Skripta iz Hrestomatije GEOPOLITIKA

I Nerzuk urak: Geopolitika, istorijski razvoj i savremena interpretacija

1. Geopolitika nacionalnih drava

Stoljee megaumiranja Stoljee XX vijeka neshvatljivog krvavog rekorda masovnog ubijanja

(Zbigniew Beinski)
Postnacionalna geografija Ovim terminom Ardun Apaduraj atribuira novi suverenitet nacionalnih
drava izvanrednog primjeujui: Ispoljavaju se pukotine izmeu lokalnih, translokalnih i nacionalnih
prostora; zbog toga terotorija kao zemljite kome smo lojalni i koje budi u nama nacionalne emocije ima
sve manju podudarnost sa zonom suvereniteta i dravne kontrole nad jednim graanskim drutvom.
Napoleonu se pripisuje misao: da znati geografiju neke drave znai znati njenu spoljnu politiku. Tom
miljenju blisko je i Bismarkovo, koji geografiju smatra jedinom konstantom u vanjskoj politici.
Politiki, znanstveni i moralni integritet suverenosti jo je prije esdeset godina u svom djelu Politika
gramatika (1941) u pitanje dove Harold Laski: Bilo (bi) od trajne koristi za politiku nauku, ako bi se
potpuno odrekla koncepta suverenosti s obzirom da je u najmanju ruku vjerovatno da on ima opasne
moralne posljedice i da je njegova injenina ispravnost sumnjiva.
Simulakrum Realni prostor bez porijekla u realnosti, nastao na osnovama teorije simulacije
francuskog filozofa Jeana Baudrillarda koji smatra da smo odreeni jednim digitalnim prostorom i da
sadanjom fazom svijeta vlada ema koda: nastupa velika Kultura taktilne komunikacije, u vidu tehnolumino-kinetikog prostora i totalnog spaciodinamikog pozorita.
Geopolitika se manifestuje kao izraz mira i antirata Alvin i Heidi Toffler navode rijei Grejs Aron
koja je napravila pet kablovskih TV programa o ratu i miru emitovanih u SAD: Mi emo vidjeti epidemiju
regionalnih sukoba. Zemlje visoke tehnologije e bankrotirati ako pokuaju da to sve smire vojnom silom.
Zato ne upotrijebiti pametno oruje za mir? Samo oruje znanja, upotreba medija, nikada ne moe da
bude dovoljno da sprijei rat ili ogranii irenje. Ali propusti da se razviju sistemske strategije za njihovu
upotrebu je neoprostivo. Velike osmatrake mogunosti, izvianje, kontrola naoruanja, upotreba
informativne tehnologije, obavjetajna djelatnost, presretanje telekomunikacijskih sistema, propaganda,
prelaz na masovne ubojitosti na niskoubojita ili neubojita oruja, obuka i obrazovanje, sve su elementi
mirovne forme u budunosti.
Teritorijalni imperativ je glavni pokreta agresivnog ponaanja nacionalnih drava (Zbigniew Beinski).

2. Geopolitika: Izlazak iz Tame Svijeta Metodoloki pristup

Otklon pojma geopolitika i njegovog sadraja od negativne istorijske prakse je poetak pozitivnog
investicijskog ciklusa vremenski smjetamo u 1992. Godinu. Simboliki ga veemo za ulazak Williama
Jefersona Clintona u izvrni centar geopolitike moi Bijelu Kuu.
Nakon to je, naslijedivie Georga Busha seniora, postao predsjednik SAD, Klinton je postepeno uz
odreena geopolitika poputanja konzervativnoj vojnoj nomenklaturi (izdavanje naredbe Pentagonu 23.
Juna 1993. Da izvri napad na Glavni tab irake obavjetajne slube u Bagdadu pod egidom da su iraki
agenti pokuali izvriti atentat na eks predsjednika Busha u aprilu te godina tokom njegove posjete
Kuvajtu) naputao Bushov strategijsko-diplomatski koncept novog svjetskog poretka, na prihvatljiv ili
neprihvatljiv nain za razliite etnike i nacionalne zajednice u svijetu globalni poredak na premisama
kosmpolitske amerikanologije sa pripadajuim standardima globalizacije.
Novi svjetski poredak Vee se za amerikog predsjednika Geogra Busha starije (mada se izvorno
sama ideja novog svjetskog poretka odnosi na izvjeta nevladine June komisije iz 1990. Kojom je
predsjedavao bivi tanzanijski predsjednik Julius Nyerere i koja pokriva potrebu izgradnje novog,
pravednijeg svijeta za siromane zemlje) i kojom je on retoriki pokrio rat u Zaljevu, dao je guru
nezavisne lijeve liberalne inteligencije u SAD Noam Chosky: I dok su bombe kao vatrena kia padale na
Bagdad i Basru, a jadni iraki regruti sakrivali se u pijesku junog Iraka, predsjednik je objavio da e
SAD voditi novi svjetski poredak u kojem e razliite nacije biti okupljene oko zajednike stvari
postizanja univerzalnih tenji ovjeanstva: mira i bezbjednosti , slobode i potovanja zakona.
Globalni poredak na premisama kosmopolitske amerikanologije teorijski dokazi globalnog poretka sa
izvedenim i pravnim sadrajima tog poretka mogu se nai kod Dejvida Helda. Kosmopolitska
amerikanologija je geopolitiki termin nastao kao kritika percepcija Molnarovog (ameriki profesor)
pojma amerikanologije i kosmpolitizma shvaenog u kantovskom smislu kao neophodna pravna i
politika dopuna nacionalnom i meunarodnom arsenalu politikih i pravnih normi.
Teoretiar liberalne demokratije Alexis de Tocqueville dubinski je istraio u svom djelu Demokratija u
Americi dijagnostirajui ameriko drutvo kao bunu monotoniju koju je u zatonu devedesetog vijeka
Francis Fukuyama definisao kao dosadu slobodnog trita i liberalne demokratije koja e se spustiti na
cijeli svijet oglaavajui trijumf kapitalizma kao Institucionalne konanosti.
Institucionalna konanost Nakon to je 1989. Godine u asopisu The National Interest objavio tekst
Kraj povijesti ameriki naunik Francis Fukuyama izazvao je brojne reakcije koje su ga primorale da
1992. Godine objavi knjigu kraj povijesti i posljednji ovjek razvijajui na premisama Hegelove
filozofije, odnosno Kojejeve interpretacije Hegelove filozofije ideje o kraju povijesti koja se za
Fukuyamu dovrava i dokuda u liberalnoj demokratiji koja danas postoji u kapitalistikom svijetu
zapadne civilizacije.
Prostor svijeta otvara se kao semantiko polje geopolitike ija znaenja deifruje ameriki duh sa svim
pripadajuim entitetima te duhovnosti.
Predsjednik francuske Miterrand bio je u pravu kada je neoekivano lucidno primijetio da napredujemo
u pravcu XIX vijeka, koga je i Francuska preko Napoleona obiljeila kao geopolitiki subjekt.

Iz novih identiteta geopolitika se moe zasnovati i kao nauka bez prolosti, u najboljoj tradiciji endizma,
kao nova nauna disciplina, npr. Kao internetologija, kao da prije ove geopolitike one uopte nije ni bilo.
Sa ekspanzijom globalizma, globalizacijskih procesa i globalnih studija koji nadilaze naslijee klasinog
obrasca ovjek drava rat, zapoinje drugaije buenje geopolitike, koju svijet koji se igra poziva da u
okviru novih mirovnih formi izdigne se iznad utilitarnih instrumentalizacija jakih nacionalnih drava i
situira u novu, globalnu sredinu, kao potisnuta, transferirajua karika u lancu ovjek drava svjetski
sistem mir. Zvui obeavajue, ali proces pacifikacije geopolitike, zbog suprotstavljenih interesa realnih
vojno-tehnoloko-politikih sila suoava se i sa pozitivnom ali i sa negativnom percepcijom. Da bi
geopolitika zadobila novi, mekii i ii identitet, vie se ne moe atribuirati imperijalno, nego irenoloki,
kao mirovno naslijee svih koji ele da u novoj igri svijeta nema gubitnika, loose loose, ve da su sve
zainteresovane strane na dobitku, kao akteri pobjednike igre win-win.
Tradicija endizma veemo je za mislioce ije je zajedniko obiljeje proglavanje kraja, neega
povijest, humanizam, ideologija, savremenost, marksizam... Endizam se savreno uklapa u
postmodernizam koji nas aktivno ohrabruje da se oslobodimo autoriteta tradicije i uticaja prolosti na
nae miljenje i ponaanje., pa ako je gdje potrebno to oslobaanje, onda je to geopolitika.
Negativna percepcija pacifikacije geopolitike Neko moe vjerovati da su svjetska vlada i trajni mir
sinonimi, ali neko moe takoe vjerovati da bi svjetska drava mogla biti i svjetska tiranija i stoga daje
prednost sistemu nacionalnih drava s trajnom opasnou od rata naspram svjetskoj dravi koja obeava
trajni mir.
Irenologija nauka o miru. (Kontrapunkt polemologiji nauka o ratu)
Termini loose loose (gubitnike igre) i win win (pobjednike igre) potiu iz Von Neumanovve i
Morgensternove teorije igara ija je dostignua primijetio Kennet Waltz u svojoj realistikoj teoriji
meunarodnih odnosa zalaui se za ravnoteu sile kao sredstvo minimiziranja ansi za izbidjanja rata.

3. Uspon i pad geopolitike

Rodno tlo geopolitike je Njemaka. Robert Brauning se ovako izrazio: Uvijek treba da se pravazie
daleko svoj obuhvat, inae emu onda nebesa? Drugaije reeno, treba poduzimati blie i dalje
ekspedicije u prostor susjednog i egzotinog svijeta, u geografiju koja e krajnje ozbiljno uticati na
nacionalne strategije velikih sila. Te ekspedicije, to prevazilaenje dravnog obuhvata poetak je
geopolitike.
Paul Kennedy, jedan je od vodeih svjetskih istoriara (napisao Uspon i pad velikih sila). Kenedi nam
demonstrira uticaj geografije na politiku ali u strategijskom smislu, jer strategija svojom nevidljivou,
svojom izageografinou, svojim boanskim djelom i iskrom genijalnosti osigurava dijalektiku vezu
izmeu geografskih elemenata i politike odluke.
Osniva geopolitike, u strogom naunom smislu, je veanin Rudolf Kjellen.
Zato je njegova disciplina doivjela fijasko u Njemakoj, gdje se najvie razvila?
Rudolf Kjellen (1864-1922) vedski politolog i profesor politikih nauka smatra se osnivaem
geopolitike, jer je u djelu Drava kao oblik ivota, nastojao utemeljiti geopolitiku kao naunu disciplinu.

On je podijelio politiku na pet disciplina, od kojih je jedna i geopolitika definiui je kao: nauku o dravi
kao geografskom organizmu ili pojavi u prostoru; dakle o dravi kao zemlji, teritoriju, podruju ili
najizrazitije kao zemljitu. Po Kjellenu predmet geopolitike je politikom organizacijom proeta
zemlja. On dravu svhata kao organizam, koji ima svoje potrebe pa nije ni udno to su njegovi stavovi
naili na plodno tlo u postversajskoj Njemakoj, uobliivi se u koherentni, utilitaristiki instrumentarij
koji je preko militizirane bavarske univerztetske zajednice znatno pomogao razvoju ideja u ijem je
sreditu bio zahtjev za teritorijalnom revizijom svijeta, bolnom takom njemakog militarizma, poraenog
u prvom svjetskom ratu. Zato je po zavretku Prvog svjetskog rata spajanje geografije i politike stvorilo
geopolitiku. Karl Haushofer, da bi njemaku uistinu objektivizirao, on u centar svog politgeografskog
modela situira geopolitiko uenje dravnog britanskog geografa Halforda J. Mackindera. Zbog
suprotstavljenih njemako-britanskih interesa na poetku XX vijeka, Haushofer je takvim intelektualnim
manevrom kupio nevinost za buduu geopolitiku smrti.
ta je to naukovao Mackinder da je sudbinski privuklo Haushofera?
Halford J. Mackinder, proimperijalni britanski intelektualac, torijevac, objavio je 1904. Godine lanak
Geografski stoer istorije, prethodno itan pred britanskim kraljevskim geografskim drutvom, u kome e
prvi put pomenuti jedan od najvanijih, oblikujui termin geopolitike srce zemlje, tvrdei da se vrijeme
ekspedicijskog osvajanja svijeta od strane Evrope pribliava kraju, jer je praznih nepoznatih prostora sve
manje a time i geografska ekspedicijska istraivanja gube na znaaju. Nee vie biti granica koje e
Evropljani istraivati i kolonizovati. Umjesto toga, velike sile sada e se neizbjeno sudarati jedna s
drugom. Mackinder je nazvao ovaj kraj evropskih istraivanja post-kolumbovskim dobom a zatvaranje
granica , pojavom zatvorenog politikog sistema.
Ovaj konzervativni engleski uenjag ingeniozno primjeuje smjer putanje svjetskie istorije koja vie ne
ide na ruku Velikoj Britaniji i njenoj preteitoj maritimnoj (pomorskoj) moi. On konsekventno izvodi
zakljuak da dolazi vrijeme opadanja te moi, obaranja ravnotee sila u korist srednje drave.
Mackinder e, kae Withlesey, svoju tezu objasniti na krati svijeta i podrati je, dokazujui koncepciju
evroazijske kopnene sile i njeno mogue ugroavanje pomorske moi.
Teorijski temelj na kome e Haushofer zasnovati kolu njemakog geopolitikog miljenja bilo je
Mackinderovo uenje o srcu zemlje: Jedna od kljunih formula u Mackinderovoj viziji geografskog
determinizma je njegova identifikacija stoernog podruja (pivot-area) ili teritorija srca Zemlje
(heartland zone) u istono-centralnoj Evropi, nad kojim bi kontrola bila neka vrsta arobnog recepta za
dominaciju svijetom. Razraujui, nakon I svjetskog rata, ideje svog lanka iz 1904.Mackinder je
redefinisao viziju i 1919. Zapisao formulu koja je pokriva:
-

Ko kontrolie Istonu Evropu, kontrolie Srce zemlje

Ko kontrolie Srce Zemlje, kontrolie Svjetsko ostrvo
Ko kontrolie Svjetsko Ostrvo, kontrolie svijet.

Peter Taylor je 1994. Godine napisao: Iza svakog opteg modela postoji konkretan sluaj iz kog je
izveden. Za model srca Zemlje ovo je posebno lako identifikovati. Tokom druge polovine devetnaestog
vijeka Britanija i Rusija bili su rivali u velikom dijelu Azije. I dok je Britanija konsolidovala svoju
vladavinu u Indiji i rutu ka Indiji, Rusija se irila na istok i jug stvarajui mnogo zona potencijalnog

sukoba od Turske preko Persije i Afganistana do Tibeta. Ali umjesto rata ovo je postalo poprite blefiranja
i kontrablefiranja, poznato kao Velika igra.
Transferirajui Mackinderov imperijalni model o silama predodreenim da vladaju sredinjom
geopolitikom pozornicom, u Versajskom mirovnom ugovoru ponienu Njemaku, Karl Haushofer i
kohorta profesora, pisaca zadojenih istim duhom, proetih istom misijom, dali su sebi u zadatak da
izvre regeneraciju njemake drave uz pomo geografije. Kako?
Prvo je u godinama izmeu dva rata teorija o srcu Zemlje postala integralni dio njemake geopolitike.
Ona je pogodovala potrebama onih okji su se zalagali za lebensraum (ivotni prostor), politiku
ekspanizije u Istonu Evropu, sa porobljavanjem i (ako treba) ubijanjem domorodakog stanovnitva.
Zato njemaki general Haushofer i dolazi na minhensi univerzitet i predajui geografiju, sub rosa (pod
peatom tajnosti) razvija za potrebe njemakog generaltaba geopolitiku kao nauku i kao metod
dravntva. U Minhenu, glavnom gradu Bavarske su i osniva politike goegrafije FriedrichRatzel koji
na Unverzitetu predaje geografiju, tu je jo uvijek ivio i radio i Oswald Spengler, filozofski vijesnik
propasti Zapada, bavarska tradicija monarhizma i politiko-ekonomski otklon od Berlina godio je i
Ludendorfu, poborniku totalnog rata, a ari Minhena privlaile su i rane ljubitelje nacizma, opijene
vagnerovskom muzikom kao monom emanacijom germanske volje za mo.
Pet vorinih elemenata njemake geopolitike mogu se identifikovati kao najvanije naslijee
haushoferizma. Tih pet miljenja prostora su:
1)
2)
3)
4)
5)

Autarkija
Lebensraum
Panoblasti
Granice
Prednost kopnene u odnosu na pomorsku silu.

Lebensraum su njemaki geopolitiari definisali kao pravo jedne nacije na dovoljan prostor za svoje
stanovnitvo. To pravo poiva na injenino-teorijskoj podlozi. injenini aspekt tangira, kako kae
Vinttesley, razliit porast stanovnitva meu nacijama a teorijski drava je organizam podloan
biolokim zakonima Iz takvog pristupa mora je proizai zakljuak da se mlada i napredna drava mora
iriti. A u njemakoj politici samo se velike sile smatraju naprednima; male drave se smatraju osuenim
da se gae.
Svaki panregion imao bi na elu jednu od velikih sila. A panregioni ili panoblasti su:
1)
2)
3)
4)

Panamerika (sa SAD-om na elu)

Panazija (istono-azijska razvojna sfera sa japanskim liderstvom)
Evroafrika (Njemaka kao stoer)
Panrusija (pomona panoblast, dok Njemaka ne zagospodari tim regionom, sa dominacijom
Rusije SSSR-a i Indije).

Granice su administrativne linije. Za njemake geopolitiare granica je samo kratak odmor jedna nacije
na njenom maru ka svjetskoj dominaciji.

4. Otvorenja znaenja savremene geopolitike

Geopolitika klijeta pripada diskursku klasine geopolitike a primijenjuje se i u novijim geopolitikim

radovima.
Slavoj iek Kulturnonauni institut iz Essena je organizovao 2001. Godine Konferenciju studijske
grupe Slavoja ieka Antinomije, postmodernog uma koju je obiljeilo iekovo predavanje prema
politici istine. Ovaj uticajni slovenaki, evropski i svjetski intelektualac trai odgovor na izazove
globalnog kapitalizma s ljudskim licem. Odgovor je u povratku Lenjinu, jer Trei put postomderne ljevice
nije nita drugo do socijalna demokratija, pod hegemonijom liberalnodemoktratskog kapitalizma.
Postpolitika Danas gotovo niko vie ne uoava istinski mogue alternative kapitalizmu, dok
svakodnevni svijet slika mui vizija nadolazeeg kraha prirode, nestanak svega ivota na zemlji lake je
zamisliti kraj svijeta, nego mnogo skromniju promjenu naina proizvodnje...Ova paradoksalna injenica
mnogo nam govori o novom, danas vladajuem, postpolitikom konsenzusu; njegove osnovne premise
su: prihvatanje globalnog kapitalizma kao jedinog valjanog pravila igre i prihvatanje
liberalnodemokratskog sistema kao konano pronaene optimalne politike organizacije drutva.

II Gearoid OTuathail: Kritiko promiljanje o geopolitici

vedski naunik Rudolf Kjellen prvi je upotrijebio pojam geopolitika 1899. Godine. Kjellenov pojam
preuzeo je u Njemakoj nakon Prvog svjetskog rata bivi general Karl Haushofer, koji je 1924. Godine
pokrenuo asopis pod nazivom Zeitschrift fur Geopolitik, kojim je promovisao konzervativni
nacionalistiki nain razmiljanja. Nakon Hitlerovog dolaska na vlast i agresije prema njemakim
susjedima rije geopolitika ulazi u engleski rjenik kao prevod njemake rijei Geopolitik i razvija svoje
znaenje vezano za ekspanzionistiku nacistiku vanjsku politiku.
Pravi razlog oivljavanja bio je uspon nekada progonjenih idovskih izbjeglica iz nacistike Njemake na
pozicije vlasti u SAD-u. Henry Kissinger, savjetnik za nacionalnu sigurnost, kasnije i dravni tajnik SADa, skoro je samostalno oivio pojam geopolitike u 70. Tim godinama prolog vijeka, koristei ga kao
sinonim politike ravnotee snaga, koji je zagovarao na svjetskoj razini.
Poetak nove ere nakon 11. Septembra koja je oznaila kraj posthladnoratovskog razdoblja, Ameriki
predsjednik objavio je da je SAD u ratu, a izraz Globalniat protiv terora postala je toliko esta u
amerikoj administraciji da je dobila birokratski akronim: GWOT (Global War on Terror).
Kao i za vrijeme Hladnog rata, elnici SAD-a vidjeli su svoju dravu kao predvodnika slobodnog
svijeta u pohodu protiv tiranije i zla. Umjesto carstva zla, to je bio pojednostavljeni opis SSSR-a od
strane Ronalda Regana, danas se SAD bori protiv osovina zla, kako George Bush naziva slubene
neprijatelje SAD-a u 2002.: Irak, Iran i Sjevernu koreju.
GOP (The grand old party) nadimak za republikance u SAD-u.

Iza politikog realizma: geopolitika kao diskurs

Politiki realizam, ili teorijska kola sile, smatra da meunarodne odnose karakterizuje borba za premo
meu suverenim dravama. Meudravni sistem je anarhino podruje u kojem nema nadnacionalnih
autoriteta. Zbog takvog stanja u strukturi, drave se moraju natjecati ne bi li preivjele. Svhra umijea u
voenju drave jest nacionalno preivljavanje. Sredstvo za preivljavanje je akumulacija moi drava; i
to, kako tvrde, podrazumijeva njihov najvaniji nacionalni interes. Za stabilnost takvog sistema u cjelini
najvanija je ravnotea snaga, meu najjaim dravama tog sistema. Kissinger je definisao geopolitiku
kao pristup koji posveuje panju uslovima ravnotee u meunarodnim odnosima.
Postoje mnogi nedostaci ovog pristupa, ali emo se fokusirati tri:
1) Politiki realizam loe objanjava stvarnu istorju meunarodnih odnosa. Iako se drave
meusobno takmie i ratuju, one takoe imaju dugu istoriju meusobne saradnje i prijateljskih
odnosa.
2) Politiki realizam je diskurs koji sebe ne smatra diskursom; smatra se realnim. On jedini vidi
prvobitno stanje prirode i pravi nain na koji stvari funkcioniu, a ne ono kako bi eljeli vjerovati.
Problem se pojavljuje u injenici da politiki realizam ne primjeuje da se i on sastoji od
odreenih uvjerenja.
3) Uzviena metodologija. Veina geopolitikih diskursa pretpostavlja da je svijet nezavisan od
naih vjerovanja i naeg shvatanja svijeta. Geopolitiari, poput bogova, stoje iznad svega toga,
nezavisni posmatrai koji posmatraju svijet kao da mu ne pripadaju. Te pretpostavke su nazvane
boijim trikovima od strane kritikih intelektualaca i dokazano su pogrene.

Iza mudrosti ovjeka: kulturna ukorijenjenost geopolitike

Jo jedno nasljedstvo Henrija Kisingera je popularan stav kako sve u geopolitici poiva na mudrom
ovjeku u sreditu dravne moi. Geopolitika je vie od aktivnosti elita. Geopolitika kultura proizlazi iz
sudara drave sa svijetom. Uslovljena je nizom faktora: geografskim poloajem drave, istorijskom
uslovljenou i birokratskom organizacijom, diskursima nacionalnog identiteta i tradicijom teoretiziranja
odnosa s ostatkom svijeta, te mreama moi koje djeluju unutar drave.
Graham Smith (1999) na primjer tvrdi da postoje tri razliite geopolitike tradicije u Rusiji:
1) Prva smjeta Rusiju u Evropu i povezana je s drugom istorijskom tradicijom vesternizacije u liku
Petra Velikog i grada St. Peterburga. Zapadnjaci tvrde da Rusija mora usvojiti zapadne modele i
institucije ne bi li se modernizovala i postigla ekonomski napredak.
2) Suprotna tradicija tvrdi da je Rusija iskljuivo euroazijski teritorij i drava. Sveslavenstvo 19.
Vijeka i euroazijstvo dananjice su primjeri.
3) Trea geopolitika tradicija vidi Rusiju kao most izmeu Istoka i Zapada, izmeu Evrope i Azije.
Mead (2002) definie etiri razliite amerike vanjskopolitike kole koje naziva imenima predsjednika:
-

Wilsonijanci
Hamiltonijanci
Jeffersonijanci
Jacksonijanci.

Ash (2004) identifikuje etiri razliita lica savremene Britanije:

1)
2)
3)
4)
-

Otok u svijetu (mala Engleska)

Svjetski otok (kosmopolitska Britanija)
Evropska Britanija (u obliku aktivnog lana EU)
Amerika Britanija (Britanijau posebnom partnerstvu sa SAD)
Peta bi mogla biti vizija Tonija Blera, koji zamilja VB kao most koji povezuje Ameriku i Evropu

Kritika geopolitika razlikuje tri razliita tipa geopolitikog diskursa:

1) Formalna geopolitika odnosi se na napredne geopolitike teorije i vizije stvorene od
intelektualaca i dravnika (ono to najee povezujemo sa geopolitikom)
2) Praktina geopolitika odnosi se na prie kojima se koriste tvorci javnih politika i politiari u
stvarnoj praksi vanjske politike. Javni oblici ovakvih pria u govorima i javnim istupima sirov
su materijal praktine geopolitike.
3) Popularna geopolitika odnosi se na prie o svjetskoj politici koje svoj izraaj pronalaze u
popularnoj kulturi drave, u njezinim filmovima, asopisima, romanima...

Iza odsutnosti moi: mree moi i geopolitiki diskursi

Sociolog Michael Mann (1993) identifikuje etiri temelja drutvene moi:
1) Politika mo odnosi se na centralizovanu teritorijalnu regulaciju drutvenog ivota od strane
dravnoga birokratskog aparata. Vojska i policija ovdje predstavljaju korektivne snage. Organi
vlasti sposobni su formulisati i provesti zakone. Oni na vlast mogu odrediti visine poreza i pravila
ekonomskog razvoja. Politika mo je subjekt strastvene borbe meu razliitim socijalnim
grupama zato to je nagrada nakon preuzimanja dravnih organa ogromna.
2) Ideoloka mo Mo oblikovanja, formulisanja i mobilizovanja vrijednosti, normi i rituala koji
karakterizuju ovjekov drutveni ivot. To je mo za usmjeravanjem kulture u odreenim
pravcima, odreivanjem dominantnih vrijednosti drutva, odrevianjem koje e se norme smatrati
legalnim i koji e rituali karakterizovati ivot zajednice. Religijske insttucije, masovni mediji,
politike stranke i think-tankovi su samo neki od mnogih izvora ideoloke moi u drutvu.
3) Ekonomska mo - Mo koja poiva na cirkulaciji proizvodnje, distribucije, razmjene i
konzumacije u drutvu. Veza izmeu ljudi i oblika proizvodnje i potronje nekog drutva stvara
klasni sistem s vektorima moi koji se razlikuju od drave do drave. Mo moe biti
koncentrisana u rukama klase malih posjednika, ili iroko disperzirana u drutvu ovisnom o
pravilima ekonomske akumulacije koja su na snazi.
4) Vojna mo Mo koja proizlazi iz sigurnosne i odbrambene organizacije odreene drave. Nalazi
se u rukama vojnih elita koje su dio razliitih dravnih ureda zaduenih za osiguravanje
nacionalne sigurnosti. S obzirom da se ova uloga smatra veoma vanom za opstanak drave,
ovi uredi mogu upravljati znaajnim dijelom dravnih resursa. U nekim sluajevima, vojne elite
mogu preuzeti cijeli dravni aparat ili pak postati budue voe drave zbog zamijeenih kvaliteta
kakve imaju voe.
Dobar primjer inklinirajue strukture interesa, posebno vane za razumijevanje geopolitike dananjice, je
djelovanje tzv eljeznog trokuta u politikom ivotu SAD.
-

Prvu stranu ovog trokuta ini mona odbrambena industrija SAD-a koja je tokom istorije
akumulirala profit osiguravajui unosne ugovore iz dravnog prorauna za odbranu. Njihova

korporativna strategija jeste navesti SAD da troi i jo vee iznose na eljezne proizvode koje oni
izrauju.
Drugu stranu ovog trokuta ine moni politiari u kongresu SAD-a koji su tijesno povezani sa
korporacijama vojne industrije preko donacija u njihovim politikim kampanjama. Ovim
politiarima je u interesu alocirati sredstva za vojnu odbranu u svoje okruge, i drati vojne baze u
sovjim okruzima otvorene, da bi ih na taj nain smatrali zaslunima i ponovo izabrali.
Treu stranu ovog trokuta ine voe u ministarstvu odbrane SAD-a koji tee poveanju vlastite
moi i moi svojih agencija osiguravajui sve vee razine dravnih dotacija.

Gearoid OTuathail: Imperijalna geopolitika

Moderni politiki diskurs stvoren je u razdoblju imperijalistikog rivaliteta izmeu 1870-1945, kada su se
u sukobima brojna carstva sruila i vodila brojne ratove, itavo vrijeme prekrajajui granice na svjetskoj
politikoj sceni. Dominanta imperijalna sila toga vremena bilo je Britansko carstvo.

Geopolitika Halforda Mackindera i britanska imperijalna geopolitika kultura

Halford Mackinder zapoeo je svoju karijeru predavanjima geografije 1887. Godine na Sveuilitu
Oxford.
Kao novi geografski strunjak koji je svoju vrijednost dokazao u kolonijama, Halford Mackinder
osjeao je vanost koju bi poznavanje geografije moglo odigrati u tumaenju relativnog slabljenja
Britanskog carstva, relativnog pada snage koji je dramatino ilustriran potekoama britanske vojske prije
nego to je uspjela pobijediti u Burskom ratu (1899-1902). Mackinder je podupirao pokret za
imperijalistikom reformom koji je vodio Joseph Chamberlain, bivi sekretar za kolonije, koji je
pokuavao modernizovati Britansko carstvo nametanjem jedinstvene carinske tarife usmjene protiv
proizvoda ostalih velikih sila tog vremena. Zalagao se za uvoenjem geografije, kao predmeta u
obrazovanju djece imperijalne rase.
Bioloko naslijee razliitosti rasa, uticaj okoline i razmjerna uinkovitost drava, pogotovo nain
njihovog voenja strategija, tri su odreujua faktora koji oblikuju meunarodne odnose u
Mackinderovim djelima.
Mackinderov govor Geografski stoer istorije je vano za razvoj geopolitike iz tri razloga:
1) Zbog dobrog globalnog pogleda na svijet
2) Zbog podjele svijeta u velika povezana podruja i
3) Zbog uvoenja prie o uticaju geografskih uslova na istoriju i politiku.
Te tri inovacije pomogle su u definisanju geopolitike kao posebne narativne forme uzimajui u obzir
uticaj i znaaj koji je ona kasnije dobila.
1) Kao prvo, iako se ne koristi pojmom geopolitike, Mackinderov esej otkriva geopolitiku kao novu
povezanu perspektivu koja prouava svijet kao zatvoren politiki prostor. Geopolitika je novi nain
posmatranja utrke za mo meu dravama na ujedinjenoj svjetskoj sceni. Mackinder usvaja perspektivu
Boijeg oka koja posmatra odozgo ono to on naziva pozornicom cijelog svijeta.

Ono to svi otkrivaju jeste funkcionisanje iz perspektive uzvienog pogleda na svijet, tzv. Bojeg oka,
koje je slijepo na vlastitu usmjerenost prema izolovanim problemima i ukorijenjenost u vlastitu
perspektivu.
2) Drugo, Mackinderov tekst znaajan je zbog karte Prirodna sjedita moi i uvoenaj takmienja u
etiketiranju ogromnih svjetskih teritorija jednoznanim identitetima. Poput svih zemljopisnih karata, ova
Mercatorova projekcija je interpertacija zemlje, a ne njezin istinski prikaz. Centriranje karte na Euroaziju
neizostavno naglaava tu regiju kao sredinju, a Sjevernu i Junu Ameriku kao marginalne. Najvea
ironija takvog oznaavanja zemlje jest u tome to tako Mackinder porie ogromne geografske razliitosti i
specifinosti mjesta na zemljinoj povrini. Razliitosti postaju jednolinosti. Geografska heterogenost
postaje geopolitika homogenost. To Nestajanje geografije je uestala pojava u geopolitikim
diskursima koji se natjeu u oznaavanju Zemlje.
3) Tree, Mackinderovo obraanje zapameno je zbog pretjerane prie koju pria o geografskoj
uzronosti istorije. U sreditu te prie nalazi se veza izmeu fizike geografije i tehnologije transporta.
Mackinder tvrdi da postoje tri epohe istorije, koje naziva prema istraivau Kristoforu Kolumbu. Iz
britanskog imperijalistikog kuta gledanja transkontinentalne eljeznice mijenjaju uslove kopnene moi,
i nigdje ne mogu imati vie uticaja nego u zatvorenom Heartlandu Euroazije. To Mackinder smatra
alarmantnim zato to prijeti izmjenom ravnotee snaga izmeu kopnene sile i pomorske sile u Euroaziji.

Razdoblje/era

Dominantna drama

Predkolumbovsko

Azijske invazije u
Evropu
Evropska prekomorska
Brodovi na vesla i
osvajanja
pomorski tip transporta
Zatvoreni svijet i borba
eljeznice
za premo
Tabela: Geopolitika pria Halforda Mackindera

Kolumbovo
Postkolumbovsko

Dominantan tip
mobilnosti (sile)
Konji i deve

Najmonija regija i
nadmoni tip sile
Kopnena sila azijskih
stepa
Pomorska sila evropskih
kolonijalnih carstava
Kopnena sila onoga ko
kontrolie Hearland

Ovaj posljednji scenarij predstavlja Mackinderov najvei strah. Politike voe Britanskog carstva moraju
uiniti sve to je u njihovoj moi kako bi sprijeili saveznitvo Njemake i heartlanda, svjetske moi
kojim je tada vladala dinastija Romanov. Sr Mackinderove geopolitike vizije je paranoina fantazija. U
knjizi koja je slijedila pod nazivom Demokratski ideali i realnosti odmah po zavretku I svjetskog rata s
ciljem uticanja na Versajske mirovne pregovore, Mackinderova paranoina fantazija je izraenija u
njegovoj stratekoj preporuci pobjednikim politikim voama. Preimenujui podruje koje je nazivao
Euroazijom, Svjetskim otokom, i stoernim podrujem, Hearlandom, proglasio je:
Ko vlada istonom Evropom, vlada Heartlandom. Ko vlada Heartlandom, vlada Svjetskim otokom, a ko
vlada Svjetskim otokom, vlada svijetom.
Iz ove strategije u obliku slogana nalazi se jednostrana preporuka. Ono to se mora sprijeiti jeste
njemaki prodor u Istonu evropu i savez sa onom to je sada postalo Sovjetski savez.

Jedan od razloga zbog kojeg nije imala njegova politika uticaja kod kue, jeste da su njegovi argumenti
imali mnogo mana. Njegove teze bile su pretjerane, interpetacija istorije ovjeanstva pojedonostavljena i
geografski previe odreena, a njegove tvrdnje o vanosti promjena u razvoju moi bile su jednostrane.
Mackinder je zapostavio vanost drutvenog organizovanja u razvoju moi, propustio je revolucionarne
implikacije zrane sile za 20. Vijek i najvanije ,potcijenio je nadolazeu mo SAD-a, istovremeno
precjenjujui strateku vanost ogromnih prostora ruskog Heartlanda.
Dijeli svijet u stereotipizirane rasne tipove esto oivljene u karikaturama toga vremena u obliku
Johna Bulla (Britanci), Huna (Nijemci), i Slavena (narodi istone Evrope) i organizuje ih prema
nametnunim nivoima civilizacije. Na vrhu ove zamiljene rasne hijerarhije nacionalnih tipova nalazila se
bijela anglosaksonska rasa. Na dnu hijerarhije nalaze se tzv. crne i obojene rase, ukljuujui i
Afrikance i Kineze. Slaveni i Irci su takoe smatrani inferiornim rasama. Jedna od poenti ovog
izlaganja o rasnoj hijerarhiji bilo je opravdavanje prava tzv. civilizovanih i bijelih rasa za
dominacijom i vladanjem nad barbarskim obojenim.

Theodore Roosevelt i amerika geopolitika

Do 1904. Godine, kada je Mackinder izaao s tezom o stoernim takama, SAD izdigle su se kao
znaajan igra na svjetskoj pozornici. Kao posljedicu poniavajueg poraza panskog carstva 1898.
Godine, SAD je stekao Filipine kao koloniju i postao imperijalnim vladarom Kube, pozivajui se na
Plattov amandman, koji im je garantovao legalno pravo na mijeanje u kubanski politiki ivot i
teritorijalnu kontrolu nad stratekom pomorskom bazom Guanatamo na neodreeno vrijeme. Mahan i
ostali istaknuti imperijalisti u SAD poput Brookea Adamsa, Henrija Cabota Lodgea i Theodora Ruzvelta,
opravdali su imperijalizam takvog tipa na razliite nivoe. Kroz svoje opirne radove, admirah Mahan
tvrdio je da put do nacionalne moi lei u konvencionalnom i pomorskom ekspanzionizmu.
Implicitno u Mahanovu ekspanzionistikom uenju, a eksplicitnije u vizijama Lodgea i Ruzvelta, bila je
Darvinova drutvena ideologija koja je drala kako se sve drave, narodi i tzv. Rase nalaze u meusobnoj
konstantnoj borbi za opstana i samo najsposobniji i najagresivniji preivljavaju.
Sveukupnost nacionalnog ponosa i imperijalne oholosti, Ruzvelt je pokazao u tvrdnji da je SAD
vladajua rasa, koja mora govoriti njeno, ali nositi veliku batinu na Pacifiku, Karibima i u Latinskoj
Americi. U Srednjoj Americi Ruzvelt je praktikovao agresivan oblik geopolitikog intervencionizma koji
je stvorio dravu Panamu. Odmah nakon njegova izbora za predsjednika 1905. Koji je imao veliki odjek,
Ruzvelt je pokuao formalizovati svoje geopolitike stavove izvodei ih iz Monroeve doktrine,
razmetljive deklaracije predsjednika Jamesa Monroea iz 1823. U kojoj stoji kako evropske sile ne smiju
proiriti svoj sistem ni na jedan dio ove polutke. Prema miljenju Ruzvelta, SAD su kao najcivilizovanija
i superiorna drava polutke imale pravo, dapae dunost, igranja meunarodne uloge policajca u regiji, ne
bi li drale nestabilne i necivilizovane drve pod kontrolom. Intervencija u unutranje odnose neposlunih
i nerazvijenih zemalja u cilju uvoenja vladavine prava i discipliniranja bila je dio onoga to je Rudyard
Kiplin nazivao terorom bijelog ovjekta taj tzv. teret koji proizlazi iz nadmoi i vee civiliziranosti od
ostalih, arogantna je filozofija Ruzveltovih promiljanja savreno uobliuje.

Karl Haushofer i njemaka geopolitik

Za vrijeme I svjetskog rata Haushofer je sluio kao zapovjednik njemake vojske na istonom ratitu, s
Rudolfom Hessom, kasnijim zamjenikom voe nacistike stranke. Nova nasilna nacionalistika stranka,
osnovana 1923. Godine i nazvana Nacionalna socijalistika radnika stranka (skraeno nacisti) sa
sreditem u Minhenu, okupila je velik broj nezadovoljnih bivih vojnika koji su eljeli preuzeti vlast
Pivnikim puem, Hess, vii lan te nove stranke, pobjegao je pri naziranju neuspjeha i skrivao se kod
Haushofera,u njegovou ljetnikovcu u planinama Bavarske. Kada se Hess naposlijetku predao i bio
zatvoren, Haushofer ga je posjeivao u zatvoru Landsberg, gdje ga je Hess upoznao s voom nacistike
stranke, Adolfom Hitlerom. Poput mnogih vojnika koji svoju mukost iskazuju u terminima ratne slave,
njemaki veterani iz I svjetskog rata, imali su problem s prihvatanjem uslova zavretka tog rata. Poraz
Njemake osjeali su kao osobni poraz, njezino poniavanje kao vlastitu krizu mukosti. Haushofer, Hess
i Hitler iskazivali su duboku mrnju prema mirovnom ugovoru kojim je Njemaka izgubila dio kolonije i
dio nacionalnog terotiroja nakon rata: Ugovoru iz Versaja. Svi su oni osjeali da je Ugovor ponizio
Njemaku, smanjujui teritorij te kulturno naprednije i iroke nacije, koju su smatrali prirodnom
svjetskom silom, na usko podruje u sredinjoj Evropi. Nakon onoga to su oni nazivali geografskom
pogrekom Ugovora iz Versaja, smatrali su da je njemaka potreba za Lebensraumom, tj. ivotnim
prostorom vea no ikad. Kao posljedica toga svi su oni radili, u razliitim smjerovima, na odbacivanju
Ugovora iz Versaja i ponovnom raanju Njemake svjetskom silom, to su oni razumjeli kao stvaranje
Njemake dominantnom vojnom silom koja ima mogunost teritorijalno se proiriti na raun svojih
susjeda.
Krstaki pohod Karla Haushofera na zbacivanje Ugovora iz Versaja doveo ga je do osnivanja asopisa
Zeitschrift fur Geopolitik (Geopolitiki asopis) 1924. Godine. U knjizi o granicama Haushofer naglaava
Ratzelovu organsku teoriju drave i koristi je za polemiku protiv Ugovora iz Versaja. Meunarodni su
odnosi borba za opstanak izmeu drava koje se takmie. Ne bi li preivjela, njemaka drava mora
osigurati Lebensraum. Prema uputama Mackindera najbolji nain za postizanje toga je razvijanje
prijateljskog saveza sa silom Heartlanda; Sovjetskim Savezom. Nadalje, Haushofer je tvrdio da Njemaka
treba sklopiti savez s Japanom i teiti sa stvaranjem kontinentalno-pomorskog bloka koji bi se prostirao
od Njemake, preko Rusije do Japana, i suprostavljao globalnim pomorskim carstvima Francuskoj i VB
carstvima za koje je Haushofer vjerovao da slabe i propadaju.
Za Haushofera je geopolitika studij stvarnih politikih procesa i institucija. Geopolitika moe stvoriti
odreena predvianja. Haushofer opravdava svoj trening tvrdnjama da nai neprijatelji takoe
prouavaju geopolitiku; prema tome mi moramo hitno poeti.

Rasistika geopolitika Adolfa Hitlera

Haushofer je o svojim idejama raspravljao s Adolfom Hitlerom u zatvoru Landsberg, gdje je Hitler
relativno ugodno sluio kaznu.
Hitlerova knjiga Mein Kampf je rasistiki traktat u kojem Hitler naglaava svoju surovu drutvenu
darvinistiku viziju svijeta. Opisuje rasistiku borbu za opstanak izmeu istih i neistih; zdravih i
parazitskih; nacionalni i meunarodnih; plemenitih i lanih. Koristei se s dvije pseudoznanstvene rasne
kategorije, koje nisu utemeljene na injenicama, Arijevci i idovi, Hitler definie pozitivan unutranji
identitet koji velia nasuprot negativnome vanjskom identitetu.
Identitet

Razlika

Vlastiti: mi
Drugi: oni
Dio drutva, prijatelj, graanin
outsider, stranac, nepoznat
Arijevska njemaka nacija
idovski boljevici
Utemeljeni u tradicionalno organsko tlo i drutvo;
Neukorijenjenost; nemaju svog tla i paraziti su na
idealizirana predodba drutva zemljoradnika s
tuem teritoriju, povezani s porocima modernoga
prirodnim voom
urbanog ivota.
Narod, rasna zajednica lijepog, zdravog i rasno
Skup neistih, hibrdnih, nezdravih prljavih i
istog naroda
degenerisanih
Tabela: Hitlerova rasistika karta identiteta i razliitosti.
Postoje tri temeljna rasistika diskursa o opasnostima koje Hitler istie u Mein Kampfu:
1) Vanjska prijetnja spram ove idealizirane njemake nacije od strane meunarodne idovske
zavjere protiv svih nacionalnih drava, a posebice Njemake. Sjedita ove zavjere su, ponovo
kontradiktorno, radikalno suprotne razliite drave SAD (meunarodni finansijski kapitalizam) i
SS (komunizam)
2) Unutranja opasnost koju predstavljaju njemake ljeviarske organizacije i politike stranke i
uopteno trule modernoga urbanog naina ivota.
3) Kombinovani elementi svih Hitlerovih opsesija, jeste ona koja dolazi do izraaja u poglavlju 14
durgog dijela Mein Kampfa. U tom poglavlju Hitler posuuje i od Ratzela i od Haushofera
tvrdnju da je Njemaka ternutano impotentna nacija bez adekvatnih teritorijalnih resursa da
nahrani vlastito stanovnitvo.
Hitler tvrdi da je zadaa nacionalsociolistikog pokreta (Nacistike stranke) da nastoji eliminisati razlike
izmeu nae nacije i naeg teritorija; da dovede zemlju u sklad s njenom populacijom. Prezirao je one
koji su, poput Karla Haushofera, pozivali na istonu orijentaciju ili na savez izmeu Rusije i Njemake.
Hitlerov program jest istona politika u smislu osiguravanja neophodnog teritorija za njemaki narod
Njemaka arijevska nadmonija rasa trebala je porobiti kulturno nie narode Slavene s istoka.
Razlika izmeu njemake geopolitike Karla Haushofera i Adolfa Hitlera:
Haushofer je Britansko carstvo smatrao temeljnim neprijateljem Njemake i zalagao se za savez sa SS,
dok se Hitler divio Britanskom carstvu i u konanici je elio voditi krstaki rat protiv SSSR-a i idovskog
boljevizma. U Haushoferovoj i Ratzelovoj teoriji, teritorij je taj, a ne rasa, koji odreuje sudbinu nacije,
dok je kod Hitlera rasa vanija od teritorija. Rasisti vjeruju da je sudbina unutranja i bioloka a ne
vanjska i odreena okolinom.

Isaiah Bowman i ameriki lebensraum

Jedan od najznaajnihij amerikih geografa tog vremena: Isaiah Bowman, razliito opisivan u medijima
kao ameriki Haushofer i ruzveltovski geograf predsjednika Franklina, Bowman je dugo vremena bio
veliki autoritet amerike geografije kao i visoko cijenjeni geografski sgrunjak u slubi amerike drave.
Propast Lige naroda i smrt predsjednika Wilsona oznaio je privremeno povlaenje SAD-a s Wilsonova
projekta promovisanja novoga svjetskoga poretka, organizovanog na naelima liberalne demokratije,
samoodreenja naroda, politike otvorenih vrata u pogledu trgovine i liberalnim kapitalistikim pravilima
za investiranje.

Ideja da su vrijednosti koje promovie SAD univerzalne, da je Amerika izuzetna zemlja, jer je domovina
slobode, sredinje je obiljeje amerikog nacionalizma i geopolitike kulture. Izolacionistiki diskurs
vladao je orijentacijom amerike vanjske politike 1920. Godina. Bowman je pomogao 1921. Godine pri
transforamciji njujorkoga veernjega kluba bankara, odvjetnika i diplomata u formanije udruenje pod
nazivom Vijee za meunarodne odnose Udruenje je izraslo u najuticajniji klub za vanjsku politiku
SAD. Bowmanova djela govore nam da njegov pristup razlikuje geografiju od onoga to podrazumijeva
pod geopolitikom. U njegovoj teoriji gegorafija je nauna i racionalna za razliku od geopolitike koja je
pseudoznanstvena i nepotena.
Druga pouna taka Bowmanova eseja: dobar je primjer ideologije nepostojanja ideologije. Bowman
zapoinje citatom Alexandera Hamiltona koji ukazuje na to da je svijet podijeljen na ideologije (one
motivisane nekolicinom tvrdoglavih pristaa) i neideologije, koji se ne zapliu u fraze, nego govore onako
kako jeste. Bowman pripada ovoj drugoj skupini. Predstavlja se kao osoba bez idelogije, koja posjeduje
prirodnu praktinost.
Za razliku od njemakog Lebensrauma, koji je esto bio povezan sa teritorijalnom moi i kontrolom od
strane nacije, ameriki se Lebensraum bavio ekonomskom snagom i kontrolom za interese ulagaa u
poslijeratnom svijetu.
Glavni princip za temelj amerike globalne moi u poslijeratnom periodu, bio je komercijalan, ako ne i
kolonizatorski.

Kraj njemake geopolitike

Nakon pada Berlina i po zavretku rata, ameriki jezuitski svetenik otac Edmund Walsh, osniva kole za
diplomatiju na Sveuilitu Georgetown u Washingtonu, doao je u Njemaku ne bi li istraio moguu
povezanost uticaja teorija uenja Karla Haushofera na nacistiku vanjsku politiku. Trebala se donijeti
odluka treba li se Haushoferu suditi u Nirbnebrgu za ratne zloine.
Ono to je zanimljivo i uznemirujue u vezi Haushoferove odbrane jeste tvrdnja da je veina njegova rada
legitimna geopolitika. Haushofer napominje da su i osobe koje su ga zarobile same to priznale, te da se
veina njegovih predavanja podudara s onim to je Walsh predavao u Georgetownu, da su se mnogi
britanski i ameriki mislioci temeljno inspirisali njegovim uenjem i da su izvorni ciljevi njemake
geopolitike vrlo slini amerikoj legitivmnoj geopolitici. Haushoferova temeljna odbrana bila je da je
legitimitet njemake geopolitike izbaen od strane nacista.
Haushofer je kriv za propagiranje militaristike i imperijalistike verzije njemakog nacionalizma.

Gearodi OTuathail: Geopolitka Hladnog rata

Truman, Kennan i nastanak Hladnog rata
Dok su odreene grupacije unutar Trumanove administracije preferirale diplomatiju i realpolitiki pristup
prema Staljinu, ostali su podravali nepomirljiv pogled na SS kao prirodno ekspanzionistiku silu. Taj
potonji pogled postao je dominantna geopolitika odrednica. Zaetak definisanja stava ove izvorne
koncepcije pogleda na SS osigurao je ameriki otpravnik poslova u Moskvi, George Kennan. 1946.

Godine Kennan je izdiktirao komunike od 8000 rijei Washingtonu koji je postao poznat pod nazivom
Dugi telegram u kome je naveo da se nikakvi dogovori ne smiju sklapati sa SS.
Trumanova doktrina je prva znaajna javna izjava amerike hladnoratovske geopolitike. U njoj se
iskoritava lokalna situacija graanskog rata u Grkoj i dugotrajan sukob oko Dardanela za iniciranje
univerzalne borbe izmeu slobode i totalitarizma u cijelom svijetu. Upotrebom etiketa koje oznaavaju
cijeli svijet kao slobodni svijet i porobljeni svijet geografska arenilost karte postaje jednobojna slika
dobrog nasuprot zla, kapitalizma nasuprot komunizma, Zapada nasuprot istoka, Amerike nasuprort SS.
Sva podruja i konflikti tumaeni su unutar binarnih okvira ove crno-bijele karte. Kennanov esej Uzroci
sovjetskog ponaanja je bio intelektualni temelj poslijeratne amerike politike zadravanja
(containmenta) SS. Proirujui ideale koje je razvio u Dugom telegramu i drugdje, Kennan je tvrdio kako
je sovjetski komunizam ideologija neprilagoena grupe fanatika koja je 1917. Godine dola na vlast i bila
voena trajnom nesigurnou to ih je vodilo prema unitavanju svih protivnika i u dravi van drave.
Ideologija komunista je stvorila sovjetsku dravu koja je uroeno ekspanzionistika. Kennanovi
argumenti konkretiziraju SS kao predodreeni ekspanzionistiki entitet koji treba okruivanje od strane
vjete i oprezne upotrebe protivsile u nizu trajno promijenjivih geografskih i politikih taaka. Kennanov
arguemnt ironino unaprijed iskljuuje vlastitu profesiju: diplomatiju. S obzirom da su Sovjeti navodno
fanatici, ne postoji realna mogunost za dijalog i pregovaranje s njima. Oni su jednostavno drugaiji.
Kenanov poziv na politiku vrstog zadravanja, stvorenu za suprotstavljanje Rusima sa alternativnom
protivsnagom u svakoj taci gdje bi mogli prodirati prema stabilnom i miroljubivom svijetu odraava
neogranienu retoriku koja se moe pronai u Trumanovoj doktrini.
Politiki novinar Walter Lippmann opisao je prporuke u lancima X-a, kao strateku mostruoznost.
Lippmann, promoviui diplomatiju, zakljuuje da za diplomata smatrati da suparnik i neprijateljska sila
ne mogu biti dovedeni do sporazuma, znai zaboraviti ono to zapravo diplomatija jeste.

Hladni rat kao geopolitiki sistem

Etiketa Trei svijet proizvod je hladnoratovske podjele svjetskog prostora na Prvi svijet kapitalistikih
zemalja, drugi svijet komunistikih zemalja i trei svijet zemalja u razvoju.
Geopolitiki poredak uspostavljen od strane Amerikanaca nakon II svjetskog rata bio je opirniji od
sovjetskog.
1) Prvo, unutranji politiki poredak SAD organiziran je oko vitalnog sredita koji je drao da SAD
treba postati globalnom silom kako bi nadzirala sovjetsku prijetnju.
2) Drugo, utvrivanje i modernizacija globalne strukture proirenog zastraivanja, instrumentima
Sjevernoatlantskog saveza (NATO) u Zapadnoj Evropi i ugovora o zajednikoj sigurnosti s
Japanom, pomogao je ukljuiti i potiniti glavne kapitalistike saveznike SAD-a u vojni poredak
pod amerikim vodstvom.
3) Tree, dravna struktura nacionalne sigurnosti SAD-a trebala je sredstva i mo za posredovanje u
prostoru oznaenom kao Trei svijet protiv drava iji su voe smatrani prijetnjom amerikoj
verziji vrijednosti, institucija i ekonomskih interesa. Opta sklonost SAD-a za jednostranim
intervencionizmom kako bi se suprotstavili radikalnoj drutvenoj revoluciji bio je oit u Srednjoj
Americi i Karibima, jo od kraja 19. Vijeka. Ta je sklonost postala globalna nakon II svjetskog

rata i vodila je sistem nacionalne sigurnosti SAD-a kroz rad Sredinje obavjetajne slube (CIA)
(npr. Iran 1953, Gvatemala 1956, ile 1973, graanski rat u Koreji i Vijetnamu).
Geopolitiki poredak, uspostavljen od strane sovjetskih komunistikih elita nakon II svjetskog rata,
uglavnom je bio ogranien na Istonu Evropu i Sovjetski Savez. Taj je poredak bio definisan, preko
dominacije Komunistike partije unutranjom politikom i politikim ivotom dravnih institucija i tajne
policije. Nedavne procjene pokazuju da je ukupni broj zatvorenika u Sovjetskom Gulagu dosegao 28,7
miliona. Zbog toga to ni iz bliza nisu imali resurse i bogatstvo kapitalistikog zapada, sovjetska je drava
intervenisala nasumino u Treem svijetu, gdje je selektivno podupirala nekoliko radikalnih drava poput
Egipta, Sjeverne Koreje, Vijetnama i Kube.
Pokuaj ehoslovakih komunistikih voa za uspostavljanjem niza reformi koje su se odnosile na
njihovu pogoranu ekonomsku situaciju postale su predmet brige sovjetskih i drugih istonoevropskih
voa 1968. Godine. Kako bi stimulisali ekonomiju, ehoslovaki su reformisti pod vodstvom Alexandera
Dubeka proveli niz mjera koje su oslabile vrstu diktaturu komunistike partije nad ekonomijom i
dravom. Rezultat toga je bila rastua kulturna liberalizacija, to su reformisti slavili kao Prako proljee,
ali to su ujedno nervozni komunistiki birokratski diktatori u Istonoj Njemakoj, Poljskog i SSSR-u,
opisivali kao ehoslovaku bolest. U strahu da e se ta bolest politikih reformi i kulturne liberalizacije
proiriti, Crvena Armija je upala u ehoslovaku 20. Kolovoza uz podrku manjih jedinica iz Poljske,
Istone Njemake, Maarske i Bugarske. Vie od 80 ehoslovakih graana bilo je ubijeno, a nekoliko
stotina ih je ranjeno za vrijeme jednomjesene borbe koja je nastupila nakon invazije.
Opravdanje za invaziju postalo je poznato kao Brenjevljeva doktrina. Svaka odluka koju donesu ove
drave, ne smije tetiti niti socijalizmu u njihovoj zemlji, niti temeljnim interesima ostalih socijalistikih
zemalja, niti svjetskome komunistikom poretku. Kroz lana se sovjetska invazija opravdava kao
posljednje sredstvo u polarizovanom geopolitikom diskursu.

Dugi hladni rat

Zbog vijetnamskog iskustva, domai politiki konsenzus oko politike vojnog okruivanja koju je SAD
provodio od kraja 1940 godina, postao je subjektom sve veeg propitivanja i kritike. Nixonova
administracija, s Henrijem Kisingerom, na mjestu predsjednikova vodeeg savjetnika slijedila je politiku
detanta, odnosno miroljubive koegistencije sa SS i prilagoavanja s komunistikom Kinom. Umjesto
nastavljanja militaristike politike u takmienju za vojnu premo sa SSSR-om, administracija NixonKissinger je prepoznala kako obje drave posjeduju sustave oruja za obostrano unitenje. Shvaajui
ozbiljnost obostrano zajamenog unitenja (MAD (Mutually assured destruction)
Nisu se svi u sigurnosnom sektoru SAD slagali s politikom detanta Nixonove adminitraccije. Znaajna
grupa hladnoratovskih boraca u Kongresu, pod vodstvom Henrija Jacksona, ije su veze s tvrtkom Boeing
bile toliko vrste da su ga zvali senator iz Boeinga, tvrdila je kako Sovjeti koriste detant u svrhu prevare
Zapada, ne bi li Zapad smanjio svoje izdatke za odbranu.
vrsti desno orijentisani kritiari detanta 1970 godina bili su dio neokonzervativne tendencije u amerikoj
geopolitikoj kulturi koja se razlikovala od tradicionalnog konzervativizma na tri naina. Prvo,
neokonzervativci su bili moralni apsolutisti koji su odbacivali politiki realizam iz razloga njegove
kompromitiranosti s onim to su smatrali zlom u svijetu (SS, Kina i SK). Drugo, neokonzerativci su

podravali velike izdatke vlade za vrijedne globalne pohode. Ekspanzivni dravni aparat bio je
neophodan za borbu protiv zla i tiranije u cijelom svijetu. Tree, neokonzervativci dosljedno preferiraju
vojna sredstva ispred diplomatije u bavljenju svjetskim geooplitikim krizama.
Kada je liberalni demokrat Jimmy Carter izabran u Bijelu kuu 1976. Godine, neokonzervativci su se
organizovali kao opozicija i regrutovali neke od visoko rangiranih hladnoratovskih boraca, ukljuujui
Paula Nitzea, Daniela Pipesa i Richarda Pearla. Nazivaju se The Committee on the Present Danger (CPD
Odbor za sadanju opasnost), prema slinoj militaristikoj desniarskoj grupi iz 1950 godina, grupa je
javno istupila na konferenciji za novinare, 11. Studenog, danima nakon Carterovog izbora, s manifestom
pod naslovom Zdrav razum i zajednika opasnost. CPD-ov manifest vaan je zbog njegova pokuaja
ponovnog dokazivanja apsolutnih istina strategije vojnog zadravanja, tano u trenutku kada se inili
kako politiki sistem SAD nadilazi to vjerovanje. CPD-ov manifest poziva na masovno vojno
naoruavanje SAD u cilju zaustavljanja globalne komunistike prijetnje i izgradnju vrstih temelja.
CPD-ov povratak binarnoj (crno-bijeloj) retorici Hladnog rata oblikovao je geopolitiki nain miljenja
Reganove administracije. Regan je bio lan osnivakog odbora direktora CPD i njegovo preferiranje
retorike dobrog protiv zla odrazilo se na protestanske glasae koji su se vrsto organizovali ne bi li
pobijedili Kartera. Reganov vrst antikomunizam pomogao je definisati ovo razdoblje kao Drugi hladni
rat. Vojni izdaci vinuli su se u visine. Govorei u dolarima, odbrambeni budet se skoro udovstruio u
razdoblju izmeu 1979 i 1983. Reganova doktina aktivnog podupiranja protivrevolucionarne gerile u
borbi protiv tzv. Prosovjetskih vlada po cijelom svijetu, bila je revno provoena od strane direktora CIA,
Wiliama Caseya i ideolokih pomagaa poput pukovnika Olivera Northa.

Iza (kulisa) Hladnog rata u Evropi

Saraujui preko nacionalnih granica i podjele na Istok i Zapad, nekoliko hiljada vodeih intelektualnih
disidenata potpisalo je Appeal for European Nuclear Disarmamend (Apel za nuklearno razoruanje
Evrope) prvi put predstavljen 1980. Godine. END se bavi opasnou koja prijeti od eventualne vojne
eskalacije Hladnog rata i njegovih zagovaraa.
Nova vrsta komunistikog politiara koji se priklonio tim novim idejama bio je Mikhail Gorbaov.
Gorbaovljeva vanjska politika bila je radikalna i namjerno oblikovana tako da uskrati Reganovoj
administraciji nametnuti imid neprijateljstva i SS kao carstva zla. Lansirajui politiku otvorenosti
(Glasnost) u sovjetskom drutvu 1986. Gorbaov je zapoeo radikalno restruktuiranje i obnovu
(Perestrojka) SS temeljene na moderniziranim i humanijim komunistikim principima. Proglasivki kako
niti jedna zemlja ne posjeduje monopol na istinom, signalizirao je kraj Brenjevljeve doktrine kao
vodeeg geopolitikog principa u odnosima SSSR-a s komunistikim reimima Istone Evrope. Jedan
sovjetski komentator aljivo je nazvao novu geopolitiki filozofiju Sinatra doktrinom princip po kojem
svaka istonoevropskoa drava moe i mora pronai vlastiti nain na koji e uvesti promjene i izvriti
reforme bez sovjetskog intervencionizma.

Kraj Hladnog rata kao kraj istorije

Gorbaovljev konkretan korak prema smanjenju naoruanja i njegovo odbijanje intervencije za spas
komunistikih diktatorskih poredaka u Istonoj Evropi u toj istorijskoj jeseni 1989. Godine rezultovao je
padom Berlinskog zida i poetkom kraja Hladnog rata u Evropi.

ak i prije ovih znakoviti dogaaja poelo se u amerikoj geopolitikoj kulturi raspravljati o ideji kako je
Zapad pobijedio u Hladnom ratu. Glavni primjer je esej Francisa Fukuyame Kraj istorije iz 1989.
Godine. Fukuyama tvrdi da smo svjedoci kraja istorije u obliku bitke oko ideja i principa. Obrazlaui
kako je Hegel proglasio kraj istorije 1809. Godine nakon Napoleonovog trijumfa i prevladavanja
univerzalnih principa Francuske revolucije, Fukuyama koristi argument Kojeva kako Zapadna Evopa i
SAD predstavljaju univerzalnu homogenu dravu, koju je Hegel svojedobno identifikovao u
Napoelonovoj dravi, ne bi li uvrstio tvrdnju kako Zapad predstavlja vrhunac istorijskog napretka. U
Fukuyaminoj verziji Hegelovih argumenata, kraj istorije, je taka u kojoj je ovjeanstvo aktualiziralo
univerzalne istine prvi put postavljene u francuskoj revoluciji, principe slobode i jednakosti. Za razliku
od veine drava, univerzalna homogena drava dostigla je vrhunac istorijskog razvoja. Homogena je,
jer su sve prole razlike razrijeene i sve ljudske potrebe zadovoljene. Nema borbe ili konflikta oko
velikih pitanja, posljedino nema potrebe za generalima ili dravnicima; ono to preostaje jeste primarno
ekonomska aktivnost.
Zamisao koja se provlai kroz lanak jest da su zapadne kapitalistike drave predvodnice ovjejeanstva.
Ideoloke transformacije u obje drave navele su Fukuyamu da proglasi odlazak marksizma-lenjinizma,
kao ivuih ideologija svjetskog istorijskog znaaja.
Fukuyamine pretpostavke da je meunarodni ivot, za one koji su dosegli kraj istorije, puno vie
preokupiran ekonomijom nego politikom i strategijom, u skladu je s tvrdnjom kako su liberalne
demokratske drave miroljubive, a ne ratoborne.

Gearoid OTuathail: Geopolitika 21. Vijeka

Globalizacija je proglaena novom definirajuom priom u svjetskoj politici, otkako su geoekonomske
prie istisnule geopolitike iz javnog diskursa. Geopolitiari u SAD suoili su se s dva povezana pitanja u
posthladnoratovskom razdoblju: prvo, koji su novi strateki izazovi ispred SAD i njezinih saveznika i
drugo, na koji bi nain SAD trebao prestrojiti svoje institucije iz Hladnog rata za odgovor tim novim
izazovima.
Transformacija SAD iz stabilizirajue supersile u agresivnu-nepriznavanjem meunarodnih ugovora,
zaobilaenjem meunarodnih institucija, izigravanjem meunarodnog prava, napadima na suverene
drave, lansiranjem preemtivnog rata i otvorenih prijetnji drugim dravama oblikovalo je nain
provoenja vanjske politike od strane George W. Busha na poetku geopolitike 21. Vijeka. Mnoge tihe
drame karakterizuju geopolitiku 21. Vijeka globalne pandemije bolesti, ekonomski uspon Kine, porast
cijena energije, klimatska nestabilnost, propasti drava, genocid i dugotrajni regionalni sukobi oko
Kamira, Izrael/Palestina i Tajavana ali, transformacija SAD u supersilu lupea u svjetskim poslovima
sredinji je dogaaj geopolitike s poetka 21. Vijeka.

Klintonova administracija i neokonzervativizam

U studenom 1992. Bivi guverner drave Arkansas, Bil Klinton, bio je izabran za predsjednika SAD.
Klinton je potpisao i sproveo na snagu NAFTA sporazum The North American Free Trade Agreement).
Bio je predan promjenama u vladanju i promovisao politike treeg puta, poput agresivnog poreznog
sistema, promjena kolskih sadraja i drugih vrijednosti u drutvenom ivotu.

Nekonzervativci su gledali na UN s prezirom smatrajui ih prisiljavajuim i oslabljujuim faktorom

uticaja na suverenitet SAD. Neokonzervativci se zalau za aktivistiku imperijalnu ulogu SAD kao
jedine preostale supersile, koja bi trebala biti voljna suprotstaviti se tiraniji u svijetu i neapologetski
promovisati amerike interese i vrijednosti.
1) Prvi neokonzervativni diskurs, koji je zasluio isticanje za vrijeme Klintonovog mandata, bila je pria
o sukobu civilizacija Samjuela P. Huntingotna. Huntington je tvrdio da e najvee podjele i dominantni
izvor sukoba u budunosti biti kulturni. Nacionalne drave ostat e najsnaniji subjekti meunarodnih
odnosa, ali glavni sukobi u globalnoj politici dogaat e se meu nacijama i grupama razliitih
civilizacija. Iako nije sugran u njihov broj (sedam ili osam) civilizacija.
Temeljni, sredinja osovina meunarodnih odnosa, za Huntingotna predstavlja sukob izmeu The west
and the rest (Zapada i ostalih). Dok je istraivao postojanje praiskonskih civilizacija, Huntington je
izumio novu hibridnu viecivilizacijsku mreu, koju naziva konfuinasko-islamistika poveznica. To je
sinteza naoruanih drava. Huntington smatra da viestruki identiteti posebno vjerski identiteti s jedne
strane, stvaraju sukobe: heterogenost je vjerovanja sam po sebi tuma za sukob.
2) Drugi primjer neokonzervativne politike je Izjava o naelima (Statement of Priciples) od grupe pod
nazivom Project for a New American Century. Projekt je dizajniran kao trust mozgova za
republikanske kandidate, koji se kandiduju za slubu u Uredu, posebno predsjednikom.
Strateki cilj ove grupe je obnova amerike premoi u meunarodnim odnosima. Cilj nije da SAD
koordinira odnose sa svojim saveznicima u sve vie multilateralnom svijetu globalnih prijetnji
(Klintonova vanjska politika). Umjesto toga cilj je amerika nadmo. SAD mora biti toliko jak da niti
jedan od njegovih saveznika ne moe ni u kakvoj kombinaciji provjeriti njegovu snagu. Neokonzervativci
su imali etiri velike ideje krajem 1990tih: nesumnjivu podrku raketne odbrane, nedvosmislenu podrku
Tajvanu u njegovu sukobu s maticom Kinom, zbacivanje Sadama Huseina i bezuslovna podrka Izraelu.

Bueva administracija i teroristiki napadi 11. Septembra

George W. Bush izabran je za predsjednika nakon to je Vrhovni sud SAD naredio obustavu ponovnog
prebrojavanja glasova u dravi Florida u 200. (da su svi glasovi prebrojani, kasnije su analize pokazale,
na Floridi bi pobijedio kandidat demokrata Al Gore i time postao predsjednik).
Prvi prioritet nove administracije bila je izgradnja raketno-balistikog odbrambenog sistema vrijednog
vie milijardi dolara. Bu je provodio izrazito unilaterlanu vanjskoplitiku agendu koja je odraavala
uticaj i ovinistikog nacionalizma, i Jacksonovu tradiciju u amerikoj vanjskoj politici, i Wilsonijanski
pohod pravde koji se moe pronai u neokonzervativnom uenju.
Interpretacija napada 11. Septembra kao objave rata od strane zloinitelja, protiv SAD koji predstavlja
univerzalne vrijednosti, proizvela je geopolitiku kojom dominira unilateralizam, borbeni stavovi,
pojednostavljene polarizacije i moralni apsolutizam. Prva slubena izjava bilo je Buevo obraanje na
zajednikoj
sjednici
Kongresu,
devet
dana
nakon
napada:
Pred svakom nacijom, u svakoj regiji, sada stoji odluka ili ste s nama ili ste na strani terorista. Od
dananjeg dana prema svakojj naciji koja nastavi skrivati ili podsticati terorizam, SAD e se ponaati
neprijateljski. Ovo je borba svih koji vjeruju u napredak i pluralizam, toleranciju i slobodu. Ta je teorija
bila imperijalna, a opet zbog rata SAD za ruenje talibanskog reima u Afganistanu, bila je iroko

podravana, nadutost koju je izraavala nije dola na vidjelo sve dok Bueva administracija nije
unilateralno odluila kako je Irak sledei.
Bilo je mnogo drugih interpretacija o moguim odgovorima na napade 11. Septembra osim lansiranja
globalnog rata protiv terora (GWOT).
Kritiku reakciju popularnih tumaenja napada 11. Septembra osigurao je sekularni palestinski
intelektualac Edward Said, profesor na Univerzitetu Columbija, na Manhatnu, nekoliko kilometara od
podruja prvog napada. Said primjeuje tri stvari: Prvo, zbog tragine spektakularnosti napada 11.
Septembra, mediji mudruju i politiari poseu za rjenikom preuveliavanja i apokalipse, ne bi li
imenovali, kategorizovali i mobilizovali. Veliki nasilni dogaaji izgleda zahtijevaju velike polarizirane
kategorije, te su kategorije beznadne u ovladavanju neredom naega nezavisnog svijeta i meuzavisnosti
brojnih ivota. Drugo, odbijajui pojednostavljenu Zapad protiv islama dihotomiju, istie modernost
metoda kojima se slue teroristi otmiari zrakoplova. Probuljuje svoj stav tvrdei kako intelektualni
korijeni radikalnog islama lee u evropskom protuprosvjetiteljstvu i da romantiarsko uvjerenje kako
svijet moe biti preoblikovan djelovanjem volje, je isto tako dio modernoga svijeta kao i prosvjetiteljski
ideal univerzalne civiliazcije bazirane na razumu. Obje tvrdnje, su mitovi. Tree, zamjeujui znaajan
porast islamofobije u SAD, Said nudi drugaiji set kategorija prema kojima se svijet nakon napada moe
razumjeti: mo i nemo, razum i neznanje, pravda i nepravda. Dok je on pisao, ipak, najsnanija vojska
na svijetu bombardovala je jednu od najsiromanijih drava u svijetu. Javno mnijenje u SAD zapaljeno je,
ovinistiki nacionalizam budio je elju za osvetom. ef protivteroristikog centra CIA oblikovao je
prevladajui koncept pravde: kad s njima zavri vojska SAD, oni (teroristi) e imati muhe sa svojim
bjeloonicama.

Preemptivna ratna strategija i invazija na Irak

Kampanja napada na Irak je lansirana zajedno s objavom nove Strategije nacionalne sigurnosti u rujnu
2002. Dokument uobliava imperalnu tvrdnju koja je trajan alibi za ameriki intervencionizam i stanje
nasilja na planeti. SAD mora braniti slobodu i pravdu zato to su ti principi ispravni i istiniti za sve ljude
svuda. Najvaniji aspekt dokumenta u poetku planiranja invazije na Irak jest njezino uobliavanje
doktrine preemptivnog rata protiv drava lupea.
Mi ne moemo dozovliti naim neprijateljima da napadnu prvi
Buevu obraanju naciji 2002. Godine osudio je osovine zla koje mariraju prijetei svjetskom miru,
povezujui Irak, Iran i Sjevernu Koreju, tri zemlje koje su imale minimalne meusobne kontakte.
Postajalo je mnogo geopolitikih opravdanja za ratobornost amerike vanjskopolitike i vojne strategije
pod uticajem dogaaja 11. Septembra 2001. Dva su vrijedna razmatranja
1) lanak Roberta Kagana (2002) pod naslovom Snage i slabosti iz Policy Reviewa, asopisa koji
je izdavala konzervativna institucija Hoover, i koji je stekao znaajnu panju medija. Kaganov
lanak je pokuavao objasniti rastuu podjelu izmeu SAD i vodeih lanica EU u uslovima
razliitih konteksta i filozofija. U sredinjoj tvrdnji lanka Kagan je naveo kako: Amerikanci su s
Marsa, a Evropljani s Venere: slau se oko malo toga i sve se manje razumiju. I, ovo stanje
odnosa, nije prolazna pojava rezultat jednih amerikih izbora ili jednoga katastrofalnog
dogaaja. Razlozi za transatlantsku podjelu su duboki, dugo se razvijaju i vjerovatno e potrajati.

2) Drugo opravdanje rata pojavilo se u predveerje samog rata u asopisu Esquire. Thomas P. M.
Barnett je sveuilini lan amerike pomorske vojne akademije i Rumsfeldov pomonik u
Pentagonu, u pitanjima transformacije snaga i strategija budunosti. Meunarodni odnosi odvijaju
se oko jednoznanog zapleta koji Barnet otkriva da je globalizacija koja odreuje pravila i stvara
poveznice. Svjetska politika karta podijeljena je u dvije sukobljene prostorne zone,
Funkcionalnu Jezgru, koja ima vrsto odreena pravila i vrstu povezanost i neintegrirajui
ponor, gdje je odreivanje pravila arbitrarno, disfunkcionalno i nepostojee. Implikacije ove
teroije su potom razjanjene: SAD e budue ratove voditi u Ponoru, a ne protiv velikih modernih
drava kakva je ona i sama. Naposlijetku, poruka koja je sadrana u zvunom sloganu jest:
isprekidanost definie opasnost.
Bernet pie da je svjetski politiki prostor poput operativnog sistema prostora kompjuterskog
sistema. Njen operativni sistem je neoliberalan a odreena pravila i sistem administrator je SAD.
Rat u Iraku predstavljao je dilemu za neke liberalne internacionaliste, koji su, iako su se protivili
unilateralizmu vanjse politike veeg dijela Bueve administracije, podrupirali zbacivanje Sadama Huseina
s vlasti zbog njegova dokazanog krenja ljudskih prava. Ovu grupu moemo opisati kao liberalne
imperijaliste.
Michael Ignatieff, direktor Carr Centre for Human Rights Policy na Sveuilitu Harvard, formulie
moralne dileme podupiranja imperijalistikog SAD u Teretu objavljenom tri mjeseca prije invazije na
Irak. Ignatieff razlikuje tri argumenta suprotstavljenih stvarnosti na nain kako ih on vidi:
1) Sad je zanijekano carstvo, a u svijetu nakon 11. Septembra to je problem. Sugerie aktivistima
ljudskih prava kako moraju prihvatiti da upotreba sile u meunarodnim odnosima moe biti
pozitivna i da mnogi ljudi duguju svoju slobodu amerikom pokazivanju vojne moi. Ignatieff
prihvata mnoge prie promovisane od strane Bueve administracije: opravdanje tzv.
preemptivnog rata, obavjetajne podatke koji tvrde kako Irak posjeduje oruje za masovno
unitenje, kako bi to oruje uinilo Sadama vladarom regije, ak i tvrdnju kako bi Irak mogao
prijetiti ili ugroziti SAD.
2) Tvrdi da potezi SAD prema Iraku ukljuuju dugorono preuzimanje tereta nad cijelom regijom.
Vjeruje kako se SAD mora pozabaviti opresijom Palestinaca od strane Izralea ako eli smiriti
bijes u regiji i zaustaviti stvaranje buduih terorista.
3) Tvrdi kako teret carstva SAD ne mogu nositi same. Treba saveznike koje trenutano odbija
militarizmom i unilateralnim metodama. Amerika rizikuje stvarajui klasini razlog za pad
imperalnih drava: nadutost. To se oituje u mnogim oblicima: zavaravanju nastalom na
prihvaanju vlastite herojske slike o samom sebi, mijeanjem globalnih vojnih sredstava s
blogalnom moi, i proau pokuaja dolaska do granica carstva.

Ameriki nacionalizam i problemi supersile lupea

Knjigu America Right, or Wrong (Amrika u pravu ili ne 2004) je djelo Anatola Lievena, u kojem daje
analizu zato je Amerika postala supersila-lupe, a ne konzervativni hegemon kakav bi trebala biti, ve,
kako on kae nezadovoljna i ak revolucionarna sila, koja razbija brdo na kojem kraljuje. Njegovo
objanjenje lei u prirodi amerikog nacionalizma, vodstvu Georga W. Busha, i traumatizirajuim
uincima napada 11. Septembra 2001. Na ameriki ivot i kulturu. Ameriki nacionalizam je kompleksna
sinteza sainjena od, s jedne strane Amerikog Kreda (teza) koji utjelovljenje standardne drutvene
nacionalistike prie jednakosti, slobode i prihvaanja razliitosti, a opet s druge strane takoer se sastoji
od iskljuivo etnonacionalizma (antiteza) kojim dominiraju bijele hrianske tjeskobe i brige.
Prvo, unilateralizam SAD je umanjio, a ne uveao ameriku mo. Kroz svoje odmaknute politike i
neprijateljstvo prema meunarodnim institucijama i mehanizmima, SAD je izgubo prijatelje i otjerao
ravnodune prema antagonizmu.
Drugo, SAD je krenula u rat kada to nije morala uiniti. SAD su pokazale strateku nestrpljivost u
sukobljavanju sa Sadamom Huseinom i pourile u rat bez meunarodne koalicije ili plana za postizanjem
mira.
Tree, SAD su nepotrebno oduzimale ljudske ivote i rasipale finansijska sredstva u Iraku.
etvrto, doputajui da njezina vojna strategija bude voena eljom za osvetom, SAD su ozakonile
prekomjerne ispade amerikog nasilja i ilegalnog zatvaranja i taktika muenja koji su potkopali njezin
moralni autoritet.
Peto, najvee oruje terorista je njihova sposobnost za irenje straha.
Naposlijetku, rat Bueve administracije utemeljen je na dualizmu koji je inducirao opasnu polarizaciju u
svjetskim poslovima. Iako je preplitko i pojednostavljeno tvrditi da Bu nasuprot Bin Ladena predstavlja
sukob fundamentalizama, postoje vrsti dokazi kako je Bueva administracija u odgovoru na napade 11.
Septembra, podstakla rast teroristikih organizacija, uinila drave-lupee jo odlunijim u zahtjevima za
nuklearnim orujem, i proizvela tetnu podjelu izmeu Islama i Zapada.

Phillippe Moreau Defarges: Geopolitiki rjenik

Deteritorijalizacija Prostor, koji vie nije podijeljen preciznim granicama, postaje jedan kontinuum u
kojemu se sve dobra, ideje, ljudi...-manje-vie slobodno kree. Prostor i vrijeme vjerovatno nestaju.
Ovaj pojam deteritorijalizacije podrazumijeva svojevrsni svijet istog kretanja.
Geoekonomija Pojmovi poput geoekonomije i geofinansije pojavljuju se na prelazu izmeu 1980ih i 1990-ih godina. to se pak geoekonomije tie, nju je nemogue razdvojiti od transforamcije
suparnitva meu dravama. Geopolitiku oblikuju borbe drava za teritorij ili za sirovine: radi se o
usvajanju ivotnog prostora za kojim ude i jedni i drugi. Sporno pitanje vie nije ogranieno bogatstvo,
nego inteligentno upravljanje planetom. Rat se smatra primitivnim, iako jo dugo nee nestati: zato teiti
dominiranju nad nekim narodom silom i pritom produljivati njegovu ogorenost, kad je mogue zavesti
ga trgovnim koja je za sve plodonosna. Geoekonomski se pristup temelji na sljedeem postulatu: trino
e natjecanje zamijeniti rat, a to e biti, da parafraziramo slavnu Clausewitzevu formulaciju, nastavak rata
drugim sredstvima.
Geostrategija Rije koju je skovao Italijan Giacomo Durando. On se moe smatrati, kao to e to neto
kasnije sluaj biti s admiralom Mahanom, jednim od pretea geopolitike. Durando nudi dva razliita
shvatanja geostrategije. S jedne strane geostrategija bi bila disciplina koja prouava uticaj geografskih
faktora na formiranje ljudskih skupina; S druge strane, geostrategija bi bila disciplina koja, u neto vie
vojnikom smislu, pokuava objasniti uticaj geografije na voenje ratova. Geostrategija se, kako bi se
razlikovala od geopolitike, moe definisati kao dio opte vojne strategije koja se tie operacija u
makrogeografskim razmjerima, odnosno operacija ija je prostorna dimenzija dovoljna da iskljui
uspostavljanje jedinstvene scene. Takva definicija podsjea na koncept velike strategije, koji je 1920.
Godina formulisao slavni britanski strunjak za vojne poslve Basil Liddel Hart: velika strategija nastoji
koordinisati i usmjeriti sve resurse odreene nacije ili koalicije tako da se postigne politiki cilj rata.
Geostrategija ili velika strategija smjetena je izmeu politikih ciljeva rata i vojnih operacija na
odreenom terenu. Geopolitika ih nastoji objasniti, polazei od analize razliitih zona suprotstavljanja u
nekom odreenom sukobu, kao jedan skup iji je cilj najuinkovitija raspodjela snaga.
Velika igra Velika igra zauzima dragocjeno mejsto u geopolitikoj mitologiji. To je jedna dugaka
partija aha izmeu Engleske i Rusije koja traje cijeli XIX vijek. Prvoj od njih, koja u srce svoga carstva
smjeta Indiju, bitno je kontrolisati veliki polumjesec koji se protee od Sredozemlja do Tihog okeana, te
pritom kontrolisati Sjeverni balkon (Tursku, Iran i Avganistan) ba kao i Tibet i Kinu. Suoena s tim
carstvima mora, Rusija, kao carstvo kopna eli razbiti tu svoju uglavljenost i imati pristup toplim morima:
Sredozemnom moru, Perzijskom zaljevu, Indijskom i Tihom Okeanu; iz ega slijedi jedna
viedimenzionalna navala Crnom moru, Srednjoj Aziji i Sibiru. Ta Igra pokriva izvanredna mjesta a vode
je vojnici i pijunu koji manipuliu neposlunim plemenima. Sukobljavanje se odvija na granicama dvaju
carstava, u zonama u kojima je njihov uticaj neizvjestan. Engleska je vodila tri rata u Avganistanu, ali na
kraju nikada nije uspjela osvojiti tu zemlju. Po zavretku XIX vijeka, ova dva carstva uspostavljanju
odreeni modus vivendi. Engleska je, iako jo uvijek ima dobar imperijalni apetit, ipak na zalasku na
okeanima je suoena SAD a u Evropi s Njemakom. Rusija, iako doivljava privredni uspon, pati zbog
svoje nesposobnosti da modernizuje svoj politiki sistem. Godine 1905. Tone u revoluciju i doivljava
poraz od Japana. Tokom posljednje etvrtine XX vijeka, Velika Igra, promijenjena uslijed uticaja SSSR-a
na glavnom podruju Srednje Azije, ponovo se raa: godine 1979. Sovjetska vojska okupira Avganistan i
tu se ukopava; godine 1991. Sovjetsko Carstvo se rui, a Kavkaz i Srednja Azija uvlae se u beskrajnu
borbu; tokom cijelih 1990-ih godina, otvaraju se apetiti za naftom ove regije i Avganistan se slama; a

tokom jeseni 2001. Uslijed napada na World Trade Center, dolazi do ameriko-britanskog poduhvata
kojemu je cilj razbijanje talibanskog Avganistana. Srednja je Azija zona bez reda. Kao i na Balkanu,
velike su sile, svjesne zamke, u isto vrijeme i zainteresovane i nepovjerljive. Nova Velika igra ima
planetarne dimenzije, dok se ona iz XIX vijeka ograniava na Srednju Aziju. Akteri su brojniji, a
posljedice imaju ire razmjere, te se ta regija moe koristiti kao baza za napad negdje drugdje.
Heartland Onaj ko vlada srcem svijeta (Heartland) vlada i svjetskim otokom (World Island), a onaj ko
vlada svjetskim otokom, vlada svijetom. Tu je formulaciju izgovorio Britanac Halford J. Mackinder.
Svjetski otok je velika kopnena masa koja obuhvata Evropu, Aziju i Afriku. Prema Mackinderu, u osvitu
XX vijeka, jedno je previranje , analognih razmjera onomu velikih otkria, vodilju moi okrenulo prema
kopnu: sa eljeznicom nestaje nadmo mora, jer se ogromna prostranstva izmeu Evrope i Kine mogu
meusobno povezati. Taj ogromni kopneni prostor koji gleda kako prema Evropi, tako i prema
Sredozemlju, Indijskom potkontinentu i Dalekom istoku, tvori upravo to srce svijeta, Heartland. Drugi
svjetski rat je upravo sukob za Heartland. Hitlerovska se Njemaka, napadajui SSSR u lipnju 1941.
Nastoji domoi evropske Rusije koja bi joj trebala osigurati jedno ogromno carstvo bogato itom,
ugljenom, naftom...Prema Mackinderovoj emi, SSSR dri Heartland. S tog je poloaja, koji sa
sovjetskim blokom see do sredita Evrope, SSSR u stanju destabilizovati kako Evropu, tako i Srednji
istok i Daleki istok. No, SSSR je zatvoren u svoj Heartland. Geografija mu ne doputa izlaz na more:
jedino se Vladivostok, na rubu Sibira, nalazi na obali otvorenog mora.
Euroazijstvo Euroazijstvo se raa 1921. Iz jedne zbirke tekstova mladih ruskih intelektualac izbjeglih u
Pariz: Izlaz na Istok. Euroazijska koncepcija predstavlja odrjeito odbijanje eurocentrizma...odbijanje
univerzalistikog pristupa kulturi. Prema tom je razmiljanju Rusija poslije Petra Velikog izgubljena, jer
je on uporno htio europeizirati Rusiju, upliui je tako u evropska pitanja sve do katastrofe I svjetskog
rata. Da bi se ponovo rodila, Rusija se treba usredotoiti na svoj ogromni teritorij i presjei sve veze s
Evropom. To su konano postigli Lenjin, a naroito Staljin, pod velom jedne univerzalistike ideologije
marksizma.
Rimland Rimland (rubna zemlja) jedan je od kljunih koncepata klasine geopolitike. Tvorac ovog
izraza je Nicholas John Spykman, Amerikanac holandskog porijekla. Ameriki otok mora imati slobodan
i stalan pristup Svjetskom otoku; te u skladu s tim, SAD moraju kontrolisati Rimland rubni teritorij.
Rimland treba smatrati posrednikom regijom izmeu Heartlanda i susjednih mora. Rimland funkcionie
kao jedna ogromna zona sukoba izmeu maritimne i kontinentalne sile.
ivotni prostor Pojam ivotnog prostora formulisao je njemaki geograf Friedrich Ratzel. Drava je za
Ratzela ivui organizam koji ima potrebu rasti kako bi osigurao opstanak. Svaka drava trai svoj ivotni
prostor koji e njenom narodu osigurati neophodne resurse. ivotni je prostor kljuna ideja njemake
geopolitike. ivotni prostor je jedna od glavnih tema hitlerovskog diskursa prema kojem Njemaka, kao
superiorna zemlja, ima zadau i pravo prisvojiti sebi ogromne teritorije naseljene podljudima kao to su
Sloveni. Stoga, njemaki geopolitiar u pravom smislu te rijei Karl Haushofer zamija podjelu
svijeta na pan-oblasti (1931. To bi bile Amerika, Euroafrika, Rusija i Azija), a svaka od njih bi bila
organizovana oko jedne imperijalne sile i ivjela gotovo kao autarkija.
Mitteleuropa Ideja Mitteleurope (Evrope u sredini, Srednje Evrope) ulazi u djelokrug geopolitike za
vrijeme Prvog svjetskog rata. Nijemac Friederich Naumann 1915. Objalvjuje djelo Mitteleuropa.

Pobjedonosna Njemaka treba oko sebe i pod svojim vodstvom izgraditi jedan gospodarski blok. Ona bi
stoga trebala imati vlastiti prostor u srcu Evrope koji e joj osigurati potrebne resurse.
Mikrogeopolitika Na kraju XX vijeka, nazire se mikrogeopolitika koja analizira razvoj mikroentiteta:
regija, gradova, multinacionalnih kompanija, raznih organizama...Ta je mikrogeopolitika dio globalnog
razvoja koji utie na ukupnost drutvenih fenomena i na njihovo prouavanje. Mikrogeopolitiku, dakle,
zanimaju protagonisti koje je njezina velika sestra, klasina geopolitika, smatrala sebi nedostojnima:
preduzea, sindikati, mafije... Pitanja kojima se bavi klasina geopolitika jesu plemenita: mo i rat.
Mikrogeopolitika se okree svakodnevnim pitanjima kao to su npr: upravljanje zajednikim resursima
vladom, cestama, otpadom. Rat je temelj klasine geopolitike i on njome dominira. Mikrogeopolitika
prodire u druga podruja, a to su: s jedne strane, sukobi oko zajednikog upravljanja, a s druge strane,
dinamike nasilja: bande, gerile... Klasina geopolitika, koja je deterministika i pozitivistika, stvara
postavke, odnosno zakonitosti. Mikrogeopolitiku oblikuje teorija haosa.
Granice Prema meunarodnom pravu, granica je linija koja oznaava gdje poinju i gdje zavravaju
teritoriji dviju dotinih susjednih drava. Granice neke drave ograniavaju prostor njezine suverenosti.
Prirodne granice ini se da je ideja o prirodnim granicama izum revolucionara Georgesa Dantona.
Danton eli da granice Francuske Republike odgovaraju prirodnim preprekama (mora, rijeke, planine)
kako bi se lake zaustavile invazijske prijetnje. Jasnije reeno: francuski bi se teritorij na sjeveroistoku
trebao potezati sve do Rajne.

OSTALO SA DRUGIH SKRIPTI

Drava -ograniena teritorija, koja je organizovana od strane autohtonog naroda, na politiki efektivan
nain, sa politikim sistemom koji suvereno kontrolie tu teritoriju (Gri, 2000:111)
geografski omeen entitet kojim upravlja centralna vlast koja ima sposobnost donositi zakone,
pravila i odluke i snage primjenjivati ih unutar svojih granica. Drava je legalni entitet priznat

meunarodnim pravom kao temeljna odgovorna jedinica meunarodnog legalnog sustava

(Cvrtila, 2004:57)
Preduslovi da bi se neki teritorij nazvao dravom:
Dravni teritorij
Stalno stanovnitvo
Vlast
Organiziran ekonomski sistem
Komunikacijski sistem
Suverenitet
Meunarodno priznanje
TEORIJE O NASTANKU DRAVE
Teorija zasnovana na socijaldarvinizmu
Funkcionalna teorija
Jedinstvena teorija podruja
Teorija integracije i dezintegracije Karla Deutscha
Teritorijalna drava Johna Herza
Geografski model analize politikog sistema Saula Cohena
FUNKCIJE DRAVE
unutarnje i vanjske
Uslune
Ekonomska
Pravna
Socijalna
Sigurnosna
Ideoloka
DETERMINANTE MOI DRAVE

 Morfoloke pretpostavke veliina teritorije, geografski poloaj, konfiguracija terena

Demografske pretpostavke broj stanovnika, njegova struktura, migracije, moral, radne navike,
nacionalni karakter,
Ekonomske pretpostavke resursna baza, tehnoloki razvoj, uee u meunarodnoj razmjeni,
Organizacione pretpostavke karakter uprave, stabilnost i autoritet vlasti,
Vojne pretpostavke iva sila i naoruanje, tehnika bojeva gotovost, logistika i borbeni duh,
Spoljna integracija ili uloga zemlje u meunarodnim organizacijama i savezima, presti.
ELEMENTI MOI DRAVE
Mo znanja
Vojna mo
Ekonomska mo
Propale drave
Propala drava podrazumjeva dravu koja na unutarnjem planu ne moe izgraditi osnovne
elemente nacionalnog suvereniteta,niti posjeduje mogunost da pacificizira nacionalnu teritoriju i
osigura zatitu stanovnitva koje ivi unutar njenih granica, a s druge strane na vanjskom planu
nije u stanju da odri rang kao lanica meunarodne zajednice.
Pseudo drave
Pseudodrava su drave koje su proglasile svoju neovisnost od matine drave, organizirale
unutarnju politiku strukturu i ponaaju se u svemu kao prave drave, ali nemaju meunarodno
priznanje kao bitan element u stvaranju jedne drave. Pseudodrave moemo klasificirati u :
Institucionalizirane pseudo drave koje imaju dekleriranu suverenost i sve atribute normalne
drave i u potpunosti kontroliraju svoj teritorij. Njih nije priznala meunarodna zajednica i imaju
vrlo malo ansi das budu priznate od strane meunarodne zajednice (eenija, Abhazija, Nagorno
Karabah)
Neinstitucionalizirane politike jedinice koje se nalaze pod djelominom kontrolom odreenih
skupina (politikih, religijskih, kriminalnih) nad kojima vlade odreene drave imaju formalnu
suverenost, ali je obavlja samo djelomino (Afganistan, Zapadna Sahara i donedavno Kosovo).
Drave lupei
Drava lupe (Rogue State) predstavlj termin koje su proizvele amerike znanstveno politike elite prevodei ga u ravan meunarodne politike a pod njime se podrazumjevaju drave
u kojima se diktatorki vlada, a one se ponaaju agresivno naspram drugih drava i po miljenju

amerike vlade ugroavaju stabilnost regije u kojoj se nalaze. Kao tipina obiljeja drave lupea
uzimaju se podrka terorizmu i nastojanje da se ovlada orujem za masovno unitenje.

GEOPOLITIKI INTERESI su interesi koji proistiu iz subjektivnih predstava grupa i individua

koje uestvuju u procesu formuliranja politike drave.
GEOPOLITIKI IZAZOVI- predstavljaju iroku lepezu politikih kriza, konflikata i deavanja koje,
naroito na temelju geografskih uslovljenosti mogu imati neposredno ili potencijalno negativan uticaj na
sigurnost drave.
GEOPOLITIKI KOD je nain na koji se drava orijentira prema ostatku svijeta.

Nivoi geopolitickog koda

Lokalni geopolitiki kod (odnosi se na susjedne zemlje)
Regionalni geopolitiki kod (prelazi granice
neposrednih susjeda)
Globalni geopolitiki kod
DEFINIRANJE GEOPOLITIKOG KODA
-ko su nai trenutni i potencijalni saveznici
-ko su nai trenutni i potencijalni neprijatelji
-kako moemo odrati saveznitvo i stei nove saveznike
-kako se moemo suprotstaviti trenutnim neprijateljima i nadolazeim prijetnjama
-kako moemo prethodne etiri kalkulacije opravdati javnosti i globalnoj zajednici
AHMET DAVUTOGLU I KONCEPT STRATEKE DUBINE
-Turska crpi snagu iz svoje strateke dubine, a strateka dubina je kombinacija geografije i kulturnohistorijskog nasljea. Osnove strateke dubine : pozitivan pristup prema susjedima, multidimenzionalna
vanjska politika, novi diplomatski jezik, tranzicija ka ritminoj vanjskoj politici.

EVROAZIJSTVO
raa se 1921. godine iz zbirke tekstova mladih ruskih autora. Euroazija je svijet koji stoji po strani
odvojen od zemalja smjetenih na Zapadu, ali i od onih smjetenih na jugu i jugozapadu. Rusija zauzima
najvei dio Euroazijskog prostora i tvori trei nezavisni kontinent. Euroazijska koncepcija predstavlja
odreito odbijanja eurocentrizma, odbijanja univerzalistikog pristupa kulturi. Godine 1991. SSSR izaziva
stvaranje jednog novog Euroazijstva,tj. sastavnica je jedne nove Ruske due, tj. njenog mesijanskog sna
koji Rusiju prikazuje kao trei Rim.
MREZE MOCI I GEOPOLITIKI DISKURS

Konvencionalne koncepte geopolitike karakterizira zanimljiv paradoks: s jedne strane vrlo eksplicitno
utjecu na sukobe za premoc izmedu drzava, a s druge pak strane najcesce imaju malo utjecaja na
drustvene strukture moci unutar drzava i na to kako one oblikuju sam geopoliticki diskurs. Moramo
primijetiti da nisu svi geopoliticki diskursi stvoreni na isti nacin ili se ne tretiraju jednako. Neki su
stvoreni od strane dr2avnih institucija, poput vanjskopoliticke birokracije, vojnih akademija ili dr2avnih
sveucilista, i temelj su politickog 2ivota dr2ave. Drugi su proizvod civilnog drustva. Odredeni
geopoliticki diskursi danasnjice izrastaju iz privatnih istra2ivanja i politickih institucija cesto nazivanih
think-tankovima ili tvornicama ideja posvecenih stvaranju i sirenju odredenih tipova ideja. Intelektualci
ili dr2avnici, koji su skloni njihovu nacinu razmisljanja, zaposljavaju ih i financiraju kako bi im provodili
istrazivanja. Na primjer, neki od think-tankova promoviraju geopoliticki diskurs koji podrazumijeva
ogromne izdatke za obranu, vojni izvoz i potpomaganje favoriziranih zemalja bez obzira kako se one
odnose prema Ijudskim pravima. Korporacije vezane uz obrambenu sferu i lobisticke organizacije sklone
su jakom podupiranju takvih think-tankova. Novine i casopisi cesto promoviraju odredene geopoliticke
diskurse u svrhu slutenja politickim programima. Komercijalni izdavaci trudit ce se reklamirati odredene
geopoliticke diskurse u svrhu stimulacije prodavanja knjige. Podjednako razumljive dobre ideje ili vazni
diskursi mogu privuci malu financijsku podrsku zato to ugrotavaju povlastene interese i mocnu politicku
klijentelu. Think-tankovi, koji dovode u pitanje razinu obrambene potrosnje ili koji se zalazu za manje
trite oruzja, nisu profitabilne organizacije. Bilo koju kriticku perspektivu geopolitike moraju potvrditi
stavovi mre2a moci u oblikovanju prevladavajuceg oblika geopolitickog diskursa odredene drzave.
SUKOB CIVILIZACIJA PO HUNTINGTONU
Huntington je tvrdio da ce najvece" podjele i dominantni izvor sukoba u buducnosti biti kulturni.
Nacionalne drzave ostat ce najsnazniji subjekti medunarodnih odnosa, all glavni sukobi u globainoj
politici dogadat ce se medu nacijama i grupama razlicitih civilizacija. Sukb civilizacija, tvrdio je,
dominirat ce medunarodnim odnosima. lako nije siguran u njihov broj (sedam ill osam), Huntington tvrdi
kako su civilizacije praiskonske i I sezu daleko u proslost". Identitet -- "tko si?" - kulturno je uvjetovan,
tvrdi, I ne moze biti promijenjen. Civilizacijski identiteti I sukobi medu njima, nadodaje, vode
civilizacijskom okupljanju" u grupe i drzave koje pripadaju jednoj civilizaciji, ukoliko bi bila ukljucena u
rat s narodima druge civilizacije, okupljaju se ne bi li podrzale svoju "vrstu I zemlju".
-Temeljni, medu svim civilizacijskirn sukobirna, "sredisnja osovina medunarodnih odnosa", za
Huntingtona predstavlja sukob izmedu"The West and The Rest" [Zapada I ostalih; zapadnih bogatih
zemalja i siromasnog ostatka svijeta.
GEOSTRATEKI TOERI I IGRAI
IGRAI one drave koje imaju sposobnosti i nacionalne snage da svoju mo i uticaj sprovedu i van svojih
granica kako bi promijenili u stepenu u kojem pogaa amerike interese postojee geopolitiko stanje stvari.
Neke drave to i pokuavaju iz razloga nacionalne veliine, ideolokih razloga, religijskog mesijanizma ili
ekonomskog ekspanzionizma. Glavni igrai: Francuska, Njemaka, Rusija, Kina i Indija, ali iako su vrlo znaajne
zemlje tako se ne mogu odrediti Velika Britanija, Japan i Indonezija.
STOERI su one drave iji znaaj se ne izvodi iz njihove moi i motivacije ve prije iz njihovog osjetljivog
poloaja i zbog toga to njihovo potencijalnoranjivo stanje moe izazvati posljedice na ponaanje geostratekih
igraa. Najee se geopolitiki stoeri odreuju na osnovu geografije koja im u pojedinim sluajevima daje
posebnu ulogu ili zbog omoguavanja pristupa vanim oblastima ili zbog odbijanja pristupa resursima znaajnim

igraima, a nekad je to odbrambeni tit za vitalnu dravu ili za itav region. Kritino znaajni geopolitiki stoeri:
Ukrajina, Azerbejdan, Juna Koreja, Turska i Iran.
Ukratko:
Njemaka geopolitika-ciljevi
1. IVOTNI PROSTOR
2. KRVI I TLA
3. PRIRODNE GRANICE
4. PANOBLAST I ANTROPOGEOGRAFIJA
- Spoj realpolitike Makijavelija i pol. geografije Racela.
FRANCUSKA
- Geografija ovjeka
Elize Rekli (uveo je u nauku geografska sredina uio geografiju nogama)
Vidal de la Bla
Iv Lakost mentalne karte
Miel Fue geoekonomika nova paradigma
ELEKTORALNA geografija
-u istraivanjima razmjetaja pol. snaga i ponaanja biraa i kandidata u pojedinim izbornim okruzima u SAD-u.
Zasniva se na pol. regionalizmu, kvantifikaciji i prostornoj statistici. 2 osnovna pristupa: tradicionalni (istrauje
geogr. karakteristike birakog sistema) i bihejvioristiki (panja na birako tijelo).
GEOPOLITIKA- predmet geopl.
1. Drava i njeni strukturni elementi
2. Stanovnitvo u svim aspektima
3. Teritorija fiziki prostor
Ispunjava 2 osnovne funkcije praktinu i humanistiku.
Istrauje mjesto odreene drave na pol. karti svijeta i odgovarajuih geografskih regiona s ciljem da ukae na
najpovoljnije oblike i naine za njen razvoj i funkcionisanje. Nauka o nacionalnoj strategiji nac. projekat i nac.
strategija.
GEOPOLITIKA - IDEOLOKA FUNKCIJA
- konzervativna geopol.
- liberalna

- radikalna neoklasina geopol. odbaciju organsko shvatanje drave i geografski determinizam. Granice stabilne i
ne prihavataju se promjene putem sile ve samo putem dogovora i sporazuma. Nacionalni interesi nacionalna
bezbjednost. Bavi se efektima geografskog poloaja, prirodnih resursa, saobraajnih veza i drugih geografskih
osobensoti na spoljanju politiku.
AUTARKIJA Ideal narodne nezavisnosti u privrednom smislu. Pretpostavlja da svaka politika jedinica treba da
proizvodi sve to joj treba. Tako e drava bitgi u ekonomskoj ravnotei i nezavisna od proizvoda stranih dijelova
svijeta. Ni jedan prostor osim cijelog svijeta ne moe sadrati sve proizvode koji su korisni ovjeku u bukvalnom
smislu se ne moe postii izvan svjetskog jedinstva.

Geopolitika bosanskog konflikta

Dejtonski sporazum nije opteretio rusku poziciju u Meunarodnoj zajednici. Kao i u prethodnim mirovnim
planovima za BiH Rusija je dinamino statirala. U prvim danima implementacije Sporazuma Rusija se odluila za
atlantizam kao pragmatinu, multilateralnu opciju. Znaaj Bosne Rusija je crpila iz stava Klintonove administratcije
da su tri glavna stuba amerike politike u Evropi: ameriko - ruski odnosi, proirenje NATO u Centralnoj Evropi i
Bosna. Klinton je uspio postii da implementira proirenje NATO ne inei nepopravljivu tetu ni demokratskim
elementima u ruskom politikom establimentu niti u ameriko ruskim odnosima. U Bosni se dogodilo da je NATO
poslao svoje snage izvan svog podruja, a ruske snage po amerikim zapovjednitvom bile su s njima rasporeene.
Ipak, ovaj iroki sigurnosni pristup nije zadovoljavao Rusiju.
Vodei ruski geopolitiar Aleksandar Dugin u svom djelu Osnovi geopolitike misli na geopolitiku budunost
Rusije kao superimperijalne evroazijske sile. U poglavlju Geopolitika jugoslovenskog konflikta Dugin procjenjuje
geopolitike kapacitete srpstva, hrvatstva, slovenstva, bonjatva i makedonstva. Tendencija koja proizilazi iz
njegove analize je imeprijalni pravoslavno-slavenski rasizam sa neskrivenom ambicijom da Balkan instrumentalizira
u svrhu ruskih gepolitikih fantazmogorija koji se mimo zvanine politike, ali sa njenim znanjem, pokuavaju
racionalno artikulirati u ruskim naunim i intelektualnim krugovima. On uspostavlja prostornu, religijsku i etniku
analogiju bive Jugoslavije i Rusije.
U njegovoj interpretaciji Rusija je Srbija, a Ukrajina kao potencijalno veliki ruski problem je Hrvatska. Bonjaci i
Albanci su muslimani Kavkaza i srednje Azije. Atribuira ih kao islamski, "osmanski" faktor u Evropi. Njegov
imperijalizam mate je dostigao opasnu taku prijedlogom Bonjacima i Albancima da se okrenu Iranu i njegovoj
dosljednoj politici jer samo ta zemlja u islamskom svijetu vodi geopolitiku orjentiranu na nezavisnost, samostalnost
i kontinentalnu harmoniju. Proces deosmanizacije i proiranizacije promatra u tri etape:
- preorjentacija muslimana od Turske na Iran
- uvravanje geopolitikih saveza Srednje Evrope sa Iranom i islamskim svijetom u cjelini
- evroazijska geopolitika alijansa Istoka i Srednje Evrope (Mittleuropa).
U postdejtonskoj BiH ruska geopolitika je koaliciona i zapadnoevropska te evroazijska i pravoslavna. Dok ruska
diplomacija aktivno uestvuje u multilateralnim aktivnostima Meunarodna zajednica u BiH i afirmira dejtonsku
BiH, dvije konzervativne geopolitike koncepcije ive svoj ivot u Srbiji i "srpskim podrujima Bosne" koja su ako
se primjeni Duginov analogijski sistem lokalna forma ruske pravoslavno sakralne geopolitike istoka i poetak kraja
viestoljetne kulturne harmonije BiH.

SNAGA SLABIJIH
Mislim da prije svega treba identificirati TERORIZAM koji predstavlja samo tehniku vrlo ubojitu, koju
primjenjuju pojedinci, skupine i drave. To je tehnika ratovanja koju koriste specifini ljudi za politike ciljeve koje

je uglavnom mogue identificirati, i iza svakog teroristikog ina izviruje politiki problem. Terorizam se oslanja na
brutalne i moralno odvratne napade na civile, osobe-simbole ili simboline objekte s ciljem postizanja politikog
efekta. Clausewitz: Terorizam je voenje politike drugim sredstvima.
to su politiki ekstremisti slabiji i fanatiniji, jaa je njihova sklonost brutalnim oblicima terorizma kao izabranom
nainu borbe.
Kako je 11. septembra 2001. godine nakon teroristikog napada na SAD, nastupila prekretnica u povijesti politike
temeljene na sili i pokrenuta globalna politika kriza, te popratni efekti ovog ina bili su u militarizaciji amerike
vanjske politike, jaanju nesuglasica izemeu Amerike i Evrope i sl., postavilo se generalno pitanje kako se boriti
protiv neprijatelja koji je tako slab, ali tako spreman i fanatino motiviran. Nikada u povijesti nije toliko malo slabih
nanijelo toliko bola tako velikom broju monih. Spremni da u svom teroristikom inu budu nemilosrdno orue u
borbi protiv svog cilja Velike Sotone, spremni da budu nemilosrdno orue u borbi slabih protiv monih, dajui
na uvid koliko slabiji imaju jednu veliku psiholoku prednost: vrlo malo mogu izgubiti, a prema njihovom
vjerovanju mogu sve dobiti. Svoju postojanost i odlunost crpe iz vjerskog ara ili utopijskog fanatizma, a svoja
uvjerenja izraavaju estinom koju crpe iz mizernih uvjeta u kojima ive. Neki od njih spremni su rtvovati ivot iz
razloga to je njihov ivot definiran kao vrijedan tek kad se samoubilakim inom uzdignu iznad svog bijednog
postojanja. Oni ne mogu promijeniti svoje uvjete u kojima ive, ali mogu zagorati ivot dominantnih. Mo slabih
omoguava koritenje etiri nova realiteta savremenog ivota:
1. sposobnost nanoenja velike tete, a posebno sposobnost poticanja opeg straha,
2. svjetska mobilnost omoguuje brzo putovanje i povezanost sa podzemnim elijama,
3. demokratska drutva otvorena i tolerantna - omoguavaju im djelovanja u drutvu to oteava njihova
otkrivanja,
4. poremetiti samo jedan faktor sistema, dolazi do eskalacije drutvenog nemira i irenja panike.
Taktiki udari (shock and awe) kojim se koristila Al-Quaida, izazivaju strahopotovanje, stvorili su paniku koju
mogu slabi izazvati meu jaima, te lou procjenu o snazi i mreama terorista. Vidjeli smo kako je samo jedan,
psiholoki efektan udar iz nevidljivog izvora mree izmijenio stavove, pa ak i ponaanja najmonije svjetske sile.
Ovaj napad pokazao je jo neto - slabi u pretjeranom prikazivanju objekta svoje mrnje postaju snanijima, dok
snani, inei isto postaju slabiji.
S druge strane, oni snani, mogu izgubiti sve, a posebno ono to najvie cijene vlastito blagostanje, miran, siguran
ivot, te tako njihov strah nadvladava njihovu mo. Zapadajui u panine pretjerane reakcije, moni se nesvjesno
pretvaraju u taoce slabih. Jaki ne mogu dopustiti sebi pojednostavljivanja u odnosu na slabe, jer tako oni
pojednostavljujui svoje strahove oni slabe. Ne smiju demonizirati izazov koji im nameu slabi, ne smiju ovaj
problem shvatiti samo kao povrnu stvar, trebaju traiti dublje razloge ovakvog djelovanja, koji zaista i postoje i
suoiti se s njegovom sloenou.
Sama mo i sila nisu vie dovoljne za odravanje amerike hegemonije, iz razloga to su ameriki protivnici
odluniji nego ikada, to manje cijene svoj ivot i spremni su se koristiti svim sredstvima za ostvarivanje svojih
ciljeva. Prisila koju provodi SAD stvara samo nove protivnike, a u isto vrijeme ne spreava ih da i dalje ine isto.
Kako bi SAD sauvale svoj nain ivota i slobodu koju tradicionalno njeguju iznutra, moraju preispitati svoja
djelovanja i svoje premoi izvan svoje zemlje, tj. iskrenu suradnju sa saveznicima, trajan zajedniki napor na
razumijevanju sloene prirode savremenih previranja.
Borba protiv terorizma zahtijeva razraenu kampanju s ciljem ne samo uklanjanja terorista, ve i identifikacije i
rjeavanja politikog impulsa koji su do njega doveli. Treba iskorijeniti teoriste, ali u isto vrijeme treba potaknuti

politike procese koji e se uhvatiti u kotac s uvjetima koji vode nastanku terorizma. Bez uklanjanja uzroka svaki
e pokuaj na odvraanju i eliminaciji neprijatelja biti osuen na propast. Protivnik e biti eliminiran samo
prepoznavanjem motiva i strasti koje je teko definirati, ali koji proizlaze iz zajednike tenje militantnih slabijih da
unite pod svaku cijenu - objekt njihove gorljive mrnje.
Amerika nespremnost da prizna vezu izmeu dogaaja od 11. septembra 2001. i savremene politike povijesti
Bliskog istoka s njezinim snanim politikim strastima pothranjenim vjerskim fanatizmom i gorljivim
nacionalizmom koji ine sponu sa politikom slabou pradstavlja opasan oblik nijekanja realiteta.
TURBULENTNI ISLAM
Teroristiki ispadi, izriito protuamerika revolucija provedna u Iranu naveli su mnoge Amerikance da na islam u
cjelini gledaju kao na odraz stavova islamskih fundamentalista o Americi, a taj pogled je dobio i svoju
personifikaciju u Osama bin Ladenu.
Dar al Islam Domovina islama veoma je sloen svijet, koji ukljuuje egzistencijalnu raznolikost, politiku
osjetljivost i eksplozivni potencijal. Geografski zauzima veoma veliki prostor, brojano, veliki broj zemalja, onih
koje su lanice Ujedinjenih naroda u svom sastavu imaju ak i do 80 i vie % muslimanskog stanovnitva, od kojih
veina nisu istinski slobodne, ak ni djelimino slobodne, nego nose naziv neslobodnih zemalja.
Karakteristike tih zemalja su visoka stopa nataliteta, veinsko stanovnitvo su mladi ljudi, veliki broj prelazaka na
islam - islam je najbre rastua religija na svijetu, svaka od tih zemalja, pa bila ona neovisna ili se nazivala
islamskom suoava se s nekim oblikom vjerskih izazova, esto praenog zahtjevima za uvoenjem erijata i
zahvaene su stalnim vjerskim populistikim previranjem.
U ovim zemljama nerazvijesnost graanskog drutva, nepostojanje demokratije, nedavno oslobaanje od kolonijalne
tiranije, prisutnost korupcije i nejednake raspodjele bogatstva, osobno bogaenje, pogotovo u vrenju politike vlasti
kao sinonim za sticanje bogatstva, preplitanje religije i politike, sve to ih suoava s dubokom drutvenom
stagnacijom, stvara specifine regionalne, pa ak i globalne konflikte i sve to proizvodi narodno nezadovoljstvo i
snai privlanost islamskog populizma, koji zagovara erijat, jer se kako kau neki klerici, samo erijatom moe
iskorijeniti takva dvolinost.
Veina islamskih zemalja i dalje e ostati slabe, neuinkovite, razdirane politikim previranjem, nesklone Zapadu,
zaokupljene internim problemima i konfliktima sa susjedima, a takvo stanje pridonositi e meunarodnoj
nesigurnosti, davati poticaj terorizmu i stvarati napetost.
Mnoge su zamjerke islamskih zemalja upuene Americi, ali jedna od veih svakako je amerika potpora Izraelu, a u
posljednje vrijeme i zagovaranje podrke sprjeavanja irenja islama meu novim ruskim junim susjedima, a sve
ovo stvara stav islamskih zemlja koji je u cijelini protivameriki.
Iz ovih odnosa postavlja se pitanje da li je religiozni fundamentalizam val budunosti, jesu li muslimanska drutva
radi svoje vjerske tradicije i uenja, nesposobna evoluirati u demokratkse politike sustave? Odgovore na ova
pitanja ne mogu dati samo promjene u islamskim zemljama, promjene moraju doi u odnosu i zapadnih zemalja,
prije svega Amerike prema njima. Ameriki stav je da svako previranje u bilo kojoj muslimanskoj dravi nazivaju
islamskim fundamentalizmom, i svemu daju takvu karakteristiku. Meutim, nije sve u muslimanskim zemljama
produkt islamskog fundamentalizma, i tamo postoje snage, pogotovo one kolovane na zapadu, koje smatraju da
nema mjesta sukobu civilizacija, da to pokazuje samo potvrdu evropskog, amerikog i izraelskog osjeaja
superiornosti. Ne moe se rei da je islam teoloki neskloniji demokratiji od kranstva, judaizma ili budizma. I ta su
drutva u odreenim razdobljima prolazila kroz svoje inaice fundmentalistikog sektatva, ali su ipak dominirali
trendovi ka pluralizmu postupnom pomirbom sekularnog i vjerskog. Islamski fundamentalizam je reakcionaran,
najsnaniji je u izoliranim i najprimitivnijim dijelovima islamskog svijeta Afganistanu, vehabijskim uporitima u
Saudijskoj Arabiji, hrani se na antizapadnoj ksenofobiji, i on ustvari privlai manji dio populacije, jer ostali nisu

spremni da se odreknu blagodati savremenosti. Afganistan i dio Sudana pali su pod kontrolu izrazito
antizapadnjakog, reakcionarnog fundamentalizma, to bi se moglo desiti i sa djelom Iraka, meutim napori
fundamentalista da preuzmu vlast u sekularnim muslimanskim dravama kao to su Egipat, Alir i Indonezija
uglavnom su sprijeeni, a neke kao to su Maroko i Saudijska Arabija uspjele su obuzdati politiku privlanost
vjerskog fundamentalizma.
Sve vie e dolaziti do pojave populistikih pokreta koji propagiraju islamizam kao sveobuhvatnu politiku
idelogiju, ali ne zagovaraju teokraciju kao takvu. Oni esto kritikuju vjerski fundamentalizam na koji gledaju kao na
reakcionarni i kontraproduktivan, te pokuavaju dati muslimanski odgovor na savremana drutveno-politika
pitanja. I retorika islamista proeta je rastuim optubama protiv zapadnjake dominacije.
Odnosi politike slobode i religije jo su sloeniji. Islam ima problem sa zapadnjakom sekularnom demokracijom
iz razloga to po njima pokazuje previe ateizma u ivotu drutva. Ono to se na zapadu smatra nemoralnim ili
neetinim, u isto vrijeme je i nezakonito, islamisti smatraju, oduzima zapadu sposobnost donoenja moralnih
sudova. Za njih odvajanje crkve od drave ne moe biti u toj mjeri, za njih drava protkana islamskim vrijednostima
nuno mora biti pravednija, a drutvo podreeno erijatskom pravu moralno ie, to pojaava politiku privlanost
dodatnim vjerskim arom.
Islamski populizam ima slino kao i islamski fundamentalizam svoje ekstremistike manifestacije, ukljuujui i
oslanjanje na sirovu silu u svrhu sticanja vlasti i terorizma. Veliki dio tog ekstremizma okrenut je prema unutra,
izazivajui krvoprolia unutar pojedinih muslimanskih zemalja. Nepostojanje demokratije omoguilo je unutar
pojedinih muslimanskih drutava postojanje brojnih i raznolikih tajnih drutava, sekti ili pokreta koji esto
pribjegavaju atentatima i ubistvima u razraunavanju s protivnicima.
Meutim, u mnogim muslimanskim zemljama dolazi do mirnih politikih promjena vlasti, ime se dokazuje kako
umjerenija politika kultura moe postepeno zaivjeti ak i meu nemirnim muslimanim.
Zapadnjaka, a posebno amerika sklonost da vidi samo negativne i reakcionarne manifestacije islamskog
fundamentalizma, posebno u Iranu i Afganistanu, pokazuje njihovo nepoznavanje intenziteta i intelektualnih dosega
trenutanih rasprava koje se vode meu politiki osvjetenim muslimanskim intelektualcima.
Svijet islama nije imun na globalnu kumunikaciju i masovno obrazovanje. Postepeno, u nekim zemljama i veoma
bolno, muslimanske e zemlje morati izvriti potrebne individualne pomirbe izmeu percepcije islama i sve
savremenijih politika temeljenih na predstavnikoj mobilizaciji drutva, to e dovesti do vee demokratiji, smjera
legitimiziranja graanskih prava i njihova odvajanja od vjerske sfere.
SAD-e bi trebale izbjegavati doivljavati i gledati na islam kao kulturoloki razliitog, te nesposobnog za
napredovanje kroz iste stadije razvitka kroz koje su prolazili kranski i budistiki svjetovi. U njihovom interesu je
da muslimanske vjernike ponu doivljavati kao dio globalne zajednice kao i one iz neislamskih dijelova svijeta, a
takoer islamski svijet trebao bi da prestane da gleda na SAD kao na glavnu zapreku civilizacijskom preporodu
islama, glavnog sponzora drava koje ele unititi, smanjiti vrijednosti islamskih zemalja. Mirniji svijet nije mogu
bez saradnje otprilike 1,2 milijarde muslimana i samo visokodefinirana politika SAD, svjesna realnosti
muslimanskih razliitosti moe napredovati prema tom jo uvijek udaljenom cilju.
TRI PRISTUPA HLADNOM RATU
TRADICIONALISTI: ortodoksni - tvrde da je odgovor na pitanje ko je zapoeo Hladni rat: Staljin i SSSR. Na
kraju II svj. rata amerika diplomatija je bila defanzivna, dok su Rusi bili agresini i ekspanzivni. Nakon rata SAD su
demobilisale svoje trupe, dok je SSSR zadrao velike armije u Istonoj Evropi. SAD su priznavale sovjetske
interese, izlazio im u susret, a Rusi to nisu potovali izbori u Poljskoj. Rusi su i dalje bili ekspanzivni sporo
povlaenje trupa iz Irana, tek nakon pritisaka. Komunisti preuzimaju 1948. g. ehoslovaku vladu, blokada Berlina,

1950. sovjeti prelaze granicu June Koreje. Prema tradicionalistima, ovi dogaaji su SAD postepeno uinili
svjesnim prijetnji sovjetskog ekspanzionizima i pokrenuli Hladni rat.
REVIZIONISTI: pisali su uglavnom 60. i 70. godina. Vjeruju da je Hladni rat prije izazvan amerikim nego
sovjetskim ekspanzionizmom. Njihov dokaz je da na kraju Drugog svjetskog rata svijet nije bio zaista bipolaran
sovjeti su bili mnogo slabiji od SAD, koje su ojaane ratom imale su i nuklearno oruje. SSSR je izgubio gotovo 30
miliona ljudi, a industrija je bila razruena. Revizionisti smatraju da je Staljinova spoljna politika u ranom
posljeratnom periodu bila prilino umjerena: Staljin je pokuao u Kini da sprijei Mao Ce Tungove komuniste u
preuzimanju vlasti, u grkom graanskom ratu je pokuao da obuzda grke komuniste i da dozvoli postojanje
nekomunistikih vlada u Maarskoj, ehoslovakoj i Finskoj.
Revizionisti su doli do 2 varijacije kojima se naglaavaju prvi i drugi nivo tumaenja:
- REVIZIONISTI PRVOG NIVOA naglaavaju znaaj pojedinaca i tvrde da je Ruzveltova smrt u aprilu 1945.
godine bila kljuni dogaaj jer je amerika politika postala otrija otkako je predsjednik Truman doao na vlast, te je
naglo ukinuo program zajmova iz ratnog perioda pomoi. Truman je pokuao da zaplai Staljina pomou atomske
bombe, te u tim personalnim promjenama oni vide objanjenje zato su SAD postale tako antisovjetske.

- REVIZIONISTI DRUGOG NIVOA problem vide ne u pojedincima, nego u prirodi kapitalizma SAD-a. Tvrde
da je amerikoj ekonomiji bio neophodan ekspanzionizam i da su SAD planirale da svijet uine bezbjednim ne za
demokratiku, nego za kapitalizam. Amerike voe su strahovale da se ne ponove tridesete godine, jer bi bez spoljne
trgovine dolo do nove Velike depresije. Maralov plan pomoi Evropi bio je samo nain da se proiri amerika
ekonomija. Amerikanci su uvijek davali prednost politici otvorenih vrata u meunarodnoj ekonomiji zato to su
oekivali da prou kroz njih.
POSTREVIZIONISTI kasnih 70. i 80. godina, kako je tumaio Gedis, imaju drugo objanjenje koje se
usredsreuje na strukturni nivo. Oni smatraju da nikoga ne treba kritivi za poetak Hladnog rata. To je bilo
neizbjeno ili gotovo neizbjeno, zbog bipolarne strukture posljeratne ravnotee snaga. Bipolarnost plus posljeratna
slabost evropskih drava stvorili su vakuum moi u koji su SAD i SSSR bile uvuene. Morali su da dou u sukob i
zbog toga je, po njima, besmisleno traiti krivca. Sovjeti i Amerikanci imali su razliite ciljeve na kraju rata. Sovjeti
su htjeli opipljiv posjed teritorij, a Amerikanci su imali neopipljive, odnosno ciljeve koji su se odnosili na drutvo
interesovao ih je opti kontekst svjetske politike. Drutveni ciljevi sukobili su se sa ciljevima posjedovanja kada su
SAD promovisale globalni UN sistem, dok su Sovjeti nastojali da konsoliduju svoju sferu uticaja u Istonoj Evropi.
Sovjeti su imali sferu uticaja u Istonoj Evropi, ali su i SAD imale sferu uticaja na Zapadnoj hemisferi i u Zapadnoj
Evropi. Ni Amerikanci, ni Sovjeti nisu mogli da dozvole drugom da dominira Evropom.
ODVRAANJE I ZAPREAVANJE
Hladni rat prua jedinstvenu perspektivu meunarodnih odnosa i osvjetljava dinamike dva izbora u spoljnoj politici
koja drave mogu uine: izabrati da se odvrati ili izabrati da se obuzda irenje uticaja neke drave.
Odvratiti znai obeshrabriti pomou straha. Tokom Hladnog rata i sa pojavom nuklearnog naoruanja supersile su
vie zavisile od obeshrabrivanja putem prijetnji nego od odbrane nakon to doe do napada. Odvraanje nuklearnom
prijetnjom bilo je jedan od naina na koji je svaka supersila pokuala da sprijei drugu da stekne prednost i time
narui ravnoteu snaga imeu njih.
Koncept odvraanja bio je povezan sa politikom zapreavanja. Tokom Hladnog rata zapreavanje se odnosi na
posebnu ameriku politiku obuzdavanja irenja sovjetskog komunizma kako bi se unaprijedio liberalni ekonomski i
politiki svjetski poredak.

Postoje razliiti oblici obuzdavanja. Moe biti ofanzivno ili defanzivno. Moe koristiti vojnu mo u obliku rata ili
saveza, moe koristiti ekonomsku mo u vidu trgovinskih blokada ili sankcija; i moe koristiti meku mo u vidu
irenja ideja i vrijednosti.
Veina analitiara vjeruje da je nuklearno oruje odigralo veoma veliku ulogu u izbjegavanju Treeg svjetskog rata.
DETANT
U periodu od 1963. do 1978. godine dolo je do postepenog detanta ili poputanja napetosti. Od 1969. do 1974.
godine Niksonova administracija koristila je detant kao sredstvo postizanja ciljeva zapreavanja. Niksonova potlitika
je bila:
1) da pregovora o potpisivanju ugovora o kontroli stratekog naoruanja kako bi ustanovio nuklearni odnos na
relativnom paritetu;
2) da uspostavi diplomatske odnose sa Kinom i time stvori trostranu ravnoteu snaga u Aziji;
3) da povea trgovinu kako bi bilo i argarepa i tapova u odnosima SAD i SSSR;
4) da upotrijebi povezivanje kako bi razliite dijelove politike imao na jednom mjestu.
Do vrhunca detanta dolo je 1972. i 1973. godine, ali nije trajao dugo. Zato je prestao detant, zato se
neprijateljstvo povratilo. Jedan argument jeste da je detant uvijek bio precijenjen i da se previe oekivalo od njega.
Postojala su tri trenda 70-ih godina koja su ga ugrozila. Jedan je bilo sovjetsko jaanje odbrane kada su poveali
svoj odbrambeni budet, a drugi su bile sovjetske intervencije u Angoli, Etiopiji i Afganistanu. Trei su bile
promjene u amerikoj unutranjoj politici, desniarski trend.
FAZE SUKOBA
est pitanja je doprinijelo kasnijoj promjeni amerike strategije i nastanku Hladnog rata.
1. ticalo se Poljske i Istone Evrope. Staljin je prekrio jasnu obavezu da odri slobodne izbore u Poljskoj poslije
rata.
2. Program pomoi bio je iznenada zaustavljen i ekonomski odnosi izmeu SAD i SSSR su postali zategnuti.
Odbijanje od strane SAD da da zajam SSSR-u dodatno je pootrio odnose, jer su Rusi to protumaili kao
ekonomsko sredstvo iji su ciljevi bili neprijateljski.
3. Nemaka. Raspodjela oko odtete koju je Njemaka na ime ratnog duga morala isplatiti (20 miliona dolara), od
koje je polovina pripadala SSSR-u. Rusi trae naplatu iz Zapadne zone Njemake, Amerikanci se s tim ne slau.
Amerikanci, Britanci i Francuzi stvorili su jedinstvenu monetu u zapadnim zonama i otpoinju proces integracije
Zapadne Njemake, to je prouzrokovalo da Sovjeti uvrste kontrolu nad istonom Njemakom.
4. Sovjeti objavili rat Japanu zauzimajui Manduriju i 4 ostrva na sjeveru Japana. U Postdamu Sovjeti su traili
okupacionu zonu u Japanu, kao to je bila amerika okupaciona zona u Njemakoj.
5. Atomska boba. Reuzvelt je odluio da ne podijeli tajnu atomske bombe sa SSSR-om. UN predlae kontrolu
nuklearnog naoruanja, Staljin ga odbija jer je htio da izradi sopstvenu bombu, jer bomba pod meunarodnom
kontrolom je i dalje amerika bomba.
6. Ticalo se zemalja Istonog Mediterana i Srednjeg Istoka. Sovjeti odbijaju da povuku svoje trupe iz Irana 1946.
godine, te tek pod pritiskom to ine. Sovjeti vre pritisak na Tursku, u Grkoj komunisti odbijaju graanski rat, to
sve Zapad tumai kao Sovjetsku ekspanziju.

NJEMAKA
KARL HAUSHOFER (1869-1946) njemaki general i geograf, smatrao je geopolitiku za umijee i vjetinu
koritenja geografskih znanja u politikoj strategiji drave. On razlikuje politiku geografiju koja prouava dravu
sa gledita prostora od geopolitike koja prouava prostor sa gledita drave, tj. istrauje sve prednosti,
nedostatke i ogranienja geografskog prostora za razvoj date drave. Po njemu cilj geopolitike je primjena nauke u
traenju pravaca politikog kursa drave i ona lei u osnovi priprema za politike akcije. On orjentie strategiju
irenja ivotnog prostora ka istonoj Evropi. Novi termini novi poredak, ivotni prostor (lebensraum),
narod bez prostora, vladajui narod, mo i prostor, prodor na istok.
Geopolotika se uvodi u niim, a potom i u svim razredima osnovne kole kao predmet ili kao dopuna istorije i
geografije, kako bi se svaki lan drutva od rane mladosti nauio da misli na dravu u nacionalnom duhu, da je
zamilja kao organizam, ukorjenjen u zemlji pradjedova.
Njemaka geopolitika predstavlja spoj realpolitike Makijavelija (cilj opravdava sredstvo) koja je pripremljena u
politici Bizmarka i politikog geografa Racela. Taj spoj primjenio je Hitler, a idejni tvorac te kvazinauke Haushofer
postao je predsjednik Njemake akademije nauka.
Nauna djelatnost Instituta za geopolitiku bila je usmjerena u tri pravca:
-

obrazlaganje spoljanje politike Njemake u pravcu prodora na istok ka Rusiji, Ukrajini i Bliskom istoku
radi osvajanja ivotnog prostora;
- Nametanje hegemonije Njemake u centralnoj i istonoj Evropi sastavljenoj od dijelova drava razvijenih
na Versajskoj konferenciji;
- Obrazlaganje pravednog karaktera te doktrine za uspostavljane hiljadugodinjeg svjetskog poretka na
elu s Njemakom.
Plan prodora na Istok sastojao se u stvaranju jednog dravnog bloka, koji e u centru imati veliki germanski rajh.
Sve bi bilo cementirano jednom armijom, ekonomskim i monetarnim sistemom, spoljnom politikom. Da bi se sve to
odralo sainjen je rasistiki plan za selektivnu populacionu politiku i etnoinenjering na tim prostorima, a pri tome
oni su kao sastavni dio geopolitike faizma preuzeli etvrti zakon prostornog rasta drave F. Racela: Granica je
periferni organ drave, nosilac njenog rasta.
Njemaki politiari smatrali su geopolitiku za praktinu primjenu geografije u politici, koja ima za cilj:
1.

Da pripremi Nijemce za revanistiki rat i da ih nauno uvjeri u nunost borbe za osvajanje ivotnog
protora na istoku-jugoistiku;
2. Da moralno razorua protivnike prikazujui njemaki ineprijalizam kao geografsku sudbinu.
Za propagandne ciljeve oni su sastavili militarnu geopolitiku doktrinu, koja se zasnivala na etiri principa, odnosno
prava:
1.
2.
3.
4.

ivotnog protora (germanskog imperijalizma)

Krvi i tla (germanske vie rase)
Prirodnih granica (Treeg rajha)
Panoblasti (novog svjetskog poretka na elu s Njemakom).

Haushofer je dopunio teorije Racela i Mekindera. Po njemu narodi su duni da se orjentiu na novoj formi politike
organizacije. Takva organizacija podrazumijeva sljedee panoblasti:
-

Evroafrika u kojoj dominira franko-germanski tandem;

Pan-Rusija sa uticajem u Persiji, Avganistanu i Indiji;
Istona Azija na elu s Japanom;
Sjeverna i juna Amerika pod rukovodstvom SAD-a.

Haushofer je bio zagovornik njemako-sovjetskog pakta 1939., a zatim je predloio plan za savez izmeu Frankove
panije, faistike Italije, Petenove Francuske, Hitlerove Njemake, boljevike Rusije i imperatorskog Japana, a
sve protiv Velike Britanije i SAD-a.
Poslije sloma faizma 1945. godine politika geografija je marginalizovana, a geopolitika tabuizirana, a intenzivniji
razvoj politike geografije u Njemakoj poinje tek sedamdesetih godina.

FRANCUSKA
Francuska je u XIX i prvoj polovini XX st. bila vojnopolitiki rival Njemakoj. Gegrafija ovjeka u Francuskoj
razvijala se kao oponent njemakoj antropogeografiji, politikoj geografiji i geopolitici.
ELIZE REKLI odbacio je teleoloko-idealistike poglede Ritera i prosto traio istinu na samom terenu.
Geografiju je uio bukvalno nogama, pjeaei po Evropi, Americi i sjevernoj Africi. Glavno njegovo djelo je
Nova univerzalna geografija. Zemlja i ljudi. Uveo je u nauku pojam geografska sredina.
VIDAL DE LA BLA (1845-1918) smatra se osnivaem kole poznate kao geografija ovjeka. On se svojom
koncepcijom posibilizma suprostavio teoriji geografskog determinizma izloenoj u djelu F. Racela, tvrdei da
prirodna sredina postavlja ogranienja i nudi mogunosti za svoje osvajanje, ali naini ljudskog uticaja i
prilagoavanja tim datim uslovima zavise od njegovih sopstvenih tradicija i naina ivota.
Stoga, geografija svoja istraivanja treba da usmjeri na veze izmeu ovjeka i sredine koja ga okruuje putem
izuavanja manjih jednorodnih cjelina pejzaa. Za razliku od njemake politike geografije, u francuskoj
geografiji politike nije toliko vano kako sredina utie na politiku, nego kako politika utie na izmjene sredine, kako
svojim normama usmjerava i odreuje rezultate djelovanja. Sljedbenici ovog koncepta koncentriu panju na
probleme kao to su poloaj, povrina i oblik dravne teritorije, administrativna podjela, granice, teritorijalni
integritet, politika organizacija i karakter teritorije, teritorijalna morfometrija.
Na bazi konceptualnih razlika razvila se francusko-njemaka polemika o sutini granica. Njemakoj koncepciji
prirodnih granica oslonjenoj na zakone prirode, Francuzi su suprotstavili koncepciju istorijskih granica baziranu na argumentima tradicije. Njemakoj koncepciji nacionalnih granica koja se bazirala na jeziku i rasi ili
etnosu, Francuzi su suprostavili koncepciju nacionalnih granica baziranu na kulturi i nainu ivota.
ANSEL 1936 smatraju za stvarnog oca francuske politike geografije. On je bio vrstan poznavalac politike
geografije i istorije zemalja Balkana i Srednje Evrope.
IV LAKOST predlae da se geografska znanja koriste protiv hegemonije supersila. On pledira za politiki
angaovanu geografiju. Razlika izmeu konfliktne i neoklasine geopolitike nije sutinska, obje se odnose na
drave i njihove uzajamne odnose, samo to prva stavlja akcent na protivurene interpretacije nacionalnih interesa.
Osamdesetih godina procvat doivljava geoplitika geografija. Jedna od najaktivnijih kola u tom pravcu,
formirana je oko Iv Lakosta, profesora univerziteta u Parizu i urednika asopisa Herodot, godinjaka Stanje
svijeta. Lakost fokusira analize na uzroke pretenzija politikih aktera u konkretnom geoprostoru. On pie o
mentalnim kartama i geopolitikim predstavama. U razvoju i rasprostranjenju tih predstava karte igraju posebnu
ulogu. Teritorijalni konflikt, a ne drava ili njen sistem, glavni je objekt analize. U Geopolitikom rjeniku daje
opiran pregled konflikta geopolitike. Analizirani su geografski objekti koji su na neki nain povezani s
geopolitikom konliktima drave i druge teritorije, gradovi, mora, rijeke; geopolitiki akteri narodi,

meunarodne organizacije i pol. pokreti, geopolitiki pojmovi (drava, nacija, granica, prijestolnica). asopis stavlja
naglasak na unutranju geopolitiku.
Paskal Loro urednik je novog asopisa za geoekonomiku. Po njemu pod geoekonomikom se podrazumijeva
analiza ekonomskih strategija drava ili tanije, njihovih spoljnotrgovinskih strategija. U prvom broju asopisa istie
da je geoekonomika dopuna, ali ne zamjena za geopolitiku.
Druga kola geopolitike formira se oko Miela Fuea, direktora Evropske geopolitike opservatorije. On smatra
geoekonomiku kao novu paradigmu, istiui da se ona moe primijeniti na one drave meu kojima rat praktino
nije mogu.
Elektoralna ili izborna geografija u Francuskoj ima dugu tradiciju koja potie od stvaralatva Zigfrida i njegovog
uenika, sociologa i politiara Gogela. Sve do 70-ih godina izborna geografija se smatrala kao dodatak politikim
naukama, a zatim je postala predmet niza publikacija iz domena politike geografije. Tom problematikom uspjeno
se bave demografi. Politika geografija i izborna geografija operiu opirnim faktografskim i cifarskim materijalom,
svestranim analizama, esto uz pomo rafiniranih metoda. Zamjera im se slabija interpretativna vrijednost, teorijska
neprodubljenost, nedovoljna uoptavanja.
VELIKA BRITANIJA
Kraj XIX i poetak XX st. bio je period krize britanske imperija na ekonomskom, geostratekom i kolonijalnom
planu. U to vrijeme javljaju se dva kontradiktorna pogleda na britansu strategiju razvoja konzervatini kojeg
zastupa geograf MEKINDER i liberalni kojeg zastupa ekonomist HOBSON.
SIR HALFORD MEKINDER (1861 1947) prvi univerzitetski profesor geografije u Oksfordu, autor je djela
Britanija i britanska mora, koje predstavlja primjer moderne geografije. Bio je lan ultra - imperijalista okupljenih
oko emberlenove tarifne reforme, odnosno protekcionistike kampanje. Mekinder je zastupao na polju globalne
ekonomije protekcionistiki imperijalizam; na polju globalne strategije trgovinski rat; na polju globalne politike
bioloki imperijalizam.
HOBSON je sa aspekta ekonomskih ideja Kejnesa napadao protekcionizam emberlena i njegove grupe unionista
kasnije konzervativaca i zastupao ideje slobodne liberalne trgovine. Njegova djela Evolucija modernog
kapitalizma, Imperijalizam, koristio je Lenjin za svoje spise na tu temu.
Njihovi pogledi na svijet su bili totalni i opreni u pogledu razvoja svjetske privrede i prirode ekonomskog bogatstva
za Mekindera su najvaniji bili stanovnitvo i resursi, a za Hobsona akumulacija kapitala.
Mekinder je smatrao da racionalna politika geografija ne moe postojati, ako se ona ne bazira na fizikoj
geografiji. Razmiljao je u kategorijama sila mora i sila kopna, odnosno pomorskih talasokratskih sila i
kopnenih telurokratskih sila. 1904. g. odrao je predavanje u Britanskom kraljevskom geografskom drutvu pod
nazivom Geografski stoer istorije u kojem je izloio teoriju HARTLANDA KAO KONCEPCIJU GLOBALNE
STRATEGIJE. Ta teorija shematski stavlja istoriju ovjeanstva u okvire globalnih geografskih predstava.
Kontinente Evroaziju i Afriku on naziva SVJETSKO OSTRVO. Unutranjost svjetskog ostrva koja je teko
dostupna s okeana, nazvao je HARTLAND - (Rusija, Ural, Zapadni Sibir, Kazahstan, Sinkjang i Mongolija). Oko
te oblasti, koja je po pravilu rijetko naseljena i nedostupna za pomorske snage, po njenim rubovima izdvajaju se dva
KOUSTLENDA - privrene zemlje. To su evropski koustlend i tzv. monsunski koustlend, oba lako dostupna s
okeana. U njima je koncentrisan veliki dio stanovnitva svijeta. Unutranjost Afrike juno od Sahare, Mekinder je
oznaio kao sekundarni ili juni hartlant, koji nema stratekog znaaja, a obje Amerike, Australiju, Britaniju i Japan
svrstao je u ostrvski pojas. Glavna panja Mekindera bila je na doistorijskom procesu irenja ovjeanstva iz
hartlanda u koustlende i ostrvski pojas, i na istorijski ponovljenim upadima doljaka iz hartlanda u zone kouslenda.

Po njegovom miljenju, kouslend je uvijek bio slabo zatien od napadaa iz hartlenda, dok je sam hartlend ostajao
bezbjedan, poto je bio nedostupan za pomorski saobraaj. Radi toga je on hartland nazvao stoer historije.

Njegova evroazijska strategija se svodi na tri fundamentalne teze:

1.
2.
3.

KO VLADA EVROAZIJOM, VLADA SRCEM KOPNA (HARTLENDOM);

KO VLADA HARTLENDOM, VLADA OSTRVSKIM POJASOM (OSTRVOM SVIJETA);
KO VLADA OSTRVSKIM POJASOM TAJ VLADA MOREM, VLADA SVIJETOM.

Time je Mekinder ukazao da Njemaka nije geografski predodreena da vlada svijetom, kao to su tvrdili Hitler,
Riter, Racel i drugi, nego je to Rusija.
Njegovo upozorenje da, ako bi Njemaka i Risija stupile u savez, ili ako bi Njemaka uspjela da osvoji Rusiju, to bi
stvorilo uslove da ona osvoji cijeli svijet, inspirisalo je njemake geopolitiare za ratni plan za prodor u dubinu
Evroazije-Rusije, ali njemaki geopolitiari nisu raunali da e se britanske i amerike pomorske snage udruiti s
ruskim kopnenim snagama, a upravo se tako i desilo i presudno je uticalo na ishod rata. Sentiment (etnopsihologija)
je vaan faktor jedinstva ili podjele prostora. Na toj osnovi, Mekinder istie da prepreka ujedinjenju evroazijskog
hartlenda, kojeg se on pribojavao, moe biti stvorena serijom koherentnih prostornih i etnikih ujedinjavanja u
jugoistonoj Evropi bez mijeanja imperija Habsburke, Otomanske i Ruske.
Mekinder smatra da se mora odbiti Sovjetski Savez od izlaza na Mediteran tako to e se stvoriti drava June
Rusije od neslovenskog stanovnitva koje je ivjelo izmeu ruskog i poljskog naroda. Velika Britanija treba da
iskuje saveznitvo ili sa Anglo-saksoncima u Sjevernoj Americi ili da organizuje Imperiju u jednu politiku i
ekonomsku silu i stavi te ogromne resurse u ravnoteu protiv svake kontinentalne sile koja moe zaprijetiti globalnoj
vlasti ovog monog ostrva. Te ideje su nale odgovarajui rezonanst u stvaranju NATO pakta i strategiji
ograniavanja containment Sovjetske Rusije u vrijeme Hladnog rata.
Mekinder govori o zatvorenom svjetskom politikom sistemu. Teritorijalna zatvorenost svijeta, po njemu, je
fundamentalno novi uslov miljenja. Isticao je da Britanija treba da ima privilegovan poloaj na tritima Kine i
Afrike, traio je okretanje i savez sa Australijom i Novim Zelandom jer oni e biti u savezu sa SAD-om na Pacifiku,
a pomorske sile Velika Britanija i SAD treba da budu u savezu, dok savez kopnenih sila, Njemaka i Rusija, treba
sprijeiti. Imperija zauzima centralno mjesto u njegovoj strategiji, i razvoj Imperije je prikazao vanim i za svjetsku
civilizaciju.
Hobson radije smatra moralnim inom unapreenje kooperacije, nego konkurencije izmeu nacija, tretira
imperijalizam kao bioloki parazitizam bijele rase u odnosu na nie rase, i kao konspiraciju financijskog kapitala.
60-ih godina u UK razvija se psiholoki (bihejvioristiki) pravac. U pol. geografiji taj pristup tei da utvrdi
meuzavisnost izmeu psiholokih osobenosti linosti i njihove orijentacije u politikom ponaanju. Tu je vano da
se utvrdi nain na koji ljudi dobijaju politiku informaciju, kakva su im sredstva javnih informacija i komunikacija
dostupna, s ciljem da se odredi sfera kontakata ovjeka, razultati njegovog politikog ponaanja i da se odrede kanali
politikog djelovanja u prostoru. Po nekim autorima bihejvioralna geografija treba da stvori geografsku teoriju o
ponaanju ljudi, usredsreujui panju na socijalni psiholoki mehanizam koji ima jasne prostorne komponente i
koji utie na prostornu strukturu. Preskot i Mur odreuju sferu istraivanja elektoralne geografije samo do
identifikacije i objanjenja geografskih razlika u uticaju partija i faktiki je odvajaju od politike geografije.
Radikalni ili kritiki pristup u politikoj geografiji reformie ideje kritiara imperijalizma, te predstavnici tog pravca
u kontekstu politike geografije u globalnim pitanjima naglaavaju ekonomske inioce u regionalnim - nacionalne i
u lokalnim ekoloke. Piter Tejlor i Don o Laflin prave razliku izmeu praktine geopolitike aktivnih politiara i

formalne geopolitike akademskih krugova koji promiljaju meunarodne odnose. Oni se suprostavljaju zloupotrebi
geografskih znanja u praktinoj geopolitici i plediraju za nauno neutralnu negeopolitiku geografiju meunarodnih
odnosa. Zadatak formalne geopolitike je da kritiki analizira praktinu geopolitiku i da ponudi nove humanije
aspekte geopolitike. Radikalni politiki geografi ele da zadre akademsku distancu izmeu geografske nauke i pol.
i vojne prakse. To je dijametralno suprotno Mekidneru i njegovim sljedbenicima koji su eljeli da ukljue geografiju
u politike programe i strategiju drave. Negeopolitika se jo naziva geopolitika mira, kao antipod geopolitici
konflikta i geostrategiji.
AMERIKA
Ideje Karla Ritera prenio je u SAD njegov uenik prof. harvardskog univerziteta A. Gijo, a po njemu nova
geografija mora biti ne samo deskriptivna nego takoer uporedna i ekplikativna. Tvrdio je da je zemlja stvorena za
ovjeka i da svaki kontinent ima svoju namjenu u istoriji ovjeanstva, pri emu posebnu prirodnu mo ima Evropa.
U to vrijeme svjetski poredak je diktirala UK, a Amerikanci su vjerovali u geopolitiku ideju sudbinskoj
predodreenosti sjevernoamerikog kontinenta za stvaranje SAD-a i zastupali izolacionistike ideje u skladu se
geslom Amerika Amerikancima. Tom miljenju suprotstavio se admiral Mehen, tezom o pomorskoj moi, s ciljem
da tako privue panju i dobije sredstva za razvoj mornarice, to je i uspio.
MEHEN (1840-1914) jedan je od prvih ideologa novog svjetskog poretka PAX AMERIKA koji e smijeniti stari
PAX Britania. U knjizi Uticaj morske sile na istoriju naglasio je pomorski imperijalizam SAD kao manifest
sudbinske predodreenosti globalnim poloajem, duinom obalskih linija, lukama i njihovim hinterlandom. Mehen
je naglasio da britanska supremacija poiva na kraljevskoj mornarici, koja kontrolie evroazijski balans snaga.
Amerika treba, u tom lancu sigurnosti, da bude komplentarna Britaniji sa bazama na Pacifiku, gdje e joj
potencijalni protivnik biti Japan. Po njemu najvanija komponenta na sjevernoj polulopti je Rusija. On smatra da ta
zatvorena kopnena forma ima strateke prednosti i nedostatke. Tvrdi da e savez izmeu SAD, UK, Njemake i
Japana, jednog dana da se sukobi s Rusijom i Kinom. Uvodi nove posredne komponente u trostranoj shemi:
stanovnitvo tehnologija resursi.
Primjenjena politika geografija prisutna je u diplomatskim i vojnim poslovima amerike vlade od perioda
predsjednika Vilsona. Grupa informacionih istraivanja Inkvajeri, predvoena Isaija Boumenom i Mark
Defersonom, a sainjavali su je razliiti specijalisti mnogih oblasti, pripremala je informacije za mirovnu
konferenciju u Versaju 1917. g., a osnovni poslovi voeni su u oblasti kartografije, ostvaren je iroki program
sastavljanja raznovrsnih tematskih karata Evrope. Karte su sadravale informacije o geolokoj grai i reljefu, o
gustini stanovnitva i njegovom etnikom sastavu, o poljoprivredi, industriji, saobraaju, naseljima i dr. Karte su
postale internacionalni jezik konferencija.
Isaija Boumen (1878-1950) glavni teritorijalni ekspert amerike delegacije na Versajskoj konferenciji i desna ruka
predsjednika Vilsona. Napisao je autoritativno politiko-geografsko djelo Novi svijet, bio je savjetnik
predsjednika Ruzvelta, trebao voditi projekt M-projekt za iseljenje Jevreja iz Evrope u Latinsku Ameriku pred
nacistima, koji nije realiziran. Uestvovao je u stvaranju OUN, a zahvaljujui njemu geografski pristup bio je
primjenjen na Versajskoj konferenciji. On je u svojim geostratekim pogledima slijedio ideju Mehana i Mekindera, o
stvaranju bloka pomorskih sila i granice civilizovanog svijeta nasuprot varvarima i praznini na Evroazijskom
kontinentu. Uveo je termin demokratska geopolitika za oznaavanje geopolitike u slubi demokratskih reima.
NIKOLAS SPAJKMEN (18901944) djela Amerika strategija u svjetskoj politici, Geografija svijeta.
Sjedinio je Mehena i Mekindera, upozorio je da samo odluan savez izmeu angloamerike pomorske sile i ruske
kopnene sile moe da odvrati Njemaku od zauzimanja obalskih linija Evroazije i na taj nain od prevlasti nad
Svjetskim ostrvom. Spajkmen se trudio da dokae da osnovni geopolitiki i geostrateki znaaj nema centralni dio
hartlend nego rub evroazijskog kopna rimlen koji po njegovom miljenju predstavlja Zapadnu Evropu, Tursku,
Irak, Iran, Pakistan, Avganistan, Indiju i Koreju. On parafrazira Mekindra na sljedei nain:

1.
2.

Ko kontrolie obod rimland, taj upravlja Evroazijom,

Ko upravlja Evroazijom, odreuje sudbinu svijeta.

Ideje Spajkmena su bile osnova za strategiju okruenja koja rezultira paktomanijom u zoni Rimland - NATO u
Evropi, CENTRO u zapadnoj Aziji, SEATO u jugoistonoj Aziji, ANZUS na Pacifiku. U toj zoni napetosti, u
vremenu hladnog rata bilo je veliko suparnitvo izmeu dva ideoloka bloka Zapada i Istoka, koje se ogledalo u nizu
lokalnih ratova, ali do globalnog konflikta izmeu njih nije dolo.
Teorijskim pitanjima politike geografije posvetio se najvie Riard Hartorn. Kao zastupnik funkcionalnog
pristupa, definisao je predmet politike geografije kao izuavanje funkcija i struktura politiko-teritorijalnih jedinica
koje imaju organe vlasti drava, provincija, okruga, grofovija ili gradova. Te politiko-teritorijalne jedinice on
definie kao realne regione homogene u politikoj organizaciji, a heterogene u drugim pogledima.
Hartorn odreuje etiri metodoloka pristupa u politikoj geografiji morfoloki, istorijsko-genetski, analiza moi i
funkcionalni. On smatra da se zadatak politike geografije sastoji u iznalaenju odnosa izmeu integracionih i
dezintegracionih sila, od kojih zavisi stepen teritorijalne kohezije drave. Po njemu politika homogenost drave je
glavni cilj, faktor i smisao postojanja politikog regiona, odnosno drave. Kao faktor integracije analizira jezik,
kulturu, granice, glavni grad i druge. Istie da je politika geografija netuivi dio geografije u cjelini.
Kritku geopolitikih ideja u SAD daje Hans Vajgart u knjizi Generali i geografi u kojoj kae da ameriki
geopolitiari mogu nakoditi vojnim i pol. rukovodiocima SAD, ne manje nego Haushofer i drugi njemaki
geopolitiari.
S. Koen je stavio pod znak pitanja strategiju ograniavanja sovjetske Rusije i Spajkenovu teoriju okruenja. On
izdvaja dvije supersile i naziva ih zavisan od trgovine svijet morskih drava i evroazijski kontinentalni svijet.
Svaku od tih geostragekih sfera dalje dijeli na geopolitike regione u kojima centre moi predstavljaju drave prvog
reda: SAD, Rusija, Japan, Kina i Evropa EU. Za njima slijede drave drugog reda Indija, Brazil, Nigerija i druge,
ukupno 30 zemalja, zatim treeg, etvrtog i petog reda.
Geostrateke prognoze postale su moderne u vrijeme hladnog rata. Jedan od uspjenih prognozera i ideologa novog
svjetskog poretka je Zbignjev Beinski. Poslije raspada ideolokog bloka Istoka postavilo se pitanje novih
rizika i izazova za mir i bezbjednost Zapada, drugaijih od hladnog rata, koji e legitimisati oruane snage sa
zadatkom nacionalne samoodbrane.
Semjuel Hantintgon u djelu Sukob civilizacija prognozira da e ideoloke konfrontacije biti zamijenjene
sukobima na kulturnoj osnovi, du kulturno-civilizacijskih granica. Kao potrebu opstanka saveza Zapada oznaio je
prijetnju kultura Istoka i njihovih alijansi: pravoslavno-islamske i islamsko-konfuijanske. To zapravo znai da
Zapad preuzima ulogu svetskog hartlenda.
Kritika geopolitika je postala moderna u SAD-u 1980. godine u vezi sa izuavanjem spoljne politike kroz analize i
diskurse. Taj pristup je podstaknut poststrukturalistikom filozofijom Miel Fukoa, koji koristi dekompoziciju
diskursa kao osnovni metod. Geopolitike predstave se razmatraju u vezi s konkretnim problemom, sam objekt
istraivanja su znanja i diskursi o geografskim crtama meunarodnih odnosa a ne same geografske datosti.

Razlikuju se tri dimenzije kritike geopolitike:

-

dekompozicija geopolitikih tradicija,

dekompozicija savremenih diskursa i
istraivanje sutinskog znaenja pojmova kao to su mjesto i politika.

Kritika geopolitika bavi se problemom kao to su odnosi izmeu znanja i vlasti, vlasti i teritorije, teritorijalnosti i
suvereniteta. Pominje se termin ameriki vertigo koji oznaava geopolitike sporove oko spoljne politike SAD-a i
njene uloge u globalnim odnosima.
Tol Geopolotika antologija - istaknuto je da je geopolitika zajednika tekovina geografije i politike, pri emu
su kljunu ulogu imali eksperti i intelektualci s njihovim institucionalnim i ideolokim ogranienjima. Tol
analizira sljedee periode s razliitim geopolitikim diskursima: - imperijalna geopolitika suparnitvo UK i
Njemake;
- geopolitika Hladnog rata suparnitvo SSSR i SAD;
- savremena geopolitika Novog svjetskog poretka diktiranog od jedne supersile - SAD-a; i - ekoloka geopolitika
odrivi razvoj, globalni problemi kao to su demografski pritisak i zagaivanje, koji predstavljaju nove
opasnosti za bezbjednost drave.
Svaki geopolitiki diskurs ima svoju antigeopolitiku kolonijalna antigeopolitika (protiv imperijalne geopolitike),
antigeopolitika Hladnog rata, antigeopolitika Novog svjetskog poretka.
Elektoralna geografija ima dugu tradiciju u istraivanjima razmjetaja politikih snaga i ponaanja biraa i kandidata
u pojedinim izbornim okruzima u SAD. Ona se zasniva na politikom regionalizmu, kvantifikaciji i prostornoj
statistici.
U elektoralnoj geografiji postoje dva osnovna pristupa tradicionalni i bihejvioristiki. Prvi istrauje geografske
karakteristike birakog sistema, drugi u centru panje ima birako tijelo.
RUSIJA
P.P. Tjananski je u geografske nauke uvrstio i politiku geografiju, ali se ona poslije Oktobarske revolucije nije
mogla razvijati.
Baranskij N.N.
Geopolitika je u vrijeme perostrojke i demokratizacije drutva u Rusiji postala vrlo moderna. U ruskoj geografskoj
naunoj publicistici se vode diskusije o strategiji ekonomskog i politikog razvoja zemlje, pri emu se eksponiraju
tri koncepcije:
1.
2.
3.

atlantizam tj. pribliavanje Zapadu;

autohtonost, tj. slovenofilstvo, nacionalni preporod i samobitnost;
evroazijstvo, koje polazi od posebne uloge Rusije na raskru civilizacija i pretenduje na evroazijsku ruskoislamsku i rusko-konfuijansku sintezu u cilju potiskivanja atlanstkog uticaja iz Evroazije.
Evroazijski geopolitiki model svijeta se svodi na Mekinderovu emu suprotnosti izmeu kopnenih i pomorskih sila,
u koju se uklapaju i suprotnosti kultura na relaciji Istok-Zapad.

Po Zjuganovu zlatna milijarda ljudi, koji ive u zapadnim bogatim zemljama i priaju o demokratiji, ne osjeaju
dug prema ostalom ovjeanstvu koje prosto igra ulogu izvora resursa, skladita za tetne otpatke i mjestu za
lokaciju ekoloki opasnih industrija. Po njemu, istorijska uloga Rusije treba da bude zatita Istoka.
Strukturno-funkcionalni pravac apsolutizuje proces stabilnosti, ravnotee i homogenosti drutva. Njegova
primjena omoguuje da se prikau tri dijela elektoralne geografije kao procesa:

1. geografija uticaja partije, u vezi s uticajem geografskih faktora na elektoralno ponaanje;

2. geografija izbornih predstavnika
3. geografija rezultata izbora.
Strukturno-funkcionalna analiza u geografiji izbora podrazumijeva razmatranje pojava teritorijalne diferencijacije
elemenata i funkcionalnih strana politikog sistema regionalna socijalizacija, teritorijalni mehanizam izbornog
sistema, politikogeografske modele. U novije vrijeme javlja se komparativizam - uporedni pristup istraivanju
politike na meunarodnom nivou, koji dopunjuje istorijsko-uporedni metod elementima strukturno-funcionalne
analize i bihejviorizma.
METODOLOKI MODELI GEOPOLOTIKE
Tri su najvanije ideologije modernog doba
- liberalizam
- komunizam
- faizam.
Prema Poperu komunizam i faizam imaju zajedniku crtu: oni svoje kvazinaune dogme (prva: politiku ekonomiju
marksizam, a druga: geopolitiku) prikazuju kao apsolutnu istinu, da bi nametnule svoju viziju idealnog poretka.
Naelo tree ideologije liberalizma je pluralizam ideja i slobodna konkurencija doktrina laissez-fair.
Geopolitika kao nauna disciplina je srodna politikoj geografiji po predmetu, a razliita po metodu i funkciji.
Predmet geopolitika moe se sagledati kroz tri tematska kruga:
1.
2.
3.

Drava i njeni strukturni elementi,

Stanovnitvo u svim aspektima rasna, etnika, demografska, konfesionalna, socijalna i profesionalna
struktura,
Teritorija fiziki prostor ispunjen prirodnim i antropogenim pojavama i objektima.

U centru panje su politiki organizovane ljudske zajednice i zavisnosti izmeu sredine i njihove djelatnosti i
egzistencije. S filozofsko-metodoloke take gledanja, relacije ovjek-sredina mogu biti razmatrane sa 2 aspekta
materijalistikog i humanistikog tj. sa gledita bia i svijesti.
Materijalne veze imaju prirodni karakter (fizioloki, bioloki), ekonomski (oblikovanje sredine) i sociopolitiki
(koritenje sredine), dok humanistike veze imaju sociopsiholoki karakter (poznavanje, vrjednovanje, osjeanje).
Mogu se izdvojiti 4 osnovne komponente ljudskog odnosa prema geosredini: koritenje i oblikovanje odnose se
na egzistenciju ovjeka; upoznavanje i vrjednovanje odnose se na ljudsku svijest.
Geopolitika stavlja akcenat na etvrtu komponentu vrjednovanje, koje ima materijalistiku i humanistiku
komponentu. S tim u vezi geopolitika ispunjava dvije osnovne funkcije praktinu i humanistiku.
Geografi smatraju da je geopolitika onaj dio politike geografije, koji izuava geografske faktore u procesu
nastajanja, funkcionisanja i evolucije drave. Spajkman je definisao kao odreivanje politike dravne bezbjednosti
na osnovu geografskih faktora.
Geopolitika ima svoj rezon koji se sastoji u zadatku da izui vezu izmeu geografije i drave, njene istorijske
sudbine, protivurjenosti razvoja, borbe za opstanak.
Geopolitika istrauje mjesto odreene drave na politikoj karti svijeta i odgovarajuih geografskih regiona s ciljem
da ukae na najpovoljnije oblike i naine za njen razvoj i funkcionisanje. Kao nauka o nacionalnoj strategiji ona je
recionalna osnova politikog projekta drave. Geopolitika je nacionalni projekat i nacionalna strategija koja je
u istoriji svake drave vanija od bilo kojeg vladinog plana ili partijske platforme.

Kroz geopolitiku formuliu se osnovni nacionalni ciljevi koji e strateki uvrstiti nacionalnu bezbjednost, a
nacionalna bezbjednost je relativni stepen granica, koje drava daje nacionalnoj zajednici da postigne i ouva svoje
ciljeve. Strategija nacionalne bezbjednosti moe biti IZOLACIONISTIKA i INTERVENISTIKA.
Izolacionistika je geopolitika koja redukuje kontakt sa spoljanjim svijetom da bi sprijeila uvoz destabilizirajuih
principa, ideja i vrijednosti.
Intervencionizam je geopolitika koja tei da pojaa sopstvenu sigurnost tako to e nametati svoje principe, ideje i
vrijednosti drugim dravama.
Ideoloka funkcija geopolitike proistie iz tri faktora:
- politike orjentacije i ideoloke pozicije autora,
- socijalnih zahtjeva vladajuih krugova
- teorijsko-metodolokih refleksija iz humanistikih nauka.
Ideoloka funkcija geopolitike moe biti konzervativna desnoradikalna, ili reformistika liberalna,
socijaldemokratska, lijevoradikalna.
Konzervativna geopolitika bazirana je na holistikom shvatanju ovjeka i svijeta koje je posluilo kao izbor
pseudonaunih mitova kao to su rasizam, nacionalizam, socijaldarvinizam, organska teorija drave, ivotnog
prostora, prirodnih granica, nacije-drave, vladajui narod.
Nacisti su smatrali geopolitiku za praktinu primjenu politike geografije, a njeni kritiari su je smatrali za
zloupotrebu nauke.
Haushofer je razlike izmeu njih nejasno formulisao tako to politika geografija razmatra dravu pod uglom
prostora, geopolitika pak prostor sa gledita drave.
Geopolitika je realno postojea sfera politike, ije osnove i rezultati u prostoru moraju biti istraivani kroz politiku
geografiju. Drave nemaju druge principe, tvrde konzervativci, osim nacionalnih interesa i ti interesi su odreeni
geografskim osnovama. Dravi ne dolazi prijetnja iznutra, od klasnih, nacionalnih i drugih suprotnosti, nego spolja,
to je odgovaralo totalitarnim reimima i lokalnim tiranima da zasnuju unutranju dominaciju kroz spoljanje
sukobe i hegemonizam.
Liberalna geopolitika glavnu panju posveuje ulozi tehnoloke zavisnosti, odnosno tehnoloke distance izmeu
industrijalizovanih, resursima bogatih zemalja. Bez jakog uvstva tehnologije geopolitika se pretvara u zemaljski
misticizam. Liberali smatraju da meunarodna ravnotea proistie iz obostrane meuzavisnosti zemalja na
relacijama tehnologija-resursi. Jedan od velikih teoretiara savremenog liberalizma R. Aron definira elemente
geopolitike analize svodei ih na:
1.
2.
3.

Geografsku shematizaciju spoljnopolitike strategije,

Geografsko-ekonomsku ocjenu nacionalnih resursa;
Interpretaciju tih resursa u diplomatskoj djelatnosti, pri emu se prepliu realne veze sa ivotom i sluajni
elementi lokalne sredine.
Geopolitika, kae on, spaja geografsku shematizaciju diplomatsko-stratekih odnosa s ekonomsko-geografskom
analizom resursa, s interpretacijom diplomatskih odnosa u zavisnosti od naina ivota i ivotne sredine ljudi.
Liberali zastupaju doktrinu deideologizacije, kosmopolitizma i globalne ekonomske meuzavisnosti. Takva
gledita odgovaraju transnacionalnim kompanijama koje se zalau za liberalizam u svjetskoj trgovini.
Radikalna geopolitika bavi se kritikim preosmiljavanjem meunarodnih odnosa i demistifikacijom savremene
uloge kapitalizma u svjetskoj ekonomiji. Radikali razmatraju te odnose kao jednostrane zavisnosti, u kategorijama
globalnog modela jezgro-periferija, tj. kao suparnitvo izmeu glavnih politiko-ekonomskih centara u zoni

jezgra, uslabljeno neravnomjernou razvoja, za dominaciju nad periferijom i poliperiferijom. Geografi

radikali Taylor, Raynolds, istiu socijalnu sutinu prostora i stavljaju akcenat na kritiku analizu pitanja kako je
politiki prostor organizovan, ko ga organizuje i u ijem interesu. Francuski radikal Lacoste takoer razvija kritiku
geopolitiku ne razdvajajui je od politike geografije.
U savremenoj geopolitici uopte, moemo izdvojiti tri analitike dimenzije:
1. politiku i vojnostrateku
2. ekonomsku
3. kulturno-historijsku.
Prve dvije dimenzije povezane su uglavnom s interesima drave, trea sa irim krugom subjekata politike
djelatnosti. Politika i ekonomska dimenzija geopolitike obuhvataju integracioni potencijal zemalja i regiona,
procese globalizacije svjetske privrede i politike, dok dezintegracioni procesi, naprotiv, imaju u osnovi etno i
istorijsko-kulturnu dimenziju. Geoekonomski pristup produktivan je u razumijevanju internacionalizacije svjetske
politike i privrede, koncepta odrivog razvoja i konkurencije regiona, dok je kulturno-istorijski pristup produktivan
za shvatanje procesa, koji nastaju u bivim socijalistiim zemljama centralno-istone Evrope i Balkana.
Neoklasina geopolitika, za razliku od klasine, odbacije organsko shvatanje drave i geografski determinizam.
Granice se smatraju za stabilne i ne prihvataju se promjene putem sile ve samo putem dogovora i sporazuma.
Shvatanje drave govori se o nacionalnim interesima i nacionalnoj bezbjednosti, kao da je drava cjelovit objekt.
Ostaje i naglaena uloga fiziko-geografske sredine. U 80-90-im godinima panja se posveuje prirodnim resursima,
izvorima energije i pitke vode kao uzrocima konflikata. Neoklasina geopolitika se bavi efektima geografskog
poloaja, prirodnih resursa, saobraajnih veza i drugih geografskih osobenosti na spoljanju politiku drave i njenih
meunarodnih poloaja.
Poslije Hladnog rata, ruenja Berlinskog zida, raspada SSSR-a, u postsocijalistikom prostoru nastaje
deideologizacija drutvenog ivota. U njemu veliku ulogu igra ikonografija politiki simboli, mitovi, formiranje
predstava o odreenim teritorijama i njihovim granicama, i naravno elementi politikog predjela. Uloga nacionalnog
identiteta i politike kulture u formiranju i izmjeni savremene politike karte uoljiva je na primjerima politiki
aktivnih regiona u bivoj Jugoslaviji, u bivem SSSR-u.
Geopolitika se vezuje za vlast mo i prostor. Njen objekt je drava kao prostorna pojava i meusobni odnosi
drava u prostoru. Osnovne komponente klasine geopolitike se danas mijenjaju. Osporava se sam razlog postojanja
drave kao teritorijalne konstrucije, neki autori smatraju da danas granice nemaju naroit znaaj za globalnu
ekonomiku, ili da su drave prevaziene rastom nadnacionalnih ili regionalnih struktura moi.
Logian produetak geopolitike u uslovima mira je geoekonomika, a u uslovima rata geostrategija.

PREDAVANJA 07.03.2014.
Centar geopolitike oko koga se sve vrti je PROSTOR.

Rudojl Kjellen uveo pojam.

Rimska imperija-prva pojava sadraja geopolitike. Grka filozofija Evrope, Rim geopolitika
Evrope i svijeta.
Geopolitika nastala upadom u prstor drugih. Sadraj prostora:
-

Teritorij
Demografija
Resursi
Simbolina dimenzija
Predstave.

Geopolitika: diskurs o teritorijalnom suparnitvu

Skica
Halford Mackinder geografski stoer istorije, utemeljujui tekst geopolitike.
Svjetska politika mapa
-geografski determinizam
-socijalni darvinizam (Herbert Spencer)
Kljuni kriterij: Jai nadvladavaju slabije.

PREDAVANJA 13.03.2014.
Od politike geografije ka geopolitci:
Friedrich Ratzel i Rudolf Kjellen

Politika geografija izuava dravu sa stanovita prostora a geopolitika proctor sa stanovita

drave Karl Haushofer
Rani politikogeografski i geopolitiki radovi koji e oblikovati konzervativnu geopolitiku
devetnaestog I poetka XX stoljea zasnovani na est biopolitikih ideja
Drava kao organizam, ovisnost dravnog organizma o geografiji, interakcija zasnovana na
konkurenciji, tenja autarhiji, ne podlijee apstraktnim zakonskim i moralnim standardima,
poveavanje optimalne veliine drave kao stimulus za sukobe
Izvorita ovakvih biopolitikih ideja u radovima Friedricha Ratzela, Rudolfa Kjellena .
Ratzel najprije pie Antropogeografiju u dva toma
Prvi tom nosi podnaslov Uvod u primjenu geografije u povijesti, a u drugom tomu bavi se
geografskom distribucijom ovjeanstva
U ovim knjigama kljune teme su okvir, iskoritavanje mjesta, potreba za prostorom i
pronalaenje granica.
Za nas mnogo vanija, formativna knjiga za novu znanstvenu disciplinu objavljena je
1897.godine pod nazivom Politika geografija
U toj knjizi Ratzel je adaptirao ideje Alexandera von Humboldta i Karla Rittera prema kojoj je
Zemlja integralna cijelina a ljudi samo jedan njezin dio.
Adaptirajui ovaj, prevashodno, Ritterov koncept tzv. geoloku sintezu ljudi i zemlje on ju
je transformirao u bioloku sintezu krvi i tla.
Sutinski Ratzelova teorija uspostavljena u Politikoj geografiji zasnivala se na dvije ideje:
ideji prostora (koji zaposjeda drava) i poloaja.
Ova dva elementa po Ratzelovom miljenju predodreuju geografsku vrijednost i sudbinu
svakog dijela zemljine povrine.
Na temelju takvog stava Ratzel u tom svom udbeniku definira tri principa koja znaajno utjeu
na rast drave kao organizma koji je upuen na prostor. To su slijedei principi:
1. Drave su vaan teritorijalni fenomen, a to podrazumjeva da svaka drava zauzima odreeno
podruje zemlje, to je, s obzirom na lokaciju, opredjeljuje u fiziko geografskom pogledu, a
takoe i u politikogeografskom pogledu, imajui u vidu politike zajednice.
2. Drave su drutveni fenomeni i predstavljaju odreene socijalne skupine koje se tijesno
identificiraju sa geografskim prostorom svoje drave, koja, sazrijevajui, poveava i broj svojih
stanovnika.
3. Drave opredjeljuju neki razvojni proces koji se odigrava unutar matinih prirodnih granica
koje se postepeno doseu irenjem prvobitnog teritorijalnog jezgra.
Za Ratzela prostor predstavlja ivotni prostor koji ostvaruje etvorostruk utjecaj na ljude koji ga
naseljavaju:
Utjee na tijelo i duh pojedinaca koji ine narod
Utjee na prostorno irenje naroda, u pogledu pravca I prostranstva (planine izoluju narod a
ravnice ih spajaju I pomau irenju i proimanju)
irenje i izmjena prostornih odnosa djeluju na odranje, ublaavanje ili jaanje odreenih
osobina, i

 Vri dejstvo na unutranji sastav narodnog organizma svojim prirodnim bogatstvima i

olakava ili oteava saobraaj
Sedam osnovnih zakona prostornog rasta drave
1. Prostor drave se uveava zajedno sa rastom kulture naroda koji ga naseljava;
2. Rast drave praen je rastom trgovine, misionarstva, razvojem novih ideja, poveanjem
ekonomskih aktivnosti;
3. Rast drave ostvaruje se prisajedinjenjem ili gutanjem malih drava;
4. Granica je periferni organ drave, ije izmjene svjedoe o snazi ili slabosti drave;
5. Prostorni rast je usmjeren prije svega na zauzimanju najvrednijih prostornih resursa obala
okeana i mora, rijenih bazena, plodnih ravnica, izvora sirovina...;
6. Prvi impuls za teritorijalni rast ide u pravcu primitivnih drava, od viih po nivou razvoja
civilizacija, i
7. Opa tendencija za spajanje kroz irenje, prelazi od drave do drave i, u mjeri prelaza, dobija
na snazi.
APOTEOZA uzdizanje neega na najvei nivo. Ratzel dao apoteozu prostoru.
Rasna i etnika pripadnost za Ratzela ne igra veliku ulogu to govori i njegov stav da je
nacionalna ideja sutinski prostorna a ne rasna ili etnika.
Potrebno je teiti zadobijanju prostora i politiku podrediti zakonima prostornog irenja
(demografska prenapuenost Njemake Ratzel)
Tlo i ovjek su neodvojivi. Prostor je materijalno koherentan element (drave) s kojim drava
kao grupa ljudi ima duhovnu vezu. (Ratzel u Kiss, 1942:635).
Kao logian slijed njegove teorijske postavke drave se mogu raati, razvijati, sklapati
sporazume, propadati i umirati, odnosno, prolaziti ivotni ciklus raanja mladosti zrelosti
starosti smrti kako to ine ivi organizmi.
Ratzel, ak smatra da i struktura drave lii strukturi organizma koji ima kompaktno jezgro,
zatim odvojenu strukturu u vazalskim podrujima. Drava se moe smatrati kao kompletna
cjelina koja se razvija unutar postojeih granica ili baza iz koje se pokree prostorni razvoj.
Ovdje se sutinski prepoznaju obje koncepcije njemake misije u svjetskim poslovima kako je
poima Ratzel: s jedne strane razvoj u povijesnim granicama u prvoj fazi, te osvajaki pohod
kretanja ka prirodnim granicama u drugoj fazi.
Prema njegovom miljenju u odreenom vremenskom period samo jedna drava moe imati
vodeu ulogu u svjetskoj politici jer sile ulaze i naputaju pozornicu povijesti u jednoj stalnoj
paradi uspona, briljantnosti i padova. (Kiss, 1942:636)
Ratzel, takoer, smatra da regije sa podjednakom gustinom stanovnitva imaju veu prirodnu
tendenciju da oblikuju vre zajednice na temelju kulturnih i povijesnih afiniteta kao I
zajednikih ekonomskih i demografskih problema.
Iz ovako mistificirajuih pogleda na prostor Gerard Toal, utemeljitelj kritike geopolitike,
izvodi zakljuak da je Ratzel svojim politikogeografskim uvidima i biologistikom afirmacijom
darvinistike vladavine prirodnih zakona meu dravama podrao teritorijalnu ekspanziju i
irenje velikih drava i vibrantnih kolonizirajuih civilizacija.

Ratzel je svojim politikogeografskim diskursom utemeljenim na socijaldarvinizmu i

geografskom determinizmu 'zarazio' njemaki politiki rjenik znanstvenom aurom, a
'pravednom artikulacijom' njemake nacionalistike udnje, participirao je u poniranju svijeta u
Drugi svjetski rat.
Tako je, s jedne strane ostao upamen kao utemeljitelj znanstvene discipline politike
geografije, a s druge strane, kao indirektna duhovna logistika nacionalsocijalizmu.
Njegova ideja o prevazilasku njemake nacionalne rascjepkanosti teorijom o dravi kao
nadnacionalnom superorganizmu naii e na mnoge sljedbenike.
Rudolf Kjellen i zasnivanje pojma geopolitika
Jedan od tih sljedbenika bio je Rudolf Kjellen, vedski professor politikih nauka sa izrazitom
privrenou pangermanskim idealima.
On je prvi skovao pojam Geopolitika u jednom lanku o granicama vedske objavljenom u
asopisu Ymer 1899. godine.
Na njemakom je Kjellen po prvi put upotrijebio ovaj pojam u lanku objavljenom 1905.
godine u Geographische Zeitschrift u kojem je analizirao ideju politike unije izmeu vedske I
Norveke.
Ipak sam pojam je preko prikaza Kjellenove knjige Uvod u geografiju vedske postao poznat
u Njemakoj ve 1900.godine. U tim lancima i kasnijim izdanjima knjige Velike sile Kjellen je
razvio i primjenjivao njegov sistem za analizu drave kao organizma
ideja koju je prvi put prezentirao u seriji predavanja u Geteborgu 1908.godine a nacrt tog
sistema je objavljen 1916.godine u njegovom velikom teorijskom djelu Staten som lifsform
(Drava kao oblik ivota).
Osnova njegovog sistema je bio stav da svjetska politika povijest ima prirodan progres
zasnovan na ciklikom modelu progresa i reakcije Kjellen je kljuni naglasak u svom sistemu
analize meunarodnog ponaanja drave stavljao na prirodne atribute drave.
KNUT HAMSUN Nobelovac za knjievnost, fan Hitelra.
2 Kriterija koja ga definiu snivaem geopolitike:
- Uveo pojam
- Pokuaj da napravi nadsistemsku meganauku o dravi.
On je kategorizirao ove atribute pet osnovnih pravaca nauke o dravi.
Prva tri pravca su po Kjellenu prirodni atributi drave i radi se o:
Geopolitici izuava teritorij drave
Etno ili demopolitici izuava stanovnitvo drave, i
Ekopolitici izuava ekonomski karakter drave
Pored ova tri pravca Kjellen prepoznaje jo dvije kategorije/pravca koje obiljeavaju dravu kao
pravni ili kulturni fenomen.
Sociopolitika istrauje dravu kao drutvo
Kratopolitika analizira strukturu vlasti i moi drave
prva kategorija Kjellenovog sistema
on ju je definirao kao nauku o dravi kao geografskom organizmu ili pojavi u prostoru...
Inspiririan Ratzelovim uenjem Kjellen je promatrao teritoriji drave kao tijelo.

 Prema njegovom zakonu geografske individualizacije, konani cilj drave je da postane

geografska individua, tj., da se ujedini sa nekom organskom oblasti.
Kao dodatak svom generalnom okviru geopolitike Kjellen je razvio trolanu emu za analizu
drave kao fenomena u prostoru.
Elementi te sheme su poloaj drave u odnosu na druge drave, obik teritorije drave i
veliina teritorije.
Poloaj drave prema drugim dravama podrazumjeva karakteristiku poloaja kao to je npr.
tampon izmeu drugih drava ili periferna pozicija, poloaj prema takama (zonama) sukoba i
promjena relativnog poloaja drave tokom vremena.
Kjellen je preferirao koncentrini oblik drave. Drave koje su imale izduenu teritorijalnu
formu su bile u nezadovoljavajuem poloaju u pogledu odbrane ili komunikacije.
Etno- ili demopolitika
Drava kao organizam prema Kjellenu ne treba samo tijelo nego i duu.
Dua drave je nacija koja prethodi formiranju drave. Bez ivota nacije egzistencija drave
je nezamisliva.
Kada nacije postanu svjesne svog postojanja kao organske cjeline one trae dravnost za sebe
u jednoj nacionalnoj dravi.
Karakter i jedinstvo nacije su kljuni predmeti istraivanja u Kjellenovoj etno ili
demopolitici.
Prema Kjellenovom etnikom zakonu individualizacije, drava nakon svog nastanka zahtjeva
homogenost svog ljudskog materijala kako bi dostigla harmoninu duu.
Ova homogenost nije bila bazirana na rasi.
Ekopolitika
U oblasti ekopolitike Kjellen se koncentrirao na modele trgovanja drave i njezine sposobnosti da
postane samodovoljna.
Ovaj stav je bio baziran na njegovom vjerovanju u autarhiju.
Trgovina je kreirala ovisnost u kojoj su jai eksploatirali slabije.
Stoga je po njegovom miljenju bilo neophodno da drava ostvari kontrolu nad velikom
teritorijom kako bi zadovoljila svoje ekonomske potrebe.
Sociopolitika
Kjellenovo nezadovoljstvo ovim pravcem nauke o dravi
Nezadovoljstvo drutvenim razvojem u pravcu demokratije u nekim zemljema Zapadne
Evrope.
Nacija, ukljuujui tradiciju svih generacija, bila je vanija za Kjellena kao putokaz
drutvenog razvoja nego drutvo
Drutvo je po njegovom miljenju inkorporiralo samo tradiciju, vjerovanja i elje aktuelne,
ivue generacije.
Kratopolitika

U kratopolitici Kjellena je interesirao oblik vladavine I konstitucionalna forma drave i odnos

drave i njezinih subjekata.
Ova kategorija je predstavljala duh drave i jezgro njezine pravne i kulturne strane.
Unutar ove kategorije Kjellen je, takoer, projicirao idealnu viziju harmonije.
Ta harmonija je u kratopolitici podrazumjevala korporativnu reprezentaciju pod jakim
vostvom kralja ili cezara koje e uslijediti nakon to se uvidi suvinost
demokracije.
Anticipacija meuratnih faisitikih reima u Evropi.
Rangiranje drava
Kjellen ih dijeli u dvije skupine, pravei razliku izmeu prvorangiranih (first-rank) i
drugorangiranih (second-rank), po kriteriju kapaciteta moi.
U first-rank ubraja one zemlje koje posjeduju svjetsku mo (world powers). To su Velika
Britanija, Njemaka, Rusija i Sjedinjene Amerike Drave, a u second-rank, drugi razred
svjetskih sila situira drave koje imaju neto ranjiviju strukturu moi i atribuira ih geopolitikom
figurom great powers, zemlje sa velikom moi. Ta skupina rezervirana je za Austrougarsku,
Francusku, Italiju i Japan.
Suvremena politika geografija definira Kjellenovu geopolitiku kao teoriju koja dravu motri
kao geografski organizam ili prostorni fenomen.
PREDAVANJA 20.03.2014.
Halford Mackinder
Autarkija sama sebi dovoljna
Britanski geograf razvoj nove geografije
lan kraljevskog geografskog drutva
1) Poznavati prolost radi razumijevanja sadanjosti i predvianja budunosti.
2) Geografija i istorija su totalitet
John Sill (irenje engleske i A.G. Wells uticali na Mackindera
Talasokratija sile na moru
Telurokratija sile na kopnu.
Tehnoloki razvoj kreira sliku geopolitike
Boije oko poskolumbovsko doba ( sve otkriveno)
Geografski stoer istorije utemeljujui tekst geopolitike
Pomjeranje stoera ka istoku Evrope: Istona Evropa klju za kontrolu Euroaije, britanski
nacionalni interes.
Great Game Velika igra izmeu Rusije i VB za kontrolu puta svile u Aziji, vesterniziranje.
Stoer je mobilan.
Triptih:
- Ko vlada I. Evropom
- Ko vlada
- Ko vlada...

PREDAVANJA 27.03.2014.
KARL HAUSHOFER
Identifikacija ovjeka sa geopolitikom.
Instrumentalizacija njegove geopolitike u slubi III rajha.
Duh Minhena.
Boravio u Japanu militaristiki poredak.
Propast zapada Oswald Spengler
1924. postaje glavni urednik asopisa za geopolitiku (Zeitschrift fur geopolitik)
1937. predsjednik Njemake akademije
Formirao institut za geopolitiku.
Albert Haushofer sin Karlov zajedno sa Rudolfom Hesseom (kreatorom III rajha) bio veza koja
je uvukla Hitlera u teoriju.
- Osloboen jer se za ideje ne moe suditi.
Referisao se na Halforda Mackindera pri kreiranju ideja.
Prostorna ugroenost Lebensraum.
5 kljunih koncepata Haushofera:
- Autarkija
- Lebensraum
- Panoblasti
- Granice
- Prednost kopnene nad maritimnom silom.
Kljuni kriterij autarkije je nezavisni ekonomski prostor.
Subrosa pod peatom tajnosti.
Bogaenje robnih rezervi.
Konani cilj Haushofera da cijeli svijet postane Autarkija pod komandom Njemake.
Panoblasti: Svjetsku istoriju proizvode velike sile, pa i snose odgovornost.:
- Pan Evro-Afrika (Njemaka)
- Pan Azija (Japan)
- Pan Amerika (SAD)
- Pomona panoblast (Rusija, Indija dok Njemaka ne ojaa).
Granice su samo odmor na ratnom putu.