Professional Documents
Culture Documents
Shoqeria se Drejtes Nderkombetare perfshin kete liste te temave ne kuader te termit te se "drejtes
nderkombetare ekonomike
(1) Ligji i tregtise nderkombetare, duke perfshire ligjin nderkombetare i Organizates Boterore te
Tregtise dhe GATT dhe
ligjet vendore te tregtise.
(2) Ligji i Integrimit Internacional Ekonomik, duke perfshire
Ligjin e Bashkimit Evropian, NAFTA dhe Merkozurin.
(3) Te Drejten Nderkombetare Private, duke perfshire zgjedhjen nderkombetare
te ligjit, zgjedhja e forumit, zbatimi i vendimeve dhe ligjin e tregtise nderkombetare.
(4) Rregullorja e Biznesit Nderkombetar, duke perfshire monopolin ose ligjin e konkurrences,
rregullimi mjedisor dhe rregulloren e sigurise.
(5) Ligji Nderkombetar Financiare, duke perfshire privat Ligjin privat te transaksioneve, ligji
rregullator, ligjet e huaja direkte te investimeve dhe te se drejtes nderkombetare monetare, duke
perfshire Ligjin e Fondit Monetar Nderkombetar dhe Banken Boterore.
(6) Roli i ligjit ne zhvillim.
(7) E drejta nderkombetare tatimore, dhe
(8) Te drejtes se prones intelektuale nderkombetare.
BAZA E SE DREJTES NDERKOMBETARE EKONOMIKE:
E drejta nderkombetare ekonomike eshte e bazuar ne parimet tradicionale te se drejtes
nderkombetare te tilla si:
-Pacta Sunt Servanda
-Lirin
-Barazise sovrane
-Reciprocitetin
-Sovranitetin ekonomik
BAZA E SE DREJTES NDERKOMBETARE EKONOMIKE:
ESHTE E BAZUAR EDHE NE PARIMET MODERNE DHE NE ZHVILLIM TE TILLA SI:
-Detyra per te bashkepunuar.
-Sovranitet te perhershem mbi burimet natyrore
-Trajtimit preferencial per vendet ne zhvillim ne pergjithesi dhe vendet me pak te zhvilluara ne
veqanti.
BURIMET E SE DREJTES NDERKOMBETARE EKONOMIKE JANE TE NJEJTA ME ATO
BURIMET E SE DREJTES NDERKOMBETARE TE PERSHKRUARA NE PERGJITHESI NE
NENIN 38 TE STATUTIS TE GJYKATES NDERKOMBETARE TE DREJTESISE:
Neni 38 (1) Gjykata, funksioni i te cilit eshte qe te vendose ne pajtim me kontestet nderkombetare
te ligjit, te tilla siq jane paraqitur ne te, do te zbatohen:
(a) konventat nderkombetare, qofte te pergjithshme ose te veqanta, rregullat e krijimit i njihen
shprehimisht shteteve kontestuese,
(b) me porosi nderkombetare, si deshmi e nje praktike te pergjithshme pranuar si ligj,
(c) parimet e pergjithshme te se drejtes te njohura nga kombet e qyteteruara,
(d) i nenshtrohen dispozitat e nenit 59, vendimet gjyqesore dhe mesimet nga publicistet me te
kualifikuar te kombeve te ndryshme, si dege do te thote per percaktimin e rregullave te se drejtes.
SOVRANITETI EKONOMIK: Kur shteti fillon te funksionoje si politikisht i pavarur dhe
subjektivisht sovrane, ata e kuptuan se nje nga atributet me te rendesishme te sovranitetit
shteteror ishte sovranitetit ekonomik. Pa kete, sovraniteti politik nuk ishte i plote. Pohuar
ekonomikishte sovranitetin ekonomik do te thote qe ka kontroll mbi aktivitetet ekonomike te te
dy personave juridik dhe fizik i cili ushtron biznes ne vend, nese shtetasit e atij vendi apo te huaj.
Per shkak te nje sere arsyesh historike, shume shtete te trasheguar ne nje situate te pavaresise ne
te cilen individet te huaja apo te kompanive gezuar koncesione te caktuara ose privilegje ose
kontroll mbi aktivitetet ekonomike te vendit ne fjale. Ne shume shtete burimeve natyrore dhe
minerare te drejtat jane te kontrolluara nga kompani ose individet te huaj ne baze te nje
marreveshje koncesioni ka hyre ne administraten e meparshme, qofte kolonial ose ndryshe.
Kur vendi ne fjale deshiron te nise nje politike per ZHVILLIMIN EKONOMIK, nje nga nismat e
para qe kishte per te marre ishte te marrin ne konsiderate shfrytezimin e burimeve te veta
natyrore, ne perputhje me politikat e saj ekonomike. Per kete arsye ajo u be e nevojshme per keto
shtete te mbroj sovranitetin mbi burimet natyrore te vendit dhe kerkon qe individet te huaj dhe
kompanite ne perputhje me politikat e reja te miratuara nga shteti.
Ne shume vende ishte e veshtire qe te mbrohej sovranitetin ekonomik pa e bere larg me te drejtat,
koncesionet dhe privilegjet gezuar nga individet e huaj dhe kompanite mbi burimet natyrore te
vendit. Megjithate, vendet e zhvilluara shtetasit e te cileve kishin shkuar jashte shtetit per te
investuar dhe te bejne perpjekje te biznesit rezistuan qe te imponojne ligjin kombetar per te huajt.
Ata argumentuan se koncesionet ekzistuese te kontratave kishin per tu nderuar sipas ligjit
nderkombetar. Ajo ishte ne kete qast kritik se koncepti i sovranitetit te perhershem mbi burimet
natyrore u prezantua ne te drejten nderkombetare.
SOVRANITETI I PERHERSHEM MBI BURIMET NATYRORE: Kur numri i vendeve ne
zhvillim te ri te pavarur u rrit, keto shtete kerkonin te pohojne sovranitetin e tyre te plote
ekonomik duke shpallur se ata kishin sovranitetin te plote dhe te perhershem mbi burimet e tyre
natyrore - pa marre parasysh ndonje marreveshjesh te bere nga administrata e meparshme e tyre
koloniale.
Rrjedhimisht, nje rezolute u paraqit ne Kuvendin e Pergjithshem te OKB-se per kete qellim dhe
eshte miratuar nga nje shumice e shteteve. Paragrafet 1 dhe 2 te famshmem te OKB-se 1962
Rezoluta e Asamblese se Pergjithshme ne Sovranitetin e Perhershem mbi
Burimet Natyrore (PSNR) te shtetit:
1. E drejta e popujve dhe kombeve per sovranitet te perhershem mbi pasurine e tyre natyrore dhe
burimet duhet te ushtrohen ne interes te zhvillimit te tyre kombetare dhe ne
mireqenien e popullit te shtetit ne fjale;
2. Eksplorimin zhvillimin dhe sistemimin e te tilla burimeve, si dhe importit te kapitalit te huaj te
nevojshem per keto qellime, duhet te jene ne perputhje me rregullat dhe kushtet te cilat popujt
dhe kombet lirisht i konsiderojne te nevojshme apo e deshirueshme ne lidhje me autorizim,
kufizimin ose ndalimin e aktiviteteve te tilla. Prandaj, zgjidhja vazhdon te pershkruaje te drejtat e
shteteve ne lidhje edhe me shpronesimin dhe shtetezimin e
aseteve te shoqerive te huaja:
4. Nacionalizimi, shpronesimi apo rekuizimi duhet bazuar ne arsye ose shkaqe te sigurise, te
sherbimeve publike ose interesit kombetar te cilat jane te njohura si mbizoteruese thjesht te
interesave individuale apo private, vendase dhe te huaja. Ne raste te tilla pronari do te paguaj
kompensimin e pershtatshem, ne perputhje me rregullat ne fuqi te shtetit duke marre masa te tilla
ne ushtrimin e sovranitetit te saj dhe ne perputhje me ligjin nderkombetar. Megjithate, sipas
marreveshjes nga ana e shteteve sovrane dhe paleve tjera te interesuara, zgjidhjen e kontestit e
bejne nepermjet arbitrimit ose gjykimit nderkombetar. Paragrafi perfundimtare i rezolutes kerkon
per te siguruar investitoreve vendeve dhe investitoreve te huaj se ne dispozitat e marreveshjeve
(a) Per te rregulluar dhe ushtroje autoritetin mbi investimet e huaja brenda juridiksionit te vet
kombetar ne pajtim me ligjet dhe rregullat e tij dhe ne perputhje me objektivat dhe prioritetet
kombetare. Asnje shtet nuk duhet detyruar per te dhene trajtim preferencial te investimeve te
huaja.
(b) Te rregullojne dhe mbikeqyrin aktivitetet e transnacional korporatave nen juridiksionin e saj
kombetare dhe te marre masat per te siguruar qe aktivitetet e tilla ne pajtim me ligjet e saj,
rregullat dhe rregulloret dhe ne perputhshmeri politikat ekonomike dhe sociale te saj. Korporata
Transnacionale nuk do te nderhyje ne punet e brendshme te nje shteti prites. Qdo shtet duhet, te
bashkepunojne me shtetet e tjera ne per te vendosur ushtrimin e se drejtes parashtruara ne kete
nenparagraf:
(c) Te Shtetezoj, shpronesoj ose transferoj pronesine e prones se huaj, rast ne te cilin te shuma e
kompensimit duhet te paguhet nga shteti marrjen e masave te tilla, duke marre parasysh ligjet e
saj perkatese dhe rregulloreve dhe te gjitha rrethanat qe Shteti konsideron me vend. Ne qdo rast
kur ne pyetjen e kompensimt rritet nje polemike, kjo do te jete e vendosur ne baze te ligjit te
brendshem te shtetit te shtetezuar dhe nga gjykatat e saj, perveq nese ajo eshte e lire dhe
reciprokisht rene dakord nga te gjitha Shtetet e interesuara qe te jene paqesore do te thote te
kerkohet mbi bazen e barazise sovrane te shteteve dhe ne perputhje me parimin e zgjedhjes se lire
te mjeteve.
Neni 4
Qdo shtet ka te drejte te angazhohet ne tregtine nderkombetare dhe
forma te tjera te bashkepunimit ekonomik, pavaresisht dallimeve ne sistemet politike, ekonomike
dhe sociale. Asnje shtete nuk do te jete subjekt i diskriminimit te qfaredo lloji ne baze te ketyre
ndryshimeve. Ne ndjekje te tregtise nderkombetare dhe formave tjera te bashkepunimit
ekonomik, qdo shtet eshte i lire per te zgjedhur format e organizimit te marredheniet ekonomike
te tij dhe per te hyre ne mareveshje bilaterale dhe marreveshje shumepaleshe ne perputhje me
standardet, detyrimet dhe me nevojat e ekonomise nderkombetare.
Neni 5
Te gjitha shtetet kane te drejte te bashkohen ne organizatat e prodhuesit kryesor te mallrave ne
menyre qe te zhvillojne te ekonomite e tyre kombetare, per te arritur te mjete te qendrueshme per
financimin e tyre te zhvillimit dhe, ne zbatim te qellimeve te tyre, per te ndihmuar ne
promovimin e rritjes se qendrueshme te ekonomise boterore. Ne veqanti pershpejtimin e
zhvillimit te vendeve. Korresponduese, te gjitha shtetet kane per detyre te
respektojne kete te drejte duke u permbajtur nga masat e aplikuara ekonomike dhe
masat politike qe do te kufizonte ate.
Edhe pse statuti nuk ishte instrument i nje "ligji te veshtire" qe ka
efekt detyrues ligjor, shume prej parimeve te misheruara ne te kane qene konsideruar si
perfaqesuese ne bazen per zhvillimin e te drejtava nderkombetare ekonomike. Ne te vertete,
statuti perserit disa nga parimet qe jane tashme gjeresisht te pranuara si perfaqesues i rregullave
zakonore te se drejtes nderkombetare, te tilla si sovraniteti i perhershem i shteteve mbi burimet e
tyre natyrore.
E DREJTA PER ZHVILLIM EKONOMIK:
Nje nga elementet qendrore te NIEO dhe CERDS ishte zhvillimi ekonomik i shteteve. Ky
element u perforcua dhe forcohet permes rezolutes 1986 se Kuvendit te pergjithshem te OKB-se
ne te drejten per zhvillimin ekonomik te shteteve kryesore.
Keshtu, memorandumi ishte mbajtur brenda ligjit nderkombetare mjedisore per te kufizuar te
drejten per shfrytezimin e burimeve natyrore ne favor te ruajtjes se mjedisit. Si pasoje, duhet te
ruhen burimet natyrore dhe per te shfrytezuar ato ne nje
menyre te qendrueshme me zbukurime dukshem ne Karten Boterore 1982 per Natyre.
Permbledhje dhe perfundime
E Drejta Nderkombetare ekonomike u perpoq te arrije deri me kete zgjerim te
aktiviteteve nderkombetare ekonomike dhe tregtare dhe rregullimin e kudo dhe cilido aspekt te
jete e mundur, por pa paguar shume vemendje serioze per aspektet mjedisore e ekonomike te
zhvillimit.
Megjithate, kohet e fundit, zhvillimet qe po ndodhin brenda se drejtes nderkombetare te mjedisit
kane ndikuar ne zhvillimin e se drejtes nderkombetare ekonomike. E drejta nderkombetare e
mjedisit parimit te zhvillimit te qendrueshem, nje parim relativisht i ri, ka pasur nje ndikim te
thelle ne ligjin.4 nderkombetare ekonomike.
Brenda agjendes se OKB-se te zhvillimit, nje ndryshim te rendesishem ne theks ne teorine e
zhvillimit ekonomik filloi ne 1987 me futjen e konceptit te zhvillimit te qendrueshem, i cili
kerkoi te vendose disa kufizime ne zhvillimin ekonomik ne favor te nevojes per mbrojtjen e
mjedisit. Kjo ide e re kerkoi gjithashtu te bashkohen te dyja ne zhvillim dhe vendet e zhvilluara
ne ndjekje te nje agjende te perbashket.
Nenkuptuar ne idene e zhvillimit te qendrueshem eshte se vendet ne zhvillim do te marrin ndihme
financiare nga vendet e zhvilluara per te realizuar projekte te zhvillimit te cilat:
- Nuk e demtojne mjedisin
- Marre ne konsiderate konceptet e tilla si kapital brezave
Rendi i dites zhvillimin e botes nuk kishte dashur te jete nje lufte ne mes te vendeve te zhvilluara
dhe ne zhvillim. Perkundrazi, te dy grupet e shteteve u duhet te punojne se bashku per te arritur
zhvillimin e qendrueshem ekonomik. Te gjitha shtetet kane nje detyre per te kontribuar ne kete
proces, por niveli i kontributit do te udhehiqet nga koncepti i perbashket, por me pergjegjesi te
diferencuara. Kjo ide eshte miratuar me ane te Deklarates se Rio-s me 1992 dhe te instrumenteve
te tjera te miratuara nga Konferenca e Rio-s.