Professional Documents
Culture Documents
• ETXAHUNEN BIZITZA
Pierre Topet, “Etxahun “ ezizenez gehiago ezagutu zen zuberotarra, 1786an jaio eta 1862
hil zen Barkoxeko herrian. Amaren baserriaren izenetik datorkio goitizena.
• ETXAHUNEN LANAK
Dakigunagatik, Etxahunek berak eskuz idatzitako bertso-paper gehienak bere familiak erre
zituen, eta Jean Haritxelhar eta beste hainbat bertso-biltzaile eta ikerlariri zor diegu
herriaren ahotik bertso haiek jaso izana. Haritxelharrek bere doktore-tesia Etxahunen
obraz egin zuen, orain arteko lanik sakonena. Tesia bi liburutan eman zen argitara: Le
poète souletin Pierre Topet-Etchahun (1969) eta L'oeuvre poétique de Pierre Topet-
Etchaun. Haritxelharrek Etxahunen bertsoak hiru multzotan bereizten ditu:
Fenomeno erromantikoa areagotua atzematen denean ere, joera aski berantiar gisa hartu
behar da haren poesian islatutakoa. Nonbait erromantizismorantz doan zubian kokatua,
haren poesia satirikoa eta elegiakoa da bere bizitzaren izaera sutsua ongien islatzen duena.
Euskal mundua deskubritu berria zuten erromantikoei oso irudi eta bizimodu erakargarria
izan zitzaien Etxahunena, eta agian horregatik identifikatu izan dira hainbatetan haren
sentsibilitatea eta obra jarrera estetiko zinez erromantikoa zutenenekin. Egia da, halere,
barkoxtarraren izaera primario samarra eta haren kantetako subjektibotasunaren garrantzia,
pasioa, lirikotasuna... gutxienez erromantizismoaren lehen hurbilpenetako bat suertatu
zirela euskal letren munduan.
Satiretan, sentimenduen isla diren poema lirikoetan (oinazea, gorrotoa...) eta bestelako
kantek osatzen dute haren ondarean, lau bat dozena denetara, teknika aldetik,
bertsolaritzaren eragina nabarmentzen zaio, herrikoia, garaikide gehientsuenena bezalakoa.
Ederki egina du bertsogintza. Neurriz hutsik doi-doia. Hitz hoskideak polito metatzen ditu,
neke handirik gabe. Bertso laburra du gehienik, ebakia, hedadura larregi gabe, hitz-
laburpenak ugari, bere jaioterriko esaerak eurrez hedarazten dizkigu. Eskola gutxikoa
zelarik ene, bazekien bere ideia eta irudiak oso ederki janzten, esaera mamitsu, hunkigarri
eta biziz apaintzen. ( Eusko Media /Santi Onaindia/ Patxi Salaberri
(Armiarma orrialdetatik moldatua)
ÜRX'APHAL BAT
1805-1808
Mündin hanits malerus arauz baziraie Ene espus maitia egin deizüt falta,
Bena ez ni bezaiñik ihur behinere; Agüri da frütia ezin dirot ükha;
Ene fons propiaren izan nahiz jabe, Bena zük bazünü ükhen pazenzia
Tristia ezari niz ihon lürrik gabe. Hori zatian aisa sendo zeitin gaitza.
Desertüko ihizik jenten beldürrez Hamar urthez deitazü eman bürian min,
Prekozionatzen (dira) ebiltera gordez; Bostez egonerazi aldiz gastelin;
Nik hurak imitatzen gaxoa nigarrez Sekursik eman gabe nahiz han hil nendin,
Ene bizi tristiren konserbi beharrez. Halako emaztia nork sofri saihetzin?
Hamar urthe hontan bizi niz esklabo, Hamar urthez düzüla diozü sofritü;
Erdiak presuetan bestik sordeisago; Ene osaba jauna kausa izan düzü;
Jeloskeria baten süjetetik oro Nitan izan espaliz jin dena agertü,
Ni ere inpatient gerthatürik gero. Behar beitzünüki(a)n gaztelin finitü.
Ezagütü nianin zer nian erosi, Ene aita fidela aurhidik hareki,
Nahi ükhen nin bortzas korrejierazi; Aberastü zirie ene malürreti,
Bere jabe puisantak hari althe jalki Prozesak eman eta defautak eraiki,
Eta ni inozenta gaztelin etzeki. Arrüsas etzaltiak ziek ere ebaxi.
Ene absenziari agertü aproba Ene sorthe tristiri gizon gastiak so,
Zuñen fidelki zian eraman denbora; Eskont gei badüzie ez ezar esklabo,
Harek eni doblatü bihotzeko herra Emaztik ükheitekoz nik bezalako,
Bai etare kausatü galtzeko malürra. Egin zitaie aphez edo jon soldado.
Banta ahal aiteke non nahi konpañan Hanits minzatü nüzü enetsaien kontre
Hik eman eskandalak exarri din suitan: Nahi bada gezürik ez erran batere,
Galdü dela bi lexü eta bi gizon galant Bena ene ogenak badütüt nik ere
Bai etare thonatü hirur leñü xarmant. Jinkua dakhigüla gertha pharkazale.
OFIZIALENAK
Oi laborari gaxua,
Hihaurek jaten arthua
Ogi eta ardu geñhatzen auherren asetzekua,
Halere hañ haie maite nula artzañak otsua.
Menüser, maiastüria
Oi lan güti egilia!
Dena gaxki egin eta zurak dü estaküria!
Phasta zela adarrondotsü eta beta bühürria.
Eskalanpu egiliak
Ebasten tü materiak.
Zazpira sos balio dina saltzen beitü hamabia:
Ostatin jan hen saria eta etxen gosez familia.
Oi taharnari fidela!
Jüje ezpaliz igela!
Arrañak jakile har eta hek litzakie kundena,
Haien etxe lejitimua guri saltzen deikiela.
Ilhaginak aberasten:
Arimak hañ untsa galtzen.
Phezian eta khuntietan zer eztie hek ebasten?
Horiekila behar düke Jinkuak aizina ükhen.
(Oraiko) Soñülaria
Ardüra dük egarria;
Soñü egiteko behar dük nuizetaik manhazalia,
Godaletaren hartzeko aldiz betbi prestik (dük) eskia.
Dantzariaren arhina!
Eztük ez bürian mina!
Zuñen adreki badabilan hara eta huna
Eta halere irus, ager beitük lan egina.
BI AMA ALHABA
Barkoxen badira
Bi ama alhaba;
Algarri segretien khuntatzen ardüra.
Hek uste gabe heltü, haier beha zena,
Etxahun xaharra,
Jinkuaren haurra.
Alhaba amari
Zen erraiten ari:
«Mündi'ari zitazüt bethi trüfaz eni,
Erraiten beteitade: toû pay qu'ey toû payrî»
Zer othe da hori? (bis)
Auxilik alhaba!
Hori dün mardalla!
Hitzaz oküpü ondun hil ziña senharra;
Hamar hilabeteren bürin, hi jin haurra
Harek egin obra,
Hirur hortzekila!
Hire egüzaita,
Zer gizun xarmanta!
Hareki bürüz bürü jan diñagü zopa;
Ordin danik badiñat bai nik bethi lotsa
Hunki zeitan kota (bis)
MONTEBIDORAT JUAILIAK
BI BERTSEN EGITEZ