Gimnazija Josipa Slavenskog,

akovec,
17. prosinca 2012.

Seminar iz fizike

Projekcijski ureaji

Mentor:
Valentina Novak, prof.
Milosavljevi, 4.a

Izradila:
Sonja

Sadraj:
1. Uvod .................................................................................................... 3
2. Razrada ................................................................................................ 4
2.1 arobna svjetiljka .......................................................................... 4
2.2 Diaprojektor .................................................................................. 5
2.3 Grafoskop ...................................................................................... 6
2.3.1 Epidijaskop ........................................................................... 6
2.4 Filmski projektor ............................................................................. 7
2.5 Video projektor ............................................................................... 8
2.6 VRD projektor ................................................................................. 9
3. Saetak ................................................................................................ 10
4. Plan ploe ............................................................................................ 11
5. Popis literature .................................................................................... 12

1. Uvod
Projektori su optiki ureaji koji prikazuju sliku na nekoj povrini, obino na projekcijskom
platnu ili bijelom zidu. Veina projekcijskih ureaja stvara sliku pomou svjetlosnih zraka
kroz malu prozirnu sliku, no neke novije vrste projiciraju sliku izravno, pomou lasera.
Jo u drevnoj Kini su ljudi projicirali slike nekih predmeta na bijelom platnu. To su postizali
stvarajui njihove sjene pomou nekih svjetlosnih izvora.
Tada su i prvi put spomenute neke karakteristike camere obscure, pretee fotoaparata, to jest
kutije u koju kroz maleni otvor ulaze zrake svjetlosti. Pojavu okrenute slike kod camere
obscure prvi zamijeuje i biljei filozof Mo Jing. Grki filozofi Aristotel i Euklid takoer
poznaju njezine principe rada.
U 10. stoljeu fiziar Ibn al-Haytham (Alhazen) eksperimentira sa camerom obscurom te
svoja opaanja zapisuje u svome djelu Knjiga Optike 1021. godine. On prua prvi jasan opis
za izgradnju camere obscure.
U 16. stoljeu camera obscura ponovo je opisana od strane Leonarda da Vincija. On ju je
skicirao kao sanduk od dasaka sa rupicom na jednoj strani, unutar kojeg se nalazila svijea
koja bi isijavajui svjetlo kroz rupicu projicirala sliku predmeta koji bi se nalazio ispred.
U 17.stoljeu izumljen je stroj koji je imao sve osnovne elemente suvremenog projekcijskog
ureaja lanterna magica (arobna svjetiljka). On je sliio skicama koje je prethodno dao
Leonardo da Vinci. Jo uvijek je upitno tko je prvi razvio arobnu svjetiljku, no veina smatra
da je to bio nizozemski znanstvenik Christiaan Huygens iako postoje izvori o vrlo slinim
izumom njemakog sveenika Athanasiusa Kirchera.
U to vrijeme arobna svjetiljka bila je nazvana svjetiljka straha jer su je najprije koristili
maioniari prikazujui zastraujue pojave poput duhova.

2. Razrada
2.1 arobna svjetiljka
arobna svjetiljka (Laterna magica) predak je dananjih projektora. Prvi put se pominje u 17.
stoljeu, a optiki ureaj pod nazivom Projektor arobna svjetiljka (eng. Magic Lantern
Projector) je patentiran 1870. godine u Americi.
arobna svjetiljka vrlo je slina cameri obscuri, no za razliku od nje koja je sliku projektirala
u svoju unutranjost, arobna svjetiljka projektira sliku u vanjski prostor. Prva arobna
svjetiljka bila je obina uljana svjetiljka iji su stakleni zidovi bili iscrtani razliitim slikama.
Osnovni oblik laterne magice bio je ureaj slian dananjem dijaprojektoru. Izvor svjetlosti
bio je plamen lampe potpomognut jednim parabolinim (zakrivljenim) zrcalom koje je
pojaavalo svjetlost te usmjeravalo njezin snop u nekom odreenom pravcu. Ispred izvora
svjetlosti nalazila se jedna sabirna lea koja je koncentrirala snop svjetlosti na staklenu plou
na kojoj se nalazila slika, koja je tako bila prikazivana publici. Postojao je i drugi oblik ovog
ureaja, to jest kutije sa malim otvorom kojem se prislonjalo oko te gledati sliku koja se
nalazila unutar u kutije. Prizori su mijenjani umetanjem razliitih slika na staklu. Ova
varijanta arobne svjetiljke bila je puno ea te su se njome koristili i obini ljudi u svrhu
zabave.

Slika 1 Laterna magica

2.2 Diaprojektor
Diaprojektor je optiko-mehaniki ureaj za prikazivanje fotografskih slajdova. Diaprojektori
su bili uobiajeni u 1950.-ima do 1970.-ih kao oblik zabave, no kasnije su zamijenjeni neto
jeftinijim napravama.
4

Diaprojektor sadri etiri glavna elementa: elektrinu arulju sa arnom niti ili drugi izvor
svjetla obino hlaenim sa ventilatorom, reflektor i sabirnu leu koja usmjerava svjetlo na
diapozitiv,diapozitiv nositelja te fokusne lee.
Ravni komad stakla koje apsorbira toplinu esto se stavljao na svjetlosnom putu izmeu
sabirne lee i diapozitiva kako bi se izbjegla oteenja. To staklo takoer prenosi vidljive
valne duljine, ali i upija infracrveno zraenje. Zrake svjetlosti prolaze kroz proziran diapozitiv
i leu, to rezultira poveanjem slike i projekcijom na okomito postavljeno platno. Takoer,
slika se moe projicirati na prozirnom "stranjem projekcijskom" ekranu koji se esto koristi
za kontinuirani automatski prikaz za blisko gledanje. Ovaj oblik projekcije sprjeava
prekidanje prikazivanja od strane publike koje bi inae zaklanjale puteve svjetlosti uzrokujui
prikaz njihovih sjena na platnu.

Slika 2 Princip rapa diaprojektora

2.3 Grafoskop
Grafoskop je elektro-optiki ureaj za projekciju nepominih slika. Najveu popularnost je
doivio osamdesetih i devedesetih godina 20. stoljea.
Sastoji se od kuita, priblinih dimenzija 30x30x30 cm koje u sebi sadri jaku halogenu
lampu jaine najmanje 250W, ali esto i preko 500W. Zbog jakog zagrijavanja, obavezni
dio grafoskopa je ventilator kojemu je svrha hlaenje arulje. Neki grafoskopi imaju takav
sistem da se kod ukljuivanja najprije upali ventilator, a tek onda arulja te bi nakon
iskljuivanja ventilator jo uvijek radio neko vrijeme sve dok se arulja ne bi potpuno
ohladila.

Svjetlo dolazi odozdo, prolazi kroz stakleni poklopac kuita te bi se potom odbijalo od
ogledala pod nekim kutem. Na kraju bi zrake svjetlosti prolazile kroz odgovarajuu leu te
projektiralo sliku na platno ili zid. Slika se izotravala podeavanjem visine sitema ogledalolea.
Na gornju povrinu kuita se stavljaju prozirne folije po kojima se moe pisati flomasterom
ili sa ve ispisanim sadrajima.

2.3.1 Epidijaskop
Epidijaskop je ureaj za projiciranje statinih slika sa filma ili tekstova sa papira formata do
A4. Epidijaskop je pretea grafoskopa i ostalih projektora. Sastojao se od jake arulje, sustava
ogledala i lee pomou kojih se slika projektirala na platno na zidu.

Slika 3 i 4 Grafoskop i epidijaskop

2.4 Filmski projektor

Filmski projektor je optiko-mehaniki ureaj za prikazivanje filma, to jest slika u pokretu.
Veina optikih i mehanikih elemenata, osim onih za rasvjetu i zvuk ureaja, prisutni su
filmskim kamerama.
Sastoji se od izvora svjetlosti, koji je u poetku predstavljala najobinija arulja, a neto
kasnije u periodu od 1900. pa do 1960. koristile su se elektrolune svjetiljke gotovo svugdje u
svijetu. Veina svjetiljki proizvodila je toplinu dovoljnu da spali film, pa se zbog toga puno
panje moralo posvetiti upravo tome da te to sprijei.

Takoer ima zakrivljeni reflektor koji preusmjerava svjetlo koje bi se inae izgubilo oko
sabirne lee. Pozitivna zakrivljenost te lee koncentrira reflektirane i izravne zrake svjetlosti
prema otvorenju.
Slijedei dio je metalna ili azbestna otrica koja odvaja svjetlo prije nego to dospije do filma.
To je obino dio draa arulje kojim se moe automatski ili runo upravljati. Ona titi film
kad je ukljuena arulja tako da sprjeava taljenje zbog izloenosti prevelikoj vruini koju
proizvodi arulja. Takoer sprjeava oteenje lee i pucanja.
Otvor na kameri stvara blago trenje koje sprjeava prebrzo kretanje filma to bi ga moglo
otetiti.
Okida je dio koji prekida emitiranje svjetlosti kod izmjene okvira na filmu. Na mozak ne
uoava tu promjenu, ve samo ostavlja dojam kretanja slike na platnu. Suvremeni okidai
imaju stopu treptanja dva do tri puta (48-72Hz). to je vea stopa, to bi i svjetlo trebalo biti
jae.
Projekcijski objektiv usmjerava sliku na projekcijsko platno koje je u veini sluajeva
aluminizirana ili bijela povrina sa komadiima stakla koji pojaavaju sliku u tamnim
uvjetima.

Slika 5 Filmski projektor

2.5 Video projektor

Video projektor je ureaj koji prenosi sliku putem svjetlosnog snopa na neku povrinu, obino
na platno ili zid pomou sustava lea. U njemu se takoer vri transformacija elektrinog
impulsa u osnovne boje koje se mjeaju u zavisnosti od boja snimljenih objekata.Svi video
projektori koriste vrlo snano svjetlo da bi projicirali sliku. Imaju mnoge primjene, pa se tako
koriste za prikazivanje sadraja u salama za konferencije, uionicama, koncertima i tako dalje.
Najee rezolucije video projektora su SVGA (800 x 600 piksela), XGA (1024 x 768
piksela), 720p (1280 720 piksela)
i 1080p (1920 1080 piksela).
Neke vrste video projektora:
CRT projektor koji sadri katodnu cijev jake svjetline. Veina ih sadri tri katodne
cijevi, plavu, zelenu i crvenu te njihove posebne lee kako bi se postigle slike u boji. To je
jedan od najstarijih sustava video projektora, jo uvijek u redovnoj upotrebi, ali ne tako estoj,
uglavnom zbog svoje glomaznosti i teine. No, proporcionalno time daju i vrlo velike slike.
LCD projektori kako bi projicirali sliku koriste metal-halidnu lampu ija je svjetlost
usmjerena prema prizmi ili dikroidnim filterima (optiki filteri koji reflektiraju jedan ili vie
spektralnih krugova sa koeficijentom apsorpcije jednakim nuli) koji zatim razdvajaju svjetlo
na tri polisilikonske ploe za crvene, zelene i plave komponente video signala. Kada
polarizirano svjetlo prolasi kroz ploe, pojedinani pikseli mogu biti otvoreni kako bi
propustili svjetlost ili zatvoreni. Kombinacija daje iroki spektar boja. Iako ima neke
nedostatke poput vidljivosti piksela tijekom projekcije, jo uvijek je jedan od najee
koritenih oblika video projektora.
DLP projektor koristi jedan, dva, ili tri mikro svjetlonih ventila zvanih DMD, to jest
optikih poluprovodnika (Digital Micromirror Device). Projektori sa jednim ili dvama DMDa koriste rotirajue kotaa u boji zajedno sa zrcalom koje pomae u modulaciji boje. Najei
problem sa tim verzijama je vidljivost "duge" koju moemo uoiti pomiui oi. No, noviji
projektori s veom brzinom optimiziraju boje kotaa kako bi smanjili taj uinak. Sustavi s tri
DMD-a nikada nemaju taj problem jer prikazuju primarne boje istovremeno.
LCOS projektor sa tekuim kristalima na siliciju. Tehnologija je vrlo slina DLP
projektorima, no umjesto zrcala ovdje se koriste tekui kristali koji su direktno stavljeni na
silicijsku povrinu obloenu aluminiziranim slojem te slojem nekih pasivizirajuih svojstava
sa visokim odsjajem. LCOS projektori mogu proizvesti veu rezoluciju i jai kontrast slike.
LED projektori koji koriste jedan od navedenih tehnologija za projiciranje slika s
razlikom da oni koriste svjetlee diode kao izvor svjetlosti.
Projektori sa sustavom hibridnih LED i laserskih dioda. Oni koriste kombinaciju
svjetleih dioda te 445 nanometarskih laserskih dioda kao izvor svjetla, dok je slika se
obraena s DLP (DMD) ipom.

Slika 6 Video projektor

2.6 VRD projektor

Virtual Retinal Display novi je tip prikazne tehnologije koja se od svog otkria 1991.
posljednjih godina polako proiruje u komercijalnu primjenu. Kod VRD-a nema prikazne
povrine na kojoj se najprije stvara slika da bi ju korisnik vidio, kao kod ostalih
konvencionalnih ureaja, ve se umjesto toga slika formira direktno na mrenici oka
promatraa. Modulirani koherentni izvor svjetlosti stvara svjetlosnu zraku koja se refleksijom
od pominih zrcala periodiki pomie horizontalno i vertikalno stvarajui raster slike na
mrenici oka. Slika koja nastaje je virualna.

Slika 7 Princip rada VRD-a

3. Saetak
Projekcijski ureaji koriste se jo od davnina u svrhu zabavi ili ak zastraivanja. U poetku,
ljudi samo projiciraju sjene da bi nakon nekog vremena razvili arobnu svjetiljku. Ona je u
poetku bila samo obina lampa sa iscrtanim slikama na svojim stalkenim zidovima, no
kasnije dobiva znaajke modernih projecijskih ureaja te je tako moemo nazvati preteom
svih projektora. Danas su u najiroj primjeni video projektori koji se koriste u kolama, na
koncertima, poslovnim sastancima i tako dalje. Oni prenose sliku putem svjetlosnog snopa na
neku povrinu, obino na platno ili zid pomou sustava lea. Neto ranije koristili su se
epidijaskop te grafoskop koji su sluili samo za projiciranje statinih slika. Razvitkom filmske
industrije morao se razviti i projektor koji bi prikazivao snimljene filmove gledateljima. U
samom poetku rabili su se neki jednostavniji strojevi, no onda je nastao filmski projektor,
neto vei, tei i sa kompliciranijim principom rada. Jedan od vrlo popularnih projekcijskih
ureaja u prolom stoljeu bio je takoer i diaprojektor, ureaj za prikazivanje fotografskih
slajdova. Bio je koriten u svrhu zabave, no kasnije je zamijenjen neto jeftinijim ureajima.
Najmoderniji od svih navedenih projektora je VRD projektor koji ve polako prelazi u
komercijalnu uporabu. To je projekcijski ureaj koji ne treba prikaznu povrinu jer stvara
sliku na samoj mrenici oka.

10

4. Plan ploe
- projektori ureaji koji prikazuju sliku na nekoj povrini pomou svjetlosti
- Kina, Grka prouavanje naela projiciranja pomou sjena
- Leonardo da Vinci eksperimentiranje sa camerom obscurom
- 17. stoljee razvijena arobna svjetiljka, pretea svih projektora
- neki projekcijski ureaji:
- diaprojektor projiciranje fotografskih slajdova
- epidijaskop pretea grafoskopa
- grafoskop prikazivanje statinih slika
- filmski projektor prikazivanje slika u pokretu
- video projektor u najiroj primjeni; prenosi sliku putem snopa svjetlosti
- VRD projektor stvara sliku na retini oka; prikazna povrina nepotrebna

11

5. Popis literature
http://en.wikipedia.org/wiki/Camera_obscura
http://en.wikipedia.org/wiki/Image_projector
http://en.wikipedia.org/wiki/Magic_lantern_%28projector%29
http://en.wikipedia.org/wiki/Movie_projector
http://en.wikipedia.org/wiki/Opaque_projector
http://en.wikipedia.org/wiki/Overhead_projector
http://en.wikipedia.org/wiki/Slide_projector
http://en.wikipedia.org/wiki/Video_projector
http://web.zpr.fer.hr/ergonomija/2005/kovacevic/tehnologija.html
http://webograd.tportal.hr/Miha29/medijskakultura/film

12