerei tersine e
virmek iin baz arelere bavurmu, Anado
lu merkezlerinin Yunanistan'dan gelme efsa
neler uydurmutur. Ege'nin en nl kehanet
merkezlerinden olan Klaros'un Thebaili Teiresias'n kz ve adndan uyduma bir kii ol-

duu anlalan bu eit amal efsanelerden

biridir (Apollon).
Maron. Odysseia'da anlatldna gre Maron Odysseus'un ilk ura olan Trakya'nn
smaros ehrinde Apollon rahibidir. Odysseus bu kenti yama ederken Maron'u korur ve
sayar, rahip de bunun karlnda ona birok
armaanlar ve bal gibi tatl bir krmz arap
verir. Odysseus bu arapla Tepegz Polyphemos'u sarho ederek tek gzn karr, by
lece elinden kurtulur. Homeros Maron'un a
rabn yle tanmlar (Od. IX, 202 vd.):
Yedi talant verdiydi, iyi ilenmi altndan,
batan baa gm bir sarak verdiydi,
ve on iki testi arap eklediydi bunlara,
tatl, su katlmam, tanrsal bir ikiydi bu.
Bu bal gibi tatl krmz arab iecein vakit
kartr bir sarak dolusunu yirmi l
suyla,
ykselir bir de bakarsn saraktan bir tatl
koku,
yle bir tannsal koku ykselir ki, gel de
ime.
(Odysseus, Potyphemos).
Tragedya yazarlarna gre Maron Dionysos
tanrnn torunu, ya da oludur, Silenos'la yol
dalk eder ve onun gibi ok ier. Kimi yazar
lar onu eli, aya titreyen, ama arap iti mi
btn gcn bulan bir ihtiyar olarak tanm
larlar. Roma'da Maron'u ayya diye simgele
yen bir eme vard.
Marpessa. Euenos'un kz, das'n kars.
Kendisine k olan tanr Apollon'la kocas
arasnda das' seer (das).
Mars. Mars, Yunan tanrs Ares'in Roma di
nindeki karldr. Efsaneleri de Ares'in ef
sanelerini yanstr, rnein Latin airi Lucretius'un "Doa stne" adl eserinin bana
koyduu Vens'la Mars'n ak yks doru
dari doruya Homeros'tan alnmadr. Mars
Roma'nm sava tanrsdr ve sava tanrs ola
rak sayg ve tapk grr, ama yerli bir talya
tanrs olarak sava niteliinden baka bir
nitelik tad da grlr. Yln ilk ay saylan
mart ay hem adn tar, hem de kendisine
adanmtr. Bu ay iinde erefine kullanan
bayramlarsa birer bahar bayramdr ve tanr
burada toprak bereketim simgeler. Ne var ki

mart aynda sava mevsimi de balad iin

Romallarn iki kavram bir araya getirdikleri,
bu tanryla hem doann yeniden douunu,
hem de insanda yeni yeni kar koyma gle
rinin belirdiini simgelemek istedikleri sanlabilir. Mars ayrca sava genliin de tanrsdr. Kurt kendisine adanm bir hayvandr,
Romulus'la Remus'u emziren dii kurdu da
bu greve Mars tanr gnderdiinden Roma
halknn atas saylr.
Marsyas. Marsyas efsanesi Anadolu'ya z
gdr ve asl anlam ancak iinde olutuu
dekor gz nnde tutulursa anlalabilir. Aydn'dan Mula'ya gidildiinde ine ile Yata
an arasnda Gkbel denilen bir yer vardr,
manzaras akllara durgunluk veren bir yer:
Yol orada 30 kilometrelik bir aray 380 viraj
yaparak alr, gkten dm meteortalarna
benzer kapkara, korkun biimlerle st ste
yl kayalar arasnda ylan gibi srne sr
ne, bin bir dneme yapa yapa ilerler. Kendi
nizi bu dnyada deil, gklerin sarsntsyla
yeryzne dm bir gezegende sanrsnz.
Gz alabildiine ne bir aa, ne bir ot, ard
ardna dalar, kayalar, ta ynlar, yle ba
dndrc, tyler rpertici bir evre ki, her
dnemete bir cin, bir eytan, tarih ncesi
alardan kalma bir srngenle karlaaca
nza inanrsnz ve korkudan soluunuz kesi
lir. Bu doa d karalt iinde uzaktan bir
rlt duyar gibi olursunuz, yaklar, bakarsnz
ki bir yarn dibinde bir yeillik kmesi, pfr
pfr esen kavaklar, yer yer pembe zakkum
lar ve yemyeil bir su. Ne o? Bir rmak, ine
ay, ilkan Marsyas' kavaln ttryor tat
l tatl, ac ac, nk bu kavalcnnki kadar
korkun bir aln yazs olmam baka hibir
kavalcnn. Dinleyelim Marsyas'n servenini:
Tanr Pan'n yapp kulland syrinks deni
len yedi borulu kavala karn, Marsyas iki boruiu kavaln bulucusu saylr. Bu yzden de ki
mi kaynaklarda Marsyas'n Kybele'nin alayn
dan olduu sylenir, nk Ana Tanra kl
tnde tefle birlikte bu kaval kullanlrd.
Ama asl efsanesi yledir: Bu kaval bulan
tanra Athena imi, gnn birinde kaval a
larken bir derenin suyundan yzne bakacak
olmu, kavaln yzn nasl buruturup irkinletirdiginl grm ve kaval fkeyle atp

200

dere kenarndan uzaklam. Bir baka anlat

ma gre Hera ile Aphrodite Athena'nn ka
val aldn grerek onunla alay etmiler,
tanra da Phrygia'ya giderek duru bir suda
yznn gerekten irkin olduunu grm
de kaval atarken, onu yerden toplayacak
olan en byk cezalara arpacana ant i
mi, Marsyas bunu nerden bilsin, yerde bul
duu kaval alm ve almaya koyulmu.
Marsyas baylm sesine, o kadar sevmi ki
dnyada bundan gzel ses veren saz olmad
n ileri srm ve Apollon tanrnn lyra'syla
yarmay bile gze alm. Tanr bu yarma
iin bir art komu: Kim yenerse yenilene is
tediini yapacak. Yarg olarak Tmolos (Bozdag) tanrsn almlar. Birinci yarma sonu
vermemi, ikincisinde Apollon Marsyas'a
meydan okuyarak kavaln tersine tutup al
masn buyurmu, kendisi lyra'y ters tutunca
ayn sesleri kard halde, Marsyas kavaln
ttrememi, bu yzden de yenik dm.
Yarmay gzleyen Phrygia kral Midas gene
de kavaln lyra'dan stn olduunu syleyin
ce tanr onun kulaklarn eek kulaklar haline
getirmi (Midas). Ama bununla kalmam,
Marsyas' tutmu, bir aaca balam ve deri
sini yzm. Marsyas bu korkun ikence
iinde can vermi. Apollon sonradan yapt
na piman olmu derler, lyra'sn yere atarak
krm, Marsyas' da bir rmak haline getir
mi. Gkbel'de akan ine ay ite bu rmakm.
Mater Matuta. Roma'da matronlar yani
evli kadnlar ve analarn tapndklar eski bir
tanra. Bayram Matralia adyla 11 haziran
da kutlanrd. Matuta ad sonradan bu tanr
ann afak ve sabah gneiyle bir tutulup,
Yunanistan'dan gelme no-Leukothea ile ka
rtrlmasna yol amtr. Efsaneye gre no
kendini denize attktan sonra bir denizkz ol
mu ve talya kylarna karak oraya sn
mtr (no).
Mcdcia. Medeia efsanenin ve tragedyann
kadn kahramanlar arasnda en gl, en ar
pc bir tiptir. Kiilii ve serveni hemen her
ada zamann gr ve eilimlerine gre yo
rumlanarak edebiyata ve sanata konu olmu
ve olmaktadr. Yerine gre egzotik ve ilkel
karakteri stnde dmlr, kendi kardeini ke-

sip paralarn yol stne serpen, ondan da

te kendi karnndan domu ocuklar ld
rp babalarnn nne seren korkun bir b
yc kadn diye gsterilir, yerine gre de se
ven ve hor grlen, zverisi karlksz kalan,
yabanclk, itilmilik, kskanlk duyan bir ka
dnn dram canlandrlr gzmzn nn
de.
Medeia Kolkhis kral Aietes'in kz, tanr
Helios'un torunu ve tanra Hekate'nin yee
nidir, Gne soylulardandr, akrabalar olan
Kirke ve Pasiphae gibi doa d, tyler r
pertici servenlerin kahramandr (Tab. 8).
Bu servenlerin canlandrlmasnda oynad
rol ilkel bir macera roman kahramannn
roldr. Argonaut'lar destan Odysseia'daki
olaylardan daha eskilerini dile getirmekle ok
daha yeni bir ada kaleme alnmtr. Bunun
iin bu destann, daha dorusu ilk macera ro
mannn kahramanlar arpc renklerle izil
mi, canlandrlmtr. Medeia'nn hem Argo
naut'lar destannda, hem de tragedyalarda
sz geen servenleri u adlar altnda anla
tlmtr: Argonaut'lar, lason, Aietes, Pelias.
Medeios. Medeia ile ason'un olu. At
adam Kheiron tarafndan yetitirildii syle
nir. Bakaca efsanesi yoktur.
Medos. Medeia'nn bir olu. Bir kaynaa
gre Medos, Kolkhisli bycnn Atina kral
Aigeus'tan olan bir ocuudur, baka bir kay
nak Meneia'nn Atina'dan Theseus'un gel
mesiyle kovulunca Asya'ya gtn ve ora
krallanndan biriyle evlenerek Medos'u dour
duunu ileri srer. Her iki kaynaa gre Me
dos, Medlerin atas saylr.
Medusa. Gorgolardan biri, Perseus kafasn
kesince akan kanndan Pegasos'la Khrysaor
doar (Perseus).
Megaira. Erinys'lerden biri (Erinys).
Melampus. Ad kara, esmer ayakl anlam
na gelen Melampus, Amythaon'un olu,
Kretheus'le Tyro'nun torunu ve birok bilici
ve falc kuann arasdr (Tab. 23) Doar
domaz anas Melampus'un gvdesini glgeye
koymu, ama ayaklarn gnete brakm.
Bu nedenle Melampus demiler ona . Bilicilii

Melampus yle bir olaya borluymus: o

cukken l bir ylan bulmu, bir insan ls
gibi alm onu bir odun ynnn stne ko
yarak yakm ve cenaze trenini yapm,
sonra da yavrulann bytm. Ylanlar da
kran borcu olarak gzlerini, kulaklarn ya
layp arndrmlar, bylece grme ve iitme
yetisi br insanlarnkinden ok stn olmu.
Melampus kularn ve br hayvanlarn dilini
anlar, onlarla konuurmu. Bundan baka
hekimlikte, hastalan byyle iyi etmekte on
dan stn yokmu.
Melampus'la kardei Bias yurtlar olan Tesalya'dan ayrlp, Pylos'ta amcalar Neleus'un
yanna snmlar. Bias Orada Neleus'un k
zyla evlenmek istiyormu, ama Neleus kzn
Bias'a ancak Phylakos'un srlerini getirirse
vereceini sylemi. Bu srnn bekisi ne
insan, ne hayvan hibir canlnn yaklaamad
bir kpekmi. Bias, onu alt etmeyi kardei
Melampus'tan istemi, o da ancak bir yl ha
piste kaldktan sonra sry alabileceini bil
dirmi. Gerekten de yle olmu: Sry al
maya giden Melampus'u bir tahta kulbeye
kapatmlar, o da kulbenin damndaki b
ceklerin konumasna kulak misafiri olmu,
anlam ki kiriler kmek zeredir, aradan da
bir yl gemimi, bunu kendisini tutuklayan
Phylakos'a bildirmi, kulbeden karlr ka
rlmaz da dam km. Phylakos bu alacak
adamdan olu phiklos'un iktidarszlna a
re bulmasn istemi, bunu da baarnca Melampus'a srlerini vermi. ki karde bunlar
Neleus'a gtrmler, Bias da kzla evlenmi.
Daha sonra Argos kral Proitos'un ard
Melampus bu kraln kzlarn delilikten kurtar
m. Kzlar hep birden ldrp kendilerini
inek sanrlar ve bylece Pelepnez'i dolarlarm. Melampus onlar iyi etmek iin Proitos'tan lkesinin te birini istemi, kral ver
meyince yapmam demi ve kzlar beter ol
mu, sonunda Melampus lkenin bir eyrei
ni kendisi, bir eyreini de kardei iin iste
mi, Proitos da bu art kabul etmek zorunda
kalm. Melampus kzlar stnde trl by
ler uygulayarak onlar iyiletirmi, sonra da
kzlarn birini kar olarak alm ve Argos kral
ln kardei Bias'la paylam.
Melanion. Bkz. Atalante

Melanthios (yahut Melantheus). Odys

seia'da sz geen thakeli kei oban, hiz
meti Melantho'nun kardei. Kz kardei gibi
kendisi de efendisine kar nankrlk eder,
yolda dilenci klnda rastlad Odysseus'u
hrpalar, taliplerin tarafn tutar, onlarla Odysseus arasndaki arpmada yardm iin ko
up hazine odasndan silah getirmeye yeltenir, derken Odysseus'la Eumaios'un bir dze
niyle orada kskvrak balanr ve hizmetiler
asldktan sonra Melanthios da avluya getiri
lip kulaklar ve burnu kesilir, erkeklii kopar
lp kpeklere atlr ve en sonunda elleri,
ayaklan da kesilerek olduu yerde braklr.
Melantho. Gzel yanakl Melantho Odysseus'un saraynda, Penelopeia'nm hizmetinde
bulunan elli hizmetiden biridir. Hanm onu
yetitirdii, martt halde, Melantho hain
dir, taliplerden Eurymakhos'la seviir. Dilenci
klnda karsna kan Odysseus'a sver.
Namussuz hizmetilerle birlikte ceza grr ve
taliplerin lmnden sonra aslr (Od. 420
-473).
Meleagros. Meleagros, Kalydon Av diye
anlan bir servenin kahramandr. Efsanesi
nin iki anlatm vardr. Birini Akhilleus'un la
las Phoiniks Agamemnon'un gnderdii el
ileri geri evirip fkesinden vazgemek iste
meyen yiide ibret dersi olsun diye anlatr.
yledir: Aitolia'da Kalydon blgesinin kral
Oineus'la kars Althaia'nm Meleagros diye
bir oullar olur. Oineus tanra Artemis'e
kar su iler, hasat bayramnda btn tanr
lara kurban kestii halde, Artemis'i unutur.
Bunun cezas olarak tanra Kalydon blgesi
ne korkun bir yaban domuzu salar. Ekinleri
yok eden bu canavar yznden lke alk ve
ktlkla kar karyadr. Meleagros bu hayva
n avlamaya kalkr ve bu ite btn komu
lkelerden yardm grr. Kalydon Avna n
l, sanl btn yiitler katlr. Aitollarn kom
ular Kuretler de yardma gelirler ve av iyi
bir sonu verir, canavar ldrlr. Ama Artemis kininden vazgemez, avn paylalmasn
da Aitollarla Kuretler arasnda kavga kartr,
avclar birbirlerine girerler, Meleagros bu s
rada daylarn ldrr. Anas Althaia bunun
zerine oluna lanet okur ve perileri Erinysleri salar stne. Meleagros savatan eki
'II'.)

lir. Derken Kuretler Aitollarn kentini yakp

ykmaktadr, kars, anas, btn dostlar Me
leagros'a fkesinden vazgeip yurdunu sa
vunmas iin yalvarrlar. Meleagros sonunda
savaa dner ve Kuretleri Kalydon'dan ko
var.
Ayn efsanenin br anlatmnda Meleagros'un anas Althaia'nn olunun mryle ya
kndan ilikisi olan odunu yakp yakmamas
temas stnde durulur (Althaia). Kalydon
avna kz kahraman Atalante de katlmtr,
av sona erince Meleagros yaban domuzunun
postunu Atalante'ye vermek ister. br avc
lar buna kar koyar, zellikle bir kadnn ken
dilerinden stn tutulmasna kzan Meleagros'un daylar meydan okurken yiit onlar
vurup ldrr, anas Althaia da odunu atee
atarak olunun mrne son verir.
Melikertes. Bkz. no.
Melpomene. Musalardan biri, okluk tra
gedyay simgeler (Musa).
Memnon. afak tanra Eos'la Troya kral
soyundan olan Tithonos'un olu (Eos). Mem
non Troya savann lyada'da anlatlan bl
mnn sonrasn ele alan "Aithiopis" adl
destann kahramandr. Yazar Miletoslu Arktinos olan bu destan yitiktir, ama konusunu
biliriz. Habeistan kral Memnon Hektor l
dkten sonra Troya'ya yardmc gelir. Srtn
da Hephaistos'un yapt silahlar vardr. lkin
Aias'la karlar, bu sava sonu vermez,
sonra Nestor'a satar, Nestor'un olu Anti
lokhos babasn savunurken Memnon'un elin
den ldrlr. Derken AkhiUeus araya girer.
nk Patroklos ldkten sonra Antilokhos
onun en iyi dostu olmutur. AkhiUeus Antilokhos'un cn almak ister, ama Thetis, olu
nun Memnon'u ldrdkten hemen sonra l
mesi gerektiini bilir, onun iin Akhilleus'u bu
savatan alkoymaya urar. AkhiUeus sz
dinlemez, almak iin yanp tutuur. Bu kez
iki tanra Eos'la Thetis tanr Zeus'a bavurur
lar, her ikisi de kendi olu iin yalvarr. Zeus
Hektor'la AkhiUeus iin yapt gibi ii kader
tartsna vurur: Memnon lecektir. Olu Akhilleus'un elinden can verince, Eos lsn
er meydanndan alp gney topraklarna do
ru tam, yolda da bol bol gzya dkm.

Gn dounca bitkiler stnde grlen iy ta

neleri ite bu gzyalarndan gelmeymi.
lka plastik sanatnn konu edindii Memnon motifi Marmara'ya dklen Aisepos, ya;
ni Gnen ay ile de ilgilidir. Bir efsaneye g
re Memnon'un mezar Marmara klylarndaym, her yl Memnon'un kular Gnen ay
nn azna gelir, orada Habe yiidine alarlarm. Memnon'un savata len arkadalar
nn ruhlarn tayan, yahut da kendisinin
lmszlemi kllerinden domu olan bu
kular iki gruba ayrlr, birbirleriyle dvrlermi, arpma da ancak bir grup bsbtn
yok olduktan sonra sona erermi. Msr'da
nc Amenotep'in diktii heykele Memnon heykeli denmesi, her sabah afak skn
ce bu heykelin tatl ezgilerle gn douunu
selamlad sylentisi, Memnon kltnn M
sr'da da, Anadolu'da da yerlemi olduunu
belirtir.
Men. Phrygia kltlerinde ad geen bir ay
tanrs, Anadolu'ya zg bir tanrsal varlktr.
Menelaos. Agamemnon'un kardei Mene
laos, babas Atreus tarafndan Pelops ve Tantalos soyundan, anas Aerope tarafndan da
Giritli Minos'un, yani tanr Zeus'la Europa'nm dldr (Tab. 15). Tanr lanetine u
ram bahtsz bir soydan olduu halde bana
gelen belalarn hibiri kendi iledii bir su
yznden deildir, Menelaos'un kendisi te
miz, drst, yrekli, olsa olsa biraz yumuak
bir insandr. Kars gzel Helena'nn evinde
konuklad Paris tarafndan bir yn malla
birlikte karlmas Menelaos'a kar yaplm
byk bir hakszlk, efsaneye aldatlm koca
olarak girmesi de bir bahtszlk saylabilir.
Menelaos etken deilse de balca edilgen
kahraman olduu lyada destannda en par
lak sfatlarla nitelenir: Ares'in sevdii, Zeus'un besledii, gr naral, yiit Menelaos'
tur, sarn olduu, bacaklarnn biimli, bilek
lerinin gzel olduu belirtilir. Helena bile bin
pimandr onu braktna, yle der kocas
iin (Od. IV, 263): "Ne akldan yoksundu
kocam benim, ne gzellikten yoksundu".
Menelaos Akha yiitlerinin en sekinlerindendir, Paris'le kozunu paylamak iin onun
la teke tek savaa girmeye can atar (l. III, 16
vd,)

kt tanr yzl Aleksandros Troyallarn

en nne,
omuzlarnda bir pars derisi, kvrk yay,
klc.
Ucu tuntan iki kargsn sallayarak
zorlu savata ard karsna cenge,
Argoslularn en yiitlerini.
Ares'in sevdii Menelaos, kalabaln iinde
onun uzun admlarla ne atldn
grnce,
sevindi kocaman bir ava gz ilien aslan
gibi.
Menelaos aslan gibi savar, bu arada da
tanrlara yalvarr (l. III, 352 vd.). Ama tanr
lar dinlemez szn, Menelaos tam Paris'in
hal<kndan gelecekken Aphrodite tutar ka
rr onu, Menelaos dvnr, ama ne yapsn,
gene de gevetmez abay, Akhalan cenge
kkrtr (l. VII, 9 vd.):
Sizi dlekler sizi,
Akha erkekleri denmez size, Akha kadnlar
demeli.
Bir Argoslu kmazsa Hektor'un karsna
bizim iin tam bir yz karas olacak bu.
Kendi gze alr Hektor'a kar dvmeyi,
ama Agamemnon bu lgnlktan alkor kar
deini. Menelaos n srada savamaya, kendi
davas uruna kendi kendini savunmaya ve
bu yolda n kazanmaya can atar, ama talih
sizlii uradadr ki, ne yapsa fayda vermez,
hep ikinci planda kalr, savata da, kurultay
da da dizginler bakalarnn elindedir.
Menelaos'un destanda, tragedyada ve ba
ka trden yaptlarda sz geen efsanesi bir
tm olarak yle zetlenebilir: Agamemnon'la Menelaos babalar Atreus'la amcalar
Thyestes arasnda sregelen kan davas sra
snda Mykene'den srlp Sparta kral
Tyndareos'un yanna snrlar (Atreus, Aigisthos). Tyndareos iki kardee iki kzn ve
rir. Helena'nn talipleri arasnda Menelaos'u
semesi, br taliplerin de bu evlilii koruma
ya ant imeleri zerine kar-koca Sparta'ya
yerleirler. Tyndareos'un lmnden sonra
Agamennon Mykene, Menelaos da Sparta
tahtna kar. Menelaos'la Helene dokuz yl
kadar rahat ve mutlu yaarlar, Hermione di
ye bir kz ocuklar olur. Bu srada Paris Me
nelaos'un sarayna konuk gelir. Menelaos'un
Asya'dan gelme konuunu arlad ve bir
sre onunla birlikte Sparta'da kald anlat-

lir, ama bu arada Girit'te bulunan bykbaba

s Katreus lr, Menelaos Paris'i Sparta'da
brakarak cenaze treni iin Girit'e gider. Pa
ris de konukluk kurallarnn hepsini ineye
rek Helena'y karr (Helena). Ac haberi
alp Sparta'ya dnnce Menelaos aabeysi
Agamemnon'u, sonra da Nestor, Palamedes
ve Odysseus'u yardma arr. Helena'nn
yeminli btn taliplerini toplamak ve Troya
seferini hazrlamak iine koyulurlar. Bu, ko
lay olmaz, nk birok Akha kral ve nderi
uzun srecei ve zor olaca belli olan sava
tan kanmak isterler (Odysseus, Akhilleus).
Sonunda donanma Aulis limannda toplanr,
Agamemnon bakomutanl ele alr, ne var
ki eitli engeller Akha ordusunun Troya'ya
varmasn geciktirir (Agamemnon, Iphigeneia). Anadolu toprana ayak bastklarnda Menelaos'la Odysseus Troya'ya eli olarak gn
derilirler, ama Helena'y geri istemek ve sa
va nlemektir. Elileri Troyal Antenor kar
lar ve sorunu kurultayn nne getirir, ama
Paris bask yaparak kadnn ve mallarnn ge
ri verilmesini nler (Antenor). Sava balar
ve bilindii gibi on yl srer. Menelaos'un sa
vata oynad rol lyada'da ayrntlaryla an
latlmtr. Menelaos'un servenleri sava
sonras efsanelerinde de byk bir yer tutar.
Tahta atn iindeki yiitlerdendir, Troya yan
gn ve yamas srasnda Helena'y snd
sunan dibinde ldrmek ister, klcn kald
rr, tam vuracakken gzel kadnn perian ha
lini, plak memesini grnce yumuar, onu
balar. Hemen gemilerine binip denize a
lrlar. Bir frtna onlar Girit kylarna atar.
Menelaos burada birok gemisini yitirir, ikin
ci yola knda da Msr kylarna atlr. Me
nelaos, kendisini Sparta'da grmeye gelen
Odysseus olu Telemakhos'a Msr'da be yl
kaldn anlatr. Gene yola knca bu kez Nil
azndaki Pharos adasnda alkonur ve ancak
deniz ihtiyar Proteus'u balayp ondan t
aldktan sonradr ki yurduna dnmeyi baarr
(Od. IV, 351-593). Bylece Menelaos Troya
seferine gitmek zere Sparta'dan ayrldktan
on sekiz yl sonra yurduna dnm olur. Agamemnon'un tersine aksiliklerle karlamaz,
Sparta'daki tahtna oturur, ei ve ocuklary
la birlikte rahat bir mr srer. Telemakhos'u konuklayan, ona yol gsteren, arma-

ganlar verip gnderen Menelaos grm, ge

irmi, olgun ve babacan bir adamdr. Ei
Helena da uslanm, yumuak ve tatl bir e
ve bir anne olmutur.
Menoitios. (1) apetos'la Klymene'nin olu,
Prometheus, Epimetheus ve Atlas'n kardei
(Tab. 3). Bu Titan br kardeleri gibi gurur
lu ve kendini beenmitir. Bu yzden Zeus
onu, "duman duman yldrmlaryla vura
rak Erebos'un karanlklarna yollar" (Hes.
Theog. 510-515).
(2) Aktor'la Aigina'nn olu, Patroklos'un
babas (Tab. 21). Aigina tanr Zeus'tan Aiakos'u dourduktan sonra Aktor'la evlenip
Menoitios'u dnyaya getirir, bylece Aiakos'la Menoitios vey karde olurlar. Akhilleus'la can yolda Patroklos arasndaki kan ak
rabal da buradan gelmedir. Menoitios, o
lu Patroklos kaza ile bir arkadan ldrnce
onu Peleus'un yanna gnderir. Akhilleus'la
Patroklos da bir arada byyp yetiirler
(Patroklos).
Mentor. Odysseia'da sk sk ad geen bir
thakeli, Odysseus'un sadk dostu. Odysseus
Troya seferine kmadan nce evini ve ailesi
ni ona emanet eder. Mentor da onun karla
rn taliplere kar korumaya alr, ama ba
aramaz. Tanra Athena Odysseia'da Tele
makhos'a klavuzluk etmek, ya da Odysseus'a taliplerin hakkndan gelmek iin yardm
c olmak istedike Mentor klna girer. Bu
yzden Mentor bir has isim olmaktan km
ve yol gsterici, klavuz rehber anlamna kullanlagelmitir.
Mercurius. Hermes tanrnn Roma dininde
karl. Efsaneleri de Hermes'inkilerle bir
tutulmutur (Hermes).
Meriones. lyada'da ad geen Giritli nder.
Idomeneus'un arkada (Idomeneus).
Merope. Pleiadlardan biri. Korinthos kral
Sisyphos'la evlenir ve Glaukos'a ana olur
(Pleiadlar).
Metaneira. Eleusis kral Keleos'un kars.
Demeter'i evinde hizmeti olarak altrr
(Demeter).
Metis. Ad akl, us, bilgelik anlamna gelen
Metis, Okeanos'la Tethys'in kz, yani ikinci

kuak tanrlardandr (Tab. 4). Zeus'un ilk ei

olmutur! Bir efsaneye gre Kronos'un yuttu
u ocuklar kusmasn salayan ilac Zeus'a
veren odur. Zeus onunla birleip Athena'dan
gebe braknca, Uranos'la Gaia tanry uyar
mlar, Metis'ten doacak bir erkek ocuu
nun kendisini tahttan atp yerine geebilece
ini bildirmiler, bunun zerine de Zeus Me
tis tanray yutmaya karar vermi. Yuttuktan
sonra Athena'y kafasndan dourmu (Atheua).
Midas. Midas efsanede olduu kadar tarih
ve arkeoloji kaynaklarnda da ad geen bir
Phrygia kraldr. Phrygia'da bulunmu birok
antlar bugn de onun adn tar, birok efsa
ne ve masallar ansn yanstr. Bu efsanelerin
hepsi blgeye zg nitelikte ve Ana Tanra
Kybele'nin kltyle ilgili grnmektedir.
Herodot'a gre Midas, Phrygia'nn birinci
kral ve Gordium'un kurucusu saylan Gordias'n oludur. Gordias'n Ana Tanra ile bir
lemesinden, doduu sylenen Midas by
ynce Kybele'nin barahibi olmu ve tanra
nn Pessinus'taki byk tapnan kurmu.
Midas'm ilikisi yalnz Kybele ile de deildir,
Kybele gibi Anadolu toprana zg arap
tanrs Dionysos'a da yakndan baldr. Mi
das stne anlatlan efsanelerin hepsinde bu
Phrygia kral Dionysos'un balad nimet
lerden fazlasyla pay alm, tanrnn peinden
giden alaya karm, srlarna ermi, yoluna
ba koymu ve blgesel trelerini savunan bir
kii olarak canlandrlmaktadr. Bu efsanele
rin yalnz Phrygia'y deil, Lydia ve Karia gibi
Ege'nin geni bir blgesini kapladklar da
dikkati eker.
Ovidius'un "Deiimler"de anlatt bir ef
sanesi yledir: Silenos tanr Dionysos'un
alaynda ihtiyar, sarho bir satyr'dir, bir gn
tanr Phrygia ve Lydia dag ve koruluklarnda
dolat srada Silenos uyuyakalr ve Bakkhalarla Satyr'ler onu szd yerde brakarak
uzaklarlar. Kyller onu bulur ve boynunda
tad iek elenkleriyle balayarak kral
Midas'a gtrrler. Bakkha srlarna ermi
olan Midas Silenos'u hemen tanr ve onu on
gn, on gece saraynda konuklayp yedirir,
iirir, sonra da htiyar yoldan tanrya gt
rr, verir. Dioysos buna o kadar sevinir ki

Midas'a dilediini vereceini syler. Mid.s da

her dokunduu eyin altn olmasn diler.
Tanr bu dilein ne kadar yersiz ve tehlikeli
olduunu anlar, ama sz vermitir bir kere.
Midas sarayna dnerken yolda kopard bir
dal altn olur, yerden toplad bir akl ta
altn olur, kopard bir buday baandan
altn taneleri dklr, buna fazlasyla sevinir,
ne var ki sofrasna oturup ekmei azna g
trp, arab dudaklarna degdirince ekmek
de, arap da altn klesine dnr ve bu
byle gider, ta ki kral dileinden vazgeip
tanrya bir daha yakarsn. Bakkhos Midas'
balar, ona Sardes'e gitmesini, Paktolos
(Sart) deresinin kaynana dek kmasn ve
topraktan fkran sularla ban ve ellerini y
kamasn buyurur. Kral da yle yapar ve ir
mak sularnda arnr, ama o gn bugn Pak
tolos altn pullar srklemektedir, altn diyar
Sardes'in zenginlii de oradan.
Plutarkhos bu efsaneyi biraz baka biimde
anlatr: Midas lkesinin uzak bir ilini gezmeye
gitmi, bir ln ortasna dm, iecek bir
damla su bulamam, Toprak Ana acnr,
ona, ln ortasnda bir kaynak fkrtm,
ama Midas kaynaa yaklap su imeye yelte
nince suyun altna dntn grm. Bu
kez kral tanr Dionysos'a yakarm, Dionysos
da kaynaktan saydam bir su akmasn sala
m. Bu kaynaa Midas Pnar denmi.
Kral Midas' asl nl klan masal kulaklary
la ilgili masaldr. Ovidius bunu tanr Pan'n
Apollon'la yarmasna atf yaparak anlatr,
baka efsanelerde Apollon'la yapsan Pan de
il, Marsyas'tr. Kral Midas bir gn Tmolos
(Bozdag) dann yamalarnda dolarken
Apollon'la Pan'n (ya da Marsyas'n) yartk
larn ve bu yarmaya yarg olarak dag tan
rs Tmolos'u setiklerini grr. Midas Apollon'un lyra'sn da, Pan'n (ya da Marsyas'n)
kavaln da dinler. Ne yapsn ki kaval sesini
daha ok beenir. Bozdag eteklerinde bir do
latnz m, Sardes tapmann karsnda
ykselen o bakr rengi daa hi baktnz m
bilmem, ama orann havasn, evresini bili
yorsanz, siz de Apollon'un sazna degll,
Marsyas'n kavalna dl verirsiniz eminim
O evreye baka ses yakmaz nk, doa
kvr kvr koyun srlerini de, kavalyla obann da kendiliinden yaratr gibidir. Her ney-

se Tmolos Apollon'a vermi dl, ama ya

rmaya tank olan Midas hi gerekmezken
kaval daha ok beendiini sylemi. Apollon tanr cezay Marsyas'a vermi, ama Midas'tan da cn alm: Kraln kulaklarn
uzatp uzatp eek kulana evirmi. Midas
eek kulaklarn Phrygiallarn sivri klah al
tnda bir sre gizlemi olsa gerek, berberi ol
masa, belki sonuna dek gizleyebilecekti, ama
her gn san, sakaln tra eden berber gr
m eek kulaklarn, kimseye amad bu
srdan kurtulmak iin topraa bir delik kaz
m ve iine eilerek, "Midas'n kulaklar
eek kulaklardr" diye fsldam. Ama kazma
vurduu yerin evresinde ossaat otlar, kam
lar bitmi, bunlar yel estike dile gelerek,
"Midas'n kulaklar eek kulaklardr" diye
yanklanmaya balamlar.
Bu efsanenin yle yerli bir havas var ki
ada tiyatro yazarlarmzdan Gngr Dilmen'e bir piyes esinlemi. "Midas'n Kulakla
rmda Dilmen eski efsaneye bir motif daha
katar, Midas kulaklarndan korkmakta, utan
maktadr, ama ne zaman ki bu korkuyu yene
rek halknn karsna kar, uzun kulaklar bir
ayp deil, bir mucize, bir stnlk oluverir
halknn gznde. Onun iindir ki sonunda
Apollon tanr Midas'n uzun kulaklarn kuru
tup normal insan kula biimine sokunca,
Midas halkn gznde bir kahraman olmak
tan kar, halk aldatan bir yalanc oluverir.
yle ki bahtsz kral yerlere kapanp tanrdan
eek kulaklarn geri istemek zorunda kalr.
Dilmen'in piyesi bir efsanenin nasl yeni yeni
yorumlarla geniletilip yaatlabilecegine r
nektir.
Milctos. Milet ehrinin kurucu kahraman.
Efsaneye gre Apollon'un oludur. Girit'te
domu ve Minos onu Girit'ten srm, Ana
dolu'ya gelince de Maiandros rmak tanrnn
kzyla evlenmi. Kaunos'la Biblys'in babas
saylr. Bakaca bir efsanesi yoktur.
Minerva. Tanra Athena'nn Latince ad.
Minerva talya'nn yerlisi olmasa gerek. lkin
Etrsklerin, sonra da Yunanllarn etkisiyle
Roma'nn balca tanrsndan biri olmu
tur. upiter, uno ve Minerva Capitolium l
s diye anlrd. Kendine zg bir efsanesi
yoktur.

Minos. Zeus'la Europe'nin olu, Sarpedon'la Rhadamanthys'in kardei saylan efsanelik Girit kral (Tab. 11 ve 15).
Minos Girit tahtna kmak isteyince kar
de arasnda kavga kopmu, ama Minos tan
rlarn kendisinden yana olduklarn ileri sr
m, bunu tantlamak zere de Poseidon tan
rdan bir dilek dilemi, denizden bir boa
karmasn istemi, bu boay da sonra gene
tanrya kurban etmeye sz vermi. Diledii
gibi olmu, denizden kpkler gibi ak bir bo
a kagelmi. Minos boay alm, tahta
oturmu, ama hayvan tanrya kurban etmeyi
unutmu. Gzelim ak boay srlerinin ara
sna damzlk olarak gndermi. Bu duruma
ok kzan deniz tanr ak boay Minos'un ba
na bela etmi, bir efsaneye gre hayvan ku
durmu, ortal kasp kavurduu bir srada
Herakles'in elinden ldrlm, ama i bu
nunla da kalmam, kraln kars Pasiphae bu
boaya dogad bir akla tutulmu ve onunla
birlemi. Kral Minos gne tanr Helios'un
kzlarndan Pasiphae ile evlenmiti. Bir za
manlar Europe gibi boaya vurulan Pasiphae
ak boayla birleebilmek iin Daidalos'a bir
inek heykeli yaptrr, iine girer ve gebe kala
rak Minotauros'u dourur (Daidalos, Pasi
phae). Ondan sonra da Girit saraynn yaa
m karmakark olur. Helios dllerinin hepsi
gibi Pasiphae de bycdr, sevitii boay
ldrtt diye Minos'u byler, yatandan y
lanlar, yanlar, akrepler kmasn salar,
bunlar ii apknla vuran Minos'un yatama
giren her kadn sokup ldrmekteymiler.
Minos'un erkeklerle ak maceralar olduu
da ileri srlr. Pasiphae'den olan iki kz
Ariadne ile Phaidra'nn mrleri de garip se
rvenlerle gemitir (Ariadne, Phaidra).
Bu masallara karn Minos efsaneye ilkel
alarn en doru ve haksever kral diye ge
mitir. Tanr Zeus'tan esinlenerek yasalar
kartt iin ldkten sona Hades'teki yar
gcn biri olmu. Minos arkeolojide adn ta
yan alarda Girit'in komu adalar ve kylar
zerindeki egemenliini simgeleyen Atina ile
sava ve oradan ylda (ya da ylda) bir yedi
delikanlyla yedi gen kzn Minotauros'a kur
ban olarak verilmesi efsanesi de byle bir du
rumun dile gelmesidir. Masala gre Minos'un
bu seferi kardei Androgeos'un lmnden

 almak iindir (Androjnon). Ama Mlnos

yalnz Yunanistan yarmadasna deil, Ana
dolu kylaryla Sicilya'ya kadar da uzanm
derler. Karya'ya geldii, Sicilya'ya ise Daidalos'u kovalad sylenir (Daidalos). Buralar
da Giritlilerin koloniler kurduklar anlatlr.
Minotauros. Ad Minos'un boas anlam
na gelen Minotauros insan bedenli, boa ba
l bir canavarm. Tanr Poseidon'un kral Minos'a gnderdii bir boa ile Minos'un kars
Pasiphae'den dogmaym. Minos bu korkun
yarat saklamak iin mimar Daidalos'a
Labyrinthos sarayn yaptrm (Pasiphae,
Labyrinthos). Theseus Minos'un kz Ariadne'nin yardmyla Minotauros'u ldrm
(Ariadne, Theseus).
Minotauros Girit sanatnda derin izler b
rakm olan Girit'e zg bir boa kltnn
simgesi olsa gerek.
Mnemosyne. Ad bellek anlamna gelen
Mnemosyne Uranos'la Gaia'nn kzdr (Tab.
4). Efsaneye gre Zeus Pieria dalarnda do
kuz gece yatm ve Mnemosyne de dokuz
Musalar dourmu.
Moira'lar. Moira, pay ya da pay veren anla
mna gelir. Efsanede olarak gsterilen Mo
ira, yani kader tanralar Hesiodos'ta "yaa
ma paylarmz dzenleyenler" diye tanm
lanr. Aln yazs ve kader stne Yunan ilk
ann gr udur: nsan ana karnndan
doar domaz kader onun mr ipliini bk
meye koyulur, Moira her insann ipliini
bker dururlar, gnn birinde de keserler, o
anda insan lr. Ilyada'da dven bir sava
iin yle deniyor (l. IV, 517):
Bitti mr yuma tam o srada!...
Moira denince, okluk ecel, lm akla ge
lir, onun iindir ki Homeros destanlarnda
kader diye evrilen Moira uursuz ve zorlu
olarak nitelenir. Ne var ki Moira Zeus'tan da
daha gl ve stndr. Tanrlar babas ona
kar gelemez, onun kararn deitiremez.
Sava alannda olu Sarpedon yaralannca
Zeus ikirciklidir, sevgili olunu alp karmay
geirir aklndan, ama Hera kaderi ileri sre
rek dikilir karsna (Sarpedon).
Homeros'ta bir ya da birka Moira'dan sz
edilir, ama adlar sylenmez, Hesiodos bun-

lan kz karde diye tantr ve adlarn verir.

Moiralar Zeus'la Themis'in kzlar, Horalarn
kardeleridir (Theog. 905 vd.):
... Klotho, Lakhesis, Atropos tanralar
ki bilge Zeus byk stnlk vermiti
onlara,
ki onlar verir yalnz insanlara
mutlu ya da mutsuz yaama paylarn.
Burada Moiralar yalnz mr payn deil,
bir de mutluluk ve mutsuzluk payn veriyor
demektir insanlara. Kimi yerde Kederle bir
tutulan Moiralarn efsanesi yoktur (Kerter).
Onlar yar dinsel, yar filozofik bir grn
canlandrlm imgeleridir. Platon da Devlet'in son blmnde, yeniden yeryzne
kacak olan ruhlarn Moiralara bavurduunu
anlatr (Dev. X, 620d-e):
"Btn ruhlar hayatlarn, getikten sonra
gene o srayla Lakhesis'e yaklamlar. La
khesis her birine kendi perisini vermi; bu pe
ri hayat boyunca ona hizmet edecek, setii
kadere gre yaatacakm onu. Bu peri ilkin
ruhu Klotho'ya gtrp onun eli altndan ve
dndrd kirmenden geiriyormu; byle
ce ruh setii kadere balanyormu. Ondan
sonra Airopos, Klotho'nun eirdii kaderi l
lmez hale sokuyor, sonunda ruh hi arkas
na dnmeden Kaderin taht nne gelip du
ruyor, sonra te yanma geiyormu".
Moneta. Haber veren, uyaran anlamna ge
len Moneta, tapna Roma'da Capitolium
tepesinde bulunan tanra uno'nun bir ek
addr. Bu adn nedeni . . 390 ylnda Roma'nn Galyallarn basknna urad srada
bu tapnan kazlarnn gece terek dma
nn geliini haber vermesidir.
Mopsos. kisi de tanr szcs olan iki efsanelik kiinin ad.
(1) dmon'la birlikte Argonaut'lar seferine
katlr ve Argo gemisinde khin olarak grev
yapar. Seferin sonunda Libya'ya varldnda
Mopsos bir ylan tarafndan srlp lr (Ar
gonaut'lar).
(2) Teiresia'n torunu, Manto'nun olu.
Babasnn kimlii stne kaynaklar ayrlr:
Btn khinler gibi Apollon'dan doma olduu sylenir, lml babas ise Argoslu Rhakios imi (Manto, Rhakios). Mopsos'un Kolophon ehrini kurduu anlatlr. Anas Man-

to'nun Klaros'taki Apollon tapnan kurma

s zerine Mopsos orann tanr szcs olur,
bu sfatla zamann en byk khini Kalkhas'la yarmaya giriir, Akhalarn bakhinini her bakmdan yener, stnl meydana
knca, Kalkhas fkesinden canna kyar
(Kalkhas). Mopsos bundan sonra yine Troya'dan dnen Amphilokhos'la birlikte Kilikya'da Malsos ehrini kurarlar, teke tek kavga
da birbirlerini ldrrler (Amphilokhos).
Morpheus. Uyku tanrs Hypnos'un bin
ocuundan biri saylan Morpheus'un ad bi
im anlamna gelen "morphe" (Lat. forma)
den tremedir. Morpheus insanlara uykuda
eitli biimlerde grnen dleri simgeler.
Uyku ve d tanrlarnn hepsi gibi Morpheus
da kanatldr. Kocaman, hzl kanatlaryla
dnyann bir ucundan br ucuna p diye
uarm.
Mucius Scaevola. Tarquinius krallar Roma'dan kovulunca Porsenna adnda bir Etrsk kral ehri kuatm. Mucius adl bir Ro
mal da dman kararghna girip Porsenna'y ldrmek istemi, ama kral tanmad
iin yanlarak bir bakasn ldrm. Yakala
np Porsenna'nn nne getirilince Mucius
orada bulunan bir ocaa sag elini koyup bs
btn yanncaya kadar karmam. Bu eyle
me aan Porsenna Mucius'a klcnn geri
verilmesini buyurmu, kendisine de bunu ni
in yaptn sormu. Mucius kendi elinin
yanmasnn nemsiz olduunu, nk kendisi
gibi kurban olmaya hazr yz Romal bu
lunduu sylemi. Korkuya kaplan Porsenna
hemen Roma ile bar anlamasna girimeyi
yeg grm. Mucius'a da artk sag elini kulla
namad iin solak anlamna gelen Scaevola
ad taklm.
Musalar. lka yaznnda bir tanrsal varlk
vardr ki ondan sz ederken her ozan, her
yazar duygulanr, sesi bir baka itenlik ve
dokunakllkla nlar kulaklarmzda. Bu varlk
Yunanca "mousa", Latince "mua" diye ad
landrlp bat dillerinin hepsine giren esin pe
risidir. Ama Musa yalnz airlere iirler esinle
yen bir peri de deildir, etki alan ok daha
genitir. Adnn kkeni asl kimliinin ak
lanmasna yardm eder: "Mousa" Yunanca

akl, dnce, yaratclk gc kavramlarn

ieren "men" kknden gelmedir. Bu kk
Zeus'un Musalar retmek iin birletii Titan
tanra Mnemosyne'nin adnda da grlr,
Athena'ya gebe kalan Metis'in adnda da
(Tab. 4). O da demektir ki, kaba gleri ye
nip baa getikten sonra kendi egemenliini
kurabilmek iin Zeus tanrnn ilk ii dzenli ve
ll olduklar oranda yaratc olan gleri
benimsemek olmutur. Musalar ite bu gcn
rn ve simgesidir. Bu g ise tanrya oldu
u kadar insana da vergidir, giderek Olympos tanrlar insanst doa glerinden
uzaklap insana yaklamay ama edindikleri
zaman benimsedikleri bir gtr. Musalar
bylece insan ve tanr aras birer varlk olarak
dnlebilir; insan tanr, tanry insan yapar
Musalar. Onun iindir ki byle duygulanr a
irler de onlardan sz ederken. nsana yaa
mann asl tadn balayan bu tanrsal varl
her alana, zellikle sanat alanna yerletirmi
olmak ilka dncesinin bir parltsdr. Ku
ru bir air diye tannan Hesiodos bile bakn
nasl coar Musalardan dem vurunca. Hesio
dos kendi anlatr ki Helikon dann yamala
rnda srlerini otlatan bir obanm, "dnya
nn yz karas zavall bir yaratk" iken Musalar
onu grr, iek aan bir defneden kopardk
lar bir dal ona asa diye verir (Theog. 31
vd.):
Sonra tanrsal sesler flediler iime
olacaklar ve olmular yceltmek iin,
ve hele vmek iin kendilerini
her sylediim destann banda ve
sonunda.

Hesiodos bylece air olunca, u szlerle

tanmlar Musalar (Theog. 52 vd.):
Olympos'lu Musalar, koca kalkanl Zeus'un
kzlar.
Eleutheros yamalarnn kraliesi

Mnemosyne
Kronos oluyla birleip Pieria'da
getirdi onlar dnyaya
belalar unutturmak ve kayglar dindirmek
iin.
Dokuz gece bulutu onunla kutsal
yatanda
engin akll Zeus lmszlerden uzakta.
Gnler, aylar geip bir yl tamam olunca
dokuz kz getirdi dnyaya Mnemosyne.

Dokuz e yrekli kzdr bunlar

ezgiler sylemektir btn leri,
haka hibir kayg yoktur yreklerinde.
Karl Olympos'un en yksek tepesinde,
oradadr korolar ue gzelim yurtlar,
Kharitler de Himeros da balarnda
ykselir gzel sesleri havalarda,
vurur dururlar Olympos yolunda,
tanrsal bir ezgi sarar drt bir yan,
kara toprak yanklanr tanr vgleriyle,
Inyl bir ses ykselir admlarndan
yrrken yce babalarna doru...
te byle seslenir Olympos'lu Musalar
dokuz tanrsal kz ulu Zeus'un:
Kilo, Euterpe, Thalia, Melpomene,
Terpslkhore, Erato, Polhymnia, Urania
ve hepsinin ba saylan Kalliope...
te budur Musalarn insanlara verdii,
Musalardan ve oku Apollon'dan gelir
yeryzndeki ozanlar ve algclar
nasl Zeus'tan gelirse krallar.
Ne mutlu Musalarn sevdii insana
bal akar onun dudaklar arasndan.
Bir insann dertsiz bana dert mi dt,
zntden kan m kurudu yreinde,
Musalarn sevgilisi bir ozan
anlatnca eski insanlarn destanlarn,
vnce Olympos'un mutlu tanrlarn
unutuverir hemen dertlerini,
kar, gider aklndan zntleri
enletir onu tanralarn bys.
Homeros'un iki byk destan da Musalara
seslenile balar, ama burada ozan tek bir
Musa'ya seslenir ve ona tanra der sadece:
Syle, tanra, Peleus olu Akhilleus'un
fkesini syle...
Anlat bana, tanra, bin bir dzenli yaman
adam...
Musalarn sevgilisi ozann toplumda ne ka
sayg ve sevgi grd Odysseia'da can
landrlan Demodokos tipinden bellidir (Demodokos). Bu tutum ve davran Homeros'la
balar, ilkan son demlerine kadar sregider, Musalarn yetki alanlar alar ve airlere
gre deiir. Genellikle yle bir blmleme
yaplr: Kalliope, destan airi ya da lirik iir;
Kilo, tarih; Polhymnia, pantomim; Euterpe,
fltl; Terpsikhore, dans; Erato, korolu iir;
Melpomene, tragedya; Thalia, komedya;
Uranla, gkbilimi.
Musalarn kendilerine zg efsaneleri yoktur , tanrlarn btn enliklerinde ezgi syler,
dans ederler, Thetis'le Peleus'un, Kadmos'la

Harmola'un dnlerinde bulunmulard)

Adlarnn gemedii hemen de iir yoktur,
Musaios. Ad Musalarla ilgili efsanelik bir
ozan. Yerine gre Orpheus'un arkada, <">g
rencisi ya da olu saylan Musaios Attika el
sanesinde Orpheus'a karlk yaratlm bir
tip olsa gerek: Mistik nitelikteki ezgileri Eleusis gizemleriyle ilikili derlerdi.
Mygdon. lyada'da ad geen bir Phrygla
kral, Sangarios (Sakarya) rma kylarnda
otururmu da gnn birinde Amazonlarn sal
drsna uram. O zaman kral Priamos
onun yardmna kotuundan Mygdon da
Troya savunmasna katlr (l. III, 181 vd.).
Myrina. lyada'da Troya ehrinin topograf
yas stne ok az bilgi verilir. Verilenlerden
biri Amazonlar kraliesi Myrina ile ilgilidir (l.
II, 8 1 1 vd.):
ehrin nnde sarp bir tepe var,
klr ovann drt bir yanndan tepeye,
Batieia adn takmtr ona halk,
lmszlerse yksek atlayan Myrrhine'nln
mezar der.
Bu bilgi ak seik deildir, bu Batieia bir
tanra m ki lmszler ona baka bir ad ve
riyorlar? Bir kaynaa gre Myrina ya da Bati
eia Troas blgesinin eski kral Teuker'in kz
dr (Tab. 16). Teuker onu lkesine konuk ge
len Dardanos'a verir, bylece Myrina Troya
kral soyunun dii atas olur.
Myrina stne anlatlan br efsaneler un
lardr: Amazonlar kraliesi Myrina Okeanos
kylarnda bulunan Atlantis lkesine saldr
m ve yaya bin, atl yirmi bin sava kad
nn banda Atlantis lkesinin bakentini al
m. Erkeklerin hepsini kltan geirmi, ka
dnlar da kle etmi. br Atlantlar teslim
olmular, Myrina da cmert davranarak onla
ra bir kent kurmu, bu kente Myrina ad veril
mi. Sonra da onlarla birlikte Gorgolara kar
sava am. Gorgolan yenerek birounu
esir alm, ama gece esirler bekilerine sakl
rp byk sayda Amazon ldrmler. Ama
zonlar bunlarn hakkndan gelip, len arka
dalarna byk mezarlar yapmlar. Gorgolar da sonradan Perseus ve Herakles'ln elleri
allnda yenilmiler (Gorgo, Perseus).
Efsaneye gre Myrina bu savalarla kalma
mi. I hya ve Msr', gemi, oralar da ele
'M'I

geirdikten sonra Arabistan ve Suriye yoluyla

Anadolu'ya gelmi ve Kilikyahlara boyun e
dirmi. Toros dalarn da atktan sonra
Phrygia'dan geerek Kaikos (Bakray) ky
larna gelmi ve orada (yani Bergama ovasn
da) yerlemi. Myrina'y ldren kral Mopsos'mu. Efsane niteliini tamayan bu olay
lar tarihsel baz olaylara gre kurulmu olsa
gerek (Amazonlar).
Myrmeks. Ad karnca anlamna gelen
Myrmeks hamarat, becerikli bir Atinal kz
m. Athena da bu yzden onu sever, tutarm, ama gnn birinde Myrmeks tannann
bulgusu olan sapan bulmu olmakla vn
m, Athena da bu yalana kazarak onu bir ka
rncaya dntrm.

210

Myrmidon. Akhilleus ve babas Peleus'un

ynettikleri Tesalyal boya adn veren kahra
man. Zeus'un olu olmakla geinir.
Myrrha. Kbrs kral Kinyras'm kz (Kinyras, Adonis, Smyrna),
Myrtilos. Pelops'la Hippodameia efsanesin
de ad geen arabac. Myrtilos Oinomaos'un
arabasnn cvatalarn gevetmi, bylece Pelops'un yar kazanmasn ve Hippodameia
ile kamasn salam. Hippodameia'ya k
olduu ya da ondan yapt ie karlk bir ge
ce yatma sz ald sylenen Myrtilos'u Pelops denize atm, Myrtilos da can verirken
Pelops ve soyuna lanet okumu, Pelopsogullarnn bana gelen btn belalarn nedeni de
buymu (Hippodameia, Pelops, Oinomaos).

N
Naiades. Naisler ya da Naiaslar, adlar yz
mek anlamna gelen fiilden tremi olan su
perileridir. Aa perileri (Drysa, Hamadryas)
gibi uzun mrl olurlar, ama lmsz deil
dirler. Yaamlar, iinde bulunduklar kaynak,
dere ya da rmaa baldr.
Kaynaklar efsanelere gre deiir, Homeros bunlarn btn nympha'lar gibi Zeus'un
kzlar olduunu syler. Kimi mythos yazar
onlar Okeanos soyuna balar. Asopos gibi
rmaklarn perileri, rman kzlar saylr. Her
suyun kendine zg bir Naias' vardr, kiminin
ad efsaneye gemitir (Arethusa, Salmakis).
Naiaslarn, sularn ien ya da sularna da
lan hastalar iyiletirme gleri vardr. Tersi
ne kimi inanlara gre Naiaslar sularnda y
kanan insanlar ldrtm, ya da gizli baz
hastalklara arptrmtr (Nympha).
Naksos. Kyklad takmadalarndan Naksos
adasna adn veren kurucu kahraman. Bir ef
saneye gre Naksos Karyal gmenlerin ba
nda eskiden Dia adn tayan bu adaya gel
mi, yerlemi ve ona adn vermitir. Bu olay
Theseus'tan kuak nce olmutur.
Baka bir kaynakta onun Endymion'la Selene'nin olu olduu, daha bakasnda da
Apollon'la Akallis'ten doduu sylenir
(Akallis). Efsanelerin birletii bir nokta Nak
sos adasnn Anadolu'dan gelme gmenlerle
meydana getirildiidir.
Nana. Sangarios (Sakarya) rmann kz,
Agdistis-Attis efsanesinde ad geer. Halikarnas Balks servenini yle anlatr (Hey
Koca Yurt, s. 23):
"Sakarya rmann kz, su perisi Nana, s
cak bir gnn akam serinlemek iin, kendi
ni Sakarya suyuna atm. pr pr ykanr
ken, bir badem aacnn dal zerine eilmi.
Su perisi bademi krp soymu. Beyaz badem
ini yemeden nce, her nedense, badem ii
nin akln, teninin akl zerine tutmu. Ba
dem iini, yumuak iki gs arasnda tutai
ken, hayret ve hayranlkla bakakalan gzleri
nnde tuhaf bir eyler olmaya balam:
Sanki badem iinin ve gsnn akl eriye-

rek birbirine karmaya koyulmu. Nana by

le bakadururken, iine tatl bir baygnlk yayl
m. O sralarda gne, pembe pembe batmaktaym, btn dnya pespembe bir bo
luk olmu. Uyandnda yldzlar prl prlm. Tatl tatl esnerken, gebe kalm olduu
nun farkna varm. Dokuz ay sonra, yzne;
baklmayacak gzellikte bir olan dour
mu".
Nannakos. Masala gre, Nannakos ok es
ki zamanlarda, Deukalioh tufanndan nce
yaam bir Phrygia kraldr. Tufan olacan
ngrm ve olmamas iin topluca yakar
malar, yalvarmalar dzenlemi. Bu dualar s
rasnda da Nannakos habire gzya dker
mi. Bu yzden "Nannakos'un gzyalar" di
ye bir deyim kalmtr.
Baka bir efsaneye gre, Nannakos yz
yl yaam, lnce de btn halknn yok ol.
can bildiren bir tanr sz varm, ld
gn halk topluca alamaya koyulmu, bira/
sonra da tufan olmu, bylece tanr sz g<tl
eklemi.
Bu masallar Tufan efsanesinin Anadolu
kaynakl olduunu aa vurmaktadr.
Narkissos. Nerkis ieine adn veren Narkissos'un yks hemen her ada airleri
esinlemi bir ykdr. Onu en gzel anlatan
lar arasnda da Latin airi Ovidius nde gelir.
Ovidius, Narkissos'la Ekho efsanelerini bir
letirerek iki insann ak uruna harcadklar
bouna abalar bir tek dram olarak canland
rr. Onun ustaca anlatmndan birka paray
aaya almay uygun grdk. Verdiimiz e
viri, 1944 yl Tercme Mecmuas'nda kan
Can Ycel'in evirisidir:
Ekho grnce Narkissos'u bir ssz krda
dolarken
arzu sard gnln, dt gizlenerek
izlerinin ardna;
bir rann ucuna srlm yanc kkrt
beri getirilen alevi nasl kaparsa
Ekho da yaklatka ona daha yakndan
yanyordu akla.
Ka kere okayc gzlerle ona sokulmak,
ka kere yumuak dileklerini ona sunmak
e.ledl.

yaradl vermedi izin sze balamaya,

bekleyebilirdi ancak szleri ki onlara cevap

yollaya ak

NAUPLIOS
Narkissos'la Ekho arasnda anlamsz diya
log yle srdrlr:
Bard: "Orada kim var?", "Var" diye cevap
verdi yank.
Narkissos, "Burada bulualm" der, Ekho
da koa koa kar ormandan, ama olan kz
grnce kamaya koyulur:
"lmek yedir" diye baryordu "olacaksa
senin her eyim".
Ekho baka bir ey sylemedi: "Senin her
eyim ".
Bundan sonra da asl Narkissos efsanesi
balar:
Berrak bir pnar vard, dalgalarnda
gmler oynar,
Ona ulaan ne bir oban, ne otlayan bir
kei, ne bir sr,
Ne vahi bir hayvan, ne aatan den bir
dal;
tek bir ku bile yoktu onun sknunu
bozan.
evresinde en yakn suyla beslenir bir ayr,
ve orann gne yla snmasna engel
olan orman.
Pnar ve yerin gzellii eker onu kendine,
uzanr Narkissos av yorgunluu ve scan
verdii arlkla yere.
Gidermek isterken susuzluunu, artyordu
bir yandan susuzluu;
itike suya vuran gzelliine hayran,
seviyordu tensiz bir hayali, vcut sanyordu
sulardakini
Donakald Paros mermerinden bir heykele
benzeyen o ayn yzle
kmldamakszm, bakyordu kendine kendi
akn akn...
Bilmeden kendini arzuluyor, severken onu
kendini seviyor,
isterken kendini istiyordu, iini yakan atei
tututuran da kendiydi.
Ka kere faydasz pckler sundu aldatan
pnara...
Ellerini ka kere daldrd, boa kavutu
kollar sularda.
Neyi grdn bilmiyor, fakat yanyordu
onunla,
gzleri aldatan hayal onu coturuyordu.
Narkissos anlar bana geleni ve yle dile
getirir:
Anlyorum, o benim, aldatmyor beni artk
hayalim.

Tututuran da ben, yanan da.

Kendime olan sevgimle yanyorum.
Ne yapaym?steneyim mi?lsteyeyim mi?
stenecek ne kald artk?
Beni yoksul ediyor varlm; arzuladm
benimle.
Ayrlabilsem vcudumdan; garip bir dilek
seven iin ama,
sevdiim uzak olsa keke. Kemirsin artk
gcm ac,
ve gledi son gnleri mrmn, gyorum
hayatmn baharnda.
lm gelmeyecek bana ar dinecekse
aclarm.
Sevdiim daha mrl olsun dilerim.
Ve imdi can verelim ikimiz bir solukta...
Narkissos gn getike eriyip gider, Ekho
da uzaktan seyreder sevdiini, tekrarlar durur
iniltilerini ve bu gzelim iir u dizelerle sona
erer:
unlar oldu son szleri, gzlerini
ayrmadan sulara bakan Narkissos'un:
"Ey bo yere sevdiim ocuk"; yer tekrar
iletti dediklerini.
"Elveda" deyince o, bard Ekho: "Elveda".
Yorgun ban dayad sk ayrla,
lm kapad efendilerinin gzelliine
hayran gzlerini.
Hl bakyordu kendine, yeraltna
gtkten sonra bile;
bakyordu Styks sularna. Dvndler
baclar Naias'lar
kesik salarn yan bana koydular;
dvndler Dryas'lar,
Ekho da katld onlara. Tam sedyeyi, odun
ynn, titreyen mealeleri
hazrladlar, vcut yoktu hibir yerde,
yerinde sar gbeini
beyaz yapraklarn kucaklad bir iek
buldular.
Nauplios. (1) Tanr Poseidon'la Danaos kz
Amymone'nin olu, Peloponez'in nl li
manlarndan olan Nauplia'nn kurucusu
(Amymone).
(2) Yukarda ad geen Nauplios'un kk
torunu. Argonaut'lar seferine katlr ve d
menci Tiphys ldkten sonra, onun yerine
geer (Argonaut'lar). Nauplios Palamedes'in
babas olarak Palamedes efsanesinde rol oy
nar (Palamedes). Nauplios usta bir denizcidir, kimi efsanelerde krallarn, bu yetenein
den faydalanarak Nauplios' kt ilerde kul-

landklar anlatlr: Aleos, kz Atge'yl deniz

de bomak grevini Nauplios'a verir, Nauplios kz kurtarr, Mysial gemicilere satar, Auge de Anadolu'ya varnca Telephos'u dou
rur (Auge). Girit kral Katreus kzlar Aerope
ile Klymene'yi ayn amala Nauplios'a verir,
Nauplios bu kzlar da kurtarr ve Aerope'yi
Atreus'la evlendirir, kendisi de Klymene'yi
alr (Aerope). Olu Palamedes, Akhalardan
hakszlk grp talannca, Nauplios Akhalar
dan alma iine kovulur ve Troya savanda
bulunan yiitlerin karlarn batan karmaya
urar, bata Klytaimestra olmak zere bir
oklarnn klar tutup kocalarn aldatmala
rn salar, yalnz Penelopeia stne yapt
deneme sonu vermez. Akha yiitlerinin yur
da dnlerinde can vermeleri iin de giriim
de bulunur ve Oileus olu Aias'n gemisinin
kayalara arparak paralanmasn salar. Mitograflar kendisinin de ayn biimde ldrl
dn ileri srerler.
Nausikaa. Odysseia birok yklerden rl
m uzun bir romandr. Bu yklerin en se
vimlisi de Phaiak prensesi Nausikaa'nn yar
da kalm roman olsa gerek. Homeros bu
gzel kz bize tanttktan ve Odysseus'la ta
ntrp onunla olan gnl macerasna dokun
duktan hemen sonra, bu iki insan ayrr ve
bize gen kzn urad hayal krkln sez
dirmekle yetinir. O ana kadar da Nausikaa'yi
hayata alan, sevebilecei bir erkei bulup
onunla evlenmeyi zleyen bir kzn btn
duygularn ince bir gereklikle canlandrr bi
ze.
Odysseia' nn VI. blmnde Phaiak prense
sini yatak odasnda uyur grr, tanra Athena kzn bir arkada klnda dne girer
(Od. VI, 15 vd.):
Doru yrd ok ssl yatak odasna,
bir kz yatyordu orada,
boyu bou, grn tanrlara denk,
Nauslkaa'yd bu, ulu yrekli
Alkinoos'un kz,
bir yannda bir hizmeti yatyordu, bir
yannda bir hizmeti,
ipirin, cana yaknd ikisi de,
prl prl kap kanatlar kapalydlar.
Tanra kzn yatana yel gibi varr ve u
szlerle kkrtr.

Ne de kaygsz dourmu, Nausikaa,

anan olacak kadn seni/
Gzel rubalarn kalm yzst,
oysa geldi att evlenecein gn,
hazrlk yapmalsn dne,
gzelce giyinip kuanmaksn,
seni sevenler de giyinip kuanmak.
Dillere destan olur byle dnler,
mutluluk getirir babana, ulu anana.
Tan aarrken gidelim yumaya,
geleyim ben de, tutaym ii bir ucundan,
abucak olsun bitsin bu i,
uzun zaman kz kalamazsn nasl olsa.
Nausikaa afakla birlikte kalkar, babasn
dan katr arabasn ister, rmaa gidip ama
r ykamak istediini syler. Bu ie niin gi
ritiini de sylemez, ama Alkinoos anlar her
naslsa kznn dn hazrl yaptn. Ara
bann hazrlanmas, kralie Arete'nin kzlara
ykanacak gzel rubalarla birlikte kokulu ya
lar ve bir sepet iinde gnlk kumanyalarn
vermesi ayrntlaryla anlatlr. amarlar y
kanp durulanr, gnee serilir, kzlar oturup
yemeklerini yerler, sonra da top oynamaya
koyulurlar. Top rman gerisindeki korulua
der, orada gnlerce denizde yzmekten bit
kin dm uyuyan Odysseus'u uyandrr.
Odysseus bakar ki gen kzlar oynayor r
mak kysnda. Bol yaprakl bir dalla rter er
kekliini, kar Nausikaa'nn karsna yalva
rr. Hizmeti kzlar karlar, yalnz Nausikaa
rkmez yosunlarla rtl plak erkei grn
ce, Odysseus'un szleri de yreine iler:
Yalvarrm, kraliem sana,
ister tanr ol, ister insan.
Yaygn gklerdeki tanrlardansan,
ulu Zeus'un kz Artemis olmalsn,
grnn, boyun boun, dipdiri bedeninle
tpk osunl
Sonra da anasnn, babasnn mutluluunu
ver, ama asl mutlu olacak insan bu gzel k
z alp evine gtrecek kocadr, der. Bu sz
lere dayanlr m, Nausikaa hizmetilerini a
rr, Odysseus'u ykamalarn, giydirmelerini
buyurur. Odysseus ykandktan sonra daha
bir yakkl ve alml olur:
Zeus'tan doma tanra Athena
daha iri, daha kocaman grnmesini
salad,
salar dklyordu basndan kur kvr,
tpk smbl iekleri gibi,

Olan olmutur, Nausikaa gnln kaptr

mtr; yle der kendi kendine:
Demin yzne baklmaz gibi geldi bana,
imdiyse tanrlara benzer, engin gkte
oturanlara.
Ne olur, bylesine bir gn kocam desem,
kalsa burada, otursa bizim yanmzda...
Odysseus'la tatl tatl konuur, onu ehre
gtrrken aklna saplanm olan konuya
deinir, bir arada grnmeyelim der, nk
dedikodu olur, kral kz kendine bir yabanc
koca bulmu derler, biz Phaiaklar dururken
alm onu yanna yryor diye halknca k
nanmaktan korktuunu ileri srer. Bu konu
dmez azndan. Kurnaz Odysseus da bo
zuntuya vermez, Alkinoos'un sarayna git
mek zere kzdan ayrlnca Nausikaa'y bir
koca bulmu olma umudu, sevinci inde b
rakr.
ok gemeden ac yanlgsn anlar: Odys
seus kimliini aa vurur, tek amacnn thake'ye karsnn yanna dnmek olduunu sy
ler. Nausikaa'nn roman yklr. Odysseus yo
la kmak zere hazrlklarn yapm, ha
mamdan gzel urbalar giyinmi olarak k
makta ve lene gitmektedir ki prensesle kar
lar (Od. VIII, 458 vd\):

(1) Poseidon tanrnn olu Nausithoos Phaiaklarn ilk kraldr. Odysseus'ta Phaiak ili bi
ze yle tantlr (Od. VI, 4 vd.):
Eskiden Phaiak'lar engin Hypereia'da
otururdu,
Tepegzler onlarn topraklarn boyuna
yama ederdiler.
Tanr yzl Nausithoos onlar kaldrd,
gtrd, yerletirdi Skherie'ye,
aln teriyle yaayan insanlardan uzaa.
Drt yandan surla evirmiti kenti,
evler kurmu, tapmaklar yapmt tanrlara,
tekmil topraklar datmt.
Ama o oktan boylamt Hades lkesini.
Bu kral Alkinoos'un babas ve Alkinoos'un
hem yeeni, hem de ei olan Arete'nin dedesidir.
(2) Theseus'u Girit'e gtren geminin d
mencisi de Nausithoos adn tar.
(3) Odysseus'un Kalypso'dan olma bir o
lu.
Neikos. Eris'ten dogma simgesel bir varla
verilen ad. Neikos atma, kavga anlamna
gelir (Eri).

Neleus. (1) Tyro ile Poseidon'un olu, Pelias'n ikiz kardei (Tab. 22). Tyro tanr PoseiSalam yapl kapnn aralnda Nausikaa don'dan dourduu ocuklar daa braknca,
dikildi karsna, onlarn ksraklarca bytldkleri anlatlr.
gz gze geldi Odysseus'la ylece ona bakt, kizler yetiip lml babalar Kretheus'un
sonra seslendi, kanatl szlerle, dedi ki:
kral olduu olkos'a dnnce analar
"Sa, esen kal, konuumuz, sa, esen kal,
Tyro'nun vey anas Sidero'nun hmna u
baba toprana dndnde unutma, an
radn ve ok hrpalandn grrler, Sidebeni, ro'yu ldrmeye kalkarlar, kadn Hera tap
sen ilkin bana borlusun kurtuluunu".
nana snd halde Pelias onu vurur. Son
ok akll Odysseus karlk verdi ona,
ra kardeiyle taht konusunda kavgaya tutu
dedi ki:
ur. olkos'tan kovulur ve gelir Peloponez'in
"Ulu yrekli Alkinoos'un kz, Nausikaa,
Messenia blgesinde Pylos ehrini kurar. NeZeus, Here'nin uzaktan grleyen kocas,
eer isterse, leus'un on iki olu olur, Herakles'in at bir
dneceksem ben yurduma, greceksem sla savata on bir tanesi lr, yalnz Nestor kur
gnm, tulur. Nestor'un Troya sava ve lyada'daki
bir tanr gibi tapacam sana orada,
rol nemlidir (Nestor).
her vakit, sabahtan akama dek, gn
(2) Atina kral Kodros'un olu Neleus efsa
boyunca,
can verdin bana sen, ey gen kz, can!"
neye gre bir blk Attikal ve Messenial ile
birlikte onya'ya gm ve orada Miletos
Perde bylece kapanr, bir daha da Nausi
ehrini kurmu (Kadros).
kaa'nn, o erdemli kral kznn ad anlmaz
Odysseia'da.
Nemeia. Herakles efsanesinde sz geen
Nausithoos. Hzl gemici anlamna gelen
Nemeia aslan, Pontos'la Gaia soyundan ENausithoos birok efsanelik kiilerin addr:
khidna'nn Orthas', kpegiyle birleerek mey-

ilana getirdii canavarlardan biridir (Tab. 6):

Hesiodos'a gre, Hera'nn besledii bu aslan
Nemela blgesine korku salmaktayd ki, Herakles onun hakkndan geldi (Ekhldna, Henkles).

Nemesis. Nemesis hem soyut bir kavram

simgeler, hem de tanrsal bir varlk olarak
canlandrlr. Hesiodos'a gre Gece tanra
Nyks'in kzdr. Zeus ona tutulur, ama Neme
sis tanrdan kamak iin bin bir biime girer,
sonunda bir kaz olur, tanr da kuu kuu bii
minde onunla birleir. Nemesis'ten doan yu
murtann Leda'nn eline getii ve Helene ile
Dioskurlarn bu yumurtadan ktklar anlatlr
(Leda). '
Kavram olarak Nemesis tanrsal c simge
ler, kimi zaman Erinyslere karr, ama okluk
nsanlarda lszl, kendine ve talihine
an gveni cezalandran varlk olarak gste
rilir. Ate ile Hybris'in hemen ardndan gelir.
Bu nitelik de tragedyada byk bir rol oynar.
Marathon'a yakn kk bir Attika kentin
de Nemesis'in bir tapna varm, tapnakta
ki tanra heykelini nl heykeltra Pheidias
Paros mermerinden yontmu. Bu mermeri
Persler Atina'y aldktan sonar zafer ant ola
rak dikmeye hazrlanrken, Nemesis lsz
gururlarn cezalandrm; mermer de bylece
tanrann heykelini yontmaya yaram.
Neoptolemos. Ad yeni sava anlamna
gelen Neoptolemos Akhilleus'un oludur.
Onu kz klnda Skyros kral Lykomedes'in
hareminde bulunduu sralarda retmiti. Akhilleus orada Pyrrha adyla sakland iin,
oluna Neoptolemos'tan baka Pyrrhos (yani
kzl sal) ad verilmi (Akhileus).
Babas Troya savana gidince, Neoptole
mos' u dedesi Lykomedes yetitirir. Akhileus
ldkten sonra da Troya ehrinin ancak olu
lavaa katlrsa decei stne bir fal k
m, delikanly alp getirmek zere de eliler
gnderilmi. Bunlar Neoptolemos'la birlikte
Iroya'ya giderken Lemnos adasnda durak
vermiler, orada Akhilleus'un olu hasta olan
Philoktetes'i Troya'ya gelmeye kandrm
(Philokktetes). Troya'da Akha ordusu Neoplolemos'u cokuyla karlam, yiit babas
gibi yararlk gstererek Telephos'nn olu
Euryplos'u ldrm ve adn tayan bir sa-

va oyunu (pyrrhike) dzenlemi. Troya .ln

da bulunup ehrin ele gemesine yardm
eden savalardandr. ehir dtkten sonra
Hektor'un olu Astyanaks' surdan aa ata
rak ldrr ve Andromakhe'yi esir olarak alr
(Andromakhe). Babasn anmak zere de
mezar stnde Priamos kz Polyksene'yi
kurban eder (Polyksene).
Neoptolemos sava dn Epir blgesine
yerleir. Peleus'un lkesine dnmeyip de
Epir'e yerlemesinin nedeni stne efsaneler
birbirini tutmaz. Neoptolemos birok efsane
lerde Hermione'nin kocas olarak gsterilir.
Ama Menelaos kzndan ocuu olmad
halde, Andormakhe'den olu olmu. Bu
nu kskanan Hermione'nin teyze olu ve ni
anls Orestes eliyle Neoptolemos'u ldr
mesi tragedya yazarlarnn iledikleri bir mo
tif olmutur (Hermione, Orestes).
Nephele. (1) Athamas'n birinci kars,
Phriksos'la Helle'nin analar (Atharnas). Athamas lno ile evlenmek iin Nephele'yl b< >
ar, bulut tanra da ocuklarn kurtaracak
altn postlu kou gnderir onlara (Helle).
(2) Bulutu simgeleyen bir varlk olarak INV
phele'nin ksion efsanesinde ad geer. ksi
on, Hera'ya ktr, muradna ermemesi iin
Zeus Hera biiminde bir bulut yaratr ve ksi
on'un onunla birlemesini salar. Bu Nephe
le Kentaur'larn anas olur (ksion, Kentaur'
lar).
(3) Aristophanes'in "Nephelai" (Bulutlar)
adl komedyasnda bulutlar birer kadn olarak
simgelenmitir, bunlar Okeanos kzlardr, ki
mi zaman Olympos'un tepesinde, kimi za
man Okeanos'un kylarnda, Bat Kzlar'nn
bahlerinde otururlar. Sokrates ve genellikle
filozoflarla alay ettii bu oyunda Aristophanes belki de halk masallarndan ve onlardan
alnm motiflerden esinlenmitir.
Nereus - Nereus Kzlar. Nereus Deniz
htiyarlarndan biridir, Gaia'nn Pontos'la ya
ni Toprak'n Deniz'le birlemesinden do
mutur (Tab. 6). Hesiodos yle tantr onu
(Theog. 233 vd.):
DEniz doru szl Nereus'u yaratt:
En bydr o btn ocuklarnn,
babacan tanr derler ona

nk hem drst, hem yumuak huyludur,

doruluktan hi ayrlmaz dnceleri,
hep doruluktan, iyiden yanadr.
Nereus Okeanos kz Doris'le evlenir, Doris
de, "ekin vermeyen denizin ortasnda" tam
elli kz dourur Nereus'a. Bunlara Nereus kz
lar denir ve Homeros da, Hesiodos da bal
landra ballandra sayarlar adlarn (l. XVIII,
38-49 ve Theog. 240-264), nk denizin
kpkl dalgalarn, renklerini ve eitli halle
rini simgeledikleri gibi bu kzlar, efsanelerde
nemli yer tutup rol oynayan kiiler de k
mtr aralarndan: AkhiUeus'un anas Thetis
bir Nereus kz, Poseidon tanrnn ei Amphitrite de bir denizkzdr.
Nereus kzlar, babalaryla birlikte denizin
dibindeki bir sarayda yaarlar. Bu saray da
Ege denizinde, Knidos, yani Tekirburnu ak
larndaki bir magaradaym. Orada altn tahtlann stnde otururmu Nereus'un birbirin
den gzel elli kz. Su yzne pek kmazlarm, Nereus kimi kez yze karm, beline
kadar. te o zaman, elli denizkz, deniz y
znde oynayan ve koro halinde trk syle
yen bir dans ve ezgi emberi, ya da elengiyle sararlarm onu epeevre. Nereus kzlar
gnlerini iplik dokumak, nak yapmak ve
ark sylemekle geirirler, dalgalarla oyna
rlar, yunus balklar ve efsanelik deniz yara
tklaryla birlikte yzp gezerlermi. Nereus
kzlar Amphitrite'nin alaynda yer alrlar. Ki
mi zaman bir olaya karp yeryzne geldik
leri de grlr. Akhilleus arkada Patroklos
lnce derin bir yasa kaplr, anas Thetis'i
yardma arr, o da kz kardeleri Nereus
kzlarna dert yanar (l. XVIII, 38 vd.):

Nereus, btn deniz tanrlar gibi biim de

itirmek yetisine sahiptir. Herakles Nereus'tan Bat kzlarnn bahesine varmak iin
yolu sorunca, Deniz htiyar cevap vermemek
iin bir sr hayvan biimine girer, Nereus
kzlar da yiide yardm ederler ve babalarn
dan istedii bilgileri nasl alabileceini retir
ler ona (Herakles).
Nessos. Herakles efsanesinde nemli bir rol
oynayan at adam. Herakles Pholos'la birlikte
Kentaur'larn saldrsna uraynca Nessos'a
kar da savam ve onu pskrtmt. At
adam da Euenos rma kysna snm,
orada yolculara rma geirtiyordu. Yiit kars Deianeira ile bu rma geecek olunca,
Nessos srtna ald Deianeira'nn rzna ge
mek istemi. Herakles'in att bir okla can
verdii srada Deianeira'ya bir iksir vermesi,
kadnn Herakles'e bu iksire batrd bir
gmlek gndermesi, yiidin de bu gmlei
giyer giymez korkun aclar iinde yanp tu
tumas ve sonunda da lmesi Deianeira ve
Herakles maddelerinde anlatlmtr (Pholos,
Euenos).

I
i
I

Nestor. Akhalarn danman, Pylos kral

ihtiyar Nestor Homeros'un yaratt esiz bir 1
tiptir. Bylesi ihtiyar tipine ilka yaznnda
bir daha rastlanmaz, bir eini daha bulmak
iin Shakespeare'leri, Balzac'lan beklemek
gerekir. Nestor ihtiyardr, ama mutlu bir ihti
yardr, ok grm, geirmi, bilgisi, grg
s yznden de yle bir stnlk duyar ki,
geilmez ukalalndan. Saa, sola tler
verir, bitmez tkenmez anlar anlatr, her
kssadan hisse alr ve durmadan nutuk eker,
herkes de sabrla dinler onu. lkan bir
... Ulu anas bir lk att, balad inlemeye, zellii olan yaa ve yalya sayg duygusu
denizin dibinde ne kadar Nereus kz
nun ne kadar derine gittii Homeros destan
varsa... larnda Nestor'a verilen nem ve deerle l
tekmil tanralar sard evresini,
lebilir.
(Birka dize adlar saylr):
Nestor Neleus'la Khioris'in en kk olu

Denizin dibinde daha ne kadar Nerus kz

varsa
doldurmular gm nlarla maaray,
hepsi de durmadan dvyorlard
gslerini.
Thetis'in ardndan, dalgalar yara yara Troya'ya giderler ve orada kyya ktklar bile
grlr.

dur (Tab. 22). Herakles'in ldrd Neleusogullarndan bir o sag kalmtr. Ayrca anas
Khloris bir Niobe kzdr, kardelerinin Apollon'la Artemis'in oklanyla ldrlmesini gr
mtr. ApoIIon bu soya acm ve bu kadar
ok lme karn Nestor'a ok uzun bir mr
balanmasn salam. Pylos kral da byle
ce kuak boyunca yaam.

Troya savana gelmeden nce Lapith'lerle

Kentaur'lar arasndaki savaa, Kalydon av
na, kimi kaynaklara gre Argonautlar seferi
ne katlm. Bunlar ve daha baka yaantla
rn ballandra ballandra anlatr lyada boyun
ca. Kars Helene karlnca Menelaos'un ilk
i Nestor'u gidip bulmak olur, sava planla
yan odur. Ayrca doksan tane gemiyle sefere
katlr. Agamemnon'la Akhilleus arasndaki
kavgada hemen arabuluculuk iine giriir (l.
I, 248vd.):
Kalkt ayaa gzel konuan Nestor,
Pylos'un gr sesli szcs.
Dilinden szler akard baldan tatl,
lml iki insan kuann yaayp
gtn grmt,
tanrsal Pylos'ta doup bymlerdi
beraberce.
imdi nc kuan bandayd o.

rldgn anlatrlar. Akhilleus arkadann

cn alarak Memnon'u ldrr (Antilo
khos, Memnon).
Nestor rahat bir dn yolculuu yapar.
Pylos'ta ynetimi yeni batan eline alr ve
oullar arasnda zevkli bir mr srer. Odysseia'da Telemakhos'un babasndan haber al
mak ve thake'deki kark duruma bir are
bulmak iin Nestor'a danmaya gittiini g
rrz. Pylos'taki saraynda Nestor yine o
Nestor'dur, Troya anlarn Telemakhos'un
gz nnde canlandrmakla kalmaz, ona tu
taca yolu gsterir, bir baba gibi ona bakar
ve yanna kendi olu Thrasymedes'i verip bir
arabayla Lakedaimon'a, Menelaos'un yanma
gnderir. Odysseia'nn III. blmnde anlat
lan bu buluma destann en canl paralarndandr.

En doru d verir, herkes de hakl oldu

unu kabul eder, ama kavga gene de srp
gider. Nestor yalnz dncede deil, komu
tanlkta da stndr, ordulan savaa kkrt
mada Agamemnon'un hayranln kazanr
(l. IV, 310 vd.):
Bir zamanlar savata ok usta olan bu yal
adam,
ite byle gven veriyordu onlara.
Sevindi kral Agamemnon grnce onu,
seslendi u kanatl szlerle, dedi ki:
"ihtiyar, sende bu ne yrek byle,
bu g bacaklarnda da olsa keke,
dizlerin de yreine tpatp uysa.
Oysa kanlmaz ihtiyarlk kemiriyor seni.
Keke baka bir ihtiyar olsa senin yerine,
sen de delikanllar arasna kanabllsen
hani.

Nikaia. Ge ilkan mitograflarnn yazd

bir efsaneye gre, Nikaia Sangarios (Sakar
ya) rma ile tanra Kybele'nin kzdr. Kiz
olan kz kalmaya ant ien bu nympha erkek
ten kaar, yalnz avclktan holanrm.
Hymnos adl bir oban gnl vermi ona,
ama Nikaia delikanly yanna yaklatrma
m, kar koymaya alt bir anda da att
bir okla onu yere serip ldrm. Tanr Eros
kzn bu davranna ok ierlemi ve Dionysos'a alt olacana karar vermi. Nikaia'y de
rede ykanrken plak gren arap tanr kza
tutulmu, kendisini Hymnos gibi ldrmeyi
kurduunu anlaynca da, Nikaia'nn su itii
bir rmaa arap kartrm. Kz sarho olun
ca Dionysos muradna ermi. Nikaia gebe
kalm. nce canna kymay denemi, ama
sonra tanrya boyun emi ve ona birok o
cuklar dourmu. Dionysos da Hindistan'a
yapt yolculuk dnnde Nikaia'nn erefi
ne bir ehir kurup ona sevgilisinin adn ver
mi. Bu ehir ilkada Nikaia, bugn znik di
ye anlan ehirdir.

Szyle, eylemiyle Nestor bir an olsun Tro

ya savandan uzaklamaz, onun gsterdii
varl pek az yiit gsterebilir. Hemen her
blmde rol vardr, Akhalarm byk giriim
leri hep onun kafasndan kar. Bunlar des
teklemek iin gsterdii rnekler birok eski
zaman olaylarnn canl canl anlatlmasna
yol aar.
Nestor Troya savana iki olu Antilokhos
ve Thrasymedes'le gelir. Savata oullarnn
yararlk gstermesini salar, llyada'da bu ihtiyarn bana bir dert gelmez, ama ilyada'dan
sonraki olaylar anlatan destanlar Antilokhos'un Memnon'un saldrsna urayp ld

Nike. Nike zaferi simgeleyen bir tanradr.

Kanatl, hzla uan bir kz olarak canlandrlr.
Hesiodos'a gre, Nike Pontos'lular soyun
dan Pallas'la Okeanos kz Styks'ten dogma
dr (Tab. 6). Olympos tanrlarndan nceki
kuaktan olduu halde, kimi mitograflar onu
Athena'nn oyun arkada olarak gsterirler.
Nike tanra Athena'nn bir ek ad olduu gi-

bi Atina'da Zafer tapna da Athena'nn sa

ylrd.
Niobe. Niobe, babas Tantalos ve kardei
Pelops gibi (Tab. 14) Anadolu'ya zg efsanelik bir tiptir. Bu kiinin efsanesi de
Anadolu'da kaynak bulur, oradan Yunanis
tan'a yaylr ve yerli Yunan efsanesi gibi gs
terilir.
Niobe babas Tantalos'un kral olduu Sipylos (Manisa) dann yresinde domu ve ya
amaktadr. Tanra Leto ile birlikte by
m, onunla arkadalk etmi olmas hayat
nn bu dnemine rastlar herhalde. Ama efsa
neye gre Niobe Thebai kral Amphion'la ev
lenmi ve ondan birok ocuklar olmutur
(Amphion). Dram ok ocuklu olmasndan
ileri gelir. Her eit sanatya tkenmez bir
esin kayna olan Niobe'nin yksn en
ak seik biimde Homeros anlatr: Priamos
olu Hektor'un lsn almak iin Akhilleus'a geldiinde, Akha yiidi ly geri ver
meye raz olur ve ihtiyar kral barakasnda
konuklar, ama afak skp de lyle birlikte
Troya'ya dnmeden nce de biraz yemek ye
mesini ister, onu kandrmak iin de Niobe'yi
rnek olarak gsterir (l. XXIV, 603 vd.):
Gzel sal Niobe'nin de i/emek geldi
aklna,
oysa on iki ocuu lmt saraynda,
alt kz, ergen alt olu.
Apollon fkelenmiti Niobe'ye,
ldrmt oullarn gm yayyla,
kzlarn da oku Artemis ldrmt,
Niobe gzel yanakl Leto ile bir tutuyordu
kendini,
diyordu Leto iki ocuk dourdu, bense bir
dzine,
iki kii, Apollon'la Artemis, ldrd
hepsini.
ller yatp kaldlar kanlar iinde,
kimsecikler yoktu onlar gmecek,
herkesi taa evirmiti Kronos olu.
Gkl tanrlar gmd lleri onuncu gn,
ite o gn yemek geldi Niobe'nin aklna,
gzya dkmekten yorgun dmt.
Bugn Sipylos kayalarnda, ssz
doruklarnda,
Akheloos rma kysnda oynaan su
perilerinin
Yataklar var derler ya, ite oralarda,
tanr buyruuyla ta olmutur Niobe,
yreine sindirir durur aclarn.
218

Niobe gerekten de ta kesilmitir. Efsanesi

bugn de yaar: Manisa'da kadn yz bii
minde bir kaya vardr, bir derenin stne sar
kan kapkara, prtk prtk bir kaya, gz ye
rindeki oyuklanndan su szar; Niobe'nin gz
yalar derlerdi ve derler. Alar durur yal
ana yitirdii bunca ocuklarna. Ama birka
kilometre tede, Sipylos dann yamalarn
da, allklar arasnda baka bir kaya, Ana'
Tanra Kybele'nin ant vardr Manisa'da.
Kybele ana, Niobe ana, bir de alan, ana
lkta her lmlden stn olduunu aa vu
ran Leto ana. Bunlar hep ayn inan ve efsa
ne zincirinin halkalardr. Niobe kayasnn bi
raz tesinde Mesir bayram kutlanr bugn de
Manisa'da, bir bahar ve bereket bayramdr
bu, camiden aa halka atlan kutsal macun
lar ksrl nler, dourganl kamlarm.
Kybele, Leto, Niobe ayn simgenin baka
baka kiilerde canlandrlmasdr. Niobe ef
sanesi zbez Anadolu efsanesidir, Thebai
ile Amphion'la hibir ilikisi yoktur gerekte.
Nitekim Niobe'nin asl dram yurdu olan
Sipylos dann eteklerinde geer ve ocukla
rnn babas olan Amphion'dan hibir sz
edilmez, giderek Amphion'un tanrlarca l
drlen ocuklarn babas olduu bile belirtil
mez. Anadolulu Ana Tanra klt anaerkil
bir toplum dzenine dayanr, retilen varln
babas aranmaz, retme nemlidir ve ana
varlk tar ocuun yaam boyunca sorum
luluunu ve gururunu. Nitekim Leto - ki
Kybele'nin Lykia yresindeki bir tpksdr Zeus'tan gebe kalm der efsane - bu efsane
nin de babaerkil dzen yerletikten sonra uy
durulduu ak - ama Apollon'la Artemis'in
doumlarnda da, sonraki eylemlerinde de
baba tanrnn hibir rol yoktur (Leto, Kybe
le).
Niobe dram tragedya yazarlarn olduu
kadar plastik sanatlar da esinlemitir: Dnya
mzelerinin biroklarnda tanrlarca ldr
len Niobe ocuklarnn heykelleri sergilenmi
tir. Ne tuhaf ki hibiri Manisa'daki gzlerin
den p p yalar damlayan kara kaya kadar
dokunakl deildir.
(2) Ge alarda Yunanistan kaynakl bir
Niobe daha uydurulmutur: Peloponez'de ya
am ilk adamn kz olarak gsterilir, yani ilk
kadn, bir eit Havva, btn canllarn anas-

dr. Zeus tanr onunla birleerek Argos ve Pelasgos'u retmi (Tab. 9). Bu Niobe, Zeus'un
yaklat ilk lml kadnm. Bu efsaneden
Ana Tanra imgesinin yaygnl ortaya
kar: Yunanistan da kurucu kahramanlarna,
Argos ve Pelasgos gibi yerli atalarna bir ana
bulmak hevesine dm ve ilk kadnla ana
tanra motiflerini birletirerek Niobe adl bir
efsane kiisi uydurmutur.
Nomia. Bkz. Daphnis.
Notos. Ad Trke Lodos diye anlan gney
rzgr. Hosiodos'a gre btn rzgrlar gibi
Notos da Astraios'la Eos'un oludur (Tab. 6;
Rzgrlar).
Numa Pompilius. Sabin kaynakl Numa
Roma'nn kurulu efsanesinde ikinci kral ola
rak gsterilir. Kendisi Romulus'un Roma'y
kurduu gn dnyaya gelmi, tahta knca
da Romulus'a bir tanr gibi tapnlmasn sa
lam (Romulus). Tanrlara saygl dindar bir
kral olarak geinir: Roma pantheon'una bir
ok tanr katt gibi, rahip heyetleri de kur
mu. Din konusunda yapt btn bu yenilik
leri kendisine Egeria adl nympha esinlemi
(Egeria). Numa aya dayanan ve uurlu ile
uursuz gnleri sayan bir yeni takvim de yap
m, mucize yaratmak, sofralar nefis yemek
ler ve araplarla donatmak, pnarlardan bal
aktmak gcne de sahipmi. ok yal ola
rak ld zaman aniculus tepesinde dikilen
mezarna iki tabut koymular, birinin iinde
kendi ls, brnde kendi eliyle yazd
kutsal kitaplar bulunuyormu. Mezar drt
yzyl kadar sonra alnca kitaplar olduu gi
bi bulunmu, kendi lsnn sakland tabutsa bomu.
Numitor. Numitor Romulus'la Remus'un
dedesi ve Roma kral soyunun atasdr. Alba
kralnn iki olu varm: Numitor'la Amulius.
Babalar lnce Amulius tahta geip kardei
Numitor'u kovmu, hak aramayacandan
emin olmak iin de olunu ldrm, kz
Rea Silvia'y da evlenemesin diye Vesta tanr
asna rahibe yapm. Tanr Mars'tan gebe
kalan Rea, Romulus'la Remus'u dourur,
ikizlerin Tiber kysna braklmas ve orada
bir dii ay tarafndan emzirilip bytlmeleri
Romulus maddesinde anlatlmtr. Romulus

kendisini yetitiren oban Faustulus'tan do

uu hakkndaki gerei renince saraya
baskn yapar, amcas Amulius'un ldrp de
desi Numitor'u tahta oturtur.
Nyks (Gece). Ad gece anlamna gelip yer
yz karanln simgeleyen Nyks, Hesiodos'un Theogonia'snda nemli bir rol oy
nar. lk elerin dou sreci yle anlatlr
Theonogia'da: Khaos'tan nce Gaia, sonra
Erebos'la Nyks, yani yeraltve yeryz ka
ranlklar kar. Nyks'le Erebos seviip birle
irler, bu birlemeden Aither'le Hemera,
Esr'le Gn, yani ksal varlklar doar. Son
ra Nyks kendi kendine retmeye koyulur, or
taya kard varlklar ktl, al, ykm
ve lm simgeleyen karanlk glerdir:
lm tanrs Moros, Ker, Thanatos, Hypnos
(Uyku) ve Oneiros (D); Hesperides, yani Ba
tl Gece Kzlar; Kader tanralar Klotho,
Lakhesis, Atropos; tanras Nemesis ve
kavga tanras Eri; bir de her trl kavga,
dv, katil, ekime, didimeyi simgeleyen
tanrlar; gaflet tanras Ate, bellei uyutu
ran Lethe rma ve en sonunda "belalarn en
kts olan ant tanr Horkos". Hesiodos Hades dnyasn anlatrken, Gece'ye ve ondan
domu varlklara byk bir yer ayrr ller
arasnda. Btn bu adlara ayr ayr baknz.
Nykteus. Antiope'nin babas, Thebai kral
(Antiope).
Nympha. Aslnda ba rtl, yani gelin an
lamna gelen nympha krlarda, sularda, or
manlarda yaayan doal ve tanrsal varlkla
rn dii olanlarna verilen addr. Homeros'a
gre nympha'lar Zeus'un kzlardr. Olympos'ta toplantya arlnca tanrlar, nympha'
lar da gelir katlrlar (l. XX, 6 vd.):
Themis drt bir yana gidip buyurdu
tanrlara,
gelip, Zeus'un evinde toplann dedi.
Okeanos'tan baka hibir rmak
gelmemezlik etmedi,
gelmemezlik etmedi hibir nymphe,
ne gzel korularda, ne dere kaynaklarnda
oturanlar,
nede yeeren ayrlarda oturanlar.
Nympha'lar ikinci derecede nemli tanra
lar saylmakla birlikte, doa ve insanlar st

ne etkili ve gl bilinirler, bu yzden de b

yk tanralar gibi "yce" ve "ulu" sfatlaryla
anlrlar: Doadaki yerlerine gre adlan dei
ir: Dryas, Hamadryas, Naias, Oreas adl pe
riler birer nympha saylr, Nereus kzlar da
denizde yaayan nympha'lardr.
Nympha'larn Zeus, Hermes, Apollon, Di
onysos gibi byk tanrlarla ilikileri olduu,
Kirke ve Kalypso gibi nympha'larn Odysseus gibi bir lmlye gnl verdikleri masal ve
efsanelerde uzun uzadya anlatlr. Doa iin
de yaadklar iin asl erkek arkadalar Pan,
Satyr'ler, Silen'ler ve Priapos'tur. Bu cinlerle
trl ilikiler kurarlar, ama nympha'lar ok
luk erkekten kaar, erkek dman perilerse

Artemis'in avc kzlar arasnda yer alr. eit

li nymphalar ve efsaneleri iin adlarna bak
nz.
Nysa. Bkz. Dionysos.
Nysos. Ge alarda uydurulan bir efsaneye
gre Nysos Dionysos'un lalasdr. Nysos ad
n tanr vermitir ona. Dionysos Hindistan'a
yapt yolculuk srasnda Nysos'a Thebai
ehrinin ynetimini vermi, dnnde kenti
tanrya geri vermek istememi. Dionysos da
lalasyla tartmaya girimemi, bir frsat kol
lam. ehirde Bakkhos enliklerini kutlama
gn gelince Dionysos Bakkha'lar alayyla
birlikte Nysos'u tahtndan devirip kovmular.

o
Odysseia. Ilyada bir olayn, Odysseia bir ki
inin destandr. ada okuyucu destan da
demez Odyss ia'ya, onu daha ok bir roma
na, bir filme benzetir. Gerekten de konusuy
la roman, kuruluuyla filmi andrr Odysseia.
Troya destannda olaylar dz akl bir anla
tmla ortaya serilmitir. Odysseia'da tam ter
sine olaylar zaman iinde gelitikleri gibi an
latlmaz, geriye dnmeler, anlar, atlamalar,
sahne deitirmelerle canlandrlr. Destan
be ana blmden olumaktadr. Bunlar bir
birinden ayr, bamsz yklerdir:
1.
II.
III.
IV.

Telemakhia (I-IV)
Kalypso'nun adasnda (V)
Phaiak'larn lkesinde (VI-IX)
Odysseus'un servenleri - kendi azn
dan -(IX-XII)
V. thake'de (Xm-XXIV).

Bu ana blmlerin destann XXIV blm

ne gre dizilii yledir:
I. (a) Tanraya sesleni - Konunun bildiril
mesi - Tanrlar toplantsnda Odysseus'un
Kalypso'nun yanndan ayrlmas gerektiine
karar verilmesi - Tanra Athene'nin Mentes
klnda thake'ye gelmesi ve Telemakhos'u
uyarmas - thake saraynda taliplerin leni.
II. (P) thakelilerin toplants - Telemakhos'la talipler arasndaki tartma - Telemakhos babasn aramak zere yola kmaya ka
rar verir - Hazrlk - Yola k.
III. (7) Pylos'a, Nestor'un sarayna var Konuklanma - Nestor'un anlarn ve bildikle
rini anlatmas - Telemakhos'un Nestor'un o
lu Peisistratos'la birlikte Lakedaimon'a gidii.
IV. (S) Menelaos'un sarayna var - Menelaos'la Helene'nin Telemakhos'u arlamalar
- Msr yolculuklarn ve Proteus'u anlatmala
r. Sahne deimesi: thake'de talipler Tele
makhos'u yolculuk dnnde ldrmeye ka
rar verirler. Limanda pusu kurmalan - Penelopeia'nn znts ve d.
V. (r) kinci tann toplants - Hermes'in
Kalypso'nun adasna gnderilmesi - Her-

mes'le Kalypso'nun konumas - Odysse

us'un gitmesi iin bir saln hazrlanmas - Yo
la k ve on yedi gnlk yolculuk - Frtna Saln parampara oluu - Tanra no ile bu
luma - Odysseus'un iki gn, iki gece yzp
Phaiak'lar toprana ayak basmas - allkta
uykuya dalmas.
VI. (Q Phaiak kral Alkinoos'un saraynda:
Nausikaa'nn d - Yunaklara gidi - Odys
seus'un uyuduu alln yan banda kzla
rn amar ykamas - Odysseus'un uyanma
s, Nausikaa'ya yalvarmas, ykanp giydiril
mesi - ehre gitmek zere yola koyulmalan.
VII. On) Tanra Athena ile Phaiak kz kl
nda Odysseus'u Alkinoos'un sarayna gt
rr - Sarayn tanmlanmas - Odysseus'un Alkinoos ve kars Arete tarafndan iyi karlan
mas - Alkinoos'un Odysseus'u yurduna gn
dereceine sz vermesi - Odysseus gerek
kimliini aklamadan Phaiak iline nasl geldi
ini anlatr.
VIII. (9) len - Ozan Demodokos'un Tro
ya savandan menkbeler anlatmas - Yar
malar - Odysseus'un disk atmas - Demodo
kos'un azndan Ares'le Aphrodite'nin sevi
mesi - Odysseus'un yol hazrlklar - Kimliini
aklamas.
IX. (t) Odysseus servenlerini anlatmaya
balar. Kikonlar - Frtna ve lotos yiyenler l
kesi - Kyklops Polyphemos'un magarasndaki dram - Kurtulu.
X. (K) Rzgr tanr Aiolos'un adas - Rz
grlarn kapand tulumun almas - Frtna
- Laistrygonlar kentinde on bir geminin yok
oluu - Odysseus'un tek gemiyle Kirke'nin
adasna var - Arkadalarnn domuza d
ntrlmesi - Kirke'nin yannda geen yl ller lkesine gidi iin hazrlk.
XI. (X) ller lkesine var - Odysseus'un
anas Antikleia'nn ruhu ve ana-ogul arasn
daki konuma - Bilici Teiresias Odysseus'a thake'ye dnmenin arelerini syler - lle
rin geit resmi: Kadnlar, erkekler - Dn.
XII. (u) Kirke adasna var - Elpenor'un ce
nazesi - Skylla ile Kharybdis geidi - Gne
tanrnn kutsal srlar - Tayfann iledii b
yk su - Kasrgada hepsinin boulmas -

Odysseus tek bana Kalypso'nun adasna

kar. Servenlerini anlatmas burada biter.
XIII. (v) Odysseus'un Phaiak ilinden uur
lanmas - Uyku - thake'ye var - Athene'nin
Odysseus'u oban Eumaios'un kulbesine
gtrmesi - Telemakhos'u geri getirmek iin
Lakedaimon'a gitmesi.
XIV. (E,) Eumaios'un dilenci klndaki Odys
seus'u iyi karlamas - Odysseus'un uydurdu
u masallar - obanlarla birlikte akam ye
mei.
XV. (o) Telemakhos'un Lakedaimon'dan
ayrlmas - Denize al. Sahne deiir:
Odysseus Eumaios'a sorular sorar; babasnn
durumunu renir - Eumaios'un hayat hik
yesi - Telemakhos'un gemisi thake'ye varr:
Konuu bilici Theoklymenos'u ehre gnde
rip kendinin Eumaios'un kulbesine kmas.
XVI. (n) Telemakhos'un Eumaios'un kul
besinde sevinle karlanmas - Eumaios Penelopeia'ya olunun dndn haber ver
meye gider, baba-otjul allarda yalnz kalrlar
- Odysseus kim olduunu aklar - Baba-ogul
sevinle birbirlerine sarlrlar, taliplerin hak
kndan gelmek iin plan kurarlar - Telema
khos'un gemisi limana girer: Taliplerin fkesi
- Penelopeia ile talipler arasnda sert konu
ma - Kralieye mjdeyi veren Eumaios adlla
ra dner.
XVII. (p) Telemakhos saraya gelir, yolculu
unu anasna ve dadsna anlatr - Sarayda
len hazrl - Odysseus dilenci klnda Eumaios'la saraya gider - htiyar kpeinin ken
disini tanmas - Talipler dilenciyi hrpalar Penelopeia onu korur ve yanna artr.
XVIII. (a) Saray dilencisi ros'la Odysseus
arasndaki gre - Taliplerin Odysseus'u hor
lamalar - Penelopeia'nn bir koca seeceini
bildirmesi - Gece herkesin yatmas.
XIX. (T) Telemakhos silahlar saklar - Odys
seus Penelopeia ile buluur - Dads Eurykleia
ayaklarn ykarken onu yara izinden tanr Odysseus karsna kendini tantmadan onun
grd bir d yorumlar - Ayrlp yatmaya
giderler.
XX. (v) kisinin de uyku tutturamamas Tanr imarlar - Sabahki toplant - Evde te999

rnizlik - obanlarn Odysseus'a davran Telemakhos'la talipler arasndaki atma len.

XXI. (<p) Penelopeia Odysseus'un byk ya
yn getirip yarmay balatr - Taliplerin hi
biri yay geremez - Odysseus dener ve yay
gerer - Taliplerin aknl.
XXII. (%) Odysseus'un talipleri bir bir ldr
mesi - Silahlarn hazine odasndan getirilmesi
- Athene'nin ie karmas - Ozan Phemios'la
haberci Medon'dan baka herkesin ldrl
mesi - Sulu hizmetilerin aslmas - Penelo
peia'nn arlmas.
XXIII. (y) Penelopeia nce Odysseus'u ta
nmaz, ekingen davranp onu dener - Karkoca birbirlerine kavuup odalarna ekilirler,
ektiklerini birbirlerine anlatrlar - Ertesi sa
bah Odysseus babas Laertes'e gider.
XXIV. (co) Taliplerin ruhlar Hades lkesine
iner. Sahne deiir: Odysseus'un babasyla
bulumas, obanlarn sevinci - Sahne dei
ir: Taliplerin ldkleri haberi yaylr, akraba
lar almaya gelir - Athene araya girip bar
salar. Son.
Odysseus. Odysseus Yunan mythos'undan
gnmze kalm en nl kahramandr. Ulus
lararas bir kii olmutur denebilir, nk se
rvenleri zamanmzda ok tutunan macera
romanna r at gibi, kendisi de modern
insanda aranan erdem ve nitelikleri kiiliin
de toplad iin uygarlk, insanlk tarihine bir
prototip, bir ilk rnek olarak girmitir. Ser
venlerinin anlatld Odysseia ise "Odise" di
ye dillere girmi, almaz engellerle dolu, so
nu gelmeyen yolculuklarn ad ve sfat olu
vermitir.
Servenlerinin anlatmna girimeden kiili
inin eitli nitelikleri stnde durmalyz
Odysseus'un. Homeros destanlarnda bu ok
ynl, ok bilmi, ok akll ve grm, geir
mi yiide verilen eitli sfatlar arasnda
stnde durmaya deer: "Polymetis", "polymekhanos", "polytlas". nn de banda
ok anlamna gelen "poly" eki bulunmakta
dr. Odysseus'un kiiliinde oka bulunan
niteliklerin birincisi akl, ikincisi are bulma
yetisi, ncs de sabrdr. Cin fikirli, yani
ok aklldr, kurnazdr, g durumlarn iin-

den syrlmak iin bin bir dzen ve are d

nr, durmadan dnr, iinde btn olanak
lar tartp durur Odysseus, istedii amaca
varmak iin de gerekince yalan sylemesini,
masal uydurmasn, ellemi kandrmasn ve
en etin, en etrefil durumlarn en korkun
tehlikelerin iinden yadan kl ekercesine
syrlmasn bilir. Bunun dnda ylesine bir
kar koyma, bir dayanma gc vardr ki,
akllara durgunluk. Odysseus hibir yiidin
karlamad glklerle karlar. Geri
Herakles doann eitli canavarlarn alt et
mi, ktl simgeleyen gleri yenip iyile
rinin zaferini salamt ou kez, ama Odysseus'un karsna kan doal glkler doa
unsurlarnn kendileridir: Odysseus denizle
penelemek zorundadr. ledii ve destan
larda da nemi belirtilmeyen, bizce bsbtn
nemsiz bir su yznden deniz tanr Poseidon (destanlarda ad Poseidaon'dur) ona
amansz bir kin ve garez balamtr, yiidin
btn abalarn boa karmak, onu denizde
bomak, yok etmek ister. Poseidon Yunan
insanlarnn dman saydklar halde hakkn
dan gelmeye uratklar denizi simgeler;
onunla savanda da Odysseus doada en
tehlikeli gce kar koyup onu yenmenin yol
larn bulan insan. Bu bakmdan Odysseus
esiz bir kahramandr, macera kahraman
deil de, amzn byk keiflerine yol aan
arayc, bulucu ve yaratc zeky simgeleyen
insan tipi. Bu bilin ve akl gc ona kendi
amacna varmak, kendi karn salamak
iin iledii, ya da ilemek .zorunda kald
birok ktlkleri, insafszlklar, ahlak bak
mndan su gtrr davranlar affettirir.
Odysseus kafa stnlyle kalmaz, beden
ce de stndr. Gzel ve gldr bir kere,
kadnlarn ona bayldklar, balandklar bir
ok rneklerde grlr: Penelopeia kocasn
otuz yl bekleyecek kadar sadk bir kardr,
Kalypso ile Kirke tanra olduklar halde
Odysseus'u severler, koca olarak almaya can
atarlar, ya Nausikaa, gencecik yanda deniz
den km o korkun yarata gnl verir de
ac bir hayal krklna urar. Odysseus'un
gc ve gzellii erkekleri de akna evire
cek niteliktedir: Phaiaklar ilinde yarmaya
balaynca herkesi yener, dilenci klnda
kollarn bacaklarn at m, korku salar orta

la, hele yay germesinde, kimsenin yerden

bile kaldramad yay gerip okunu tam he
define vurmasnda ne yaman atlet olduu or
taya kar. Odysseus gen de deildir stelik
bu baary kazand zaman: Otuz yllk sa
va, denizlerde srnme, bin bir acya katlan
ma onu ypratmtr. Bu olgun ve yetkin yii
din yine de bu kadar stn bir direnme gc
gstermesi, onun kiiliinde ilkan insan
idealinin dile geldiini gsterir. Bakalm im
di mythos bu ideal insan tipini ne gibi masal
larla donatm, sslemitir.
(1) AD VE DOUU. Odysseus adnn kay
nan aklamak iin ta ilkada yaplan a
balar sonu vermemi, adn asl anlam anla
lamamtr. Bat dillerindeki Ulysse'nin tredii Latince Ulyxes'e gelince, yiidin bir Yu
nan lehesinden alnm addr.
Odysseus, kuzeybat Yunanistan kylarnn
karsnda bulunan thaka (Horneros destan
larnda thake diye geer) adasnda domu
tur. Babasnn ad Laertes, anasnn ki Antikleia'dr. Yalan dolanda usta Autolykos'un kz
olan Antikleia'nn Laertes'le evlenmeden n
ce Sisyphos'la yatt, Odysseus'un bu birle
meden doduu konusunda Antikleia ve Autolykos maddelerine baknz.
(2) ODYSSEUS'UN GENL. Efsane yii
din delikanllk yllar stne pek fazla bilgi
vermez. Akhilleus gibi Odysseus'un da Kheiron'a mez olduu sylenir. Odysseia'da
genliiyle ilgili bir tek olayn sz geer: De
desi Autolykos'a konuk gitmesi, bir yaban
domuzu avna katlmas ve orada bacandan
yaralanmas, ki bu yara izi thake'ye dn
nde dads Eurykleia tarafndan tannmas
na yol aar (Eurykleia). Yunanistan'da kara
yolculuklar yapt da bilinir: Bunlarn birin
de Lakedaimon'a gitmi de konuu phitos'la
karlam, phitos da ona Eurytos'un nl
yayn vermemi, ki bu yayla Odysseus talip
leri ldrecektir (Eurytos, phitos).
Troya savana katlmadan Odysseus tha
ke tahtna kar. Babas Laertes'in - sonra
dan Odysseia'da grlecei gibi - bir devlfi
adamndan ok srleri, allar, ba ve bah
eleriyle ilgili bir adamdr, - varl da oradan
gelmedir - olunu nasl tahta geirdii anla
tlmaz, ama delikanlnn kral olunca bir

semesi epey olayl geer: Odysseus Yuna

nistan'n birok kral oullar ve derebeyleri
gibi Helena'ya talip olur, ama gzel kza ta
liplerin fazlalndan rkerek ondan vazgeip
karios'un kz Penelopeia'y ister. karios,
Helene'nin babas Tyndareos'un kardeidir.
Odysseus Tyndareos'u kendine dost edinmek
iin, taliplere Helene'nin seecei kocaya ar
ka olmaya ant iirmesini nerir. Herkese
benimsenen bu neri ilerde Troya seferine
yol aacaktr.
Odysseus Penelopeia ile evlenir. Telemakhos diye bir erkek ocuklar olur, ama o
cuk daha kundaktadr ki, Helena'nn karld
, kocas Menelaos'un yardm istedii haberi
duyulur. Odysseus savaa gitmemek iin elin
den geleni yapar: Delirmi gibi davranr, ama
Palamedes yalann yzne vurur, yiit de Palamedes'e kar ilerde korkun bir almayla
sonulanacak derin bir kin besleyerek sefere
kmak zorunda kalr (Palamedes).
Atreusogullarnn davasn benimser: Bir ef
saneye gre Helene'yi geri istemek iin Troya'ya gider, bu elilik baarszlkla sonula
nnca Lykomedes'in saraynda saklanan Akhilleus'u bulup getirmek iin yola kar ve
kurduu dzenle gen yiidin savaa katlma
sn salar (Akhilleus). Kbrs kral Kinyras'a
eli giden de odur (Kinyras).
(3) TROYA SAVAI, (llyada). Mysia'ya
karma ile sonulanan ilk seferde Odysseus
byk bir rol oynamaz: Telephos'un yaras
nn, yaray aan kimse onun eliyle iyiletiril
mesi gerektiine ilikin tanr szn yorumla
makla kalr (Telephos). kinci seferin banda
Aulis'te phigeneia'nn kurban edilmesine
nayak olur (phigeneia).
Troya nndeki on yllk sava sresi bo
yunca Odysseus'un hem sava, ordu komu
tan, hem danman, eli, arabulucu olarak
oynad rol, gsterdii canllk ve atlganlk
anlatlmakla bitmez. lyada'nn hemen her
sayfasnda ad geer. Savalarn hepsine kat
lr, sryle Troyal ldrr, soyka alr, baka
larn savaa srmekte, onlara yardm etmek
te herkesi geer, gece kefe kmak gibi tehli
keli grevler yklenir ve hepsinden nemlisi,
Troya ehrinin savala ele geirilemeyeceini
anlayarak, tahta at fikrini ileri srer ve bu d-

zenin gereklemesinde nayak olur. Odys

seus'un bu yiitlikleri, yararlklar Ilyada'da
btn ayrntlaryla anlatlmtr (llyada).
lyada'da sz gemeyen, tragedya gibi da
ha sonraki kaynaklarda anlatlan baka olay
ve efsaneler iin de Aias, Hekabe, Helerte,
Deiphobos vb. maddelere baknz.
(4) DN YOLCULUU (Odysseia). Odysseia adyla anlan Odysseus'un dn desta
nn bundan nceki maddede zetledik. Ne J
var ki Odysseia'nn kuruluu etrefil olduun
dan efsaneleri burada zaman akna gre bir
daha ele almakta fayda vardr.
Troya savana hazrlk on yl srer, Troya
sava da bilindii gibi o kadar bir zaman kap
lar. Sava bittikten sonra yurtlarna dnen
Akha yiitleri belli sreler iinde yurtlarna va
rrlar. Yalnz Odysseus thake adasna bir trl
ulaamaz, bir on yl daha denizlerde srnr
ve Akdeniz'i boydan boya dolatktan, bir s
r kyya, adaya ktktan ve akla, hayale s
maz servenler yaadktan sonra, on iki gemi
sinin ve yoldalarnn hepsini yitirir ve tek ba
na, yabanc bir tekneyle thake'ye braklr.
Troya'dan ayrl bir filo halinde olmaz, yola
k gn stne Agamemnon'la Menelaos
arasnda gr ayrl vardr, Menelaos Nestor'la birlikte denize alr, Odysseus arkala
rndan gelir, Tenedos'ta onlardan ayrlr, Tro- i
ya'ya dner ve Agamemnon'un filosuna kat
lr. Denize aldklarnda bir frtna onlar ay
rr. Odysseus on iki gemisiyle Trakya'da Kikonlarn lkesine kar. smaros kentini alr,
halkn ldrr, yalnz Apollon rahibi Maron'u
esirger, ondan on iki kp smaros arab ar
maan alr. Bu arap sonralar Tepegz Polyphemos'u sarho etmeye yarayacaktr. Ge
ce dadan inen Kikonlarn saldrsna urar
lar, Odysseus alt adamn yitirip denize alr.
Gneye doru yol alp Mora yarmadasnn
ucuna varmak zeredir ki, sert bir poyraz fr
tnas onu nce Kythera adasna atar. Lotos
yiyenlerin lkesine karlar. Yerliler Odysse
us'un arkadalarna lotos denilen yemiten
yedirir, bu yemi onlara slay unutturur, ora
da kalmak isterler, Odysseus onlar zorla ge
milere bindirir. Kuzeye doru yol alrlar ve
keilerle dolu bir adaya karlar. Orada et ku
manyas yaparlar. Odysseus yanna on iki

yoldan alarak bu adann biraz tesinde bu

lunan Kykloplar, yani Tepegzler iline geer.
Bir maaraya girerler, burann zengin bir
mandra olduunu grrler. Akam olunca
Tepegz srleriyle dner, maarann kaps
na kocaman bir kaya dayar ve Odysseus'un
arkadalarn ikier ikier yemeye koyulur.
Odysseus'un kurnazca dzenleri burada ba
lar: Tepegz' sarho edip, gzn karr,
adnn Kimse olduunu syledii devin yar
dm alp kendisini kovalamasn nler ve ma
aradan kmak iin srlerin altna girip sak
lanmay baarr. Ama tanr Poseidon'un
amansz fkesini de stne eker, nk Te
pegz tanrnn oludur.
lkadan beri Sicilya ile bir tutulan Tepe
gzler ilinden yeller tanrs Aiolos'un adasna
varrlar. Aiolos Odysseus'u iyi karlar, arla
dktan sonra ona btn yellerin iinde kapal
bulunduklar bir tulum verir, arkasndan da
tatl bir yel salarak gemileri uurlar. Odysse
us uykuya dalnca tayfalar tulumu aarlar,
btn yellerin dar frlamasyla korkun bir
frtna kopar. Aiolos adasna ikinci bir kla
rnda kovulurlar. Odysseus'un filosu alt gn
krek ekerek kuzey ynnde yol alr ve Laistrygonlarn lkesine varr. Korsika olduu
ileri srlen bu lkenin Telepylos adl lima
nnda kraln kz olan bir dev anasyla karla
rlar. Kz babasna haber salar, Odysseus'un
tayfas bu kez dev yamyamlarn saldrsna
urar, limana girmi olan gemiler paralanp
iindekiler ldrlr, yalnz liman dnda de
mirlemi olan Odysseus'un gemisi kurtulur.
Tek gemiyle daha kuzeye doru giderek Aiaie adasna karlar. Byc Kirke'nin topra
dr buras. Latium kylarnda bugn Capo
Circeo diye anlan yer olduu ileri srlr.
Odysseus'un Kirke ile olan maceras iin Kir
ke maddesine baknz. Yiidin Kirke'nin ya
nnda bir ay ya da bir yl kald sylenir. On
dan Telegonos adl bir olu, ya da Telegonos
ve Nausithoos diye iki olu olmu.
Kirke Odysseus'u bilici Teiresias'n ruhunu
bulmak ve ondan thake'ye dn yolunun
ne olacan renmek iin ller lkesine
yollar. Yiit bu olaanst yolculuu baar
dktan sonra Kirke'nin yanna dner. Bu kez
Kirke ona karsna kacak olan tehlikeleri
sayar. Denize alnca Kirke'nin dedikleri
MK R

olur: Seirenlerin nnden geerler, Kharybdis'le Skylla canavarlarnn nne gelirler,

Odysseus birka yoldan feda ederek bu
tehlikeyi de aar. Gne tanr Helios'un be
yaz srlarnn otlad Thrinakie adasna ula
rlar. Yel esmedii iin orada karaya kmak
zorunda kalrlar. Odysseus adamlarna srla
ra dokunmamalarn syler, ama kumanyala
r tkendii iin tayfann kendisi yokken hay
vanlardan birkan kesmelerini nleyemez.
Teiresias'n da bildirdii gibi bu su onlarn
lmne sebep olacaktr. Gemi yola kar
kmaz Tanr Zeus'un sald bir imekle
parampara olur, tayfalarn hepsi boulur,
Odysseus yelken direinin stnde dalgalara
gs germek, akntya kaplp Khrybdis ge
idini bir daha amak ve dokuz gn denizde
alkandktan sonra Kalypso'nun adasna k
mak yolunu bulur (Seirenler, Kharybdis,
Skylla, Kalypso).
Malta olduu sanlan Ogygie adasnda ge
irdii zaman belli deil: 10, 8, 5, 1 yl di
yenler var. Sonunda tanra Athena'nn yal
varmas zerine Zeus Odysseus'u kurtarmaya
karar verir: Hermes'i yiidi brakmas iin
Kalypso'ya gnderir. Ulu nympha Odysseus'a bir sal yapmakta yardm eder, yanna
her trl kumanya vererek onu uurlar. Yl
dzlara baka baka yol alrken tanr Poseidon
Odysseus'un saln grr, bir frtna salarak
batrr. Tanra no'dan yardm gren Odys
seus yze yze Phaiak'larn topranda kara
ya kar. Nausikaa ile bulumas, Alkinoos'un
saraynda konuklanmas ve bir Phaiak gemi
siyle thake'ye gnderilmesi iin Nausikaa,
Alkinoos, Eumaios vb. maddelere baknz.
Bundan sonras zaman srasyla anlatlr
Odysseia'da: Odysseus'un tannmas (Eurykleia), taliplerden almas (Antinoos), kars
Penelopeia'ya kavumas (Penelopeia) bu
szlkte, yukarda gsterilen adlar altnda an
latlmtr.
Odysseus'un yurduna dnp, tahtna ka
vutuktan, maln, mlkn smren asalak
lardan alp evini ve ailesini dzene kavu
turduktan sonra ne yapt Odysseia'da bildi
rilmez. Daha ge dnemlerden kalma metin
lerde Odysseus'un efsanesi alabildiine uzat
lr, ama kaynak deeri olmayan bu metinleri
hesaba katmak doru olmaz.

225

Oidipus. Oidipus Yunan mythos'unun en

trajik kahramandr. Onun kiiliinde traged
yann z ve trajik kavramnnn asl anlam
belirir. Trajik kii tek bana ya da btn soyuyla birlikte tanr lanetine uram kiidir,
kaderin oyunca olur ve istemeyerek, bilme
yerek su ve gnah iler, bundan tr de ya
dardan ya da iinden gelen korkun belala
ra urar. Oidipus insann tyler rpertici bir
dramn dile getirdii iindir ki, ad tp ve ruhbilime varncaya kadar insanla ilgili btn bi
lim ve sanat dallarna karm, her alanda
derin iz brakmtr.
Serveni yle zetlenebilir: Oidipus Thebai kral soyundandr (Tab. 18, 19). Kadmos'la Hormania'da kaynak bulan bu soyu
bir tanr yetitirmi, ama belki bu tanrya, Dionysos'a kar koyduu iin lanete uram,
akl almayacak ykm ve aclarn birbirini izle
mesini grmtr. Oidipus, Thebai kral Laios'un olu, Labdakos'un torunudur. Anas
baz kaynaklarda Epikaste diye anlan okaste'dir. lokaste gebe iken bir d grr, Teiresias bu d yle yorumlar: Kralienin kannda tad ocuk babasn ldrecektir.
Doar domaz bebek daa braklr, ayak bi
lekleri delinmi, iinden bir kay geirilmi
tir. Aya i anlamna gelen Oidipus ad da
ondan. ocuu bir oban bulur, gtrr Korinthos kral Polybos'a verir. Polybos'la kars
Priboia'nn ocuklar olmamtr, Oidipus'u
z evlat gibi bytrler, ocuk da onlar anababa bilir. Delikanllk ana gelince bir dedi
kodu iitir: Kraln olu deil de, bulunmu bir
ocukmu diye. Gerei tanr Apollon'dan
renmek zere Delphoi tapnana doru
yola koyulur. Thebai'ye yakn dar bir geitte
arabal bir adama rastlar, kimin ekilip yol
verecei konusunda kavgaya tutuurlar. Oidi
pus adam ve arabacsn ldrr. Bir anlat
ma gre, Oidipus Laios'a rastlad srada
Delphoi'den dnmekteydi. Tanr bilicisi ona
kendi babasn ldrp anasyla evleneceini
bildirmiti. Oidipus sarslm, ileden km
t, Korinthos'a bir daha dnmemeye kararly
d. O srada kavgaya tututuu adam gz
karararak ldrmesi doald.
Bu olaydan sonra Thebai'ye vanr. Sphinks
denilen canavar ehirde korku salmakta, sor' duu bilmecelere cevap veremeyenleri para-

layp yemektedir. Sorular da unlardr: Kimi

zaman iki, kimi zaman , kimi zaman drt
ayak stnde yryen ve doal yasalara kar
t olarak en ok aya olduu zaman en g
sz olan yaratk hangisidir? ki kz kardetir
ler, biri tekisini dourur ve ikincisi birincisin
den domadr. Oidipus birinci bilmeyece in
san, ikincisine de Gn ve Gece diyerek doru
cevaplan vermi. Sphinks kendini tnedii
kayadan aa uuruma atarak lm. The
bai halk da rahat bir nefes alm ve kurtarc
s bildii Oidipus'a Laios'tan bo kalan tala
birlikte dul kars okaste'yi vermi. Oidipus
bir daha Korinthos'a anasnn, babasnn yanna dnmemek amacyla Thebai'ye kral olmu ve okaste ile birleerek drt ocuk retmi: Eteokles, Polyneikes, Antigone, s e ne.

Yllar geer, Thebai ehrinde veba ba gsterir. Salgnn nedenini renmek iin Oidipus kayn Kreon'u Delphoi'ye gnderir. Gelen cevap udur: Kral Laios'un katili bulunmal ve ehirden srlmelidir. Oidipus he
men aratrmaya koyulur ve suluya kar
korkun tehditler savurur. Bilici Teiresias'a |
katilin kim olduunu sorar. Khin cevap ver-"
mekten ekinir. Oidipus, Teiresias ve Kreon
arasnda kavga kopar. okaste araya girer ve ;
bir zamanlar grd de, Laios'un da dar 1
bir geitte ldrldne deinecek olur. Bu
szleri duyunca Oidipus'un iine kuku girer.
Bu srada Korinthos'tan bir ulak gelir, Polybos'un ldn, Oidipus'un kral olmak ze
re Korinthos'a arldn bildirir. Oidipus
gene de ikirciklidir: Babasnn lm kendi
elinden olmamtr, ama anasnn bulunduu
yere gitmekten ekinir. Derken ulak kendisi
nin Polymos'la Periboia'nn olu olmadn,
saraya bir oban tarafndan bulunup getirildi
ini syler. oban da getirilip gerei aa
vurunca Oidipus'la iokaste'nin artk pheleri
kalmaz. Kralie sarayn iine snp canna
kyar, Oidipus da anas ve kars olan kadnn
inesiyle gzlerini kr eder.
Sophokles'in "Kral Oidipus" tragedyasnda
dile getirilen bu dram Oidipus'un Thebai'den
srlmesi, kz Antigone'ye yaslanarak Attika'da Kolonos iline gelmesi ve orada lme
siyle sonulanr. Oidipus'un lecei toprak
tanrlarca kutlanaca haberi yaylnca Kreon'

la Polyneikes Oldipus'un Thebai'ye geri gel

mesini isterler, ama kr kral Attlka'da kalp.
lmeyi seer. Kendisini sren oullarnn ikisine de, yurdu Thebai'ye de lanet okur. Olu
nun iden sonra oullar arasnda kopan kavga
v Thebai ehrinin stne ken ykmlar bu
ilenmenin sonucudur (Antigone, Eteokles,
Kreon).
O i l e u s . Lokrislilerin kral Oileus "kk" Aias'n babasdr (Aias). Argonaut'lar seferine
katlm ve Stymphalos glnn bir kuun
dan alnm tyle yaralanp lm.
Uineus. Kalydon kral, Meleagros'la Deianeira'nn babas. Herakles efsanesinde rol
oynar. Herakles, Meleagros maddelerine ba
knz.
Oinomaos. Tanr Ares'in olu, Elis kral Oinomaos gzel Hippodameia'nn babasdr.
Kzna kan talipleri Oinomaos araba yar
nda denemeyi art kouyordu. Yar bala
ynca Elis kral Zeus tapnanda bir ko kur
ban ediyor, bu srada rakibinin yol almasna
izin veriyordu, ama atlar lmsz olduun
dan, yara balar balamaz brne yetii
yor, onu geiyor ve kim olursa olsun kafasn
keserek evinin kapsna asyordu. Bylece on
iki kuru kafay dizmi bulunuyordu. Sonunda
Hippodameia'ya talip olarak Pelops kageldi. Kz bu talibe gnl verdi ve ikisi birden Oinomaos'un arabacs Myrtilos'u batan ka
rarak Pelops'un yar kazanmasn salad
lar. Oinomaos arabadan yere derek dizgin
lere dolat ve ld, ya da Pelops'un elinden
ldrld (Hippodameia, Pelops, Myrtilos).
Oinone. Oinone da dann nymphalarndan biridir. Priamosoglu Paris daa braklp
obanlarca yetitirildii srada Oinone ile ta
nr ve seviir, ama Gzeller yarmasn
da yarglk ettikten sonra da ehre inmek
zere Oinone'den ayrlr. Gelecei bilen Oi
none onu vazgeirmeye urar, baaramaz,
ancak bir gn yaralanrsa onu gelip bulmasn
syler. Apollon tanrnn kendisine verdii i
fal otlar vardr. Paris Troya savann sonla
rnda Philoktetes'in att bir okla yaralannca
Olnona'nlr) bu szn hatrlar, ona haber
gnderir, ,ama nympha yardma gelmez. Pa-

ris lnce Oinone piman olup canna kyar

(Paris).
Okeanos. Hesiodos'a gre, Toprak ana
Gaia Khaos'tan kar kmaz kendi kendine
Uranos'la Pontos'u, yani Gk'le Deniz'i ya
ratr, sonra da Uranos'la "sarmap kucakla
p dourdu derin anaforlu Okeanos'u" (Tab.
1, 2). Okeanos, Gaia'nn on iki Titan evla
dndan birincisidir. Ama Titanlar arasnda ay
r bir rol oynar, tanr kuaklarnn kavgasna
karmam, dnyann ucuna ekilip oraya
yerlemitir. Yunan erken ilkann dnya
grne gre, yeryz yuvarlak ve yass bir
diske benzer, Okeanos bu diski epeevre sa
rar. Okeanos aslnda bir deniz gibi deil, ev
rensel bir rmak ve rmaklarn babas olarak
tasarlanr. Derin anaforlu, burgal diye nite
lenmesi akan bir su olduundandr. ntan
dnyann ucuna doru hangi ynden giderse;
gitsin Okeanos'a batar, ertesi sabah gene
Okeanos sularndan doup ykselir. Bal Ki/
larnn bahesi Okeanos kylarndadr (Ihrakles). Odysseus ller lkesine vannt
iin Okeanos kylarna gelir. Anas Antlklela
aar buraya kadar gelebildiine (Od. XI,
155 vd.):
Nasl geldin, ocuum, sisli karanlklar
lkesine, diri diri?
Yaayan insanlar kolay kolay gremez
buralar,
byk rmaklar var arada, korkun akntlar
var-.
nce Okeanos var, bulamazsn bir s
yerin/,
salam yapl bir gemin yoksa aamazsn
onu.
Sonralar corafya bilgileri artnca, Okea
nos byk denizlere, zellikle batda Atlantik
Okyanusuna verilen ad olmutur.
Hesiodos Theogonia'da Okeanos'un Titan
kz kardei Tethys'le evlendiini syler. De
nizde dii unsuru simgeleyen Tethys'in retti
gi yaratklar saylmakla bitmez. Okeanos'la
Tethys'ten, nce btn rmaklar meydana
gelir. Bunlarn birka saylr Theogonia'da,
toplamnn bin olduu sylenir.
Okeanos'la Tethis'ten dogma bin dii
varlk da vardr: Okeanos kzlar. Bunlarn
arasnda Metis, Dione, Thetis, Euirynome

Phlyra gibi tanr ya da kahramanlarla birle

mi nl kiiler bulunur.
Okeanos'la Tethys tanrlardan uzak, kendi
lerine gre bir hayat srerler. Olympos tanr
larndan bazlarn saraylarnda konuk ettikle
ri de olur. lyada'da Hera yle anlatr (l.
XIV, 200 vd.):
Gidiyorum bol besi veren topran bir
ucuna,
tanrlarn atas Okeanos'la, ana Tethys'i
grmeye,
onlar almlard beni Rheia'nn elinden,
saraylarnda iyice beslemiler,
bytmlerdi.
Aiskhylos'un Prometheus tragedyasnda
Okeanos Zeus'a kar ayaklanan Titan'
Olympos tanrlaryla bantrmaya uraan bir
arabulucu rolnde kar karmza. Koro da
Okeanos kzlarndan meydana gelmitir.
Okeanos'un uzlatrc tutumu Prometheus
tarafndan iddetle knanr, tanr da abala
rndan vazgeerek yatana dner.
Olympos. Olympos Yunanca bir kelime de
ildir. Bu adn kayna ve anlam bsbtn
aklanmamsa da, eski Anadolu dillerinden
geldii ve genellikle yksek dag anlamna kul
lanld anlalmaktadr. Doruklar gkte bu
lutlara karan ulu dalarn tanrlara konut ol
duu inanc Yunan'a Smer'den gelmi ola
bilir. Nitekim Olympos tanrlar diye anlan
Zeus kua yalnz Olympos danda grl
mez - ki asl Olympos da yanl bir dn
ceye gre Makedonya-Tesalya'da bilinir - da
da gibi baka yksek dalarda da toplanr
lard. Ayrca Anadolu'da says yirmiye varan
Olympos adl dalar olduu gibi, Girit'te,
Kbrs'ta ve Yunanistan'da bu ad tayan
dalar oktur. Homeros destanlarnda tanr
lar Olympos danda len yapar, insan so
runlarn tartr, toplantlarda aralarnda soh
bet ya da kavga eder gsterilirler. Olympos
daha ok gk tanr Zeus'un merkezidir, Apollon ve Musalar gibi daha ok oyun ve ezgi
den holanan tanrlar Parnassos ya da Heli
kon dalarnda toplanmaktadrlar.
Olympos adn tayan efsanelik kiiler de
vardr.(1) Girit'e adn veren Kres'in olu. Kronos
bu Olympos'a Zeus'u emanet etmi ve tanr998

yi kendi bytt halde, devlere onu tahtn

dan etmelerini nermi. Zeus da fkelenerek
Olympos'un stne imek akm. ldr
dkten sonra piman olmu ve Olympos'un
mezar bulunduu daa adn vermi.
(2) Kybele'nin kocas olarak gsterilen bir
Olympos vardr. Mysia Olympos'una (Ulu
da) adn veren oymu.
(3) nl bir flt algcs. Marsyas'n olu
ya da mezi olarak gsterilir. Apollon'un l
drd Marsyas' gmm, ona at yak
m.
Omphale. Herakies efsanesinde rol oyna
yan Lydia kraliesi. Herakies ldrp phitos'u istemeyerek ldrnce, bu sutan nasl
arnacan renmek iin Delphoi'deki
Apollon tapnana bavurur. Bilici de yl
kle olarak almas gerektiini bildirir. Lydia kral Tmolos'un dul kars Omphale yiidi
satn alr, ona birok iler grdrr, ayrca
koca olarak da kullanr. Sanatlar Herakles'i
uzun Lydia entarisi giymi olarak Omphale'nin dizlerinde iplik bkerek gsterirler.
Kralie de aslan postuna brnm, yiidin
topuzunu onun kafasnda sallamaktadr.
Arnma sresi sona erince Herakies Omphale'den ayrlr ve lmeden daha birok iler
grr (Herakies).
Oneiros. Bkz. Nyks.
Opheltes. Bkz. Hypsipyle.
Ophion. Orfik grlere dayanan bir kayna
a gre Ophion ei Okeanos kz Eurynome
ile birlikte Titanlara hkmedermi, sonra Kronos'la Rheia ynetimi ele almlar ve Ophion'la Eurynome'yi Tartaros'a kapatmlar.
Ops. Roma dininde bolluu simgeleyen tan
ra. Saturnus'un dii kart olarak gsterilir
ve Sabin kaynakl olduu sylenirdi. Ops'un
Capitolium tepesinde bir tapna vard.
Orcus. Romallarn halk inanlarna gre
Orcus lm simgeleyen cin ya da ller l
kesinin kendisidir. Etrsk mezarlarnda uzun
sal, sakall bir tanr olarak gsterilen Orcus
sonradan Yunan tanrlarnn etkisi altnda
Plton ya da Dis Pater adn almsa da, Or
cus gnlk dilde anlan bir tanr olarak kal
mtr.

Oreithyia. Atina kral Erekhteus'un kz. r

mak kysnda oynarken rzgr tanr Boreas
tarafndan Trakya'ya karlr. Kalais'le Zetes'il dourur (Boreas, Kalais veZetes).
Orestes. Agamemnon'la Klytaimestra'nn
olu. Elektra, phigeneia, Khrysothemis'in
kardei (Tab. 15). Orestes, Atreusogullarnn
zincirleme sularn anasn ldrmekle srdrr, ama tanr lanetini de kendi dramyla so
na erdirir. Elektra maddesinde belirtildii gi
i, byk tragedya yazar birok oyunlarnda Orestes'e ba rol ya da ok nemli bir
rol vermilerdir. Orestes efsanesi de balca
bu kaynaklara dayanr.
Troya sava efsanesinde Orestes'in ad Akhalarn Mysia'ya ilk klar ve Telephos'la
Ilgili olarak geer: Telephos Akhilleus'un
elinden yaralanp, yarasn ancak Akhille
us'un iyi edebileceini renince, Aulis'te
kinci sefere hazrlanan Akha ordusuna gel
. Bir casus olarak yakalanmak zerey
orada bulunan kk Orestes'i rehin olarak. alm ve bylece istediini elde etmiti
(Telephos).

kardei phigeneia le buluur. Eripides'ln,

sonra da Goethe'nin "iphigeneia Tauris'te"
dramlarna konu olan serven udur: Orestes'le Pylades Tauris'e varnca tanraya kur
ban edilmek zere tutuklanrlar. lkenin kral
Thoas onlar Artemis tanrann rahibesine
teslim eder, bu rahibe de phigeneia'dr. ki
karde -birbirlerini tanrlar, phigeneia onlar
kurtarmaya ve Artemis heykelini de alp on
larla kamaya karar verir. Yabanclar ve hey
kelle birlikte denize alabilmek iin bir dzen
kurar, Thoas' aldatarak kaarlar. Attika'ya
varrlar, Artemis'e bir tapnak yapp iine
heykeli koyarlar.
Orestes efsanesinin son blm Hermione
ile evlenmesine degindir. Orestes'le Herml
one'yi babalar daha ocukken nianlamlar
di, ama Troya savandan sonra Menelaos ki
zm Neoptolemos'a verir. Tauris dnnde
Orestes nianlsn karmaya kalkar, Nao
ptolemos'la kavgaya tutuurlar, bir ayaklan
ma olur, Akhilleus'un olu lr. Orestes d(
Hermione'yle evienir, Argos'a kral olur ve
ok uzun bir mr srer.

Troya savandan sonra Agamemnon yur

duna dner dnmez ldrlnce, Elektra to
nik kardei Orestes'i kanr ve Phokis kral
Strophios'un sarayna gnderir. Orestes ora
da byr, kraln olu Pylades'le birlikte
Mykene sarayna gelirler. Klytaimestra'ya
Phokis'ten gelme iki haberci olduklarn, kendisine Orestes'in ldn bildirmeye geldik
lerini sylerler. Kralie sevincinden tanrlara
sunlar sunmaya gitmiken Orestes kendini
Eleklra'ya tantr ve Klytaimestra ile Aigisthos'un ldrlmesini birlikte planlarlar. Aigisthos krdan dner, pusuya drlerek ldrlr. Klytaimestra oluna yalvarr, ama
Orestes onu da Aigisthos'un ls stnde
baklar, Ana kan dker dkmez perileri
Erinysler Orestes'in peine taklrlar. Orestes
ldrr ve Erinyslerden kurtulmak iin oradan
oraya atar kendini. Sonunda Atina'nn Oreopagos mahkemesi onu suundan arndrr.
Kan davas da burada biter.

Orion. Orion, tann Poseidon'un olu, dev

bir avcdr. Btn devler gibi Toprak'tan dog
ma olduu sylenir, ama babas deniz tanr
gibi dalgalarn stnde yrme gc de var
m. ok yakkl olduu iin kadnlardan
sevgi grm. lkin Side adl ok gzel bir kz
la evlenmi, ama Side Hera ile boy lme
ye kalknca, tanra onu Tartaros'a atm.
Merope adl ikinci bir kadnla olan maceras
Orion'un kr olmas, sonra da karanlktan
anszn gnee bakmasyla gzlerinin yeni
den almasyla sonulanr. Sonunda da a
fak tanra gnl verir ona. Tanra sevgilisi
ni Delos'a gtrr, brakr. Ama orada gzel
delikanl Artemis elinden ldrlr, nedeni
tanrann kendisine, ya da bir avc kzna ya
namak istemesidir. Artemis Orion'un st
ne bir akrep salar, akrep delikanly topuun
dan sokar. Artemis de akrebi bir bur, Orion'u da gkte bir yldz haline getirir. Orion
yldznn Akrep burcundan her zaman u/.ak
lamas bundandr.

Beraatndan sonra Orestes Apollontanrya

ne yapmas gerektiini sorar. Pythia onun
Tauris'e Artemis heykelini almaya gitilmesini
buyurur. Orastesles Tauris'e gider ve orada kz

Orpheus. Orpheus dillere destan olmu bil

ozandr. lkada n orfizm denilen mistik

Orman Perileri. Bkz. Nympha'lar.

bir akm yaratacak kadar ok yaylm, kiilii

stne anlatlan masallar her trden sanaty
esinlemiti. algs vahi hayvanlar byle
yen, ezgisiyle lm bile alt eden bu ozan
biz burada kuru kuru anlatmak istemedik. La
tin airi Vergilius'un "Georgica" adl eserin
den alnm bir parayla tantalm dedik. Aa
daki A. Kadir'in Trkeletirdigi para kita
bn IV. blmnde Aristaios'Ia ilgilidir; an ye
titirmekte olan Aristaios Orpheus'un ei
Eurydike'nin lmne sebep olmutu (Arista
ios, Eurydike).
Yabana atlmaz bir tanr fkelenmi
kovalar seni;
bir su iledin sen, byk bir su,
ekersin bugn onun cezasn:
Bir belaya attyd Orpheus, kara bahtl,
imdi senin stne bindirmeye alr o
belay,
kader engel olamazsa, bindirecek de.
Deliye dnd Orpheus, karlnca kars,
kudurdu.
Irmak boyu palas pandras kaarken senden
o kadn,
kaarken bir uuruma atar gibi kendini
tepetaklak,
dolanverdi bacaklarna korkun bir ylan.
mr o kadarm kadnn, grmedi boylu
imen ler yznden
oralara sinen zehirli yarat.
Yatlar, da perileri, baladlar bir
azdan,
en yce dalar lklaryla doldurdular...
Orpheus, oyuk kaplumbaa kabuundan
sazyla
yasl sevgisini avuttu durdu.
Hep seni sylerdi, tatl ei, hep seni,
onunla ba haaydn ya hani yalnz
kylarda,
gn doar seni sylerdi, gn batar seni.
Gitti sokuldu Taenarius dann
boazlarna kadar,
yksek kaplarnn oraya yeralt tanrs
Dis'in.
girdi kapkara bir korkuyla
glgelenmi ormana,
l ruhlarn ve titreten krallarn
karsna dikildi,
insan yakarlaryla yumuamayah
yreklerin dikildi karsna.
Ve Erebus konutlarnn en kuytu
yerlerinden
hafif ruhlar kageldi, onun ezgileriyle
sarslan,

230

ve grntleri kageldi ktan yoksun

olanlarn,
yapraklar arasnda saklanan kular kadar
oktular,
gecenin ya da kasrgann dalardan
savurduu kular kadar ok.
Artk Orpheus, btn belalardan
kurtulmu, geri dnyordu,
ve kendisine geri verilen Eurydike,
gelmekteyken,
Proserpina 'mn kotuu arta uyarak
kocasnn ardndan yrye yrye
havann daha yksek katlarna doru,
Orpheus birden bir lgnlk etti, bo
bulundu,
lm tanrlar balamasn bilseler,
balanr bir lgnlkt bu:
Eurydike'si n altna tam kt
kacakken,
unutup duruverdi, gnlne yenildi dnd
bakt arkasna.
te biranda btn abalar orackta utu
gitti,
bir anda kopuverdi amansz zorbayla
yaplan anlamalar,
bir gmbrtdr ykseldi, hem de kez,
Avernus batandan.
Haykrd Eurydike: "Bu ne, Orpheus, bu
ne?
Bu ne lgnlk byle, seni de yok eden,
zavall beni de?
ite gene geri arr beni zalim kader,
uyku kapatr kararan gzlerimi,
drt yanm saran gece gtrr beni,
elveda!
Giderim te uzata uzata ellerimi sana,
artk senin olmayan gsz ellerimi",
dedi ve birdenbire bir duman gibi kart
hafif yellere,
gitti kart yne doru, grnmez oldu,
ve Orpheus gremedi bir daha
ruhlara tutunup dil dkmeye alan
Eurydike'yi.
Yeralt sandalcs da aradaki batakl bir
daha komad gesin.
Ne yapsmd? Nereye gitsindi? Kime
bavursundu?
kinci kez karlmt karc.
Bir daha l ruhlar nasl yumuatrd,
tanrlar nasl?
Eurydike, buz kesilmi, gidiyordu ite,
Styks sandahyla uuyordu uzaklara.
Ya Orpheus ne oldu?Derler ki onun iin:
Issz Strymon rma kysnda alam tam
yedi ay,
havada asl bir kayann altnda alam,

buz gibi maaralarda anlatm durmu

bandan geeni,
kaplanlar bylemi, ayaklandrm mee
aalarn ezgileriyle;
bir kauak aacnn glgesinde bir blbl
vardr hani,
arar durur kaybolan yavrularn ii yana
yana,
yuvay gzetleyen kat yrekli bir ifti
n/rp gtrmtr yavrular daha kanatlar
kmadan,
blbl de btn gece durmadan fr dner
alar,
konar bir dala, balar yeniden ezgilerine
yank yank,
lutar ackl iniltileriyle drt bir yan, ta
uzaklara kadar.
Ne bir tutku yumuatm Orpheus'un
yreini,
m- de bir evlilik ba yumuatm,
ufir gidermi kuzeyin buzlarnda bir
bana,
hrl Tanais rma kysnda yrr

Orphik dinin kurucusu saylr. Trakya'da do

gan bu hareket, oradan VI. yzylda Yunanls
tan'a ve aa talya'ya geti. Orphik dionysik-mistik bir kurtulu dinidir. Homeros'takl
tanrlarn dindiremedikleri bir ruh ihtiyacn
karlar, giderir. Orphik elinin myrhos'u y
ledir: Balangta Khronos (Zaman) evreni
yaratt. Evrenden tanr Phanes dodu. Hem
erkek, hem dii olan Phanes, Nyks (Gece)'l
dourdu; onunla birleerek Gaia (Toprak),
Uranos (Gk) ve Khronos'u dnyaya getirdi.
Khronos'un olu Zeus, Phanes'i yutarak dn
ya egemenliini ele geirdi. Zeus, kz Persephone-Demeter'le
birleip
Dionysos
Zagreus'u yaratt. Dionysos-Zagreus, Titanlar
tarafndan paraland, yutuldu. Bunun zeri
ne Zeus, yldrmlarnn alevleriyle Titanlar
mahvetti. Ama Titanlarn klnden insan so
yu vcuda geldi. nsan soyundan Titanlarn
kt, yutulmu Dionysos ocuun tanrsal yi
huylan birleti. Athena, paralanan ocukun
yreini
kurtarmt,
Zeus bu yrei yedi,
ve k hi bitmeyen Ripha
dalarnda
sonra
da
Dionysos-Lyseus
(Kurtarc)'u yaral
yrr gidermi dvne dvne
Eurydike'nin karlna, ti... nsandaki tanrsal ruh, bedende (soma)
Dis'in bo armaanlarna dvne dvne.
bir mezarda (sema) gibi hapistir, te dnyaya
O kadar balyd ki Orpheus Eurydike'ye,
kavumaya abalar. Dionysik taraf, Titanlk
Ktkonlarm btn kadnlarm hor grd.
unsurlardan temizlenmek ister. Bunun iin
On lar da parampara ettiler sonunda
de ruh, gnahndan temizlenmek zere, bir
delikanly
ok vcutlarda dolar. Arnma, drst bir ya
kutsal trenlerde ve gece enliklerinde
Eacchus'un, ay, canllarn verdikleri besinlerden (et, yu
murta) el eki sayesinde olacaktr. yileri
satlar paralarn ta uzaklara, tarlalara,
krlara. mutlu bir te dnya bekler, ktlerse ller
Ama Orpheus'un boynundan kopan
hkiminin karsna kacaklar, Tartaros ba
mermer gibi ba taklna gtrleceklerdir... Orphikilerin
Herhrus rmann ters akntlar arasnda
retileri, filozof Pythagoras (. . VI. yz
alkalanp giderken bile ylcn felsefesine derin bir etki yapt".
soumu diliyle arp durdu Eurydike'yi,
can da "Ah kara bahtl Eurydikel" diye
Osirs. Osiris bir Msr tanrsdr. Yunan mibard uarken,
tolojisiyle
dorudan doruya ilikisi yoktur.
"Ah kara bahtl Eurydikel"
Ama efsanesi ve kiilii Yunan mythos'unu
Ve ardndan rman btn kylar
etkilemekle kalmam, evresindeki baz tan
Eurydike! Eurydikel Eurydikel"
rsal varlklar Yunan-Roma pantheon'una gir
diye yankland durdu,
rman btn kylar batan baa.
mi ve tutunmutur; rnein sis (lsis). Osiris
efsanesi Akdeniz yresine zg bir doa be
Or phik (ya da Orfeizm, yani Orpheus
reket efsanesidir. Bu bakmdan AdonlsTarikat). Bu konuda Behet Necatlgll'ln
Aphrodite, Attis-Kybele ve Demeter-Kore efl00 Soruda Mitologya'snda kan zeti busanelerlyle benzerlikler gsterir. Soylar ve
raya almay uygun grdk.
kuaklar arasnda arpma, inek ve boa bi
iminde tanra ve tanr motifleri de Hesio"Bir din hareketi olan Orphik; arkc,kahin
dos'un Thegonia'snda ve o Epaphos efsa
byc Orpheus'a balanr: Orpheus .

nelerinde rastlanan motif ve imgelerdir. Bun

larn Msr kaynakl olduklar ve Yunan
Mythos'una Fenike yoluyla girdikleri sanlr.
Osiris ayrca Msr'da ok tutunmu tanr kral
inancn ve insann lmnden sonra mumyalap yaamn srdrd grn yans
tr.
Efsanesi yle zetlenebilir: Krallk kurumu
nun tipik bir simgesi olan tanr Gebeb yetki
lerini olu Osiris'e brakr. Osiris de kz kar
dei ve ei olan sis'in yardmyla bu grevi
en iyi biimde srdrr: nsanlarn iyilii iin
alr, onlara tarm, bacl ve eitli el sa
natlarn retir. Ne var ki kardei Set (Yun.
Typhon) onu kskanr, ldrmeye karar verir.
Bir gn lene arr, yakalar, bir sanda
kapatp rmaa atar. Haberi alan sis ossaat
sand aramaya kar ve uzun dolamalar
dan sonra Fenike'nin Byblos kentinde bulur.
Ora kral bu sand yaptrmakta olduu sara
yna tahta olarak kullanmaktadr, fsis sand
n kendisine geri verilmesini salar, onunla
Msr'a dner. Set bir kez daha Osiris'in gv
desini ele geirir, onu on drt para halinde
dograyarak oraya buraya serper, sis parala
r toplamaya koyulur, erkeklik uzvundan ba
ka btn paralarn bir araya getirip baka
tanrlarn yardmyla ilk mumyay hazrlar...
Kocas ldkten sonra fsis Nil deltasnda Horus'u dourur, onu Set'ten korumak iin gizli
ce bytr, yetitirir, babasnn cn almak
grevini ykler ona. Horus da Set'le teke tek
savaa giriir, bu dvmede dmannn er
kekliini koparr, Set de Horus'un gzn
oyar. Hekim tanr Thot her ikisini de iyi
eder, tanrlar mahkeme kurar, Set'i Horus'a
gzn vermeye mahkm ederler, Horus da
gz babas Osiris'e verir, kendisi de gz
nn yerine bir ylan koyar. Bu ylan (ad Ura-

232

eus'tur) krallk simgelerinden biridir. Osiris de

egemenlii oluna braktktan sonra Mutlular
lkesine ger.
Bu efsaneyi anlatrken yazar Plutarkhosl
Set'in Yunanllarn Typhon'uyla bir tutulmas
gerektiini bildirmitir (Typhon).
Orthos. Ejder soyundan Ekhidna vef
Typhon'dan doan bir kpein ad (Tab. 6)J
Bu kpek Geryoneus'un kzlerini beklerken?
Herakles'in eliyle ldrlr (Herakles).
Othryoneus. anakkale Boaznda olduu?
sanlan Kabesos ehrinin nderi Othryoneus
Troya'ya Priamos kz Kassandra'y istemeye
gelmi, buna karlk ehri Akhalardan kurta- \
racagn sz vermiti Priamos'a. Kral da kz
n vereceine ant imiti, ama dn gerek-1
lemeden Akha yiidi domeneus onu ld-1
rr, ldrdkten sonra da yle alay eder
onunla (l. XIII, 374 y.):
Othryoneus, o gzel kz kendine almak
iin, I
yerine getirirsen Priamos'a verdiin sz,
tekmil lmller arasnda verim seni.
Ama biz de biliriz byle sz tutmasn,
Atreus olunun gzellikte stn kzn
veririz sana.
Argos'a gtrr eveririz seni,
dzenli llyon 'u gel bizimle yok et,
denizleri aan gemilerimize gidelim, gel
hadi,
gidelim dnelim u evlenmeyi.
Elimiz ok aktr eyizden yana.
Dmann lsyle bu eitten alaya Homeros destanlarnda sk sk rastlanr, ilkel bir
kat yreklilii dile getiren bu alaylarn hep
Akhalarn azndan duyulduu da ayrca dik
kati eker.
Otos. Bkz. Aloeusoullar.

p
Paian. Bkz. Asklepios.
Paktolos. Lydia'da akan art aynn tanr
s. Zeus'un olu ve Pelops'un dedesi olur.
Gnn birinde tanra Aphrodite'nin gizli t
renleri kutlanrken kendi kz kardeini kirlet
mi, bundan dolay orada akan ve altn srk
ledii iin Khrysorrhoas adn tayan dereye
atm kendini, o gnden sonra da bu dereye
Paktolos denmi.
Palaimon. Bkz. no.
Palamedes. Nauplios'la Klymene'nin olu
(Nauplios). Homeros destanlarnda ad ge
medii halde, Troya- sava efsanelerinde
nemli bir rol oynar: Helene karlnca akra
bas Menelaos'u avutmaya alr, kadn ba
r yollarla geri almak iin Troya'ya eli gi
der. Bu abalar sonu vermeyip Akha ordusu
hazrlk yapmaya balaynca, Menelaos'la bir
likte Odysseus'u armaya giderler. Ama
kurnaz yiit savaa gitmek niyetinde deildir,
delilik taslar: Bir tarlada sabana bir kzle bir
eek komu, topraa tuz ekmektedir. Pala
medes dzeni anlar, Odysseus'un gerekten
deli olup olmadn denemek iin olu kk
Telemakhos'u sabann nne atar. Odysseus
da saban hemen durdurmakla deli olmad
n aa vurmu olur. Sefere katlr, ama Palamedes'e kar korkun bir fke ve kin ba
lar. Bu kin sonradan Palamedes'in lmne
sebep olacaktr.
Odysseus yle alr: Ele geirdii bir
Troyalya zorla bir mektup yazdrr, szde
Priamos'un yazd bu mektuptan Palame
des'in Troyallara casusluk teklifinde bulundu
u anlalmaktadr. Mektubu Akha ordug
hnda bir yere atar, ayrca da Palamedes'in
bir klesini satn alarak, efendisinin yata al
tna bir torba altn koymasn salar. Her eyi
ortaya vurur, Akhalar Palamedes'i lin eder
ler. Palamedes'in bu haksz lm dillere des
tan olmutur.
te yandan kaynaklar Palamedes'in kurnaz
Odysseus'tan daha yararl, daha deerli bir
kii olduunu da belirtirler: Ad avu, el anla
mna gelen palame'den tremi olan Palame

des Yunan alfabesine birok harfler katm.

Alfabeyi Kadmos tantm Yunanistan'a ama
Palamedes kularn uuuna bakarak Hellenlere zg bir harf olan Y (psilon)'u bulmu.
Ayrca saylar tantt, aylarn sresini yldz
lara gre saptad, para kullanmasn, dama
oyununu ve zarlar kefettii sylenir.
Babas Nauplios Palamedes'in cn alr,
ama o da korkun biimde lr.
Palinurus. Palinurus, Aeneas'n dmencisidir. Vergilius'un Aeneis destannda anlatt
na gre Troyallarn filosu Sicilya'dan tal
ya'ya doru yol aldnda tanra Vens bir
tek adamn leceini, ama buna karlk her
kesin kurtulacan bildirmiti. Gece dmen
deyken tanrlar Palinurus'un gzlerine uyku
dkerler, dalarken bir dalga alr, gtrr onu.
Aeneas uyanr, dmencisinin yok olduunu
grr. znts byktr. Sonralar Aeneas
yeraltna gittiinde Palinurus'un ruhuna rast
lar. l dmenci gmlmek ister, bunun iin
de lsnn hangi kyya atldn bildirir Aeneas'a. O da dnte ly bulur, gmer ve
o kyya Palinurus burnu adn verir.
Palladion. Palladion, Pallas Athena'nn si
hirli nitelikler tayan heykeline verilen addr.
Troya ehrinin tarihine sk skya bal olan
bu heykelin Homeros destanlarnda ad ge
mez. Palladion daha sonralar ve zellikle
Roma'nn kurulu efsanelerinde rol oynar.
Bu heykel arkaik sanatta rnekleri grlen
bir ksoanon, yani tahtadan yaplm ayakta
bir kadn heykeli olsa gerek. Ne var ki lyada'da sz konusu olan Athena tapmagndaki
heykel oturmu olarak canlandrlr: Hektor
sava alanndan ayrlp anas Hekabe'ye Athena'ya sunular sunmasn sylemek iin ehre
geldiinde yle konuur (l. VI, 270 vd.):
Ama sen, elinde sunularla topla yallar,
git doyumluk toplayan Athena'nn
tapmana,
Evindeki en gzel, en byk rt
hangisiyse,
hangi rtye en ok deer veriyorsan al
onu,
rt gzel sal Athene'nin dizlerine...
Daha sonraki efsanelere gre, Palladion
Troya ehrini koruyan, o var olduka ehrin

233

dmesini, dman eline gemesini nleyen

bir tabudur. Bata Roma olmak zere birok
ehirler Palladion'a sahip olduklarn ileri sr
mler, bylece Palladion adl heykeller o
aldka kaynaklarn anlatan efsaneler de
oalm ve giriftlemitir. Bunlar yle zet
leyebiliriz:
Tanra Athena ocukken deniz tanrs Triton'un yannda bym (Tritogeneia ad bu
nunla ilgili olabilir), Triton'un da Pallas adl
bir kk kz varm, iki kz ocuk sava
oyunlar oynarm, ama gnn birinde birbir
lerine darlmlar, Athena Pallas' dvmek
zereymi ki Zeus kz iin telalanp aigis kal
kann Pallas'n nne dikmi, ocuk korku
iinde donakalm ve Athena'nn att karg
dan korunamayp yaralanm, dm ve l
m. O srada pimanlk duyan Athena arka
dana tpatp benzeyen bir heykel yapm ve
ona aigis kalkann giydirmi. Athena bu ya
pt Olympos'ta Zeus'un yan banda dikmi,
bir tanrym gibi tapnlrm ona. Palladion
orada kalm, ta ki gnn birinde Zeus'un ko
valad Elektra heykele sarlm, tanr da f
kelenerek heykeli alp Troya blgesinde Ate
tepesi denilen yere atm (Elektra 2, Ate).
los o srada kendi adn tayacak olan llion
(Troya) ehrini kurmaktaym, byle bir hey
kelin gkten dmesi hayra yorulmu, ehre
getirilip Athena tapnana yerletirilmi. Bu
efsaneyi anlatan mitograflar Palladion'un
kar boyunda olduunu, sag elinde bir karg,
sol elinde de bir reke ile bir ig tadn ya
zarlar. Baka efsanelere gre Palladion'u
Dardanos Semendirek adasndan getirmi ve
kaynatas Teukros'a armaan etmi (Darda
nos). Troyallarn bu kutsal yaptn bir tpks
n yaptklar, alnmasn diye asl Palladion'u
tapnan mahzenine kapatp, sahte heykeli
darya oturttuklar da anlatlr. Bir efsaneye
gre, Troyallarn khini Helenos Palladion
heykeli ehirde kaldka, Troya'nn alnama
yacan bildirmi, bu sze dayanarak da
Odysseus'la Diomedes gece gizlice ehre gir
miler, heykeli alp gtrmler. Bu ite g
zel Helena Akhal yiitlere yardm etmi (He
lenos, Helena).
Baka kaynaklara gre, Palladion heykeli
Troya'da kalm ve Troya yangnnda Aineias
1da dana sndnda onu beraberinde g

trm, sonra talya'ya da alm. Sihirli hey

kel bylece Roma'da Vesta tapnana getiri
lip braklm. Roma'nn kutsal ateini koru
yan Vesta rahibeleri Palladion'a tapnmakla
grevliydiler.
Palladion Kassandra efsanesinde de geer,
Kassandra'nn Troya yamasnda bu heykele
sarlp snd ve Oileus olu Aias'n onu
oradan ekerek byk bir gnah iledii anla
tlr (Aias). Atina'da da Palladion heykelinin
Atina'ya geldiini ileri sren bir efsane var
dr.
Pallantidai (Pallasoullan). Pallas 5'in
oullar, Atina kral Pandion'un torunlar ve
Aigeus'un yeenleri. Aigeus'un dl olmad
n sanarak Atina tahtna talip olurlar, ama
Troizen'de byyen Theseus Atina'ya gelip
babas Aigeus tarafndan tannnca, bunu
protesto etmeye kalkarlar. Atinallar Theseus'u kral seince de babalar Pallas'la birlikte
Theseus'a kar sava aarlar ve ldrlrler.
Theseus elli amca olunu ve amcas Pallas'
da ldrd iin bir yl Troizen'de gnll
srgn olarak kalr. Baka bir anlatma gre
Atina mahkemesi Theseus'u beraat ettirir
(Aigeus, Theseus).
Pallas. Tanra Athena'nn adnn bana ta
klan bir ad. Bu adn Athena ile ilgisi stne
efsaneler pek birbirini tutmaz (Athena, Palla
dion).
(1) Titanlardan Krios'la Eurybie'nin olu,
Astraios'la Perses'in kardei (Tab. 4). Hesiodos'un Theogonia'sma gre Pallas, Okeanos
kz Styks'le birleir ve Zetos'la Nike'yi, bir de
Kratos'la Bie'yi meydana getirir.
(2) Arkadya kral Lykao'nun olu. Bir efsa
neye gre bu Pallas kzn Troya kral soyu
nun atas Dardanos'la evlendirmi ve Palladi
on'u ona vermi (Dardanos, Palladion).
(3) Vergilius'un Aeneis destannda ad ge
en Pallas Evandrus'un oludur. Aeneas'la
birlikte talyal Turnus'a kar savam ve
onun elinden ldrlmtr. Roma'nn Palatinus tepesine adn veren bu Pallas'm
(Euandrus).
(4) Attika efsanelerinde ad geen bir dev.
Tanra Athena bu devi ldrm ve derisini

yzp ona brnm, bu devin kanatlarn da

ayaklarna balam (Athena).
(5) Gene Attika efsanesinde rol oynayan bir
kii Pandion'un oludur ve Pallantidai adnda 50 tane olu vardr, bunlarla birlikte Theseus'a kar gelir, oullaryla birlikte Theseus un elinden ldrlr (Theseus).
Pan. Tanr Pan, efsanesi ve kiilii hakknda
Behet Necatigil'in "100 Soruda Mitologya"
d.a ki anlatmn aaya alyoruz:
"Dalk Arkadia'da kkba hayvanlarn,
obanlarn tanrs. Kei ayakl Pan, Her
s'in oludur. Tanrlarn, okluk, insan kl
nda deil de hayvan klnda dnld
ilk zamanlarda Pan da kei kafalyd; sonra
dan bu kei kafasndan sadece boynuzlar ve
sakal alkonarak, yz insan yz oldu. Pan
oban kavaln sever, azgn tekeler gibi gzel
nymphalarn peine derdi. nsanlarn, hay
ranlarn uyuduu kzgn, ssz yaz lelerinde
birdenbire, beklenmedik grltler koparr,
drt bir yana 'panik' korkular saard. Marathon sava gecesi Persleri bu ekilde panie
uratt iin, Atinallar savatan sonra tanr
Pan'a Akrppolis eteinde bir tapnak yapt
lar. Pan sz Yunancada 'btn' anlamna
geldiinden mistikler, sonralar Pan' her ey
yapabilir bir tanr payesine kardlar. Plutarkhos, Korfu'nun gneyinde sefer eden bir
gemideki gemicilerin, Paksos adasndan gelen bir ses duyduklarn anlatr. Gemi dmen
cisinin adn syleyen bu ses, dmenciye 'Ulu
P'an ld!' haberini vermi, dmenci ald bu
haberi emredilen yerde karaya doru sesle
nince, karadan korkun bir inilti, bir feryat
duyulmu, Pan'n lmnden tr tabiat yas
tutmaya balamt. Bu haber imparator Tiberius (I. S. 14-37) zamannda olmutu.

Daha nce tanrlar ana babalarn yok

etmitller
ve ksz brakmtlar kzlar konaklarnda,
o zaman tanrsal Apbrodite beslemiti
onlar,
Here onlara gzellik ve akl vermiti,
tekmil kadnlara verdiinden daha ok.
Ulu Artemis balamt boyu bou.
Athene de retmiti gzel iler ilemeyi.
Ama bir gn Aphrodite kmt koca
Olympos'a,
bu kzlara iyi bir ksmet balamasn
dilemiti,
iyi bir koca dilemiti yldrm seven
Zeus'tan,
ite o zaman Harpyalar gelip bu kzlar
kardlar,
hizmet etsinler diye verdiler uursuz
Erinyslere.
Pandareos efsanesi Girit ve Anadolu ile ilgi
li bir efsanedir. yle anlatlr: Rheia yeni do
gan Zeus'u Kronos'tan karmak iin Gi
rit'teki maaraya kapatnca beki olarak ba
na bir altn kpek dikmi, Kronos devrilip Zeus egemen olunca bu kpek Girit'teki Zeus
tapnana braklm. Pandareos kpei tap
naktan alm, Lydia'da Sipylos dana g
trm ve Tantalos'a emanet etmi. Derken
Zeus ikisine de fkelenerek, hrszlk ettii
iin Pandareos'u taa evirmi, yalan yere
yemin ettii iin de Tantalos'u Sipylos da
nn altna tkm (Tantalos).

Pandaros. Pandaros'un ad lyada'da Troas

blgesine yerlemi Lykiallarm nderi olarak
geer. 1da dann eteinde bulunan Zeleia
kentinden gelmi nl bir okudur Pandaros.
Babas, Karkabos'un olu Lykaon'dur (Karkabos). Troya savana katl yle anlatlr
(l. II, 824 vd.):
Sonra Zeleia'da oturanlar gelir, Ida'nm ta
dibinde,
Aisepos'un kara sularn ien zengin
Latin mitologyasnda Pan'n yerini tanr
Troyallar.
Faunus tutar" (Faunus).
Balarnda Lykaon'unnl olu Pandaros
var,
Pandareos. Odysseia'da Penelope ok bu
Apollon kendisi vermitir Pandaros 'a
nald bir gece, cann alsn diye tanra Aryayn.
lemis'e yakarr, o srada da Pandareos ve kz
Pandaros'u tanr Apollon'un koruduu yii
larnn bana geleni anmsar ve anlatr (Od.
din Akha yiidi Diomedes'e meydan okurken
XX, 65 vd.):
syledii szlerden belli (l. V, 102 vd.):
Ulu canl Troyallar, atlar mahmu/.lavan
y/e kalmam myd kasrgalar
erler kalkn,
Pandareos' kzlarm?

vuruldu ite Akhalarn en yiidi,

Lykia'dan ktmda yola,
Zeus'un olu gerekten srdyse beni ne,
sanmam dayansn zorlu okuma bu adam.
Ok at lyada'nn ilk blmnde tanr
Apollon'un Akha ordusuna veba salmak iin
ok atn ne kadar andrr (l. IV, 116 vd.):
Kaldrd okluun kapan Pandaros tam o
sra,
hi atlmam kanatl bir ok kard,
kara aclar kaynayd bu ok.
Kiriin zerine yerletirdi yakc oku.
Yurduna, kutsalZeleie ehrine dnnde
deerli kurbanlar kesmeyi adad, ilk
kuzulardan,
n salm oku Lykial Apollon 'a.
Oku arka kanatlarndan, kiriinden tuttu,
yaklatrd kirii memesine, demiri yaya.
Yusyuvarlak gerilince gcrdad koca yay.
Kiri inledi, sivri ok frlad birden,
utu kalabala doru, vnlaya vmlaya.
Anadolulu tanr Apollon'un tuttuu bu yiit
Troya dman tanrlarn elinde bir oyuncak
olur ama, Paris'le Menelaos arasndaki teke
tek sava balayp, br savalar ie kar
mamaya ant iince, Athena Pandaros'u k
krtr and bozmaya. Bir okla yaralar Menelaos'u. Diomedes'le karlamasnn iyi sonu
vermemesi de bu nl okunun Troya sava
na yaya gelmi olmasndan, arabas bulunmamasndandr. lmnn nedeni olacak bu
duruma yle yaknr (l. V, 193 vd.):
Atlarm, arabam da yok ki bineyim.
Ama Lykaon'un saraynda on bir araba
durur,
yepyeni, kz gibi arabalar,
rtler serilmi, zerlerine,
her araba nnde iki tane at,
kzlca buday, ak arpa yiyen atlar,
karg atan yal Lykaon demiti bana
ktm gn derli toplu evinden,
atlara, arabaya bin demiti,
nderlik et zorlu savata Troyallara,
atlar dndm de dinlemedim onu
-dinleseydim ne iyi olurdu edemezler, dedim, karnlarn doyurmadan,
dmanla kuatlm insanlar arasnda
yemsiz kalmasnlar, dedim.
Braktm onlar, tlyon'a yaya geldim,
gvenmitim yayma.
Oysa yaym hi yaramayacakm iime.
Bir gn dnersem yurduma,
gzlerimle grrsem topram, karm,

236

yksek atl byk evimi grrsem,

gelsin o gn koparsn bam bir yabanc
adam,
u oku elimle krp atmazsam yanan atee.
Benimle bo yere gelmi o.
Pandaros kargyla vurur Diomedes'i, ne var
ki Lykial yiidin kargs delemez AkhaJnn
zrhn, tanra Athena'nn ynelttii Diomedes'in kargsyla cann alr Pandaros'un. Bu
korkun arpmada ise koruyucu Apollon
Aineias' kurtarmak zorundadr, kendi yeti-:
tirdigi nl okuyu feda etmekten baka are
bulamaz (l. V, 216-280).
Pandion. Pandion iki Atina kralnn addr
(Tab. 24).
(1) Pandion I. Erikhthonios'un olu, Erekhtheus'un, Prokne ve Philomela'nn babasdr.
Prokne'yi Trakya kral Tereus'a o vermi,
kzlarnn bana gelenlere zntsnden l
m (Aedon).
(2) Pandion II. Yukarda ad geen Pandion'un kk torunu, Aigeus'un babas, Theseus'un dedesi.
Pandora. Hesiodos'un hem "Theogonia",
hem de "ler ve Gnler" adl eserlerinde
uzun uzadya anlatt Pandora efsanesi Orta
dou ve zellikle Sam kaynakl olsa gerek,
nk ilk kadnn yaratl, yani dem'le
Havva efsanesinin Yunan mythos'una akta
rlm bir kopyasna benzer. Kadn her kt
ln, her dert ve belann balangcnda gr
mek Yunan grlerine pek uymaz, nitekim
Hesiodos'tan sonra bu efsaneyi ileyen pek
olmamtr. Yunan yaznnda Homeros iiri
ve onun dile getirdii iyimser, glmser dn
ya gr a^r basm, karamsarl olduu
kadar kadn dmanln da silip sprm
tr. Hesiodos'un yanstt akm baka ag ve
lkelerin sanatn etkiledii iindir ki, Pando
ra efsanesini buraya almay uygun grdk.
Aadaki anlatm, "ler ve Gnler"deki an
latmdr, Pandora ile Prometheus efsaneleri
nin bir karmn verir:
Tanrlar yeraltna gizlemi besinleri.
Yoksa insan bir gn alp rzkn salar,
sonra bir yl srt st yatard,
asr brakrd sabann ocak banda,
gzerdi iftini ubuunu, kzlerini.

Zes kznca Prometheua'a,

kendlnl aldatan o sivri akllya,
saklad varn younu insanlardan,
o gn bugndr dertlere bodu
insanolunu,
Zeus gizledi besini insandan.
Ama lapetos'un gl olu Prometheus
ald Zeus'un ateini insanlar iin,
saklad onu narthex kamnn iinde.
Kzd bulut deviren Zeus, dedi ki ona:
apetos olu, sivri akll kii,
seviniyorsun atei aldn, beni aldattn diye,
ama bil ki dert atn kendi bana da:
aldn atee karlk birbela
yle bir bela salacam ki insanlara,
sevmeye, okamaya doymayacaklar bu
\
belay",
Byle dedi ve kah kah gld insanlarn ve
tanrlarn babas.
Naml anl Hephaistos'u ard hemen:
Bir para toprak al, suyla kartr dedi,
ine insan sesi koy, insan gc koy,
bir varlk yap ki yz lmsz tanralara
benzesin,
Bedeni gzelim gen kzlara.
Athena, sen de ona el ilerini ret dedi,
renk renk kumalar dokumasn ret.
Nur topu Aphrodite, sen de bylerinle
kuat onu,
istekler, arzularla tututur gnln.
Yz gzl devi ldren Hermeias, sen de
bir kpek yrei, bir tilki huyu koy iine".
Byle dedi Zeus, onlar da yaptlar dediini:
Koca Hephaistos, topal tanr hemen
bir kz biimine soktu topra.
Gk gzl Athena ssl kuan sarverdi
beline.
O canm Kharitler ve o gzelim Peitho
altn gerdanlklar taktlar boynuna.
Horalar bahar iekleriyle donattlar
salarn,
Hermeias doldurdu gsne yalan dolan,
uzaktan grleyen Zeus'un oluyordu istei.
Ses koydu iine o tanrlar klavuzu
Pandora
adn takt.
Pandora demek btn tanrlarn armaan
demekti,
nk btn Olymposlular insanlarn
bana bela etmiti onu.
Tanrlarn babas kurunca bu dzeni,
Epimetheus'a gnderdi Pandora'y
klavuz tanr Hermeias'la.
Epimetheus unuttu Prometheus'un
dediini:
Zeus'tan armaan alma demiti ona
Prometheus,

alrsan, lmlleri derde sokarsn demiti.

Armaan ald ve alnca anlad
bana bela aldn.
Eskiden insanoullar bu dnyada
dertlerden, kayglardan uzak yaarlard,
bilmezlerdi lm getiren hastalklar.
Pandora anca kutunun kapan,
datt insanlara aclar, dertleri.
Bir tek umut kald dar kmadk
kapa alan dert kutusundan.
Umut tam kacakken Pandora kapamt
kapa,
byle istemiti bulutlar deviren Zeus.
O gn bugndr insanlarn ba dertte,
toprak bela doludur, deniz bela dolu,
geceler dert doludur, gndzler dert dolu,
belalar babo dolar sessizce
lmllerin evresinde,
derin dnceli Zeus ses vermedi onlara
sessizce gelilerini duymasn diye insanlar.
Gryorsun ya Zeus'un dilediine kar
konmaz.
P a n d r o s o s . Atina kral Kekrops'un ki
zindan biri (Aglauros, Erikhtonios).
P a r c a c ( P a r k a l a r ) . Roma dininde kader ve
lm simgeleyen tanralar, Moiralarla bir
tutulmutur. lk zamanlar Para douma da
bakan bir tanra saylr, sonra Yunan etkileri
pekleince Romallar Para olduuna, biri
nin douma, ikincisinin evlenmeye, nc
snn lme baktna inanrlard. Forum'da
bulunan heykel (Tria Fata) olarak simgelenirlerdi.
P a r i s . Paris, br adyla Aleksandros, Troya
kral Priamos'la kars Hekabe'nin en kk
oludur (Tab. 16). Kralie onu dourmadan
birka gn nce uykusunda bir d grm:
Karnndan kan bir alev Troya surlarn sar
yor, btn ehri yangna veriyormu. Falclar
bu d ktye yorumlamlar, doacak olan
ocuk ehri ykma gtrecek demiler. Be
bek dounca da Priamos onu da dana b
rakmak zere bir uana vermi. Uak Pa
ris'i daa brakm, vahi hayvanlar hakkn
dan gelir diye dnm. Ama yle olmam,
bir dii ay gelip bebei emzirmi. Bir sre bu
byle gitmi, sonra ocuu Agelaos adndaki
bir oban bulmu, evine gtrm ve kendi
ocuklaryla bir arada bytm. Paris o-

banlar arasnda gzellii, yararllyla dikkati

ekermi.. srlerine ok yi bakt in,ona

koruyucu anlamna gelen Aleksandros adn

takmlar. Dada Oinone adl bir nympha ile
sevimi. Evlenmiler, ama mutluluklar uzun
srmemi (Oinone).
Paris efsanesine burada Gzeller masal
karr. Peleus'la Thetis'in Olympos'ta kutla
nan dnnde, kavga tanra Eris'in, arl
madna kzarak, ortaya bir altn elma atma
s, stnde "en gzeline" diye yazlan bu el
may kime vereceini bilemedii iin Zeus'un
yarg olarak Paris'i semesi dal obann
hayatn altst eder. byk tanra, Hera,
Athena, Aphrodite bu gzellik yarmasna
katlrlar, ama Zeus her nedense karar bir
lmlnn vermesini yeg grr ve tanralar
Hermes'le birlikte da dana gnderir. Bu
greve neden Paris'in seildii hibir efsane
de belirtilmez. Priamos olunun aln yazs
bunu gerektiriyordu herhalde. Yarmann bir
pazarlk konusu olduu ayrca dikkati eker:
Tanralarn de elmaya karlk Paris'e
bir bata bulunmaya sz verirler. Hera As
ya kralln, Athena sonsuz akl ve baar,
Aphrodite ise Spartal Helena'nn akn veri
rim demi, o kadar. Paris altn elmay Aphrodite'ye verir, tanralar arasnda en gzeli ol
duundan m, yoksa Helena'nn akn her
eyden stn tuttuundan m, efsane bunu
da aklamaz.
Bundan byle Paris'in akl fikri tanrann
verdii szn gereklemesindedir. da'dan
ehre iner, orada kendini kral Priamos'a tan
tr. Bu konuda anlatlan efsane yledir: Troya'da yarmalar dzenlenir, bu yarmalarn
dl da danda yetitirilmi bir boadr.
Paris boa ile birlikte ehre gider ve yarma
lara katlp birinci gelir, o srada kendisini ks
kanan kardeleri onu ldrmeye kalkarlar,
Paris Zeus sunana snr ve kz kardei bili
ci Kassandra onun kim olduunu anlar, Priamos'la Hekabe l sandklar oullarn se
vinle kucaklarlar. Troya saraynda yaama
ya baladktan bir sre sonra Paris Yunanis
tan'a gitmek zere gemiler hazrlatr ve mu
radna ermek iin Sparta'ya varr. Bundan
sonras Helene bal altnda anlatlmtr.
Troya sava srasnda Paris'in tutum ve
davran pek parlak deildir. lyada'da zayf,
korkak, bencil, tembel ve sorumsuz bir insan
olarak gsterilir. Hektor'un tam kartdr.

Agabeysi onu ar szlerle azarlad, Mene

laos'la kozunu paylamak iin teke tek savaa kkrtt halde, Paris her frsatta kamak
yolunu bulur (Hektor, Helene). Gene de yakskl, gzel silahl, evik bir sava olarak
canlandrlr ve birok Akhalan nasl alt ettii
anlatlr. Akhilleus'un lm Paris efsanesinin son blmdr. Hektor lmeden Akhilleus'a kendisinin de Apollon'un yardmyla Pa
ris'in elinden ldrlecei gnn uzak olmdgn bildirmiti. yle olur: Akhilleus Memnon'u ldrr ve Troyallar gene surlarn ine snmaya zorlar, tam o srada Paris'in att bir ok Akha yiidinin tek silah geer yeri
ne, yani topuuna saplanr. Ama Akhilleus
ldkten hemen sonra da Paris Philoktetes'in bir okuyla kasndan vurulur. Can ekiirken Oinone'yi arr. Kadn geImeyince
lr
Parthenopaios. Thebai'ye kar Yediler seferine katlan nderlerden biri. Atalante ile
Meleagros'un olu olduu sylenir. Kz oglan
kz anlamna gelen parthenos'tan tremi
olan adnn kendisine anasnn uzun yllar evlenmediginden verildii ileri srlr. Boyu
boslu, yakkl, yiit bir erkek olarak canlandirilir. Thebai surlar nnde ldrlr.
Pasiphae. Girit kral Minos'un kars Pasi
phae, tanr Helios'la Perseis'in kz, Perses
Aietes ve byc Kirke'nin kardeidir (Tab
8). Pasiphae'nin Minos'la evlenmesi, Girit
kralna Poseidon'un balad boa ile birlemesi ve Minotauros'u dourmas hakknda
Mlnos, Daidalos, Minotauros maddelerine
baknz. Gne soylulardan Pasiphae kardeleri ve yeenleri (Hekate ve Medeia) gibi do3a d ya da doa st glerden faydalanan
gizemli bir kiidir. Kzlar Pheidra ve Ariadne
de analar gibi talihsiz aklara arplrlar.
Patroklos. Menoitios'un olu Patroklos Akhilleus'un can yolda, en yakn arkadadr.
kisi de Aktr ve Aigina'nn soyundan olmak
la akraba saylrlar (Tab. 21), ama arkadalk
lar Patroklos'un Akhilleus'la birlikte Peleus'un saraynda bym olmasndan ileri ge
lir. Patroklos'un ruhu nasl bir adam ldre
rek Peleus'un yanna sndn lyada'da
yle anlatr (l. XXIII, 83 vd.):

Birlikti bymeml miydik, Akhilleus, slzin

evde.
Opotls'ten beni size Menoitios getirmiti,
ufaktm, bir kaza kmt elimden,
Idrmtm Amphidamas'n ocuunu,
yapmtm bu delilii istemeye istemeye,
fkeye kaplmtm ak oynarken.
At srcs Peleus enine almt beni,
zene bezene bytm, seyis yapmt
sana.

Ilyada'da Patroklos her an Akhilleus'un ya

nndadr, onu sevgisiyle, gtleriyle destek
ler. Yiit fkeyle savatan ayrlp bir daha d
vmek istemeyince, Patroklos onu yola geli inek iin bouna urar, Agamemnon'un
gnderdii elileri kabul eder, kskn arkada
nn taknd yakksz tavr rtmeye alr.
Aklalarn ok kt duruma dtn g
rnce, dayanamaz, Akhilleus'tan silahlarn
.ter. nl yiidin yerine kendisi savaacakIir. tlyada'nn Patroklos'un yiitliklerine ayrl
m XVI. blmnde saysz Troyal ldrr,
bu arada Zeus olu Sarpedon'un kaderi de
Patroklos'un elinden can vermektir (Sarpe
don). Apollon Patroklos'un yapt bu ky
ma son verir: Patroklos Hektor'la arpr ve
ldrlr. Patroklos son nefesini verirken
I lektor'a lmnn yakn olduunu bildirir.
AkhiUeus barakasndadr, sava meydannda
)lup bitenlerden haberi yoktur. O srada Pat
roklos'un lsn almak ve onun tad
Akhilleus'un silahlarna sahip kmak iin
korkun bir bouma balar. Akhalar btn
abalarna karn Patroklos'un lsn Troy.llara kaptrrlar. Nestor'un olu Antilokhos ac haberi Akhilleus'a getirir. O srada yi
idin yas yle dile getirilir (l. XVIII, 1 vd.):
Byle dedi, Akhilleus'u kapkara bir yas
bulutu kaplad.
ki eliyle ald ocan kllerini,
dkt bann stne, kirletti gzelim
yzn.
Sonra uzand boylu boyunca tozun,
topran iine,
elleriyle ekip kopard, kirletti salarn.
Akhilleus bir daha anas Thetis'i arr,
Hephaistos'a yeni silahlar yaptrmak iin gitmeini ister ve dilei yerine gelince savaa ka
tlr (Hephalstos, Akhilleus, Thetis.) Akhl
leus Hektor'u ldrmekle Patroklos'un c
n alm olur, lsn de daha nce Troyal

larn elinden kurtarmt, .ama Patroklos bu

nunla yetinmez, ruhu Akhilleus'a grnp
gmlmek istediini, kemiklerinin arkadan.\
ayrlm altn anakta korunmas gerektiini
bildirir. AkhiUeus da dostuna yle cevap ve
rir (l. XXIII, 94 vd.):
Buraya ne geldin, iki gzm,
btn bunlar ne sylersin bana?
Bilmi ol, yapacam her dediini,
hadi yakla bana, sarlalm birbirimize,
biranck da olsa alayalm doya doya.
Byle dedi, uzatt dost ellerini,
ama hibir ey tutamad eliyle,
ruh kamt bir duman gibi
yerin altna, slk ala ala.
AkhiUeus Patroklos'un ansna yarmalar
dzenler, bunlarn yaplmas iin de savaa
bir sre ara veriUr. Patroklos'un cenaze tre
ninden sonradr ki Priamos Akhilleus'tan
Hektor'un lsn istemeye gider.
Pedasos. Ksanthos ve Balios gibi, Akhllle
us'un lmsz atlarndan biri. Sarpedon tara
fmdan ldrlr (l. XVI, 153 vd.).
Pegasos. Medusa'nm kanndan dogma ka
natl at. Perseus ve Bellerophontes efsanele
rinde nemli bir rol oynar. Hesiodos Pega
sos'un douunu yle anlatr (Theog. 270
vd.):
Phorkys'le birleen Keto Graialan
dourdu...
Gorgolar da douran Keto'dur...
Sthenno, Euryale ue bahtsz Medusa...
Perseus kestii zaman kafasn
Khrysaor'la Pegasos kverdi kanndan.
Biri Okeanos'un kaynaklarndan doduu
iin,
teki elinde altn kl tuttuu iin
almlard Pegasos'la Khrysaor adlarn.
Pegasos brakp davarlar anas topra
havaland gitti lmszlere doru.
Zeus'un saraynda oturur imdi
imekle yldrm tayp onun adna.
Ad, kaynak anlamna gelen Yunanca "pege" szcnden tremi saylan Pegasos p
nar ve eme balarnda bulunmaktan hola
nrm. Bir gn ayan yere vurarak Helikon
dann eteinde Hippokrene, at emesini
meydana getirdii anlatlr (Medusa, Perse
us, Bellerophontes).
Pegasos gkte bir bur haline getlrilmitir.

Peirithoos. llyada'ya gre Dia'nn Zeus'tan

olan, baka kaynaklara gre kson'dan olan
olu, nl Lapith. Lapithlerle Kentaurlar sa
vana katlr, Hippodameia ile evlenir ve
Theseus'un en yakn dostu olarak yiidin b
tn servenlerine katlr (Hippodameia, Theseus).
Pelasgos. Akdeniz yresiyle Yunanistan'da
oturan en eski soyun ad Pelasgoi, Pelasglard. Zeus'la Niobe'den domu olduu syle
nilen Pelasgos da bu soyun atas olarak gs
terilir (Niobe 2).
Peleus. Aiakos'un olu Peleus, Telamon'un
kardei ve Akhilleus'un babasdr (Tab. 21).
mr olaylarla dolu gemitir: Telamon'la
birlikte vey kardeleri Phokos'u ldrdkleri
iin yurtlarndan srlrler (Aiakos). Peleus
Tesalya'ya Phthia kral Eurytion'un yanna s
nr. Kral onu suundan arndrd gibi kz
Antigone'yi de ona kar olarak verir. Ama
Peleus'un bana bir bela daha gelir: Kalydon
av srasnda kaynatasn istemeyerek ldrr
ve gene yollara der. Bu kez folkos'ta kral
Akastos'un sarayna gider, ama orada da
kraln karsyla ba derde girer (Akastos).
Kars lnce tanrlar onu Thetis'e koca ol
mak iin seerler. Nereus kz nce Peleus'la
evlenmemek iin bin bir kla girer, ama
Peleus, arkada olan at adam Kheiron'un
yardmyla onun hakkndan gelir. Dn ya
plr, pek uurlu olmad hemen meydana
kar (Akhilleus, Paris). Akhilleus Troya sa
vana gittii zaman Peleus Phthia'daki sara
ynda onu uzun zaman bekler, ihtiyar Priamos da Akhilleus'u yumuatmak, Hektor'un
lsn ellerinden alabilmek iin babasnn
ansn getirir gzlerinin nne (l. XXIV,
486 vd.).Tanrsal Akhilleus, getir aklna baban.
imdi olmal o da benim yamda,
varmtr uursuz ihtiyarln eiine.
Belki evresinde bugn komular zer onu,
belay savacak kimsesi yoktur yannda.
Ama duyar hi olmazsa yaadn senin,
olum dnecek Troya'dan, greceim onu,
der.
Oysa, bilindii gibi, Akhilleus Troya'dan
dnmez, orada lr. Bir efsaneye gre Pele
us'un Akhilleus Troya'dayken ldrd

Akastos'un oullar onu tahtndan atp Istan-j

ky adasna srerler.
Pelias. Tryro ile Poseidon'un olu, Neleus'un ikiz kardei (Tab. 22). lml babas
Kretheus olduu iin Pelias, ason'un babasj
Aison'un vey kardeidir (Aison). Tyro tanrdan gebe kaldn saklam ve-dourduu
ikizleri daa brakm. Nasl bytlp krallk
iin kavgaya tututuklar konusunda efsaneler
birbirini tutmaz, ama Pelias'n kardei Neleus'u tahttan att, onun da gp Pylos'a
yerletii anlatlr (Neleus). Pelias, Aison'un
olu ason'la da kozunu paylaamaz ve ason'dan kurtulmak iin onu Karadeniz'in
Kolkhis lkesine altn postu almaya gnderir,
lason Medeia ile birlikte dnnce, byc
prenses Pelias'n kzlarn babalarn szde
genletirmek amacyla kesip bir kazana at
maya kandrr. Bu korkun ilemden sonra
Pelias'n olu Akastos ason'la Medeia'y lolkos'tan srer (Argonaut'lar, lason, Akastos).
Pelopeia. Thyestes'in kz (Tab. 14, 15).
Bilmeden babasyla yatar ve Aigisthos'u do
urur. Sonradan Atreus'a kar olur, bylece
Pelopsogullarnn zincirleme su ve ilenme
srecine karr (Atreus, Aigisthos).
Pclops. Tantalos'un olu, tanr Zeus'un to
runu, Yunan efsanesinin en ilgi ekici kahra
manlarndan biridir (Tab. 14, 15). Anasnn
Ege rmaklarndan Ksanthos, ya da Paktolos'un kz olduu ileri srlr. Pelops babas
Tantalos gibi Anadolu'da domu, bym
tr, onun Yunanistan'a gmesi uygarln
Yunan yarmadasna Anadolu'dan geldiini
kantlayan bir belirtidir.
Efsaneye gre tanrlarla har neir olan
Tantalos onlar denemek iin bir lende on
lara kesip dorad olu Pelops'u yiyecek
olarak verir, tanrlarn hepsi bu korkun oyu
nun farkna varrlar, yalnz kzn yitirmi ol
mann acsyla dalgn olan Demeter Pe
lops'un bir omzunu yer. Zeus tanr ocuun
bedenini yeni batan yaratp diriltir, Demeter'in yedii omuz yerine de fildiinden bir
omuz koyar Pelops'a. Tanr Poseidon Pe
lops'a gnl verir, bir sre arap sunucusu
olarak kullanr, sonra gene yeryzne gnde
rir ve kanatl atlar armaan ederek Oinoma-

kar yara girimeyi buyurur. Bilindii

gibi Elis kral Oinomaos kz Hippodameia'y
ancak kendisini araba yarnda yenecek olana vermeye ant imiti. Pelops Oinomaos'u
yener ve Hippodameia ile evlenir (Oinomaos Hlppodameia). Pelops yerli kahramanIardan ne kadar stn olduunu bylece tantlam olmakla kalmaz. Olympos oyunlarn
kurar ve Yunanistan'da bu yoldan byk bir
r aar. Mora yarmadasna adnn verilmi
olmas Ege'den gelme bu gmenin efsanede
gsterilen yerinden de daha byk bir yer
tuttuunu, daha derin bir r atn aa
vurmaktadr.
Pelops'un Hippodameia'dan olan oullar
nn tanr lanetine uram olmalan Pelops'un
kendisine yardm etmi olan arabac Myrtilos'u denize atp ldrmekle iledii sutan
leri geldii sylenir (Myrtilos).
Pemphredo. Phorkys'le Keton'un kz (Gralalar).
Penates. Roma'da yurdu ve aile ocan koruyan tanrdr. Her evde Vesta ve Lares tanrlaryla birlikte Penatlara da tapldg gibi, kltleri kamu alanna yaylm, kylerden ehirlere kadar her yerin Penates tanrlar olmutur.
Penelope. Homeros destanlarnda ad Penelopeia diye geen karios'un kz, Odysseus'ur kars Penelope Yunan mythos'unun
en nl kiilerindendir. Einden ayr kald
yirmi, otuz yl srece baka kocaya varma
mak iin ayak diremesi, Odysseus'a sadk
kalmas onu evlilikte vefa ve sevginin simgesi
haline sokmutur. Onun ad kadar, yllar yl
gndz dokuyup gece skt bez de dillere
destan olmutur.
Odysseus Tyndareos'un kz Helene'ye ta
lip olacakken, ondan vazgeer ve akrabas
penelope ile evlenir (Odysseus). Bu mutlu
iftin Telemakhos diye bir ocuklar olur,
ama Telemakhos daha kundakta bebekken
babaas Troya savana gitmek zorunda kabr.
Penelopeia'nn ilesi o zaman balar. Bunu
kaynanas Antikleia'nn azndan duyarz
(Od, XI, 181 vd.);
Karn byk bir sabrla bekler seni evindi',
Gndzlerl alaya alaya tketir kendini,
bir geceleler geirir ki dman bona
4

Odyssela destan balad srada thake sa

raynn Penelope'ye taliplerle dolduunu g
rrz, adann, komu lkelerin ileri gelenleri
hep kocasz kalan gzel kadn almak isterler,
daha dorusu Odysseus'un mal mlk dolu,
srleriyle zengin kralln ele geirmektir
amalar. stelik de saray sahipsiz kald,
Laertes ihtiyarladndan tr, Telemakhos
da ocuk olduundan kar koyamadklar
iin talipler saraya yerlemiler, Odysseus'un
nesi var, nesi yoksa hepsini smrp tket
mektedirler. Telemakhos'la aralarnda bir
tartmadr gider, Penelopeia'nn bu kadar yl
sonra bir koca semesini ister talipler, bunun
gereklemesi iin de babasna eyiziyle bir
likte geri verilmesini, babasnn da uygun g
recei bir kocay kzna semesini. Telema
khos anasn korur, evinden etmek istemez.
O bir yandan talipleri oyalad gibi, Penelo
peia da ikide bir taliplerin karsna kar, tatil
umutlarla onlar aldatr. thake sarayna dilen
ci klnda gelen Odysseus'a Penelope yle
anlatr bu ii (Od. XIX, 137 vd.):
Tanr bir bez dokumay kodu aklma ilkin,
kocaman bir tezgh kurmutum odamda,
arn arn bez dokuyordum habire,
taliplere de yle laf ediyordum arada bir:
"Delikanllar, madem tanrsal Odysseus
ld,
aresiz varacam iinizden birine,
ama ne olur, bekleyin bir para daha,
bitsin bu dokuma, boa gitmesin bunca
iplik,
bir kefen dokuyorum yiit Laertes'e,
gn gelirde, lm onu yere sererse upuzun,
Akhal kadnlar ne der sonra bana".
Byle derdim, kanard bu szlere takn
yrekleri.
Oysa ben, gndzleri dokuduum koca bezi
bir era nnde skerdim geceleri.
Kandrdm onlar ite byle tam yl,
ama drdnc yl balayp atnca ilkyaz,
bir hizmeti, saygsz bir kpek, duyurur
onlara bunu,
geldiler yakaladlar beni, bardlar,
ardlar.
Penelope Odysseus kadar kurnaz ve dzen
bazdr. Son are olarak talipleri bir yarma
ya sokmak gelir aklna: Odysseus'un byk
yayn getirtecek, onu gerip ok atmay kim
baarrsa ona varaca karar n Odysseus'a

bildirir. Bylece Odysseia'nn son sahnesine,

yani taliplerin ldrlmesine yol aan areyi
dnm olur.
Odysseus taliplerden aldktan sonra ken
dini Penelope'ye tantmakta epey glk e
ker. Bu adamn kocas Odysseus olduuna
bir trl inanmaz ve onu habire denemeye
koyulur. O kadar ki Telemakhos bile anas
nn tutumuna u szlerle ierler (Od. XXIII,
97 yd.J:
Ana, kt ana, yrei tatan anal
Ne diye byle uzak durursun babamdan,
ne diye yanma oturup konumaz, sorular
sormazsn ki?
Kim dayanr senden baka, hangi kadnn
yrei
baba toprana dnen kocasndan byle
uzak durmaya,
srne dilene yirmi yl sonra dnen
kocasndan?
Oldum olas tatan katdr bilirim yrein
senin.
Oysa bu szler, Odysseus'un ok houna gi
der, karsnn ne kadar pheci ve akll oldu
unu anlar. Kavumalar da o oranda tatl
olur (Od. XXIII, 209 vd.).
Penia. Yoksulluu simgeleyen bir tanrsal
varlk. Platon'un "len "inde anlatld gibi
Penia bir gece Poros'la birlemek yolunu bul
mu ve Eros'a gebe kalmtr (Eros).
Penthesileia. Ad Akhilleus efsanesine kar
an nl Amazon kraliesi. Efsaneye gre,
br Amazonlar gibi Penthesileia da Ares'ln
kzym, Kaystros (Kk Menderes) adl bir
olu, Ephesos diye bir torunu olmu.
Hektor ldkten sonra Penthesileia bir b
lk Amazon'la Priamos'un yardmna koar
ve ok yararlk gsterir. Akhilleus'a kar
koymay gze alr, savata sag memesinden
vurulur ve lr. Ama Akhilleus can ekiirken
Penthesileia'nn gzelliine vurulmu ve onu
bir trl unutamam. Thersites de yiidin bu
tutkusuyla alay etmi de bu yzden Akhilleus
onu ldrm (Thersites).
Pentheus. Agaue'nin olu, Kadmos'un to
runu Pentheus (Tab. 18) arap tann Dionysos'un teyze oludur, ne var ki Bakkhos dini
nin Yunanistan'a ve zellikle Thebai'ye gir-

242

meine yobazca direnir. Ne korkun bir cezaj

grd, kendi anasnn elleriyle nasl para;)
landg Euripides'in "Bakkha'lar" tragedyasn
da sahneye konmutur (Bakkhalar, Agaue).\
Pergamos. Pergamon (Bergama) ehrinin
kurucusu saylan kahraman. Bir kaynaa g
re Akhilleus'un olu Neoptolemos'la Andromakhe'den dogmadr. Yunanistan'dan Ana
dolu'ya kaar ve Bergama'nn bulundug
yerdeki kral ldrp kral olur, ehre de ken
di adn verir.
Pero. Neleus'la Khloris'in kz. ok gzel ol
duu iin birok talipleri varm, ama kzn
dan ayrlmak istemeyen Neleus onu kendine
phiklos'un srlerini getirecek olan adama
vereceini sylemi, kardei Melampos'un
yardmyla Bias bunlar karp kzla evlen
mek hakkn elde etmi (Metampus, phiklos).
Perscis. Okeanos kz Perseis tanr Helios'la birleir ve Kirke, Aietes, Pasiphae ve
Perseis'i dourur (Tab. 8).
Pcrscphone. Zeus'la Demeter'in kz (Tab.
5). Kore, gen kz adyla da anlan Persephone'nin Hades tarafndan yeraltna karlma
s, Demeter'in yas ve Persephone'nin ller
lkesinin tanras olarak Hades'te kalmas
iin Demeter, Hades, Adonis maddelerine
baknz.
Perses. Bir kaynaa gre Titanlardan Krios'la Eurybie'nin oludur (Tab. 4), Asteria ile
evlenir, Hekate'yi retir. Baka bir kaynak
Helios'la Perseis'in olu, Kirke, Aietes ve Pa
siphae'nin kardei olduunu ileri srer (Tab.
8).
Perseus. Zeus'la Danae'nin olu Perseus
(Tab. 10, 13) o'nun dllerindendir. Dedesi
Akrisios'un kzndan doacak torununu yok
etmek iin Danae'yi nasl tunla rtl bir
odaya kapatt, Zeus'un bir altn yamuru bi
iminde ieri yap kz gebe brakt, Perse
us doduktan sonra anasyla birlikte bir san
da kapatlarak denize atl, Seriphos ada
sna k, ora kralnn Danae'ye gz koyma
s Akrisios ve Danae maddelerinde anlatl
mtr.

Perseus efsanesi dnyann baka birok

folklorlarnda bulunan masal motifleriyle ss
ldr. Bu efsane yle zetlenebilir: Seriphos kral Danae'yi elde etmek ister, bu
amala da Perseus'u bandan atmaya alr. Delikanly Medusa'nn kafasn kesmeye
gnderir. Perseus yola koyulur, tannlardan
Hermes'le Athena onu Gorgolara bekilik
eden Graialarn yanna gtrrler (Graialar),
Perseus bunlan uyutup Gorgolara yaklamak
yolunu bulur. Bu i ancak kanatl sandallar
giymek ve bana Hades baln geirerek
grnmez hale gelmekle olur. Tanrlar Perseus'a keskin elikten bir orak da verirler,
bylece Gorgolarn karna kar (Gorgolar). Gorgo'dan yalnz Medusa lmldr.brlerine satamadan onu bulup ldr
mek gerek. Perseus canavar uyur bulur,
kanatl sandallaryla havaya uar ve Athenann Medusa'nn stnde bir kalkan ayna
gibi tutmasndan faydalanarak canavarn kafasn uurur. Medusa'nn kesik boynundan
Pegasos atyla Khrysaor fkrr (Pergasos,
Khrysaor).
Dn yolunda Perseus Habeistan'dan geer ve bir kayaya bal olarak kurban edilmek
zere bulunan Andromeda'y kurtarr (Andromeda). Babasnn ve amcasnn isteine
karn kar olarak ald Andormeda ile birlik
Seriphos'a dner, anasna gz koymu
olan kral Gorgo bayla taa evirir ve Seriphos kralln kendisini kurtaran Diktys'e braklktan sonra asl yurdu olan Argos'a d
ner. Bir disk atma yarnda Akrisios'u kaza
ile ldrr, ldrd adamn dedesi olduu
nu anlaynca, ok zlr, Argos tahtna kmay kabul etmez, Tiryns'e kral olan akrabas Megapenthes'e Argos'u verip kendisi Tiryns'i alr. Perseus'la Andromeda'nn birok
ocuklar olur.
Phaethon. Phaethon, bir kaynaa gre
Eoss'la Kephalos'un, baka bir kaynaa gre
de Gne tanr Helios'la Okeanos kz
Klymene'nin oludur (Tab. 8). Ad parlak, prldayan anlamna gelen bu delikanlnn yks en iyi Ovidius'un "Deiimler" adl eserin
de anlatlmtr. Bu yky zetleyen E. Ha
millon'un anlatn (ev. lk Tamer) aa
da veriyoruz:

"Gne'in saray prl prl bir yerdi. Boy

dan boya yaldzlar iinde ldard gece, gn
dz. Deil lmller, baz tanrlar bile gire
mezlerdi o saraya.
Gnlerden bir gn, ana yanndan lml
olan bir delikanl Gne'in lkesine admn
att. Gidip Gne'in kendisiyle konumak isti
yordu. Bunu gerekletirmek iin de, yapa
mayaca ey yoktu. Uzaktan grnen saray,
gzleri kamatryordu. Yine de yrd, yr
d, sarayn merdivenlerini trmanp nne ilk
gelen odaya girdi. Rastlantya bakn siz, girdi
i odada Gne oturuyordu. Artk dayanama
d delikanl, gzlerini kapad.
Gne'in gznden bir ey kaar m hi?
'Yakla yanma delikanl' dedi, 'sarayma ne
den geldin, syle bana'.
Delikanl, 'renmek istediim bir ey var'
dedi, 'onun iin geldim. Anneme baklrsa
benim babam senmisin. nce inanmadm,
ama annem yle steledi ki gelip sana sor
maya karar verdim'.
Gne, parlayan tacn kard bandan.
'Gel otur uraya Phaeton' dedi, 'annen do
ru sylemi. Ben gerekten senin babanm.
Szme inanmazsn belki; onun iin bir ey
dile benden, dileini hemen yerine getireyim.
Bylece inanrsn baban olduuma. Styks r
ma stne yemin ediyorum, ne istersen ya
pacam'.
Phaeton, her gn gkyznde kl araba
sn sren Gne'e bakar, "u arabay bir
gn de ben srebilsem' derdi. Babas Styks
stne yemin etmiti bir kere, artk cayamazdi; hemen dileini syledi.
'Bugn araban ben srmek istiyorum, tek
dileim bu'.
te o zaman, Gne tann, yapt yanll
anlad. 'Olum', dedi, 'sen lml bir kiisin.
Benim arabam ise tanrlar bile kullanamaz.
Zeus'un bile elinden gelmez bu. Yolu dn
bir kere. Denizden tepelere kan yoku yle
dik, yle yalndr ki dersin. Atlar desen az
gn m azgn. le vakti aaya bakamazsn,
o kadar yksekte olursun. ni yolu da diktir.
Ben bile zor iniyorum o yolu. Yukarda neler
var diye merak ediyorsun herhalde. Ben sa
na syleyeyim neler var. Korkun yaralkl.n
v.n bir kere, Boa var, Aslan var, Akrep var,
Yenge var hepsi seni ldrmeye kalkarlar.

Gel vazge bu dilekten, baka bir ey iste, he

men yapaym'.
Phaethon bu szleri duymad bile; kafas
azgn'atlarla kl arabadayd. Zaten yldzlar,
gkyznden ekilmeye balamlard artk,
afak her yan gl pembesine boyamt. At
lar kapda hazr bekliyorlard. Tartmaya
vaktileri yoktu. Gne baba, olunun dileini
istemeye istemeye kabul etti.
imek gibi frladlar kapdan. Atlar, sr
clerinin acemi birisi olduunu anlamlard;
iyice azdlar. Yokuu yle hzla ktlar ki,
seyredenlerin dleri koptu. Phaethon da kor
kular iindeydi. Heyecandan dizginleri brak
verdi.
Barda taran son damla oldu bu. Atlar,
Dou Rzgrn da geerek yeryzne inme
ye baladlar. Arabann scaklndan da, He
likon, Parnassos ve Olympos tepeleri tutuuverdi. Vadileri ate sard. Irmaklar buhar olu
verdi. Nil rma kaacak delik arad, sonun
da ban bir yere sokuverdi. O gn bugndr
Nil'in kayna nerededir, bilinmez.
Tanrlar tanrs Zeus bakt ki, i rndan
kyor. Hemen yldrmn ald eline, Phaethon'a doru frlad. Yldrm gidip, gen s
rcye arpt; delikanl arabadan dp Eridanos rmann sularna gmld. Irmak,
gvdesinden fkran alevleri sndrd, onun
iini serinletti. Korulardan naiadlar geldiler,
byk bir zntyle Phaethon'u gmp me
zar banda yas tuttular. Gne Helios kzlar
da geldiler mezar bana; ama gelir gelmez
de hemen birer kavak aac oluverdiler. O
gnden beri Eridanos kylarnda yel estike
usul usul sallanr dururlar".
Phaethusa. Helios'un kz, Odysseia'da ad
geen nympha. Kz kardei Lampetie ile bir
likte Gne'in srlarna bekilik eder (Lam
petie).
Phaaklar. Odysseus yllarca denizlerde s
rndkten sonra Skherie denilen bir adaya
kar. Buras denizci bir boy olan Phaiaklarn
lkesidir. Nausithoos'un olu Alkinoos'tur bu
lkenin kral (Nausithoos, Alkinoos). Phaiak'lar uygar, iyi mimar ve stn denizcidirler.
Tanr Athena yle tanmlar onlar (Od. V,
3 2 vd.):

iyi karlanmaz burada yabanclar,

gler yz gsterilmez dardan gelene,
tez giden gemilerdir tek gvendikleri,
yeri sarsan tanrnn armaandr onlara,
koca enginleri aarlar bu gemilerle,
gemiler kanat kadar, dnce kadar
hzldr.
Nitekim Odysseus'u bir sre konuklayp,
servenlerinin yksn dinledikten sonra
Phaiak'lar onu bir gemiye bindirip, bir gece
iinde thake'ye brakrlar. Uykuda geirdii
bu yolculuk Odysseus'a bir d gibi gelir,
Phaiak gemicileri onu kyya mallarya birlikte
brakp gitmilerdir nk. Ama Poseidon
ba dman Odysseus'un kurtulduuna ier
ler, Phaiak gemisinin thake'den dndn
grnce, Zeus'la yle bir konuma geer
aralarnda (Od. XIII, 149 vd.):
'isterdim imdi de Phaiaklarn u gzel
gemisini
parampara etmek klavuzluktan dnerken
sisli denizde,
anlasnlar ne demekmi klavuzluk etmek
ona, buna,
isterim sarlsn ehirleri koskoca bir dala'.
Bulutlan deviren Zeus ona karlk verdi,
dedi ki:
'Benim de gnlme, karde, en uygun
grnen u:
Gemiyi olduu gibi grnce ehir halk,
taa evir onu kyya yakn bir yerde,
nsanlar ap kalsn bir gemiye benzeyen
kay<. ya,
ve koskaca bir dala sarver ehirlerini'.
yle olur, Phaiaklarn' gemisi taa evrilir
ve Alkinoos'u ehirlerinin liman olmasn n
leyecek dan nlerine dikilmemesi iin tan
rlara yakarr grrz. nl Skherie adasnn
bugnk Korfu olduu genellikle kabul edi
lir.
Phaidra. Girit kral Minos'un kz, Ariadne'nin kz kardei (Tab. 11). Phaidra Atina
kralyken Theseus'un kars olur, oysa yiit
daha nce Amazonlardan biriyle evlenmi ve
Hippolytos adnda bir olu olmutu (Hippolytos). Phaidra Theseus'tan iki ocuk do
urduktan sonra vey olu Hippolytos'a k
olur ve ona akn amak cretinde bulunur.
Delikanlnn, bu doa d sevgiyi nefretle
karladn grnce, onu Theseus'a sular,

babasnn kovduu Hippolytos da arabasndan derek lr. Phaidra bu suu iledikten

sonra zntsnden canna kyar.
Phaon. Lesbos (Midilli) adasnda anlatlan
bu efsanenin kahraman: Phaon yal, yoksul
irkin bir salcym, gnn birinde salna
tanra Aphrodite'yi bindirmi. htiyar bir ka
klnda olan tanra ona cret niyetine
ufack bir ie vermi. Phaon ienin iindeki
iksiri srdke genleir, gzelleirmi. O kadar yakkl olmu ki gnl vermi ona ada
nn btn kadnlar. Bir efsaneye gre air
Sappho da ona k olmu, Phaon yanamadg iin kendini bir kayadan denize atarak ldrm.
Philemon. Philemon'la Baukis efsanesi
Bergama'ya zg bir efsanedir. Bu gzel y
ky Halikarnas Balks'ndan esinlenerek
yazlm bir anlatmla veriyoruz:
Evvel zaman iinde, Bergama denilen ehrin bulunduu yeil ovann bir kesinde ulu
bir aa varm; bu aa nar, st, mee,
gren veya hlamur aalarnn hibirine
benzemezmi; benzemez, nk hem nar,
hem de hlamur agacym. ri gvdesinden
fkran iki koca dal birbirine dolanr, dm
olup kenetlendikten sonra biri bir yana nar
yapraklar, br br yana hlamur yaprak
lar salar, yayldka yaylrm. Her bahar
dallar yeni zlerle beslenip ien, yapraklar
nn yeil kubbesi hrtl bir glgeyle topra
serinleten bu ei grlmedik aacn bir masa
l varm. Bu masal size anlataym:
Bir varm bir yokmu, Philemon'la Baukis
adnda bir kan-koca varm. kisi de yal, ok
y. slym. Bunca yllk kan-koca olduklar hal
de Philemon'la Baukis ilk evlendikleri gnk
kadar seviirlermi. Gvdelerini arlatran,
yzlerini kr kr eden ya gnllerinin taze
liini almam, sevgilerinin ateini sndrme
ni iti. Yoksul evcegizlerinde mutluluk hi sol
mayan bir iek gibi aar, serpilirmi. Gndz Philemon tarlada, Baukis ocak banda
alrlar, gnlk ekmeklerini karrlar, ufak
varlklarnn hem efendileri, hem uaklar
Olup tek balarna buyruk yaarlarm. Kat
yrekli, para canl adamlar evrelerini sa
ini. Ama Philemon'la Baukis komularn.!
aldr etmezler, kendi ocaklarnn crmert

ateinde snp, sevgi ve mutlulukla dokurlarm mrlerini.

Gnn birinde tanrlar tanrs Zeus yce
Olympos dandan yeryzne inmeyi kurar.
Olu klavuz tann Hermes'e: "Gel u Frigya
ovasna gidelim de, lml insanlarn nasl
yaadklarn bir grelim, der. Kesilen kur
banlarn duman oktandr ge ykselmiyor.
nsanlarda tanr saygs, sevgisi kalmad m
yoksa?". Ayaklan kanatl tanr Hermes bu
yolculua dnden hazrdr. ki tanr tannma
mak iin eski psk rubalar giyip hemence
cik yola koyulurlar. Bergama ovasna inince,
tanr misafiriyiz diye birok evlerin kapsn
alarlar. Ama ev sahipleri: "Yolunuza gidin,
sizi misafir edecek yerimiz yok!" diye karlk
verirler. Bylece aldklar her kap ev sahip
lerinin yrekleri gibi kapal kalr tanrlara. Eni
konu taban teptikten sonra, iki tanr, dam
yerden az ykselen Philemon'un yoksul kl
besine varrlar. Kap hemen alr ve tanrlar
kck evin kapsndan eilerek girerler.
Philemon'la Baukis misafirleri iten gelen
bir sevinle karlarlar. Onlar arlamak iin
alak sedirin stne saman dolu torbalar ki
yarlar. Baukis ocaktaki klleri eeleyip, atee
kuru yapraklarla aa kabuklar katar. Uzun
uzun fler, sonra alev dillerini rk zeytin
kkleriyle rter. Philemon da baheden bir
lahana getirir. Baukis lahanay ayklayp ate
e koyarken, kocas asl duran kuru etten bir
dilim keser. Yemek piedursun, kan-koca bir
tahta kaba su koyup atein yannda strlar
ve misafirlerinin ayaklarn ykarlar. Kaba,
ama tertemiz havlularla silerler.
Yemek piince, kan-koca titrek elleriyle
masaya mis gibi kokan yabani nane srttler.
Philemon bir aya ksa olan masann altna
krk bir anak paras koydu. Sonra da zey
tin, krmz turp, salat ve klde pimi yumur
talar dizdi sofraya. ki tanr doya doya yiyor
lard. Philemon da arada bir tahta testiden sir
keye benzer bir arap dolduruyordu tanrlara.
Ne var ki, taslar dolduka, testideki arap ek
sileceine, oalyordu. Philemon'la Baukis
bu mucizeye nce aakaldlar, sonra evlerine
gelen tanr misafirlerinin gerekten tanr ol
duklarn anladlar. Dize gelip, yakardlar.
Zeus ayaa kalkt. Gelin, dedi Philemon'la
Baukis'e. Tanrlar nde, ihtiyarlar arkada, bir
I

yamaca trmandlar. Bir de dnp baktlar ki,

ehir sulara boulmu, yalnz kendi kulbele
rinin bulunduu tepecik yzyor, yoksul evceglzlerinin yerine de pnl prl beyaz mer
merden bir tapnak ykseliyormu. Tanrlar
tanrs dile geldi: "Ey iyi insanlar, dedi, dile
yin benden ne dilerseniz. yiliiniz, cmertli
iniz karlksz kalmayacak". Yal kar-koca
birbirlerine bir eyler fsldamlar, sonra Philemon yle demi tanrya: "Tanrm, senden
ne dileyelim? Biz bugne dein bir yastkta
kocadk, yediimiz yemek, itiimiz su ayr
gitmedi. Bugnden sonra da bizi ayrma, biri
miz nce lp, tekini kollaryla mezara ta
mak acsn ekmesin. Daha ne kadar yaayacaksak, yan yana yaayalm, sonra da iki
miz birlikte can verip lelim."
Zeus bu dilei kabul etmi, Philemon'la Baukis'i Frigya ovasnn yceliinde kalan tap
naa beki yapm. Aradan birka yl daha
gemi. Bir gn ihtiyar kar-koca tapnan
eiinde gneleyip, Philemon Baukis'e, Baukis de Philemon'a sevgi dolu gzlerle bakar
ken, birbirlerinin kollarndan taze dallar, yeil
yapraklar fkrdn grmler. kisinin de
ayaklar topraa gmlmekte, gvdelerini ka
buk sarmaktayd. Kollarn birbirlerine dolayp son bir ple vedalamlar. Aa kabu
u dudaklarn artk rtyormu ki, oradan
geen bir yolcu bir daln br dala seslendii
ni iitmi. Ne oluyoruz, aalar m konuu
yor? diye duraklam, kulak vermi, ama rz
grda tatl tatl sallanan yapraklarn fsldayndan baka bir ey duymam.
Philoktetes. Philoktetes'ten lyada'da yle
sz edilir (l. il; 717vd.):
yi ok atan Philoktetes'in buyruunda yirmi
gemi var,
binmi her gemiye elli kreki,
hepsi de okla iyi savamasn bilen erler.
Ama Philoktetes kutsal Lemnos adasnda
yatyor korkun aclar iinde;
Akhaoullar braktlar adada onu,
bacandan yara am uursuz birdeniz
ylan,
kvranr durur orada acdan.
zleyecekler birazdan kral Philoktetes'i
Argoslular.
Homeros bu birka satrla Philoktetes'in
btn dramn zetlemi olur. Bu yk Soy/i A

phokles'e bir tragedya esinlemitir. Philokte

tes Herakles'in arkadadr, yiit lrken ok
larn ona brakr, nk stnde can verdii
odun ynn Philoktetes tututurmutu. Ama
Herakles arkadandan nerede ldnn bildirilmemesini ister. Sonralar Philoktetes bir
ok sorularla karlanca, ayayla stne ba
sarak odun ynnn yerini belli eder, bylece
yeminini bozmu olur. Sonradan bana ge
len belalar da bundan trym.
Philoktetes Helene'nin taliplerindendir.
Troya seferine hemen katlr, ama Troya'ya
varmadan Tenedos'ta kurban kestii srada
bir ylan sokar ayan. Yara irinlenir, derinli
ine iledike iler, stelik yle pis kokar ki
Philoktetes'in yannda kalnmaz olur. Odysseus br Akha yiitlerini Philoktetes'i Lem
nos adasna brakmaya kandrr. Yaral kral
bombo adada tam on yl kalr ve oklanyla
avlad kularla beslenir. On yl geip Troya
dmeyince, Akhalarn ele geirdikleri khin
Helenos onlara Philoktetes'i getirmezlerse
ehri alamayacaklarn bildirir. Bu kez Lemnos'a eliler gnderilir. Bata Odysseus var
dr, yannda da Akhilleus'un olu Neoptolemos, ya da Diomedes. Philoktetes nce dire
nir, gelmek istemez, ama Odysseus yeni bir
dzenle elinden oklarn alnca Troya'ya git
mekten baka aresi kalmaz. Orada ordu he
kimlerinden Podaleiros (ya da Makhaon) ya
rasn ameliyat eder. Apollon tanr hastay
derin bir uykuya daldrr, o uyurken hekimler
yarasn rm etlerden ve irinden temiz
lerler, at adam Kheiron'dan aldklar bir ot
koyarlar stne. Bylece Philoktetes ksa bir
zamanda iyileir.
Troya savandan sonra Philoktetes yurdu
na sag salim dner, Odysseia'da mutlu bir
dn yolculuu yapan savalar arasnda
ad geer.
Philomeides. Aphrodite'ye verilen bir sfat.
Glmekten holanan, glck seven anlam
na gelir.
Philomela. Bkz. Aedon.
Philyra. At adam Kheiron'un anas (Kheiron). Efsaneye gre Pronos ona gnl ver
mi, ama kars Rheia'nn kskanlndan
korktuu iin at klna girmi ve Philyra ile

yle birlemi, onun iin de Kheiron yan at,

yan insan olarak domu. Baka bir anlatm
da Philyra'nn tanrdan kamak iin ksrak ol
duu, Kronos'un da ona bir at biiminde yak
lat sylenir. Kheiron'un doduu Pelion
danda oluyla oturan Philyra ona mezle
rini yetitirmede yardm edermi (Akhilleus).
Phineus. Bkz. Argonaut'lar, Harpyalar.
Phlcgeton, Ad alev anlamna gelen bir
kkten tremi olan Phlegeton, Pyriphlegeton adyla da anlr. Kokytos'la birlikte yeralt
lkesinde akan bir rmak olarak gsterilir. Bir
ate rma olduu adndan belli.
Phlegyas. lksion'un babas. Asklepios'u do
uran kz Koronis'in rzna geen Apollon
tanrdan almak iin Delphoi'deki tapna
n ykmak istemi. Phlegyas bu suundan do
lay Hades'te byk bir cezaya arplm.
Phobos. Bkz. Deimos.
Phoiniks. (1) Agenor'un olu, Europe, Kiliks ve Kadmos'un kardei (Tab. 10). Babas
onu da br kardeleri gibi, karlan Europe'yi aramaya gnderir. Phoiniks Fenike'ye
yerleir ve Sidon ehrini kurar. Fenike ad
onun adndan gelmedir (Agenor, Europe).
(2) Akhilleus'un lalas. bret verici hayat hi
kyesini llyada'da kendi azndan duyarz (l.
IX, 44 vd.): Phoiniks Boiotia kral Amyntor'un ogluymu, babas, anasn bir kapat
mayla aldatrm, anas da u kapatmayla yat
da, ihtiyar babandan souun demi ona,
Phoiniks yle yapm, ama babasnn laneti
ne urayp yurdundan srlm. Peleus'un
yanna sagnm, Myrmidonlarn kral da onu
dosta karlayp Akhilleus'a ynetici olarak
vermi. Phoiniks Troya savanda Akhille
us'un yanndan ayrlmaz, yiit fkeyle bara
kasna ekilince, ona tler, rnekler vere
rek yola getirmeye alr. Patroklos lnce
Akhilleus'un derin yasna katlr. Akhilleus
lnce Phoiniks Neoptolemos'u almaya gi
der ve onunla Troya'ya dnmek zeredir ki
yolda lr. Neoptolemos onu trenle gmer
(Akhilleus):
Phokos. Ad fok bal anlamna gelen Phokos Aiakos'la Psamathe'nin olu, Peleus ve
Telamon'un kardei (Tab. 21). Kendisine bir

balk adnn verilmesi bir Nereus kz olan

anas Psamathe'nin insan olan Aiakos'tan
kamak iin fok klna girmesinden ileri gel
mi. Phokos doduu Aigina adasndan ayr
lp orta Yunanistan'da Phokis blgesini kur
mu, sonra yurduna dnte kendisini kska
nan kardeleri Peleus'la Telamon tarafndan
ldrlm. Anas Psamathe Peleus'un srl
d Tesalya'daki davarlarn yiyip yok eden
bir kurt salm peine, sonra da Thetis'in dile
ine uyarak kurdu bir ta heykel haline getir
mi (Peleus, Telamon).
Pholos. Herakles efsanesinde, zellikle Erymanthos domuzu avnda rol oynayan at
adam. Herakles bu ava ktnda Pholos'un
inine konuk olmu, at adam onu arlam,
kendisi ig et yedii halde, yiide etler kzar
tp yedirmi; bir ara Herakles arap isteyecek
olmu, Pholos da bir f arabm var, ama bu
Kentaurlarn kamu maldr demi.'Yiit yine
de atrm fy. arap kokusuna gelen at
adamlar talar, dallar ve yanan eraglarla sal
drmlar, kavga km ve at adamlar birok
l verdikten sonra ekilmiler, ne var ki
Pholos bir lnn gvdesinden kard oku
aya stne drp yaralanm. Pholos bu
yaradan dolay can verince Herakles ok z
lp onu trenle gmm (Herakles).
Phorkys. Pontos'la Gaia'nm olu, Nereus,
Thaumas, Keto ve Eurybie'nin kardei (Tab.
6). Keto ile evlenen Phorkys Graialar ve Gorgolarn babasdr.
Phosphoros. Sabah yldzna verilen ad;
k getiren anlamna gelir. Ad Latinceye Lucifer olarak evrilmitir. afa haber veren
yldz olarak iirde ad sk sk geer.
Phriksos. Athamas'la Nephele'nin olu.
vey anas no Phriksos'la Helle'yi bir sandk
iinde denize atnca Nephele ocuklarn bir
altn postlu koun srtna bindirip karr. Helle denize dp boulur, Phriksos ise Kolkhis'e varr ve kou Zeus'a kurban ettikten
sonra postunu kendisini konuklayan kral Aietes'e armaan eder (Argonautlar, Athamas,
Nephele).
Phrygios. Ad Phrygial anlamna gelen
Phrygios bir Miletos kraldr. Miletos krallg-

na Phobios'tan sonra geer (Antheus), Miletos'ta bir Artemis enliinde grd Myus
(bugn Afartepe) zorbasnn kzna k olur,
bylece Miletos'Ia Myus ehirleri arasndaki
savaa son verir.
Picus. Ad, aakakan anlamna gelen Picus
Latium'un en eski krallarndan ve yerli say
lan boydandr. Faunus'un babas, kral Latinus'un dedesi olduuna inanlrd. Picus nl
bir biliciymi, bunun iin de gelecei grme
yetisine sahip aakakan kuunu hep yann
da tarm. Efsane yazarlar byc Kirke'nin kral Picus'u bir aakakan kuuna d
ntrdn ileri srerler. Bu ku Roma di
ninde nemli bir rol oynar, Mars'a adanm
bir hayvan olup Romulus'la Remus'un kurta
rlmalarnda dii kurt kadar rol oynam.
Pitane. Mysia'da Pitane (andarl) kentini
kuran Amazon'un ad. Kyme ve Priene ehir
lerinin kurulmasna da katlm.
Pleiad'Iar. Gkte yedi yldza evrilen yedi
kz karde. Yunanllarn "Pleiades" dedikleri
bu yedi yldzl bur, yedi kandilli Sreyya, ya
ni lker burcudur. Efsaneye gre, Pleiadlar,
Atlas'la Pleione'nin kzlanym (Tab. 7). Ad
lar da u: Alkyone, Merope, Kelaino, Elekt
ra, Sterope, Taygete, Maia. Bu kzlarn dr
d Zeus, ikisi Poseidon, biri Ares'le evlenir,
yalnz Merope lml bir erkee, Sisyphos'a
e olur. Onun iin de Merope lker burcu
nun en snk yldzym derler. Hesiodos
"ler ve Gnler"de yle sz eder Pleiadlardan (i. 383 vd.):
Ekinini bi, grnce gkte
Pleiad yldzlarm, Atlas'n kzlarn.
Grnmez olduklar zaman da
ek topran.
O yldzlar kaybolur krk gn, krk gece.
Bir efsaneye gre, yedi kz karde analar
Pleione ile birlikte Boiotia'da gezinirken, avcj
Orion'a rastlamlar, Orion tutulmu onlara,
be yl kovalam Pleiadlar, sonunda kzlar
birer gvercin olup umular, Zeus da halleri
ne acyarak ge alm onlar. Deiimlerinin
nedeni baka trl de aklanr: Zeus babalar
Atlas'a gk kubbesini ykleyince, ya da kz
kardeleri Hyadlarla birlikte kardeleri
Hyas'n bir ylan tarafndan sokulup ldrl
248

mesine fazlaca zlmler de ondan dn

mler.
Bir anlatma gre, Troya dt zaman,
Dardanos soyunun atas Elektra ar bir
zntye kaplp kz kardelerinden ayrlm
ve gkte gezegen oluvermi (Elektra).
Pleione. Zeus'la Tethys'in kz. Pleiadlardan
baka bir de Hyadlar adl be kz ve Hyas ad
l bir olu olmu. Kzlaryla birlikte yldz ol
mu (Pleiadlar, Hyas).
Plutos. Ad zengin, zenginlik anlamna ge
len Plutos, Demeter'le asion'un olu saylr.
Hesiodos Theogonia'da yle tanmlar onu
(Theog. 970 vd.):
Yceler ycesi tanra Demeter
seviip kahraman lasion 'la
bereketli Girit'in nadasl tarlalarnda
cmert Plutos 'u getirdi dnyaya.
Btn karalar, denizleri dolar Plutos,
kime rastlar, kimin eline derse,
zengin eder onu, berekete boar.
Daha sonralan Plutos bereket tanras Demeter'in grubundan ayrlarak soyut bir kavra
m simgeleyen bir tanr olmutur. Aristophanes'in "Plutos" adl komedyasnda kr olarak
canlandrlr.
Podaleiros. Tanr Asklepios'uh olu, Makhaon'un kardei, llyada'da ad geen hekim.
Makhaon'la Podaleiros gzel Helena'ya talip
olmulard, Troya savana da bu yzden Te-
salya'dan gelme otuz gemiyle katlmlar ve
her ikisi de sava ve hekim olarak yararlk
gstermilerdi (Makhaon).
Efsaneye gre Podaleiros Troya savan
dan diri kar ve ehir dtkten sonra khin
Kalkhas'la kara yolundan Kolophon'a gider.
Kalkhas orada lnce Podaleiros, Delphoi'ye
gidip nereye yerlemesi gerektiini tanrya
sormu, ald cevap da u olmu: yle bir l
ke se ki gk yklsa sen altnda kalmayasn.
Bu lkeyse epeevre yksek dalarla evrili
Karia Khersonessos'u, yani Data yarmadasym. Karia'ya gelii stne bir efsane daha
anlatlr: Gemisi frtnaya tutulup Data ya
rmadasna atlm. Podaleiros'u oradaki bir
kei oban kurtarp lkenin kralna gtr
m. Bu kraln kz Syrna damdan dp ke
miklerini krmm, Podaleiros onu iyi etmi,

karlk olarak kz da, yarmaday da ele ge

irmi. Einin adna Syrnos diye bir kent kur
mu bu yarmadada.
Podarge. Harpyalardan biridir, yel tanr
Zephyros'la birleip, Akhilleus'un lmsz at
lar Ksanthos'la Balios'u dourur (Balios).
Podarkes. (1) Podarkes, Troya kral Priamos'un genliinde tad ad; aya abuk,
hzl anlamna gelir.
(2) lyada'da ad geen Tesalyal yiit, phiklos'un olu, Protesilaos'un kardei.
Poias. Philoktetes'in babas. Argonaut'lar
seferine katlm ve usta bir oku olarak Herakles'in ilerinde yiide yardmc olmu. Bir
efsaneye gre Herakles'in odun ynn tu
tuturan odur, yiit oklann da Philoktetes'e
deil, Poias'a vermitir (Phihktetes).
Polluks. Dioskurlardan Polydeukes kimi za
man Polluks diye de anlr. zellikle Latin
kaynaklarnda ad daima Pollux'tur (Dioskurlar).
Polybos. Oidipus efsanesinde sz geen
Korinthos kral. ocuu olmad iin Oidipus'u kendi oluymu gibi benimser ve ln
ce de tahtn ona brakr (Oidipus).
Polydamas. Ad lyada'da Pulydamas ola
rak geen Troyal bir yiit. Savata Hektor'un yan banda arpr, byk yararlk
gsterir, Akha duvarna saldr plann hazr
lar ve Troyallann surlarn iine snmalarn
salk verir. Hektor ldkten sonra Helene'nin geri verilip savatan vazgeilmesini is
teyen de odur.
Polydeukes. Bkz. Dioskurlar.
Polydoros. (1) Kadmos'la Harmonia'nn
olu. Nykteis'le evlenerek Labdakos'un baba
s ve Oidipus'un dedesi olur (Tab. 19).
(2) Homeros destanlarnda ve tragedyada
ad geen Polydoros, Priamos'la Laothoe'nin
olu olarak gsterilir. Kiilii ve yks des
tana gre baka, tragedyaya gre bakadr.
lyada'da Polydoros Priamos'un en kk
olu olarak tanmlanr. ok gen olduu in
babas onun Troya savana karmasn istemez, gene de Polydoros bir yolunu bularak

Akhilleus'un karsna dikilir, onunla savar

ve lr (il. XX, 407 vd.).
Polydoros, Euripides'in "Hekabe" adl tra
gedyasnda nemli bir rol oynar: Dram Polydoros'un grntsnn sahneye kmasyla
balar. Gen Troyal yrekler acs servenini
kendi anlatr: Priamos'la Hekabe'nin olu
dur, Troya sava kznca, babas onu birok
altnla birlikte Trakya kral Polymestor'a
emanet etmitir. Troya dnce, Polymestor
altnlara el koymak iin kendisini ldrm,
lsn de denize atmtr. Dalgalar imdi
topraktan, mezardan yoksun l bedenini k
ydan kyya atmaktadrlar. O srada Hekabe
Troyal kadnlarla birlikte Trakya kylarna s
nr, tek kalan ocuu Polyksene ile avunur.
Oysa Akhilleus'un ruhu Polyksene'nin kendi
sine kurban edilmesini ister, bu istei Aga
memnon gelir Polymestor'a bildirir. Kz kur
ban ederler. Hekabe kznn ls stnde
alar, dvnrken, birden daha korkun bir
haber alr: Polydors'un ls kyya vurmu
tur. Bahtsz kralie birden glenir ve cn
tyler rpertici bir vahetle alr. Polymes
tor'la iki oluna pusu kurar, ocuklar babalarnn gz nnde ldrdkten sonra, kral
da gzlerine ine batrarak kr eder (Poly
ksene, Hekabe, Polymestor, Deiphylos).
Vergilius'un "Aeneis" destanna gre, Poly
mestor Priamos'un olunu ldrdkten son
ra, Trakya kylarnda bir yere gmmtr.
Aeneas Trakya kylanna uraynca, tanrlara
sunu sunmak iin bir aacn dallarn koparr
ve bakar ki dallardan kan damlalar akmakta
ve topraktan ykselen bir ses stnde bulunduklan hyn Polydoros'un mezar oldu
unu sylemektedir. Bunun zerine Aeneas
akrabasna gereken l trenlerini yapar ve
yle ayrlr Trakya'dan (Aen. 111, 40 vd.).
Polyksene. Priamos'la Hekabe'nin en k
k kzlar (Tab. 16). lyada'da ad gemez,
ama sonraki destanlarda, zellikle Akhilleus
efsanesinde nemli bir rol oynar: Kardei
Troilos atlarna su almaya gelir, o srada A
khilleus Troilos'a saldrp onu ldrr, ama
kovalayp da eline geiremedli Polyksene'ye
akla tutuur. Kimi efsane bu yky yle
uzatr: Akhilleus Polyksene ile evlenebilmek
in Priamos'a Akha ordusundan ayrlmaya

sz vermi, bu iin pazarlsn yapmak iin de

Thymbral Apollon tapnana gitmi, Paris
onu okuyla orada ldrm.
Baka destanlarda Polyksene'nin Troya
yangn srasnda Diomedes, ya da Odysseus
tarafndan yaraland ve ld anlatlr.
Ama Polyksene stne en dokunakl yk
Euripides'in "Hekabe" adl tragedyasnda sah
neye konandr: Neoptolemos babas Akhilleus'u dnde grr, yiit fkelidir, Polykse
ne'nin mezar stnde kurban edilmesini is
ter. Akhalar bu emri yerine getirirler. Gen
kz anas Hekabe'nin yalvarmalarna, diren
melerine kar kurban edilir. Bu kurbandan
ama yalnz Akhilleus'un fkeli ruhunu yat
trmak deil, ayn zamanda Akhalara uurlu
bir dn salamaktr (Hekabe).
Polymestor. Trakya kral, Priamos'un arka
da, Troya kralnn kendisine emanet ettii
Polydoros'u kahpece ldrr, Hekabe'nin
elinden cezasn grr (Hekabe, Polydoros).
Polymnia. Musalardan biri, pantomimi sim
geler (Musalar).
Polyneikes. Oidipus'un ogulllarndan biri
(Tab. 19). Ad ok kavgac anlamna gelen
Polyneikes kardei Eteokles'le Thebai taht
iin arpr, nce ehirden Kreon'un gcy
le kovulur, Thebai'ye kar Yediler seferinde
Eteokles'i ldrerek kardeinin elinden lr
ve ls Kreon'un koyduu yasaa karn
Antigone tarafndan gmlr (Antigone).
Polyphemos. Polyphemos, Odysseia'da
anlatlan esiz ve ok nl bir peri masalnn
kahramandr. Kyklops Polyphemos, deniz
tanr Poseidon'un olu olarak gsterilir, tan
rnn Odysseus'a kar dinmez bir hn,
amansz bir kin beslemesi de bu olunun tek
gzn kr ettiinden dolaydr (Odysseus).
Odysseia'da btn bir blm kaplayan
(Bl. IX) bu masal ancak romanlarda rastla
nabilecek tabiat tasvirleriyle balar: Tepegz'n adas, maaras, allar tadna doyul
maz bir anlatmla canlanr gzmzde. Odys
seus birka arkadayla maaraya girmi, Tepegz' beklemektedir, dev adam akam
olup da srleriyle dnnce Odysseus kendi
sini ona gemisi batm bir yolcu olarak tantr

ve konukseverliine snarak yalvarr. Sonra

da yle anlatr Odysseus (Od. IX, 287 vd.):
Byle dedim, hi karglk vermedi bu kat
yrek,
ellerini ap atld arkadalarmn zerine,
yakalad ikisini, arpt kafalarn yere
enikler gibi,
ossaat beyinleri fkrd, slatt drt bir yan,
ayrd onlar para para, hazrlad
yemeini,
dada bym bir aslan gibi, hepsini yedi,
bitirdi,
ne barsak kodu, ne et kodu, ne de ilikli
kemik.
Odysseus tanr ve insan yasalarna saygs
olmayan bu azman yarata kar baka trl
davranmak gerektiini hemen anlar ve bir
dzen kurmaya koyulur. kp kamak ola
nakszdr, nk Tepegz maarann azn
yerinden oynatlmayacak kadar ar bir ka
yayla rtmtr. Odysseus baka bir are d
nr: Ertesi sabah Polyphemos srleriyle
yaylaya ktktan sonra, orada bulunan bir
uzun sopay alr, ucunu sivriltir ve atee ko
yup kzdrr. Akam dev gene gelir ve akam
yemeini hazrlamak zere Odysseus'un iki
arkadan daha alr. Bu korkun yemeini
hazrlarken Odysseus'a adn sorar, kurnaz
yiit yle cevap verir (Od. IX, 366):
Benim adm Kimse, beni byle arr
anam, babam ve btn arkadalarm.
O srada yanma alm olduu arap tulu
mundan sunar Tepegz'e, dev kana kana
ier, siyah arab ok beenir ve bu armaa
na karlk yle der Odysseus'a:
Tekmil arkadalarndan sonra yiyeceim
Kimse'yi,
hepsini yiyip bitireceim, sonra onu,
bu da konukluk armaanm olacak sana.
Ama arap etkisini yapmaktadr: Tepegz
srt st devrilip szar, o srada Odysseus ar
kadalaryla birlikte kaz ateten karrlar
ve yatt yerde gegire gegire kusan, azn
dan insan etleri ve arap dklen szm de
vin tek gzne batrrlar. Manzaray yle an
latr Homeros (Od. IX, 389 vd.):
Czrdayp ttyordu gzkapaklar ve
kirpikleri

kklerine dek atr atr yanan

gzbebeinin iinde...
H\r canavar gibi uludu, yankland koca
kayalar,
girecek delik aradk korkudan hepimiz.
ekti kard gznden kana bulanm
kaz,
ldrm elleriyle frlatt, att uzaa,
balad haykra haykra komusu Tepegz'
armaya.
Ne var ki onlar dardan ne olduunu so
lunca, "Kimse"nin kendisine ikence yapt
n syler, devler de arkadalarnn ldrdna
inanp uzaklarlar. Ama Odysseus'un dzeni
I umunla bitmez: Tepegz'n sabah maara
dan kmak yolunu bulacan ve elleriyle or.l yoklayarak Odysseus'la arkadalarn
llup kstracan bilir, onun iin arkadala
rndan kalanlar besili kolarn altna balar,
kendisi de en gzel kou seer, karnnn alt , dolgun yapasna tutunarak aslr, byle e sabah Tepegz srlerini maaradan ka ca,srtlarn yoklad halde Odysseus'la ar
kadalar kurtulur. Koa koa gemilerine gi
dip binerler ve denize alrken yle seslenir
Odysseus yamyam Polyphemos'a (Od. IX,

502 vd.):

lml insanlardan biri, Tepegz sorarsa

sana,
nasl oldu da byle kr oldu gzn,
dersin ki, Odysseus kr etti beni, kentler
ykan,
yurdu thake'de olan Odysseus Laertes'in
olu.
Polyphemos kudurmu gibidir, arkalarn
dan koca kayalar frlatr denize, ama bununla
l. kalmaz, babas Poseidon'a yakanr Odysseus'tan cn alsn diye. Ve deniz tanr onu
dinler, dileini yerine getirmektir derdi gn,
II gnden sonra da rahat yoktur artk deniz
li ide ileke kahraman iin, yoldalarnn
hepsini yitirecek, yaban ellerde dilenecek de
.ncak ondan sonra tek bana varabilecektir
yurduna.

ylmaz saua Polypoites'in buyruundular.

lmsz Zeus'un olu Pelrithoos'tur onun
babas.
nl Hippodameia sevimiti Peirithoos'la,
kll azmanlar tepeleyip, Pelion dandan
Aithklere doru srd gn dourmutu
onu.
Peirithoos'un lmnden sonra olu Polypoites kral olur, Helena'nn talipleri arasnda
bulunduundan, Troya savana katlr ve
yada'da birok yiitleri ldrd gsterilir:
Krk gemiyle geldii savata arkada Leonteus'un yan banda arpr. Patroklos'un l
sne yaplan oyunlara da, tahta ata giren yi
itlere de katlr. Troya dtkten sonra Leonteus'la birlikte bilici Kalkhas' Kolophon'a
gtrr (Kalkhas).
Pomona. Roma mitolojisinde meyveleri ge
litiren nympha. Roma'dan Ostia'ya giden
yol stnde kutsal bir koruluu vard. airlere
gre Pomona ya da Picus'la bir ak maceras
yaam, ya da kendisi gibi bir bereket tanrs
olan Vertumnus'un kars olmutur.
Pontos. Ad deniz anlamna gelen Pontos,
Pesiodos'un Theogonia'sna gre, Gaia'nn
tek bana meydana getirdii bir tanrsal var
lktr (Tab. 1). Gaia sonra Pontos'la birleir ve
Nereus, Thaumas, Phorkys, Keto ile Eurybie'
yi dourur (Tab. 6). Efsanelerde rol oynamaz.
Portunus. ok eski bir Roma tanrs, ilkin
geitleri koruduuna, sonra da limanlarn
tanrs olduuna inanlr, Roma'nn limanna
yakn bir tapna bulunur ve yolda bir bayra
m kutlanrda Mater Matuta'nn olu saylrd.

Poseidon. Olymposlu tanrlar arasnda de

nizi simgeleyen ve denizin mutlak hkimi sa
ylan Poseidon Homeros destanlarnda Poseidaon diye anlr; Poti-dan'dan treme bu ad
baka Hint-Avrupa dillerindeki biimiyle kar
latrlacak olursa, "denizin efendisi" anla
mna gelir. Hesiodos'un Theogonia'snda
Poseidon, Kronos'la Rhela'nn olu olarak
Polypoites. Troya savana Tesalya ehirle
gsterilir (Tab. 5). Kronos br ocuklar gibi
rinden gelme blklerin banda katlan PolyPoseidon'u da doar domaz yutar, sonra
polte'ten yada'da yle sz edilir (l. II, 738
Zeus anas Rheia'nn yardmyla karlp ba
Vd.):
basna br kardelerini kusturunca Posei
don'a da deniz egemenliini verir. Poseidon
Argissa'da, Gyrtone'de, Orthe'de,
Eleone'de ,st beyaz Oloosson'da otururlar. sonra Amphitrite ile evlenir ve Triton'u re-

tir. Destanlarda Poseidon'a verilen sfat

"Enosigaios" yani yeri sarsan, titretendir. Poseidon elinde tuttuu l yabayla yalnz dal
galar kabartp denizi altst etmekle kalmaz,
epeevre sard topraklan da sarsar. Gl
bir tanrdr, Zeus'la boy lmekten ekin
mez, onun buyruklarna ba emekten ho
lanmad gibi, br tanrlarla birlik olup tan
rlar babasn zincire vurmaya bile kalkmtr
(l. I, 400). Troya savanda keyfine gre ki
mi zaman Akhalar, kimi zaman Troyallar
tutar ve Zeus'a yle meydan okur (l. XV,
185 vd.):
Yiitliine yiittir, bilirim onu (Zeus'u),
ama beni kmsemek ne oluyor eitim ben
onunla,
bana zorla ba edirecek olan o mu?
Rhea dourdu Zeus'u, beni, llere
hkmeden Hades'i,
dnya e blnd, mz de aldk
paymz,
kura ekildi, kpkl deniz dt bana,
her zaman orada oturaym diye...
Zeus'a bulutlar arasnda engin gk dt.
Ama toprakla koca Olympos'tan herkesin
pay var,
bu yzden yaamam ben Zeus'un keyfince,
gc varsa, rahat otursun kendi paynda,
lkesinde,
korkutmasn elleriyle, alak yerine komasn
beni.
Olympos'ta oturmaktan da pek holanmaz,
ok daha byk bir rol oynad Odysseia
destannda onu Habeistan'a gider ve gelir
grrz (Od. I, 22 vd.):
Poseidon uzakta oturan Yz Yanklara
gitmiti o gn,
dnyann en ucundaki insanlardr Yz
Yanklar,
ikiye blnmler, kimi batan gnde
oturur, kimi doan gnde,
kurbanlk boa ile ko almaya gitmiti
oraya,
orada dalmt lende gnl elendirmeye.
Poseidon Odysseus'a kar dinmez bir kin
besler. Bunun nedeni de olu Polyphemos'un tek gzn kr etmesidir (Polyphemos). Yz Yanklardan dnnde deniz
tanr Odysseus'u bir sal stnde grr, kendi
kendine fkeli fkeli konutuktan sonra eyle
me geer (Od. V, 291 vd.):

252

Byle dedi, yd bulutlar st ste

bir anda allak bullak etti denizi,
l yabasn tutuyordu elinde,
salverdi eitli yellerin kasrgasn tekmil,
topra, denizi kaplad bulutlarla,
karanlk boand gklerden,
Euros'la Notos ve uluyan Zephyros,
ve koca dalgalarla ak gkten kopan
Boreas
estiler drt bir yandan boua boua.
Zeus'un buyruuyla Odysseus'un thake'ye
dnmesini nleyemeyince, bu kez onu kurta
ran Phaiaklar stne yadrr fkesini (Phaiaklar).
Adnn getii balca efsaneler unlardr:
Apollon'la birlikte Troya surunun yaplmasn
zerine alr, Laomedon szleilen creti de^
meyince denizden bir canavar salar kylara
(Laomedon, Hesione). Laokoon'un lm
ne de gene bir deniz canavar sebep olur (Laokoon). Poseidon yaknlarnn ya da tuttuu
kimselerin yakarmalarn dinler, dileklerini
hi amadan gerekletirir (Hippolytos).
Birok ehirlerin koruyucusu olmak iin
baka tanrlarla yarmaya girdii ve okluk
onlara yenildii grlr: rnein Atina halk
Poseidon'un tuzlu gl yerine Athena'nn
zeytin aacn seer (Kekrops).
Poseidon'un aklar da efsane konusu ol
mutur. Asl kars Amphitrite ile denizin al
tndaki sarayda - ki bu saray Ege kylarnda
mroz ya da Tenedos'un dip yarlarnda bilinir
- rahat bir mr srer. Ne var ki rettii dl
ler hep dev, azman ya da yamyamdr. Amphitrite'den ocuu olmamtr.
Priamos. Laomedon'un olu, Troya kral
Priamos kral olarak da, baba olarak da byk
bir rol oynar Ilyada destannda. Kars Hekabe kadar nl, dram onunki kadar dokunak
ldr.
Troya kral soyunun dorudan doruya vri
sidir Priamos (Tab. 16), babas Laomedon,
anas da rmak tann Skamandros'un kz ola
rak gsterilen Strymo'dur. Ama atalaryla de
il, asl kendi saysz oul ve kzlaryla da n
salmtr. Olu Hektor'un lsn istemek
iin Akhilleus'a gittiinde kendi syler elli o
cuk yetitirdiini ve hepsinin gz nnde bir
bir ldn (l. XXIV, 495-500).

Priamos'un ocukluu stne bir efsane kz

kardei Hesione ile ilgilidir (Hesione). Bu ef
sanede adnn ilkin Podarkes olduu, sonra
da Priamos'a evrildii anlatlr. Satlm an
lamna gelen bu ad, ablas Hesione'nin d
n hediyesi olarak Herakles'ten kk kar
deinin serbest braklmasn istemesine daya
nr. Priamos'un genlii stne bir ey anla
tlmaz. Troya savanda kar karmza, o s
rada da yal, ok yal bir kraldr. Yandan
dolay savaa katlamad halde, ihtiyarlar
derneinin banda erdemi, onuruyla ynetir
btn eylemleri. Helene davasnn Menelaos'la Paris arasnda tek tek savata zmle
neceine karar verilince, ant treninin yapl
mas iin Priamos arlr ve onu Bat kap
sndaki kulede grrz (l. III, 149 vd.):
Priamos'un evresinde kurmulard
ihtiyarlar derneini.
htiyarlk onlar savatan alkoyuyordu,
ama ok iyi konuan adamlardlar,
ormanda, aalar dolana dolana incecik
ten
austosbcekleri gibi tpk.
Kulede byle oturuyordu Troyal ulular.
Helen'yi arr ve yle der ona (l. III, 162
vd.):
Buraya, yanma gel kzm, otur yle,
gr bak ite, eski kocan, hsm akraban,
dostlarn.
Bence sulu sen deilsin tanrlar asl,
onlar yd bama kan alatan sava...
Bu birka sz Priamos'u nitelemeye yeter.
Uygardr, akll ve yetkindir, hibir fke, gide
rek hibir ac bile glge drmez insanca ol
gunluuna. Hektor Akhilleus'la savaa gir
mek zereyken oluna kulenin stnden ses
lenip ieri snmasn salk verdiinde ger
eki bir gr dile getirir (l. XXII, 38 vd.):
Hektor, yavrum, dostlarndan uzak durma
yle,
eriirsin kaderine, bekleme bu adam,
senden ok stndr Peleusolu,
o kat yrekli adam alt eder seni.
Akhilleus'un elinden can veren br oulla
rn sayar ve yle der:
Ama sen, Akhilleus'a alt olup lmezsen,
halkmz daha abuk unutur bu acy

Bana da ac, u talihsiz babana,

bunca acdan bir para akl kalm
ihtiyarca.
Oullarnn nasl ldrldn anmsar,
kzlarnn, gelinlerinin esir olarak gtrle
ceklerini, kendisinin de ldrlp leinin k
peklere atlacan ngrr. Hektor'un bu
szlere, ei Hekabe'nin yalvarmalarna kar
n olu surlara snmaynca, donakalr ve
sonuna kadar seyreder ikencesini, sonra da
hkra hkra alar, toz, toprak stnde yu
varlanr, ama ilk tepkisi kendini dar atmak,
Akhalara gidip olunun lsn kurtarmak
tr. Gitmeye karar verir ve hibir engel alko
yamaz onu. Hekabe'nin gitme diye yalvarma
larna, hazrlk yapmada ar davranan oul
larna bir ihtiyara yakacak biimde serte
davranr, yle azarlar onlar (l. XXIV, 218
vd.):
Sarayn uursuz kuu musun ne?
Gideceim, alkoyamazsn beni,
kandramazsn beni ne desen...
Hadi abuk olun, dlekler, ba belalar,
siz teydiniz keke Hektor leceine,
teydiniz hzl gemilerin nnde, topunuz
birdenl
Sonra da tanrlarn yardmyla Akhilleus'un
barakasna varr, grnmeden ieri girer ve
Akhilleus'un dizlerine, ellerine sarlarak yle
der (l. XXIV, 486 vd.):
Tanrsal Akhilleus, getir aklna baban.
imdi olmal o da benim yamda,
varmtr uursuz ihtiyarln eiine.
Belki evresinde komular bugn zer onu,
belay savacak kimsesi yoktur yannda.
Ama duyar hi olmazsa yaadn senin,
gn boyunca sevinir gnlnde,
olum dnecek Troya'dan, greceim onu,
der.
Ve bu szlerle ancak insan sznn yarata
bilecei mucizeyi yaratr: Akhilleus'un elik
gibi sert, acmak bilmez yrei birden yumuayverir. Gznden yalar boanr, kalkar,
ihtiyar elinden tutup kaldrr, kendi babasym gibi kar, avutur, yedirir, iirir ve olu
nun lsn kendi eliyle ykayp hazrladktan
sonra ona verir. htiyar da acsnn onurlu se
vinci inde alr, gtrr onu Troyallara.
Hektor qbi Priamos da Anadolulu bir kahraman insandr, Kz, tanr szcs Kassandra

yle seslenir onu grnce (l. XXIV, 703

vd.):
Gelin, Troyal erkekler, kadnlar, gelin,
gelin, grn Hektor'u, gelin,
saken, savatan dnerken o
nasl sevinirdiniz nasl, gelin hadi,
grn ehrimizin n, Hektor'umuzu,
tekmil halkn n gelin, grn.
Pfiapos. Boaz kylarnda Lampsakos
(Lapseki) ehrinin byk tanrs Priapos Yu
nan mitolojisine sonradan girmi ve epey yer
etmi tanrsal bir varlktr. Balar, baheleri
kem gzlere kar koruyan bu tanrnn en g
ze arpan nitelii phallos'u, yani erkeklik uz
vuydu. Yamr yumru bir adamck olarak im
gelenen Priapos'un phallos'u neredeyse ken
disi kadar uzun ve yukarya doru kvrk ola
rak gsterilirdi. Bununla bereketi simgeler ve
bitkilere eriilecek bir rnek diye dikilirdi. Bu
haliyle Priapos Dionysos alayna girmi, gv
desi ve tutumuyla Satyrlere, Silenlere benze
dii iin bu tanrlara karmtr. Efsane onun
tanr Dionysos'Ia tanra Aphrodite'den dog
ma olduunu da ileri srerdi. Dionysos ala
ynda bir eek stnde canlandrlmas da
yle aklanrd: Bir Bakkhos treni srasn
da Priapos ok imi ve alayda rastlad Lotis adl bir nympha'ya k olmutu. Gece
Bakkhalar uykuya dalnca Lotis'in yanna so
kulan Priapos tam muradna ermek zerey
ken bir eek anrm, kz uyanm ve kam.
Priapos da olduu yerde ve durumda kalakal
m, herkese alay konusu olmu. Roma'da
efsane Lotis'in yerine Vesta'y koyar, eein
anrmas da tanray tehlikede olduunu bil
direrek uyarmas iinmi. Vesta bayramnda
eeklerin iek elenkleriyle sslenmesi de
oradanm.
Aphrodite'nin Priapos'u dourmas stne
de yle bir masal anlatlyor: Aphrodite
Olympos tanrlar arasna gelince gzelliiyle
hepsini bylemi, o kadar ki Zeus bile k
olup onunla sevimi. Aphrodite gebe kal
m, ama Hera doacak ocuk babas gibi
gl, anas gibi gzel olur da btn br
tanrlarn hakkndan gelir korkusuyla Aphro
dite'nin karnna kem gz koymu, ocuun
sakat dogmasn salam. Priapos kocaman
bir phallos'la dnyaya gelince, tanra olun

254

dan utanm, tanrlara gstermemek iin de

onu krlarda brakm. Priapos'u obanlar bu
lup bytmler ve erkekliine tapnr olmular. Priapos'un bir kr tanrs olmas bu yzdenmi.
Baka kaynaklarda Priapos Aphrodite ildi
Adonis'in olu olarak gsterilir. Mythos ya
zarlarndan Diodoros Priapos'la Osiris'i kar
latrr, Lapsekili tannyla Msr tanrs ve
onun efsanesi arasnda bir bag kurar: sis kol
cas Osiris'in erkeklik uzvunu bulunca onu biri
tanr haline sokmu, bu tanr da Priapos,
mu. Gene Diodoros Priapos'la Hermaphroditos'u bir tutar. Btn bu olgulardan kacak
sonu Priapos'un bir Anadolu tanrs olduu
ve byle olmakla Adonis, Osiris, Isis, giderek
Dionysos ve Aphrodite gibi Yunan mythos'una sonradan girdii sonucu kar. Trkiye
mzelerinde Priapos heykelleri oktur.
Proitos. Bkz. Abas, Akrisios, Bellerophontes.
Proitos Kzlar. Bkz. Melampus.
Prokne. Bkz. Aedon.
Prokris. Bkz. Kephalos.
Prokrustes. Atina ile Megara yolu stnde
bulunan bir haydut. Biri kk, biri byk iki
yata varm ve gelen, geen yolcular soy
duktan sonra uzun boylular kk yataa ya
trr, ayaklarn keser, ksalar byk yataa
yatrr, ayaklarndan eker, uzatrm. Bu kor
kun ekyay Theseus ldrm (Theseus).
Prometheus. Prometheus, Titanlar soyundandr: Hesiodos'a gre apetos'la Okeanos
kz Klymene'nin oludur. Bu Titan iftinin
drt olu olur: Atlas, Menoitios, Prometheus
ve Epimetheus. Drdnn de kaderi tyler
rperticidir: Zeus, Atlas' dnyann ucuna di
kip gk kubbesini omuzlarna ykler, Menoitios'u yldrmla arparak yerin dibine kapa
tr, Prometheus'u zincirlerle bir stuna balar
ve karacierini bir kartala yedirir, Epimetheus'un bana kadn belasn salar. Neden bu
ei grlmedik, olaanst cezalar? apetosogullar Titan soyundan olduklar iin mi? Ha
yr. Zeus'un apetosogullarna zel bir hnc
vardr, bu hncn asl nedenini de onlara veri
len sfatlardan anlyonz: Bu Titanlarn drd

da kafa gcnden pay almlardr, akldan yana stndrler ve bu stnlkleriyle vnp

Zeus'a kar gelmeye yeltenirler. Akl gcyse Zeus'un tekelindedir, o bu gle ele geir
mii ir dnya egemenliini. Bu gc bakasnda grmek dinmez bir fke dourur iinde.
Prometheus da bu fkeyi krkler durur: Siv
ri akln, gelecei nceden grme gcn Ze
us'u aldatmak, kukulandrmak, kk dr
mek iin kullanr. Burada Hesiodos'un pek
stnde durmad, Aiskhylos'un alabildiine
iledii bir temaya k tutmalyz: nc
devrimin hazrlanmas.
Ad "nceden gren" anlamna gelen Pro
metheus khindir ve Gaia, Kronos'a nasl
devrileceini haber verdiyse, Prometheus da
Zeus'n bir gn tahtndan deceini bilir.
Aiskhylos'a gre Prometheus, Klymene'nin
deil, baka bir ad Themis (Adalet) olan Gaia'nn oludur. Bu bilgiden edindii stnlkle
P'rometheus, Zeus'u srekli bir kukunun bas
ks altnda tutar. "Prometheus" tragedyas
nn ekseni olan bu tema Hesiodos'ta da sezi
lir. Ancak onu gz nnde tutarsak, Mekone
olayn gereince anlayabiliriz. "Theogoni,"da (535-560) anlatlan bu efsane etiolojik,
yani aklayc bir nitelik tar: Kurban tren
lerindeki baz geleneklerin nereden geldiini
bildirir; ama bizim iin asl nemi ZeusPrometheus kavgasn bambaka bir motif s
tne kurmasdr: Prometheus balangtan
beri insanlardan yana gemitir, onlara daya
narak Titanlarn cn almak ve Olymposlularn egemenlii yerine insanlarn egemenli
sini getirmek emelindedir. Yeni bir devrimin
hazrlaycsdr. Zeus'u aldatmakla onu insan
lara kar kkrtr. Kurduu dzen tanrlar
in kk drcdr. Zeus bile bile alda
nr, ama oldu bittiyi nleyemez. Bu onur yarasndan almak iindir ki atei vermez olur
nsanlara. Prometheus da tanry bir daha al
datr ve atei alp gtrr, insanlara verir.
ki kez kk drlen tanrlar tanrs artk
kaba kuvvete bavurmak zorundadr: Ei g
rlmedik, korkun cezalar salacaktr Prometheus'un bana.
Hesiodos'un yksnde Aiskhylos'un Pro
meiheus'unu, giderek Goethe'nin verdii
Prometheus yorumunun tohumlarn bile bu
labliriz: Zeus . aldatlm, nsanlarn gznde

kk drlm, gln olmu bir tanrdr.

Egemenlii gerek bir gce dayanmaz, nk
akl gc tanrlardan insanlara gemitir.
Devrim, nc ve son devrim olmu bitmi
tir: nsan kendi gcnn bilincine varr,..
tanrya kar ayaklanmtr. Ona isterse tapar, isterse hie sayar onu, gsz ya da g
l olduu oranda tapar ya da hie sayar.
Tanr, insann elinde bir oyuncaktr, asl tan
r, yani asl yaratc insann kendisidir.
Aiskhylos'un "Prometheus"unda yalnz tan
rlann rol oynad belirtilir durur. Oysa bu
tragedya btn koullar ve sorunlaryla n
sanlk dramn yanstr, demitik. Prometheus
insann temsilcisidir, iinde rpnd olaylar
da gnmzn deyimiyle politik diye nitele
nebilecek insan toplumlarna zg olaylardr.
Ama Prometheus ne bakmdan insandr ve
dram niin insanln dram oluyor?
Prometheus atei tanrlardan alm ve in
sanlara vermi, tanrlarn kurmu olduu dzene kar geldii iin de zincire vurulmu
yaman bir ceza ekmektedir. Mhlanm oldu
u kayadan bize seslenip, eylemini, eylemi
nin uyandrd tepkiyi, kendini ve karsnda
kileri eletirip deerlendirmektedir. Prometheus olayn bugn bir tiyatro yazar ele alsa,
karmza bir yarglama sahnesi koyar ve tu
tuklusu, tanklar, yarglaryla bir durumay
canlandrrd. Biz de rnein Kafka'nn "Du
ruma"sn inceler gibi inceleyelim "Zincire
Vurulmu Prometheus"u. Anlayna, gn
mzn gzyle ancak bu yoldan varabiliriz.
Prometheus savunuyor ve ne diyor bu sa
vunmada? ki kavram stnde durup direni
yor, deer olarak benimsedii iki kavram: Bi
lin ve zgrlk. Bilin ve zgrlk insana z
g deimez deerler olarak her zaman ve
uygar her toplumda benimsenegelmili
Bunlar savunurken Prometheus bugn de
bir sann durumada bavuraca kanl la
maya bavuruyor: Ne yaptrma, diyor, bile
bile yaptm. Eyleminin uzun bir dnme ve
tartma sonucu .bilinli ve istemli bir eylem
olduunu ileri srerek, bu eylemin su olarak
yorumlanmasndan doacak btn tepkilin
sonuna kadar katlanmaya hazr olduunu bil
diliyor. Bu bilin hem gurur, hem bir katlan
mi duygusu douruyor inde. u szlerle di
le getiriyor duygularn

Ama ben biliyordum bama gelecek olan:

Bile bile, isteye isteye su iledim.
Bana gelince, ben bu ileme katlanacam.
ilesine katlanamayp, lmeyi zleyen
o'ya Prometheus yle der:
Benim aclarma hi katlanamazdn demek!
Kader lmeme de izin vermiyor benim:
Yalnz lm kurtarabilirdi beni,
oysa benim ikencelerimin sonu yok
Zeus tahtndan dmedike.
Hibir umuda yer vermeden dnce ve
davrannda direnen Prometheus'un bu bi
linli tutumunu bakalar anlamaz ve gurur ya
da kibir diye nitelerler. Koro yle der:
Szn saknmyorsun,
bana gelen boyun edirmiyor sana.
Okeanos da yle:
yine de uslanm deilsin, diretiyorsun,
dertlerine dert katmaktan korkmuyorsun.
Benden t dinlersen, dikine gitme.
"Szn saknmyorsun" diye evirdiimiz
Yunan "aan eleutherostomeis" deyimi, "di
lin fazla zgr" anlamna gelir. Prometheus'a
bilinci zgrlk salamaktadr. Dramn z
de bu zgrlk-kle sorunudur. Onun asl
nemini de biz ancak tragedyann yazld
a gz nnde tutmakla anlayabiliriz. V.
yzyl Atina'snda klelik de, zorbalk da ya
salara uygun canl kurumlard. Prometheus
herhangi bir kle gibi "desmotes", yani zinci
re vurulmutur; ikencesenin bykl zinci
re vurulmu olmasnda deil, bir tanr iken
kle durumuna drlp, kleliinin bu ka
dar kt koullar iinde gemesindedir. Ne
var ki klelii doal ve olaan sayan bir or
tamda Zeus-Prometheus ilikisini bir sorun
olarak ortaya atmak, yarglarcasna tartmak
ve hakkn kleden yana olduunu belirterek,
zorbal btn ayrntlaryla eletirip yermek
Aiskhylos'un tek bana giritii ve baaryla
sonulandrd koca bir itir. Tragedyasna
esiz bir deer veren bu sorunu adm adm in
celeyebiliriz "Prometheus"ta.
Titanlar yenip ynetimi ele aldktan sonra,
Zeus bir dzen kurmaya girimitir. Bu d
zende kendine krallk tahtn ayrdg halde,
br tanrlara da eref paylar, egemenlik
alanlar datmtr. Ne var ki btn tanrlar
?5fi

paylarna den alan ynetirken Zeus'un

buyruuna uymak zorundadrlar. Piyeste kar
mza kan tanrlarn hepsi bu dzeni be
nimsemi, Zeus'un buyruklarn isteyerek ya
da istemeyerek yerine getirmektedirler. Tek
ba kaldran Prometheus'tur. Kavga Zeus'la
Prometheus arasndadr ve bir zgrlkklelik kavgasdr. Evreni yneten, tanrlarn
ve insanlarn egemeni Zeus zgrdr, pran
gaya vurulmu, ssz bir kayalkta sonsuzlua
dek ikencelere mahkm, lmsz olduu
iin canna kyma zgrlnden de yoksun
Prometheus kledir. Ama bakalm gerekten
de yle mi?
Prometheus'u kayaya akan Kratos (G)
yle diyor:
Her varlk oktan bir kaderle ykmlenmi,
Tanrlarn badr yalnz ykml olmayan:
"Zeus'tan bakas zgr deildir".
Olaylar da Kratos'un bu szn dorula
maktadr: Sert, amansz, insafsz bir zorba gi
bi dnyay keyfine gre yneten Zeus her is
teini yzde yz gerekletirmektedir. Evren
"Prometheus" tragedyasnda Prometheus ve
o gibi Zeus'un kurbanlar, Kratos, Bia, Hephaistos'la Hermes gibi Zeus'un uaklar ve
Okeanos gibi Zeus'un dalkavuklaryla dol
mutur. Gemii yendikten sonra, Zeus bu
gn ve yarn da yasalarnn tekeline geirmi
e benzer. Oysa gerek tam tersinedir: Ger
ekte Zeus kle, Prometheus zgrdr. Bu
zgrl Prometheus nasl ele geirmitir?
Burada efsaneyi bir yana itip, kendi am
zn egemenlik kavgalarna bakabiliriz: Yneti
mi ele geirmi nice iktidar sahibi kii ya da
partiler vardr ki, karlarna dikilip direnen
tek tk dnce sahiplerini susturup yok ede
bileceklerini sanrlar, oysa sonu umduklar
nn tersine kar: ktidar sahipleri devrilir gi
der, dnce sahipleri yener ve kalr. nsan
toplumunun bu deimez yasasnn bilincine
varan Aiskhylos onu Prometheus diye bir efsanelik kiinin azndan bildiriyor bize dek:
Akl gc kaba gten stndr, dnceye
gem vurulamaz, zgr dnce tutuklana
maz, susturulamaz, alt edilemez, olaylar nasl
geliirse gelisin, gelecekte egemenlik kaba
kuvvetin deil, zgr dncenindir. Aiskhy
los toplumlarn yneliminde, gemi, hal ve

gelecei bu adan eletirerek, bize esiz deerde bir politika dersi veriyor bu tragedyasyla Akl gcnn kaba kuvveti nasl yendi
ini adm adm izledikten sonra, akl gc stne kurulan ynetimin akla ve zgr dn
ceye saygy elden brakp, ona srt evirince,
nasl zayfladn ve devrilmek tehlikesiyle
k.r karya geldiini gsteriyor. Zeus btn
kurbanlar, uaklar, dalkavuklarna karn bir
ocuk gibi zayf ve aresizdir: Onu ykmdan
kurtaracak tek kii akl gcnn taycs
l'rometheus'tur. Zeus tutuklad dmannn
elinde tutukludur aslnda. Efsane, Prometheus'a, gelecei ngren bilici der, agmzsa
biliciye inanmaz, ama dnrn akl gcy
le gelecei ngrdn, insanla yapt
bu hizmete karlk kr iktidarlarn basksna
urayp olmadk cezalara arpldn da bi
lir. Aiskhylos'un tragedyasn bu adan oku
yun, greceksiniz ki amzn dramn yanslr.
Bu kadaryla "Prometheus" politik piyesin
la kendisidir, ama Aiskhylos politika anlay
nn en derinini yanstmakla kalmam, uygar
lk deerlerinin ne olduunu kavrayp dile ge
tirmekle insanc eserin en zlsn de ver
mitir. Atei tanrlardan alp insanlara ver
mek ne demektir? Bakalarnn bir efsane ni
teliinden teye gtremedikleri bu sembol
Aiskhylos insanlk asndan ele alp, uygarl
n tarihesini izmek gibi tiyatro eserlerinde
eine rastlanmayan g bir ii baarmaktadr.
Dncesi gnmzn olaylarn aydnlata
cak kadar derine giden bu yazarn sanat usta
l da artcdr: Okuyucu dikkat etti mi ki
balangta Zeus'un uaklar Prometheus'u
kaba gce bavurarak tutukladklar sahnede,
Prometheus bir tek sz sylemez: Kayaya a
klmasna, zincire vurulmasna ve Kratos'un
svp saymalarna sessizce katlanr, ama
tragedyann sonunda Zeus'un casusu Hermes'le klelik-zgrlk tartmasnda tanrla
r be paralk ettikten sonra, bana saldklar
doal belalar bir bir izleyip diliyle canlandrr
gzmzn nnde, dnya bana yklp ko
ruyla birlikte gmlp yok olana dek konu
makta direnir Prometheus. Son szn sy
ler ve sonra lr. Kyamet de kopsa son sz
zgr dncenindir, demek istiyor Aiskhy
los.

Proscrpina. Roma dininde ller lkesi

tanras Persephone'nin karkg. Yunan mi
tolojisinin etkisi altnda kalmadan nce bir kr
tanras olsa gerek.
Protesilaos. Troya savanda rol oynayan
Tesalyal nder, phiklos'un olu ve Podarkes'in agabeyisidir. Troya savana krk ge
miyle katlr, ama Anadolu kysna ayak ba
sar basmaz ldrlr. Homeros yle anlatr
bu ackl serveni (l. II, 695 vd.):
Sonra Phylake'de oturanlar gelir...
Eskiden onlar cenki Protesilaos'un
buyruundaydlar,
kara toprak yuttu imdi Protesilaos'u,
yarm kalm bir saray brakt Phylake'de.
bir de iki yanan yrtan bir kar.
br Akhalardan ok nce atlaynca
gemisinden karaya,
bir Dardanoslu ldrd onu.
Protesilaos'un yeni evlendii kars Laoda
meia'ya doyamadan lmesi onun ackl aln
yazsdr (Laodameia). Bir efsaneye gre
gen kadnn byle vakitsiz dul kalmas kan
kocann tanrlara bor olan trenleri yapma
dan gerdee girmelerindendir.
Proteus. Deniz ihtiyar Proteus, Odysseia'da uzun boylu anlatld gibi, Msr'da Nil
rmann azndaki Pharos adasna yerle
mi bir tanrdr. Grevi Poseidon'un fok ba
lklarna ve br deniz yaratklarna bekilik
etmektir. Onun olaanst kiiliini Telemakhos'a Menelaos tanmlar. Troya dn
Menelaos Helene ile birlikte Msr'a vardkla
rnda uzun bir sre denize almazlar. Bir tan
r yollarn balamaktadr, Menelaos bunun
kim olduunu ve nasl yola kabileceini
renmek iin Proteus'a bavurmak zorunda
kalr. Ne var ki denizin tekmil girdisini kts
n bilen bu lmsz, pusuya drlmeden
srlarn aklamaya yanamaz. Proteus'un k
z babasn nasl konumaya zorlayacan
yle anlatr Menelaos'a (Od. IV, 400 vd.):
Gn dolanp varnca gn ortasna,
kar dalgann srtna denizin yalan bilmez
ihtiyar,
saklanr Zephyros'un karayeli altnda,
sonra gider, oyuk maaralara uzanr,
Alacal enginde kp sryle yatarlar

gzel deniz tanrasnn yzen ayakl fok

balklan,
derinlerin eki deniz kokusunu yayarlar
ortala.
htiyarn tekmil dzenlerini anlataym
imdi sana:
En nce foklar sayacak o,
sonra ayracak onlar beer beer,
uzanacak aralarna srdeki oban gibi.
Grr grmez siz onun uykuya daldn,
ossaat saldrn var gcnzle,
ne yaparsa yapsn koyuvermeyin, tutun
smsk.
Her klta girecek, her biimi alacak,
benzeyecek yerde srnen tekmil
hayvanlara,
su olup akacak, ate olup yakacak,
brakmayn sakn, tutun daha sk.
Ne zaman dile gelip balarsa konumaya,
zoru brakn, zn balarn,
sor ona, yiidim, bana bu dertleri ren
kim,
sor nasl dneceini balkl denizde.
Menelaos ve arkadalar bu denizkznn ge
tirdii drt fok derisinin altna yatarlar, yeni
yzlm bu deriler yle pis kokar ki nere
deyse baylacak olurlar, ama dayanrlar ve
Proteus foklarnn arasna yatp uykuya dala
cakken onu yakalarlar, Proteus aslan, ejder
ha, pars, domuz klna girer, fayda verme
yince, su olur, aa olur, ama sonunda srla
rn aar ve Menelaos'a yolu gsterir.
Bu masal tragedya yazar Euripides ve La
tin airi Vergilius tarafndan da ilenmitir.
Psamathe. (1) Ad kum anlamna gelen
Psamathe Nereus kzlarndan biridir. Kendisi
ne vurulan Aiakos'la sevimek istemez, bir
fok bal klna girer, ama Aiakos gene de
ona yanap Phokos'a gebe brakr (Aiakos,
Phokos). Phokos vey kardeleri Peleus ve
Telamon tarafndan ldrlnce Psamathe
Peleus'un srlerine korkun bir kurt saldrtr
(Peleus).
(2) Linos'un anas, Apollon'un sevgilisi (Linosj.
Psykhe. Ruh anlamna gelen Psykhe Latin
yazar Apuleius'un "Dnmler" adl eserin
de anlatt "Eros'la Psykhe" masalnn kah
ramandr. Bir Miletos efsanesine dayanan
2f

bu gzel ve nl masalda sonralar btn

dnya folklorunda kullanlacak motif ve te
malar grlmekte, masal trnn en eski
kaynaklarnn da Anadolu'da bulunduu orta
ya kmaktadr. Masaln ayrca simgesel bir
anlam da vard: Sevgi ile ruh birbirlerinden
ayrlmaz, ama bu birlik ancak birok engelleri
yenmek, birok dman gleri alt etmekle
gerekleir. Apuleius bu neoplatoncu gr
leri ok renkli ve dokunakl bir ykde dile
getirmitir.
ok uzun olduu iin buraya alamayaca
mz Eros'la Psykhe masalnn bir anlatm
"Mavi Anadolu" kitabmzda bulunur (Bilgi
Yaynevi, 1969, s. 135 vd.). Masal yle
zetlenebilir: Psykhe Miletos kralnn kzdr,
kz kardein ncs ve en gzelidir,
ama gzellii yznden Aphrodite'nin hm
na uramtr: Tanra onun tek bana bir
daa braklmasn, kendisine koca olacak ej
dere varmasn buyurur. Olu Eros'tan da bu
dileini yerine getirmesini ister. Ama Eros
Psykhe'yi grr grmez ona vurulur, kz bir
saraya yerletirip geceleri gizlice yanna gelir.
Sevgilisine grnmez, kendisini grmek iin
herhangi bir giriimde bulunmamasn da
tler. Ama Psykhe dayanamaz, bir gece
Eros kanatlarn yaym, uyurken ya kandili
ni yakar ve yanna varp ona bakar. Sevgi
tanr olduunu grnce elleri titrer ve bir
damla kzgn ya Eros'un omzuna damlar.
Tanr uyanr uyanmaz sevgilisini brakp gi
der. Uzun bir sre birbirlerinden ayr eriyip
dururlar. Sonunda Aphrodite ikisine de acr,
Psykhe'nin bir sr olmayacak iler yapmas
n buyurur. Cinler, periler kza yardm eder
ler ve sonunda Psykhe Eros'a, yani can sev
giye kavuur.
Pterelaos. Perseus soyundan gelme Taphos kral. Mykene tahtn elde etmek iin
Elektryon'a kar sefere kar. Kendi oulla
ryla Elektryon'un oullan savata birbirlerini
ldrrler. Elektryon'un kz Alkmene amca
olu Amphitryon'a varmak iin Pterelaos'u
ldrmesini art kounca Amphitryon Taphos adasna kar sefere kar. lmszl
bir kla bal olan Pterelaos'u Amphtryon'un
nasl Komaitho'nun yardmyla ldrd
Amphitryon maddesinde anlatlmtr.

Pygmalion.
Yalnz Ovidius'un anlatt
Pygmalion'la Galateia yks amzda Bernard Shaw'un tiyatro oyunuyla n kazand
an burada E. Hamilton'un (lk Tamer
evriisi) anlatmyla verilmektedir:
"Kyproslu bir heykelci olan Pygmalion, kadnlardan nefret ederdi. Ant imiti: mr
boyunca evlenmeyecekti. Sanat yetiyordu
kendisine.
Gnlerden birinde bir kadn heykeli yapmava karar verdi. Artk bilinaltnn itmesiyle mi
yerdi bu karar, yoksa insanlara kusursuz bir
kadnn nasl olmas gerektiini mi gstermek
lltedi, oras bilinmiyor. Urat, didindi, o za
mana kadar yaplm en gzel kadn heykeli
ni yapt. Yaptgyla yetinmedi, kerelerce d
zeltti heykelini, usta parmaklaryla yeniden,
yeniden biimlendirdi. Sonunda da o fildii
.rasna tutuluverdi. Hani insan da o heyke
li ilk .grte canl bir kadn sanrd; hem yle
bir kadn ki, gzellikte ei, benzeri yok...
Bir sre, ocuklar oyuncaklanyla nasl oy iarlarsa, Pygmalion da heykeliyle yle oyna
d. Ona eit eit elbiseler giydirdi, kk
kular, prl prl iekler armaan etti. Gece
olunca yatana yatrd onu, pt, koklad.
Dlerinde hep onun canlandn grd.
Ama sonunda cansz bir eyi sevdiini, o ac
gerei anlayverdi.
Ak tanras btn bunlar gryor, bu yep
yeni ak eidiyle yakndan ilgileniyordu. Mut
suz delikanlya yardm etmeye karar verdi.
Vens bayram gelmiti. Halk, ak tanras
iin kurbanlar kesiyor, her yerde enlikler ya
plyor, lenler veriliyor, sevgililer Venus'a
yakalyorlard. Pygmalion da ak tanrasnn
tapmana giderek yakard ona; karsna,
yapt heykele benzeyen bir kz karmasn
diledi. Sonra evine dnp fildii sevgilisinin
karsna geti. Uzun uzun bakt heykele, ei
lip o cansz dudaklarndan pt onu.
Anszn irkilerek geri ekildi Pygmalion.
pt dudaklar her zamanki gibi souk de
ildi, lkt. Bir daha pt; o lk dudaklarn
gittike sndn, yumuadn duydu. B
yk bir sevinle sarld heykele; Vens, bu b
yk ak karlksz brakmam, sevgilisini
canlandrmt.
yksnn bundan sonras anlatlmam;
yalnz sevgililerin evlendii, heykelin (ialalela

adn ald, bir de ocuklar Paphos'un bir

ehre isim babas olduu biliniyor".
Pygme'ler. Cce denebilecek kadar ksa
boylu olan Pygmeler soyunun ad lyada'da
geer. Bunlarn Msr'n gneyinde ya da
Hindistan'da yaadklar sanlrd. Pygmelerin
leylek ya da turna kularna kar sava ma
sal konusu olmutur. Nedeni de yle anlat
lr: Oinoie adl ok gzel bir Pygme kz tanr
alardan Hera'y hi saymazm. Gnn bi
rinde evlenmi ve bir ocuk dourmu. ocu
un doduu gn Pygmeler kadna ve kocas
na armaanlar getirirken Hera Oinoie'yi bir
denbire karm ve bir leylek haline getirmi.
Kadn da olunu geri almak iin Pygmelere
saldrr dururmu. Leylek srleri bu yzden
Pygmelerin badman olmu. Homeros dil
lere destan olmu bu benzetmede Troyallar
Pygmelere saldran turnalarla kyaslar (l. III,
2 vd.):
Troyallar yrdler kular gibi, hk
iha,

turnalar gklere ykselir de hani,

kasrgadan, saanak saanak yamurdan
kap
Okeanos akntlarna doru bara ara
uarlarsa nasl,
Pygme ccelerine korkun bir sava, lm,
yokluk getirerek sava vakti...
Pyladcs. Phokis kral Strophios'un olu
Pylades Orestes'in en yakn ve sadk arkada
dr. Birlikte bymlerdir, Pylades Orestes'e babasnn cn almakta yardm eder.
Tauris'e yolculuuna da katlr (Oresres).
Pyramus ile Thisbe. Bu ak yksn
Ovidus'a uyarak E. Hamilton (lk Tamer
evirisi) iyi anlatm, olduu gibi alyoruz:
"Bir zamanlar kara dut aacnn yemileri
kar gibi beyazd. O dutlar nasl oldu da ans
zn renk deitirdi, bilir misiniz? Garip, garip
olduu kadar da zc bir ykdr bu, gen
cecik iki sevgilinin lmn anlatr:
Dou lkelerinin en gzel kz Thisbe ile en
yakkl delikanls Pyramus, Semiramis'in l
kesi Babylon'da yaarlard; evleri birbirine
ylesine yaknd ki, birinin duvar ayn za
manda tekinin de duvaryd. Komuluklar
Umanla aka evrildi. Evlenmek stediler, an

neleri, babalar brakmad. Ama ak yasak ta

nr m hi? Alevi ne kadar rtlse atei o ka
dar yakc olur. Tutuan yrekler sour mu
bir daha?
Pyramus'la Thisbe'nin evlerini ayran du
varda ufack bir delik vard; iki sevgili geceleri
o delikten konuabiliyorlard. Karanlkta du
daklarn delie dayyor, bir yandan teki ya
na pckler gnderiyorlard. Sabaha kadar,
afak yldzlar sndrp de gnn ilk klar
imenlerdeki iyi kurutuncaya kadar, birbirle
rine aklarn fsldyorlard.
Sonunda artk bu duruma dayanamaz oldu
lar, bir gece kamaya karar verdiler. Ni;
nos'un mezar yanndaki bir dut aacnn al
tnda buluacaklard.
O gn ileri ilerine smad; gne batp
da karanlk knce Thisbe evden svt, me
zara geldi. Pyramus oralarda yoktu. Gen
kz, sevgilisini beklerken anszn bir kkreme
duydu. Arkasna baknca ay nda bir dii
aslann durduunu grd. Karnn yeni do
yurmutu aslan, az kanlyd, besbelli meza
rn yanndaki kaynaktan su imeye geliyordu,
yle korktu ki Thisbe, hemen kat; ama ka
arken de srtndaki rty drd.
Aslan geldi, rty paralad, sonra dnp
ormana gitti.
Bir sre sonra Pyramus grnd. Ne o?
Yerde Thisbe'nin rts vard, stelik kan
iindeydi. Bir kuku kaplad delikanlnn yre
ini, ama Pyramus aslann yerdeki ayak izle
rini grnce bu kuku byk bir zntye,
anlatlmaz bir yasa dnd. Hep kendinin y
zndendi, daha nce gelip Thisbe'sini tehli
kelere kar koruyamamt. rty ald eli
ne; 'Seni ben ldrdm' dedi. Klcn ekti
sonra, dut aacnn yanna gitti, 'Sen de be
nim kanm ieceksin imdi' dedi. Klc btn
gcyle gsne saplad. Fkran kanlar
aataki dutlar kzla boyad.

260

Aslandan korkup kaan Thisbe, sevgilisini

bekletmemek iin mezar bana dnd. Be-,
yaz dut aacn arad bulamad; bir kara dut
aac vard orada. nce yanldn sand,
ama gzleri yerde yatan Pyramus'a iliince
bir anda neler olduunu anlad. Sevgilisinin
kollarna att kendini, uzun uzun dudaklanndan pt. 'Ben geldim, Pyramus' diye bar
d, 'ben geldim, bak, ben, Thisbe'. Pyramus
bin glkle gzlerini ap son bir kere bakt
Thisbe'ye... Sonra lm geldi, gzkapaklan-'
n kapad.
Thisbe klc ald eline; 'Benim iin ldr
dn kendini' dedi, 'ama ben de cesurum, be
nim de iim akla dolu. Ancak lm ayrabi
lirdi bizi; oysa imdi o birletirecek'. stnde
daha Pyramus'un kan kurumam olan kl
la kendi kendini vurdu.
Anneleriyle babalar da, tanrlar da acdlar
iki sevgiliye. Anneleriyle babalar, llerini
yakp kllerini bir kaba koydular. Tanrlar da,
onlasn ansn srdrmek iin, btn lkeler
de kara dut aalar yetitirdiler".
Pyriphlegeton. Bkz. Phlegeton.
Pyrrha. Epimetheus'la Pandora'nn kz,
Deukalion'un kars (Deukalion).
Pyrrhos. Bkz. Neoptolemos.
Pytho. Apollon tapnann kurulduu Delphoi'nin eski ad. Pytho airlerce "kayalk"
ve "tal" olarak anlr. Bu ad tapnak ve ko
rulua ylan Python'un adndan gelmedir.
Python. Tanr Apollon'un Parnassos etegindeki bir su banda bulup ldrd ylan.
Btn ejderler gibi Python da Toprak Ana'
dan dogmadr. Delphoi yresinde bulunan
kehanet merkezinin bekisiydi. Apollon Delphoi'ye kendi kehanetini yerletirmeden bu
canavar ldrmek zorunda kald (Apollon).

R
Rea Silvia. Ilia olarak da anlan Rea Silvia,
Roma ehrinin kurucular Romulus ve Remus
ikizlerinin anasdr. Aeneas'n soyundan olan
Rea'y amcas Amulius ocuk dourmasn
nlemek iin Vesta rahibesi yapmt, ama
tanr Mars ona yaklam ve nl ikizlere gebe brakmt. Rea'nn ikiz dourmas, Amulius. tarafndan Tiber'e atlmas, Tiber tanrs
nn kars oluu ve ikizlerin Roma'y kurmala
r hakknda Numitor, Romulus maddelerine
baknz.
Remus. Romulus'un ikiz kardei. Serven
ve lm hakknda Romulus maddesine ba
knz.
Rhadamanthys. Zeus'la Europe'nin
oullarndan biri (Tab. 11). Zeus'la serveni
bittikten sonra Europe Girit kralnn kars
olur. vey babalar lnce Europe'nin oul
larndan Minos tahta kar, Rhadamanthys
de Girit'e yasalar verir. Blgesel treleri bir
hukuk dzeni iine sokup kaleme ald bile
sylenir. Bu yararlndan dolaydr ki, Zeus
ona Aiakos ve Minos'la birlikte yeralt yarg
ln vermitir (Minos).
Rhakios. Mopsos efsanesinde ad geen ki
i (Manto, Mopsos).

yardmyla Girit'in Lyktos maarasna sakla

nr, orada dourur. Sonra da koca bir ta
bezlere sarp Kronos'a verir; tanr bunun bir
ta olduunu anlamadan midesine indirir
(Kronos).
Zeus'un Girit maarasnda nasl byyp
Kronos'u ve onun soyundan olan Titanlar
alt ettii Zeus ve Titanlar balklar altnda in
celenmitir. Rheia'nn Daktyller efsanesinde
ad geer, dourmak iin iki eliyle topraa
yaslanm da parmak izlerinden Daktylos, ya
ni parmak adl cinler tremi. Rheia'nn Ana
Tanra'nm bir tpks, ya da baka adla an
lan bir benzeri olduu hakknda Kybele mad
desine baknz.
Rhodope. Bir Efes efsanesinin kahraman
dr: Rhodope kendini tanra Artemis'e ada
m ve mr boyu kz kalacana yemin et
miti. Ne var ki gnn birinde dada kendisi
gibi afif bir delikanlya rastlar. kisi birden av
lanrken temizliklerine ierleyen Aphrodilo
onlar birbirlerine k eder. Dayanamaz,
dada seviirler. Artemis, yeminini bozduu
iin Rhodope'yi bir pnar haline dntrr,
Rhodope'nin kzln yitirdii maarad.
akan bu su kz kalmaya ahdetmi Efesli gen
kzlar iin bir deneme arac olmutu: Kzlar
yeminlerini boyunlarna baladklar bir tablet
stne yazar, bu suya girerlerdi, derin olma
yan su kzlar yeminlerini tutmadlarsa boyunlarndaki tableti rtecek kadar ykselirdi.

Roma. Roma ehrinin kurucu kahraman s

tne kaynaklar birbirini tutmaz. Birine gre
Odysseus Kirke ile yaad srada ondan bir
ka ocuu olmu, bunlarn biri de Roma
ehrine adn veren Romos'mu. Daha gve
nilir bir kaynak kurucu olarak Roma adl bir
kz gsterir. Aeneas'la Odysseus bir arada
Latium kylarna vardklarnda yanlarnda ge
tirdikleri Troyal esirler arasnda Roma adl
biri varm. Denizlerde srklenmekten bk
m, usanm olan bu kz br esirleri gemile
Korkuyordu Uranos'un marur
torunlarndan biri ri atee vermeye kandrm, bylece yolculuk
lmszler arasnda kral olacak diye.
sona ermi ve gmenler de Palatinus tepesi
Gaia ve Uranos bildirmiti ki ona
nin eteine yerleerek ilk Roma ehrinin te
ne kadar gller gls de olsa
mellerini atmlar. Bundan dolay da Roma
kendi oluna yenilmekti kaderi.
hem ehrin ad olmu, hem de bir tanra gl
bi
sayg grm. Bu efsanenin politik neden
"Rheia bu duruma ok zlr ve Zeus'u dn
lerle
kurulduu besbelli.
yaya getirmeden nce Uranos'la Gaia'nn
Rheia (veya Rhea). Uranos'la Gaia'dan
dogma Rheia, anas Gaia'nn birinci tanr ku
anda yaad servenin bir tpksn ikinci
kuakta yaar (Tab. 2, 4, 5). Kardei Kronos'a e olur ve onunla nc tanr kua
olan Olymposlular retir. Ne var ki Rheia
ocuk dourduka Kronos onlar yutar, bu
nun nedenini yle anlatr Hesiodos (Theog.
462 vd.):

Romulus. Romallar ehirlerinin kurulu ef

sanesini masal deil de bir gerekmi gibi
gstermeye ve gelitirmeye, impartoriuk ve
emperyalizm stne kurulu devletlerine bir
arka plan, ok eskilere kadar uzanan bir tarih
yaratmak amacyla ok nem verirlerdi. Bu
nun iindir ki Romulus-Remus efsanesinde
birok gerekler efsaneletirilmi, yerine g
re efsaneler de gerekmi gibi gsterilmekte
dir. Bu karm iinde gerei masaldan ayr
maya uramadan olgular ksaca zetlemek
ten baka are yoktur.
Efsane Alba kral Numitor'la kardei Amulius arasndaki taht kavgasyla balar: Amulus
kral olmaya hak kazanm Numitor'u hapse
atar (Numitor), dlsz kalsn diye de kz Rea
Silvia'y Vestal, yani Vesta rahibesi yapar
(Rea Siluia). Rea gece uykusunda, ya da e
meye su almaya gittiinde tanr Mars'n sald
rsna urar, gebe kalr. Amcas Amulius onu
da bir kuleye kapatp dourduu ikiz ocukla
r bir sepetin iinde Tiber nehrine attrr. Su
lar kabark olan rmak birden alalr ve be
bekleri sg bir yerde brakr. Oraya bir dii
kurt gelir, yavrularn yitirmitir, iki ocuu
emzirmekten zevk duyar. Sonra da Faustulus
adl bir oban yetiir, ocuklar alp kars Acca Larentia'ya gtrr (Faustulus, Acca Larentia). ocuklar byr, glenirler. Gnn
birinde Remus Aventinus tepesinde kral
Amulius'un srlerini bekleyen obanlara sal
drr. obanlar Remus'u tutuklayp kraln
nne karrlar, kral onu sorguya eker. Bu
olay srasnda orada bulunmayan Romulus
Faustulus'un yanna dnnce, obandan na
sl bulunduunu renir ve hemen Amuli
us'un sarayna koar. Balarnda bulunduu
genlerle saray ele geirirler, Amulius'u devi
rip yerine Numitor'u koyarlar. Sonra da ikiz
ler gidip kendileri bir ehir kurmak zere Alba'dan ayrlrlar. ehrin nerede kurulaca
konusunda aralarnda bir tartma kar, falla
ra bavururlar, kularn uuundan bir anlam
karmaya karar verirler: Remus Aventinus
tepesine kar, orada alt akbaba grr, Ro
mulus ise Palatinus tepesinde on iki akbaba
grr; o kazanmtr, ehrin yerini saptamak
ona der. Ama Remus kskndr, Romulus
setii yerde sapanla bir snr izip de bu sn
r aacak kimsenin ldrleceini syleyince
262

glerek izginin stnden atlar. Romulus d.

onu ldrr.
Bylece tek bana ynetmen kalnca Romulus kurduu ehri doldurmaya bakar. Capitolium tepesinde bir snak kurar.- Yrede'
bulunan btn sulular, hrszlar, katiller, e
kyalar orada snmak frsatn bulur. Romu
lus da bunlara kral olur. Ama aralarnda ka
dn pek azdr. Romulus bir are dnr: Bi
bayram enliine komu ahinleri arr,
bunlar silahszken kzlarna saldrp onlar ka
rrlar. Sabinler silahlaryla bir daha arp
maya gelince, Sabin kadnlar babalar ve
kardeleriyle kocalar arasna girerek dv
melerini nlerler. Bu arada Tarpeia ad altn
da anlatlacak bir ihanet olay olur. Romulus
yenmi, ehrinin temelini kurmutur. Romu
lus tanr Jpiter'e adak adar, efaatini diler.
yle olur: Romallarla Sabinler bir konfede
rasyon kurarlar, Romulus'la Tatius birlikte
hkm srerler, ama sonunda Tatius haince
ldrlr. Romulus'un lm hakknda sy
lentiler eitlidir: Bir kaynaa gre Roma
ehrini . . 754'te kurduktan sonra 33 yl
hkm srm, sonra da Mars alannda ordu
sunu tefti ederken birden gkler boanm,
imekler akm ve kasrga getikten sonra
bakmlar ki kral ortada yok. Romallardan
biri Romulus'u dnde grdn, kraln
tanr olup gklere utuunu, Quirinus adn
aldn bildirmi Romallara. Bundan byle
de Romallar Romulus'a Gjuirinus diye tapn
mlar ve Quirialis tepesinde byk bir tap
nan kurmular. Baka bir kaynaa gre
Romulus'un lm hi de yle parlak olma
m, zorbalndan bkm olan senatrler ka
srgay frsat bilerek kral ldrmler ve Quirinus ve d masaln da halk kandrmak iin
uydurmular.
Rutuller. Latium'un yerlisi saylan bir boy.
Aeneas talya'ya ayak bastnda Rutuller,
nderleri Turnus'un komutanlnda ona kar
koymular, gmen Troyallann Latium'a
yerlemesini nlemeye almlar (Aeneas,
Tumus).
Rzgrlar. Efsanede drt byk rzgrn
ad geer, bunlar Notos (Lodos), Boreas
(Poyraz), Zephyros ve Euros'tur. Grld
gibi Notos ve Boreas rzgrlar adlarn biraz

deiiklikle bizim poyraz ve lodosa vermiler- Euros'la Notos ve uluyan Zephyur.,

ve koca dalgalarla ak gkten kopan
dir. Ne var ki bunlarn dorultusunda 45 deBoreas,
recelik bir kayma olmu, Notos'a bugn kbestiler drt bir yandan boua boua.
le Koreas'a yldz denilmitir. Zephyros bat
Hom., Odysseia, X, 19 vd.: Aiolos Odysserzgr, yani bizim karayel'dir. Euros ise dous'a btn rzgrlann kapal olduu bir tulum
dou rzgr yani keileme. Bu rzgrlar Yu
verir:
nan iirinde, zellikle Odysseia'da ok nem
li bir rol oynar. zgn ve renkli kiilikleri varYzd dokuz yanda bir srn derisini, bir
dr Bunu aklamak iin aada biri Hesiotulum yapt,
dos, br ikisi Homeros'tan iir paras
balad tulumun iine azgn yellerin
veriyoruz:
yollarn,
nk Kronos olu yellerin yneticisi
Hesiodos, Theog, 378:
yapmt onu,
afak tanra Astraios'la birleip
diledii yeli durdurur, diledii yeli salard.
cokun yrekli rzgrlar dourdu,
Parlayan gm bir sicimle balad bu
gkleri artan Zephyros'u,
tulumu
azgn esili Boreas' ve Notos'u.
koca karnl geminin dibine, smsk,
Homeros, Odysseia, V, 291: Poseidon Y
en ufak bir yel bile dar szamazd.
z Yanklardan dnerken Odysseus'un PhaiSonra sald ardmzdan bir Zephyros yeli,
,k toprana yaklatn grr, bana bir be
ama varamadk o ara lgnl yznden
adamlarnn,
la salar:
ve
perian
olduk,
lecektik
neredeyse.
... Yd bulutlar st ste
biranda allak bullak etti denizi,
zdler tulumu, frlad dar tekmil
l yabasn tutuyordu elinde,
rzgarlar.
salverdi eitli yellerin kasrgalarn tekmil,
kopan frtna srd bizi ak denize,
topra, denizi kaplad bulutlarla,
ok uzaklara srd baba toprandan.
karanlk boand gklerden.

s
Sabazos. Sabazios ok eski Phrygial bir
tanrdr. Sonralar Yunan dnyasnca da be
nimsenmi ve cokulu klt Dionysos'unkine
benzedii iin Dionysos'la bir tutulmutur. Ef
saneye gre Zeus bir ylan biimine girmi,
Persephone'ye yaklam ve Sabazios'u yle
retmitir. Ylan bu tanrnn mysterlerinde
nemli bir rol oynar, tanrnn kendisi de ylan
biimine girermi, o biimde Asyal bir
nympha ile birleerek dller retmi. Sabazi
os insanlara kzlerini evcilletirmek ve saba
na komak fikrini vermi, baz imgelerinde
bann kz boynuzlaryla gsterilmesi de
ondanm. Yunan pantheon'una sonradan
girme olduu iin efsanelerde ad pek ge
mez. Mysterleri stne de bilgilerimiz azdr
(Dionysos).
Sagaritis. Ovidius'un anlatmna gre Sagaritis Attis efsanesinde rol oynayan bir aa pe
risidir. Attis, tanra Kybele'ye afif kalacana
sz verdii halde bu nympha ile birleir,
Kybele de fkesinden Sagaritis'in iinde yaa
d aac keser, bylece nympha'nn yaam
zn kuatur, Attis'i de ldrtr (Kybele).
Salmakis. Nice nice efsaneler vard ki, kay
naklarnn Anadolu'da bulunduunu kimse
bilmez. Bu masallara sahne olan yerler efsa
ne kitaplarnda btn renk ve izgi zellikle
riyle anlatlmtr, masal okurken onlar g
zmzle grr gibi oluruz. Ama hayal gzy
le grdmz bu manzaralar gerek dnya
mzda aramaya pek koyulmayz. Oysa, ma
sal, iinde doduu dekora ne kadar baly
sa, dekor da kaynak olduu masaln anlma
s, anlatlmasyla canlanr ve asl kiiliini
ondan alr.
Salmakis efsanesi iin de bu byledir. lk
adan bu yana birok sanatnn iirine, res
mine, heykeline konu olan bu masal bugn
k erevesine yerletirdiniz mi, masal gere
in verdii anlamla derinlik kazanr, masala
sahne olan yer de zamann ak iinde sanki
duralar, lmszlesin
Bodrum'un hemen yannda, deniz kysn
da, bir zamanlar "Salmakis" denilen, bugn
264

"Bardak" diye anlan bir tatl su kayna

vardr. ecekleri suyun az kireli olmasna
nem veren Bodrum'lular sularn ya deniz
den kaykla, ya karadan eekle bu Bardak
kaynandan getirirler. Su, kynn iki adm
tesindeki bir kayadan denize akar. Bardak
iki, yz metre geniliinde bir kumsaldr,
karadan yana kayal, uurumlu bir da amfiteatryla evrilidir.
Bardak'da gkten dme bir cennet par
as gibi kck, berrak bir gl varm. Mer
sin ve yabani sakz aalar bu gle yeil bir
elenk olurlarm. Bu gzel glde Salmakis
adl bir su perisi yaarm, Salmakis, tanra
Artemis'in buyruunda bir dag ya da orman
perisi olmadndan, avclk etmez, yani za
vall hayvancklar ldrmezdi; onun iin de
elinde ok ve yay tamazd. i gc gln
yemyeil sularnda rpnp ykanmak, rl
plak cmb etmekti. Uzun salarn gl k
ysnda biten mersin aacndan yapt tarak
larla tarard. Salarn tararken kck gl
den baka aynas yoktu. Salmakis bu aynaya
baktka kendi gzelliine aakalr, gln
gneli yamalarda mlatrd. Hep gle dalar,
ykanr kar, kendi kendine trk syleye
rek, yamataki dag ieklerini toplar, sana
takar, boynuna ve kollarna dolard. Suya dal
d zaman su olur, akar, taknd ieklerle
dada gezerken dag yamacnn can olur,
akalara karr, trks de salman dallarn
yaprak fslts haline gelirdi.
Bir gn Salmakis gl kysnda iek toplar
ken gzel bir delikanl grm. Delikanlnn
ad Hermaphroditos'tu. Bardak dzlnn
bir yannda tanr Hermes'in tapna, te ya
nnda bir Aphrodite tapna varm. ki tanr
sevimiler, Aphrodite gebe kalm ve nur to
pu gibi bir olan dourmu. Babasnn ve
anasnn adlarn birletirerek Hermaphroditos adn takmlar ona. On be yana varn
ca gen yerinde duramam, ban alp yer
yzn gezmeye, grmeye km. Yolu Sal
makis glnn nne dm.
Krpe delikanly grnce Salmakis'in gn
l sevgiyle harlam. San ban yle bir
dzeltmi, gzelliiyle delikanlnn gnln
bylemeyi tanrlardan yalvarp, Hermaphroditos'un yanna varm ve: "Sen bir tanr m
sn, deil misin? Tanrysan, sevgi tanrs

Eros'un kendisinin herhalde" demi, "ne

mutlu seni douran anaya, seni emziren stnineye! Kz kardelerin de seni grmekle se
vinirler. Annen, stninen, kardelerin mutlu,
ama gelin olarak sana varan kz onlardan yz
kere, bin kere daha mutlu. Nice zevkler tadacaktr o! Bugne dein evlenmedinse, gel bir
ize varalm; yok, bir gelinle gerdee girdinse, yine de sevielim urackta, duyaca
mz zevk hrszlama bir zevk olsun".
Salmakis byle demi. Ama ocukluk a
ndan yeni km olan Hermaphroditos e
kingen, sklgan bir genti. O ana kadar byle eyleri hi aklndan geirmemiti. Yanaklar utanla kzard. "Git oradan!" diye te drtt peri kzn. Salmakis, ii acyla burkularak,
bir alnn ardna ekilip gizlendi. Kendini ssz yerde yapayalnz bilen gen nce ayan
suda alkalad, sonra soyundu, rlplak g
le dald.
Dibi grnen serin suda bir fildii heykel gi
bi yzyordu. Peri kznn gzleri arzu ateiy
le yanp akt. "Artk benimsin!" diye bir se
vin l sald ve knndan syrlan bir kl
gibi plak ve parlak gvdesiyle gle atlad.
Hermaphroditos'u elleri, kollar, bacaklaryla
sarmi, actrcasna kavramt. Dudaklarn
dudaklarna kenetlemiti. Nasl ylan, pene
line dt kartala bklm bklm dolanr
d, nasl denizin dibinde ahtapot, dokunalaryla tuttuu bal frl frl kavrarsa, Salmakis
de delikanly yle sarp barna basyor, d
ne dne suyun dibine ekiyordu.

cilal talarla evrili berrak, tabii havuzlar vardr. Talar bu havuzlar kemerler ve kpr
cklerle aarlar; talarn altndan denize girer
ve irili ufakl be, alt havuzu dolarlar. Sal
makis gl bu havuzlar olsa gerek.
Bu efsane nasl dodu, neden dodu? diye
soracak olursak, ilka masalclar Salmakis
glnn suyunda gevetici, erkeklik gcn
azaltc bir zellik vard da ondan diye karlk
verirler. Belki yalan, belki gerek, bilemiyo
ruz. Masalda gerek aranmaz ki, iirinin tad
na vanlr yalnz.

Hermaphroditos kurtulaym die rpnrken, peri kz, tanrlara seslenmi, "Size yal
varrm, ikimizi birbirimize kavuturun!" diye
yakarm. Tanrlar dileini yerine getirmiler:
Kzla erkein iki gvdesini bir tek gvdede
birletirmiler, yle ki, o gvde ne erkek, ne
dii, ayn zamanda hem erkek, hem dii ol
mu. Batda "hnsa" anlamna gelen "hermafrodit" sz ite bu efsaneden gelir.
Bugn Bardak'da Kaplankaya denilen
yksek bir tepe vardr. Hermes ve Aphrodile'nin tapnaklar olsa olsa bu tepenin zerin
de olabilirdi. Tepenin denize inen yamacnda
dikilitalara, antlara, dolmenlere benzeyen
dev kayalar ykselir. Bu dik doruklarn ara
snda yer yer yeil kadife gibi imen paralar
gverir. Denize varnca, kimi kumsalla, kimi

Sangarios. Sangarios, Sakarya rmann

Yunanca addr. Btn rmaklar gibi o da
Okeanos'la Tethys'in olu saylr. Troya kra
liesi Hekabe onun kzym derlerdi. Sangarios'un ad birok efsanelere karmtr, en
nl ve nemlisi tanra Kybete ile ilgili kz
Nana ve Agdistis efsanesidir.

Salmoneus. Deukalion'la Pyrrha'nn so

yundan Aiolos'la Enarete'nin olu (Tab. 20,
22). Genlii Tesalya'da geen Salmoneus
gneybat Yunanistan'da Elis'e yerlemi ve
Salmone diye bir ehir kurmu. lk kars Alkl
dike'den Tyro adl bir kz olmu, kars lnce de Sidero ile evlenmi. Sidero vey kz
Tyro'ya eziyet etmi (Tyro).
Salmoneus kendini beenmi, haddini bil
mez bir adamm. Zeus'la boy lmeyekalkm, tanr gibi gk grletecegim diye
tunla dedii bir yol am, stnden demir
tekerlekli bir araba geirmi, araba ar zin
cirler srklyormu arkasndan. Bylece g
rlt patrtyla giderken bir yandan da imek
niyetine yanan eraglar salyormu saa, so
la. Zeus bu lszle ierlemi, gkten
yadrd yldrmla hem Salmoneus ve ara
basn, hem de Salmone kentini yakp yok et
mi.

Sarpedon. (1) Bellerophontes'in kz Laodameia'nn koynuna tanr Zeus girer, bu bi

lemeden de Sarpedon doar (Tab. 25). Sar
pedon llyada'da Troya sava ortaklarnn en
nls, en insandr, onun dram I lek
tor'unkinden aa kalmaz. Bu Zeus olu bu,
bir kar gtmeden, srf Anadolu topraklarn
saldrya kar korumak iin gelmitir ta uzak
Iykia'dan, tanr Apollon'un ynettii k ol

kesinden. Sarpedon'un gc hi gevemez,

Troyallarn yldgt olur da Lykial yiitlerin
yrei tam bir bilin ve yurtseverlik akyla
arpar llyada destan boyunca. Hektor'a bile
kp yol gsterdii grlr byk Sarpe
don'un (l. V, 4 7 2 vd.):
Nereye gitti senin eski gcn?
Ordusuz, yardmcsz koruyacaktn ehri
hani
kaynlarnla, kardelerinle tek bana?
Ama imdi gremiyorum onlarn hibirini,
sinmiler aslan karsnda kpekler gibi,
Biz nasl dvyoruz, baksana bize,
biz ki yardmcnzdan baka bir ey deiliz.
Ben ta uzaklardan geldim yardma,
anaforlu Ksanthos'tan geldim, uzak
Lykia'dan.
Sevgili karm, yavrumu kodum orada,
yoksullarn gz dikecei bir sr mal, mlk
kodum:
Savaa sryorum Lykiallar gene de,
kendim de en ndeyim ite bak.
Oysa Akhalann alp gtrecei bir eyim de
yok.
Byleyken yerinde saymaktasn sen,
karlarn korumalar iin, br ordulara
bile
buyuramyorsun kar koymay.
Smsk bir aa dp, yem olacaksn
dmana.
Dman yerle bir edecek dzenli ilinizi.
Sen gece, gndz yormalsn kafan,
nl yardmclarn nderlerine drt
bucakta
yalvarmaksn dayanmalar iin ylmadan.
Byle kar koyabilirsin ac gnlere.
Sarpedon t vermekle de kalmaz, Akha
lann kurduu duvara saldrda en bata gelir,
eylemiyle, kafasyla nderdir. yle denir Il
yada'da (l. XII, 2 8 9 vd.):
Ama akll Zeus, Argoslularm stne
olu Sarpedon 'u salmasayd,
ne Troyallar, ne de nl Hektor
kaplar kramaz, duvar yaramazd.
Kvrk boynuzlu kzlerin stne atlan
bir aslan gibi sald onu.
Kralln, nderliin yasalarn bilir Sarpe
don, yle dnr kendisine verilen yetkiler
ve bunlarn ykledii devler stne (l. XII,
3 1 0 vd.):
Glaukos, Lykia'da neden ok sayarlar bizi,
neden oturturlar bizi ba keye,

neden etlerle, dopdolu taslarla arlarlar,

neden bakarlar bize tanrtymz gibi,
ulu Ksanthos kylarnda neden geni
topraklarmz var,\
hem ba olmaya, hem buday olmaya
elverili?
yleyse burada bizim devimiz ne,
Lykiallarn n sralarnda savamak deil
mi?
Ey can yoldam benim
savatan kamann sonu ne,
yalanmadan, lmsz yaamak m?
Bunu bilseydim, ne kendim savardm en

nde,
ne de seni yollardm erlere n veren savaa,
neylersin, lm tanralar gzler
yolumuzu,
bir lml kaamaz onlardan, kurtulamaz.
Hadi gidelim, grelim, bakalm,
biz mi dmana n veririz,
yoksa dman m n verir bize?
Bu tanr olu halktan bir insan gibi konuur, Jlyada'da demokrasi ilkelerine - ki bu ilkeler daha yoktu ortada - onun kadar inanm, onun kadar sorumlu bir kii daha gsterilemez.
Gn gelir ki Sarpedon Akhilleus'un arkada Patroklos'la boy lmek zorunda kalr.
Bu savan kendisi iin son sava olduunu
sezer gibidir, gene de kkrtr yoldalarn sa-i
vamaya (l. XVI, 422 vd.):
Ayp size, Lykiallar, nereye kaarsnz
byle?
Yiitlii gstermenin ite tam sras.
Ben kendim kacam bu adamn
karsna,
bakalm burada Troyallar kesip bien kim,
kim bunca ktlk eden adam?
Birok soylu yiitlerin dizlerini zd o.
ite o srada Zeus karr iin iine, karr
da ne olur, kendinden gl Kader'e boyun
emek sevgili olunun lmne seyirci kal
mak zorundadr. yle bir konuma geer
kars Hera ile arasnda (l. XVI, 4 3 3 vd.):
ok yazk, insanlar arasnda en sevdiim
Sarpedon 'al
Menoitiosolu Patroklos'un elinden lmek
onun kaderi.
imde yreim bir o yana gider, bir bu
yana,
gzya dktren savatan geri alp onu,

karp braksam m Lykia'nn semiz

toprana,
yoksa braksam lsn m
Menoitiosolunun elinden?
Bunun zerine bir sr gevezelik eder Ana
dolu dman Hera, demagoji yapar sizin an
layacanz, hi olur muymu adam kar
mak, sonra br tanrlar da karmak ister
mi oullarn, sonu neye varrm bu iin. Zets'un yrei szlar, yas imar diye kan dam
lalar aktr yeryzne. Sarpedon can verir,
son deminde grevi Glaukos'a geer (Glaukos) ve lr. Zeus tanrnn tek yapabildii o
lu Lykial Apollon'u armak, ona Sarpedon'un lsn yurduna gtrmesini buyur
maktr (l. XVI, 668 vd.):

rin dogmasna yol amaktadr (Minotauros,

Theseus).
Saturnus. talya'nn en eski tanrlarndan
biri, sonradan Yunan-Kronos'uyla bir tutul
du. Efsanesi yledir: upiter (yani Zeus) onu
tahtndan atp Olympos'tan kovunca Satur
nus ilerde Roma'nm kurulaca yere gelmi
ve Capitolium tepesinde Saturnia diye surla
evrili bir yerleme yeri kurmu. Orada onu
kendisinden daha eski bir tanr, yani anus
karlam. O ag Latium blgesinde altn
ag diye anlrd. Saturnus yerli halka tarm
ve bacl retmi, bolluk ve mutluluk iin
de yaamalarn salam. airlerin anlatmak,
vmekle bitiremedikleri Saturnus ann an
sna Roma'da Saturnales denilen bayramlar
kutlanr, aralk ay ve yl sonuna rastlayan bu
enliklerde halk hibir snr ve l tanma/,
snflar birbirlerine karr, yle ki klele
efendilerine buyurur, soylular klelerine lu
met ederlermi. mparatorluk dneminde Saturnus yalnz Kronos'la bir tutulmam, Afrika ile ilikiler sonucunda Kartaca'nn byk
tanrs Baal'i de kiiliinde simgeler olumutur.

Seugili Phoibos, hadi git imdi,

al gtr Sarpedon'u karg yamurunun
altndan,
sil gvdesinden kara kan,
gtr uzaklara, rman sularnda onu yka.
Tanr merhemi sr gvdesine, tanrsal
rubalar giydir.
Hzl klavuzlara ver, gtrsnler
Sarpedon 'u,
ver ikiz tanrlara, Uyku'yla Olm'n eline,
abuk gtrp braksnlar semiz Lykia
Hesiodos'un Theogonia'da "Soylar efsane
toprana,
si" diye dile getirdii alar efsanesi Ovldikardeleri, akrabalar onu orada gmer,
us'a "Deiimler" adl kitabnn en gzel iir
br mezara, yazl tan altna.
lerinden birini esinlemitir. Bu paray aa
lmllere gsterilecek sayg ite bu.
da veriyoruz (ev. . Z. Eyuboglu):
Apollon babasnn dediini yapar. Bir daha
lkin altn a km ortaya.
da sz edilmez Sarpedon'un lyada'da.
Ne ac ekme varm, ne alma, ne de
(2) Zeus'la Europe'nin olu. Minos ve Rhayasalar,
damanthys'in kardei Sarpedon'la (Tab. 11)
dorulukla, ballkla kendiliinden
yrtrm ilerini insanlar.
yukarda ad geen yiit arasnda nasl bir bag
Bulunmuyordu korkudan, cezadan bir z,
olduu mitograflarca tartma konusudur. Bir
okunmuyordu tun zerine kazlm
efsaneye gre, Sarpedon krall Minos'un
korkutan
elinden almak istemi, ya da Minos'la ikisi
szler de.
ayn delikanlya gnl vermiler (Miletos) ve
Titremezdi zavall halk korkudan
onun iindir ki Sarpedon Girit'ten Anadolu
yarglarn nnde,
kylarna srlm. Orada Miletos'la birlikte
yaar giderdi onlarn yardmna
Miletos ehrini kurmu. Mitograflarn iinden
bavurmadan
Daha kesilmemiti dalardan amlar,
kamadklar bu sorun Lykia-Karia ve Girit
indirilmemiti prl prl sulara,
arasndaki sk balant gz nnde tutulursa
yabanc lkeleri grmek iin.
zmlenebilir. Bu isim ve efsaneden de belli
Bilmiyordu lmller
ki Sarpedon Ege deniz uygarlna zg bir
yaadklar kylardan bakasn,
kiidir, bu uygarlksa hem Yunanistan'n ya
ller evrilmemiti derin hendeklinle,
bancs, hem ondan stn olduu iindir ki,
yokmu kllar, tulgalar
yadrganmakla ve Minotauros gibi efsaneledayanmakszn ordulara, gvenlik iinde

gnlnce yayordu uluslar.

Glk karmadan, el srlmeden,
yarlp eilmeden saban demiriyle
toprak veriyordu btn rnlerini
kendiliinden.
Sevin, kvan iindeydi yaratklar
yer yorulmadan azk verdiinden.
Toplarlard kocayemileri, da ileklerini,
kaln dallarda aslan dutlar, kzlcklar.
Palamutlar dklrd kocaman lupiter
aalarndan.
Onsuz, sonsuz bir bahard,
okard Zephyros'un sessiz sessiz esen
tatl, lk soluklu yelleri
yeni am tohumsuz iekleri.
rnler saard ekilmemi toprak,
ar baaklarla aaryordu srlmemi
tarlalar.
rmaklar akyordu kvrm kvrm
stten, tatl tanrlk besinlerden rmaklar,
damlyordu altn sars ballar
sresiz yeil kalan aalardan szlyordu.
Atlnca karanlk Tartaros'a Saturnus,
girmi Jpiter'in buyruuna evren,
balam altndan dk,
keskin parltl tuntan deerli
gmn a.
Satyrler. Satyrler ve Silenler doay simge
leyen cinlerdir. Dionysos alaynda yer alrlar.
Gvdelerinin belden st insan, belden aa
s ise t ya da teke biimindedir. Uzun ve dol
gun bir kuyruklar vardr, ayaklar at trna
biiminde, erkeklik uzuvlarysa dolgun ve kal
kktr. Krlarda dolar ve Mainadlarn, nymphalarn peine taklrlar. Hayvanca duygula
rnn yanks yzlerinde de grlr. Satyrler
daha ok plastik sanatlarda ve resimlerde
canlandrlmm Efsanelerde pek bir rol oy
namazlar. Marsyas bir Satyr'di (Silenler).
Seirenler (Sirenler). Seirenler (adlar Bat
dillerine Siren diye gemitir) Yunan mitoloji
sinin uydurduu efsanelik yaratklar arasnda
gnmze dek tutunan ve baka mitolojilerin
etkisi altnda karma, deiime urayan denizkzlardr. lkin Odysseia'da sz geen
Seirenler kadn gvdeli, ku kanatl ve gzel
sesli olarak tanmlanr. Sonradan ortaan
yaratt ve zellikle kuzey folklorunda gr
len figrlerin etkisiyle Sirenler kanatl olmak
tan km ve yar insan, yar balk biiminde
denizkzlar diye canlandrlmtr. Bugn de
Siren ya da denizkz deyince, belden yukar268

s kadn, belden aas pullu pullu ve yzgeli

olan yaratklar akla gelir. Ne var ki bu imge
Yunan mythos'una bsbtn yabancdr, Seiren figrnn aada verilen metinden de
anlalaca gibi, balkla hibir ilikisi yoktur.
Kirke Odysseus'u uurlamadan nce yolda
ne gibi tehlikelerle karlacagm kendisine bil
dirir (Od. XII, 39 vd.):
Seirenlere varacaksn sen en nce,
onlar byler yaknlarna gelen btn
insanlar,
kim yaklarsa bilmeden ve dinlerse onlar,
yand,
bir daha evinde onu ne kars karlar, ne
ocuklar.
Seirenler onu ayrda nlayan ezgileriyle
byler,
ayrn evresinde kemikler vardr, bek
bek,
bunlar kemikleridir etleri ryen
insanlarn,
bzk bzk durur kemiklerin stnde
deriler.
Durma orada, yr, arkadalarnn da tka
kulaklarn,
tatl balmumuyla tka ki, onlarn sesini
dinlemesinler,
istersen dinle sen, ama balasnlar ayakta
seni,
hzl geminin iinde iplerle balasnlar
kollarndan, bacaklarndan orta diree,
ondan sonra dinle Seirenler! doya doya.
yle olur, Odysseus Klrke'nin dediini ya
par ve Seirenlerin nnden geerken bal
olduu yelken direinden kopmay nasl arzu
ladn anlatr bize, ama Seirenlerin sesinden
baka biimlerine degin bir ey sylemez.
br Yunan mythos yazarlarnn Seirenleri
uzun uzadya tanmlamalar erken alardan
beri vazo resimlerinde ok byk bir yer tut
malarndan ileri gelir.
Mitograflar genellikle Seirenlerin rmak
tanr Akheloos'un kzlar olduunu kabul
ederler, anas Musalardan biriymi, Melpomene ya da Terpsikhore. iki, drt ya da
kz karde olduklar sylenir, adlar da verilir.
Yaman arkc, hatta algc olduklar, bir trio
yapp, birinin lyra, brnn flt ald,
ncsnn de ezgi syledii efsanelerde
sz konusudur.
Odysseus'tan baka Argonautlarn da Sei
renlerin nnden getii, ama o srada Or-

Ipheus'un denlzkzlarnkinden daha gzel bir

ezgl tutturduu iin arkadalarn Seirenlere
kavumak isteinden vazgeirdii de anlatlr.
Ovidius'a gre Seirenler bir zamanlar ku kanatl deil de, herkes gibi kzlarm, Persephone'nin arkadalarym. Ama Persephone
Hades tarafndan kanrlnca ne yapp yapp
ona yetimek iin kanat brakmlar ve yerde,
gkte arkadalarn aramaya koyulmular.
Daha baka yazarlar bu niteliklerinin bir tanr
cezas olduunu ileri srerler. Kaynaklar ne
olursa olsun Yunan mythos'unda Seirenlerin
Harpyalara benzedikleri, onlarn bir baka t
rn simgeledikleri aktr.
Seirenler efsanesinin bir gerekle ilikisi
olup olmad zamanmzn bilgin ve gezginle
rini ilgilendirmitir. Bu masala simgesel bir
anlam vermek isteyenler de olmutur. Doa
dan gelen bir arya dayanamayp kendini
lme atan erkek motifi nice nice iir ve ma
sallara konu olmu, Heine'nin "Lorelefna
karlk bizde Melih Cevdet Anday'n "Kollar
Bal Odiseus" iiri akla gelir. Bu uzun iirin
son blm dorudan doruya Seirenlere.
degindir, bu byl ezginin bambaka yn
den, air ynnden bir yorumunu verir:
Krekiler hasatsz denizi
kprttler kreklerimle,
tez yryt gemi gn batarken
ulat Sirenlerin adasna,
yreim kopacak gibiydi,
kanatlanp uacak gibiydi, ama
Sirenlerin izi bile yoktu ortada.
Yalnz bir ezgi, ta derinden,
ta ierimden gelen bir ezgi
balad yava yava ykselmeye;
o yabans, o byl trkleri ben
sylyordum sar gemicilere,
yalnz ben duyuyordum Sirenleri.
Kirke, bilge tanra, selam sana!
Sa salim getim kendimi.
Selene. Selene Ay'n simgesidir. Hyperion'la Theia'nn kz, Gne tanr Helios'la
afak tanra Eos'un kardeidir (Tab. 8). ki
atn ektii gm tekerlekli bir araba stn
de gkleri dolaan gzel bir kadn olarak can
landrlr, birok sevgilileri olduu anlatlr:
Zeus'la birlemi ve ondan Pandia adl bir kz
dourmu, Arkadya'da tanr Pan'la sevimi,
I'.m da o. bir beya/ kz srs armaan

etmi. Ama en nl .k Beparmak dalar

nn oban Endymion'dur. Endymion'dan elli
kz olduu bir efsanede anlatlr (Endymion).
Artemis'le ilikileri iin Artemis maddesini'
baknz.
Semele. Kadmos'la Harmonia'nn evlenme
sinden drt kz doar: no, Autonoe, Agaue
ve Semele (Tab. 18). Zeus Semele'ye ak
olur, ama kars Hera onu kskanr; ihtiyar bir
stnine ekline girerek yanna gelir ve Seme
le'ye, "Zeus'a yalvar da sana kendini tanr
Olarak btn grkemiyle gstersin" der. Se
mele kanarak Zeus'tan bunu ister. Zeus da
imek ve yldrmlarla kendisini gsterince
Semele yanar; yanarken de karnndaki yedi
aylk ocuu, Zeus'un olu Bakkhos'u d
rr, Zeus ocuu kurtarr, baldrnn iine
saklar. Vakti gelince Bakkhos, ya da Diony
sos adyla anlan tanr Zeus'un baldrndan
yeniden doar (Dionysos).
Semiramis. Babil kraliesi Semiramis'in y
ksn nl mitograflardan Sicilyal Diodoros anlatmtr. Suriye'de Askalon yresinde
bir gl varm, bu glde Derketo adnda kadin yzl, balk gvdeli bir tanra yaarm.|
Aphrodite bu tanraya kzm ve onu blgenin obanlarndan birine k etmi. Derketo
nur topu gibi bir ocuk dourmu, ama bir
erkekle birletiine ierledii iin oban l
drm, dourduu kz ocuu da brakarak
glne dalm. Bebei ak gvercinler mand
ralardan ardklar st ve peynirle beslemiler adna da bunun iin Semiramis, yani Suriye dilinde "gvercinlerden gelme" denmi.
Semiramis byyp gzel bir gen kz ol
mu. Gnn birinde kraln khyas mandra
lan geziyormu ki, kz grm, beenmi ve
kendine kar olarak Ninive'ye gtrm. Se
miramis gzel olduu kadar da akllym, ko
casna her iinde yardm ediyor, ylesine ye
rinde tler veriyormu ki adam her iimle
baarl oluyormu. O srada Babil kral Ninos
Baktriana lkesine kar sava am, byk
bir orduyla saldrd halde, lkenin bakenll
ni bir trl ele geiremiyormu. Semiramis'in
kocas da ordudaym, sava uzad iin karsni yanna getirtmi, Semiramis de kaleyi al
mak iin bir are dnm: Ordular ovada
arprken, arkasndan bir blk askerle bo

kalan kaleye trmanm ve hayretten donaka

lan dman yenerek kaleyi teslim alm. Kral
Ninos da Semiramis'in aklna ve yrekliliine
olduu kadar gzelliine de arplm. Khya
sndan kadn istemi, onun yerine kendi kz
kardeini vermeyi ne srm, ama adam ra
z olmam. Gzlerine mil vurulacan anla
ynca da kendi kendini ldrm. Ninos Semiramis'le evlenmi, lnce de tahtn ona b
rakm.
Semiramis kralie olunca nce kocasna
byk bir antkabir yaptrm, sonra da nl
asma bahelerinin yapmna girimi. Dillere
destan olan Babil ehri ve baheleri cennetin
yeryzndeki imgesiymi. Diodoros onlar en
ufak ayrntlarna dek anlatr. Frat ve Dicle
ovalarnda daha birok bayndrlk yaplarn
tamamladktan sonra Semiramis d seferlere
de km, Asya'da ele geirdii lkelerde b
yk yaplar meydana getirmi, en sonunda
da Msr'da Amon tapnana nasl gidip gele
ceini renmek istemi; tanr szcs, olu
kendisini tahttan devirmeyi dnd an
leceini bildirmi. Semiramis daha sonra
Hindistan'a kadar uzanm, yorgun dm
ve gerisin geri Babil'e dnerken olunun
kendisine suikast hazrladn renmi. Bu
nu duyar duymaz taht oluna brakarak orta
dan kaybolmu. Sylentiye gre kralie bir
gvercin olup ge umu.
Scrvius. Roma'nn altnc kral saylan Servius Tullius'un hayat stne birok efsaneler
anlatlrd. Kral Tarquinius'un evinde kle
olarak hizmet eden bir kz varm, bir gece
ocaktan kan bir Lar tanr gelip onunla bir
lemi, kz gebe kalp Servius'u dourmu.
ocuk bir gece uyurken bann evresini
alevler sarm, bunu gren Tarquinius'un ka
rs Tanaquil alevin sndrlmesini nlemi,
bebek gzlerini aar amaz da alev yok ol
mu. Olaanst bir kii olduunu anlayan
kral kzn ona vermi, ld zaman da ye
rine Servius gemi. Ama kral tahta otur
madan nce seimini halkoyuyla da onaylat
m.
Sibylla. Sibylla bir ad m, ya da bir meslek
ad m? Apollon kltne bal, gelecei bilen,
ngren tanrnn esiniyle dolup onun azn
dan fal bakan, olacaklar aklayan Sibylla k97A

hini bir midir, birok mu? Pek belli deil.

Apollon khinlerinin hepsine Sibylla denmi
yor, rnein Delphoi'deki khinin ad Pythia'dr. Sibylla ad Anadolu'daki bilicilik mer
kezlerindeki khin kadnlara veriliyor, sonra
da bu adn Kyme merkezinin gney talya'daki Cumae ehrine tanmasyla Cumae
khinine. Sibylla kelimesi bir ses benzetmesi
de olabilir: Khinin kendinden geip vecit ha
linde solurken kard slk gibi seslerin bir
yansmas, ada dklmesi olabilir. Sorun aydnlanmamtr bugne bugn. Ama en yeni
buluntular, Smintheus Apollon tapnann
anakkale'nin Ayvack ilesi, Glpnar buca
nda ortaya kmasyla kaynaklarmz aydn
la varacak biimde yorumlamak olanaklar
n bize verecektir belki.
Pausanias ilk Sibylla'nn Smintheus Apollon'un hizmetinde, Herophile adl bir kz ol
duunu yazar: Bu kz da dann bir nympha'syla lml bir babadan dolmu (He
rophile). Apollon tanrya vgler dzd gi
bi, Troya savann da Spartal bir kadn y
znden kacan bildiren bu Sibylla kendini
tanrnn hem "meru kars" hem de "kz"
olarak tanmlarm. Delos, Klaros, Samos,
hatta Delphoi'ye de gider, yannda tad
bir tan stne kar, yle fal bakar, kehanet
okurmu. Herophile Troas blgesinde ld
halde, bu ta Delphoi'de kalm, Pausani
as zamannda gsterilirmi.
kinci nl Sibylla gene Ege kylarndan
Erythreia khiniymi. Onun da babas lm
l, anas bir nympha'ym ve onu Korykos
dann (Krandag) bir maarasnda dour
mu. Doar domaz khinlie balam, a
zndan dklen fallar da dize halindeymi.
Daha ocukken Apollon tapnana adanm.
Bu Sibylla ile ok uzun mrl ya da hi l
meyen Sibyllalarn r alm oluyor. Sy
lentiye gre her biri 110 yl tutan dokuz in
san mr yaam.
Bundan sonra Sibylla'ya (yahut Sibyllalara)
Roma kaynaklarnda rastlanr. Vergius da
(Aen. VI, 1 vd.), Ovidius da (Met. XIV, 124153) Cumae Sibylla'sndan uzun uzadya sz
ederler. talya'ya gen bu khin Erythreia
Sibylla'snn kendisiymi. Vergilius ona Deiphobe adn verir, Glaukos'un kz olduu ve
Cumae'de Phoibos'la yol az tanras

Hakabe'ye hizmet ettiini syler. Aeneas'

ller lkesine gtrp getiren odur. Bu k
hin stne eitli efsaneler anlatlrd: Apollon ona mr balam, elinde ne kadar
kum tanesi tayabilirse, o kadar yl yaayabileceini bildirmi, ama yurduna bir daha dn
memesini de art komu, Erythreia'ya ayak
bast gn lecekmi. Sibylla da Cumae'ye
gm, (bir sylentiye gre Aeneas'la birlik
li') ama gnn birinde yurdundan khine bir
mektup gelmi, stnde Erythreia toprayla
yogurulmu bir mhr varm, khin ona do
kunur dokunmaz lm. Ya da u: Apollon
khinine gnl vermi, azndan kacak ilk
dilei gerekletirmeye sz vermi, Sibylla da
uzun mr istemi, ama sonsuz genlik iste
meyi unutmu. Tanr, kzln kendine verir
se, genliini de balayacak olmu, ama kz
buna yanamam. Bu yzden de ihtiyarladka ihtiyarlam, burumu, bzlm, sonun
da bir austosbcegi haline gelmi, Cumae'deki Apollon tapnanda bir kafes iinde
kalrm. ocuklar ona, "Sibylla ne istiyor
sun?" diye sorarlar, o da, "lmek istiyorum"
cevabn verirmi.
Roma tarihinde ok byk bir yer tutan,
devlet politikasna deta yn veren Sibylla ki
taplarna gelince, bunlar da talya'ya Cumae
Sibylla's getirmi, derlerdi. Tarquinius Superbus anda Sibylla dokuz kitabyla birlikte
Roma'ya gelmi ve krala bunlar satmak iste
mi, Tarquinius istedii fiyat ok yksek bu
lunca, Sibylla kitaplarn n atee atm,
pazarlkta gene uyuamaymca daha tane
sini yakm, sonunda Tarquinius geri kalan
kitab satn alm ve upiter Capitolinus ta
pnana koymu. Roma din ve devletiyle ilgi
li her sorunda bu kitaplara bavurulur, tutula
cak yol onlardan alnan esinlere gre izilirdi.
Sibylla kitaplarn saklamak ve korumak iin
rahip heyetinin greviydi. Ana Tanra Kybele'nin Pessinus'tan Roma'ya getirilmesi de
bu kitaplarn esin ve isteiyle olmutur (Kybe-

Side. Yunanca nar anlamna gelen Side bir

ok efsanelik kadnlarn addr:
(1) Tauros'un kz, Pamphylla'da Side ehrinin isim anas

(2) Belos'un kardei, Algyplos'la Dana

os'un analar, Fenike'de Sidon ehrine adm
vermi.
(3) Danaos kzlarndan biri, Peloponez'deki
Side adl kk ehre adn vermi.
Sidero. Salmoneus'un ikinci kars, Tyro'ya
eziyet eder ve Neleus'la Pelias tarafndan l
drlr (Tyro, Neleus).
Silenos. Silenos kocalm Satyr'lere genel
likle verilen addr, ama Silenos adnda bir kii
de vardr. Kr tanrs Pan'n ya da Hermes'le
bir nympha'nn olu diye geinir. Tipik Ana
dolulu bir imgedir: Yass burunlu, irkin, ihti
yar, hep eek stnde ve hep de sarho oldu
gu iin eeinden ikide bir den koca karnl
bir adam olarak canlandmlr. Dionysos ala
ynda dolar, Dionysos tanry yetitiren oy
mu derler. Ama ylesine akll ve bilgedir ki
insanlar hayat srlarn onun azndan almaya
can atarlar (Midas). Boa bakl bu ihtivan
Vergilius'un VI. oban iirinde obanlar ko
numaya zorlar, ama en gzel, en anlaml ta
nmn bize Platon "len" diyalogunda verir.
Alkibiades orada Sokrates'i bir Silen'e ben/.v
tir ve yle der (l. 215 d-d):
"Ben Sokrates'i vmek iin, dostlarm, baz
benzetmelere bavuracam. aka ettiimi sa
nacak Sokrates. Ama bu benzetmeleri aka
iin deil, doruyu gstermek iin kullanaca
m. lkin bu adam Silen heykellerine benze
teceim. Hani u heykel dkknlarnda gr
len ddkl, kavall Silenlere. Bu Silenler or
tadan ikiye blnr ve ilerinden kk k
k tanr heykelleri kar. Onu Satyr Ma\
yas'a da benzetebilirim. Grn bakmndan
bu Silenlerin tpksdr Sokrates. Yalan m?
Daha baka benzerlikler de var aranzda, sy
leyeyim de bak. Bir defa her eyle saygszca
alay edersin; doru deil mi?Deil dersen, ta
nklar getiririm. Kaval almasn bilmez mi
sin? yle bilirsin ki, Marsyas hi kalr yann
da. nk o eninde sonunda kamlardan ne
fes kuvvetiyle kard seslerle bytyordu
insanlar. Ho, bugnk kavalclarn da yt\
baka bir ey deil. Olympos'la Marsyas'tan rendii havalar alar. Bu havalar
ister iyi alnsn, ister kt, tanrdan gelme
olduklar iin, insanlar by/er, srlara ur
tanrlara ermek isteyenleri meydana karr.
Seni Manyas'tan tek ayran ey, algsz, kavalsz sadece szlerle ayn eyi elde etmen-

dir. Bir bakas konusun, istedii kadar da

usta bir szc olsun, ne sylese hibirimizi he
men de hi ilgilendirmez. Ama sen konutun
mu, yahut da senin szlerini kt bir szc
den de olsa, dinledik mi, kadn, erkek, oluk
ocuk duraklar, kulak kesilir, kendimizden
geeriz ".
Simoeis. Simoeis (Dmrek ay) Skamand
ros'la Troya ovasnda akan suyun addr. B
tn rmaklar gibi o da Hesiodos'a gre Okeanos'la Tethys'in oludur, llyada'da sk sk s
z geer. Akhilleus Troyallar kesip kesip
Skamandros rmana atnca yiidi kovala
mak ve alt etmek zere arkadalarna yardm
eder (Skamandros). Bu rmak tanrnn iki k
z olmu; biri Troya'nn kurucusu Tros'un
anas, br Assarakos'un kars ve Kapys'in
anasym.
Sinon. Sinon Akhalarn Troya'dan ekilir
ken orada braktklar casustur. Troyallar al
datp tahta at ieriye almalarn salamak
iin bir sr yalan uydurur: Akhalarn onu
tanrlara kurban etmek istediklerini, ellerin
den katn ve Troya'ya sndn. Tahta
at Odysseus'un Palladipn'u almasna kar
lk Athena tanraya bir sunu olarak braktk
larna, bu atn ieriye alnmas iin surlarda
bir gedik amak gerektiine Troyallar kand
rr, gece de Troyallar kurtulu erefine len
yapp bol bol yedikten, itikten sonra uyu
duklar bir srada Tenedos'tan geri dnen
Akha ordusuna kaplar at gibi, atn iin
deki Akha savalarn da darya karr,
bylece ehri atee verip Troya'nn dmesi
ne yol aar. Bu irkin kiiyi ve onun tyler r
pertici eylemlerini Aeneas Dido'nun nnde
Troya'nn ykln anlatrken dile getirir
(Verg. Aen. II, 57 vd.).
Sinopc. Sinope Karadeniz'de Sinop ehrine
adn veren efsanelik kiidir. Asopos rmak
tanrnn bir kzym. Efsanesi yledir: Zeus
Sinope'ye k olmu ve her dilediini yerine
getirmeye sz vermi. Gen kz da kzlna
dokunmamasn dilemi. Tanr yeminine ba
l kalarak onu kz brakm ve gtrm, Ka
radeniz kylarna koyuvermi. Sinope sonra
dan ayn dzenle tanr Apollon'u da, rmak
tanr Halys'i de kandrm ve hibir lmly
de yanna yaklatrmam.

272

Sisyphos. lkan efsanelik kiileri arasnda

zamanmzn yazar ve dnrlerini en ok ilgilendiren biri de Sisyphos'tur. Prometheus
gibi insanlar tanrlara kar tuttugundan,
Odysseus gibi insan akl ve kurnazlyla tanr-]
lara bile stn olduundan olsa gerek. Sisy
phos tanrlara kar su ilemi kiidir, onlarla
boy lmeye giritii iin de ller lkesin
de korkun bir cezaya arplr. lkin adna
Odysseia'da rastlanr. Hades'te grd Sisyphos'u yle tanmlar Odysseus (Od. XII,
593 vd.):
Sisyphos'u grdm, korkun ikenceler
ekerken;
Yakalam iki ovucuyla kocaman bir kayay,
ve kollaryla, bacaklaryla dayanmt
kayaya,
habire itiyordu onu bir tepeye doru,
ite kaya tepeye vard, varacak, ite tamam,
ama tepeye varmasna tam bir parmak kala,
bir g itiyordu onu tepeden gerisin geri,
aaya kadar yuvarlanyordu yeniden ba
belas kaya,
o da yeniden itiyordu kayay tekmil
kaslarn gere gere,
kopan toz toprak habire aarken bann
stnden,
o da habire itiyordu kayay, kan ter iinde.
amz Fransz yazarlarndan Albert Camus "Le Mythe de Sisyphe" adl denemesin
de Sisyphos'u anlamszln (absrde) bir sim
gesi diye tanmlar. Yapt i anlamsz ve ya
rarszdr, ama bu ii sonsuzlua dek grmekle
ykmldr Sisyphos. Bu korkun ikence
nin bir gn biteceini bile umamaz. Sisyphos
umutsuz kahramandr, ama insan kahraman
dr, nk bilinlidir. Camus insan yaamnn
anlamszl iinde insan onurunun gene de,
d etkenlerin anlamszlna, koullarn ka
nlmaz basksna karn zorunlu olan yk bile
bile tamak olduunu belirtir ve Sisyphos'un
bu korkun ikenceden her eye karn bir
zevk duyduunu, bilincin verdii sevinle bir
eit mutlulua, umutsuzluun mutluluuna
eriebileceini ileri srer. Sisyphos'u da by
lece anlamszl akl ve bilin gcyle yenen
insan kahraman olarak karmza diker. Tan
r ne yaparsa yapsn onu yenememitir.
Camus gibi biz de Sisyphos'un suu neydi
diye soracak olursak, yant yle olur: Sisy
phos fazla akllyd, ar kurnazd, mr onu,

bunu aldatmakla gemii Aulolykos sr

srlerini alm, Sisyphos da gelmi, her
hayvann trna altna nceden yazm olduu adn gstererek srlar geri alm. Ama
o srada Autolykos kz Antikleia'y Laertes'le cvlendiriyormu, dnden bir gece
nce Sisyphos kzn yatana girmeyi ve onu
Odsseus'a gebe brakmay baarm. Odysseus' un bu kadar akll ve kurnaz oluu Laertes in deil de, Sisyphos'un olu olduundan[ m. Bu bir, ikincisi Zeus'a kar: Batanr
Asopos'un kz Aigina'y kard zaman
Sisyphos'un kral olduu Korinthos'tan gemi, Sisyphos bunu grm, derken Asopos
kzn aramaya knca kimin kardn syler im, ama sen de ehrimin kalesinde bir kaynak fkrmasn salarsn demi. Asopos buna raz olmu, Sisyphos da Zeus'u ele ver
. Tanrlar tanrsnn affedecei su mu?
Bir sylentiye gre suluyu hemen yldrmla
arpm, baka birine gre onu alp Hades'e
gtrsn diye Thanatos, yani lm cinini
gndermi ona. Sisyphos, yutar m, ne yap
m yapm, kskvrak balam koca ifriti.
yle ki insanlar lmez olmu ortalkta. Zeus
gene de are bulmak zorunda kalm, kurtar
m Thanatos'u, eski dzeni yeni batan kur
mu, ama ilk kurban olarak da Sisyphos'u al
n, sn buyurmu lme. Ne var ki Sisyphos
lmeden karsna tembih etmi sakn cenaze
treni yapmasn diye. Mezarsz, trensiz riplak km Hades tanrnn nne, ah vah
etmi, karsndan yaknm durmu, bir yer
yzne gideyim de aznn payn vereyim
demi ller lkesi padiahna. O da brakm
gitsin. Gidi o gidi, bir daha dner mi Sisy
phos cehenneme? Yllar yl yaam, ama l
d zaman da bir daha kamamasn sala
mak iin ite o cezaya arpm tanrlar onu.
arpmazlar m?
Sisyphos stne daha birok sular ykle
nir. Uyduran uydurmu. Karsnn Pleiadlardan biri, Merope, olduunu, Gaukos'la Bellerophontes'in atas bulunduunu sylemekle
yetinelim biz. Kendisi Aiolos'un olu, yani
Deukalion soyundandr (Tab. 20).
Skamandrios. Bkz. Astyanaks.
Skamandros. Troya ovasnda akan rmak
(bugn Kk Menderes). Skamandros'un hi

ad da Ksanlhos, yani kzl sudur, nk iin

de ykanan koyunlarn tylerini kzllatrr
m. Bir anlatma gre, Aphrodite gzellik
yarmasnda Paris'in nne kmadan nce
salanna kzl bir renk vermek iin ban
Ksanthos'a daldrm. Skamandros adnn
kayna dar yle aklanr: Troas blgesine
geldiinde Herakles susam ve Zeus'tan su
istemi, tanr da ufak bir pnar fkrtm top
raktan, yiit daha da kaznca (Yunanca skapto kazmak demek) byk bir su kayna bul
mu ve buna Skamandros adn vermi (Tab.
16).
lyada'da sk sk sz geen Skamandros
Zeus'un olu byk bir tanr olarak tanmla
nr. Akhilleus arkada Patroklos'un ldrl
dne ierleyip Troyallar bir bir kltan ge
irip llerini rman iine atnca, yiitle u
mak tanr arasnda yaman bir atma olur (l.
XXI, 300 vd.):
Irman taan sular altnda kalmt ova,
sryle l yzyordu suyun stnde,
gzel silahlar yzyordu l delikanllarn.
Irmak kprr ve Simoeis'i yardma a
nr:
Kar duralm bu adamn gcne,
canm kardeim, ikimiz birden,
yok edecek neredeyse fcra/Priamos'un ilini
Troyahlar dayanamayacak bu savaa.
abuk yeti imdada hadi,
kaynak sularyla doldur yatan,
akt btn selleri, hadi, durma,
bir byk kasrga kopar,
aalar, talar grlesin atr atr,
durduralm u azgn adam.
yle olur, gkten inen rman koca dalga
s kabara kabara kovalar Akhilleus'u, ama
Hera araya girer ve Hephaistos'u atele salar
rmaklarn stne, ortal ate kaplar:
... Kabarcklar fkryordugzel
sularndan,
byk bir atete nasl kaynarsa bir kazan,
erir iinde semiz bir domuzun iya,
altnda yanan kuru odun her yandan
kabartr onu,
ite Ksanthos'un gzel sular da, atein
altnda,
yalm yalm yle yanyor, kaynyordu.
Ksanthos akamaz olmu, durmutu,
bouyordu onu Hephaistos'un zorlu ntffrtl.

rmaklar pes der ve ate suyu yenmi olur,

tanrlar da savamaktan vazgeerler.
Skylakeus. Lykial Glaukos'un arkada
Skylakeus Troya savama katlan Lykiallar
arasnda sag kalp yurduna dnen tek sava
dr. Geldiinde Lykial kadnlar ona kocala
rn sormular, hepsinin ldn syleyince
kadnlar onu talayp ldrmler. Bu olay
Bellerophontes'in tapnana yakn bir yerde
olmu. Sonradan Zeus Skylakeus'un tanrla
trmasn buyurmu.
Skylla. Skylla, Kharybdis'le birlikte Odysseia'da sz geen deniz canavarlarnn en
korkuncudur (Kharybdis). Kimden, nasl do
duu pek belli deildir, kimi efsane yazarla
r onu Phorkys'le Hekate'nin, kimi de Typhon'la Ekhidna'nn kz sayarlar. Odysseia'
da Odysseus bu canavan kendi anlatr, Skylla'nn en canl imgesi de budur, Homeros'a
kulak verelim (Od. XII, 85 vd.):
Skylla oturur maarada, ulur ac ac,
sesi benzer yeni domu bir eniin sesine,
ama kendisi yle korkun bir canavardr ki,
istemez kimse onu grmek, istemez bir
tanr bile.
On iki aya var, biimsiz ve gdk on ikisi
de,
upuzun boyunlar var, tam alt tane,
her boynun stnde korkun bir kafa var,
her kafada sra di, st ste, smsk,
kapkara azlar durmadan lm saar.
Maarann kovuunda bele kadar
gmldr o,
uzatr balarn korkun uurumdan dar,
gezdirip baklarn kayalarda, olduu
yerden
avlar yunus balklarn, kpekbahklarn,
ve indirir gvdeye srlerle deniz
canavarn.
Odysseus ya Kharybdis'e yaklap bsbtn
yok olmak, ya da Skylla'ya alt gemiciyi kur
ban vermek kkndan ikincisini seer. Tam
Kharybdis'in anaforlarndan kurtulmak zere
dirler ki, aada anlatlan ackl olay olur
(Od. XII, 243 vd.):
Sapsar bir korku kaplad o zaman btn

arkadalar.
lm Kharybdis'ten gelecek diye biz tam
bakarken,
Skylla dald geminin iine ve kapt, kopard

274

en gl krekilerimi, en yi alt yoldam;

dnnce ben gemiye ve arkadalarma
bakaym diye,
grdm tepemde onlar, elleri, ayaklaryla
rpnrlarken,
havada sallanp bara bara aryorlard
beni admla,
son kez anyorlard adm, ecel terleri dke
dke.
Denize uzanan burunda bir balk
yaban kz boynuzundan yatana yemini
uzun olta sryla kk balklara doru
sarktr hani,
nasl yakalayp yere atarsa rpman
balklar,
yle rpmyordu ite yoldalarm havada,
kayalarn stnde.
mgesi masal havasna brnm olarak izllen Skylla'nn aslnda ne olduu, dev bir ah
tapot mu, bir deniz canavan m, pek belli deSSmintheus. Smintheus, tanr Apollon'a flyada'da verilen bir ad ya da sfattr. Destann
banda Troas blgesinde bulunup yeri bug
ne dek saptanmam olan Khryse kentinin
rahibi Khryses Agamemnon'un tutsa olan
kz Khryseis'i geri istemek iin Akhalarn
Troya nndeki ordughna gelir ve tanr
Apollon'a yle yakarr (l. I, 37 vd.):
EyKhryse'yi, kutsalKilla'y koruyan,
gm yayl,
Tenedos'un gl kral, Smintheus, dinle
beni,
bir gn sana yarar bir tapnak yaptysam
boalarn, keilerin yal butlarn
yaktysam senin uruna,
u dileimi tez elden yerine getiriver:
Czyalarmm cn al Danaolardan,
oklarnla.

Tanr da rahibinin dileini yerine getirir ve

Akha ordusuna korkun bir veba salar. Bu
nun zerine Agamemnon rahibin kzn baba
sna geri gndermeye karar verir, bir gemiyle
Khryse kentine yollarlar. Bu kentin yeri bug
ne dek bilinmiyordu, Smintheus Apollon'un
ad da, nitelikleri de doru drst aklanamyordu. Smintheus'un "fareleri kovan" tanr
olduu sanlyor, ama bu ek ad da gereince
aklanamadg gibi, llyada'da bu kadar b
yk bir tann olarak gsterilen Smintheus'un
kim olduu da kesinlikle bilinemiyordu. Bu

szlk dizilmeye baladktan sonra Smintheus Apollon'un tapnann ve Khryse ehrinin

yerinin bulunmas Anadolu din tarihi ve mito
lojide r aacak bir olay diye nitelenebilir:
anakkale'nin gneyinde, Glpnar buca
nn hemen altnda Bahelerii denilen mevki
de Smintheus Apollon tapna ortaya kt.
Bugn Baba burnu diye denize uzanan bir
kntnn hemen arkasnda eski Khryse kenti
nin bulunduu anlalmaktadr. Burada top
raktan kalntlar karlmakta olan Apollon
Smintheus tapma Hellenistik ada balan
lp Roma dneminde onarlan byk bir yap
olarak karmza kyor: lleri 24,30 m x
43,52 metredir, nde 8, yanlarda 14'er s
tun, drt tarafnda 11 basamakl kocaman
bir tapnak. Tapnan friz, heykel ve stun
kalntlar karlm, Khryse'yi Troas sken
deriye'sine balayan bir kprnn izleri de
bulunmutur. Smintheus Apollon'un klt
merkezini ortaya karan bu arkeolojik ara
trma anakkale Mzesi tarafndan ynetile
rek Khryse'nin de yerini saptamaktadr. Ar
keologlarn kanlarna gre Krhyse Lysimakhos'un yaptrd ve Byk iskender'in adn
tayan Alexandria Troas'a bal byk bir
din ve klt merkezidir. Demek oluyor ki en
eski alardan Homeros destanlarnda tuttu
u yeri bu merkez tarihsel dnemlere kadar
korumutur. Srdrlecek aratrmalarn bizi
Apollon Smintheus'u kiilii stne de aydn
latacana phe yoktur (Apollon).
Soylar - alar Mythos'u. Hesiodos'un,
kardei Perses'e gerekleri aklamak ve do
ru yolu g9termek amacyla yazd "ler ve
Gnler" (Yunanca Erga kai Hemerai) adl di
daktik eserinde Theogonia'daki yntem in
sanlar dnyasna uygulanr: Tanrlar gibi in
sanlar da baz aamalar geirip bugn bulun
duklar duruma gelmilerdir. Ne var ki tam
karamsar bir grle, insanlarn iyiye deil,
ktye gittikleri ve sonlarnn bsbtn ykm
olaca kansndadr. Bunu nlemek iin kii
nin adalete dayanp dorudan aynlmamas
ve hele gece, gndz var gcyle almas
gerekir. Hint-Avrupa kaynakl dnya grle
rine dayanan bu mythos Yunan yaznnda
pek yank uyandrmamsa da, Roma dnya
snda epey tutunmu ve ilenmitir. Theogo-

nia ile iler ve Gnler arasnda ana gr bakmndan hem bir benzerlik, hem bir eliki
vardr: Her iki yaptta sz geen Promethe
us efsanesi, ler ve Gnler'de Pandora ma
salyla tamamlanm ve bu bakmdan kar.m
sarlkta daha ileri bir aamaya varmsa da,
ler ve Gnler'de altn a Kronos'un ege
menlik dnemiyle bir tutulur, insanlar iin yi
kim Olymposlu tanrlarn saltanatyla balar.
alarn (Hesiodos a deil de soy diyor)
madenlere gre adlandrlmas ran-Babil
kaynakl bir gre dayanr. ler ve Gn
ler'de soylar efsanesi Pandora efsanesinden
hemen sonra gelir (i. 110-202); Hesiodos'a
gre be soy vardr: Altn, gm, tun ve de
mir soylar, bunlarn aralarna Hesiodos bir
ey daha sokar: Homeros destanlannda sz
geen yar tanr kahramanlar soyu. yle t<
nmlar her birini:
ALTIN SOY:
Olympos 'ta oturan lmszler yaratt
lml insanlarn ilk soyunu altndan.
O zamanlar Kronos'un gkleri tuttuu
zamanln ,l
tanrlar gibi yayordu insanlar,
kaygsz, rahat, acsz, dertsiz.
Belal ihtiyarlk kmyordu stlerine,
kollar, bacaklar her zaman dipdiri
sevinip couyorlard gamsz lenlerde,
tatl uykulara dalar gibi lyorlard.
Dnyann var, you onlarnd,
toprak kendiliinden bereket sayordu.
Saysz nimetler ortasnda, rahat, memnun,
yaayp gidiyordu insanoullar
tarlalarnda.
Bu ilk insanlar lp topraa karnca,
birer cin oldular Zeus'un dileiyle,
iyi birer cin, topra ve insanlar koruyan
cinler.
Yaman bir erefe konmu oldular bylece.
Cin olarak evirdiimiz Yunanca "daimon"dur (Daimon).
GM SOY:
Sonra gmten ikinci bir soy yaratt
Olyrhpos'ta oturan lmszler.
Bunlarn boylar bolar da, akllar da
ok baka trlyd altn soylulardan.
ocuklar yzyl ocuk kalyordu
evde, analarnn dizinde ocuka
oynaarak.
Byyp, ergin aa gelince,

T
Talos. (1) Girit efsanesinin robot insan. Talos adaya adn veren Kres'in, ya da tann
Hephaistos'un olu, yahut da tun soyundan
artakalan bir insanm. Minos, ya da Zeus
onu Girit'e beki olarak dikmi, Talos her
gn silahlaryla aday epeevre dolar, ya
banclarn karaya kmasn nlermi. Daidalos'un Girit'ten kamak iin kanatlar yapp
havalanmas da ondanm. Talos yaklaan
gemilerin stne koca ta paralar atar, bu
engeli de amak aresini bulanlar daha da
korkun bir biimde yok edermi: Atein ii
ne atar, tuntan gvdesini kor haline getirir,
sonra da yolculara sarlr, onlar cayr cayr
yakarm. Talos'un bedenine silah ilemezmi, yalnz ayann bileinde bir damar var
m. Medeia bvleriyie o damar bulup yrt
m, Talos da bylece lm (Argonaut'lar).
(2) Daidalos'un ra Talos bir Atinaldr.
Testereyi icat ettii iin ustas onu kskanm,
Akropol'den aa atm (Daidalos).
Talthybios.
Agamemnon'un
habercisi.
Krallar kralyla birlikte Troya savana katlr
ve eitli grevler grr-. Briseis'i Akhilleus'tan almak, phigeneia'y Aulis'e getirmek,
Kinyras'n lkesine eli gitmek ona dmm. Talthybios'un Sparta'da bir suna var
m, uluslararas hukuku ve elilik haklarn
koruyan bir kahraman saylrm.
Tanrlarn Douu. Bkz. Theogonia.
Tantalos. Lydia kral Tantalos hem efsane
de dal budak salm lanetli bir soyun atas,
hem ller lkesinde ektii ceza ile nldr.
Kendisi Zeus'la Plton'un olu saylr (Tab.
14). Karsnn ad stne kaynaklarda ayrlk
vardr, ama ocuklarnn Pelops'la Niobe ol
duu genellikle kabul edilir (Pelops, Niobe).
Soyu sopuyla lanete uramasn gerektiren
suun ya da sularn ne olduunu efsaneler
aka dile getirmez.- Tantalos Sipylos (Mani
sa) danda krallk kurmu, ok gl ve zen
gin bir adamm. Asl suunun bu stnl,
tanrlarn kendisine balad nimetlerden
gurur duymas, marp ly karmas ol
278

duu ileri srlr. Gerek neden baka olsa

gerek: Tantalos da br Anadolulu tanr ve
kahramanlar gibi, Olymposlularn dzenine
aykr den bir din ve efsane emberinin ki
ileridir. Anaerkil bir dzeni, Ana Tanra'nn
egemen olduu bir din grn simgelerler.
Sipylos yamalarnda kayaya oyulmu bir
Kybele heykelinin bulunmas, Niobe efsanesi
nin bu dan eteindeki Sardes'e yerletiril
mesi buna kanttr. Baka bir din ve dzen
adna ba kaldrdklar iindir ki cezaya arpl
mlar, lanete uramlardr.
Tantalos bir sylentiye gre Hermes'e Zeus'un kpeini vermemek iin yalan yere ye
min etmi, Zeus'un fkesi bu yzdenmi. Ya
da tanrlarn sofrasna arlm da tanr srla
rn aa vurmu, ya da tanr balyla arab
arm. Kendisine yklenen ok daha byk
bir su tanrlar denemek iin olu Pelops'u
dorayp tanrlarn nne karmasdr. Tan
talos ikencesi diye dillere gemi olan ceza
sn Homeros Odysseia'da yle anlatr (Od.
XI, 582 vd.):
Tantalos'u grdm, korkun ikenceler
ekerken:
Duruyordu bir gln iinde, apakta
yksele yksele kyordu su enesine
kadar,
ama imek iin davrand myd, damlasn
alamyordu suyun,
ihtiyar adam eiliyor, eiliyor, eiliyordu,
su da ekiliyor, ekiliyor, yok oluyordu
emen toprakta,
ve bir amur peyda oluyordu ayaklarnn
dibinde, kapkara,
ossaat bir tanr kurutuveriyordu gl.
Yemiler sarkyordu bann nnde dall
budakl aalardan,
armutlar, narlar, prl prl elmalar,
ball incirler, tombul zeytinler sarkyordu,
ama ihtiyar adam, koparaym diye ellerini
uzatt myd,
bir yel geliyor, savuruyordu onlar kara
bulutlara.
Tarkhon. Roma'nn kuzeyinde bulunan
Tarquinii ve daha baka ehirleri kurmakla
n salm Etrsk kahraman. Telephos'un o
lu olduu sylenir. Etrskleri Lydia'dan, yani
Anadolu'nun Ege kylarndan talya'ya o g
trm. Tarkhon ak sal olarak domu, bu
da anl bir aln yazsna delilmi.

Tarpeia. Tarpeia Capitolium'a ve orada bu

lunan Tarpeia kayasna adn veren Romal
kzdr. Adam ldrenler bu kayadan aa at
lp ldrlrd. Tarpeia'nn kendisi de bir
suludur: Babas Spurius Tarpeius Capitolium kalesinin bekisiymi. Sabinler karlan
kzlarn geri almak iin kalenin dibinde ordu
gh kurup ehri sardklan srada Tarpeia Sa
bin kral Tatius'u grm ve ona k olmu,
kendisini kar olarak alrsa, kalenin kaplarn
amaya sz vermi krala. yle olmu, ama
Sabin kral Tarpeia'y almak yle dursun,
ordusuyla kaleye saldrdnda kz kalkanlar
nn altnda ezip ldrmler.
Tartaros. Tartaros yeraltndaki ller lke
sinin en derin yeridir. Titanlarla tanrlar ara
sndaki savata deprem Tartaros'a kadar uza
nr, bu savata yenilen Titanlar da Zeus Tar
taros'a kapatr. Tartaros'un en iyi tanmlan
d yapt Hesiodos'un Theogonia'sdr. y
le denir (Theog. 736 vd.):
Orada durur yan yana kaynaklar,
btn varlklarn son ular
kara topran ve sisli Tartaros'un,
ekinsiz denizin ve yldzl gn
tanrlar rkten pis, kfl keler.
ylesine derindir ki bu yerler
bir ylda varlamaz dibine,
kaplarndan girildikten sonra.
Bora stne bora savurur insan
bir o yana, bir bu yana, korkun bir hzla.
Ve ite orada ykselir kona kara Gece'nin
kasvetli, korkun bulutlar iinde.
Tartaros'un derinliini belirtmek iin Hesiodos bir de yle der:
Br rs gkten dse dokuz gn, dokuz
gece,
ancak sonuncu gn varabilirdi yeryzne
ve tun bir rs dse yeryznden ancak
dokuz gn, dokuz gece sonra varabilir
Tartaros'a.

Teiresias. Thebaili Teiresias efsanede sz

geen bilicilerin en nlsdr. Troya sava
efsanelerinde de, Thebai emberinde de ok
nemli bir rol oynar. ldkten sonra bile
Odysseus ruhuna sorular sormak iin uzun ve
tehlikeli Hades yolculuuna giriir. Byc
tanra Kirke Teiresias' yle tanmlar (Od.
X, 491 vd.):

Gidilecek Hades'ln ve korkun

Persephone'nln lkesine,
danmak iin Thebaili Teiresias'n ruhuna,
henz yitirmemi akln bu kr bilici,
Persephone bir ona bilin balamtr
llerden,
bir odur dnen, tekiler uuurlar
glgeler gibi.
Teiresias stne birok efsaneler anlatlr:
Teiresias Spartoi soyundandr (Spartoi), oculugunda Kithairon danda gezerken iftleen iki ylana rastlam, ocuk bir sopa alp
dii ylan ldrm, ossaat erkekken birden
bire dii olmu, yedi yl sonra gene ayn yer
de ayn olay grm, bu kez erkek ylan l
drm ve yine erkek olmu. Bana gelen bu
olayn n tanrlara kadar uzanm, Hera ile
Zeus bir gn, akta kadn m daha ok zevk
duyar, erkek mi konusunda tartrlarken, Teiresias'n fikrini almay dnmler. Teiresl
as'n yant artc olmu: Erkek bir zevk du
yarsa, kadn onun dokuz mislini duyar dlys
buyurmu, Hera da kadnln srlar agn v
ruldu diye Teiresias'a kzm, gzlerini kr et
mi. Buna karlk Zeus ona khinlik hnerini
ve yedi kuak boyunca yaamasn balam.
Teiresias'n en nl kehanetleri unlardr
Amphitryon'a kars Alkmene'nin kiminle
yattn aklar, Laios'a doacak olan ocu
unun kendisini ldreceini haber verir, Oidipus'u aydnlatr, Thebai'den kovulmasn
salk verir, Thebai'ye kar yediler seferinde
ehrin nasl korunabileceini gsterir; daha
sonraki efsanelerde Teiresias her ie karan
bilici tipi olarak canlandnlr: Pentheus'a tan
r Dionysos'a kar gelmemesini, Narklssos'un leceini ve daha birok olaylarda ge
lecei haber veren odur. Odysseia'da oynad
role gre Teiresias'n bilicilik hnerini l
mnden sonra da saklad anllr. Bu da
Zeus'un nl khine bir armaganymt.
Epigonlar Thebai'yi alnca Teiresias br
Thebaililerle gm, yolda Telphusa kayna
ndan su ierken lm. Baka bir anlatma
gre ehirde kalm, ama Thebaililer onu k
zyla birlikte Delphoi'ye, Apollon tanrya
adanmak zere gndermiler, yolda ihtiyar
lktan lm.
Teisiphone. Adam ldrme sularnn cn alan Erinyslerden biri (Erlnys).

Tekmessa. Troya nnde byk Aias'n ka

patmas, bir Phrygia kralnn kzyd. Sophokles'in "Aias" tragedyasnda nemli bir rol oy
nar (Aias).
Telamon. Aiakos'la Endeis'in olu, Aias'n
babas, Peleus'un kardei (Tab. 21). ocuklu
unda Peleus'la birlikte vey kardeleri Phokos'u ldrmeleri zerine (Phokos) Telamon
Aigina'dan srlr, Salamis'e yerleir (Aiakos). Herakles'le birlikte Argonaut'lar seferi
ne, Kalydon avna katlr. Gene Herakles'le
birlikte birinci Troya seferine gider ve Herakles Laomedon'un kz Hesione'yi kurtarnca
Telamon bu kzla evlenir. Bu evlenmeden
Teukros doar (Teukros). Troya sava sra
snda Telamon Salamis'te oullarnn dnme
sini bekler. Teukros Aias'sz yurda dnnce
fkelenir ve onu kovar. Nasl ld belli de
ildir (Aias).
Telemakhos. Odysseus'la Penelope'nin bi
ricik oullar. Babas Troya savana gidince
Telemakhos daha kundakta ocuktur. Ad il
kin Odysseus'un kendisini savaa gtrmek
iin gelen elilere oynad oyun srasnda ge
er (Palamedes). Sonra Odysseia'nn banda
ona gene rastlanr: Bym, delikanl olmu
tur, Ithake saraynda taliplerin babasnn mal
n, mlkn arur etmelerine zlr, onlar
kovmak iin elinden bir ey gelmez, sonunda
babasnn yaayp yaamadn renmek
iin yola kmaya karar verir: Troya'dan d
nen yiitlere babasndan haber sormaya gide
cektir. Mentor klnda tanra Athena'nn
klavuzluunda olan bu yolculuk Odysseia'nn
ilk drt blmnde anlatlm, bu yzden de
bu blmlere Telemakhia denmitir (Odysseia). Nestor ve Melenaos'un konaklarna va
rr, onlarla grr, Troya savalarnn an
larn uzun boylu anlatmalarna frsat verir
(Menelaos, Helena). Dnnde taliplerin
kurduu pusuya dmez, Ithake limanna gir
meden ehir dndaki bir kumsala kar, bi
raz nce de Odysseus ayn yere km ve do
muz oban Eumaios'un kulbesinde konuk
edilmitir. Baba-ogul nce tanmadan bulu
up konuurlar, sonra Odysseus dilenci kl
altnda gerek kimliini aklaynca, taliplerin
hakkndan gelmek iin planlar kurarlar. Tele
makhos talipleri ldrmekte babasna yardm

280

eder, anasyla babasnn bulumasna seviniri

Bakaca da bir rol yoktur Odysseia'da.
Telephos. Herakles'le Auge'nin olu Telephos dramatik bir yknn kahramandr.
Daha anasnn karnndayken tanr szcsnn doacak olan ocuun daylarn ldrecegini bildirmesi ana-ogul Auge ile Telephos'un bir sandkla denize atlmalarna y o l
aar. Kurtulurlar ve Mysia kylarna karlar
(Auge). Baka bir anlatma gre yalnz Auge
Mysia'ya gider, kral Teuthras'a satlr, Tele-
phos ise Arkadya'da bir daa braklr, orada
obanlarca bytlr ve dada kaza ile iki
adam ldrr: Bu iki adam kendi daylardr.
Telephos Arkadya'dan srlr. Delphoi tapnagma gidip tanr szcsn yoklar, Mysia
ya gitmesi gerektii cevabn alr. Mysia'ya
gelir, ama anasn tanmaz, Auge'nin de oglunu tanmamas az daha ana ile olun evlenmelerine yol aacakken vaktinde nlenir.
Auge kral Teuthras'in kendisiyle evlenir, bir.
sre sonra Teuthras lnce Mysia krall Telephos'a kalr.
Bu srada Akhalar Troya'ya kar ilk seferlerine giriirler, donanma yanl rota ile Mysia kylarna yanar. Telephos Troya kral soyuyla akrabal yznden Akhalara kar koyar, yiite arpr ve birok nemli kiileri
ldrr, ama AkhiIIeus karsna dikilince
korkuya kaplp komaya balar. Tanr Dionysos araya girer ve Telephos'un bir a s m a |
ktne ayann taklp dmesini salar.
Arkasndan gelen AkhiIIeus da onu kalasndan vurur. Akha donanmas ekilip gider, sekiz yl kadar uzun bir zaman da Anadolu kylarna uramaz olur, ama Telephos'un yaras
iyilememektedir. Dant biliciler yaray
kim atysa o iyiletirebilir derler. Telephos
da bu kez Aulis'te Akhilleus'u bulmaya gelir.
Euripides "Telephos" adl (kayp) tragedya
snda Mysial kahraman dilenci klnda kartrm Akhilelus'un nne, alatr, szlatr,
istediini elde ettirirmi. AkhiIIeus kargsnn
pasndan bir para srer yaraya, Telephos
iyileir ve kran borcunu Akhalara Troya'ya
kacak doru yolu gstermekle der. Tele
phos Troya savana karmaz, ama olu
Eurypylos Mysial bir blkle Priamos'un yar
dmna koar (Eurypylos).

Telkhines. Poseidon'la ilgili kt cinler. Ya

r insan, yar balk biimindeymiler, ylan k
lna girdikleri de olurmu. Telkhinler Rodos
adasnda yaarm ve dnyada ne kadar dep
rem, kar, dolu, yamur gibi afetler varsa,
hepsi onlarn elinden karm. Tufan da on
lar nceden bilip haber vermiler. Rodos
adasnn sularna Styks'in sularn kantrarak
topran verimsiz olmasna yol amlar. Tu
fandan kaarken biri Lykia'ya gelmi ve ora
da, Ksanthos rma kenarnda Lykial Apollon'a bir tapnak kurmu, derlerdi.
Telkhinlerin baz efsanelerde Kabeirlerle
kartrld grlr, o zaman da sanat cin
ler olarak gsterilirler: Maden ilemesini bilir
ler, tanr heykelleri ve Poseidon'un yabasn
yapmlar. Ama aslnda kt ve yararsz ol
duklarndan Apollon oklartyla, ya da Zeus yldnmlaryla onlar ldrm. Denizde birer
kaya olmular.

nos'la Tethys'in yanna gitmek zere olduu

nu, onu bildirmeye geldiini ileri srer (Hera).

Tenes. Tenedos'a (bugn Bozcaada) adn

veren kurucu kahraman. Kyknos'un olu sa
ylr (Kyknos). vey anas Tenes'i kendisine
gz dikmi olmakla sular. Kyknos da buna
inanr ve Tenes'le kz kardeini bir sanda
kapatp denize atar. Poseidon tann genleri
korur ve o zaman Leukophrys adyla anlan
Tenedos'a karr. Sonralar Kyknos yanll
n anlar ve Tenes'le barmak zere Tene
dos'a gelir, ama Tenes babasnn gemisini
karaya balayan halat keser, bylece her
trl ilikiyi koparm olur. Akhalar Troya'ya
sefer yaptklarnda Tenedos'a varnca, Tenes
onlar talar, ama Akhilleus'un kargsyla vu
rularak lr.

(2) Telamon'la Hesione'nin olu, Aias'n

kardei (Tab. 21). Troya soyundan olduu
halde Teukros agabeysi Alas'la birlikte Akha
lar safnda dvr, ordunun en usta okusudur, birok savay ldrr. Aias'n lm
srasnda Mysia'ya yapt bir apulculuk se
ferine ktndan orada yoktur ve olaylar
nleyemez. Dnnde byk bir umutsuzlu
a kaplp canna kymak ister. Dn de
uursuz olur, Salamis'e vardnda babas Telamon Aias' getirmedi diye onu adaya almaz
(Aids, Telamon). Kbrs'a gider, orada Yeni
Salamis diye bir ehir kurar, Kbrs kralnn
kzyla evlenir, birok ocuu olur, biri Kilikya'da Olbe kentinin kurucusu gen Aias'tr.

Tereus. Bkz. Aedon.

Teuthras. Mysia kral, Telephos efsanesin

de sz geer. Krall Kaikos (Bakray) r
mann agzndayrn. Efsanesi de yledir:
Dada avlanrken Teuthras'n karsna bir
yaban domuzu km, kendisini ldrmeme
si iin insan sesiyle yalvarm, vurulduktan
sonra da Artemis Orthosia tapnana sn
m. Kutsal hayvan ldrd diye Teuthras
czam ve bir eit lgnla arplm, ama
sonradan iyilemi. Auge ile Telephos'u
Mysia'da konuklayan odur (Auge, Telephos).

Terpsikhore. Musalardar biri, dans ve ha

fif iiri simgeler (Musa/ar).
Tethys. Uranos'la Gaia'nn kz, dii Titan
lardan sonuncusu (Tab. 1, 2). Denizin verimli
liini simgeleyen Tethis tanr Okeanos'la bir
leir ve bini akn dii varlk dourur (Tab.
4). Dnyann btn rmaklar da Okeanos'la
Tethys'ten dogma saylr. Bir efsaneye gre
Tethys Zeus'un Kronos'a kar sava srasn
da Hera'y yanna alm ve bytmt. Hera
da danda Zeus'u bulup onunla sevimeyi
kafasna koyunca, kavga etmi olan Okea

Teukros. (1) Skamandros'la da da

nympha's daia'nn olu, Troya kral soyu
nun atas (Tab. 16). Bir efsaneye gre Teuk
ros Troas'n yerlisi deildir, Ege kylarna Gi
rit'ten babas Skamandros'la birlikte gelmi
tir. Anadolu'ya gmeden nce kehanete
bavurmular, nereye yerlemeleri gerektiini
sormular, tanr szcs de "yer oullarnn
saldrsna nerede urarsanz" yantn ver
mi. Troya yresine gelip akta yattklar bir
gece farelerin kalkanlarn, yaylannn kirile
rini kemirdigini grmler, kehanetin gster
dii yerin buras olduunu -^anlayarak oraya
yerlemiler ve Apollon Smintheus'a (fareleri
kovan Apollon) bir tapnak kurmular. Teuk
ros sonralar Dardanos'u konuk eder ve kz
Batieia ile evlendirip tahtn ona brakr (Dardartos, Smintheus).

Thalia. Bitkisel gelimeyi, doann fkrma

sn dile getiren bu ad:

(1) Musalardan birinin addr. Yetki alan

komedyadr. Apollon'la seviip Korybantlan
dourduu da anlatlr (Musalar).

Theia. Uranos'la Gaia'nn kz, dii Titanlar

dan biri, Hyperion'la evlenir ve Eos, Helios
ve Selene'yi dourur (Tab. 4).

(2) Zeus'la Eurynome'nin kz, Kharitlerin

biri (Khahtler).

Themis. Themis, Uranos'la Gaia'nn kzdr,

yani ikinci tanr kuandan ve dii Titanlar
dandr. Hesiodos, Themis'in adn Titanlar
arasnda saydktan sonra, uzun sre ondan
sz etmez, ta ki Olympos tanrlar Titanlar
yensin ve Zeus, Kronos'tan dogma br kar
deleriyle egemenlii paylap yeni dzeni
kursunlar. Ondan sonra da Zeus her kuak
tan tanralarla birleme ve retme yoluna gi
der. lk evlilii Metisledir, onu Athena'ya ge
be brakr. kinci evlilii, Titan kz Themis'ledir. Hesiodos bu birlemeyi ksaca y
le tanmlar (Theog. 901 vd.):

Thamyris. lyada'da ad geen Trakyal bir

ozan. Servenini lyada'da Homeros yle
anlatr (l. II, 594 vd.):
Musalar bulumulard eskiden Dorion'da,
keseceklerdi Trakyal Thamyris'in arksn
Oikhalia'dan gelmiti Thamyris,
kendine gveniyor, vnyordu,
kalkanl Zeus'un kzlarn, Musalar bile
yenerim diyordu ark sylemede.
Onlar da kzdlar, kr ettiler onu,
tanrsal arky aldlar elinden,
alg almay unutturdular ona.
ok yakkl diye bilinen bu ozan lyra al
makta da, ezgi sylemekte de ok stnm,
bir theogonia, bir kosmogonia, bir de titanomakhia yazd sylenir. Mzikte de birok
yenilikler yapm, ama ly karp Musalarla boy lmeye kalkp olanaklarndan
yoksun edilince, lyrasn bir rmaa atm, bir
daha da ark sylememi. Baz kaynaklarda
Homeros'un bu Thamyris'in mezi olduu
sylenir.
Thanatos. lm simgeleyen tanr. Nyks'in
ocuu, Uyku'nun kardeidir. Birbirinden ay
rlmayan Hypnos'la Thanatos yeraltnda Tartaros'un derinliklerinde otururlar (Hes. Theog. 755 vd.).
Thaumas. Pontos'Ia Gaia'nn olu, Elektra
ile evlenir ve ris'le Harpyalar retir (Tab. 6).
Theano. Troyal Antenor'un kars Theano
Athena tapmann rahibesidir. Troya kadn
lar, balarnda kralie Hekabe olmak zere,
Athena tanraya parlak bir al adamaya gel
diklerinde, Theano onlar karlar ve sunu ya
parken de tanraya yakarr (l. VI, 298 vd.).
Theano'nun Antenor'dan birok ocuklan
olur, kocasnn baka bir kardan olan olunu
da zene bezene yetitirir. Antenor'la birlikte
Troya'y ele verdii anlatlan efsanelerinden
biridir (Antenor).
Thebai'ye kar Yediler. Bkz. Amphiaraos, Eteokles, Adrastos.
282

Sonra k saan Themis'le evlendi Zeus,

bu tanradan dodu Horalar:
Eunomia, Dike ve bereketli Eirene,
ki korurlar insanlarn ekip bitiklerini.
Ve Moiralar, akll Zeus'un ok sayd
Klotho, Lakhesls veAtropos,
ki onlar verir yalnz nsanlara
mutlu ya da mutsuz yaama paylarn.
Peki Themis kimdir? Doada mevsimlerin,
yllarn ve sanatlarn dzenini salayan bir
tanra lsyle canl varlklarn arasnda ha
yatla lm dengesini kurup, kader ipliklerini
ellerinde tutan ikinci bir tanra lsn do
uran bu gl tanrsal varlk kimdir ve neyi
simgeler? Themis, kanundur, kuraldr, yasa
nn ta kendisidir. Ama gelip geici yasa deil,
tanrlar dnyasnda da, insanlar dnyasnda
da deimez, evrensel ve lmsz doa yasa
sdr. Tanrsal yasadr, onun kart insansal
yasa ise Nomos'tur.
Themis Olympos'ta yaar. Tanrlarn top
lantlarna bakanlk eder, Olympos'taki d
zeni de o korur. Homeros da tanr, bilir onu,
Hera'yla, Zeus'la konutuunu gsterir lya
da'da. Ama ok sz edilmez Themis'ten, ef
sanesi, yks yoktur. Her yerde ve her za
man vardr o kadar.
rettii tanrsal varlklarla srdrr etkisini,
bu varlklar da tanrlardan daha gl olduk
lar iin, ehramn tepesinde oturur gibidir
Themis. Ad da koymak, yerletirmek, oturt
mak anlamna gelen bir kkten tremitir
(Hora'lar, Moiralar).

Theogonia. Yunanllarn en eski ve en

nemli theogonias olan Hesiodos'un eseri
besbelli ki doulu kaynaklara dayanmakta,
I enlkeliler yoluyla Smer ve Babil inan ve
efsanelerini yanstmaktadr. Ne var ki bada
nm tam olmutur: Hesiodos'un tanrlann do
luunu, tanr soylarnn ve kuaklarnn birbir
lerini izleyip gelimelerini dile getiren yapt,
Yunan kaynakl inan ve efsaneleriyle kayna
m ve tutarl bir btn haline gelmitir. Hele
Hesiodos'un kurduu ynetim, Homeros des
tanlarnda da uygulanan ecere gsterme ei
limiyle tam bir uyum iinde ilkan sonlarna
dek benimsenmi ve ozanlara olduu kadar,
hellenistik an ve Roma'nn mythograph
denilen mythos yazarlarna da rnek olmu
tur. Dnyann yaratl iin de bir yorum ve
ren Theogonia, Yunanllarn tek dinsel kitab
olarak kalm denebilir, ama unu da belirt
meli ki, bu gelenek yazma kaynak olmaktan
te gidememi, ne tam anlamyla dini ve kl
t, ne de bambaka bir yol tutan dnce
akmn etkileyememitir. O kadar ki, Heiodos'un, ou yabanc kaynaklardan ald ki
mi tanrsal varlklar Yunan yazn doa d,
yaban ve kaba sayarak yadrgam ve atmtr.
Hesiodos'un Theogonia's gene de tek ya
ratl mythos'u olarak ayrntlaryla inceleme
ye deer.
Her eyden nce Khaos vard der Hesiodos, (Khaos) ama Khaos'un ne olduunu ta
nmlamaz, hemen Khaos'tan Gaia yani Toprak'n ktn anlatr ve ne olduunu tam an
latmad bir birleme ilkesi olarak Eros'u ya
ni Sevgi tanry da araya sokar, ama belli ki
Yunan kaynakl bu varl, sayd br un
surlarla iyice birletiremedii iin "parthenogenesis" yani kendi kendine dourma, mey
dana getirme ilkesine uyarak, Khaos'tan Erebos'u (yeralt karanl) ve Nyks'i (yerst ka
ranl) yani Gece'yi karr ve yle der (Theog. 126 vd.):
Toprak bir varlk yaratt kendine eit:
Drt bir yann saran Uranos, yldzl Gk',
Mutlu tanrlarn srekli, salam yurdunu.
Gaia sonra kendi kendine yksek dalar ve
Pontos'u, yani denizi yaratr. Sonra da Uranos'la seviip kuak dev yaratr: Titanlar,
Kykloplarve Hekatonkheirler.

Bu Titanlar tanrlarn ikinci kua saylr,

birinci kuak Gaia ile Uranos olmak zere.
Burada Theogonia boyunca hep rastlanacak
bir srele karlarz: Bir kuak kendinden
sonraki kuan doup gelimesine izin ver
mez, nk gcnn elinden alnacandan,
egemenliinin baka ele, sonraki kuaa ge
eceinden korkar. Bu yzdendir ki Uranos
ocuklarn yok etmeye urar (Uranos).
Gaia son doan olu Kronos'un eline bir
trpan verir ve koca Uranos gece arzudan ya
np tutuarak indii, sard zaman Topra,
pusuda bekleyen Kronos frlar, trpanla keser
babasnn hayalarn. Denize salan sperma
kpkleriyle kanlardan tanra Aphrodite ve
Erinysler doar (Aphrodite, Erinys). Kronos
egemenlii ele alr, ikinci tanr kua birinci
sini yenmitir, Hesiodos erkek Titanlarn dii
Titanlarla evlenmelerini ve bu evlenmelerden
doan ocuklar sayar.
kinci kuan da dram vardr. Kronos
Rheia ile evlenir ve u evlatlar dourur: Hestia, Demeter, Hera, Hades, Poseidon ve en
sonuncusu Zeus.
Ama koca Kronos yiyordu ilk ocuklarn
analarnn kutsal karnndan kp da
dizleri stne oturduka her biri.
Korkuyordu Uranos'un marur
torunlarndan biri
lmszler arasnda kral olacak diye.
Uranos'la Gaia bunun byle olacan bil
dirmilerdi Kronos'a. Ne var ki Rheia'ya yar
dm edenler onlardr. Zeus doar domaz Girit'e karrlar, Kronos'a da bir ta yutturur
lar. Zeus byynce, babasna bu tala birlik
te yuttuu btn kardelerini de kusturur.
Egemenlii ele geirmek iin hazrla giriir,
ilk i Uranos'un yeraltna kapatt Yz Kollu
devleri ve Kykloplar kurtarmak. Tepegzler
den gk grlemesini, imek ve yldrm alr,
Yz Kollularn da yardmyla korkun bir sa
vaa giriir. Titanomakhia denilen bu sava
babasnn kardeleri Titanlara kardr (Dev
ler ve Tanrlar Savas). Bu yaman savata za
feri kazanan Zeus nc kua, yani Olympos tanrlarnn saltanatn kurar.
Mutlu tanrlar bitirince bu islerini,
ereflerini zorla kurtarnca Titanlardan,
uydular Toprak Ana'nn tlerine,
engin bakl Zeus'a bavurdular,

lmszlerin bana gemesini,

Olympos'un kral olmasn istediler ondan
ve Zeus geip bana tanrlarn
yetki paylarn datt her birine.
Theogonia Zeus'un ve br Olympos tanr
larnn evlilikleriyle, ocuklarn saymakla so
na erer.
Theoklymcnos. Melampus soyundan bir
khin. Odysseia'da sz geer.- Telemakhos
Pylos dnnde bu khini gemisine alr ve
thake'ye konuk olarak gtrr. Argosludur,
ama adam ldrd iin srlr. Theoklymenos kularn uuundan anlam karr:
Odysseus'un yaknda geleceini ve talipleri
ldreceini nceden haber verir.
Theonoe. Bir roman kiisi: Khin Kalkhas'n kz kardei olarak gsterilir. Gnn
birinde kumsalda oynarken korsanlarca ka
rlr, Karia kralna satlr. Babas Thestor onu
aramaya kar, gemisi batar, o da Karia ky
larna kar ve kraln sarayna kle olur. The
onoe'nin kz kardei Leukippe de babasnn
dnmediini grnce erkek klna girer ve
Karia'ya gelip ayn saraya rahip olur. Theo
noe kz kardeini tanmaz, yakkl rahibe g
nl verir, ona teklifte bulunur. Leukippe hi
yanamaynca, Thestos'u onu ldrmekle
grevlendirir. Thestos da kzn tanmaz, tu
tuklu olduu yere girip kaderinden yaknacak
olur. Kz babasna kendini tantr, derken
Thestor Theonoe'yi ldrmeye kalkar, klc
n knndan karrken Theonoe babasn ana
rak alar, hepsi birbirini tanrlar. Karia kral
da n birden armaanlara boup yurtlar
na geri gnderir.
Thcrsites. Troya nndeki Akha ordusun
da bir asker olan Thersites lyada'da krallar
kral Agamemnon'a dil uzatmaya yeltenen
bir adamdr (Agamemnon). Destann yalnz
bir blmnde ad geen Thersites yle ta
nmlanr (l. II, 212 vd.j:
Yalnz Thersites kopard yagaray, konutu
ileri, geri,
o Thersites ki samalar dururdu biteviye,
krallar kzdrmak iin laf ederdi,
geliigzel,
Argoslular gldrsnd yeter ki,
tlyon 'a gelen en irkin kiiydi o,
bacaklar arpk, bir aya aksakt,
284

srt kambur, gs kkt ieri,

kafas omuzlarnn stnde sivriydi,
tek tkt banda sa.
Thersites Agamemnon'a kar orduda he
men hemen herkesin dndn dile getir
dii halde, bye saygszlk etti diye Odys
seus'un hmna urar, tartaklanr (l. II, 257
vd.):
Bak sana diyeyim, bu dediim de olacak
hani,
byle zprlk eder grrsem seni bir daha,
varsn Odysseus'un omuzlar stnde
durmasn ba,
bana bir daha Telemakhos'un babas
demesinler,
tutup anadan doma etmezsem seni
rlplak,
ayp yerlerini rten gmleini karmazsam
srtndan,
adamakll pataklamazsam seni,
gndermezsem tez giden gemilere alaya
alaya.
Byle dedi, deneiyle srtna, omuzlarna
vurdu,
Thersites oldu iki bklm,
gzlerinden yalar akt tane tane.
Srtnda altn denekle vurulan yerde
kanl bir i peyda oldu birdenbire.
Diz kt, bakt ac ac, sildi yalarn,
tatl bir glme ald herkesi.
Thersites'e Shakespeare'in "Troilus'la
Kressida" dramnda da rastlarz. Shakespeare herhalde yukardaki dizelerden esinlenerek
Thersites'i Akha ordusunun soytars olarak
canlandrr.
Theseus. Theseus, Dor rknn byk kahra
man Herakles'in rnei zerine Atina'da uy
durulmu bir kiidir, efsanesi de Herakles ef
sanesinin motifleriyle bir araya getirilmi, bu
yaktrmalara Atina'nn lklerini yanstan
kiisel ve toplumsal baz temalar eklenmitir.
Ayrca Atinallar Theseus'u efsanelik deil de
tarihsel bir kii sayarlard. "Theseus'suz hi
bir ey yoktur" Atina'da zdeyi olmutu.
Aigeus'la Aithra'nn oludur (Tab. 24),
ama asl babasnn Aigeus deil de, tanr Poseidon olduu ileri srlrd (Aigeus, Aithra). Troizen'de dedesi Pittheus'un yannda
byyen Theseus Atina kralnn olu olduu
nu bilmiyordu, nk Aigeus Aithra'ya ocu
a altna sandallaryla klcn saklad bir ka-

kaldracak duruma gelmedike kim olduunu sylememesini buyurmutu. Theseus

bylece byyor ve gn getike glenip yreklenlyordu. Herakles bir gn Pittheus'un
sarayna gelmi ve srtnda tad aslan postunu yere atmt, ortalkta kim varsa hepsi
korkudan kam, yalnz Theseus klcn karp aslann stne yrmt. On alt yana basnca anas delikanly kayann nne
gtrm, Theseus da koca kayay kaldrarak
babasnn altna saklad soykalar ortaya
karmt. O zaman kral olu olduunu grenince hemen Atina'ya gitmek zere yola k
m, Pittheus kara yolunda bir sr canavar
ve ekya olduunu bildirerek ona denizden
ilnesini syledii halde, Theseus gerekten
kral olu olduunu Attika halkna gstermek
in kara yolunu semi ve Atina'ya gelme
den blgeye korku salan bir sr dev, azman
ve vahi hayvanlar bir bir yere sererek ehre
varmt. Kephisos rmann sularnda dktq kanlardan temizlenip arnm ve Aige
us'un karsna kmt. Ne var ki o sralarda
kral Aigeus byc Medeia'nn etkisi altnda
bulunuyordu. Medeia bu gencin tahta gz di
keceini anlam, onu lende zehirlemeyi
kararlatrmt, ama Theseus, sofraya otu
runca etini kesmek iin Aigeus'un klcn
karm, bylece babas olunu tanm, Medeia'y kovarak Theseus'u barna basmt.
Bu arada Aigeus'un kardei Pallas'n elli olu
Theseus'u devirmek iin ona pusu kurmu
lar, yiit de hepsini ldrm, bu suundan
arnmak iin de bir yl Atina'dan uzaklam
t. Ama Atina bir yl sonra Theseus'u arr,
nk Girit kral Minos'a yedi kzla yedi er
kek gnderip onlar yem olarak Minotauros'a
vermek zorundadr. Theseus Atinal genler
le birlikte Girit'e gider ve Ariadne, Minotauros maddelerinde anlatld gibi, Atina'y bu
korkun vergiden kurtarr. Dnte Ariadne'yi karr, ama tanr Dionysos'un emriyle
olacak, Naksos adasnda brakr. Atina'ya
yaklanca Aigeus'un dedii gibi beyaz yel
kenler amay unutur, geminin kara yelkenle
geldiini gren kral da olunun ldn sa
narak kendini denize atar.
Girit dn Theseus kral olur ve Attika l
kesinde yeni ve ok hayrl bir dzen kurar:
Tanra Athena erefine Panathenaia, Posel-

don erefine de lsthmos enliklerini dzenler,

halkn karlarn gzeten, zenginlerle soylu
larn ayrcalklarn kstlayan toplumsal yasa
lar kartr. Bir yandan da yiitliklerini srd
rr: Arkada Lapith kral Peirithoos'la birlik
te Argonaut'lar seferine, Kalydon avna kat
lr, Oidipus'u Attika'ya kabul edip rahata l
mesini salar, bir de Atina'ya saldran Ama
zonlara kar koyar. Amazonlar pskrtme
den kralieleri Antiope'yi karr, onunla
evlenir, Hippolytos adnda bir olu olur. Antiope'nin lmnden sonra Theseus Phaidra
ile evlenir. Phaidra'dan iki olu olur: Akamas
ve Demophon.
Peirithoos'la birlikte ller lkesine iner,
amac ller kraliesi Persephone'yi karp
yeryzne getirmektir. O Hades lkesinde
iken Atina'da iler karr: Soylu snflar Theseus'un yapt sosyal reformlar ortadan kal
drmak iin Dioskurlan yardma arrlar,
Helene'nin kardeleri hem Theseus'un ka
rp Aithra'nn yanna brakt kz geri al
mak, hem de Menestheus'u Atina tahtna
karmak iin bunu frsat bilirler. O srada Theseus'la Peirithoos Hades lkesinde alkonurlar: Hades'le Persephone'nin sofrasnda ye
mek yerlerken oturduklar iskemlelerin st
ne mhlanrlar. Uzun zaman olduklar yerden
kalkamazlar, sonunda Herakles Hades'e inip
Theseus'u kurtarr, ama Peirithoos "Unutma
sandalyesi" denen bu yerden bir daha kalka
maz. Atina'ya dnnde Theseus lkesini
karmakark bir durumda bulur ve orada kalmaktansa Skyros adasnda kral Lykomedes'in yanna snmay yeg grr. Ne var ki
Lykomedes onu arkadan vurarak ldrr.
Atinallar Theseus'u her zaman anarlar, onu
Marathon savanda (. . 490) grdklerini
ileri srerlerdi.
Thespios. Thespios Atina kral Erekhteus'un oludur. Attika'dan ayrlp Boionia y
resinde Thespiai ehrini kurmutu. Herakles
efsanesinde rol oynar: On sekiz yandayken
yiit Kithairon aslann ldrmeden nce
onun sarayna gelmi, Thespios da Herakles'in her gece elli kzlarndan biriyle yatmas
n saglamt (Herakles)
Thetls. Thetis deniz ihtiyar Nereus'la Doris'ten domu elli Neteus kzlarnn en nl

sdr (Tab. 6). Hera'nn yetitirdii Thetis'e

tanrlardan Poseidon da, Zeus da gnl ver
miler, ama onun douraca olun babasn
dan daha gl olacan rendikten sonra
gzel denizkzndan el ekmiler ve onu bir
lmlyle evlendirmeye karar vermiler. Ko
ca olarak setikleri Peleus'a varmamak iin
Thetis denizkzlarna zg niteliini kullana
rak klktan kla gemi, ama sonunda ona
varmaya raz olmu. Peleus'la Thetis'in d
n Olympos'ta tanrlar sofrasnda kutlanr,
mesele kmasn diye kavga tanra Eri le
ne arlmaz, ne var ki altn elmay masann
stne atmasyla tanralar arasnda gzellik
yarmasna yol aar (Eri). Thetis lml ko
casyla mutlu olmaz, bu zorlu evlenmede ne
ler ektiini Hephaistos'a yana yakla anlatr
(l. XIII, 429 vd., Akhilleus). Dourduu o
cuklar lmsz klmak iin bir bir atein st
ne tutup yaktn, ayn eyi olu Akhilleus
iin yaparken Peleus tarafndan yakalanp
kovulduunu efsaneler anlatr. Bu olay zeri
ne Thetis Peleus'tan ayrlr ve kz kardeleriy
le yaamak zere denizin dibine dalar. Ama
ilesi tkenmi deildir Thetis'in, biricik olu
Akhilleus'un trajik aln yazs yznden srp
gider.
lyada'nn birinci blmnde Akhilleus Agamemnon'la kavga edip barakasna ekilmeye
karar verince, deniz kysna gidip alaya a
laya anasn arr (l. I, 358 vd.):
Ulu ana, ta dipte, babasnn yannda, onu

duydu,
frlad krl denizin stne bir duman gibi,
oturdu gzya dken olunun nne,
eliyle okad onu, konutu, diller dkt:
"Ne diye alarsn, oul, yreine giren ac
ne?
Derdini anlat bana, ben de bileyim".
Akhilleus urad hakszln cn Zeus
alsn ister, bunun iin de anas Thetis'i Olympos'a gnderir: Batanrya yapt iyilikleri
kendisine hatrlatacak, bunun karlnda o
lu savaa katlmadka Akhalarn yenilmesini
elde edecektir. Thetis gerekten de Zeus'a
byk bir hizmette bulunmutur: Gnn bi
rinde Hera, Poseidon ve Athena batanr Ze
us'a kar ayaklanacak olmular, zincire vur
mular Kronos olunu, ama Thetis yz kollu
devlerden Briareus'u getirmi, zdrm
98A

ona Zeus'un zincirlerini. Bu yzdendir ki batanr Thetis'i yannda yalvarr grnce, hayr
diyemez, sz verir ve szn de Hera'nn
lklarna, kskanlk gsterilerine karn tutar.
Gm ayakl tanra Hephaistos'a da byle
bir yardmda bulunmutur: Hera'nn irkin di
ye Olympos'tan aaya att nl topal
Thetis'le kardei Eurynome almlar, Okeanos rmann bir maarasnda dokuz yl sak
lamlard (Hephaistos). Bu kran borcunu
demek iindir ki Hepaistos Akhilleus'a gz
kamatrc silahlar yapar. Thetis'in ana yre
i Troya sava boyunca kanar, olunun ka
derini deitirmek iin bouna urar durur.
Ana-ogul arasndaki bulumalar lyada'ntn en
dokunakl sahnelerindendir. Nereus kzlaryla
birlikte krl denizden kmas ve dalmas denizkzlarntn yaamn olanca renkleriyle se
rer gzlerimizin nne (Nereus).
Thoas. (1) Lemnos kral, Hypsipyle'nin ba
bas. Dionysos'la Ariadne'nin olu saylr.
Lemnos kadnlar adadaki btn erkekleri l
drnce Thoas'n kz Hypsipyle'nin eliyle
nasl kurtarld hakknda Hyps/py/e, Argonaut'lar maddelerine baknz.
(2) Tauris kral Thoas bir efsaneye gre yu
karda ad geen Lemnos kralnn ayndr.
Lemnos'tan katktan sonra Karadeniz'e Tauris'e snm ve Tauris'li Artemis kltn
kurarak rahibesi olan phigeneia eliyle gelen
yabanclar tanraya kurban edermi. Orestes'le Pylades phigeneia'y karnca Thoas
onlar kovalarm ve bu kovalama srasnda
ldrlm (phigeneia, Orestes).
Thrasymedes. Pylos kral Nestor'un iki o
lundan biri. Kardei Antilokhos'la birlikte
Troya savana katlr, Antilokhos Memnon'un elinden lnce, onunla arpr. Tro
ya atna giren Akha yiitlerindendir, babas
Nestor'la yurduna dner.
Thyades. Bkz. Bakkhalar.
Thyestcs. Bkz. Atreus, Aigisthos.
Tiphys. Argo gemisinin dmencisi. Maryandyn'Ier lkesinde lr (Argonaut'lar).
Titanlar. Uranos'la Gaia'dan doan alt er
kek evlada Titan, alt kz evlada da Titanides
denir (Tab. 1-4). Titan dev anlamna gelir.

Hesiodos Titan szcnde ifte bir etimoloji

gsterir: Uzatmak, yaylmak anlamna gelen
"titainein" ve anlamna gelen "tisis" (Theog. 207) ama Titanlar Kykloplar ve Hekatonkheirler gibi doa d, azman yaratklar
deildir.
Erkek Titanlar unlardr: Okeanos, Koios,
Krios, Hyperion, apetos ve Kronos.
Dii Titanlar da, Theia, Rheia, Themis,
Phoibe ve Mnemosyne'dir.
Zeus'la birleen Themis ve Mnemosyne d
nda, br Titanlar ve Titanidler aralarnda
evlenirler. Hesiodos Theogonia'nn byk bir
blmn bu Titanlardan doan yaratklar
saymaya ayrr.
Okeanos kendi gibi bir deniz tanras olan
Tethys'le evlenip Okeanos kzlarn meydana
getirirler. Hesiodos bunlarn bin olduunu
syler ve bata Styks olmak zere Asia,
Elektra, Doris, Eurynome, Dione, Kalypso
gibi bazlarnn adlarn sayar.
Koios Phoibe ile birleir, Asteria ve Leto'yu
meydana getirirler. Kendileri de ocuklar da
parlakl simgeleyen gksel varlklardr. Leto
Zeus'la birleip Apollon'la Artemis'i dourur.
Krios, Pontos'un kzlarndan Eurybie ile ev
lenir. ocuklar, Astraios, Pallas ve Perses'tir.
Hyperion'la Theia'nn birlemesinden Eos
(afak), Helios (Gne) ve Selene (Ay) mey
dana gelir.
apetos, Okeanos kz Asia (ya da Klymene)
ile evlenir, ocuklar Atlas, Prometheus, Epimetheus ve Menoitios'tur.
Titanomakhia. Bkz. Devler ve Tanrlar
Savas.

topraa uzanm, dokuz dnm yer

kaplamt toprakta,
iki akbaba, konmu iki yanma,
barn deip didikliyorlard cierini,
ama o, elleriyle kovamyordu akbabalar bir
trl,
nk Leto'ya saldrmt, Zeus'un ulu
karsna.
Baka bir anlatma gre bu azgn devi ceza
landran Zeus deil, Leto'nun ocuklar Apol
lon'la Artemis'tir.
Tlepolemos. lyada'da sz geen Tlepolemos Herakles'in oullarndan biridir. Troya
savana Rodos'tan gelme gemilerle katlr.
Rodos'a gmesinin nedeni de udur: Baba
larnn lmnden sonra Herakles oullar
Eurystheus'un hmna urayp Peloponez'e
bir trl yerleemeyince, Tlepolemos byk
amcas Likymnios'la birlikte Argos'a arlr
ve orada kalma izni alr, ama Likymnios'la
arasnda kan bir kavgada amcasn ldrr.
Bunun kaza ile olduu, Tlepolemos'un bir
kz, ya da bir kleyi vurmak iin kaldrd
sopay istemeyerek amcasnn bana indirdi
i sylenir. Her ne hal ise Tlepolemos Argos'ta kalamaz, Rodos'a ger ve orada Undos, lalysos'la Kameiros diye ehir kurar.
Tmolos. Lydia da Tmolos (Bozda) Dionysos dininin kayna olarak gsterilir. Ayr
ca kralie Omphale'nin kocasna verilen ad
dr. Tmolos adl baka bir Lydia kralndan da
sz edilir: Ares'in olu olan bu kral Artemis'in arkadalarndan birine saygszlk et
mi, tanra da stne azgn bir boa salm,
onu ldrtm. Olu lsn Bozdag'a gm
m, bu yzden daa Tmolos ad verilmi.

Tithonos. Troya kral Laomedon'un olu,

Priamos'un agabeysi Tithonos ok yakkl
bir genmi. afak tanna onu karp saray
na yerletirmi. Memnon'la Emathion adnda
iki oullar olmu. Eos'un sevgilisine lm
szl verdii halde srekli genlii bala
may unutmasndan dolay Tithonos'un ihti
yarlktan bzlp bzlp bir ekirge haline
gelmesi hakknda Eos maddesine baknz.

Triopas. Triopas ya da Triops eitli kay

nakl efsanelerde ad geen bir kiidir. Aiolos, ya da Poseidon'un olu saylr, Helios
tanryla Rhodos'un oullarnn biri de Trio
pas adyla anlr (Heliosoullar). Triopas
Knidos ehrini kuran kahramandr.

Tityos. Dev Tityos'u yeralt lkesinde gren

Odysseus yle anlatr (Od. XI, 576 vd.):
Tityos'u grdm sonra da, ok sanl

Tritogeneia. Bkz. Athena.

Topran olunu,

Triptolemos. Demeter efsanesinde rol oy

nayan Eleusisli kahramandr (Demeter).
Triton. Poseidon'la Anphitrite'nin olu.
Hesiodos bu deniz tanrsn yle tanmlar
(Thcog. 930 vd.):

Topra sarsp gmbrdeten Poseidon

Amphltrite tanrayla evlendi
ve onlarn sevimelerinden
byk Titan dodu, gc kuvveti sonsuz,
o Triton ki dalgalarn dibinde
anasnn ve soylu babasnn yannda
altndan bir sarayda oturur
korkular saarak evreye.
Triton efsanelerde byk bir rol oynamaz.
Argonaut'lara Akdeniz'e kmann yolunu
gsterdii sylenir. Birok kaynaklarda Lib
ya'da Tritonis glnde oturduu, Pallas adl
bir kz olduu, bu kzn tanra Athena'nn
efsanesinde rol oynad belirtilir. Triton kimi
zaman bir tanrya deil de, birok deniz yara
tna verilen ad olur. Poseidon tanrnn ala
ynda yer alr ve okluk belden yukar insan,
belden aa balk olarak imgelendirilir.
Troilos. Priamos'la Hekabe'nin en kk
olu (Tab. 16). Troilos yirmi yan bulursa
Troya'nn alnamayaca stne bir fal var
m. Akhilleus Troilos'u daha bu yaa basma
dan ldrm. Nerede ve nasl ldrd ko
nusunda efsanelerde ayrlk vardr: lyada'da
arabayla savarken ldrld sylenir,
baka bir anlatma gre Akhilleus onu eme
de atlarna su iirirken arkadan vurmu, ya
da kardei Polyksene ile birlikte kurban edil
mi. Ge bir efsane Akhilleus'un bu gzel de
likanlya tutulduunu, Troilos isteklerine bo
yun emeyince snd Tymbraios Apollon'un tapnanda kargsyla yere serdiini
anlatr. Troilos ve uydurma bir kii olan Kressida Shakespeare'in bir oyununun ba kiile
ridir.
Trophonios. Bkz. Agamedes.
Tros. Troya kral soyunun atalarndan biri,
Troya'ya adn veren kurucu kahraman (Tab.
16). Efsanede bir rol oynamaz.
Tufan. Yunan mythos'unun Tufan efsanesi
Behet Necatigil'in "Mitologya"snda yle
anlatlr:
"Zeus gn getike daha gnahkr olan in
sanlar bir tufanla yok etmeye karar vermiti.
Bu tufandan sadece Deukalion'la kars
Pyrrha kurtuldular. nk Deukalion'un ba
bas Prometheus, oluna bir tekne yapmasn
tlemiti. Kar-koca, bindikleri bu teknede
288

dokuzuncu gn Parnassos dana ayak bast

lar. Zeus'tan yeni insanlar yaratmasn diledi
ler. Zeus onlara, 'Anann kemikleri'ni arkala
rna atmalarn buyurdu. Prometheus'un ak
lamas zerine Deukalion'la Pyrrha, topran
talarn arkalarna attlar. Bylece Deukali
on'un artt talardan erkekler, Pyrrha'nn
attklarndan da kadnlar olmak zere yeni bir
insan soyu tredi.
Pyrrha, yeryznn ilk kadn Pandora'nn
kzdr". Hesiodos Theogonia'da Pandora'ya
ok nem verdii halde Tufan efsanesine hi
deinmez.
Turnus. Rutullerin kral, Aeneas talya'ya
gelince onunla hem siyasal, hem de kiisel
nedenlerle arpr ve Troyal kahramann
elinden can verir (Aeneas).
Tydeus. Oineus'un olu, Aitolia kral Tyde
us Diomedes'in babasdr .(Tab. 23). talya'da
takn canl diye nitelenir, Diomedes'i tutan
Athena tanra ona savata g vermek iin
gsne babasnn sarslmaz gcn koydu
unu syler (l. V, 125). Genliinde adam
ldren Tydeus Argos kral Adrastos'un yan
na snr. Adrastos onu sndrr ve kz Deipyle ile evlendirir (Adrastos). Onunla birlikte
Thebai'ye kar yediler seferine katlr. Bu sa
vata Thebai'nin en gl savunucularndan
Melanippos'la karlar, dman onu kar
nndan vurur, ama Tydeus da onu ldrr.
Athena can ekien Tydeus'a lmszlk
vermek zeredir ki, Amphiaraos Tydeus'un
onu savaa srklemesinin cn almak iin
Melanippos'un kesik kafasn ona getirir, az
gn yiit de dmannn beynini smrmek
ten kendini alamaz. Bu vahi eylemden tiksi
nen tanra Athena Tydeus'a lmszlk
bahetmekten vazgeer, Tydeus da sava
meydannda lr (Amphiaraos, Deipyle).
Tykhe. Tykhe Okeanos kzlarndan biridir.
Latince ad Fortuna olan bu tanra Behet
Necatigil'in "Mitologya"snda yle tanmla
nr:
"Uygun kader, ans, umulmayan baar
tanras, Homeros'un eserlerinde grlmez,
en eski airler iinde onun en gzel tasviri
Pindaros'tadr (Olymp. Ode, XII). Hellenismus devrinde Tykhe, btn teki tanrlar

unutturan ok yaygn bir tanra oldu. Caes.r'n kendi Tykhe'sine olan gveni mehur
dur. Bu gven, onu sonunda btn ikazlar
hie sayarak mahvolmaya gtrd. Tebdil
giymi olarak, bir balk kaynda Dyrrhachium'dan talya'ya gemek isterken, kayk
nn frtnadan ekinmesi zerine, ona yle
barmt: 'Durma, sen Caesar' ve Caesar'n Tykhe'sini gtryorsun!'. Tanra
Tykhe, resimlerde ok yer alr. Elinde bereket boynuzu yahut bir gemi dmeniyle veya
yuvarlanan bir kre zerinde kanatl olarak
tasvir edilir. Yunanllar ansn ak olsun yeri
ne 'Agathe Tykhe' (yi Tykhe ile!) deyimini
kullanrlard.
italya'da Latium blgesinde eski bir klt
olan ans, baht tanras Fortuna, sa'dan nce birinci yzyldan sonra Yunanllarn
Tykhe'siyle zletirildi, Tykhe'nin Latince ad
oldu".
Tyndareos. Sparta kral Tyndareos Leda'nn kocas ve Helene, Klytaimestra ile Dioskurlarn lml babasdr (Tab. 12). Genli
inde Sparta'dan srlr, Aitolia kral Thestios'un yanna snr, kz Leda'y aldktan
sonra Herakles'in yardmyla kralln geri
alr. Helene'nin ok sayda talipleri arasnda
semek iin Odysseus'un nerisine uyar ve
kzn Menelaos'a verir (Helene). Tyndare
os'un lm stne kaynaklar birbirini tut
maz, tanr Asklepios'un onu lmszletirdii sylenirdi.
,
Typhon. Ad lyada'da Typheus diye geen
Typhon Khrysaor'la Kallirhoe'nin oludur,
Kkhidna ile birleerek Orthos, Kerberos, Khinaira ve Hydra gibi azmanlar retir (Tab. 6).
Hesiodos Theogonia'nm
balangcnda
Typhon iin bu soy aacn verdikten sonra,
sonradan eklenmi bir parada onu yanarda
tanrs olarak arpc renklerle tanmlar: Ti
tanlar gkten kovulduktan sonra Gaia Tartaros'la son bir kez birleip Typhon'u dour
mu (Theog. 825 vd.):

Zor ler in yaratlmtr kollar,

ayaklan yorulmak bilmez bu yaman
tanrnn,
yz ylan ba ykselir omuzlarndan
karp korkun kara dillerini,
bu ejder kafalarndaki gzlerde
ate alev saar kara kalar altndan.
Zeus bu azman da alt etmek gerektiini an
lar ve onu ldrmeye kalkr; bir gmbrt
dr kopar doada:
Bir yangn sard meneke rengi sular.
Bir yandan gk grlts ve imekler,
bir yandan ejderhann sald alevler,
kaynyordu yer, gk, deniz batan baa,
bir depremdir balyordu, n alnmaz,
rpertiler iindeydi Hades bile...
Zeus toparlayp var gcn, hmn,
yakalayp imeklerini, yldrmlarn
dikildi Olympos'un bana ve vurdu!
Birden atee bodu, epeevre,
korkun canavarn inanlmaz balarn.
Yedii kamyla duraklayan Typhon
ykld yere, kolu, kanad krlarak
ve toprak inledi inim inim.
bir alev fkrd yldrm yiyen devden,
ykseldi sarp, kara vadilerinden yukar
dibine dt Etna dann.
Tyro. Salmoneus'la Alkidike'nin kz (Tab.
23). Tyro bir rmak tanrya akm, her gn
kylarna gider, aglarm, gnn birinde tanr
Poseidon rmaktan kp onunla birlemi.
Tyro ikiz ocuklar dourmu: Pelias'la Neleus. Ama bunlar daa brakm. kizleri by
ynce Salmoneus'un kars Sidero'dan eziyet
gren Tyro'yu kurtarmaya gelirler. Tyro bun
dan sonra amcas Kretheus'la evlenir ve Aison'u dourur (Neleus, Pelias, Aison).
Tyrrhenos. Tyrrhenoi diye anlan Etrskle
rin atas. Lydial bir nder saylan Tyrrhenos
kimi kaynakta Herakles'le Omphale'nin, ki
minde de Telephos'un olu ve Tarkhon'un
kardei olarak gsterilir. Troya savandan
sonra Ege kylarnda ktlk ba gstermi,
Tyrrhenos da halkndan bir blk alp tal
ya'ya gm.

';<

u-v
Ulixes. Odysseus'un Latince di. Odysseus
maddesine baknz.
Urania. Musalardan biri. Adndan da anlal
d gibi gk bilimini simgeler (Musalar).
Uranos. Gk'e kosmik varlk ve ilk tanr ku
a arasnda erkek ve baba tanr olarak veri
len ad. Uranos Gaia ile birleerek birok tan
rsal varlklar tretir, bunlar doar domaz
Toprak'n barna tkamas, olu Kronos'un
elinden hayalarnn kesilmesi ve bu olay ze
rine egemenliin ikinci tanr kuana geme
si Gaia, Aphrodite, Theogonia ve Kronos
maddelerinde anlatlmtr (Tab. 1"4)Uyku. Bkz. Hypnos.
Vens. ok eski bir Latin tanrasnn ad
dr. Meyve bahelerinin koruyucusu olarak
sayg gren Vens sonradan Yunan etkisi al
tnda Aphrodite ile bir tutulmutur. Aeneas'n anas saylan Vens mparatorluk an
da Gens ulia'nn atas saylmtr (Aeneas).
Vespcr. Akam yldznn Latincesl (Hesperos).
Vcsta. Evlerde oca koruyan ok eski bir

290

Roma tannas. Sonradan Yunan pantheon'unun Hestia'syla bir tutulmu, ama Ro

ma'da her zaman ayr bir sayg grmtr.
Vesta'nn tapmna bakan Vestales rahibeleri
Roma'nn en iyi aile kzlar arasndan seilir,
mr boyu kz kalmaya ant ier ve devletin
barahibi Pontifex Maximus ynetiminde
devlet ocann ateini yanar tutmakla grev
liydiler. Roma'nn kurucular Romulus'la Remus'un bir Vesta rahibesinden dogma olduk
lar, Vesta tapmnn Romulus tarafndan Roma'ya sokulduu ileri srlrse de, Vesta ta
pnann en eski zamanlarda Palatinus'un,
yani ilk Roma surlarnn dnda bulunmas,
tipik Latium evleri gibi yuvarlak bir ilikisi ol
madn gsterir. Vesta'ya zg hayvan ola
rak eek gsterilir ve Vesta bayram olan
Vestalia (haziran ortasnda) enliklerinde
eekler balarnda iek elenkleriyle bayram
alaynda gezdirilirdi. Bu zellik sonradan uy
durulmu tutarsz bir efsaneyle aklanmak is
tenmi, tanr Priapos'la Vesta arasnda bir
iliki kurulmutur (Priapos).
Vulcanus. Sonradan Yunan tanrs Hephaistos'la bir tutulan eski Roma tanrs. Tapmn, Roma'ya Etrskler getirmi. Volcanalia
denilen bayramlarnda tanrya sunu olarak
atee kk balklar ve baka hayvanlar atlr
d, buna karlk insanlarn hayatlar korun
mu olurdu. Hibir efsanesi yoktur.

Y
Yalvanlar (Litai). Ate, gaflet tanrasnn
su ilemeye ittii kiiyi suundan arndr
mak, kurtarmak iin Zeus'un kzlan Litai adl
l.nralar araya girerler. Ilyada'dan alnm
aadaki parada Litai "Yalvanlar", Ate
"Su" diye evrilmitir (il. IX, 502 vd.):
Gn olur yanlr, su ilerler insanlar,
gzel adaklar, sunularla yalvarrlar,
kurban yalaryla yumuatrlar tanrlar.
Ulu Zeus'un kzlardr Yalvanlar,
topal, yzleri buruuk, gzleri a,
koarlar Su'un arkasndan dertli dertli,
ama gldr, evik ayakldr Su,
Yalvanlar'dan ok nde koar,
insanlara ktlk ede ede dolar
yeryzn,
Yalvarlarsa yetiir, ktl dzeltmeye
kalkarlar.
Din lerler kendilerine sayg gsterenleri,
onlara yardm ederler canla bala.
Kulak asmayan olursa, yalvarrlar Zeus'a,
Su taklsn ona, ettiini bulsun derler.
(Ate, Erinysler).
Yedi Uyurlar. Efes kazlann dolap da Ye
di Uyurlar maarasna uramamak gnahtr.
Hibir yer insann ruhuna bu kadar derinden
seslenmez Efes'te. Kzgn gnein altnda bal
la kabaran incir aalar bile masal anlatr in
sana.
ok eski zamanlarda sa'ya k yedi gen
bir maaraya kapanmlar Efes'te: Yemliha,
Mislina, Mrselina, Mernu, Tebernu, Sazenu, Kefetatayu'mu adlar, bir de kpekikleri varm: Ktmir. Ne yapsnlar ki barnamamlard koca ehirde; yllar gemi, bir
zamanlar Paulus'un vaazlarna kulak asma
yan Efesliler, gl hatibin ehre ikinci geli
inde bu sa dininde bir eyler var diye dn
meye balamlar. Hem yalnz Paulus deil,
Yuhanna da gelmemi miydi, sa'nn anas
dedii bir kadncaz getirip yerletirmemi
miydi Lysimakhos surlarnn tesinde pnarla
rn yemyeil alad bir yamaca? Oldum
olas tanr analar grmtr Efesliler, ehrin
kurucusu Amazon tanrayd, ulu Artemis'ten
domutu yeryzne ne kadar canl, ne ka
dar bitki varsa. Ama Artemls papazlar para

babas olmular, habire yyorlard altnlar

tanrann stundan bir ormanla evrili tap
nana, fakir fukaray hi sokmuyorlard ieri
ye; banka olmutu oras. Yoksullarn koruyu
cusu sa'dan yanayd bu yedi gen, ama H
ristiyan olduklarn syleyemiyorlard ak
ak, nk devlet denizar gm, Roma
denilen ehre yerlemiti. Roma'nn zorbas
Decius puta tapmayan kim varsa kafasn
uurtuyordu Efes'te. sa'ya tapan bu yedi
gen de Panayr dann dibine dek inen bir
maara bulmular, oraya snmlard. Ma
ara kapsna Ktmir'i beki dikmilerdi. Bir
gece derin derin uyuyorlarm ki, Decius'un
polisleri gelip maaray koca kayalarla rt
mler. Yedi gen aldrmamlar karanla,
uyuyorlarm nasl olsa. Aylar, yllar, yzyllar
gemi, yedi gen uyuyor, Ktmir de uyuyor
mu. Bir sabah incir aalarnn altnda kei
lerini otlatan bir oban maarann nndeki
kayann biraz kaydn grm, var gcyle
yaslanm kayaya, onu biraz oynatm, der
ken maarann iine bir gne n szm.
Ktmir uyanm, havlam, Yedi Uyurlar da
uyanmlar ve bakmlar ki yiyecek bir ey
yok. Git, demiler Mernu'a, frndan bir ek
mek al. Eline bir bakr para da vermiler.
Mernu km, Panayr dan kvrlp Mer
mer caddeye iniyormu ki, kaldrmlarn s
tnde halar grm. Uyku sersemi olduun
dan pek aldrmam, ba ne eik yrmeye
de alkm teden beri. Pazar yerine gelip
dkkna girince, paray uzatm, bir ekmek
alm. Frnc paray elinde evirmi, evirmi,
Mernu'un yzne bakm ve "Hrsz!" diye
basm l! Koumular, smsk yakala
mlar Mernu'u: "Kalpazan!", "Nerede bas
m bunu?", "Maaradan geldi", "Hrsz yata
oras!". Mernu akna dnmt. Neyse
ki uyank bir polis paraya daha yakndan ba
kacak olmu: "Decius. Ha bildim, devletlu
imparatorumuzun dedesiydi, "Yok canm,
Theodosius'un dedesi de Theodosius'tu". Bir
tartmadr gitmi, kavgaya son vermek iin
almlar Mernu'u Yuhanna kilisesine gtr
mler. Oradan bapapazla birlikte maara
ya, i anlalm, bapapaz da fetvay vermi:
Bu bir mucizeydi, ama Ruhlkuds'n yapa
mayacag mucize yoktu. O arada imparator
kinci Theodosius nasl haber almsa alm

u-v
Ulixes. Odysseus'un Latince ad. Odysseus
maddesine baknz.
Urania. Musalardan biri. Adndan da anlal
d gibi gk bilimini simgeler (Musalar).
Uranos. Gk'e kosmik varlk ve ilk tanr ku
a arasnda erkek ve baba tanr olarak veri
len ad. Uranos Gaia ile birleerek birok tan
rsal varlklar tretir, bunlar doar domaz
Toprak'n barna tkamas, olu Kronos'un
elinden hayalarnn kesilmesi ve bu olay ze
rine egemenliin ikinci tanr kuana geme
si Gaia, Aphrodlte, Theogonia ve Kronos
maddelerinde anlatlmtr (Tab. 1-4).
Uyku. Bkz. Hypnos.
Vens. ok eski bir Latin tanrasnn ad
dr. Meyve bahelerinin koruyucusu olarak
sayg gren Vens sonradan Yunan etkisi al
tnda Aphrodite ile bir tutulmutur. Aeneas'n anas saylan Vens imparatorluk an
da Gens lulia'nn atas saylmtr (Aeneas).
Vcsper. Akam yldznn Latincesi (Hesperos).
Vesta. Evlerde oca koruyan ok eski bir

Roma tannas. Sonradan Yunan pantheon'unun Hestia'syla bir tutulmu, ama Ro

ma'da her zaman ayr bir sayg grmtr.
Vesta'nn tapmna bakan Vestales rahibeleri
Roma'nn en iyi aile kzlar arasndan seilir,
mr boyu kz kalmaya ant ier ve devletin
barahibi Pontifex Maximus ynetiminde
devlet ocann ateini yanar tutmakla grev
liydiler. Roma'nn kurucular Romulus'la Remus'un bir Vesta rahibesinden dogma olduk
lar, Vesta tapmnn Romulus tarafndan Roma'ya sokulduu ileri srlrse de, Vesta ta
pnann en eski zamanlarda Palatinus'un,
yani ilk Roma surlarnn dnda bulunmas,
tipik Latium evleri gibi yuvarlak bir ilikisi ol
madn gsterir. Vesta'ya zg hayvan ola
rak eek gsterilir ve Vesta bayram olan
Vestalia (haziran ortasnda) enliklerinde
eekler balarnda iek elenkleriyle bayram
alaynda gezdirilirdi. Bu zellik sonradan uy
durulmu tutarsz bir efsaneyle aklanmak is
tenmi, tanr Priapos'la Vesta arasnda bir
iliki kurulmutur (Priapos).
Vulcanus. Sonradan Yunan tanns Hephaistos'la bir tutulan eski Roma tanrs. Tapmn, Roma'ya Etrskler getirmi. Volcanalia
denilen bayramlarnda tanrya sunu olarak
atee kk balklar ve baka hayvanlar atlr
d, buna karlk insanlarn hayatlar korun
mu olurdu. Hibir efsanesi yoktur.

Y
Yalvarlar (Litai). Ate, gaflet tanrasnn
su ilemeye ittii kiiyi suundan arndr
mak, kurtarmak iin Zeus'un kzlar Litai adl
tanralar araya girerler. lyada'dan alnm
aadaki parada Litai "Yalvarar", Ate
"Su" diye evrilmitir (l. IX, 502 vd.):
Gn olur yanlr, su ilerler insanlar,
gzel adaklar, sunularla yalvarrlar,
kurban yalaryla yumuatrlar tanrlar.
Ulu Zeus'un kzlardr Yalvanlar,
topal, yzleri buruuk, gzleri a,
koarlar Su'un arkasndan dertli dertli,
ama gldr, evik ayakldr Su,
Yalvanlar'dan ok nde koar,
insanlara ktlk ede ede dolar
yeryzn,
Yalvarlarsa yetiir, ktl dzeltmeye
kalkarlar.
Din lerler kendilerine sayg gsterenleri,
onlara yardm ederler canla bala.
Kulak asmayan olursa, yalvarrlar Zeus'a,
Su taklsn ona, ettiini bulsun derler.
(Ate, Erinysler).
Yedi Uyurlar. Efes kazlann dolap da Ye
di Uyurlar maarasna uramamak gnahtr.
Hibir yer insann ruhuna bu kadar derinden
seslenmez Efes'te. Kzgn gnein altnda bal
la kabaran incir aalar bile masal anlatr in
sana.
ok eski zamanlarda sa'ya k yedi gen
bir maaraya kapanmlar Efes'te: Yemliha,
Mislina, Mrselina, Mernu, Tebernu, Sazenu, Kefetatayu'mu adlar, bir de kpekikleri varm: Ktmir. Ne yapsnlar ki barnamamlard koca ehirde; yllar gemi, bir
zamanlar Paulus'un vaazlarna kulak asma
yan Efesliler, gl hatibin ehre ikinci geli
inde bu Isa dininde bir eyler var diye dn
meye balamlar. Hem yalnz Paulus deil,
Yuhanna da gelmemi miydi, sa'nn anas
dedii bir kadncaz getirip yerletirmemi
miydi Lysimakhos surlarnn tesinde pnarla
rn yemyeil alad bir yamaca? Oldum
olas tanr analar grmtr Efesliler, ehrin
kurucusu Amazon tanrayd, ulu Artemis'ten
domutu yeryzne ne kadar canl, ne ka
dar bitki varsa. Ama Artemis papazlar para

babas olmular, habire yyorlard altnlar

tanrann stundan bir ormanla evrili tap
nana, fakir fukaray hi sokmuyorlard ieri
ye; banka olmutu oras. Yoksullarn koruyu
cusu sa'dan yanayd bu yedi gen, ama H
ristiyan olduklarn syleyemiyorlard ak
ak, nk devlet denizar gm, Roma
denilen ehre yerlemiti. Roma'nn zorbas
Decius puta tapmayan kim varsa kafasn
uurtuyordu Efes'te. sa'ya tapan bu yedi
gen de Panayr dann dibine dek inen bir
maara bulmular, oraya snmlard. Ma
ara kapsna Ktmir'i beki dikmilerdi. Bir
gece derin derin uyuyorlarm ki, Decius'un
polisleri gelip maaray koca kayalarla rt
mler. Yedi gen aldrmamlar karanla,
uyuyorlarm nasl olsa. Aylar, yllar, yzyllar
gemi, yedi gen uyuyor, Ktmir de uyuyor
mu. Bir sabah incir aalarnn altnda kei
lerini otlatan bir oban maarann nndeki
kayann biraz kaydn grm, var gcyle
yaslanm kayaya, onu biraz oynatm, der
ken maarann iine bir gne n szm.
Ktmir uyanm, havlam, Yedi Uyurlar da
uyanmlar ve bakmlar ki yiyecek bir ey
yok. Git, demiler Mernu'a, frndan bir ek
mek al. Eline bir bakr para da vermiler.
Mernu km, Panayr dan kvrlp Mer
mer caddeye iniyormu ki, kaldrmlarn s
tnde halar grm. Uyku sersemi olduun
dan pek aldrmam, ba ne eik yrmeye
de alkm teden beri. Pazar yerine gelip
dkkna girince, paray uzatm, bir ekmek
alm. Frnc paray elinde evirmi, evirmi,
Mernu'un yzne bakm ve "Hrsz!" diye
basm l! Koumular, smsk yakala
mlar Mernu'u: "Kalpazan!", "Nerede bas
m bunu?", "Maaradan geldi", "Hrsz yata
oras!". Mernu akna dnmt. Neyse
ki uyank bir polis paraya daha yakndan ba
kacak olmu: "Decius. Ha bildim, devletlu
imparatorumuzun dedeslydi, "Yok canm,
Theodosius'un dedesi de Theodosius'tu". Bir
tartmadr gitmi, kavgaya son vermek iin
almlar Mernu'u Yuhanna kilisesine gtr
mler. Oradan bapapazla birlikte maara
ya. anlalm, bapapaz da fetvay vermi:
Bu bir mucizeydi, ama Ruhlkuds''n yapa
mayaca mucize yoktu. O arada mparator
kinici Theodosius nasl haber almsa alm,

Bizans'tan Efes'e koagelmi, takdis etmi

Yemliha'y, Mislina'y, Mrselina'y, Mernu'u, Tebernu'u, Sazenu'u ve Kefetatayu'u, Ktmir'i de okam. Sonra Efesli yedi
genle sadk kpekleri yine uykuya dalmlar
ve o gn bugn bir daha uyanmamlar.
Yz Kollular. Yunanca Hekatonkheires di
ye anlan yz kollu devleri Hesiodos yle ta
nmlar (Theog. 147 vd.):
Baka oullar da oldu Caia ile Uranos'un,
yaman oul ki korkuyla anlr adlar:
Kottos, Briareus, Gyes, ba gklerde
ocuklar.
Her birinin yz kolu vard
omuzlarndan sarkan, korkun,
ve elli ba gl omuzlarnn stnde.
Korkuntu koca bedenlerinin amansz
gc.
Uranos br oullar gibi bunlardan da ku
kulanp, kapatr Yz Kollular yerin dibine,
ne var ki Zeus ve Olympos tanrlar bu az

?Q9

man yaratklar Titanlara kar savalarnda

ortak olarak kullanmay akl eder ve karrlar
Hekatonkheirleri yeraltndan. Devlerle tanr
lar arasndaki sava da o zaman kzr. Olymposlularn zaferiyle sonulanan bu savan
son blmn yle anlatr Hesiodos (The
og. 713 vd.):
Ama n saftaki Kottos, Briareus, Gyes,
savaa doymayan bu yz kollu devler
azdrdlar yeni batan sava:
yz ta birden frlad
bu devlerin gl kollarndan,
kapkara saldrlarla ezdiler Titanlar,
yol yol topran altna tktlar onlar,
vurdular zincire yendiklerini
ve gkler ne kadar uzaksa topraktan
topran o kadar altna gmdler onlar.
Yz Kollular da Zeus Tartaros'a kapatlan
Titanlara beki olarak diker:
Durur orada sadk birer beki gibi
Gyes, Kottos ve cokun yrekli Briareus.

ter'in); ayn kurulu eski Hintede Dyaus

-pta, Gk Baba; gene Latincede deus (tan
r), dea (tanra), divus ile divinus (tanrsal),
Franszca dieu (tanr), divin (tanrsal), devin
Zagreus. Zagreus Orpheus gizemlerinde ad
(tann szcs). Zeus'tan gelme, tanrsal anla
geen bir tanrdr. lk Dionysos saylr. Zeus
mna gelen dios sfat Yunancada da vardr,
Onu retmek iin bir ylan biimine girip yernitekim Zeus'un olu ve Zeus'un baldrndan
alt tannras Persephone ile birlemi. Dogkt anlatlan arap tanr Dionysos'un ad
doduktan sonra da Hera'nn hmna uramasn da ayn kktendir. Dios sfatn Homeros
diye onu Apollon'la Kuretlere vermi. Onlar
zellikle dia theaon deyiminde kullanr; "tan
de Zagreus'u Parnassos dann ormanlarn
ralarn tanrsal, ulu, yce tanra" anlam
da saklamlar. Ama Hera sakland yeri bul
na gelen bu deyim, ne tuhaf ki Homeros des
mu ve Titanlar gen tanny karmakla gtanlarnda en byk Olympos tanralar iin
re'vlendirmi. Zagreus Titanlann elinden kurdeil, Thetis, Kalypso, Kirke gibi, ou Olym
lulmak iin biimden biime girmi, bir ara
pos dnda yaayan yan tanralar iin kulla
bir boa olmu, devler de boay boynuzla
nlmaktadr,
rndan yakalayarak paralamlar, etlerini ig
b) Anlam. Birok ad ve szck treten
i ya da kzartarak yemiler, Pallas Athena
div- kkeninin anlamna gelince, ilkel insan
Zagreus'un yalnz yreini kurtarabilmi.
bununla gn parlakln, ltl aydnln
Apollon kemiklerini Delphoi'de gmd
dile getirmek istemi olsa gerek. Tanrlarn
halde, Zeus da olunun daha atmakta olan
tanrs
Zeus gerekten de gktr, gk tanr
yreini ya kendi gvdesine alm, ya da SeSemele'ye yutturmu. Zagreus bir sre sonra da dr, gkle ilgili doal glerin hepsini kiilendiren varlktr. Ik, aydnlk, bulut, gk grlekinci kez dnyaya gelmi.
mesi, imek ve yldrm Zeus'un egemenlii
altndadr, ne var ki Yunan insannn evren
Zephyros. Astraios'la afak tanra Eos'un
ve
tanr gr bize dil yaptlaryla aktarld
olu, bat yeli (Tab. 8; Rzgrlar).
alarda doal gler olduu gibi deil, insan
Zethos. Bkz. Amphion.
biiminde birer simge olarak canlandrlmak
tadr, yani Zeus daha ilkel bir evren grn
Zeus. Tanrlarn tanrs, tanrlarn babas,
de Uranos, Gk Tanr diye adlandrlan doa
bydr Zeus. Bu yetkiyi nasl elde ettiini
nn kendisi deil, doay insan dzenine ben
anlatmadan nce, adnn kkeni ve anlam
zer bir dzene sokup, ynetimini ele alan bir
stnde duralm-.
insan tanrdr. Yunan mythos'unda Uranos'
I. ADI. a) Kkeni. Hint-Avrupa dillerinin
tan Zeus'a dek olan evrim ve geliimin nasl
hemen hepsinde grlen bir kkten reme
dnlp dile getirildiini dnyann yaratl
dir Zeus ad. Bu szcn kaynanda olan
efsanesini incelerken grdk (Theogonia).
diu- kk (ki aslnda V ile deil de, en eski
II. SIFATLARI. Bu sfatlar iki trldr: Tan
Yunancada bulunup, sonralar alfabeden sili
rnn
doa ile ilgili niteliklerini, bir de insan
nen 'digamma' harfiyle yazlrd) Yunancada
tanr
olarak
zelliklerini belirtir.
zeu- ve di- olarak iki biimde belirir. Nitekim
(1) Nephetegereta: Bulutlar deviren Ho
ekiminde de bu ifte kkenlik grlr: Nom.
meros destanlarnda Zeus'un adna en ok
Zeus (zne hali); Voc. Zeu! (ey Zeus!); Gen.
eklenen kalp sfattr; hypsibremetes: Gk
Dios (Zeus'un); Dat. Dii (Zeus'a); Acc. Dia
(Zeus'u). Sanskritede, Pers ve talya ulusla lerde grleyen; asteropetes: imek savuran;
terpiJ-ercnos: Yldrm seven; erigdoupos:
rnn dillerinde, sonradan da Latince ve LaUzaklarda grleyen, uzaklardan grleyen,
tinceden gelme dillerde bu kk zeu-, dyeuasl anlam, gk grlts, uzaktan duyulan,
dleu-, diu- diye belirir; rnein eski Hinte
yanklanan.
Devas, die, dieuas; Latincede Iupiter (ya da
Bir de aigiokhos sfat geer Homeros des
luppiter) Zeus Baba anlamna gelen Diespitanlarnda. Aslnda "kei derisinden kalkan
tcr'den; ama bunun gen. hali lovls (lupi

tayan" anlamna gelen ve Zeus'tan baka

tanra Athena iin de kullanlan bu sfat biz
"kalkanl" diye evirmekten baka are bula
madk. Ama bu kalkann bir yks var. Tan
ra Rhea, Zeus'u dourduu zaman, ocuklann ana karnndan kar kmaz yutan ko
cas Kronos'tan karmak iin Girit'te bir ma, garaya kapatmt, Amaltheia diye bir orman
perisi de bebei bir keiye emzirtmiti. G
ne tanr Helios'tan dogma korkun bir yaratkmbu kei, Titan denilen devler bile donakalrm onu grnce. Zeus byyp ege
menlii elde etmek iin giritii savata bu
keinin derisinden bir kalkan yapp, Titanla
ra kar kullanm onu, bu kalkana sonralan
Athena ldrd Gorgo canavarnn salar
ylanlarla rl kafasn da katmt. Kalkan
ylanlardan saakl, pskll olarak anlatlr,
savata dmana kar kullanld m, dehet
iinde pskrtr her greni (Gorgo).
(2) Zeus'un adna hemen her zaman ekle
nen iW sfattan biri soyad niyetine kullanlan
Kronosoglu, teki de Olymposludur. Bu ikin
cisi tanrnn yksek dalarda konut kurduu
- Hellenler g simgeleyen tanry bile gk
te oturtmaz, doruu gklere ulaan ulu dala
ra yerletirirlerdi, nitekim OIympos, ulu dag
anlamna gelir - bir de belli bir kuaktan ve
tanr soyundan olduunu gstermektedir.
Tanr soylar tr; Uranos'la Kronos soyla
rndan sonra, OIympos tanrlarnn egemenli
i nasl ele geirdiklerini ilerde anlatacaz.
Zeus bu sava kazannca Olympos'ta taht
kurar, olu demirci tanr Hephaistos'un yap
t krallk asasn eline alr (il. II, 101) ve "in
sanlarn, tanrlarn babas" olarak ynetimini
srdrr. Krallk gcn simgeleyen denei
ni kime verirse o kral olur, btn krallar "diotrephes", yani Zeus'tan dogma, Zeus'tan
yetimedir.
Yamuru yadran, g grleten, imei
akp savuran Zeus'tur. yle ki "yamur ya
mak" diye bir fiil vardr, onun znesi Zeus'
tur: Zeus huei (Zeus yayor) denir (l. XII,
25: "Zeus da boyuna yamur yadrd dur
du"). Odysseus salna binmi, tam vatan top
rana kavuacakken, dman deniz tanr Poseldon bir frtna salar stne (Od. 221 vd.),
bahtsz Odysseus yaknr:

Kalkanl Zeus, engin gkyzn

nasl da kaplyor kara bulutlarla!
Allak bullak etti denizi
tekmil kasrgalar koptu eitli yellerin,
lm uurumu alyor nmde, besbelli!
III. DESTANLARDA ROL. Zeus Troya sa
vanda byk bir rol oynar, da dann tepe
si olan Gargaros doruundan ynetmektedir
sava. Onun istemi, buyruuyla olur ne olur
sa, talih kimi zaman Akhalann, kimi zaman
Troyallarn yzne gler. Bu ynetimi Zeus
insanlara imarlar vererek gerekletirir.
Tanrnn buyruklarn insanlara ulatrmak
Zeus'un kuu kartaln grevidir; onun uuu
na gre imar iyiye ya da ktye yorulur.
Akhalar kt durumdadr, Agamemnon Zeus
babaya yakarr (l. VII, 245 vd.):
Byle dedi, Zeus acd onun gzyana,
yok olmasn istedi ordusu, imar etti,
gnderdi kartal, kularn en amaz
olann,
bir yauru geyik vard kartaln penesinde,
kartal att onu Zeus'un gzel suna nne,
orada Akhalar her eyi bilen Zeus'a kurban
keserlerdi.
Anladlar Zeus'tan geldiini grnce kuu,
saldrdlar Troyallara doludizgin
hepsinin savatayd akl, fikri.
Odysseus lthake'ye dnmtr, kars Penelopeia ile kendini tantmadan grr,
ama onun nnde ar bir i vardr, sarayna
yerlemi olan, maln, mlkn smren ta
lipleri yok etmek. Yalvarr Zeus'a (Od. XX,
98 vd.):
Karada, denizde ektiim bunca dertten
sonra, Zeus baba,
siz tanrlar istedinizse kavuturmak beni
toprama,
bir ses versin ierde uyayan insanlardan biri
darda da bir baka imarn grnsn
senin!
Yakard ve byle dedi, akll Zeus da dinledi
onu:
bulutlarn stnden, k saan Olympos'un
doruundan
ossaat grledi ve tanrsal Odysseus da
sevindi.
Evden gelen sesi de bir kadn verdi,
deirmen evirmekteydi bu kadn az tede,
on iki deirmen ta vard halklarn nderi
Odysseus'un
bunlarn on Iklslni de kadnlar evirirdi,

arpa ve buday trlerdi, insanlara iyilik

olsun diye.
br kadnlar uykudayd, tmlerdi
unlarn,
bir bu alyordu, nk gszd
hepsinden.
te bu /cadn durdurdu deirmen tan ve
dedi ki:
Tanrlarn ve insanlarn kral, Zeus baba,
amma da sert grledin buraya yldzl
gkten.
Bu senin imarn olsa gerek, nk bir tek
bulut yok,
ne olur, ben zavallnn da getlriver dileini
yerine:
Bugn Odysseus'un konanda ekilecek
neeli len,
ne olur, talipler iin son len olsun,
dizlerim zld, tkendi yreim un te
te,
dilerim, yedikleri son yemek olsun onlarn
bu.
Byle dedi, Odysseus da bu sze, Zeus'un
grleyiine sevindi,
demek artk alacakt Zeus bu sulardan.
Zeus'un kiilii ve oynad rol bakmndan
llyada ve Odysseia arasnda bir fark vardr
sanki: lyada'da Zeus'u karmzda grr, ey
lemlerini izleriz; Odysseia'da ise tanr doru
dan doruya karmza kmaz, ancak sunu,
dua, dilek ve ant ime gibi dinsel trenlerde
grrz etkisini, kuu kartalla, gk grlts
ya da imekle belli eder varln. Doal bir
g olmaktan km, bir tzelkii, bir ilke ol
mutur.
Zeus "ksenios" yani konukseverdir, yahut
ele dm sla uruna yalvaran gariplere
sayg ve sevgi gstermesini buyurur. Odysse
us onun adna snr Tepegz Polyphemos'un maarasna, ama "tre nedir, yasa
nedir bilmeyen ve yalnz kaba gcne gve
nen o adam" (Od. 214) tanrnn uygarca ku
rallarn hie sayp ktr ktr yer Odysseus'un
arkadalarn. Bunun iindir ki tek gznden
olmakla cezasn bulur.
Zeus hakka dayanan insanca bir dzenin
kurucusu ve koruyucusu saylr. Homeros
destanlarnda tanrlarn ve insanlarn babas
na verilen bu rol Hesiodos'un eserinde daha
da kesin olarak belirmektedir, ilyada'nn son
blmnde Akhilleus, oullarn kestii, kentini yama ettii kral Priamos'a Hektor'un

lsn geri verdikten sonra, u kanatl sz

leri uurur (l. XXIV, 518 vd.):
Talihsiz adam, ne aclar ekmi yreini
Nasl gze aldn gemilere gelmeyi tek
bana,
nasl gze aldn benim gzme grnmeyi?
Ben ki ldrdm nice soylu oullarn
senin.
Demirden bir yrek varm gsnde.
Hadi gel, otur stne u iskemlenin,
ko uyusun barmzda aclar.
Ne yapalm yasmz ok bykse,
ne kar yrek donduran iniltilerden!
Talihsiz lmllere tanrlar u kaderi
dokudu:
Yaayacak insanlar ac iinde.
Ama lmszlerin hibir kaygs yok.
kl tane kp durur Zeus'un eiinde,
biri kt, biri iyi balarla dolu.
Zeus kartrr bunlar, sunar lmllere,
iyisinden de, ktsnden de pay alr
insanolu
Ama yalnz kt batan pay alrsa bir
adam,
yoksul olur, hor grlr,
zorlu alkla srnr tanrsal topran
stnde,
tanrlar, insanlar dnp de bakmaz yznv.
Ama Zeus insanlarn kaderini elinde mi tu
tar, yani insan kaderinin mutlak hkimi mi
dir, tek tannl dinlerin Tanrs gibi? Troya sa
vanda uzak Lykia'dan gelmi ordusuyla
Troya iin savaan Sarpedon diye bir yiit
vardr. Zeus'un oludur o, Zeus gz gibi se
ver onu, ne var ki Patroklos'la teke tek sava
a girince, Sarpedon kt duruma der, alt
edilmek zeredir ki, tannlann babas yle
danr Troyallara kar Akhalardan yana
olan kars tanra Hera'ya (l. XVI, 433 vd.):
ok yazk, insanlar arasnda en ok
sevdiim Sarpedon 'al
Menoitios olu Patroklos'un elinden lmek
onun kaderi
imde yreim bir o vana gider, bir bu
yana,
gzya dktren savatan geri alp onu,
karp braksam m Lydia'nn semiz
toprana,
yoksa braksam lsn m Menoltosohr/n
e/lndn?

Hera'da ayrcala meydan vermemek Iin

bunu yapamayacan syler:Zeus kendi o-

lu Sarpedon'u karrsa, bir baka tanr kp

da kendi olunu korumak, kurtarmak isteye
cek, dzen bozulacak, hakszlk olacak. Zeus
ister istemez uyar bu manta ve olunun l
mne seyirci kalr.
Demek- ki Zeus'un stnde ve Zeus'tan da
stn bir "kader" vardr. Zeus'un bu gle
ilikilerinin ne olduu Hektor'un lm sahne
sinde belli olur iyice. Hektor AkhiUeus'la teke
tek savaa koyulmutur, yaman bir savatr
bu. Hektor uzun bir sre kar koyar, ama so
nunda dayanamaz, korkuyla kamaya balar,
iki yiit dolanr dururlar Troya surlarn, tanr
lar katndaysa durum yledir (l. XXII, 166
vd.):
Seyirci olmulard tanrlar tekmil,
ilkin sze balad insanlarn, tanrlarn
babas:
u surlarn evresinde ne gryorum byle,
gryorum sevdiim bir adamn
kovalandn,
szlyor Hektor iin szm szm yreim,
' bana ne ok sr budu yakmt o,
yakmt ok yarl lda dann doruklarnda,
Troya kalesinin stnde yakmt.
imdiyse tanrsal Akhilleus kovalyor onu
hzl ayaklaryla, llyon 'un evresinde.
Hadi dnn bakalm, tanrlar, dann,
kurtaracak myz Hektor'u lmden,
yoksa brakacak myz bu yiitliiyle,
alt etsin onu Akhilleus, Peleusolu?
Gk gzl tanra Athene karlk verdi,
dedi ki:
Ne diyorsun, kara bulutlu babam, ak
yl dirimli!
Kaderi oktan belli, lml bir adamdr bu,
karmak istersin onu canlara kyan
lmden?
Yap yapacan ama, biz tanrlar
onaylamayz yaptn.
Bulutlar deviren Zeus karlk verdi, dedi
ki:
Korkma kzm, Tritogeneia, konumadm
ak yrekle,
yumuak davranmak isterim sana.
Gecikme bari, yap dndn gibi.
ki yiit ovada cebelleedursun (l. XXII,
2 0 8 vd.):
Ama pnarlara, yunaklara drdnc
gelilerinde,
bir altn terazi kurdu baba tanr,
ackl lmn iki tanrasn kodu kefelere,

biri Akhilleus'unkiydi, biri at src

Hektor'unki,
ortasndan tuttu, kaldrd teraziyi,
ar basit Hektor'un kara gn,
kefe dt, yuvarland Hades'e dek.
Sonra da Athene'nin Hektor'u aldatmak
iin kurduu kahpece dzene ve Apollon'un
Hektor'u kaderine brakmasna seyirci kalr.
nsanlarn ve tannlarn babas Zeus, kaderin
elinde sadece bir aratr demek. Bu kader
kimdir, nerede ve nasl duyurur buyruunu?
mr ipliini bken tanrann ad geer
Homeros destanlarndan sonraki metinlerde:
Atropos, Klotho ve Lakhesis'tir bunlar, ama
insan dramlarnn en bynn oynand
bu sahnede kader tanrlardan stn bir varlk
olarak kulis arkasnda kalmaktadr.
IV. EFSANELER, a) Douu. Zeus Kronos'la Rhea'nn alt ocuundan sonuncusu
dur (Tab. 4, 5). Kronos babas Uranos'u nasl
alt edip egemenlii elinden almsa, Zeus da
ikinci kuak tanrlarn yener ve nc ku
ak, yani Olmypos tanrlarnn egemenliini
kurar. Bu sreci Hesiodos Theogonia'da y
le anlatr (Theog. 4 5 1 vd.):
Rheia Kronos'un yatana girince
anl evlatlar dourdu ona:
Hestia, Demeter, altn sandall Hera
ve gl Hades, yerin altnda oturan,
topra saran, uultulu tanr Poseidon,
ve temkinli Zeus, tanrlar ve insanlar
babas,
yldrmlar yeryzn titreten.
Ama koca Kronos yiyordu ilk ocuklarn
analarnn kutsal karnndan kp da
dizleri stne oturduka her biri.
Korkuyordu Uranos'un marur
torunlarndan biri
lmszler arasnda kral olacak diye.
Gaia ve Uranos bildirmiti ki ona
ne kadar gller gls de olsa
kendi oluna yenilmekti kaderi.
Buydu nk byk Zeus'un istedii.
Onun iin gz pusudayd her zaman,
doan ocuklarn yiyordu birer birer
ve Rheia sonsuz yaslar iindeydi.
Ama Zeus'u dnyaya getirecei gn
yalvard Topraa ve yldzl Ge
gizli dourabilsin diye ocuunu,
c alnsn diye babasnn
ve hain Kronos'un yedii btn
ocuklarnn!
Anas, babas dinlediler kzlarn

ne bildirdiler ona Kader'in ne hazrladn

kral Kronos'a ve cokun yrekli oluna.
Sonra bereketli Girit'e Lyktos'agtrdler
onu,
son olu byk Zeus'u douraca gn.
Ulu Toprak tanra ald ocuu
besleyip yetitirmek iin koca Girit'te;
hzl Gece'nin karanlklarndan yararlanp
Lyktos tepelerine gtrd onu.
Sk ormanlarla kapl Aigaion eteklerinde
kutsal topran gizli derinliklerinde
ulalmaz bir maaraya saklad onu,
sonra koca bir ta bezlere sarp
verdi gklerin gl olu Kronos'a,
o da yakalayp iki eliyle ta
yuttu, indirdi uursuz midesine,
anlamad yuttuunun bir ta olduunu,
olununsa dipdiri kaldn,
ve az sonra yenilmez, ba olmaz gcyle
babasnn hakkndan geleceini,
onu tahtndan atp yerine geeceini,
lmszlerin kral olacan.
Zeus babas Kronos'a br kardelerini
kusturur, sonra 'da Uranos'un yeraltna ka-

pattg devlerden gk grlts, imek ve

yldnm aldktan sonra Olympos tanrlarnn
egemenliini kurmaya koyulur.
b) Titanomakhia. Bunun iin Titanlarla sa
va gze alr, yz kollu devlerden grd
yardmla bu sava kazanr (Devler ue Tanr
lar Savas).
Evrende yetkileri paylamaya koyulur: Ken
disi g ve yerle gkte krall alr, kardei
Poseidon'a denizi, Hades'e de yeralt lkele
rini verir.
c) Evlenmeleri. Zeus bundan sonra Titan
soyundan tanralarla ve kendi kuandan
kerdeleriyle birleip bir sr tanrsal varlk
retmeye koyulur. Bu evlenmeler ve onlar
dan doan varlklar Tab. 9'da gsterilmitir,
ayrca ad geen btn kadnlarn ve rettik
leri dllerin adlar altnda efsaneleri anlatl
mtr. Zeus'un Yunan Mythos'unun btn
dallarndaki rol ve yeri de efsanelerden sz
edildike belirtilir.

SONSOZ
MTOLOJ SZL NASIL HAZIRLANDI?
1. FLER
Szlkte yer alacak olan her isim iin bir fi hazrland. Filerin dzenlenmesi
iin kaynak olarak kullanlan szlkler unlardr:
Pierre Grimal, Dictionnaire de la Mythologie grecque et romaine, Presses
Universitaires de France, Paris 1951.
Joel Schmidt, Dictionnaire de la Mythologie grecque et romaine, Librairie
Larousse, Paris 1965.
efik Can, Klasik Yunan Mitolojisi, nklap ve Aka Kitabevleri, stanbul 1970.
Behet Necatigil, 100 Soruda Mitologya, Gerek Yaynevi, stanbul 1969.
Dzenlenen ok sayda filer arasnda bu szlkte gdlen amaca gre bir
seme yapld. Anadolu ile ilgili efsane ve kii adlarna daha ok nem verilerek,
bu konular dnda kalan yzlerce ad elendi. Bu elemede, kitabmzn ana erek
lerinden biri olan mitolojik kiileri eldeki metinlere gre tanmlamak ve tant
mak dncesi ar bast. Szl ayn zamanda bir antoloji haline getirmek
iin iki yolda yrnd.
2. SZLK VE ANTOLOJl
Bu almada kullanlan kaynak kitaplar, Yunanca ve Latince asl metinler ve
evirileri olmak zere, burada saylamayacak kadar geni bir bibliyografyann
konusudur. Kaynaklarmzn banda Homeros'la Hesiodos'un eserleri gelir.
Tragedya yazarlar, Herodot ve Platon, kitabn Dizin H'sinde de grlecei gibi,
bavurduumuz balca kaynaklardr. Ne var ki Homeros'la Hesiodos'un gr
leri ve metne alnan iir paralar o kadar oktur ki, onlarn isimlerini ve alntla
rn hibir dizine sdrmak mmkn olmad. eviri yaynlarn burada gstere
lim:
Homeros, lyada, Trkesi: Azra Erhat ve A. Kadir, Sander Yaynlar, 3. bask
stanbul, 1975.
Homeros, Odysseia, Trkesi: Azra Erhat ve A. Kadir, Sander-Yaynlar, stanbul
1970.
Hesiodos, Theogonia, Trkesi: Azra Erhat ve Sabahattin Eyuboglu.
Hesiodos, ler ve Gnler, Trkesi; Azra Erhat ve Sabahattin Eyuboglu.
Hesiodos, eseri ve kaynaklar, Trk Tarih Kurumu, Ankara, 1977.
nszde de belirtildii gibi, bizden nce Trke olarak yazlm mitolojiler
den alntlar yaparak, birok yazarlarn da emeklerini deerlendirmek istedik.

Ayn yntemle eviri metinlere ve mitolojiden esinlenerek yazlm Trke iirle

re de geni bir yer ayrmak istedik, tik almamzda bu alntlar ok byk bir
yer tutuyordu, kitabn fazla ikin olup asl amac olan szlk yolundan saplma
mas iin bu alntlarda zlerek kesintiler yapmak zorunda kaldk. te yandan
Homeros'a atfedilen "Hymnos" yani tanr vgleriyle Vergilius'un iirleri gibi
evirisi daha yaplmam baz kaynaklan da evirip buraya aldk. "Delos'lu Apollon'a vg" ile Georgica'dan Orpheus'la Euridyke masaln A. Kadir'le birlikte
dilimize aktardk.
Szlkler dnda bavurduumuz eitli mitoloji, tarih ve arkeoloji kitaplar
da burada saylamayacak kadar ok ve eitlidir. Yalnz u nemli elkitabnn
adn vereyim:
Preller, L., Griechische Mythologie, Bd. I und II., Berlin 1872.
Larousse, Mythologies Classiques, Paris 1963.
Encyclopedia of World Mythology, Octopus, Hong-Kong, 1975.
New larousse Encyclopedia of Mythology, lO Impr. 1974 Hameyn, 1959.
Trke evirilere gelince, Tercme Mecmuasndan ve Milli Eitim Bakanl
nn yaymlad Klasikler Dizisinden bu yana yaplm ve elimize geen evirile
rin hepsinden faydalanmaya altk.
3. ZEL ETT NTELNDEK MADDELER
Belirttiimiz gibi asl amacmz Trkiye'de yaplan son arkeolojik kazlar, elde
edilen en son tarih ve din tarihi verilerinin nda bugne dek mitolojilerde ge
reince aydnlanmam kiileri daha ayrntl biimde inceleyip tantmak, byle
ce yurdumuzun bilim dnyasnda yeni yeni anlalan esiz deerini belirtmekti.
Bunun iin de Apollon, Artemis, Kybele gibi tanrlar zel bir incelemeyle dile
getirmeyi denedik. Ne var ki bu incelemelerin gerek bilimsel bir nitelik tamas
iin, hem bu kitabn, hem de benim bugnk bilgilerimin erevesini aacak
aratrmalara ve karlatrmalara lzum vard. Onun iin bu maddelerin tart
ma gtrr birer deneme niteliinde olduklarn zellikle belirtmek isterim. te
yandan okuyucunun da grecei gibi, Troya destanyla ilgili Hektor gibi kiileri
uzun uzun ve gnlmce iledim. Bunu byk Homeros'un bana verdii sonsuz
esinlere dayanarak kolayca yapabildim. Bu yolda daha nceki almalarma da
yer verdim, bu kitaptaki birok efsaneler "Mavi Anadolu" ve "Mavi Yolculuk"
kitaplarmdaki anlatmla buraya aktarlmtr. Bu alntlarla Mitoloji Szlg'nn
biteviye ve dengeli bir dizim ve anlatm yolundan ayrldnn farkna varmam
deilim. Ne var ki bir elkitabnn bsbtn nesnel ve kuru slbuna giremedim.
Ayrca mitolojik kiilerin Bat yaznnda ilkadan bu yana nasl canlandrdk
larna bir gz atmakla hem kendimi, hem de okuyucularm elendirmek iste
dim.
4. SOY TABLOLARI
Mitoloji denilen dall budakl btn aslnda tutarl ve dengeli bir efsaneler toplu
luudur. Kiiler ve efsaneler arasnda ylesine sk bir alveri, yle derin iliki
ler vardr ki, bu balantlar yalnz efsaneleri anlatmakla gz nne serilemez.
Bunun iindir ki, kiiler arasndaki ilikileri birer tablo, soyagalarn ortaya ko-

300

yan birer ema ile de belirtmek yoluna gittik. Soy Tablolar diye adlandrdmz
bu 25 tablo, yle sanyoruz ki, okuyucuya efsaneleri anlatmakta ve birbirleriyle
balantl olarak deerlendirmekte faydal olacaktr. Bu tablolar dizmekte gs
terdii zen ve ustalk iin sayn Erol Erduran'a teekkr bor bilirim.
5. YUNANCA-LATNCE KELMELERN YAZILII
Bugne dek kaleme aldm her yaptta olduu gibi burada da Milli Eitim Ba
kanl Klasikler Dizisinde benimsenen "transcription" yani yazl kullandm.
Bunun Trkede baz glkleri olabilir, ama dzgn ve dzenli bir yazl sala
yan, karklklar nleyen tek yazl da budur. Dizinlerde kolaylk olsun diye Yu
nanca adlarnn baka yazllarn da verdik, rnein Asil, Achille, Achilleus,
Akhilleus; lis, Ulixes, Odisseus, Odysseus gibi. yle sanyoruz ki okuyucu ara
d ismi bulmakta glk ekmeyecektir.

MTOLOJ SZL NASIL KULLANILIR?

1. SZLK
Szlk iinde alfabe srasna gre dizilmi adlarn her biri kendi efsanesiyle ta
nmlanm, anlatlmtr. Her efsanede bir kii baka birok kiilerle bir arada
balantl olarak geer, bir servenin bir deil, bin bir kahraman vardr, onun
iin kiileri adlarna gre bir szlk dizimi iinde ayrmak okluk efsaneleri par
alamaya ya da ayn efsaneyi birka yerde tekrarlamaya gtrr. Szln bu
kanlmaz kusurunu elden geldiince hafifletip ortadan silmek iin bir kiiye ay
rlm maddelerde baka bir kiiyle ilikili olarak yksnn o ikinci kiinin ad
altnda aranp bulunmas iin adn italik harflerle parantez iine aldk, kimi adla
r da szlkte yalnz saydk ve karsna, bkz .. madde diye baka bir maddeye
gnderdik. Burada da tam bir denge ve tutarlga varamadmz biliyoruz. Kimi
adlar o kadar ok geer ki her defasnda onlara atf yapmak olanakszdr. Hele
Homeros ve Hesiodos'un adlar hibir dizine smayacak kadar sk gemekte
dir. Onlar dizin d brakmaktan baka are bulamadk.
2. DZNLER
Bu szln dizinlerini meydana getirmek, szln kendisini yazmak kadar
zor olmutur. Btn zel adlar bir tek dizin iinde toplamann asl amacmza
yardm etmeyeceini almamz srasnda anladk ve epey emekle hazrlad
mz bu eit dizinden vazgetik. Bugne dek allagelmi klasik bir dizin meyda
na getirmektense, okuyucunun ve zellikle rencilerin iini kolaylatracak bir
yntem izlemeyi yeg grdk. Bunun iin efik an'n da kulland ok dizinli
yntemden esinlendik ve aada saydmz tr dizini dzenledik.
I. Asl adlar dizini
II. Yer adlar dizini
III. Sanatlar ve eserleri dizini
3H1

Asl adlar dizininde efsanelik kii ve yklere verilen balkla onlarn szlkte
hangi sayfalarda ve soy tablolarnda bulunduklar gsterilir. Bu dizinde, ayr
maddesi olmayan, yalnz soy tablolarnda ad geen, ya da mitolojik kii olma
yp herhangi bir ya da birok maddede sz edilen adlar saylr.
Yer adlar dizininin grevi, bu kitaba almak istediimiz halde almaktan vaz
getiimiz haritann yerini tutmaktr. Bir Yunanistan ve Trkiye haritas izdir
mek istiyorduk, bu haritada eski yer adlaryla onlarn bugnk adlarn belirt
mek, bylece okuyucunun anlatlan efsaneleri haritada bulmasn ve izlemesini
salamak niyetindeydik, ama byle bir haritann tamam ve eksiksiz olmas iin
Trkiye ve Yunanistan'la yetinemeyeceimizi, btn Akdeniz yresiyle Avrupa
ve Asya'y da iine almas gerekeceini, yle olunca da ayrntl izilemeyecegini anladk ve bu giriimden de vazgetik. Haritann yerini tutmak iin szlkte
geen yzlerce yer adn bir araya toplayarak ayr bir dizinde yerlerini ve trleri
ni ksaca tanmlamay denedik. Bu dizinin baz faydalar olabilir; rnein Miletos gibi bir ehrin hangi efsanelerde nemli bir yer tuttuunu, ayrca bu ehirle
ilgili efsanelerin hangileri olduunu okuyucuya bildirmeye yarayabilir. Byle bir
dizinin eksiklerini ve kusurlarn da bilmiyor deiliz. Ancak okuyucunun elinde
bir haritayla bizim stnkr belirttiimiz yeri kesinlikle bulabileceini dne
rek bu yolu tuttuk.
nc dizin bir eit bibliyografyadr. Amacmz, efsaneleri yalnz Yunan ve
Latin kaynaklarnda deil, sonralar da yazn ve sanatta yaar gstermek oldu
una gre, szlkte geen, yazar, air ve sanat adlarn da bu dizinde belirttik.
Mitoloji szl bir yldan az bir zamanda yazld. mrmn erei olduu
halde, baarabileceime inanmadm bu ii bana g bir dnemimde smarla
yan ve gvenleri, destekleriyle tamamlanmasn salayan Remzi Kitabevinin,
bata sayn Remzi Bengi olmak zere, btn mensuplarna teekkr ederim.

uv>

DZN I
Akntios, 27
Aias, 16-18
Akrisios, (Tab. 10)
Aias Oileus olu, 17
Abant'lar, 11
27-28
Aias Telamon olu,
Abas, (Tab. 10) 11
Aktaion, (Tab. 18) 28
(Tab. 14, 21) 17-18
Acca Larentia, 11
Akte, 170
Aidoneus, 18
Aktr, (Tab. 21) 19
Achates, bkz. Akhates
Aietes, (Tab. 8) 18
Aleksandros*, 28
Acheloos, bkz.
Aigaios Pontos, (Ege
Alekto, 28
Akheloos
denizi) 19
Alkaios, (Tab. 13) 28
Acheron, bkz. Akheron Aigeus, (Tab. 14, 24)
Alkathoos, (Tab. 14)
Achie, bkz. Akhilleus
18-19
28
Acteon, bkz. Aktaion
Aigialees, 160
Alkestis, (Tab. 22) 28
dem, 103, 123
Aigialeia, 91
Alkides, 28
Admete, 11
Aigina, (Tab. 21) 19
Alkidike, fTab. 22) 28
Admetos, (Tab. 22) 11 Aigis, 19
Adonis*, 11-12
Aigisthos, (Tab. 14, 15) Alklmede, (Tab. 22) 28
Alkinoos, 28-29
Adrastos, (Tab. 23) 12
19
Alkmaion, (Tab. 23) 30
Aedon, 12-13
Aigle, bkz. Hesperid'ler
Alkmene, (Tab. 9, 13)
Aeeus, bkz. Aigeus
Aigyptos, (Tab. 10)
30
Aegisthus, bkz.
19-20
Alkyone, (Tab. 7)
Aigisthos
Aineias, (Tab. 17)
30-31
Aello, 13
20-21
Alkyoneus, 31
Aiolos 1., (Tab. 20, 25)
Aeneas, bkz. Aineias
Aloeus, 31
21
Aeneis, bkz. Aineias
Aloeusoullar, 31
Aison, (Tab. 22) 22
Aerope, (Tab. 15) 13
Alphelos, 31
Aither,
22
Aesculapius, bkz.
Alphesibola, 31
Aithiopes, 22
Asklepios
Alpos, 31 '
Aithiopis, 22
Aeson, bkz. Aison
Althaia, 31
Aithra, (Tab. 14) 22
Aetes, bkz. Aietes
Altn ag, bkz.
Afrodit, bkz. Aphrodite Aius Locutius, 22
Soylar-aglar
Ak Tanra, 157
Agamedes, 13
Mythos'u
Agaraemnon, (Tab. 14, Akademia (Akademi),
Altm Post, 52
23
15) 13-15
Altis, 32
Akademos, 22-23
Agaue, (Agave; Tab.
Amaltheia, 32
Akakallis, 23
18)15
Amata, 32
Akamas, fTab. 11) 23
Agdistis, 15-16
Amazon*, 32-33
Akarnan, (Tab. 23) 23
Agenor, (Tab. 10) 16
Ambrosia, 33
Akastos, (Tab. 22) 23
Aglaie, 16
Ameles, 194
Akhalar, 23
Aglauros, 16
Amenotep, 203
Akhates, 23
Agron, 16
Ammon, 38
Akheloos, 23-24
Aia, 16
Amr, 33
Akheron, 24
Amores, 33
Aiaie, 16
Akhilleus, (Tab. 21)
Ampelos, 33
Aiakos, (Tab. 21) 16
Amphiaraos, (Tab. 23)
24-27
Aiakosoglu, (Tab. 21)
33-34
Akis, 116
16
A

Anadolu ile ilgili

Amphiktyon, (Tab. 20)

34
Amphiktyonia, 34
Amphilokhos, (Tab.
23)34
Amphinomos, 34-35
Amphion, (Tab. 7, 9)
35
Amphlssos, 35
Amphitrite, (Tab. 6) 35
Amphitryon, (Tab. 13)
35-36
Amulius, 113
Amykos, 36
Amymone, 36
Amyntor, 69
Amythaon, (Tab. 23)
201
Ana Tanra, bkz.
Artemis, Kybele,
Daktyl'ler, Dionysos
Anadyomene, 36
Anaksarete, 36
Anaksibie, (Tab. 22)
Anchise, bkz. Ankhises
Androgeos, 36-37,
206
Androklos*, 37
Andromakhe*, 37-38
Andromeda, 38
Ankhinoe, 19
Ankhises*, (Tab. 17)
21, 38-39
Ankhuros, 39
Anna Perenna, 39
Antaios, 39
Anteia, 39
Antenor*, 39
Anteros, 39
Antheus* 39-40
Antigone, (Tab. 19)
4041
Antikleia, 41
Antilokhos, 41

n kiiler.
Ul'I

Anlioos, 41-42
Antlokhos, 187
Antlope, (Tab. 7, 9) 42
Antiphates, 191
Aphrodite, (Tab. 5, 9)
42-44
Apis, 102
Apisaon, 111
Apollon*, (Tab. 5, 9)
44-50
Apsyrtos*, (Tab. 8) 50
Ara, 50
Arakhne, 50
AraMaxima, 112
Ares, (Tab. 5, 9) 50-51
Arete, 51
Arethusa, 51
Argeiphontes, 54
Arge6, 51
Argonaut'lar*, 51-54
Argo, 51
Argos, fTab. 9) 54
Ariadne, (Tab. 11)54
Ariane, bkz. Ariadne
Arima*, 54
Arinna*, 123
Arion, 55
Aristaios, (Tab. 18) 55
Aristeus, bkz. Aristaios
Arkas, 55-56
Arkturos, 56
Arsinoe, 30
Artemis*, (Tab. 5, 9)
56-61
Asla*, (Tab. 3, 4)61
Askalaphos, 61-62
Askarite*, (Tab. 17)62
Asklepios*, (Tab. 5)
62-63
Asopos, fTab. 21) 63
Assarakos*, (Tab. 17)
20
Asteria, (Asterie; Tab.
4)63
Astraia, 63
Astraios, (Tab. 4, 8)
102, 109
Astyanaks*, 63-64
Astyokhe, (Tab. 16) 61
Asil, bkz. Akhilleus
At-Adam, 64
Atalante, 64
Ate, 64-65
;(H

Atena, bkz. Athena

Athamas, (Tab. 18, 20)
65
Athena, (Tab. 5, 9)
65-67
Atlantis, 67
Atlas, (Tab. 3, 7) 67-68
Atreus, (Tab. 14, 15)
68-69
Atropos, 69
Attes*, bkz. Attis
Attis*, 69
Atys, 196
Augias, (Tab. 8) 69
Aurora, 69
Autolykos, 69-70
Autonoe (Tab. 18) 28
Auge, 69
Augustus, 21,187
Aura*, 150
Automedon, 69
Ayasofya, 61
AzizPaulus, 61,291

B
Baal, 267
Babys, 71
Baccha'lar, bkz.
Bakkha'lar
Bacchus*. 71
Bakkha'lar*, 71-72
Bakkhos, 72
Balios, 72
Batieia*, (Tab. 16)72
Battos, 72
Baucis, bkz. Baukis
Baukis*, 72
Bebryk'ler*, 72
Bellerophon*, bkz.
Bellerophontes,
Bellerophontes*, 72-74
Bellona, 74
Bellos, (Tab. 10) 74
Bendis*, 74
Berekynthia,* 74
Bia, 74
Bias, (Tab. 23) 74
Biton, 74
Bizas, bkz. Byzas
Bolluk Boynuzu, 31
Bona Dea, 74
Bona Fides, 74
Bora, 122

Boreas, (Tab. 8) 75
Brankhos*, 75
Brankhosogullar*,
75-76
Brennus, 22
Briareus, (Tab. 2) 76
Briseis*, 76
Brises*, 76
Britomartis*, 76
Bromios*, 76
Brontes, (Tab. 2) 76
Busiris, 77
Bykay, 56
Byblis*, 77
Byssa*, 16
Byzas*, 77

Decius, 291
Dedal, bkz. Daidalos,
Defne, 81-82
Deianeira, (Tab. 13) 83
Deimos, 83-84
Deioneus, 84
Deiphobe, 270
Deiphobos*, (Tab. 16)
84
Deipyle, (Tab. 23) 84
Deipylos, 84
Dejanira, bkz.
Deianeira
DeliDumrul, 11
Delos*, 84-85
Demeter, (Tab. 5)
85-86
C
Demodokos, 86-87
Demophon, (Tab. 11)
Cacus, 78
87
Caesar, I. 21, 62, 163,
Derketo, 269
289
Deukalion, (Tab. 20)
Camilla, 78
21,87
Camillus, 22
Devler ve Tanrlar
Cama, 78
Sava, 87-88
Ceres, 78
Dia, 88
Claudla Quinta, 186
Diana, 88
Clio, bkz. Kleio
Didim, bkz. Didyma
Clytemnestra, bkz.
Dido, 88
Klytaimestra
Didyma*, 89
Cocles, bkz. Horatius
Didymeion*, 89-90
2.
Dike, 90
Cumae, bkz. Kyme
Diktynna*, 76, 90
Cupido, 78
Diktys, 90
Curiatius, 146
Dino, 119
Cybele, bkz. Kybele
Diomedes, (Tab. 23)
90-91
D
Dione, 91
Dafne, bkz. Daphne
Dionisos, bkz.
Dafnis, bkz. Daphnis
Dionysos
Daidalos, 79
Dionysios, 80
Daimon, 106
Dionysos*, (Tab. 5, 9,
Daktyl'ler*, 79-80
18)91-96
Damokles*, 80
Diopetes, 60
Danae, (Tab. 9, 10,
Dioskur'lar, (Tab. 9,
13)80
12)96
Danaos, (Tab. 10)
Diotima, 106
80-81
Dirke, 96
Danaos Kzlar, 81
Dis Pater, 228
Daphne, 81
Dithyrambos*, 96-97
Daphnis, 82
Dius Fidius, 74
Dardanos*, (Tab. 16)
Dolios, 97
Dolon, 97
82-83
Doris, (Tab. 6) 97
Dares, 152

Doros, (Tab. 20)21

Dryades (Dryad'lar) 97
Dryas, 197
Dryope, 97-98
Dryops, 98
E
Eakos, bkz. Aiakos
Echo, bkz. Ekho
Eetion, 99
Efes*, 12, 33, 60-61
Ege*, 33
Egeria, 99
Egeus, bkz. Aigeus
Egide, bkz. Aigis
Egist, bkz. Aigisthos
Egyptus, bkz. Aigyptos
Eileithyia, (Tab. 5, 9)
99
Eirene, 146 bkz. Dike
Ekhetos, 99
Ekhidna, (Tab. 6) 99
Ekhion, (Tab. 18) 99
Ekho, 99
Elektral., (Tab. 6, 7,
9); 2. (Tab. 15)
99-100
Elektryon, (Tab. 13)
100
Elephenor, 100
Eleusis, 100
Eleutheros, 93
Elissa, 88-89
Elpenor, 100
Etnpusa, 100
Enarete, (Tab. 20, 24)
265
Endeis, (Tab. 21) 280
Endimion, bkz.
Endymion
Endyraion*, 100-101
Ene, bkz. Aineias
Enkelados, 117
Enosigaios, 252
Entoria, 101
Enthousiasmos, 181
Enyalios, 101
Enyo, 101
Eol, bkz. Aiolos
Eos, (Tab. 6) 101-102
Eosphoros, (Tab. 8)
Epaphos, (Tab. 10)
102

Epelos, 102
Ephesos*, 33
Ephialtes, 102
Epigon'lar, 102-103
Epikaste, bkz. lkaste
Epimetheus, (Tab. 3)
103
Erato, 103
Erebos, 103
Erekhtheus, (Tab. 3)
103
Erigone, 103
Erikhthonios, (Tab. 24)
103-104
Erinys'ler, 104-106
Eriphyle, (Tab. 23) 106
Eri, 106
Eros, 106-107
Eryks, 107
Erymanthos, 107
Erysikhton, 107
Erythie, bkz.
Hesperid'ler
Erythion, 107
Esr, 107
Esculap, bkz. Asklepios
Eteokles, (Tab. 19)
107-108
Euadne, 108
Euenor, 108
Euenos, 108
Euhios, bkz. Dionysos
Eumaios, 108
Eumolpides, 108
Eumolpos, 108
Euneos, fTab. 22) 108
Eunomia, 90
Eunomia, 108
Eunomos, 108
Eupeithes, 42
Euphrates*, 108
Euphrosyne, 108
Europa, Europe, (Tab.
9, 10,11) 109
Euros, 109
Euryalos, 103
Eurybie, (Tab. 6) 109
Eurydike, (Tab. 10)
110
Eurykleia, 110
Eurylokhos, 110
Eurymakhos, 110
Eurymedon, 110
Eurynome, 110-111

Eurypylos, 1 I I
Eurystheus, (Tab. 13)
111
Eurythion, 111
Eurytos, 111
Euterpe, 111
Evandrus, 111-112
Evropa, bkz. Europa
F
Faeton, bkz. Phaeton
Fama, 113
Fames, 113
Fata, 113
Fatum, 113
Fauna, 113
Faunus, 113
Faustulus, 113
Fayak'lar, bkz.
Phaiak'lar
Febs, bkz. Phoibos
Fedra, bkz. Phaidra
Fee,113
Fegeus, bkz. Phegeus
Feronia, 113,178
Ficus, 113
Fides, 113-114
Flamen Dialis, 164
Flegeton, bkz.
Phlegeton
Flora, 114
Floralia, 114
Foibe, bkz. Phoibe
Foibos, bkz. Phoibos
Fors, 114
Fortuna, 114
Fransa, 186
Frigios, bkz. Phrygios
Furtalar, 114
G
Gaia.fTab. 2, 6)115,
231
Galateia, 116
Galli yahut Galloi, bkz.
Kybele
Galliambus, 186
Ganimed, bkz.
Ganymedes
Ganyraedes*, (Tab. 17)
116
Gebeb, 232
Gece, 116

Gelanor, bkz. Pelasgos

Gemiler Katalogu, 126
Genius, 116
Geryoneus, 116
Gigant'lar, 116-117
Gigantomakhia, 117
Glaukos, (Tab. 25)
117-118
Gordias, 118, 205
Gorgo'lar (Gorgon'lar,
Tab. 6) 118
Graia'lar, (Tab. 6)
118-119
Granikos, 119
Griffonlar, 119
Gne, 119
Gn I, 119
Gne Soylular, (Tab.
8)125
Gyes, 119
H
Hades, (Tab. 5)
120-121
Haimon, (Tab. 19)
121-122
Haimos, 77
Halirrhotios, 51
Hamadryades, 122
Hamlet, 100
Harmonia, (Tab. 9, 18,
19) 122
Harpya'lar*, (Tab. 6)
122-123
Havva, 123
Hebe, (Tab. 5, 9) 123
Hector, bkz. Hektor
Hecuba, bkz. Hekabe
Heilebie, 123
Hekabe*, (Tab. 16)
123-124
Hekamede, 125
Hekate*, (Tab. 8)
125-126
Hekatonkheir'ler, (Tab.
2)126
Hekatos, Hekatebolos
bkz. Apollon, Artemls
Heksametron, 75 bkz.
Daktyl'ler
Hektor*, (Tab. 16)
126-130
ll.lma, (Tab. 9, 12,
L5) 130-132

Helenos, (Tab. 16)

132-133
Heliadai (Helios Kzlar;
Tab. 8) 133
Heliades (Helios
Oullar; Tab. 8) 133
Helikaon, 133
Helike, 160
Helios, (Tab. 4, 8)
133-134
Holle*, 134
Hellen, (Tab. 20) 134
Hemera, 134
Hepa, Hepat, Hepatu
bkz. Artemis, Kybele
Hephaistos, (Tab. 5,. 9)
134-135
Hera, (Tab. 5, 9)
135-137
Herakleidai, (Herakles
Oullar; Tab. 13)
137
Herakles, (Tab. 9, 13)
137-140
Hercules, 140
Hermafrodit, bkz.
Hermaphroditos
Hermaphroditos*, 140
Hermes, (Tab. 5, 9)
140-141
Hermione, (Tab. 15)
142
Hero*, 142-143
Herophile, 143
Herostratos, 61
Herse, 143-144
Hesione*, (Tab. 12, 21)
144
Hesperarethusa, bkz.
Hesperid'ler
Hesperid'ler, 144
Hesperis, 144
Hesperos, 144
Hestia, (Tab. 5, 9)
144-145
Hiera, 145
Hieromneme, (Tab. 17)
Hilaira, 96
Himeros, 145
Hippodameia, (Tab.
14) 145
Hlppokrene, 145
Hippolokhos, (Tab. 25)
73

306

Hippolyte*, 145
Hippolytos, 145-146
Hippomedon, 146
Hippomenes, 146
Hora'lar, (Tab. 4, 9)
146
Horatius, 146-147
Horus, 232
Hyades, 147
Hyakinthos, 147
Hyas, 147
Hybris, 147
Hydra, (Tab. 6) 147
Hygieia*, 147
Hylas, 147-148
Hyllos, (Tab. 13) 148
Hymenaios, 148
Hymnos, 148
Hyperboreoi, 148
Hyperion, 148
Hypermestra, (Tab. 10)
148
Hypnos, 148-149
Hypsenor, 111
Hypsikreon, 149
Hypsipyle, (Tab. 22)
149
Hyrmine, (Tab. 8)

1
lakkhos*. 150
lalmenos, 150
lambe, 150
fambos, 97 bkz.
Dithyrambos
lanus, 150-151
lapetos, (Tab. 3) 151
arbas, 89
lasion, (Tab. 7) 151
lason, fTab. 22) 151
lasos, 64
lda*, 151
Idaia*, (Tab. 16)
151-152
Idaios*. 152
das, 152
Idmor*, 50
Idrnon, 152
Idomeneus, 152-153
ldyia, 153
kadios, 153
lkarios, 153
lkaros, 153

Ikslon, 153-154
lla*, 154
llione, 84
Ho*, fTab. 16, 17) 154
llyada*, 154-157
tnakhos, 157
ingiliz ukuru, 61
lno, (Tab. 18) 157-158
lo, (Tab. 10) 158-159
lobates, (Tab. 25) 159
lokaste, (Tab. 19) 159
lolaos, 159
lole, 159
ton*, (Tab. 20)
159-160
phlanassa, 160
phlgenela, (Tab. 15)
160-161
Iphikles, fTab. 13) 161
lphiklos, 161
lphimedeia, 161
lphis, 161
phitos, 162
ris, (Tab. 6) 162
lros, 162
sa, 96
lsandros, (Tab. 25)
Isis*, 162
iskender, 75
lsmarios, 146
lsmenefTab. 19) 162
lssos Sava, 75
Italos, 163
thakos, 163
ltylos, 163
ltys, 163
luliiSoyu, 163
lulus, 163
luno, 163
lupiter, 163-164
luturna, 164
lustitla, 164
luventus, 164
J
Janus, bkz. fanus
Japetus, bkz. lapetos
Jasion, bkz. lasion
Jason, bkz. lason
Jokaste, bkz. lokaste
Jul, bkz. lulii
Julius, bkz. lulius
Julus, bkz. tulus

Juno, bkz. luno

Junon, bkz. lunon
Jpiter, bkz. lupiter
Juturna, bkz. luturna
Juventus, bkz. luventus
K
Kabirler*, 165
Kader, 165
Kadmos, (Tab. 10, 18,
19) 165
Kaeira, 165
Kakasbos*, 165
Kalais, 166
Kalamos, 166
Kalkhas, 166
Kalliope, 166-167
Kallirhoe 1. (Tab. 6); 3.
(Tab. 17) 167
Kallisto, 55
Kalydon, 167
Kalypso, 167-168
Kapaneus, 168
Kephene, 168
Kapys, (Tab. 17) 83
Karkabos*, 168
Karpos, 166
Kasrga, 122
Kassandra*, (Tab. 16)
168-169
Kassiepeia, 169
Kastalia, 169
Kastor, 169
Katreus, (Tab. 15) 169
Kaunos*, 169-170
Kefetatayu, bkz. Yedi
Uyurlar
Kekrops, (Tab. 24) 170
Kelaino, (Tab. 7)
Keleos, 170
Kentauroi (Kentaur'lar)
170
Kephalos, 170-171
Kepheus, 171
Ker-Keres, 171-172
Keramos, 172
Kerberos, (Tab. 6) 172
Keroessa, 172
Keto, (Tab. 6) 172
Keyks, 30
Khalkis, 149
Khaos, 172-173
Kharites (Kharit'ler;
Tab. 9) 173

Kharon, 173-171
Klarybdls, 174
Khelron, 174-175
Khelldon, 12
Khimaira*, (Tab. 6)
175
Khloris, (Tab. 22) 216
Khronos, 231
Khrysaor, (Tab. 6) 175
Khryseis*, 175-176
Khrysothemis, (Tab.
15) 229
Ktmir, bkz. Yedi
Uyurlar
Kibele, bkz. Kybele
Kikon'lar*, 176
Kiliks, (Tab. 10) 176
Kimrneiroi*
(Kimmer'ler) 176
Kimse, 250
Kinyras*, 176-177
Kirke, (Tab. 8)
177-178
Kleio, 178
Kleite, 189
Kleobis, 178
Klio, bkz. Kleio
Klotho, 178
Klymene, fTab. 3) 178
Klymene, 213, 233
Klytaimestra, (Tab. 12,
15) 178-179
Klytemnestra, bkz.
Klytaimestra
Kodros, 179
Koios, (Tab. 4)
179-180
Kokalos, 180
Kokytos, 180
Komaitho, 180
Kora, bkz. Kore
Kore, 180
Korinnos, 180
Koronis, 180
Koros, 147
Korybant'lar, 180-181
Kottos, 181
Kranaos, 181
Kratos, (Tab. 6) 181
Kreon, (Tab. 19) 181
Kre, 181
Kretheus, (Tab. 22)
181
Kreusa 2.* (Tab. 17)
181

Krlnis, 181-182
Krlos, (Tab. 4) 182
Kritheis, 182
Kroisos*, (Karun) 137,
178
Kronos, (Tab. 4)
182-183
Ksanthios*, 194
Ksanthos*. 183
Ksoanon, 60
Ksuthos, (Tab. 20) 21
Kubaba*, bkz. Kybele
Kureta'lar, 183
Kyane, 183
Kybebe* bkz. Kybele
Kybele*, 183-187
Kydippe, 27
Kydippe, 187
Kydnos,187
Kyklopes, (Kiklop'iar;
Tab. 2) 187-188
Kyknos, (Tab. 22) 188
Kylabras, 188
Kymindis, 149
Kyrene, 188-189
Kythera'l, 189
Kyzikos*, 189
L
Labdakos, (Tab. 19)
190
Labrandos*, 190
Labrys, 190
Labyrinthos, 190
Laertes, 190
Laios, (Tab. 19) 190
Laistrygon'lar, 191
Lakedaimon, (Tab. 7,
9)191
Lakhesis, 191
Lakios, 191
Lala, bkz. Lara
Laraia, 191
Umpetie, (Tab. 8) 191
Lampros, 116
Lampsake*, 191
Laodamas, 191
Laodameia 1.*, (Tab.
25) 191
Laodike 2.* (Tab. 16)
192
Laokoon*, 192
Laomedon*, fTab. 16,
17) 192-193

Laothoe, 196
Lapithal (Laplth'ler)
193
Lara, 193
Lares, 193
Latinus, 193
Lavinia, 193
Leandros*, 193
Learkhos, 157
Leda, (Tab. 9, 12)
193-194
Lesbos, 194
Lethe, 194
Leto* (Tab. 5, 9) 194
Leukippe, 284
Leukippos, 116
Leukippos, 194
Leukophrys, 281
Leukothea, 158,194
Liber, 194
Libera, 194
Libertas, 113
Libya, (Tab. 10)

Malandros*, 198
Malnad'lar, 198
Maion*, 198
Maionides*, 198
Makar, 198
Makhaon, 198-199
Manes, 196
Manlius, 186
Manto*, 199
Marienna*, 184 bkz.
Kybele
Maron, 199
Marpessa*, 199
Mars, 199-200
Marsyas*, 200
Mater Matuta, 158,
200
Matralia*, 200
Medeia*, (Tab. 8)
200-201
Medeios*, 201
Medon, 179
Medos*, 201
Medusa, 201
194-195
Megabyzos*,bkz.
Likhas, 195
Kybele
Linos, 195
Megaira, 28, 201
Litai, 195
Megareus, 28
Lityerses, 195
Mekisteus, 103 bkz.
Lotis, 254
Epigon'lar
Lotophagoi, (Lotos
Melampus, (Tab. 23)
Yiyenler) 195-196
201
Lucina, 163
Melanion,
201
Lucifer, 196
Melanthios, 202
Lukka, 45
Melantho, 202
Luna, 196
Meleagros,
202
Lupercalia, 113, 196
Melikertes, 202
Luperci, 113
Melisseus, 151
Lupercus, 196
Melpomene,
202
Lydos*, 196
Memnon*,
(Tab.
8)
Lykaon, 196
202-203
Lykomedes, 196
Memphis, (Tab. 10)
Lykos*. 196
102
Lykurgos, 196-197
Lynkeus, (Tab. 10) 197 Men, 203
Menalcas, 82
Lyrkos, 123
Menelaos, (Tab. 15)
Lysimakhos, 291
203-204
Menoikeus, (Tab. 19)
M
Menoitlos 1. (Tab. 3);
2. (Tab. 21)204
M*, 59, 184 bkz.
Mentes, 66
Kybele
Mentor, 204
Magna Mater*, bkz.
Mercurlus, 204
Kybele
Merlones, 204
Mala, (Tab. 5, 7) 198
II)

I )I/.N I
Mernus, bkz. Yedi
Uyurlar
Merope, (Tab. 7) 204
Meropis, 16
Merops, 189
Mesir, 184, 218
Meryem, 58, 96 bkz.
Artemis, Kybele
Metabus, 78
Metaneira, 204
Metis, (Tab. 4, 9)
204-205
Metope, 63
Metragyrtof, 184 bkz.
Kybele
Mevsimler, bkz.
Horalar
Midas*, 205-206
Miletos*, 206
Minerva, 206
Minos, (Tab. 11, 15)
206-207
Minotauros, (Tab. 11)
207
Mislina, bkz. Yedi
Uyurlar
Mnemosyne, (Tab. 4,
9)207
Moiralar, (Tab. 9) 207
Molos, 152
Moneta, 207
Mopsos, 207-208
Mopsus, 82
Moros, bkz. Ker
Morpheus, 208
Mucius Scaevola, 208
Musalar, CTab. 4)
208-209
Musaios, 209
Mustafa Kemal, 126
Mrselina, bkz. Yedi
Uyurlar
Mz'ler, bkz. Musalar
Mygdn, 209
Myrina*, 209-210
Myrmeks, 210
Myrmidon, 210
Myrrha*, 210
Myrrhine*, bkz.
Amazon
Myrtilos, 210

N
Naiades(Naiad'lar)211
Naksos*, 211

Nana, 211
Nannakos, 211
Narkissos, (Narsis)
211-212
Nauplios, 212-213,
233
Nausikaa, 213-214
Nausithoos, 214
Neaira, (Tab. 8) 149
Neikos, 214
Nektar, bkz. Ambrosia
Neleus, (Tab. 22) 214
Nemea, bkz. Nemeia
Nemela, (Tab. 6)
214-215
Nemesis, 215
Nemf, bkz. Nympha
Neo-platonculuk, 194
Neoptolemos, 215
Nephele, 215
Neree, bkz. Nereus
Nereides, bkz. Nereus
Kzlar
Nereus-Nereus Kzlar,
(Tab. 6) 215-216
Nessos, 216
Nestor, (Tab. 22)
216-217
Nicee, bkz. Nikaia
Nikaia, 217
Nike, (Tab. 6) 217-218
Nimfa, bkz. Nympha
Ninos, 270
Niobel.*(Tab. 14); 2.
(Tab. 9) 218-219
Nomla, 219
Nomos, 282
Notos, (Tab. 8) 219
Numa Pompilius, 219
Numitor, 219
Nyks, 219, 231
Nykteus, 219
Nympha, 219-220
Nysa, 220
Nysos, 220

O
Odise, bkz. Odysseia
Odiseus, bkz. Odysseus
Odysseia, 221-222
Odysseus, 222-225
Ofion, bkz. Ophion
Oidipus, (Tab. 18, 19)
226-227

Oikles, 30
Oileus, 227
Oileus, (Tab. 23) 16-17
Oineus, 227
Oinomaos, 227
Oinone*, 227
Oinone, bkz. Aigina,
Oinos, 277
Okeanos, (Tab. 1, 2)
65, 227-228
Okyanus, bkz. Okeanos
Okypete, 122
Olemp ya da Olymp
bkz. Olympos
Olimpos, bkz. Olympos
Olympos, 228
Omfal*, bkz. Omphale
Omphale*, 228
Oneiros, 228
Opheltes, 228
Ophion, 228
Ops, 228
Orcus, 228
Oreas, bkz. Nympha
Oreithyia, 229
Orestes, (Orest; Tab.
15) 229
Orion, 229
Orman Perileri, 229
rfe*, bkz. Orpheus
Orfizm, bkz. Orphik
Orpheus*, 229-231
Orphik (Orpheus
Tarikat) 231
Orseis, 21
Osiris, 231-232
Orthos, (Tab. 6) 232
Othryoneus, 232
Otos, 117, 232
lm, 171 bkz. Ker

P
PactoP, bkz. Paktolos
Paian, 233
Paktolos, 233
Palaimon, 158, 233
Palaksos, 190
Palamedes, 233
Palemon, bkz.
Palaimon
Palinurus, 233
Palladion*, 233-234
Paliantidai, (Pallas
Oullar) 234

Pallas 1. (Tab. 4) 234

Pan, 235
Panamoros, 190
Panathenaia, 67
Pandareos, 235
Pandaros, 235-236
Pandia, 269
Pandion, (Tab. 24) 13,
236
Pandora, (Tab. 3)
236-237
Pandrosos, 237
Parcae (Parka'lar) 237
Paris*, (Tab. 16)
237-238
Parthenogenesis, 115
Parthenopaios, 238
Pasiphae*, (Pasifae;
Tab. 8) 238
Patroklos, (Tab. 21)
238-239
Pausanias, 43
Pean, bkz. Paian
Pedasos, 239
Pegasos, (Pegaz; Tab.
6)239
Peirithoos, 240
Pelasgos*, 240
Peleus, (Pele; Tab. 21)
240
Pelias, (Tab. 22) 240
Pelopeia, (Tab. 14, 15)
240
Pelopeia, 19
Pelops*, (Tab. 14, 15)
218, 240-241
Pemphredo, 241
Penates, (Penat'lar)
241
Penelope, 241-242
Penia, 242
Penthesileia, 242
Pentheus, (Tab. 18)
242
Pergamos*, 242
Periandros, 55
Periboia, (Tab. 14) 226
Pero, 242
Perse, bkz. Perseus
Persefon, bkz.
Persephone
Perseis, (Tab. 8) 242
Persephone, (Tab. 5)
242

Dl/.INI
Podaleiros, 248-249
Podarge, 249
Podarkes, 249
Poias, 249
Polifem, bkz.
Polyphemos
Poliksene*, bkz.
Polyksene
Polluks, 249
Polybos, 249
Polydamas, 249
Polydektes, 80
Polydeukes, 249
Potydoros* 1. (Tab.
19); 2. (Tab. 16) 249
Polyksene*, fTab. 16)
249-250
Polymastos, 60 bkz.
Artemis
Polymestor*, 250
Polymnia, 250
Polyneikes, fTab. 19)
250
Polyphemos, 250-251
Polypoites, 251
Polytekhnos, 12
Pomona, 251
Pontifex Maximus, 32
Pontos, fTab. 1, 6) 251
Apollon
Poros, 107
Phoiniks 1. (Tab. 10)
Porphyrion, 137
247
Portunus, 158, 251
Phokos, (Tab. 21) 247 Poseidon, (Tab. 5)
Pholos, 247
251-252
Phorkys, (Tab. 6) 247
Priamos*, (Tab. 16)
Phosporos, 247
252-254
Phrasios, 77
Priapos", 254
Phriksos*, 247
Proitos, (Tab. 10) 254
Phrygios*, 247-248
Proitos Kzlar, 254
Phylakos, 201
Prokne, 13
Phyleos, 69
Prokris, 254
Picus, 248
Prokrustes, 254
Pigmalion, bkz.
Promakhos, 103 bkz.
Pygraalion
Epigon'lar
Pigme, bkz. Pygme
Promedon, 149
Piramus, bkz. Pyramus Prometheus, (Tab. 3)
Pirithoos, bkz.
254-257
Peirithoos.
Proserpina, 257
Protesilaos, 257
Pitane', 248
Pittheus, (Tab. 14) 22, Proteus, 257-258
Psamathe, (Tab. 21)
284
Plelad'lar, fTab. 7) 248
258
Psykhe, (Psyche)* 258
Plebs, 39
Psykhopompos, 141
Plelone, (Tab. 7) 248
Pterelaos, 258
Plutos, 248

Perses, (Tab. 4, 8) 242

Perses, 275
l'erseus, (Tab. 10, 13)
242-243
Phaeton, (Tab. 8)
243-244
Phaetusa, (Tab. 8) 244
Phaiaklar, 244
Phaidra, (Tab. 11)
244-245
Phanes, 231
Phaon, 245
Phegeus, 23
Phidaleia, 77
Phiks, bkz. Sphinks
Phileraon, 245-246
Philoktetes, 246
Philomeides, 246
Philomela, 13, 246
Phyra, 246-247
Phineus*, 247
Phlegeton, 247
Phlegyas, 247
Phobios, 39
Phobos, 247
Phoibe, (Tab. 4) 96
Phoibe, 45
Phoibos, 45 bkz.

Pudlcitia, 63
Pulydamas, bkz.
Polydamas
Pygmalion, 259
Pygme'ler, 259
Pylades, 259
Pyramus ile Thisbe, *
259-260
Pyriphlegeton, 260
Pyrrha (Akhilleus) 260
Pyrrha; 21, 25
Pyrrhos, 260
Pyrrhus, 25, 38
Pytho, 260
Python, 260
R
Radamantis, bkz.
Rhadamanthys
ReaSilvia, 261
Remus, 261
Rhadamanthys, (Tab.
11)261
Rhakios, 261
Rheia (veya Rhea) (Tab.
2,4,5)261
Rhesos, 91
Rhodope, 261
Rhodos fTab. 8) 133
bkz. Helios
Rokoko, 33
Roma, 261
Romulus, 262
Rnesans, 33
Rutuller, 262
Rzgrlar, 262-263
S
Sabazios, 264
Sagaritis*, 264
Salmakis*, 264-265
Salmoneus, (Tab. 20,
22) 265
Sangarios*, 265
Sarpedon 1.* (Tab. 25)
265-267
Sarpedon 2. (Tab. 11)
267
Satumus, 267-268
Satyrler (Satirler) 268
Sazenu, bkz. Yedi
Uyurlar
Seirenler (Sirenler)
268 -2f.*>

Selene, (Tab. 8) 269

Selinos, 160
Semele, (Tab. 18) 269
Semiramis*, 269-270
Serhas, 75
Servius, 270
Servius Tullius, 270
Sibylla*, (Sibil) 270-271
Set, 162, 232
Sfenks, bkz. Sphinks
Sicharbas, 89
Side*, 271
Sidero, 271
Silla, bkz. Skylla
Silenos, 271-272
Silvius, 62
Simoeis*, 272
Sinon*, 272
Sinope*, 272
Sisyphos, (Tab. 20)
272-273
Skamandrios*, 273
Skamandros*, (Tab. 16)
273-274
Skylakeus, 274
Skylla, 274
Smintheus*, 274-275
Sokrates, 43
Solon, 67
Sosias, (Ssie) 36
Soylar-aglar
Mythos'u, 275-276
Sparta, 276
Spartoi, 277
Sphinks, 277
Spondaios, 80 bkz.
Daktyl'ler
Spurius Tarpeius, 279
Staphylos, 277
Stentor, 277
Sterope, fTab. 7) 277
Steropes, 277
Stheneboia, (Tab. 10)
277
Sthenelos, (Tab. 13) 68
Strophios, 229
Strymo, fTab. 17) 192
Styks, (Stiks; Tab. 6)
277
Sychaeus, 89
Symplegad'lar*, 277
Syrlnks, 277
Syma, 248
Syros, 249

Telkhines, (Telkin'ler)
281
afak, 277
Temmuz, 12, 142 bkz.
afak Yldz, (Tab. 6)
Adonis
102
Tendar, bkz. Tyndareos
Tenes*, 281
v
T
Tepegz, bkz. Kyklops
Talos', 278
Tereus, 281
Talthybios, 278
Terpsikhore, 281
Tammuz, 12 bkz.
Terracina, 113
Adonis
Tethys, (Tab. 1, 2, 4)
Tanaquil, 270
281
Tanrlarn Douu, 278 Teukros (Teuker)* 1.
Tantalos*, (Tab. 14)
(Tab. 16); 2. (Tab.
21)281
278
Teumessos Tilkisi, 35
Tarkhon, 278
Teuthras, 281
Tarpeia, 279
Tevrat, 123
Tarquinius, 137, 270
Thalia, 281-282
Tartaros, 279
Thamyris, 282
Tatius, 279
Thanatos, 28, 282 bkz.
Taygete, (Tab. 208)
Ker
191
Thaumas, (Tab. 6) 282
Telresias, 279
Theano, 282
Teisiphone, 279
Tiresias, bkz. Teiresias Thebai'ye Kar
Yediler, 282
Tislphone, bkz.
Theia, (Tab. 4) 282
Teisiphone
Themis, 282
Tebernu, bkz. Yedi
Themiste, (Tab. 17)
Uyurlar
Theodosius, 291
Tekmessa, 280
Telamon, (Tab. 2) 280 Theogonia, 283-284
Theoklymenos, 284
Telegonos, 102
Telemakhos, (Telemak) Theonoe, 284
Thersandros, 30
280
Thersites, 284
Telephos*, (Telefos)
Theseus, (Tab. 11, 24)
280
284-285
Teleplnu*, 12
Thespios, 285
Telesphoros*, bkz.
Thestios, 193
Asklepios
Thestor, 166
Tellus, 178

Thetis, (Tab. 6)
285-286
Thisbe, bkz. Pyramus
Thoas, 286
Thot, 232
Thrasymedes, 286
Thriambos, bkz.
Dithyrambos,
Thyades, (Thyad'lar)
286
Thyestes, 286
Tiberius, 58
Tiphys, 286
Titanlar, (Tab. 1-4)
286-287
Titanomakhia, 287
Tithonos, (Tab. 8) 287
Titus Tatius, 150
Tityos, 287
Tlepolemos, 287
Tmolos*, 287
Toprak Ana, bkz. Gaia
Triopas*, 287
Triptolemos, 287
Tritogenela, 287
Triton, 287-288
Troilos", (Tab. 16) 288
Trophonios, 288
Tros", (Tab. 6) 288
Tufan, 288
Turnus, 288
Tydeus, (Tab. 23) 288
Tykhe, 288-289
Tyndareos, (Tab. 12)
289
Typhoeus, bkz. Typhon
Typhon, (Tab. 6) 289
Tyro, (Tab. 23) 289
Tyrrhenos, 289

U
Ulcces, 290
Urania, 290
Uraeus, 232
Uranos, 231, 290
Uyku, 290 bkz. Nyks

Gzeller, bkz.
Kharit'Ier
Gzeller Efsanesi,
bkz. Paris
lis, bkz. Odysseus
lker, 248
V
Vens, 290
Vens Genetrix, 43
Vertumnus, 251
Vesper, 290
Vesta, 290
Virbius, 88
Volcanalia, 290
Vulcanus, 290
Y
Yalvanlar, (Litai) 29
Yedi Uyurlar*, 291
Yemliha, bkz. Yedi
Uyurlar
Yuhanna, 291
Yz Kollular, 292

Z
Zagreus, 293
Zephyros, (Tab. 8) 293
Zethos, (Tab. 7) 293
Zeus, (Tab. 4, 5, 9)
293-297
Zeus Suna, 117

DZN I
A
ABANT'LAR: Yunanistan, boy - Abas, Elephenor.
ABORGENES: talya yerlisi - Latinus.
ABYDOS: anakkale Boaznn en dar yerinde
eski bir ehir - Her o ile Leandros.
ADRAMYTTON (Edremit): Granikos.
ADRYATK: Argonaut'lar.
AFRKA: Agenor, Belos, Danaos, Dido.
AFYON: Kybele.
AGRGENTUM (eski Kamiros): Sicilya, ehir Kokalos.
AtA: Kolkhos'un eski ad -Argonaut'lar.
AME: Efsanelik ada -Kirke.
AGAOS PONTOS: Ege denizi - Afgeus.
AtGNA: Yunanistan, ada-Aiafcos, Aigina, Telamon.
AtOL'LAR: Ege, boy -Deukalion, Hellen, lon.
AOLA: Efsanelik ada (Odysseia) -Aiolos.
AlOLtS: Ege blgesi- Aiolos.
ASEPOS (Gnenay): Anadolu, rmak - Apollon, Memnon.
AUHOPA: Afrika, blge - Aithlopes, Mem
non.
AtTOA: Yunanistan, blge - Akheloos, Meleagros, Staphylos.
AZANO yahut AZAN (avdarhlsar): Anadolu,
ehir - Ki/bele.
AKADEMEA: Atina yresi - Akademos.
AKARNANlA: Yunanistan, blge - Akarnan,
Akheloos.
AKDENZ: Adonis, Agenor, Apollon, Artemis,
lo, K^bele.
AKHA'LAR: Yunanistan, boy - Agamemnon,
Akhalar, Danaos, Deukalion, Hellen.
ALBA LONGA (Albano): italya, ehir - Askanios, lulus, Romulus.
ALEON OVASI: Anadolu, blge - Bellerophontes.
ALEKSANDRA TROAS (Troas Iskenderiyesi) bu
gn Kestanbol; anakkale blgesinde bir ehir
- Smintheus.
ALPHEOS: Yunanistan, rmak - Arethusa, Auglas, Herakles.
ANADOLU: Adonis, Amazon, Apollon, Arte
mis, Askleplos, Dlonysos, Dithyrambos, Hek-

tor, o, Kybele, Marsyas, Midas, Pelops, Silenos, Tantalos.

APERLAE(Kekova): Akdeniz, ehir- Apollon.
ARABSTAN: Aigyptos, Dionysos.
AEROPAGOS: Atina tepesi- Ares, Daidalos.
ARETHUSA: Kaynak - Alpheios, Arethusa.
ARGOLS: Yunanistan, blge - Argos, Eurystheus.
ARGOS: Yunanistan, ehir ve blge - Abas,
Agamemnon, Akrisios, Amphiaraos, Amymone, Argos, Danaos, tnakhos, Kleobis.
ARIMA: Anadolu, dag - Arima, Ekhidna.
ARKADIA: Yunanistan, blge - Akarnan, Alkmaion, Alpheios, Argos, Aristaios, Arkas,
Hermes, Pan, Sirynks.
ARTEMStON: Efes, Artemis tapna - Artemis,
Didyma.
ASIA: Kk Asya ve Ege blgesi; Maionia'nn
ad - Artemis, Asia, Dionysos, Hektor.
ASKALON: Suriye, ehir - Semframis.
ASKANIA (Gemlik yahut Burdur): Kybele.
ASKRA: Yunanistan, ehir - Hekate.
ASOPOS: Yunanistan, rmak - Asopos.
ATHOS: Yunanistan, dag -Delos.
ATNA: Yunanistan, ehir - Aedon, Aglauros,
Aigeus, Amazon, Amphiktyon, Argonaut'lar,
Athena, Atlantis, Erekhteus,
Erikhtonios,
Erinys'ler, Kekrops, Kranaos, Theseus.
ATLANTK OKYANUSU: Okeanos.
ATLANTS: Efsanelik ada - Atlantis.
ATLAS: Afrika, dag - Atlantis, Atlas.
ATTKA: Yunanistan, blge - Aithra, Akade
mos, Amphiktyon, Androgeos, Athena, Kek
rops, Kranaos.
AULS: Yunanistan, blge ve ehir - Agamem
non, Akhilleus, Iphigeneia.
AUSONA: talya'nn eski ad - talos.
AVENTINUS: Roma, tepe - Bona Dea, Cacus,
Evandrus, Romulus.
AYASOFYA: Artemis.

B
BABYLON (Babll): Deufca//on, Pyramus'la This
be, Semiramls, Thrononlo.

BAFAG0i.fi / ndumton

) I I

BAHELER: anakkale blgesi, yer - Smintheus.

BAKIRAY bkz. Kaikos.
BAKTRIA (Baktriana): ran, ehir, blge - Dionysos, Semiramis.
BALAT: bkz. Miletos.
BALLIHISAR: bkz. Pessinus.
BARDAKI: bkz. Salmakis.
BEBRYK'LER: Anadolu, boy - Amykos, Argonaut'lar, Bebryk'ler, Lampsake.
BEREKYNTHES: Anadolu, boy - Berekynthta,
Kybele.
BERGAMA: bkz. Pergamon.
BERLN MZES: Gigcmt'hr.
BE PARMAK DALARI: bkz. Latmos.
BTHYNA: Anadolu, blge - Amykos, Argonaut'lar, Bebryk'ler.
BZANS.- bkz. Byzas, Keroessa.
BODRUM: bkz. Halikarnassos.
BOAZ (istanbul): Eski ad Bosphoros yahut
Bosporos - Argonaut'lar, Hero ile Leandros.
BOAZLAR (anakkale): bkz. Hellespontos.
BOtOTlA: Yunanistan, blge -Apollon, Aristaios.
BOSPOROS (istanbul) - o.
BOZCAADA: bkz. Tenedos.
BOZDA: bkz. Tmolos.
BURDUR GL: bkz. Askania.
BURSA: bkz. Prusa.
BLBLDA: bkz. Solmissos.
BYBLS: Anadolu, ehir ve BYBLOS: Fenike, e
hir - Byblis, Epaphos, Kinyras.
BYZANTION: bkz. Byzas.

c
CAELlUS: Roma tepesi - Egeria.
CAPTOLtUM: Roma tepesi - Entoria, luno, lupiter, Romulus, Saturnus.
CAPO CRCEO: italya, burun - Ktrke, Odysseus.
CEBELTARIK (Cebelttark; Herakles Stunlar)
- Atlantis, Herakles.
CENEVZ LMANI: Akdeniz, boy - Bellerophontes.
CERBA: Afrika kyalarnda ada - Lotophagoi.
CHRYSA: bkz. Khryse.
CUMAE: italya, ehir - Aineias, Apollon, Daidalos, Kimmerler, Sibylla.

ANAKKALE BOAZI: bkz. Hellespontos - HektorHelle, Hero ile Leandros, Smintheus.

ANDARLI: bkz. Pitane.

AVDARHISAR: bkz. Aizani.

ATALHYK: Anadolu kaz yeri - Artemis,
Daktyl'ler, Kybele.
IFITKALESt: bkz. Gryneion.
IRALI: bkz. Olympos.
NE AYI: bkz. Marsyas.

D
DANAOI (Danao'lar): Akha'Iara verilen ad Akha'lar, Danaos.
DARDANE (Dardania): Troya blgesinde ehir Dardanos, llos.
DARDANOS: Troya blgesinde eski bir ehir Dardanos, llos.
DATA YARIMADASI: bkz. Karia Khersonnesos'u.
DELFt: bkz. Delphoi.
DELOS: Ege, ada - Apollon, Artemis, Delos,
Sibylla.
DELPHO: Yunanistan, ehir - Agamedes,
Apollon, Python, Sibylla.
DEMRE(Myra): Akdeniz, ehir- Apollon.
DCLE (Tigris): Anadolu, Irmak - Alphesiboia.
DDYMA: Ege tapm merkezi - Apollon, Brankhos.
DKTYS: Girit, maara -Daktyl 'ler.
DNDYMOS (Muratdag, Kapdag, Gnyz da
): Anadolu, dag - Kybele.
DRKE: Yunanistan, rmak - Amphion.
DONYSAS ADASI: Akdeniz, ada - Khimaira,
Phaselis.
DODONA: Yunanistan tapm merkezi - o.
DOLlON'LAR: Anadolu, boy - Argonaut'lar.
DORLAR: Yunanistan, rk - Deukalion, Hellen,
Herakles.
DREPANON: Sicilya, burun -An khises.
DMREK AY: bkz. Simoeis.

E
EDREMT: bkz. Adramyttion.
EFES: bkz. Ephesos.
EGE: Deniz ve yre - Aigeus, Amozon, Arte
mis.
ELEUSS: Yunanistan, ehir, tapm merkezi Demeter, Eleusis, Erekhteus, takkhos.
ELS: Yunanistan, blge ve ehir - Alpheios,
Arethusa, Hippodameia.
EPEROS (Epir): Yunanistan, blge - Akheloos,
Ekhetos.
EPHESOS: Ege, ehir - Amazon, Androklos,
Artemis, Daktyl'ler, Rhodope, Syrinks, Yedi
Uyurlar.

U\/.lri

EPHYRA: Korinthos'un eski ad - Bellerophontes, Glaukos.

EPIDAUROS: Yunanistan, ehir, tapm merkezi
- Asklepios.
ERtDANOS: Po rmann eski ad.
ERYMANTHOS: Yunanistan, dag - Herakles.
ERYTHRAI ya da ERYTHREA (ildir): Ege, ehir Apollon, Sibylla.
ESKEHR: Anadolu, ehir - Kybele.
ETRURA: talya, blge - Feronia.
ETRSK: Anadolu-ltalya, boy -Acca Larentia,
Askanios, Ceres, Horatius, Kirke, Tarkhon,
Tyrrhenos.
EUBOA: Yunanistan, blge - Elephenor.
EUPHRATES: Frat nehri - Euphrates.
EUROTAS: Yunanistan, rmak - Lakedaimon,
Sparta.

F
FATSA: Karadeniz, ehir -Amazon.
FAZELS: bkz. Phaselis.
FENKE: Gney Akdeniz, lke - Dido, lo, Pholniks.
FETHtYE (Telmessos): Akdeniz, ehir - Apol
lon.
FLSTN: Gney Akdeniz, lke - Artemis.
FIRAT: bkz. Euphrates.
FORUM: Roma, yer; bkz. Roma.
FRK'LER: Anadolu, boy -Kybe/e.
FRKYA (yahut Frigya): bkz. Phrygia.

G
GALYA'LILAR: Avrupa, boy -uno.
GARGAROS: Ida dann doruu - Hera.
GEDZ (Hermos): Anadolu, rmak - Asla.
GELBOLU YARIMADASI: bkz. Trakia Khersonnesos'u.
GEMLK: bkz. Askania.
GRT: Akdeniz, ada -Aigeus, Amaltheia, Androgeos, Argonaut'lar, Ariadne, Artemis, Daidalos, Europe, Idomeneus, karos, Kre,
Labyrinthos, Minos, Minotauros, Talos, Zeus.
GORDlON (yahut Gordium): Anadolu, ehir Gordias, Kimmer'ler, Kybele, Midas.
GORTYN: Girit, ehir - Britomartis.
GKBEL: Anadolu, yre - Marsyas.
GNENAY: bkz. Aisepos.
GRANtKOS (Kocaba ay): Anadolu, rmak Granikos.
GRYNEON (yahut Gryneum; ftkalesi): Ege,
ehir -Amazon, Apollon.
GLPINAR: anakkale blgesinde bucak Smlnthes.

II

GNYZDA (Dldymos): Kybe/e.

GRCSTAN: bkz. Kolkhis.

H
HAL: stanbul - Keroessa.
HALKARNASSOS (Bodrum): Ege, ehir - Antheus, Aphrodite, Salmakls.
HALYS (Kzlrmak): Anadolu, rmak - Sinope.
HELLEN'LER: Yunanistan, ulus - Dionysos,
Hellen, ton.
HELLESPONTOS (anakkale Boaz) Argona
ut'lar, Athamas, Helle.
HERAKLES STUNLARI: bkz. Cebelitank.
HERMOS (Gediz ay): Ege, rmak - Asia.
HESPERA: italya'nn eski ad - Aineias.
HNDSTAN: Dionysos, Semiramis.
HTT: Anadolu, ulus - Adonis, Amazon, Hebe,
Kybele.
HYPERBORE'LER: Efsanelik boy - Apollon,
Hyperboreoi.
HYPEREA: Efsanelik ada - Alkinoos.

I
LDR: bkz. Etythral.
ISTANKY: bkz. Kos.

ALYSOS: Rodos adasnda ehir - Heliosoullar\, Tlepolemos.

ANICULUM: Roma, tepe -lanus.
DA (Kazda): anakkale blgesi, dag - Ainei
as, Anfchises, Aphrodite, Apollon, Hera, Herophile, 1da, Paris.
LLYON: Troya'nn bir baka ad, bkz. Troya.
MROS: Troya'nn bir baka ad, bkz. Troya.
MROS (imroz): Ege, ada - Delos, Poseidon.
NAKOS: Yunanistan, rmak -nakhos, lo.
OLKOS: Yunanistan, ehir - Akastos, Argona
ut'lar.
ON'LAR: Anadolu, ulus - Androklos, Deukalion, Hellen, ton.
ONYA: Ege blgesi -Artemis, Didyma.
RAN: Asya, lke - Dionysos.
SKANDNAV LKELER: Artemis.
SKENDERYE: Msr, ehir -Amazon.
SKTLER, ISKTYA: Avrupa, boy, lke - Ama
zon, Byzas, Kimmer'ler,
ISMAROS (Dedeaga): Trakya, ehir - K\kon'lar, Odysseia, Odysseus.
1SMENOS: Yunanistan, rmak - Amphiaros.
ISTROS (Tuna): Avnpa, rmak -Argonaut'lar.
01 Q

TALYA: Avrupa, lke - Ainelas, Antenar,

Apollon, Arion, talos.
THAKE (Yahut UHAKA): Yunanistan, ada - Antikleia, Eumaios, thakos, Odysseia, Odysseus, Penelope, Telemakhos.
ZMR: bkz. Smyrna, Amazon.
ZNK: bkz. Nikaia.

JANCULUM: bkz. laniculum.

JUSTNANOPOLIS (Sivrihisar): Anadolu, Kybele.

K
KABESOS: Uyada'da ad geen ehir, anakkale
Boaznda olsa gerek - Othryoneus.
KADIKY: bkz. Khalkedon.
KAFKAS: Anadolu, dag - Aietes, Amazon, Argonaut'lar, Bia, Hephalstos.
KAlKOS (Bakray): Ege, rmak - Myrina, Teuthras.
KALYDON: Yunanistan, ehir - Althaia, Delaneira, Meleagros.
KAMROS yahut KAMEROS: Rodos'ta ehir Heliosoullan,
Tlepolemos.
KAPIDA: bkz. Dindymos.
KAPIDA YARIMADASI (Arktonessos): Argonaut'lar.
KARADENZ (Pontos Eukseinos): Aietes, Ama
zon, Argonaut'lar.
KARA: Akdeniz, blge - Androkohs, Byblis,
Kaphene, Labrandos, Theonoe.
KARlA KHERSONNESOS'U (Data Yarmadas):
Podaleiros.
KARTACA: Kuzey Afrika, ehir -Dido.
KA (Antiphellos, Andiflis): Akdeniz, ehir Apollon.
KAUNOS (Kyceiz Dalyan): Akdeniz, eski bir
ehir - Byblis, Helebte, Kaunos.
KAYSTROS (Kk Menderes): Ege, rmak - Artemis.
KAZDA: bkz. 1da.
KELTLER: Avrupa, boy -Kimmer'ler.
KEKOVA: bkz. Aperlae.
KEMER: bkz. Komana, Kybele.
KENKREOS (Kenkriyos), Krknca suyu - Arte
mls.
KEOS: Ege, ada -Akontios.
KERAMEIKOS: Atina, yre - Keramos.
KERAMOS (ren): Kerme krfezinde eski bir e
hir - Keramos.
KHALKEDON (Kadky): Amykos, Argona
ut'lar.
314

KHRYSE (ya da KHRYSA): Anadolu, ehir Apollon, Krysesis, Krinls, Smintheus.

KIBRIS (Kypros): Akdeniz, ada - Adonis, Anaksarete, Aphrodite, Ktnyras.
KIRKINCA (irince): Seluk'a yakn bir ky - Artemis.
KIZILIRMAK: bkz. Halys.
KIZKULES (istanbul Boaz): Hero ile Leandros.
KlKON'LAR: Trakya, boy - Kikon'lar, Odysseia, Odysseus.
KLKYA: Orta ve Dou Akdeniz blgesi - Amphilokhos, Bellerophontes, Ekhldna, Teukros.
KLLA: Uyada'da ad geen ehir - Apollon.
KMMER'LER.- Anadolu, boy - Artemls, Kim
mer'ler, Kybele.
KtTHAlRON: Yunanistan, dag - Aktaion, Amphion, Herakles.
KLAROS (Ahmetbeyli): Ege, ehir - Apollon,
Artemls, Manto, Sibylla.
KNDOS (Tekirburnu): Ege, ehir - Delos, Laplthal, Nereus, Trlopas.
KOCABA AYI: bkz. Granikos.
KOLKHS (Grcistan): Kuzeydou Karadeniz
blgesi - Aietes, Aison, Amazon, Argona
ut'lar, Athamas, Medela.
KOLONOS: Atina yresinde ehir - Antigone,
Oidlpus.
KOLOPHON (Degirmendere): Ege, ehir -Arakne, Kalkhas.
KOMANA PONTlKA (Tokat), KOMANA KAPPADOKKA (Kemer): ki Anadolu ehri -Kybele.
KOMMAGENE: Dou Anadolu, blge - Apol
lon.
KORFU: Kuzeybat Yunanistan, ada - Alklnoos,
thakos.
KORNTHOS: Yunanistan, ehir - Apollon, Ar
gonaut'lar, Arion, Bellerophontes, Sisyphos.
KORSKA: Akdeniz, ada - Odysseus.
KORYKOS (Krandag): Ege blgesi, dag - Sibylla.
KOS (Istanky): Akdeniz, ada - Agron, Asklepios.
KYCEZ DALYANI: bkz. Kaunos.
KRANAE: Atina'nn eski ad -Kranaos.
KRYASSOS: Karia'da ehir - Kaphene.
KSANTHOS (Knk): Bat Akdeniz blgesinde e
h i r - Apollon, Harpya'lar.
KSANTHOS (Kocaay): Bat Akdeniz blgesinde
rmak - Apollon, Artemis, Bellerophontes.
KSANTHOS: bkz. Skamandros.
KURET'LER: Yunanistan, boy -Meleagros, Zagreus.
KK MENDERES: bkz. Kaystros, Skaman
dros.

KYKLAD TAKIMADALARI: Ege, ada - Delos,

No/csos.
KYLLENE: Yunanistan, dag -Hermes.
KYME (Nemrut): Ege, ehir - Amazon, Apol
lon, Kritheis.
KYNTHOS: Delos adasnda da - Apollon, Artemis.
KYPROS: bkz. Kbrs.
KYRENE: Kuzey Afrika kylarnda bir ehir ~
Aristaios, Battos, Kyrene.
KYTHERA-. Akdeniz, da - Aphrodite, Odysseus.
KYZKOS (Kapda Yarmadasnda Balkz): Argonaut'lar, Kyzikos.

L
LABRANDA (Selimiye-Trbe): Ege blgesi, eski
bir ehir - Labrandos.
LABYRNTHOS (Labiren): Girit, maara - Ariadne, Daidalos, karos, Labyrinthos, Minotauros.
LADE-. Menderes ovasnda bir yer, eskiden ada
idi-Brankhps.
LAGNA (Turgut) - Karia'da Hekate tapnann
bulunduu yer - Hekate.
LASTRYGON'LAR: Odysseia'da ad geen efsanelik boy - Kirke, Laistrygon 'lar.
LAKEDAMON yahut SPARTA: Yunanistan, ehir
- Lakedalrnon, Sparta.
LAMPSAKOS (Lapseki): anakkale Boaznda
eski bir ehir - Lampsake, Priapos.
LAPTHLER: Tesalya'da boy - ksion, Kentaur'tar.
LAPSEK: bkz. Lampsakos.
LARSSA: Yunanistan, ehir - Akrisios.
LATUM: talya, blge - Amata, Camilla, Diana, Fauna, Faunus, anus.
LATMOS (Beparmak Dalan): Ege blgesinde
da - Endymion.
LAVNUM: talya, eski bir ehir - Askanios.
LELEG'LER: Anadolu, boy -Androkhs.
LEMNOS: Ege, ada - Aphrodite, Argonaut'lar,
Euneos, Hephaistos, Hypsipyle, Philoktetes,
Thoas.
LERNA: Yunanistan, bataklk - Herakles.
LESBOS (Midilli): Ege, ada - Amazon, Arion,
Delos, Lesbos, Makar, Phaon. '
LETOON: Orta Akdeniz blgesinde eski ehir,
tapm merkezi - Apollon, Leto.
LEUKE: Karadeniz'de efsanelik ada - Helene.
LBYA: Afrika, lke - Agenor, Aigyptos, Aineias, Argonaut'lar, Aristaios, Danaos, D/do,
Libya.
I KI ADES: Yunanistan, ada - Ltkhas.

LNDOS: Rodos adasnda ehir - Danaos, Hallosoullar, Tlepolemos.

LOKRS: Yunanistan, blge - Aias Olleusolu.
LBNAN: Akdeniz, blge -A rtem Is.
LYDA: Ege, blge -Arafcne, Dionysos, Lydos,
Omphale, Tantalos, Tarkhon, Tmolos.
LYKA: Anadolu'da iki blgenin adi: Aisepos
Lykia's Gney Marmara, Ksanthos Lykia's Ba
t Akdeniz - Akrisios, Apollon, Bellerophontes, Byblis, Danaos, Glaukos, karios, tobates,
Khimaira, Leukippos, Pandaros, Sarpedon,
Skylakeus, Telkhines.
LYKTOS: Girit'te bir da ve maarann ad - Zeus.
LYRNESSOS: llyada'da ad geen ehir - Akhllleus, Briseis, Brises.

M
MAGNESA: bkz. Manisa.
MAANDROS (Byk Menderes): Ege blgesi, il
m a k - Endymion, Kalamos, Maiandros.
MAONIA: Ege, blge - Asia, Hektor, Maion.
MAKEDONYA: Yunanistan, blge - Alkyoneus.
MALLOS: Orta Akdeniz blgesinde ehir
Amphilokhos, Mopsos.
MALTA: Akdeniz, ada -Kalypso, Odysseus.
MANtSA: Ege blgesi, ehir -Kybele, Nlobe.
MANSA DA: bkz. Sipylos.
MANTNEA: Yunanistan, ehir - Eros.
MARATHON: Yunanistan, ehir ve ova - AndYogeos.
MARMARA DENZ (Propontis): Argonaut'lar,
Memnon.
MARSLYA: Fransa, ehir - Kybele.
MARANDYN'LER: Anadolu, boy - Argona
ut'lar, dmon, Lykos.
MED'LER: Asya, Anadolu, boy - Alphesiboia.
MEDA: Bugnk ran - Dionysos.
MEGARA: Yunanistan, ehir - Alkathoos, He
rakles, Prokrustes.
MEKONE: Yunanistan, ehir - Prometheus.
MELAMPODES LKES: Msr -A igyp tos.
MELES (zmir'de Pnarba suyu): Artemis, Kri
theis.
MELOS: Akdeniz, ada - Kaphene.
MEMPHlS: Msr'da ehir -Agenor, Epaphos.
MENDERES (Byk): bkz. Maiandros. Menderes
(Kk): bkz. Skamandros ve Ksanthos.
MESSENA: Yunanistan, blge - Neleus.
MESSINA: Sicilya, ehir - Kharybdls.
MEZOPOTAMYA: Dou Anadolu, blgesi - Ar
temis.
MISIR: Agenor, Algypfos, Artemis, Atfantlt
I I I.

DZN II
Busiris, Danaos, Ephaphos, lo, sis, Osiris,
Memnon, Proteus.
MDLL: bkz. Lesbos.
MLETOS (Balat): Ege blgesi, ehir - Aedon,
Akakallis, Antheus, Apollon, Brankhos, Byblis, Didyma, Hypsikreon, Kaeira, Maiandros,
Miletos, Psykhe, Sarpedon 2.
MONS SACER: Roma, tepe - Anna Perenna.
MORA: bkz. Peloponez.
MULA: Ege blgesi, ehir - Marsyas.
MURATDA: bkz. Dindymos.
MUTLULAR ADASI: Efsanelik ada - Alkmene,
Hesperid'ler.
MYKENE yahut MYKENAI: Yunanistan, ehir Aigisthos, Alkmene, Ate, Atreus, Erinys'ler.
MYRA: bkz. Demre.
MYRNA (yahut MYRRHNE): Ege blgesi, ehir Amazon.
MYRMDON'LAR: Yunanistan, boy - Aiakos.
MYSA: Gney Marmara ve Ege blgesi - Akhilleus, Andromakhe, Argonaut'lar, Auge, Telephos.
MYTlLENE (Midilli): Lesbos adasnda ehir Amazon.
MYUS (Afartepe): Ege blgesi, ehir - Phrygios.

N
NAKSOS: Ege, ada - Ariadne, Hypsikreon,
Naksos.
NARABURNU (anakkale Boaz): Hero ile Leandros.
NAUPA yahut NEMEA: Yunanistan, ehir Amphiaraos, Herakles, Nemeia.
NEM: italya, gl -Dlana, Egeria.
NEMRUT: Anadolu, dag - Apollon.
NKAA (iznik) -Nikaia.
NL (Neilos): Agenor, Atlantis, Menelaos, Pro
teus.
NiNVE: Mezopotamya ehri - Semiramis.
NOTON (Ahmetbeyli): Ege, ehir - Kalkhas.
NYSA: Efsanelik dag - Dionysos.
NYSA (Sultanhisar): Ege, ehir - Dionysos.

O
OGYGlE: Efsanelik ada - Kalypso, Odysseus.
OKHALlA: Yunanistan, ehir - Deianeira,
Eurytos, lole.
OTA: Yunanistan, dag - Deianeira, Dryope.
OLBE: Akdeniz, ehir - Teukros.
OKYANUS: Hesperid'ler.
OLYMPA: Yunanistan, ehir - Altis.
OLYMPOS: Yunanistan, dag - Aloeusoullar,

Apollon, Devler ve Tanrlar Sava, Kharit'ler, Olympos.

OLYMPOS (ral): Akdeniz, ehir - Apollon,
Bellerophontes, Khimaira.
OMPHALOS: Delphol tapmanda yer - Apol
lon.
ORDU: Karadeniz, ehir -Amazon.
ORKHOMENOS: Yunanistan, ehir - Askalaphos, Herakles.
OROPOS: Yunanistan, tapm merkezi - Amphi
araos.
ORTYGA: Yeri tartmal ada - Arethusa, Artemis, Asterie.
OSSA: Yunanistan, da - Aloeusoullar, Lapithai.
OSTlA: Roma'nn liman - Pomona.
OTHRYS: Yunanistan, dag - Devler ve Tanrlar
Sava.

P
PAKTOLOS (art ay): Ege blgesi, rmak - Midas, Paktolos.
PALATNUS: Roma, tepe - Ainetas, Bona Fides, Evandrus, Faustulus, lupiter, Romulus.
PALLANTEA: Roma'nn eski ad - Aineias,
Evandrus.
PAMPHYLlA: Antalya blgesi - Apollon, Side.
PANAYIRDA: bkz. Pion.
PANORMOS: Didyma liman - Brankhos, Didyma.
PAPHLAGONIA: Anadolu, blge, Orta Karade
niz - Hektor.
PAPHOS.- Kbrs'ta ehir - Kharit'ler, Kinyras,
Pygmalion.
PARNASSOS: Yunanistan, dag - Apollon, Autolykos, Dryops, Python, Zagreus.
PATARA (Gelemi): Akdeniz, ehir -Apollon.
PARTHENIA (Tarsus): Akdeniz, ehir - Kyndos.
PARTHENON: Atina, tapmak - Artemis.
PELASG'LAR: Yunanistan, Anadolu, boy - Aigina, Danaos, ton, Niobe 2, Pelasgos.
PELlON: Yunanistan, dag - Akhi/Jeus, Aloeuso
ullar, Kheiron, Lapithai.
PELOPONEZ (Peloponessos, Pelops adas): Yu
nanistan, Mora yarmadas - Alpheios, Argos,
Melampus, Pelops, Side 3, Sparta.
PENEUS: Yunanistan, rmak - Augias, Daphne.
PERGAMON (Bergama): Ege, ehir - A s klepios,
Gigant'lar, Kabir'ler, Pergamos, Philemon.
PERGAMOS: Troya kalesinin ad -Apollon.
PERS'LER: Iran, ulus -Brankhosoulan.
PESSNUS (Ballhisar): Anadolu, ehir - Agdistis, Kybele.
PHAIAK'LAR: Efsanelik boy - Alkinoos, Nausl-

I ll/.IN II
kaa, Nausithoos, Odyssefa, Odysseus, Phalafc'lar.
PHAROS: Msr, ada - Menehos, Proteus.
PHASELS (Tekirova): Akdeniz, ehir - Khimaira, Kylabras, Lakios.
PHASS (Pasinsu): Karadeniz, rmak- Argonaut'lar.
PHERAI (Velestino): Yunanistan, ehir - Admetos.
PHOKAA (Foa): Ege, ehir - Kybele.
PHOKtS: Yunanistan, blge -Pylades.
PHRYGA:
Anadolu,
blge
- Agdistis,
Daktyl'ler, Dionysos, takkhos, Kybele, Lityerses, Marsyas, Midas, Sabazios.
PHTHA: Yunanistan, ehir - AkhiUeus, Peleus.
PlERlA: Yunanistan, blge -Hermes, Musa'lar.
PNDOS: Yunanistan, dag - Lapithai.
PON (Panayrda): Efes yresinde dag - Yedi
Uyurlar.
PtTANE (andarl) Ege, ehir - Amazon, Pitane.
PSA: Yunanistan, ehir - Hippodameia.
PSDA: Pamphylia'nn kuzeyinde, sparta ve
Buldan yresine ilk ada verilen ad - Kakasbos.
PLAKOS: Ege blgesi, dag -Andromakhe.
PO (Eridanus): talya, rmak -Antenor.
POMPEt: italya, ehir -Amores.
PONTOS EUKSENOS: Karadeniz'in ad - Argonaut'lar, Erinys'ler.
PRENE (Gllbahe): Ege, ehir -Amazon.
PRUSA (Bursa): Marmara blgesi, ehir Hylas.
PSOPHS: Yunanistan, ehir - Alkmaion.
PYLOS: Yunanistan, ehir - Melampus, Ne/eus, Nestor.
PYTHO: Delphoi'nin baka bir ad - ApoUon,
/o.
Q/R
QURNALS: Roma, tepe - uno, lupiter.
RHODOS (Rodos): Akdeniz, ada - Danaos, Heliosoullar, Telkhines, Tlepolemos.
ROMA: talya, ehir - Acca Larentia, Aineias,
Aius Locutus, Anna Perenna, Cama, anus,
Kybele, Roma, Romulus, Saturnus, Vens.
RUTUL'LER: talya, boy - Aineias, Amata, Rutuller, Turnus.

S
SABN'LER: talya, boy - lanus, lupiter, Tarpela.
SAS: Msr, ehir-Af/antls.

SAKARYA: bkz. Sangarios.

SALAMS: Yunanistan, ada - Alas Telamono\u, Telamon, Teukros.
SALMONE: Yunanistan, ehir - Salmoneus.
SAM: Irk -Deukalion.
SAMOS (Sisam): Ege, ada - Admete, Androk
hs, karos, Sibylla.
SAMOTHRAKE (Semendirek): Ege, ada - Argonaut'lar, Dardanos, Harmonia, Kabir'ler.
SANGAROS (Sakarya): Anadolu, rmak - Agdis
tis, akkhos, Kybele, Hygdon, Sangarios.
SARDES (art): Ege, ehir - Amazon, Diony
sos.
SARDNYA: Akdeniz, ada -olaos, Kirke.
SARIKY: bkz. Zeleia.
ART DERES: bkz. Paktolos.
SATURNlA: Roma'nn efsanelik ad - Saturnus.
SELUK: Ege, ehir - Artemis.
SEMENDREK: bkz. Samothrake.
SEN JAN KLSES: Seluk'ta kilise - Artemis.
SERtPHOS: Yunanistan, ada-Afcrisios, Danae,
Perseus.
SESTOS: anakkale Boaznda ehir -Hero ile
Leandros.
SEYHAN BLGES: bkz. Kilikya.
SCLYA: italya, ada - Aineias, Alpheios, Alpos, Ankhises, Arethusa, Arion, Eryks, Kharybdis.
SDE: Akdeniz, ehir- Side 1.
SDERUS LtMANT: Phaselis yresinde - Khimalra.
SDON: Fenike, ehir - Agenor, Phoiniks, Side
2.
SKYON: Yunanistan, ehir - Adrastos, Antiope.
SMOES (Dmrek ay): anakkale blgesi, r
mak - llyada, Simoeis, Skamandros.
SNOPE (Sinop): Karadeniz, ehir - Sinope.
SPYLOS (Manisa da): Ege, dag - Dionysos,
Kybele, Niobe, Pandareos, Tantalos.
SSAM: bkz. Samos.
SVRHSAR: bkz. Pessinus.
SKAMANDROS (Kk Menderes ay): anak
kale blgesi, rmak - Ares, llyada, Simoneln,
Skamandros.
SKHERE: Phaiak'larm adas, Korfu olsa gerek Alkinoos, Odyssela, Phalak'lar.
SKYROS: Yunanistan, ada - A/chff/eus, Lykomedes, Theseus.
SMYRNA (zmir): Ege, ehir - Adonis, Amazon.
Artcth;
31 i MOS(Blbldt): Efes'te dag -Artemis.
M'AHIA Yunanlten, ehir - Dioskur'lar, //<
| . / kedalnu, l.cda, Mone.kos, Sparta,

STEUNOS (Kesikmagara): Anadolu, maara Kybele.

STRATONIKEA (Eskihisar) - Milas yresinde
nemli kalntlar bulunan bir ren -Hekate.
STRYMON (Karasu): Makedonya, rmak - Opheus.
STYMPHALOS: Yunanistan, gl -Herakles.
SURYE: Ortadoguda lke - Adonls, Artemis,
Kinyras.
SUSA: ran, ehir - Brankhos.
SMER: Adonis, Deukalion, Theogonia.
SYMPLEGAD'LAR: Bogaziinde efsanelik kaya
lar -Argo nau t 'lar.
SYRAKUSA: Sicilya, ehir - Damokles.

T
TAPHOS: Yunanistan, ada - Alkmene, Amphitryon.
TARANTO: talya, ehir -/\r/on.
TARSUS: Akdeniz, ehir - Kydnos.
TAURtS (Krm): Diana, phigenela, Orestes,
Thoas.
TAYGETOS: Yunanistan, dag - Dioskur'iar.
TEGEIA: Yunanistan, ehir - Auge.
TEKRBURNU: bkz. Knidos.
TELPHUSA: Delphoi'de kaynak - Apollon, Teiresias.
TELEPYLOS: Efsanelik liman - Laistrygon'lar,
Odysseus.
TENEDOS (Bozcaada): Ege, ada - AkhlUeus,
Apollon, Hekamede, Kyknos, Poseidon, Tenes.
TERME AYI: bkz. Thermodon.
TESALYA: Yunanistan, blge -Admetos, Akhtlleus, Akrisios, Argonaut'Iar, Aristalos.
THEBAI: Yunanistan, ehir - Alkmaion, Amphiaraos, Amphion, Antigone, Antiope, Dionysos, Epigon'lar, Harmonia, Laios, Oidipus,
Teiresias.
THEBE (yahut THEBAI): Ege blgesi, ehir Andromakhe, Eetion, Granikos.
THEMISKYRA: Karadeniz, ehir - Amazon, Ar
gonaut'Iar.
THERMODON (Terme ay): Karadeniz, rmak Amazon,
Argonaut'Iar.
THESPlAt Yunanistan, ehir - Thespios, Heka
te.
THRNAKHE: Odysseia'da Helios'un adas Lampetie, Odysseia XII., Odysseus.
THYMBRA: anakkale blgesi, ehir, tapm
merkezi - Apollon, Kassandra, Laokoon.

318

TBER: talya, rmak - Aineias, Cacus, lanus,

Rom ulus.
TGRS (Dicle): Mezopotamya, rmak -Alphestboia.
TRYNS: Yunanistan, ehir - Akrisios.
TMOLOS (Bozdag): Ege, dag - Dionysos, Marsyas, Tmotos.
TOKAT: bkz. Komana.
TRABLUSGARP: Afrika, blge - Lotophagoi,
Odysseia.
TRAKHS: Yunanistan, ehir - Deianeira, He
rakles.
TRAKYA: Yunanistan, blge - Amazon, Ares,
Boreas, Deipylos, Orpheus, Polydoros.
TRAKA KHERSONNESOS'U (Gelibolu yarmada
s): Helenos.
TRTONS: Libya'da gl - Triton.
TROZEN: Yunanistan, ehir - Aigeus, Aithra,
Hlppolytos.
TROAS (Troya yresi): bkz. Troya.
TROYA: anakkale blgesi, ehir - Aineias,
Andromakhe, Ankhises, Apollon, Ate, Delphobos, Hekabe, Hektor, llos, Kassandra, Laomedon, Palladion, Priamos, Skamandros.
TRUVA: bkz. Troya.
TUNA (lstros): Avrupa, rmak -Amazon.
TURGUT - Karya'da ile - Hekate.
TUSCULUM: talya, ehir - Kirke.
TYROS(Sur): Fenike, ehir - Agenor, Dido, to,
TYRRHENOI: Etrsk'lerln ad - Lydos, Tyrrhenos.

U/V
ULUDA (Mysia Olympos'u): Hylas.
VATKAN: Apollon.
VENET'LER: talya, boy -Antenor.
VA FLAMNIA: Roma'ya giden bir yol - Anna
Perenna.
VOLSK'LAR: talya, boy - Camilla.

Y
YANARTA: Ege blgesi, dag - Bellerophontes, Khimaira.
YATAAN: Ege blgesi, ehir - Marsyas.
YAZILIRA YA: Hitit merkezi - Kybele.
YUNANSTAN: lke -Apollon, Artemis, Hera.

Z
ZELEA (yahut ZELElE; Sanky): anakkale bl
gesi, ehir - Apollon, Karkabos.

ASKHYLOS: Agamemnon, 19, 90, 100, 104,

169, 179; Amymone, 36; Eumenides, 104,
105; Hiketides (Yalvarc Kadnlar), 36, 81,
148; Khoephoroi, 104, 105; Oresteia, 19;
Persler, 64; Thebai'ye Kar Yediler, 34, 40;
Zincire Vurulmu Prometheus, 74, 81, 102,
158-159, 255-257.
AL, S.: Antigone (ev.), 40-41.
ALMAN MASALLARI: Tarnkappe, 120.
ANDAY, M. C: Defne ile Tanr, 81-82; Kollar
Bal Odiseus, 269.
ANOUILH, J. : Antigone, 40; La Guerre de Troie
n'aura pas lieu, 38.
APELLES: 60.
APOLLODOROS: 51.
APOLLONOS (Rodoslu): 51.
APULEUS: Dnmler, 258; Eros ile Psykhe,
107.
ARSTOPHANES: Kular, 13; Nephelai (Bulut
lar), 215; Plutos, 248; Thesmophoria Bayram
n Kutlayan Kadnlar, 86.
ARKTNOS (Miletoslu): Aithiopis, 22, 202.
BAYDUR, S.: Kk Yunan Mitologyas, Demeter (ev.), 85-86.
BRUEGHEL: 153.
CAMUS, A.: Le Mythe de Sisyphe, 272.
DANTE: 24, 120.
DAPHNS: 89.
DEBUSSY: 47.
DLMEN, G.: Antigone (ev.), 121-122; Midas'm
Kulaklar, 206.
DODOROS (Sicilyal): 118, 151, 270.
EPHESA GRAMMATA: 80.
EURPDES: 51, 258; Alkestis, 11, 28; Alkmene, 36; Andromakhe, 38; Bakkha'lar, 15,
71, 91-96, 242; Elektra, 19, 100, 179; Hekabe, 124, 249; Helene, 132; Hippolytos,
146; lon, 160; phigeneia Aulis'te, 160; phi
geneia Tauris'te, 160, 229; Orestes, 19, 100,
179, 229; Telephos (kayp) 280; Troya'l Ka
dnlar, 124.
EYUBOLU, 1. Z.: Beinci Srtma Trks
(ev.), 82; Deiimler (ev.), 267-268; Khaos
(ev.), 173.
EYUBOLU, S.: Bakkha'lar (ev.), 71-72, 9193, 95-96.
GARSTANG,J.:58.

GOETHE: 160, 255; iphigeneia Tauris'te, 229.

HALKARNAS BAUKISI (Cevat akir): 32, 56,
79, 80, 96, 188, 245-246; Asia Minr, 59,
61; Hey Koca Yurt, 58, 211.
HAM1LTON, E.: Mitologya, 109, 243-244, 259,
260.
HEINE, H.: Lorelei, 269.
HERAKLEtTOS: 60.
HERODOTOS: 55; Tarih, 68, 75, 148, 158,
160, 178.
HESODOS: ler ve Gnler, 90, 106, 236-237,
248, 275-276; Theogonia, 283-284.
HOMERS: llyada, 154-157; Odysseia, 221222.
HYMNOS: (Homerik vgler) Deloslu Apollon'a
vg, 57, 84; Hermes'e vg, 140.
STANBUL NVERSTES FlLM MERKEZ: Ana
Tanra Filmi, 184.
KADR, A.: Deloslu Apollon'a vg (ev.), 85;
Homeros, llyada, A. Erhat ile birlikte; Home
ros, Odysseia, A. Erhat ile birlikte; Vergilius,
Georgica, Blm IV (ev.), 230-231.
KAFKA, F.: Duruma, 255.
KALLMAKHOS: 33, 86.
KRESLAS: 60.
KYDON: 60.
LUCRETUS: Doa stne, 199.
MEUNER, M.: 91.
MOLERE: Amphitryon, 36.
MOSKHOS (skenderiyeli): 109.
NECATIGL, B.: 100 Soruda Mitologya: Orphik
231; Pan 235, Tufan; 288; Tykhe, 288-289.
OVlDlUS: 22, 77, 113; Dnmler (ya da De
iimler), 77, 81, 147, 164, 173, 205, 243,
259-260, 267-268, 270; Fasti, 114 (Bkz. Kybele).
PANONIOS: 89.
PAUSANAS: 34, 48, 72, 143, 160, 270.
PETERICH, E.: Kk Yunan Mitologyas, 8586.
PHEDIAS(PHDAS): 32, 60,170, 215.
PNDAROS: 51, 62, 97, 288,
PLATON: 5, 6, 16, 23, 90; Devlet, 194, 207;
Menon, 79; len, 43, 106, 107, 140, 242,
271-272; Timalosve KlM.r.. 67,
PLAUTUS: Amplllnm, 36
91 n

PLNUS: 175.
PLUTARKHOS: 168, 205, 232.
POLYKLETOS: 60.
PRAKStTELES: 60.
PYTHAGORAS: 148.
RACINE: 146, 160; Andromaque, 38.
RAPHAEL:48.
ROHDE, G.: nsz, 9, Kybele.
SAPPHO: 44, 106.
SENECA: 51.
SHAKESPEARE: Troilius ile Kressida, 288.

SHAW, B.: 259.

SKOPAS: 60.
SKYLAX: 175.

320

SOPHOKLES: Aias, 18, 280; Antigone, 40-41,

121-122, 162; Elektra, 19, 90, 100, 179;
Kral Oldipus, 190, 226; Oidipus Kolonos'ta,
40, 226; Trakhis Kadnlar, 83.
STESKHOROS: 132.
TAMER, .: Mitologya: Europa (ev.), 109;
Phaeton (ev.), 243-244; Pygmalion (ev.),
259; Pyramus ile Thisbe (ev.), 259-260.
VERGLUS: 24, 258, 271; Aeneis, 20-21, 39,
62, 88-89, 106, 111, 113, 120, 126, 133,
172, 176, 192, 249, 270-271; Bucolica
(Srtma ya da oban Trkleri), 82; Georgica, 55, 230.
YCEL, C: Ovidius, Narkissos ile Ekho (ev),
211-212.

SOY TABLOLARI