GEOPOLITIKA KLAUS DODDS

I Poglavlje: Pametno je biti geopolitian

Dva posebna shvatanja geopolitike. Na prvom mjestu, budui da se slui
geografskim opisom, metaforama i etiketama kao to su eljezna zavjesa, trei
svijet i ili drava-bauk, geopolitika je za mnoge pouzdan vodi kroz globalni
pejza. Na drugom mjestu, panju moemo usmjeriti na funkciju geopolitike kao
intelektualne discipline i sveopte prakse. SAD prvi svijet, Rusija drugi svijet.
Termin eljezna zavjesa (Churchil) je kao metafora opisao geografsku barijeru koja
je presijecala ogroman dio evropskog kontinenta. U svojim govorima tokom II
svjetskog rata i u razdoblju hladnog rata, eril je esto koristio rijei svjetlo i
tama kao simbole kojima je dodatno obrazlagao kako je Evropa podijeljena izmeu
liberalnih demokratija na zapadu i faizma a kasnije komunistikih reima na istoku.
Predsjednik Truman, u obraanju Kongresu 1947 se obratio rijeima (alternativni
naini ivota- zemlje koje podravaju slobodu i demokratiju i one koje to ne ine) :
Jedan nain ivota zasnovan je na volji veine i obiljeavaju ga slobodne institucije,
predstavnika vlast, slobodni izbori, garantovane individualne slobode, sloboda
govora i vjeroispovjesti, te sloboda od politike represije. Drugi nain ivota je
zasnovan na volji manjine, volji koja je veini nametnuta silom. On se oslanja na
teror i ugnjetavanje, kontrolisanu tampu i radio; na reirane izbore, kao i na
guenje linih sloboda. Smatram da SAD moraju voditi takvu politiku kojom e
podrati slobodne narode u otporu potinjavanju, uz ekonomsku i finansijsku
podrku. Ako Grkom ovlada naoruana manjina, onda e to na susjednu Tursku
imati neposredan i ozbiljan uticaj.
Termini kao to su eljezna zavjesa i carstvo zla (kako je Regan nazvao SSSR
osamdesetih godina prolog vijeka) ili osovina zla (2002 Buov termin Iran, Irak
i Sjeverna Koreja), veoma su znaajni jer esto pomau da se dravnicima omogui
da kasnije pribave legitimitet i opravdaju svoje poteze na planu vanjske politike.
II Poglavlje: Intelektualni otrov
Godine 1954. Richart Hartshorne je otro napao geopolitiku oznaivi je kao
intelektualni otrov.
Kako je geopolitika izala na tako rav glas? U novembru 1939. Godine asopis Life
je objavio lanak o njemakom geografu Karlu Haushoferu, u kojem je on
predsavljen kao njemaku guru geopolitike. U lanku se tvrdilo da je geopolitika
kao nauna praksa, ne samo davala nacizmu smisao strateke racionalnosti, ve je i
zaodjenula nacional-socijalizam platom pseudoduhovnosti.

Nakon to ga je 1899. Skovao vedski profesor politikih nauka Rudolf Kjellen, izraz
geopolitika esto je shvaan u smislu praktinijeg ili realistinijeg pristupa u
meunarodnoj politici gdje se poseban naglasak stavlja na ulogu koju za dravu
imaju teritorija i resursi.
Utemeljenju geopolitike kao posebne discipline pridonijela su tri faktora:
a) Prvo, ekonomski nacionalizam i trgovinski protekcionizam bili su u usponu
dok su se imperijalne evropske drave kao VB i Francuska muile kako da
pristupe svjetskoj ekonomiji koja se mijenjala i sve vie povezivala. Uspon
SAD kao trgovake sile poveao je nelagodu tih evropskih sila.
b) Drugo, imperijalne sile su u drugoj polovini XIX vijeka agresivno teile
osvajanju novih teritorija u Africi i drugdje. Iako je imperijalna akumulacija
rasla, evropske sile su se sukobljavale oko posjeda nad tim kolonijalnim
teritorijama i pristupa njima. VB i Francuska su se otro sukobile u sjevernoj
Africi, a VB i Rusija su nastavile sa arkama i nadmetanjem u centralnoj Aziji,
u okviru tzv Velike igre. Poznati britanski geopolitiki pisac Halfor Mackinder
opisao je novo doba kao postkolumbovsko jer je doba evropskog istraivanja i
kolonizacije nakon Kolumbovog iskrcavanja u Americi krajem petnaestog
vijeka, bilo okonano. Nakon svega zemlje kao to su VB i Njemaka poele su
se ponovo naoruavati, to je izazvalo strah da e do sukoba moda doi u
samoj Evropi, a ne u udaljenim evropskim kolonijama.
c) Najzad, razvoj univerziteta i stvaranje geografije kao naune discipline pruilo
je naunicima nove mogunosti da predaju i istrauju taj predmet. Navodni
nauni status geopolitike bio je vaan u postavljanju zahtjeva za
intelektualnom legitimnou i politikom vanou.
Admiral Thomas Mahan u knjizi Utjecaj pomorske sile na istoriju (1898) zastupao je
stav da je zadobijanje pomorske moi jedini i najvaniji inilac sticanja geopolitike
moi neke zemlje. Pomorska mo je slukinja ekspanzije. Glavnu prijetnju po
Mahanu, predstavljaju njemako i rusko carstvo s njihovim ambicijama na moru.
Mahanovo djelo e kasnije biti prevedeno u Njemakoj, gdje je itano s velikim
oduevljenjem. Uticalo je na formiranje njemake geopolitike misli dvadesetih i
tridesetih godina, a posebno na razvoj teorije o panregionalizmu.
Po rijeima Ratzela, drava se moe smatrati nekakvim nadorganizmom u svijetu u
kojem vladaju borbe i neizvjesnost.Ratzel je dravu smatrao geopolitikom silom
ukorijenjenom u prirdnu sredinu ali i njom oblikovanom. Da bi napredovale, a ne
samo opstajale u tim okolnostima punim iskuenja, drave, smatrao je Ratzel, treba
da stiu nove teritorije i resurse. U knjizi More kao izvor veliine naroda (1901)
Ratzel tvrdi da kopno i more pruaju mogunosti i otvaraju put teritorijalnoj
ekspanziji i konanom uvrenju drave. Snana i uspjena drava nikada se nee
zadovoljavati postojeim granicama, ve e teiti da uvea teritoriju i osigura
ivotni prostor. Tenja za osvajanjem ivotnog prostora je apravo, osnovni i
nepromjenjivi geopolitiki zakon.

Kada su se strahovi u vezi s njemakim vojnim preporodom pokazali opravdanima,

britanski geopolitiki pisam Mackinder je poeo zagovarati stvaranje saveza VB sa
SAD (tzv. Midland Ocean Alliance) a u cilju suprotstavljanja svakom moguem
savezu izmeu ponovno snane Njemake i novog Sovjetskog Saveza.
Najkontroverzniji element u istoriji geopolitike u XX vijeku jeste njena navodna
povezanost s nacizmom i Hitlerovim planovima za dominacijom u svijetu. Shvatanje
drave kao nadorganizma, kao i tenje za sticanjem ivotnog prostora, pruilo je
opasnu, mada ne sasvim originalnu, priliku za bavljenje geopolitikim idejama u
meuratnom periodu.
Povukavi se iz vojske, Haushofer je postao profesor geografije na Univerzitetu u
Minhenu a sredinom dvadesetih je pokrenuo asopis za geopolitiku (Zeitschrift fur
Geopolitik). Kao i njegov prethodnik Ratzel, Haushofer je smatrao da opstanak
Njemake poiva na trezvenom uvaavanju geografske realnosti svjetske politike.
eli li se da drava napreduje, a ne naprosto da opstaje, sticanje ivotnog
prostora naroito na istoku, od vitalnog je znaaja, i tovie, moe se ostvariti
oslanjajui se na potencijalne saveznike kao to su Italija i Japan. Haushofer je
smatrao da je za napredak Njemake potrebno da njeno vodstvo ozbiljno razmotri
pet elemenata koji su od sutinskog znaaja za svaku dravu koja eli postati
svjetska sila: fiziki poloaj, resursi, teritorija, morfologija i stanovnitvo.
Osim toga, iznio je ideju o teoriji pan regija, u okviru koje se tvrdilo da Njemaka i
druge snane drave, kao Japan, treba da svoje privredne i geografske periferne
oblasti razviju tako da ne zavise jedna od druge. Za Njemaku, da bi dominirala
jednim dijelom Evroazije, presudno bi bilo da sklopi nagodbu sa SS, kao to je to bio
modus operandi u odnosu na VB, zemlju koja je kontrolisala Afriku.
U knjizi Moja borba (Mein Kamps) Hitler koristi izraze kao to su ivotni prostor
(Lebensraum) da bi obrazloio stav da Njemaka treba da poniti odredbe
Versajskog ugovora iz 1919., i u geografskom smislu da se usmjeri ka centralnoj i
istonoj Evropi. Za razliku od Haushofera koji je uglavnom bio zaokupljen temama
prostornih odnosa i organske drave, Hitler je, kada je rije o buduem istorijskom
toku i geografskom statusu, mnogo vei naglasak stavljao na ulogu naroda ( u
njegovom sluaju arijevske rase).
Neki geografi, kao to su Nicholas Spykman (1893-1943) i kasnije Saul Cohen,
priznali su da je poetak hladnog rata pokazao da je prijeko potrebno shvatiti
teritorijalnu i ideoloku prirodu borbe izmeu SS i SAD. U svom pionirskom djelu,
Geografija i politika u podijeljenom svijetu (1963), Cohen je bio na tragu
Spykmanovog stava o oito razlomljenom svijetu.
Dok je Spykman ukazivao na rubne oblasti (rimlands) istone Evrope, Srednjeg
istoka, june i jugoistone Evrope, kako ih je on nazvao, dotle se Cohen u svojim
kasnijim radovima usredsrijedio na tzv pojase razdora (shatterbelts) i pokuao

objasniti gdje e se oko teritorija, resursa i pristupa njima najvjerovatnije sukobiti

supersile.
Zasluga za oivljavanje zanimanja za geopolitiku u Americi esto se pripisuje bivem
dravnom sekretaru Henryju Kissingeru.
Feministiki teoretiari, kao to je Donna Haraway, posebno su znaajni jer su
skrenuli panju na tri injenice koje proizlaze iz takvih intelektualnih nazora.
a)

Kao prvo, valja istraiti kako se geopolitika stvara te predsavlja odreenoj

publici. Ako elimo razumjeti svjetsku politiku moramo znati da je ona proeta
drutvenim i kulturnim znaenjem. Postojei globalni politiki sistem nije
prirodan i neizbjean, a prie o globalnoj politici i nisu nita drugo nego puke
prie.
b) Drugo, kao nuna posljedica reenog, geopolitika se poela shvaati kao oblik
diskursa, sposoban da stvori i rairi prostorne predstave svjetske politke.
c) Globalna geopolitika je prepletena s pitanjima spola i spolnih razlika i drugim
faktorima kao to su rasno i klasno pitanje.
Kritiki nastrojeni pisci iz oblasti geopolitike predloili su trolanu podjelu, na
formalnu, praktinu i popularnu geopolitiku.
Formalna geopolitika se odnosi na temu ovog poglavlja.
Praktina geopolitka se odnosi na politiki orijentisane geografske etikete koje
koriste politike voe, kao predsjednik Bush, jer predstavljaju globalnu politiku.
Popularna geopolitika tie se uloge medija i drugih oblika popularne kulture koji ljudi
koriste da bi objasnili zbivanja u svojoj sredini, zemlji, regiji i irem svijetu.
Geograf Graham Smith, uoio je da se ruske politike voe i novinari pozivaju na tri
zasebne geopolitike tradicije:
1) Na ideju da je Rusija dio Evrope i da treba prihvatiti zapadne obrasce
drutvenog i ekonomskog razvoja
2) Na ideju po kojoj je Rusija specifino evroazijska teritorija, sa posebnim
oblikom drave i drutva.
3) Slino tome, kao i VB, Rusija je most ali izmeu Evrope i Azije. U nekim
razdobljima, pojedina geopolitika tradicija moe prevladati, kao to se
dogodilo kada je predsjednik Bush pokazao odlunost da ostvari viziju
globalnih SAD, to podrazumijeva ameriku hegemoniju i sposobnost irenja
moi radi osiguranja amerikih dravnih interesa.
III Poglavlje: Geopolitika arhitektura
Richard OBrien ukazuje na kraj geografije.

Termin geopolitika arhitektura se uotrebljava da se opie kako drave i nvo

pristupaju teritorijama i kretanjima i kako njima upravljaju i reguliu ih, pri emu
uspostavljaju granice unutra/izvan, graanin/stranac i domae/meunarodno.
Kada se razmatra pitanje suverenosti korisno je imati
razliita tumaenja:

u vidu da postoje etiri

1) Prvo, komentatori esto govore o meunarodnim legalnim manifestacijama

suverenosti u obliku lanstva u UN, pravu da se pregovara i da se ratificiraju
ugovori, zajedno sa preduzimanjem svih drugih diplomatskih aktivnosti. Sve
te aktivnosti podrazumijevaju da jedne drave priznaju druge drave te,
stoga, prihvataju njihov potpuni kapacitet da vode meunarodne odnose.
2) Drugo, moemo smatrati da je suverenost uslovljena meuzavisnou. U
razdoblju intenzivne globalizacije vie ne vrijedi stav da drave posjeduju
iskljuivu kontrolu nad svojim teritorijama i prateim kretanjem roba i ljudi,
kretanjem odreenog intenziteta. U nekim oblastima drutvenog ivota, kao
to je dravna sigurnost, neke zemlje su na meuzavisnost pokuale
odgovoriti jaanjem vladine i regionalne kontrole. Tako je postupilo dvadeset
sedam zemalja EU kada su uvele kontrolu i nadzor useljavanja, iako su
istovremeno izmeu sebe dijelile formalnu suverenost u oblastima zatite
ljudskih prava i privredne saradnje, ili ak i u toj oblasti suverenost prenosile
na druge. Takva se suverenost ponekad oznaava kao zajednika2.
3) Tree, na suverenost se moe gledati u isto nacionalnim okvirima i priznati
da su neke drave sposobnije nego druge da provode kontrolu nad svojim
teritorijama.
4) etvrto, neki suverenost izriito priznaju kao zatienost od stranog
mijeanja. Shvatanje da drave moraju biti u stanju da vode svoje poslove
bez stranog mijeanja razradio je vajcarski pravnik Emmerich de Vattel.
Postkolumbovsko doba, kao to je primijetio Halford Mackinder, bie obiljeeno
intenzivnijim odnosima jer e drave priznati da svijet, zahvaljujui novim
tehnikama, u ta spada i saobraaj, postaje sve manji. Vremensko-prostorno
zbijanje svijeta postalo je ak intenzivnije i termin globalizacija se iroko koristi kao
kratka oznaka za te promjene ljudskog iskustva bez obzira na argumente o
njegovom geografskom intenzitetu i znaaju.
Dok je u tradicionalnoj geopolitikoj misli glavna panja posveivana dravama i
promjenljivoj sudbini evropskih imperija, dotle se u novijim radovima ispituje uloga
nevladinih inilaca, mrea, regionalnih organizacija, transnacionalnih korporacija i
vladinih meunarodnih organizacija.
U posljednjih 60 godina tvrdi se da je nakon poraza Japana i Njemake 1945. Godine
prevladao poseban oblik globalnog poretka. Njega pod pokroviteljstvom pobjednike
sile, SAD i njenih saveznika, meu kojima je i VB, obiljeavaju tri kljuna faktora: razvoj globalne kapitalistike privrede, stvaranje UN i razvoj liberalne demokratije.

SAD su imale presudnu ulogu u stvaranju novog ekonomskog poretka iji su stubovi
dvije novostvorene institucije: MMF i Svjetska banka. Drugo, osnivanje UN 1945.
Godine odigralo je znaajnu ulogu u kontroli i regulisanju ponaanja drava u
poslijeratnom svijetu. Tree, promovisanje liberalne demokratije od strane SAD kao
poeljnog politikog sistema bilo je presudno u legitimiziranju uloge te zemlje u
kasnijoj hladnoratovskoj borbi sa SS i Kinom, zemljama koje su naglasak stavljale na
socijalistike revolucije.
Marksistiki usmjereni geograf David Harvey, govorio je o akumulaciji liavanjem
da bi ukazao kako meunarodne institucije olakavaju pristup tritima i resursima
Treeg svijeta. Kao to je izjavio Peter Dicken, ekonomski geograf, drave i dalje
oblikuju specifine poslovne i ekonomske djelatnosti i ureuju stvari u okviru
vlastitih nacionalnih nadlenosti, a i izvan njih.
Clinton
1993-2001
Globalizacija
Informacijska mo
Meunarodno pravo
Multilateralizam

Bush
2001-2009
Globalni rat protiv terorizma
Vojna mo
Preventiva
Unilateralizam

Glavni cilj rata protiv terorizma bio je unitenje Al-Kaide i njenih voa, Osame bin
Ladena i njegovog zamjenika Egipanina dr. Al-Zawahirija, koje su povezali s
napadom 11. Septembra i ranijim bombakim napadima na amerike ambasade u
istonoj Africi.

Premda rat protiv terorizma predstavlja istinsku geopolitiku potapalicu, afriki

kontinent se u Stretegiji nacionalne sigurnosti opisuje kao glavna bezbjednosna
prijetnja zbog velikog broja slabih drava koje su ili nespremne ili nesposobne
kontrolisati kretanje ljudi, novca, kao i teroristike aktivnosti. Takva sumorna ocjena
podstakla je Buovu administraciju da 2004. Predloi program pod nazivom panzahelska inicijativa, u koji bi uli ad, Mali, Mauritanija i Nigerija, drave koje bi u
cilju odbrane saraivale sa amerikim snagama. Plan je bio da se u toj regiji
zaustavi kretanje islamskih militanata i u program je uloeno 100 miliona dolara a
poveana su ulaganja i u fond Milenijski izazov.
Neki analitiari strahuju da e se budui ratovi voditi radi pristupa resursima.
Joseph Nye, smatra da je ogromna vojna mo korisna kada treba unititi protivnike
oruane snage i infrastrukturu, dok to nije u sluaj u tolikoj mjeri kada treba
rjeavati sukobe i graditi dugotrajni mir i stabilnost. Negdje se amerike kulturne i
politike
vrijednosti
otvoreno
i
estoko
odbacuju,
a
rasprostranjeni
antiamerikanizam na Srednjem istoku i u drugim oblastima ukazuje na slabljenje
meke moi.

IV Poglavlje: Geopolitika i identitet

Stvaranje modernog meunarodnog politikog sistema zasnovanog na nacionalnim
dravama s iskljuivim teritorijalnim nadlenostima see u XVII vijek evropske
istorije.
U okviru patriotskog obrazovanja jedna od najvanijih lekcija bila je ona geografska,
a koja kae da je Argentina nepotpuna zemlja. Aneksija atlantskih otoka na
jugozapadu, kasnije nazivanih izgubljenim sestricama i daje je bila rana koja je
pekla, a ostala je sastavni dio argentinskog nacionalnog identiteta. U kolskim
programima se i dalje o tome govorilo, a od svakog uenika u osnovnoj koli trailo
se da zna nacrtati dva glavna otoka (koja se na engleskom jeziku nazivaju East
Falkland i West Falkland). Kao to sugerie oznaka izgubljene sestrice teritorija se
esto opisuje kategorijama vezanim za spol. U ovom sluaju kao sestrinski dodatak
tijelu politike, odnosno kontinentalnoj Argentini. Ne udi, to je poduhvat 1982.
Godine, kada je Argentina izvrila invaziju Foklenda, opravdan kao in geografskog
spaavanja nakon prethodnog otimanja od strane podmuklog Albiona. Na glavnom
trgu u argentinskoj prijestonici okupile su se mase naroda da pozdrave vojni reim.
Pobjeda Britanaca u junu 1982. Nije rijeila tu teritorijalnu krizu. Suprotno tvrdnjama
tdanje vlade Margaret Thatcher, argentinskim graanima je saopteno da
teritorijalni spor nije rijeen.
Ostrva i nacionalni identitet: Kina i Tajvan
Argentina nije jedina zemlja koja eli da povrati ostrva blizu svoje obale. Slino i sa
Kinom i Tajvanom. Japan je kolonizirao Tajvan 1895. Godine, gdje je ostao do
kapitulacije na kraju Drugog svjetskog rata. Poraen u kineskom graanskom ratu
od strane koju je predvodila Kineska komunistika partija, nacionalistiki voa ang
Kaj-ek je 1949. Godine pobjegao na Tajvan. Komunistika partija Kine je Republiku
Kinu (ROC) na Tajvanu smatrala nelegitimnom, bez obzira to su ovu priznala mnoge
vlade zapadnih zemalja. Iako je u toku dueg perioda hladnog rata na Tajvanu
vladao jednopartijski autoritarni sistem, zemlja je prividno napredovala. Kao
saveznik Zapada, Tajvan je uivao zatitu SAD. U posljednje dvije decenije prolog
vijeka Tajvan je proveo demokratsku tranziciju i postao odluniji u voenju vanjske
politike.
Narodna republika Kina je 2005. Godine donijela antisecesionistiki zakon, po kojem
predvia invazju na Tajvan ako on pokae namjeru da stekne potpunu nezavisnost.
U Kini se graani stalno podsjeaju da je Tajvan sastavni dio NRK, dok se u kolama
geografija koristi za pravu pouku. Tajvan se esto opisuje kao budue globalno
arite u sukobu izmeu Kine i SAD.
Nacionalno izraavanje identiteta i dalje je vjerovatno krajnje znaajno, s obzirom na
preovlaujui meunarodni politiki sistem zasnovan na nacionalnim dravama i
teritorijalnim granicama. Identieti, ipak, nisu uvijek teritorijalno ogranieni. Ponekad
se identiteti mogu naprosto prelivati preko teritorijalnih granica ili biti svjesno

stvarani tako da nadilaze postojei mozaik drava i njihovih granica. Primjer za to

jest upravo Evropa.
Kao to su primijetili Barry Buzan i neki drugi eksperti za geopolitiku i meunarodne
odnose, oznaavanje neega kao sigurnosne prijetnje esto slui kao glavni izgovor
za preduzimanje prinudnih mjera kada se procijeni da je drava u opasnosti.
Kemalizam politiki, ekonomski, socijalne i kulturne reforme Kemala Ataturka voe
turskog naroda i obnovitelja turske drave koji je za neto vie od 10 godina od
turske nekadanjeg bolesnika na Bosforu i sinonima zaostalosti napravio dravu
budunosti.
Godine 1993. Ameriki profesor Samuel Huntington uzbudio je duhove kada je u
asopisu Foregin Affairs objavio ogled pod naslovom Sukob civilizacija.
Huntington skicira novu svjetsku kartu koju sainjava sedam ili osam civilizacija, a
ne jedna kojom dominira najvanije podruje. U Huntingtonovu geopolitikom
prikazu, glavna prijetnja s kojom se suoava Zapadna civilizacija jeste islam i
njegovo teritorijalno prisustvo na Srednjem istoku, u sjevernoj Africi, centralnoj Aziji
i Aziji.
Edward Said je otro kritikovao Huntingtonove i Lewisove stavove. Said i neki drugi
tvrde da je nakon to su komunizam i SS 60 godina smatrani prijetnjom, opasnost
poela da se vidi u islamu i podrujima Srednjeg istoka i sjeverne Afrike. ak i ako
takvo uopteno objanjenje djeluje pojednostavljeno u Huntingtonovoj mentalnoj
karti svijeta ima neobinih preutkivanja i propusta. U definiciji Zapada kao
hrianskog kao da se zanemaruje da su u Evropi u Sjevernoj Americi dugo ivjeli i
pripadnici drugih vjerskih zajednica. Osim toga, svaka je civilizacija u svom razvoju
bila pod razliitim stranim uticajima, bilo da su ih donosili ljudi iz drugih oblasti sa
svojom vjerom, ili je rije o drugim drutveno-kulturnim obiajima, kao to su jezik,
nain prehrane i arhitektura. Svaki turist u paniji i Portugalu moe primijetiti uticaj
islamske arhitekture i arapske toponomastike.
Edwarda Saida, u njegovom lanku pod naslovom Sukob neznanja u objavljenom u
oktobru 2001. Vie je zabrinjavala injenica da ideja sukoba civilizacija formira
ameriku predstavu svijeta u okviru koje se napadi 11. Septembra mogu tumaiti u
kontekstu kulture.
Bin Laden i njegovi saveznici svoju borbu predstavljaju kao borbu protvi idova i
kriara koji djeluju na Srednjem istoku i drugdje. U svojim javnim govorima, Bin
Laden spominje sukob civilizacija da objasni i opravda pohod na Ameriku i njene
saveznike, kao i na otpadnike reime u Egiptu, Jordanu i Saudijskoj Arabiji. U
njegovoj elji da stvori novu islamsku zajednicu (umma), glavni element jest
kulturnovjersko proienje Srednjeg istoka i islamskog svijeta. Da bi se taj cilj
ostvario najvanije bi bilo protjerati izraelske otpadnike i amerike snage iz regije.
To je najjasnije izraeno u Bin Ladenovoj objavi dihada protiv amerike okupacije

zemlje u kojoj su dva svijeta mjesta. Koja je ponovljena nakon napada na New York
i Washington 11. Septembra 2001.
V Poglavlje: Karte i geopolitika
U ovom poglavlju istrait emo pet kartografskih dogaaja, a u cilju daljeg
razjanjenja veza izmeu geopolitike i karata. Prvo, karte koje je izradio Halford
Mackinder ponovo su konsultovane jer su jedan od najznaajnijih pokuaja da se
predstavi i protumai novi globalni poredak poetkom XX vijeka.
Mackinder je centralnu Aziju prikazao kao geografski stoer istorije. Drugo,
razmotrit emo ulogu Isaiaha Bowmana u Istranom komitetu i njegov doprinos
Mirovnoj konferenciji 1919. Godine. Vjerovalo se da je vlast nad teritorijom
osigurava mir, kao i da je za odravanje reda i stabilnosti neophodno dobro povui
granice izmeu drava. Pokazalo se da je promjena Evrope, zasnovane na naeima
kao to je pravo na samoopredjeljenje, mnogo sloenije neka prosta promjene linija
na karti.
Tree, govorit emo o filmskom serijalu Zato se borimo Franka Capre s posebnim
osvrtom na film Nacistiki udar, zato to su se tu iroj javnosti predoile karte i
geografski rjenik za koje je zasluan Halford Mackinder. Proizvedena za ameriko
ministarstvo rata i obavjetajni sistem, serija je bila veopma vana jer su se
gledaocima eljeli objasniti politiki i geografski razlozi za ameriku odluku da se
Njemakoj i Japanu objavi rat.
etvrto, panja je posveena i novim polarno centriranim kartama, naroito zato to
su one ukazivale na rastojanje izmeu dvije supersile u toku hladnog rata.
Proizvodnja stratekog bombardera velikog doleta, zajedno sa izumom
interkontinentalnih raketa, odigrali su u tome presudnu ulogu. Obje supersile su
mnogo investirale u prikupljanje, procjenu i rasparavanje karata i fotografije mjesta
u raznim oblastima. U tom nastojanju kljunu ulogu su odigrali pijunski letovi,
podmornika istraivanja i satelitski snimci. U tom smislu su najpoznatije fotografije
iz oktobra 1962. Godine, snimljene iz amerikog pijunskog aviona U2. One su bile
od presudnog znaaja za odluku Kennedyjeve administracije da se suprotstavi
Sovjetima u namjeri da na Kubi stacioniraju raketna postrojenja.
Najzad, razmotrit emo skoranje nastojanje amerikog stratega Thomasa Barnetta
da stvori novu globalnu kartu nakon 11. Septembra i u toku rata protiv terorizma.
Objavljena u asopisu Esquire u martu 2003, uoi ameriko-britanske invazije na
Irak, njegova karta, na kojoj je svijet podijeljen na jezgro i jaz, privukla je veliku
panju medija i strunih krugova. Za protivnike, ta je karta postala leit motiv
uproenog geografskog gledanja na svijet kojoj pribjegava Bushova administracija.
Za pristalice, Barnettova karta je, uz pratei komentar, valjano prikazala slabosti
mnogih zemalja i oblasti, nedovoljno povezanima s globalnom ekonomijom. Zbog te
nepovezanosti, ocjenjivalo se da su te zemlje i oblasti znaajnija sredita ilegalne
trgovine orujem, teroristikih mrea i zloinake aktivnosti.

Halford Mackinder ostaje jena od najistaknutijih linosti u britanskoj geografiji.

Mackinder je bio lan Kraljevskog geografskog drutva i profesor geografije na
Oxfordu. Tvrdio je da je geografija sutinski element u obrazovanju engleskog
graanstva jer, kao to je primijetio 1907. Godine:
Na cilj mora biti da svi ljudi misle imperijalno to e rei, da misle u svjetskim
razmjerama i ka tom cilju mora biti usmjereno nae geografsko uenje.
U januaru 1904, Halford Mackinder je Kraljevskom geografskom drutvu u Londonu
predstavio svoj referat Geografski stoer istorije. Po Mackinderovoj procjeni, svijet
je bio na pragu ulaska u postkolumbovsko doba u kojem imperijalne drave kao to
je VB nee imati mnogo prilika za nova teritorijalna osvajanja.
Mackinder je tvrdio da u postkolumbovskom dobu, zemlje kao to je VB treba da to
vie koriste tehnika preimustva, a ne da svoje nade vezuju za sticanje novih
teritorija. U vremenu kada se ravnotea moi u kojoj su ranije znaajne pomorske
sile, kao to je VB, preokretala u korist prvenstveno kopnenih sila, kao to su
Njemaka i Rusija, smatralo se da e pronalazak i razvoj eljeznice dovesti do velikih
promjena. Mackinder je smatrao da je podruje svijeta, koje je on nazivao sredite,
kljuno za buduu raspodjelu moi i resursa. To je sredite, kljuno za buduu
raspodjelu moi i resursa. To je sredite obuhvatalo veliki dio euroazijske kopnene
mase koja je imala veliki demografski i resursni potencijal.
Ako VB ne bude oprezna, onda e Rusija i Njemaka moi preuzeti takvu globalnu
hegemoniju, jer e posjedovati resurse da obje postanu kopnena i pomorska sila.
Piui 1904., Mackinder je bio svjestan da je VB upletena u tzv. veliku igru sa
Rusima za kontrolu nad ovim stoerom zato to je on veoma blizu britanske Indije.
Mackinderovu analizu ovog geografskog stoera i budue borbe velikih sila pratila
je i jedna karta koja danas smatraju najznaajnijom kartom koju je ikada stvorio
profesionalni geograf. Pri izradi karte koritena je Merkatorova projekcija. Na krati su
uveani Rusija i Grenland i znatno umanjeni Afrika i Latinska Amerika. Panju
posmatraa odmah privlai sredite karte i dio svijeta oznaen kao stoerna oblast.
Drugi dijelovi zemlje oznaeni su kao unutranji ili marginalni polumjesec, vanjski ili
otono polumjesec, a sjeverna Afrika i Arabijski poluotok oznaeni su samo kao
pustinja. Na karti uopte nema Antarktika.
Jedan od najalarmantnijih aspekata u veini njegovih spisa, naroito kada se gleda
sa stanovita poetka XXI vijeka, jeste esto ukazivanje na rasu i englesku krv u
objanjenju zato su pojedine rasne grupe sposobnije da vladaju svijetom i da ga
kontroliu. U svom referatu iz 1904. Godine, iznijetom pred Kraljevskim geografskim
drutvom, Mackinder je osim toga istok definisao kao stalnu opasnost, nestabilnu
oblast gdje ljudi kao rasa u nekim razdobljima nisu kadri provoditi mirnu vlast.
Povezivanje rase i civilizacije, ipak, nije lino samo za Mackindera, budui da su neki
amerii predsjednici, meu kojima i Theodore Roosevelt, esto govorili o ulozi

Amerikanaca u civiliziranju onih prema kojima sudbina nije bila tako naklonjena, to
jest onih u Latinskoj Americi i u azijsko pacifikoj oblasti.
Ubrzo nakon ulaska u Prvi svjetski rat, predsjednik SAD Woodrow Wilson je osnovao
istrani Komitet. Jedan od glavnih lanova Komiteta bio je geograf Isaiah Bowman,
kasnije predsjednik Univerziteta Johns Hopkins. Kao lan istranog Komiteta, on je
dao znaajan doprinos da to drutvo prednjai u pruanju informacija narednim
amerikim vladama, naroito kada je rije o rekonstrukciji Evrope nakon I svjetskog
rata.
Bowman i lanovi istranog Komiteta smatrali su da e proizvodnja i slanje karata i
drugih podataka iz New Yorka u Pariz biti i racionalno i od stratekog znaaja da bi
naelo nacionalnog samoopredjeljenja u Evropi bilo podrano gegorafskim
podacima. Preko dvadeset evropskih naroda dobilo je pravo na neki oblik dravnosti.
Istrani komitet je odigrao veoma znaajnu ulogu u teriotrijalnom prekrajanju i
promjeni dravnih granica nakon I svjetskog rata.
Bowman je objavio knjigu Novi svijet (1921) i uzeo uea u stvaranju novog
udruenja Vijea za vanjske odnose.Nasuprot izolacionizmu, Bowman je vjeorvao
da Amerika treba igrati glavnu ulogu u pokretanju i razvoju svjetske privrede.
Bowman je smatrao da vlast, ako zaista postoji elja da se ona provodi u raznim
oblastima, mora teiti razvoju slobodne trgovine i biti distribuisana kroz
meunarodne institucije da bi se izbjegla optuba za ameriki imperijalizam.
Odreivanje New Yorka za sjedite UN svjedoi o tome da su geografi, kao to je
Bowman, uspjeli promovisati amerike nacionalne interese dok su u isto vrijeme
govorili i o neem univerzalnijem.
Italijansko-ameriki reiser Frank Capra snimio je filmsku seriju Zato se borimo.
Seriju je naruila amerika vlada i trebala je da pripadnicima amerikih vojnih snaga
pokae zato zemlja ulazi u rat s neprijateljima irom svijeta. Kasnije je prikazivana i
javno u propagandne svrhe, i to da bi se objasnilo i opravdalo uee SAD u II
svjetskom ratu. Rije je zapravo o sedam jednostavnih filmova Uvod u rat,
Nacistiki udar, Zavadi pa vladaj, Borba Engleske, Borba Rusije (prvi i drugi dio),
Borba Kine i Rat stie u Ameriku. Posljednji film bio je najznaajniji jer su u njemu
eljelo predstaviti zato Amerika ne smije voditi izolacionistiku politiku u odnosu na
druge zemlje.
to se tie vizuelne upeatljivosti, Nacistiki udar je jedan od najistaknutijih u seriji,
posebno jer su u njemu prikazane geografske karte. Hitlerovi planovi da ovlada
svijetom prikazuju se i objanjavaju direktnim upuivanjem na Mackinderove mape i
poznatu geografsku maksimu:
Ko vlada istonom Evropom vlada Sreditem;
Ko vlada Sreditem vlada svjetskim ostrvom;

Ko vlada svjetskim ostrvom vlada svijetom.

Nova karta Pentagona Thomasa Barnetta objavljena je u martu 2003. U asopisu
Esquire. Napisan nakon napda 11. Septembra na SAD, Barnetov kratki lanak
ilustriran je kartom koja preokree hladnoratovsku kartografiju istoka i zapda, i ak
hladnoratovsku kartografiju sjevera i juga. Njegova nova kartografija moi i straha
zasnovana je na jednostavnoj geografskoj podjeli na jaz i jezgro.
Kada se u vidu imaju Barnetove karte, svijet je nesumnjivo izgledao opasan, s
teroristikim mreama i dravama-baucima u stanju da upropaste geopolitiku
arhitekturu svjetskog poretka. Za one koji ive u jezgru opasno je, smatra se, biti
odvojen od svjetske zajednice i njenog teritorijalnog mozaika drava. U svijetu
podijeljenom na funkcionalno jezgro i neintegrirani jaz, na Barnetovoj novoj karti
oznaene su drave koje dijele amerike vrijednosti i one koje ih ne dijele. Zapravo
jednostavna dvojna podjela svijeta na karti dalje opravdava irenje amerike moi
na posebnim teritorijama kao to je Irak, a u budunosti moda i Iran.
U svojoj drugoj knjizi, Barnet proirujui svoju tezu o dvojnom svijetu objavljuje dvije
karte. Na prvoj, koja je bila objavljena i u lanku u asopisu Esquire, zemljina kugla
je podijeljena na dva dijela, a plava mrlja se iri due ekvatora i tako oznaava
opasni neintegrirani jaz. To su dijelovi svijeta koje zauzimaju ili neuspjene drave ili
drave slabo integrisane u dominantni globalni poredak. Na drugoj karti prikazane
su amerike intervencije nakon 1920. Godine, zajedno sa svim operacijama
humanitarnog karaktera, borbenim djelovanjima, evakuacijama, kao i pozicijama
vojnih jedinica.
Globalni politiki prostor je, kao to su primijetili Susan Roberts i neki drugi geografi,
ili dobro povezan/formiran ili nepovezan/iskvaren. U ovom svijetu koji lii na
kompjuter, Amerika je upravitelj dok je glavni program zapravo neoliberalna
globalizacija. Da bi to ostvarile, SAD moraju biti spremne djelovati jednostrano i
preventivno u cilju preobraaja globalnog poretka.
VI Poglavlje: Popularna geopolitika
to se tie proizvodnje vijesti prednjai evropsko-ameriki svijet, pri emu kontrolu
imaju velike korporacije kao to su CNN International, Time Warner, News
International i BBC, Al Jazeera.
U XX vijeku SAD nisu pretrpjele ratna razaranja i masovne nesree kakve su veoma
este u drugim dijelovima svijeta. Napad na Pearl Harbor u decembru 1941. Godine
i napadi 11. Septembra se obino smatraju kao dva glavna izuzetka.