AAB - E Drejta Ndërkombëtare

E DREJTA NDËRKOMBËTARE
Titulli i origjinalit:
»MEÐUNARODNO PRAVO«
Autor:
Prof. dr. Sakib SOFTIÆ
Përktheu:
Prof. Mustafë REÇICA
SARAJEVË / PRISHTINË 2007

E D R E J TA N D Ë R K O M B Ë T A R E
1. NOCIONI, NATYRA DHE ZHVILLIMI I SHKENCËS SË TË

DREJTËS NDËRKOMBËTARE
Bibliografia: DJ Harris, Cases and Materials on International Law, sixth edition,

London 2004; Ian Brownlie, Principles of Public International Law, sixth edition, Oxford
University press, 2003; V.Đ.Degan, Međunarodno pravo, Pravni fakultet sveučilišta u
Rijeci, Rijeka 2000. godine; Andrassy, J., Međunarodno pravo, Zagreb, 1990, J.
Andrassy, B. Bakotić, B. Vukas Međunarodno pravo I Školska knjiga Zagreb, 1998; V.
Dimitrijević, O. Račić, V. Đerić, T. Papić, V. Petrović, S. Obradović, Osnovi
međunarodnog javnog prava, Beograd, 2005; S. Avramov – M. Kreća, Međunarodno
javno pravo, Savremena administracija, Beograd, 2003; Malkom N. Shaw, International
Law, fifth edition, Cambridge University Press, 2003; Oppenheim. Oppenheim’s
International Law, 9th edn, London, 1992, Higgins, Problems and Process, Oxford,
1994; Parry, The Sources and Evidences of International Law, Cambridge, 1965; Patrick
Daillier – Alain Pellet, Droit International Public, 7e edition, 2002; Mark W. Janis –
John E. Noyes, International Law, Cases and Commentary, American casebook series,
1997; Carter – Trimble – Bradley, International Law, forth edition, Aspen Publisher,
2003.
1.1. Nocioni dhe natyra e së drejtës publike ndërkombëtare
Teoricientët e drejtësisë, tërë drejtësinë e ndajnë në dy pjesë; në të drejtën

(publike) kombëtare dhe ndërkombëtare.Me të drejtën ndërkombëtare
nënkuptojmë të drejtën e cila zbatohet në marrëdhëniet midis subjekteve të
së drejtës ndërkombëtare. Kjo e drejtë përfshinë ato norma dhe dispozita të
cilat i rregullojnë sjelljet dhe veprimet e shteteve dhe entiteteve tjera të
cilat kanë subjektivitet juridik ndërkombëtar, kurse të tilla janë organizatat
ndërkombëtare dhe individët në marrëdhëniet e ndërsjella të tyre.
Ndonëse shtetet ishin subjekte kryesore të së drejtës ndërkombëtare,

tashmë kjo ka ndryshuar, dukshëm. Fillimisht në aspektin e rregullimit të
marrëdhënieve diplomatike dhe të zhvillimit të luftërave, e drejta
ndërkombëtare u përkiste vetëm shteteve, kurse sot kjo nuk është kështu,
sepse e drejta ndërkombëtare publike është shtrirë si ndaj subjekteve
ndërkombëtare, ashtu edhe në pikëpamje të përmbajtjes së saj. Me
zhvillimin i teknologjisë dhe shpeshtimin i kontakteve ndërkombëtare
kanë lindur nevoja e qasjes kolektive në zgjidhjen e disa problemeve dhe
çështjeve të cilat mund të zgjidhen vetëm me veprimin kolektiv të grupit të
shteteve apo me aksionin e institucionalizuar të bashkësisë ndërkombëtare.
Prandaj, edhe shtimi i madh i numrit të organizatave ndërkombëtare pas
2
luftës së Dytë Botërore ka ardhur si pasojë e kësaj të fundit. Mandej, është
zgjeruar gjithashtu edhe materja e së drejtës ndërkombëtare, duke
përfshirë shumë çështje të cilat sipas traditës kanë qenë ekskluzivisht në
kompetencën e brendshme shtetërore. Kjo ka rezultuar me faktin që edhe
individët të fitojnë legjitimitetin e caktuar ndërkombëtar, (ndonëse të
kufizuar).
Definicioni tradicional i së drejtës ndërkombëtare, si sistem i normave

juridike, i cili i rregullon marrëdhëniet midis shteteve të pavarura në kohë
lufte dhe paqeje, ka mbetur shumë e ngushtuar dhe nuk i përgjigjet më
rolit të vërtetë të tij. Definicionet e së drejtës ndërkombëtare duhet të jenë
shumë më të gjëra dhe fleksibile, në mënyrë që tu pëprshtaten zhvillimit
real dhe nevojave të shek. XXI. Kurse vet sistemi i së drejtës
ndërkombëtare duhet ti plotësojë dhe mbrojë nevojat dhe interesat e
Bashkësisë ndërkombëtare si tërësi, por edhe të disa pjesëve të saj, si dhe
nevojat dhe interesat e subjekteve tjera të së drejtës ndërkombëtare.
Kështu që definimi i së drejtës ndërkombëtare duhet duhet të përfshijë të
gjitha normat juridike me të cilat rregullohen marrëdhëniet midis
subjekteve të së drejtës ndërkombëtare.
E drejta ndërkombëtare ndahet në të drejtën ndërkombëtare private (e

drejta mbi konfliktin e ligjit/confict of laws) dhe në të drejtën
ndërkombëtare publike e cila është sinonim për të drejtën ndërkombëtare.
E Drejta Ndërkombëtare Private merret me ato marrëdhënie të subjekteve

juridike të disa shteteve, të cilat shtrihen jashtë kufijve shtetëror, të cilat
kanë elemente ndërkombëtare.E Drejta Ndërkombëtare Private i zgjedh
çështjet e konflikteve të kompetencave të gjykatave të jashtme. Ajo
përfshinë aktivitetet e individëve, korporatave dhe subjekteve tjera private,
atëherë kur ato aktivitete i tejkalojnë kufijtë shtetëror, psh. rastet e
shkurorëzimeve midis shtetasëve të shteteve të ndryshme.
E Drejta ndërkombëtare Publike i rregullon marrëdhëniet midis shteteve

dhe subjekteve tjera të së drejtës ndërkombëtare në të gjitha format e
paraqitjes së tyre, prej lidhjes së kontratave ndërkombëtare e deri te
përfundimi i luftërave dhe e drejta në gjithësi. Pra, ajo mund të jetë
universale dhe regjionale. Në rastin e parë, rregullat e vendosura,
detyrimisht i obligojnë të gjitha shtetet, varësisht nga lloji i normës. Kurse
në të dytin, e drejta ndërkombëtare i obligon vetëm grupin e shteteve të
lidhura në pikëpamje gjeografike, ideologjike dhe të interesit, psh. normat
të cilat vlejnë për shtetet e Unionit Evropian.
3
Veçoritë themelore të së Drejtës Ndërkombëtare, qı duhet t’i përmbajë çdo

përkufizim i saj dhe të cilat i shtjellojnë edhe tekstet mësimore
bashkëkohore të së drejtës ndërkombëtare, janë:
a) E Drejta Ndërkombëtare është drejtësi,

b) E Drejta Ndërkombëtare është sistem i normave juridike,
c) E Drejta ndërkombëtare i rregullon marrëdhëniet midis shteteve dhe
subjekteve tjera të së drejtës ndërkombëtare në raportet e tyre të reciproke,
d) E Drejta Ndërkombëtare nuk mund të paramendohet pa ekzistimin e
shumë shteteve, midis të cilave zhvillohet qarkullim juridik.
Librat e vjetër mësimor të së drejtës ndërkombëtare i cekun arsyet në vijim

për kontestimin e çështjes së të drejtës ndërkombëtare: ajo shkelet shumë
gjatë luftërave; konstruksioni filozofik-juridik i së drejtës ndërkombëtare
është i pamundur; normat e së drejtës ndërkombëtare janë shumë të
ngushta dhe e drejta ndërkombëtare nuk ka ligjvënës, as gjykatë, e as
ekzekutim me detyrim. Pra, këto kontestime janë pjesë e historisë së të
drejtës ndërkombëtare, kurse sot nuk ekziston pothuaj asnjë kontestim i
vetëm serioz i esencës së saj juridike.
Pas shpjegimit të formave themelore të së drejtës ndërkombëtare dhe

arsyeve për kontestim, mund t’ia parashtrojmë vetes pyetjet në vijim:
- A është e drejta ndërkombëtare vërtetë e drejtë/drejtësi/ ?

- Përse norma ligjore ndërkombëtare është e obligueshme, gjegjësisht, cila
është baza e aplikimit të saj ?
- Ç’është ajo që shtetet i shtynë t’i plotësojnë këto norma ?
- Cili është roli i së drejtës ndërkombëtare sot ?
- Cila materie duhet të jetë lëndë e rregullimit të së drejtës ndërkombëtare
sot ?
1.2. Klasifikimi i normave të së drejtës ndërkombëtare
a) Në bazë të kompetencës territoriale të normave të së drejtës

ndërkombëtare, ato ndahen në norma apo rregulla të përgjithshme
(universale) dhe norma apo rregulla të posaçme (partikulare) të së drejtës
ndërkombëtare. Normat e përgjithshme të së drejtës ndërkombëtare, i
obligojnë pothuaj të gjitha shtetet anëtare të bashkësisë ndërkombëtare, pa
kurrfarë kufizimi territorial. Zbatimi i tyre më së shpeshti varet nga
4
aftësia, cilësia, raporti dhe posedimi i ndonjë kualiteti i cili është kyç për
zbatimin e normës përkatëse ligjore ndërkombëtare. Kurse, përkundër
këtyre, normat partikulare të së drejtës ndërkombëtare zbatohen në një
numër të kufizuar shtetesh apo subjektesh të së drejtës ndërkombëtare.
b) Duke pasur parasysh zbatimin e detyrueshëm, të gjitha normat e së

drejtës ndërkombëtare, klasifikohen në norma imperative ose absolutisht
të detyrueshme (ius cogens) dhe në norma dispozitave (ius dispozitivus) të
së drejtës ndërkombëtare. Normat imperative të së drejtës ndërkombëtare
janë ato norma, nga të cilat nuk lejohet kurrëfarë shmangie. Pra, subjektet
nërkombëtare, marrëdhëniet për të cilat vlen norma imperative (ius
kogens), nuk mund t’i rregullojnë ndryshe, por vetëm në përputhje me ato
norma. Kjo do të thotë se subjektet ndërkombëtare, në marrëdhëniet e tyre
reciproke nuk mund ta përjashtojnë kurrsesi zbatimin e normave
imperative. Prandaj çdo normë imperative (ius kogens) njëkohësisht është
edhe normë e përgjithshme apo universale. Norma imperative (ius cogens)
është përkufizuar me Nenin 53. të Konventës së Vjenës për të drejtën
kontraktuale, e vitit 1969, e cila ndër të tjera parasheh që: ...«Për këtë
Konventë, norma imperative e së drejtës ndërkombëtare është ajo të cilën
e ka miratuar dhe pranuar tërë bashkësia ndërkombëtare e shteteve si
normë nga e cila nuk lejohet kurrëfarë shmangie dhe e cila normë mund të
ndryshohet vetëm me normën e re të përgjithshme të së drejtës së të
karakterit të njëjtë« Pastaj Neni 64 i Konventës së njëjtë parasheh pasojat
e lindjes së normës së re imperative të së drejtës ndërkombëtare (ius
cogens) si vijon: »Nëse vjen deri te norma e re imperativne e përgjithshme
e së drejtës ndërkombëtare, çdo konflikt që është në kolizion me atë normë
është nuldhe i pavlefshëm«. Këtu më se shpeshti bëjnë pjesë normat,
shkelja e të cilave paraqet krim ndërkombëtar, siç është psh. Gjenocidi,
aparthejdi, robëria, etj.) 1
Në anën e kundërt me ato imperative qëndrojnë normat dispozitive të së

drejtës ndërkombëtare, të cilat mund të ndryshohen me dëshirën e
subjekteve të së drejtës ndërkombëtare. Këto janë të drejtat të cilat
zbatohen në rastet kur subjektet e së drejtës ndërkombëtare nuk kanë
kontarktuar diç tjetër. Pra, nëse shtetet si subjekte kryesore të së drejtës
ndërkombëtare nuk kanë kontraktuar diç tjetër, atëherë ato kanë të drejtë të
kërkojnë nga anëtaret tjera që të respektohen normat e përgjithshme të
1
Neni 4. i Statutit të Romës i Gjykatës Penale Ndërkombëtare: … “jykata është kompetente për zbatimin e
procedurës penale për rastet e veprave më të rënda penale, të cilat janë të kualifikuara si të tilla nga ana e tërë
bashkësisë ndërkombëtare. Gjykata, në pajtim me Statutin, është kompetente për veprat në vijim: a ) Veprat
penale të gjenocidit; b ) Veprat penale të parapara si “krim kundër njerëzimit” c ) Veprat penale të parapara si
“krime lufte” dhe d) Agresioni.
5
cilat kanë të bëjnë me situatën e tilla.
c) Ndarja e së drejtës ndërkombëtare në të drejtën e luftës dhe të drejtën

e paqes është vetëm çështje e natyrës teknike dhe është e lidhur për
procedurën e shtjellimit të materies. Normat e caktuara zbatohen vetëm në
kohën e luftës. Mirëpo edhe shumë norma të cilat zbatohen në kohën e
paqes, vlejnë edhe në kohën e luftës.
1.3. Marrëdhënia midis të drejtës kombëtare dhe ndërkombëtare
Në teorinë e të drejtës ndërkombëtare, shtrohet çështja e raportit midis të

drejtës kombëtare dhe ndërkombëtare, gjegjësisht, a janë këto dy të çështje
dy sisteme juridike të ndara që ekzistojnë ndarazi nga njëri tjetri, apo jo
dhe nëse »po«, atëherë cila nga këto sisteme e ka primatin (përparësinë)
merastin e zbatimit dhe sipas cilës bazë. Apo, mos që të dy këto janë pjesë
të një ksistemi juridik në të cilin njëri apo tjetri ka përparësi
brendapërbrenda sistemit të tillë. Mendimi i parë është dualist, kurse i dyti
monist. Mirëpo që të dy këto mendime fillojnë nga supozimi teorik për
ekzistimin e fushës në të cilën që të dy këto të drejta (kombëtare dhe
ndërkombëtare) mund të veprojnë në aspektin e materjes së njëjëtë apo
objektit të njëjtë. Sot, gjithashtu janë të paranishme botkuptimet se kjo
dilemë është tepër artificiale, sepse në realitet nuk ka kurrëfarë kontraveze,
sepse këto dy të drejta nuk kanë:« ...fushë të përbashkët në të cilën dy
sistemet juridike për të cilat po folet do të kishin njëkohësisht sferat e veta
të veprimit«2 .
Sipas botëkuptimit dualist, e drejta kombëtare dhe e drejta ndërkombëtare

paraqesin dy sisteme të ndryshme dhe të pavarura juridike dhepse shikuar
nga aspekti formal, e drejta kombëtare dhe ajo ndërkombëtare, nuk mund
të vijnë në konflikt asnjëherë për arsye të materies së ndryshme të cilën e
rregullojnë ato, problemi mund të lind për zbatuesit e së drejtës brenda një
shteti, në situatat kur ligji vendor (i shtetit) e rregullon ndonjë materie apo
çështje në kundërshtim me obligimin e marrë sipas detyrimit të së drejtës
ndërkombëtare, gjegjësisht, kur për situatën e caktuar konkrete vlejnë që të
dy të drejtat njëkohësisht, edhe ajo kombëtare, edhe ajo ndërkombëtare.
Në rastet e tilla zbatuesi i ligjit është i detyruar ta respektojë ligjin vendor
të shtetit kurse shteti e mban përgjegjësinë apo thënë më qartë bartë
pasojat eventuale për shkeljet e detyrimeve të veta ndërkombëtare.3
2
DJ Harris, Cases and Materials on International Law, sixth edition, London 2004, str. 66
3
Themeluesi i kësaj teorie Heinrich Triepel, ( 1868 – 1946. ) e ka shfaqur pikëpamjen e vet në veprat:
6
Lidhur me çështjen e zbatimit të së drejtës ndërkombëtare brenda një
shteti, janë të pranishme dy botëkuptime. Sipas njërit botkuptim, të njohur
si teoria e transformimit, për tu zbatuar brenda një shteti norma e së
drejtës ndërkombëtare, së pari duhet të transformohet në ligje dhe akte
tjera ligjore vendore të atij shteti. Kurse, sipas botëkuptimit të dytë, që
quhet teoria e adoptimit (ratifikimit), mjafton që norma e së drejtës
ndërkombëtare të jetë e miratuar (ratifikuar) nga shteti përkatës. Nëse psh.
shteti do ta pranonte apo ratifikonte kompetencën e ndonjë gjykate
ndërkombëtare apo të arbitrazhit për zgjidhjen e ndonjë kontesti
ndërkombëtar, palë e të cilit është ai, atëherë e drejta ndërkombëtare do ta
kishte primatin mbi të drejtën vendore të atij shteti dhe në situatën e tillë
organi i themeluar ndërkombëtar do të kujdesej vetëm për normat
ndërkombëtare, e jo edhe për ligjet vendore të atij shteti.
Përkundër këtyre botëkuptimeve, përfaqësuesit apo thënë më drejtë

mbështetësit e botkuptimit monist fillojnë nga pikëpamja se e drejta
ndërkombëtare dhe kombëtare janë pjesë të një sistemi unik juridik të silat
i rregullojnë edhe çështjet konflikteve të kompetencave midis tyre. Brenda
këtij botkuptimi janë zhvilluar teoritë, sipas të cilave e drejta kombëtare
mbështetet në të drejtën ndërkombëtare dhe anasjelltas, teoritë, sipas të
cilave e drejta ndërkombëtare mbështetet në të drejtën kombëtare (të
brendëshme) të shtetit.
Mbështetësit e primatit të normës ndërkombëtare përballë kombëtares,

mbështesin qëndrimin se e drejta ndërkombëtare e ka primatin e plotë mbi
të drejtën e brendshme të shtetit, madje edhe mbi kushtetutën e shtetit.
Prandaj zbatuesit e së drejtës janë të detyruar që me rastin e zbatimittë
vendimeve dhe ligjeve të shtetit të kenë kujdes që të mos e shkelin ndonjë
obligim ndërkombëtar të marrë nga ana e shtetit të tyre.
Mbështetësit e primatit kombëtar, kundruall atij ndërkombëtar fillojnë nga

parimi i sovranitetit të shtetit dhe mendojnë se sovraniteti ofron mundësinë
që shtetet të mund të vendosin se cilat obligime ndërkombëtare do t’i
pranojnë duke zgjedhur madje edhe mënyrën e se si do t’i zbatojnë ato.
Kjo teori ka lindur në Gjermani në fund të shek. XIX dhe e kan.
Mbështetur edhe teoricinët nacional-socialist duke u shërbyer me të për ta
arsyetuar imperializmin e tyre.
Volkerrecht und Landesrecht, Leipcig, 1899. i les rapports entre le droit Interne et le Droit International, RDC,
T. I.
7
Të dy këto pikëpamje i kanë përkrahësit dhe kundërshtarët e tyre në

teorinë e së drejtës ndërkombëtare.Mirëpo numër i konsiderueshëm i
teoriciontëve, sidomos kohëve të fundit përpiqen që ta flakun frymëzimin
e dualizmit dhe monizmit, »duke iu përmbajtur logjikës se pasojat e të dy
teorive bien ndesh me mënyrën e sjelljes dhe veprimit të organeve
kombëtare dhe ndërkombëtare «4. Ështu është krijuar edhe hapësira për
lindjen e teorive të reja, të njohura si teoritë e koordinimit. Këto çështje në
zbatimin praktik janë rregulluar qartë dhe shteti nuk mund të sillet me
mospërfillje, duke mos i përmbushur detyrimet e pranuara ndërkombëtare,
me arsyetimin e gjëja zbatimit të ligjeve të veta të brenshme.5
Gjykata e Përhershme e të Drejtës Ndërkombëtare, Gjykata

Ndërkombëtare e Drejtësisë dhe Gjykata e Arbitrazhit Ndërkombëtar, në
këtë aspekt kanë krijuar një legjislacion shumë të qartë. E drejta e
brendshme e shteteve nuk mund të pranohet si arseyetim për moszbatimin
e së drejtës ndërkombëtare.(Projekt-Deklarata mbi të drejtat dhe detyrimet
e shteteve, e vitit 1949, Neni 13 i saj thekson: »Çdo shtet ka për obligim
që në mirëbesim t’i kryej obligimet që rezultojnë nga marrëveshja
ndërkombëtare dhe burimet tjera të së drejtës ndërkombëtare dhe nuk
mund të mbështetet në dispozitat e veta kushtetuese ose ligjore për të
arsyetuar lëshimet ose mospërmbushjen e obligimeve ndërkombëtare.«
Neni 2 i Kushtetutës së BH thotë: »... Të drejtat dhe liritë të parapara me

Konventën Evropiane për Mbrojtjen e të Drejtave dhe Lirive Themelore të
Njeriut dhe me Protokollet e saj do të zbatohen drejtpërsëdrejti edhe në
Bosnje dhe Hercegovinë dhe do të kenë prioritet mbi çdo logj tjetër....«
1.4. Historiku i shkurtër i zhvillimit të shkencës së të drejtës

ndërkombëtare
1.4.1. Bota e dikurshme
Ambivalenca e nocionit të së drejtës ndërkombëtare nxitë përgjigje të

ndryshme në pyetjen se: »Në cilën periudhë kohore hasim embrionin e
zhvillimit të së drejtës ndërkombëtare?«
4
Ian Brownlie, Principles of Public International Law, sixth edition, Oxford University press, 2003, str.33.
5
Konventa e Vjenës mbi të drejtën kontraktuale 1969, në Nenin 27. parasheh: “ asnjë pale, nuk mund të
mbështetet në dispozitat e të drejtës kombëtare, si arsyetim për mospërmbushje të kontratës ndërkombëtare. Kjo
rregull nuk shkon në dëmë të Nenit 46.” Kurse Neni 46 thotë. “1. Pas miratimit të kontratës nga shteti, fakti se
gjëja është cënuar dispozita e të drejtës së tij të brendshme, lidhur me kompetencën për lidhje të marrëveshjes,
nuk mund t’i shërbejë atj shteti si arsyetim për anulimin e pëlqimit të tij, përveç nëse shkelja ka qenë e qartë dhe
nëse ka të bëjë me ndonjë normë të rëndësishme të së drejtës kombëtare. …”
8
Nëse me të drejtën ndërkombëtare nënkuptojmë grupin e thjeshtë të
mjeteve dhe metodave të cilat na japin elementet e më hershme në
marrëdhëniet ndërkombëtare, atëherë mund të gjurmojmë origjinën e të
drejtës ndërkombëtare në periudhat shumë të vjetra të historisë së
shkruar.6
Nëse me të drejtën ndërkombëtare nënkuptojmë kodeksin e pavarur të

sjelljes në marrëdhëniet midis shteteve, atëherë periudha e vonë klasike
dhe shekulli i mesëm janë koha e lindjes së saj. Mirëpo, nëse me të drejtën
ndërkombëtare nënkuptojmë grupin e normave të cilat i zbatojnë
ekskluzivisht shtetet në marrëdhëniet e tyre reciproke, atëherë fillet e të
drejtës ndërkombëtare mund t’i kërkojmë në Shek XVII. Më së shumti
prova për fillet e së drejtës ndërkombëtare i gjejmë në tri territore Ish
Euro-Aziatike, të cilat kanë qenë karakteristike për nga rrjeti i dendur i
shteteve të vogla të cilat në një masë më të vogël ose më të madhe i kanë
ndarë sistemet e vlerave fetare dhe kulturore siç ishin: Mesopotamia
(Mileniumi i IV – III p. e. s), India Veriore (periudha e Vedit, 1600. vjet
para erës sonë) dhe Greqia e vjetër. Brenda këtyre sistemeve janë zhvilluar
standardet të cilat kanë ofruar një praktikë përafërsisht të parashikuar dhe
stabile në sferën e marrëdhënieve diplomatike, kontratave dhe të zhvillimit
të luftërave. Kontributi më i madh i Greqisë së vjetër ka qenë në
zhvillimin e praktikës së zgjidhjes arbitrare të konflikteve për çka
ekzistojnë mjaftë burime. Një prej teksteve më të vjetra të kontratës i
ruajtur, midis Egjiptit dhe Mbretërisë së Hetitëve, e Shek. XIII, p. e. s. dhe
e cila ka të bëjë me ndarjen perandorake të sferave të ndikimit si dhe me
pyetjet e ekstradimit të arratisurve. Çështjet e mirëbesimit dhe të
obligimeve të zbatimit janë garantuar me shkresat hyjnore të të dy
kombeve të cilat kanë ndikuar si mbrojtëse.
Historianët theksojnë se Demetrie Faleronski, bashkëkohanik i Aleksandrit

të Madh, dhe pasardhësve të tij e ka hartuar sistemin e të drejtës
ndërkombëtare. Mirëpo, nga ajo kohë e deri te fillimi i të drejtës
ndërkombëtare si shkencë e posaçme kanë kaluar më tepër se 1500 vjet.
Në paraqitjen e religjioneve të mëdha universale është bërë i mundur edhe
sistemi botëror me mbështetje më të gjerë. Shembull për këtë është
Perandoria Islame nga Shek. VII, e tutje. Ajo është zhvilluar dhe i ka
dalluar rregullat që janë zbatuar në marrëdhëniet midis Islami(Dar – Al –
Islam) dhe të cilat kanë qenë shumë më të zhvilluara sesa rregullat (Dar –
6
Herodoti në Historinë e tij e ka përshkruar në mënyrë shumë të gjallë tregëtinë “e heshtur” midis Kartagjenës
dhe fiseve të Afrikës veriore rreth shek. VI p.e.s.
9
Al – Harb), të cilat janë zbatuar në pjesën tjetër të botës.
1.4.2. Mesjeta
Në vend të shtetit universal të Perandorisë Romake në mesjetë, krijohet

një numër i madh i shteteve të pavarura ndërvete. Mirëpo, në hapësirat ku
kishte ekzistuar Perandoria Romake, kishte ngelur ideja për njëfarë rendi
universal dhe bashkim politik e cila në anën e saj e kishte ndihmuar edhe
marrëdhëniet ndërkombëtare juridike. Ekziston edhe në bashkësi kulturore
e cila vepron në të njëjtin drejtim. Kjo pavarësi reale politike mundësojë
zhvillimin e marrëdhënieve ndërkombëtare dhe të së drejtës
ndërkombëtare, kurse ndjenjat e ndërlidhjeve për atë zhvillim ishin të
përshtatshme. Madje edhe vet feudalizmi i cili e kishte shpartalluar
hapësirën unike, imponojë obligimet e caktuara juridike përmes
sundimtarëve të mesjetës, si të vegjël ashtu edhe të mëdhenj. Kështu që
edhe përkundër ndasisë faktike në shtete të pavarura megjithatë ishte e
qartë se ato shteteve dhe sundimtarët e tyre u nënshtroheshin disa ligjeve
më të larta. Në rrethanat e tilla e drejta ndërkombëtare u zhvillua nga
format e saj embrionale. Në atë kohë u zhvillua edhe mendimi për luftën e
drejtë, u zbatua ndalesa e zhvillimit të luftës në ditët e caktuara.
Lufta konsiderohej e drejtë nëse ekzistonte arsyeja e drejtë (justa causa),

dhe qëllimi i mirë (justa intentio), gjegjësisht se lufta nuk zhvillohej me
qëllim të okupimit ose të realizimit të ndonjë qëllimi të padrejtë. Nën
ndikimin e prijësve feudal u zhvilluan rregullat e zhvillimit të luftës. Ideja
e unitetit dhe e nënshtrimit fiktiv ndaj bashkësisë më të lartë gjithnjë e më
tepër solli deri te përdorimi i arbitrit. Nganjëherë me qëllim të zgjidhjes së
çështjeve ndërkombëtare mbaheshin edhe kongrese ndërkombëtare të cilat
për nga numri dhe prestigji i pjesëmarrësve nuk ngecin pas atyre të Shek.
XIX. Për tërë mesjetën është karakteristikë se shkenca e drejtësisë i
përcakton vetëm disa çështje të së drejtës ndërkombëtare dhe ato jo në
mënyrë të pavarur por në kuadër të disiplinave tjera, siç është shkenca e
drejtësisë, filozofisë, apo teologjisë. Sipas Toma Aquinit, e drejta ndahet
në të drejtën e përhershme, në të drejtën pozitive hyjnore, natyrore, dhe në
të drejtën pozitive njerëzore. Në Shek. XIV – XV, paraqiten edhe
monografitë e para për të drejtën e luftën dhe të drejtën e delegimit. Si
shembull i mirë mund të shërbejë Monografia e thuktë e cila ka të bëjë me
një shkollë sllave, gjegjësisht Profesorin e së drejtës në Krakovë, Pavle
Wlodkowica, i cili ndër të tjera e zhvilloi teorinë mbi të drejtën e çdo
populli për shtet duke mos përjashtuar as të drejtat e popujve pagan.
10
Në mesjetë paraqiten edhe idetë e para mbi nevojën e sigurimit të paqes
botërore. Pierre Dubois (1306), parasheh Këshillin e prijësve si gjykatë e
përhershme, kurse mbreti çek Jiiri Podjebradski këshillin e shteteve si
gjykatë arbitrazhi. Lulëzimi i serishëm i tregtisë në gjysmën e dytë të
mesjetës sjellë deri te themelimi i konsullatave dhe zhvillimi i të drejtës
tregtare dhe detare në nivelin ndërkombëtar. Lufta detare e zhvilloi edhe
kontrabandën, kurse edhe represaljet ishin produkt i mesjetës. Shek. i ri në
historinë e së drejtës ndërkombëtare fillon nga koha kur marrëdhëniet e
mbetura feudale filluan t’ua lirojnë vendin shteteve të mëdha të reja në të
cilat erdhi deri te pushteti i pakufizuar i sundimtarëve dhe tendencat e
mëdha centraliste
1.4.3. Periudha klasike
Zhvillimi sistematik i së drejtës ndërkombëtare kishte filluar në të

ashtuquajturën Shkollë Spanjolle e së drejtës ndërkombëtare. Përfaqësuesi
më i njohur i saj ishte Francoas de Victoria, (1480-1546). Ai për herë të
parë e përdorë shprehjen ius inter gentes, e cila sipas mendimit të tij do të
thotë:”një varg rregullash të cilat natyra e arsyes ua ka parashtruar
popujve”.
Në këtë periudhë janë të rëndësishëm autorët: Francoass Suares, i cili me

metodën skolastike erdhi deri te përfundimi se e drejta ndërkombëtare
gjendet midis të drejtës natyrore dhe asaj civile; Dominiko Soto, i cili i
shqyrtoi pasojat e luftës nga aspekti i humanitetit dhe Albericus Gentili,
me origjinë italiane, profesor i të drejtës romake në Universitetin e
Oxfordit (1552 – 1608) dhe i cili luftën e definon si konflikt të armatosur
publiki cili duhet të udhëhiqet drejtë. Ai është i pari i cili e përjashtojë nga
e drejta ndërkombëtare luftën private dhe i vendosi bazat e teorisë mbi të
drejtën e neutralitetit.
Holandezi Hugo Grotiusi, për shkak të Veprës së tij “De jure belli ac
pacis” (1625), shpesh quhet edhe themeltar i shkencës së të drejtës
ndërkombëtare, gjegjësisht baba i së drejtës ndërkombëtare. Në këtë vepër
ai ka bërë dallimin midis së drejtës natyrore (jus natyrale), e cila mund të
njihet përmes arsyes së të menduarit dhe e drejta e bazuar në dëshirën e
shteteve (jus voluntarium). Ndonëse ky ishte i njohur si teolog dhe
ndonëse të gjitha idetë e tij ishin të gërshetuara me Zotin dhe besimin,
idenë e tij mbi të drejtën natyrore megjithatë e kishte ndarë nga Zoti. Sipas
Grotiusit e drejta natyrore para së gjithash mbështetet në arsye dhe sipas
11
natyrës së njeriut si qenie shoqërore dhe e arsyeshme. E drejta natyrore

sipas tij është diktim i arsyes, i cili e thekson se në një farë mënyre, për
shkak të kontradiktës së tij, apo harmonisë së njeriut me natyrën e arsyes
apo siç është për nga natyra i gabueshëm moralisht apo moralisht i
përshtatshëm dhe së këndejmi thekson ai Zoti si Krijues i natyrës e ndalon
apo urdhëron atë. Krahas së drejtës natyrore, Grotiusi e njeh edhe të
drejtën e vullnetit (jus voluntarium), e cila pastaj ndahet në të drejtën e
vullnetit hyjnor të cilën e përcakton Zoti, qoftë për disa popuj posaçërisht,
siç janë çifutët apo për tërë njerëzimin, pra për të drejtën e vullnetit
njerëzor.
Në kuadër të së drejtës së vullnetit njerëzor ekziston e drejta civile e cila

rezulton nga pushteti qytetarë dhe të cilin e përcakton shteti. Kjo pra, nuk
është e drejtën civile në kuptimin e kohës së sotme, por një lloj e drejte
publike e cila rezulton nga pushteti shtetëror. Sipas Grotiusit, krahas kësaj
“të drejte civile” ekzistojnë edhe dy të drejta të vullnetit njerëzor. Njëra
është më e ngushtë, kurse tjetra më e gjerë sesa e drejta civile. E para, i
nënshtrohet të drejtës së shtetit, gjegjësisht të drejtës civile dhe përfshinë
urdhrat që babai ia jep djalit apo zotëria robit, ose shërbëtorit. E drejta më
e gjerë sesa e drejta “civile” është e drejta ndërkombëtare vullnetare e
njeriut (jus gentium). Ajo ka fituar forcën e detyrimit me anë të vullnetit të
të gjithë popujve ose së paku shumicës së tyre. Sipas mendimit të
Gentiusit e deri në ditët e sotme jus gentium është e drejta publike me të
cilën janë pajtuar të gjitha shtetet dhe e cila i rregullon marrëdhëniet
reciproke të tyre.
Sipas mendimit të Grotiusit nëse e drejta e vullnetit ndërkombëtar e njeriut

jus gentium është në pajtim me diktimin e arsyes, ajo në të vërtetë
asimilohet në të drejtën natyrore, sepse është shprehje e saj. Në praktikë
edhe më tepër sesa Grotiusi ka vepruar shteti, mirëpo, ky shpesh ka qenë i
cituar edhe në gjykatat e arbitrazhit të mëvonshme dhe në aktgjykimet e
tyre, zvicerani Emerich de Vattel (1714-1767). Ai si zviceran angazhohej
për barazinë e të gjitha shteteve. Ai konsideronte se Republika e vogël nuk
është më pak sovrane sesa mbretëritë e fuqishme. Për Vattelin, e drejta
ndërkombëtare për nga origjina nuk është asgjë tjetër, përveç e drejtë
natyrore që zbatohet ndaj popujve dhe nga popujt (kombet). Ajo është e
pandryshueshme dhe “popujt nuk mund ta ndryshojnë atë me anë të
kontratave të tyre, por edhe nuk mund të lirohen nga ajo me sjelljen e tyre
dhe as mund të lirohen reciprokisht nga zbatimi dhe respektimi i saj”.
Shkurtë ajo është një lloj jus cogens në kuptimin bashkëkohor. E drejta
12
pozitive ndërkombëtare e cila rezulton nga vullneti i popujve nga Vatteli
ndahet në tri lloje: a) e drejta vullnetare, e cila rezulton nga pëlqimi i
supozuar;b) e drejta kontraktuale e cila rezulton nga pëlqimet e ndryshme;
c)e drejta zakonore e cila rezulton nga pëlqimi me heshtje. Kjo trikotomi
në mënyrë shumë të përgjithësuar u përgjigjet që të tri burimeve të së
drejtës ndërkombëtare të paraparë me Nenin 38. (1) të Statutit të Gjykatë
Ndërkombëtare: me parimet e përgjithshme, kontratën dhe zakonin.
Edhepese në shikim të parë është angazhuar shumë për të drejtën natyrore
si të drejtë të pandryshueshme dhe si e drejtë më e lartë se çdo e drejtë
pozitive, ai atë megjithatë e ka reduktuar vetëm në moral, në respekt i cili
ekskluzivisht varet nga ndërgjegjja e pushtetëmbajtësve nëse e kanë atë.
Etapë e rëndësishme në zhvillimin e së drejtës ndërkombëtare është paqja
e Welsfalskit (1648) me të cilën edhe në pikëpamje formale është shlyer
çdo gjurmë e pikëpamjes universaliste në marrëdhëniet midis shteteve të
shekujve të mesjetës. Evropa definitivisht konstituohet si grup i shteteve
formalisht të barabarta apo realisht të ndryshme për nga forca dhe ndikimi
dhe të pavarura. Në atë periudhë ngritën disa shtete të cilat e formojnë
pushtetin shumë të fortë. Në këtë drejtim përparësia i përket Spanjës dhe
Francës, mirëpo, në Shek. XVIII, paraqiten edhe shtete tjera të fuqishme
siç ishte Anglia e cila u ngritë në një forcë të madhe koloniale detare dhe
Austria, e cila fillojë ta shtyp Turqinë, pastaj gjithashtu edhe Prusia. Në
fund të kësaj periudhe në Bashkësinë Ndërkombëtare hynë edhe SHBA-të.
Në fillim të kohës së re paraqiten misionet e para të përhershme (1455

Milano, Gjenovë). Gjatë kësaj periudhe plotësisht zhvillohet instituti i
misioneve dhe përpunohen rregullat e ceremonive dhe protokolleve
diplomatike. Zhvillimi i detarisë lindi dhe zhvilloi edhe të drejtat e ujërave
apo detrave. Aso kohe dominoj parimi i detrave të lira. U zhvilluan të
drejtat dhe detyrimet neutrale dhe u aplikua mbrojtja e popullsisë civile në
luftë. Shfrytëzimi i arbitrazhit ishte në kundërshtim me konceptin e
sovranitetit sipas teorisë së asaj kohe.
1.4.4. Shek. XIX
Koha e re mund të ndahet në dy periudha, e para nga Revolucioni francez

deri te Lufta e Parë Botërore, e dyta nga lufta e Dytë Botërore deri më sot.
Periudha e parë ka qenë nën ndikimin e ndryshimeve të mëdha të cilat i ka
shkaktuar Revolucioni francez dhe luftërat e Napolonit. Karakteristikë e
asaj periudhe është zhvillimi i shpejtë i teknikës, përsosja e mjeteve të
komunikacionit, lindja e superfuqive moderne dhe imperializmi. Në pajtim
me parimin e vetëvendosjes fati i disa territoreve u vendos me plebishite
13
dhe asokohe u paraqit edhe teoria mbi kombin si subjekt ndërkombëtar.

Kryetari i SHBA-ve, Monroe në fjalimin e tij në Kongres më 1823. kishte
cituar doktrinën se Kontinenti amerikan tashmë nuk ishte i hapur për
kolonizime të reja të fuqive evropiane. Meqë SHBA-të, nuk do të
intervenojnë në çështjet evropiane, për arsye të njëjtë nuk do t’ju lejojnë
atyre që të ndërhynë në çështjet amerikane. Në këtë mënyrë Kontinenti
amerikan u fut nën kontrollin e Shtetit të fortë amerikan. Bashkësia
Ndërkombëtare e cila në fillim të Shek. XIX, quhej “ Evropë” dhe
“krishtenizëm”, në atë kohë ishte shtrirë në tërë botën. Ngjarjet më të
rëndësishme për zhvillimin e të drejtës ndërkombëtare dhe për
marrëdhëniet ndërkombëtare në këtë periudhë ishin Kongresi i Vjenës
1815, Kongresi i Parisit më 1856, Kongresi i Berlinit më 1878, dhe
Konventat e Paqes të Hagës më 1889, dhe 1907.
Kongresi i Vjenës e ndryshoi hartën e Evropës pas luftërave të Napolonit

dhe i vendosi themelet për lundrimin e lirë në lumenj, për luftimin e
tregtisë me skllevër, dhe rregulloi çështjet e nivelit të përfaqësimit
diplomatik. Ai vendosi një sistem i cili bazohej në tri elemente themelore:
Deklarata mbi Parimet e cila e obligonte shumicën e shteteve të
atëhershme, Aleanca Ushtarake dhe procedurat e reja për zgjidhjen e
çështjeve politike. Fundi si Shek. XIX, dhe fillimi i Shek. XX, në shenjë të
pozitivizmit (të drejtës së vendosur në bazë të vullnetit të njerëzve), e cila
kishte për qëllim “që ta ndaj normën në fuqi nga ajo që ishte synimi
ndërgjegjes shoqërore dhe i shkencës dhe të drejtën ndërkombëtare
pozitive ta rrumbullakojë, gjegjësisht ta fut në kornizat e formave logjike
të një sistemi të fortë”. Këtu vlen të përmenden karakteristikat kryesore të
pozitivizmit të Shek. XIX, duhet ta pranojmë se kalimi nga Shek. XVIII,
në Shek. XIX, i cili i përgjigjet periudhës së gjerë të
Revolucionit Francez, i kishte lënë edhe njerëzimit një trashëgimi të

teksteve të shkruara me rëndësi të qëndrueshme. Kjo ishte periudhë e
sublimimit të frytshëm të së drejtës natyrore dhe transformimit gjenial të
saj në tekste të shkruara të drejtësisë të bazuara në arsyeje njerëzore dhe
në natyrën e njeriut. Këtu mund të numërojmë Deklaratën amerikane për
Pavarësinë, (1776), dhe Kushtetutën e SHB- ve, (1787), të bazuara në
ndarjen e tri pushteteve; gjyqësorit, legjislativit, dhe ekzekutivit, e cila me
disa plotësime është në fuqi edhe sot e kësaj dite. Mbase këtu para së
gjithash është teksti i Deklratës franceze për të Drejtat e Njeriut dhe
Qytetarit të po atij viti. Asokohe janë miratuar edhe ligjet më të
rëndësishme civile. I pari ishte Ligji Prusian i fundshekullit XVIII, pastaj
14
ai Francez i vitit 1893, dhe më në fund ai Austriak i vitit 1812. përveç atij
të parit këto të tjerat edhe sot e kësaj dite janë në fuqi ndonëse me shumë
plotësime dhe të pasuruara me praktikat gjyqësore të cilat i kanë
modernizuar në zbatimin praktik. Mirëpo, fillimi i shek. XIX, megjithatë
solli deri te flakja radikale e të gjitha trashëgimive të studimit të të drejtës
natyrore. Doktrina pozitiviste apo ajo vullnetariste e Shek. XIX, ishte
pasojë e afirmimit të sovranitetit të pakufizuar të shteteve i cili deri më
1856 quhej sovranitet i shteteve të civilizimit të krishterë të Evropës dhe të
dy Amerikave. Meqë shteti konsiderohej si subjekt i vetëm në të drejtën
ndërkombëtare dhe si sovrani i ardhshëm, ai konsiderohej edhe sovran në
raport me të gjitha shtetet tjera. Prandaj si i tillë nuk i nënshtrohej kurrfarë
norme më të lartë, pra, kurrfarë të drejte natyrore e cila do t’i impononte
sjelljet në marrëdhënie me shtetet tjera të barabarta me të. Nga kjo
rezultojë koncepti i të drejtës si produkt ekskluziv i vullnetit të shteteve,
qoftë fjala për të drejtën e një shteti, ose për të drejtën ndërkombëtare.
Sipas kësaj filozofie asnjë shtet nuk ishte i detyruar ndaj kurrfarë të
drejtëje për të cilën nuk e ka dhënë pëlqimin. Pozitivizmi i tillë i cili
përkufizohej me voluntarizëm, me të vërtetë ishte shprehje e nevojave të
shoqërisë civile të fillimit të shekullit XIX.
Marrëdhëniet e reja ndërkombëtare ishin të mundshme vetëm në bazë të

rregullave të sakta të së drejtës pozitive. Aspekti negativ i këtij zhvillimi
qëndronte në rëndësinë e tepruar të vullnetit sovran të shtetit i cili nuk
ishte i kufizuar me kurrfarë norme të së drejtës. E drejta mund të ishte
edhe krejtësisht jo humane, si për nga përmbajtja, ashtu edhe gjatë
zbatimit. Vullneti i ligjvënësve i cili ishte vetvetiu edhe “drejtësi”, mund
të rezultonte me ligje të paarsyeshme të cilat ishte e pamundur të
zbatoheshin ashtu siç shkruheshin. Në bazë të asaj të drejteje të gjitha
shtetet e kishin të drejtën legjitime që të zhvillojnë madje edhe luftëra
sulmuese si forma të zgjidhjeve të kontesteve midis tyre, sepse edhe e
drejta për luftë rezultonte nga sovraniteti i çdo shteti. Gjatë Shek. XIX,
përsëri zhvillohet arbitrazhi dhe paraqiten idetë për përhapjen e tij dhe për
lidhjen e marrëveshjeve për arbitrazh të domosdoshëm si dhe për
themelimin e Gjykatës së Përhershme Ndërkombëtare. Në këtë periudhë
vije deri te konvokimi i konferencave të Hagës.
Konferenca e parë e Hagës, më 1898, në qëllimin kryesor të saj nuk pati

sukses që ta sigurojë paqen dhe ta zvogëlojë armatimin, por megjithatë ia
arriti që t’i kodifikojë rregullat për luftëra në tokë, e themeloj Gjykatën e
Përhershme të Arbitrazhit në Hagë dhe potencoi Konventën e Gjenevës
15
për të Plagosurit dhe Për Luftërat Detare, kurse miratoi edhe tri rezoluta
për ndalimin e disa llojeve të armëve.
Konferenca e Dytë e Hagës më 1907, në të cilën morën pjesë të gjitha

shtetet e botës me përjashtim të disa shteteve të vogla, i miratoi madje 14
Konventa, prej të cilave pjesa më e madhe ishin për rregullat e luftës,
gjegjësisht për të drejtën e luftës, por edhe për ndalimin e përdorimit të
mjeteve të dhunshme me qëllim të realizimit të detyrimeve private kundër
ndonjë shteti (Konventa e Porterit). U përtëritë dhe u përkrye Konventa e
vitit 1899, për Zgjidhjen Paqësore të Kontesteve Ndërkombëtare, por nuk
u arrit që të themelohet Gjykata e Përhershme Ndërkombëtare. Për këtë
periudhë janë karakteristike kufizimet e dominimit e fuqive të mëdha të
njohura si Doktrina Calvo dhe Drago.
Juristi argjentinas C. Calvo (1824 – 1906), ishte angazhuar për futjen në

kontratat e koncesioneve me shtetet e jashtme të klauzolës që shtetasit e
huaj në rast kontesti të tërhiqen nga kërkesa për mbrojtje diplomatike dhe
gjyqësore të shteteve të tyre nacionale dhe të pajtohen me zgjidhjen e
kontestit përmes gjykatave lokale. Kjo klauzolë paraqet tentim të kufizimit
të supozimeve juridike dhe politike për intervenimin e vendeve kapitaliste
perëndimore të cilat intervenime nganjëherë merrnin karakter të
presioneve të mëdha politike, madje shndërroheshin edhe në ekspedita të
armatosura. Kjo përpjekje dështoi për shkak se këto klauzola i zhvishnin
shtetet nga e drejta e tyre për t’i mbrojtur shtetasit e vet dhe e cila e drejtë
ishte esenciale për të drejtën ndërkombëtare. Tentimi i dytë i rëndësishëm
ishte kufizimi i forcës së fuqive të mëdha dhe i cili propozim erdhi nga
ministri argjentinas i punëve të jashtme Luis-a Maria Drago-a ( 1859 –
1921 ), i cili pohonte se fuqitë e mëdha nuk guxojnë ta shfrytëzojnë forcën
ushtarake për pagesën e borxheve nga shtetet e varfra. Ky propozim i cili
ishte i njohur si Doktrina Drago, gjithashtu dështoi.
1.4.5. Shekulli XX dhe XXI

1.4.5.1. Periudha deri në Luftën e Dytë Botërore
Lufta e Parë Botërore ishte pasojë e imperializmit. Ajo shkaktoi

ndryshime të thella në marrëdhëniet ndërkombëtare dhe futi elemente të
reja në të drejtën ndërkombëtare. Në atë luftë morën pjesë dy koalicione
shtetesh. Në njërën anë luftuan shtetet e koalicionit të njohur si forca të
boshtit, kurse në anën tjetër forcat kryesore aleate të ashtuquajtura të
Antantës. Lufta ishte ashpërsuar sidomos me metodat e saj dhe me mjetet
16
e shfrytëzuara, sidomos në detra. Pasojë e luftës ishte rrënimi i katër
mbretërive., mëkëmbma e Polonisë dhe lindja e disa shteteve të reja, ndër
të cilët edhe mbretëria e serbëve, kroatëve dhe sllovenëve. Rendi i ri
botëror pasoi në Konferencën e Paqes në Paris. Karakteristikë e mëtejme e
kësaj periudhe është paraqitja e Bashkimit Sovjetik si Shteti i Parë
Socialist, gjë që shkaktoi ndarjen e Bashkësisë Ndërkombëtare.
Kontradiktat e ashpra të cilat i shkaktojë kjo paraqitje qëndronin në luftën
kundër saj dhe në shtyrjen e njohjes së saj. Kurse, kushtet e njohjes ishin
rezultat i koncesioneve të ndërsjella.
Tmerret e luftës përforcuan qëllimin vendosjen e mekanizmave me të cilat

do të vendosej paqja e përhershme. Këto synime u institucionalizuan me
formimin e Ligës së Kombeve si organizatë e parë ndërkombëtare me
tendencë që të bëhej universale. Dobësia më e madhe e saj ishte që në
fillim nuk morën pjesë dy shtete të forta siç ishin SHBA-të dhe BRSS. Në
punën e Ligës u shfaqen interesa kontradiktorë të anëtarëve kryesore.
Marrëdhëniet e tilla mundësuan forcimin e serishëm të Gjermanisë dhe
daljen në skenë të ambicieve të saj imperialiste të cilat ishin të ngjashme
me ato japoneze dhe italiane. Paralelisht me Ligën e Kombeve u themelua
edhe ILO. Sistemi i Ligës së Kombeve në përgjithësi nuk e ndaloi luftën
pikërisht pas mossuksesit të arritjes së zgjidhjes paqësore të kontesteve, të
paraparë me Nenet 12, 13, 15, të Paktit të Ligës së Kombeve, mund të
ndërmerrej lufta. Sa i përket zhvillimit të së drejtës ndërkombëtare, në atë
kohë përsosen mjetet për zgjidhjen paqësore të kontesteve ndërkombëtare
dhe vet procedura me rastin e shfrytëzimit të atyre mjeteve siç është:
arbitrazhi i fortë, zhvillohet edhe instituti i pajtimit dhe themelohet
Gjykata e Përhershme Ndërkombëtare e Drejtësisë me seli në Hagë.
Me paraqitjen e organizatave të mëdha ndërkombëtare u krijuan kushtet

për zhvillimin e të drejtës së organizatave ndërkombëtare. Të zgjerohet
bashkëpunimi midis shteteve në fushën e komunikacionit dhe kulturës si
dhe futet në funksion mekanizmi i fuqishëm i mbrojtjes së pakicave.
Periudha midis dy luftërave botërore është karakteristike për tentimet e
afirmimit të ideve për çarmatim, sidomos në konferencat në Washington
1921 / 22, dhe Londër 1930 – 1936. u nënshkruan marrëveshje
multilaterale të cilat ndalonin luftën qoftë drejtpërsëdrejti (Pakti Briand –
Kelloggov 1928,), duke këshilluar për zgjidhjen paqësore të kontesteve
(Akti i Përgjithshëm i Gjenevës i vitit 1928). Ndalimi i luftës nënkuptonte
pikërisht ndalimin e fillimit të luftës, gjegjësisht ndalimin e sulmit apo
agresionit e jo ndalimin e luftës në përgjithësi. Në këtë periudhë u
themelua Gjykata e Përhershme Ndërkombëtare e Drejtësisë e cila në vitin
17
1946 u zëvendësua me Gjykatën Ndërkombëtare të Drejtësisë. Mirëpo, të

gjitha këto përpjekje nuk arritën ta pengojnë shpërthimin e luftës së re më
1939 – 1945. e cila me tmerret e saj ua tejkalojë të gjitha luftërave të
mëparshme.
1.4.5.2. Periudha pas Luftës së Dytë Botërore
Pas luftës në vend të Ligës së Kombeve krijohet organizata e re universale

me detyrë kryesore që ta garantojë paqen dhe sigurinë ndërkombëtare. Pra,
u themelua Organizata e Kombeve të Bashkuara. Kjo Organizatë u bë
qendër e bashkëpunimit ndërkombëtarë të sferave të interesit të përbashkët
për bashkësinë ndërkombëtare në tërësi. Për disa veprimtari me interes
për anëtarët e OKB-së, u themeluan organizata të specializuara. Kombet e
Bashkuara krijuan një ambient të përshtatshëm për zhvillimin e të drejtës
ndërkombëtare duke i kontribuar edhe vet një zhvillimi të tillë në mënyra
të ndryshme. Me këtë rast në themel ndryshuan marrëdhëniet ndaj
kolonializmit gjë që gradualisht solli rënien e sistemeve koloniale dhe
lindjen e një numri të madh të shteteve të pavarura. Zhvillimi të drejtës
ndërkombëtare pas luftës së dytë botërore sjelli edhe deri te gjykimet për
shkeljet e rënda të së drejtës ndërkombëtare gjatë Luftës së Dytë Botërore,
por edhe më vonë me formimin gjykatave penale të përkohshme dhe të
përhershme me çka u avansua dukshëm mbrojtja ndërkombëtare e të
drejtave të njeriut, e ambientit, e ndihmës së vendeve të prapambetura,
rregullimi i ri i marrëdhënieve ekonomike ndërkombëtare, etj. në
zhvillimin më të ri, e vëmendje gjithnjë e më e madhe po i kushtohet
sistemit juridik jashtë kufijve të juridiksioneve ndërkombëtare: Antarktik,
Gjithësi, Deteve. Edhe përkundër ndalimit të luftërave, po ndërtohet e
drejta ndërkombëtare e luftërave, sidomos e drejta ndërkombëtare
humanitare.
Detyra kryesore e Kombeve të Bashkuara është garantimi i paqes dhe i

sigurisë, por në këtë drejtim nuk po arrihet plotësisht. Rrjedha e Luftës së
Dytë Botërore në tërësi ka treguar për doktrinën jo adekuate voluntariste
në praktikë. Gjykatat në Nurenberg dhe Tokio, nuk ishin në gjendje të
arsyetojnë në tërësi aktgjykimet e veta me anë të normave të së drejtës
ndërkombëtare me të cilat ishin pajtuar në mënyrë eksplicite edhe
Gjermania dhe Japonia, dhe të gjitha shtetet tjera në botë. Kjo zakonisht
lidhur me përgjegjësinë e individit për krime kundër paqes dhe
njerëzimit.”Shumë tekste të atyre dy aktgjykimeve kanë treguar për
voluntarizmin jo adekuat edhe kanë dhënë mësimin Gjykatës
18
Ndërkombëtare të Drejtësisë, më 1951 në pikëpamje të rezervave ndaj
Konventave për Gjenocidin të vitit 1948. Gjykata në mendimin e vet ka
cekur se: ”Burimi i Konventës tregon për qëllimin e Kombeve të
Bashkuara që ta dënojnë gjenocidin si krim kundër të drejtës
ndërkombëtare, i cili nënkupton ndalimin e ë drejtës për ët ekzistuar
grupeve të tëra njerëzore, dhe bashkësive gjë e cila kishte shoku
ndërgjegjen e njerëzimit dhe kishte pasur për pasojë humbje të mëdha
njerëzore në kundërshtim me të drejtën morale dhe me frymën dhe
qëllimet e KB-së.”7.
Kështu kriminelët nazist dhe japonezë të Luftës së Dytë Botërore, të cilët

Konventa e vitit 1948 duhej t’i pengonte, dënonte, dëshmuan teoricienëve
dhe politikanëve se mbi të drejtën pozitive në të cilën janë pajtuar shtetet
megjithatë, ekziston edhe një parim më i lartë i të drejtës morale. Këto
parime popujt e civilizuar i kanë pranuar si të detyrueshme për shtetet,
madje edhe jashtë marrëdhënieve të kontraktuara. Kjo do të thotë se
gjenocidi vetvetiu është i tillë, e jo se e ndalon ndonjë rregull e së drejtës
pozitive për të cilën janë pajtuar shtetet. Prandaj këto rregulla janë të
domosdoshme për ruajtjen e njerëzimit dhe ekzistencën e bashkësisë
ndërkombëtare, në të cilën çdo shtet ka të drejtën për ekzistencë dhe
respekt në raport me shtetet tjera. Krahas kësaj këto parime janë edhe
kusht i ruajtjes së paqes ndërkombëtare dhe ruajtjes së sistemit minimal të
drejtësisë në marrëdhëniet ndërkombëtare. Dhe në fund është e nevojshme
të ceket me qëllim të sqarimit më të mirë, se të gjitha konceptet “e së
drejtës objektive”, sikurse edhe çdo postulat tjetër teorikë duhet të
vërtetohen apo të hedhen vetëm në atë që në fund është shndërruar në
rregull të së drejtës pozitive. Pa marrë parasysh atë se a do ta konsideronte
dikush ndonjë rregull të dëshirueshme, me qëllim të ruajtjes së vlerave të
përbashkëta të njerëzimit, dëshmitë e tilla pothuajse nuk kanë vlerë nëse
nuk absorbohen në të drejtën pozitive dhe mbi të gjitha në rregulla me
dimensione pozitive të të drejtës ndërkombëtare.
Marrëdhëniet midis superfuqive të cilat ishin bashkuar në luftë kundër

fashizmit, me të kryer të luftës nga faza e mosbesimit reciprok kaluan në
fazën e konfrontimit në të gjitha fushat të cilat e sollën në shkatërrim
BRSS – 1990. Rivaliteti i superfuqive ishte vërejtur qysh në Konferencën
e Paqes në Paris më 1946, ku më 1947 ishin nënshkruar marrëveshjet e
paqes me pesë shtetet e mundura, kurse edhe më e theksuar ajo ishte me
Konferencën e Danubit më 1948 në Beograd. Rivaliteti i tillë shumë
7
V.Đ.Degan, Međunarodno pravo, Pravni fakultet sveučilišta u Rijeci, Rijeka 2000. godine. str. 46.
19
shpejtë u shndërrua në luftë të ftohtë midis dy blloqeve. Aleatët

perëndimor më 1949 themeluan Paktin Veri Atlantik NATO, kurse BRRS,
më 1955, mbledh aleatët e vet në Paktin e Varshavës. Marrëdhëniet me
Austrinë u rregulluan me Kontratë për Themelimin e Austrisë së Pavarur
dhe Demokratike8 me të cilën Austria detyrohej për neutralitet të
përhershëm. Gjermania u nda e cila gjë pasojë pas dorëzimit të saj pa
kusht. Ndarja gjithnjë e më tepër thellohej ashtu që në territorin e saj u
formuan dy shtete të pavarura. Marrëdhëniet midis dy Gjermanive
sidomos edhe pranimi i kufijve në me Poloninë ishte çështje e hapur
shumë gjatë dhe çyshtje qendrore politike deri më 1971. Më 1990. vjen
deri te bashkimi i të dy shteteve Gjermane.
Ndarja e Koresë dhe Vietnamit në dysh ishte pasojë e rivalitetit të blloqeve

dhe intervenimeve të jashtme ushtarake. Pas luftërave shumë vjeçare,
Vietnami u bashkua në një shtet më 1975. Kështu që sot të ndara kanë
mbetur dy shtetet koreane të cilat janë anëtare të Kombeve të Bashkuara
nga viti 1991. Sulmet në Kore më 1950 dhe mbi Egjipt më 1956,
shkaktuan reagim të fuqishëm të shumicës së anëtarëve të KB-së, dhe e
afirmuan edhe më tepër organizatën si garantues të paqes. Në Kore
Këshilli i Sigurimit në mungesë të BRSS, i cili më vonë e konteston
legjitimitetin e atij konkluzioni, caktoi aksionin kolektiv të forcave të
armatosura, mirëpo paqja u vendos vetëm në Gjenevë më 1954. Kombet e
Bashkuara shumë shpejtë arritën ta ndalojnë sulmin mbi Egjiptin më 1956,
ku duke i dërguar forcat për pozicionim të brendshëm atje, të cilat nuk
kishin për detyrë të luftojnë por vetëm të mundësojnë vendosjen e gjendjes
normale dhe vazhdimin e saj. Ngjashëm me këtë ka pasur edhe dërgim të
kontingjenteve të armatosura të shteteve anëtare të KB-së, edhe në Kongo
më 1960, në Qipro më 1964 dhe përsëri në Egjipt, meqenëse përsëri ishte
e nevojshme të ndalohet lufta e shkaktuar më 1973. Numri i operacioneve
paqeruajtëse dhe detyrave të tyre të shumëfishta është shtuar shpejtë pas
përfundimit të luftës së ftohtë në fund të viteve 80-ta të shekullit të kaluar.
Si pasojë e Luftës së Parë Botërore përfundoi roli prijës i shteteve
evropiane në politikën botërore. Krahas shteteve evropiane në radhët e
superfuqive vendin e vet e gjeten edhe SHBA, Japonia, kurse BRSS,
fillimisht qëndronte anash, kurse më vonë merr vend gjithnjë e më të
rëndësishëm. Pas Luftës së Dytë Botërore pamja u ndryshua plotësisht. Në
skenën historike vjen BRSS dhe SHBA, si dy superfuqitë më të mëdha,
kurse Evropa e dobësuar bëhet arenë për ndarje midis blloqesh me
8
Marrëveshja është lidhur në Vjenë më 15. 05. 1955
20
udhëheqjen hegjemone të dy shteteve më të forta. Pamja e botës dhe
bashkësisë ndërkombëtare u ndryshua me të shpejtë, sidomos me procesin
e dekolonizimit, me ç’rast shumë shtete fituan pavarësinë e tyre dhe u
ndryshua raporti i forcave politike në fushën e ekonomisë sidomos në
nivelin e KB-së, dhe të organizatave tjera universale ndërkombëtare..9
Paraqitja e një numri kaq të madh të shteteve të pavarura me të kaluar
koloniale është edhe fakt përse ato shtete të reja ishin të pazhvilluara dhe
kryesisht të dobëta dhe me një diferencës të madhe të zhvillimit ekonomik
midis tyre dhe vendeve të zhvilluara. Shtetet e reja të Afrikës, Azisë dhe
Amerikës Latine, kërkojnë vendosjen e marrëdhënieve të barabarta dhe
korrekte. Mirëpo, përveç disa hapave të ndërmarrë midis shumicës së tyre
dhe shteteve të zhvilluara megjithatë ekziston dallim i madh i cili
vazhdimisht po rritet. Këto përpjekje për herë të parë janë artikuluar në
mbledhjen e 24 vendeve të Azisë dhe Afrikës në Bandungu 1954. ku janë
miratuar konkluzione të rëndësishme. Shtetet e Afrikës kanë kërkuar dhe
gjetur format të ndryshme të ndërlidhjeve reciproke që ka rezultuar me
themelimin e Organizatës së Unionit Afrikan më 1963 si Organizatë
regjionale afrikane. Kulmi i lidhjes së vendeve në zhvillim në sferën
politike ishte formimi i Lidhjes së të Pa Inkuadruarve, manifestimet më të
rëndësishme të së cilës ishin konferencat e shefave të shteteve dhe të
qeverive të shteteve të pa Inkuadruara. Në kohën e mbajtjes së mbledhjes
së Dhjetë të atij lloji në Xhakartë, në Shtator 1992, lëvizja numëronte 108
anëtarë.
2. BURIMET E SË DREJTËS NDËRKOMBËTARE
Bibliografia: Malkom N. Shaw, International Law, fifth edition, Cambridge University

Press, 2003; Ian Brownlie, Principles of Public International Law, sixth edition, Oxford
University press, 2003; V.Đ.Degan, Međunarodno pravo, Pravni fakultet sveučilišta u
Rijeci, Rijeka 2000. godine; Andrassy, J., Međunarodno pravo, Zagreb, 1990, J.
Andrassy, B. Bakotić, B. Vukas Međunarodno pravo I Školska knjiga Zagreb, 1998; V.
Dimitrijević, O. Račić, V. Đerić, T. Papić, V. Petrović, S. Obradović, Osnovi
međunarodnog javnog prava, Beograd, 2005; Oppenheim. Oppenheim’s International
Law, 9th edn, London, 1992; Higgins, Problems and Process, Oxford, 1994; Parry, The
Sources and Evidences of International Law, Cambridge, 1965; Ian Brownlie, Principles
of Public International Law, sixth edition, Oxford University press, 2003; Patrick
Daillier – Alain Pellet, Droit International Public, 7e edition, 2002; Mark W. Janis –
1997; Carter – Trimble – Bradley, International Law, forth edition, Aspen Publisher,
2003.
9
Në kombe të bashkuara janë pranuar 90 shtete të cilhat drejtpërdrejt para kësaj kanë qenë territore nën kujdes.
21
2.1. Nocioni i burimit të së drejtës ndërkombëtare
Me burime të së drejtës ndërkombëtare nënkuptojmë burimet e të drejtave

dhe detyrimeve të subjekteve të së drejtës ndërkombëtare. Me ndihmën e
burimeve të së drejtës e përcaktojmë ç’është e drejta dhe ku mund të hase
ajo. Në të drejtën e brendshme përgjigja në këtë pyetje zakonisht është e
lehtë. Në sistemet e brendshme të zhvilluara juridike burimet i
identifikojmë me shikimin e akteve dhe organeve gjyqësore. Në të drejtën
ndërkombëtare situata është më ndryshe, sepse, këtu nuk ekziston një
organ i autorizuar dhe i aftësuar për nxjerrjen e ligjeve të cilat do të ishin
të obligueshme për subjektet e të drejtës ndërkombëtare pa përjashtim,
asnjë sistem unik gjyqësor i cili do të kishte kompetencë gjithëpërfshirëse
të obligueshme për interpretimin dhe shtrirjen e së drejtës. Prandaj nëse
dëshirojmë të dimë se ku mund ta gjejmë të drejtën dhe a ekziston rregull
e posaçme që paraqet të drejtën ndërkombëtare, atëherë hasim në
vështirësi.
Në të drejtën ndërkombëtare, sikurse edhe në atë të brendshme dallojmë

burimet materiale dhe burimet formale të së drejtës. Me burime në
kuptimin material nënkuptojmë faktet e ndryshme shoqërore të cilat kanë
ndikim vendimtarë në krijimin e sistemit të tërësishëm të sistemit juridik,
madje edhe të së drejtës ndërkombëtare si pjesë e saj. Për shkak të natyrës
së tyre këto burime janë objekt i interesimit të sociologjisë apo të
filozofisë së përgjithshme juridike. Me burime formale nënkuptojmë aktet
konkrete ligjore të cilat përmbajnë rregullat e caktuara të së drejtës
ndërkombëtare, gjegjësisht formën në të cilën shfaqen ato rregulla..10
Nganjëherë marrëdhënia midis burimeve formale dhe materiale shikohet si
marrëdhënie midis formës dhe përmbajtjes.11 Për dallim nga e drejta e
brendshme ekzistojnë mendime se ndarja në burime formale dhe materiale
në të drejtën ndërkombëtare është e paqëndrueshme.12 Në sistemin e
brendshëm juridik thjesht mund të bëhet hierarkia e ligjeve dhe të gjendet
baza e obligueshme derisa në të drejtën ndërkombëtare kjo gjë është
vështirë të bëhet. Në të drejtën e brendshme ekzistojnë rregullat të
përgjithshme dhe të obligueshme të sjelljes bazën e të cilave e gjejmë në
10
Në të drejtën ndërkombëtare ekzistojnë edhe mendime tjera për atë se çka janë burimet materiale dhe çka ato
formale.Shih Malkom N. Shaw, International Law, fifth edition, Cambridge University Press, 2003. str. 67. ; DJ
Harris, Cases and materials on International Law, sixth edition, str 19.; Rebecca M.M.Wallace, International
Law, fifth edition, str. 8 ., Ian Brownlie, Principles of Public International Law, sixth edition, str. 3. itd.
11
Shih Malkom N. Shaw, International Law, fifth edition, str. 67. ;
12
Ian Brownlie, Principles of Public International Law, sixth edition, str. 3. i 4.
22
sistemin kushtetues të shtetit përkatës. Në të drejtën ndërkombëtare
ekuivalent i kësaj është pëlqimi i përgjithshëm i shteteve. Nëse është fjala
për marrëveshjen ndërkombëtare e cila i obligon vetëm disa shtete, atëherë
ato përbëjnë burime partikulare për dallim nga multilateralet të cilat
paraqesin burim të përgjithshëm të së drejtës ndërkombëtare. Dispozita më
autoritative për atë se çka konsiderohet burim i së drejtës ndërkombëtare
gjendet në Nenin 38 të Statutit të Gjykatës Ndërkombëtare të Drejtësisë i
cili parasheh:
“1. Gjykata, funksioni i së cilës është t’i zgjidhë mospajtimet me të drejtën

ndërkombëtare dhe kontestet e paraqitura, do të zbatoj:
a) Konventat ndërkombëtare, qofshin ato të përgjithshme apo të posaçme,

me të cilat janë vendosur rregullat eksplicite që i kanë pranuar shtetet
të cilat janë palë;
b) Precedentin ndërkombëtar si dëshmi e praktikës së përgjithshme e cila
është pranuar si e drejtë;
c) Parimet e përgjithshme juridike, të pranuara nga popujt e civilizuar
d) Nën kushtet e dispozitave të Nenit 59, edhe vendimet e gjykatave dhe
doktrinës së publicistëve më të kualifikuar të popujve të ndryshëm si
mjete ndihmëse për përcaktimin e rregullave juridike.
2. Kjo dispozitë nuk e kufizon të drejtën e Gjykatës që ndonjë kontest ta

zgjedh ex aequo et bono, nëse palët kontestuese pajtohen me këtë.”13 Neni
59 i Statutit parasheh që aktgjykimet e Gjykatës nuk kanë fuqi të
obligueshme përveç në rastet kontestuese të rastit të posaçëm.
Nga mënyra e theksuar shohim se ky Nen i dallon burime primare me të

cilat nënkuptojmë marrëveshjet, precedentët, dhe parimet e përgjithshme
dhe mjetet ndihmëse për përcaktimin e rregullave juridike siç janë
vendimet e gjykatave dhe doktrina. Në zbatimin praktik ësthë shumë
vështirë të përkufizohen këto burime, sepse ato gërshetohen midis vete. Në
shumë raste konventat ndërkombëtare vetëm i përsërisin të drejtën
zakonore ndërkombëtare. Gjithashtu, Gjykata Ndërkombëtare e Drejtësisë
mund të krijojë të drejtën në të njëjtën mënyrë, ashtu siç e bëjnë këtë
gjykatat e brendshme në procesin e interpretimit të normave të caktuara.
Ky formulim është i kufizuar në burimet e së drejtës ndërkombëtare e
drejtësisë me rastin e zgjidhjen së kontesteve ndërkombëtare. Meqenëse
13
Neni 38. Statutit bënë stilizimin e Nenit 38. të Statutit të gjjykatës së Përhershme ndërkombëtare të Drejtësisë
me përjashtim “funksioni i së cilës është që të zgjidh kontestet që i paraqiten, në pajtim me të drejtën
ndërkombëtare.”
23
funksioni Gjykatës është zgjidhja e kontesteve në pajtim me të drejtën

ndërkombëtare, të paraqitura dhe meqenëse të gjitha shtetet anëtare të KB-
së, “iso facto”, në bazë të Nenin 93 të Kartës së KB-së, njëkohësisht janë
edhe anëtare të Statutit të Gjykatës, nuk ekziston kundërshtim serioz ndaj
enumeracionit të tillë. Prandaj mund të themi se këto burime të së drejtës
ndërkombëtare janë të pranuara dhe mirënjohura. Neni 38 i Statutit jep
përgjigje në pyetjen se si i zgjidh kontestet që i paraqiten
Gjykata Ndërkombëtare, duke e cekur në këtë rast hierarkinë në zbatimin e

këtyre rregullave. Megjithatë është e qartë se nëse ekziston marrëveshja në
fuqi midis palëve në kontest, atëherë ajo do të zbatohet. Nëse nuk ekziston
marrëveshje në fuqi midis tyre, Gjykata do ta zbatojë atë precedent që
është pranuar si i obligueshëm për këtë materie. Nëse nuk ekziston
marrëveshje në fuqi, as precedent i obligueshëm juridik, atëherë do të
zbatohet parimi i përgjithshëm i së drejtës i pranuar nga ana e popujve të
civilizuar. Nëse megjithatë nuk është e mundur të zbatohet asnjëri nga
burimet e cekura, atëherë Gjykata do ta shfrytëzojë praktikën gjyqësore
dhe doktrinën juridike me qëllim të përcaktimit të normës së zbatueshme
të së drejtës ndërkombëtare.
2.2. Drejtshmëria si burim i së drejtës
Drejtshmëria për nga natyra nuk mund të jetë burim i së drejtës

ndërkombëtare, por ajo kurrsesi nuk bënë të lihet anash, në procedurën e
zbatimit dhe të lindjes apo krijimit të rregullave. Drejtshmëria është
ndjenja e sigurtë dhe spontane e drejtësisë dhe padrejtësisë, sidomos, kur
lexohet në gjykimin e ndonjë rasti konkret dhe të posaçëm. Këtë duhet
shqyrtuar sidomos në kuadër të vendimmarrjes së gjykatës dhe të
arbitrazhit për kontestet konkrete. Kështu, shkresat paraqiten më së
shpeshti si reagim ndaj ndonjë vendimi të padrejtë të cilin gjyqtari e ka
nxjerrë në përpjekje për t’iu shmangur zbatimit të rreptë të së drejtës. Në
suaza të kësaj dallojmë drejtshmërinë “infra legem”; “praeter legem”; dhe
“contra legem”.
“Infra legem” është drejtshmëri brenda zbatimit të rregullt të së drejtës.
Gjyqtari është i detyruar të ketë kujdes për drejtshmërinë në zbatimin e
çdo rregulle ligjore, madje edhe kur palët nuk e kanë autorizuar ta bëjnë
këtë.
“Praeter legem” zbatohet në rastet e ekzistimit të zbrazësisë ligjore. Në
praktikë kjo më së shpeshti ndodh me rastin e zgjidhjes së kontesteve
midis shteteve rreth kufijve të tyre tokësorë apo ujorë.
24
“Contra legem”, ndërlidhet me autorizimin e posaçëm të palëve të cilin ia
japin gjykatës për gjykimin e kontestit të tyre. Ex aequo et bono,
gjegjësisht përkundër të drejtës.
2.3.Parimet e përgjithshme të së drejtës si burim i së drejtës

ndërkombëtare.
Parimet e përgjithshme sipas Statutit të Gjykatës Ndërkombëtare të

Drejtësisë paraqesin burim të barabartë të së drejtës ndërkombëtare me
burimet tjera. Këto janë parime juridike të karakterit më të përgjithshëm të
nxjerra nga e drejta e brendshme dhe praktikat e shteteve për të cilat
konsiderohet se janë fryte të civilizimit. Ato janë të përbashkëta për të
gjitha sistemet juridike. Në këtë kuptim duhet interpretuar edhe shprehja
“të pranuara nga popujt e civilizuar”. Pa këto parime nuk do të ishte i
mundur kurrfarë sistemi juridik. Këto nuk kanë lindur drejtpërdrejtë me
qëllim të rregullimit të ndonjë marrëdhënie konkrete qoftë në të drejtën
ndërkombëtare apo ndonjë tjetër. Në parimet e përgjithshme të së drejtës
bënë pjesë parimi pacta sunt servanta, që do të thotë kontratat obligon
palët kontraktuese dhe se ato duhet me mirë besim bona fide, ta
ekzekutojnë. Midis tyre bëjnë pjesë edhe parimi i forcës madhore “vis
maior”, ndalimi i pasurimit të pabazë, ndalimi i shfuqizimit të përparësisë
me delikt (ex iniuria lex non oritur), pamundësia e dhënies së të drejtave
më të mëdha nga ato të cilat i ka ( nemo plus turis ad alium transfero
potest qua ipse habet), ndalimi i palës ta kundërshtoj gjendjen faktike
ligjore në të cilën është mbështetur më parë (preclusia – estoppel) çdo
vepër kundërligjore bart përgjegjësinë sipas së drejtës ndërkombëtare dhe
obligimin e kryerësit që ta kompensojë dëmin.
Midis parimeve të përgjithshme të së drejtës më të shumtat janë ato që

kanë të bëjnë me të drejtën kontraktuale, këtu bëjnë pjesë: parimi se me
kontratë nuk mund të krijohen obligime as të drejta për shtetet e treta pa
pëlqimin e tyre, dhe nëse njëra nga palët pushon së zbatuari ndonjë
kontratë, tjetra ose palët tjera kanë të drejtë ta suspendojnë veprimin e saj,
madje madje edhe ta përfundojnë. Ekzistojnë disa parime të përgjithshme
që janë veti e çdo gjykate dhe çdo procedure të arbitrazhit, e ato janë:
parimi i pavarësisë dhe paanshmërisë së organit gjyqësor, parimi i barazisë
dhe i marrjes në pyetje të dy palëve; litispendenca (se për të njëjtë çështje
nuk mund të zhvillohet procedura në të njëjtën kohë para dy gjykatave),
res judicata, parimi se aktgjykimi duhet të arsyetohet, etj.
25
2.4. Zakonet në të drejtën ndërkombëtare
Rregullat zakonore ndërkombëtare janë specifike vetëm për të drejtën

ndërkombëtare. Ato lindin në praktikën e shteteve dhe subjekteve tjera të
së drejtës ndërkombëtare dhe kanë për qëllim rregullimin juridik të
marrëdhënieve konkrete ndërkombëtare. Neni 38 i Statutit të Gjykatës
Ndërkombëtare e cek ”zakonin si dëshmi të praktikës së përgjithshme, të
pranuar si të drejtë”. Dy elemente janë të rëndësishme për krijimin e
rregullit të së drejtës zakonore.
Këto janë:
a) Elementet materiale apo objektive që do të thotë kryerja apo praktika e
përsëritur, dhe
b) Elementet subjektive apo psikologjike, që do të thotë vetëdija për
obligueshmërinë e praktikës e cila është pranuar si e drejtë (opinio
juris sive necessitatis).
Praktika apo kryerja e përsëritur zakonisht paraprihet nga bindja për

obligueshmërinë ligjore. Praktika e tillë më së shpeshti zhvillohet në
marrëdhëniet midis shteteve. Në këtë është e rëndësishme vetëm praktika
e organeve shtetërore kompetente për përfaqësimin e jashtëm,( shefi i
shtetit, qeverisë, ministri i jashtëm, përfaqësuesi diplomatik), por, edhe
praktika e organeve ligjvënëse, si dhe praktika gjyqësore në shtet. Nëse
forcat e armatosura për çfarëdo arsye gjenden në territorin e shtetit tjetër,
atëherë e rëndësishme është edhe praktika e organeve ushtarake. Praktika
e tillë duhet të jetë e përhershme, autentike dhe e vazhdueshme, të mos
ketë ndërprerje të mëdha në kryerjen e saj gjatë së cilës do të dominonte
ndonjë praktikë e kundërt. E drejta ndërkombëtare nuk parasheh kurrfarë
periudhash kohore për transformimin e praktikës së tillë në të drejtë
zakonore. Krejt varet nga përsëritja e praktikës, kualiteti i saj dhe
pjesëmarrësit e saj. Në procesin e zakonshëm ka rëndësi praktika e
kryerjes dhe praktika e të përmbajturit.
Opinio juris. Kriteri që ndonjë rast aty për aty e dallon nga rregulla e së
drejtës zakonore është bindja apo vetëdija se praktika për të cilën bëhet
fjalë është e obligueshme për shkak të ekzistimit të rregullës së zakonshme
juridike, e cila imponon një praktikë të tillë. Kjo është opinio juris sive
necessitatis, si element esencial i ekzistimit të rregullës së të drejtës
zakonore. Nëse vetëdije të tillë nuk ka, pra, nëse diçka punohet një kohë të
gjatë dhe vazhdimisht pa vetëdije se duhet të veprohet ashtu, për shkak se
26
kjo është e detyrueshme juridikisht, atëherë fjala është për zakonin e rastit,
ose rregullin e “kurtuazisë”.
Zakoni si proces. Zakoni është proces i ndërlikuar dhe i vazhdueshëm në

të cilin rregullisht vepron një numër më i madh shtetesh dhe subjektesh të
së drejtës ndërkombëtare. Në këtë proces rol të rëndësishëm ka
reciprociteti, por edhe interesat e ndryshëm të shteteve si dhe mundësia që
interesat vetanake të një numri të shteteve të imponohen si e drejtë në fuqi
për të gjitha tjerat. Rregullat e së drejtës zakonore si të përgjithshme dhe
partikulare, kryesisht kanë karakter impersonal. Kjo do të thotë se ato
vetvetiu parashohin të drejta dhe obligime të barabarta për të gjitha shtetet
në të cilat zbatohen. Sot është shumë i vogël numri i rregullave të njohura
të së drejtës zakonore, sidomos të atyre të karakterit imperativ jus cogens,
të cilat në praktikat e shteteve kanë lindur krejtësisht në mënyrë spontane
dhe për të cilat pikë për pikë mund të përfundohet se kanë mbetur të
pashkruara. Në të shumtën e rasteve në të drejtën ndërkombëtare, zakoni
artikulohet me akte ndërkombëtare në formë të shkruara. Karakteri i
rregullës zakonore ndërkombëtare më së miri është shpjeguar në
aktgjykimin e Gjykatës Ndërkombëtare të Drejtësisë mbi Rripin
Epikontinetal të Detit Verior të Vitit 1969:”jo vetëm aktet për të cilat është
fjala duhet të paraqesin praktikën e përhershme, por me natyrën apo
mënyrën e tyre në bazë të së cilave ndërmerren duhet të dëshmojnë se fjala
është për bindjen që kjo praktikë është bërë e detyrueshme në bazë të
rregullës juridike. Nevoja e bindjes së tillë d.m.th, ekzistimi i elementit
subjektiv supozohet në vet nocionin opinion iuris sine necessitatis.
Prandaj, shtetet e interesuara duhet të besojnë dhe t’i nënshtrohen asaj që i
përgjigjet detyrimit ligjor. Nuk është e mjaftueshme as shpeshtësia, as
precedenti i akteve të tilla.
Ekzistojnë shumë akte, p.sh, në sferën e protokollit, të cilët janë ndërmarrë

pothuaj pa kurrfarë ndryshimesh, por kanë qenë të motivuar kryesisht me
arsyet e kurtuazisë, oportunitetit apo traditës, e jo me ndjenjën e
obligueshmërisë ligjore”. Me rastin e dëshmimit se është shkelur ndonjë
rregull e së drejtës zakonore, së pari duhet të dëshmohet vetëm ekzistimi i
asaj rregulle të së drejtës zakonore, pastaj që ajo e obligon shtetin të cilin e
ngarkon për shfrytëzimin e saj dhe përfundimisht sjelljen e saj në
kundërshtim me atë zakon. Sot është shumë vështirë të paramendojmë
ekzistimin e ndonjë rregulle të së drejtës zakonore, sidomos të karakterit
imperativ, e cila lind të praktikën spontane të ndonjë shteti edhe të mos
jetë në formë të shkruar. Sipas shkallës së përgjithshmërisë rregullat e së
drejtës zakonore ndërkombëtare ndahen në rregulla të përgjithshme të së
27
drejtës zakonore ndërkombëtare, varësisht nga dimensioni apo shtrirja e

rrethit të shteteve dhe subjekteve tjera të së drejtës ndërkombëtare në
praktikën e së cilave ka lindur zakoni. Rregulla zakonore partikulare mund
të ndahet në lokale, regjionale dhe speciale në formë e kontraktuar.
2.5. Praktika ndërkombëtare e gjykatave dhe arbitrazheve
Statuti i Gjykatës Ndërkombëtare të Drejtësisë në Nenin 38. (1d) cek

vendimet gjyqësore “si mjete ndihmëse për përcaktimin e rregullave
juridike”. Disa aktgjykime dhe mendime këshilluese të Gjykatës
Ndërkombëtare të Drejtësisë në Hagë kanë autoritet të madh si mjet
dëshmie për ekzistimin apo mosekzistimin e rregullave të caktuara
juridike.
Nëse Gjykata Ndërkombëtare në ndonjë vendim të saj ka përcaktuar

ekzistimin e rregullës së ë drejtës zakonore, në atë dëshmi si autentike do
të mbështeten të gjitha shtetet interesave të të cilave u përgjigjet ajo
rregull. Në rastet e tilla, në shtetet tjera, bije barra e dëshmimit të rregullës
së kundërt. Natyrisht, të gjitha vendimet gjyqësore dhe të arbitrazhit nuk
janë njësojë të rëndësishme. Disa nga ato janë të miratuara me një shumë
të vogël të votave ose me votën vendimtare të kryetarit në rastet kur
gjyqtarët kanë qenë të ndarë në mendime.
2.6. Shkenca e së drejtës ndërkombëtare
Shkenca e së drejtës ndërkombëtare njihet me Nenin 38 (1d) të Statutit të

Gjykatës Ndërkombëtare të Drejtësisë, “si mjet ndihmës për përcaktimin e
rregullës juridike”. Vlera e ndonjë vepre shkencore varet nga autoriteti
ndërkombëtar i hartuesit dhe nga aftësitë e tij që me arsyet e bindshme
juridike t’i arsyetojë qëndrimet dhe konstatimet e tij.
Në kohën moderne disa vepra të hartuesve të tillë, kanë ndikim të madh në

rezultatet dhe përfundimet e disa organeve ndërkombëtare siç janë:
• Komisioni për të Drejtën Ndërkombëtare (International Law

Commission) i themeluar më 1948 i cili është organ i Asamblesë së
Përgjithshme të KB-së, e cila i zgjedh anëtarët e saj. Përbëhet nga 34
anëtarë të zgjedhur me mandat 5 vjeçar. Veprimtaria kryesore e
Komisionit është përgatitja e projekt konventave për kodifikimin dhe
zhvillimin progresiv të sferave të caktuara të së drejtës ndërkombëtare.
28
• Instituti për të Drejtën Ndërkombëtare (Institut de Droit International), i
themeluar më 1873 në Gent të Belgjikës, si organ joqeveritar i përbërë nga
numri i kufizuar i ekspertëve më me autoritet të cilët veprojnë në cilësi
personale. Ky përbëhet nga 132 anëtarë më së shumti dhe të moshës 90
vjeçe. Në kuadër të veprimtarisë së Institutit përgatiten projekt rezolutat
për çështjet e rëndësishme nga e drejta ndërkombëtare.
Tekstet e miratuara të rezolutave si dhe punimet vëllimore të përgatitura të

cilat publikohen në vjetarin e institutit, në shkencë merren si dokumente
burimore autentike të së drejtës ndërkombëtare, përveç nëse ato i ka
tejkaluar praktika e mëvonshme e shteteve apo marrëveshjet e kodifikuara;
Shoqata Ndërkombëtare e Drejtësisë, (International Law Association),
është organ joqeveritar i cili mbledh shoqatat nacionale për të drejtën
ndërkombëtare, por edhe anëtarët individualisht. Përbëhet prej 50 filialeve
anë e këndë botës. Ky ka për qëllim zhvillimin e së drejtës ndërkombëtare,
si të asaj publike, ashtu edhe të asaj private. Përgatit dhe miraton rezoluta
për çështjet e rëndësishme nga fusha e së drejtës ndërkombëtare. Në
veprimtarinë e tillë mund të marrin pjesë të gjithë juristët që kanë dëshirë
dhe mundësi për pjesëmarrje në punën e tillë.
2.7. Aktet e njëanshme si burime të së drejtës ndërkombëtare
Neni 38 i Statutit të Gjykatës Ndërkombëtare të Drejtësisë nuk parasheh

akte të njëanshme të shteteve dhe të subjekteve tjera të së drejtës
ndërkombëtare si burim të së drejtës ndërkombëtare. Aktet e njëanshme
mund të ndahen në akte të cilat nuk mund të konsiderohen burim i së
drejtës ndërkombëtare, por vetëm si lloj i punës apo aktivitetit në drejtësi,
dhe në akte të cilat mund të konsiderohen burim i së drejtës
ndërkombëtare.
Në grupin e parë bënë pjesë notifikimi, njohja, dhe protesta.

Notifikimi është formë e shprehjes së vullnetit të ndonjë shteti. Ky është
një kumtesë formale me shkrim drejtuar shtetit tjetër lidhur me ndonjë
fakt, pohim apo kërkesë. Shteti tjetër mund ta kundërshtojë përmbajtjen e
notifikacionit dhe nëse kërkesa e shprehur në të nuk ka bazë juridike,
notifikimi mbetet pa efekt. Meqenëse nuk ka edhe qëllim apo përmbajtje
unike, notifikimi nuk mund të konsiderohet burim i së drejtës
ndërkombëtare.
29
Njohja dhe protesta është reagim ndaj akteve apo sjelljeve të ndonjë shteti
tjetër, prandaj për këtë arsye nuk mund të konsiderohen akte të pavarura
dhe të njëanshme, e aq më pak akte të njëanshme si burim i së drejtës
ndërkombëtare. Në grupin tjetër të akteve ndërkombëtare, gjegjësisht atyre
të cilat mund të konsiderohen burim i së drejtës ndërkombëtare, bëjnë
pjesë:
Premtimi, i cili është akt me të cilin ndonjë shtet merr përsipër detyrime
të reja ndërkombëtare;
Renoncimi, (heqja dorë), është akt me të cilin shteti heqë dorë nga ndonjë
e drejtë e tij ekzistuese subjektive e cila rezulton nga e drejta e ndonjë
shteti sovran që lirisht të disponojë me të drejtat e tij subjektive dhe me të
drejtën e mbrojtjes së interesave. Mund të shprehet me shkrim, me gojë
ose me veprime konkludente.
Ekzistojnë edhe aktet e njëanshme me të cilat shteti fiton të drejta të reja

siç janë:
Okupimi i territorit të dikujt. Pushtimi efektiv dhe i dukshëm i ndonjë

territori i cili në momentin e pushtimit nuk i ka takuar asnjë shteti tjetër
është kusht për fitimin legjitim të tij. Sot të tilla pothuajse nuk ka në
globin tokësor.
Parashkrimi dhe e drejta historike. Ndonjë shtet, madje edhe pa bazë të

vlefshme juridike mund të fitojë të caktuara. Kusht për këtë është që në
mënyrë paqësore për një periudhë të gjatë kohore ta ushtrojë pushtetin në
ndonjë territor apo në ndonjë pjesë të detit të hapur, kurse në këtë rast të
mos ketë hasur në rezistenca apo protesta të çfarëdo shteti tjetër;
Fitimi i së drejtës së shtetit bregdetar për të drejtën në det. E drejta e

përgjithshëm ndërkombëtare për detet i autorizon shtetet bregdetare që, në
pajtim me të drejtën ndërkombëtare, me akte të njëanshme ta fitojnë
sovranitetin, të drejtën sovrane ose juridiksionin mbi disa pjesë të detit në
vazhdim të bregdetit të tyre.
2.8. Kodifikimi dhe zhvillimi progresiv i së drejtës ndërkombëtare
Në bazë të mënyrës së lindjes, ndryshimit dhe pushimit të vlefshmërisë së

normës së të drejtës ndërkombëtare, në të cilën rol të rëndësishëm luan
30
procesi zakonor, përshpejtimi i zhvillimit të tij në drejtimin e caktuar si
dhe kodifikimi i tij, luajnë rol të pazëvendësueshëm. Aktivitetet publike
dhe private në kodifikimin e së drejtës ndërkombëtare kanë filluar në fund
të Shekullit XIX dhe vazhduar tërë kohën më pas. Sukses i rëndësishëm
është arritur në konferencat e Hagës më 1899, dhe më 1907 me të cilat
është miratuar një numër i konsiderueshëm i konventave të cilat kanë të
bëjnë me zhvillimin e luftës dhe neutralitetin. Vlen të theksohet edhe
Konferenca e kodifikuar e Hagës, e mbështetur nga Liga e Kombeve më
1930, por e cila nuk ka sjellë rezultatet e pritura. Karta e KB-së, në Nenin
13 të saj, një nga funksionet e Asamblesë së Përgjithshme thekson
edhe:”zhvillimin progresiv të së drejtës ndërkombëtare dhe kodifikimin e
saj”.
Për realizimin e këtyre qëllimeve Asambleja e Përgjithshme më 1946 ka

themeluar Komisionin për të Drejtën Ndërkombëtare me detyrë të
përparimit të zhvillimit progresiv dhe të kodifikimit të së drejtës
ndërkombëtare. Komisioni takohet dy herë në vit në sesione nga dy muaj.
Komisioni përbëhet nga 34 anëtarë të cilët i zgjedh Asambleja e
Përgjithshme e KB nga lista të cilën e propozojnë shtetet anëtare të KB-së,
me ç’rast kihet kujdes për plotësimin e kushteve të cilat kërkohen për
anëtarësim në Komision si dhe për përfaqësimin e formave kryesore të
civilizimeve dhe të sistemeve themelore juridike. Anëtarët e Komisionit
nuk janë përfaqësues të qeverive të tyre në Komision dhe statusi i pavarur
i tyre është aspekti vendimtar në përcaktimin e karakterit të Komisionit,
dhepse shumë prej tyre janë anëtarë, madje edhe zyrtarë të lartë në
ministritë e punëve të jashtme të shteteve të tyre. Në Nenin 15 të Statutit të
Komisionit ceket se roli i tij fillimisht është zhvillimi progresiv me të cilin
nënkuptohet përgatitja e projekteve të konventave në materien e cila ende
nuk është rregulluar me të drejtën ndërkombëtare, ose në raport me të
cilën e drejta ndërkombëtare ende nuk është zhvilluar sa duhet në praktikat
e shteteve. Gjithashtu Komisionit i është dhënë për detyrë edhe kodifikimi
i së drejtës ndërkombëtare “formulimi më i saktë dhe sistematizimi i
rregullave të së drejtës ndërkombëtare në sferat ku ekzistojnë praktikat
ekstensive, precedentët dhe doktrinat”. Puna e Komisionit është e drejtuar
më tepër në zhvillimin progresiv sesa në kodifikimin e së drejtës
ndërkombëtare. Konventat e shumta multilaterale ndërkombëtare, të cilat
momentalisht janë në fuqi, janë rezultat i punës së këtij komisioni.
Procedura e punës së Komisionit qëndron në atë se, ky së pari në bazë të

raportit të raportuesit special të emëruar nga radhët e anëtarëve të
Komisionit, e përpilon projektin e nenit të konventës i cili pastaj, përmes
31
Këshillit të Gjashtë të Asamblesë së Përgjithshme, u dërgohet shteteve

anëtare të KB-së, për dhënien e mendimit. Kombet e Bashkuara pastaj
mund të vendosin për konvokimin e konferencës diplomatike me qëllim të
miratimit të marrëveshjes së mbështetur në punën e Komisionit.
Në këtë mënyrë janë të miratuara shumë marrëveshje ndërkombëtare si

p.sh: katër Konventa të Gjenevës për të Drejtat Detare më 1958; Konventa
e Vjenës për Marrëdhëniet Diplomatike e Vitit 1961; Konventa e Vjenës
për të Drejtat Kontraktuale e Vitit 1969; Statuti i Gjykatës Ndërkombëtare
Penale i Vitit 1998, etj. Komisioni tashmë jo moti e ka përfunduar edhe
punën në Projektin e Rregullave të Konventës për Nacionalitetin e
Personave Fizik, në Raport me Suksedimin e Shtetit. (Draft Articles on
Nationality of Natural Persons in Relations to the Successions of States )
e Vitit 1999. dhe Projektin e Rregullave për Parandalimin e Dëmeve
Tejkufitare të Shkaktuara me Aktivitete të Ndryshme Shkatërruese. (Draft
Articles on Prevention of Transboundary Harm from Hazardous
Activities), e Vitit 2001. Projekti i Rregullave për Përgjegjësitë e Shteteve
për Aktet Kundërligjore Ndërkombëtare (Draft Articles on the
Responsibility of States for International Wrongful Acts) e Vitit 2001.
Ekziston probabiliteti se këto projekte do të shndërrohen në konventa
ndërkombëtare. Projekti i rregullave për përgjegjësitë e shteteve për aktet
kundërligjore ndërkombëtare, madje shumë herë është cituar edhe nga
Gjykata Ndërkombëtare e Drejtësisë dhe nga Tribunali për të Drejtat në
Dete. Këto projekte të rregullave të cilat i përgatit Komisioni, për të
drejtën ndërkombëtare paraqesin burim të së drejtës ndërkombëtare, në
kuptim të Nenit 38 të Statutit të Gjykatës Ndërkombëtare të Drejtësisë, së
paku si shkencë e drejtësisë.
Në vazhdim e sipër është puna e Komisionit edhe në çështjet që kanë të

bëjnë mbrojtjen diplomatike, rezervat ndaj konventave, akteve të
njëanshme të shteteve, përgjegjësive ndërkombëtare për shkelje të cilat
rezultojnë nga veprimtaria që nuk është e ndaluar me të drejtën
ndërkombëtare, përgjegjësia e organizatave ndërkombëtare, fragmentimi i
të drejtës ndërkombëtare, vështirësitë lidhur me dallimet dhe ekspansionin
e të drejtës ndërkombëtare dhe të burimeve të ndara natyrore14
14
Shih WWW.un.org./law/ilc/progfra.htm, visited
32
Krahas këtij Komisioni ka dhënë një kontribut të madh edhe në zhvillimin
progresiv dhe kodifikimin e Komisionit për të Drejtat e Njeriut
(Commission on Human Rights), sepse ka përpiluar shumë marrëveshje
dhe konventa të rëndësishme nga kjo fushë të cilat i ka sponsoruar OKB-
ja, si dhe Këshillin për Gjithësinë (Comitee on Outer Space). Dhe në fund
mund të përfundojmë se kodifikimi paraqet përmbledhjen e vistrës së
normave ekzistuese juridike në një përmbledhje unike. Kodifikimi mund
të jetë i përgjithshëm, i pjesshëm dhe sistematik
3. E DREJTA E MARRËVESHJEVE NDËRKOMBËTARE
Bibliografia: A. Aust, Modern Treaty Law and Practise, 2000; Klabbers, J., The Concept
of Treaty in International Law, 1996; McNair, A., Law of Treaties, 2nd edn, 1961;
Oppenheim. Oppenheim’s International Law, 9th edn, London, 1992; N. Shaw,
International Law, fifth edition, Cambridge University Press, 2003; Mark W. Janis –
1997; Reuter, P., Introduction to the Law of Treaties, ( 2nd English edn, 1995 ); B. Bohte,
Bečka konvencija o pravu ugovora između država i međunarodnih organizacija ili
između međunarodnih organizacija, JRMP, 1986; V. Crnić – Grotić, Obaveza poštivanja
predmeta I cilja ugovora prije njegovog stupanja na snagu, JRMP, 1986, 1990;
V.Đ.Degan, Međunarodno pravo, Pravni fakultet sveučilišta u Rijeci, Rijeka 2000;
3.1. Nocioni i Marrëveshjeve Ndërkombëtare
Marrëveshjet ndërkombëtare janë instrumenti kryesor i bashkëpunimit në

marrëdhëniet ndërkombëtare. Çështjet më të rëndësishme që kanë të bëjnë
me marrëdhëniet ndërkombëtare u përkasin marrëveshjeve të tilla dhe ato i
përmbajnë tri konventa themelore ndërkombëtare të kësaj fushe. Këto janë
Konventa e Vjenës për të Drejtën Kontraktuale e Vitit 1969; Konventa e
Vjenës Mbi Suksedimin e Shteteve në Raport me Marrëveshjet e Vitit
1978 dhe Konventa e Vjenës për të Drejtën e Marrëveshjeve midis
Shteteve dhe Organizatave Ndërkombëtare, gjegjësisht midis
Organizatave Ndërkombëtare e Vitit 1986. Këto konventa janë miratuar
nga pjesa dërrmuese e shteteve anëtare të Bashkësisë Ndërkombëtare, por
jo nga të gjitha. 15 Meqenëse dispozitat e këtyre konventave nuk dallohen
nga rregullat e së drejtës zakonore ndërkombëtare, ato zbatohen si rregulla
zakonore ndaj shteteve të cilat nuk i kanë miratuar.
Ekzistojnë përkufizime të ndryshme për marrëveshjet ndërkombëtare të

cilat e kanë një kuptim të përbashkët për marrëveshjet e tilla që nënkupton
harmonizimin me të drejtën ndërkombëtare të arritur midis dy apo më
15
Psh.. SHBA, Franca, Kina etj.
33
shumë subjekteve të së drejtës ndërkombëtare, të shprehur përmes

organeve kompetente me qëllim të realizimit të të drejtave dhe detyrimeve
reciproke për subjektet e së drejtës ndërkombëtare. Më herët, materia e së
drejtës kontraktuale i është nënshtruar të drejtës zakonore ndërkombëtare e
cila i ka rregulluar çështjet e tyre, vlefshmërinë, përmbarimin dhe
pezullimin e marrëveshjeve ndërkombëtare. Sot ekzistojnë disa konventa
ndërkombëtare të cilat e rregullojnë këtë materie.
Sipas Konventës së Vjenës për të Drejtat Kontraktuale të Vitit 1969, e cila

është burimi më autoritativ për çështjet e marrëveshjeve ndërkombëtare,
shprehja marrëveshje ndërkombëtare, nënkupton marrëveshjen e lidhur në
formë të shkruar midis shteteve, ndaj të cilave zbatohet e drejta
ndërkombëtare, qoftë ajo e shprehur përmes një apo më shumë
dokumenteve reciprokisht të ndërlidhura, pa marrë parasysh titullin e tyre.
Kjo konventë, Statuti i Gjykatës Ndërkombëtare të Drejtësisë, flet për
konventat ndërkombëtare, qofshin ato të përgjithshme apo të posaçme të
cilat i përcaktojnë rregullat e pranuara në mënyrë eksplicite nga shtetet në
kontest. Fjala është për konventat, gjegjësisht marrëveshjet dhe ky është
kuptimi i vetëm në të drejtën ndërkombëtare dhe në marrëdhëniet
ndërkombëtare në përgjithësi. Sinonimet tjera për marrëveshjet ose për
llojet e kontratave siç janë paktet, aktet, protokollet, deklaratat, kartat,
marrëveshjet, aranzhimet, etj.16
Vetëm subjektet e së drejtës ndërkombëtare, shtetet dhe organizatat

ndërkombëtare mund të lidhin marrëveshje ndaj të cilave zbatohet e drejta
ndërkombëtare. Kompanitë dhe subjektet tjera afariste të cilat lidhin
marrëveshje afariste, iu nënshtrohen sistemeve nacionale të drejtësisë të
shteteve nga të cilat e kanë origjinën, kurse marrëveshjet të cilat i lidhin
ato midis tyre nuk bëjnë pjesë në marrëveshje të së drejtës ndërkombëtare.
Mirëpo, nganjëherë shtetet lidhin marrëveshje me korporatat e huaja duke
iu dhënë koncesione për shfrytëzimin e pasurive natyrore në territoret e
shteteve përkatëse. Marrëveshjet e tilla nganjëherë përmbajnë edhe
dispozita për arbitrazhin në rast kontesti, i cili i lihet për zgjidhje ndonjë
organi ndërkombëtar17
16
Shih Akehurst’s Modern Introduction to International Law, seventh revised edition Routledege 1997. str. 36.
“Other terms used as a synonym for treaties, or for particular types of treaties , are agreement, pact,
understunding, protocol, charter, statut, act, covenant, declaration, engagement, arrangement, accord, regulation
and provision.2
17
Shih P. Fisher, Concessions, EPIL/ (1992 ), 715 –21; A.Z.E. Chiali, Protection of Investment in the Context
of Petroleum Agreements, RdC 204 ( 1987-IV ), 13- 169. cit prema Akehurst’s Modern Introduction to
International Law …str 38.
34
Nganjëherë bëhet edhe dallimi midis marrëveshjes ligjore (Law making
Treaties) dhe marrëveshjes – ujdi (Treaties Contracts).
3.2. Format themelore të kontratave ndërkombëtare
Dallojmë format e kontratave apo marrëveshjeve themelore

ndërkombëtare si vijon:
a) Marrëveshja e lidhur në formë të shkruar apo në formë tjetër (me

shenja) dhe për to mbahet procesverbal;
b) Marrëveshjet e dyanshme dhe të shumanshme, varësisht nga numri i
pjesëmarrësve në marrëveshjen ndërkombëtare;
c) Marrëveshja – ligj, ku vije deri te inkorporomi i vullnetit të palëve
kontraktuese dhe marrëveshja e dakorduar ku vullneti i palëve
kontraktuese dallohet;
d) Marrëveshjet – kushtetutat e organizatave ndërkombëtare të cilat
njëkohësisht janë edhe marrëveshje shumëpalëshe siç janë
marrëveshjet e shteteve dhe pjesëmarrësve të tyre;
e) Marrëveshjet politike (gentlemens agreements) – lidhen me qëllim që
të merren përsipër obligimet (kanë rëndësinë morale dhe politike për
pjesëmarrësit e marrëveshjes).
3.3. Aftësia (zotësia) e lidhjes së marrëveshjeve apo kontratave

ndërkombëtare
Në Nenin 6 të Konventës së Vjenës për të Drejtën Kontraktuale të Vitit

1969, thuhet se:”çdo shtet e ka zotësinë për lidhje të marrëveshjeve”. Për
çështjet e zotësisë kontraktuale të njësive federale është kompetente
kushtetuta federale. Vatikani sot është i njohur si subjekt i posaçëm në të
drejtën ndërkombëtare. Të gjitha konkordatet dhe marrëveshjet tjera të
cilat konkordati i lidh me shtetet e trata, janë marrëveshje ndërkombëtare
ndaj të cilave drejtpërsëdrejti zbatohen dispozitat e Konventës së Vjenës
(1969). Organizatat joqeveritare nuk e kanë zotësinë kontraktuese, mirëpo,
padyshim se shumica e organizatave ndërkombëtare objektivisht e kanë
subjektivitetin ndërkombëtar, jo vetëm në raport me shtetet e tyre anëtare,
por edhe me shtetet e treta. Pjesëmarrësit e ndonjë konflikti të armatosur
nuk e gëzojnë të drejtën e subjektivitetit ndërkombëtare – zotësinë
kontraktuese, por, me anë të njohjes e arrijnë një zotësi të kufizuar.
35
3.4.Procedurat e lidhjes së marrëveshjeve apo kontratave.
Në praktikën ndërkombëtare ekzistojnë dy procedura themelore për

lidhjen e marrëveshjeve ndërkombëtare: procedura e thjesht dhe procedura
e përbërë, kurse është i mundur edhe kombinimi i këtyre dy procedurave.
Procedura e thjeshtë e marrëveshjes ka të bëjë me shkëmbimin e

instrumenteve të cilat e përbëjnë marrëveshjen. Pëlqimi i shteteve për tu
lidhur me marrëveshje e cila përmban shkëmbimin reciprok të
instrumenteve, shprehet në këtë mënyrë: a) nëse instrumentet parashohin
se shkëmbimi i tyre do të ketë efekt; ose b) në qoftë se në një mënyrë tjetër
konstatohet se ato shtete janë dakordurar se shkëmbimi i instrumenteve do
të ketë efekt (Neni 13 i Konventës së Vjenës për të Drejtën Kontraktuale).
Procedura e ndërlikuar e marrëveshjes mund të përbëhet nga shumë

veprime të ndara. Këto janë: negociatat të cilat përfshijnë miratimin dhe
verifikimin (autenticitetin) e tekstit të marrëveshjes, shprehjen e pëlqimit
të palëve që obligohen me marrëveshje, si dhe regjistrimin e marrëveshjes
te Sekretari i Përgjithshëm i OKB-së, dhe publikimi i saj.
Këto veprime i kryejnë përfaqësuesit e autorizuar të shteteve. I vetmi

person i cili konsiderohet i autorizuar i shtetit është përfaqësuesi i cili ka
autorizimin përkatës ose rezulton nga praktika e shteteve të interesuara ose
rrethanat tjera se shtetet e kanë pas për qëllim që këtë person ta
konsiderojnë si përfaqësues të shtetit në këtë kuptim dhe nuk kërkojnë
paraqitjen e autorizimit. Autorizimi nuk është i nevojshëm për shefat e
shteteve dhe qeverive, për ministrat e punëve të jashtme. Gjithashtu, për
shefat e misioneve diplomatike për miratimin e teksteve të marrëveshjeve
midis shteteve të cilat i akreditojnë dhe shtetit te i cili akreditohet sikurse
edhe përfaqësuesve të akredituar të shteteve në konferencën
ndërkombëtare ose te organizata ndërkombëtare, apo organet e saj, për
miratimin e tekstit të marrëveshjes në atë konferencë, organizatë, apo
organ (Neni 7 i Konventës së Vjenës për të Drejtën kontraktuale).
Negociatat mund të bëhen në mënyra të ndryshme: me shkrim, përmes

kanaleve diplomatike, në kuadër të veprimtarisë së ndonjë organizate
joqeveritare apo të ndonjë konference diplomatike. Kur palët në bisedime
arrijnë ndonjë marrëveshje për çështjen e caktuar, atëherë bëhet miratimi i
marrëveshjes. Te marrëveshjet bilaterale është i nevojshëm pëlqimi i të dy
palëve kurse te marrëveshjet multilaterale të cilat miratohen në konferenca
36
ndërkombëtare, teksti i marrëveshjes miratohet me 2/3 e votave të shteteve
të cilat janë të pranishme dhe votojnë, nëse ato shtete me të njëjtin numër
votash nuk janë dakorduar ndryshe (Neni 9 i Konventës së Vjenës mbi të
Drejtën Kontraktuale).
Vërtetimi (njëjtësimi i tekstit të marrëveshjes) i tekstit të marrëveshjes

bëhet pas miratimit. Pas procedurës së paraparë me tekstin e marrëveshjes
ose në pajtim me marrëveshjen, konstatohet se teksti është përfundimtar
dhe dhe autentik. Nëse procedura e tillë nuk është paraparë me
marrëveshje, atëherë marrëveshja vërtetohet me nënshkrim “ad
referendum” ose me paraf të përfaqësuesit të autorizuar shtetit (Neni 10 i
Konventës së Vjenës mbi të Drejtën Kontraktuale).
Pëlqimi i shtetit për tu lidhur me marrëveshje mund të jipet me

nënshkrimin, këmbimin e instrumenteve të cilat ë përmban marrëveshja,
me ratifikim, me miratim, me pëlqim ose me hyrje në të apo në çfarëdo
mënyre tjetër të dakorduar (Neni 11 i Konventës së Vjenës mbi të Drejtën
Kontraktuale).
Marrëveshja hyn në fuqi në mënyrën dhe datën e paraparë me dispozitat e

saj, ose me marrëveshjen midis shteteve pjesëmarrëse të saj (Neni 24 i
Konventës së Vjenës mbi të Drejtën Kontraktuale).
Marrëveshja zbatohet përkohësisht deri në hyrjen e saj në fuqi, nës kjo

është kështu e paraparë me dispozitat e saj ose nëse shtetet pjesëmarrëse të
saj janë dakorduar kështu (Neni 25 i Konventës së Vjenës mbi të Drejtën
Kontraktuale). Sipas Nenit 102, të Kartës,të gjitha shtetet anëtare të OKB,
janë të detyruara që marrëveshjet e tyre, pas miratimit të Kartës së KB, t’i
regjistrojnë n; Sekretariatin e KB i cili pastaj i publikon.
3.5. Rezervat në marrëveshjet ndërkombëtare
Palët e marrëveshjes, me rastin e lidhjes së ndonjë marrëveshje

ndërkombëtare mund të paraqesin rezervat e tyre në disa dispozita të
marrëveshjes. Rezervat e tilla zakonisht paraqitwen ndaj marrëveshjeve
shumëpalëshe, kurse vetëm në raste të jashtëzakonshme në ato bilaterale.
Rezervat paraqiten në momentin e nënshkrimit të tyre, ratifikimit,
pëlqimit, miratimit ose me rastin e hyrjes në marrëveshje, me kusht që ajo
rezervë të mos jetë e ndaluar me marrëveshje ose të mos jetë në
mospërputhje me lëndën dhe qëllimin e marrëveshjes (Neni 19 i
Konventës së Vjenës mbi të Drejtën Kontraktuale). Rezerva e cila është e
37
lejuar në mënyrë eksplicite me marrëveshje nuk do të thotë që më vonë

doemos të pranohet nga shtetet tjera anëtare të saj, përveç në rastet kur
këtë e parasheh marrëveshja (Neni 20 i Konventës së Vjenës mbi të
Drejtën Kontraktuale). Konsiderohet se shteti e ka pranuar vërejtjen nëse
nuk ka paraqitur rezervë deri në skadimin e kohës prej 1 muajve nga data e
pranimit të njoftimit për rezervën, si dhe në ditën e dhënies së pëlqimit,
nëse ajo datë ka qenë e mëvonshme. Sa iu përketë vërejtjeve ndaj
rezervave, kriter është neni 21 i Konventës flet për të ndikimin juridik të
rezervave dhe vërejtjeve ndaj tyre.
Rezerva e shprehur në raport me ndonjë anëtare tjetër, sipas

neneve 19, 20 dhe 23:
a) I ndryshon dispozitat e marrëveshjes lidhur me të cilën ka të bëjë

rezerva e marrëveshjes, në raport me atë anëtare tjetër, në atë masë të
cilën e parasheh rezerva; dhe
b) I ndryshon dispozitat në të njëjtën masë, për anëtaren tjetër, në
marrëdhëniet e saj me atë shtet i cili ka paraqitur rezervën
c) Rezerva nuk i ndryshon dispozitat në raport me anëtaret tjera të
marrëveshjes dhe marrëdhëniet “inter se”.
d) Kur shteti i cili ka paraqitur vërejtje në rezervë, nuk e ka kundërshtuar
hyrjen në fuqi të marrëveshjes, midis saj dhe shtetit i cili ka paraqitur
rezervë, atëherë[ dispozitat me të cilat ka të bëjë rezerva, nuk zbatohen
midis dy shteteve në atë masë në të cilën shprehet rezerva.
3.6. Inerpretimi i marrëveshjes
Rregullat që zbatohen për inerpretimin e së drejtës në përgjithësi, zbatohen

edhe për interpretimin e burimeve të së drejtës ndërkombëtre dhe të
marrëveshjeve të tilla.
Ekzistojnë tri metoda themelore të interpretimit të burimeve të së drejtës

ndërkombëtare:
Metoda Subjektive e cila fillon nga qëllimi themelor i shteteve

negociatore, sepse e konsideron qëllimin e palëve si elementin më të
rëndësishëm të marrëveshjes, kurse vet fjalët e tekstit të marrëveshjes nuk
e kanë kuptimin e vet nëse nuk e shprehin atë qëllim;
Metoda tekstuale, e cila vet tekstin e marrëveshjes e merr si të vetmën
dëshmi të besueshme të qëllimit fillestar të shteve negociatore;
38
Metoda funkcionalna (teleološka) e cila nuk mbështetet në qëllimin
fillestar, kurse nganjëherë as në tekstin e vet marrëveshje. Me zbatimin a
kësaj metode marrëveshja interpretohet në bazë të objektit dhe qëllimit të
në kohën kur bëhet interpretimi.
Marrëveshjet ndërkombëtare si burim, i kanë disa specifika dhe gjatë

interpretimeve të tyre edhe zbatohen specifikat e tilla të cilat kanë lindur
nga praktika e gjykatave dhe arbitrazheve ndërkombëtare dhe tı cilat
pjesırishtç janı tı kodifikuara edhe me Konventın e Vjenıs mbi tı drejtın
Kontraktuale të vitit 1969. neni 31 i saj përmbanë “Normat e
Përgjithshme” mbi interpretimet e tilla dhe thotë:
1."Marrëveshja duhet të interpretohet në mirëkuptim dhe sipas në kuptim

in zakonor i cili duhet tu jipet edhe shprehjeve në marrëveshje, në dritën
dhe kontekstin e tyre, të objektit dhe qëllimit.”
2. konteksti në kuptimin e interpretimit të marrëveshjes përfshinë, përveç

tekstit, hyrjes së tij dhe shtojcave të përfshira në të edhe:
a) çdo marrëveshje lidhur me kontratën e cila ekziston midis palëve,

me rastin e lidhjes së kontratës;
b) çdo instrument të cilin e përbënë një a ,ë tepër anëtare, e të ciliun e
miratojnë anëtaret tjera si instrument i që i përketë kontratës.
3. Sikurse për kontekstin do të kihet kujdes edhe për:

a) çdo marrëveshje të mëvenëshme midis anëtareve në aspektin e
interpretimeve të kontratave apo të dispozitave të tyre;
b) çdo praktikë të mëvonshme lidhur me zbatimin e kontratës me të cilën

është arritur marrëveshja midis anëtareve në kuptimin e interpretimit të
lpntartës;
c) çdo rregull relevante të së drejtës ndërkombëtare e cila zbatohet në
marrëdhëniet midis shteteve.
4. shprehja merret në kuptimin e jashtëzakonshëm, nëse konstatohet se

qëllimi i palëve kontraktuese ka qenë i tillë. Konventa përmban edhe
dispozitat mbi interpretimet plotësuese të cilat zbatohen, atëherë kur
konteksti sipas nenit 31 është i dykuptimtë apo i pa qartë, dhe si i tillë
sjellë rezultatin absurd apo të pakuptueshëm (Neni 32).
39
3.7. Respektimi dhe zbatimi i kontratës
Svaki ugovor koji je na snazi vezuje članice i one treba da ga

dobronamjerno izvršavaju ( čl. 26 ). Ovo načelo poznato kao pacta sunt
servanta potvrđeno je u svim konvencijama o kodifikaciji ugovornog
prava.
Në aspektin e së drejtës ndërkombëtare, çdo kontratë është instrument i

cili për palët kontraktuese krijon të drejta dhe detyrime. Prandaj, pala nuk
mund të mbështetet në dispozitat e së drejtës së brendshme e të mos i
zbatojë dispozitat e kontratës (neni 27). Detyrë e saj është që të eliminojë
pengesat në të drejtën e saj të brendshme ashtu që të gjitha organet e saj të
mund ta zbatojnë në mirëbesim çdo kontratë e cila është në fuqi dhe
vazhdon edhe për shtetin e saj. Nëse edhe ekzistojnë kufizimet e caktuara
kushtetuese, për to duhet pasur kujdes me rastin e lidhjes së marrëveshjes,
gjegjësisht, para se shteti ta japë pëlqimin, e kurrsesi pasi ta ketë miratuar
kontratën. Nëse ndonjë obligim kontraktual i cili për një kohë të gjatë ka
qenë në fuqi dhe është zbatuar, me ndryshimet e mëvonshme të e
kushtetutës Është bërë e pazbatueshme, atëherë mbetet vetëm shfuqizimi
dhe ndërprerja e kontratës së tillë, por mund të fillohet edhe ndryshimi i
kontratës së tillë nëse kjo është e mundur.
Kur janë në pyetje efektet e kontratës në marrëdhëniet midis palëve,

Konventa i parasheh disa rregulla të përgjithshme si vijon:
Kontrata nuk ka efekt retroaktiv (neni 28). Palët e saj i obligojnë dispozitat
e kontratës vetëm pasi që ajo të ketë hyrë në fuqi. Mirëpo, palët mund ta
kontraktojnë edhe efektin retroaktiv, qoftë me vet kontratën konkrete apo
në mënyrë tjetër;
Kontrata e obligon çdo pale për tërë sferën për të cilën është lidhur, nëse
nga kontrata nuk rezulton ndonjë qëllim tjetër, ose nëse ajo nuk është
rregulluar në mënyrë tjetër (neni 29). Ekzistojnë edhe përjashtime nga
këto rregulla, sepse disa kontrata, varësisht prej objekti që e rregullojnë
dhe qëllimit që dëshirojnë ta arrijnë, mund të zbatohen në tërë territorin e
anëtareve kontraktuese, siç janë psh. marrëveshjet mbi për ujërat
ndërkombëtare, etj.
40
Shkelja e obligimeve të çfarëdo marrëveshjeje ndërkombëtare e cila është
në fuqi, për shtetin që e shkel, sjell reperkusionet e caktuara sipas të
drejtës ndërkombëtare, sepse pala e cila ka pësuar dëme për shkak të
shkeljes së tillë, mund të arsyetohet me atë shkelje si shkaktar të demit dhe
ta suspendojë apo ndërpres kontratën. Në marrëveshjet apo kontratat
ndërkombëtare, shtet e kanë lirinë për të caktuar mënyrat plotësuese për
sigurimin e zbatimit. Mënyra më e përhapur sot e sigurimit të zbatimit të
marrëveshjeve të tilla është ndërtimi i dispozitës së tillë në marrëveshje
apo kontratë e cila për kontestin eventual në zbatimin dhe interpretimin e
saj ia bartë në kompetencë ndonjë gjykate apo arbitrazhi ndërkombëtar i
cili vendos për të gjitha llojet e kontratave dhe marrëveshjeve
ndërrkombëtare Konventa e vjenës përmbanë shumë dispozita të cilat kanë
të bëjnë me zbatimin e kontratave të njëpasnjëshme për të njëjtën çështje.
Dispozitat e tilla më të rëndësishme janë:

Norma imperative e së drejtës së përgjithshme ndërkombëtare, e
pranishme në ndonjë kontratë apo marrëveshje, e ka fuqinë e pzullimit të
çdo marrëveshjeje e cila është në kolizion me të. P.sh. obligimet e shteteve
anëtare të Kartës së Kombeve të Bashkuara, të cilat rezultojnë nga Karta e
KB, kanë përparësi në raport me cilindo obligim tjetër që rezulton nga
çfarëdo marrëveshje tjetër (neni 103 I Kartës). Këtu, gjithashtu
praktikohet që për të njëjëtin objek, kontrata e re e zëvendëson të
mëparshmen (lex posteriori derogat legi priori)
3.8. Kontratat dhe palët e treta
Norma e përgjithshme, lidhur me palën e tretë, gjendet në nenin 34 të

Konventës së Vjenës, i cili thotë: “Kontrata nuk krijon as obligime, as të
drejta për shtetin, pa pëlqimin e tij.”
Për shtetin e tretë, Kontrata është “Res inter alias acta”, gjegjësisht punë e
huaj dhe çështje e huaj. E drejta për shtetin e tretë krijohet në bazë të
dispozitës së kontratës, nëse anëtaret e asaj kontrate kanë për qëllim që në
bazë të dispozitës së tillë tu japin të drejtën që iu takon, qoftë shtetit të
tretë apo grupit të shteteve, apo edhe të gjitha shteteve, nëse shteti i tretë
pajtohet me këtë. Konsiderohet se pëlqimi është i dhënë, përderisa nuk
ekzistojnë informata të kundërta, po nëse me kontratë nuk është e
rregulluar ndryshe.
Kontratat të cilat krijojnë rexhime objektive “erga omnes”, nuk janë

rregulluar me Konventën e Vjenës dhe nëse edhe ekzistojnë objektivisht,
41
(Kosmosi, Antarktiku, Neutraliteti i Zvicrrës, Lundrimi në Danub,

Kompensimi i dëmit në shërbim të KB, et.)
3.9. Klauzolat e posaçme të marrëveshjeve (kontratave)
Ekzistojnë disa ekspozita në kontratat ndërkombëtare të cilat nuk i cekë

Konventa e Vjenës, dhe të cilat shpesh dhe një kohë të gjatë kanë marrë
edhe emrat e caktuar, kurse ne këtu do t’i përmendim vetëm disa në
vazhdim:
Klauzola formale- e përmbajnë kontratat të cilat i lidhin shtetet e përbëra.

Me këto klauzola kihet kujdes për sistemin kushtetues dhe kompetencat
midis federatës dhe njësive federale. Nganjëherë ndodh që përfaqësuesit e
federatës, në bazë të kushtetutës, nuk mund të obligohen se njësia federale,
në kompetencën e së cilës është materia, do ta zbatojë obligimin që
rezulton nga kontrata. Në situata të tilla, mjafton që federata ta filloj
procedurën për marrjen e pëlqimit të njësive federale për obligimin e tillë.
Klauzola e privilegjeve më të mëdha- praqet premtimin e një shtetit dhënë

tjetrit shtet kontraktues se do të jenë të realizuara të gjitha privilegjet të
cilat i ka prentuar ose që do ti premtojë në të ardhmën ndaj atij shteti. Kjo
klauzol, futet në kontratë, si shprehje e afërsisë dhe miqësisë, zakonisht
për fushën e mardhënieve ekonomike midis shteteve.
3.10. Ndryshimet dhe plotësimet (revizionet) e kontratave
Për qëndrueshmëri të sistemit të së drejtës ndërkombëtare, është e

rëndësishme hapja e tij për ndryshime. Rregullat e përgjithshme lidhur me
ndryshimin e kontratave gjenden në nenin 39 të Konventës i cili thotë :
“kontrata mund të ndryshohet dhe të plotësohet me marrëveshje me
antarët...”. kur është në pyetje marrëveshja bilaterale ndërkombëtare,
propozimi për ndryshim i paraqitet çdo shteti kontraktues i cili ka të drejtë
të marrë pjesë në vendosje lidhur me propozimin dhe në negociatat për
çdo marrëveshje që ka për qëllim ndryshimin e kontratës. Në rastet e tilla
çdo anëtarë i kontratës ekzistuese ka të drejtë të bëhet antarë i kontratës së
ndryshuar. Madje në kushte të caktuara lejohen edhe marrëveshje të cilat
kanë për qëllim ndryshimin e kontratave multilaterale, por vetëm në
marrëdhëniet midis disa shteteve anëtare.
42
3.11. Anulimi i kontratës
Kontrata ndërkombëtare mund ta ketë ndonjë mangësi lidhur me lirinë e

shprehjes së vullnetit të palëve kontraktuese. Magësia e tillë mund ta bëjë
kontratën plotësisht ose relativisht të pavlefshme. Në rastin e parë do të
konsiderohet se kontrata nuk ka ekzistuar kurrë, kurse në rastin e dytë,
palës së interesuar i lihet mundësia që të jap vërejtje për mangësit e saj
edhe ta kërkojë anulimin e kontratës. Kjo do të thot se anulimi absolut
vepron “ex tunc”(gjithmonë), kurse anulimi relativ vepron “ex nunc”(prej
këtij momenti e tutje).
Dispozitat e kontratës së anuluar apo të pavlefshme, parimisht janë pa fuqi

juridike që nga momenti i lidhjës së kontratës. Nëse në bazë të kontratës së
tillë, dikush nga palët e saj të cilës nuk mund ti përshkruhet mashtrimi,
korrupsioni apo dhuna, kryen ndonjë veprim, atëherë ajo secila palë tjetër
e asaj kontrate mund të kërkojë kthimin në gjendjen e mëparshme
“restitutio in integrum”. Përjashtim nga kjo janë aktivitetet të cilat janë
kryer në mirëbesim para se të jetë kërkuar anulimi i kontratës. Ato nuk
bëhen vetvetiu kundërligjore me vetë faktin e kërkimit të anulimit të
kontratës. Mungesat e vullnetit të tillë shfaqën përmes njerzëve. Vullneti
nuk konsiderohet i shprehur lirisht nëse personi i cili e ka shprehur
vullnetin e shtetit ka qenë nën ndikimin e ndonjë vullneti tjetër të devijuar.
Shkaqet absolute të anulimit - janë ato të cilat nuk mundë të përmirësohen

më vonë, prandaj edhe kontrata nuk mund të konvalidohet, madje edhe
sikur shteti i cili ka pësuar dëmë të pajtohej që kontrata e tillë të mbetët në
fuqi. Të tilla janë shkaqet :
Norma “Ius cogens”. - Neni 53 i Konventës së Vjenës thotë: “është e

pavlefshme çdo kontratë e cila në momentin e lidhjës së saj është në
kundërshtim me normën e përgjithshme imperative të së drejtës
ndërkombëtare. Për këtë Konvent norma imperative e së drejtës së
përgjithshme ndërkombëtare është normë të cilën e ka pranuar dhe
miratuar tërë bashkësia ndërkombëtare e shteteve si normë nga e cila nuk
lejohet asnjë shmangje dhe e cila mund të zëvendësohet apo ndryshohet
vetëm me normën e re të të njëjtit karakter të së drejtës së përgjithshme
ndërkombëtare”. Gjithashtu neni 64 e rregullon edhe situatën e krijuar
gjatë kohës së vazhdimit të kontratës: ”Nëse krijohet norma e re
imeprative e së drejtës së përgjithshme ndërkombëtare, çdo kontratë
ekzistuese e cila është në kundërshtim me këtë normë, bëhet e pavlefshme
dhe si e tillë konsiderohet e anuluar”.
43
Detyrimi (obligimi) - kontrata nuk prodhon pasoja juridike nëse është

lidhur me detyrim apo nën kërcnimin e drejtuar ndaj përfaqësuesit të saj.
Kështu neni 51 i Konventës së Vjenës thotë : “Dhënia e pëlqimit të ndonjë
shteti, për tu obliguar me kontratën, i cili është marrë me detyrimin e
ushtruar mbi përfaqësuesin e tij, përmes veprimeve apo kërcnimeve të
drejtuara personalisht atij, konsiderohet jashtë çdo veprimi juridik (e
anuluar)”.Gjithashtu kontrata nuk prodhon kurrfarë efekti nëse veprimi i
tillë i dhunës ka qenë i drejtuar ndaj shtetit në formë të kërcnimit apo të
përdorimit të dhunës.
Neni 52 i Konventës thotë : “është e pavlefshme çdo kontratë, lidhja e së

cilës është bërë përmes kërcnimit apo përdorimit të forcës, duke i shkelur
parimet e së drejtës ndërkombëtare të parapara me Kartën e OKB”.
Shkaqet relative – nuk sjellin ndërprerjën automatike të kontratës. Ato

mund të sjellin deri te ndërprerja e kontratës vetëm nën kushtet e caktuara.
Konventa e Vjenës i cekë shkaqet e tilla si vijon:
Lajthimi – Neni 48 i Konventës thotë: “Shteti mund të arsyetohet për

lajthimin që i është bërë me kontratë, i cili e bënë të pavlefshëm pëlqimin
që të jetë i obliguar me të, nëse lajthimi ka të bëjë me faktin apo situatën,
për të cilën ai shtet ka supozuar se ekziston, në momentin kur është kidhur
kontrata dhe i cili supozim ka mundur të jetë bazë esenciale për dhënien e
pëlqimit të atij shteti për tu obliguar me kontratë”. Shteti nuk mund të
arsyetohet në këtë dispozitë “...nëse ai shtet i ka kontribuar edhe vetë
lajthimit të tillë me veprimet e veta ose nëse rrethanat kanë qenë të atilla
që ka mundur të jetë i informuar për mundësitë e lajthimit të tillë” (neni
48 paragrafi 2).
Mashtrimi - është paraqitja e gabuar e rrethanavelidhur me objektine

kontratës, të krijuara me aktet e mashtrimit të palës tjetër e cila me
vetëdije ka dhënë informata të gabuara me qëllim që të sjellë deri te lidhja
e kontratës së tillë. Neni 49 i Konventës parasheh : “ nëse shteti është
sjellur deri tek lidhja e kontratës përmes veprimeve mashtruese të ndonjë
shteti tjetër i cili ka amrrë pjesë në negociata, atëherë ai shtet mund të
arsyetohet për shkakë të mashtrimit, i cili pëlqimin e dhënë për tu obliguar
me kontratën e tillë, e bënë të pavlefshëm”.
44
Korrupsioni – nëse dhënia e pëlqimit për tu obliguar me kontratë e ndonjë
shteti është bërë përmes korruptimit të përfaqësuesit të tij në mënyr të
drejtpërdrejt apo tërthorazi , i cili ka marrë pjesë në negociata, atëherë
shteti konkretë mund të arsyetohet për shkakë të atij korrupsioni dhe të
anuloj pëlqimin për tu obliguar me kontratën (neni 50 i Konventës).
Tejkalimi i autorizimeve negociatore- përfaqësuesit e shtetit të cilët marrin

pjesë në lidhjen e marrëveshjeve ndërkombëtare, veprojnë në bazë të
legjislacionit të brendshëm të shtetit të tyre, kurse me të drejtën e
brendshme të çdo shteti është e rregulluar edhe autorizimi për lidhjen e
marrëveshjeve ndërkombëtare.tejkalimi i autorizimeve të tilla tërheq pas
edhe përgjegjësin e personit të tillë ndaj legjislacionit të shtetit të tij.
Prandaj, neni 46 i Konventës thotë:
“1. shteti nuk mund të arsyetohet me faktin se pëlqimi i tij për tu

obliguar me kontratën është dhënë në kundërshtim me dispozitat e
legjislacionit të brendshëm të tij lidhur me kompetencave për lidhjen e
kontratës, si në rastin e neglizhimit, përveç nëse shkelja e tillë ka qenë e
qartë dhe ka të bëjë me ndonjë normë esenciale të së drejtës së
brendshme.
2. shkelja është e qartë nëse objektivisht është e qartë edhe për çdo shtet i
cili me këtë aspekt vepron sipas praktikës së zakonshme apo të qëllimit të
mirë”.
Çdo palë që ankohet në faktin se ekziston e meta në pëlqimin e saj për tu

obliguar me kontratën ose që e konteston kontratën, apo tërheqjen
gjegjësisht suspendimin e zbatimit të saj, është e detyruar që kërkesën e
saj t’ua notifikojë palëve tjera kontraktuese.
Neni 65 i Konventës thotë: “Antari i cili në bazë të dispozitave të

Konventës , arsyetohet qoftë me rrethanën e nglizhimit, për tu obliguar me
kontratën, apo me arsyetimin për kontestim të vlefshmërisë së saj, pëlqimit
të vet, për tërheqje nga ajo, pezullimin e zbatimit të sa, etj. duhet që t’ua
kumtojë këtë kërkesë anëtareve tjera. Në kumtim duhet t’i theksojë masat
që i parasheh lidhur me kontratën dhe arset për këtë”.
Nëse në afatin, i cili nuk mund të jetë më i shkurtër se 3 muaj, nga

momenti i dërgimit të notifikimit palëve, nuk merr përgjigje, atëherë mund
të ndërmerr masat që i ka propozua.
45
3.12. Suspendimi i zbatimit, pëlqimi dhe tërheqja nga kontrata
Kontarata apo marrëveshja mund të pezullohet ose suspendohet sipas tri

bazave:
Me marrëveshjen e të gjitha palëve të saj – kontrata mund të përfundojë

në çdo moment, pavarësisht nga dispozitat në fuqi për vazhdimin,
pushimin, pezullimin apo ndryshimin e saj.
Me zbatimin e dispozitave të vet kontratës- në praktikë, pjesa më e madhe

e kontratave pushon apo ndërkrehet në bazë të dispozitave që i përmban
vet teksti e saj.
Si pasojë e mundësisë së përmbarimit të mëvonshëm të kontratës- arsyet

për përmbarimin e mëvonshëm të kontratës janë humbja asgjësimi i
objektit të kontratës “i cili është i domosdoshëm për përmbarimin e
kontratës”; ndryshimi i rrënjësishëm i rrethanave; “Ius Cogensi” i ri apo
nganjëherë edhe shkëputja e marrëdhënieve diplomatike dhe /ose
konsullare dhe për shkak të efekteve të konflikteve të armatosura midis
palëve kontarktuese.
Nën kushtet e posaçme të clat i parasheh Konventa e Vjenës, si pasojë e

shkeljes së konventës:
1. Nëse një palë bënë shkelje esenciale të kontratës, Neni 60 i Konventës

thotë: “Nëse njëra palë e shkelë esencën e kontratës, pala tjetër është e
autorizuar që të mbështetet në shkeljen e tillë si arsyetim për ndërprerjen
apo pezullimin zbatimit të kontratës pjesërisht ose tërësisht”.
Ndërprerja e kontratës ose tërheqja e një shteti anëtar mund të ndodh: a)

në bazë të dispozitave të vet kontratës; ose b) çdo moment, me pëlqimin e
të gjitha anëtareve, natyrisht pas konsultimit të shteteve tjera kontraktuese
(neni 54 i Konventës). Kur është në pyetje marrëveshja shumëpalëshe vlen
parimi që kontara shumëpalëshe nuk pushon së ekzistuari për arsye të
rënies së numrit të nevojshëm të anëtarëve, nën numrin e nevojshëm për
hyrjen e saj në fuqi” (“përveç, kur me kontratë është e rregulluar
ndryshe),(Neni 55).
46
3.13. Suksedimi i shteteve në bazë të marrëveshjeve ndërkombëtare
(konventave)
Suksedimi është çështje e krijuar pas ndrysimeve territoriale mbi të cilat

zbatohen rregullat ekzistue të së drejtës ndërkombëtare. Në raste të tilla
shtetin paraprak e zëvendësojn një apo më shumë shtete pasuese. Në të
drejtën pozitive ndërkombëtare është rregull që suksedimi i shtetit si i tillë
të mos ndikojë në kufirin e caktuar me marrëveshje ndërkombëtare, në
obligimet kontraktuale dhe në të drejtat që kanë të bëjnë me regjimin e
kufijve si dhe në shtetet e tjera të atij territori. Nëse identiteti i shtetit
paraprak nuk është sjellë në pyetje me suksedimin, ose në përgjithësi është
pranuar kontinuiteti i shtetit të ri (BRSS-Rusia) shteti i tillë mbetët palë e
të gjitha kontratave dhe antare e të gjitha organizatave ndërkombëtare. Të
gjitha kontratat ekzistuese zbatohen në kufijtë e tij të ri. Vetëm nëse
ndonjë kontrat e mëparshme ka qenë e lidhur ekskluzivisht me territorin
në të cilin është formuar shteti i ri pasues, ose at territor e ka humbur shteti
me shkëputje, shteti paraprak pushon të jetë palë e kontratës së tillë.
Përveç rasteve të cekura, të gjitha shtetet e tjera pasuese të krijuara nga
ndryshimet territoriale të shtetit paraprak konsiderohen shtete të reja.
Konventa e Vjenës mbisuksedimin e shteteve në aspektin e kontratave
ndërkombëtare, e vitit 1978 për shtetet e tilla parasheh rregullat si vijon:
Kur janë në pyetje Konventat e hapura bilaterale, sipas Konventës së

Vjenës të vitit 1978, shtetet vijuese mund t’ia notifikojnë depozituesit
suksedimin e konventave sipas zgjedhjës së tyre (Konventat antare e të
cilave ka qenë shteti paraprak).
Te Kontratat shumë palëshe të tipit të mbyllur nëse texti i konventës

parasheh procedurën e aderimit, shtetet pasuese duhet ti nënshtrohen asaj
procedure. Në mungesë të këtyre normave, për aderimin e tyre nuk janë të
detyruara të zhvillojn negociata me të gjitha palët ekzistuese të atyre
konventave;
Te kontratat bilaterale është krijuar një praktikë që ato kontrata, të

zbatohen përkohësisht midis shteteve të reja, pasuese dhe shteteve të treta,
derisa ato të mos arrijnë marrëveshjen për fatin e mëtejm të atyre
kontratave.
47
4. SUBJEKTET E SË DREJTËS NDËRKOMBËTARE
Bibliografia: DJ Harris, Cases and Materials on International Law, sixth edition,

London 2004; Malkom D. Evans, International Law, Oxford University press, 2003; ; Ian
Brownlie, Principles of Public International Law, sixth edition, Oxford University press,
2003; Malkom N. Shaw, International Law, fifth edition, Cambridge University Press,
2003; Oppenheim. Oppenheim’s International Law, 9th edn, London, 1992; Carter –
Trimble – Bradley, International Law, forth edition, Aspen Publisher, 2003; Antonio
Cassese, International Law, 2nd edition, 2005.
4.1. Nocioni i subjektit të së drejtës ndërkombëtare
Me bashkësi ndërkombëtare nënkuptojm grupin e shteteve dhe subjekteve

tjera të marëdhënive ndërkombëtare midis së cilave zhvillohet komunikim
juridik. Bashkësia ndërkombëtare zakonisht është e organizuar shumë më
e dobët se sa shteti, sepse nuk e ka një ligjvënës qëndrorë. Subjektet e së
drejtës ndërkombëtare në marrëdhëniet e tyre janë në raportin e barazis
horizontale e jo hierarkisë vertikale.
Gjatë shek. XIX, pasi që pozitivizmi ishte bërë dominant, dominoi edhe
pikëpamja se shteti është subjekti i vetëm i së drejtës ndërkombëtare. Sot
kryesisht dominon mendimi sipas së cilit rrethi i subjekteve të së drejtës
ndërkombëtare është më i gjerë se sa shteti. Këto kryesisht janë organizata
ndërqeveritare, si dhe kryengritësit e njohur si subjekte të përkohshme të
cilët luftojnë për shtetësi ose për pushtet në ndonjë shtet.
Në kalimin nga mileniumi i II në të III është interesante pyetja se a mund

të konsiderohet bashkësia ndërkombëtare si subjekt ndërkombëtar. Mund
të thuhet se ende është heret që bashkësisë ndërkombëtare ti jepet atributi
i subjektit të së drejtës ndërkombëtare, sepse ajo si tillë ende nuk mund të
jetë bartëse e të drejtave dhe detyrimeve sipas të drejtës ndërkombëtare,
dhe gjithashtu nuk mund të paraqes kërkesa efektive në emër të vetë.
Me subjekt të sistemit të së drejtës ndërkombëtare nënkuptohet çdo njësi

që është e aftë të marrë pjesë në marrëdhëniet juridike dhe të jetë bartëse e
të drejtave dhe detyrimeve drejtpërsëdrejti, gjegjësisht çdo subjekt i cili në
sistemin e së drejtës ndërkombëtare e ka aftësin afariste dhe juridike.
48
4.2. Shteti si subjekt i së drejtës ndërkombëtare
4.2.1. Nocioni dhe lindja e shtetit
Shtetet janë subjekte themelore dhe kryesore të së drejtës ndërkombëtare.

E drejta ndërkombëtare është produkt i marrëdhënieve midis shteteve.
Sipas saj shteti është subjekt i cili e ka territorin, popullsin e përhershme,
pushtetin sovran dhe aftësin për të hyrë në marrëdhëniet formale me
subjektet e tjera të së drejtës ndërkombëtare.Gjatë historisë së shoqërisë
njerëzore janë të njohura dy mënyra të krijimit të shteteve: origjinare dhe
derivuese.
Mënyra origjinare e lindjës së shtetit është atëherë kur ndonjë shtet

krijohet në ndonjë territor i cili në momentin e lindjës së tij nuk ka qenë
nën pushtetin e asnjë shteti, gjegjësisht kur shteti është krijuar në territorin
e askujt (terra nullius).
Të gjitha mënyrat e tjera të lindjeve të shteteve janë derivuese sepse në të

gjitha rastet e tjera ekziston një apo më shumë shtete pararendëse apo një
ose më shumë shtete ngarendësh, derisa lindj e shtetit të ri tërheqë pas
çështjen e suksedimit të shteteve.
Shteti i ri mund të lind në bazë të:

• aktit të brendshëm juridik të shtetit pararendës;
• marrëveshjes midis fuqive koloniale dhe lëvizjeve nacionalçlirimtare;
• marrëveshjes ndërkombëtare ;
• vendimeve politike të organeve të KB.
Ndonëse ekzistojnë mënyra të shumta të krijimit të shteteve me anë të

akteve të brendshme dhe ndërkombëtare, e drejta ndërkombëtare, duke
mos dhënë një përkufizim të qartë të shtetit, siç e bënë e drejta e
brendshme, megjithatë parashtron kritere të caktura të cilat duhet
plotësohen në mënyrë që një bashkësi të mund të transformohet në shtet.
Kështu, Konventa e Montevidit mbi Të Drejtat dhe Obligimet e Shteteve,
e vitit 1983 thotë: “Shteti si subjekt i së drejtës ndërkombëtare duhet ti
ketë elementet si vijon: 1) Popullsinë e përhershme; 2) Territorin e
definuar; 3) Qeverinë, dhe 4) aftësinë për të hyrë në marrëdhënie me
shtetet e tjera.18
18
Art.1, Montevideo Convention
49
Ekzistimin e domosdoshëm të tri elementeve të para e ka konfirmuar edhe

Komisoni i Arbitrazhit në kuadër të Konferencës ndërkombëtare për
Jugosllavinë, në mendimin e saj nr.1 të datës 29. 11. 1991 ku thuhet se:
“Shteti është bashkësi e cila përbëhet nga territori dhe popullsia që i
nënshtrohet pushtetit të organizuar politik që shtetin e tillë e bënë
sovranë.”19
4.2.2. Popullsia
Një prej karakteristikave kryesore të shtetit si bashkësi e organizuar është

edhe popullsia e vendosur në territorin e caktuar pra popullsia e shtetit.
Një prej karakteristikave esencialte të shtetit si bashkësi e organizuar është
popullsia e vendosur në territorin e caktuar, pra popullsia e shtetit. Lidhjet
midis shtetit dhe popullsisë së tij varet nga pozita personale e banorëve.
Në të vërtet çdo bashkësi shoqërore i ka qytetarët gjegjësisht shtetasit e
bashkësisë shtetërore konkrete dhe të huajtë. Pozita specifike e shtetasve
në raport me të huajtë qëndron në atë se shteti posedon kompetencën e
plotë territoriale dhe personale mbi qytetarët e vet dhe kudo që ata e knë
vendë qëndrimin, ai ka të drejtë tu ofrojë mbrojtje diplomatike. Për dallim
nga shtetsit, pozita e të huajve rregullohet me ligjet e posaçme të
brendshme dhe me Konventa ndërkombëtare. Numri i popullsisë nuk është
element vendimtarë i shtetësisë, prandja as normat e së drejtës
ndërkombëtare nuk parashohin ndonjë numër minimal të domosdoshëm të
popullsisë për ekzistimin e shtetit.
4.2.3. Territori shtetëror
Elementi tjetër esencial është territori i tij. Hans Kelzen territorin shtetëror
e përkufizon si: “Territor ku është e lejuar të përmbarhen aktet shtetërore
dhe sidomos aktet e tij të detyrimit, territor në të cilin ekziston shteti, kjo
do të thotë organet e tij, të autorizuara sipas të drejtës ndërkombëtare që ta
ushtrojnë dhe vendosin sistemin shtetëror juridik. Sistemi i së drejtës
ndërkombëtare e parasheh limitimin e sistemit juridik shtetëror në një
territor të caktuar me kufijtë e tij.”20
19
Opinion Number 1 of the Arbitration Commission of the European Conference of Yugoslavia
20
Hans Kelzen, OPŠTA TEORIJA PRAVA I DRŽAVE, Pravni fakultet Univerziteta u Beogradu – Centar za
publikacije, Beograd, 1998., str. 270.
50
Territori shtetëror është hapësirë tredeminsionale që përfshinë:
a) hapësirat tokësore, së bashku me korën e tokës;

b) hipërfaqet e ujit, lumenjtë, liqenjtë,dhe sipërfaqet ujore detare;
c) hapësirën ajrore mbi tokë dhe pjesët ujore të territorit shtetëror.
Në të shumtën e rasteve territori shtetëror përbëhet nga tërësia kompakte,

por kjo gjithmoon nuk është ashtu. Në të vërtetë knë ekzistuar dhe ende
ekzistojnë shtete territoret e të cilave janë të ndra në dy apo më shumë
pjesë dhe në mes të tyre zakonisht gjendet territori i ndonjë shteti tjetër. 24
Mirëpo, çdo shtet në aspektin juridik, posedon vetëm një territor pa marrë
prasysh se a është i territor integral apo i shkapërderdhur. Territori
shtetëror duhet të jetë i definuar me vijën kufitare, ndonëse e drejta
ndërkombëtare nuk insiston në definimin e plotë të kufijve shtetëror,
prandaj disa shtete subjektivitetin ndërkombëtarë e kanë fituar edhe para
definimit përfundimtar të kufijve të tyre. As madhësia e territorit shtetëror
nuk është vendimtare për lindjen dhe njëhjen e shtetit.
4.2.4. Pushteti sovran
Pushteti sovran si element i tretë i shtetësis paraqet kriterin i cili e dallon

shtetin nga subjektet e tjera të së drejtës ndërkombëtare. Sovraniteti i
pushtetit shtetëror qëndron në supremcionin e pushtetit shtetëror mbi të
gjitha pushtetet e tjera brenda shtetit por edhe në pvarsinë e shtetit me
rastin e kryerjes së misioneve të brendshme dhe funksioneve në planin
ndërkombëtar. Siç kemi cekur më heret, pushteti sovranë i shtetit është
burimor – origjinl dhe si i tillë nuk derivon nga ndonjë pushtet tjetër.
Problemi i definimit të pushtetit sovranë sipas mendimit të disa

teoricienëve të drejtësis, në praktikë shpesh shkakton vështërsi të caktuara.
Zakonisht fillohet nga supozimi se organet shtetërore e kanë kontrollin
efektiv mbi tërë territorin. Prandaj, rëndësi të posaçme ka rasti i
përcaktimit të datës së konstituivit të Finlandës si shtet sovranë. Në të
vërtetë gjatë kohës së Revolucionit të Tetorit 1917/18, Finlanda është
shkëputur nga Rusia mirëpo në territorin e saj edhe më tutje janë zhvilluar
luftra.
Komiteti i Juristve, i formuar nga Liga e Popujve 1912 me qëllim të

zgjidhjës së kontestit midis Finlndës dhe Suedisë të lindur rreth çështjes së
ishujve të Alandit, ka marrë vendimin në të cilin theksohet se vështirë
51
mund të thuhet se në cilën datë është formuar Finlanda definitivisht si

shtet sovran në kuptimin e vërtet të fjalës, duke theksuar se kjo gjithsesi
nuk ka qenë rast “...para se të krijohej organizimi i qëndrueshëm politik
dhe para se pushteti politik të bëhej mjaftë i fortë për mbrojtjën e tërë
territorit të vendit pa ndihmën e trupave të jashtme...”21 Ndërkaq,
shembulli i Kroacisë dhe i BH tregon për shmngjet e konsiderueshme nga
parimi i lartcekur. Në të vërtet më 1992 asnjëra nga këto nuk e ushtronte
pushtetin efektiv në tërë territorin, ndonëse e fituan subjektivitetin
ndërkombëtarë. Bashkësia Evropiane e njohu Kroacinë më 15. 01. 1992,
kurse Bosnjën dhe Hercegovinën më 06. 04. 1992. këto statuset e tyre të
subjekteve të pvarura ndërkombëtare i rritën më 22 maj 1992 kur edhe u
bënë nëtare të OKB-së. Karakteristikat kryesore të pushtetit shtetëror janë:
pavarësia, gjithëperfshirja dhe integriteti, apo tërësia. Nocioni sovranitet
megjithatë më së miri e pasqyron karakterin pushtetit shtetëror.
4.2.5. E drejta në vetëvendosje
Me nocionin e të drejtës në vetëvendosje nënkuptohet e drejta e popullit i

cili është nën pushtetin e shtetit tjetër, që të formojë shtetin e pvarur apo ta
fitoj statusin i cili do të ishte shprehje e vullnetit të lirë të tij. Ideja e
vetëvendosjes dton që nga periudha e revolucioneve Franceze dhe
Amerikane kur jo shërbente si bazë për legjitimitetin e lëvizjeve
revolucionare dhe ndërrimeve qëllimi kryesorë i të cilave ishte përmbysja
e feudalizmit dhe dominimi i pushteit të papatit. E drejta për vetëvendosje
shërbente pra si bazë për krijimin e shteteve të para kombëtare. Sot mnë
shkencë dominon mendimi se merita kryesore i përketë Kartës së KB që
ky parim është ngritur në normë të përgjithshme të së drejtës. Vet Kart ua
garanton të gjitha anëtareve të veta integritetin territorial, pavarësinë
politike dhe ndalon çdo ndryshim të këtij statusi me anë të dhunës. Mirëpo
për ti përmbushur kërkesat e përhershme të cilat vazhdimisht imponojnë
ndryshime të shumta shoqërore, neni 2, paragrafi 2, si qëllim prioritar të
vetin Karta e proklamon zhvillimin e miqësisë midis popujve, të bazuar në
“respejktimin e parimeve të vetëvendosjes dhe barazisë së popujve”. Në
Nenin 55 Të Kartës, parimi i vetëvendosjes përmendet edhe si një nga
kushtet e mirëqenies dhe qëndrueshmërisë në botë..
Kur flasim për vetëvendosjen duhet të theksojmë posaçërisht faktin se

ekzistojnë shumë probleme që janë të lighura për çështjen se kush mund
21
Malcolm N. Shaw, op.cit., str. 180
52
tëjetë subjekt apo bartës i të drejtës për vetëvendosje. Asamblea e
Përgjithshme e KB është përpjekur që t’i plotësojë zbrazësitë përmes
miratimit të shumë rezolutave, të cilat, ndonëse nuk e aknë fuqinë ligjore,
megjithatë në masë të madhe paraqesin qëndrimin e shumicës së shteteve
anëtare për këtë çështje.
Në deklaratën për Dhënien e pavarëaiaë Popujve të kolonizuar, të vitit

1960 është konfirmuar se e drejta për vetëvendosje nël kuptim të
vendosjes së lirë për statusin politik, ekonomik, social, kulturor dhe
zhvillimit tjetër, mirëpo me theksimi isë drejtës për vetëvendosje nuk
guxon paraqes bsazë për rrënimin e unitetit nacional apo të integritetit
territorial të shtetit sovran, ndërsa me Deklaratën për Ndalimin e
Ndërhyrjes dhe intervenimit në Punët e Brendëshme të Shtetit, të vitit
1981, e drejta në vetëvendosje kufizohet në “...popujt të cilët janë nën
sundimin kolonialist, rexhimet raciste dhe okupacionin e jashtëm”22.
Lidhur me qëndrimin se e drejta në vetëvendosje u i tkon pakicës serbe në

Kroaci dhe Bosnje e Hercegovinë, Komisioni i Arbitrazhit 23 është i
mendimit se çfarëdo arsye që ekzistojnë, e drejta për vetëvendosje nuk
mund ti ndryshojë kufijtë të cilët ksnë ekzistuar në momentin e pavarësië
(uti possidetis iuris), nëse shtetet nuk merren vesh ndryshe. Qëllimi politik
që të gjithë serbët të jetojnë në një shtet ka qenë në kundërshtim me idenë
e federalizmit jugosllav dhe në kundërshtim me parimin ”uti possidetis
turis”.
4.2.6. Njohja e shtetit dhe qeverisë
Njohja e shtetit paraqet akt të lirë me të cilin një apo më shumë shtete
konstatojnë ekzistimin e atij shteti dhe shprehin vullnetin e tyre për ta
konsideruar anëtar të bashkësisë ndërkombëtare. Instituti i njohjes, së
drejti lidhet për ndryshimet faktike të cilat ndodhin, qoftë në bashkësinë
ndërkombëtare, qoftë në sistemin e brendshëm të një shteti. Në të drejtën
ndërkombëtare është praktikë e zakonshme që shtetet tjera, në bazë të së
22
www.un.org
23
“…Nëse Brenda një shteti ekzistojnë një a më tepçër grupe konstituive, besime fetare, etnike,, bashkësi
gjuhësore, atëherë ato grupe, në pajjtim me të drejtën ndërkombëtarev kanë të drejtë në identitet .... Prandaj
popullata serbe në Bosnje dhe Hercegovinë dhe Kroaci duhet të gozojë të gjitha të drejtat që njihen me
konventat nsërkombëtare në fuqi për pakicat… Sipas mendimit të Komisionit, një nga pasojat e atij parimi,
mund të jetë që në bazë të marrëveshjes midis republikave – pjesëtrëve të serbëve në Bosnje dhe Kroaci, nëse
ata dëshirojnë mund tu njihet kombësia në të gjitha nivelet dhe të gjitha të drejtat dhe detyimet që rezultojnë
nga ato kur është fjala për të gjitha shtetet einteresuara …” Opinion No. 2. of the Arbitration Commission of
the peace Conference on Yugoslavia, Paris, 11 January 1992, International Legal Materials Vol. 31 ( 1992 ), p.
1497.
53
drejtës së tyre diskrete ta njohin paraqitjen e shteteve tjera, ndërrimin e

qeverive në një vend)nëse ka ardhë në mënyrë antikushtetuese në pushte),
si dhe palët ndërluftuese në ndonjë konflikt civil.
Që të mund të njihet një shtet, është e nevojshme që ai shtet të ketë të

gjitha ato elemente të shtetësisë të cilat i përmendëm më heret. Mirëpo,
ekzistojnë edhe rastet kur ndonjë shtet, edhepse i plotëson të gjitha kriteret
e kërkuara, nuk e gëzon njohjen. Dallojmë njohjen «de iure» dhe «de
facto», kur kjo e para është e përhershme dhe e vërtetë, kurse e dyta është
e përkohshme dhe e kufizuar vetëm në disa marrëdhënie.
Njohja “de jure” është e parevokueshme dhe ka veprim retroaktiv, pra

efekti i saj llogaritet që nga momenti i lindjes së shtetit, me kusht që kjo të
mos i dëmtojë të drejtat që kanë ekzistur pa se të njihej shteti. Akti i
njohjes nuk mund të bëhet shqiptim as me heshtazi. Me shqiptim njihen
aktet në një formë pak a shumë solemne, kurse njohja me heshtje jepet me
aktin konkludent nga i cili vërehet qëllimi i njohjes. Një prej formave më
të kontestueshme të njohjeve është efekti i tyre. Në të vërtetë, në të drejtën
ndërkombëtare janë disa autorë të cilët konsiderojnë se njohja e shteteve
ka efekt konstituiv, sepse me atë akt, shteti konkret bëhet subjekt i së
drejtës ndërkombëtare vetëm pasi të jetë pranuar nga bashkësia
ndërkombëtare. Në anën e kundërt të tyre gjenden autorët të cilët njohjes
ia mveshin vetëm efektin deklarativ, duke theksuar se shteti, e arrinë
subjektivitetin e vet ndërkombëtar automatikisht në atë çast kur i plotëson
kriteret e shtetësisë të cekura në Konventën e Montevidit, të vitit
1933.Disa shtete, grup shtetesh apo organizata ndërkombëtare, në pajtim
me normat e së drejtës ndërkombëtare mund ti përcaktojnë edhe kushtet e
veta për njohjen ndërkombëtare të ndonjë shteti, ndonjë shteti nga regjioni
apo shteti në përgjithësi. Të tilla janë shtetet anëtare të Unionit Evrpian, të
cilat në dhjetor të vitit 1991 kanë mirtuar kushtet për njohjen e shtetve që
formohen rishtazi. Në deklaratën “Kornizat e Njohjes së Shteteve të
Formura Rishtazi në Evropën Lindore dhe në Bashkimin Sovjetik”,
ministrat e punëve të jashtme të anëtareve të UE janë dakorduar që, për
njohjen e çdo shteti rishtazi të formuar, të vendosin individualisht, nëse ai
shtet i plotëson kushtet në vijim:
1.T’i respektojë parimet e Kartës së KB dhe obligimet e Aktit

përfundimtartë Helsinkit dhe të Kartës së Parisit, sidomos sa i përket
sundimittë ligjit, demokracisë dhe të drejtave të njeriut;
54
2. T’i garantojë të drejtat e grupeve etnike dhe nacionale dhe të pakicave,
në pajtim me obligimet, të miratuara ng Konferenca për Bashkëpunim dhe
Siguri në Evropë (KEBS).
3. Ta respektojë integritetin e të gjithë kufijve, të cilët mund tëë

ndryshohen vetm me mjete paqësore dhe me marrëveshje të përbashkët.
4. T’i parnojë të gjitha obligimet meritore për çarmatim dhe mos përhapje
të armëve nukleare dhe të sigurisë dhe qëndrueshmërisë regjionale, dhe
5. Të obligohet që me marrëveshje të zgjidh, përfshirë arbitrazhin aty ku

është e mundur, lidhur me të gjitha çështjet e suksedimit të shteteve dhe të
kontesteve regjionale.
Komisioni i Arbitrazhit i Konferencës së Paqes për Jugosllavinë, në

Mendimin Nr. 1, datë 29.11.1991, ka marrë qëndrim se: “...efektet e
njohjes nga ana e shteteve tjera shpesh janë të karakterit të thjeshtë
deklarativ...”.24 Pastaj në Mendimin Nr. 9 përfundon se: “...meqenëse
njohja e shtetit ng shtetet tjera ka shpesh vlerë deklarative, njohja e tillë,
së bashku me anëtarësimin në organizatat ndërkombëtare, dëshmon për
bindjen e atyre shteteve entiteti politik në këtë mënyrë ka pranuar
realitetin dhe me këtë edhe jepen të drejtat dhe detyrimet e caktuara sipas
të drejtës ndërkombëtare.”25
Njohja e qeverisë. Në rast të ndërrimeve në një shtet, të cilat bëhen sipas

procedurës së paraparë me kushtetutë, shtetet tjera nuuk knë të drejtë të
ndërhyjnë në ndërrimet e tilla. Mirëpo, nëse në një shtet vjen deri te
ndërrimi i pushtetit në mënyrë kundërkushtetuese, (me kontratë shtetërore
ose me revolucion), atëherë edhe mund të sjellet në pyetje njohja
ndërkombëtare qeverisë së atij shtetinga shtetet tjera. Kjo sidomos është e
theksuar nëse dy qeveri përpiqen ta marrin pushtetin, ose nëse pushteti i
ndjekur vazhdon të veprojë në botën e jashtme. Sipas të drejtës së
përgjithshme ndërkombëtare, sikurse njohja e shtetit, edhe njohja e
qeverisë së re është akt i vullnetit të lirë të çdo shteti. Njohja e qeverisë së
formuar bëhet kur ajo të jetë konsoliduar dhe ta ushtrojë pushtetin e saj në
tërë territorin e shtetit. Qeveria e re mund të pranohet “de jure” dhe “de
facto”.
24
Mendimi nr: 1, Komisioni i Arbitrazhit të Konferencës së Paqes për Jugosllavinë, International Legal
Materials, Vol. 31. ( 1992 ) p. 1494.
25
Mendimi nr: 8 Komisioni i Arbitrazhit të Konferencës së Paqes për Jugosllavinë,, International Legal
Materials, Vol. 31 ( 1992 ), p.1523.
55
Njohja “de jure” është plotësisht përfundimtare dhe vepron retroaktivisht,

pra që marrja e pushtetit, kurse njohja de facto mund të jetë e përkohshme
dhe ndodhë zakonisht tëherë kur pushteti i tillë i ri në shtetin tjetër ende
nuk është konsoliduar dhe nuk e ushtron pushtetin efektiv në tërë territorin
e shtetit, ose ende dyshohet se është në gjendje që t’i kryej të gjitha
kushtet që lidhen për njohjen e saj.
Shumë grushtshtete në Amerikën Latine në fillim të shek.XX e kishin

shkaktuar lindjen e të ashtuquajturës “doktrinë legjitime”. Themeluesi i
saj ishte ministri i punëve të jashtme të Ekuadorit, Tobari, sipas të cilit
duhet mohuar legjitimitetin dhe njohjen qeverisë e cila në ndonjë shtet
vjen në mënyrë antikushtetuese. Kjo doktrinë menjëherë kishte hasur në
rezistencë sepse konsiderohej se kjo është ndërhyrje në punët e brendshme
të shteve sovrane. Mirëpo, kjo ndihmoi paraqitjen e doktrinës së re të
efektivitetit e cila lidhet për ministrin e meksikan të punëve të
ajshtmeEstradin, i cili më 1930 e langoi doktrinën sipas të cilës vet
institucioni i njohjes së së qeverisë mga shteti tjetër parqet ndërhyrje të
palejueshme në punët e brendshme të shtetit tjetër.
4.2.7. Shuarja shtetit
Shuartja apo rrënimi i një shteti është sikurse edhe lindja, çështje e fakteve
dhe si e tillë vështirë përputhet me normat përgjithshme të së drejtës
ndërkombëtare. Konsiderohet se shteti ka pushuar së ekzistuari, me
pushimin e disa elementeve të cilat e përbëjnë shtetin. Zhdukja e plotë e
teritorit apo humbja e tërësishme e popullsisë, teoritikisht është e mundur,
por në praktikë diç e tillë ende nuk ka ndodhur.rsyet më të shpeshta për
shuarjen e ndonjë shteti janë pushtimi i shtetit dhe shkatërrimi i pushtetit
të tij. Ndërkq në praktikë janë shumë të rralla shuarjet e shteve në mënyrë
paqësore. Diç e tillë mund të bëhet me akt unilateral të pushtetit shtetëror
ose me kontratë ndërshtetërore. Me shuarjen e shtetit pushon së ekzistuari
edhe sistemi i tij, të drejtat dhe detyrimet e tij dhe shteti i ri i krijuar në
territorin e atij të vjetrit është i lirë t’i rregullojë marrëdhënit në atë
territor sipas vullnetit të vet, përveç në rastet kur për këtë e4 pengojnë
detyrimet ndërkombëtare të marra përsipër. Në praktikë shumë shpesh ka
ndodh që shteti rishtazi i formur heret a vonë i adopton ligjet që kanë qenë
në fuqi në shtetin tashmë të shkatërruar apo të shuar si dhe institutet e
shumta të cilat kanë funksionuar në sistemin paraprak shtetëror-juridik.
56
4.2.8. Të drejtat dhe detyrimet themelore të shtetve
Tërësia e të drejtave dghe detyrimeve që i kanë shtetet si subjekte të së

drejtës ndërkombëtare, ndahen në të drejta themelore (bazike) dhe të drejta
kontraktore (të fituara;të arritura. Të drejtat kontraktore reyultojn; nga
aktet konkrete juridike-kontratat/marrëveshjet/ të cilat shteti i lidhë me
subjektet tjera të së drejtës ndërkombëtare. Vëllimi, përmbajtja dhe zgjatja
e të drejtave kontarktore varen nga natyra e aktit të lidhur dhe dispozitat e
tij. Të drejtat themelore të shteteve janë ato të drejta të cilat shtetetet i
fitojnë me subjektivitet ndërkombëtar. Ato të drejta pra lidhen për faktin
se shteti ekziston si subjekt i së drejtës ndërkombëtare dhe për
marrëdhëniet të cilat i imponon ai subjektivitet. Në korrelacion me ato të
drejta janë edhe detyrimet themelore të shteteve. Zhvillimi historik i
shoqërisë, duke e determinuar vet përmbajtjen e të drejtave themelore të
shteteve, në masë të madhe ka ndikuar në kualifikimin e këtyre të
drejtave.Në të vërtetë, në të kaluarën ka pasur shumë përpjekje që përmes
akteve ndërkombëtare të përcaktohen dhe formulohen të drejtat themelore
të shteteve. Kështu psh: Deklarata e së Drejtës ndërkombëtare e Gregoarit,
e vitit 1972; Deklarata e Institutit Amerikan për të Drejtën
Ndërkombëtare, e vitit 1916; dhe Deklarata e Unionit Interparlamentar,
(1928), kanë prezantuar vetëm propozimet e zgjidhjeve, ndërsa rezultatet
konkrete janë realizuar në Amerikë, në Konferencën e VII Panamerikane,
të vitit 1953.
Kur ishte miratuar Konventa për të Drejtat dhe detyrimet e shteteve.

Parimet e të drejtave dhe detyrimeve të shteteve për ta arritur qëllimin e
vet duhet të ngriten në normë të së drejtës së përgjithshme
ndërkombëtare. Teksti më i rëndësishëm i kontratës së tillë me të cilin të
drejtat dhe detyrimet e shteteve janë bërë normë e së drejtës pozitive është
Karta e kb, E VITIT 1945. Asamblea e Përgjithshme e OKB, më
24.190.1070 me konsensus e miratoi (pa votim) “Deklaratën mbi Parimet
e së, Drejtës Ndërkombëtare për marrëdhëniet miqësore dhe
bashkëpunimin midis shteteve, në pajtim me Kartën e KB”. Kjo Deklaratë
është interpretim autentik e Kartës së OKB. Në të paraqiten dhe
përpunohen 7 parime: për botën e jashtme, nderimin e flamurit, stemën,
himnin dhe simbolet tjera të pushtetit shtetëror.
a) Parimi i ndalimit të forcës;

b) Parimi i i zgjidhjes paqësore të kontesteve ndërkombëtare;
c) Parimi i mosndërhyrjes;
d) Parimi i bashkëpunojnë midis shteteve, në pajtim me Kartën;
57
e) Parimi i barazisë dhe i vetëvendosjes së shteteve,

f) Parimi i baraisë sovrane të shteteve;
g) Parimi i plotësimit me mirëbesim të marrëdhënieve të miratuara
ndërkombëtare
a) Parimi i ndalimit të forcës .Në të drejtën ndërkombëtare lufta

është trajtuar si kundërligjore vetë me të ashtuquajturin Pakt të Brand-
Kelloggos, në vitin 1928 (ndalimi i agresionit). Shtetet anëtare apo palë të
atij Pakti kanë deklaruar në mënyrë solemne “se e dënojnë luftën si mjet
për qëllime të realizimit të Kontesteve ndërkombëtare dhe e hedhin poshtë
si instrument të politikës nacionale në marrëdhëniet e ndërsjella”.
Karta e OKB, neni. 2.(4), thotë: "Anëtarët në detyrimet e tyre

ndërkombëater përmbahen nga kërcënimet me forcë dhe përdorimi i
forcëstë cilat janë të drejtuara kundër integritetit territorial dhe
pavarësisë politike të cilitdo shtet, ose masat të cilat në çfarëdo mënyre
janë në mospërputhje me qëllimete KB”.
Deklarata e vitit 1970. këtij përkufizimi ia shton: “Kërcënimet e tilla me

forcë ose përdorimi i forcës paraqesin shkelje të së drejtës ndërkombëtare
dhe të Kartës së KB, parndaj nuk guxojnë snjëherë të shfrytëzohen si mjet
për zgjidhjen e problemeve ndërkombëtare".
Neni 51 i Kartës së KB: "Asnjë dispozitë e kësaj Karte nuk e shkel të

drejtën natyrore për vetëmbrojtje individuale apo kolektive në rast të
sulmit të armatosur kundër ndonjë anëtari të KB, derisa Këshilli i
sigurimit të mos ndërmerr masat e nevojshme për ruajtjen e paqes dhe
sigurisë ndërkombëtare. Mbi masat të cilat ndërmarrin anëtarët me rastin
e ushtrimit të asaj të drejte për vetëmbrojtje, menjëherë njoftohet KS dhe
ato në asnjë mënyrë nuk do ta sjellin në pyetje autorizimin dhe dhe
detyrën e KS që në pajtim me Kartën e KB të ndërmarr në çdo çast hapin
të cilin e konsideron të nevojshëm për ruajtjen apo vendosjen e paqes dhe
sigurisë ndërkombëtare."
Deklarata e vitit 1970 thekson rregullat në vijim:
- “Shtetet janë të obliguara që të përmbahen nga çfarëdo propagande që

nxitë luftën agresive;
- Kurrëfarë territoresh të cilat fitohen me forcë ose me kërcënim të
përdorimit të forcës nuk do të njihen si legjitime;
58
- Çdo shtet është i detyruar që të përmbahet nga organizimi ose nxitja e
organizimit të forcave vullnetare apo grupeve të armatosura, përfshirë
edhe mercenarët, me qëllim të futjes së ttyre në territorin e ndonjë shteti
tjetër;
- Çdo shtet është i detyruar që të përmbahet nga organizimi ose nxitja, apo
ndihma apo pjesëmarrja në luftën qytetare apo në aktet terroriste në
ndonjë shtet tjetër dhe të mos lejojë territorin e vet veprim të organizuar
me qëllim të kryerjes së akteve të tilla”.
Përkundër të drejtës së përgjithshme ndërkombëtare, deklarata mbi

parimet, me të cilat shtetet detyrohen në marrëdhënie reciproke” e Aktit
Përfundimtar tëë Helsinkit, e vitit 1975, thekson se shtetet pjesëmarrëse “ i
konsiderojnë të paprekshme të gjithë kufijtë e vet sikurse edhe kufijtë e
shteteve tjera në Evropë... dhe në pajtim me këtë ato do të përmbahen nga
çdo kërkesë apo akt i pushtimit apo uzurpimit të pjesës ose tërë territorit të
cilitdo shtet”. Ky obligim do të thotë se të gjitha shtetet evropiane, anëater
të OSBE kanë hequr dorë nga kërkesa për ndryshimin e kufijve ekzistues
në Evropë. Pra, kufijtë mund të ndërrohen në pajtim me të drejtën
ndërkombëtare dhe me anë të marrëveshjes.
b) Parimi i zgjidhjes paqësore të kontestit ndërkombëtar. Këtë parim

e përmban Neni 2 (3) i Kartës së Kombeve të Bashkuara: “Anëtarët e
organizatës do t’i zgjithion kontestet e tyre ndërkombëtare në mënyrë
paqësore, ashtu që të mos e rrezikojnë në asnjë mënyrë paqen dhe
sigurinë, por as të drejtën ndërkombëtare.
Neni 33. (1) i Kartës së KB parasheh si vijon: “Palët në kontestin e tyre,
zgjatja e të cilit mund të rrezikojë paqen dhe sigurinë ndërkombëtare,
duhet ta kërkojnë zgjidhjen para së gjithash përmes negociatave,
hulumtimeve, ndërmjetësimeve, pajtimeve, arbitrazhit,, gjykatës, duke iu
drejtuar institucioneve regjionale ose marrëveshjeve, apo me mjete tjera
paqësore sipas zgjedhjes personale”.
c) Parimi i mosndërhyrjes. Ky parim mund të konsiderohet si ndërhyrje e

dhunshme (diktatoriale), e ndonjë shteti, grupi shtetesh, apo e organizatave
ndërkombëtare në punët të cilat i përkasin kompetencës së brendshme apo
të jashtme të ndonjë shteti, pa pëlqimin e atij shteti. Masat kolektive, pa
lejen e KS të KB janë agresion ose ndërhyrje e palejueshme Janë të
shumta instrumentet ndërkombëtare të cilat përpiqen ta përkufizojnë
ndërhyrjen e palejueshme, por nga ato universale më të rëndësishme duhet
përmendur Deklaratën mbi Mosndërhyrjen në Punë të Brendshme të dhe
mbi Mbrojtjen e Pavarësisë dhe Sovranitetit të Sshteteve”, të cilën e ka
59
miratuar njëzëri Asamblea e Përgjithshme e KB, më 21.12.1965. Me

parimin e mosndërhyrjes në kuptimin e ngushtë të fjalës nënkuptojmë e
dhe masat tjera të palejueshme juridike-ligjore të një apo më shumë
shteteve, psh. Masat ekonomike, propaguese, ose të presionit tjetër të
ngjashëm, sidomos kur ato merren me qëllim që të imponohet ndonjë
veprim nga ana e shtetit të cilit i ushtrohet presioni.
d) Obligimi I shteteve që të bashkëpunojnë midis tyre, në pajtim me

Karën e OKB. Në bazë të këtij parimi Deklarata e vitit 1970 formulon
"obligimet" e caktuara për shtetet. Këto obligime në të vërtetë kanë të
bëhjnë me bashkëpunimin midis të gjitha shteteve të botës, me qëllim të
forcimit të besimit të ndërsjellë dhe forcimit të paqes dhe sigurisë në Botë.
Pra, rëndësia e këtyre obligimeve është para së gjithash politike. Me këto
“obligime” i kundërshtohet e drejta çdo shteti që të vendos vet se a do ta
njoh ndonjë shtet apo qeveri tjetër; a do të vendos marrëdhënie
diplomatike dhe a do të hyjë në marrëdhënie të caktuara kontraktuese.
e) Parimi i barazisë dhe i vetvendsjes. Të gjitha instrumentet

ndërkombëtare të cilat kanë të bëjnë me parimin e barazisë dhe të
vetëvendosjes. Me nocionin “popull” nënkuptojmë popullin në kuptimin
territorial e jo etnik. Pra atë që e gëzojnë katë parim janë të gjithë banorët
e një territori, pa marr prasysh se a është ai territor shtet, apo pjesë e
ndonjë shteti apo është në pozitë jo vetëqeverisëse në raport me shtetin
tjetër.
Deklarata në dy paragrafet e saj të fundit përpiqet t’i harmonizojë parimet

e barazisë dhe vetëvendosjes së popujve me parimin e integritetit
territorial dhe të pavarësisë politike të shteteve ekzistuese.
Kështu në paragrafin e cekur thotë: "Asgjë në paragrafet paraprake nuk

duhet interpretuar si autorizuese apo nxitëse të çfarëdo aksioni i cili do ta
kishte për qëllim shkatërrimin apo rrezikimin e plotë ose të pjesërishëm të
tërësisë territoriale ose pavarësisë politike të shteteve të pavarura dhe
sovrane të cilat sillen në pajtim me parimet e cekura në fillim të drejtave
të barabarta, vetëvendosjes së popujve, dhe të cilat kanë qeveritë që i
përfaqësijënë tërë popullin, pa kurrfarë dallimesh racore, fetare apo të
ngjyrës “.
60
Për përcaktimin e qëllimit ligjor-juridik të parimit të barazisë dhe
vetëvendosjes së popujve është i rëndësishëm Mendimi Nr. 2 i Komisionit
të Arbitrazhit për Ish Jugosllavinë.
f) Parimi i barazisë sovrane të shteteve. Barazia juridike e shteteve

rezulton nga atributi i shtetit i cili është sovran dhe subjekt i së drejtës
ndërkombëtare. Karta e KB thotë se KB bazohen në parimin e barazisë të
të gjitha anëtareve. Por, njëherazi karta i largohet atij parimi në rastin e të
drejtave të pesë anëtareve të përhershme të KS, të cilat kanë të drejtën e
vetos mbi çdo vendim të KS. Deklarata e vitit 1970 thotë se të gjitha
shtetet janë anëtare të barabarta të bashkësisë ndërkombëtare pa marr
parasysh dallimet ekonomike, sociale, politike
apo të çfarëdo natyre tjetër.
Në konferencat diplomatike, në organet ndërkombëtare si dhe në tekstet

kontratave ndërkombëtare, shtetet zakonisht radhiten sipas rendit alfabetik
të emrave të tyre (kryesisht sipas gjuhës angleze). E drejta në barazi
paraqitet si pasojë logjike e së drejtës në sovranitet. Në të drejtën
ndërkombëtare, sikurse edhe në të brendshëm, shumë vështirë është që të
realizohet barazia e plotë juridike pa një minimum të barazisë së kushteve.
Liga e Popujve dhe OKB kanë ndërmarrë hapat e parë në drejtim të
disproporcionit dhe pabarazisë midis subjekteve të së drejtës
ndërkombëtare. Karta e KB (Neni 2, paragrafi 1 proklamon barazinë
sovrane të shteteve si një nga parimet themelore të OKB. Karta përoiqet
që barazinë midis anëtareve ta zbus përmes obligimit të ofrimit të ndihmës
ekonomike dhe të çdo ndihme tjetër vendove jo mjaftë të zhvilluara. Duke
pasur parasysh gjendjen e vërtetë në Bashkësinë Ndërkombëtare, Karta e
flakë nocionin e barazisë absolute të shteteve dhe fuqive të mëdha ua
imponon obligimin e ruajtjes së paqes botërore dhe mirëqenies njerëzore,
duke u dhënë me këtë rast edhe autorizime më të mëdha se sa që i kanë
anëtaret tjera të KB. Parimi i barazisë së shteteve është vërtetuar me
shumë dokumente ndërkombëtare, kursepërmbajtja e saj është më e plotë
në Deklaratën e vitit 1970.
Në të vërtetë, me këtë dokument barazia sovrane përfshinë elementet në

vijim:
a) shtetet janë të barabarta në pikëpamje juridike;
b) çdo shtet ka të drejtat e patjetërsueshme të sovranitetit të plotë;
c) çdo shtet është i detyruar ta respektojë personalitetin e shteteve tjera;
d) Integriteti territorial dhe pavarësia politike e shtetit janë të
pacenueshme;
61
e) Çdo shtet ka të drejtë që lirisht ta zgjedh dhe zhvillojë sistemin e vet

ekonomik, social dhe kulturor;
f) Çdo shtet është i obliguar që me ndërgjegje të plotë t’i përmbushë
detyrimet e veta ndërkombëtare dhe të jetojë në paqe me shtetet
tjera. 26
Shteti si subjekt i së drejtës ndërkombëtare ka të drejtë në respektin e

dinjitetit të vet nga të tjerët dhe në simbolet shtetërore, të hollat, në
kushtetutë dhe në legjislacion të brendshëm, me kusht që legjislacioni të
mos jetë në kundërshtim me obligimet ndërkombëtare të marra për sipër
nga ana e tij. E drejta në respekt ka të bëjë edhe me të drejtën e
patjetërsueshme të shefit të shtetit dhe të përfaqësuesve diplomatik në
botën e jashtme.
g) Parimi i përmbushjes në mirëbesim të detyrimeve ndërkombëtare.

Tërë e drejta ndërkombëtare është e themeluar mbi parimin “pacta sunt
servanda”, dhe në obligimin e të gjitha shteteve që t’iu përmbahen
normave të së drejtës së përgjithshme ndërkombëtare.
Neni 2. (2) i Kartës – "Anëtarët organizatës, që të mund tu sigurohet

secilit e drejta dhe privilegjte që rezultojnë nga anëtarësia, duhet t’i
përmbushin me ndërgjegje të plotë edhe obligimet të cilat i kanë marrë në
bazë të në bazë të Kartës së OKB ".
4.3. Shtetet e përbëra.
Për sistemin e së drejtës ndërkombëtare rëndësi të jashtëzakonshme ka

klasifikimi i shteteve, i cili niset nga elementet e ndërlikueshmërisë
(kompozicionit). Së këndejmi, është e nevojshme të flitet për ekzistimin e
shteteve të brendshme, gjegjësisht shteteve të thjeshta, por duhet të
analizohet edhe pozita dhe karakteristikat e shteteve të përbëra, nga tjetra
anë. Në pikëpamje të subjektivitetit të shteteve të thjeshta, gjërat janë të
qarta, sepse ato kanë organizim unik shtetëror, pushtet unik sovran i cili e
përfaqëson shtetin konkret në marrëdhëniet e brendshme dhe të jashtme.
Pozita e shteteve të përbëra është shumë më e ndryshme, prandaj, së
këndejmi edhe teoria e së drejtës dallon:
26
Malcolm N Shaw, op. cit. str. 192-193.
62
- Unionin personal;
- Unionin real;
- Konfederatën;
- Federatën dhe
- Komonveltin (Commonwealth of nations) si formë specifike të
shtetit të përbërë.
Personalna unija- Paraqetersonalna bashkësinë e dy a më shumë shteteve

krejtësisht të ndara, të cilat i lidhë vetëm personaliteti i sundimtarit. Nnga
pikëpamja e së drejtës së brendshme, çdo shtet anëtar ka legjislacionin e tij
individual, gjyqësinë dhe organizimin administrativ, ndërsa nga aspekti i
së drejtës ndërkombëtare, anëtaret paraqiten si subjekte të veçanta të cilat i
kanë edhe përfaqësitë e tyre diplomatike-konsullore; zhvilojnë ndarazi
politikën e jashtme dhe ndarazi lidhin kontratat. Shembull tipik i këtij
modeli (unionit personal) është unioni i Holandës dhe Luksemburgut i cili
ka zgjatë prej vitit 1815 deri në vitin 1890.
Unioni real – kjo formë e unionit paraqet bashkësinë midis një a më

shumë shteteve e cila formohet si rezultat i harmonisë së shteteve anëtare.
Secili shtet anëtar e ruan autonominë e vet, legjislacionin dhe organizimin
administrativ, mirëpo nga aspekti i së drejtës ndërkombëtare unioni real
paraqitet si subjekt unik. Shembulli më i njohur i këtij lloj unioni është
Monarkia Austro-Hungareze e cila ka zgjatë prej vitit 1867 e deri në
përfundimin e Luftës së Parë Botërore.
Konfederata – Konfederata ose lidhja e shteteve paraqet bashkësinë e dy a

më shumë shteteve të pavarura e cila krijohet në bazë të kontratës
ndërkombëtare me të cilën parashihen qëllimet e lidhjes së tillë dhe
mënyra e realizimit të tyre. Konfederata nuk paraqet shtet të ri, prandaj
edhe shtetet anëtare të saj paraqiten si subjekte sovrane dhe të pavarura në
të drejtën ndërkombëtare. Konfederata Gjermane e cila është themeluar
me Aktin Përfundimtar të Kongresit të Vjenës më 1815, ka pasur për
qëllim realizimin e sigurisë së brendshme dhe të jashtme të Gjermanisë
dhe pavarësinë dhe paprekshmërinë e territoreve të shteteve anëtare.
Gjithashtu edhe Konfederata e Amerikës Veriore është e njohur si e tillë, e
themeluar 1781 me qëllim të mbrojtjes së të gjitha shteteve anëtare,
mirëpo kjo konfederatë, që më 1787 kaloi në Federatë.
63
Federata – Për dallim nga konfederata e cila krijohet me kontratën

ndërkombëtare, federata themelohet në bazë të kushtetutës si akti më i
lartë juridik brenda një shteti. Federata nga aspekti i së drejtës
ndërkombëtare, paraqitet si subjekt unik, prandaj edhe në lidhjet
ndërkombëtare paraqitet si shtet unik. Çdo shtet federal, në bashkësinë
ndërkombëtare prezantohet përmes organeve federative, të cilat paraqiten
si bartëse të vetme të aktiviteteve politike ndërkombëtare, kurse në planin
e brendshëm marrëdhëniet midis njësive shtetërore dhe çështja e ndarjes
së kompetencave, rregullohen me kushtetutë 52.
4.4. Shtetet e varura dhe territoret e varura
Në bashkësinë ndërkombëtare, krahas shteteve sovrane, të cilat në

marrëdhëniet ndërkombëtare paraqiten si subjekte me të drejta të plota,
paraqiten edhe shtetet sovraniteti i të cilave më pak ose më shumë është i
kufizuar nga ana e një ose më tepër shtetesh. Rast i tillë janë shtetet nën
protektorat dhe shtetet vasale. Mirëpo, të dy këto kategori shtetesh sot
janë pjesë e historisë, dhe tashti ato nuk kanë aspak lidhje me të drejtën e
sotme ndërkombëtare.
Protektorati – Protektorati paraqet marrëdhënien midis dy shteteve, në të

cilën shteti më i dobët, për shkak të presioneve është i detyruar të futet nën
protektorat të shtetit tjetër. Bazë për lindjen e protektoratit është kontrata
ndërkombëtare me të cilën rregullohen detyrimet reciproke të palëve
kontraktuese. Duke pasur parasysh faktin se përmbajtjet e atyre kontratave
janë të ndryshme, kemi, kemi edhe situatat kur ekziston një diapazon i
gjerë i të drejtave dhe detyrimeve të shteteve tutorë. Kështu p.sh. Gjykata
Ndërkombëtare e Drejtësisë në mendimin rekomandues (këshillues) të
shkurtit 1982 ka theksuar se “Krahas vijave të përbashkëta të cilat i kanë
protektoratet, atë kanë karakter individual, i cili rezulton nga situatat
individuale dhe kushtet speciale të lindjes së tyre si dhe nga zhvillimi..... si
dhe kushtet nën të cilat protektoratin e njohin shtetet tjera të treta.
Republika San Marino, më 1897 ka qenë nën protektoratin e Shtetit të

Papës (Papatit), mirëpo që nga kjo datë është nën protektoratin e Italisë.
Provinca e Lihtenshtajnit, pas Luftës së I Botërore e ka themeluar Unioni
Doganor, Tregtar dhe Postar me Zvicrën dhe ia beson asaj kryerjen e
punëve në marrëdhëniet ndërkombëtare. Provinca e Monakos, gjithashtu,
nga viti 1918 është nën mbrojtjen e Francës, mirëpo në mënyrë të pavarur
64
i lidhë kontratat ndërkombëtare dhe madje në një masë të kufizuar mban
edhe marrëdhënie diplomatike
Shtetet vasale – Kjo formë e shteteve të varura ka qenë shumë e përhapur
në kohën e feudalizmit. Për dallim nga protektorati, marrëdhënia vasale
bazohet në aktet e së drejtës së brendshme dhe këtu shkalla e vartësisë
është shumë më e lartë se sa te format tjera të shteteve të varura. Shtetet
vasale nuk paraqiten si subjekte të pavarura të së drejtës ndërkombëtare,
prandaj të gjitha kontratat të cilat i nënshkruan sovrani “ipso facto” e
obligojnë edhe shtetin vasal.
4.5. Shtetet e përhershme neutrale
Neutraliteti i përhershëm është gjendje politike dhe juridike e ndonjë

shteti, e cila ia ndalon atij që të merr pjesë në konfliktet e armatosura ose
që territori i tij shtetëror të jetë territor i operacioneve luftarake të shteteve
tjera. Neutralitetin e përhershëm duhet dalluar nga neutraliteti nga ndonjë
konflikt i armatosur, i cili është gjendje faktike dhe zgjatë derisa zgjatë
dhe konflikti. Gjithashtu edhe neutraliteti politik është diç tjetër nga ky,
sepse nuk është institut i së drejtës ndërkombëtare. P.sh. Suedia ka mbetur
neutrale në të gjitha konfliktet që nga viti 1815, mirëpo kjo pozitë nuk i
është njohur, as garantuar ndërkombëtarisht.
Me fitimin e pozitës së neutralitetit të përhershëm, shteti i pranon disa

limitime të sovranitetit. Ajo e pranon obligimin që të përmbahet nga
pjesëmarrja në luftërat sulmuese, por e ruan të drejtën në vetëmbrojtje dhe
në këtë kuptim ka të drejtë që të mbajë forca të armatosura, përveç rastit
kur territori i saj është i demilitarizuar.
Shtetet e treta të cilat e pranojnë pozitën e neutralitetit të përhershëm të

ndonjë shteti , obligohen se nuk do ta dëmtojnë atë neutralitet. Kurse të
ashtuquajturat shtetet garantuese të atij neutraliteti, me kontratën për
neutralitetin e përhershëm, marrin përsipër edhe obligimin se do të
ndërhyjnë me forcë ushtarake në rast agresioni ndaj shtetit të përhershëm
neutral, me qëllim që ajo pozitë të rivendoset. Sot shtete të përhershme
neutrale janë: Zvicra, Vatikani, dhe Austria.
Zvicra, politikën e saj neutrale në konfliktet e armatosura e ka zhvilluar që

nga viti 1481. Njohjen formale dhe juridike të neutralitetit Zvicra e ka
fituar në Kongresin e Vjenës (20.03.1815). Pozita e tillë është konfirmuar
edhe me Marrëveshjen e Paqes në Versajë të Francës në vitin 1919. Shteti
i Qytetit të Vatikanit është themeluar me Kontratën e Lateranit midis
65
Selisë së Shenjtë dhe Italisë (1929). Dhe është i demilitarizuar.
Austria, politikën e saj të neutralitetit të përhershëm e ka shpallur me

Ligjin Kushtetues, datë 25.10.1955. Tekstin e atij Ligji Kushtetues,
Austria e ka notifikuar me të gjitha shtetet me të cilat ka pasur
marrëdhënie diplomatike me lutje që ti njihet ajo pozitë. Disa shtete e kanë
njohur këtë në mënyrë eksplicite, të tjerat e kanë marrë në dijeni, por asnjë
nga ato shtete nuk e ka kundërshtuar atë Ligj kushtetues. Nga kjo edhe ka
rezultuar njohja e neutarlitettit të përhershëm të Austrisë në Botë. Më
15.04.1955, , përfaqësuesit Austriak dhe sovjetik në Moskë e kanë
nënshkruar një Memorandum me të cilin Qeveria Austriake është obliguar
për shpalljen e neutralitetit të përhershëm të shtetit të vet, duke e ndjekur
shembullin e Zvicrës në aspektin e të drejtës ndërkombëtare.
4.6. Selia e Shenjtë dhe Shteti i Vatikanit
Papa që nga shek. VIII dhe IX ka qenë sundimtar shpirtëror, duke iu

falënderuar sundimtarëve të frankëve Pipinit të Vogël dhe të birit të tij
Karlit të Madh, të cilët i kanë falur prona të mëdha të tokës. Shteti i
Papatit i ka ndryshuar kufijtë, por gjithmonë ka përfshirë Romën me pjesët
e Italisë qendrore. Me disa ndërprerje, në fund të shek. XVII dhe në fillim
të shek. XIX, kjo ka zgjatur deri në vitin 1870, kur Italia pas Bashkimit e
kishte aneksuar dhe njëanshëm e kishte rregulluar pozitën e Papës. Me
Ligjin Garantues, të vitit 1871, kishte marrë njëanshëm obligime të gjera
ndërkombëtare. Njihej paprekshmëria e personelit të Papës, i ishte caktuar
renta vjetore, i njihej liria e plotë në pushtetin shpirtëror, e drejta të
dërgojë dhe pranojë përfaqësuesit e vet diplomatik, etj. mirëpo i është
mohuar sovraniteti mbi çfarëdo territori. Papët kishin refuzuar pozitën e
tillë, gjithashtu edhe rentën vjetore dhe kontaktet zyrtare me Italinë.
Marrëveshja e Lateranit e viti 1929. Kontesti i cekur ishte zgjidhur me tri

marrëveshje të cilat i kishte lidhur Selia e Shenjtë me Italinë Fashiste.
Këto ishin: marrëveshja e Lateranit, (marrëveshje politike), pastaj
Konkordatet, me të cilat është rregulluar pozita e Kishës Katolike në Itali
dhe Konventa financiare, me të cilën shuma që i ishte caktuar me Ligjin
Garantues për rentën, i ishte përgjysmuar.
Me Kontratën e Lateranit ishte themeluar shteti i Qytetit Vatikan me

Papën në krye si shef i shtetit dhe kështu ishte zgjidhur e ashtuquajtura
“Çështje e Romës”, kurse Papës, në esencë i njiheshin të drejtat e njëjta
66
sikurse ato të Ligjit Garantues. Shteti i Qytetit Vatikan është themeluar në
një sipërfaqe prej gjysmë kilometri katror dhe me më pak se 1000 banorë.
Është themeluar edhe shtetësia e posaçme e Vatikanit e cila për nga natyra
e vet, kryesisht është funksionale. Këtë shtetësi e fitojnë zyrtarët i Kishës
Katolike derisa jetojnë atje, mirëpo ata rregullisht e ruajnë edhe shtetësinë
e mëparshme.
Marrëdhëniet ndërkombëtare – Vatikani mbanë marrëdhënie të rregullta

diplomatike me mbi 140 shtete, prej të cilave, nuk janë të gjitha me
shumicë katolike. Rreth 40 shtete kanë misione të përhershme diplomatike
në Vatikan. Vatikani e ka misionin e përhershëm vëzhgues në OKB që nga
viti 1964, kurse nga viti 1978 edhe në Organizatën e Shteteve Amerikane.
Është anëtar me të drejta të plota i organizatave të specializuara të KB dhe
anëtare e OSBE, etj. Krahas kontratave, sikurse çdo shtet, Selia e Shenjtë,
lidhë edhe të ashtuquajturat konkordate. Këto për nga karakteri janë
marrëveshje ndërkombëtare, të cilat zgjidhin çështjet në bazë të Konventës
së Vjenës për të drejtat kontraktuale të viti 1969. me konkordate
rregullohet pozita e Kishës Katolike në disa shtete.
Marrëdhëniet e Selisë së Shenjtë dhe të Shtetit të Qytetit të Vatikanit.

Selia e Shenjtë është organ qendror administrativ i Kishës Katolike. E
përbënë Papa, Këshilli i Kardinalëve, sekretari Shtetëror, dhe organet
qendrore të cilat drejtojnë me tërë Kishën. Shteti i Qytetit të Vatikanit
është themeluar më 1929 dhe e ka fituar njohjen e përgjithshme
ndërkombëtare. Marrëdhënia e këtyre dy entiteteve në praktikë nuk është
krejtësisht e qartë, kurse edhe mund të konsiderohet si marrëdhënie e
“qeverisë” dhe e “shtetit”, por gjithsesi secila prej tyre është specifike.
Rrjeshti kalorësiak i Maltës. I nënshtrohet papës dhe ka marrëdhënie të

ngushta me Selinë e shenjtë. Mbanë marrëdhënie Diplomatike me
pesëdhjetë shtete. Rrjeshti i Maltës në konfliktet e armatosura do të mund
të konsiderohej shoqatë për ofrimin e ndihmave.
4.7. Suksedimi i shteteve
Suksedimi si nocion juridik është futur në të drejtën ndërkombëtare nga e

drejta e brendshme civile për t’i karakterizuar dukuritë që janë cilësi e së
drejtës ndërkombëtare apo që kanë ndikim në të, siç është suksedimi i
shteteve, i qeverive dhe organizatave ndërkombëtare. Suksedimi i
organizatave ndërkombëtare ka të bëjë me substitutin e një organizate
ndërkombëtare në pikëpamje të të drejtave dhe detyrimeve të cilat i kanë
67
takuar organizatës pararendëse.Suksedimi ka të bëjë me merrje përsipër të

të drejtave dhe detyrimeve të pararendëses së saj, shtetit suksedues, siç e
rregullon Konventa e Vjenës këtë materie në aspektin e ndërrimit të një
shteti me shtetin tjetër në pikëpamje të përgjegjësisë për marrëdhëniet
ndërkombëtare të një territori.
Elementet e nocionit suksedim janë elementet e shtetit pararendës, shtetit

suksedues, dhe të drejtat dhe obligimet e shtetit pararendës të cilat janë
objekt i suksedimit. Suksedimi dhe kontinuiteti i shtetit janë dy gjëra të
ndryshme, por të afërta, por megjithatë dy nocione të plotësisht pavarura.
Derisa suksedimi ka të bëjë me bartjen e të drejtave dhe detyrimeve të
shtetit pararendës në shtetin suksedues, kontinuiteti i shteteve ka të bëjë
me të njëjtin subjekt të së drejtës ndërkombëtare ku eventualisht mund të
përcaktohet identiteti i shtetit. Te kontinuiteti i shtetit nuk ka bartje të
drejtash dhe detyrimesh në tjetrin shtet, sepse fjala është për të njëjtin
subjekt të së drejtës ndërkombëtare. Me kontinuitet ndërkombëtar
nënkuptojmë lidhjen juridike me të drejtat dhe detyrimet të të njëjtit shtet
ndaj subjekteve tjera ndërkombëtare para dhe pas ndryshimit siç janë
ndryshimet kushtetuese, revolucionet, e tronditjet tjera, luftërat, okupimi,
ndryshimet territoriale dhe ndryshimet e ngjashme shoqërore për shkak të
së cilave mund të shtrohet çështja e kontinuitetit të shtetit27
Për suksedimin deri tashti janë miratuar dy konventa; Konventa e Vjenës

për Suksedimin e shteteve në aspektin e kontratës së vitit 1978 e cila ka
hyrë në fuqi në janar të vitit 1997, pas miratimit të saj nga ana e 15
shteteve, dhe Konventa e Vjenës për suksedimin e shteteve në aspektin e
pasurisë shtetërore, arkivat dhe borxhet (detyrimet) e viti 1983.Suksedimi
i shteteve është gjendje e re e krijuar pas lindje së ndryshimeve
territoriale, në të cilat zbatohen tërë normat e së drejtës ndërkombëtare.
Ekzistojnë gjashtë lloje kryesore të ndryshimeve territoriale:
Dhënia (cesioni) – Shteti ekzistues pararendës i jep një pjesë të territorit

shtetit pasues.Ko lloj nuk sjell në pyetja as ekzistimin e shtetit aktual, por
as nuk krijon shtet të ri.
27
Më tepër për kontinuitetin dhe për subjektet e së drejtës ndërkombëtare, shih. J.Metelko, Pravičnost u
sukcesiji država,drugo izdanje, Zagreb,1995;Josip Metelko, Teorija države i prava i sukcesija država, Zbornik
PFZ,42(4);S.Đorđević,O Kontinuitetu Država,Naučna knjiga, Beograd 1967,
68
Bashkimi (asimilimi) – shteti pararendës në tërësi bëhet pjesë e shtetit
tjetër ekzistues, pra shteti pararendës pushon krejtësisht së ekzistuari,
kurse ai pasues zgjeron territorin e vet;
Bashkimi i dy a më tepër shteteve pararendëse në shtet të ri trashëgimtar,

duke e humbur shtetësinë e tyre;
Shkëputja (secesioni) – Në pjesën e territorit të shtetit paraprak lindin një a

më tepër shtete pasuese. Pra shteti pararendës ende ekziston, por në
territor të zvogëluar, kurse njëkohësisht lindin edhe dy a më tepër shtete të
reja.
Shpartallimi (disolucioni) – shteti paraprak pushon së ekzistuari, kurse në

territorin e tij lindin dy a më shumë shtete pasuese;
Ndarja (partition) – më shumë se një shtet fqinjë paraprakisht ndajnë

midis tyre territorin e shtetit pararendës, i cili pushon së ekzistuari.
Suksedimi i shteteve ka të bëjë para së gjithash me çështjet në vijim:

Pasuria e shtetit – Nocionin e pasurisë shtetërore e përmban Neni 8 i
Konventës së Vjenës i cili thotë: “konform neneve të kësaj pjese, shprehja
“pasuri shtetërore” e shtetit paraprak nënkupton pasurin, të drejtat dhe
interesat të cilat në ditën e suksedimit të shtetit dhe në pajtim me të drejtën
e brendshme të shtetit paraprak i takojnë këtij shteti”.
Konventa e Vjenës mbi suksedimin e shteteve, lidhur me pasurinë

shoqërore, arkivat dhe detyrimeve e vitit 1983, në nenin 18 të saj, për
rastet e shkatërrimit të shteteve parasheh:
1. Kur një shtet shkatërrohet dhe pushon së ekzistuar dhe kur në pjesët e
territorit të shtetit paraprak formohen dy apo më shumë shtete sukseduese,
kurse nëse shtetet përkatëse sukseduese nuk mund dakordohen:
a) Pasuria e paluajtshme e shtetit paraprak kalon në shtetin suksedues në

territorin e së cilit gjendet ajo;
b) Pasuria e paluajtshme e shtetit paraprak e cila gjendet jashtë territorit
të tij, atëherë ajo kalon në shtetet sukseduese në proporcion të drejtë;
c) Pasuria e paluajtshme e shtetit paraprak e lidhur për aktivitetin e tij në
pikëpamje të territoreve me të cilat ka të bëjë suksedimi i shteteve,
kalon në shtetin përkatës suksedues;
69
d) Pasuria e paluajtshme e shtetit paraprak jashtë tij siç u cekë në alinenë

c), kalon në shtetet sukseduese në përpjesëtim të drejtë
2. Dispozitat e paragrafit 1. janë pa ndikim lidhur me çdo çështje të

kompensimit të drejtë midis shteteve sukseduese e cila do të mund të
shtrohej pas suksedimit.
Dispozitat e cekura zbatohen vetëm ndaj pasurisë shtetërore e cila i përket

shtetit paraprak dhe ndaj pasojave të suksedimit të shteteve të cilat janë
shkaktuar në pajtim me të drejtën ndërkombëtare dhe parimet e saj që i
përmban Karta KB, si dhe ndaj të drejtave të suksedimit të shteteve pas
hyrjes në fuqi të Konventës së cekur (të Vjenës).
Detyrimet shtetërore (borxhet) - përkufizimi i detyrimit shtetëror është

dhënë në nenin 33. të Konventës së Vjenës mbi suksedimin e shteteve në
aspektin e pasurisë, arkivave dhe detyrimeve (1983) e cila thotë: “Në
kuptim të neneve të këtij kapitulli, shprehja “detyrimet shtetërore”
nënkupton çdo detyrim financiar të shtetit paraprak ndaj shtetit tjetër,
organizatës ndërkombëtare apo subjektit tjetër ndërkombëtarë, të lindur në
pajtim me të drejtën ndërkombëtare”.
Konventa Vjenës bënë klasifikimin e detyrimeve sipas kategorive të

posaçme të suksedimit, prandaj edhe i dallon detyrimet të cilat janë pasojë
e bartjes së pjesës së territorit të një shteti, krijimit të shtetit tjetër të
pavarur, bashkimit të shteteve, shkëputjes së pjesës/pjesëve të territorit të
një shteti dhe shkatërrimi apo shuarja e një shteti.
Obligimet e shtetit paraprak ndahen në detyrime të alokuara dhe në të

paalokuara. Detyrimi i alokuar është ai të cilin e ka krijuar ndonjë ish njësi
federale ose personi juridik nga territori i saj, apo shteti paraprak, mirëpo
ai detyrim është shpenzuar në tërësi në territorin i cili tani është pasues i
shtetit dhe duhet të kalojë prandaj në shtetin pasues. Detyrimi i paalokuar i
përgjithshëm i shtetit paraprak ndahet midis shteteve pasuese sipas çelësit
i cili vlen për ndarjen e pasurisë.
Arkivat shtetërore - arkivat shtetërore të shtetit paraprak i përbëjnë

dokumentet të cilat i kanë lëshuar ose i kanë pranuar gjatë ushtrimit të
funksioneve të veta organet e shtetit paraprak, e të cilat në ditën e
suksedimit i kanë takuar shtetit paraprak. Kjo do të thotë se arkivat e
tërësive të ngushta territoriale, të kishave private e arkivat tjerë të
70
ngjashëm nuk janë objekt i suksedimit. Rregull e së drejtës ndërkombëtare
është që të gjitha arkivat shtetërore të shtetit paraprak, kudo që të jenë ato
dhe pa marrë parasysh se mbi kë barten, duhet të mbetën të hapura për
qasje të lirë, shfrytëzim dhe kopjim për nevojat e shteteve pasuese. Kjo
rregull sidomos ka të bëjë me “arkivat rrjedhëse” të shtetit paraprak.
Konventa e Vjenës për suksedimin nga fusha e pasurisë, arkivave dhe

detyrimeve, në nenin 20. duke definuar nocionin e arkivit thotë: “në
kuptim të neneve të këtij kapitulli shprehja arkiv shtetërore e shtetit
paraprak nënkupton të gjitha dokumentet, pavarësisht prej datës, karakterit
të tyre, të lëshuara ose të pranuara nga shteti paraprak gjatë ushtrimit të
funksionit të tij, të cilat në ditën e suksedimit i kanë takuar atij shteti në
pajtim me të drejtën e brendshme e të cilat i ka ruajtur drejtpërsëdrejti ai
shtet ose i ka pasur nën mbikëqyrje si arkiva në çfarëdo cilësie”.
Neni 31. i Konventës së Vjenës mbi pasurin shtetërore, arkivat dhe

detyrimet, e vitit 1983, ka të bëjë me rastet e shkatërrimit të shtetit dhe
thotë:
1. Kur shteti shkatërrohet ose pushon së ekzistuari dhe kur në territorin e
shtetit paraprak formohen dy apo më shumë shtete sukseduese dhe
nëse shtetet përkatëse sukseduese për këtë nuk mund të dakordohen
ndryshe:
a) Pjesa e arkivave të shtetit paraprak i cili duhet të jetë në territorin

e një shteti suksedues për qëllime të administrimit normal të
territorit të tij, kalon në shtetin suksedues;
b) Pjesa e arkivave të shtetit paraprak, jashtë asaj që u cekë në alinen
a) e cila drejtpërsëdrejti ka të bëjë me territorin e një shteti
suksedues kalon në këtë shtet suksedues.
2. arkivat shtetërore të shtetit paraprak jashtë atyre që u përmendën në

paragrafin 1. kalojnë në shtetet sukseduese në mënyrë proporcionale
duke pasur kujdes për të gjitha rrethanat relevante
Shtetësia - ndryshimi i sovranitetit në ndonjë territor nuk është pa ndikim

në popullsinë e atij territori. Shteti ia imponon të drejtat dhe detyrimet
popullsisë e cila është e vendosur përkohësisht ose përherë në atë territor,
në bazë të së drejtës së tij të sovranitetit territorial. Popullsia e cila është e
vendosur përkohësisht ose përherë në territorin e shtetit, ndaj shtetit, në
raport me shtetasit dhe të huajt. Shtetësia është marrëdhënia midis shtetit
dhe individit apo lidhja formale midis shtetit dhe individit e rregulluar me
71
legjislacionin e brendshëm shtetëror. Shtetas është ai i cili sipas ligjeve të

një shteti e ka fituar shtetësinë, të cilën nuk e ka humbur sipas ligjeve të
atij shteti.28 Çdo individ ka të drejtë në shtetësi, në territorin i cili e ka
ndërruar sovranitetin. Shtetet sukseduese. Nuk guxojnë ta privojnë askënd
arbitrarisht nga shtetësia, as ta pengojnë nëse i plotëson kushtet e kërkuara
për shtetësi. Sidomos është e rëndësishme të cekët ndalesa që dikush të
privohet nga shtetësia për arsye të përkatësisë racore, fetare, etnike apo
politike.
Të drejtat e fituara-(acquired rights, droit acquis, erworbener rechts); janë

të drejtat subjektive të fituara në sistemin paraprak juridik i cili është
ndërruar me sistem me të cilin nuk mund të humbin ato të drejta, madje
edhe nëse janë të kundërta parimisht me të tashmet, apo me sistemin e ri
juridik.29 Shprehja e drejtë e fituar është krijesë e të drejtës së brendshme
shtetërore e cila përcakton fatin e të drejtave subjektive të fituara sipas një
ligji, në një sistem, pas ndryshimit të sistemit. Në situata të tilla disa nga
ato të drejta subjektive respektohen kurse disa pezullohen. Në parim të
drejtat subjektive të fituara në një sistem respektohen, nëse ndodh ndrrimi
i tij, p.sh. e drejta në marrëdhënie të punës, e sigurimit social dhe
pensional, etj.
Këtu do t‘i cekim vetëm disa sosh:

Pensionet. Çdo person e mban të drejtën në pension të cilën e ka fituar në
shtetin paraprak. Sa i përket praktikës ndërkombëtare, ajo është e
ndryshme dhe varet nga ajo se a është fjala për suksedim të plot apo të
pjesshëm. Nëse është fjala për suksedim të plot, pritet që e ka treguar edhe
praktika ndërkombëtare, shtetet sukseduese i respektojnë të drejtat e
fituara nga sigurimi pensional. Mirëpo nëse është fjala për suksedim të
pjesshëm është vendimtare se a i ka fituar të drejtat personi në pjesën e
shkëputur apo në atë qe e ka ruajtur kontinuitetin. Parimisht shteti
suksedues në situata të tilla i njeh të drejtat themelore nga sigurimi
pensional i qytetarëve të cilët e fitojnë shtetësinë e tij. Të drejtat
poseduese. Prona e personave fizikë dhe juridik nuk është objekt i
suksedimit dhe nuk i nënshtrohet ndarjes së pasurisë në mes shteteve.
Suksedimi në anëtarësinë e organizatave ndërkombëtare- sa i përket këtij

28
Shih më tepër: J.Andrassy- B.Bakotić-B.Vukas, Međunarodno pravo 1 dio, Zagreb 1995 str.283
29
Shih më tepër: V.Ibler,Rječnik međunarodnog javnog prava,Zagreb 1987.,str.300; dhe pa marr parasysh se
për cilin integrim është fjalatë drejtat e personave fizik që lindin si pasojë e ndërrimit të sistemeve të ndryshme
juridikenë doktrinën botërore të drejtësisë janë quajtur të drejta tëë fituara. M.Kostrečić, Prilog raspravi o
stečenim pravima prilikom sukcesije država, Zakonitost (46) 1992, br.6-7, str. 870
72
suksedimi nuk ekzistojnë rregulla shumë të ashpra në të drejtën
ndërkombëtare, as praktika më e re madje nuk e ka caktuar se cila mund të
merret si precedent. Sado që kjo çështje duket e lidhur ngushtë me
suksedimin në raport me kontratat ndërkombëtare, sepse pikërisht
kontratat ndërkombëtare janë akte kushtetuese të organizatave
ndërkombëtar, megjithatë ato duhet të shihen ndarazi.30
Sipas normave të përgjithshme të së drejtës ndërkombëtare është pranuar

që pas shkatërrimit të shtetit, shteti i cili e ruan kontinuitetin nëse ekziston
ai, e merr përsipër aderimin e shtetit në organizatat ndërkombëtare, kurse
shteti i ri i pavarur duhet ta kërkojë anëtarësinë e re Në rast të
disoloucionit është e paqartë se cili shtet i suksedimit mund ta trashëgoj
anëtarësinë e shtetit paraprak në organizatat ndërkombëtare.31
Në periudhën e re Rusia e ka ruajtur kontinuitetin e ish BRSS. Ndërkaq ish

republikat e tjera sovjetike është dashur ta kërkojnë anëtarësinë, përveç
Bjellorusisë dhe Ukrainës të cilat edhe më parë kanë qenë anëtare të OKB-
së dhe organizatave tjera ndërkombëtare. Sa i përket Çekosllovakisë,
asnjëra nga këto dy shtetet e krijuara pas shkatërrimit të Çekosllovakisë
nuk e kanë ruajtur kontinuitetin e anëtarësisë, por kanë aplikuar për
pranim rishtazi në OKB, kurse në disa organizata tjera ndërkombëtare që
të dyja e kanë ruajtur kontinuitetin.
4.8. Subjektiviteti ndërkombëtar i kryengritësve dhe lëvizjeve

çlirimtare
Lëvizjet kryengritëse dhe çlirimtare nuk gëzojnë subjektivitet

ndërkombëtar të tipit erga omnes. Ato luftojnë për shtetësi në pjesën e
territorit të një shteti ose për pushtet. Gjatë luftës ato mund ti njohë
qeveria kundër së cilës luftojnë me qëllim të lirohet nga përgjegjësia për
veprat e kryengritësve ndaj të huajve dhe pasurisë së tyre në territorin e
shtetit. Gjithashtu ato mund ti njohë edhe ndonjë shtet i tretë. Njohja e
pushtetit kryengritës dhe lëvizjeve çlirimtare gjithmonë ka efektet
konstituive. Për shtetin i cili nuk i njeh ato edhe nuk janë kurrfarë subjekti
ndërkombëtar. Në zhvillimin historik, që nga fillimi i shek. XIX, në
praktikën ndërkombëtare kanë lindur disa koncepte të pushtetit kryengritës
për të cilat duhet të ketë kujdes, sidomos:
30
Shih më tepër: J.Andrassy-B.Bakotić, B.Vukas, Međunarodno…, str.272
31
Isto,str.198-200
73
Njohja luftimeve në konfliktet ndërkombëtare. Në gjysmën e parë të shek.

XIX është zhvilluar praktika e njohjes së luftimeve. Parakusht për këtë ka
qenë supozimi se të dy palët po i respektojnë rregullat e luftës dhe janë
nën komandën e organizuar. Pastaj nënkuptohej se kryengritësit e kanë
vënë pushtetin faktik mbi territorin e gjerë. Shteti i cili i njihte palët
ndërluftuese nga ana e vetë i përmbahej neutralitetit në atë konflikt. P.sh.
disa shtete të jashtme në fillim të shek. XIX e njohën kryengritjet e
kolonive kundër pushtetit Spanjoll në Amerikën Jugore si palë
ndërluftuese, para se ti njihnin si shtete të reja. Ngjashëm kishte ndodhur
edhe me kryengritjen Greke dhe me shtetet konfederate jugore gjatë luftës
secesioniste në SHBA (1861 – 1865).
Njohja e kryengritësve. Në gjysmën e dytë të shek. XIX në Amerikë u

krijua praktika e njohjes së kryengritësve. Kjo gjë ishte e inspiruar me
arsyet humanitare. Shtetet e treta me këtë njohje faktikisht kryengritësit
nuk i trajtonin si shkelës të së drejtës, kurse për ti mbrojtur shtetasit e vetë
dhe anijet, me ta vendoseshin çfarëdo marrëdhëniesh si me pushtet de
facto.
Njohja e popujve. Gjatë Luftës së Parë Botërore 1917-1918 Franca dhe

Britania e Madhe e njohën popullin polak dhe çekosllovak. Deri atëherë
popujt nuk ishin konsideruar subjekt i së drejtës ndërkombëtare. Kjo
njohje kishte rëndësi politike sepse përfaqësuesit e popujve të njohur patën
mundësi që të marrin pjesë dhe të përpiqen për të drejtat e tyre në
Konferencën e Paqes në Versajë.
Lëvizjet nacionalçlirimtare. Neni 1(2) i Kartës së KB-së thotë : “ Zhvillimi

i marrëdhënieve miqësore midis popujve është i bazuar në barazinë dhe
vetëvendosjen...” Pas Luftës së Dytë Botërore filloi procesi i
dekolonizimit dhe njohja e lëvizjeve nacionalçlirimtare u bë mjetë politik i
shumë shteteve. Pasi që blloku i shteteve rishtazi të çliruara dhe
antikoloniale u bë shumicë në Asamblenë e Përgjithshme të OKB-së, disa
organe të OKB-së i njohën ato lëvizje kështu që ato fituan pozitën e
vëzhguesit në organet dhe organizatat e ndryshme të KB-së. Organizata
Çlirimtare Palestineze e fitoi pozitën e anëtarit me të drejta të plota në
Ligën Arabe dhe organizatat e saj. Shtetet të cilat i njohin lëvizjet
çlirimtare ua lejojnë atyre formimin e zyrave informative në territorin e
vetë. Disa prej tyre i pranojnë edhe marrëdhëniet e plota diplomatike dhe
74
imunitetet në ato zyra.
4.9. Organet e shtetit në marrëdhëniet ndërkombëtare
Shtetet si subjekte të së drejtës ndërkombëtare dhe të marrëdhënieve

ndërkombëtare hyjnë në marrëdhënie me subjektet e tjera të tilla përmes
organeve të autorizuara. Ato organe janë të brendshme dhe të jashtme
Organet e brendshme marrin pjesë në ruajtjen e marrëdhënieve

ndërkombëtare në atë mënyrë që udhëheqin me mekanizmat të cilët
drejtpërdrejt kryejnë punë të jashtme. Ato krijojnë politikën e jashtme dhe
nxjerrin vendime të rëndësishme të cilat pastaj në pajtim me kushtetutën i
zbatojnë organet e jashtme. Pozita dhe autorizimet e organeve të
brendshme janë të rregulluara me sistemin kushtetues të shtetit. Në këtë
grup bëjnë pjesë shefi i shtetit, kryetari i qeverisë dhe ministri i punëve të
jashtme.
Organet e jashtme janë ato të cilat janë të ngarkuara që drejtpërsëdrejti të

marrin pjesë në marrëdhëniet diplomatike me subjektet e tjera të
marrëdhënieve ndërkombëtare, duke u përpjekur që ti realizojnë vendimet
të cilat i kanë nxjerrë organet e brendshme. Në organet e jashtme bëjnë
pjesë organet diplomatike dhe konsullore. Nuk mund të flasim për organet
e marrëdhënieve ndërkombëtare pa i përmendur “misionet speciale” të
cilat disa i quajnë edhe diplomaci”ad hoc” për shkak se funksioni i këtyre
misioneve është i kufizuar në kohë dhe i drejtuar në një detyrë konkrete
sepse dërgohet në shtetin tjetër me qëllim të kryerjes së punëve të
caktuara.
Shefi i shtetit, në të drejtën ndërkombëtare konsiderohet organi më i lartë i

përfaqësimit të jashtëm të shtetit. Kjo me siguri është si rrjedhojë e
trashëgimisë së periudhës absolutiste n Evropë kur edhe ishin vënë
themelet e së drejtës ndërkombëtare. Shefit të shtetit, kur gjendet në
shtetin tjetër i bëhet respekti më i madh, mirëpo konsiderohet se ky
respekt nuk i destinohet personalitetit të tij por shtetit të cilin ai e
përfaqëson. Në shtetin tjetër shefi i shtetit gëzon imunitet të plotë gjyqësor
dhe penal, si dhe në çështjet civile, por ai këtë edhe mund ta refuzojë.
Sipas Konventës së Vjenës mbi të drejtën kontraktuale (1969), për
negociata dhe lidhje të kontratave shefit të shtetit nuk i duhet ndihmë e
posaçme. Për këtë arsye ndërrimi i shefave të shteteve u notifikohet
shteteve tjera. Deklaratat e shefit të shtetit dhe kontratat që ai i lidhë e
obligojnë shtetin e tij nëse ai i ka bërë ato në kuadër të autorizimeve
75
kushtetuese.
Qeveria dhe kryetari saj. Për dalim nga sistemi presidencial dhe
gjysëmpresidencial, në sistemin parlamentar roli i shefit të shtetit në
vendimmarrje është simbolik. Barra e pushtetit është në parlament, kurse
tërë pushtetin ekzekutiv e ka qeveria, e cila votohet nga parlamenti dhe
varet nga mbështetja e parlamentit. Në kuadër të këtij pushteti ekzekutiv
tërë vendimet e rëndësishme për politikën e jashtme i nxjerr qeveria dhe
kryetari i saj (premieri, kancelari, kryetari i këshillit të ministrave).
Mirëpo, për dallim nga shefi i shtetit, premieri nuk e simbolizon shtetin
dhe sovranitetin e tij, kur gjendet në botën e jashtme dhe personalisht nuk
gëzon nderimet që i bëhen shefit të shtetit.
Gjatë qëndrimeve zyrtare në botën e jashtm, premieri për nga pozita e tij
është shef i misionit specil. Konventa mbi Misionet Speciale e viti 1969
për të kryesisht parasheh të njëjtat privilegje dhe imunitete sikurse për
anëtarët tjerë të misionit të përhershëm diplomatik, sipas Konventës së
vjenës për marrëdhëniet Diplomatike. Premierit nuk i duhet ndihma për
bisedime (negociata), për miratimin dhe vërtetimin e teksteve të
kontratave apo në pikëpamje të pëlqimit të shtetit të tij për të marrë
obligimet me kontratë
Ministri i punëve të jashtme. Ministria e punëve të jashtme është shërbim

që i koordinon marrëdhëniet politike dhe marrëdhëniet tjera të shtetit të
vet me botën e jashtme dhe me organizatat ndërkombëtare. Njëkohësisht
përfaqësitë e jashtme diplomatike janë në marrëdhënie të përhershme
ministrinë e punëve të jashtme të shtetit ku qëndrojnë. Ministri i punëve të
jashtme gjithmonë është anëtar i qeverisë dhe në .të ka rol të
rëndësishëm. Ai drejtpërsëdrejti është mbikëqyrës i tërë personelit
diplomatik në botën e jashtme. Me të kontaktojnë rregullisht shefat e
misioneve diplomatike, të akredituar në vendin e tij. Ai merr pjesë në
negociatat më të rëndësishme dhe në konferencat ndërkombëtare. E mbron
dhe e arsyeton politikën e jashtmet qeverisë para parlamentit.as këtij nuk i
duhet ndihmë për miratimin dhe verifikimin e kontratave.
Parlamenti. Deri më sot, në shumë shtete parlamentet nuk kanë arritur ta

marrin rolin dhe të drejtat e gjëra në aspektin e vendimmarrjes,
mbikëqyrjes dhe kontrollit të punëve të jashtme të vendit. Parlamentet
parimisht i përcaktojnë dhe miratojnë qëllimet afatgjata të politikës së
jashtme të vendit. Japin pëlqimin për të gjitha aktet e rëndësishme në këtë
76
fushë, duke përfshirë edhe ratifikimin e kontratave ndërkombëtare. Në
bashkëpunimin ndërkombëtar, parlamentet e shumë shteteve janë të
përfshira drejtpërdrejtë përmes vizitave periodike të delegacioneve të tyre
parlamenteve të shteteve të jashtme.
5. E DREJTA DIPLOMATIKE DHE KONSULL0RE
Bibliografia: S. Đorđević –M. Mitić, Diplomatsko i konzularno pravo,

2000; E. Denca, Diplomatic Law, 2nd edn, Oxford, 1998; H. Fox, The
Law of State Immunity, Oxford 2002; Malkom N. Shaw, International
Law, fifth edition, Cambridge University Press, 2003, p 668 – 694; V.
Hadži-Vidanović i M. Milanović, Međunarodno javno pravo, zbirka
dokumenata 2005;
5.1. E drejta diplomatike
Materien mbi të drejta diplomatike-konsullare e përmbajnë konventat në

vijim, të cilat i ka përgatitur Komisioni për të Drejtën Ndërkombëtare:
o Konventa e vjenës mbi Marrëdhëniet Diplomatike, (1961);

o Konventa e vjenës mbi Marrëdhëniet Konsullore (1963);
o Konventa mbi Misionet Speciale, e miratuar me rezolutën e Asamblesë
së përgjithshme të OKB (1969);
o Konventa mbi Pengimin dhe Dënimin e Veprave Penale të kryera
Kundër Personave të Mbrojtur, Përfshirë edhe Agjentët Diplomatik, e
miratur me Rezolutën e Asamblesë së Përgjithshme të OKB (1973);
o Konventa e Vjenës mbi Përfaqësimin e Shteteve në marrëdhëniet me
Organizatat Universale Ndërkombëtare (1975), e cila ende nuk ka hyrë
në fuqi;
o Konventa mbi Sigurinë e Personelit të OKB dhe personalit shoqërues
të tyre, (1994).
5.1.1.Marrëdhëniet diplomatike
Vendosja e marrëdhënieve diplomatike dhe e misioneve të përhershme

diplomatike mbështetet në parimet e reciprocitetit dhe mirëkuptimit midis
shteteve. Shtetet kontraktuese duhet të jenë sovrane dhe të shprehin
gatishmërinë për vendosjen e marrëdhënieve diplomatike. Kur vendosen
marrëdhëniet diplomatike midis dy shteteve, atëherë ato njihen si shtete të
emëruara dhe miqësore apo të njohura. Marrëdhëniet diplomatike
gjithashtu mund të kryhen edhe me diplomaci (ad hoc), siç janë misionet
77
speciale për çka do të flasim më tepër në vazhdim, kur shpjegojm

vendosjen e kontakteve midis misioneve të përhershme të organizatave
ndërkombëtare, zakonisht midis misioneve pranë KB.
5.1.2. Përfaqësuesit diplomatik
Që nga kohërat e lashta shtetet përmes përfaqësuesëve të cilët i kanë

dërguar në shtetet e tjera, e kan njohur statusin e agjentit diplomatik dhe
pas kësaj ka ardhur deri tek kodifikimi i Konventës së Vjenës mbi
marrëdhëniet diplomatike (1961).
Dërgimi i përkohshëm i misioneve tjera për biseda dhe negociata që nga

shek. XV zhvillohet përmes praktikës së ndrrimit të përfaqësuesve të
përhershëm diplomatik. Kongresi i Vjenës (1815) është një ngjarje e parë
ku është diskutuar për këtë çështje dhe kjo e drejtë ndërkombëtare është
miratuar me sukses nga pjesa dërmuese e shteteve.
Puna e Komisisonit për të drejtën ndërkombëtare mbështetët në

Konventën e Vjenës mbi marrëdhëniet diplomatike (1961), pastja
Konventës së Vjenës mbi marrëdhëniet konsulore (1963) dhe Konventës
mbi Misionet Speciale (1969), e cila ka hyrë në fuqi në vitin 1985. edhe
kjo sikurse konventat tjera e rregullon hollësisht këtë fushë të së drejtës
ndërkombëtare. Diplomacia në esencë paraqet instrument politik qëllimi i
së cilës është përparimi dhe realizimi i interesave nacionale me mjete
paqësore si dhe realizimi i drejtimit të caktuar politik në planin
ndërkombëtar. Ky do të ishte përkufizimi i nocionit të diplomacisë së
kuptimin e ngushtë, kurse në kuptimin e gjerë të fjalës diplomacia
përfshinë aktivitetet e përfaqësuesve politik të akredituar në vendin tjetër
si dhe aktivitetet e organeve të brendshme të cilave u është besuar kryerja
e punëve nga fusha e marrëdhënieve ndërkombëtare, parase gjithash nga
shefi i shtetit, ministri i punëve të jashtme si dhe aktiviteti i diplomacisë
“ad hoc”.
Konventa e Vjenës mbi marrëdhëniet diplomatike (1961) ka hyrë në fuqi

më 24. 04. 1964 me këtë Konventë është kodifikuar pjesa deri atëherë
eksiztuese e së drejtës zakonore ndërkombëtare me disa dispozita të reja.
Me të janë rregulluar të drejtat dhe obligimet e shteteve që pranojnë dhe
dërgojnë misione diplomatike të përhershme të karakterit bilateral;
imunitetet dhe privilegjet e anëtarëve të misioneve diplomatike, si dhe të
personelit administrativ dhe teknik. Sot në botë eksitojnë më tepër se 183
78
shtete që e kanë pranuar këtë konvent , ndër këto edhe BH.
Parimisht anëtarët e misionit diplomatik do të duhej të ishin shtetas të

shtetit që i delegon. Vetëm në raste të jashtëzakonshme, anëtarët e
misionit diplomatik mund të jenë edhe shtetas të shtetit i cili i pranon, në
rast se midis shteteve eksizston marrëveshje për këtë gjë. Shteti i cili i
pranon mund ta zbatojë të njëjtin parim edhe ndaj shtetasëve të vendëve
tjera të cilët nuk janë shtetas të vendit që i dërgon. Mirëpo kur flasim për
këtë parim atëherë është e domosdoshme të themi se ky nuk zbatohet ndaj
personelit tjetër të misionit diplomatik për arsye se anëtarët e personelit
tjetër zakonisht i përkasin popullsis vendëse të cilët angazhohen nëse
eksiton mirëkuptimi por edhe për shkak të shpenzimeve më të vogla të
misionit.në mungesë të marrëveshjeve të posaçme midis shteteve, shteti i
cili i pranon mund të kërkojë që numri i personave të misionit diplomatik
“të mbetet brenda kornizave të lejuara, që nënkupton një numër të
arsyeshëm dhe normal, në bazë të rrethanave në shtetin që i pranon si dhe
nevojave të misionit konkret diplomatik. 5 Në pajtim me sa u cek, shteti që
i pranon gjithashtu mund ta refuzojë pranimin e ndonjë kategorie të
personelit siç janë : misionarët ushtarakë (atasheu).
E drejta e delegimit. Çdo shtet sovranë e ka të drejtën pasive dhe aktive të

delegimit. E drejta aktive është dërgimi i përfaqësuesve diplomatik në
shtetet e tjera, kurse e drejta pasive është pranimi i përfaqësuesve të
jashtëm diplomatik. Vendosja e misioneve diplomatike bëhet në bazë të
pëlqimit reciprokë. Sipas normave të përgjithshme ndërkombëtare nuk
eksiton kurrfarë obligimi i shteteve për të hyrë në marrëdhënie
diplomatike apo për ti ruajtur ato. Një shtet mund ta dërgoj të njëjtin shtet
të misionit në më shumë shtete të tjera, nëse ato nuk kundërshtojnë. Sot
shumë shtete shërbehen me këtë praktikë për shkakë të kursimeve të
shpenzimeve. Sipas të njëjtit parim edhe shumë shtete mund ta akreditojn
të njëjtin person në cilësin e shefit të misionit në një shtet.
Funksioni i misionit diplomatik. Sipas Konventës së Vjenës (1961) ndër të

tjera thuhet :
a) E prezanton shtetin e vet në vendin ku është vendosur;

b) I mbron interesat e qytetarëve e shtetit të vet në atë vend, në suazat e
së drejtës ndërkombëtare;
c) Zhvillojnë negociata me qeverinë e shtetit ku është i vendosur dhe i
raportojnë për këtë qeverisë së vet;
d) I avancojnë marrëdhëniet miqësore dhe zhvillojnë marrëdhënie
79
ekonomike, kulturore dhe shkencore midis dy vendeve.
Përfaqësuesi diplomatik (shefi i misionit). Konventa e Vjenës (1961) i

klasifikon shefat e misioneve diplomatike në tri grupe si vijon:
a) Ambasador (misionar të lartë) apo nonët e akredituar te shefi i shtetit

dhe shefat e misioneve të të njëtit nivel.
b) deputetët, ministrat apo internunët e akredituar te shefat e shteteve;
c) drejtuesit e punëve, të akredituar te ministrat e punëve të jashtme.
Konventa e Vjenës në mënyrë eksplicite thekson se përveç rasteve me

përparësi dhe shenjave midis shefave të misioneve nuk ekzistojnë kurrfarë
dallimesh në pikëpamje të përkatësis së klasës së tyre.
Të gjithë shefat e misioneve të akredituar në një shtet përbëjnë korin

diplomatik, në krye të së cilit gjendet doajeni. Sipas Konventës së Vjenës
(1961) ky nder i takon shefit të misionit të nivelit më të lartë në atë shtet, i
cili në pozitën e tillë ka kaluar rresht më së shumti kohë. Shefat tjerë të
misioneve marrin rangun në çdo klasë sipas ditës dhe kohës kur i kanë
dorëzuar letrat akreditive shefit të shtetit në të cilin janë akredituar.
Konventa i pranon përjashtimet që i ka krijuar praktika, prandaj sipas
kësaj në shtetet ku popullsia shumicë është katolike, doajeni zakonisht
është nun i Selisë së Shenjtë. Kori diplomatik si organ i posaçëm nuk
përmendet në Konventën e Vjenës (1961). Ai ka kryesisht funksion
protokollar. Shefin e misionit e emëron shteti i cili e dërgon në pajtim me
ligjet e veta dhe në periudhën të cilën ai e cakton. Para emërimit zyrtar të
personit konkret, duhet të sigurohet pëlqimi (agrementi) nga shteti në të
cilin do të dërgohet ai person, në funksion të shefit të misionit. Shteti që e
pranon mund ta refuzoj, pa e theksuar arsyen për këtë. Mirëpo për tiu
shmangur refuzimit të drejtpërdrejtë, nganjëherë vonohet pëlqimi. Pasi që
shefi i misionit ta ketë marrë pëlqimin funksioni i tij fillon të vazhdojë që
nga momenti i dorëzimit të akreditivit shefit të shtetit. Në rast të
pengesave, shefin e misionit në detyrën e tij e zëvendëson drejtuesi i
punëve të ambasadës (drejtori politik). Zakonisht ky është anëtarë i
personelit të misionit diplomatik. Nëse nuk ka të tillë, atëherë emërohet
ndonjë anëtarë nga personeli administrativ dhe teknik. Detyra e shefit të
misionit pushon me revokimin e tij nga qeveria (për shkakë të pensionimit,
dorëheqjes, sëmundjes, etj.), për shkakë të vdekjes apo për shkakë të
shpalljes persona non grata nga ana e shtetit ku është i akredituar.
Notifikmi për shpalljen person non grata nuk është e domosdoshme të
80
përmbanë arsyetim. Në anën tjetër, shteti misioni i të cilit është në pyetje,
mund ta tërheqë përkohësisht apo përherë shefin e misionit në rast të
acarimit të marrëdhënieve diplomatike. Forma më e lehtë është ftesa “për
konsultime” ose “pushimi”.
Personeli tjetër i misionit diplomatik.

Nga Konventa e Vjenës (1961) rezulton klasifikimi i personelit diplomatik
në katër grupe:
a) shefi i misionit
b) personeli diplomati;
c) personeli administrativ dhe teknik (arkivistët, daktelografët,
përkthyesit, shifruesit, etj.)
d) personi shërbyes (mjeshtrit, rojet, shoferët, pastruesit, etj.) dhe në disa
raste edhe shërbëtorët privat të anëtarëve të misionit.
Anëtarët e personelit diplomatic nën a) dhe b) parimisht duhet të jenë

shtetas të shtetit i cili i dërgon në mision. Zyrtarët diplomatik mund të jenë
të ngarkuar me punë të posaçme në marrëdhëniet me shtetin ku janë
dërguar. Të tillë janë : atasheu ushtarak, për kulturë, për ekonomi, etj.
Numri i personelit të misionit diplomatik mund të përcaktohet me
marrëveshje me shtetin ku dërgohet misioni.
Misioni special. Me këtë mision nënkuptojmë diplomacinë ad hoc e cila
sidomos ka marrë hov pas Luftës së Dytë Botërore. Fjala është për vizitat
e shefave të shteteve ose delegacioneve me në krye premierin, ministrin e
punëve të jashtme apo ndonjë ministër tjetër gjegjës. Të tillë mund të jenë
edhe delegacionët e ekspertëve me qëllim të bisedimeve për ndonjë
bashkëpunim të posaçëm; ekonomik, ushtarak, etj. Nocioni i misionit
special përfshin edhe delegacione shtetërore që marrin pjesë në
konferencat diplomatike.
Misionet përhershme të shteteve pranë organizatave ndërkombëtare.

Shumica e shteteve anëtare të OKB-së që nga viti 1950 i kanë hapur
misionet e tyre të përhershme në selinë e OKB-së – Nju Jork. Konventa e
Vjenës (1975) përmban norma të posaçme për misionet e përhershme
pranë organizatave ndërkombëtare, dhe dispozitat e posaçme për
delegacionet që kanë karakter të misionit special.
Misionet e përhershme pranë organizatave ndërkombëtare. Shtetet anëtare

dhe jo anëtare mund të hapin misione të përhershme nëse këtë e lejojnë
81
rregullat e organizatës. Për këtë nuk nevojitet pëlqim i posaçëm i

organizatës as i shtetit nikoqir, mirëpo organizata është e obliguar ta
notifikojë shtetin nikoqirë për themelimin e misionit të tillë para se ta ketë
bërë atë. Këto misione nuk kanë kurrfarë marrëdhënie tërregullta me
qeverin e shtetit nikoqir. Kjo është detyrë e misionit diplomatik të
akredituar në shtetin nikoqir, vetëm nëse misioni i tillë është vendosur
kështu.
Delegacionet e shteteve në organet dhe në konferencat e organizatave.

Përbërja e delegacioneve, koha e shkuarjes dhe ardhjes, vendi qëndrimit,
etj. i notifikohen organizatës, mirëpo as organizata as shteti nikoqir nuk
kanë të drejtë të japin vërejte në këtë aspekt as nuk mund ta shpallin
ndonjë anëtarë të delegacionit “persona non grata”. Misionet dhe anëtarët
e tyre, dhe anëtarët e delegacioneve i gëzojnë të gjitha privilegjet dhe
imunitetet sikurse edhe personeli diplomatik. Shteti nikoqir është i
detyruar ti kryjë obligimet e veta lidhur me këtë, kurse organizata të ofrojë
ndihmë misionit gjegjësisht delegacionit në realizimin e privilegjeve dhe
imuniteteve që i takojnë.
5.1.3. Privilegjet dhe imunitetet diplomatike
Rregullat mbi privilegjet diplomatike janë kodifikuar me konventën e

Vjenës për Marrëdhëniet Diplomatike (1961) të gjitha këto rregulla
paraqesin norma të së drejtës së përgjithshme ndërkombëtare zakonore.
Privilegjet diplomatike iu pranohen misioneve diplomatike dhe banesave
të personelit diplomatik,arkivave, dokumenteve dhe pasurisë/pronës së
misionit, agjentëve diplomatik dhe anëtarëve të familjeve të tyre. Të
drejtat më të kufizuara në këtë kuptim i ka personeli administrativ, teknik
dhe shërbyes i misionit kurse disa lehtësira i gëzojnë edhe shërbëtorët
privat të anëtarëve të misionet.
Privilegjet janë të rregulluara me:

- Konventën e Vjenës mbi Marrëdhëniet Diplomatike (1961);
- Konventën për Privilegjet dhe Imunitetet (KB 1946);
- Konventën për Privilegjet dhe Imunitetet e Organizatave të
Specializuara (1947);
- Me marrëveshjet për selitë e organizatave ndërkombëtare.
Lokalet (hapësirat) e misioneve janë të pa cenueshme. Organet e shtetit

nikoqir në të cilin gjendet misioni nuk guxojnë të hyjnë në organet e
82
misionit pa pëlqimin e shefit të misionit, madje edhe në rast të shpërthimit
të zjarrit. Lokalet e misionit dhe pasuria që gjendet në to nuk mund ti
nënshtrohen kontrollit apo bastisjes, konfiskimit, plaçkitjes.
Pacenueshmëria respektohet edhe në rast të ndërprerjes së marrëdhënieve
diplomatike madje edhe në rast të konfliktit të armatosur. Lokalet e
misionit nuk mund të shfrytëzohen për keqpërdorime, sepse në raste të
tilla shefi i misionit ose ndonjë anëtarë tjetër i personelit diplomatik mund
të shpallet “persona non grata”, kurse në rastet më të rënda mund të vijë
deri tek ndërprerja e marrëdhënieve diplomatike. Çështja e azilit
(strehimit) në lokalet e misionit diplomatik është çështje e posaçme. Në
rast të tillë përfaqësuesi diplomatik është i detyruar ta informoj shtetin
nikoqir për ofrimin e azilit apo strehimit, kurse të ikurin ta pengojë për çdo
veprimtari kundër sigurisë së përgjithshme të shtetit. Pastaj shteti në
misionin e të cilit është ofruar azili dhe shteti nikoqir e kontraktojnë
mënyrën e largimit të të ikurit nga shteti. Misioni dhe shefi i tij kanë të
drejtë ta ngritin flamurin dhe stemën e shtetit të vet në lokalet e misionit,
në rezidencën e shefit të misionit dhe në automjetet e tyre transportuese.
Banesat e agjentëve diplomatikë gëzojnë të njëjtën pacenueshmëri sikurse
edhe lokalet e misionit.
Arkivat dhe dokumentet e misionit janë të pacenueshme në çdo kohë dhe

pa marrë parasysh vendin ku gjenden ato. Gjithashtu të pacenueshme janë
edhe dokumentet edhe shkresat e agjentëve diplomatik.
Liria e komunikimit. Shteti ku është i akredituar misioni është i detyruar ta

lejoj dhe ta mbrojë komunikimin e misionit për qëllime zyrtare. Misioni,
për këtë qëllim mund ti shfrytëzojë të gjitha mjetet e përshtatshme
përfshirë edhe korrierët diplomatik dhe porosit e koduara. Radio
transmetuesi i misionit mund të shfrytëzohet vetëm me pëlqimin e shtetit
nikoqir. Shkresat zyrtare të misionit janë të pacenueshme.
Pozita e agjentëve diplomatik. Personaliteti i agjentit diplomatik (shefit të

misionit dhe anëtarëve të personelit diplomatik) është i pacenueshëm. Ai
nuk guxon ti nënshtrohet kurrfarë arresti apo paraburgimi. Shtetit nikoqir
është i detyruar ti ndërmarr të gjitha masat për të penguar çdo sulm ndaj
personalitetit, lirisë dhe dinjitetit të tij. Përjashtim bëhet nëse agjenti
diplomatik haset në sulm fizik ndaj personit tjetër ose në kryerje të ndonjë
vepre tjetër penale. Në rast të tillë ai ndalohet shkurt që të pengohet në
kryerjen e asaj vepre, por menjëherë duhet të lirohet. Agjenti diplomatik
gëzon imunitetin e plotë nga ndjeka penale në shtetin ku është i akredituar.
Nga kjo përgjegjësi ky nuk përjashtohet në shtetin e vet. Agjenti
83
diplomatik gëzon imunitetin edhe ndaj kompetencës civile dhe

administrative të shtetit ku është i akredituar.
Konventa e Vjenës përndryshe ua ndalon agjentëve diplomatik që të

merren me veprimtari profesionale ose veprimtari tregtare në shtetin ku
është i akredituar. Agjenti diplomatik nuk është i detyruar të dëshmoj. Ky
përjashtohet nga ligjet e sigurimet e ligjit special në shtetin ku është i
akredituar sikurse edhe nga të gjitha taksat dhe tatimet. Anëtarët e familjes
së agjentit diplomatik që jetojnë në familje me të, gëzojnë të njëjtat
privilegje sikurse edhe vet agjenti, nëse nuk janë shtetas të shtetit nikoqir.
Personeli administrativ, teknik dhe anëtarët e familjes së këtij personeli

kryesisht i gëzojnë të njëjtat privilegje. Imuniteti ndaj kompetencave civile
dhe administrative zbatohet vetëm ndaj veprave të kryera gjatë ushtrimit të
funksionit të tyre. Personeli dhe anëtarët e familjeve të tyre të cilët janë
shtetas të shtetit nikoqir nuk i gëzojnë privilegjet dhe imunitetet.
Personeli shërbyes i misionit. Nëse nuk janë shtetas të shtetit nikoqir ose
nuk e kanë vendbanimin e përhershëm në të atëherë e gëzojnë imunitetin
vetëm për veprat e kryera vetëm gjatë ushtrimit të funksioneve të veta. Ky
personel gjithashtu nuk paguan taksa dhe tatim në të ardhura personale.
Taksat dhe tatimet nuk i paguan as shërbëtori privat i anëtarit të misionit.
Obligimet. Të gjithë personat që e gëzojnë këtë imunitet janë të obliguar të

respektojnë ligjet dhe normat e shtetit nikoqir dhe të përmbahen nga
ndërhyrjet në punët e brendshme të atij shteti pa e dëmtuar privilegjet dhe
imunitetet e veta. Në rast shkeljeje të këtyre obligimeve shteti nikoqir
mund të kërkojë që cilit do anëtarë të misionit, ta lëshojë territorin e tij dhe
në këtë aspekt ia cakton një afat. Nëse ai këtë nuk bënë shteti nikoqir
mund të refuzojë që atë person ta njohë si anëtarë të misionit kurse në
rastet më të rënda mund ti ndërpresë edhe marrëdhëniet diplomatike.
5.2. E drejta konsullore.
Materia nga fusha e së drejtës konsullore është kodifikuar gjithashtu me

Konventën e Vjenës për marrëdhëniet konsullore (1963). Sikurse edhe te
marrëdhëniet diplomatike të gjitha shtetet sovrane kanë të drejtë por jo
edhe obligim të mbajë marrëdhënie konsullore. Vendosja e këtyre
marrëdhënieve është e mbështetur në pëlqimin reciprok, nëse nuk është
rregulluar ndryshe, pëlqimin për vendosjen e marrëdhënieve diplomatike
84
dhe konsullore. Ndërprerja e marrëdhënieve diplomatike vetvetiu nuk
tërheq pas vetes edhe ndërprerjen e marrëdhënieve konsullore.
Kumulimi i funksioneve diplomatike dhe Konsullore. Zyrtari konsullor me
pëlqimin e shtetit nikoqir mund të autorizohet nga shteti i vet që të kryejë
aktivitete diplomatike nëse në atë shtet nuk ka mision diplomatik. Mirëpo,
kryerja e aktiviteteve diplomatike nuk i jep të drejtën e privilegjeve dhe
imuniteteve diplomatike. Në anën tjetër misioni diplomatik mund ti kryejë
funksionet konsullore dhe në rastet e tilla personeli diplomatik mban të
drejtën e privilegjeve dhe imuniteteve diplomatike.
Funksionet konsullore. Konsulli përfaqëson shtetin që e ka dërguar në

tërësinë e marrëdhënieve të tij ndërkombëtare me shtetin nikoqir. Ai kryen
shumë funksione jo politike dhe teknike të cilat janë shumë të rëndësishme
për mbajtjen e marrëdhënieve ndërshtetërore.
Funksionet konsullore parasegjithash janë:

a) Mbrojtja e interesave të shtetasve të vet në shtetin ku është i angazhuar
sidomos interesave të shtetasve, personave juridik të shtetit të vet
brenda suazave të lejueshme me të drejtën ndërkombëtare;
b) Zhvillon dhe përparon marrëdhëniet, tregtare, ekonomike, kulturore
dhe shkencore midis dy shteteve dhe zhvillon marrëdhëniet reciproke
miqësore në kuadër të dispozitave të Konventës së Vjenës (1963);
c) Lëshon vizat dhe dokumentet përkatëse personave që dëshirojnë të
udhëtojnë në shtetin e tij;
d) Konsulli kryen edhe të gjitha funksionet e tjera të cilat shteti i tij ia
beson dhe të cilat nuk janë të ndaluara me ligjet e shtetit nikoqir dhe të
cilat ai shtet nuk i kundërshton.
Funksionet konsullore përfshijnë edhe të drejtën e mbikëqyrjes së anijeve

detare dhe të lumenjve që i përkasin shtetit të vet, pastaj të aeroplanëve që
janë të regjistruar në të dhe ekuipazheve të tyre.
Konventa e Vjenës (1963), neni 3. parasheh kryerjen e të gjitha
funksioneve tjera të cilat shteti i vet ja ka besuar zyrës konsullore dhe të
cilat nuk janë të ndaluara me normat dhe ligjet e shtetit nikoqir, të cilat ai
shtet nuk i kundërshton.
Territori konsullor është territor në të cilin zyra konsullore i kryen

funksionet e veta. Nëse në shtetin nikoqir ekziston vetëm një zyre
konsullore, territor konsullor konsiderohet tërë territori i shteti nikoqir.
Nëse ka më shumë zyre të tilla atëherë me pëlqimin e shteti nikoqir
përcaktohet territori për çdo zyre.
85
Shefi i zyres konsullore dhe funksionarët tjerë konsullor. Sipas të drejtës

ndërkombëtare zakonore dhe Konventës së Vjenës (1963).
Shefat e zyreve konsullore ndahen në 4 klasë si vijon:

a) Konsulli përgjithshëm;
b) Konsulli
c) Vice konsulli;
d) Agjentët konsullor.
Shefin e zyrës konsullore e emëron shteti i tij me miratimin e shteti nikoqir

sikurse edhe misionin diplomatik. Në të vërtetë shteti amë i lëshon shefit
konsullor shkresën provizore apo patentuese në të cilën vërteton cilësinë e
tij të shefit të zyrës konsullore dhe i cek shënimet themelore për të dhe për
zyrën e tij të ardhshme. Kjo shkresë i dërgohet edhe shtetit nikoqir. Pas
pranimit të shkresës patentuese shteti nikoqir e lëshon ekzekutuarën,
gjegjësisht pëlqimin për shefin e emëruar të zyrës konsullore që ta ushtrojë
funksionin e vet. Ai mund ta refuzojë dhënien e ekzekutuarës pa arsyetim,
kurse mund ta tërheq edhe më vonë dhe në raste të tilla personi përkatës
pushon të konsiderohet si anëtarë i personelit konsullor. Të gjithë shefat e
zyrave konsullore në një qytet përbëjnë korin konsullor të cilin e udhëheq
doajeni në rastet ceremoniale. Doajeni është shef i zyrës konsullore i
klasës më të lart në atë vend dhe i cili atë funksion e kryen më së gjati
pandërprere, kurse të tjerët rangohen sipas klasës dhe sipas datës së
lëshimit të ekzekutuarës.
Steti mund të ketë më tepër zyrtarë konsullor, kurse shteti nikoqir mund të
ruaj të drejtën që të lëshojë ekzekutuarën secilit individualisht. Nëse nuk
ka marrëveshje eksplicite për numrin e personelit administrativ dhe teknik,
shteti nikoqir mund të kërkojë që ai numër të jetë brenda kufiojëve të cilët
ajo i konsideron normal, duke pasur parasysh të gjitha rrethanat dhe
nevojat e zyrës konsullore.
Funksioni i anëtarëve të zyrës konsullore pushon:

a) Me revokim nga ana e shtetit amë;
b) Me tërheqjen e ekzekutuarës;
c) Me notifikim nga ana e shtetit nikoqir, se personin përkatës nuk e
konsiderom më anëtarë të personelit konsullor;
Konsujt me titull dhe konsujt e nderit. Konsuj me titull janë personat të

86
cilët këtë e kanë profesion ekskluziv. Këta parimisht duhet të jenë shtetas
të shtetit amë i cili i emëron. Përjashtimisht, mund të jenë edhe shtetas të
vendit tjetër, por me pëlqimin e shtetit nikoqir, të cilin edhe mund ta
tërheqë ai shtet në çdo moment.
Konsulli i nderit emërohet në mesin e personave të cilët janë me

vendbanim të përhershëm në vendin nikoqir dhe për këtë konsull nuk
është punë primare funksioni i konsullit, dhe as i vetmi burim i të
ardhurave. Zyrtarët konsullor të nderit janë kryesisht persona me profesion
të lirë, kurs epër punën konsullore nuk do të thotë që marrin kompensim
gjithmonë nga shteti i cili i emëron. Personat e tillë e pranojnë atë
funksion vetëm sa për prestigj shoqëror, ose e ka gjetur interesin e vet
profesional në këtë funksion.
Lokalet (zyrat) konsullore, arkivat dhe dokumentet. Lokalet konsullore të

cilat përdoren ekskluzivisht për nevojat e punës, janë të pacenueshme në
masën të cilën e parasheh edhe Konventa e Vjenës (1963), neni 3. Organet
e shtetit nikoqir nuk guxojnë të hyjnë në atë pjesë të lokaleve konsullore,
me të cilat shërbehet ekskluzivisht zyra konsullore, për nevojat e punës së
vet, përveç me pëlqimin e shefit të zyrës konsullore. Në rast të shpërthimit
të zjarrit apo rastit tjetër aksidental, mundtë supozohet pëlqim i i shefit të
zyrës. Shteti nikoqir është i detyruar të ndërmerr të gjitha masat për
mbrojtjen e lokaleve të zyrës konsullore, nga hyrjet dhunshme dhe
shqetësimet tjera. Të njëjtat rregulla vazhdojnë edhe për zyrën e konsullit
të nderit.
Arkivat konsullore dhe dokumentet janë të pacenueshme në çdo kohë,

pavarësisht se ku janë ato. Mirëpo edhe konsulli i nderit e ka për detyrë që
dokumentet e arkivit konsullor t’i ndajë nga dokumentet tjera të veta.
Lokalet konsullore, pasuria në to si dhe mjetet transportuese të zyrës
konsullore nuk mund të jenë objekt i çfarëdo rekuizite. Janë të liruar
gjithashtu edhe nga tatimi dhe çdo lloj i taksave tjera. Lokalet e
konsullatës, pasuria dhe arkivat janë të mbrojtura edhe në rafst të
ndërprerjes së marrëdhënieve konsullore, madje edhe në rast të konfliktit
të armatosur midis atyre shteteve.
Në zyren e konsullatës, në derën e hyrjes, rezidencën e shefit të zyrës
konsullore dhe në automjetin e tij, mund të ekspozohet stema dhe flamuri i
shtetit amë. Kjo vlenë njësoj edhe për konsullin e nderit.
Liria e komunikimit. Shteti nikoqir, të gjithë anëtarëve të personelit

konsullor ua siguronë lirinë e udhëtimit dhe lëvizjes në territorin e vet me
87
rezervat ligjore dhe të dipoziotave të veta mbi zonat ku hyrja është e

ndaluar apo e kufizuar për shkaqe të sigurisë shtetërore. Ligjet për lirinë e
komunikimit janë të ngjashme sikurse në rastin e misioneve diplomatike.
Dallimi më i madh qëndron në atë se nëse organet shtetërore kompetente
të shtetit nikoqir kanë arsye seriozet besojnë se automjeti konsullor mbanë
objekte tjera përveç materialit, shkresave dhe lëndëve për nevoja zyrtar,
mind të kërkojnë që automjeti të hapet në prezencën përfaqësuesit të
autorizuar të zyrës konsullore dhe nëse ai refuzon, atëherë automjeti
kthehet atje prej nga ka ardhur.
Zyrtarët konsullor, brenda territorit të tyre, kanë të drejtë që të

komunikojnë dhe kontaktojnë konsullor me shtetasit e vet.Nëse shtetasin
huaj është arrestuar apo ndaluar për çfarëdo arsye, me kërkesë të tij pa
kurrfarë vonese duhet të lajmërohet për këtë zyra e konsullatës
kompetente të shtetit të tij. Zyrtarët konsullor kanë të drejtë që personin e
tillë ta vizitojnë dhe të mbajnë kontakte me të, si dhe të ndërmarrin të
gjitha masat për përfaqësimin ligjor të qytetarëve të vet.
Privilegjet dhe imunitetet e zyrtarëve konsullor. Konventa e vjenë, (1963)

i ka aprovuar normat e caktuara minimale nga kjo fushë, kurse shtetet në
baza bilaterale mund të ujdisin shkallë dhe më të lartë të sigurisë së tyre.
Sipas Konventës , shteti nikoqir e ka detyrë të përgjithshme mbrojtjen e
funksionarëve konsullor dhe për respektin e duhur në sjellje ndaj tyre.
Zyrtarët konsullor dhe punëtorët e konsullatës nuk i nënshtrohen
procedurës penale të organeve gjyqësore dhe administrative të shtetit
nikoqir, për të gjitha veprat të cilat i kryejnë gjatë ushtrimit të detyrës
konsullore. Kjo ka të bëjë gjithashtu edhe me konsujt e nderit. Mirëpo për
të gjitha veprat tjera me kufizime tël caktuara, zyrtari konsullor është
përgjegjës penalisht. Mund të arrestohet ose të paraburgoset vetëm për
vepra të rënda penale të kryera, por vetëm me vendimin e gjykatës. Pra,
mund të arrestohet në bazë të vendimit të policisë dhe pushtetit
administrativ. Procedura gjyqësore kundër zyrtarit konsullor mund të
zhvillohet edhe për veprat tjera penale, por për këtë ai mund të mbrohet
nda liria deri sa të mos shqiptohet aktgjykimi përfundimtar. Në rast të
arrestit apo paraburgimit të anëtarit të personelit konsullor, menjëherë
notifikohet shefi i zyrës konsullore, i shtetit amë të të arrestuarit. Të gjitha
këto kufizime që iu cekën kanë të bëjnë gjithashtu edhe me konsullin e
nderit, i cili, në të shumtën e rasteve është shtetas i shtetit në të cilin
gjendet zyra e konsullatës.
88
Funksionarët konsullor dhe punëtorët, së bashku me konsujt e nderit, janë
të përjashtuar edhe nga procedura civile, administrative dhe gjyqësore për
veprat e kryera gjatë ushtrimit të detyrës konsullore. Mirëpo ky përjashtim
nuk vlen për paditë civile të ngritura në bazë të kontratave të cilat
Funksionari konsullor apo punëtori i ka lidhur në cilësinë e personit fizik,
dhe në rastin kur personi i tretë ngritë padinë civile për kompensimin e
dëmit të shkaktuar në aksidentin e komunikacionit të cilin e ka shkaktuar
ndonjë mjet transporti i zyrës konsullore. Anëtarët e zyrës konsullore
mund të ftohen të dëshmojnë në procedurën gjyqësore apo administrative,
mirëpo ata nuk janë të detyruar të dëshmojnë për faktet që kanë të bëjnë
me ushtrimin e funksionit të tyre, si dhe nuk janë të detyruar të tregojnë
dokumentet dhe shkresat zyrtare të cilat kanë të bëjnë me rastin.krejt kjo
ka të bëjë edhe me konsullin e nderit. Mirëpo funksionarët konsullor me
titull, munden edhe ta refuzojnë ftesën për të dëshmuar dh epër faktet
tjera, kurse punëtorët tjerë konsullor, përfshirë edhe konsullin e nderit, nuk
guxojnë të refuzojnë të dëshmojnë për faktet që nuk kanë të bëjnë me
kryerjen e funksionit ë tyre.Njësoj, sikurse edhe te përfaqësuesit
diplomatik, shteti amë, mund të mohojë privilegjet dhe imunitetet për
cindo funksionr të konsullatës, dhe ky mohim duhet të jetë i shprehur në
formë të shkruar.
Nëse vet funksionarët konsullor apo punëtorët fillojnë procedurën për

ndonjë çështje për të cilën, përndryshe gëzon imunitetin, atëherë ai nuk
mund të mbështetet më në atë imunitet, në pikëpamje të çfarëdo kërkese
kundër tij, lidhur me kërkesën kryesore. Mirëpo heqja dorë nga imuniteti
gjatë procedurës nuk nënkupton edhe heqjen dorë nga imuniteti edhe me
rastin e përmbarimit të aktgjykimit, për çka është e nevojshme mohimi i
posaçëm. Zyrtarë me titullin e konsullit, nuk kanë të drejtë që në shtetin
nikoqir të merren apo të ushtrojnë kurrfarë veprimtarie apo aktivitet me
qëllim të fitimit të të ardhurave personale. Kjo nuk iu përket punëtorëve të
konsullatës, shërbëtorëve dhe faanëtarëve të familjeve të tyre, mirëpo në
pikëpamje të atyre veprimtarive nuk iu njihet kurrfarë privilegji dhe
imuniteti. Ndërkaq, anëtarët e familjes së konsullit të nderit (sipas
Konventës së Vjenës, 1963), nuk gëzojnë kurrfarë privilegji dhe imuniteti
dhe as lehtësira tjera.
89
6. DISA ÇËSHTJE TË VEÇANTA TË SË DREJTËS

NDËRKOMBËTARE
Bibliografia: N. H. B. Jorgensen, The responsibility of States for International Crimes,

Oxford, 2000; DJ Harris, Cases and Materials on International Law, sixth edition,
London 2004; Ian Brownlie, Principles of Public International Law, sixth edition, Oxford
University press, 2003; Malkom N. Shaw, International Law, fifth edition, Cambridge
University Press, 2003; Oppenheim. Oppenheim’s International Law, 9th edn, London,
1992, Higgins, Problems and Process, Oxford, 1994; Parry, The Sources and Evidences
of International Law, Cambridge, 1965; Patrick Daillier – Alain Pellet, Droit
International Public, 7e edition, 2002; Mark W. Janis – John E. Noyes, International
Law, Cases and Commentary, American casebook series, 1997; Carter – Trimble –
Bradley, International Law, forth edition, Aspen Publisher, 2003
6.1. Përgjegjësia e shtetit në të drejtën ndërkombëtare
Çështja e përgjegjësisë së shteteve për veprat kundërligjore

ndërkombëtare është çështje qendrore e së drejtës ndërkombëtare. Ajo
është ngushtë e lidhur me çështjet e sovranitetit dhe barazisë së shteteve.
Kryerja e veprave kundërligjore ndërkombëtare tërheqë pas përgjegjësinë
e shteteve anëtare dhe pason me kërkesën për kompensime të dëmeve.32
Çështja e përgjegjësisë së shteteve për veprat kundërligjore ngushtë është

e lidhur me përgjegjësinë e shteteve për shkeljet e marrëveshjeve
ndërkombëtare,33 si dhe me çështjet procedurale të cilat rezultojnë nga
shkeljet e normave të së drejtës ndërkombëtare.34
Komisioni i Arbitrazhit për ish Jugosllavinë, ka përcaktuar çështjen e

marrëdhënies midis rregullave për përgjegjësinë e shteteve dhe degët tjera
të së drejtës ndërkombëtare. Mendimi Nr: 13, përmban përgjigjen në
pyetjen se shuma për të cilën obligohet një apo më shumë shtete suksesore
në bazë të dëmeve të luftës a do të mund të ndikonte në ndarjen e pasurisë
së shtetit, arkivave dhe borxheve në procedurën seksedimit. Komisioni i
Arbitrazhit ka dhënë përgjigje negative, duke theksuar se rregullat të cilat
zbatohen ndaj suksedimit shtetëror në njërën anë dhe rregullat e
përgjegjësisë shtetërore në anën tjetër, nga e cila varet çështja e dëmeve të
luftës, hynë në dy sfera të ndryshme të së drejtës ndërkombëtare.35
32
Shih M. Shaw, International law, fifth edition, Cambridge university press, 2003. str.694. supra 1.
33
Ibid., supra 3.
34
See Yearbook of the ILC, 1973, vol. 11, pp. 169-70.
35
Mendimi nr.: 13 Komisioni i Arbitrazhit të Konferencës së Paqes për Jugosllavinë,
90
Prandaj, këto dy çështje duhet të rregullohen në mënyra të veçanta. Kjo
materie ka qenë objekt i shqyrtimit të Komisionit Ndërkombëtare të
Drejtësisë, qysh më 1956, kur për herë të parë ishte vënë në rend dite,
kurse definitivisht e kishte marrë formën më 2001, në Rregullat e
Përgjegjësisë së Shteteve për Veprat Kundërligjore Ndërkombëtare.36 Pas
kësaj Asambleja e Përgjithshme më 2004,37 kishte rekomanduar rregullat
për shtetet anëtare të KB, dhe kishte vendosur që t’i shqyrtojë përsëri në
vitin 2007. për dallim nga materia e imunitetit të shteteve e cila është
zhvilluar në praktikën e brendshme të organeve shtetërore, materia e
përgjegjësisë së shteteve është zhvilluar në praktikën e shteteve dhe të
aktgjykimeve të gjykatave ndërkombëtare.
Disa nene të rregullave janë pranuar me konsensus nga ana e anëtarëve të

KND, me një shkallës shumë të lartë të pajtueshmërisë. Ato në esencë
paraqesin kodifikimin e së drejtës së rëndomtë ndërkombëtare, por,
përfshinë edhe disa elemente të zhvillimit të saj progresiv, siç janë ato të
cilat u përkasin aspekteve procedurale të kundërmasave. Gjykata
Ndërkombëtare e Drejtësisë dhe tribunali me vite të tëra i citojnë disa nene
duke i mbështetur vendimet e tyre në to. Madje, edhe në rastet kur
rregullat nuk janë pranuar fare në formë të një konvente ndërkombëtare,
ato megjithatë, gjithmonë ndikojnë në gjykatat dhe tribunalet
ndërkombëtare. Megjithatë rregullat paraqesin një hyrje të përgjithshme në
materien e përgjegjësisë së shteteve, prandaj është e domosdoshme që t’i
cekim këto me qëllim që kjo temë të kuptohet më lehtë.
Terminologjia: - fjalët dhe frazat e përdorura në këtë kapitull kanë këtë
kuptim:
Obligimi ndërkombëtar – nënkupton obligimin të cilin sipas së drejtës
ndërkombëtare një shtet e ka ndaj shtetit tjetër, prandaj, ky është detyrim
primar.
Rregulla primare: - është rregull e së drejtës ndërkombëtare e cila
përcakton se a ekziston shkelje e detyrimit primar.
Rregulla sekondare: - është rregull e së drejtës ndërkombëtare e cila
përcakton se ai përshkruhet detyrimi primar shtetit dhe pasojat e tij të
përgjegjësisë.
Vepra kundërligjore ndërkombëtare: - paraqet shkeljen e detyrimit primar,
i cili i përshkruhet shtetit.
Shkelja: - do të thotë pasojë e veprës kundërligjore ndërkombëtare, për
36
Rregullat për përgjegjësitë e shteteve për vepra kundërligjore, United Nations A/RES/56/83 od 28. januara
2002
37
The UN General Assembly A/RES/59/35 (2004).
91
shtetin tjetër apo qytetarët e tij, duke përfshirë edhe dëmin moral dhe
material.
Shtet i dëmtuar: - nënkupton shtetin i cili është dëmtuar me veprën
kundërligjore.
Shtet përgjegjës: - është shteti i cili ka shkaktuar ose besohet se ka
shkaktuar shkelje apo dëm kundërligjor.
Vepër: - do të thotë bërje apo mos bërje (lëshim).
Person:- përfshinë personin juridik, siç janë korporatat dhe entitetet tjera
juridike.
Çështjet e përgjithshme: - këtu është e nevojshme të theksohet se rregullat
nuk zbatohen atje ku ekziston rregulli i posaçëm i së drejtës
ndërkombëtare (lex specialis), e cila është kusht për ekzistimin e veprës
kundërligjore ndërkombëtare, ose për përmbajtjen apo zbatimin e
përgjegjësisë ndërkombëtare të shtetit38 lex specialis, i tillë përfshinë
dispozitat e marrëveshjes të cilat eventualisht mund ta përjashtojnë
kundërligjshmërinë, ose ndonjë çështje të rregulluar me rregullat në
ndonjë mënyrë tjetër 39 Për çështjet të cilat nuk janë rregulluar me rregulla
vazhdojnë të zbatohen rregullat e të drejtës së përgjithshme të
zakonshme.40 Këto rregulla janë pa ndikim në Kartën e KB-së, gjegjësisht
Neni 103, i cili parasheh që obligimet nga Karta e OKB-së, kanë primat në
raport me çfarëdo detyrimi tjetër të marrëveshjeve.41
Karakteri i përgjegjësisë dhe baza e përgjegjësisë: - përgjegjësia në të

drejtën ndërkombëtare është e kushtëzuar me ekzistimin e ndonjë obligimi
ligjor ndërkombëtar dhe me shkeljen e tij. Shkelja e obligimit ligjor
ndërkombëtar paraqet vepër kundërligjore ndërkombëtare.
Ekzistojnë pikëpamje të kundërta ndaj çështjes së bazës së përgjegjësisë

lidhur me atë se a është bazë e përgjegjësisë fajësia e kryesit, apo,
përgjegjësia ndaj së drejtës ndërkombëtare fillon me vet kryerjen e veprës
kundërligjore ndërkombëtare si fakt objektiv. Të dy këto qasje janë të
pranishme, si në teorinë e së drejtës ndërkombëtare, ashtu edhe në
praktikat e gjykatave dhe tribunaleve ndërkombëtare. Komisioni
Ndërkombëtar i Drejtësisë i cili është marrë me Kodifikimin e rregullat
38
Shih Čl. 55. Pravila o odgovornosti država za međunarodna protivpravna djela
39
Psh.. Konventa për përgjegjësinë ndërkombëtare për dëmet e shkaktuara objekteve të vasionit, e vitit 1972. e
cila e parasheh përgjegjësinë solidare të shteteve të treta të shkaktuar me ndeshjen e objekteve të lnësuara nga
dy shtete ose me Rregullat e përgjegjësisë për shkeljet si pasojë e akteve të cilat nuk janë të ndaluara me të
drejtën ndërkombëtare
40
Ibid Čl. 56.
41
Ibid Čl. 59.
92
për përgjegjësinë e shteteve për veprat kundërligjore ndërkombëtare, në
komentet e neneve nuk kanë marrë një qëndrim definitiv lidhur me këtë
çështje, kështu që lidhur me atë se “a do të kihet qasje objektive apo
subjektive, lëshim, pakujdesi, apo nevoja e kujdesit të domosdoshëm,
varet dhe lëvizë nga një kontekst në tjetrin, varësisht nga kushtet e
detyrimit primar i cili është në pyetje.''42
Përgjegjësia për veprat kundërligjore ndërkombëtare dhe përgjegjësia për

rrezikun: - baza e përgjegjësisë në të drejtën ndërkombëtare qëndron në
vet kryerjen e veprës kundërligjore ndërkombëtare si fakt notor (objektiv).
Pra, fajsia e lëshuar nga kryerësi si bazë e përgjegjësisë. Në pikëpamje të
disa veprimtarive të posaçme posaçërisht të rrezikshme, kontraktohet edhe
përgjegjësia për rrezikun. Në rastet kur përgjegjësia e tillë kontraktohet në
mënyrë eksplicite, shteti (personi fizik apo juridik), përgjigjet për pasojat,
madje edhe të sjelljes së tillë e cila vetvetiu nuk është vepër kundërligjore
ndërkombëtare. Kjo përgjegjësi kontraktohet sidomos në fushat e lansimit
të objekteve në gjithësi, për shfrytëzimin e energjisë atomike për nevoja
paqësore, për ndotjen e ujërave, etj.
Përgjegjësia e organizatave ndërkombëtare: - çështje të posaçme paraqet

përgjegjësia e organizatave ndërkombëtare për veprat kundërligjore. Është
rregull e përgjithshme që shtetet të mos jenë përgjegjëse për veprat
kundërligjore ndërkombëtare të organizatave të tyre. Sipas së drejtës së
përgjithshme ndërkombëtare, çdo organizatë e cila është person juridik
ndërkombëtar, përgjigjet për veprat e veta kundërligjore ndërkombëtare, si
dhe për veprat e agjentëve të cilët punojnë dhe veprojnë në emër të tyre.
Vepra kundërligjore ndërkombëtare e shtetit: - Neni 1. normës së

përgjithshme thekson që çdo rregull kundërligjore ndërkombëtare, tërheq
përgjegjësinë ndërkombëtare të shtetit. Neni 2, e definon veprën
kundërligjore ndërkombëtare së bashku me elementet e saj. Vepër
kundërligjore ndërkombëtare e shtetit është kur sjellja e shtetit ka mundur
të shkaktoj kryerje apo lëshim të veprës (mos veprim) “(a) sipas së drejtës
ndërkombëtare shtetit i përshkruhet; dhe (b) paraqet shkelje të ndonjë
detyrimi nga ana e shtetit.” Nëse ndonjë vepër është kundërligjore sipas së
drejtës ndërkombëtare, kundërligjshmëria e saj nuk mund të përjashtohet
me karakterizimin e saj si vepër që e lejojnë rregullat e sistemit të
brendshëm juridik. Karakterizimi i një akti shtetëror si i kundërt me të
drejtën ndërkombëtare bëhet sipas kritereve të përcaktuara me të drejtën
42
Shih M. Shaw, International law, fifth edition, Cambridge university press, 2003. fq. 700.
93
ndërkombëtare, gjegjësisht Nenit 3.
Për ekzistimin e veprës kundërligjore ndërkombëtare dëmi nuk është i

nevojshëm nëse rregulli konkret nuk e përcakton atë, ose nuk e kërkon atë.
Gjithashtu, është e parëndësishme ajo se a ka qenë sjellja ligjore sipas
ligjeve të shtetit që e ka kryer veprën. Rregullat nuk e definojnë se a e ka
bërë shkeljen shteti dhe kur e ka bërë shteti shkeljen e detyrimit
ndërkombëtar. Kjo duhet të jetë e përcaktuar me zbatimin e rregullave
primare: Të kontraktuara, sipas burimeve të zakonshme dhe burimeve tjera
të së drejtës ndërkombëtare. Këto rregulla janë sekondare në aspektin se
kur do t’i përshkruhet sjellja kundërligjore shtetit, dhe cilat janë pasojat
juridike të saj.
Neni 12 i normës, përcakton se shkelja e detyrimit ligjor ndërkombëtar,

ekziston kur një akt i shtetit nuk është në pajtim me atë që detyrimi
ndërkombëtar e kërkon, pa marrë parasysh origjinën dhe karakterin e tij.
Vepra kundërligjore ndërkombëtare ekziston vetëm në rastin kur shteti
është i lidhur për obligimin në fjalë, gjegjësisht nëse obligimi është në fuqi
në momentin e shkeljes së tij. 43
Përshkrimi i veprës së kryer shtetit: - për të qenë përgjegjës shteti për

kryerjen e veprës kundërligjore ndërkombëtare, është kusht që sjellja e tij
e tillë t’i përshkruhet shtetit përkatës. Rregulla e përgjithshme është se
vetëm sjellja e organeve shtetërore ose e agjentëve të saj44 mund t’i
përshkruhet shtetit. Neni 4, rregullat për së afërmi e përcaktojnë cilat janë
organet e shtetit sjellja e të cilave tërheqë përgjegjësinë e shtetit.
“1.Sjellja e cilitdo organ shtetëror do të konsiderohet akt i shtetit ndaj të

drejtës ndërkombëtare, qoftë ai organ legjislativ, ekzekutiv, gjyqësor, apo
çfarëdo funksioni tjetër të ketë, pa marrë parasysh cilën pozitë e ka në
administratën shtetërore dhe pa marrë parasysh a ka karakter të organit të
pushtetit qendrorë, apo të pushtetit të njësisë territoriale të shtetit,
2.Organi përfshinë edhe personin apo subjektin i cili ka status në

pajtim me të drejtën vendore të shtetit”. Organi përfshinë gjithashtu
personin ose subjektin i cili faktikisht vepron si organ i shtetit, madje edhe
nëse ashtu nuk është i klasifikuar sipas të drejtës së brendshme të shtetit.
43
ibid., čl. 13.
44
Personat apo entitetet të cilat veplrojnë sipas instrukcsioneve apo janë të ndikuar ose të kontrolluar nga shteti
i jashtëm apo organet e saj.
94
Sjellja e personit apo subjektit i cili nuk është organ shtetëror, por sipas së
drejtës së brendshme është i autorizuar të kryej veprime me elemente të
pushtetit publik, konsiderohet gjithashtu si akt i shtetit, nëse në shembullin
konkret personi ose subjekti vepron me atë kapacitet45
Rregullat përfshijnë edhe fenomenet relativisht të reja, siç janë organet

parashtetërore dhe korporatat e privatizuara të shtetit. Madje edhe personat
privat edhe subjektet mund të jenë të përfshirë nëse sipas së drejtës
vendore janë të autorizuar për kryerje të funksioneve shtetërore siç është
zbatimi i ligjeve apo dispozitave shtetërore për ekzekutimin e sanksionit të
privimit nga liria, siç është rasti në disa shtete. Sjellja e personit apo
subjektit të cilin shteti e ka vënë në dispozicion të shtetit tjetër do të
konsiderohet si akt i këtij shteti tjetër, sipas së drejtës ndërkombëtare nëse
organi vepron në kryerjen e elementeve të pushtetit shtetëror të shtetit të
cilit i është lënë në dispozicion (Neni 6). Kjo rregull zbatohet në rastin kur
një shtet dërgon forcat e armatosura për t’i ndihmuar shtetit tjetër, por
vetëm nëse këto forca të dhëna në dispozicion janë nën komandën dhe
kontrollin ekskluziv të këtij shteti..”46
Sjellja apo veprimi i paautorizuar ose “ultra vires”: - veprimi i organit të

shtetit sipas së drejtës ndërkombëtare konsiderohet si akt i shtetit. Kështu
shteti përgjigjet për veprimet e punëtorëve të zakonshëm të policisë, ose
edhe pjesëtarëve më të ulët të forcave të armatosura, njësoj sikurse edhe
për sjelljen e organit më të lartë shtetëror. Përveç kësaj shteti përgjigjet
edhe për veprimin e organit të tërësisë së tij territoriale. Shteti përgjigjet
për aktet e organeve të tij edhe atëherë kur ato i tejkalojnë kufijtë e
autorizimeve të veta, ose sillen në kundërshtim me udhëzimet. (Neni 117).
Kjo normë zbatohet rreptësishtë meqenëse shtetet përpiqen t’i shmangen

përgjegjësisë me pohimet se sjellja ka qenë e paautorizuar. Këtu bëhet
fjalë për aktet e shtetit, e jo për aktet personale të individëve. Fjala është
për aktet nga kompetenca e kulluar shtetërore, prandaj edhe kur janë bërë
ato duke i tejkaluar autorizimet ose në kundërshtim me udhëzimet e nivelit
më të lartë të pushtetit. Torturat paraqesin shembull tipik të sjelljeve të
tilla. Për këtë është kusht që aktet të jenë të kryera gjatë ushtrimit të
detyrës zyrtare. Me aktin e shtetit sipas së drejtës ndërkombëtare
konsiderohet edhe rasti kur organi i tillë i tejkalon autorizimet edhe sipas
së drejtës së brendshme, ose nëse i shkelë rregullat dhe udhëzimet e
veprimtarisë së tij. Në rastet e tilla shteti është përgjegjës për lëshimet,
45
Ibid Čl. 5.
46
Anthony Aust, Handbook of International Law, Cambridge University Press, 2005. p. 411- 412.
95
gjegjësisht mos marrjen e masave për ndaj keqpërdorimit të pushtetit.

Veprimet tjera që i përshkruhen shtetit:- nenet 8 – 11 të rregullave merren
me veprimet e organeve të cilat nuk konsiderohen si organe shtetërore,
mirëpo, megjithatë i përshkruhen shtetit. Veprimet e personave apo të
grupit të personave konsiderohen akt i shtetit sipas së drejtës
ndërkombëtare nëse personat apo grupi i personave faktikisht veprojnë
sipas instruksioneve, udhëzimeve, ose janë nën kontrollin e shtetit gjatë
kryerjes së aktit (Neni 8). Këta mund të jenë persona privat, veprimet e të
cilëve nuk janë të lidhura me aktivitetet e pushtetit shtetëror. Kështu, shteti
është përgjegjës për aktet e grupeve private dhe personave të cilët p.sh,
kryejnë akte terroriste sipas udhëzimeve të atij shteti. Në rastin
“Nikaraguas”, gjykata ndërkombëtare e drejtësisë e ka konstatuar
përgjegjësinë e SHBA-së, vetëm për disa akte individuale të cilat ajo i ka
urdhëruar ose kontrolluar. Në aktgjykimin e 27 shkurtit 2006, është
theksuar si vijon:
100. Gjykata Ndërkombëtare e Drejtësisë e ka zgjidhur çështjen se a ka

qenë përgjegjës shteti i jashtëm, SHBA, për shkak të faktit se i ka
financuar, organizuar, ushtruar, pajisur dhe planifikuar operacionet e
grupeve të organizuara ushtarake dhe paraushtarake të kryengritësve në
Nikaragua (Kundërshtarët) për shkeljen e të drejtës humanitare
ndërkombëtare që e kanë kryer ata kryengritës. Gjykata ka përfunduar se
për këtë çështje ka qenë e nevojshme shkallë e lartë e kontrollit. Kërkohet
që jo vetëm ( i ) pala ta ketë kontrollin efektiv të grupeve ushtarake dhe
paraushtarake, por edhe (i i) ta ketë kryer kontrollin mbi ndonjë operacion
konkret gjatë së cilit ka ardhur deri te shkelja eventuale.[118] Gjykata madje
ka konstatuar se për tu konstatuar që SHBA-të, janë përgjegjëse për veprat
kundër dispozitave për të drejtat e njeriut dhe të drejtën humanitare” , për
të cilat pohohet se i kanë kryer kryengritësit e Nikaraguas, është e
nevojshme të dëshmohet se SHBA-të, konkretisht kanë dhënë udhëzimet
ose e kanë mundësuar zbatimin” e atyre veprave.[119]
Kriteret juridike për përcaktimin se kur në konfliktin ushtarak i cili është

“prima facie” mund të konsiderohet se forcat e armatosura veprojnë në
emër të fuqisë së jashtme, me çka konflikti bëhet ndërkombëtar. Ndonëse
distinkcionet të cilat i ka caktuar Gjykata, në shikim të parë mund të lënë
përshtypjen e paqartësisë, pas shqyrtimit me kujdes mund të konstatohet
me arsye se gjykata në esencë i ka formuar dy teste për përgjegjësinë e
shtetit:
96
(i) përgjegjësinë e cila rezulton nga aktet kundërligjore të funksionarëve
shtetëror;
(ii) përgjegjësia e cila rezulton nga aktet të cilat i kanë kryer personat
privat, duke vepruar “de facto” si organe shtetërore.
Që të mund t’i përshkruhet përgjegjësia shtetit në (ii) është e nevojshme

sipas mendimit të Gjykatës, që jo vetëm shteti t’i paguaj apo financojë
personat privat dhe t’i koordinoj ata, por edhe ta ketë kontrollin e
mbikëqyrjes së veprimeve të tyre, madje edhe të ketë dhënë udhëzime
konkrete për kryerjen e veprës kundërligjore konkrete. Duke e zbatuar
këtë tekst Gjykata ka konstatuar se në rastin e lëndës së përmendur ai
është i mjaftueshëm, së paku sa i përket UCLA, të cilët i kanë paguar dhe
mbikëqyrur SHBA-të dhe të cilët përveç kësaj kanë vepruar sipas
udhëzimeve të caktuara të SHBA-ve. Në anën tjetër, rasti i kundërshtarëve
nuk e përmbush atë test, sepse SHBA-të, atyre nuk u kanë dhënë kurrfarë
udhëzimesh konkrete për shkeljen e të drejtës humanitare ndërkombëtare
për të cilën pohohet se gjoja ata e kanë bërë.
117. Parimet e së drejtës ndërkombëtare që kanë të bëjnë me përshkrimin e
veprës shtetit, e të cilin e ka kryer personi privat nuk mbështeten në
standardet rigide të njëanshme. Këto parime janë shprehur në Nenin 8 të
Projektit të Dispozitave për Përgjegjësinë e Shteteve të cilin Komisioni i
KB-së për të Drejtën Ndërkombëtare, e ka miratuar pas shqyrtimit të parë
dhe edhe më qartë, në projektin e tekstit të të njëjtave dispozita të cilat
grupi punues për projektin e KND-së, i ka miratuar përkohësisht më
1998.[138]
Sipas këtij Neni, nëse dëshmohet se individët të cilët sipas ligjeve të shtetit
të caktuar nuk konsiderohen si organet të atij shteti, megjithatë, de facto,
veprojnë në emër të shtetit, veprat e tyre mund t’i përshkruhen shtetit.
Qëllimi i fundit i këtij rregulli është që shteteve tu pamundësohet që t’i
shmangen përgjegjësisë ndërkombëtare duke ua besuar personave privat
detyrat të cilat nuk munden ose nuk do të duhej t’i kryenin funksionarët
shtetëror, ose të pohojnë se individët, të cilët në të vërtetë janë pjesëtarë të
pushtetit administrativ, sipas ligjeve kombëtare janë organe shtetërore dhe
së këndejmi edhe aktet e tyre të mos tërheqin përgjegjësinë e shtetit. Me
fjalë tjera shteteve nuk u lejohet “de facto” që të veprojnë përmes
individëve, dhe kur ata individë shkelin të drejtën ndërkombëtare, ose kur
ata individë e shkelin të drejtën ndërkombëtare të distancohet nga sjellja e
tillë. Kushti të cilin e parashtron e drejta ndërkombëtare, për përshkrimin e
veprës së personave privat shtetit, është që shteti ta ushtrojë kontrollin mbi
97
ata persona privat. Shkalla e kontrollit mund të jetë e lëvizshme varësisht

nga faktet dhe rrethanat e çdo rasti të veçantë. Këshilli Ankues nuk sheh
se përse në të gjitha rrethanat e paramenduara e drejta ndërkombëtare do të
duhej të parashtronte prag të lartë të kontrollit. Përkundrazi, në rastet e
tilla mund të dallohen situata të ndryshme.
Shkelja e obligimeve ndërkombëtare: - edhe në rastet kur akti i

përshkruhet shtetit, veprimet e tilla duhet të dëshmohen se paraqesin
shkelje të detyrimit ndërkombëtar të shtetit. Krahas detyrimit
ndërkombëtar nga shteti shkelja ekziston edhe kur akti i atij shteti nuk
është në pajtim me detyrimin të cilin e ka ai shtet, pa marrë parasysh
karakterin dhe origjinën e aktit (Neni 12). Nenet 13 – 15 të rregullave,
paraqesin rregulla ndihmëse në kuptimin e përgjithshëm. Për ta konstatuar
se a ekziston në të vërtetë detyrimi ndërkombëtar, duhet të vërtetohen
faktet për çdo rast konkret dhe përmbajtja e rregullave primare të cilat i
përmban qoftë marrëveshja, qoftë e drejta e zakonshme ndërkombëtare. E
drejta ndërkombëtare për dallim nga e drejta e brendshme nuk bënë
dallime midis përgjegjësisë kontraktuale dhe deliktore. Përgjegjësia
ndërkombëtare ekziston në çdo rast. Neni 13 i rregullit kërkon që obligimi
ndërkombëtar duhet të jetë një fuqi në momentn e shkeljes, në të
kundërtën nuk ka vepër kundërligjore ndërkombëtare. Ky është parim i
përgjithshëm i të drejtës ndërkombëtare. Pra, detyrimi duhet të jetë në fuqi
në momentin e shkeljes së tij, e jo në ndonjë kohë tjetër, si p.sh, në
momentin e kontestit. Kjo do të thotë se përgjegjësia ekziston edhe nëse
në ndërkohë ka pushuar obligimi të ekzistojë, ose është paraqitur “jus
cogens” i ri.
Koha ( momenti) i shkeljes së detyrimit ndërkombëtar: - sa i përket kohës

kur ndodh shkelja e detyrimit ndërkombëtar paraqiten tri situata. Së pari,
detyrimi ndërkombëtar, shkelet me aktin e shtetit i cili nuk ka karakter të
përhershëm në momentin e kryerjes së atij akti, madje, edhe kur pasojat e
tij vazhdojnë të ekzistojnë. Së dyti, shkelje e detyrimit ndërkombëtarë me
ndonjë akt i cili ka karakter të përhershëm vazhdon gjatë tërë kohës gjatë
të cilës akti është në fuqi dhe nuk është në pajtim me detyrimin
ndërkombëtar. Përfundimisht kur është në pyetje detyrimi ndërkombëtar i
cili kërkon nga shteti që ta pengojë shkeljen, shkelja ekziston kur ndodh
ngjarja e cila është dashur të pengohet dhe vazhdon tërë kohën gjatë të
cilës zgjatë ndodhia, që nuk është në pajtim me të drejtën ndërkombëtare47
47
Ibid., čl.14.
98
Kur është në pyetje shkelja e detyrimit ndërkombëtar me aktin e përbërë,
atëherë shkelja ekziston gjatë tërë periudhës gjatë të cilës zgjatë kryerja e
aktit apo moskryerja e tij.48
Rrethanat të cilat përjashtojnë kundërligjshmërinë e veprës: - pëlqimi.

Pëlqimi i vlefshëm i një shteti për kryerjen e një akti të caktuar nga ana e
shtetit tjetër e përjashton kundërligjshmërinë e atij akti, por vetëm në
masën derisa ai akt nuk i tejkalon kufijtë e pëlqimit (Neni 20). Pëlqimi nuk
mund të jepet për obligimin i cili rezulton nga norma imperative e të
drejtës së përgjithshme ndërkombëtare. Pëlqimi i dhënë mund jetë i
pavlefshëm sipas së njëjtave kushte siç do të ishte e pavlefshme edhe
marrëveshja ndërkombëtare.
Vetëmbrojtja. Kundërligjshmëria e aktit është përjashtuar nëse ai akt

paraqet masën ligjore të vetëmbrojtjes të ndërmarr në pajtim me Kartën e
OKB-së, (Neni 21). Përjashtimi i kundërligjshmërisë nuk ka ndikim në
çështjet që i përkasin kompensimit të dëmit të shkaktuar me atë akt.
Përjashtim këtu është dëmi i shkaktuar nga kundërmasa ose vetëmbrojtja.
Kundërmasat e ndërmarra ndaj veprës kundërligjore ndërkombëtare.

Kundërligjshmëria është e përjashtuar nëse ai akt sipas së drejtës
ndërkombëtare paraqet masë ligjore kundër shtetit tjetër, si përgjigje ndaj
veprës kundërligjore ndërkombëtare të atij shteti. (Neni 22). Pra,
kundërmasa është ligjore nëse ndaj shkeljes së të drejtës nga ana e shtetit
tjetër përgjigjet me shkeljen e të drejtave të tij në të njëjtën masë.
Forca madhore (vis major) dhe ngjarja e paparashikuar. Kundërligjshmëria

është e përjashtuar nëse akti është ndërmarr për shkak të forcës së
pamposhtur madhore ose për shkak të ndodhisë së jashtme të
paparashikuar, jashtë kontrollit të atij shteti, që e ka bërë pamundshëm
veprimin material të atij shteti në pajtim me obligimin (Neni 23).
Kundërligjshmëria nuk përjashtohet nëse shteti vet i ka kontribuar
gjendjes së pamundësisë materiale.
Fatkeqësia. Kundërligjshmëria është e përjashtuar nëse kryesi i veprës që

ka të bëjë me shtetin nuk ka pasur tjetër mënyrë, në gjendje të rëndë
fatkeqësie, që ta ruaj jetën e vet apo të personit që i është besuar (Neni
24). Pra, fjala është për fatkeqësitë natyrore dhe të tjera që rrezikojnë jetët
e njerëzve. Kundërligjshmëria nuk përjashtohet nëse shteti vet i ka
48
Ibid., čl.15.
99
kontribuar gjendjes së fatkeqësisë së rëndë.

Gjendja e nevojës ekstreme49. Shteti nuk mund të thirret në gjendjen e
nevojës ekstreme si bazë për përjashtimin e kundërligjshmërisë së aktit të
vet, përveç në rastet e plotësimit të kushteve kumulative të parashtruara, si
vijon:
(a) nëse ai akt ka paraqitur të vetmen mënyrë për ruajtjen e interesit
esencial, përkundër rrezikut të madh dhe të drejtpërdrejtë;
(b) nëse ai akt nuk e ka dëmtuar rëndë interesin esencial të shtetit, ndaj të
cilit ka ekzistuar detyrimi.
Në gjendjen e nevojës ekstreme, shteti nuk mund ta arsyetojët

kundërligjshmërinë, në rastet si vijon:
(a) Nëse detyrimi ndërkombëtar i shtetit i cili është shkelur me akt

rezulton nga ndonjë normë imperative e së drejtës së përgjithshme
ndërkombëtare;
(b) Nëse obligimi ndërkombëtar është paraparë me marrëveshje e cila në
mënyrë eksplicite përjashton mundësinë e thirrjes në gjendje të
nevojës ekstreme;
(c) nëse shteti vet i ka kontribuar krijimit të gjendjes së nevojës ekstreme.
Përmbajtja e përgjegjësisë ndërkombëtare të shtetit. Me kryerjen e veprës

kundërligjore ndërkombëtare krijohen marrëdhënie të reja juridike midis
shteteve përkatëse. Shteti që ka kryer aktin e tillë është i detyruar ta
kompensoj dëmin e shkaktuar me anë të veprës kundërligjore
ndërkombëtare. Kjo paraqet esencën e të drejtës mbi përgjegjësinë e
shtetit. Neni 28. rregulla përsëritë parimin e përmbajtur në Nenin 1, të
rregullës që akti kundërligjor ndërkombëtar, tërheqë pas vetës pasojat
ligjore ndërkombëtare të cekura në nenet 29 – 30. pasojat ligjore të veprës
kundërligjore ndërkombëtare nuk ndikojnë në obligimin afatgjatë të
veprimit në pajtim me detyrimin i cili është shkelur (Neni 29). Shkelja
vetvetiu nuk e anulon obligimin.
Pasojat ligjore të përgjegjësisë ndaj subjektit të dëmtuar imponojnë

obligimin për shkelësin që ta ndërpresë sjelljen kundërligjore, ta
përmirësojë dëmin e shkaktuar dhe eventualisht të ofrojë siguri apo
garanci se vepra nuk do të përsëritet. Në të njëjtën kohë, pasojat juridike të
cilat pasojnë nga përgjegjësia për veprimin kundërligjor ndërkombëtar,
49
Ibid art.. 25.
100
nuk prekin në obligimin e kryerësit për detyrimin që e ka shkelur.
Ndërprerja dhe mospërsëritja. Shteti i cili është përgjegjës për veprimin

kundërligjor ndërkombëtar është i detyruar që:
(a) Ta ndërpresë veprimin kundërligjor nëse ai është duke vazhduar;
(b) Të ofrojë garanci të përshtatshme për mospërsëritje, nëse këtë
rrethanat e kërkojnë (Neni 30).
Pasi që të ketë pushuar akti i shkeljes së karakterit të përhershëm,

vazhdimi i përmbushjes së detyrimit, të shumtën e rasteve, është kërkesa
kryesore e shtetit të dëmtuar.
Personi i dëmtuar në të drejtën ndërkombëtare. Personi i dëmtuar

parimisht duhet të jetë subjekt i të drejtës ndërkombëtare, gjegjësisht shtet
ose organizatë ndërkombëtare. Rregulla e së drejtës ndërkombëtare është
që dëmi i shkaktuar personave fizik apo juridik nga ana e ndonjë shteti
konsiderohet dëm i shkaktuar atij shteti, nëse nuk vendos që atij personi t’i
ofrojë mbrojtje diplomatike, ose për shkak të kërkesës së tij ta fillojë
arbitrazhin ndërkombëtar, ose procedurën gjyqësore kundër shtetit
kryerës. Që të mund ta përfaqësojë shteti i tij, personi i dëmtuar duhet të
jetë shtetas i atij shteti së paku në momentin e veprimin të kryer
kundërligjor dhe në momentin e paraqitjes së kërkesës ndërkombëtare. Në
rastet e shtetësisë së dyfishtë personat e dëmtuar është rregull që shteti nuk
mund t’i ofrojë mbrojtje kundër shtetit tjetër shtetas i të cilit është ai
gjithashtu. Përcaktimi i shtetësisë së personit juridik nganjëherë është
problem serioz. Në praktikë janë të mundshme tri kritere për përcaktimin e
shtetësisë së një personi juridik: kriteri i selisë; kriteri i vendit të
regjistrimit në regjistër; dhe kriteri i kontrollit, i mbështetur në shtetësinë e
shumicës së aksionarëve, ose personave që realisht e drejtojnë shoqatën.
Kompensimi i dëmit të shkaktuar. Rregulla mbi reparacionet është e

paraparë në Nenin 31. Shteti përgjegjës është i detyruar që në tërësi ta
riparojë dëmin, moral ose material të shkaktuar me veprim kundërligjore
ndërkombëtar. Për ekzistimin e përgjegjësisë nuk është e domosdoshme
shkaktimi i vërtetë i dëmit material. Edhe dëmi moral përfshinë dhembjet
dhe vuajtjet për shkak të humbjes së personit të dashur, për shkak të
lëndimit të nderit të dinjitetit dhe prestigjit. Obligimi “për kompensimin e
plotë të dëmit”, shfrytëzohet në kuptimin më të përgjithshëm të korrigjimit
apo eliminimit të pasojave të veprës kundërligjore dhe ka të bëjë me
restitucionin, kompensimin dhe satisfaksionin.
101
Dëmi ndahet në dëm të drejtpërdrejtë dhe në dëm të tërthortë. Dëmi i

drejtpërdrejtë është ai i cili domosdo rezulton nga veprimi kundërligjor
ndërkombëtar si pasojë apo shkaktar i drejtpërdrejtë i tij. Me rastin e
vlerësimit të dëmit të drejtpërdrejtë zakonisht në konsiderim merret dëmi
realisht i shkaktuar dhe fitimi i humbur. Dëmi i tërthortë vetvetiu nuk
mund të tërheqë përgjegjësinë ndërkombëtare të shtetit që e ka shkaktuar.
Ajo është aksesore dhe mund të ketë efekt juridik, vetëm atëherë kur
shkaktohet dëmi i drejtpërdrejtë. Në dëmin material e drejta e sotme
ndërkombëtare e njeh edhe të drejtën për korrigjimin e dëmit jo material,
gjegjësisht dëmit moral. Për këtë ofrohet satisfaksioni.
Detyrimi paraqitet automatikisht me kryerjen e veprimit kundërligjor

ndërkombëtar. Në këtë rast nuk është e domosdoshme paraqitja e kërkesës
së posaçme e shtetit të dëmtuar. Është e nevojshme vetëm lidhja kauzale
midis veprës dhe pasojës. Lëshimi i shtetit të dëmtuar në ndërmarrjen e
masave për zbutjen e dëmit nuk ndikon në të drejtën për zhdëmtim, por
ndikon, ndonëse mund të merret në konsiderim edhe me rastin e
përcaktimit të shumës së kompensimit. Shteti përgjegjës nuk mund të
arsyetohet me dispozitat e të drejtës së brendshme si arsyetim për mos
ndërprerjen e sjelljes apo veprimit kundërligjor, as për mos reparacion të
dëmit të shkaktuar. (Neni 32). Shteti përgjegjës mund të ketë obligim ndaj
shtetit tjetër apo ndaj Bashkësisë Ndërkombëtare në tërësi. Cilado e drejtë
që rezulton nga përgjegjësia ndërkombëtare e shtetit i përket edhe personit
apo subjektit drejtpërsëdrejti të atij shteti.
Format e kompensimit. Nenet 34 – 39 përpunojnë rregullin e përgjithshëm

të përmbajtur në Nenin 31 për reparacionin e plotë. Këtu ceken tri forma të
reparacionit, marrëdhëniet midis tyre, shkallët dhe pasojat e kontributit të
shtetit të dëmtuar. Tri forma të përmendura të reparacionit restitucioni;
kompensimi dhe satisfaksioni, nuk e përjashtojnë njëra tjetrën, sepse, disa
dëmtime mund të jenë të tilla që kërkojnë të tri format e reparacionit..50
Restitucioni. Shteti përgjegjës për veprimin kundërligjor ndërkombëtar

është i detyruar ta bëjë reparacionin, gjegjësisht përsëri ta rivendos
situatën në gjendjen e mëparshme, siç ka qenë para veprës kundërligjore,
me kusht dhe masën që:
50
Invazioni dhe pushtimi i Kuvajtit kërkoi që të tri format e operacionit: kthimin e refugjatëve, kompensimi i
dëmit material dhe jomaterial dhe pranimi i aktit kundërligjor nga ana e irakut shih UNSC Res. 687 (1991).
102
(a) Që të mos jetë e pamundur materialisht;
(b) që të mos përjashtohet barra e disproporcionalitetit të dobisë e cila
rezulton nga restitucioni në vend të kompensimit (Neni 35).
Në rastet më të mira të restitucionit bëjnë pjesë: lirimi i të burgosurve,

kthimi i sendeve ose shfuqizimi i ligjeve. Me restitucionin vendoset
“statuquo ante”. Restitucioni nuk kërkohet nëse pasuria ka humbur ose
është shkatërruar, ose është bërë e pavlefshme. Mirëpo, vështirësi të
mëdha ligjore nuk paraqet as arsyetimi. Të drejtat e personave të tretë të
ndërgjegjshëm gjithashtu merren parasysh.
Kompensimi. Kompensimi është forma më e zakonshme e reparacionit,

qoftë si i pavarur apo qoftë i ndërlidhur me forma tjera. Shteti përgjegjës
është i detyruar ta kompensojë dëmin e shkaktuar me veprimin
kundërligjor nëse këtë nuk e ka bërë me restitucion. Kompensimi duhet t’i
mbulojë të gjitha dëmet financiare të vlerësuara, duke përfshirë edhe
fitimin e lëshuar, nëse kjo është përllogaritur. Ky përfshinë dëmin të cilin
e ka pësuar vet shteti ose personi fizik apo juridik i tij. Shprehja “e
vlerësuar financiar”, përjashton dëmin material të shtetit i cili duhet të
plotësohet me satifaksion. Kompensimi përfshinë dëmin e shkaktuar
rrethit natyror të shtetit, p.sh, ndotja. Ky ka të bëjë me humbjen reale nëse
e drejta vendore ose ndërkombëtare nuk ka paraparë për rastin konkret
kompensimin ndëshkues ose sanksionues. Se si do të vlerësohet shuma e
kompensimit varet nga përmbajtja e rregullit primar. Kompensimi mund të
jetë sipas marrëveshjes, si pjesë e marrëveshjes, ose në bazë të ex – gratia.
Nëse dëmi nuk mund të kompensohet me restitucion apo kompensim,
shteti përgjegjës duhet të ofrojë satisfaksion shtetit të dëmtuar.
Satisfaksioni përbëhet nga pranimi i dëmit, shprehja e keqardhjes, kërkimi

i faljes formalisht, ose me ndonjë akt tjetër të përshtatshëm. Shteti i
dëmtuar nuk mund të insistojë në satisfaksion nëse kompensimi i plotë
mund të sigurohet në ndonjë mënyrë tjetër. P.sh, vetëm nëse dëmi moral
nuk mund të vlerësohet, atëherë vjen në konsiderim satisfaksioni.
Satisfakioni nuk duhet të jetë disproporcional me dëmin e shkaktuar dhe
nuk duhet të marrë formën e përuljes së shtetit. Satisfaksioni zbatohet kur
dëmi ka të bëjë me fyerjen e shtetit, ose ndonjë dëmtimi tjetër material me
karakter simbolik. Kështu, p.sh, fyerja e simboleve shtetërore, siç është
stema dhe flamuri, fyerja e sovranitetit ose mosrespektimi i anëtarëve të
qeverisë apo diplomatëve bëjnë pjesë në këtë kategori. Forma e
satisfaksionit varet nga rrethanat. Mund të përbëhet nga zbatimi i
103
procedurës penale apo disiplinore kundër përgjegjësve ose me pagesën e

kompensimit simbolik. Zakonisht bëhet me kërkimfalje, me shkrim ose
gojarisht. Të cilin zakonisht e kërkon gjykata apo tribunali ndërkombëtar.
Në aktgjykimin e Gjykatës Ndërkombëtare të Drejtësisë në Kontestin e
BH, kundër Serbisë dhe Malit të Zi, të 26 Shkurtit 2007, është thënë si
vijon:
“459. Pasi që është konstatuar se pala e paditur nuk i ka plotësuar

obligimet e veta nga Konventa Mbi Gjenocidin lidhur me Pengimin dhe
Dënimin e Gjenocidit, Gjykata i është kthyer çështjes së reparacionit. (...).
460. Parimi me të cilin duhet të udhëhiqet me rastin e vendosjes për

reparacionin për shkeljen e të drejtës ndërkombëtare është përcaktuar me
aktgjykimin e Gjykatës së Përhershme të Drejtësisë në rastin “Fabrika
NCHORZOWU” në të cilin thuhet se: “duhet domosdo reparacioni nëse
është i mundur, të bëhet eliminimet e të gjitha pasojave të veprës
kundërligjore dhe përsëri të rivendoset situata e cila ka ekzistuar para se të
ishte kryer ajo vepër” (...).
Në rrethanat e rastit konkret paditësi e pranon se është e papërshtatshme të

kërkojë nga gjykata që kompensimi të bartet në “restitutio in integrum”.
Nëse restitucioni nuk është i mundur, Gjykata në rastin “Gabçikovo –
Nagymaros, PROJECT (Hungaria / Sllovakia). Ka përfunduar se :”rregulla
e përcaktuar e të drejtës ndërkombëtare që shteti i dëmtuar ka të drejtë në
kompensim nga shteti që e ka shkaktuar dëmin me veprën kundërligjor.”
(...). Prandaj, gjykata do ta shqyrtojë se cilat kanë qenë pasojat e
mospërmbushjes së obligimit nga ana e palës së paditur sipas Konventës
Mbi Gjenocidin, që ta pengojë dhe dënojë gjenocidin i cili është kryer në
Bosnje dhe Hercegovinë, dhe cili dëm është shkaktuar në këtë mënyrë.
461. Gjykata ka konstatuar se pushteti i palës ë paditur nuk ka pasur

mundësi të mos jetë i vetëdijshëm për rrezikun e madh të kryerjes së
gjenocidit pasi që forcat e URS, kanë vendosur komandën mbi enklavën e
Srebrenicës, si dhe lidhur me ndikimin e tyre në këto ngjarje duhet të
konsiderohet se pala e paditur ka pasur në dispozicion mjetet me të cilat ka
mundur të përpiqet që ta pengojë gjenocidin, dhe se është e qartë, se ka
abstenuar, nga shfrytëzimi i atyre mjeteve (par. 438). Kjo është masa në të
cilën pala e paditur nuk e ka përmbushur obligimin e vet për pengimin e
gjenocidit sipas Konventës. Obligimi për pengimin e krimit të gjenocidit
është paraparë sipas Konventës Mbi Gjenocidin si detyrim ndaj çdo shteti
104
nënshkrues, kur në situatën konkrete ka mundësi që në çfarëdo mase ta
kufizojë kryerjen e gjenocidit. Për të përfunduar këtë gjykata nuk ka qenë
e detyruar të konstatojë se a ka ndodhur krimi i gjenocidit dhe se pala e
paditur nuk ka bërë krejt çka ka mundur dhe se nuk i ka marrë të gjitha
masat që ka mundur t’i ndërmerr. Kjo për arsye se veç është sqaruar,
obligimi i pengimit të gjenocidit ia imponon shtetit detyrën e ndërmarrjes
së aktiviteteve të cilat nuk varen nga jo se a do t’ia arrijë në mënyrë të
sigurtë ta parandalojë gjenocidin, madje as nga probabiliteti i përfundimit
të tillë. Prandaj nga arsyetimi i deritashëm nuk rezulton, kurse lidhur me
shkeljen e obligimit të palës së paditur lidhur me pengimin e gjenocidit,
nuk do të kishin ndodhur vuajtjet e mëdha që janë shkaktuar me
gjenocidin e kryer në Srebrenicë, po të mos ishte shkelur Konventa.
462. gjykata ndërkaq, nuk mund të ndalet këtu. Meqenëse duhet të

vendosë mbi kërkesën për reparacion, Gjykata duhet ta konstatojë dëmin
dhe masën e dëmit të cilën paditësi e ka cekur si pasojë të veprimit
kundërligjor nga pala e paditur në mënyrë që të rezultojë me obligimin e
palës së paditur për reparacion në pajtim me parimin e cekur të së drejtës
ndërkombëtare. Në këtë kontekst, çështja e cila pikërisht është shtruar, a
do të kishte ndodhur gjenocidi në Srebrenicë, po edhe sikurse pala e
paditur të ishte përpjekur ta pengojë me mjetet të cilat i ka pasur në
dispozicion, bëhet e rëndësishme për definicionin e përmasave të detyrimit
të saj për reparacion si rezultat i veprimit kundërligjor. Çështja qëndron në
atë se a ekziston lidhja e mjaftueshme e drejtpërdrejtë dhe e sigurtë
shkakore midis veprimeve kundërligjore, shkeljes së detyrimit nga pala e
paditur për ta penguar gjenocidin dhe dëmin të cilin e ka pësuar paditësi
në çfarëdo forme materiale apo morale, dhe e cila ka shkaktuar krimin e
gjenocidit. Lidhja e tillë mund të konsiderohet e vendosur vetëm nëse
Gjykata do të mund të përfundonte nga lënda si tërësi dhe me një shkallë
të mjaftueshme të sigurisë se gjenocidi në Srebrenicë do të ishte penguar
sikur pala e paditur të kishte vepruar në pajtim me detyrimet e saj ligjore.
Mirëpo, është e qartë se Gjykata nuk mund të vijë deri të përfundimi i tillë.
Siç u cek pala e paditur ka pasur mjete të mjaftueshme të ndikimit në
pushtetin ushtarak dhe policor të serbëve të Bosnjës, të cilat ka mundur
dhe është dashur t’i shfrytëzojë në përpjekje për ta penguar krimin. Në
kontekstin specifik të këtyre ngjarjeve nuk është dëshmuar se me mjetet e
tilla pala e paditur do të kishte arritur rezultate po të kishte provuar t’i
realizojë. Meqenëse Gjykata nuk mund të konsiderojë se është dëshmuar
lidhja shkakore midis obligimit të palës së paditur për ta penguar
gjenocidin dhe dëmin që është shkaktuar me gjenocidin në Srebrenicë,
105
kompensimi në të holla nuk është adekuat për reparacionin lidhur me

shkeljen e obligimit e gjenocidit.
463. Mirëpo, është e qartë se paditësi ka të drejtë në reparacion në

formë të satisfaksionit, kurse mënyra më e mirë siç ka propozuar paditësi
është deklarata e cila do të cekej në këtë aktgjykim se pala e paditur nuk e
ka përmbushur obligimin për pengimin e krimit të gjenocidit të cilin e ka
pasur sipas Konventës. Sikurse në rastin “CORFUDHANNEL” (Mbretëria
e Bashkuar kundër Shqipërisë), Gjykata konsideron se deklarata e këtij
lloji vetvetiu i përgjigjet satisfaksionit (...) prandaj deklaratën e tillë,
sikurse edhe në rastin e cekur do fusin në pjesën operative të këtij
aktgjykimi (...).
464. Gjykata tashti çështjen do ta drejtojë në kompensimin për shkeljen e

detyrimit nga pala e paditur për ta dënuar gjenocidin. (...).
465. nga përfundimet e mëparshme të Gjykatës lidhur me çështjen e

dënimit të gjenocidit sipas Konventës është konstatuar qartë se pala e
paditur ka obligim shumë të madh për dorëzimin e personave të akuzuar
për gjenocid në mënyrë që ta përmbush obligimin sipas Nenit 1. dhe 6 të
Konventës Mbi Gjenocidin, sidomos sa i përket gjeneralit Ratko Mladiq.
(par. 448). Gjykata së këndejmi deklaratën e tillë do ta fusë në pjesën
operative të aktgjykimit që sipas mendimit të saj do të jetë e barabartë me
satisfaksionin.
466. Në shqyrtimet përfundimtare paditësi ka kërkuar gjithashtu që

Gjykata të vendosë “që Serbia dhe Mali i Zi, të japin garanci të posaçme
dhe bindje se nuk do ta përsërisin veprën kundërligjore për të cilën është
ankuar paditësi në formën për të cilën Gjykata po vendos”. Siç u cek kjo
kërkesë ka të bëjë me të gjitha aktet kundërligjore të shkeljes së Konventës
Mbi Gjenocidin, të cilat paditësi ia ngarkon palës së paditur që përfshinë
edhe obligimin e palës së paditur për mospërsëritje të gjenocidit dhe të
obligimit shtesë ndaj konventës lidhur me pjesëmarrjen në nxitje të
gjenocidit. Prandaj, kjo kërkesë nuk është e bazuar në masën të cilën
Gjykata këto thekse të paditësit nuk i ka konsideruar të bazuara. Mbetet
ndërkaq pyetje a është adekuate që të urdhërohet pala e paditur të jap
garanci dhe bindje se nuk do t’i përsërisë shkeljet e konstatuara për
pengimin dhe dënimin e gjenocidit. Gjykata ka vërejtur se arsyet e cekura
të përfaqësuesit të paditësit në seancën gjyqësore janë në dobi të
propozimit të tillë dhe në pjesën më të madhe kanë të bëjnë me faktin se “
106
ngjarjet e deri paradokohshme duhet të brengosin për atë se a kanë
pushuar lëvizjet të cilat apelojnë për gjenocid në Serbi dhe Malë të Zi.
Gjykata konsideron se thekse të tilla nuk japin bazë të mjaftueshme që të
kërkohet nga pala e paditur garanci e tillë. (...). Në rrethana të këtilla
Gjykata konsideron se deklarata e përmendura në parag. 465. mjafton në
aspektin e obligimit të vazhdueshëm të palës së paditur për dënimin e
gjenocidit, dhe nuk konsideron se urdhëresa për dhënien e garancisë se
nuk do të përsëritet shkelja do të ishte adekuate. (...).
469. Gjykata më herët ka konstatuar (paragrafi 4, 5, 6). Se pala e paditur

në raport me masakrën e Srebrenicës në Korrik 1995, ka ndërmarr masa në
pajtim me kërkesat nga paragrafi 52 (A), (1) dhe (2), të urdhëresës së
Gjykatës më 08 Prill 1993 (të vërtetuar me urdhëresën e 13 Shtator 1993).
Gjykata ndërkaq, konsideron se mosveprimi i palës së paditur sipas
masave të përkohshme të cilat janë urdhëruar paraqet me qëllim të
vendosjes për reparacionin vetëm një aspekt, gjegjësisht është absorbuar
me shkeljen e dispozitave esenciale për pengimin dhe dënimin e paraparë
me Konventë. Së këndejmi Gjykata nuk konsideron se është e
përshtatshme të plotësohet kërkesa e paditësit për përcaktimit të
kompensimit simbolik lidhur me këtë. Mirëpo, Gjykata si satisfaksion do
ta fusë në pjesën operative të aktgjykimit deklaratën se pala e paditur ka
bërë lëshim në zbatimin e urdhëresës së gjykatës lidhur me masat e
përkohshme. (...). XII Dispozitat operative (...).
471. Për shkaqet e përmendura, Gjykata (9), me 13 vota për dhe 2 kundër
“konstaton se lidhur me shkeljen e obligimeve të cekura në nënparagrafin
(5) dhe (7), përfundimi i gjykatës lidhur me to paraqet satisfaksionin
adekuat dhe se kjo nuk është objekt në të cilin do të ishte adekuate të
urdhërohet pagimi i kompensimit, ose në raport me nënparagrafin (5) të
urdhërohet dhënia e garancive dhe bindjeve se nuk do të përsëritet
shkelja”.
Kamata. Kamata paguhet në bazë të shumës “e cila është e domosdoshme

për sigurimin e plotë të kompensimit”.51 Shkalla e interesit dhe mënyra e
përllogaritjes së saj përcaktohen në atë mënyrë që të arrihet qëllimi
“kompensimi i plotë”. Interesi rrjedh nga momenti kur shuma themelore
duhet të jetë e paguar dhe rrjedh deri në momentit e pagesës së plotë të
detyrimit. Interesi rrjedh nga momenti kur është shkaktuar dëmi nëse
kompensimi është vlerësuar në atë moment. Interesi alternativ rrjedh nga
51
Shih Čl. 38.
107
momenti i paraqitjes së kërkesës, aktgjykimit dhe barazimit. Për këtë nuk

ekziston ndonjë rregull e fortë. Vendimi për këtë zakonisht u lihet
gjykatave ose tribunaleve dhe varet nga rrethanat e çdo rasti konkret.
Tashti është e zakonshme që gjykatat dhe tribunali me kërkesën e palës në
kontest të vendosin edhe për interesin.
Kontributi i të dëmtuarit. Me rastin e vendosjes për kompensimin e dëmit

merret parasysh edhe kontributi i qëllimshëm apo i paqëllimshëm, ose me
lëshime i palës së dëmtuar, gjegjësisht i shtetit të dëmtuar, ose cilitdo
person apo subjekt, në raport me shtetin nga i cili kërkohet reparacioni
(Neni 39).
Shkeljet serioze të obligimeve sipas normave “peremtore” të së drejtës së

përgjithshme ndërkombëtare
1.Konventa e Vjenës për të Drejtën Kontraktuale e vitit 1969. Kjo

Konventë në Nenin 53 të saj e definon normën peremtore (jus cogens) si
“normë të cilën e ka pranuar dhe njohur tërë Bashkësia Ndërkombëtare e
shteteve, si normë nga e cila nuk mund të ketë kurrfarë shmangiesh dhe e
cila mund të ndryshohet vetëm me normën e re të së drejtës
ndërkombëtare të përgjithshme të të njëjtit karakter.”52 . Në qoftë se
megjithatë krijohet norma e re peremtore e të drejtës së përgjithshme
ndërkombëtare, çdo kontratë apo marrëveshje ekzistuese që është në
kundërshtim me këtë normë bëhet e pavlefshme dhe pushon së ekzistuari
(Neni 64).53
2. Rregullat mbi përgjegjësinë e shteteve për veprat kundërligjore

ndërkombëtare. Këto rregulla në kapitullin III. që mban titullin:”shkeljet
serioze të obligimeve sipas normave peremtore, të së drejtës së
përgjithshme ndërkombëtare, parashohin pasojat për shkeljet e normave të
tilla. Kapitulli III. mban dy nene. Neni 40 i rregullës ka të bëjë me
përgjegjësinë ndërkombëtare të shteteve e cila lind si pasojë e shkeljes
serioze të normës peremtore të së drejtës së përgjithshme ndërkombëtare.
52
Neni 53. Konventa e Vjenës për të drejtën kontraktuale: Kontratat që janë në kundërshtim me normën
imperative të së drejtës së përgjithshme ndërkombëtare ( jus cogens ). Çdo marrëveshje që është në
kundërshtim, që në fillim është e pavlefshme. Norma imperative është normë të cilën e ka pranuar tërë
bashkësia ndërkombëtare e shteteve si normë nga e ciula nuk guxohet të shmanget dhe e cila mund të
ndryshohet vetëm me normën e re të të njëjtit karakter ndërkombëtar.
53
Neni 64. i konventës së Vjenës për të Drejtën Kontraktuale thotë: Nëse krijohet norma e re peremptore e së
drejtës ndërkombëtare, çdo kontratë ekzistuese që është në kundërshtim me këtë normë të së drejtës
ndërkombëtare do të konsiderohet e pavlefshme.
108
“shkelja e obligimit të tillë është serioze nëse përfshinë lëshimet e mëdha
dhe sistematike të shtetit përgjegjës në përmbushjen e obligimeve”.”54
Neni 41. 2. Rregulla 55 që i përket pasojave të cilat lindin për shkak të

shkeljeve në kuadër të këtij Kreu, parasheh që “asnjë shtet nuk do ta njohë
si ligjore situatën e krijuar përmes shkeljeve serioze të normave peremtore
të së drejtës së përgjithshme ndërkombëtare, as që do të ofrojë ndihmë për
ruajtjen e situatës së tillë”. Komisioni Ndërkombëtarë i KB-së, ka dhënë
shembuj të marrëveshjeve ndërkombëtare, shkelja e të cilave norma është
në të vërtetë shkelje peremtore e të drejtës ndërkombëtare. Shkelja e
pengimit të kryerjes së gjenocidit është shkelje e normës peremtore të së
drejtës ndërkombëtare 56. Siç e cekëm, Neni 40, shërben për përkufizimin
e shkeljes në kuadër të kreut III. ky i përcakton dy kritere për dallimin e
shkeljeve serioze të normave peremtore të së drejtës së përgjithshme
ndërkombëtare nga shkeljet tjera. I pari, përkufizon karakterin e detyrimit
të shkelur i cili duhet të rezultojë nga norma peremtore e të drejtës
ndërkombëtare. I dyti, i përket intensitetit të shkeljes i cili duhet të jetë i
karakterit serioz.
Kriteri i parë i përket karakterit të obligimit të shkelur i cili duhet të jetë i

karakterit peremtor i definuar me Konventën e Vjenës mbi të Drejtën
Kontraktuale. Koncepti i normave Peremtore të së drejtës së përgjithshme
ndërkombëtare, në praktikën ndërkombëtare është i njohur, sikurse që
është i njohur edhe në juridiksionin e gjykatave ndërkombëtare dhe
kombëtare, të tribunaleve dhe në doktrinën apo në teorinë juridike.
Obligimet në të cilat udhëzon Neni 40 rezultojnë nga shkelja e rregullave

të sjelljes të cilat nuk mund të tolerohen për shkak të kërcënimit që ato e
bartin për ekzistencën e shteteve, popujve të tyre, si dhe për vlerat
themelore të njerëzimit.
Është mirë e ditur se ndalimi i agresionit është normë peremtore e së

drejtës ndërkombëtare. Gjithashtu ekziston mendim i qartë se në këtë
54
Ibid Neni. 40. Zbatimi i këtij kapitulli 1. kjo kaptinë zbatohet ndaj përgjegjësisë ndërkombëtare e cila rezulton
nga shkelja serioze nga shteti i ndonjë obligimi që rezulton nga norma peremptore e së drejtës ndërkombëtare.
general international law.2. shkelja e detyrimit të tillë është serioze nëse përfshinë lëshimet e mëdha sistematike
të shtetit konkret ndaj përmbushjes së obligimeve.
55
Neni. 41. i cili e ka titullin: Pasojat e posaçme të shkeljeve serioze sipas tij janë: 1) Shtetet do të
bashkëpunojnë për të përfunduar me mjete ligjore çdo shkelje serioze në kuptim të Nenit 40; 2) Asnjë shtet nuk
do ta pranojë si ligjore situatën e krijuar me shkelje serioze në kuptim të Nenit 40. dhe as që do të ofrojë ndihmë
për ruajtjen e situatës së tillë. 3) Ky Nen nuk i prejudikon pasojat tjera në të silat adresohet në këtë pjesë dhe të
cilat mund të rezultojnë në bazë të së drejtës ndërkombëtare.
56
Yearbook . 1966, vol. II,p. 248.
109
kategori bënë pjesë edhe tregtia me robërit, gjenocidi, diskriminimi racial

dhe aparteidi. Sa i përket normës peremtore, ndalimi i gjenocidit është
vërtetuar me shumë vendime të gjykatave nacionale dhe ndërkombëtare.57
Mada međunarodnopravna komisija UN nije u svome komentaru člana 53.
Bečke konvencije o pravu ugovora nije navela peremptorni karakter nekih
drugih normi, općeprihvaćeno je da i one spadaju u tu kategoriju. To su
zabrane turtura kako su definisane u članu 1 Konvencije protiv tortura i
drugog okrutnog, nehumanog i drugogdegradirajućeg tretmana i
kažnjavanja iz decembra 19984. godine.58 Karakteri peremtor i këtyre
ndalimeve është vërtetuar me vendimet e shumë gjykatave kombëtare e
ndërkombëtare.59
Kriteri i dytë i përket shkeljes së normave peremtore e cila duhet të jetë

serioze. Neni 40.2 i rregullës definon shkeljen serioze si lëshim të madh
dhe sistematik të shtetit përgjegjës për ta përmbushur detyrimin. Fjala
serioze nënkupton se është e nevojshme të konstatohet rendi i caktuar,
madhësia që të mos trefishohet shkelja. Në këtë mënyrë e konstatojmë
dallimin midis shkeljeve serioze dhe triviale të normave peremtore.
Shkeljet triviale të normave peremtore nuk i përkasin kësaj kategorie dhe
nuk janë të përfshira në këtë kapitull. Vetëm shkeljet e mëdha bëjnë pjesë
në këtë kapitull.
Për tu konsideruar sistematike, shkelja duhet të jetë e organizuar dhe e

qëllimshme. Këto shprehje nuk përjashtohen midis veti. Shkelja serioze do
të jetë e karakterit të rëndomtë, e madhe dhe sistematike. Faktorët të cilët
përfshinë seriozitetin e shkeljes mund të përfshijnë edhe vëllimin edhe
numrin e disa shkeljeve si dhe seriozitetin e pasojave për viktimat.
Gjithashtu, duhet të kihet parasysh se agresioni dhe gjenocidi si më të
theksuarat midis këtyre ndalesave për nga natyra kërkojnë shkelje të
përmasave të mëdha. Neni 41. i rregullit elaboron pasojat e veçanta të
shkeljeve të Nenit 40 të rregullës. Ai përbëhet nga 3 paragraf. Dy të parët
parashohin detyrimet e posaçme ligjore për shtetet të cilat janë ballafaquar
57
Shih psh.: the International Court of Justice in Application of the Convention on the Prevention and
Punishment of the Crime of Genocide, Provisional Measures, I.C.J. Reports 1993, p. 325, at pp. 439-440;
Counter-Claims, I.C.J. Reports 1997, p. 243; the District Court of Jerusalem in Attorney-General of the
Government of Israel v. Eichmann, (1961) I.L.R., vol. 36,
58
United Nations, Treaty Series, vol. 1465, p. 112.
59
Cf. the U.S. Court of Appeals, 2nd Circuit, in Siderman de Blake v. Argentina, (1992) I.L.R.,vol. 103, p.
455, at p. 471; the United Kingdom Court of Appeal in Al Adsani v. Government of Kuwait, (1996) I.L.R.,
vol. 107, p. 536 at pp. 540-541; the United Kingdom House of Lords inR. v. Bow Street Metropolitan
Magistrate, ex parte Pinochet Ugarte (No. 3), [1999] 2 W.L.R.827, at pp. 841, 881. Cf. the U.S. Court of
Appeals, 2nd Circuit in Filartiga v. Pena-Irala,(1980), 630 F.2d 876, I.L.R., vol. 77, p. 169, at pp. 177-179.
110
me shkeljet nga neni 40, kurse e treta ka formën e klauzolës rezervë.
Sipas paragrafit 1. Nenit 41, shtetet kanë detyrë pozitive të bashkëpunojnë

me qëllim të përfundimit të shkeljeve serioze nga Neni 40. për shkak të
larmisë së rrethanave ky paragraf nuk i parasheh në hollësi se cilat forma
të bashkëpunimit duhet të ekzistojnë. Ky bashkëpunim duhet të jetë i
organizuar në kuadër të sistemit ekzistues ndërkombëtar, sidomos të
Kombeve të Bashkuara. Ky paragraf parasheh edhe mundësin e
bashkëpunimit jashtë institucional. Gjithashtu ky nuk parasheh se çfarë
masash duhet të ndërmerren me qëllim të përfundimit të shkeljeve nga
Neni 40 i Rregullës. Këto masa duhet të jenë në suaza të mjeteve ligjore,
zgjedhja e të cilave varet nga rrethanat e çdo rasti posaçërisht.
Mirëpo, është krejtësisht e qartë se detyrimi i bashkëpunimit ekziston për

shtetet pa marrë parasysh se a janë qëlluar ato nga shkeljet e tilla. Nga ato
kërkohet që me përpjekje të koordinuara t’i largojnë pasojat e këtyre
krimeve. Mbase pyetja se a e shpreh rregullimi i shtetësisë pozitive i
shteteve të drejtën ndërkombëtare ekzistuese apo është në pyetje zhvillimi
progresiv i së drejtës ndërkombëtare. Nëse vështrojmë gjendjen e tashme
mund të përfundojmë se bashkëpunimi i tillë ekziston dhe shpesh është e
vetmja mënyrë e sigurimit të mjeteve efektive për përfundimin e shkeljeve
të tilla. Paragrafin 1. kërkon forcimin e mekanizmave ekzistues të
bashkëpunimit në bazë të obligimit të të gjitha shteteve për t’iu përgjigjur
shkeljeve serioze të Nenit 40 60.
Derisa paragrafi 1. i Nenit 41 i parasheh obligimet pozitive për shtetet,

paragrafi 2, i parasheh obligimet negative. Së pari, nuk pranohet si ligjore
situata e krijuar me shkeljet serioze dhe së dyti nuk ofrojnë ndihmë për
ruajtjen e situatës së tillë.
E para nga këto obligime udhëzon në detyrimin e mosnjohjes kolektive

nga ana e Bashkësisë Ndërkombëtare si tërësi e legalitetit, e situatës e cila
ka rezultuar drejtpërdrejti nda shkeljet në kuptim të Nenit 40.61 Kjo nuk
udhëzon vetëm në njohjen formale të këtyre situatave, por gjithashtu i
ndalon aktet që nënkuptojnë njohjen e tillë.62
60
Shih ILC 2001. chpt IV p. 287
61
Ibid.,This has been described as .an essential legal weapon in the fight against grave breaches of the basic
rules of international law.: C. Tomuschat, .International Crimes by States: An Endangered Species?., in K.
Wellens (ed.), International Law: Theory and Practice: Essays in Honour of Eric Suy (The Hague, Nijhoff,
1998), p. 253 at p. 259.
62
Ibid.,
111
Ekzistimi i detyrimit të mosnjohjes së gjendjes së krijuar me shkeljen e

normave peremtore të së drejtës së përgjithshme ndërkombëtare e gjen
mbështetjen e saj në praktikën ndërkombëtare dhe vendimet e Gjykatës
Ndërkombëtare të Drejtësisë.63
Shembulli i praktikës së mosnjohjes së shkeljes së normave peremtore

ofron reaksionin e Këshillit të Sigurimit në invazionin e Kuvajtit nga ana e
Irakut. Pas invazionit, Iraku e kishte shpallur aneksimin e përhershëm dhe
total të kohës. Këshilli i Sigurimit me Rezolutën 662. (1990) kishte
vendosur se aneksimi nuk është i vlefshëm dhe i kishte ftuar të gjitha
shtetet, organizatat ndërkombëtare dhe agjencitë e specializuara që të mos
e njohin aneksimin dhe të përmbahen nga çdo akt që do të mund të
interpretohet si njohje. Në të vërtetë asnjë shtet nuk e njohu aneksimin.
Madje, edhe nëse shteti i dëmtuar do ta kishte pranuar gjendjen e krijuar
me aktin e shkeljes, i shtyrë nga shteti që e ka shkelur, gjendja e tillë nuk
do të pranohej..64
Detyrimi tjetër që përmban paragrafi 2. Neni 41 ua ndalon shteteve

ofrimin e çfarëdo ndihme për ruajtjen e situatës së tillë të krijuar me
shkelje serioze të normave peremtore nga Neni 40 i rregullave. Kjo ka të
bëjë me sjelljen e shteteve pas aktit të shkeljes të cilat i ndihmojnë
shteteve që e kanë shkelur atë për ta ruajtur gjendjen e krijuar me shkelje
të të drejtës ndërkombëtare. Ekzistimi i këtij detyrimi si i pavarur,
pavarësisht nga obligimi për mosnjohjen e gjendjes së krijuar me dhunë,
është vërtetuar edhe me rezolutat e Këshillit të Sigurimit të cilat kanë
ndaluar çfarëdo ndihme regjimeve ilegale të aparteidit të krijuara në
Afrikën e Jugut, apo në administratën Koloniale Portugeze.65 Këto
rezoluta shprehin ide universale të cilat zbatohen në të gjitha situatat e
krijuara me shkeljet e normave nga Neni 40.
Sipas paragrafit 3 të Nenit 41 ky Nen është pa prejudikime të pasojave

tjera në të cilat dëftohet në këtë pjesë dhe të pasojave tjera të mëtejme,
cilat shkelje, për të cilat ky kapitull udhëzon, mund të rezultojnë sipas së
drejtës ndërkombëtare. Qëllimi i këtij Neni është i dyfishtë. Së pari, ky
63
Ibid., str. 288.
64
Ibid., str. 290. Evidently the responsible State is under an obligation not to recognize or sustain the unlawful
situation arising from the breach. Similar considerations apply even to the injured State: since the breach by
definition concerns the international community as a whole, waiver or recognition induced from the injured
State by the responsible State cannot preclude the international community interest in ensuring a just and
appropriate settlement.
65
shih S.C. Res. 218 (1965) on the Portuguese colonies and S.C. Res. 418 (1977) and 569 (1985) on South
Africa.
112
shkoqitë se shkeljet serioze tërheqin pas vetes konsekuencat ligjore.
Rrjedhimisht, shkeljet serioze në kuptim të Nenit 40 paraqesin obligim për
shtetin që i shkel që t’i ndërpresin aktivitetet kundërligjore, ta respektojnë
ndalimin e shkeljes dhe të japin garanci se nuk do të përsërisin shkeljet e
normave peremtore. Së dyti, paragrafi 3, lejon ekzistimin e pasojave
ligjore ndërkombëtare të cilat i shkaktojnë këto shkelje.
Parakushti kyç për zbatimin e këtij Kapitulli është përcaktimi i shtetit të

dëmtuar “ky është shteti e drejta individuale e të cilit është kontestuar apo
dëmtuar me akt kundërligjor ndërkombëtar, ose është goditur në mënyrë
tjetër me veprën e tillë”66. Ky nocion është prezantuar në Nenin 42 të
Rregullave67 dhe prej tij janë nxjerrë konsekuencat e ndryshme në nenet
tjera të kapitullit dhe të pjesës së tretë.
3. Konventa për Dënimin dhe Pengimin e Krimit të Gjenocidit.
Kjo Konventë i detyron shtetet anëtare që ta pengojnë gjenocidin, t’i

dënojnë kryesit e tillë, kurse vet të mos shkaktojnë gjenocid. Gjithashtu,
ndalimi i gjenocidit paraqet normë peremtore të së drejtës ndërkombëtare
e cila i detyron të gjitha shtetet anëtare e jo vetëm palët nënshkruese të
konventës. Gjithashtu, për të gjitha shtetet jo vetëm për palët nënshkruese
është e obligueshme që t’i eliminojnë pasojat e shkaktuara nga gjenocidi.
Prandaj, gjendja e krijuar me gjenocid është e papranueshme dhe kryesi i
gjenocidit nuk mund t’i shfrytëzojë dhe t’i disponojë përparësitë e krijuara
si pasojë e gjenocidit.
Zbatimi i përgjegjësisë ndërkombëtare të shteteve

Kërkesa e shtetit të dëmtuar për përcaktimin e përgjegjësisë. Shteti i
dëmtuar së pari kërkesën e vet ia paraqet shtetit që e ka shkaktuar dëmin
përmes kanaleve diplomatike. Nëse shteti që ka shkaktuar dëmin nuk e
pranon kërkesën, atëherë lind kontesti ndërshtetëror. Palët kontestin së
pari përpiqen ta zgjedhin me negociata, por nuk janë të rralla rastet që
edhe zgjidhen në atë mënyrë. Nëse negociatat nuk sjellin rezultat, secila
palë mund ta fillojë procedurën e pajtimit, arbitrit, apo kontestit gjyqësor,
nëse procedura e tillë është paraparë në ndonjë marrëveshje për zgjidhjen
e kontesteve të atij lloji. Neni 42 i Rregullave parasheh që shteti i dëmtuar
66
Ibid., Str. 293.
67
Neni 42.Pranimi i përgjegjësisë nga shteti i dëmtuar. Shteti është i autorizuar ta kërkojë përgjegjësinë nga
shteti tjetër nëse është shkelur detyrimi ndaj atij shteti, individualisht, ose grupit të shteteve përfshirë edhe atë
shtet, ose bashkësisë ndërkombëtare në tërësi dhe shkelja e detyrimit. ( i ) sidomos e godt atë shtet ( ii ) është e
karakterit të tillë që e godet pozitën e të gjithas shteteve tjera ndaj të cilave ekziston obligimi në fuqi.
113
ka të drejtë ta kërkojë përgjegjësinë e shtetit tjetër nëse është shkelur

obligimi ndaj atij shteti, ose grupi i shteteve, kurse shkelja e tillë i përket
atij shteti ose është e karakterit që në mënyrë radikale e ka ndryshuar
pozitën e të gjitha shteteve ndaj të cilave ekziston obligimi në aspektin e
përmbushjes së detyrimeve.
Shteti i dëmtuar i cili kërkon përgjegjësi nga shteti tjetër duhet ta

informojë shtetin përkatës për kërkesën. Ai mund ta specifikojë veprën për
të cilën është përgjegjës shteti dhe për të cilën duhet të ndërmerr veprime
për ndërprerjen e akteve kundërligjore nëse ato janë duke vazhduar, dhe
për formën e reparacionit të cilën duhet ta ndërmerr në pajtim me rregullat
(Neni 43).
Neni 44 i Rregullave vendosë dy parime themelore sipas të cilave nuk

mund të kërkohet përgjegjësia e shtetit për dëmin e kryer nga qytetarët e
saj, sidomos nëse: a) kërkesa nuk është paraqitur në pajtim me rregullat e
zbatueshme mbi kombësinë e parashtruesit të kërkesës dhe b) kërkesa nuk
i përket grupit të atyre ndaj të cilëve zbatohen rregullat për shterimin e
mjeteve të brendshme ligjore dhe ato nuk janë shfrytëzuar.
Kusht i ofrimit të mbrojtjes diplomatike të ndonjë personi fizik apo juridik

është që dëmtimi i personit të jetë i paraprirë nga shterimi i mjeteve
juridike në dispozicion brenda shtetit i cili e ka kryer veprën kundërligjore
ndërkombëtare. Këtë kusht e imponon rregulla e të drejtës zakonore të
përgjithshme ndërkombëtare. Shteti i dëmtuar ka të drejtë me sjelljen e tij
dhe në bazë të marrëveshjes të heqë dorë, ose në bazë të lidhjes së
marrëveshjes për arbitrazhin në kuptim të zgjidhjes së kontestit ekzistues.
Në rastet e jashtëzakonshme, mund të jetë i arsyeshëm mosparaqitja e
organeve vendore nëse është e qartë se do të jetë e padobishme dhe jo
efikase. Nëse organi kompetent në afatin e arsyeshëm nuk e nxjerr
vendimin kjo konsiderohet mohim i drejtësisë dhe me këtë konsiderohet se
janë plotësuar kushtet e shterimit të mjeteve ligjore lokale. Disa kontakte
private midis personave fizik dhe juridik apo marrëveshjet e lidhura me
shtetin tjetër e përmbajnë edhe të ashtuquajturën klauzolë CALVO. Me
këtë shtetasi i huaj në mënyrë eksplicite heq dorë nga e drejta që në rast
kontesti të mundshëm të kërkojë mbrojtjen diplomatike të shtetit të vet.
E drejta e shtetit të dëmtuar për kundërmasë. Aftësia e ndërmarrjes së

kundërmasave është mjeti më i rëndësishëm me të cilin shteti në mënyrë
efektive mund t’i përgjigjet shkeljes së të drejtave, madje më me dëshirë
114
sesa të mbështetet në metodat e zgjidhjes paqësore të kontestit. Meqenëse
e drejta ndërkombëtare nuk përmban sistem juridik me hierarki të
gjykatave që do të siguronte përmbarimin e rregullave të së drejtës
ndërkombëtare, shtetet nganjëherë më me dëshirë i qasen vet ndihmës dhe
vetëmbrojtjes së të drejtave të veta apo të shtetasve të tyre. Kundërmasat
duhet të dallohen nga represioni, retorzioni, sanksioni në kuptimin e
përgjithshëm dhe nga suspendimi apo ndërprerja e marrëveshjes.
Kundërmasat kanë të bëjnë me atë që shteti i dëmtuar nuk i plotëson disa

detyrime ndërkombëtare ndaj shtetit përgjegjës me qëllim të nxitjes së
këtij të dytit që t’i ndërpres veprimet kundërligjore dhe ta kompensojë
dëmin në tërësi. Kundërmasat e lejuara nuk janë në kundërshtim me të
drejtën ndërkombëtare. Këto paraqiten në kontestet bilaterale.
Neni 49 i normës së përgjithshme cek qëllimet dhe kufijtë e kundërmasave,

siç janë:
1.shteti i dëmtuar mund të ndërmerr kundërmasa ndaj shtetit përgjegjës

për veprën kundërligjore ndërkombëtare me qëllim që ta shtyjë atë t’i
kryej obligimet sipas shtojcës
2. kundërmasat janë të kushtëzuara vetëm në kryerjen e atyre detyrimeve
ndërkombëtare për të cilat janë ndërmarr ndaj shtetit përgjegjës.
3.kundërmasat do të jenë të tilla që të mundësojnë kryerjen e obligimit i
cili është në pyetje.
Ky Nen nënvizon se kundërmasat janë të jashtëzakonshme dhe të

kufizuara dhe ato nuk duhet të jenë reciproke në kuptim të kufizimit të
ekzekutimit të tyre apo të obligimeve të ngjashme. Kundërmasat duhet të
jenë proporcionale me dëmin e shkaktuar, pra në përputhje me seriozitetin
e veprës kundërligjore ndërkombëtare dhe në përputhje me të drejtat e
parapara me Nenin 51. proporcionaliteti është një prej kërkesave esenciale
të kundërmasave. Nëse kundërmasat i tejkalojnë kufijtë e
proporcionalitetit nga ana e shtetit të dëmtuar, atëherë ai vet bënë vepër
kundërligjore ndërkombëtare.
Meqenëse ndërmarrja e kundërmasave është e jashtëzakonshme, shteti i

dëmtuar së pari duhet të ndërmarrë disa hapa paraprakë procedural para
tyre. Neni 52 parasheh që shteti i dëmtuar së pari ta paralajmërojë shtetin
përgjegjës për plotësimin e obligimit dhe ta informojë atë për vendimin se
do të ndërmarr kundërmasa dhe do t’i ofrojë negociata. Pavarësisht nga
procedurat e parapara shteti i dëmtuar mund të ndërmarr masa urgjente të
115
domosdoshme për mbrojtjen e të drejtave të veta. Ky Nen parasheh edhe

obligimin e suspendimit të masave të tilla nëse shteti në fjalë ka pushuar
në kryerjen e veprës kundërligjore ndërkombëtare dhe nëse kontesti është
para gjykatës dhe tribunalit ndërkombëtar të autorizuar për zgjidhjen e
kontestit të palëve. Ky ndalim nuk zbatohet nëse shteti përgjegjës nuk e
zbaton procedurën e zgjidhjes së kontestit me mirëbesim.
Obligimet ndaj të cilave nuk zbatohen kundërmasat.
Neni 50 i rregullave parasheh obligimet të cilat nuk mund të jenë objekt i

kundërmasave, siç janë:
a) Obligimi i të përmbajturit nga kërcënimi apo përdorimi i forcës siç
parasheh Karta e OKB-së,
b) Obligimi ndaj të drejtave të themelore të njeriut;
c) Obligimet e karakterit humanitar që ndalojnë reprezaljet;
d) Obligimet tjera sipas normave peremtore të së drejtës së përgjithshme
ndërkombëtare.
Shteti që ndërmerr kundërmasa është i detyruar t’i përmbush edhe

obligimet në vijim:
a) gjatë procedurës së zgjidhjes së kontestit obligimet që vlejnë për të dhe
për shtetin përgjegjës;
b) ta respektojë imunitetin e agjentëve diplomatik dhe konsullor, të
lokaleve, arkivave dhe dokumentacionit.
Përgjegjësia e organizatave ndërkombëtare. Neni 57 i rregullave cek qartë

se ato nuk prejudikojnë asnjë çështje lidhur me përgjegjësinë e
organizatave ndërkombëtare për veprën kundërligjore ndërkombëtare.
Organizatat ndërkombëtare kanë personalitetit juridik të pavarur nga
personaliteti i anëtarëve të tyre. Prandaj, organizatat ndërkombëtare janë
përgjegjëse vet për veprat kundërligjore ndërkombëtare. Komisioni
Ndërkombëtar i Drejtësisë i OKB-së, në vitin 2002 ka filluar ta shqyrtojë
përgjegjësinë dhe pritet që rregullat për përgjegjësinë e shteteve lidhur me
veprat kundërligjore ndërkombëtare të shërbejnë si model.
Përgjegjësia individuale. Neni 58 i rregullave cek se ato nuk kanë ndikim

në çfarëdo çështje të përgjegjësisë individuale sipas së drejtës
ndërkombëtare, të cilitdo person, i cili vepron në emër të shtetit. Dhe nëse
shteti është përgjegjës për sjelljen e organeve dhe agjentëve të vet, ata
megjithatë mund të jenë përgjegjës për veprimet e tyre penale. Kjo
sidomos i përket shkeljes së të drejtës në konfliktet e armatosura.
116
6.2.E drejta Ekologjike Ndërkombëtare
Bibliografija: Guruswamy L. D. - Sir Palmer G. W. R. – Weston H. B., International

Enviromental Law and World Order 1994; DJ Harris, Cases and Materials on
International Law, sixth edition, London 2004;
Malkom N. Shaw, International Law, fifth edition, Cambridge University Press, 2003;
Oppenheim. Oppenheim’s International Law, 9th edn, London, 1992, Higgins, Problems
and Process, Oxford, 1994; Parry, The Sources and Evidences of International Law,
Cambridge, 1965; Patrick Daillier – Alain Pellet, Droit International Public, 7e edition,
2002; Mark W. Janis – John E. Noyes, International Law, Cases and Commentary,
American casebook series, 1997; Carter – Trimble – Bradley, International Law, forth
edition, Aspen Publisher, 2003; Evans M. D. International Law 2003.
Çështja e mjedisit(ambientit) është çështje shumë e rëndësishme e Shek

21. prandaj e drejta ekologjike është ngritur në objekt të specializuar të së
drejtës ndërkombëtare. E drejta ndërkombëtare ekologjike pothuaj në
tërësi rezulton nga konventat ndërkombëtare. Mbrojtja e ambientit të
njeriut dhe e resurseve natyrore shpesh bien në ndesh me interesat
komerciale të bartësve të aktiviteteve ekonomike. Nuk ekziston
përkufizim unik, as i thjeshtë i ambientit të njeriut. Në çdo rast konkret
duhet të shikohet Konventa Ndërkombëtare që e rregullon këtë çështje.
Meqenëse po jetojmë në botën e industrializuar, marrëveshjet multilaterale
për mbrojtjen e ambientit të njeriut paraqesin kompromis midis interesave
industriale dhe qarkullimit në njërën anë, dhe të mbrojtjes së ambientit të
njeriut në anën tjetër. Zbatimi i këtyre marrëveshjeve lëvizë dukshëm nga
vendi në vend. Krahas marrëveshjeve multilaterale të cilat sidomos kanë të
bëjnë me mbrojtjen e ambientit të njeriut, ekzistojnë edhe të tjera të atij
lloji që rregullojnë çështje tjera, mirëpo, për nga përmbajtja dukshëm
trajtojnë ndonjë çështje të rëndësishme për mbrojtjen e ambientit.68
Sidomos është e rëndësishme për të drejtën ekologjike ndërkombëtare

marrëveshja kornizë. Këto janë marrëveshje që përmbajnë parime të
caktuara të cilat më vonë elaborohen në anekse detaje, protokolle,
programe, ose aktivitete të shteteve. Si shembull për këtë është Konventa
mbi Ndryshime Klimatike dhe Shumëllojshmëritë Biologjike e Vitit 1992.
Rol të rëndësishëm në Zhvillimin e së drejtës ekologjike ndërkombëtare
kanë organizatat ndërkombëtare, sidomos KB-ja dhe agjencitë e
68
the Chicago Convention on International Civil Aviation 1944 i the UN Convention on the Law of the Sea
1982
117
specializuara. Mund të thuhet se zhvillimi i së drejtës ekologjike

ndërkombëtare fillon me Aktgjykimin e Arbitrazhit Smelter Trailer, të
Vitit 1938, i cili ka vërtetuar të drejtën sovrane të shteteve për
shfrytëzimin e resurseve natyrore në pajtim me politikat e tyre të mbrojtjes
së ambientit të njeriut. Mirëpo, kjo e drejtë i nënshtrohet edhe
përgjegjësisë për mos shkaktimin e dëmeve shteteve tjera.
Krahas shumë konferencave diplomatike për disa çështje janë mbajtur

edhe dy konferenca të KB-së për ambientin e njeriut; në Stokholm më
1972 dhe Rio de Zhaniero. Konferenca e Stokholmit e ka themeluar
Programin e KB-së për Ambientin (UNEP- United Nations Environment
Programme), i cili i koordinon të gjitha planet e KB-së, ofron këshilla
organizatave ndërkombëtare, siguron bashkëpunimin e shkencëtarëve
botëror dhe propozon plane aksionare afat mesme dhe afatgjata të KB-së.
Deklarata e Stokholmit nuk është marrëveshje dhe parimet e saj nuk janë
asgjë tjetër, përveç qëllime të përgjithshme të cilat duhet ndjekur me rastin
e lidhjes së kontratave ndërkombëtare.
Parimi 21 i Deklaratës thotë: ”shtetet, në pajtim me Kartën e OKB-së, dhe

parimet e së drejtës ndërkombëtare, kanë të drejtën sovrane t’i
eksploatojnë resurset e veta në pajtim me politikat e tyre të mbrojtjes së
ambientit të njeriut dhe janë përgjegjëse për sigurimin që aktivitetet e tyre
në kuadër të kompetencave të tyre apo kontrollit të mos shkaktojnë dëm
për ambientin e njeriut të shteteve tjera, ose territoret jashtë kufijve të
juridiksionit kombëtar”. Parimi 22 thotë: ” shtetet do të bashkëpunojnë për
zhvillimin e mëtejmë të së drejtës ndërkombëtare në kuptim të
përgjegjësisë dhe të kompensimit për viktimat e ndotjes dhe të dëmeve
tjera të ambientit të njeriut të shkaktuara me aktivitetet brenda juridiksionit
apo kontrollit të atyre shteteve, territoreve jashtë juridiksionit të tyre.
Këto dispozita paraqesin kompromis midis nevojave të zhvillimit dhe të

mbrojtjes së ambientit të njeriut. OKB-ja, më 1992, ka sponsoruar
Konferencën e Rio de Zhanieros, e cila zyrtarisht është quajtur Konferenca
e KB-së për Ambient dhe Zhvillim ( UNCED). Konferenca ka miratuar
një grup parimesh gjithëpërfshirëse të cilat janë mbështetur në ato të
Stokholmit ose edhe i kanë ndryshuar ato të miratuara në Stokholm.
Sidomos është i rëndësishëm parimi 2 i Rios, i cili thotë: ”shtetet kanë të
drejtë që në pajtim me Kartën e OKB-së, dhe parimet e së drejtës
ndërkombëtare t’i eksploatojnë në bazë të së drejtës sovrane resurset e tyre
118
në pajtim me politikat e mbrojtjes së ambientit të njeriut dhe të zhvillimit
dhe janë përgjegjëse që të sigurojnë që aktivitetet brenda juridiksionit të
tyre të mos u shkaktojnë dëm shteteve apo territoreve tjera ose territoreve
jashtë kufijve të juridiksionit nacional.
Parimi i 15 i Deklaratës së Rios, thotë:”me qëllim të mbrojtjes së

ambientit parimi i kujdesit të shtuar do të zbatohet nga shtetet sipas
aftësive të tyre. Aty ku ekziston rreziku për lindjen e dëmit të
pakompensueshëm, mangësitë e pasigurive shkencore nuk do të
shfrytëzohen si arsyetim për shtyrjen e masave të shtrenjta efektive për
pengimin e shkatërrimin e ambientit të njeriut”. Ndonëse në këtë dispozitë
është shfrytëzuar mënyra e diktimit, ky Nen nuk e përmban të drejtën
zakonore ndërkombëtare. Masa e zbatimit të tij ende nuk është e qartë dhe
nuk është e mbështetur me vendimin e gjykatave dhe tribunaleve
ndërkombëtare. Mund ta kuptojmë vetëm në kontekstin e parimit të
përgjegjësive të shteteve për dëmin eventual të shkaktuar shteteve tjera.
Parimi i kujdesit të shtuar si parim i përgjithshëm haset në disa
marrëveshje ndërkombëtare siç janë: Konventa e Vjenës për Mbrojtjen e
Mbështjellësit të Ozonit, e Vitit 1985 dhe Protokolli i Montrealit për
Zvogëlimin e Shpenzimit të CFC, dhe të Prodhimeve tjera të Ngjashme, e
Vitit 1987, i plotësuar më 1990 dhe 1992, dhe i cili kërkon nga palët që ta
kufizojnë shfrytëzimin e CFC edhe përpara se që ka qenë e vërtetuar se e
dëmtojnë mbështjellësin e Ozonit.
Shtetet ndotëse - Neni 16 i Deklaratës së Rios thotë:” organet e pushtetit

shtetëror duhet të përpiqen ta zhvillojnë internacionalizimin e
shpenzimeve për mbrojtjen e ambientit të njeriut dhe për përdorimin e
instrumenteve ekonomike duke marrë parasysh qasjen se ndotësi parimisht
duhet t’i bart shpenzimet e ndotjes, me kujdesin e domosdoshëm ndaj
interesit të përgjithshëm dhe pa deformime të tregtisë dhe investimeve të
jashtme”. Internacionalizimi është term ekonomik i përkufizuar nga
OECD, dhe nënkupton përjashtimin e shpenzimeve si pjesë e strukturës së
brendshme ekonomike sidomos të shpenzimeve shoqërore që rezultojnë
nga prodhimi dhe shfrytëzimi i prodhimeve. Problem fundamental është
vërtetimi i shkaktarit të ndotjes. Te ndotja e detit të shkaktuar me hedhjen
e derivateve të lëngëta kjo i përket pronarit të anijes, pronarit të barrës ose
pushtetit përgjegjës për navigacion. Prandaj ekzistojnë Konventat të cilat e
përcaktojnë përgjegjësinë për ndotjen e tillë.
Zhvillimi i qëndrueshëm momentalisht është më aktuali në të drejtën

ekonomike ndërkombëtare. Nuk është e mundur që të përkufizohet
119
plotësisht. Ideja themelore është që zhvillimi industrial, ekonomik,

qarkullues, etj. për nga natyra nuk është negativ, por me këtë rast duhet të
kihet kujdes për ndikimin e tij në ambient. Industria duhet t’i eksploatojë
resurset e tij natyrore, por edhe të mundësojë regjenerimin e tyre.
Peshkataria është shembull i mirë i eksploatimit të resurseve në mënyrë të
pakufizuar. Ekzistojnë edhe tensione në çështjet e zhvillimit të
qëndrueshëm midis shteteve të zhvilluara dhe shteteve në zhvillim të cilat
nganjëherë me eksploatimin tej mase të resurseve përpiqet ta shpejtojnë
zhvillimin ekonomik të tyre.
Vlerësimet e ndikimeve në ambient – Environmental Impact Assessment

(EIA) – vlerësimi i ndikimit të disa veprimtarive në ambientin është
kërkesë të cilën më 1969 e ka shtruar Ligji Federal Amerikan, para
ndërmarrjes së aktiviteteve të caktuara. Më vonë edhe shumë shtete tjera e
kanë inkorporuar këtë dispozitë në legjislacionet e tyre. Ky është
instrument nacional i cili shfrytëzohet në rastin e aktiviteteve për të cilat
besohet se do të ndikojnë në mjedisin jetësor. Parimi i 17 i Deklaratës së
Rios, thotë:”vlerësimi i ndikimit në ambient si instrument nacional duhet
të bëhet për aktivitetet për të cilat besohet se kanë ndikim të dukshëm në
ambient, prandaj duhet t’i nënshtrohen vlerësimit të pushtetit kompetent
nacional”. Prandaj, këtu bëhet fjalë për instrument nacional. Kërkesa për
ekspertizën nuk është obligim i përgjithshëm i së drejtës ndërkombëtare,
përveçse nëse ekziston rreziku për mjedisin jetësor ndaj shteteve tjera.
Diversiteti biologjik – është definuar me Konventën e OKB-së, mbi

Diversitetin Biologjik të Vitit 1992, e cila thotë:”diversiteti midis
organizmave të gjallë të të gjitha llojeve që përfshijnë ekosistemet dhe
komplekset ekologjike “inter alia”, tokësore, detare, etj. pjesë të së cilave
janë përfshirë edhe diversitetin brenda vet llojeve dhe llojeve të
ekosistemit. Marrëveshjet e mëparshme ndërkombëtare kanë pasur një
qasje tjetër. Janë marrë vetëm me llojet e rrezikuara. Kjo Konventë
thekson një parim të rëndësishëm i cili pranon se, ndonëse ekziston
diversiteti i rëndësishëm për ekzistencën e njerëzimit, lejohet shfrytëzimi i
resurseve biologjike në masën e qëndrueshme. Ndonëse, deri më 2004
këtë Konventë e kanë nënshkruar 188 shtete, SHBA-të, nuk e kanë bërë
këtë. Kjo Konventë nuk ka ndonjë dispozitë të obligueshme. Formulimi i
dispozitave të obligueshme është lënë për protokollet e mëvonshme. Deri
tashti, është miratuar vetëm protokolli i Kartagjenës mbi Biosferën i Vitit
2000, i cili ka hyrë në fuqi më 2003 dhe i ka 124 anëtare, i cili ka të bëjë
me dëmin e mundshëm të cilin mund ta shkaktojnë organizmat e
120
modifikuar gjenetikë ndaj diversitetit biologjik, sidomos në qarkullimin tej
kufitar. SHBA-të, konsiderojnë se rregullat e WTO, kanë përparësi ndaj
dispozitave të protokollit, prandaj edhe nuk janë anëtare të tyre.
Mbështjellësi i Ozonit dhe Ndryshimet Klimatike - deri më 1980 shtetet

janë bërë të vetëdijshme për dëmin që i bëhet mbështjellësit të Ozonit në
stratosferë në shfrytëzimin e karburanteve klorofluore (CFC). Me qëllim
të mbrojtjes së mbështjellësit të Ozonit, Konventa e Vjenës për Mbrojtjen
e Mbështjellësit të Ozonit, e Vitit 1985, ua imponon shteteve disa
obligime të vogla specifike. Ajo është plotësuar me Protokollin e
Montrealit për Substancat të cilat e Dëmtojnë Mbështjellësin e Ozonit, e
Vitit 1987, i cili ka hyrë në fuqi 2 vite më vonë dhe tashti i ka 189 anëtarë,
përfshirë edhe Kinën dhe SHBA-të. Ky ua imponon anëtarëve që sipas
dinamikës së caktuar kohore ta zvogëlojnë deri në eliminimin definitiv të
prodhimit dhe shpenzimit të substancave të cilat e dëmtojnë mbështjellësin
e Ozonit. Protokolli dhe Anekset e tij janë shumë detaje dhe janë
amendamentuar disa herë. Ky Protokoll është shumë i suksesshëm dhe
nëse realizohet me këtë dinamik, dëmtimi i mbështjellësit të Ozonit në një
kohë të caktuar do të mbyllej.
Konventa Kornizë e KB-së, për Ndryshimet Klimatike – tashmë i ka 192

anëtarë përfshirë edhe SHBA-të. Ajo merret me ngrohjen globale si pasojë
e efektit serë, të shkaktuar nga emetimi i tepërt para së gjithash i
monoksidit të karbonit (CO). Qëllimi i kësaj Konvente është ndalimi i
emetimit të këtyre gazrave në atmosferë në nivelin e caktuar. Për dallim
nga Protokolli i Montrealit kjo nuk kërkon zvogëlimin dhe ndërprerjen e
këtyre emetimeve por ndalimin e tyre në një nivel të caktuar. Ky protokoll
ka kuptim kornize dhe kërkon miratimin masave specifike. Masat e tilla
specifike deri tashti të miratuara gjenden në Protokollin e Kiyotos 1997, i
cili vendosë limitet individuale dhe dinamikën kohore për përmbushjen e
obligimeve në kuptim të gazrave që shkaktojnë efektin e serës. Protokolli
ka hyrë në fuqi në 2005, pas ratifikimit nga Rusia. SHBA-të, nuk e kanë
ratifikuar.
Materiali nuklear – Agjencia Ndërkombëtare për Energji Atomike IAEA,

me seli në Vjenë, nuk është agjenci e specializuar e KB-së, ndonëse është
e lidhur ngushtë me OKB-në. Në kuadër të OECD, më 1960 është
miratuar Konventa për Përgjegjësinë e Palës së Tretë në Fushën e
Energjisë Nukleare, Konventa e Parisit. Qëllimi i saj është harmonizimi i
legjislacionit të shteteve anëtare për përgjegjësinë e incidenteve nuklear
dhe operatorët nuklear dhe për përgjegjësinë e plotë të hartimit të planeve
121
të përbashkëta për kompensim. Marrëveshja e Brukselit e Vitit 1960, e

plotëson Konventën e Parisit dhe përcakton përgjegjësinë e shteteve për
dëmet që dalin na përgjegjësia e kufizuar ndaj Konventës së Parisit. Të dy
konventat janë amendamentuar hollësisht me Protokollin 12 në Shkurt
2004. Konventa e Vjenës për Përgjegjësinë për Dëmet Nukleare e viti
1963, e miratuar nga Agjencia Ndërkombëtare për Energji Atomike,
plotësisht e ka ndjek konventën e Parisit, por edhe ajo është ndryshuar me
Protokollin e Vjenës mbi Dëmet Nukleare, e Vitit 1997. Pas katastrofës së
Qernobilit më 1986, është miratuar Konventa për notifikimin e hershëm të
incidenteve nukleare e cila kërkon nga anëtarët që menjëherë ta
informojnë çdo shtet i cili është ose mund të jetë i goditur me incidentin
nuklear në territorin e tij, në anije apo fluturake.
Çështja e përgjegjësisë për mbrojtjen e ambientit – shtrohen në konventat

ndërkombëtare dhe instrumentet tjera në dy nivele: përgjegjësia
ndërkombëtare e shteteve dhe e ashtuquajtura përgjegjësi civile .
Përgjegjësia civile lind për shkak të veprimtarive dëmtuese të
ndërmarrësve apo operatorëve të personave fizik apo juridik. Mirëpo, nëse
shteti drejtpërsëdrejti është i angazhuar në cilësi të operatorit, atëherë edhe
ai bie në përgjegjësi civile. Niveli i tretë i përgjegjësisë i cili mund të
konsiderohet si përgjegjësi penale, mund të parashihet me ligjet shtetërore
mirëpo, instrumentet ndërkombëtare iu janë shmangur deri tashti
imponimeve ndaj shteteve.
Përgjegjësia ndërkombëtare e shteteve për mbrojtjen e ambientit. Në

rastin e Trai Smelter Case, është paraparë përgjegjësia e Kanadasë për
dëmin e shkaktuar ndaj SHBA-ve, me tymtarët e shkritoreve në Kanada.
Detyrë themelore e shteteve është që në territorin e tyre të mos veprojnë
dëmshëm për shtetet tjera. Ky parim ceket edhe në deklaratat e
konferencave të Stokholmit dhe Rio de Zhanieros, ndonëse, shumica e
konventave nuk i përmban dispozitat e përgjegjësive, prandaj në këtë
materie nuk mund të përkasin rregullat e përgjithshme për përgjegjësinë e
shteteve në të drejtën ndërkombëtare. Përgjegjësia për rrezikun në fushën
e mbrojtjes së ambientit, ende nuk është parim i pranuar në përgjithësi nga
e drejta pozitive ndërkombëtare. Përgjegjësia e shteteve për rrezikun
përfshirë edhe detyrën e kompensimit për tërë dëmin e shkaktuar, tash për
tash kontraktohet vetëm për disa veprimtari shumë të rrezikshme. Një prej
marrëveshjeve të rralla që parasheh përgjegjësinë e shteteve për rrezik
është Konventa mbi Dëmet e Shkaktuara nga Objektet Kozmike, e
nënshkruar në Londër, Moskë, Washington më 1972. E drejta e
122
përgjithshme pozitive mbi përgjegjësinë e shteteve për ndotjen e
ambientit, ende është kusht i përgjegjësisë ndërkombëtare i cili kërkon
shkaktimin e dëmit real apo pasojave shkatërruese. Për këtë duhet të
konstatohet tejkalimi i kufirit të caktuar të dëmit të shkaktuar.
Përgjegjësia ndërkombëtare e shteteve lind për dëmin të cilin ia shkaktojnë

ambientit personat fizik dhe juridik. Përveç përgjegjësisë për dëmin e
shkaktuar me veprimtarinë organeve të tij, përgjegjësia e shtetit sidomos
mund të rezultojë edhe nga veprimtaria e operatorëve në territorin e tij.
Nëse p.sh, ndonjë konventë kërkon kufizimin e lirimit të gazrave të
dëmshëm, apo materieve tjera, atëherë shteti është drejtpërdrejtë
përgjegjës për tejkalimin atyre kufizimeve nga ana e personave fizik dhe
juridik në territorin e tij. Obligim i përgjithshëm i të gjitha shteteve është
që të bashkëpunojnë në këtë fushë. Bashkëpunimi përfshinë informimin
reciprok të domosdoshëm për fatkeqësinë e shkaktuar, por edhe për
ndryshimet midis planeve shtetërore për rastet e rrezikut, për monitorimin
e rrezikut apo për pasojat e ndotjes së ambientit nga ndonjë burim, për
vlerësimin e pasojave të dëmshme për ambientin, dhe obligimin për
shkëmbimin e tillë të informatave.
Përgjegjësia civile (civil liability) e operatorëve dallohet nga përgjegjësia

ndërkombëtare e shteteve, për faktin se mund të lind madje edhe kur nuk
është fjala për ndonjë vepër kundërligjore ndërkombëtare. Rezoluta e
Institutit për të Drejtën Ndërkombëtare e Vitit 1997, ndër të tjera thekson
se përgjegjësia civile e operatorëve mund të sanksionohet sipas
legjislacionit kombëtar apo sipas rregullave të së drejtës ndërkombëtare,
pavarësisht nga ligjshmëria e veprimtarisë, nëse ajo veprimtari shkakton
dëm për ambientin. Në sistemet e drejtësisë për mjedisin përgjegjësia
objektive e operatorëve për rrezikun, shpesh është standard normal. Është
obligim i shteteve të sigurojnë aftësinë adekuate financiare të operatorëve
që t’i paguajnë dëmet e mundshme të cilat rezultojnë nga kjo përgjegjësia.
Për këtë qëllim shtetet mund të formojnë fondet nacionale për tu siguruar
nga dëmet e mundshme.
Përgjegjësia civile e shteteve. Komisioni për të drejtën ndërkombëtare nga

viti 1978, e shqyrton çështjen “e përgjegjësisë ndërkombëtare të shteteve
për pasojat e dëmshme të veprimtarive që nuk janë të ndaluara me të
drejtën ndërkombëtare”. Si të tilla në qendër të vëmendjes janë dëmet e
shkaktuara ambientit jetësor. Anëtarët e Komisionit janë të ndarë rreth asaj
se a duhet vënë theksin në rrezikun apo në dëmin e shkaktuar.
123
6.3. Juridiksioni në të drejtën ndërkombëtare

Bibliografia: Malcolm Shaw: International Law, 5th edition, Cambridge University
Press, 2003; Vladimir Đuro Degan: Međunarodno pravo, Sveučilište u Rijeci 2000; A.
Cassese, International Law, Oxford, 2005; C. C. Joyner: Arresting impuni, The Case for
Universal jurisdiction in bringing war criminals to accountability, Law and
Contemporary Problems, Fall 1996; L. N. Sadat, Universal Jurisdiction, National
Amnesties & Truth Commissions : Reconciling the Irreconcilable, The Princeton Project
on Universal Jurisdiction, University of Pennsylvania, 2003; DJ Harris, Cases and
Materials on International Law, sixth edition, London 2004.
Juridiksioni është e drejta e shteteve të nxjerr ligje dhe të gjykojë çështjet

dhe individët si dhe t’i zbatojë ligjet me anë të rrugës gjyqësore dhe jashtë
gjyqësore. Kjo është ngushtë e lidhur për sovranitetin, sepse nënkupton
ushtrimin e pushtetit shtetëror, me të cilin pushojnë, lindin, ose
ndryshohen të drejtat dhe detyrimet. Juridiksioni më së shpeshti nënkupton
zbatimin e ligjeve dhe miratimin e tyre. Në mënyrë primare është i lidhur
për territorin e shtetit, prandaj edhe përmbarimi i aktgjykimeve dhe
vendimeve tjera të organeve të një shteti është i kufizuar në botën e
jashtme problemi kyç i juridiksionit në të drejtën ndërkombëtare sot ka të
bëjë me juridiksionin e gjykatave në çështjet penale, sepse, kompetenca e
organeve tjera shtetërore pothuaj gjithmonë është qartë e përcaktuar me
kufijtë e shtetit, kurse edhe nuk ka konteste të mëdha lidhur me çështjet
civile. Krahas të drejtës publike ndërkombëtare edhe e drejta private
ndërkombëtare duhet të merret parasysh për përcaktimin e ekzistimit të
elementeve të jashtme në kontestet që paraqiten në para gjykatës së një
shteti.
Sovraniteti i shtetit paraqet themelin e të drejtës ndërkombëtare dhe të

sistemit politik në botë. Brenda kufijve të vet shteti është i
patjetërsueshëm, kurse e ka për detyrë të mos ndërhyjë në çështjet e
brendshme të shtetit tjetër.
Neni 2 i parag. 7 i Kartës së OKB-së, parasheh që KB-ja nuk do të

intervenojë në çështjet të cilat “në esencë janë kompetencë e çdo shteti”,
mirëpo, kurse ky parim është formuluar në mënyrë më të saktë më vonë
me rezolutat dhe deklaratat e Asamblesë së Përgjithshme të OKB-së.
Juridiksioni ligjvënës ka të bëjë me të drejtën e shtetit për nxjerrjen e
ligjeve të detyrueshme në territorin e vet. Shteti i cili nxjerrë ligjet në
124
kundërshtim me dispozitat e së drejtës ndërkombëtare, i shkel obligimet
ndërkombëtare dhe ballafaqohet me gjykimin e shteteve tjera, por edhe me
sanksionet eventuale. Juridiksioni në çështjet përmbaruese ka të bëjë me
mundësinë e shtetit dhe organeve të tij për të vepruar brenda shtetit tjetër.
Është parim i përgjithshëm që ky veprim të jetë i ndaluar. Juridiksioni
gjyqësor është aspekt për të cilin më së tepërmi diskutohet dhe objekt i
interesimit të madh në të drejtën ndërkombëtare, në rastet penale me
elemente ndërkombëtare. Në kontestet civile është rregull e përgjithshme
që kompetenca e gjykatës të përcaktohet sipas vendqëndrimit të të
pandehurit, gjegjësisht sipas vendit të dorëzimit të kërkesës së të
pandehurit. Në shumë shtete gjykatat kanë kompetencë nëse konstatohet
se i pandehuri posedon çfarëdo pasurie në atë shtet, kurse në kontestet
martesore kompetenca përcaktohet sipas selisë së paditësit. Duke pas
parasysh raritetin e protestave ndërkombëtare dhe mungesën e kontesteve
midis shteteve në këtë çështje, disa autorë pohojnë se e drejta zakonore
ndërkombëtare nuk paraqet ndonjë kufizim lidhur me juridiksionin në
çështjet civile.
6. 3. 1. Juridiksioni në çështjet penale
Parimi territorial. Është rregull që për krimin e kryer në territorin e një

shteti të gjykojnë gjykatat e atij shteti. Fjala është për parimin e zbatuar në
të gjitha sistemet juridike, por nuk është parim absolut i së drejtës
ndërkombëtare dhe në asnjë rast nuk përputhet me sovranitetin territorial.
Ky parim mbështetet në arsyet ideologjike dhe politike; nevojën që të
afirmohet sovraniteti territorial i cili është zhvilluar në kohën e renesancës
e që është i lidhur për përforcimin e shteteve moderne. Kjo nevojë i ka
shtyrë shtetet që t’i flakin parimet e vjetra të personalitetit sipas të cilave
secili kudo që gjendet, drejtpërsëdrejti sipas së drejtës nacionale është
barazuar me parimin e territorialitetit. Pastaj është logjike që për veprën që
ka shkaktuar pasoja në territorin e caktuar të gjykojnë gjykatat e atij
territori, sepse atje është më lehtë edhe të mblidhen dëshmitë, për këtë
arsye kjo konsiderohet si vend i përshtatshëm për gjykim (forum
convenienc). Zakonisht ky është edhe vendi ku më lehtë mund të mbrohen
të drejtat e pandehurit, sepse nëse nuk është i huaj – mund të pritet që e
njeh të drejtën e atij territori, prandaj edhet të drejtën penale dhe të drejtën
e të pandehurit në procedurën penale. Problemet themelore të zbatimin e
këtij parimi paraqiten në rastet kur gjykohen krimet ndërkombëtare. Këto
krime shpesh i kryejnë zyrtarët e shtetit, ose marrin pjesë në to ata, prandaj
edhe gjykatat kombëtare hezitojnë t’i ndjekin zyrtarët shtetëror ose ta
fillojnë procedurën kundër individëve të cilët janë pjesë e organeve
125
shtetërore. Është problematike edhe çështja e vendit të zhvillimit të

procedurës gjyqësore nëse vepra penale është planifikuar në një shtet
kurse është kryer në tjetrin. Sistemet juridike nacionale përpiqen t’i japin
përparësi vendit ku është kryer vepra, gjegjësisht ku janë shkaktuar
pasojat, por në të drejtën ndërkombëtare nuk ka rregull për këtë.
Parimi i shtetësisë aktive. Lidhja midis shtetit dhe njerëzve në territorin e

tij, juridikisht vendoset me konceptin e shtetësisë. Me fitimin e shtetësisë
personi merr sipëri të drejtat dhe detyrimet e caktuara. Në rastin e njohur
të ICJ Nottebohm, është konstatuar se shtetësia është :”lidhja juridike e
cila e ka si bazë faktin shoqëror të përkatësisë, lidhjen e vërtetë të
ekzistencës, interesit dhe ndjenjës së bashku me ekzistimin e të drejtave
dhe detyrimeve reciproke. 69.
Dy parime themelore në të cilat mbështetet shtetësia janë ius soli, arritja e

shtetësisë me lindje në territorin e shtetit, dhe ius sanguinis, fitimi i
shtetësisë në bazë të shtetësisë së prindit. Shumë shtete kanë miratuar ligje
të posaçme për Gjykatën Ndërkombëtare Penale, në të cilat duhet ta
inkorporojnë obligimin e ndjekjes penale të shtetasve për krimet e kryera
në vend dhe jashtë vendit, në pajtim me Statutin ICC. BH, një ligj të tillë
ende nuk e ka miratuar, mirëpo, meqenëse se është palë e Statutit të
Romës, kjo nuk e përjashton obligimin e saj. Parimi i shtetësisë aktive
parashihet edhe me një numër të konventave, përfshirë Konventën Kundër
Torturës, të vitit 1984, si dhe disa marrëveshje për luftimin e Terrorizmit.
Parimi i shtetësisë pasive. Sipas këtij parimi shteti ka juridiksion ta ndjek

kryesin e veprës penale të kryer jashtë shtetit nëse pasojat e veprës penale
i kanë goditur shtetasit e atij shteti. Parimi është i bazuar në nevojën e
mbrojtjes së shtetasve të cilët jetojnë ose kanë vendqëndrim në botën e
jashtme dhe ta mbrojnë besimin në juridiksionin e shtetit tjetër. Shtetet të
cilat e pranojnë këtë bazë të kompetencës parashohin që përndjekjen e
krimit kur i pandehuri është në botën e jashtme ekziston “inkriminimi i
dyfishtë”, se vepra penale është kryer si në vendin e kryesit, ashtu edhe në
vendin e viktimës. Në kohët e sotme gjykatat më tepër i qasen kësaj baze
në aspektin e kompetencës për ndjekjen e krimeve kundër njerëzimit,
torturës dhe kundër terrorizmit. Neni 5 (1c)i Konventës Kundër Torturës i
autorizon shtetet që në pajtim me këtë parim të ndjekin dhe dënojnë që
mund përfundohet se parimit të shtetësisë pasive duhet qasur vetëm
69
Nottebohm case, http://www.icj-cij.org/icjwww/idecisions/isummaries/ilgsummary550406.htm
126
atëherë kur asnjë shtet nuk dëshiron ose nuk është i aftë që ta ndajë
drejtësinë ndërkombëtare.
Parimi mbrojtjes. Sipas këtij parimi shtetet kanë juridiksion mbi të huajt të
cilët në botën e jashtme kryejnë vepra të rrezikimit të sigurisë së shtetit, ky
parim bazohet në mbrojtjen e interesave vitale të shtetit, sepse veprat e
tilla të kryera mund të paraqesin vepra politike, prandaj si të tilla nuk do të
ishin të dënueshme sipas shtetit nga i cili rrjedh i huaji, kurse për shkaqe të
njëjta edhe nuk do të ekstradohej. Fjala është për parimin i cili mund të
manipulohet lehtë dhe të kushtëzohet nga shtetet tjera. Megjithatë, ky
ekziston si plotësim i mangësive të ligjeve lokale lidhur me veprat penale
kundër shtetasve tjerë. Parimi mbrojtjes shpesh shfrytëzohet në kontratat
me të cilat veprat specifike penale rregullohen me juridiksion të
shumëfishtë.
Parimi universal. Mbi këtë parim mbështetet kompetenca universale e

cilitdo shtet që ta gjykojë fajtorin për veprën e kryera dhe këtë parim
vetëm kohën e fundit kanë filluar ta zbatojnë gjykatat e në botë. Ndonëse
ky daton nga shek. i XVIII. Atëherë në të vërtetë fuqitë e mëdha detare
kishin lidhur marrëveshje sipas të cilës gjykatat në secilin nga ato shtete
kishin të drejtë t’i dënojnë piratët për krimet e kryera, pavarësisht nga
nacionaliteti i viktimave. Vetëm pas luftës së dytë botërore, dhe gjykimit
të Nurenbergut, në disa konventa ndërkombëtare përmendet mundësia e
zbatimit të këtij parimi. Sipas Neni 101 të Konventës mbi të Drejtat në
Detin e Hapur të Vitit 1982, piratizmi iure gentium, është përcaktuar si
akti kundërligjore i dhunshëm, i arrestimit ose i robërimit, i kryer për
qëllime private nga udhëtaret ose ekuipazhet e anijeve private, apo
fluturakeve të drejtuara kundër anijes apo fluturakes tjetër (ose udhëtarëve
dhe pasurive ) në detin e hapur apo në tokën e askujt. Përveç privatizimit
edhe kriminelët e luftës paraqesin bazë për juridiksionin universal,
ndonëse këto çështje janë të ndjeshme dhe gjithmonë politike.
Parimi universal pranohet në dy forma: kompetenca e kushtëzuar

universale dhe kompetenca absolute universale.
Sipas formës më shpesh të pranuar, konceptit të ngushtë, vetëm shteti i cili

të fajësuarin e mban në paraburgim mund ta gjykojë atë me të
ashtuquajturin forum deprehensionis. E drejta zakonore ndërkombëtare e
njeh këtë formë të përgjegjësisë për pietizmin. Dispozitat e Konventës në
këtë kuptim u përkasin shkeljeve të rënda të konventave të Gjenevës të
vitit 1949 që kanë të bëjnë me Torturimin (Neni 7 i Konventës Kundër
127
Torturës) dhe Terrorin (Konventat e ndryshme të KB-së, për këtë çështje).

Këto konventa jo vetëm që autorizojnë, por edhe i obligojnë shtetet që jo
vetëm t’i ndjekin por, edhe ti gjykojnë fajtorët. Disa legjislacione, siç
është ai gjerman, austriak, zviceran, e kanë miratuar kompetencën e tillë
universale. Sipas formës tjetër të parimit universal, shteti mund t’i ndjek
personat e fajësuar për krime ndërkombëtare pa marrë parasysh shtetësinë
e tyre vendin ku është kryer krimi dhe shtetësinë e viktimës, madje pa
marrë parasysh se a është arrestuar i fajësuari apo në çfarëdo mënyre është
i pranishëm në territorin e shtetit në të cilin gjykohet. Mirëpo, meqenëse
shumë sisteme nacionale nuk e lejojnë gjykimin në mungesë (in absentia),
kusht për fillimin e gjykimit është prezenca e të pandehurit në territorin e
shtetit konkret.
Juridiksioni i bazuar në konventat ndërkombëtare (Parimi kuazi-

universal). Krahas juridiksionit universal i cili mundëson procedimin e
piratëve dhe kriminelëve të luftës ekziston edhe një numër i madh i
konventave ndërkombëtare që e rregullojnë kompetencën e shteteve
anëtare për procedimin e aktiviteteve të ndryshme kundërligjore, duke
filluar nga dëmtimi i kabllove nëndetare, deri te tortura dhe skllavërimi,
pavarësisht nga shtetësia e kryerësit dhe vendi i kryerjes së veprës. Në
teori është e kontestueshme se a parashihet me këto konventa kompetenca
e shtetit apo juridiksioni universal.
Juridiksioni në çështjet civile. Disa shtete sidomos SHBA-të, përpiqen t’i

zbatojnë ligjet e tyre jashtë territorit të tyre (parimi ex-territorial)
pavarësisht nga shtetësia në bazë të të ashtuquajturës “doktrinë e vendit të
pasojës”. Shteti ndërmerr juridiksion në bazë të supozimit se veprimi i
ndonjë personit prodhon pasoja në territorin e tij. Gjykatat amerikane në
bazë të këtij parimi ndërmarrin juridiksion më së shpeshti në kontestet nga
fusha e zbatimit të së drejtës kundër monopolit dhe konkurrencës.
Ekstradimi dhe dorëzimi. Krahas obligimit të bashkëpunimit me gjykatat

ndërkombëtare shtetet janë të detyruara të bashkëpunojnë edhe midis tyre.
Forma më e rëndësishme e këtij bashkëpunimi është ekstradimi i cili do të
mund të definohej si dorëzim zyrtar i të pandehurit dhe të dënuarit shtetit
tjetër. Qëllimi themelor i ekstradimit është pengimi i të pandehurit që me
kalimin e kufirit të lirohet nga vepra penale. Nocioni ekstradim duhet të
dallohet nga nocioni i dorëzimit të pandehurit në gjykatën ndërkombëtare.
Ekstradimi zbatohet nën kushtet caktuara të cilat varen nga pëlqimi dhe
vullneti i dy shteteve derisa dorëzimi i të pandehurit Gjykatës
128
Ndërkombëtare është obligim i domosdoshëm dhe i pakusht i shtetit i cili
nuk mund të shkyçet ose të kufizohet me ligjet nacionale. Rregulla sipas të
cilës zbatohet ekstradimi midis shteteve është rregulluar me konventa
ndërkombëtare, kurse kur marrëveshje nuk ekziston atëherë zbatohen
dispozitat e ligjit të shtetit përkatës. Kështu, parasheh edhe ligji i
procedurës penale i BH, neni 417, kurse dispozita të ngjashme përmbajnë
edhe ligjet e entiteteve mbi procedurën penale. Vendimin mbi ekstradimin
e nxjerrin organet e shtetit përkatës. Në BH, kjo kompetencë i takon
Ministrisë së Drejtësisë. Për të qenë ekstradimi i lejuar; është e
domosdoshme që vepra në të cilën është i mbështetur ai të paraqesë vepër
penale sipas ligjeve të dy shteteve dhe të jetë e përcaktuar dënimi i saktë i
veprës. Kërkesa për ekstradim do të refuzohet domosdo për vepra penale
politike, për vepra nga fusha e të drejtës ushtarake, të cilat nuk bëjnë pjesë
në vepra të zakonshme penale, në situatën kur shteti i lutur ka mjaftë bazë
të besojë që ndjekja penale dhe gjykimi janë të mbështetura në
diskriminimin, ose për shkaqe të tilla procedura nuk do të zhvillohet në
mënyrë korrekte dhe të drejtë, nëse i pandehuri është dënuar me vendim të
formës së prerë, ose është liruar për veprën e njëjtë, nëse është parashkruar
ndjekja ose është ekzekutuar sanksioni. Në praktikë më së shpeshti
paraqitet dilema çka mund të konsiderohet vepër politike.
6.4. E drejta ndërkombëtare dhe terrorizmi
Bibliografia: Brownlie, I., International Law and the Use of Force by States, Oxford,
1963; Carter, Trimble, Bradley, International Law, ASPEN Publishers, 2003; Casebook
Series, West publishing co, St. Paul, Minn., 1997; Coady,T., O'Keefe, M., Terorizam i
pravednost: moralni argumenti u opasnom svijetu, KruZak, Zagreb 2004;Cutter, Susan
L. ; Richardson, Douglas B.; Wilbanks, Thomas J., The geographical dimensions of
terrorism, London: Routledge, New York 2003; Čaldarović, O., Terorizam kao globalna i
lokalna prijetnja, Defimi: Hrvatsko defendološko društvo, Zagreb 2003; Dinsttein, Y.,
War, Aggresion and Self – Defence, 3rd edn, Cambridge, 2001; Encyclopedia of world
terrorism, Armonk: Sharpe reference 1997; Manojlović, O., Antiteroristički zakoni u
Sjedinjenim Američkim Državama, Kanadi i Ujedinjenom Kraljevstvu: borba protiv
terorizma vs. ljudska prava, Udruga Pravnik: Pravni fakultet, Zagreb 2002, Petrić, S.,
Odgovornost države za štete od terorističkih akata, s osvrtom na presudu Europskog
suda za ljudska prava br. 48778/99, Pravni fakultet Sveučilišta, Rijeka 2003; Primorac,
I., Državni terorizam i protuterorizam, Fakultet političkih znanosti, Zagreb 2002;
Primorac, I., Državni terorizam, Hrvatsko sociološko društvo: Naklada Jesenski i Turk,
Zagreb 1998; Shaw, M. N., International Law, Cambridge Universiti Press, 2003.
129
6.4.1. Hyrje
Terrorizmi është bërë një nga problemet kryesore të sigurisë së botës

bashkëkohore. Terrorizmi si fenomen në esencën e tij mban terrorin,
gjegjësisht dhunën e drejtuar në mbjelljen e frikës, me qëllim të mposhtjes
së rezistencës së vërtetë ose të supozuar e me qëllim të arritjes së
qëllimeve dhe interesave politike më së shpeshti. Këtë fenomen e zbatojnë
individët ose grupet e organizuara me qëllim të grabitjes apo ndërrimit të
pushtetit, me qëllim të arritjes së pavarësisë nacionale apo autonomisë
politike, me qëllim të shkëputjes, të internacionalizimit të konfliktit, por
edhe me qëllim të arritjes së qëllimeve të shumta të tjera, politike dhe jo
politike. Këtë e zbatojnë edhe shtetet ndaj pjesës së popullatës së vet, ose
ndaj tërë popullsisë, me qëllim të arritjes së qëllimeve të caktuara të cilat
nganjëherë mund të reduktohen edhe në ruajtjen e pushtetit.
Gjithashtu, terrorizmin e zbatojnë dhe financojnë edhe disa shtete me

qëllim të arritjes së qëllimeve të tyre të ndryshme. Në disa raste terroristët
i sulmojnë caqet edhe në vendet e treta miqësore me qëllim të ushtrimit të
presionit në shtetin të cilit i drejtohet akti terrorist.
Globalizimi si proces botëror ka pas për pasojë shndërrimin e terrorizmit

në kërcënim global i cili arsyetimet e veta i gjen në sjelljet politike të
pushteteve lokale, të cilat kinse kufizojnë liritë e tyre politike, ekonomike
apo fetare, por edhe në arsyetimet tjera. Terroristët përpiqen tu
kundërvihen organeve legale shtetërore ushtarake dhe politike, gjë që
shihet përmes përpjekjeve për dominim me mjete bashkëkohore për
shkatërrim masiv, sidomos përmes përpjekjes që të arrihet te armët
kimike, biologjike, apo nukleare. Supozim për këtë është shfrytëzimi i
rrjetit financiar global dhe shumë lehtësirave tjera të procesit të
globalizimit. Tërë kjo e imponon nevojën që shtetet në bashkësinë
ndërkombëtare në tërësi t’i ndërmarrin të gjitha masat e nevojshme për
luftimin e terrorizmit si e keqe globale, gjë që ka sjellë deri te ekspansioni
i normave të së drejtës ndërkombëtare në këtë fushë dhe shtimi i numrit të
subjekteve të së drejtës ndërkombëtare të përfshira në luftën kundër
terrorizmit ndërkombëtar. Problemi kryesor me të cilin ballafaqohet e
drejta ndërkombëtare në luftën kundër terrorizmit është edhe përkufizimi i
tij. Pra, a të kufizohet ai vetëm me akte të drejtuara kundër personave
fizik, apo duhet të përfshihen edhe sulmet ndaj pasurisë. Gjithashtu, është
130
pikëpyetje se në çfarë mase duhet të merren parasysh motivet nga të cilat
rezulton akti i tillë. Përkundër vështirësive politike është bërë progres i
madh si në planin ndërkombëtar, ashtu edhe në nivelin regjional në
definimin e rregullave të caktuara të së drejtës ndërkombëtare për luftë
kundër terrorizmit ndërkombëtar. Njëherazi janë identifikuar edhe
manifestimet e llojllojshme të terrorizmit si dhe ka pasuar dënimi i
përgjithshëm i aktiviteteve terroriste.
6. 4. 2. Konventat ndërkombëtare dhe protokollet përcjellëse.
Deri tashti janë përfunduar 12 konventa ndërkombëtare të cilat e kanë

objekt luftën kundër terrorizmit ndërkombëtar dhe kundër kriminalitetit të
organizuar ndërkombëtarë i cili është në lidhje të ngushtë me te dhe të
cilat konventa pothuajse në tërësi kanë hyrë në fuqi. Ato ndër të tjera kanë
të bëjnë edhe me problemet e kidnapimeve, pengjeve, përdorimin e
mjeteve eksploduese dhe në financimin e terrorizmit. Konventa më e
hershme ndërkombëtare në fuqi është Konventa mbi Veprat Penale dhe
disa Akte tjera të Kryera në Fluturake e 14 Shtatorit 1963, pas së cilës
pasojnë Konventa mbi Parandalimit e Kidnapimit Kundërligjor të
Fluturakeve e 16 Dhjetorit 1970, Konventa mbi Parandalimin dhe
Dënimin e Veprave Penale kundër Personave me Imunitet Ndërkombëtar
duke Përfshirë edhe Agjentët Diplomatik e 14 Dhjetorit 1973, Konventa
Ndërkombëtare Kundër Marrjes së Pengjeve e 17 Dhjetor 1979, Konventa
Mbi Mbrojtjen Fizike të Materialit Nuklear e 3 Marsit 1980, Konventa
mbi Luftimin e Veprave Kundërligjore Kundër Sigurisë së Lundrimit
Detar e 10 Marsit 1988, Konventa Mbi Shënjimin e Eksploziveve Plastike
me Qëllim të Zbulimit të tyre e 1 Marsit 1991, Konventa mbi Sigurinë e
Personave të Kombeve të Bashkuara dhe Shoqëruesve të tyre, 9 Dhjetor
1994; Konventa Ndërkombëtare mbi Luftimin e Sulmeve Terroriste me
Bomba; 15 Dhjetor 1997; Konventa Ndërkombëtare Mbi luftimin e
Financimit të Terrorizmit 9 Dhjetor 1999; Konventa e Kombeve të
Bashkuara Kundër Kriminalitetit të Organizuar Transnacional, 15 Nëntor
2000.
Shumica e këtyre konventave bazohet në modelin e përbashkët. Konventat

përmbajnë dispozitat mbi definimin e juridiksionit universal për vepra
penale të cilat janë objekt i marrëveshjes me imponimin e njëkohshëm të
detyrimeve për shtetet anëtare që të ndërmarrin masa për zbatimin apo
hartimin e legjislacionit të brendshëm, aty ku ka nevojë. Në të vërtetë çdo
shtet ndërmerr masat të cilat mund të jenë të domosdoshme me qëllim të
përcaktimit të juridiksionit mbi veprat të cilat janë objekt i konventës
131
gjegjëse, nëse ato vepra janë të kryera në territorin e tij, gjegjësisht në

vendin apo objektin që gjendet në territorin e juridiksionit të tij, ose
veprën e ka kryer shtetasi i tij. Gjithashtu shteti anëtarë mund ta vendos
juridiksionin e vet nëse vepra penale është kryer kundër shtetasit të atij
shteti, kundër objektit të atij shteti ose qeverie në botën e jashtme,
përfshirë ambasadën apo objektin tjetër diplomatik – konsullor të atij
shteti, ose veprën penale e ka kryer personi pa shtetësi, i cili e ka
vendqëndrimin në territorin e atij shteti, ose vepra penale është kryer me
qëllim që shteti të detyrohet ta kryej ose të mos e kryej ndonjë veprim.
Shtetet anëtare të konventës së caktuar ndërmarrin të gjitha masat e

nevojshme që nënkuptojnë edhe përshtatjen e sistemit të brendshëm
juridik, që veprat penale të cilat janë objekt i konventës përkatëse të
përcaktohen si vepra penale sipas legjislacionit të brendshëm dhe që ato
vepra të dënohen duke i sanksionuar me dënime përkatëse, sipas karakterit
të rëndë të veprave penale. Veprat penale të cilat janë objekt i konventës
përkatëse dhe për të cilat është e mundur të zbatohet procedura e
ekstradimit sipas çdo marrëveshjeje mbi ekstradimin e cila ekziston më
parë midis shteteve anëtare. Në qoftëse, megjithatë shteti konkret anëtarë
në territorin e të cilit gjendet i dyshuari nuk e ekstradon personin është i
detyruar që pa përjashtim, qoftë vepra e kryer në territorin e tij apo jo,
rastin t’ua dorëzojë organeve kompetente me qëllim të ndjekjes penale në
pajtim me procedurën ligjore të atij shteti. Konventat i obligojnë shtetet
anëtare që reciprokisht të ndihmohen lidhur me hetimin apo procedurën
penale apo procedurën e ekstradimit lidhur me veprat penale të cilat janë
objekt i konventës. Ato përjashtojnë mundësinë që veprat penale të tilla
me qëllim të ekstradimit apo ndihmës juridike reciproke, të lidhura në
aspektin penal me veprat penale politike apo veprat e motivuara
politikisht.
Konventat përkatëse nuk imponojnë obligimin e ekstradimit apo ofrimit të

ndihmës ligjore nëse shteti i lutur ka bazë të besojë se kërkesa e
parashtruara me qëllim të ndjekjes penale apo dënimi të ndonjë personi
për shkak të racës, besimit, prejardhjes nacionale apo etnike, ose bindjes
politike, ose nëse konsideron se me miratimin e kërkesës së tillë do të
dëmtohej pozita e atij personi për cilëndo nga këto arsye. Këto konventa
imponojnë bashkëpunimin e shteteve anëtare në pengimin e veprave
penale që janë objekt i konventës. Kontestet midis dy apo më tepër
shteteve anëtare të konventës janë të lidhura për interpretimin apo
zbatimin, të cilat nuk mund të zgjidhen me negociata në afat të arsyeshëm,
132
me kërkesën e njërit nga ato i paraqitet arbitrit. Nëse palët në afat prej 6
muajsh nga paraqitja e kërkesës për arbitrazh nuk mund të pajtohen mbi
organizimin e arbitrazhit, cilado prej palëve mund t’i drejtohet gjykatës
ndërkombëtare të drejtësisë në pajtim me Statutin e Gjykatës
Ndërkombëtare të Drejtësisë. Pas harmonizimit të tekstit të konventës ajo
mbetet e hapur për nënshkrim për shtetet e interesuara për një kohë të
caktuar. Pas nënshkrimit të shteteve ato e zhvillojnë procedurën e
deklarimit të pëlqimit për të qenë të lidhura për konventën e caktuar në
pajtim me legjislacionin e brendshëm. Vet konventat përmbajnë dispozitat
për ratifikim, miratim apo pëlqim. Instrumentet për ratifikim, miratim apo
pëlqim deponohen të depozituesi i konventës përkatëse. Konventat edhe
më tutje mbeten të hapura për aderim të gjitha shteteve të interesuara,
ashtu që instrumentet e ratifikimit deponohen te depozituesi i caktuar.
Krahas konventave të cekura janë miratuar edhe disa protokolle që i kanë

plotësuar konventat e miratuara. Këto janë Protokolli mbi Luftimin e
Akteve Kundërligjore të Dhunës në Aeroportet civile; plotësimi i
Konventës mbi Luftimin e Veprimeve Kundërligjore të Drejtuara Kundër
sigurisë së Fluturakeve Civile, Montreal 23 . 09, 1971, 24, 02. 1988,
Protokolli mbi Luftimin e Akteve Kundërligjore Kundër Sigurisë së
Platformave Fikse të Vendosura në Pragun Kontinental, Protokolli për
Parandalimin, Ndalimin dhe Dënimin e Tregtisë me Njerëz, sidomos me
gra dhe fëmijë, me të cilën plotësohet konventa e Kombeve të Bashkuara
kundër kriminalitetit të organizuar transnacional, 15, 11, 2000, dhe
Protokolli Kundër Tregtisë Ilegale me Emigrantë, në rrugë Tokësore
Detare dhe Ajrore, me të cilën plotësohet Konventa e Kombeve të
Bashkuara Kundër Kriminalitetit të Organizuar të 15 Nëntorit 2000.
6.4.3. Dokumentet politike të KB-së të cilat përmbajnë masat për

eliminimin e terrorizmit ndërkombëtar
Kombet e Bashkuara janë përpjekur që me terrorizmin të merren në

mënyrë gjithëpërfshirëse. Kështu, më 1972, Asambleja e Përgjithshme e
KB-së, e ka formuar si organ ad hoc, Këshillin për Terrorizëm, kurse më
1994, ka miratuar Deklaratën mbi Masat e Eliminimit Ndërkombëtar, e
cila është plotësuar më 1996. Deklarata dënon të gjitha aktet, metodat dhe
praktikat terroriste si veprime penale dhe të paarsyeshme kudo dhe nga
kushdo që ato kryhen. Ato gjithashtu përshkruhen si akte, metoda dhe
praktika terroriste në kundërshtim me qëllimet dhe parimet e Kombeve të
Bashkuara, si dhe që financimi, planifikimi dhe nxitja me vetëdije e akteve
terroriste gjithashtu është në kundërshtim me parimet dhe qëllimet e KB-
133
së. Ajo obligon shtetet anëtare që para lejimit të statusit të refugjatit t’i
verifikojnë azil – kërkuesit se mos kanë marrë pjesë në aktet terroriste, si
dhe që të bashkëpunojnë në pengimin dhe luftimin e terrorizmit.
Arsyet e angazhimit të Asamblesë së Përgjithshme të KB-së, në këtë

çështje janë brengat e tërë Bashkësisë Ndërkombëtare për shkak të
përhapjes dhe intensifikimit të akteve terroriste ndërkombëtare në shumë
regjione të botës me pasoja shkatërruese për marrëdhëniet ndërkombëtare
dhe për sigurinë e shteteve. Me këtë rast theksohet nevoja e
pashmangshme e forcimit të bashkëpunimit të mëtejmë ndërkombëtar të
shteteve me qëllim të ndërmarrjes dhe zbatimit të masave efikase praktike
në pengimin dhe eliminimin e të gjitha formave të terrorizmit
ndërkombëtarë. Me këto akte politike, shtetet anëtare të KB-së, kanë
shprehur dënimin e të gjitha akteve, metodave dhe praktikave terroriste,
duke i vlerësuar ato si shkelje të rënda të parimeve dhe qëllimeve të KB-
së, dhe si kërcënim për paqen dhe sigurinë ndërkombëtare, rrezik për
marrëdhëniet miqësore midis shteteve dhe popujve, si kërcënim për
bashkëpunimin ndërkombëtar të cilat kanë për qëllim shkatërrimin e të
drejtave dhe lirive themelore të njeriut si themele të shoqërive
demokratike.
Në Seancën e Asamblesë së Përgjithshme më 1996, me Rezolutën 51/ 210.

është formuar Këshilli “ad hoc”, i cili e ka përgatitur Konventën
Ndërkombëtare për Luftimin e Sulmeve Ndërkombëtare Terroriste me
Bomba, datë 1997, dhe Konventën Ndërkombëtare mbi Luftimin e
Terrorizimit më 1999. Kurse më vonë Këshilli ka marrë për detyrë ta
hartojë Konventën Ndërkombëtare mbi Luftimin e Terrorizmit Nuklear si
plotësim të instrumenteve ekzistuese ndërkombëtare, si dhe një konventë
gjithëpërfshirëse si kornizë kundër terrorizmit ndërkombëtar. Mandati i
këtij Këshilli, modifikohet për çdo vit nga Asambleja e Përgjithshme në
pajtim me temat që gjenden në rend dite.
6.4.4. Masat Këshillit të Sigurimit
KS, i OKB-së, si organ përgjegjës i KB-së, për ruajtjen e paqes dhe

sigurisë ndërkombëtare disa herë është marrë me shqyrtimin e terrorizmit
ndërkombëtar si kërcënim për paqen dhe sigurinë ndërkombëtare.
Sidomos pas sulmeve terroriste të 11. Shtatorit 2001, janë miratuar disa
Rezoluta ndër të cilat: Rezoluta e KS, të KB 1368/12.09.2001; dhe
Rezoluta e KS, të KB-së, 1373/28.09.2001. E para nga të cekurat
134
përshkruan sulmin terrorist si kërcënim për paqen dhe sigurinë
ndërkombëtare duke e karakterizuar si ngjarje që bie nën Kapitullin VII të
Kartës së OKB-së, i cili e autorizon KS-në, t’i përdorë forcën ndaj atyre të
cilët e rrezikojnë këtë paqe dhe siguri. Gjithashtu kjo Rezolutë ua njeh
shteteve të drejtën për vetëmbrojtje individuale dhe kolektive në pajtim me
Kartën e KB-së, që do të thotë se shtetet mund të përgjigjen me mjete
ushtarake kundër atyre që janë përgjegjës për sulmet terroriste. Kjo
paraqet risi dhe pa precedent është brenda sistemit të KB-së, sepse më
herët kishte rezistencë në ndërmarrjen e aksioneve unilaterale nga cilido
anëtarë i KB-së, meqenëse se e drejta për vetëmbrojtje individuale dhe
kolektive ka karakter të përkohshëm, ajo zgjat vetëm derisa Këshilli i
Sigurimit të mos ndërmerr masat e nevojshme në kuadër të autorizimeve
të tij.
Rezoluta tjetër e KS, në esencën e saj e ka pengimin e financimit të

terrorizmit ndërkombëtar. Shtetet janë të detyruara që të përmbahen ndaj
çfarëdo ndihme entiteteve apo personave që merren me terrorizëm dhe
njëherazi t’i ndërmarrin të gjithë hapat e nevojshëm për parandalimin e
akteve terroriste dhe për mos strehimin atyre të cilët financojnë,
planifikojnë, ndihmojnë apo kryejnë akte të tilla, ose u ofrojnë strehim
personave të tillë. Shtetet gjithashtu janë të obliguara të sigurojnë që çdo
person që merr pjesë, financon, planifikon, ose kryen akte terroriste, ose i
nxitë ato, të sillet para drejtësisë. KS, i KB-së, në bazë të Kreut VII, të
Kartës së KB-së, që ka të bëjë me rrezikimin e paqes dhe sigurisë
ndërkombëtare, me Rezolutën 1373 të 28 Shtatorit 2001, e ka themeluar
Këshillin Kundër Terrorizmit të përbërë nga 15 anëtarët e KS. Detyra e
këshillit është ta mbikëqyrë zbatimin e Rezolutës 1373 të KS, nga ana e
shteteve anëtare dhe ta shtojë aftësimin e shteteve në luftë kundër
terrorizmit.
6.4.5. Marrëveshjet ndërkombëtare regjionale bilaterale dhe

multilaterale dhe masat tjera të rëndësishme
Terrorizmi si kërcënim global është objekt i shumë marrëveshjeve

ndërkombëtare regjionale multilaterale. E tillë është Konventa Evropiane
mbi Luftimin e Terrorizmit e 27 Janarit 1977, të cilës duhet shtuar edhe
Rekomandimet e Këshillit të Evropës Për të Drejtat e Njeriut dhe Luftës
Kundër Terrorizmit, si dhe Marrëveshja mbi Bashkëpunimin dhe
Parandalimin e Kriminalitetit tej kufitar me Kartën për Themelimin dhe
Punën e Qendrës Regjionale të Iniciativës së Evropës Juglindore (SECI)
për luftë kundër kriminalitetit tej kufitar. Qëllimi i këtyre marrëveshjeve
135
është bashkimi më i madh i shteteve anëtare në luftë kundër terrorizmit, në

rend të parë midis shteteve anëtare të Këshillit të Evropës, e pastaj edhe
shteteve tjera të cilat bëjnë pjesë në Evropën Juglindore. Konventa
Evropiane e ka lehtësuar ekstradimin edhe kujdesin për mbrojtjen e të
drejtave të njeriut. Marrëveshja para së gjithash është e drejtuar në shtimin
e efikasitetit të parandalimit, zbulimit dhe ndjekjes së shkeljeve tej
kufitare dhe shkëmbimin e informatave midis shteteve anëtare. Me
marrëveshje është themeluar Komiteti i Përbashkët për Bashkëpunim në
Bukuresht, të cilën e përbëjnë përfaqësuesit e shteteve anëtare. Në të është
paraparë themelimi i Qendrës Regjionale të Iniciativës së Evropës
Juglindore për Bashkëpunim në Luftë kundër Kriminalitetit Tej kufitar.
Terrorizmi ndërkombëtar është objekt i shumë marrëveshjeve

ndërkombëtare midis shteteve që kanë për objekt rregullimin e çështjeve
konkrete me interes për shtetet anëtare. Për ne është më i rëndësishmja
Marrëveshja të cilën BH, e ka lidhur me Qeverinë e Republikës së
Hungarisë për Bashkëpunim në Luftimin Kundër Terrorizmit, Tregtisë me
Narkotikë dhe Kriminalitetit të Organizuar datë 21 Prill 1996;
Marrëveshja për Bashkëpunim në Luftë Kundër Terrorizmit
Ndërkombëtar, Tregtisë Ilegale me Narkotikë dhe Substancave Psikotrope,
dhe Kriminalitet të Organizuar, midis Këshillit të Ministrave të BH, dhe
Qeverisë së Republikës Turke, datë 21 Qershor 2000; Marrëveshja për
Bashkëpunim midis Këshillit të Ministrave të BH, dhe Qeverisë së
Republikës së Italisë në Fushën e Luftimit të Kriminalitetit të Organizuar,
datë 28 Janar 2002, dhe Marrëveshja midis Këshillit të Ministrave të BH,
dhe Qeverisë së Republikës së Kroacisë për Bashkëpunim në Luftën
Kundër Terrorizmit, Kontrabandës dhe Keqpërdorimit të Drogës dhe
Kriminalitetit të Organizuar, datë 17 Qershor 2002.
Meqenëse SHBA-të janë e vetmja superfuqi, legjislacioni i tyre i

brendshëm, qoftë për çështjet e brendshme shtetërore apo të luftës kundër
terrorizmit ndërkombëtarë, nuk mund të lihet anash në analizimin e
përgjigjes në terrorizmin ndërkombëtar. Me rëndësi të madhe janë aktet e
masave të ndërmarra pas 11 Shtatorit 2001, siç është Dekreti Ushtarak i
Kryetarit të SHBA-ve, mbi Paraburgimin Veprimin dhe Dënimin e
Personave të Caktuar të Cilët nuk Janë Shtetas, në Luftë Kundër
Terrorizmit, datë, 13 Nëntor 2001; Dekreti nr.1 i Komisionit Ushtarak të
Ministrisë së Mbrojtjes së SHBA-së, datë 21 Mars 2002; Ligjet Luftarake
dhe Kodi i SHBA-ve.
136
Bosnja dhe Hercegovina në legjislacionin e vet ka inkorporuar numrin më
të madh të obligimeve ndërkombëtare për luftimin e terrorizmit. Ligji
Penal i BH, në Nenin 2001, e definon terrorizmin së bashku me dënimet
përkatëse dhe peshën e veprës penale. Kjo vepër penale ekziston vetëm
nëse ekziston qëllimi që të frikësohet seriozisht popullata ose organet e
pushtetit të BH-së. Ligji Penal i Federatës së BH-së, në Kreun 18 me
titullin :”Veprat penale kundër terrorizimit”, e trajton këtë çështje. Ligji i
Procedurës Penale i BH dhe i Federatës së BH, përmbajnë dispozitat që
kanë për qëllim përmbushjen e obligimeve ndërkombëtare lidhur me
pengimin dhe luftimin e terrorizmit dhe veprave të ngjashme penale me
elemente ndërkombëtare. E drejta humanitare ndërkombëtare paraqet
kornizë brenda së cilës duhet të realizohet lufta kundër terrorizmit pa i
shkelur të drejtat dhe liritë themeloret të njeriut të cilat i garantohen çdo
njërit pa kurrfarë paragjykimi. E drejta humanitare ndërkombëtare kërkon
vendosje të baraspeshës midis brengës legjitime për siguri nacionale dhe
mbrojtjes së të drejtave dhe lirive themelore të njeriut. Kjo baraspeshë
parashihet edhe me Paktit mbi të Drejtat Civile dhe Politike, anëtarë të së
cilës tashmë janë 151 shtete si dhe instrumentet regjionale siç është
Konventa Evropiane Për Liritë dhe të Drejtat e Njeriut; Konventa
Amerikane Mbi të Drejtat e Njeriut dhe Karta Afrikane për të Drejtat e
Njerëzve dhe Popujve.
6.5. E drejta e refugjatëve dhe e drejta në azil
Bibliografia: K. Jastram – M. Achiron, UNHCR ZAŠTITA IZBJEGLICA:Vodič kroz

međunarodno izbjegličko pravo, 2001; Urednik: Liv Feijen, pravni savjetnik, UNHCR,
2006; zaključci o međunarodnoj zaštiti izbjeglica koje je usvojio izvršni komitet
programa unhcr-a 1975 – 2005.
6.5.1. Korniza juridike e sistemit ndërkombëtar për mbrojtjen e

refugjatëve
Shumica e të drejtave themelore të refugjatëve përmbahet në Deklaratën

Universale për të Drejtat e Njeriut të Vitit 1948. Kjo është e drejta në jetë
dhe liri, e drejta në Siguri, e drejta e mbrojtjes nga tortura apo veprimi i
vrazhdë çnjerëzor, dhe poshtërues apo nga ndëshkimi, e drejta për tu
mbrojtur nga robërimi, e drejta për mbrojtje nga arrestimi dhe paraburgimi
arbitrarë.
Shtetet janë të obliguara t’i mbrojnë qytetarët pa diskriminim. Nganjëherë

qeveritë nuk janë të gatshme ose të afta t’i mbrojnë qytetarët e tyre. Në
137
rrethanat e tilla ndodh që njerëzit ikin nga shtëpitë e tyre, madje edhe
familjet e tëra duke kërkuar siguri në shtetet tjera. Meqenëse në rrethanat e
tilla pushteti i tyre nuk i mbron të drejtat e tyre, këtë rol e merr Bashkësia
Ndërkombëtare, e cila garanton respektimin e këtyre të drejtave themelore.
Pas Luftës së Dytë Botërore është themeluar Zyra e Komisiariatit të Lartë
për Refugjatë UNHCR, nga ana e Asamblesë së Përgjithshme të KB-së, e
cila e ka mandatin të mbrojë dhe të bëjë zgjidhje refugjatëve. Aktivitetet e
UNHCR, mbështeten në të drejtën ndërkombëtare dhe standardet në
kuadër të Deklaratës Universale për të Drejtat e Njeriut të Vitit 1948 dhe
të 4 Konventave të Gjenevës të Vitit 1949 për të drejtën humanitare
ndërkombëtare, si dhe në harmoni me qëllimet e instrumentet dhe
deklaratat ndërkombëtare dhe regjionale të obligueshme dhe të pa
obligueshme që merren me çështjet e refugjatëve.
6.5.2. Ligjet dhe standardet ndërkombëtare
Konventa mbi Statusin e Refugjatit e vitit 1951 paraqet bazën e së drejtës

ndërkombëtare të refugjatit. Konventa mbi Refugjatët në Nenin 1 definon
nocionin e refugjatit dhe parasheh standardet minimale për veprim ndaj
personave që i plotësojnë statusin e refugjatit.
Me qenëse Konventa është hartuar menjëherë pas Luftës së Dytë Botërore,

definimi është fokusuar në persona që gjenden jashtë shtetit të origjinës të
cilët për shkak të ngjarjeve kanë ardhur në Evropë apo gjetiu para 1 Janarit
1951. me paraqitjen e krizave të reja të refugjuatrëve në fund të viteteve
50-ta dhe në fillim të viteve 60 të shekullit të kaluar është paraqitur nevoja
për zgjerimin e fushëveprimit gjeografikë dhe kohor të Konventës së
Refugjatëve. Lidhur me këtë është përgatitur dhe miratuar Protokolli i
Konventës në vitin 1967. Konventa dhe Protokolli e definojnë refugjatin si
person me frikë të arsyeshme nga ndjekja për shkak të racës besimit,
kombësisë, përkatësisë, shoqërore, mendimit politik, dhe i cili gjendet
jashtë shtetit. Dhe nuk guxon, ose nuk dëshiron të jetë nën mbrojtjen e atij
shteti apo të kthehet në të për shkak të frikës së përndjekjes.
Konventa e Organizatës së Bashkimit Afrikan e cila mbulon aspekte të

caktuara të problemeve të refugjatëve në Afrikë. Është marrëveshje
regjionale e vitit 1969 dhe e ka plotësuar definicionin e refugjatit sipas
Konventës së Vitit 1951 duke e objektivizuar atë. Sipas kësaj Konvente
konsiderohet cilido person që është i shtyrë të largohet nga vendi i tij për
shkak të agresionit të jashtëm, okupimit, dominimit të huaj, apo ngjarjeve
138
të cilat e kanë rrënuar seriozisht rendin publik, në pjesën e shtetit apo në
tërë shtetin e origjinës, ose shtetësinë.
Deklarata e Kartagjenës, është miratuar më 1984, nga një grup juristësh

prestigjioz të cilët kanë vepruar në emër të qeverive të tyre. Ajo i definon
si persona të ikur nga vendi i tyre “për shkak se janë të rrezikuara jetët,
siguria dhe liria e tyre nga dhuna e përgjithshme, agresioni i jashtëm,
konfliktet e brendshme, shkeljet e vrazhda të të dejtave të njeriut, apo
rrethanat të cilat e kanë prishur rëndë rendin publik”. Protokolli për
Sratusin e Refugjatit i viti 1967, është dokument i pavarur dhe i lidhur në
mënyrë integrale me Konventën e Vitit 1951. Protokolli eliminon
kufizimet kohore dhe gjeografike të cilat i mban Konventa për Refugjatët.
Së bashku me konventat edhe Protokolli për Refugjatët rregullon tri fusha

kryesore:
a) Definimin e refugjatit së bashku me kushtet për pushimin e statusit të
refugjatit;
b) Statusin juridik të refugjatëve në vendin e strehimit; të drejtat dhe
detyrat e tyre, përfshirë edhe të drejtën për mbrojtje nga kthimi me
dhunë, ose refoulmentit, në territorin ku jeta dhe liria e tyre do të ishte
e rrezikuar;
c) Obligimet e shteteve përfshirë edhe bashkëpunimin me UNHCR, për
kryerjen e detyrave dhe lehtësimin e funksioneve mbikëqyrëse lidhur
me zbatimin e Konventës.
Me aderim në protokoll, shtetet pajtohen që dispozitat e Konventës për

Refugjatët të zbatohen ndaj të gjithë personave të përfshirë me definicionit
të refugjatit sipas Protokollit.
Parimi non – refoulment. – ky parim përmban të drejtën e refugjatit të jetë

i mbrojtur nga kthimi i dhunshëm apo refoulmenti. Këtë të drejtë e
përmban Neni 33 (1) i Konventës Mbi Statusin e Refugjatëve (1951), i cili
thotë:”asnjë shtet kontraktues nuk guxon në asnjë mënyrë ta ndjek ose ta
kthej refugjatin në kufirin e territorit ku jeta dhe liria e tij do të
rrezikoheshin për shkak të racës, besimit, kombit, përkatësisë shoqërore
dhe grupore, apo për shkak të mendimit politik. Është e njohur se ky parim
është pjesë e së drejtës zakonore dhe në këtë bazë i obligon ato shtete të
cilat nuk janë anëtare të Konventës.
Refoulmenti është i ndaluar, qoftë me interpretim eksplicit apo implicit të

shumë instrumenteve tjera ndërkombëtare me të cilat mbrohen të drejtat e
139
njeriut, siç janë: Konventa Për Parandalimin e Torturës dhe Veprimeve

tjera të Poshtëruese, (Neni 3). Konventës së IV, të Gjenevës të vitit 1949
(Neni 45, par. 4). Të Paktit Ndërkombëtar për të Drejtat Civile dhe
Politike (7); Deklaratës për mbrojtjen e Gjithë Personave nga Zhdukja me
Dhunë (Neni 8) dhe parimeve të parandalimit efektiv dhe hulumtimit të
eliminimeve arbitrare me procedurë të shkurtër (neni 5). Gjithashtu
refoulmenti është i ndaluar qoftë në mënyrë eksplicite apo përparmes
interpretimit të shumicës së instrumenteve regjionale për të drejtat e
njeriut, përfshirë edhe Konventën Evropiane për të Drejtat e Njeriut (Neni
3); Konventën Amerikane për të Drejtat e Njeriut; Konventën Afrikane për
Refugjatët (Neni II); dhe Deklaratës së Kajros për Personat e Zhvendosur
dhe Refugjatët në Botën Arabe (Neni 2).
6.5.3. Rezolutat e Asamblesë së Përgjithshme të OKB-së, Deklarata

për Azilin Territorial (strehimin), (1967)
Asambleja e Përgjithshme e KB-së, në Vitin 1967 e ka miratuar

Deklaratën Për Azilin Territorial, të drejtuar shteteve anëtare. Deklarata
thotë se :”njohja e azilit është akt human dhe paqësor të cilin asnjë shtet
nuk mund ta konsiderojë si akt armiqësor. Ajo parasheh që shteti që ofron
azil ësthë i detyruar t’i përgjigjet kërkesës së çdo personi për njohjen e
azilit.
Neni 14 (1) i Deklaratës Universale Për të Drejtat e Njeriut thekson

se:”çdo njeri ka të drejtë të kërkojë në vendet tjera azil” nga ndjekja.
Njohja e azilit është akt human i shtetit. Nocioni i azilit apo strehimit nuk
është i definuar me të drejtën ndërkombëtare, por e nënkupton mbrojtjen e
tërësishme të cilën një shtet ua ofron refugjatëve në territorin e vet.
Strehimi përfshinë gjithsesi mbrojtjen themelore të përkohshme dhe
ndalesën e kthimit të dhunshëm në territorin ku jeta dhe lira e refugjatit do
të jenë të rrezikuara me mundësi të mbetjes në shtetin nikoqir deri në
gjetjen e zgjidhjes jashtë atij shteti.
6.5.4. Ligjet dhe standardet regjionale
Instrumentet më të rëndësishme regjionale për çështje të refugjatëve janë:

Konventa e Organizatës së Bashkimit Afrikan që përfshinë aspekte të
caktuara të problemeve të refugjatëve në Afrikë (1969); procesi i
dekolonizimit në Afrikë ka sjellë migracionin masiv të popullsisë, për
shkak se kufijtë shtetëror nuk përputheshin me kufijtë etnik. Këto lëvizje
140
të popullsisë sollën përpilimin dhe miratimin e Protokollit për refugjatët
më 1967, dhe miratimin e Konventës së Organizatës së Bashkimit Afrikan
lidhur me aspekte të caktuara të problemeve të refugjatëve në Afrikë
(1969). Meqenëse Konventa e Refugjatëve e Vitit 1951 është instrument
themelor dhe i përgjithshëm për statusin e refugjatëve, Konventa Afrikane
deri më sot është marrëveshja e parë dhe e vetme e detyrueshme në
pikëpamje juridike, regjionale për refugjatët.
Deklarata e Kartagjenës është miratuar më 1984 në Kartagjenë të

Kolumbisë, siç edhe quhet. Ajo rekomandon që definicioni i refugjatit i
cili përdoret në tërë regjionin e Amerikës së Mesme dhe Jugore të
përfshihet në definicionin e Konventës për Refugjatët (1951), por t’i
përfshijë edhe personat e ikur nga vendet e tyre për shkak të rrezikimit të
jetëve, sigurisë dhe lirisë, nga dhuna e përgjithshme, agresioni i jashtëm,
konfliktet e brendshme, shkeljeve të vrazhda të të drejtave të njeriut, apo
për shkak të rrethanave tjera të cilat e kanë rrënuar rëndë rendin publik.
Ndonëse kjo deklaratë nuk është e obligueshme për shtetet të cilat e kanë
miratuar, shumica e shteteve të Amerikës së Mesme dhe Jugore e zbaton
definicionin e saj në praktikë. Disa prej tyre këtë definicion e kanë
inkorporuar edhe legjislacionet e tyre.
6.5.5. Ligjet dhe standardet nacionale
Miratimi i ligjeve nacionale për refugjatët është çelës për forcimin e

institutit të azilit apo strehimit i cili bazohet në standardet ndërkombëtare,
përmirësimin e mbrojtjes dhe krijimin e bazave për zgjidhjen e
problemeve të refugjatëve. Sidomos është e rëndësishme përfshirja e së
drejtës ndërkombëtare në legjislacionet nacionale, në sferat në të cilat
konventat për refugjatët nuk bëjnë fjalë, siç janë: procedurat për
përcaktimin e statusit të refugjatit.
6.5.6. E drejta humanitare ndërkombëtare.
Kjo e drejtë ndërkombëtare rregullon respektimin e viktimave të

konflikteve të armatosura, pa marrë parasysh se a janë të zhvendosur apo
jo. Meqenëse shumë refugjatë gjenden në vatrën e konflikteve të
armatosura, të brendshme dhe të jashtme, e drejta e refugjatit shpesh është
ngushtë e lidhur për të drejtën humanitare. Konventa e 4 e Gjenevës, për
Mbrojtjen e Civilëve gjatë Luftës (1949) përmban dispozitën e cila
konkretisht merret me refugjatët dhe personat e zhvendosur (Neni 44).
Protokolli shtesë I (1997), parasheh që refugjatëve dhe personave pa
141
shtetësi tu ofrohet mbrojtja në bazë të dispozitës të Pjesës I dhe III, të

Konventës së 4 të Gjenevës.
6.5.7. Personat pa shtetësi (apatridët)
Në disa pjesë të botës është shumë e përhapur dukuria e apatridëve.

Miliona njerëz janë pa shtetësi. Kjo është pasojë e lindjes së tyre në vendin
i cili nuk është i origjinës së tyre. Vendi në të cilin janë lindur nuk është i
detyruar t’iu jap shtetësinë. Kjo materie është e rregulluar me dy konventa
themelore për personat pa shtetësi:
Konventa për Statusin e Personave Pa Shtetësi, e Vitit 1954, e cila ka për

qëllim rregullimin dhe përmirësimin e statusit të personave pa shtetësi dhe
sigurimin që personat e tillë do të gëzojnë të drejtat dhe liritë themelore pa
diskriminim.
Konventa për Zvogëlimin e Numrit të Personave Pa Shtetësi, e Vitit 1961,

e cila definon mënyrën në të cilin personat të cilët do të mund të ishin pa
shtetësi, mund ta fitojnë ose ta ruajnë shtetësinë përmes konfirmimit të
lidhjes me shtetin e lindjes, apo të origjinës. Konventa përfshinë çështjet,
siç është pranimi në shtetësi, humbja apo heqja dorë nga shtetësia,
mosdhënia e shtetësisë cedimi i territorit. Konventa gjithashtu thekson
rëndësinë e ruajtjes së shtetësisë së fituar njëherë.
6. 5. 8. Zhvendosja e brendshme e personave
Sot në botë jetojnë midis 20 dhe 25 milion persona të zhvendosur. Këta

janë njerëz të ikur nga shtëpitë e tyre, shpesh për shkak të luftërave
qytetare, por kanë mbetur brenda shtetit amë. Personat e zhvendosur
brenda shtetit zakonisht i kanë të njëjtat nevoja, sikurse edhe refugjatët,
mirëpo, për shkak se nuk e kanë kaluar kufirin ndërkombëtarë nuk janë të
mbrojtur me konventa mbi refugjatët, apo me statutin e UNHCR.
6. 5. 9. Refugjatët dhe migrantët
Për dallim nga migrantët refugjatët nuk e kanë zgjedhur me dëshirë ikjen
nga shtëpia e tyre, por kanë qenë të detyruar për këtë. Migrantët ekonomik
janë persona të cilët e lëshojnë atdheun e tyre, ekskluzivisht për shkaqe
ekonomike, me qëllim të përmirësimit të situatës së vet financiare. Dallimi
kryesor midis migrantëve ekonomik dhe refugjatëve është se migrantët
ekonomik e gëzojnë të drejtën e mbrojtjes nga shteti i vet, kurse refugjatët
142
jo. Migrantët ekonomik nuk i plotësojnë kushtet për statusin e refugjatit,
prandaj edhe nuk kanë të drejtë në mbrojtjen ndërkombëtare si refugjatë.
6. 5. 10. Të drejtat dhe detyrat e refugjatëve
E drejtë themelore e refugjatëve është e drejta në strehim–azil, por

mbrojtja ndërkombëtare, refugjatëve u ofron shumë më tepër. Refugjatët
duhet të gëzojnë së paku të drejtat e njëjta dhe ndihmën themelore sikurse
çdo i huaj tjetër i cili qëndron në shtet, përfshirë edhe të drejtat e caktuara
themelore që u takojnë të gjithë njerëzve. Refugjatët duhet t’i gëzojnë të
drejtat themelore civile, përfshirë lirinë e mendimit, të lëvizjes, dhe të
drejtën në mbrojtje nga tortura dhe çnjerëzimi. Në disa rrethana siç është
fluksi i madh i refugjatëve, shtetet strehuese shpesh kanë nevojë t’i
kufizojnë të drejtat e caktuara të tyre, siç është liria e lëvizjes dhe liria e
punës. Refugjatët gjithashtu kanë edhe obligime të caktuara, sidomos
është e rëndësishme sjellja në pajtim me ligjet dhe dispozitat e vendit që i
ka strehuar dhe në pajtim me masat të cilat i ndërmerr pushteti i atij vendi
për ruajtjen e rendit publik.
7. ORGANIZATAT NDËRKOMBËTARE SI SUBJEKTE TË SË

DREJTËS NDËRKOMBËTARE
Bibliografia: J. Andrassy, Pravo međunarodnih organizacija, 1963 Andrassy, J.,

Međunarodno pravo, Zagreb, 1990, J. Andrassy, B. Bakotić, B. Vukas Međunarodno
pravo I Školska knjiga Zagreb, 1998; ; V. Đ. Degan, Međunarodno pravo, Pravni
fakultet sveučilišta u Rijeci, Rijeka 2000. godine;V. Dimitrijević, O. Račić, V. Đerić, T.
Papić, V. Petrović, S. Obradović, Osnovi međunarodnog javnog prava, Beograd, 2005;
Carter – Trimble – Bradley, International Law, forth edition, Aspen Publisher, 2003;
Evans M. D. International Law 2003.
7.1. Nocioni i organizatave ndërkombëtare.
Nocioni i organizatës ndërkombëtare paraqet formë institucionale të

qëndrueshme të bashkëpunimit të shteteve të tyre anëtare në kryerjen e
disa qëllimeve të përbashkëta të parashtruara. Çdo organizatë qeveritare
ndërkombëtare është themeluar me marrëveshje ndërkombëtare midis
shteteve. Ajo marrëveshje është akt themelor juridik për punën e
organizatës. Ajo ndër të tjera rregullon qëllimet dhe kompetencat e
organizatës, organet, marrëdhëniet e tyre dhe kompetencat, mënyrën e
marrjes së vendimeve, mënyrën e financimit, të drejtat dhe obligimet e
shteteve anëtare, etj.
E drejta. Duke pas parasysh rëndësinë qendrore – të kushtetutës për punën

143
e organizatës, kjo e drejtë në esencë është e shkruar dhe e kontraktuar për

dallim nga e drejta e përgjithshme ndërkombëtare, e cila në esencë është
zakonore – e pashkruar. Mirëpo, e drejta e ndonjë organizate
ndërkombëtare, përveç marrëveshjes për themelimin e saj përfshinë edhe
marrëveshjet të cilat i lidh vet organizata me subjekte tjera, rregulloret e
punës së organeve të saj, vendimin për pranimin e anëtarëve të ri,
vendimet për pjesëmarrjen e shteteve anëtare në financim, për mënyrën e
shpenzimit të mjeteve, etj. e drejta e çdo organizate ndërkombëtare është e
natyrës partikulare, ajo obligon shtetet anëtare, vet organizatën dhe
organet e saj. Mirëpo, ndikimi i asaj të drejte në zhvillimin dhe ndryshimin
e së drejtës së përgjithshme ndërkombëtare mund të jetë i dukshëm,
sidomos nëse organizata ka rëndësi politike dhe për nga hapësira e
veprimit është universale siç është OKB-ja.
Zhvillimi historik i organizatave ndërkombëtare. Organizatat e para

ndërkombëtare kanë lindur në Shek. XIX, siç ishin të ashtuquajturat
komisione të lumenjve. Në gjysmën e dytë të Shek. XIX, themelohen të
ashtuquajturat unione administrative. E para e atij lloji ishte themeluar më
1865, me lidhjen e Konventës Ndërkombëtare Telegrafike. Titulli i sotëm i
saj është Unioni Ndërkombëtar për Telekomunikacion dhe është
organizatë e specializuar e KB-së.
Pas luftës së parë botërore në Konferncën e Paqes në Versajë më 1919,

paralelisht u krijua edhe Liga e Kombeve dhe Organizata Ndërkombëtare
e Punës. Në fund të Luftës së Dytë Botërore themelohet OKB-ja. Sot
veprojnë më shumë organizata të ndryshme ndërqeveritare, sesa që ka
shtete të pavarura në botë. Organizatat ndërkombëtare mbulojnë një sferë
të veprimtarisë dhe bashkëpunimit ku gërshetohen marrëdhëniet e
ndryshme, sferat e ndryshme të aktiviteteve, kështu që tërë kjo e
vështirëson një klasifikim të pastër, prandaj ato mund t’i klasifikojmë
gjithsej në disa kategori, si p.sh:
Llojet e organizatave ndërkombëtare. Të specializuara dhe

gjithëpërfshirëse. Ky klasifikim është bërë sipas veprimtarisë dhe masës së
kompetencave apo autorizimeve të cilat i kryejnë këto organizata. Me
nocionin organizatë gjithëpërfshirëse nënkuptojmë ato veprimtaria e të
cilave përfshinë të gjitha format e aktiviteteve të jashtme të shteteve, deri
te zgjidhja e problemeve ekonomike, sociale dhe humanitare, madje, edhe
të zgjidhjes paqësore të kontesteve dhe intervenimeve të armatosura në
rast nevoje. Me nocionin organizatë speciale nënkuptojmë ato të cilat kanë
144
fushë të ngushtë aktiviteti dhe janë të lidhura për objektin e caktuar.
Shembull i këtij lloji është organizata ekonomike për bashkëpunim dhe
zhvillim dhe këto mund të jenë ekskluzivisht të karakterit ushtarako-
politik, siç është Pakti Veri Atlantik NATO, apo Pakti i Varshavës. Ky
klasifikim është bërë varësisht nga veprimi territorial i organizatës. Me
organizatë universale nënkuptojmë ato të cilat kanë për qëllim përfshirjen
e të gjitha shteteve të botës, siç është rasti i OKB-së, kurse me regjionale
nënkuptojmë ato që kanë për qëllim anëtarësimin lidhur me territorin e
caktuar gjeografik, siç është p.sh, Liga Arabe.
Organizatat koordinuese mbi nacionale, të cilat klasifikohen sipas

shkallës ë organizimit dhe nivelit të autorizimeve. Organizatat
koordinuese janë ato që varen nga shkalla e angazhimit dhe autorizimet që
u janë besuar vetëm në rolin e koordinatorit, kurse ato mbi nacionale janë
ato vendimet e të cilave drejtpërsëdrejti zbatohen në territorin e shteteve
anëtare dhe përfaqësojnë fazën më të lartë të zhvillimit të organizatave
ndërkombëtarexx.
Organizatat ndërshtetërore dhe joqeveritare të cilat janë të klasifikuara

varësisht nga kategoria e anëtarit. Ndërshtetërore janë organizatat me të
cilat si anëtarë paraqiten ekskluzivisht shtetet, kurse me nocionin jo
qeveritar nënkuptojmë organizatën, anëtarët e së cilës nuk janë shtetet por
disa shoqata nacionale dhe themelohen në bazë të iniciativave të pavarura,
prandaj edhe janë të pavarura nga shtetet. Shembuj të organizatave jo
qeveritare hasim në çdo hap dhe në çdo sferë të jetë shoqërore, kurse më të
rëndësishmet janë Oda e Tregtisë Ndërkombëtare, Organizata e
Sindikatave Botërore, etj. Për nga shkalla e autorizimeve dhe caku i
vendimeve dallojmë organizatat deliberative dhe supranacionale.
Organizatat supranacionale janë shumë të rralla. E tillë sot është
praktikisht vetëm Unioni Evropian. Në sferat e caktuara shtetet anëtare të
UE-së, i kanë bartur të drejtat e tyre të vendimmarrjes në organe të
përbashkëta të cilat vendime drejtpërsëdrejti zbatohen në territoret e të
gjitha shteteve anëtare, sikurse t’i kishte nxjerrë organi përkatës shtetëror.
UE-ja, nuk është organizatë mbishtetërore, sepse po të ishte ashtu, atëherë
do të ishte federatë shtetesh.
7. 2. Privilegjet dhe imunitetet.
Organizatat ndërkombëtare sot janë të shumta, ato kryejnë veprimtari të

pazëvendësueshme në fushën e bashkëpunimit ndërkombëtarë.
Organizatat ndërkombëtare si subjekt i pavarur i së drejtës ndërkombëtare
145
lidh kontrata, merr përgjegjësitë sipas së drejtës ndërkombëtare, dhe si

njësi e veçantë merr pjesë në procesin e lindjes, ndryshimit dhe pushimit
të së drejtës së përgjithshme zakonore ndërkombëtare. Karta e KB-së,
Neni 104 i saj parasheh që organizata e tillë gëzon aftësinë në territorin e
çdo anëtari për kryerjen e funksioneve dhe arritjen e qëllimeve. Në
Mendimet Këshillëdhënëse të Vitit 1949, për Kompensim Dëmeve të
Pësuara në Shërbim të KB-së, Gjykata Ndërkombëtare, është përgjigjur
njëzëri dhe pozitivisht në këtë çështje. Gjykata ka përfunduar se OKB-ja
është person ndërkombëtar.
Miratimi i Konventës së Vjenës mbi Paraqitjen e Shteteve në Marrëdhënie

me Organizatat Universale Ndërkombëtare e Vitit 1977, afirmon
subjektivitetin ndërkombëtar objektiv sipas rregullit të të gjitha
organizatave ndërshtetërore. Mirëpo, ndonëse subjektet e të drejtës
ndërkombëtare, organizatat ndërshtetërore, për dallim nga shtetet, nuk
disponojnë me kompetencat e përgjithshme. Në këtë kuptim as vet OKB-
ja nuk është njësojë, çfarë është madje edhe anëtari më i vogël i saj,
shtetëror. Organizatat ndërkombëtare, udhëhiqen me “parimin special”, që
do të thotë shtetet që i kanë formuar ato ua japin autorizimet atyre të cilat
janë të kufizuara vetëm me funksionimin e interesit të përbashkët të cilin
ua kanë besuar.
Sot në përgjithësi është e njohur se organizatat ndërkombëtare lidhin

marrëveshje me të drejtën e plotë ndërkombëtare me shtetet si dhe midis
tyre. KB-ja dhe disa organizata ndërkombëtare i dërgojnë përfaqësuesit e
tyre në shtete, pozita e të cilëve është e ngjashme me të diplomatëve.
Rregullat për privilegjet dhe imunitetet e organizatave ndërkombëtare dhe

punëtorëve të tyre janë përfshirë me:
• Me kontrata – kushtetuta të atyre organizatave;

• Me konventa të posaçme të cilat organizatat i lidhin me anëtarët e tyre;
• Me kontratat midis organizatave dhe shteteve nikoqire, në territorin e
të cilave gjenden ndërtesat dhe zyrat e organizatave.
Privilegjet dhe imunitetet e organizatave ndërkombëtare dhe punëtorëve të

tyre në esencë dallohen nga privilegjet dhe imunitetet diplomatike –
konsullore. Meqenëse privilegjet e tilla bazohen në të ashtuquajturën teori
funksionale, sepse njohja eksplicite për shkak të arritjes së qëllimit të
organizatës, e kufizon privilegjin dhe imunitetin e posaçëm, për dallim nga
146
ato të përfaqësuesve diplomatik të shteteve. Zhvillimi i praktikës
ndërkombëtare në këtë pikëpamje, ende nuk ka krijuar ndonjë rregull të
përgjithshme, kështu që privilegjet dhe imunitetet e çdo organizate dhe
punëtorëve të saj ende bazohen në marrëveshje apo dispozita kontraktuese
për çdo shtet i cili është palë në to. Mirëpo, pjesa dërmuese e dispozitave
të marrëveshjeve me të cilat rregullohet fusha parasheh zgjidhje të
ngjashme.
Imuniteti dhe privilegjet që i gëzojnë organizatat ndërkombëtare mund të

ndahen në:
Imuniteti me kompetenca gjyqësore – me dispozita të Kontratës parashihet

imuniteti i organizatës, pasuritë e saj dhe mjetet me të gjitha llojet e
masave të pushtetit shtetëror ekzekutiv, gjyqësor dhe ligjvënës, përveç
nëse në ndonjë rast të posaçëm organizata nuk ka heq dorë nga imuniteti i
tillë.
Paprekshmëria apo imuniteti i lokaleve dhe arkivave – të gjitha kontratat
parashohin imunitetin e lokaleve dhe arkivave të organizatave kudo që
janë. E drejta e dhënies së strehimit personave të arratisur në përgjithësi
mund të konsiderohet e ndaluar, sepse disa marrëveshje në mënyrë
eksplicite ndalojnë, disa e heshtin, mirëpo, asnjë nga marrëveshjet nuk e
lejojnë në mënyrë eksplicite dhënien e strehimit.
Privilegjet valutore dhe fiskale – fondet, ari dhe devizat e organizatës
përjashtohen nga kontrolli financiar i shtetit. Pasuri, të ardhurat dhe
borxhet e organizatës janë të liruara nga tatimi dhe dogana.
Liria e komunikimit – është e rregulluar në të njëjtën masë, sikurse edhe
për misionet diplomatike.
E drejta e dhënies së dokumenteve të udhëtimit – shumicës së organizatave
u njihet e drejta për dhënien e dokumenteve të udhëtimit punëtorëve të vet
që i dërgon në shtetet tjera.
Privilegjet dhe imunitetet e nëpunësve ndërkombëtar – në përgjithësi janë
më të kufizuara sesa ato që i gëzojnë agjentët diplomatik të shteteve.
Konventa për Imunitetet dhe Privilegjet e OKB-së, e siguron imunitetin e
plotë diplomatik vetëm për Sekretarin e Përgjithshëm dhe Ndihmësit e Tij.
Imuniteti për ndjekje gjyqësore u njihet vetëm për punët që i kanë kryer në
cilësinë zyrtare. Sekretari i Përgjithshëm ka të drejtë dhe detyrë që ndonjë
nëpunësi t’ia heq imunitetin në të gjitha rastet kur sipas mendimit të
Sekretarit të Përgjithshëm ai imunitet e pengon zbatimin e drejtësisë, dhe
nëse nuk prek në interesat e OKB-së. Kurse Sekretarit të Përgjithshëm
mund t’ia heq imunitetin Këshilli i Sigurimit.
147
Nëpunësit ndërkombëtar lirohen nga taksa dhe tatimi në rroga, të cilat i

marrin për punën e tyre në organizata ndërkombëtare, mirëpo, në disa
raste shteti nikoqir nuk i njeh ato përjashtime kur janë në pyetje shtetasit e
tij të punësuar në organizatat ndërkombëtare. Nëpunësit ndërkombëtar
përjashtohen edhe nga obligimet dhe detyrimet civile, nga dispozitat e
paraqitjes së vendbanimit dhe formalitetet e paraqitjes së shtetasve të huaj,
etj. Në rast të krizave ndërkombëtare, ata dhe anëtarët e familjeve të tyre,
gëzojnë të njëjtat privilegje që ta lëshojnë shtetin, sikurse edhe
përfaqësuesit diplomatik.
7.3. Kombet e Bashkuara
Bibliografia: The Charter of the United Nations ( ed. B. Simma ), 2nd edn, Oxford,
2002; B. Conforti, The Law and Practice of the United Nations, 2nd edn, The Hague
2000; B. Broms, United Nations, Helsinki, 1990; Vukmir B. Preteče i osnivanje
organizacije Ujedinjenih naroda, Hrvatska i Ujedinjeni narodni, Zagreb 1996; Shaw, M.
N., International Law, Cambridge Universiti Press, 2003.
7.3.1. Pararendëset dhe themelimi i Kombeve të Bashkuara
Aleanca e Shenjtë. Pas Revolucionit Francez të Vitit 1789, dhe pushtimeve

të Napoleonit në Kongresin e Vjenës më 1815 ishte themeluar Lidhja e
fuqive më të mëdha Evropiane, me emrin Aleanca e Shenjtë. Ajo Aleancë
fillimisht përfshinte Rusinë, Austrinë, Prusinë dhe Britaninë, kurse më
1818 në radhët e saj e pranoi edhe Francën e mposhtur. Kjo ishte Lidhje
elite e sundimtarëve evropian që kishte për qëllim ruajtjen e interesave të
dinastive të tyre. Me marrëveshjen e Vitit 1815, sundimtarët obligoheshin
që do t’i përsërisin takimet me interes të përbashkët dhe to t’i shqyrtojnë
masat që do t’i ndërmarrin për ruajtjen e paqes në Evropë.
Liga e Kombeve, pas Luftës së Parë Botërore, në Konferencën e Versajës

më 1919 lidhet Pakti i Lidhjes së Popujve, teksti i të cilit ishte inkorporuar
edhe në Marrëveshjen e Versajës dhe me shtetet tjera fitimtare. Mirëpo,
përkundër pritjes SHBA-të, asnjëherë nuk janë bërë anëtare të saj, sepse
Senati kishte refuzuar ratifikimin e marrëveshjeve të paqes. Liga e
Popujve ka qenë Organizatë e parë moderne. Qëllimi kryesor i saj ishte
ruajtja e paqes në botë. I kishte tri organe të përhershme: Asamblenë,
Këshillin e Ligës dhe Sekretariatin e Përhershëm. Asambleja dhe Këshilli,
kishin kompetenca të pakufizuara për të gjitha çështjet e karakterit të
paqes botërore. Në të dy këto organe vendimet duhej të merreshin njëzëri.
148
Këshilli me pëlqimin e shumicës në Asamble emëronte edhe anëtarët e
vet. Sekretarin e Përgjithshëm e emëronte Këshilli me propozim të
shumicës në Asamble. Selia e Ligës ishte në Gjenevë. Liga Formalisht
kishte pushuar me Kuvendin e fundit të mbajtur në Gjenevë në Prill 1946,
pasi që kishte hyrë në fuqi Karta e OKB-së. Tërë pasuria e Ligës ishte
bartur në pronësi të OKB-së.
Themelimi i Kombeve të Bashkuara. Shpërthimi i Luftës së Dytë Botërore,

me sulmin e Gjermanisë mbi Poloninë më 1939, paraqiti mossuksesin e
Ligës së Popujve. Mirëpo, ideja e ruajtjes së paqes ndërkombëtare përmes
Organizatës Ndërkombëtare Universale, megjithatë u ruajt. Themelimin e
organizatës së re botërore, fuqitë alete gjatë tërë kohës së kësaj lufte e
kishin si detyrë primare. Përfaqësuesit e Britanisë së Madhe, SHBA,
BRSS, dhe Kinës, në Deklaratën e Moskës, më 01.11.43, e pranuan
domosdonë e themelimit të organizatës së përgjithshme ndërkombëtare për
ruajtjen e paqes dhe sigurisë globale. Konferenca e KB-së, mbi
organizatën ndërkombëtare, është mbajtur në San Francisko, (25. 4 – 26.
6. 1945). Në të morën pjesë përfaqësuesit e 50 shteteve themeluese të cilat
ishin shtete të cilat kishin luftuar kundër forcave të Boshtit. Në
Konferencë ishte miratuar teksti i Kartës së OKB-së, dhe ishte nënshkruar
më 26. 6. 1945. Neni 110 i Kartës, parashihte hyrjen e sa në fuqi vetëm
pas ratifikimit nga ana e pesë anëtarëve të përhershme të Këshillit të
Ardhshëm të Sigurimit dhe të shumicës së shteteve tjera nënshkruese. Ai
kusht u plotësua më 24. 10. 45, prandaj ajo datë kremtohet si dita e
Kombeve të Bashkuara.
7.3.2. Anëtarët e Kombeve të Bashkuara
Anëtarët shtetëror themelues dhe ata të pranuar më vonë. Anëtarët

themeltar të KB-së, janë të gjitha ato shtete të cilat kanë marrë pjesë në
Konferencën Themeluese të San Franciskos dhe pastaj e kanë ratifikuar
Kartën. Të tilla së bashku me Poloninë ishin 51. Anëtarët themeltar kishin
vendosur edhe për pranimin e të gjitha shteteve në anëtarësi. Sipas nenit 4
(1), të Kartës, “anëtarë i KB-së, mund të bëhen të gjitha shtetet tjera
paqedashëse të cilat i pranojnë obligimet që i përmban Karta, dhe të cilat
sipas vlerësimit të organizatës janë të afta dhe të gatshme t’i kryejnë ato
obligime”. Të gjithë anëtarët kanë të drejta dhe detyrime të barabarta,
përveç 5 anëtarëve të përhershëm të KS, të cilët i kanë disa të drejta të
posaçme në vendimmarrje. Në të vërtetë Këshilli i Sigurimit (KS), i cili
vendos për pranimin e anëtareve, kurse Asambleja e Përgjithshme pastaj
merr vendimit përfundimtar i cili rregullisht është pozitiv.
149
Të drejtat dhe detyrat e shteteve anëtare të OKB-së. Të gjitha shtetet

anëtare kanë të drejtë të marrin pjesë dhe të votojnë në mbledhjet e
Asamblesë së Përgjithshme, për të gjitha çështjet e rendit të ditës. Ato aty
mund të zgjedhin ose të jenë të zgjedhura edhe për anëtarë të organeve
tjera, të cilat i emëron Asambleja. Fjala është për anëtarët jo të përhershëm
të KS, dhe për të gjithë anëtarët e Këshillit Ekonomik dhe Social. Në
Asamblenë e Përgjithshme, gjithashtu ato zgjedhin anëtarët e Gjykatës
Ndërkombëtare në Hagë, Sekretarin e Përgjithshëm të KB-së, dhe anëtarët
e organeve ndihmëse si p.sh, Komisionit për të Drejtën Ndërkombëtare.
Hyhet me anë të notifikimit, sipas procedurës së pranimit ose shtetet
anëtare të KB-së, mund të jenë anëtarë të shumicës së organizatave të
specializuara të KB-së. Vetëm pranimi në anëtarësi të organizatave
financiare (FMN, Banka Botërore), është i kushtëzuar me plotësimin e
disa kushteve tjera. Shtetet anëtare të KB-së, ftohen në konferencat
diplomatike në organizim të KB-së, në të cilat përfaqësuesit e tyre mund të
diskutojnë dhe të vendosin për projektet e konventave të propozuara edhe
për konkluzionet tjera. Njëkohësisht shtetet anëtare, sipas Kartës, kanë
marrë përsipër edhe një varg obligimesh, sidomos në bazë të Kapitullit
VII, i cili parasheh veprim në rast të kërcënimit të paqes, shkeljes së paqes
ose aktit të agresionit. Detyrimi i marrë përsipër i anëtarëve të KB-së, ka
të bëjë me bartjen e pjesës së shpenzimeve të tyre, të cilat i sistemon
Asambleja e Përgjithshme. Neni 2. pika 7. e Kartës konfirmon
Sovranitetin e shteteve anëtare”...7. Kjo Kartë me asgjë nuk i autorizon
Kombet e Bashkuara që të ndërhynë në çështjet të cilat janë rreptësishtë në
kuadër të kompetencave të brendshme të çdo shteti, as t’ua imponojnë
anëtarëve që çështjet e tilla t’i paraqesin për zgjidhje sipas dispozitave të
Kartës, mirëpo, ky parim nuk shkon në dëm të zbatimit të masave të
detyrimit që i parasheh Kapitulli VII”.
Pozita e posaçme e anëtarëve të përhershme të Këshillit të Sigurimit. Me

nenin 23, të Kartës është paraparë në mënyrë eksplicite se anëtarë të
përhershëm të KS, janë SHBA, Britania e Madhe, Franca, Rusia, dhe
Kina. Vendimet e Këshillit të Sigurimit për të gjitha çështjet merren me
votat e 9 anëtarëve duke përfshirë edhe 5 anëtarët e përhershëm. Pra, teksti
i kartës parasheh konsensusin e pesë anëtarëve të përhershëm me rastin e
marrjes së vendimit dhe të rekomandimeve në Këshillin e Sigurimit.
Mirëpo, nga fillimi i punës së Këshillit të Sigurimit, kjo dispozitë është
interpretuar në atë mënyrë që abstenimi nga votimi, ose mungesa e
150
ndonjërit nga anëtarët e përhershëm nuk pengon miratimin e vendimeve.
Vendimi nuk mund të merret nëse ndonjëri nga anëtarët e përhershëm
voton kundër tij (veto). Të drejtat e posaçme të anëtarëve të përhershëm të
KS, nuk mund të ndryshohen as të pezullohen pa pëlqimin e tyre. Anëtari i
përhershëm praktikisht edhe nuk mund të përjashtohet nga Këshilli i
Sigurimit, sepse për këtë sipas Kartës, është i nevojshëm propozimi i
Këshillit të Sigurimit, kurse propozimin e tillë anëtari i përhershëm mund
ta pengojë me veto. Anëtarët e përhershëm mund ta pengojnë apo ndalojnë
nxjerrjen e vendimeve për të cilat është i nevojshëm rekomandimi i
Këshillit të Sigurimit, p.sh, për pranimin e ndonjë shteti në OKB. Shtetasit
e tyre rregullisht zgjedhën për anëtarë të GJND, në Hagë. Krahas kësaj
fuqitë e mëdha kanë pozitë të posaçme dhe të sigurtë në organet
ekzekutive të shumicës së organizatave të specializuara të OKB-së.
Suspendimi, përjashtimi nga anëtarësia dhe tërheqja nga KB. Sipas

Kartës, anëtari i KB, i cili nuk e paguan kontributin financiar për
Organizatën dy vjet rresht e humb të drejtën e votës në Asamblenë e
Përgjithshme, por jo edhe të drejtën në diskutime. Asambleja atij anëtari
mund t’i lejojë votimin, nëse mos pagesa është shkaktuar nga rrethanat të
cilat nuk janë varur nga vullneti i tij. Asambleja e Përgjithshme me
rekomandimin e KS, mund ta suspendojë realizimin e të drejtave të
anëtarit dhe privilegjet e anëtarit të KB-së, anëtarit ndaj të cilit Këshilli ka
ndërmarr aksion preventivë apo të detyrimit. Fjala është për të
ashtuquajturin “suspendim të madh”, i cili ka të bëjë me të gjitha të drejtat
e anëtarësisë në të gjitha organet e KB-së. Realizimi i atyre të drejtave
mund të lejohet përsëri nga Këshilli i Sigurimit, pasi që të ketë pushuar
aksioni i tillë. Asambleja e Përgjithshme me rekomandim të KS, mund ta
përjashtojë nga Organizata anëtarin e KB-së” i cili në vazhdimësi i shkel
parimet e Kartës”. Kjo masë e fundit asnjëherë nuk është ndërmarrë deri
më tash. Karta nuk përmban dispozita mbi tërheqjen nga anëtarësia,
mirëpo, kjo është e drejtë sovrane e çdo shteti. Nga KB, deri më tashti
është tërhequr vetëm Indonezia, në vitin 1965, për t’u kthyer përsëri në
vitin 1966.
Pozita e shteteve jo anëtare sipas Kartës së OKB-së. Meqenëse KB e kanë

arritur qëllimin universal, pozita e shteteve joanëtare sot është çështje
akademike. Obligimet që dalin nga Karta janë pjesë e së drejtës së
përgjithshme ndërkombëtare. Fjala është për ndalimin e kërcënimit me
forcë ose përdorimit të saj për zgjidhjen e kontesteve. Me Kartë, është
paraparë që organizata të garantojë që edhe shtetet që nuk janë anëtare të
KB-së t’i detyrojë të veprojnë në pajtim me parimet e saj, në masën e
151
nevojshme për rendin dhe sigurinë botërore. Pra, organizata dhe shtetet
anëtare, mund t’i detyrojnë shtetet joanëtare t’i respektojnë rezolutat e
Këshillit të Sigurimit.
7.3.3. Organet e Kombeve të Bashkuara
Karta e KB-së parasheh gjashtë organe kryesore: Asambleja e

Përgjithshme, Këshilli i Sigurimit, Këshilli Ekonomik dhe Social, Këshilli
Mbikëqyrës, Gjykatën Ndërkombëtare në Hagë, dhe Sekretariati.
Asambleja e Përgjithshme është organ plenar në të cilin përfaqësohen të

gjitha shtetet me më së shumti 5 përfaqësues, kurse vetëm me një votë.
Asambleja e Përgjithshme i ka kompetencat e përgjithshme. Mund të
debatojë për të gjitha çështjet dhe lëndët që bëjnë pjesë në kuadër të
Kartës, ose kanë të bëjnë me autorizimet apo funksionet e cilitdo organ
tjetër të paraparë me Kartën. Për të gjitha ato çështje ajo mund të jep
rekomandime, shteteve anëtare dhe organeve tjera të KB-së. Ajo merr dhe
shqyrton raportet e organeve tjera të KB-së. Nëse ndonjë çështje sipas
Kartës, bie në kompetencën e KB-së, dhe nuk është dhënë në mënyrë
eksplicite në kompetencë të organit tjetër, për shqyrtimin e saj është
kompetente Asambleja e Përgjithshme, Neni 10. Në kompetencën e
Asamblesë së Përgjithshme është një përjashtim, në rastin kur Këshilli i
Sigurimit, me rastin e ndonjë kontesti apo situate e ushtron funksionin e
paraparë me Kartë, atëherë Asambleja e Përgjithshme rekomandimin e
vet mund ta jap vetëm me kërkesën e Këshillit të Sigurimit ( Neni 12).
Asambleja e Përgjithshme nxjerrë rezoluta të cilat parimisht e kanë
rëndësinë e rekomandimeve të pa obligueshme. Nga kjo përjashtim bëjnë
vendimet për sistematizimin e shpenzimeve të KB-së të cilat janë të
obligueshme, ose rekomandimet për zgjedhjen e anëtarit apo individit në
organet tjera të OKB-së. Vendimet për çështjet e rëndësishme merren me
2/3 e votave të anëtarëve të pranishëm, kurse vendimet tjera me shumicën
e thjeshtë. Ndër çështjet e rëndësishme bëjnë pjesë rekomandimet lidhur
me ruajtjen e rendit dhe sigurisë ndërkombëtare, zgjedhjen e anëtarëve të
organeve tjera të KB-së, me pranimin e anëtarëve tjerë në KB, me
suspendimin apo përjashtimin e anëtarëve dhe çështjet preventive.
Asambleja e Përgjithshme ka tri lloj të sesioneve: të rregullt, të

jashtëzakonshme dhe urgjente. Seancat e rregullta mbahen çdo vit,
zakonisht në shtator, dhe sipas nevojës vazhdohen edhe në vitin tjetër
kalendarik. Seancat e jashtëzakonshme i konvokon Sekretari i
152
Përgjithshëm me kërkesë të Këshillit të Sigurimit, ose të shumicës së
anëtarëve të KB. Konvokimi i seancave të jashtëzakonshme dhe urgjente
nuk parashihen me Kartë, por me rezolutën e Asamblesë së Përgjithshme
“Të Bashkuar Për Paqe” të Vitit 1950. Nëse Këshilli i Sigurimit për shkak
të mungesës së konsensusit të anëtarëve të përhershëm nuk është në
gjendje ta kryej obligimin e vet për ruajtjen e paqes dhe sigurisë
ndërkombëtare, Asambleja e Përgjithshme menjëherë e shqyrton atë
problem. Në rast se është prishur paqja, ose është bërë agresion, ajo
shteteve anëtare mund t’u rekomandojë edhe përdorimin e forcave të
armatosura. Nëse në atë periudhë Asambleja e Përgjithshme nuk takohet,
atëherë mund të konvokohet urgjentisht seanca e jashtëzakonshme brenda
24 orësh. Kërkesën e tillë mund ta parashtrojë Këshilli i Sigurimit me
shumicën e votave të 9 anëtarëve, ose me shumicën e anëtarëve të KB-së.
Asambleja e Përgjithshme ka edhe organe të shumta të përhershme ad hoc,
për veprimtari të ndryshme. I ka 6 komitete kryesore: Këshillat kryesore të
Asamblesë së Përgjithshme. Asambleja e Përgjithshme takohet në seanca
plenare dhe diskuton për çështjet e përgjithshme dhe të veçanta, dhe
miraton rezoluta. Pjesa më e madhe e punës kryhet brenda 6 komiteteve të
cilat përgatitin rekomandimet për Asamblenë e Përgjithshme. Të gjitha
anëtarët e KB-së, janë të autorizuar të marrin pjesë në seancat plenare dhe
në mbledhjet e komiteteve.
Këshillat janë:
a) Për Çarmatim dhe Siguri Ndërkombëtare;
b) Për Çështjet Ekonomike dhe Financiare;
c) Për Çështjet Sociale Humanitare dhe Kulturore;
d) Për Çështjet e Posaçme Politike dhe Dekolonizimin;
e) Komiteti Administrativ dhe Buxhetor;
f) Komiteti Ligjor (Juridik).
Komiteti i gjashtë. – ky komitet sikurse të tjerët takohet gjatë seancës

vjeshtore të Asamblesë së Përgjithshme. Ndonëse detyra burimore e këtij
Këshilli ka qenë që si Këshill ekspert të jap mendimin Asamblesë së
Përgjithshme për çështjet juridike, roli i tij kryesor ka të bëjë me
elaborimin e konventave në seancat plenare, siç ishin konventat lidhur me
luftimin e terrorizmit ndërkombëtar. Ky gjithashtu mbikëqyrë punën e
Komisionit Juridik Ndërkombëtar (ILC), diskuton dhe shqyrton raportin
vjetor të tij, i komenton propozimet dhe projektet e tij për temat e reja dhe
vendosë për formën në të cilën do të paraqitet projekti i instrumenteve
juridike ndërkombëtare.
153
Komisioni Ndërkombëtar i Drejtësisë – International Law Commission

(ILC). Është themeluar më 1949, përbëhet nga 34 anëtarë të zgjedhur nga
Asambleja e Përgjithshme me një mandat 5 vjeçar dhe e përbëjnë
kryesisht profesorët e së drejtës ndërkombëtare dhe këshilltarët e
ardhshëm, ose ish këshilltarët e ministrive të punëve të jashtme. Takohet
dy herë në vit në Gjenevë, në sesione pesë javësh. Për çdo temë të re që
debaton emëron raportuesin special i cili e kryeson komisionin në seancat
vjetore dhe paraqet raportin për hulumtimin e tij me propozime dhe
projekte të neneve të konventës apo instrumentit tjetër juridik. Çdo vit
komisioni i dërgon raportin Asamblesë së Përgjithshme, në praktikë
Komitetit të Gjashtë së bashku me projektet dhe komentet. Rezultat i
punës së tij, është p.sh, Konventa e Vjenës Për të Drejtën Kontraktuale
(1969).
Këshilli i Sigurimit është organ ekzekutiv i KB-së. Krahas pesë anëtarët e

përhershëm, Asambleja e Përgjithshme, zgjedh edhe 10 anëtarë jo të
përhershëm me mandat 2 vjeçar, çdo vit zgjidhet gjysma e atij numri të
anëtare. Në funksionin e kryesuesit të KS, ndërrohen përfaqësuesit e
shteteve anëtare për çdo muaj sipas rendit alfabetik. Kompetenca kryesore
e KS, është ruajtja e paqes dhe sigurisë ndërkombëtare. Në ushtrimin e
kompetencave të tij ai përveç rekomandimeve mund të nxjerr edhe
vendime të obligueshme për të gjitha shtetet anëtare. Përveç kësaj KS, i
rekomandon Asamblesë së Përgjithshme, pranimin, suspendimin dhe
largimin e shteteve anëtare nga OKB-ja, dhe emërimin e Sekretarit të
Përgjithshëm, kurse me Asamblenë e Përgjithshme merr pjesë në
procedurën paralele të zgjedhjes së gjyqtarëve të Gjykatës Ndërkombëtare
të Drejtësisë në Hagë. Vendimet dhe rekomandimet për të gjitha çështjet
përveç atyre procedurale nxjerrën me shumicën e votave (së paku 10) me
kusht që asnjë anëtarë i përhershëm të mos votojë kundër.
Këshilli Ekonomik-Social, kryen një pjesë të madhe të punëve të KB-së, në

spektrin e gjerë të çështjeve ekonomike dhe sociale. Veprimtaria e tij më e
çmueshme është zhvillimi dhe respektimi i ruajtjes dhe mbrojtjes së lirive
dhe të drejtave themelore për të gjithë. Ky koordinon veprimtarinë e të
gjitha organizatave të specializuara të OKB-së, por, nuk nxjerrë vendime,
vetëm ia rekomandon ato për miratim Asamblesë. Pra, ky Këshill vepron
si një organ ndihmës i Asamblesë së Përgjithshme. I ka 54 anëtarë, të cilët
i zgjedh Asambleja e Përgjithshme me mandat 3 vjeçar. Me rastin e
154
zgjedhjes së tyre sigurohet përfaqësimi i të gjitha anëve të botës. Vendimet
merren me shumicën e thjeshtë të votave të pranishme. Seancat mbahen dy
herë në vit, në pranverë dhe në vjeshtë, në Gjenevë. Në ushtrimin e
kompetencave të tij ky Këshill themelon edhe këshillat e përhershme,
gjegjësisht komisione funksionale dhe regjionale.
Këshilli mbikëqyrës është themeluar për zbatimin e sistemit

ndërkombëtarë të mbikëqyrjes sipas Kreut XII, të Kartës së KB-së.
Mirëpo, pasi që edhe territori i fundit i mbikëqyrur në Pacifik – Palau, e ka
fituar pavarësinë më 01. 01. 1994, ky Këshillë e ka suspenduar
veprimtarinë e vet. Gjykata Ndërkombëtare e Drejtësisë në Hagë është
organi kryesor gjyqësor i KB-së. Është trashëgimtare e Gjykatës së
Përhershme Ndërkombëtare të Drejtësisë që e kishte themeluar Liga e
Popujve më 1920. GJND, në Hagë, është themeluar me Kartën e KB-së,
kurse Statuti i Gjykatës është pjesë përbërëse e Kartës. Praktika e këtyre
dy gjykatave merret si unike në tërë botën.
Sekretariati. Përbëhet nga Sekretari i Përgjithshëm dhe Personeli ndihmës.

Sekretarin e Përgjithshëm e emëron Asambleja e Përgjithshme me
Propozimin e Këshillit të Sigurimit. Ky është zyrtari më i lartë
administrativ i KB-së, por kryen edhe funksione të rëndësishme politike.
Esenca e autoritetit të tij qëndron në Nenin 99, të Kartës, sipas të cilit ai
mund ta paralajmërojë Këshillin e Sigurimit për çdo rast i cili sipas
mendimit të tij do të mund të sillte në rrezik ruajtjen e paqes dhe sigurisë
ndërkombëtare. Roli i Sekretarit të Përgjithshëm në praktikë e ta tejkaluar
Kartën. Në shumë situata, edhe organet tjera ia besojnë disa funksione të
rëndësishme. Sekretari i Përgjithshëm vepron në cilësinë personale në
mbledhjet e të gjitha organeve kryesore të KB-së, përveç të GJND, dhe
Asamblesë së Përgjithshme të cilave u paraqet raporte vjetore për punën e
OKB-së.
7.4. Pasqyra e organizatave të specializuara brenda Kombeve të

Bashkuara
7.4.1. Hyrje
Organizatat e specializuara janë organizata ndërkombëtare të themeluara

me marrëveshje midis shteteve të cilat kanë përgjegjësi të mëdha në
fushën e ekonomisë, sociale-kulturore etj., dhe të cilat kanë vendosur
marrëdhënie të përhershme me KB. Secila prej tyre është subjekt i veçantë
në të drejtën ndërkombëtare. Sipas territorit ku veprojnë dhe sipas
anëtarësisë, të gjitha ato kanë karakter universal ndërkombëtar.
155
Marrëdhëniet me KB-në vendosen në bazë të marrëveshjeve të cilat

zakonisht parashohin dërgimin e raporteve atyre organizatave të fushës
ekonomike dhe sociale si dhe shkëmbimin e informatave. Ato marrëveshje
i miraton Asambleja e Përgjithshme. Organizatat e specializuara sikurse
edhe KB janë të themeluara me marrëveshje ndërkombëtare të cilat i kanë
lidhur shtetet e tyre anëtare. Me ato kontrata apo kushtetuta të tyre janë
paraparë kompetencat, anëtarësia dhe organet e tyre. Pas lidhjes së
marrëveshjes me KB-në në bazë të Nenit 57 dhe 63 të Kartës organizata
konkrete bëhet organizatë e specializuar e KB-së. Mënyra e votimit në to
mund të jetë e ndryshme. Në të shumtën e organizatave të specializuara
zbatohet parimi i ngjashëm me të drejtat e të gjitha shteteve anëtare në
organin e tyre plenar.
Pjesa dërrmuese e organizatave të specializuara e ka organin plenar ku

përfaqësohen të gjitha shtetet. Ai organ e zgjedh Këshillin Ekzekutiv me
një numër më të vogël anëtarësh. Përbërja e atij Këshilli mund të
përcaktohet që në fillim, madje jo vetëm sipas shpërndarjes gjeografike
por edhe në bazë të kushteve tjera. Kështu p.sh. midis 32 anëtarëve të
Këshillit Ndërkombëtar të Organizatës Detare, 8 vende u përkasin shteteve
të cilat e kanë interesin më të madh në ofrimin e shërbimeve detare. 8
vende tjera u përkasin shteteve të cilat kanë interesin më të madh në
tregtinë ndërkombëtare detare. 16 vende tjera u takojnë shteteve me
interes të posaçëm për lundrimin dhe transportin detar me ç’rast kihet
kujdes për përfaqësimin e të gjitha pjesëve të botës. Shumë organizata të
specializuara kanë gjetur mënyrat që vendimet e organeve të tyre të cilat
në parim janë ligje të paobligueshme, shtetet e tyre anëtare vërtetë i
zbatojnë në praktikë.
7.4.2. Klasifikimi i organizatave të specializuara
Organizata Ndërkombëtare e Punës – është themeluar në Konferencën e

Versajës 1919 krahas me Lidhjen e Kombeve dhe me qëllim që me anë të
marrëveshjeve ndërkombëtare të sigurojë kushte më të mira për punën dhe
pozitën e punëtorëve kudo në botë. Përbërja e kësaj organizate dallohet
nga të gjitha organizatat tjera. Në Konferencën Ndërkombëtare të Punës
çdo shtet anëtar është i përfaqësuar me nga 4 delegatë, 2 prej tyre janë
përfaqësues të qeverive, i treti është përfaqësues i punëtorëve kurse i
katërti përfaqësues i punëdhënësve. Pikërisht Këshilli përbëhet nga 56
anëtarë të cilët zgjidhen me mandat 3 vjeçar. Kushtetuta e Organizatës
Ndërkombëtare të Punës parasheh obligimin e çdo shteti anëtar që me afat
156
prej një viti (në raste të jashtëzakonshme 18 muaj) t’ua paraqesë
Konventën e miratuar nga organizata organeve kompetente të pushtetit me
qëllim të harmonizimit të legjislacionit me të ose të ndërmarrjes së masave
tjera. Pastaj çdo anëtar – shtet, ka marrë mbi vete obligimin e paraqitjes së
raportit vjetor të kësaj organizate lidhur me zbatimin e konventave.
Organizata Ndërkombëtare për Bujqësi dhe Ushqim (FAO) – është

themeluar më 1943. Punon në grumbullimin dhe përpunimin e të dhënave
në fushat e bujqësisë dhe ushqimit. Organi plenar i FAO-së është
Konferenca e Përgjithshme e cila zgjedh Këshillin. Sekretariati dhe
sekretari i përgjithshëm e kanë selinë në Romë.
Organizata e KB për Shkencë, Arsim dhe Kulturë (UNESCO) – është

themeluar në Londër më 1946. Detyrat e saj janë ndihma shteteve anëtare
për zhvillimin e politikës së arsimimit në të gjitha nivelet, për përparimin
dhe zgjerimin e kulturës dhe njohurive. UNESCO angazhohet që popujt
dhe shtetet t’i ruajnë specifikat dhe diversitetin kulturor. Kjo funksionon
edhe si bankë qendrore e të dhënave apo informatave. Asambleja e
Përgjithshme takohet çdo të dytin vit. Organi ekzekutiv i saj ka 45 anëtarë.
Selia e organizatës dhe e drejtorit të përgjithshëm është në Paris.
Organizata Botërore e Shëndetit (WHO) – është themeluar më 1946 dhe

ka për detyrë përparimin e shëndetit në botë përmes bashkëpunimit
ndërkombëtar të administratave shëndetësore të shteteve anëtare dhe të
organizatave profesionale (prioritet Azia dhe Afrika); nxitjen e masave për
çrrënjosjen e epidemive; unifikimin e nomenklaturës së sëmundjeve,
shkaqeve të vdekjes dhe praktikave shëndetësore si dhe standardizimin e
procedurave diagnostiko, vëmendje të posaçme i kushton shëndetit të
nënës dhe fëmijës, kurse selinë e ka në Gjenevë.
Organizatat Financiare Ndërkombëtare, Banka Botërore për Mëkëmbje

dhe Zhvillim dhe Fondi Monetar Ndërkombëtar – janë themeluar në
Konferencën e mbajtur në Bretton Woods, SHBA, 1944 me qëllim të
inkurajimit të investimeve financiare, të bashkëpunimit monetar dhe të
qëndrueshmërisë së shteteve anëtare dhe tregtisë. Organet plenare të
këtyre dy organizatave janë Këshilli i Guvernatorëve i bankave qendrore
të shteteve anëtare. Organet ekzekutive i përbëjnë drejtorët ekzekutiv.
Këtyre dy organizatave në veprimtarinë e tyre u ndihmojnë shoqata
ndërkombëtare për zhvillim dhe korporata ndërkombëtare financiare të
cilat janë organizata të specializuara të KB-së me seli në Uashington.
157
Organizata Botërore e Tregtisë (WTO) – ka lindur nga marrëveshja e

përgjithshme mbi tregtinë dhe tarifat (GATT). Është themeluar më 1994
me qëllim të liberalizimit të tregtisë në botë. Me uljen e doganave
importuese në të gjitha shtetet anëtare. Selinë e ka në Gjenevë.
Organizata Ndërkombëtare për Aviacionin Civil (ICAO) – është themeluar

në Çikago më 1944. Ka për detyrë përparimin dhe sigurinë e
komunikacionit ajror; zhvillimin e komunikacionit civil ndërkombëtar,
përparimin e zhvillimit të rrugëve dhe limaneve të ndryshme;
komunikacionin e sigurt, të rregullt, të dobishëm dhe ekonomik;
eliminimin e formave të konkurrencës së dëmshme; evitimin e
diskriminimit midis shteteve anëtare; miratimin e rregullores dhe
standardeve të formave teknike dhe formave tjera të lundrimit civil
ndërkombëtar. Selinë e ka në Montreal, Kanada.
Organizata Ndërkombëtare Detare (IMO) – kjo ka për qëllim

bashkëpunimin e shteteve anëtare në rregullimin e çështjeve teknike të
anijetarisë së përfshirë në tregtinë ndërkombëtare, nxitjen e miratimit të
standardeve më të mira të mundshme për siguri dhe efektivitet të lundrimit
në dete; eliminimin e masave diskriminuese dhe kufizimeve të
panevojshme në detari me qëllim të përparimit të shërbimeve në anijetari.
Selia e kësaj organizate është në Londër.
Unioni Postar Botërore (UPU) – është themeluar më 1874 me detyrë të

mirëmbajtjes së sferës unike postare të të gjitha shteteve anëtare me qëllim
të qarkullimit të dërgesave postare të shkruara dhe sigurimit të organizimit
dhe përparimit të shërbimeve postare. Të gjithë anëtarët janë palë të
Konventës Postare Botërore, e cila siguron qarkullimin e dërgesave
postare dhe kuponave për përgjigje. Unioni e ka komisionin
këshillëdhënës për studime postare. Selia e zyrës postare botërore është në
Bern të Zvicrës.
Unioni Ndërkombëtar i Telekomunikacionit (ITU). Është themeluar më

1865, në Paris, me titull Unioni Telegrafik Ndërkombëtar. Nga viti 1934,
punon me këtë emër. Unioni e zhvillon bashkëpunimin ndërkombëtarë në
shfrytëzimin nacional të telekomunikacionit dhe aftësimit teknik të
shërbimit. Midis shteteve anëtare ndan spektrin e radio frekuencave dhe i
regjistron ato me qëllim të pamundësimit të pengesave reciproke. Pas
vendosjeve të transmetuesve satelitor të lidhjeve telefonike dhe
programeve televizive, unioni e ka zgjeruar veprimtarinë e vet. Midis
158
organeve ndihmëse është i rëndësishëm Këshilli Ndërkombëtar për
Regjistrimin e Frekuencave me seli në Gjenevë.
Organizata Meteorologjike Botërore (WMO). Është themeluar në
Washington më 1947 me detyrë që ta lehtësojë krijimin e rrjetit botëror të
laboratorëve për parashikime meteorologjike dhe matje tjera gjeofizike, si
dhe për mirëmbajtjen e qendrave meteorologjike për shërbime, si dhe
standardizimit të vëzhgimeve meteorologjike në mënyrë që të sigurohet
furnizimi me të dhëna unike dhe informata statistikore. Kjo organizatë e
përparon zbatimin e meteorologjisë në avio-komunikacion, në lundrimin
detar dhe në bujqësi. Selinë e ka në Gjenevë.
Organizatat Botërore për Pronën Intelektuale (WIPO) është e specializuar

dhe është themeluar me Konventën e Stokholmit të Vitit 1967, e cila ka
hyrë në fuqi më 1970, kurse nga Viti 1974, është Organizatë e specializuar
e KB-së, e cila ka për detyrë ta ruaj dhe mbrojë pronën intelektuale përmes
bashkëpunimit të shteteve anëtare dhe organizatave ndërkombëtare.
Zhvillon bashkëpunimin midis shteteve për zbatimin e marrëveshjeve
ndërkombëtare, lidhjen e marrëveshjeve të reja dhe bënë unifikimin e
legjislacioneve të shteteve në këtë sferë. Përgatit tekstet e projekteve –
ligjeve dhe ofron ndihmë profesionale vendeve në zhvillim. Selinë e ka në
Gjenevë.
Agjencia Ndërkombëtare për Energji Atomike (IAEA). Është themeluar më

1957 në kuadër të KB-së. Raportet vjetore ia paraqet Asamblesë së
Përgjithshme. E ka për detyrë përshpejtimin dhe zgjerimin e zbatimit të
energjisë atomike për qëllime paqësore, shëndet dhe përparim, si dhe
siguron që ajo të mos shfrytëzohet për qëllime ushtarake. E nxitë
përdorimin e radio – izotopeve në mjekësi, bujqësi, hidrologji dhe industri.
Nxitë hulumtimet në fushën e energjisë atomike; ofron ndihmën në
furnizimin me material, shërbime, pajisje dhe sisteme për përdorimin e
energjisë atomike për nevoja paqësore; nxitë këmbimin e informatave
shkencore dhe të ekspertëve. Bënë mbikëqyrjen në bazë të Konventës për
Mospërhapjen e Armëve Nukleare. Selinë e ka në Vjenë të Austrisë.
7.4.3. Marrëveshjet dhe organizatat regjionale dhe të tjera
Bibliografia: V.Đ.Degan, Međunarodno pravo, Pravni fakultet sveučilišta u Rijeci,

Rijeka 2000. godine; Andrassy, J., Međunarodno pravo, Zagreb, 1990, J. Andrassy, B.
Bakotić, B. Vukas Međunarodno pravo I Školska knjiga Zagreb, 1998; V. Dimitrijević,
O. Račić, V. Đerić, T. Papić, V. Petrović, S. Obradović, Osnovi međunarodnog javnog
prava, Beograd, 2005; S. Avramov – M. Kreća, Međunarodno javno pravo, Savremena
administracija, Beograd, 2003;
159
Aleanca veriatlantike (NATO – North Atlantic Treaty Organization). E

themeluar në vitin 1949. për shkak të kërcënimeve të mundshme nga
Lindja. Kësaj aleance i janë bashkuar edhe 14 vende të evropës
Perendimore përfshirë edhe Greqinë dhe turqinë. Me kontratë janë
bashkuar edhe kanë pranuar se sulmet e armatosura në cilën do anëtare në
Evropë ose Amerikën Veriore dë të konsiderohen si sulme ndaj të gjithë
aleancës (neni 5.). në vitin 1981 është formuar Këshilli i Aleancës për
Bashkëpunim Veriatlantik (NACC – North Atlantic Coperation Cancel)
me të cilin janë anëtarët e NATO-s dhe ish anëtarët e Traktatit të
Warshavës, përfshirë edhe shtetet që kanë dalë nga ish BRSS. Më 1994
është themeluar programi i Partneritetit për Paqe në kuadër të NACC.
Derisa Partneriteti për Paqe është i drejtuar në çështjet praktike të
mbrojtjes dhe të bashkëpunimit ushtarakë, NACC është forum i
konsultimeve të gjëra mbi çështjet politike dhe të sigurisë. Shtetet të cilat
marrin pjesë në partneritetin për paqe nënshkruajnë dokumentin kornizë
me të cilin i pranojnë obligimet për mbrojtjen e shoqërisë demokratike dhe
respektimin e parimeve të së drejtës ndërkombëtare, për kryerjen e
obligimeve në mirëbesim të cilat rezultojnë nga Karta e OKB-së dhe
parimet e Deklaratës së Përgjithshme mbi të Drejtat e Njeriut, si dhe për
respektimin e kufijve ekzistues.
Unioni Europerëndimor (WEU - Western European Union). I themeluar

me Marrëveshjen e Brukselit më 1948 për bashkëpunimin në fushën
ekonomike, sociale dhe kulturore dhe në vetë mbrojtës kolektive. Anëtarët
e para të saj kanë qenë Mbretëria e Bashkuar, Franca, Holanda, Belgjika
dhe Luksemburgu. Unioni fillimisht ka qenë i drejtuar kundër Gjermanisë,
mirëpo më 1954 janë ftuar edhe Gjermania edhe Italia që ti bashkohen
Konventës së Brukselit me ç’rast është formuar WEU qëllimi i së cilës
atëherë ishte një lloj kontrolli ndaj armatimit të Gjermanisë. Më 1988
anëtarët e këshillit bëhen edhe Spanja dhe Portugalia. Me përfundimin e
Luftës së Ftoftë, për shkak të frikës se trupat amerikane do ta lëshojnë
evropën, me zhvillimin e më tejmë të Unionit Evropian, u fillua të punohet
në këtë drejtim për një rol të ri të Unionit Veriperëndimor si union për
mbrojtën kolektive. Me Marrëveshjen Mastrihktit (1992) UEP u pranua si
pjesë e pandashme e Unionit Evropian, kurse deklarata nga Mbledhja e
Mastrihktit thotë se ajo do të zhvillohet si komponent e mbrojtës së
Unionit Evropian dhe si mënyrë e forcimit të shtyllës evropiane të
Aleancës Veri-atlantike.
160
Këshilli i Evropës, i themeluar më 1949, sot përfshinë 40 shtete anëtare
ndër të cilat edhe BH (2002). Organet kryesore të tij janë Këshilli i
Ministrave të shteteve anëtare, Asambleja Parlamentare e cila përbëhet
nga përfaqësuesit e parlamenteve kombëtare të shteteve anëtare. Këshilli i
Ministrave miraton kontratat dhe marrëveshjet, jep rekomandime shteteve
anëtare dhe miraton deklarata. Detyra kryesore e Këshillit të Evropës është
përgatitja dhe miratimi i konventave dhe protokolleve që ju paraqitën
shteteve anëtare për ratifikim apo aderim. Selia e Këshillit të Evropës
është në Strasburg të Francës.
Organizata për bashkëpunim dhe zhvillim ekonomik (OECD). Është

themeluar më 1960, ka dalë nga struktura evropiane e cila ka udhëhequr
Planin Mareshal të Amerikës për mëkëmbjen e ekonomisë evropiane pas
Luftës së Dytë Botërore (1948). Kjo organizatë sot përfshinë SHBA,
Kanadanë, Japoninë, dhe vendet e Evropës Perëndimore. Anëtarët e ri
pranohen me ftesën e njëzëshme të këshillit. OECD mbështet dhe nxit
zhvillimin ekonomik kudo në Botë dhe vepron si një klub i mbyllur i
vendeve më të zhvilluara. Organi kryesor i Organizatës është Këshilli i cili
përfshinë të gjitha shtetet anëtare. Këshilli zgjedh Komitetin Ekzekutiv
dhe këshillat tjera si dhe Organet Autonome të cilat nxisin bashkëpunimin
dhe koordinimin. Selinë e ka në Paris dhe përbëhet nga 20 drejtori dhe
shërbime. Studimet dhe analizat ekonomike OECD kanë një prestigj të
punës së lartë profesionale në mesin e ekspertëve dhe qeverive të Botës.
Unioni Evropian (UE) është organizata më e rëndësishme evropiane

regjionale. Kjo organizatë ka lindur nga një propozim modest i Ministrit
Francez i punëve të jashtme Robert Shuman, për fuzionimin e industrisë
Franceze dhe Gjermane të thëngjillit dhe çelikut si hap i parë në ndërtimin
e federatës eventuale evropiane e cila luftën midis Francës dhe Gjermanisë
do ta bënte të pamundur. Bashkësia ekonomike evropiane është themeluar
më 1957 me Marrëveshjen e Romës e cila ka hyrë në fuqi 01.01.1958 dhe
e përbënin: Belgjika, Gjermania, Franca, Italia, Luksemburgu, dhe
Holanda. Sot UE ka 25 anëtarë të përhershëm me mundësi të zgjerimit.
Kroacia dhe Turqia janë anëtarë të mundshëm të ardhshëm. Kjo organizatë
është ndër më të zhvilluarat dhe më të ndërtuarat në regjion deri më sot.
Themelet e UE qëndrojnë në integrimin ekonomik dhe lidhjet afatgjate
politike të të gjitha shteteve anëtare. Marrëveshja mbi EU është
nënshkruar në Mastrihkt, më 07.02.1992 dhe ka futur ndryshime të
rëndësishme. Me këtë marrëveshje është themeluar UE që përbëhet nga
161
BE, Bashkësia Evropiane për Çelik dhe Thëngjill dhe Bashkësia

Evropiane për Energji Atomike. Kjo marrëveshje nuk i ka zëvendësuar
këto bashkësi me UE. Më parë do të mund të thuhej se i ka plotësuar ato
me dy procese të reja. :me politikën e përbashkët të jashtme dhe me
politikën e sigurisë si dhe me bashkëpunimin policor dhe gjyqësorë në
çështjet penale. Marrëveshja ka paraparë aplikimin e valutës unike në tërë
UE dhe zhvillimin e mbrojtjes sociale përmes Marrëveshjes mbi Politikën
Sociale. Institucionet kryesore të EU janë:
Këshilli i Ministrave i cili përbëhet nga një ministër i çdo njërës nga 27
anëtarët dhe ky këshill është roje e interesave të tyre nacionale. Ky këshill
është pushteti më i lartë politik i këtij unioni dhe nxjerr vendimet
përfundimtare në fushën e legjislacionit dhe disa çështjeve tjera. Vendimet
në të merren me shumicën e kualifikuar. Disa shtete kanë numër të
ndryshëm të votave varësisht nga madhësia e tyre dhe zhvillimi ekonomik.
Meqenëse ministrat nuk takohen rregullisht, kontinuiteti në punë arrihet
përmes Këshillit të Përfaqësuesve të Përhershëm të shteteve anëtare. Së
paku dy herë në vit takohen kryetarët e shteteve dhe qeverive së bashku
me kryetarin e komisionit. Këta pra përbëjnë Këshillin e Evropës dhe
nxjerrin vendimet më të rëndësishme politike. Komisioni është organ i
Këshillit të Ministrave kurse përbëhet nga një anëtarë i çdo shteti. Anëtarët
e komisionit janë të pavarur në punën e tyre dhe zgjedhen në bazë të
profesionalizmit. Kryetarin e komisionit e zgjedh Këshilli i Ministrave i
cili miratohet nga Parlamenti. Komisioni vendos me shumicë votash.
Pothuaj tërë legjislacioni i miratuar nga Këshilli i Ministrave është
propozuar nga Komisioni i cili i ka përgatitur propozimet. Komisioni e ka
selinë në Bruksel.
Parlamenti Evropian i themeluar më 1957, sot funksionon si parlament i

vërtet dhe i ka 732 përfaqësues. Që nga viti 1979 këta përfaqësues përmes
zgjedhjeve i zgjedhin votuesit në shtetet anëtare në mënyrë të
drejtpërdrejtë me mandat 5 vjeçar. Mbledhjet mbahen çdo muaj.
Mbledhjet mujore mbahen në Strasburg kurse në situata të jashtë
zakonshme edhe në seancat e këshillit në Bruksel. Selia kryesore e
Parlamentit është në Luksemburg. Për marrëveshjet e rëndësishme
ndërkombëtare siç janë ato për pranimin e anëtarëve të reja ose
marrëveshjeve për asocimë të shteteve të treta kërkohet pëlqimi i
parlamentit. Parlamenti miraton edhe buxhetin vjetor të unionit.
Parlamenti mbikëqyrë punën e komisionit dhe mund ta votojë
shpërndarjen e tij në tërësi. Forcimi i rolit të parlamentit është i dukshëm
162
në tri fusha. Ai sot merr pjesë aktive në procesin e legjislacionit. Bënë
supervizionin e punës së komisionit dhe përfundimisht roli i tij në çështjet
buxhetore është i njëjtë me atë të Këshillit të Ministrave.
Gjykata Ndërkombëtare e Drejtësisë me seli në Luksemburg përbëhet nga

25 gjyqtarë (çdo shtet 1 anëtar) të cilët zgjedhën me një mandat prej 6
vjetësh i cili mund të vazhdohet. E drejta të cilën e zbaton gjykata
mbështetet në kontratat dhe rregulloret e komisionit, vendimet e
mëhershme të asaj gjykate dhe parimet e përgjithshme të së drejtës së
përbashkët të shteteve anëtare. Gjykata është kompetente që ti shqyrtojë
kërkesat e komisionit apo shteteve anëtare, nëse ndonjë shtet anëtarë nuk
ka vepruar në pajtim me obligimet të cilat i ka marrë nga BE; pohimet e
institucioneve të bashkësisë ose të personave fizik dhe juridik se ndonjë
akt i institucioneve është i pavlefshëm dhe nxjerr vendimet preliminare me
rekomandime për gjykatat nacionale.
Organizata për Bashkëpunim dhe Siguri në Evropë (OSCE) fillimisht ka

lindur si konferencë e bashkëpunimit dhe sigurisë evropiane (KESS) në të
cilën më 1975 në Helsinki është nënshkruar akti përfundimtarë. Pjesëtaret
e sajë janë të gjitha shtetet e Evropës, përfshirë edhe ish BRSS dhe SHBA
dhe Kanadanë. Ndonëse ky akt përfundimtarë i Helsinkit nuk është
marrëveshje formale, por i miratuar dhe i nënshkruar si dokument politik,
megjithatë parimet që i përmban ky kanë karakter obligativ juridik.
Karta e Parisit për Evropën e Re e nënshkruar më 1990 i ka paraparë

organet e para të përhershme siç janë: Qendra për Parandalimin e
Konflikteve në Vjenë; Zyra për Zgjedhjet e lira në Warshavë dhe
Sekretariati me seli në Pragë. Mbanë mbledhje të rregullta vjetore me
kryetarët e shteteve dhe të qeverive dhe me Këshillin e Ministrave të
Punëve të Jashtme së bashku me këshillin e Këshillin e Zyrtarëve të Lartë
të cilët kryejnë punët e përditshme. Më 1992 është miratuar edhe pozita e
Sekretarit të Përgjithshëm, kurse Sekretariati është i vendosur në Vjenë që
nga vitit 1993. Këshilli i Lartë (Senior Council) i cili e ka zëvendësuar
Këshillin e Zyrtarëve të Lartë, harton dhe diskuton politikën e organizatës
dhe përcakton drejtimet e shpenzimeve të saj. Këshilli i përhershëm është
organ i konsultimeve të rregullta politike dhe i vendim marrjes dhe ky
mund të konvokohet me urgjencë. Përbëhet nga përfaqësuesit e të gjitha
shteteve pjesëmarrëse në Vjenë. Komisionari i Lartë për Pakicat Nacionale
është emëruar më 1992. Më 1995 Konferenca Përmbyllëse për Stabilitetin
në Evropë ka miratuar aktin përfundimtarë i cili së bashku me qindra
marrëveshje bilaterale dhe regjionale për bashkëpunim, paraqet një
163
përpjekje për zbutjen e tendosjeve (acarimeve). Deklarata përmban edhe

obligimin për veprim kundër diskriminimit dhe mos tolerancës, kurse
marrëveshjet i përkasin bashkëpunimit tej kufitarë dhe çështjeve
ekonomike, ambientit dhe mbrojtjes së pakicave. Pakti është i plotësuar
edhe me masat e UE.
Organizata e Shteteve Amerikane. Kjo organizatë regjionale i ka rrënjët

më të thella historike. Në Konferencën e katërt Panamerikane në Boenës
Aires lind Unioni Panamerikan me organin e përhershëm administrativ.
Me marrëveshjen ndër Amerikane për bashkëpunim reciprok ( në Rio) më
1947 është themeluar Siguria Kolektive Ligjvënëse e të gjitha shteteve
anëtare, i pari i këtij lloji pas OKB-së. Në vitin 1948 është miratuar Karta
e Bogotës (Kartë e Organizatës së shteteve Amerikane) me të cilën unioni
e merr emrin e sotëm. Kjo kartë është ndryshuar disa herë; me Protokolin
e Boenës Aires (1967) ekziston Këshilli Ndëramerikan Ekonomik dhe
Social dhe Këshilli për Arsim Shkencë dhe Kulturë. Organizata më 1969 e
ka miratuar Konventën Amerikane për të Drejtat e Njeriut së bashku me
komisionin dhe gjykatën të cilat e kanë selinë San Jose- Kosta Rikë. Kjo
organizatë është një ndër organizatat më të zhvilluara regjionale jashtë
Evropës.
Liga Arabe, është themeluar me paktin e nënshkruar 1945 dhe ka qëllime

të gjëra. Kjo është një forum i dobishëm për formulimin e politikës së
shteteve anëtare dhe për nxitjen e bashkëpunimit regjional. Organi më i
lartë është Këshilli (Med-Lis). Selia e Sekretarisë dhe e Sekretarit nga viti
1979 është bartur nga Kajro në Tunisë për shkak të kritikës i është bërë
Marrëveshjes së Paqes të lidhur midis Egjiptit dhe Israelit. Këshilli i Ligës
ka qenë i angazhuar edhe në Operacionet Paqësore në Kuvajt, 1961 me
qëllim të shtensionimeve të kanosjeve nga Irakut.
Organizata e Unitetit Afrikan e themeluar me Kartën e Adis Abebës më

1963. Organi më i Lartë i sajë është Kuvendi i Kryetarëve të shteteve dhe
qeverive i cili takohet një herë në vit. Komisionet e specializuara merren
me çështjet ekonomike, shëndetësore, arsimore, shkencore dhe çështje të
mbrojtës. Këshilli i Ministrave takohet para mbledhjes së Kuvendit dhe
përgatit punën e Kuvendit. Komisioni për Ndërmjetsim, Pajtim, dhe
Arbitrazh është themeluar me protokollin e vitit 1964 por mbeti e
padobishme. Shtetet Afrikane u japin përparësi ndërmjetësimeve Ad hoc.
Kjo organizatë nuk ia ka arritur të zgjidh disa konflikte të anëtarëve të saj.
Konflikti në Saharën Perëndimore ka sjellur deri tek tërheqja e Marokut
164
nga organizata. Edhe përpjekja për ndërmjetësim në Luftën Civile në Çad
nuk ka pasur sukses.(Comonvellti) është rezultat i pavarësimit të
territoreve të Mbretërisë së dikurshme Kolonialiste Britanike. Pra, me
statutin e Westministror të vitit 1931 Kanadaja, Australia, Zelanda e Re
dhe Unioni Jugafrikan e kishin fituar pavarësinë e plotë nga Mbretëria e
bashkuar. Mirëpo edhe më tej mbetën në lidhje të shumta me të. Kjo
formë e bashkëpunimit e morri emrin Komonwelti Britanik, në mënyrë që
më vonë mbiemri “Britanik” shuhet. Mbretëresha Angleze është në krye të
Komonweltit, mirëpo nuk është kryetarë formal në shtetet të cilat kanë ose
dinasti ose republikë. Më 1990 Komonwelti ka numëruar 50 shtete prej të
cilave sot vetëm në 17 të tyre Mbretëresha e Britanisë është sovrane
nominale. Konferencat e rregullta të komonweltit i hapë Mbretëresha e
Anglisë. Në të diskutohen çështje me interes të përbashkët por nuk
nxjerrin vendime obligative. Më 1965 në Londër është themeluar
Sekretariati i Përhershëm i komonweltit i cili është Organ i Kordinimit dhe
shkëmbimit të të dhënave pa autorizime ekzekutive. Komonwelti është
bashkësi joformale e shteteve “sui generis”. Ky nuk mund të sistemohet në
as një formë të shteteve të përbëra, sepse nuk është as konfederat , as
federat , as union real, as union personal, etj...
8. NJERIU SI SUBJEKT I SË DREJTËS NDËRKOMBËTARE
Bibliografia: V.Đ.Degan, Međunarodno pravo, Pravni fakultet sveučilišta u Rijeci,

Rijeka 2000. godine; V. Dimitrijević, O. Račić, V. Đerić, T. Papić, V. Petrović, S.
Obradović, Osnovi međunarodnog javnog prava, Beograd, 2005; S. Avramov – M.
Kreća, Međunarodno javno pravo, Savremena administracija, Beograd, 2003; Malkom
N. Shaw, International Law, fifth edition, Cambridge University Press, 2003; Patrick
Daillier – Alain Pellet, Droit International Public, 7e edition; Carter – Trimble –
Bradley, International Law, forth edition, Aspen Publisher, 2003.
8.1. Hyrje
Një nga çështjet më të rëndësishme të së drejtës ndërkombëtare është

njeriu si individ e jo si pjesëtarë i ndonjë shteti. Ndonëse shteti ende është
si subjekt kryesor në të drejtën ndërkombëtare, përgjigja në këtë pyetje e
meriton vëmendje. Njeriu është adresa e fundit e të gjitha të drejtave
prandaj edhe asaj ndërkombëtare, sepse nuk ekzistojnë marrëdhëniet
juridike-ligjore jashtë kontekstit “njeri”. Të drejtat e njeriut pas Luftës së
Dytë Botërore kanë arritur në qendër të vëmendjes madje nganjëherë edhe
në dëm të së drejtës së shtetit e cila është produkt i sovranitetit. Koncepti i
normës imperative të së drejtës së përgjithshme ndërkombëtare haset në
165
Konventën e Vjenës për të drejtën kontraktuale (neni 53,64,71) ku në

pjesën më të madhe flitet për mbrojtjen e njeriut. Shkelja e këtyre normave
paraqet krim ndërkombëtar. Ata të cilët përpiqen të dëshmojnë se njeriu si
individ është subjekt i së drejtës ndërkombëtare mbështeten në
konstatimin se ai subjekt mund të ngritët sipas intensitetit dhe individin ta
përparoj së bashku me subjektet e tjera siç janë organizatat ndërshtetërore.
Në këtë mënyrë ata vijnë deri tek përfundimi se subjektiviteti i tij është i
kufizuar dhe i nxjerrë nga subjektiviteti i shtetit. Argumentet e tilla
shkojnë në disa drejtime. E drejta e përgjithshme ndërkombëtare
zhvillohet në drejtim të njohjes së shumë të drejtave njerëzore individit,
dhe njëkohësisht individit i ngarkon edhe shumë detyrime (p.sh. çdo
pjesëtarë i forcave të armatosura i nënshtrohet normave që vlejnë në
konfliktet e armatosura. Për këtë shkelje ai është përgjegjës drejtpërdrejtë).
Mirëpo, ky argument dëshmon për faktin se njeriu është objekt e jo
subjekt i së drejtës ndërkombëtare, çfarë janë organizatat ndërkombëtare.
Në disa konventa ndërkombëtare shtetet i kanë pranuar të drejtat e
individit të cilat ai i gëzon në cilësinë personale e jo përmes shtetit.
Ndërkaq, ato konventa mund të mos respektohen me çka pushon
subjektiviteti i individit. Njeriu do të mund të bëhej subjekt i së drejtës
ndërkombëtare nëse e tërë bashkësia ndërkombëtare do të fitonte atributet
e organizatës super shtetërore (mbi shtetin). Mirëpo, nëse kjo do të ndodhë
atëherë e drejta ndërkombëtare do të bëhej e drejtë federale e atij super
shteti botëror.
8.2. Shtetasit dhe të huajt - nocioni
Nocioni i shtetësisë. Shtetësia është lidhja juridike-ligjore e individit me

shtetin. Çdo shtet parimisht me kushtetutën dhe ligjet e veta ka të drejtë të
përcaktoj se kush e ka të drejtën e shtetësisë së tij.
Shtetësia e fituar me lindje. Pjesa dërrmuese e njerëzve shtetësinë e fiton
me lindje dhe nuk e ndërron deri në vdekje. Shtetësia me lindje ftohet në
bazë të origjinës së prindit ose faktit të lindjes në territorin e ndonjë shteti.
Shtetësia e gruas së martuar. Konventa mbi Eliminimin e të Gjitha

formave të Diskriminimit të Gruas (1979) parasheh që shtetet anëtare të
konventës, grave tua njohin të drejtat e njëjta sikurse meshkujve në
aspektin e fitimit, ndërrimit ose ruajtjes së shtetësisë së bashkëshortit. Pra,
as martesa me të huajin, as ndërrimi i shtetësisë nga bashkëshorti derisa
martesa zgjat, nuk e ndërron automatikisht shtetësinë e bashkëshortes, as
nuk e lenë atë pas shtetësi.
166
Natyralizimi dhe ekspatrizimi. Natyralizimi është procedurë me të cilën
shteti sipas të drejtës diskrete i jep shtetësi ndonjë personi në bazë të
lutjes. Shteti me ligjet e veta mund të parasheh kushte të ndryshme për
dhënien e shtetësisë. Njëkohësisht, në të drejtën ndërkombëtare nuk
pranohet doktrina për besnikërinë e pashkëputshme e cila do ta pengonte
shtetin që ndonjë personi t’ia miratonte ndonjë heqjen dorë nga shtetësia
nëse ai dëshiron.
Personat pashtetësi dhe me shumë shtetësi (apatritëd dhe polipatridët).

Pashtetësi mund të mbetën shumë njerëz që e lëshojnë atdheun e tyre për
shkaqe politike. Për veç kësaj, është e pamundur që pjesëtarët e një grupi
etnik të mos kenë dëshirë ta marrin shtetësinë në të cilën kanë të drejtë,
kurse shteti në të cilin jetojnë ua refuzon dhënien e shtetësisë (p.sh.
shqiptarët e lindur në Kosovë, kurse tashti jetojnë në BH). Sa u përket
polipatridëve, Konventa për Konfliktin e Ligjit mbi Shtetësitë (1930)
parasheh disa rregulla në aspektin e pozitës së personave me shumë
shtetësi e të cilat rregulla mund të konsiderohen si norma të së drejtës
zakonore të përgjithshme ndërkombëtare, siç janë:
- çdo shtet, personin që e ka shtetësinë e tij duhet ta konsiderojë atë si

shtetas të vetin;
- shteti, atij personi nuk mund ti ofrojë mbrojtje diplomatike në shtetin ku
po ai person e ka tjetrën shtetësi;
- në shtetin e tretë, personi i tillë konsiderohet se ka vetëm një shtetësi,
zakonisht shtetësinë e atij shteti ku jeton ose për të cilin është i lidhur më
gjatë në bazë të rrethanave të rastit;
- nëse shtetet përmes marrëveshjes nuk e kanë rregulluar ndryshe, personi
i tillë me dy shtetësi është i obliguar që shërbimin ushtarakë dhe tatimet
ti kryej në të dy shtetet.
Pozita juridike-ligjore e të huajve. Shteti mund tua ndaloj të huajve

ardhjen në territorin e vetë ose tua kufizojë atë me kushtet që i përcakton
vetë (me ligjet e banimit). Shumë shtete ardhjen e turistëve dhe të
studentëve në periudha të shkurtra e lejojnë (zakonisht deri 3 muaj) pa
ndonjë formalitet dhe viza hyrëse. Nganjëherë diskriminohen edhe banorët
potencial vetëm të disa shteteve ose p.sh. janë të privilegjuar.
Përjashtimi i të huajve. Sikurse e drejta e lejes së qëndrimit ashtu edhe të

drejtën e ndalimit të qëndrimit të huajve të cilët i konsideron të
167
padëshirueshëm në territorin e vet e ka çdo shtet. Shteti mund ti parasheh

kriteret me ligje, gjegjësisht arsye për largim të të huajve, mirëpo kjo e
drejtë nuk guxon të keqpërdoret. Shteti të cilit i është përjashtuar shtetasi
ka të drejtë të kërkojë arsyetimin e ndërmarjes së masës së tillë nga shteti i
cili i ka ndjekur shtetasin. Në rast lufte çdo shtet, çdo palë ndërluftuese ka
të drejtë që nga territori i vet ti ndjekë të gjithë qytetarët e palës tjetër
ndërluftuese. Mirëpo, ndjekja e tillë nuk guxon ta shkel apo fyej dinjitetin
e personit të ndjekur dhe nuk guxon të manifestohet me brutalitet. Personit
duhet ti jepet një afat i arsyeshëm për tu larguar nga shteti dhe të zgjedh në
cilin shtet dëshiron të shkojë.
Të drejtat e të huajve. Kur i huaji pranohet në territorin e një shteti me të

drejtë të përkohshme apo të përhershme të qëndrimit, atëherë ai në atë
shtet i gëzon të gjitha të drejtat minimale që i takojnë për jetë private. E
drejta ndërkombëtare nuk i lejon asnjë shteti që të huajve tua ndaloj
lidhjen e kontratave civile, fitimin e pronës private, lidhjen e martesës dhe
posedimin e të drejtës në familje. Jashtë këtyre të drejtave shteti mundet,
por nuk është i detyruar, që të huajit t’ia bëjë disa kufizime me qëllim të
mbrojtës së sigurisë nacionale, sistemit publik apo të drejtave të qytetarëve
të vetë p.sh. punësimi. Të huajve zakonisht u shkurtohen të drejtat politike
duke përfshirë edhe të drejtën aktive dhe pasive zgjedhore dhe ushtrimin e
funksioneve publike. Përkundër përkufizimeve të mundshme, siguria
personale, liria dhe të drejtat e të huajve për qëndrim të pakufizuar apo të
përkohshëm, janë njësoj “të shenjta” sikurse edhe të drejtat e shtetasve
vendës. Pra shteti është i obliguar tu ofrojë mbrojtje efikase të drejtave të
tyre. I huaji ka të drejtë të kërkojë edhe mbrojtën diplomatike nga shteti i
vet por vetëm pasi që ti ketë shteruar të gjitha mjetet ligjore në dispozicion
të shtetit ku banon. I huaji ka të drejtë ta lëshojë shtetin ku është duke
qëndruar/jetuar mirëpo ajo e drejtë mund të kufizohet edhe me
përmbushjen paraprake të detyrimeve të caktuara si p.sh. pagesa e tatimit,
kthimi i borxheve private.
Eksproprijimi i pasurisë/pronës së të huajve. Një nga parimet e së drejtës

ndërkombëtare është edhe respektimi i pronës private edhe i të drejtave të
fituara të të huajve. Mirëpo, eksproprijimi i pronës së jashtme nuk
konsiderohet e kundërt me të drejtën ndërkombëtare por ai duhet të kryhet
me përmbushjen e kushteve në vijim :
- ekskluzivisht për shkak të interesit publik;
- objekt i eksproprijimit duhet të jetë lloji i caktuar i pronës pa marrë
parasysh a është pronari vendas a i jashtëm;
168
- për pronën e eksproprijuar duhet të paguhet kompensimi.
Detyrat (obligimet) e të huajve. I huaji i cili banon në shtetin e caktuar u

nënshtrohet ligjeve të atij shteti sikurse edhe shtetasit. Të huajt nuk
guxojnë të ngatërrohen në politikën e shtetit në të cilin jetojnë apo
qëndrojnë, përveç në rastet kur kjo është e rregulluar ndryshe me
marrëveshje apo ligj. I huaji me vendbanim të përhershëm është i detyruar
të jetë besnik ndaj shtetit në të cilin jeton sepse mund të akuzohet për
tradhti. Është mirë e njohur se të huajt nuk mund të detyrohen në shërbim
në forcat e armatosura.
Azili (strehimi). Çdo shtet mund ti jap azil të huajit i cili është i ndjekur
ose i ikur nga vendi i vet, si dhe personit pa shtetësi. Dhënia e strehimit
është e drejtë që rezulton nga sovraniteti territorial i shtetit. Asnjë shtet
nuk e ka obligim sipas të drejtës ndërkombëtare që ta refuzoj pranimin e
ndonjë të huaji në territorin e vet, t’ia dorëzojë shtetit tjetër atë apo ta
ndjek nga territori i vet, përveç në rast të ndonjë kufizimi ose të zbatimit të
obligimeve të caktuara që i ka marrë mbi vete. Parimisht kriminelëve të
zakonshëm nuk u jepet strehim kurse e drejta e dhënjes së strehimit në
praktik gjithnjë e më tepër po kufizohet me një numër të marrëveshjeve-
kontratave mbi dorëzimin/ekstradimin etj. Vetvetiu e drejta ndërkombëtare
nuk ua garanton të drejtën në strehim individëve, pra të drejtën që ta
fitojnë atë nëse e kërkojnë. Mirëpo, disa shtete me kushtetutat e tyre
personave të caktuar në mënyrë eksplicite ua njohin të drejtën në strehim.
P.sh. ligji themelor i RF të Gjermanisë (1949) ndër të tjera thotë : “personi
i ndjekur politikisht ka të drejtën në azil”.
Pozita e refugjatëve dhe personave pa shtetësi. Në shumë shtete është në

fuqi Konventa mbi Pozitën e Refugjatëve (1951) dhe Protokolli mbi
Pozitën e Refugjatëve (1967) si dhe Konventa mbi Pozitën e Personave Pa
shtetësi (1954). Refugjatë është çdo person i cili për shkak të frikës reale
nga ndjekja racore, fetare apo për shkak të përkatësisë nacionale ose të
ndonjë grupi shoqëror apo për shkak të deklarimit politik, gjendet jashtë
shtetit dhe i cili nuk dëshiron ta kërkojë mbrojtjen e atij shteti për shkak të
frikës së tij. Personi pa shtetësi (Apatrid) është personi të cilit, me
zbatimin e ligjeve të veta asnjë shtet nuk e konsideron shtetas të vetin. Në
shtetin i cili u ofron strehim, refugjatët dhe apatridët i kanë disa të drejta
dhe obligime. Obligimi i tyre është ti respektojnë ligjet dhe normat si dhe
masat për mbrojtjen e rendit publik të shtetit në të cilin gjendën. Shteti i
tillë ndërkaq është i detyruar tua garantoj trajtimin i cili është i ngjashëm
me atë të qytetarëve të vet në aspektin e lirisë së lëvizjes edhe zgjedhjen e
169
vendbanimit, lirinë dhe arsimimin fetar të fëmijëve, të drejtën në pronësi,

arsimimin, ndihmën publike, mbështetjen ligjore, sociale dhe të punës,
detyrimet tatimore, etj. Refugjatët dhe apatridët nuk guxohet të ndjeken
për shkak të racës, besimit dhe mendimit politik. Refugjatët dhe apatridët
të cilët në mënyr ligjore gjendën në territorin e shteteve anëtare të
konventave të përmendura mund të ndjeken vetëm për shkaqe sigurisë së
shtetit dhe sigurisë publike. Mirëpo vendimet e tilla duhet të nxiren sipas
procedurave përkatëse dhe para ograneve kompetente shtetërore.
Nocioni ekstradim. Me nocionin ekstradim kuptojmë dorëzimin formalë të

një personi nga ana e një shteti tek shteti tjetër i cili e ka kërkuar me
qëllim të gjykimit dhe dënimit të tij. Ekstradimi i të ikurve kur nuk ka
qenë obligim i shteteve sipas të drejtës së përgjithshme ndërkombëtare.
Ajo edhe sot bëhet në bazë të mirëkuptimit dhe të marrëveshjeve apo
kontratave mbi ekstradimin të cilat lidhen më parë. Konsiderohet si normë
e përgjithshme që shteti të cilit i miratohet kërkesa për ekstradimin e
personit, përveç në rastin e miratimit nga ana e shtetit i cili e dorëzon, nuk
guxon ta gjykojë atë person për krime tjera përveç për atë për të cilën
është kërkuar ekstradimi. Ky parim special rregullohet me marrëveshjet
mbi ekstradimin, mirëpo respektohet madje edhe kur nuk është paraparë
në mënyrë eksplicite.
Personat dhe kriminelët që i nënshtrohen ekstradimit. Është harmonizuar

praktika që shtetit të cilit i kërkohet ekstradimi zakonisht ia
dorëzon/ekstradon qytetarin e vetë apo qytetarin e shtetit të tretë. Shtetet
evropiane nuk janë të prira ti dorëzojnë qytetarët vetë, kurse janë të prira
më tepër që ti dënojnë për krimet që i kryejnë në botën e jashtme ndërkaq,
Britania e Madhe dhe SHBA nuk kanë kundërshtuar që ti ekstradojnë
qytetarët e vet në shtetin ku ata kanë kryer krim. Si kusht për ekstradim
shumë kontrata apo marrëveshje parashohin që vepra për të cilën akuzohet
i ikuri duhet të jetë vepër penale sipas ligjeve të të dy shteteve, gjegjësisht
atij që e kërkon dhe atij që e ekstradon. Ekstradimi nuk miratohet nëse të
ikurit në shtetin ku është gjendur tashmë i është shqiptuar dënimi për atë
vepër (non bis in iden).
8.3. Mbrojtja ndërkombëtare e individit
Sot çdo shtet në qasjen ndaj këtyre personave që banojnë në territorin e tij
janë të lidhur për shumë norma të së drejtës së përgjithshme zakonore, të
cilat janë kryesisht të karakterit ius cogens. Asambleja e Përgjithsme e
170
OKB-së 1948 ka miratuar Deklaratën Përgjithshme për të Drejtat e Njeriut
në të cilën përkufizohen të drejtat civile, politike dhe disa të drejta
ekonomike, sociale dhe kulturore. Pas Deklaratës së Përgjithshme (1996)
është miratuar edhe Pakti Ndërkombëtar për të Drejtat ekonomike, sociale
dhe kulturore dhe Pakti Ndërkombëtar për të Drejtat Civile dhe Politike.
Duke pasur parasysh se të gjitha të drejtat dhe obligimet që i parashohin
ato konventa janë rregulluar në mënyrë të përgjithshme dhe normative, kjo
palëve të tyre mund tu jep arsye për pohimin se ato norma sipas të drejtës
zakonore i obligojnë edhe shtetet e treta. Për këtë arsye sot konsiderohet se
respektimi i të drejtave të njeriut është obligim “erga omnes”.
Ndër të drejtat e njeriut të cilat mbrohen me ius cogens para se gjithash

bëjnë pjesë disa të drejta themelore që i takojnë çdo njeriu siç janë: e
drejta në jetë, në integritetin fizik; në liri dhe dinjitet, shkeljen e të cilave
tërë bashkësia ndërkombëtare e karakterizon si krim ndërkombëtar. Në
vendin e dytë është ndalimi i diskriminimit të njerzëve në çfarëdo baze,
sepse diskriminimi për nga natyra ae tij gjithmonë prodhon shkelje
sistematike dhe masive të të drejtave të njeriut. Në vendin e tretë midis
normave ius cogens janë edhe të drejtat civile dhe politike të cilat sipas
konventave përkatëse në fuqi nuk guxojnë të derogohen në as një rrethanë.
Rrethi i këtyre të drejtave nuk është i rregulluar në masë të njëjtë në
marrëveshjet e ndryshme të cilat i parashohin normat e tilla.
Neni 4 i Paktit Ndërkombëtar për të Drejtat Civile dhe Politike (1966)

parasheh që në kohën e rrezikut të jashtëzakonshëm publik i cili rrezikon
ekzistencën e popullit, dhe ekzistimi i të cilit është shpallur zyrtarisht,
mund të derogohen përkohësisht disa obligime nga ky pakt “me kusht që
ato masa të mos jenë në mos përputhje me obligimet nga e drejta
ndërkombëtare dhe të mos prodhojnë diskriminim në bazë të racës,
ngjyrës, gjinisë, gjuhës, besimit apo origjinës sociale”.
Mirëpo, as në rrethanat e tilla, madje as përkohësisht, nuk mund të

derogohen të drejtat në vijim:
- e drejta në jetë, përveç përjashtimit, në rast të shqiptimit të dënimit me
vdekje në procedurën gjyqësore, për krime të rënda;
- ndalimi i torturës apo veprimeve çnjerëzore;
- ndalimi i robërisë dhe robërimeve të ngjashme të tilla;
- ndalimi i arrestimit vetëm për shkak të moskryerjes së detyrimeve
kontraktuese;
- ndalimi i dënimit për veprat të cilat në kohën e kryerjes nuk kanë qenë
vepra penale sipas të drejtës së brendshme dhe ndërkombëtare;
171
- e drejta në subjektivitet juridik dhe

- liria e mendimit, ndërgjegjes dhe besimit.
Në grupin në vazhdim janë disa norma imperative për lirit dhe të drejtat e
individëve të cilat nuk përputhen plotësisht me ius cogens sipas Konventës
së Vjenës (1969). Këto liri dhe të drejta iu nënshtrohen disa kufizimeve të
cilat mund ti parasheh pushteti shtetëror, siç janë : për shkak të respektimit
të të drejtave dhe prestigjit të tjerëve; për mbrojtjen dhe sigurinë e shtetit;
për mbrojtjen e rendit publik; shëndetit publik apo moralit. Këto bënë
pjesë liria e lëvizjes, liria e organizimit sindikal, liria që të mos ndërhyhet
në jetën private, liria e martesës, të drejtat e posaçme të fëmijëve, e drejta
e pjesëmarrjes në ushtrimin e punëve publike, e drejta në shërbime publike
nën kushtet të përgjithshme të barabarta dhe e drejta pasive dhe aktive e
votës (zgjedhore).
Në grupin në vijim bëjnë pjesë shumica e të drejtave ekonomike, sociale

dhe kulturore të cilat në shumicën e konventave ndërkombëtare janë
formuluar si qëllime afatgjate që duhet synuar. Niveli i respektimit të tyre
dhe i mbrojtjes gjyqësore të tyre para së gjithash varet nga aftësia e jo
gatishmëria e pushtetit shtetëror. Më në fund disa hartues po diskutojnë
edhe për të ashtë quajturat “ të drejtat të gjeneratës së tretë”, ndër të cilat
bëjnë pjesë e drejta në paqe, zhvillim ekonomik, në mjedis të shëndosh,
etj. Këto “të drejta” në të vërtet ishte dashur të konsiderohen si qëllime
universale dhe afatgjate të tërë bashkësisë ndërkombëtare.
Obligimet e shteteve për të drejtat e njeriut në bazë të konventave

ndërkombëtare. Anëtaret e Këshillit të Evropës (1950) kanë miratuar
Konventën Evropiane për Mbrojtën e të Drejtave dhe Lirive Themelore të
Njeriut. Me Protokollin Plotësues i cili ka hyrë në fuqi më 1990,
Komisioni Paraprak dhe Gjykata janë pezulluar dhe është themeluar
Gjykata Për Lirit dhe të Drejtat e Njeriut si Organ i përhershëm të cilës
mund ti drejtohen individët me padit e tyre kundër shtetit i cili ua ka
shkelur të drejtat e tyre në bazë të Konventës dhe Protokollit. Obligimi i
shtetit për zbatimin e konventave para së gjithash varet se cilat konventa
shteti i caktuar i ka pranuar. Shikuar në përgjithësi ekzistojnë shumë masa
për sigurimin e kryerjes së obligimeve nga Konventat Ndërkombëtare, siç
janë:
- padia e një shteti i cili është palë e konventës kundër shtetit tjetër për
shkak të shkeljes së obligimeve nga konventa. Disa nga konventat e
172
lidhura nga KB parashohin kompetencën e Gjykatës në Hagë në rast të
kontestimeve të tyre rreth interpretimit dhe zbatimit. Mirëpo, shtetet në
praktikë iu shmangën shërbimeve të tilla;
- paraqitja e raporteve periodike për masat e ndërmarra në zbatimin e
konventës;
- paraqitja e individëve, organeve të brendshme gjyqësore apo organeve
ndërkombëtare në rast të shkeljes së ndonjë të drejte të garantuar me
konventë.
Procedura para Gjykatës Evropiane për të Drejtat e Njeriut. Padinë mund

ta paraqesë individi i cili konsideron se është viktimë e shkeljes së të
drejtave të parapara me Konventën Evropiane apo Protokollet, nga ana e
shtetit anëtar. Paditësi mund të jetë shtetas, i huaj apo person pa shtetësi,
kurse në cilësi të paditësit mund të paraqitet edhe organizatat jo qeveritare
ose grupet e qytetarëve. Padia i paraqitet Sekretarit të Përgjithshëm të
Këshillit të Evropës në Strasburg, me shkresë të zakonshme në formë të
lirë dhe pa pagesë. Padia dhe të gjitha shkresat tjera duhet të jenë të
përpiluara në njërën nga gjuhët zyrtare të gjykatës ( anglisht, frëngjisht).
Procedura pranë gjykatës është falas.
Për ta miratuar gjykata padinë duhet të jenë të plotësuara kushtet në

vijim:
- shkeljen e të drejtave duhet ta ketë bërë pushteti publik/shtetëror i shtetit
të paditur (nuk mund të paditët punëdhënësi privat);
- veprimet që janë shkelje të drejtash të paditësit duhet të jenë kryer pas
hyrjes në fuqi të konventës;
- padia duhet të paraqitet për shkeljen e ndonjë të drejte të paraparë me
konventë ose me protokollet e saj;
- paditësi duhet të jetë personalisht viktimë e shkeljeve të atyre të
drejtave;
- pra individi nuk mund të paraqesë padi kundër shkeljeve të personave
apo grupeve tjera;
- paditësi, para se t’ia ketë dërguar padinë Gjykatës duhet ti ketë shteruar
të gjitha mjetet ligjore në dispozicion të parapara për këtë, të shtetit në
fjalë;
- Gjykatës Evropiane padia duhet ti paraqitet më së voni 6 muaj nga dita e
nxjerrjes së akt gjykimit përfundimtarë apo vendimit kundër të cilit
ndalohet ankesa;
- Padia nuk guxon të jetë anonime;
- Nëse padia është refuzuar nuk mund të parashtrohet tjetra për të njëjtin
rast, përveç nëse përmban elemente të reja;
173
- Padia nuk bënë të jetë e përsëritur, nëse e njëjta ka qenë në ndonjë

procedurë ndërkombëtare të hetimit apo të zgjidhjes;
- Detajet e paraqitura në padi duhet të jenë të sakta dhe të besueshme.
Nxjerrjen e aktgjykimeve përfundimtare të gjykatës e mbikëqyrë Këshilli i

Ministrave i Këshillit Evropian.
Padi e shoqatës për të drejtat e njeriut. Padia e tillë i drejtohet

Sekretariatit të Përgjithshëm të KB – Sektorit për të Drejtat e Njeriut në
Gjenevë. Padia mund të shkruhet në çdo gjuhë, kushtet e padisë janë të
ngjashme me ato të Konventës Evropiane, pra komitetit mund ti drejtohet
vetëm individi i cili personalisht është i dëmtuar dhe afati për padi nuk
është i kufizuar, as e drejta për padi nuk është e kufizuar pas hyrjes në fuqi
të protokollit fakultativ.
8.4. Mbrojtja ndërkombëtare e pakicave

8.4.1. Nocioni i pakicës kombëtare
Përkufizimi i cili më së shpeshti citohet “pakicë” është përkufizim e prof.

Italian Franchesko Kapototi, raportues special i KB-së për të drejtat e
pakicave. Ai konsideron se pakica është grupi numerikisht i vogël nga
popullsia e mbetur e një shteti, e gjendur në pozitë jo dominuese,
pjesëtarët e të cilit- qytetar të atij shteti kanë dallime etnike, fetare apo
gjuhësore të ndryshme nga ato të pjesës tjetër të popullsisë dhe të cilët në
mënyrë implicite shprehin ndjenjën e solidaritetit për ruajtjen e kulturës,
traditës, besimit dhe gjuhës së vet.
8.4.2. Historiati
Çështja e mbrojtjes së pakicave në Evropë ka ardhur në rend dite në shek.

XVII, kur me marrëveshjet e paqes filloi të garantohet predikimi i
papengueshëm i disa religjioneve të vogla. Që nga Kongresi i Vjenës
(1815) me kontrata ndërkombëtare është garantuar barazia e plotë
pjesëtarëve të religjioneve të vogla duke u zgjeruar kështu gradualisht
edhe ndaj pakicave nacionale. Vetëm pas përfundimit të Luftës së Parë
Botërore, mbrojtja e pakicave e merr karakterin sistemor nga ana e ligës së
popujve. Zbatimi i parimit të vetëvendosjes së popujve ka sjellë deri tek
krijimi i një vargu shtetesh me shumë pakica nacionale brenda tyre. Kjo
për shkak të faktit se kufijtë shtetëror nuk kanë mundur të harmonizohen
me kufijtë etnik. Sistemi i mbrojtjes së pakicave është vendosur përmes
174
marrëveshjeve të paqes të lidhura me shtetet humbëse të luftërave si dhe
me deklarata unilaterale për respektimin e të drejtave të pakicave të cilat
disa shteteve u janë paraqitur si kusht për njohjen ndërkombëtare.
Mbrojtja e tillë kishte të bënte me pakicat racore, fetare dhe gjuhësore. Për
shkak të manipulimit nazist me pakicën nacionale Gjermane e me qëllim
të tronditjes së qëndrueshmërisë së shteteve në të cilat kjo pakicë ishte e
pranishme, në periudhën në mes dy luftërave botërore, pas përfundimit të
Luftës së Dytë Botërore nuk ekzistonte vullnet që kësaj pakice ti
vazhdohej mbrojtja.
Pas vitit 1945 pozita e pakicave në disa vende u rregullua me kontrata

bilaterale, ose interesimi për mbrojtjen e pakicave n Evropë u shtua vetëm
pas rënies së regjimeve socialiste kur edhe u shtuan synimet për
emancipimin e ish njësive federale në RSFJ, BRSS dhe Çekosllovaki.
Normat e së drejtës së përgjithshme dhe regjionale ndërkombëtare për

mbrojtjen e pakicave. Dokumenti më vëllimor me të cilin përkufizohet
përmbajtja e të drejtave të pakicave si pjesë e të drejtave universale të
njeriut, deri tashti është Dokumenti nga Mbledhja e Kopenhagës për
Dimensionin Njerëzor e KESS-ës (qershor 1990). Në Evropë (1992) është
përcaktuar obligimi i Komisariatit të Lartë për Pakicat Nacionale. Për
procesin zakonor edhe më i rëndësishëm se Dokumenti i Kopenhagës
është Deklarata për të Drejtat e Personave të cilët u përkasin pakicave
nacionale, etnike, fetare dhe gjuhësore, të cilën asambleja e përgjithshme e
ka miratuar në shkurt të vitit 1993. Qëllimi i çdo mbrojtjes së pakicave
para së gjithash ishte dashur të jetë barazia e plotë e tyre me pjesën tjetër
të popullsisë, para mos diskriminimi i tyre, pastaj të drejtat e posaçme,
institucionet dhe lehtësirat e tjera të nevojshme për ruajtjen e veçorive të
tyre. Sipas nenit 27. të Paktit Ndërkombëtarë për të Drejtat Civile dhe
Politike, pakicave nuk guxohet tu mohohet e drejta për jetë kulturore,
fetare, dhe për gjuhën e vet.
Deklarata për të drejtat e individëve në aspektin e të drejtave të pakicave

shkon një hapë matej duke paraparë obligime për shtetet që ta mbrojnë
ekzistimin dhe subjektivitetin e atyre pakicave dhe ti inkurajojnë duke iu
krijuar kushte për promovimin e subjektivitetit të tyre. Ajo Deklaratë
parasheh edhe të drejtat përkatëse për personat e pakicave. Mirëpo,
ekziston rrugë e gjatë që Parimet e Deklaratës përmes procesit zakonor të
shndërrohen në norma pozitive të së drejtës ndërkombëtare. Zhvillimi i
normave për mbrojtjen e pakicave në Evropë është shumë në i shpejtë se
sa niveli botëror. Nën përkujdesen e Këshillit të Evropës janë miratuara sy
175
kontrata shumë të rëndësishme për mbrojtjen e pakicave: Karta Evropiane

për Gjuhët regjionale ose të Pakicave (1992) dhe Konventa Kornizë për
Mbrojtjen e Pakicave Nacionale (1995). Mirëpo, masat për zbatimin e
këtyre kontratave janë shumë më të vogla se sa ato qe kanë të bëjnë me
mbrojtjen e të drejtave civile dhe politike të individëve.
Karta Evropiane parasheh obligimin e raportimit të shteteve anëtare, çdo 3

vjet, të cilat i shqyrton komisioni i ekspertëve të pavarur. Raportet
përmbledhëse të komisionit pastaj i shqyrton Këshilli i Ministrave dhe
Kuvendi Parlamentar i Këshillit të Evropës. Ndërkaq, konventa në fjalë
thotë vetëm se: “Këshilli i Ministrave do ta përcjellë zbatimin e saj”.
Ekzistojnë 5 të drejta themelore të cilat duhet ti gëzon çdo grup dhe çdo
pjesëtarë i tyre në territorin e çdo shteti në botë.
Disa nga ato norma tashmë janë afirmuar si norma të së drejtës së

përgjithshme ndërkombëtare siç janë:
- e drejta në jetë;
- e drejta e të gjitha grupeve dhe pjesëtarëve të tyre në barazi- mos
diskriminim;
- e drejta në përfaqësim përkatës, në vendim marrje politike. (në territoret
etnikisht të përziera “ një njeri një votë”, është rregull e cila nuk mjafton
për të gjitha qëllimet;
- e drejta në përdorimin e lirë të gjuhës për qëllime private dhe publike;
- e drejta për institucione vetjake, për tu ruajtur veçoritë e disa grupeve
(organizatat arsimore e kulturore, pjesëmarrja në programet publike në
RTV, etj).
8.5. Përgjegjësia penale e individit
Përgjegjësia e shtetit ka të bëjë me përgjegjësinë për deliktet dhe krimet

ndërkombëtare. Kur është në pyetje përgjegjësia për krime ndërkombëtare
brenda shtetit atëherë atë e bartin personat fizik – kryesit e veprës. Në rast
të përgjegjësisë konkrete ndërkombëtare për krimin ndërkombëtar midis
shtetit dhe individit, përgjegjësinë themelore e gjejmë në të drejtën e
përgjithshme zakonore ndërkombëtare. Përgjegjësia e individëve ndaj
krimeve ndërkombëtare haset në disa instrumente ndërkombëtare të cilat e
ndalojnë atë. Këto janë disa konventa universale dhe statutet e tribunaleve
përkatëse. Konventat përkatëse ndërkombëtare rregullisht hartojnë
legjislacionin dhe parashohin obligimin e gjykatave nacionale të shteteve
176
që t’i dënojnë krimet dhe deliktet tjera ndërkombëtare. Disa nga ato
konventa parashohin edhe legjislacionin alternativ të gjykatave vendore
dhe ndërkombëtare, ndonëse kjo deri tani nuk ka pasur ndonjë pasojë të
madhe praktike. Dilema për parashkrimin e krimeve ndërkombëtare është
hequr me miratimin e Konventës për Parashkrimin e Krimeve të Luftës
kundër Njerëzimit (1968).
Baza juridike e legjislacionit. Tradicionalisht shtetet iniciojnë procedurat

penale kundër kryesve të veprave penale ndërkombëtare sipas: parimit
territorial (krimi i kryer në territorin e shtetit); parimi i shtetësisë pasive
(viktima është shtetas i shtetit përkatës); ose parimit të shtetësisë aktive
(kryesi është shtetas i shtetit). Kohët e fundit është shfaqur edhe parimi
universal sipas të cilit çdo shtet është i autorizuar të zhvillojë procedurën
kundër kryesit të krimit ndërkombëtar.Themelimi i gjykatave dhe
tribunaleve penale ndërkombëtare ka parashtruar edhe çështjen specifike
të koordinimit të punës së tyre me gjykatat nacionale. Nëse të dy llojet e
gjykatave janë të autorizuara të fillojnë dhe zhvillojnë procedurën penale
për çështjen konkrete, shtrohet pyetja cila ka përparësi. Ky problem qartë
paraqitet në situatat kur këto gjykata nuk kanë kompetencën konkrete
gjegjësisht nëse krimi është në kompetencën ekskluzive të gjykatave
vendore. Pra, kjo paraqitet vetëm në situatat kur një apo më tepër shtete
konsiderojnë se kompetenca për zhvillimin e procedurës penale në bazë të
ndonjërit parim i cili mund të jetë bazë për juridiksionin e tij kurse
njëkohësisht për zhvillimin e procedurës është kompetent edhe ndonjë
gjykatë ndërkombëtare apo tribunal në bazë të statutit të saj. Nuk ekziston
ndonjë rregull e përgjithshme që e rregullon këtë çështje në të drejtën
ndërkombëtare.
Statuti i Gjykatës Penale Ndërkombëtare për ish-Jugosllavinë dhe

Ruandën parasheh kompetencën primare të këtyre gjykatave dhe
tribunaleve në raport me ato vendore. Neni 9 i statutit thotë: “Nëse
prokurori konsideronte vepra penale është në kompetencë të Gjykatës
Ndërkombëtare dhe e cila ka qenë ose është objekt i hetimit apo i veprës
penale para gjykatës së cilitdo shtet, atëherë Gjykata Ndërkombëtare mund
të kërkojë nga ai shtet që t’ia dërgojë informatat relevante lidhur me të
kurse ai shtet është i obliguar në mënyrë ekspeditive ta bëjë këtë në pajtim
me nenin 29 të statutit”. Për dallim nga këto raste, Statuti i Romës i
Gjykatës Penale Ndërkombëtare është i bazuar në parimin komplementar.
Kjo gjykatë është subsidiare (komplementare) ndaj gjykatave nacionale.
Gjykatat nacionale kanë prioritet në ushtrimin e kompetencave, përveç kur
Gjykata Ndërkombëtare është e autorizuar ta kërkojë juridiksionin.
177
Juridiksioni i gjykatave të brendshme në aspektin e dënimit të krimeve dhe

delikteve tjera ndërkombëtare. Për tu shpallur kompetente një gjykatë e
brendshme, për gjykimin e personave të pandehur për krime
ndërkombëtare, atëherë kjo duhet të jetë e paraparë në mënyrë eksplicite
në ligjin penal të atij shteti që do të thotë në pajtim me parimin e legalitetit
të veprës penale dhe dënimit. Shteti në këtë procedurë penale mund t’i
parasheh edhe veprat e ndaluara me konventat ndërkombëtare, anëtare e të
cilave nuk është ai por edhe të veprave të ndaluara me normat e
përgjithshme ndërkombëtare.
Organet gjyqësore ndërkombëtare. Gjykata Ushtarake Ndërkombëtare e

Nyrnbergut e themeluar me marrëveshjen e Londrës (8.8.1945) të cilit i
është shtuar edhe statuti i tribunalit ushtarak ndërkombëtar. Tribunali sipas
statutit ka qenë kompetent për tri lloje krimesh: krimet kundër paqes;
krimet e luftës dhe krimet kundër njerëzimit.
Tribunali Ushtarak Ndërkombëtar për Lindjen e Largët i themeluar në

Tokio me urdhërin e posaçëm të komandantit suprem të forcave të
aleancës, gjeneralit Dagllas Mekartur (19.1.1946), e i cili e ka pasur
kompetencën e njëjtë me Tribunalin e Nyrnbergut.
Tribunali Penal Ndërkombëtar për ish-Jugosllavi është themeluar me

Rezolutën e KS 827 (25.05.1993). Ky është tribunali i parë i themeluar me
rezolutën në bazë të kreut 7 të Kartës së KB. Me këtë statuti i tribunalit
obligon anëtarët e KB-së. Tribunali ka filluar punën më 18.11.1993 në
Hagë. Tribunali i ka 11 gjyqtarë të cilin i zgjedhë Asambleja e
Përgjithshme e KB-së nga lista prej 22-33 kandidatësh të cilin e propozon
KS, mandati i të cilëve është 4 vjet me mundësi të rizgjedhjes. Gjykatën e
përbëjnë dy kolegje të shkallës së parë me nga tre anëtarë dhe këshilli i
apelacionit prej 5 gjyqtarëve.
Sipas statutit të gjykatës tribunali është kompetent për katër lloje të

krimeve:
1) Për shkelje të rënda të Konventave të Gjenevës;
2) Për shkelje të ligjit dhe rregullave të luftës;
3) Për gjenocid;
4) Për krim kundër njerëzimit. (Vlen të përmendet se Gjykata e BeH tani
është duke i marrë lëndët nga Haga).
178
Tribunali Penal Ndërkombëtar për Ruandën është themeluar me
Rezolutën e KS 955, më 08.11.1994. Është kompetente për dënimin e
krimeve ndërkombëtare të kryera në Ruandë si dhe të kryera nga qytetarët
e saj në territoret e shteteve tjera gjatë vitit 1994. Është kompetente për
dënimin e tri llojeve të krimeve ndërkombëtare; për gjenocidin, për krimet
kundër njerëzimit, dhe për shkeljen e nenit 3 të Konventave të Gjenevës
dhe të Protokollit të dytë plotësues (“Konfliktet e armatosura
ndërkombëtare”).
Gjykata e Përhershme Penale Ndërkombëtare. Është themeluar në Romë

me statutin e gjykatës penale ndërkombëtare më 1998 dhe ka hyrë në fuqi
më 1 korrik 2002, pas dërgimit të instrumentit për ratifikim sekretarit të
përgjithshëm të KB-së si depozitues. Selia e gjykatës është në Hagë kurse
kompetencat e saj janë të përcaktuara për veprat më të rënda penale të cilat
e brengosin tërë bashkësinë ndërkombëtare siç është gjenocidi, krimi
kundër njerëzimit, krimet e luftës dhe agresionet.
9. OBJEKTET NË TË DREJTËN NDËRKOMBËTARE
Bibliografia: ; V.Đ.Degan, Međunarodno pravo, Pravni fakultet sveučilišta u Rijeci,

Rijeka 2000. godine; S. Avramov – M. Kreća, Međunarodno javno pravo, Savremena
administracija, Beograd, 2003; Malkom N. Shaw, International Law, fifth edition,
Cambridge University Press, 2003; Oppenheim. Oppenheim’s International Law, 9th
edn, London, 1992; Patrick Daillier – Alain Pellet, Droit International Public, 7e edition,
2002;
9.1. Territori shtetëror
Territori shtetëror është hapësira në të cilën shteti e ushtron pushtetin

suprem brenda kufijve të vet. Kjo është objekt i së drejtës ndërkombëtare
sepse çdo shtet sipas kësaj të drejte e gëzon “sovranitetin territorial”. Me
sovranitet territorial mund të konsiderohet grupi i kompetencave që shteti i
ka brenda territorit të vet. Në këtë territor ai e zbaton rendin kushtetues
juridik të vetin. Ka të drejtë lirisht të nxjerrë ligje por nuk ka të drejtë ta
rrezikojë të drejtën e shteteve tjera. Nën juridiksionin e vet shteti i ka të
gjithë personat juridik dhe fizik që gjenden në territorin e tij përveç të
huajve me imunitet diplomatik. Ndërkaq, shteti e ka të drejtën e ushtrimit
të të ashtuquajturit sovranitet nacional edhe ndaj qytetarëve të vet që
gjenden në tjetër shtet.
179
Parimi i Ekskluzivitetit. Shteti në territorin e vet e ushtron pushtetin duke

përjashtuar pushtetin e çdo shteti tjetër. Nga ky parim ka përjashtime – në
bazë të marrëveshjeve për shërbimin ushtarak. Ndonjë shtet mund ta
përjashtojë juridiksionin e vet në raport me pjesëtarët e forcave të jashtme
të armatosura të stacionuar në territorin e vet. Forcat e armatosura të KB-
së dërgohen në bazë të marrëveshjeve bilaterale të shtetit nikoqir dhe
OKB-së. Kompetencën penale mbi pjesëtarët e vet parimisht e ka shteti
kontingjenti i të cilit është në pyetje. Përveç kësaj nga parimi i
ekskluzivitetit të sovranitetit territorial mund të dilet edhe me ndonjë
rezolutë të KS të KB-së të nxjerrë në bazë të kreut 7 të Kartës. Rast i
veçantë i kufizimit të sovranitetit territorial të ndonjë shteti janë obligimet
ndërshtetërore. Ato rregullohen me kontratë dhe gjithmonë janë të lidhura
për pjesët e territorit të shtetit dhe mund të jenë në dobi të shtetit tjetër, të
grupit të shteteve ose të të gjitha shteteve. Këto janë obligime konkrete
kurse mund të jenë edhe obligime për grupin e shteteve, shtetin apo për të
gjitha shtetet për kalimin e trupave të shtetit fqinj apo shtetit tjetër, për
dhënien e të drejtës shtetit fqinj për ndërtimin e hekurudhës apo
autostradës nëpër territor të vetin apo për shfrytëzimin e limanit të caktuar.
9.2. Kufijtë shtetëror dhe të fituarit e territorit
Kufijtë e një shteti janë vijat të cilat e ndajnë atë nga territori i shtetit fqinj.
Në det këto vija janë kufijtë e jashtëm të territorit detar të atij shteti.
Kufijtë shpesh ndahen në kufij natyror dhe artificial. Kufiri natyror
bazohet në formën natyrore të tokës siç është lumi, masivi malor, etj. P.sh.
kur janë dy shtete fqinje të lidhura me masivin apo vargun malor, vija
kufitare mund të lidhet me majat e maleve ose t’i ndjekë rrjedhat e ujit që
i ndan ato dy shtete. Në rastin e fundit vija kufitare tërhiqet në mënyrën që
i ndan rrjedhat e të gjithë lumenjve të cilët derdhen në dy lumenj apo dete.
Kufiri i tillë nganjëherë i shërben më tepër popullsisë lokale. Te lumenjtë
kufitar ekziston një regjim mjaft interesant i ndarjes së territoreve
shtetërore. Nëse ndonjë lum jo lundrues e ndan territorin e një shteti nga
një tjetër, parimisht kufiri i tyre e ndjekë vijën e mesit midis brigjeve të
atij lumi. Nëse lumi i tillë ka më shumë gjire atëherë miratohet vija e
mesit. Te lumenjtë e lundrueshëm miratohet thalweg si vijë kufitare, i cili
është vija e cila i bashkon vazhdimisht pikat më të thella në shtratin e
lumit dhe kështu të dy shteteve ua mundëson lundrimin në të. Tek vendet e
cekëta kur në lum paraqiten ujdhesa, gjithmonë dihet se cilat nga ato
ujdhesa të përkohshme cilit shtet fqinj i takojnë. Nëse lumi kufitar
gradualisht e ndërron rrjedhën dhe me kontratë nuk është caktuar ndryshe
180
kufiri shtetëror lëviz nga mesi apo thalwegu i gjirit kryesor të lumit. Nëse
lumi papritur e lëshon shtratin e vet dhe krijon rrjedhë të re kufiri mbetet
atje ku ka qenë nëse me kontratë nuk është përcaktuar ndryshe. Nëse
megjithatë shtetet fqinje ndërtojnë urë mbi lumin kufitar, kufirin e tyre më
së shpeshti e caktojnë në mes të urës pavarësisht nga kufiri që është në
mes të lumit.
Kufijtë artificial. Janë tërhequr në periudhat kolonialiste ndonëse edhe më

vonë, në territoret e pabanuara dhe të pakontrolluara. Kufiri artificial është
vijë e drejtë gjeometrike imagjinare e cila ndjek ndonjë meridian apo
paralele gjeografike ose në tjetër mënyrë. Kufijtë e tillë mund të hasen
p.sh. në shembullin e kufijve që i ndan SHBA-të dhe Kanadanë, shtetet
federale të SHBA-ve, shtetet federale perëndimore të Australisë.
Vijat e drejta kufitare artificiale që janë në hartat e Afrikës i kanë tërhequr

kolonizatorët sipas ndarjes së pasurive natyrore dhe ato i kanë zhdukur
kufijtë e vjetër të fiseve duke shkaktuar kështu konflikte dhe luftëra. Kufij
të tillë kemi midis Egjiptit dhe Sudanit, Egjiptit dhe Libisë; Malit dhe
Mauritanisë; Zambisë dhe Angolës; Botsvanës dhe Namibisë, etj. Kufijtë
parimisht caktohen me kontratë apo përmes Gjykatës Ndërkombëtare ose
Gjykatën e Arbitrazhit. Disa kufij kanë lindur në mënyrë të zakonshme në
bazë të praktikës së gjatë kohore dhe nuk i konteston asnjëri nga shtetet
fqinje, mirëpo megjithatë ato konfirmohen dhe precizohen me
marrëveshje.
Parimi “uti possidetis juris” do të thotë se “nëse midis shteteve të reja të

krijuara nuk ekziston marrëveshje tjetër për vijën ndarëse të territoreve që
i kanë fituar me pavarësim, vija e kufizimit brenda shteti pararendës e cila
ka qenë në fuqi në ditën e suksedimit bëhet vijë e tyre kufitare sipas të
drejtës ndërkombëtare”. I njëjti parim zbatohet edhe ndaj kufijve të
jashtëm të shtetit të ri. Duke e zgjedhur kontestin e kufijve midis Burkina
Faso dhe Malit, Këshilli i Gjykatës Ndërkombëtare në Hag (më 1986) në
aktgjykimin e vet e ka shpallur Parimin “uti possidetis juris” si normë të
përgjithshme ndërkombëtare. Ky parim nuk e ka cakun e jus cogens-it
sepse shtetet fqinje mund ta rregullojnë edhe ndryshe kufirin mirëpo me
kusht që të arrijnë marrëveshje të lirë bilaterale. Nëse marrëveshja nuk
arrihet atëherë ky parim vlen si i obligueshëm. Aktgjykimi i përmendur i
ka dhënë përparësi parimit utis possidetis juris madje edhe në raport me
parimin e vetëvendosjes së popujve.
181
Në zbatimin e parimit utis possidetis juris ekziston një hierarki e akteve

dhe fakteve të shtetit paraprak të cilat vlejnë edhe me rastin e caktimit të
kufijve, e këto janë:
- aktet e pushtetit qendror të mëparshëm janë të rëndësishme për

përcaktimin e kufijve të territorit dhe vlejnë në qoftë se kanë qenë në
fuqi në ditën e suksedimit, gjegjësisht kur ato shtete kanë fituar
pavarësinë,
- në mungesë të akteve qendrore atëherë vlejnë marrëveshjet eventuale të
organeve të dy territoreve të mëparshme (njësive federale) për kufijtë
reciprok.
- Në mungesë edhe të marrëveshjeve të tilla atëherë duhet të caktohet
kufiri në bazë të vullnetit të njërës nga palët por me kusht që ajo palë të
ketë dëshmi që pala tjetër i ka pranuar në mënyrë eksplicite ose heshtazi
(tacitus consensus). Pala e kundërt, dëshmitë e tilla mund t’i hedhë
poshtë.
Me procesin e argumentimit, hartat nuk mund të jenë vetvetiu dëshmi e

kufijve sepse në rastin e tillë ato do të krijonin prezumime të pamposhtura
siç është edhe vet titulli i ligjit. Ato e kanë vetëm vlerën e provës
ndihmëse që e përjashton mundësinë për ndonjë rëndësi më të madhe nga
që është “presumptio juris tantum” (supozimet e paqëndrueshme). Nëse
dëshmitë janë kontradiktore ose nëse ka prova se në të njëjtin territor e
kanë ushtruar pushtetin të dy palët, gjë që në praktikë është shumë e rrallë,
ai territor i kontestueshëm duhet të ndahet nga ato për të cilat është arritur
marrëveshje. Pastaj palët mund të dakordohen që ai territor i
kontestueshëm të ndahet proporcionalisht ose kontestin t’ia besojnë ndonjë
gjykate ndërkombëtare apo organit të arbitrazhit.
Procedura e definimit të kufijve i ka disa faza:

- Faza e parë është arritja e marrëveshjes për kufijtë apo për zgjidhjen e
kontestit nga ndonjë arbitrazh apo organ gjyqësor;
- Faza e dytë është demarkacioni (skicimi i kufijve në terren). Kjo mund
t’i besohet komisionit profesional i cili autorizohet edhe për ndonjë
lëshim të vogël nga vija e dakorduar në mënyrë që vija në terren të
vendohet më mirë (për t’iu shmangur ndonjë shtëpie).
- Faza përfundimtare është ngritja e shtyllave afatgjata kufitare pasi që të
shënjohet përkohësisht kufiri në terren. Kufiri në terrenin tokësor është
vija midis shtyllave të ngulitura, po që se nuk ndërhynë ndonjë rrjedhë
lumi.
182
Efektet juridike të kontratave mbi kufijtë. Me Konventën e Vjenës mbi
Suksedimin e Shteteve me rastin e kontratës së vitit 1978 është konfirmuar
norma e së drejtës pozitive ndërkombëtare se suksedimi i shteteve si i tillë
nuk ndikon në kufirin e caktuar me marrëveshje; në të drejtat dhe
obligimet e caktuara me kontratë që kanë të bëjnë me regjimin e kufijve si
dhe me regjimet tjera territoriale. Parimi i paprekshmërisë së kufijve
ekzistues është një nga themelet e paqes dhe sigurisë ndërkombëtare. Ky
parim është konfirmuar edhe në Konventën e Vjenës për të drejtat e
kontratave (1969) e cila parasheh përjashtimin e mundësisë së ndryshimit
të kufijve për shkak të rrethanave si arsye për ta suspenduar apo pezulluar
marrëveshjen. Në fund norma imperative ndërkombëtare që rezulton nga
karta e KB-së ndalon çdo kërcënim me forcë apo përdorim të forcës
kundër integritetit territorial apo pavarësisë politike të cilitdo shtet.
9.3. Të fituarit e territorit
Mënyrat e të fituarit të territorit mund të ndahen në origjinare dhe

derivate, kurse sot ato janë kryesisht derivate. Mënyra origjinare është
okupimi i territorit të dikujt. Të gjitha mënyrat e të fituarit të territoreve
mund të shikohen në kuadër të 5 mënyrave themelore:
Cesioni (dhënia, falja) ekziston kur shteti ekzistues paraprak i jep një pjesë
të territorit të vet ndonjë shteti ekzistues pasues. Kjo parimisht bëhet me
kontratë. Kjo zakonisht bëhet pa kundërshpërblim mirëpo edhe shteti që e
fiton territorin pa kundërshpërblim parimisht është i obliguar që t’i marrë
përsipër pjesën e borxheve të shtetit paraprak sipas kriterit të madhësisë
dhe rëndësisë së territorit të dhënë. Ajo sidomos merr përsipër të gjitha
detyrimet e alokuara të cilat janë shpenzuar ose investuar në atë territor.
Shtetet e treta parimisht nuk kanë të drejtë të deklarohen për dhënien e
territorit të tillë, mirëpo edhe nuk janë të obliguara ta njohin nëse ai
territor është fituar pa ndonjë bazë juridike, sidomos nëse është përdorur
forca kundërligjore. Kontrata për cesionin popullsisë së atyre territoreve
mund tu japë të drejtën e opsionit për tu deklaruar për një kohë të caktuar
se a e pranojnë shtetësinë e shtetit të ri apo e mbajnë shtetësinë e
mëparshme. Në rastin e fundit shteti i ri nga personat që e kanë mbajtur
shtetësinë e mëparshme mund të kërkojë që të shpërngulen.
183
Okupimi i territoreve të huaja. Të fituarit e territoreve përmes okupimit

duhet t’i plotësojë dy kushte:
- në periudhën e drejtpërdrejtë para ndërmarrjes së aktit të tillë të mos i

ketë përkitur ai territor asnjë shteti dhe
- territori duhet të pushtohet në mënyrë efektive të dukshme, duke
vendosur administrimin mbi të në emër dhe në dobi të shtetit që e ka
zënë.
Kur, në fillim të shek. XX janë ndërmarrë udhëtimet e para në Polin Jugor

dhe Verior ishte shtruar çështja e okupimit të pjesëve polare. Për Arktikun
është cekur se përbëhet nga sipërfaqet e ngrira detare ku rrymat detare e
lëvizin akullin, prandaj sovraniteti mbi të nuk mund të fitohet me okupim.
Për Antarktikun i cili paraqet sipërfaqen përherë të ngrirë të tokës në
Uashington (01.12.1959) është lidhur marrëveshja 30-vjeçare e cila ka
hyrë në fuqi më 1961, por ka mbetur në fuqi edhe pas skadimit të afatit
(1991). Me marrëveshje dhe me konventat e mëvonshme të posaçme të
mbështetura në atë kontratë, Antarktiku ka fituar karakteristikat e territorit
me pozitë të posaçme ndërkombëtare në të cilin janë të lejuara vetëm
aktivitetet për qëllime paqësore.
Shtimi i territorit të shtetit me anë të dukurive natyrore ose në mënyrë

artificiale. Deri te rritja e territorit në mënyrë natyrore mund të vjen në
lumenjtë kufitar ose në brigjet e detit të ndonjë shteti, në ndonjë ujdhesë të
re, në lumenjtë e brendshëm ose në territorin detar. Të gjitha këto rritje të
territorit sipas normave juridike zakonore ndodhin vetvetiu pa ndërmarrjen
e ndonjë veprimi të posaçëm me qëllim të zgjerimit të sovranitetit mbi atë
territor. Deri te zgjerimi në mënyrë artificiale vjen duke ngritur penda dhe
limane. Në këtë mënyrë shteti mund ta shtojë hapësirën tokësore ose
territorin e ujërave detare. Nëse kjo është bërë në dëm të detit të hapur
atëherë për këtë nuk është i nevojshëm miratimi i askujt, përndryshe një
gjë e tillë nuk lejohet pa marrëveshje me shtetin fqinj. Të fituarit e
territorit me dhunë ndalohet me normën imperative ndërkombëtare.
Parashkrimi dhe e drejta historike. Në të drejtën ndërkombëtare dallohen

dy aspekte të parashkrimit: ai pozitiv, gjegjësisht me mirëbesim (usucapio
asquisitive prescription) dhe negativ (ecstinctive prescription) si baza për
fitimin dhe humbjen e të drejtës. Çdo sistem juridik pranon mundësinë e
fitimit të së drejtës me nxënien paqësore afatgjate (me mirëkuptim) nëse
këtë nuk e kundërshton askush (sidomos pronari legal). Mirëpo çdo
184
kundërshtim e ndërprenë parashkrimin. Problemi më i madh qëndron në
atë se e drejta ndërkombëtare nuk parasheh kurrfarë afatesh për
parashkrim. Parashkrimi në të vërtetë ndodhë kur krijohet një bindje e
përgjithshme se gjendja e tillë është në pajtim me të drejtën
ndërkombëtare dhe në dobi të ruajtjes së rendit dhe qëndrueshmërisë. Për
këtë arsye mund të thuhet se janë të rëndësishme edhe kushtet e së drejtës
historike për ndonjë territor: ushtrimi paqësor i pushtetit nga poseduesi pa
ndonjë bazë të vlefshme juridike në një periudhë kohore e cila varet nga
rasti konkret dhe rrethanat konkrete dhe gjithashtu nënkupton edhe
pëlqimin e të gjitha shteteve të interesuara.
9.4. Lumenjtë dhe liqenet ndërkombëtar
Lumenjtë ndërkombëtar janë lumenj të cilët i ndajnë territoret e shteteve

ose herë pas herë kalojnë nëpër shumë shtete. Shfrytëzimi i lumenjve
ndërkombëtar mund të ndahet në dy grupe të mëdha: në lundrues dhe në
lumenj uji i të cilëve shfrytëzohet për qëllime tjera, sidomos ujitje dhe
prodhim të energjisë.
E drejta e lundrimit në lumenjtë ndërkombëtar. Parimi i lundrimit të lirë në

lumenjtë ndërkombëtar në Evropë jo vetëm për shtetet nëpër të cilat
kalojnë lumenjtë por për të gjitha shtetet është rregulluar në Kongresin e
Vjenës më 1815, mirëpo ky parim ka mbetur qëllim i parealizuar deri në
ditët e sotme dhe nuk është shndërruar në normë ndërkombëtare. Faza
tjetër e këtyre përpjekjeve ka qenë Konventa e Barcelonës për regjimin e
lumenjve lundrues (1921). Kjo konventë për palët e saj edhe sot është në
fuqi.
Parimet e saj janë:

- liria e lundrimit dhe e drejta e barabartë për anijet që mbajnë flamujt e të
gjitha shteteve që janë palë;
- taksat mund të paguhen vetëm për shërbimet e ofruara dhe për
mirëmbajtjen dhe përmirësimin e lundrimit e jo për qëllime të pasurimit;
- parashihen edhe detyrime të konsiderueshme për çdo shtet kufitar në
aspektin e sektorit të saj ndërkombëtar. Ai shtet është i detyruar ta
mirëmbajë lundrimin e lumit;
- konventa nënkupton mundësitë e ndryshme të administrimit me lumenjtë
ndërkombëtar siç janë administrimi individual (çdo shtet në sektorin e
vet) regjional (shtetet bregdetare së bashku) ose ndërkombëtar (shtetet
bregdetare dhe shtetet e treta).
185
Fillestare 40 shtete, kurse sot janë 28 sosh, të cilat janë palë të konventës.
Shumë më të rëndësishme janë treguar regjimet për pjesën lundruese të
lumenjve ndërkombëtar të cilat janë paraparë me kontratat e posaçme siç
është rasti me lumenjtë lundrues evropian; Rajna, Danubi dhe kanali
Rajna-Danub i cili kalon nëpër Gjermani.
Shfrytëzimi i rrjedhave të lumenjve ndërkombëtar për qëllime jolundruese.

Kjo materie në praktikë rregullohet me kontratë midis shteteve të
interesuara. Komisioni për të drejtën ndërkombëtare (1994) e ka miratuar
projektin e artikullit për shfrytëzimin e rrjedhave të lumenjve për qëllime
jolundruese. Asambleja e Përgjithshme e OKB-së po atë vit ka vendosur
që në bazë të atij projekti dhe të mendimit të shteteve të hartojë konventat
nga kjo fushë. Parimi i së drejtës ndërkombëtare është që asnjë shtet nuk
guxon t’i ndryshojë kushtet natyrore të shtetit fqinj. Për këtë arsye shteti
nuk guxon ta shfrytëzojë lumin në mënyrën që do ta rrezikonte shtetin
tjetër ose ta pamundësojë atë që shërbehet me rrjedhën e atij lumi në
territorin e vet. Kjo nënkupton ndalimin e ndryshimit të kahut të lumit nga
ana e shtetit nëpër të cilin kalon lumi por edhe ndalimin e ndërtimit të
pendëve nëse pendët e tillë mund të shkaktojnë vërshime ose në çfarëdo
mënyre do të mund të rrezikonte shtetet në vijim të rrjedhës së lumit.
Liqenet ndërkombëtar. Gjenden në kufijtë e dy apo tri shteteve. Deri më

sot të gjitha shtetet e tilla i kanë rregulluar kufijtë përmes marrëveshjeve
ndërkombëtare. Me marrëveshje të tilla rregullohen edhe çështje të tjera si
p.sh. mbushja apo nxjerrja e ujit nga liqenet e tillë, mirëmbajtja e llojeve të
peshqve në to dhe mbrojtja e ambientit.
Mbrojtja e ambientit jetësor në rrjedhat e lumenjve. Normat e së drejtës

ndërkombëtare në këtë fushë janë mu në fillim të rrugës së tyre. Konventa
e Helsinkit për mbrojtjen dhe shfrytëzimin e rrjedhave të lumenjve
tejkufitar dhe të liqeneve ndërkombëtar (1992) ndër të tjera parasheh se
palët do të ndërmarrin të gjitha masat e përshtatshme për të siguruar
mbrojtjen dhe administrimin e arsyeshëm me ujërat duke ruajtur dhe
përtërirë ekosistemet.
9.5. Hapësirat ajrore
Sovraniteti i shteteve në hapësirën ajrore. Lufta e Parë Botërore i ka

zgjidhur dilemat lidhur me pozitën juridike të hapësirës ajrore. Të gjitha
shtetet kanë pranuar sovranitetin e secilës në hapësirën e vet ajrore. Ky
186
është parim i konfirmuar edhe me Konventën e Parisit për rregullimin e
fluturimit ajror (1919). Kjo është konfirmuar edhe me Konventën e
Çikagos mbi Lundrimin Ajror Civil (1944). Në bazë të këtyre normave
janë zhvilluar disa të drejta zakonore nga kjo fushë. Hapësira ajrore mbi
detin e hapur dhe mbi tokë që nuk është nën sovranitetin e asnjë shteti,
është e lirë për lundrimin e të gjitha fluturakeve nga e gjithë bota. Kjo liri
nënkupton lundrimin ekskluzivisht mbi zonat ekonomike të shteteve. Çdo
shtet mbi territorin tokësor dhe të ujërave të brendshme detare e ka
sovranitetin e plotë. Tërë qarkullimi ndërkombëtar ajror zhvillohet në bazë
të kontratave bilaterale dhe multilaterale ndër të cilat është edhe Konventa
e Çikagos. Shtetet anëtare të konventës e kanë rezervuar të drejtën për
përcaktimin e korridoreve të lundrimit dhe për limanet e fluturakeve të
lundrimit civil.
Llojet e fluturakeve dhe përkatësia e tyre nacionale. Lundrimi ajror në

kuptimin juridik është nocion më i gjerë sesa aeroplani dhe përfshinë
aeroplanët, helikopterët dhe fluturaket. Konventa e Çikagos e ka bërë një
klasifikim themelor të lundrimit ajror në lundrim civil dhe shtetëror. Me
lundrim shtetëror nënkuptojmë fluturaket ajrore në shërbim ushtarak,
policor dhe doganor dhe për to nuk ka të bëjë konventa.
Parimet themelore të qarkullimit ndërkombëtar ajror. Në konferencën e

Çikagos është diskutuar për 5 të drejta në këtë fushë:
- e drejta e kalimit mbi hapësirën ajrore të territorit të shtetit tjetër pa

aterrim;
- e drejta e lëshimit apo aterrimit në territorin e shteti tjetër por vetëm për
shkaqe teknike;
- e drejta për zbarkimin e udhëtarëve, postës dhe ngarkesave tjera nga
shteti të cilit i përket fluturakja;
- e drejta për t’i marrë udhëtarët, postën dhe ngarkesat tjera në shtetin të
cilit i përket fluturakja;
- e drejta për ngarkimin dhe zbarkimin e udhëtarëve, postës dhe peshave
tjera midis aeroporteve të cilësdo palë të konventës.
Në konferencë janë miratuar dy marrëveshje: Marrëveshja për Transitin

Ajror Ndërkombëtar, e cila i garanton vetëm dy të drejtat e para të
përmendura më lartë dhe të cilën e ka nënshkruar një numër i madh i
shteteve. SHBA-të e kanë mbështetur Marrëveshjen për Transportin
Ndërkombëtar Ajror, e cila nënkupton që të 5 liritë apo të drejtat e cekura
më lartë, mirëpo këtë e kanë nënshkruar një numër shumë i vogël i
187
shteteve prandaj më vonë edhe SHBA-të e kanë hedhur.
Në Konferencën e Çikagos është themeluar edhe Organizata

Ndërkombëtare për Lundrim Ajror Civil (ICAO) me seli në Montreal e cila
ka filluar punën më 1947 duke u bërë një agjenci e specializuar e KB-së.
Kjo organizatë formulon dhe miraton standarde ndërkombëtare dhe
praktikat e rekomanduara. Çdo shtet anëtar i konventës mund të lajmërojë
apo deklarojë se nuk mund t’i zbatojë në praktikë ato standarde por me
këtë i ekspozohet rrezikut të përjashtimit nga qarkullimi ndërkombëtar
ajror (standardet teknike). ICAO më 1984 ka miratuar plotësimin e nenit
13 të Konventës së Çikagos i cili parasheh që çdo shtet duhet të përmbahet
nga armët kundër lundrimit ajror civil kurse ka të drejtë që çdo fluturake
që ka hyrë pa leje në hapësirën ajrore të tij ta urdhërojë të aterojë në
aeroportin të cilin e cakton vet. Gjithashtu çdo shtet është i detyruar që të
ndërmerr masa kundër keqpërdorimit të fluturakeve të tij në kuptimin e
qarkullimit. Çështja e juridiksionit në aspektin e veprave të kryera në
fluturake mund të jetë shumë e ndërlikuar duke pasur parasysh kryesin dhe
vendin dhe kohën e kryerjes së veprës kundërligjore të caktuar. Mbi cilin
shtet, nga cili shtet ka fluturuar aeroplani, çfarë embleme bart, shtetas i
kujt është kryesi i veprës. Pas vitit 1970 ka pasur shumë kidnapime të
aeroplanëve madje edhe më herët më 1963 në Tokio është miratuar
Konventa mbi Veprat Penale dhe disa Akteve tjera të Kryera me Aeroplan.
Ajo ka të bëjë me aktet që rrezikojnë sigurinë e fluturakes, personelit dhe
të mirave materiale në të, ose e pengojnë punën dhe disiplinën pa marrë
parasysh se veprimet e tilla a paraqesin vepër penale a jo. Mirëpo,
Konventa nuk ka paraparë kurrfarë masash kundër kidnapuesve të
aeroplanëve. Për shkak të tërë kësaj që u cek në Hagë më 1970 është
miratuar Konventa për Luftimin e Kidnapuesve të Aeroplanëve. Kjo
konventë i jep të drejtën shtetit të cilit i takon aeroplani, atij në të cilin
aeroplani ka aterruar ose atij shteti ku janë strehuar kidnapuesit. Kjo
konventë nuk ka dispozita për ekstradim prandaj në Montreal më 1971
është miratuar Konventa mbi Luftimin e Veprimeve Kundërligjore që
Cenojnë Sigurinë e Aeroplanëve Civil. Ndër të tjera është paraparë se
mund të konsiderohet bazë juridike edhe ekstradimi. Konventa është
plotësuar me Protokollin e Montrealit për luftimin e veprave të tilla të
dhunshme në aeroportet që shërbejnë për aeroplanët ndërkombëtar civil.
Më 1991 është miratuar edhe Konventa për Shënjimin e Eksplozivëve
Plastik me qëllim të zbulimit të tyre.
188
9.6. E Drejta në Gjithësi
Lansimi i satelitit të parë në trupat qiellor (në orbitë) nga BRSS më 1957
paralajmërojë fillimin e hulumtimeve të gjithësisë dhe të drejtës së saj. Më
1958 Asambleja e Përgjithshme e KB-së e themeloi Këshillin për
Shfrytëzimin e Gjithësisë për qëllime paqësore detyra e të cilit ishte
përgatitja dhe miratimi i konventave që do të rregullonin shfrytëzimin e
gjithësisë për qëllime paqësore dhe gjithësia u shpall thesar i përbashkët i
njerëzimit. E drejta në gjithësi që nga fillimi u krijua dhe u zhvillua në
procesin zakonor. Rregullat zakonore janë kodifikuar më 1967 me
marrëveshjen mbi parimet të cilat rregullojnë veprimtarinë e shteteve në
shfrytëzimin e gjithësisë duke përfshirë Hënën dhe trupat tjerë qiellor.
Pastaj u miratuan edhe marrëveshjet tjera që i konfirmuan dhe përpunuan
parimet e marrëveshjes së cekur. Kjo marrëveshje është reviduar dhe
sqaruar më 1979 me marrëveshjen që ka të bëjë me aktivitetet e shteteve
në Hënë dhe trupat tjerë qiellor.
Marrëveshja është plotësuar edhe me dy marrëveshje të reja:
1.Marrëveshjen për shpëtimin e astronautëve, kthimin e tyre dhe kthimin e

objekteve të lansuara në orbitë (1968);
2.Konventa për përgjegjësinë ndërkombëtare lidhur me dëmin e shkaktuar
objekteve të gjithësisë (1978).
Gjithësia, përfshirë Hënën dhe trupat e tjerë qiellor nuk mund të jetë
objekt i pushtimeve nacionale duke shpallur sovranitetin, as bazë e
shfrytëzimit dhe okupimit të tyre. Shteti në regjistrin e të cilit gjendet
objekti i lansuar në gjithësi e ka kompetencën ndaj atij objekti dhe
ekuipazhit për aq kohë sa ai gjendet në gjithësi apo në ndonjë trup tjetër
qiellor. E drejta e pronësisë mbi ato objekte të lansuara mbetet edhe pas
kthimit në tokë. Objektet e tilla të cilat gjenden jashtë kufirit të shtetit i cili
është pronar duhet t’i kthehen atij shteti. Asambleja e Përgjithshme e KB-
së më 1975 ka miratuar Konventën mbi Regjistrimin e Objekteve të
Lansuara në Gjithësi në bazë të së cilës është themeluar edhe Regjistri
Qendror i KB-së. Çdo shtet që lason ose mundëson lansimin e objekteve
në gjithësi është përgjegjës për dëmin që objekti i tillë ose pjesët e tij ia
shkaktojnë shtetit tjetër, personave fizik apo juridik të atij shteti në tokë,
në ajër dhe në gjithësi. Neni 4 i marrëveshjes thotë se “shtetet janë të
obliguara që të mos vendosin në orbitë armë nukleare ose çfarëdo arme
tjetër për shkatërrim masiv dhe të mos i stacionojnë ato në gjithësi. Pastaj
është e ndaluar vendosja e çfarëdo impianti ushtarak në trupat qiellor si
189
dhe kryerja e eksperimentet e të gjitha llojeve me armëve si dhe zhvillimi i

manovrave ushtarake”.
9.7. E DREJTA NDËRKOMBËTARE E DETARE
Bibliografia: R. M.M. Wallace, International Law, 5th edn,2005; : DJ Harris, Cases and
Materials on International Law, sixth edition, London 2004; Mark W. Janis – John E.
Noyes, International Law, Cases and Commentary, American casebook series, 1997;
Carter – Trimble – Bradley, International Law, forth edition, Aspen Publisher, 2003;
V.Đ.Degan, Međunarodno pravo, Pravni fakultet sveučilišta u Rijeci, Rijeka 2000.
godine; S. Avramov – M. Kreća, Međunarodno javno pravo, Savremena administracija,
Beograd, 2003; Malkom N. Shaw, International Law, fifth edition, Cambridge University
Press, 2003; Oppenheim. Oppenheim’s International Law, 9th edn, London, 1992;
Patrick Daillier – Alain Pellet, Droit International Public, 7e edition, 2002;
9.7.1.Hyrje
Deti, historikisht ka kryer dy funksione themelore: si territor

komunikacioni por edhe si resurs i të mirave natyrore. Në zhvillimin e së
drejtës detare kacafyten dy koncepte themelore. Njëri përpiqet ta sigurojë
detin për të gjithë kurse tjetri përpiqet ta imponojë sovranitetin mbi
sipërfaqen sa më të madhe të hapësirave detare. Një tendencë që vërehet
është zgjerimi i rripit të ujërave territoriale nga ana e shteteve bregdetare.
Në gjysmën e dytë të shekullit 20 territori detar zgjerohet prej 3-12 milja,
njëkohësisht janë të pranishme kërkesat e vazhdueshme për shtrirjen e
juridiksionit mbi sipërfaqet e hapura detare. E drejta ndërkombëtare detare
është e gërshetuar me normat ligjore që para së gjithash rregullojnë
marrëdhëniet e shteteve në të drejtën ndërkombëtare. Të gjitha normat
juridike që rregullojnë këtë fushë të studimit të së drejtës publike
ndërkombëtare janë produkt i evolucionit i cili ka filluar me krijimin e
zakoneve dhe kontratave të para. Janë miratuar shumë konventa
ndërkombëtare të cilat kanë sjellë deri tek miratimi edhe i katër
konventave mbi të drejtën detare (1958). Ato përfshijnë materien e
ndryshme që ka të bëjë me të drejtën detare. Konventa mbi territorin detar
dhe rripin e jashtëm detar, Konventa mbi detin e hapur; Konventa mbi
rripin epikontinental dhe Konventa për peshkimin dhe ruajtjen e gjallesave
në detin e hapur i kanë kodifikuar zakonet e atëhershme ndërkombëtare,
ndonëse disa dispozita të këtyre konventave kanë bërë një zhvillim
progresiv siç janë dispozitat mbi rripin epikontinental. Këto konventa kanë
190
shënuar një progres të madh në kodifikimin e të drejtës detare ndonëse nuk
i kanë zgjidhur të gjitha problemet.
Konferenca e Dytë e KB-së për të Drejtat Detare (1960) ku tema ishte

çështja themelore e zgjerimit të territorit tregtar dhe kufizimi i
peshkatarisë. Në këtë konferencë nuk janë nxjerrë konventa të reja nga kjo
fushë. Kjo solli deri tek krijimi i një konvente të përbashkët
ndërkombëtare për të drejtën detare (1982). Kjo konventë është një
dokument shumë i madh dhe i përfshinë të gjitha problemet për të cilat
ishte diskutuar që në vitin 1958. Krahas dispozitave të vjetra këtu janë
edhe ato të rejat, të zgjeruara siç është kapitulli për zgjidhjen paqësore të
kontesteve. Konventa e vitit 1982 ka hyrë në fuqi më 16.11.1994. Kjo siç
kemi cekur më lartë është dokument vëllimor me 320 nene të sistemuara
në 17 kaptina me 9 anekse. Konventa përmban pjesët që paraqesin
kodifikimin e qartë të së drejtës së përgjithshme zakonore (territoret
detare, rripi i jashtëm dhe deti i lirë). Njëkohësisht shumë ligje paraqesin
zhvillim progresiv të së drejtës zakonore të përgjithshme nga kjo fushë
sepse kristalizojnë praktikën ekzistuese të shteteve. Janë të njohura rastet e
përcaktimit të shtrirjes së detit deri në 12 milja duke llogaritur kufirin e
jashtëm të ujërave të brendshme detare. Pastaj konventa definon edhe
gjerësinë e rripit të jashtëm detar deri në 24 milja, rripin epikontinental
deri në 200 milja, etj. Konventa parashikon 8 regjime të ndryshme në
pjesë të ndryshme të detit, fundin e detit dhe nëntokën e tij, si dhe
hapësirën ajrore mbi të.
9.7.1. Pjesët e detit përbëjnë pjesën e territorit të shtetit bregdetar
Në pjesët e detit që përbëjnë territorin shtetëror bregdetar bëjnë pjesë:

1.Ujërat e brendshme detare;
2.Ujërat e arkipelagut të shteteve të arkipelagut;
3.Territoret detare.
Këto pjesë të detit (fundi, nëntoka dhe hapësira mbi të) janë të përfshira në
sovranitetin e shtetit bregdetar. Ky sovranitet është i barazuar me
sovranitetin tokësor vetëm në disa pjesë të ujërave të brendshme detare
sepse rripi i brendshëm detar mund të ndahet në tri regjime të cilat
ekzistojnë sot. Në disa pjesë të detit sovraniteti është i kufizuar me
konventa të posaçme apo me rregulla të së drejtës zakonore që janë
kodifikuar me konventa të përgjithshme. Megjithatë shtetet të gjitha këto
pjesë kanë të drejtë t’i konsiderojnë si pjesë të territorit të vet shtetëror.
191
9.7.2.Ujërat e brendshme detare
Këto janë pjesë të detit ngushtë të lidhura me tokën. Një kohë të gjatë
është konsideruar se pushteti i shtetit bregdetar mbi këtë rrip detar është
barazuar plotësisht me sovranitetin tokësor. Kjo është një ndër arsyet përse
ujërat e brendshme detare nuk janë përfshirë me kodifikimin e normave
detare (1930; 1958; 1982), dhe gabimisht është konsideruar se dispozitat e
të drejtës ndërkombëtare nuk e rregullojnë këtë territor detar. Në ujërat e
brendshme detare bën pjesë deti deri në vijën e ujit të cekët, pastaj
limanet, grykat e lumenjve, ngushticat dhe deti brenda pikave fillestare.
Siç u cek ujërat e brendshme detare janë të ndara në tri regjime.
Regjimi i parë përfshinë detin deri te vija e ujit të cekët, limani të cilat janë
të shkyçura nga qarkullimi ndërkombëtar, grykat e lumenjve dhe
ngushticat. Këto pjesë të ujërave të brendshme bëjnë pjesë në sovranitetin
e plotë të shtetit bregdetar, prandaj vetëm ky regjim juridik është barazuar
plotësisht me sovranitetin tokësor. Shteti në këtë rrip mund ta ndalojë
qarkullimin e anijeve të jashtme, të lejojë hyrjen e anijeve të disa shteteve
por edhe të ndalojë transitin nëpër to. Shteti bregdetar nxjerrë ligjet e veta,
prandaj të gjitha anijet qofshin të brendshme apo të jashtme duhet tu
përmbahen kufizimeve dhe ndalesave. Nëse shteti bregdetar lejon hyrjen e
anijeve tregtare apo ushtarake në këtë pjesë atëherë ato e kanë statusin të
barabartë me anijet që gjenden në liman të ujërave të lira për qarkullim
bregdetar. Duhet cekur se shteti bregdetar për këtë pjesë pa paralajmërim
mund t’i ndryshojë ligjet që i rregullojnë ujërat e brendshme, sepse nuk ka
të bëjë me të drejtën ndërkombëtare.
Regjimi i dytë juridik është regjimi i limaneve të cilat janë të hapura për
qarkullim ndërkombëtar. Çdo shtet ndërkombëtar ka interes që disa limane
të vetat t’i hapë për shkëmbim tregtar dhe të udhëtarëve. Sot ende është në
fuqi konventa e përgjithshme për limanet ndërkombëtare me statutin dhe
pjesët e saj, e miratuar në Gjenevë (1923). Kjo konventë ka të bëjë me
hyrjen dhe pozitën e anijeve tregtare të jashtme. Mirëpo edhe përkundër
kësaj konvente hyrja në limane të hapura për qarkullim ndërkombëtar sot
në bazë të sjelljes së mirë u lejohet të gjitha anijeve tregtare nga të gjitha
vendet e botës madje edhe kur shteti bregdetar nuk ka marrëdhënie
diplomatike me shtetin që i përket anija. Është interesant të përmendet se
disa limane ndërkombëtare fare nuk janë në bregun e deteve botërore, por
pak a shumë janë të futura në territorin tokësor kurse deri në dete lidhen
me lumenj, liqe ose kanale artificiale. E drejta e hyrjes në ato limane
192
nënkupton njëkohësisht edhe të drejtën e kalimit nëpër kanal, nëpër lum
apo liqe deri tek limani. Kështu këto pjesë të territorit tokësor ose të
ujërave të brendshme detare barazohen plotësisht me limanet e anijeve
ndërkombëtare. Gjithashtu vlen të përmendet se e drejta e hyrjes në
limanet ndërkombëtare u lejohet vetëm anijeve tregtare të cilat nuk kanë
ngarkesa nukleare. Të gjitha anijet tjera kanë ndalesën e plotë të hyrjes në
ujëra të limaneve gjegjësisht në shtetin bregdetar i cili mund tua
kushtëzojë me posedimin e lejes paraprake ose me paralajmërim.
Regjimi i tretë është regjimi i përfshirë më vonë me vijat e rrafshëta

fillestare. Konventa e Vjenës për territoret detare dhe për rripin e jashtëm
detar më 1958 ka paraparë që me përcaktimin e vijës së drejtpërdrejt
fillestare të përfshihen hapësirat që më parë kanë qenë pjesë e detit të
hapur, në mënyrë që në ato ujëra të ekzistojë e drejta e kalimit të anijeve të
huaja pa u dëmtuar. Gjithashtu duhet të konsiderohet se ky regjim është i
ngjashëm me territoret detare dhe paraqet pjesë të ujërave të brendshme
detare që janë pjesë e territorit detar gjegjësisht përfshijnë territorin detar
më të largët nga bregu i detit.
9.7.3.Territori detar i shtetit
Sipas nenit 3 të Konventës për të Drejtat Detare (1982) çdo shtet ka të

drejtë ta përcaktojë madhësinë e territorit të vet detar por vetëm deri te
kufiri prej 12 milja nga pika fillestare që e përcakton kjo konventë.
Konventa gjithsesi e ka përcaktuar madhësinë e këtij rripi detar duke
llogaritur nga kufiri i jashtëm i ujërave të brendshme detare. Madhësia e
mëparshme e territoreve detare nuk ka qenë qartë e përcaktuar sepse
praktika e shteteve ka treguar shtrirje të ndryshme mbi territoret e detit (3-
12 milja). Çdo shtet ka të drejtë në këtë rrip detar rreth ujdhesave të veta.
Mirëpo, nëse dy shtete gjenden kundruall njëra tjetrës të cilat i kanë brigjet
e detit afër njëra tjetrës atëherë asnjëri prej tyre nuk ka të drejtë t’i shtrijë
kufijtë e jashtëm të territorit detar përtej vijës së mesit. Kjo është normë
zakonore dhe nuk zbatohet nëse ekziston marrëveshja bilaterale e cila e
rregullon ndryshe këtë çështje. Kjo është një prej rripave detar të cekura
më lartë ku shteti bregdetar e ka sovranitetin mbi të dhe mbi hapësirën
ajrore mbi territorin detar, sikurse edhe në fundin e detit dhe nëndetit.
Shteti bregdetar është i detyruar të lejojë kalimin e anijeve të jashtme pa u

dëmtuar (tregtare, ushtarake, peshkatarisë) nëpër këtë rrip detar. Ky kalim
mund të përkufizohet si lundrim nëpër detet territoriale qoftë duke kaluar
nëpër to apo duke hyrë në detin territorial. Kalimi i papengesë mund të
193
përkufizohet si çdo lundrim i anijeve që nuk rrezikon paqen rendin dhe

sigurinë e shtetit bregdetar. Konventa e vitit 1982 numëron exempli causa
të aktiviteteve më të shpeshta që mund të konsiderohen të dëmshme dhe
ku shteti bregdetar e ka të drejtën e plotë të reagojë në sipas ligjeve të veta
të brendshme. Të dëmshme konsiderohen aktivitetet në vijim: çdo qëndrim
dhe ndalim i paarsyeshëm i anijeve të shtetit tjetër, për peshkim,
hulumtime, matje, spiunazh, hulumtime ushtarake, për aterrime dhe
fluturime të aeroplanmbajtësve, ndotjet e detit territorial, deliktet doganore
dhe të emigrantëve siç janë ngarkimi dhe zbarkimi i mallit dhe udhëtarëve
në kundërshtim me ligjet e shtetit bregdetar.
Kur shteti bregdetar ka arsye të vërtetë të dyshojë se anija e jashtme që

është duke lundruar nëpër ujërat e detit të saj i ka shkelur ligjet e saj të
brendshme ose ndonjë dispozitë të së drejtës ndërkombëtare detare ai shtet
bregdetar mund ta ndalojë dhe ta kontrollojë atë anije. Mirëpo, kjo e drejtë
e shtetit bregdetar nuk i përket çështjes së anijeve ushtarake të shtetit tjetër
sepse anijet e tilla në situata të këtilla e kanë të ashtuquajturin imunitet
sovran. Gjithashtu vlen të përmendet se as juridiksioni civil e as ai penal
në këto anije nuk mund të zbatohen. Mirëpo, sipas konventës së vitit 1982,
shteti i flamurit të anijes luftarake e bartë tërë përgjegjësinë
ndërkombëtare për çdo dëm që ia shkakton shtetit bregdetar. Gjithashtu
vlen të përmendet shteti se shteti bregdetar e ka kompetencën për
juridiksion penal mbi anijen e shtetit tjetër vetëm në situatat siç është
definuar në nenin 27 të Konventës:
- nëse pasojat e veprës penale e përfshijnë edhe shtetin bregdetar;

- nëse krimi ka të bëjë me prishjen e rendit të shtetit bregdetar apo sigurisë
në detin territorial;
- nëse ndihmën e pushtetit lokal të shtetit bregdetar e kërkon kapiteni i
anijes ose konsulli i shtetit të cilit i përket anija dhe
- nëse është e domosdoshme për zbulimin e tregtisë së ndaluar me droga.
Gjithashtu kjo Konventë parasheh edhe të drejtën e shtetit bregdetar për t’i
përcaktuar vijat e lundrimit duke u shërbyer me rekomandimet e
organizatës ndërkombëtare detare. Nëse shteti bregdetar i përcakton ato
vija të lundrimit atëherë anijet janë të detyruara t’i respektojnë ato. Siç
mund të shihet edhe anijet e jashtme ushtarake kanë një kalim papengesë
të territoreve detare. Është interesant se nëndetëset duhet të lundrojnë nën
ujë, në sipërfaqe dhe ta valojnë flamurin e shtetit të vet. Gjithashtu shteti
bregdetar nuk guxon të marr kurrfarë takse as tatim për kalim nëpër
194
territoret detare, përveç shërbimeve reale, të ofruara.
9.7.4.Ujërat e Arkipelagut të shteteve të Arkipelagut
Shtet i Arkipelagut është ai i cili përbëhet prej një apo më shumë

arkipelagësh dhe mund të përfshijë edhe ujdhesat tjera. Sipas nenit 46 të
konventës së vitit 1982, arkipelagu definohet si grup ujdhesash, përfshirë
pjesë të tyre ujërat ndërlidhëse dhe objektet tjera natyrore të cilat janë
ngushtë të lidhura ashtu që ato ujdhesa, ujërat dhe objektet tjera natyrore
formojnë një entitet të qartë gjeografik, ekonomik dhe politik i cili
historikisht mund të konsiderohet si i tillë. Ujërat e arkipelagut të shteteve
të Arkipelagut trajtohen në nenet 46-54 të konventës në fjalë.
Për të pasur një shtet i Arkipelagut ujërat e veta të arkipelagut ai t’i shpallë
në mënyrë eksplicite. Nëse ndonjë shtet nuk i shpallë ato atëherë në ujërat
e saj mbetet në fuqi regjimi i mëparshëm, gjegjësisht deti territorial dhe
pjesët e detit të hapur apo detit të lirë që do të thotë se ujërat e arkipelagut
para shpalljes bëjnë pjesë në dy rripat paraprak detar të cekur. Në
shpalljen e ujërave të arkipelagut, shteti i Arkipelagut ka të drejtën e
tërheqjes së vijave të drejta të arkipelagut duke i bashkuar kështu pikat e
ujdhesave më të largëta të jashtme të ujdhesave të arkipelagut me kusht që
këto vija t’i përfshijnë ujdhesat kryesore. Nga kufijtë e jashtëm të ujërave
të arkipelagut llogaritet madhësia e detit territorial, rripi ekonomik dhe
eventualisht edhe rripi epikontinental. Kështu mund të thuhet se kufijtë e
jashtëm të ujërave të arkipelagut iu përgjigjen kufijve të jashtëm të ujërave
të brendshme detare. Do të kuptohej gabimisht nëse shtetet e tilla nuk do
të kishin ujëra të brendshme detare sepse pikërisht ujërat në gji, liman dhe
gryka të lumenjve bëjnë pjesë në regjimin e ujërave të brendshme detare.
Ujërat e arkipelagut janë pjesë e territorit të shtetit të Arkipelagut ku ai e

gëzon sovranitetin e plotë. Anijet e të gjitha shteteve të jashtme e gëzojnë
të drejtën e kalimit pa pengesë nëpër ato ujëra, në të njëjtën mënyrë
sikurse edhe tek detet territoriale. Gjithashtu shteti i Arkipelagut i definon
rrugët lundruese për anijet dhe për aeroplanët, natyrisht me rekomandimet
e Organizatës Ndërkombëtare Detare. Ajo që është interesant është se
shteti i Arkipelagut kurrë nuk guxon ta ndërpresë apo ndalojë kalimin as
fluturimin e këtyre vijave lundruese. Gjithashtu, nëndetëset në kalim mund
të lundrojnë nën sipërfaqen e detit gjë që nuk është rasti me detet
territoriale. Në fund mund të thuhet se ujërat e arkipelagut për shtetin e
Arkipelagut sjellin një ngarkesë më të madhe, krejt këtë për shkak të të
drejtave më të mëdha të cilat i kanë anijet sesa në detet territoriale. Kjo ka
195
të bëjë me situatat kur ligjet e brendshme nuk guxojnë në asnjë mënyrë ta

ndalojnë apo pamundësojnë ose pengojnë kalimin e anijeve të jashtme
nëpër rrugët lundruese të Arkipelagut.
9.7.5.Pjesët e detit mbi të cilat shteti bregdetar ka të drejtat e

caktuara sovrane
9.7.5.1.Rripi i jashtëm detar
Çdo shtet bregdetar është i lirë ta shpallë rripin e vet të jashtëm detar me
disa kufizime. Kufizimet kanë të bëjnë para së gjithash me shtrirjen e rripit
i cili nuk guxon t’i kalojë 24 milja nga kufijtë e jashtëm të ujërave të
brendshme detare prej nga llogaritet edhe shtrirja apo madhësia e rripit
territorial detar. Në rripin e jashtëm detar shteti bregdetar mund ta ketë
kontrollin i cili është nevojshëm për parandalimin e delikteve doganore,
fiskale, të emigracionit ose të dispozitave të ligjit sanitar-shëndetësor dhe
me qëllim të dënimit të subjekteve që i shkelin dispozitat e cekura ligjore
brenda territorit të shtetit bregdetar ose brenda territorit të ujërave të tij.
Konventa e vitit 1982 e njeh regjimin specifik juridik të zonës ekonomike

ekskluzive e cila shtrihet në detin territorial dhe nuk i kalon 200 milja nga
vija prej nga llogaritet gjerësia e detit territorial. Shteti bregdetar i ka të
drejtat sovrane për hulumtime, analiza, konservime dhe menaxhim të
florës dhe faunës natyrore të fundit të detit dhe mbi det, si dhe
shfrytëzimin e kësaj pjese të detit për prodhimin e energjisë. Shteti
bregdetar ka të drejtën e juridiksionit mbi këtë rrip detar lidhur me:
“Përcaktimin dhe shfrytëzimin e ujdhesave artificiale, instalimeve dhe
strukturave; hulumtimet detare dhe mbrojtja dhe ruajtja e ambientit detar”.
Neni 53 i konventës në fjalë parasheh ekzistimin e të drejtave dhe

obligimeve të caktuara të shteteve tjera në zonën ekskluzive ekonomike të
shtetit bregdetar, p.sh. me rastin e fluturimeve dhe navigacioneve. Te
navigacioni dhe fluturimet shtetet duhet t’i respektojnë dispozitat ligjore të
brendshme të shtetit bregdetar dhe të drejtën ndërkombëtare. Shteti
bregdetar gjithashtu është përgjegjës për nxjerrjen e rregullave mbi masën
e lejuar të peshkimit si dhe për ruajtjen e botës së gjallë në këtë rrip detar.
9.7.5.2.Rripi Epikontinental
Rripi Epikontinental së bashku me zonën ndërkombëtare të fundit të detit

dhe oqeanit është i vetmi territor në det i cili përfshinë vetëm fundin e detit
196
dhe të nëndetit i cili pra nuk shtrihet në sipërfaqen e ujit. Konventa e vitit
1958 e ka përshkruar këtë kurse konventa mbi të drejtat detare të vitit
1982 e ka konfirmuar se çdo shtet bregdetar ka të drejtë në rripin e vet
epikontinental pavarësisht prej çfarëdo shpalljeje. Kjo do të thotë se ai ka
të drejtë në rripin epikontinental madje edhe nëse nuk e ka shpallur zonën
ekskluzive ekonomike (200 milja nga vija fillestare). Konventa në fjalë
përcakton se disa shtete bregdetare, siç janë ato që gjenden në buzë të
ndonjë kontinenti ose shtetet skaji i jashtëm i të cilave shtrihet në
thellësinë 4000 metra skajeve kontinentale, gjerësinë e këtij rripi detar e
kanë mbi 200 milja, por jo përtej 350 milja. Çdo shtet bregdetar është i
obliguar t’i raportojë Komisionit të posaçëm për kufijtë e rripit
epikontinental nëse rripi i saj detar shtrihet jashtë 200 miljeve.
Të drejtat sovrane të shtetit bregdetar mbi rripin epikontinental kanë të

bëjnë edhe me hulumtimin dhe shfrytëzimin e burimeve të tij natyrore jo
të gjalla kurse sa iu përket faunës vetëm të atyre të cilat i përkasin llojit të
fundit të detit. Të drejtat e shtetit bregdetar në këtë rrip detar nuk kanë të
bëjnë me statusin juridik të ujërave mbi këtë rrip gjegjësisht me sipërfaqen
e detit. Nëse shteti bregdetar nuk e shpallë zonën ekskluzive ekonomike
atëherë sipërfaqja detare mbi rripin epikontinental i takon regjimit të detit
të lirë. Të gjitha shtetet tjera kanë të drejtë t’i vendosin kabllot dhe tubat e
veta nëndetare në rripin epikontinental të shtetit bregdetar, mirëpo
konventa e vitit 1982 gjithashtu parasheh se çdo shtet që dëshiron ta bëjë
këtë duhet ta marrë paraprakisht pëlqimin e shtetit bregdetar.
9.7.6.Pjesët e detit që ianë jashtë juridiksionit të shteteve

9.7.6.1.Deti i hapur (i lirë)
Deti i lirë është definuar në nenin 86 të konventës së vitit 1982, si pjesë e

detyrave që nuk përfshihen me zonën ekskluzive ekonomike të detit
territorial ose të ujërave të brendshme detare gjegjësisht të ujërave të
arkipelagut të shteteve të Arkipelagut. Neni 87 i konventës përmban
parimet themelore të lirisë së detit të hapur. Ujërat e detit të hapur janë të
lira për të gjitha shtetet, o patën o s’patën dalje në det.
Në liritë e detit të hapur bëjnë pjesë:

- liria e navigacionit;
- liria e mbifluturimit;
- liria e vendosjes së kabllove dhe tubave (gypave) nëndetare;
- liria apo e drejta e konstruktimit të ujdhesave artificiale dhe instalimeve
tjera që lejohen me të drejtën ndërkombëtare;
197
- liria apo e drejta e peshkimit dhe

- liria apo e drejta e hulumtimeve shkencore.
Lista e cekur e lirive apo të drejtave nuk është shteruar dhe të gjitha liritë e
tilla analizohen në pajtim me interesat e shteteve tjera dhe daljeve të tyre
në detin e hapur. Gjithashtu parashihet se deti i hapur është i rezervuar
edhe për qëllime paqësore dhe asnjë shtet në botë nuk mund ta okupojë
asnjë pjesë të detit të hapur. Pastaj çdo shtet ka të drejtë që të ngrehë
flamurin mbi anijet e veta. Parashihet gjithashtu që anijet kanë të drejtë ta
valojnë vetëm flamurin e një shteti. Anijet ushtarake në detin e hapur kanë
imunitetin e plotë nga juridiksionet e çfarëdo shteti, sepse këto anije
shfrytëzohen për destinime jokomerciale të qeverisë së shtetit nën
flamurin e të cilit anija ushtarake lundron. Është obligim i të gjitha
shteteve që me aktivitetet e koordinuara ta luftojnë piraterinë, tregtinë me
narkotik dhe substancat tjera psikoaktive si dhe tregtinë me njerëz në
ujërat e deteve të hapura.
9.7.6.2.Zona ndërkombëtare e fundit të detit dhe oqeanit
Sipas Knventës së vitit 1982,zona ndërkombëtare e fundit të detit dhe

oqeanit përfshinë fundin e detit dhe nëndetit të detit të hapur të zvogëluar
për rripin kontinental të të gjitha shteteve bregdetare. Kjo zonë u
mundësohet të gjitha shteteve të botës për qëllime paqësore dhe ato mund
të kryejnë hulumtimet dhe analizat e caktuara por vetëm në pajtim me
kartën e KB-së dhe rregullat tjera të së drejtës ndërkombëtare. Deklarata e
Asamblesë së Përgjithshme të KB-së (1970) dhe konventa e vitit 1982
parashohin që zona ta ketë statusin e potencialit të përgjithshëm të
njerëzimit, gjegjësisht thesarit të përbashkët botëror. Mirëpo, siç ka
ndodhur edhe më herët që pjesët e detit të hapur i përvetësojnë shtetet e
caktuara që fillimisht ishte kundërligjore, kurse më vonë ishte bërë
legalizimi retroaktiv sikurse me rastin e Zonës. Zbulimet potenciale
pasurore të noduleve polimetalike në Zonë janë okupuar si res nullius nga
disa shtete të botës e që gjithsesi është në kundërshtim me dispozitat e
konventës së vitit 1982. Të drejtën detare e cila në një mënyrë paraqet
interpretimin e zbatimit të dispozitave të konventës lidhur me Zonën,
ndonëse preambula e marrëveshjes së vitit 1994 formalisht pohon se fundi
i detit dhe nëndetit është jashtë juridiksionit të të gjitha shteteve të botës
dhe duhet të konsiderohet thesar i përbashkët i njerëzimit, kjo sot në
praktikë nuk po ndodhë.
198
9.7.7.3. Ngushticat detare dhe kanalet detare
Në kuptimin gjeografik, ngushticat (straits, detroits) janë pjesë të ngushta

të detit midis dy pjesëve tokësore përfshirë këtu edhe ujdhesat përmes të
cilave mund të kalojnë anijet pa marrë parasysh titullin e tyre. Në emrat e
disa ngushticave paraqiten shprehjet kanal (kanali La Mansh), grykë
(gryka e Otrantos, Gjilbraltarit), kalim (kalimi i Mesinit, Magelanit,
Malajes, etj), urë (ura e Adamit midis Indisë dhe Shri Lankës) ose
ngushticë.
Ngushticat janë të karakterit të hapur. Me këtë ato dallohen nga kanalet e

ndërtuara artificiale siç është kanali i Suezit, i Panamasë, etj., të cilët në të
drejtën ndërkombëtare bëjnë pjesë në regjime të ndryshme. Disa ngushtica
i ndajnë edhe brigjet e dy a më tepër shteteve (La Manshi dhe gryka e
Otrantos), kurse ka të tilla të cilat janë të rrethuara me brigjet e vetëm një
shteti siç është Bosfori, Dardanelet, kalimi i Mesintit, Belti i vogël dhe i
madh, etj. Pushteti mbi disa ngushtica dhe regjimi i kalimit nëpër to është
çështje shumë e rëndësishme e marrëdhënieve ndërkombëtare. Konfliktet
e shteteve për shkak të ngushticave nganjëherë janë shumë të rrezikshme
për paqen në botë. Një prej çështjeve më të rëndësishme të shekullit 19 ka
qenë çështja e Bosforit dhe Dardaneleve. Rusia me këmbëngulje është
përpjekur t’i dominojë këto ngushtica për ta siguruar kalimin pa pengesë
në Mesdhe kurse Britania dhe disa superfuqi evropiane e kanë penguar
vazhdimisht. Të gjitha ngushticat nuk i nënshtrohen një regjimi juridik
sepse regjimi i tyre varet nga gjerësia e pozitës gjeografike. Aktet e
shkruara ligjore janë nxjerrë së pari për disa ngushtica të veçanta, për
Bosforin dhe Dardanelet.
Në shekullin e 19 u afirmua e drejta zakonore se kalimi nëpër ngushticë që

i lidh dy dete të hapura është i lirë. Aktgjykimi i gjykatës ndërkombëtare
për ngushticën e Krfskos (1949) e konfirmoi rregullën se kalimi papengesë
nëpër ngushtica të tilla në kohë paqeje është i lirë për të gjitha anijet
përfshirë edhe ato luftarake dhe nuk është i nevojshëm pëlqimi paraprak i
shtetit bregdetar. Konventa mbi Detin Territorial dhe Rripin e Jashtëm të
vitit 1958 e konfirmoi rregullën zakonore tashmë të pranishme se nuk
guxon të ndërpritet kalimi i anijeve të jashtme nëpër ngushtica të cilat
shërbejnë për lundrimin ndërkombëtar midis dy pjesëve të deteve të
hapura ose territoreve detare të shteteve të jashtme.
Në Konferencën e Tretë të KB-së për të drejtat detare është arritur pëlqimi

që shtrirja më e madhe e lejuar e detit territorial të ngrihet deri në 12 milja.
199
Ekziston vetëm një normë e përgjithshme e së drejtës ndërkombëtare që ka

të bëjë me ngushtica pa marrë parasysh madhësinë dhe pozitën e tyre
gjeografike. Për dallim nga kalimi nëpër kanale ndërkombëtare, kalimi
përmes cilësdo ngushticë shteti bregdetar nuk guxon ta pengojë as të
paguajë taksa përveç atyre për shërbimet e posaçme të ofruara.
Duke pasur parasysh regjimin juridik të kalimit të gjitha ngushticat në

kuptimin gjeografik mund t’i ndajmë në pesë grupe, të cilat janë:
1.Ngushticat në hyrje të ujërave të brendshme detare. Fjala është për

ngushticat dhe gjiret detare apo detet e brendshme të cilat sipas normave
ndërkombëtare janë në tërësi ujëra të brendshme detare të një shteti. Të
tilla pas rënies së BRSS-së kanë qenë gryka Krshka në hyrje nga Deti i Zi
me Detin Azov, dhe hyrja tjetër në Bokën e Kotorrit. Këto ngushtica i
takojnë regjimit të ujërave të brendshme detare. Shteti bregdetar mund ta
pengojë kalimin e anijeve të huaja nëpër këto ngushtica ose t’ua lejojë
vetëm disave prej tyre sipas dëshirës.
2.Ngushticat më të gjera se 24 milje. Të ngjashme janë ndër të tjera edhe

gryka e Otrantos në hyrje të Detit Adriatik e cila në pjesën më të ngushtë
të saj është e gjerë 40 milja. Nëse shtetet bregdetare edhe zgjerohen me
territoret e tyre detare deri në pikën më të largët të lejuar 12 milja ato në
ngushtica të tilla megjithatë nuk e kanë pushtetin që ta ndalojnë dhe
suspendojnë kalimin nëpër to. Përmes këtyre ngushticave edhe më tutje
ekziston kalimi në detin e hapur ose zonën ekonomike apo rripin e jashtëm
të shteteve bregdetare në ato i kanë shpallur.
3.Ngushticat nën regjimin e kalimit të padëmshëm. Në këtë grup bëjnë

pjesë sipas konventës së vitit 1982 dy lloje të ngushticave. Njëri është ai
midis ujdhesës së shtetit bregdetar dhe territorit të tij kontinental nëse
pranë tyre ekziston rruga alternative për në detin e hapur apo zonën
ekonomike. Ky përshkrim vlen për ngushticën e Krfkos sepse përveç saj
ekziston rruga alternative lundruese në dalje nga gryka e Otrantos.
Ngushticat tjera janë midis pjesëve të detit të hapur apo zonës ekonomike
dhe territorit detar të shtetit tjetër. Ky përshkrim i përgjigjet kalimit të
Tiranskos në hyrje të gjirit Aquaba. Brigjet e kalimit të Tiranskos i takojnë
Egjiptit dhe Arabisë Saudite mirëpo në gjirin Aquaba gjendet deti
territorial i Izraelit me limanin Eilat dhe Jordani me limanin Aquaba.
Konventa e vitit 1982 thekson se në këto ngushtica vlen regjimi i kalimit
pa pengesë.
200
4. Ngushticat në kalimin transit. Janë ngushticat më të rëndësishme për
lundrimin ndërkombëtar. Këto i shërbejnë lundrimit ndërkombëtar midis
një pjese të detit të hapur apo zone ekonomike dhe pjesës tjetër të detit të
hapur apo zonës ekonomike. Në to për shkak të gjerësisë më të vogël se 24
milja përputhet ose mund të përputhet territori detar i shtetit bregdetar. Të
tillë janë Gjilbraltari, Bonifacio, Bab el Mandeb, Hormouz, Malacca,
Singapuri, Sunda, Lomboku dhe kalimi Northeast, Northwest dhe
Windward. Fuqive të mëdha detare u ka interesuar që me konventën e
1982 ta sigurojnë jo vetëm kalimin nëpër ngushtica të cilin shtetet
bregdetare nuk guxojnë kurrë ta ndalojnë por krahas kësaj edhe fluturimin
mbi to. E drejta e kalimit transit është realizim i lirisë së lundrimit dhe
fluturimit pandërprerë dhe me kalim të shpejtë transit. Anijet dhe
aeroplanët janë të detyruar që të lundrojnë gjegjësisht fluturojnë pa ndalje.
Në ngushticat e tilla ato ndërpresin të gjitha aktivitetet tjera përveç forcës
madhore (vis maior). Shtetet bregdetare nuk guxojnë t’i pengojnë apo ti
ndalojnë kalimet transitore për kurrfarë arsye. Ato janë të detyruara t’i
kumtojnë të gjitha rreziqet që u janë të njohura e që paraqesin rrezik për
lundrimin apo fluturimin mbi ngushticë.
5.Ngushticat nën regjimin e posaçëm kontraktues. Në këtë grup të fundit

bëjnë pjesë ato ngushtica në të cilat, siç thekson konventa, është i lejuar
kalimi pjesërisht ose në tërësi dhe është i rregulluar me konventa
ndërkombëtare të cilat janë në fuqi që moti, të tilla janë: Bosfori dhe
Dardanelet. Këto dy ngushtica midis të cilave gjendet Deti Marmara e
lidhin Detin e Zi me Mesdheun. Tërë detin në këto ngushtica dhe në Detin
Marmara e përbën territori detar i Turqisë. Bosfori është i gjatë 28 km
kurse i gjerë prej 0,6 deri 3 km. Dardanelet janë të gjata 70 km kurse të
gjera prej 1.3 deri 7.3 km. Programi i Uilsonit për paqe në 14 pikat e tij
(1918) në pikën e tij ka paraparë hapjen e përhershme të ngushticave dhe
kalimin e lirë të anijeve të të gjitha shteteve me flamurin ndërkombëtar.
Konventa mbi ngushticat e miratuar në Montreux (1936) palë e së cilës ka
qenë edhe ish-Jugosllavia ka miratuar rregullat për kalimin e anijeve
tregtare, luftarake dhe të aeroplanëve. Në kohë lufte apo paqeje nëse
Turqia nuk është palë ndërluftuese anijet tregtare me të gjithë flamujt e
gëzojnë lirinë e plotë për lundrim 24 orë. Në rast se Turqia do të
konsideronte se kanoset rreziku i drejtpërdrejt, mund ta kufizojë kalimin e
anijeve të huaja tregtare vetëm gjatë ditës në drejtimet të cilat ajo i cakton.
Rregullat për kalimin e anijeve luftarake janë mjaft të ndërlikuara.
201
Ato janë:
a) Turqia nuk guxon të lejojë që në Detin e Zi të gjenden papritmas më
tepër se 300 mijë ton të anijeve luftarake të shteteve jobregdetare. Nëse
flota luftarake e shtetit më të fortë të Detit të Zi shtohet, atëherë shtohet
edhe pesha maksimale e anijeve të shteteve jobregdetare por më së shumti
45 mijë ton. Në kohë të luftës, nëse Turqia nuk është palë ndërluftuese
anijet luftarake të shteteve tjera neutrale kalojnë përmes ngushticës sikurse
në paqe. Anijet luftarake të palëve ndërluftuese, nuk guxojnë të kalojnë
përmes ngushticës përveç nëse Turqia u ofron ndihmë ndonjërës nga
viktimat e agresionit me të cilat ka kontratë për ndihmën reciproke ose
sipas dispozitave të paktit të Lidhjes së Kombeve. Nëse Turqia konsideron
se i kërcënohet rreziku i drejtpërdrejt ose bëhet palë ndërluftuese atëherë
ajo është e autorizuar t’i lirojë anijet e jashtme me vendim të saj. Fluturimi
i aeroplanëve mbi ngushticë është i kufizuar vetëm në aeroplan civil. Në
vijat ajrore të cilat i përcakton Turqia.
b) Ngushtica e Gjibraltarit. Kjo ngushticë e lidhë Mesdheun me Oqeanin

Atlantik dhe është e gjerë 14,6 km. Brigjet e saj janë nën pushtetin e
Marokut, Spanjës dhe Britanisë. Neni 7 i deklaratës francezo-britanike
(1904) e ka shpallur kalimin të lirë nëpër Gjibraltar dhe ndalimin e
përkufizimit të brigjeve të tij. E njëjta rregull është paraparë edhe me
nenin 6 të Konvetës franceze-spanjolle (1912).
c) Rruga e Magelanit. Kjo ngushticë mu në jug të Amerikës e bashkon

Oqeanin Atlantik me Oqeanin e Qetë. Gjendet midis Patagonisë dhe Tokës
së Zjarrtë. Është e gjatë 480 km kurse gjerësia më e madhe është 22 milje.
Brigjet e kësaj ngushtice kanë qenë objekt i kontestit shumëvjeçar midis
Kilit dhe Argjentinës.
10. ZGJIDHJA PAQËSORE E KONTESTEVE (KONFLIKTEVE)

MIDIS SHTETEVE
Bibliografia: : Malkom N. Shaw, International Law, fifth edition, Cambridge University

Press, 2003;
DJ Harris, Cases and Materials on International Law, sixth edition, London 2004; Ian
Brownlie, Principles of Public International Law, sixth edition, Oxford University press,
2003; Mark W. Janis – John E. Noyes, International Law, Cases and Commentary,
American casebook series, 1997; Carter – Trimble – Bradley, International Law, forth
edition, Aspen Publisher, 2003.
202
10.1. Hyrje
Obligimi i shteteve sipas të drejtës së përgjithshme ndërkombëtare.

Marrëdhëniet e përgjithshme midis shteteve mund të ndahen në:
a) marrëdhënie normale pa konflikte
b) konteste ndërkombëtare;
c) konflikte të armatosura.
Sipas aktgjykimit të Gjykatës së Përhershme Ndërkombëtare të Drejtësisë,

të paraluftës në kontestin Mavrommatis (1924): kontesti ishte mospajtimi
rreth pikës së të drejtave apo fakteve, kundërthënieve, kundërshtimeve të
qëndrimeve juridike dhe të interesit midis dy personave. Në këtë kontest
me person nënkuptojmë subjektin juridik ndërkombëtar. Për të ekzistuar
kontesti mjafton që një shtet të paraqesë kërkesë kurse tjetri ta refuzojë.
Nuk mjafton që njëra palë të thotë se nuk ekziston kontesti. Obligimet të
cilat i imponon e drejta ndërkombëtare e përgjithshme shteteve dhe
subjekteve tjera ndërkombëtare në zgjidhjen e kontesteve janë mjaft të
pakta. Në këtë drejtim e drejta ndërkombëtare dallohet shumë nga ajo e
brendshme.
1.Neni 2(3) i Kartës së KB-së parasheh obligimin e përgjithshëm për

zgjidhjen e të gjitha kontesteve ndërkombëtare në mënyrë paqësore duke
mos rrezikuar paqen dhe sigurinë ndërkombëtare as drejtësinë
ndërkombëtare. Neni 2.3. i kartës thotë: “Të gjithë anëtarët e KB-së do t’i
zgjidhin kontestet e tyre në mënyrë paqësore në atë mënyrë që paqja
siguria dhe drejtësia botërore të mos rrezikohen.
2.E drejta e përgjithshme ndërkombëtare imponon gjithashtu parimin e

zgjedhjes së lirë të mënyrave të përshtatshme për zgjidhjen e kontestit për
të dy palët. Kështu neni 2.4. i Kartës thotë: “Të gjithë anëtarët e KB-së në
marrëdhëniet ndërkombëtare do të përmbahen nga kërcënimi apo
përdorimi i forcës kundër integritetit territorial apo pavarësisë politike të
cilitdo shtet ose i cili është në kundërshtim me çfarëdo qëllimi të KB-së”.
3.E drejta e përgjithshme ndërkombëtare nuk ua imponon shteteve asnjë

procedurë të veçantë për zgjidhjen e kontesteve madje as detyrimin që ato
t’i zgjedhin përfundimisht.
4.Vetëm e drejta ndërkombëtare në tërësinë e saj nuk është e obliguar as

baza e vetme për zgjidhjen e kontesteve. Kështu neni 33 i Kartës
thotë:”Palët e cilitdo kontest vazhdimi i të cilit besohet se e rrezikon
203
ruajtjen e paqes dhe sigurisë ndërkombëtare, para së gjithash do të

kërkojnë zgjidhjen me negociata, me hetime, ndërmjetësim, pajtim,
arbitrazh, gjykatë, përmes agjencive regjionale ose marrëveshjeve apo me
mjete tjera paqësore sipas zgjedhjes së tyre”:
Kontestet juridike dhe politike. Shumë marrëveshje të mëhershme

ndërkombëtare për zgjidhjen e kontesteve në klasifikimin e tyre kanë
implikuar edhe konfliktet juridike dhe ato politike. Disa dispozita të
marrëveshjeve kanë paraparë edhe disa kritere objektive për sajimin e
kontesteve juridike. Në këtë aspekt më i përsosuri është neni 36(2) i
statutit të Gjykatës së Hagës dispozitën e të cilit e kanë marrë edhe shumë
kontrata dhe marrëveshje tjera qoftë si kriter të përgjithshëm për të gjitha
kontestet juridike apo edhe përmbajtjen e saj për disa shembuj të llojeve të
tilla të kontesteve.
Rregullat e cekura i numërojnë 4 lloje të kontesteve të tilla lidhur me:

a) Interpretimin e ndonjë kontrate;
b) Çdo çështje të së drejtës ndërkombëtare;
c) Ekzistimin e çdo fakti i cili, nëse konstatohet, krijon shkelje të
detyrimit ndërkombëtar;
d) Natyrën apo rrethin e përmbushjes të cilin duhet dhënë për shkeljen e
detyrimit ndërkombëtar.
Sipas kriterit subjektiv ontest i natyrës juridike është çdo kontest në të cilin
palët e tij kontestohen rreth zbatimit apo interpretimit të së drejtës
ndërkombëtare. Kurse, kontesti i karakterit politik është çdo kontest në të
cilin njëra apo të dy palët kërkojnë ndryshimin e normës ekzistuese në
llogari të veten. Edhe kontestet e tilla janë të mundura në të drejtën
ndërkombëtare. Me fjalë tjera mund të përfundohet se çdo kontest
ndërkombëtar është njëkohësisht edhe politik edhe juridik dhe cilit aspekt
do ti jepet rëndësi më e madhe varet nga palët e tij.
Kontrolli i mënyrës së zgjidhjes paqësore të kontesteve. Shkenca dhe nën

ndikimin e saj edhe konventat ndërkombëtare kanë ndërtuar shumë
mënyra, mjete dhe procedura për mjete paqësore të kontesteve
ndërkombëtare. Për ta kuptuar më mirë këtë materie të gjitha këto mënyra
do ti ndajmë në tri grupe të mëdha. Secili prej këtyre grupeve i ka të metat
dhe përparësitë e veta.
204
a) “Mjetet diplomatike” janë 1. negociatat e drejtpërdrejta midis palëve
kontestuese; 2. shërbimet qëllimmira dhe 3. ndërmjetësimi i ndonjë pale të
tretë. Përparësia e tyre qëndron në fleksibilitetin e procedurës. Përparësia e
këtyre mjeteve qëndron në atë se procedura mund të kryhet në konfidencë
të plotë dhe larg publikut. Mangësitë e këtyre mënyrave janë para së
gjithash në faktin se nuk ka garanci, gjegjësisht siguri për barazi të palëve.
b) Mjetet e institucionalizuara (formalizuara) të cilat nuk është e

domosdoshme ta sjellin një vendim përfundimtar janë: 1. hetimi (anketa)
dhe 2. pajtimi. Për dallim nga mjetet diplomatike përparësia e tyre
qëndron në neutralitetin e organit i cili e zgjidh kontestin. Mangësitë
praktike të këtyre mënyrave qëndrojnë në formalizëm. Vetë palët e
marrëveshjes e definojnë objektin e kontestit dhe komisionet nuk guxojnë
ta tejkalojnë.
c) Mjetet të cilat sjellin aktgjykimin e obligueshëm, janë: 1. arbitrazhi

dhe 2. zgjidhja e kontestit para ndonjë gjykate të përhershme
ndërkombëtare. Përparësitë e tyre qëndrojnë në procedurën neutrale dhe në
barazinë e palëve në procedurë. Kontesti në këtë mënyrë zgjidhet
përfundimisht me aktgjykim të obligueshëm. Edhe shumë organizata
ndërkombëtare merren me zgjidhjen e kontesteve midis shteteve të tyre
anëtare ose të shteteve anëtare me shtete të treta.
10.2. Negociatat e drejtpërdrejta, shërbimet e mira dhe ndërmjetësimi
1. Negociatat e drejtpërdrejta të palëve në kontest pa pjesëmarrjen e palës

së tretë i paraprijnë zgjidhjes së mëtejshme të kontestit. Ato si të tilla i
parashohin edhe shumë marrëveshje për zgjidhjen paqësore të kontesteve
si procedurë të domosdoshme para se tu hyhet mënyrave tjera të zgjidhjes.
Mirëpo, sipas së drejtës së përgjithshme ndërkombëtare, pra në mungesë të
obligimit të paraparë me ndonjë marrëveshje, vetë negociatat nuk janë
mënyrë e domosdoshme e zgjedhjes. Njëra palë nuk mund t’ia imponojë
tjetrës. Në deklaratën e Manilës të cilën Asambleja e Përgjithshme e KB-
së e ka miratuar me Rezolutën 37/10 (1982) parasheh: “Në rast se palët e
ndonjë kontesti nuk arrijnë zgjidhje të shpejtë në ndonjë mënyrë ato duhet
të vazhdojnë me zgjidhje paqësore dhe të konsultohen rreth zgjidhjes së
mënyrës së pranueshme reciproke paqësore të kontestit të tyre”(pika I/7).
Ndërkaq, puna qëndron ndryshe nëse që më parë ekziston obligimi i
pranuar për negociata. Obligimin për negociata të shteteve mund ta marrin
shtetet me marrëveshje specifike për zgjidhjen e kontesteve të tyre të
ardhshme. Nëse kontesti nuk zgjidhet në këtë mënyrë këto marrëveshje
205
parashohin një ose më shumë mënyra për zgjidhjen e kontestit si të

detyrueshme (pajtimi, pastaj arbitrazhi ose vetëm arbitrazhi apo zgjidhja
gjyqësore). Në çfarëdo marrëveshje mund të haset pohimi se palët janë
pajtuar për disa pika të cilat do të implementohen në marrëveshjen në
vijim. Në mendimin konsultativ të vitit 1931 për komunikacionin
hekurudhor midis Polonisë dhe Lituanisë, Gjykata e Përhershme e
Drejtësisë ka pohuar se “obligimi për negociata nuk nënkupton obligimin
për arritje të marrëveshjes”. Gjykata në aktgjykimin mbi rripin
epikontinental në Detin e Veriut (1969) ka theksuar se të dy palët
kontestuese “janë të obliguara të sillen në mënyrën që negociatat të kenë
kuptim, që nuk është kështu nëse njëra nga palët insiston në qëndrimin e
vet dhe nuk mendon fare ta ndryshojë atë”. Në rast të dështimit të
negociatave nuk ekziston ndonjë mënyrë tjetër e zgjidhjes dhe pala më e
fortë mund t’ia imponojë palës më të dobët interesin e vet dhe t’ia diktojë
kushtet e zgjidhjes së kontestit. Megjithatë, në praktikë numri më i madh i
kontesteve madje edhe i atyre që rrezikojnë paqen ndërkombëtare zgjidhet
me negociata konkrete, larg nga publiku.
2.Shërbimet e qëllimit të mirë (bone offices, good offices) janë mënyra e

zgjidhjes së ndonjë kontesti madje edhe i konflikteve të armatosura në të
cilat shteti i tretë ose disa të tilla ose ndonjë organ ndërkombëtar përpiqet
t’i shtyjë palët që të ndërmarrin ose t’i vazhdojnë negociatat e
drejtpërdrejta ose të pajtohen për ndonjë mënyrë tjetër të zgjidhjes së
problemit. Ajo mënyrë tjetër mund të jetë procedura para gjykatës së
përhershme ndërkombëtare, arbitrazhi, paraqitja e kontestit para ndonjë
organizate ndërkombëtare, kurse më rrallë pajtimi, anketa ose
ndërmjetësimi. Shërbimet e qëllimit të mirë nganjëherë në praktikë por
edhe në shkencë ngatërrohen me ndërmjetësimin. Shërbimet e mira që nga
shekulli i kaluar kanë qenë të parapara me disa kontrata apo marrëveshje
bilaterale dhe multilaterale. Konventa e Hagës për zgjidhjen paqësore të
kontesteve (1907), neni 2, 3 dhe 6 i parasheh ato por me kusht të pajtimit
të palëve. Pakti i ligës arabe (1945), neni 5 parasheh që Këshilli i Ligës
mund të ofrojë shërbime të mira për zgjidhjen e kontestit i cili kërcënon
me luftë midis dy shteteve anëtare apo anëtareve të ligës dhe shtetit të
tretë. Konventa amerikane për zgjidhje paqësore (Pakti i Bogotës, 1948)
ka paraparë shërbimet e mira si një nga mënyrat e obligueshme por sipas
zgjedhjes së palëve. Neni 33 i Kartës së KB-së nuk i përmend në mënyrë
eksplicite shërbimet e mira midis mënyrave tjera të zgjidhjes.
206
3.Me rastin e ndërmjetësimit, shteti i tretë apo shumë sosh ose ndonjë
organ ndërkombëtar ndërhyjnë në mënyrë aktive në çështjen e kontestit
dhe u ndihmojnë palëve që të pajtohen me zgjidhjen e cila do të ishte e
pranuar nga të dy palët. Nëse njëra nga palët e mohon zgjidhjen e ofruar
nga ndërmjetësi atëherë ai mund tu ofrojë më shumë zgjidhje qofshin ato
alternative apo të pandërprera. Deri tek shërbimet e mira apo
ndërmjetësimi mund të vij me ofertën e të tretit kurse shumë rrallë me
kërkesën e njërës apo dy palëve në kontest/konflikt. Është e pamundur të
kryhet nëse së paku njëra palë refuzon. Mirëpo, edhe gjatë kryerjes së
detyrës së vet organi i cili ndihmon palët duhet të gëzojë besimin e tyre.
Posa ta humbë besimin qoftë edhe të njërës palë atëherë suksesi është i
pamundur. Në të kaluarën ka pasur raste kur ndërmjetësi ua ka imponuar
palëve interesat e veta. Kështu Britania edhe para Kongresit të Berlinit
(1878), si çmim për ndërmjetësim në luftën midis Rusisë dhe Perandorisë
Otomane ua ka parashtruar administrimin mbi ujdhesën turke të Qipros.
Pastaj Kongresi i Berlinit është ftuar të njëjtin vit me detyrë të
ndërmjetësimit kolektiv, i është besuar Austro-Hungarisë administrimi
mbi krahinat otomane në BeH. Prandaj, shtetet e vogla dhe të dobëta nuk
kanë qenë të kënaqura me mënyrën e zgjedhjes.
10.3. Hetimi (anketa) dhe Pajtimi
Hetimi (anketa) është mënyrë e zgjedhjes së kontesteve përmes organit të

përbërë nga ekspertët në mënyrë neutrale duke përcaktuar gjendjen faktike
që është objekt i kontestit. Raporti i komisionit anketues nuk i obligon
palët por i ndihmon ato në gjetjen e zgjidhjes në negociatat e mëtejme.
Anëtarët e komisionit i emërojnë palët ose subjekti i tretë por me pëlqimin
e palëve. Kjo procedurë rrallë zbatohet pikërisht për shkak të objektivitetit.
Ndonëse nuk është obligativ raporti i komisionit e kufizon mundësinë e
shtyrjeve të mëtejme. Pajtimi dallohet nga hetimi apo anketa për faktin se
gjatë procedurës para komisionit përpiqet t’i pajtojë qëndrimet e kundërta
dhe të arrijë zgjidhje të pranueshme. Nëse nuk ia arrin deri në fund të
procedurës komisioni e harton raportin me të cilin palëve ua propozon
zgjidhjen komplete të kontestit dhe u jep afat për pranimin apo refuzimin e
saj.
10.4. Arbitrazhi
Arbitrazhi ndërkombëtar është zgjidhje e kontesteve midis shteteve dhe

subjekteve tjera ndërkombëtare me anë të vendimit të cilin e kanë
zgjedhur vetë palët dhe i cili i shqipton vendimet përfundimtare. Nga
207
fillimi i shekullit të 19 rolin e arbitrazhit e kryejnë organet dhe individët

në vijim: arbitër unik kanë qenë sundimtarët gjegjësisht kryetarët e
shteteve të treta ose shefat kolektiv të shteteve të cilët kanë emëruar palët
e arbitrazhit. Shpesh rolin e arbitrit të individit e ka kryer edhe eksperti me
prestigj nga radha e zyrtarëve të diplomacisë, gjyqtarët, profesorët e
drejtësisë etj. Këshilli i përzier fillimisht është shfaqur në formë të
Këshillit paralel diplomatik në të cilin secila palë ka emëruar nga një
përfaqësues. Ata më tepër i kanë kushtuar vëmendje marrëveshjes sesa
vendimit të bazuar në drejtësinë. Nëse nuk kanë mundur të arrijnë
marrëveshje atëherë kontestin ia kanë drejtuar arbitrazhit individual. Pastaj
ka ardhur këshilli miks i arbitrazhit i përbërë nga numri tek i anëtarëve.
Çdo palë ka emëruar nga një apo dy përfaqësues kurse ata e kanë emëruar
kryetarin. Nëse vet shtetet e kanë emëruar kryetarin atëherë ai është
quajtur mbiarbitër.
Tribunalet e arbitrazhit janë të përbëra nga ekspertët e pavarur dhe

rregullisht kanë numër tek të anëtarëve (3 ose 5) kurse shumë rrallë më
tepër anëtarë, të cilët i emërojnë edhe palët sipas marrëveshjes midis tyre.
Pastaj për personalitetin e mbiarbitrit, palët drejtpërdrejt merren vesh ose
zgjedhja e tij u lihet anëtarëve tashmë të emëruar. Përpjekjet e arbitrazhit
të organizuar. Gjykata e përhershme e arbitrazhit është themeluar sipas
konventës së Hagës mbi zgjidhjen paqësore të kontesteve (1899). Sot ajo
punon sipas rregullave me të njëjtin emër të konventës së Hagës të vitit
1907. Selia e saj është në Hagë. Kjo në të vërtetë nuk është gjykatë e
përhershme dhe aktgjykimin e fundit e ka shqiptuar më 1931.
Baza e arbitrazhit. Arbitrazhi ndërkombëtar bazohet ekskluzivisht në

pëlqimin vullnetar të palëve. Ky pëlqim nënkupton edhe pranimin e
obligimeve për përmbarimin e aktgjykimit. Pëlqimi për arbitrazhin mund
të jepet për ndonjë kontest ekzistues (arbitrazhi i rastit apo i veçantë) ose
për kontestet e mundshme të ardhshme midis palëve të ndonjë kontrate
apo marrëveshjeje (arbitrazhi institucional).
Pëlqimi për arbitrazh për kontestin ekzistues shprehet me kompromis.

Edhe kompromisi vet është marrëveshje ndërkombëtare, e cila i
nënshtrohet Konventës së Vjenës të vitit 1969. Me të palët e përcaktojnë
objektin kontestues dhe mënyrën e emërimit të arbitrit dhe tribunalit të
arbitrazhit. Përveç saj kompromisi mund të përmbajë edhe rregullat e
procedurës si dhe bazën sipas së cilës arbitri do të gjykojë. Vlefshmëria e
arbitrazhit varet nga kompromisi. Anulimi apo pezullimi i vlefshmërisë së
208
kompromisit mund të shkaktojë edhe anulimin e arbitrazhit apo punës së
tij.
Normat ndërkombëtare mbi vendosjen lidhur me kontestin

Kompromisi mund:
a) t’i parasheh normat materiale “ad’hok” me zbatimin e të cilave arbitri

do ta gjykojë kontestin. Deri te kjo arrihet shumë rrallë sepse palët që
mund të merren vesh për norma të tilla zakonisht mund të arrijnë edhe
marrëveshjen për çështjen kontestuese;
b) ta drejtojë kontestin në zbatimin e të drejtës ndërkombëtare duke cekur
në mënyrë eksplicite nenin 38 të Statutit të Gjykatës së Hagës i cili i
parasheh edhe burimet e tij;
c) t’i orientojë ato në parimet e të drejtës dhe drejtësisë, në
“drejtshmërinë absolute” ose në vendosjen “ex aequo et bono”.
d) e ardhshëm juridik për marrëdhëniet midis palëve. Në atë rast pushteti
i tij në esencë do të jetë i njëjtë si me rastin e vendosjes “ex aequo et
bono”.
Nëse kompromisi nuk parasheh kurrfarë dispozite për bazën e vendosjes

kjo nënkupton se palët e kanë autorizuar arbitrin që kontestin e tyre ta
zgjidhë në bazë të së drejtës ndërkombëtare.
Objekti i kontestit përcaktohet me kompromis dhe arbitrazhi këtë nuk

guxon ta tejkalojë. Arbitri në aktgjykim duhet ta nxjerrë vendimin për të
gjitha çështjet kontestuese. Me këtë rast, nëse para dhe gjatë procedurës
vëren pajtimin e palëve në disa pika kontestuese, atë pajtim ai e
inkorporon në aktgjykimin e tij. Procedura mund të jetë gojarisht dhe në
formë të shkruar. Pjesa e shkruar është e obligueshme kurse ajo gojore
vetëm sipas marrëveshjes së palëve, pos nëse arbitri vendosë për
domosdoshmërinë e saj. Çdo palë është e përfaqësuar me përfaqësuesin e
vet. Përfaqësuesi është përfaqësues i qeverisë së vet. Përveç përfaqësuesit
secila palë mund të përfaqësohet edhe me një numër të caktuar
këshilltarësh dhe avokatësh. Në rast të arbitrazhit institucional procedura
mund të fillohet me padi e cila i drejtohet tribunalit pasi që ta kenë
përpiluar palët dhe palës së kundërt. Në rast të arbitrazhit të rastit vet palët
dhe tribunali mund të vendosin se cila nga ato mund të paraqesë shkresën
e parë kontestuese. Në pjesën me shkrim të procedurës palët janë të
obliguara t’i përpilojnë kërkesat dhe kundërkërkesat e tyre. Parimisht janë
të obliguara ti paraqesin të gjitha dokumentet të cilat e mbështesin
kërkesën e tyre. Procedura me gojë, nëse kjo ndodhë, udhëhiqet nga
209
kryetari apo nga arbitrazhi. Parimisht kjo pjesë e procedurës zhvillohet

larg publikut përveç nëse tribunali me pëlqimin e palëve nuk vendosë
ndryshe. Gjatë procedurës me gojë mbahet procesverbal i cili nënshkruhet
nga kryetari dhe sekretar i tribunalit. Aktgjykimi nxirret me shumicën e
votave të anëtarëve të tribunalit në një seancë të fshehtë dhe e
nënshkruajnë kryetari dhe të gjithë anëtarët e tribunalit. Nëse anëtarët të
cilët kanë votuar kundër refuzojnë ta nënshkruajnë aktgjykimin atëherë
kjo konstatohet në tekst por nuk ndikon në vlefshmërinë e aktgjykimit.
Aktgjykimi duhet të përmbajë arsyetimin. Ky shqiptohet në një seancë
publike në praninë e palëve. Nëse kjo nuk bëhet atëherë u kumtohet
zyrtarisht palëve. E drejta i obligon palët që nga momenti i shqiptimit apo
i notifikimit. Aktgjykimi i arbitrazhit e zgjedhë përfundimisht kontestin
përveç nëse palët nuk janë marrë vesh ndryshe më parë gjë që ndodhë
shumë rrallë. Në bazë të pëlqimit të dhënë për vendimin e arbitrazhit palët
janë të detyruara që aktgjykimin ta zbatojnë plotësisht.
Veprimet sporadike (incidentale). Gjatë ose pas përfundimit të procedurës

së arbitrazhit, me pëlqimin e palëve tribunali mund ta parasheh që në
fillim mundësinë e revizionit të aktgjykimit në bazë të fakteve të
konstatuara më vonë të cilat pala e cila mbështetet në to, nuk i ka ditur deri
në momentin e shqiptimit të aktgjykimit dhe nëse mosnjohja nuk mund t’i
përshkruhet si e qëllimshme. Faktet e reja duhet të jenë të karakterit të tillë
që të kenë mundur të ndikojnë në vendimin e tribunalit. Statuti i gjykatës
ndërkombëtare të Hagës si dhe Konventa e Stokholmit (KEBS) e
parashohin afatin absolut të parashkrimit për paraqitjen e kërkesës për
revizion (10 vjet nga momenti i shqiptimit të aktgjykimit). Ky afat mund
të interpretohet edhe si normë zakonore e procedurës së arbitrazhit nëse
palët për këtë heshtin.
10.5. Zgjidhja e kontesteve ndërkombëtare përmes gjykatës

10.5.1. Hyrje
Të gjitha gjykatat ndërkombëtare mund të sistemohen në dy grupe të

mëdha:
Grupin e parë e përbëjnë gjykatat për zgjidhjen e të gjitha llojeve të
kontesteve ndërkombëtare. Gjykata e parë e tillë ka qenë Gjykata e
Amerikës Qendrore e themeluar me konventën e vitit 1907. Palët e
konventës dhe anëtare të gjykatës kanë qenë të gjitha shtetet e Amerikës
Qendrore përveç Panamasë. Gjykata e dytë që i përket grupit të parë është
Gjykata e Përhershme Ndërkombëtare e Drejtësisë e themeluar më 1920,
210
në bazë të nenit 14 të Paktit të Lidhjes së Kombeve. Kjo ka vepruar në
periudhën prej 1922 deri në okupimin gjerman të Holandës më 1940.
Formalisht është shuar më 1946 kur ka pushuar edhe Lidhja e Kombeve.
Gjykata Ndërkombëtare në Hagë është themeluar me Kartën e KB-së
(1945). Statuti i kësaj gjykate është pjesë përbërëse e kësaj karte. Mund të
thuhet se kjo gjykatë e ka pasuar gjykatën e përhershme ndërkombëtare të
drejtësisë në misionin e saj për arritjen e drejtësisë për një rreth sa më të
gjerë të shteteve të botës.
Grupin e dytë të gjykatave e përbëjnë gjykatat e specializuara me

kompetenca speciale të cilat themelohen sipas konventave ndërkombëtare
siç ishte rasti pas Luftës së Dytë Botërore. Burimi i tyre kryesor, ndonëse
jo i vetmi, i së drejtës janë marrëveshjet apo konventat sipas të cilave edhe
themelohen.
Në gjykatat e këtij lloji mund të numërohen:
a) Gjykata Evropiane për të Drejtat e Njeriut me seli në Strasburg e

themeluar në bazë të konventës evropiane për mbrojtjen e të drejtave
dhe lirive themelore të njeriut (1950).
b) Gjykata Ndëramerikane për të Drejtat e Njeriut me seli në San Hoze të
Kosta Rikës e themeluar me Konventën Amerikane për të Drejtat e
Njeriut (1969);
c) Gjykata e Bashkësisë Evropiane e themeluar më 1951, e cila sot është
gjykatat kryesore e BE-së, dhe e cila ndër të tjera është kompetente për
zgjidhjen e kontesteve midis anëtareve të këtij unioni regjional të
shteteve;
d) Tribunali Ndërkombëtar për të Drejtat Detare me seli në Hamburg e
paraparë me Konventën mbi të Drejtën Detare (1982), kurse e
themeluar më 1996.
10.5.2. Gjykata Ndërkombëtare e Hagës
Përbërja dhe funksioni i gjykatës. Gjykata përbëhet prej 15 gjyqtarëve me

mandat 9 vjeçar dhe me mundësi të rizgjedhjes. Çdo tri vjet përtërihet 1/3
e gjyqtarëve. Gjyqtarët zgjidhen me procedurë paralele në Asamble të
Përgjithshme dhe në KS. Kandidatët i propozojnë kuvendet nacionale të
anëtareve të gjykatës së përhershme dhe arbitrazhit. Ata duhet ti kenë
referencat e nevojshme për zgjedhje në pozitat më të larta gjyqësore në
vendin e vet ose ta kenë prestigjin e juristit në fushën e së drejtës
ndërkombëtare. Në rast vdekjeje apo ndërrimi të ndonjë gjyqtari kandidati
211
i ri zgjidhet në të njëjtën mënyrë mirëpo mandati i tij zgjatë deti në fund të

mandatit të gjyqtarit paraprak. Gjykata e zgjedh kryetarin dhe nënkryetarin
nga radhët e anëtarëve të vet me mandat trevjeçar dhe mundësi
rizgjedhjeje. Gjykata parimisht punon me përbërje të plotë dhe për
përbërjen e saj mjaftojnë 9 gjyqtarë. Gjykata e themelon Këshillin apo
Kolegjin prej së paku 3 gjyqtarësh për zgjidhjen e llojeve të caktuara të
rasteve. Aktgjykimi të cilin e shqipton Kolegji është i vlefshëm sikurse ta
kishte shqiptuar gjykata. Gjyqtarët shtetas të secilës nga palët në kontest
për të cilin vendosë gjykata e kanë të drejtën të marrin pjesë në
vendimmarrje. Nëse në përbërjen e vet gjykata nuk ka shtetas të njërës apo
tjetrës palë në kontest, secili shtet i tillë mund ta emërojë një gjyqtarë ad
hok i cili vepron vetëm në atë kontest. Selia e gjykatës është në Hagë por
ajo mund të takohet edhe në vendet tjera nëse këtë e konsideron të
nevojshme.
Gjuhët zyrtare janë frëngjishtja dhe anglishtja. Gjykata i ka dy funksione:

gjykimin në konteste dhe dhënien e këshillave dhe mendimeve për ndonjë
çështje juridike. Procedura kontestimore. Palë në procedurë mund të jenë
vetëm shtetet. Mirëpo, një numër i madh i kontesteve ka të bëjë me
kërkesat e individëve ndaj shteteve të cilat ua kanë pezulluar mbrojtjen
diplomatike dhe i kanë paditur në Gjykatë. Meqenëse gjykata është pjesë e
pandashme e kartës së KB-së, të gjitha shtetet anëtare të KB-së
njëkohësisht janë edhe palë të statutit. Gjykata mund të vendosë edhe në
konteste ku marrin pjesë shtetet që nuk janë palë të statutit me kusht që ai
shtet te sekretari i gjykatës ta plotësojë deklaratën me shkrim me të cilën
pranon që gjykata të jetë kompetente dhe t’i pranojë obligimet e anëtarit të
KB-së sipas nenit 94 të Kartës. Kompetenca e gjykatës është e mundur
vetëm me pëlqimin e të gjitha palëve. Pëlqimi mund të jepet për ndonjë
kontest ekzistues ose për kontestet e mundshme që do të ndodhin. Statuti
parasheh edhe pranimin e njëanshëm të kompetencës së gjykatës për
kontestet e mundshme me çdo shtet tjetër i cili e ka pranuar këtë obligim.
Fjala është për të ashtuquajturën “klauzolë fakultative”.
Statuti i gjykatës parasheh parimet themelore për procedurën kontestimore

të cilat janë të përpunuara me rregulloren e punës të cilën e nxjerrë vet
gjykata. Procedura fillohet me notifikimin e kompromisit të të dy palëve
gjykatës, nëse është fjala për kontestin ekzistues apo padinë, e cila
përbëhet nga pjesa me shkrim dhe me gojë.
212
Veprimet incidentale para dhe gjatë procedurës me shkrim. Që në fillim të
procedurës palët mund të parashtrojnë kërkesat para gjykatës për të
ashtuquajturat “veprime incidentale”, fjala është për kërkesat për
shqiptimin e masave të përkohshme dhe shprehjen e kundërshtimeve
paraprake. Kërkesat për shqiptimin e masave të përkohshme mund të
paraqiten gjatë tërë procedurës. Kopja e kërkesës i paraqitet edhe palës
kundërshtuese. Gjykata kërkesën e tillë e shqyrton dhe parimisht e
konvokon edhe seancën me gojë. Masat e përkohshme mund t’i shqiptojë
gjykata “ex officio” zyrtarisht. Çdo vendim për masat e përkohshme i
dërgohet edhe sekretarit të përgjithshëm të OKB-së i cili pastaj ia përcjellë
edhe KS-së. Nëse ndodhin ndryshime rrethanash, secila palë mund të
kërkojë heqjen apo ndryshimin e masave të përkohshme. Me marrëveshje
paraprake çdo palë mund ta kontestojë kompetencën e gjykatës apo
arsyeshmërinë e padisë. Pala e paditur është e detyruar që paraprakisht
gjykatës t’ia paraqesë kundërshtimin e vet në formë të shkruar deri në
skadimin e afatit. Çdo palë tjetër është e detyruar që të paraqesë
kontestimin e vet në formë të shkruar deri në skadimin e afatit. Me
paraqitjen e kundërshtimit paraprak suspendohet procedura e lëndës
kontestuese. Pasi që gjykata t’i pranojë kundërshtimet, palës së kundërt ia
cakton një afat për paraqitjen e observimeve të veta me shkrim. Pastaj
parimisht konvokohet seanca me gojë sipas kundërshtimeve të paraqitura.
Në fund gjykata e shqipton aktgjykimin me të cilin ose do t’i miratojë
kundërshtimet paraprake ose do të shpallet jokompetente. Në rastin e tillë
procedura përfundon për lëndën kontestuese. Nëse gjykata me aktgjykimin
e vet hedhë poshtë të gjitha ose disa kundërshtime ose nëse përfundon se
ato në esencë nuk kanë karakter të procedurës paraprake, procedura
vazhdohet brenda kompetencave të cilat gjykata i ka përcaktuar për atë
rast.
Ndërhyrjet (intervenimet) në procedurë. Sipas statutit të gjykatës

intervenimet e shteteve të treta ndaj ndonjë kontesti janë të mundshme
sipas dy bazave:
1.nëse ndonjë shtet konsideron se në kontest e ka interesin e vet të

karakteritjuridik. Këtu nuk është fjala vetëm për të drejtën e ndërhyrjes por
edhe për mundësinë që intervenimi të kërkohet. Gjykata deri tani i ka
refuzuar të gjitha kërkesat për intervenime të cilat i kanë kundërshtuar të
dy palët, kurse nuk ka pasur bazë tjetër të kompetencës së përbashkët
gjyqësore;
213
2.nëse është fjala për interpretimin e kontratës në të cilën palët dhe shteti i
tretë, përveç palëve kontestuese. Nëse pala e tretë shërbehet me atë të
drejtë, interpretimi i kontratës që përmban aktgjykimi është njësoj i
obligueshëm si për të ashtu edhe për palët në kontest. Pra, në këtë rast fjala
është për ndërhyrje në kontest.
Procedura me shkrim përfshinë komunikatat e përgjigjeve kurse sipas

nevojës edhe kundërpërgjigjeve (replikat dhe duplikat), si dhe të gjitha
dokumentet argumentuese dhe dokumentacionin për gjykatën dhe palët.
Me konkluzionet e veta gjykata i cakton afatet për paraqitjen e çfarëdo
shkrese kundërshtuese. Në çdo moment gjykata mund të vendosë t’i
bashkojë dy apo më tepër konteste në një, kur dy shtete e padisin shtetin e
tretë, kurse lënda kontestuese në esencë është e njëjtë. Kontesti në atë rast
përfundohet me të njëjtin aktgjykim.
Libri përkujtues përfshinë: shprehjen apo pohimin e fakteve relevante,

shprehjen mbi të drejtën e zbatueshme dhe përfundimet. Përgjigja në
përkujtuesin përfshinë: pranimin apo kundërshtimin e fakteve të shprehura
në të, kurse sipas nevojës edhe deklarimin e fakteve plotësuese,
observimeve për të drejtën e zbatueshme dhe konkluzionet.
Në procedurën me gojë gjykata i dëgjon dëshmitarët, ekspertët, agjentët,

këshilltarët dhe avokatët e palëve. Shqyrtimet bëhen publikisht përveç
nëse gjykata nuk vendosë ndryshe ose nëse të dy palët kërkojnë
përjashtimin e publikut. Për çdo shqyrtim mbahet procesverbal të cilin e
nënshkruan kryetari dhe sekretari i gjykatës. Gjatë procedurës me gojë
palët i paraqesin tezat e tyre. Në fund të fjalës së fundit agjenti i secilës
palë i paraqet përfundimet e të gjitha fjalimeve pa i përsëritur argumentet.
Pasi që t’i ketë marrë provat dhe dëshmitë për afatet që i ka caktuar
gjykata mund ta refuzojë çdo argumentim të ri të cilin njëra nga palët do të
dëshironte ta propozojë pa pëlqimin e palës së dytë. Nëse argumentimet e
mëvonshme lejojnë atëherë pala tjetër gjithmonë ka të drejtë të deklarohet
për to. Oferta ka të bëjë me shumicën e votave të gjyqtarëve të cilët kanë
marrë pjesë në shqyrtim. Në rast të ndarjes së votave atëherë vendos vota e
kryetarit ose e atij që e zëvendëson atë. Aktgjykimi duhet të arsyetohet,
dhe është i obligueshëm për palët e kontestit, por vetëm për rastin e
zgjedhur. Nëse cilado prej palëve nuk i kryen obligimet të cilat i imponon
gjykata, pala tjetër mund t’i drejtohet këshillit të sigurimit të KB-së.
214
Veprimet incidentale pas shqiptimit të aktgjykimit mund të jenë
interpretimi i aktgjykimit dhe revizioni i tij. Interpretimi i aktgjykimit. Në
rast të kontestit rreth kuptimit dhe cakut të aktgjykimit, e drejta për
interpretim i takon gjykatës, por me kërkesë të secilës nga palët
kontestuese. Sipas kërkesës mund të zhvillohet procedura pas së cilës
gjykata parimisht e shqipton aktgjykimin mbi interpretimin e aktgjykimit
të saj të mëparshëm. Revizioni i aktgjykimit mund të kërkohet vetëm në
bazë të zbulimeve të mëvonshme të fakteve relevante të cilat do të mund
ta ndryshonin këtë vendim dhe të cilat para shqiptimit të aktgjykimit kanë
qenë të panjohura por pa fajin e palës e cila e kërkon revizionin. Afati
subjektiv për paraqitjen e kërkesës për revizion është 6 muaj nga dita e
sajimit të fakteve të reja kurse afati objekti është 10 vjet nga shqiptimi i
aktgjykimit.
Shqiptimi i mendimeve konsultative është një funksion tjetër i gjykatës

ndërkombëtare e cila është e themeluar me kartën e KB-së. Mendimet e
tilla nga gjykata mund t’i kërkojë vetëm Asambleja e Përgjithshme dhe
KS i KB-së, si dhe organet dhe organizatat tjera të specializuara të KB-së
të cilat i autorizon Asambleja e Përgjithshme. Mendimet këshillëdhënëse
apo konsultative miratohen në një seancë të fshehtë sikurse edhe
aktgjykimi. Së bashku me to gjyqtarët mund t’i bashkëngjitin edhe
mendimet e veta ndarazi ose deklaratat. Nuk ka mundësi që gjykata t’i
shqiptojë mendimet këshillëdhënëse për pyetjet të cilat nuk janë të natyrës
juridike. Gjykata madje mund të refuzojë të japë mendim për pyetjet të
cilat i vlerëson se nuk janë të natyrës juridike ose nuk janë në kuadër të
veprimtarisë së organit apo organizatës e cila e kërkuar, mirëpo vendimin
e tillë duhet ta arsyetojë me argumente gjyqësore.
10.5.3. Zgjidhja paqësore e kontesteve në kuadër të Kartës së KB-së
Zgjidhjes paqësore të kontesteve i është kushtuar Kreu VI i Kartës së KB-

së. Roli i KS-së sipas këtij kapitulli ka të bëjë me funksionin e ofrimit të
shërbimeve të mira ose në raste të jashtëzakonshme edhe me pajtimin e
palëve apo shteteve në kontestin ndërkombëtar.
Në anën tjetër nëse KS konstaton se diku në botë i kanoset rreziku paqes,

apo bëhet agresion, atëherë sipas kreut VII merr autorizimin që përveç
rekomandimeve të nxjerrë edhe vendime obligative për të gjitha anëtaret e
KB-së me qëllim të ruajtjes apo vendosjes së paqes dhe sigurisë
ndërkombëtare. Nëse këtë e konsideron të nevojshme KS, për këtë qëllim
mund të organizojë edhe aksionin ushtarak. Kompetenca për zgjidhjen e
215
kontesteve sipas Kartës së KB-së apriori i takon KS-së, pastaj edhe

Asamblesë së Përgjithshme. Mirëpo, nganjëherë këto funksione mund t’i
ushtrojë edhe sekretari i KB-së sipas urdhrit të këtyre organeve ose
kërkesës së palëve në kontest.
Këshilli i Sigurimit. Sipas dispozitave të Kartës së KB-së Kombet e

Bashkuara nuk janë të interesuara për të gjitha kontestet ndërkombëtare
por vetëm për ato të cilat mund ta sjellin në pyetje paqen dhe sigurinë
ndërkombëtare. Shtetet sipas Kartës para së gjithash janë të detyruara që
vet përpiqen ta zgjidhin kontestin përmes negociatave. Nëse zgjidhja nuk
arrihet kurse kontesti i tillë është i rrezikshëm për paqen dhe sigurinë
ndërkombëtare, atëherë ai kontest paraqitet para KS-së në bazë të nenit 35
të Kartës, i cili thotë:
- Çdo shtet anëtar i KB-së pa marr parasysh a është palë në kontest apo jo;
- Shtetet anëtare të KB-së, por vetëm ato që janë palë në kontest dhe nëse
për atë kontest paraprakisht e pranon obligimin nga Karta për zgjidhjen
paqësore të kontestit;
- Asambleja e Përgjithshme apo Sekretari i saj mund ta paralajmërojnë
KS-së për situatën e cila e rrezikon ose mund ta rrezikojë paqen dhe
sigurinë ndërkombëtare.
Palët në kontest janë të detyruara që atë kontest ta paraqesin para KS-së

nëse nuk kanë arritur që paraprakisht ta zgjidhin vet. Mirëpo, varet vetëm
nga vlerësimi politik i KS-së se a do ta shqyrtojë atë kontest dhe a do të
ndërmarrë lidhur me të ndonjë veprim. Është normale që para shqyrtimit të
kontestit KS zhvillon hetime (anketë) për t’i konstatuar të gjitha rrethanat
e kontestit. Në bazë të rezultatit KS mund të konstatojë se fjala është për
kërcënimin e paqes, prishjen e paqes apo agresionin dhe në bazë të kësaj
ndërmerr masat sipas kreut VII të Kartës. Pra, paraprakisht janë hequr
dallimet në aspektin e autorizimeve të KS-së sipas kapitujve VI dhe VII
sepse procedura e zgjidhjes së kontesteve është në funksion të ruajtjes apo
rivendosjes së paqes dhe sigurisë ndërkombëtare. Nëse arrin ta imponojë
pëlqimin e palëve për zgjidhjen e pjesërishme apo të plotë të kontestit
midis tyre, KS-së mund t’i dërgojë vëzhguesit e misionit me detyrë
mbikëqyrjeje të zbatimit të zgjidhjes së arritur. Ndonëse me kreun VI të
Kartës nuk janë paraparë në mënyrë eksplicite misionet vëzhguese, ato
mund të renditen megjithatë nën dispozitat e këtij kreu. Mirëpo, dërgimi i
forcave të armatosura të KB-së për ndarjen e palëve ndërluftuese dhe
ruajtjen e paqes në ndonjë regjion, nuk e ka bazën as në kapitullin VII të
216
Kartës. Prandaj, këto forca në çdo mision dërgohen në bazë të
marrëveshjes së posaçme. Sot, për normat e tilla të përbashkëta të këtyre
kontratave, përmendet kreu VI e gjysmë(6 e ½) i Kartës.
Asambleja e Përgjithshmee KB ka kompetencë subsidiare për zgjidhjen e

kontesteve. Kontestet para saj mund t’i paraqesin për shqyrtim shtetet
anëtare të KB-së, shtetet joanëtare të cilat janë palë të ndonjë kontesti dhe
KS. Për tu shmangur konflikti i kompetencave të KS-së dhe Asamblesë së
Përgjithshme, Karta i vendosë dy kufizime të përgjithshme, të cilat janë:
1) Deri sa KS në aspektin e ndonjë kontesti apo situate është duke kryer

funksionin që i është dhënë me Kartën e KB-së, AP nuk mund t’i japë
atij asnjë rekomandim, përveç kur KS e kërkon këtë;
2) Çdo çështje që kërkon aksion të forcës, sipas kapitullit VII të Kartës,
AP ia drejton KS-së “para dhe pas shqyrtimit”.
Sekretari i Përgjithshëm i KB-së me vetiniciativë mund ta fillojë aksionin

e KS-së nëse një gjë të tillë nuk e bën asnjë shtet. Ai praktikisht rrallë e
shfrytëzon këtë kompetencë. Sekretari i përgjithshëm për zgjidhjen e
kontesteve shumë shpesh e kryen funksionin që i besohet nga KS dhe AP.
Ai sipas urdhrit të tyre ose me vetiniciativë mund të ndërmerr organizimin
e negociatave me palët kontestuese, ta autorizojë ndonjë person apo grup
ekspertësh të pavarur ose përfaqësues të shteteve. Ai gjithashtu mund të
zhvillojë hetime (anketa) dhe raportin mbi faktet e konstatuara t’ia
paraqesë KS-së ose AP-së.
Zgjidhja paqësore e konfliktit në kuadër të organizatave regjionale dhe

organizatave tjera ndërkombëtare. Karta parasheh që anëtaret e KB-së të
cilat lidhin marrëveshje regjionale ose themelojnë organizata të tilla
“duhet t’i bëjnë të gjitha përpjekjet për të arritur zgjidhjen paqësore të
kontesteve lokale përmes këtyre marrëveshjeve apo organizatave
regjionale, para se ato t’ia paraqesin KS-së”. Gjykata e bashkësisë
evropiane me seli në Luksemburg e ka kompetencën për gjykimin e
kontesteve midis shteteve anëtare për shkak të moskryerjes së obligimeve
të pranuara me kontrata. Në kuadër të Këshillit të Evropës (1957) është
përpiluar edhe konventa evropiane për zgjidhjen paqësore të kontesteve e
cila në praktikë ka mbetur e pa zbatuar.
217
10.5.4. Vetëndihma (vetëmbrojtja)
Si mënyrë e sigurimit dhe respektimit të të drejtave personale, masat e

vetndihmës (self-help) janë nganjëherë të pashmangshme dhe përcjellës së
zhvillimit të çdo sistemi juridik. Qasja dhe përmasat e kushteve nën të
cilat këto mund të ndërmerren drejtpërsëdrejti, shprehin shkallën e
koherencës, ndërtimit dhe qëndrueshmërisë së ndonjë sistemi juridik.
Vetëndihma është një nga institucionet më të vjetra të drejtësisë.
1.Format e ndryshme të vetëndihmës në të drejtën ndërkombëtare. Në

kuptimin e gjerë të fjalës me masa të vetëndihmës të cilat i lejon e drejta
ndërkombëtare duhet kuptuar aktet unilaterale të një shteti kundër shtetit
tjetër e cila i ka cenuar atij ndonjë të drejtë ose i ka shkaktuar ndonjë
dëm duke i ushtruar të drejtat e veta personale.
Me masat e vetëndihmës mund të kuptohen:

a. disa masa të zakonshme si përgjigje për shkeljen e të drejtave vetjake
që rezultojnë nga parimet e përgjithshme të së drejtës;
b.vetëmbrojtja e lejuar apo legjitime;
c. retorzioni;
d.represioni.
Në bazë të disa parimeve të përgjithshme të së drejtës shteti i dëmtuar

mund të ndërmerr disa masa të vetëmbrojtjes si përgjigje ndaj cenimit të të
drejtave të tij, por zbatimi i këtyre parimeve nuk mundet vetvetiu ta
përmirësojë dëmin, por mund të ofrojë vetëm bazën juridike për
ndërmarrjen e represionit. Zbatimi i parimit “inadimplendi non est
adimplendum” i palëve të ndonjë kontrate do ta suspendonte njëanshëm
madje edhe përfundonte kontratën si pasojë e moszbatimit të saj nga pala
tjetër. Mirëpo konventa e Vjenës (1969) të gjitha palëve vetëm ua njeh të
drejtën që në shkeljet e rënda të mbështeten si shkak për suspendimin apo
ndërprerjen e kontratës, me ç’rast duhet tu përmbahen dispozitave të
procedurës të cilat i parasheh ajo.
2.Retorzioni – është përgjigje në formë të lejuar ligjore ndaj shtetit tjetër

mekundërmasa, për shkak të sjelljes së keqe dhe të dëmshme të tij. Kjo
nënkupton kundërmasat e njëjta ose të ngjashme me qëllim që ta shtyjë atë
ta ndryshojë qëndrimin. Retorzioni mund të definohet si shkelje tepër e
vrazhdë e normave vetjake si kundërmasa për sjelljen e tillë ose të
ngjashme të shtetit tjetër. Shteti i cili ka dhënë shkas për këtë lloj
218
kundërmase nuk ka cenuar kurrfarë të drejte. Retorzioni do të ishte pra
përgjigje me masa të lejuara juridike ndaj shkeljes së të drejtës
ndërkombëtare. Mirëpo, çdo herë kur ndonjë shtet i dëmtuar me këto masa
ndërmerr represalie të vërteta ato duhet vështruar nga ky kënd. Masat e
retorzionit mund të jenë mohimi i njohjes së ndonjë shteti; kufizimi i
lëvizjes së agjentëve diplomatik ose përjashtimi i tyre nga shteti apo
ndërprerja e marrëdhënieve diplomatike; refuzimi i lidhjes së kontratës së
re për hua ose beneficione tjera. Nuk është lehtë gjithmonë të përcaktohet
kufiri i lejueshëm i këtyre masave që kanë dhënë shkas për retorzion si
dhe i masave të cilat ndërmerren si retorzion. Në kohërat më të hershme si
shembuj retorzioni ose shkas për të janë marrë ndryshimet në politikat dhe
tarifat doganore të një shteti kundër një shteti tjetër. Gjithashtu dikur si
masa retorzioni ose shkas për to janë ndërmarrë masat e ndjekjes apo
përjashtimit të të huajve të ndonjë shteti ose veprimet diskriminuese ndaj
tyre në raport me shtetasit tjerë sepse këto kompetenca kanë qenë
ekskluzivisht të çdo shteti. Sikurse masat e represionit të lejuar, masat e
ndërmarra të retorzionit nuk guxojnë të jenë disproporcionale në raport me
peshën e veprës që ka dhënë shkasin për to.
3.Nocioni represion në të drejtën ndërkombëtare. Represaliet janë vepra të

cilat paraqesin shkelje të së drejtës ndërkombëtare por në raste të
jashtëzakonshme konsiderohen të lejueshme, nëse p.sh. janë kundërmasa
për vepra kundërligjore ndërkombëtare të shtetit i cili i pari ka shkelur
ndonjë të drejtë shtetit i cili i ka ndërmarrë ato. Krahas vetëmbrojtjes
legjitime këto janë mjeti më i rëndësishëm për vetëmbrojtje, gjegjësisht
masë unilaterale e shtetit i cili me to përpiqet t’ia imponojë shtetit tjetër
përfundimin e sjelljes kundërligjore dhe korrigjimin e dëmit të cilin e ka
bërë. Për tu shmangur keqpërdorimet më të mëdha të masave të tilla e
drejta pozitive ndërkombëtare e shekullit 20 ka paraparë shumë kufizime
ndaj kryerjes së represalieve. Aktgjykimi i arbitrazhit i vitit 1982 e ka
definuar represalien si vijon: “Represalia është akt i plotësimit vetjak të
drejtësisë nga ana e shtetit të dëmtuar, pas kërkesës përgjigja e së cilës nuk
e ka kënaqur, dhe së këndejmi është përgjigjur ndaj aktit të shtetit cenues
të kundërt me të drejtën ndërkombëtare. Ajo ka efekt të suspendimit
momental dhe respektimit të saj ose të normës të së drejtës ndërkombëtare
në marrëdhëniet midis dy shteteve. Ajo është e kufizuar në përvojat e
humanitetit dhe normat “bona fide” të zbatueshme në marrëdhëniet midis
shteteve. Ajo është kundërligjore nëse ndonjë akt paraprak i kundërt me të
drejtën ndërkombëtare nuk ka qenë shkas. Ajo përpiqet t’ia imponojë
shtetit që ka bërë shkelje kompensimin e dëmit me qëllim të evitimit të
dëmeve të reja”. Represaliet mund të ndahen në ato që ndërmerren në
219
kohë paqeje dhe ato që ndërmerren në konfliktet e armatosura. Kushtet për

lejueshmërinë e njërës dhe tjetrës në veçanti nga pak dallohen. Dikur në
kohë paqeje janë ndërmarrë shumë represalie të cilat kanë qenë edhe
përdorim i forcës së armatosur, ndonëse nuk kanë sjellë deri tek lufta.
Shkenca i dallon të ashtuquajturat represalie politike të cilat kanë të bëjnë
me ndonjë veprim dhe represaliet negative të cilat kanë të bëjnë me
moskryerjen e ndonjë detyrimi ligjor. Duhet përfunduar se e drejta e
përgjithshme ndërkombëtare sot, absolutisht si masë represioni, e ndalon
përdorimin e forcës ushtarake; çdo sjellje apo veprim me të cilin
derogohen të drejtat themelore të njeriut; çdo veprim tjetër i cili do të ishte
krim ndërkombëtar; dhe disa vepra tjera sikurse që janë cenimi i
paprekshmërisë së agjentëve diplomatik dhe konsullorë, territorit, arkivave
dhe dokumenteve. Nëse ndonjë shtet me qëllim bën shkeljen e ndonjë
detyrimi ndërkombëtar ndaj shtetit tjetër, që në të shumtën e madhe mund
të jenë masat ekonomike, politike apo llojet tjera të detyrimeve, shteti i
dëmtuar ka të drejtë të ndërmerr masat e represionit që nuk janë të
ndaluara me të drejtën e përgjithshme ndërkombëtare por nën kushtet tjera
të përcaktuara.
Sipas së drejtës së përgjithshme ndërkombëtare këtu fjala është për

kufizimet si vijon:
1.Duhet, vërtetë, të ekzistojë dëmtimi i ndonjë interesi të mbrojtur me të
drejtën ndërkombëtare;
2.Para se të ndërmerr masat e lejuara represive shteti i dëmtuar duhet të

përpiqet që të siguroj respektimin e të drejtave të veta në mënyrë paqësore.
Për këtë qëllim ajo duhet shtetit që i ka shkelur të drejtat t’i ofrojë
negociata;
3.Vetëm pasi që realizimi i të drejtave sipas mënyrës së lartcekur mbetet i

pasuksesshëm atëherë mund të ndërmerren masat e represionit të
lejueshëm. Masat e ndërmarra të cilat kanë shërbyer si shkas nuk bën të
jenë jashtë mase me efekt kundërligjor. Nëse ky kufizim esencial shkelet
dhe nëse për shkelje të rëndësisë së vogël përgjigjet me masat e rënda
atëherë fjala nuk është për represion të lejueshëm por për intervenim të
palejueshëm dhe kundërligjor ndaj shtetit i cili “ka shkelur” të drejtat.
220
4.Masat e ndërmarra të represionit do të duhej të kishin ekskluzivisht
qëllim ndalimin e shkeljes së mëtejme të të drejtave dhe shtyrja e tij që të
pajtohet me zgjidhje paqësore të kontestit duke përfshirë edhe
kompensimin e dëmit të shkaktuar.
5.Nëse shteti që ka shkelur të drejtat e përfundon veprën kundërligjore

ndërkombëtare, shteti i dëmtuar është i detyruar ti suspendojë masat e
represionit derisa është duke zgjatur kontesti për kompensimin e dëmit.
Pas zgjidhjes paqësore të kontestit masat e represionit përfundojnë. E
drejta klasike ndërkombëtare i ka lejuar masat e represionit por
ekskluzivisht për qëllime të mbrojtjes së të drejtave të shkelura nga ndonjë
shtet por jo edhe të drejtave të të tretit.
6.Represioni në konfliktet e armatosura sikur se që është lufta, ato më së

shpeshti zhvillohen me përdorimin e forcës së armatosur. Palët në konflikt
që ndërmarrin këtë represion masat e tilla i konsiderojnë si sanksion për ta
ndaluar armikun që t’i shkelë edhe më tej rregullat e të drejtës së luftës.
Represioni që ndërmerret në konfliktin e armatosur është i rrezikshëm dhe
është mënyrë joefektive për arritjen e respektimit të së drejtës. Në
përpjekjet e çdo pale që armikun ta mundë me të gjitha mjetet në
dispozicion është e pamundur të respektohet parimi i proporcionalitetit në
zgjedhjen e masave represive në raport me ato që kanë shërbyer si shkas.
Normat e të drejtës humanitare të kodifikuara me katër konventat e

Gjenevës (1949) në mënyrë të hollësishme dhe eksplicite i ndalojnë masat
e represionit kundër personave të mbrojtur. Fjala është për ndalimin
absolut sepse me masat e tilla nuk guxohet të jepet kundërpërgjigje, madje
as e barabartë dhe as e ngjashme. Fjala është për ndalimin e masave të
represionit të drejtuara kundër të plagosurve, të sëmurëve, personelit,
ndërtesave, anijeve apo materialit të cilin e mbrojnë ato konventa, siç
është materiali dhe personat sanitarë, personeli fetar (neni 46 i konventës
së parë dhe neni 47 i konventës së dytë). Konventa e tretë e Vjenës në të
njëjtën mënyrë e ndalon represionin kundër robërve të luftës (neni 13.(3)),
kurse konventa e katërt thotë se “janë të ndaluara masat e represionit
kundër personelit të mbrojtur dhe pronës së tyre (neni 33.(3))”.
Në bazë të nenit 4.(1) të Konventës së Katërt, persona të mbrojtur janë të

gjithë të huajt përfshirë edhe apatridët të cilët gjenden nën pushtetin e
njërës nga palët në konflikt apo nën pushtetin e forcës okupuese dhe nuk
janë shtetas të tij. Nga kjo mbrojtje përjashtohen qytetarët neutral nëse
shteti i tyre ka përfaqësinë e rregullt diplomatike në shtetin përkatës.
221
Konventat e Vjenës (1949) ndalojnë edhe veprat tjera të cilat në luftërat e

mëparshme janë kryer si “masa represive”. Plotësimet e para të vitit 1977 i
zgjerojnë ndalimet e represionit kundër disa objekteve të represionit që
nuk kanë qenë të parapara me konventat e vitit 1949. Gjithashtu edhe të
mirat materiale civile që nuk janë cak ushtarak nuk guxohet të jenë objekt
i sulmit apo represionit (neni 52.(1)). Njësoj janë të ndaluara edhe
represionet kundër monumenteve historike, veprave artistike apo
monumenteve dhe vendeve kulturore, të cilat paraqesin thesar kulturor dhe
shpirtëror të popullit (neni 53.(c)). Kushtet dhe kufizimet e përdorimit të
represioneve të lejueshme në konfliktet e armatosura, janë të ngjashme me
ato të kohës së paqes, mirëpo për shkak të situatës në të cilën ndërmerren,
ato dallohen në disa veçori.
Këto kufizime do të ishin si vijon:

a) Duhet të jetë fjala për shkeljet serioze, të vazhdueshme dhe të
përsërituratë ligjit dhe zakonit të luftës të cilat shkelësin e sjellin në pozitë
shumë më të mirë sesa kundërshtarin e tij.
b) Në të gjitha rastet kur kjo është e mundur, para se të ndërmerret

represioni, pala e dëmtuar duhet të përpiqet që palën e kundërt ta shtyjë në
ndërprerje të shkeljes së të drejtave dhe të sillet në pajtim normat juridike.
d) Në përzgjedhjen e masave të represionit, pala e cila ka të drejtë të

ndërmerr, është e detyruar t’i respektojë të gjitha normat zakonore dhe
kontraktuale të cilat i kemi cekur, për kufizimin apo ndalimin e tyre.
e) Masat e ndërmarra të represionit për nga pasojat duhet të jenë

proporcionale, gjegjësisht në përmasat e veprës e cila ka qenë shkas i tyre.
f) Represioni për nga karakteri është masë e përkohshme. Ushtrimi i tij

duhet të ndërpritet menjëherë pasi që pala e kundërt të ketë pushuar me
sjelljen e tij të palejueshme. Madje edhe në konfliktet e armatosura qëllimi
i represionit nuk guxon të jetë krijimi i përparësive ushtarake për palën e
cila i ndërmerr.
g) E drejta për dhënien e urdhrit apo miratimit të represionit i takon

komandantit suprem të forcave të armatosura të palës ndërluftuese pasi që
me kujdes t’i ketë vlerësuar rrethanat.
222
11. SISTEMI I SIGURISË KOLEKTIVE
Bibliografia: Malkom N. Shaw, International Law, fifth edition, Cambridge University

Press, 2003; Oppenheim, Oppenheim’s International Law, 9th edn, London, 1992,
Higgins, Problems and Process, Oxford, 1994; Parry, The Sources and Evidences of
International Law, Cambridge, 1965; Patrick Daillier – Alain Pellet, Droit International
Public, 7e edition, 2002; Mark W. Janis – John E. Noyes, International Law, Cases and
Commentary, American casebook series, 1997; Carter – Trimble – Bradley, International
Law, forth edition, Aspen Publisher, 2003.DJ Harris, Cases and Materials on
International Law, sixth edition, London 2004; Ian Brownlie, Principles of Public
International Law, sixth edition, Oxford University press, 2003; V.Đ.Degan,
Međunarodno pravo, Pravni fakultet sveučilišta u Rijeci, Rijeka 2000. godine;
11.1. Sistemi i sigurisë kolektive dhe roli i Këshillit të Sigurimit të KB
Kombet e Bashkuara e kanë vendosur sistemin e ruajtjes së paqes dhe

sigurisë ndërkombëtare. Ky sistem shpesh quhet sistem i sigurisë
kolektive. Roli kryesor për realizimin e sistemit të sigurisë kolektive i
takon KS-së. Sipas nenit 24, paragrafi 1, të Kartës së KB-së, KS-së i është
dhënë përgjegjësia parësore për ruajtjen e paqes dhe sigurisë
ndërkombëtare dhe vendimet e tij sipas nenit 25 të Kartës janë të
obligueshme për shtetet anëtare të KB-së. Duhet dalluar rolin e KS-së
sipas kapitullit VI të Kartës kur është fjala për zgjidhjen paqësore të
konflikteve, ku roli i tij ka të bëjë ekskluzivisht me dhënien e
rekomandimeve, nga roli i KS-së kur është në pyetje zbatimi i kapitullit
VII të Kartës (vendimet e obligueshme).
Që të mund të miratojë masat për ruajtjen e paqes dhe sigurisë sipas

kapitullit VII të Kartës, KS duhet së pari ta konstatojë ekzistimin e ndonjë
kërcënimi për paqe, rrezikimin e paqes apo aktin e agresionit, sepse kjo
është çelës për aktivizimin e sistemit të sigurisë kolektive. Kur vendimi i
tillë të merret në pajtim me nenin 39 të pjesës hyrëse të kreut VII të
Kartës, atëherë është rruga e qartë për zgjidhjen e situatave të krijuara.
Miratimi i masave të detyrimit në pajtim me kreun VII paraqet përjashtim
nga parimi i nenit 2(7) të Kartës sipas të cilit KB nuk është e autorizuar që
“të intervenojë në rastet të cilat janë nën kompetencën e brendshme të
cilitdo shtet”. Saktësimi i nocionit kërcënim apo ndërprerje e paqes ose akt
i agresionit varet nga rrethana e rastit dhe marrëdhënia pesë anëtareve të
përhershme të KS-së ndaj rastit që shqyrtohet (Britania e Madhe, SHBA,
Rusia, Kina dhe Franca) sepse vota negative e cilitdo anëtarë të
përhershëm mjafton për bllokimin e tërë aksionit përveç atij procedural.
Në të vërtetë veto ka qenë shkaktari kryesor i paaftësisë së KS-së në
223
kryerjen e detyrës së ruajtjes së paqes dhe sigurisë.
Kërcënimi ndaj paqes është nocion mjaft i gjerë i përshkruar në nenin 39

dhe nuk ka përkufizim të qartë. Jep një hapësirë manovruese KS-së me
rastin e vendosjes se a ekziston situata nga neni 39 i Kartës apo fjala është
për ndonjë situatë të brendshme ndaj së cilës mund të zbatohet neni 2(7) i
Kartës. Rastin e parë të kërcënimit të paqes KS e ka konstatuar më 1948
në Lindjen e Afërt me rezolutën 54 (1948) të shkaktuar me konfliktin në
Palestinë ku shtetet fqinje arabe kanë hyrë në territorin e Palestinës me
qëllim të pengimit të zbatimit të rezolutës për krijimin e shtetit të ri të
Izraelit gjë që kishte krijuar situatën e “kërcënimit të paqes në pajtim me
nenin 39 të Kartës” dhe kërkoi intervenimin e shpejtë të KS-së. Pas
përfundimit të Luftës së Ftohtë, KS kishte mundësi t’i zhvillojë dhe
përhapë aktivitetet e veta në pajtim me kreun VII të Kartës. Në të vërtetë
me rezolutën 713 (1991) KS konstatoi se situata në ish-Jugosllavi paraqet
kërcënim për paqen. Përkufizimi i agresionit përfundimisht është miratuar
nga AP e KB-së (1974).
Neni 1 i Kartës thotë se agresioni është shfrytëzim i forcës së armatosur së

një shteti kundër sovranitetit, integritetit territorial apo pavarësisë politike
të shtetit tjetër ose çfarëdo forme tjetër që nuk është në pajtim me Kartën e
KB-së. Shembuj të agresionit të dhënë me nenin 3 përfshijnë edhe
shfrytëzimin e armëve të një shteti kundër territoreve të shtetit tjetër,
bllokimin e limaneve apo brigjeve detare të ndonjë shteti nga shteti tjetër
dhe sulmin e forcave të armatosura në tokë, det apo ajër të shtetit tjetër ose
dërgimin e vet apo në emër të tjetrit shtet të grupeve të armatosura për të
zhvilluar veprime të armatosura kundër shtetit tjetër. Këta shembuj të
formës së agresionit mund t’i shërbejnë KS-së, mirëpo KS mban të drejtën
që të gjitha këto rrethana t’i hetojë duke përfshirë edhe seriozitetin e çdo
incidenti veç e veç para se ta nxjerrë vendimin për zbatimin e nenit 39. KS
ka përcaktuar gjithsej në katër raste se është fjala për situatën nga neni 39 i
Kartës. Kjo ka ndodhur më 1950 me invazionin e Koresë Veriore në atë
Jugore dhe me rezolutën S/1501 janë ftuar të gjitha shtetet anëtare të KB-
së t’i ndihmojnë Koresë së Jugut, kurse me rezolutën 502 (1982) Këshilli
ka konstatuar se ndërprerja e paqes në regjionin e Ishujve të Folklandit nga
ana e Argjentinës ka ndodhur shkelje sepse ka bërë invazion të këtyre
ishujve mbi të cilët të drejtën e kanë pasur edhe Argjentina edhe Britania e
Madhe. Situata e tretë është konstatuar me rezolutën 598 (1987) e cila
është marrë me luftën irako-iraniane, kurse situatë diç më e fortë është
konstatuar me rezolutën 660 (1990) në të cilën KS ka konstatuar se ka
224
ndodhur “shkelje e paqes dhe sigurisë ndërkombëtare për shkak të
invazionit të Kuvajtit nga ana e Irakut.
11.1.1. Masat në bazë të Kapitullit VII të KB-së
Masat që nuk përfshijnë përdorimin e forcës. Kur KS e konstaton njëherë

se kontesti apo situata paraqet kërcënim për paqen ose është akt agresioni
atëherë rruga është e hapur për ndërmarrjen e masave të mëtejme. Masat e
tilla mund të jenë aksionet e shpejta të ndërmarra me qëllim të qetësimit të
situatës. Ky aksion është mundësuar me nenin 40 të kartës. Kjo masë nuk
ka paragjykime ndaj rregullave apo kërkesave të palëve në kontest dhe
konsiderohet si masë e përkohshme për stabilizimin e situatës së krizës.
Miratimi i masave të përkohshme nga KS shpesh ka efekt më të madh sesa
aksionet e përkohshme. Ato mund të krijojnë atmosferë më të qetë e cila
sjellë deri te negociatat dhe ndihma që të zgjidhen mosmarrëveshjet në
bazë të rezolutës së Këshillit të Sigurimit e cila i vë masat e përkohshme.
Kur është konstatuar se ekziston kërcënimi për paqen, ndërprerjen e saj
apo aktin e agresionit, KS ndërmerr dy lloj aksionesh: masat të cilat nuk e
përfshijnë përdorimin e forcës, sipas nenit 41 të Kartës dhe të cilat
nënkuptojnë zbatimin e sanksioneve ekonomike ose diplomatike dhe
masat të cilat nënkuptojnë përdorimin e forcës, sipas nenit 42 të Kartës.
Aksioni i parë i cili nuk e përfshinë përdorimin e forcës ka ndodhur lidhur

me situatën në Rodezi kur qeveria e pakicës së të bardhëve ka nxjerrë
deklaratën unilaterale të pavarësisë (1965). Megjithatë, shumica e
sanksioneve të përpunuara hollësisht ekonomike të aplikuara nga KS janë
miratuar në kohën e invazionit të Irakut në Kuvajt, 02.08.1990. Me
rezolutën e KS 661 (1990) është konstatuar se Iraku nuk është tërhequr
momentalisht dhe pa kusht nga Kuvajti dhe duke vepruar në pajtim me
kreun VII të Kartës KS i ka aplikuar sanksionet ekonomike me përmasa të
gjera kundër Irakut duke aplikuar edhe ndalimin të gjitha shteteve që të
importojnë dhe eksportojnë nga Iraku dhe nga Kuvajti i okupuar si dhe
transferin e mjeteve në Irak dhe Kuvajt për qëllime të tilla.
Me rezolutën 757 (1982) datë 30 maj 1982 KS i ka aplikuar sanksionet e

ndryshme ekonomike dhe diplomatike ndaj Republikës Federale
Jugosllave (Serbisë dhe Malit të Zi) për shkak të mosrespektimit të
rezolutave paraprake me të cilat është kërkuar nga ajo që të pushojë me
angazhimin e saj në luftën e B e H. Sanksionet janë zgjeruar edhe me
rezolutën 820 (1993) edhe në territorin e Kroacisë dhe Bosnjës të cilin e
kontrollonin forcat e serbëve të Bosnjës.
225
Masat të cilat përfshijnë përdorimin e forcës. Në rast se KS konsideron se

masat më të lehta sesa përdorimi i forcës nuk mjaftojnë, atëherë në pajtim
me nenin 42 të Kartës mund të ndërmerr “aksionet e tilla të forcave ajrore,
detare dhe këmbësore për ta vendosur apo për ta ruajtur paqen dhe
sigurinë”. Neni 42 gjithashtu mundëson që aksionet e tilla të përfshijnë
edhe demonstrimin e forcës, bllokadës apo operacionit tjetër ushtarak nga
anëtarët e KB-së. Për t’i kontribuuar ruajtjes së paqes dhe sigurisë në botë,
neni 43 i Kartës thotë se të gjithë anëtarët e KB-së obligohen që të krijojnë
lehtësira dhe të ofrojnë ndihmë me forcat e tyre të armatosura duke
përfshirë edhe të drejtën e kalimit si dhe ato t’i vejnë në dispozicion të KS.
Me kërkesën e Këshillit dhe në pajtim me marrëveshjen e posaçme apo
konventat për ruajtjen e paqes dhe sigurisë, kurse sipas nenit 45 të gjitha
shtetet anëtare menjëherë duhet të vejnë në dispozicion kontingjentin e
aeroplanëve për aksione të përbashkëta ndërkombëtare në pajtim me
marrëveshjen e caktuar apo me konventat e përmendura në nenin 43.
Qëllimi i këtyre masave është që të formohen forcat e përbashkëta të KB-
së për veprim si grusht i KS-së që të pamundësohet kërcënimi i paqes dhe
të pengohet agresioni.
Neni 47 i Kartës rregullon formimin e Komiteteve dhe Shtabeve ushtarake

të përbëra nga kryeshefat e shtabeve të 5 anëtareve të përhershme të KS-së
ose përfaqësuesve të tyre për drejtimin strategjik të çdo force të armatosur
në dispozicion të KS-së. Neni 46 përcakton se planet për përdorimin e
forcave të armatosura i harton KS-së me ndihmën e Komitetit të Shtabit
ushtarak. Rasti i parë i zbatimit të aksionit në praktikë ka qenë reagimi i
KB-së ndaj invazionit të Koresë Veriore në Koresë Jugore. Në korrik të
vitit 1995 forcat e Koresë Veriore kaluan Paralelen 28 që i ndante dy
Koretë dhe kjo solli deri te konflikti i armatosur. Po të njëjtën ditë KS
diskutoi për këtë çështje dhe menjëherë pas kumtimit se kjo situatë paraqet
ndërprerjen e armëpushimit, i ftoi të gjitha anëtaret e KS-së të ndihmojnë
KB-në ta bindë Korenë Veriore të tërhiqet. Dy ditë më vonë KS me
rezolutën tjetër rekomandoi që anëtaret e KB-së duhet të ofrojnë ndihmën
e domosdoshme për Korenë e Jugut. Kurse rezoluta e tretë i autorizojë KB
ta emërojnë komandantin e forcave të armatosura të formuara për ndihmë
Koresë së Jugut dhe e cila kishte lejuar përdorimin e flamujve të KB-së
nga këto forca. Arsyeja përse këto rezoluta kishin kaluar në KS ishte
mungesa e Bashkimit Sovjetik sepse Bashkimi Sovjetik asokohe nuk
merrte pjesë në seancat e KS-së për shkak të protestimit që Republikës
Popullore të Kinës nuk i ishte dhënë Tajvani si anëtare të përhershme të
226
KS-së, prandaj edhe rezoluta për angazhimin e trupave në Luftën e Koresë
ishte nxjerrë pa votimin e Bashkimit Sovjetik. Kështu u mundësua aksioni
ushtarak i KB-së nën udhëheqjen e forcave amerikane në luftë kundër
Koresë Veriore. Bashkimi Sovjetik u kthye në KS në fillim të gushtit 1950
dhe i bllokoi aksionet e mëtejme të KS-së rreth Koresë, por nuk patën
mundësi ta kthejnë atë që ishte arritur përkundër pohimeve se rezoluta nuk
ka qenë valide për shkak të bojkotit sovjetik. Trupat e formuara të KB-së
të përbëra nga 16 shtete ishin nën kontrollin amerikan ndonëse ekzistonin
shumë kontrata të nënshkruara midis Amerikës dhe të gjitha shteteve
pjesëmarrëse, ato nuk ishin nën kontrollin e vërtetë të KB-së vetëm se
vepronin nën udhëheqjen e KS-së. Ky operacion i improvizuar shumë
qartë i zbuloi mangësitë e KB-së për ruajtjen e paqes, sepse sistemi
kolektiv i sigurisë siç është paramenduar fillimisht me Kartë nuk mundi të
funksionojë dhe gjithashtu demonstroi se si sistemi mund të preintegrohet
ashtu që të funksionojë drejtë.
Shembulli i dytë ndodhi kur pasoi invazioni i Irakut mbi Kuvajtin më

02.08.1990. Rezoluta 660 e miratuar po atë vit njëzëri dhe të njëjtën ditë
nga KS e dënoi invazionin dhe kërkoi nga Iraku tërheqjen e pakusht dhe
momentale. Në fund KS duke vërejtur se përgjigja e Irakut në të gjitha
rezolutat dhe masat që ishin miratuar nuk ishte e kënaqshme miratoi edhe
rezolutën 678 më 29.10.1990 me të cilën Irakut iu dha një periudhë më e
gjatë që t’i njohë rezolutat e mëparshme dhe të tërhiqet nga Kuvajti. Ky
“rast i fundit” skadonte më 15 janar të vitit 1991. Pas këtij afati shtetet
anëtare u autorizuan që në bashkëpunim me qeverinë e Kuvajtit t’i
shfrytëzojnë të gjitha mjetet në dispozicion për implementim të rezolutës
660 të KS dhe të vendosin paqen dhe sigurinë në regjion.
11.2. Përdorimi i forcës në situatat jo të dhunshme
Disa misione paqësore të formuara pa u mbështetur në kreun VII të Kartës

gradualisht ka sjellë deri tek ekspansioni i mandatit dhe përdorimi i forcës
nga ana e KB-së. Zgjerimi gradual i kompetencave të KS në veprimet të
cilat para disa vitesh kanë qenë të ndaluara sepse janë konsideruar
ndërhyrje në çështjet e brendshme të shtetit, ka kushtëzuar krijimin e një
gjenerate të re të misioneve të KB-së. Në periudhën 1988-1992 janë
dërguar 14 misione të reja, që është më shumë se në 40 vjetët e fundit së
bashku. Vetëm gjatë vitit 1993 atyre misioneve u janë bashkuar edhe 6
angazhime të KB-së edhe përkundër shtyrjes së dërgimit të trupave në
mesin e viteve të 90 numri i misioneve të KB-së në vitin 2001 është
ngritur në 54 sosh. Deri sa misionet paqeruajtëse klasike kanë pasur
227
detyrën e vëzhguesit midis palëve në konflikt, mandati i Helmetave të

Kaltra të gjeneratës së dytë ka pas fushë më të gjerë të veprimit. Detyrat e
reja të misionit kanë qenë ndihma shteteve të reja në tranzicion, ndihma në
procesin e pajtimit brenda një shteti, ndihma proceseve të konsolidimit
demokratik, çarmatimi dhe riintegrimi i pjesëtarëve të njësiteve ushtarake
të palëve të konfrontuara, kthimi dhe integrimi i refugjatëve dhe
ndërmarrja e disa kompetencave përkohësisht brenda shteteve. Misionet e
këtilla kanë realizuar suksese relative edhe në Nikaragua, El Salvador, në
kufirin midis Kuvajtit dhe Irakut pas operacionit pas çlirimit të Kuvajtit të
mandatit të KS dhe në Kambogjë ku deri tashti ka qenë misioni më i
shtrenjtë i KB i cili në tërësi e ka organizuar administratën kalimtare. Në
të gjitha këto angazhime ka qenë i pranishëm një element i përbashkët-
misioni klasik paqeruajtës. Në të vërtet këto angazhime të KB-së nuk kanë
ndodhur gjatë, por pas konflikteve luftarake. Zhvillimi i mëtejm i
doktrinës Peace keeping (ruajtja e paqes) i gjeneratës së dytë ka pasur një
karakter më shkallëzues se sa misionet në situatat poskonfliktuoze. Pra,
misionet që kanë ndodhur në rrethanat e paqes pas nënshkrimit të
marrëveshjeve të paqes.
11.3. Këshilli i sigurimit, e drejta e ndërkombëtare dhe gjykata

ndërkombëtare e drejtësisë
Për përcaktimin e ekzistimit të agresionit, gjithashtu mund të shtrohet

pyetja e kompetencës së Gjykatës Ndërkombëtare të Drejtësisë. “në rastin
e Nikaraguas, SHBA kanë kundërshtuar kompetencën e Gjykatës
Ndërkombëtare të Drejtësisë që të merret me ankesës lidhur me
përdorimin e paligjshëm të forcës (duke përfshirë aktin e agresionit apo
prishjen e paqes) për shkak se kjo detyrë i është besuar me Kartë organeve
politike të KB, para se gjithash KS.”70
“Gjykata më 1984 e ka refuzuar ankesën e SHBA-së me arsyetimin se KS
është organ primar por jo i vetmi i autorizuar. Aktgjykimi k bërë dallimin
midis rolit të thjeshtë të gjykatës dhe të detyrave politike që i janë besuar
KS-së. Sipas mendimit të Gjykatës, të dy organet mund të merren ndarazi
me detyra komplementare me rastin e ngjarjes së njëjtë”71
KS sipas Kartës është i autorizuar ta konstatoj prezencën e agresionit dhe

ai nuk vepron në të njëjtën mënyrë me rastin konkret sikurse Gjykata
70
Case Concerning Military and Paramilitary acitivities in and against Nicaraqua (Jurisdiction), (1984), ICJ,
rep. 392, 431 - 3, cit. prema Y. Dinstein, Ibid., str. 304 - 305. nota 158.
71
Ibid., nota 159. i 160.
228
Ndërkombëtare e Drejtësisë. Ai mund të vërtetojë praninë e aktit agresiv,
por shumë shpesh edhe i shmanget ta bëjë këtë për shkaqe politike.
Prandaj, me rastin e përcaktimit të pranisë së agresionit ai udhëhiqet së
paku nëse jo apriori me arsyet politike e jo ato juridike. Ai mund ti
shqyrtojë edhe arsyet politike, por me ato nuk është i lidhur për to. KS nuk
është organi më i qëlluar për të nxjerrë akt gjykime se cila palë në një
konflikt të armatosur “është fajtore për shkeljen e ndonjë detyrimi ligjor”.
Përkundër kësaj, gjykata në aktgjykimin e vet nuk është e lidhur për
konsiderata politike dhe krejtësisht është e kualifikuar ta nxjerrë vendimin
e bazuar në arsyet politike se kush është agresor në konfliktin e armatosur.
Për këtë arsye mund të përfundohet se të dy organet janë kompetente për
konstatimin e pranisë së agresionit. Njëri nga këta udhëhiqet me arsyet
politike kurse tjetri me arsyet e drejtësisë. Prandaj, shtrohet pyetja Si ta
zgjidhim situatën e mundur teorikisht kur dy organe në vlerësimin e të
njëjtës ngjarje nxjerrin vendime të ndryshme. Nuk është kontestuese
situata kur KS konstaton ekzistimin e agresionit në një konflikt mirëpo
këtë e bënë për shkak të vetos së ndonjë anëtari të përhershëm apo për
shkaqe politike. Çështja ka të bëjë me situatën nëse në ndonjë konflikt të
armatosur KS konstaton se agresor është njëra palë kurse gjykata për
tjetrën palë. Ky problem nuk e ka peshën e vet për shkak të faktorit kohë.
Në të vërtetë, KS është kompetentë të veprojë menjëherë për vendosjen e

paqes dhe sigurisë ndërkombëtare dhe shtetet konkrete kanë obligim
menjëherë të nënshtrohen vendimeve të KS-së. “Roli i gjykatës është që
problemin ta zgjidhë në pajtim me të drejtën ndërkombëtare. Rivendosja e
paqes është shumë ma urgjente se sa zgjidhja e problemit dhe duhet ti epet
prioritet.”72 “Mirëpo, masat e ndërruara nga KS nuk janë domosdo fjala e
fundit sipas rastit. Vendimi përfundimtarë i lihet gjykatës me kusht që ajo
të jetë kompetente..”73
Masat që i cakton KS janë të karakterit urgjent, kanë të bëjnë me

ndërprerjen e konflikteve, tërheqjen e palëve ndërluftuese në pikat para
konfliktit, etj. dhe ato nuk e zvogëlojnë autorizimin e gjykatës që të merret
me çështjet e drejtësisë së përdorimit të forcës së armatosur nga palët në
konflikt. Vendimi i gjykatës vjen pas pushimit të armiqësive. Mirëpo, nuk
është asgjë e kontestueshme që palët në konflikt gjatë kohës së armiqësisë
së tyre t’ia paraqesin kontestin gjykatës. “nën këto rrethana KS ishte
dashur t’ia lejoj gjykatës që ta kryej funksionin e vet gjyqësorë pa
ndërhyrje të panevojshme, ndonëse urdhëresa për ndërprerjen e zjarrit nuk
72
Y. Dinstein, War..., str. 307.
73
Ibid.
229
do të ishte edhe e pa vend”74
Kompetenca e Gjykatës Ndërkombëtare të drejtësisë është rregulluar me

nenin 36 të Statutit i cili në paragrafin 2. përmban të ashtuquajturën
klauzolë fakultative sipas të cilës çdo shtet, me deklaratë mund të marrë
përsipër obligimin për t’iu nënshtruar kompetencës së gjykatës lidhur me
kontestet e llojit të caktuar, ndaj çdo shteti tjetër i cili e ka nënshkruar një
deklaratë të tillë gjithashtu. Në situata të këtilla çdo shtet, nëse janë
plotësuar supozimet e nevojshme, mund ta paraqesë njëanshëm kontestin
te gjykata. Kontekstit duhet të jetë i karakterit ligjor dhe ta ketë për objekt
interpretimin e ndonjë kontrate apo marrëveshjeje, çdo çështje të së drejtës
ndërkombëtare, ekzistimin e çfarëdo fakti i cili nëse vërtetohet, paraqet
shkelje të ndonjë detyrimi ndërkombëtar për nga natyra dhe pesha e
kompensimit për shkak të shkeljes së ndonjë detyrimi ndërkombëtar.
Roli i Asamblesë së Përgjithshme të KB. Fokusi i vëmendjes në vitet e 50-

ta ishte bartur nga KS në Asamblenë e Përgjithshme sepse veto e kishte
zvogëluar efektin e KS. Meqenëse nuk është paraparë që Asambleja e
Përgjithshme ta luaj një rol të madh të ruajtjen e paqes dhe sigurisë
ndërkombëtare, autorizimet e sajë të dhëna në Kartë janë të paqarta dhe të
pasakta. Neni 10. i Kartës thotë se Asambleja e Përgjithshme mund ‘i
shqyrtojë të gjitha çështjet mirëpo për të gjitha rastet në kuadër të Kartës
që kanë të bëjnë me autorizimet e cilit do organ të paraparë në Kartë me
përjashtim nga neni 12 i Kartës, dhe mund tu japë rekomandime anëtarëve
të KB ose të KS për të gjitha çështjet dhe rastet e tilla. Neni 11 është më
konkret dhe parasheh që Asambleja e Përgjithshme mund të shqyrtojë
çështjet e përgjithshme të bashkëpunimit për ruajtjen e paqes dhe sigurisë
ndërkombëtare duke përfshirë primet mbi të cilat mbështetet çarmatimi
dhe rregullimi i armatimit dhe në bazë të këtyre parimeve mund tu jep
rekomandime anëtarëve të KB dhe KS të KB apo njërit edhe tjetrit.
Cilado çështje lidhur me paqen dhe sigurinë ndërkombëtare ku është e

domosdoshme ndërmarrja e aksionit nga ana e KB, duhet të miratohet nga
KS. Rezoluta “të bashkuar për paqe” është miratuar 1950 sepse Asambleja
e Përgjithshme ka dëshiruar ta forcojë rolin vetë në garantimin e sigurisë
ndërkombëtare, për shkak të vetos në KS. Kjo rezolutë është iniciuar nga
vendet e perëndimit ndikimi i të cilave ishte dominant në Asamblenë e
Përgjithshme të asaj kohe dhe ishte miratuar për shkak se konsiderohej se
74
Y. Dinstein, War..., str. 308.
230
nëse KS do ta ketë detyrë primare për ruajtjen e paqes dhe sigurisë
ndërkombëtare në pajtim me nenin 24 të Kartës, Asambleja e
Përgjithshme do të duhej ta kishte përgjegjësin sekondare dhe roli i tillë do
të aktivizohej vetëm në rast opstrukcioni në KS.
Me “rezolutën “të bashkuar për paqe” është paraparë: “... nëse KS, në rast
të mungesës së konsensusit nuk e kryen përgjegjësinë e vet primare për
ruajtjen e paqes dhe sigurisë botërore, në rast të çfarëdo kërcënimi për
paqe, prishjes së paqes apo agresionit, Asambleja e Përgjithshme duhet ta
shqyrtojë atë rast në mënyrë që anëtarëve tu ofrojë rekomandimet
përkatëse lidhur me masat kolektive në rast të prishjes së paqes apo
agresionit dhe të përdorimit të forcave të armatosura, kur kjo është e
nevojshme për ruajtjen apo vendosjen e paqes dhe sigurisë. Asambleja do
të mund të takohej brenda 24 orëve në seancë të jashtëzakonshme.
Aspektet e caktuara që kanë të bëjnë me miratimin dhe shpjegimin nga ana
e asamblesë kanë krijuar probleme esenciale për një kohë të shkurtër.
Neni11 i Kartës thekson se cila do çështje lidhur me paqen dhe sigurinë

ndërkombëtare që është i nevojshëm aksioni së pari duhet ti paraqitet KS-
së kurse kjo nxiti dyshime të caktuara rreth vlerësimit të “rezolutës të
bashkuarit për paqe” e cila autorizon Asamblenë që të ftohen të gjithë
madje edhe për përdorimin e forcës. Kjo ishte kërkuar sidomos nga BRSS
dhe aleatët e tij. Kjo ishte bërë e rëndësishme për Asamblenë më 1956 dhe
për forcat e KB për gjendje të jashtëzakonshme (emergency force) të cilat
do ta mbikëqyrnin ndërprerjen e zjarrit në lindjen a afërt më 1960; pastaj
për forcat e KB-së në Kongo nga ana e Sekretarit të Përgjithshëm të KB.
Përbërja e k[tyre forcave ishte sjellë në pyetje nga një numër i shteteve të
cilat kishin refuzuar ta paguajnë pjesën e tyre të shpenzimeve , prandaj kjo
çështje iu dorëzua Gjykatës ndërkombëtare të Drejtësisë. Në rastin e
shpenzimeve të caktuara gjykata kishte vendosur që fjala aksion mund të
kuptohet edhe si aksion i dhunshëm dhe me këtë faktikisht i kishte lejuar
aksionet të cilat nuk kanë qenë aksione të dhunshme që të ndërmerren nga
ana e Sekretarit të Përgjithshme të KB. Ky mendim lejoj krijimin e
forcave paqësore të KB-së në situatat kur për shkak të rivalitetit të shteteve
të mëdha, KS nuk kishte mundësi ta nxjerrë një mendim të tillë, mirëpo
vetëm nëse forcat e tilla nuk do ti aplikonin aksionet ushtarake, sepse
ndërmarrja e aksioneve të tilla mbetët rreptësishtë nën kontrollin e
kontrollit të sigurimit.
231
11.4. Kontrolli armatimit dhe çarmatimit

11.4.1. Nocioni çarmatim
Çarmatimi në gjuhën e përkohshme nënkupton disa çështje të ndryshme :

a) kufizimin e armatimit që përfshinë edhe shtimin e tij për shtetin i cili
nuk e ka arritur limitin e lejuar;
b) zvogëlimin e armatimit në raport me atë ekzistues për të gjitha shtetet
që janë palë të ndonjë marrëveshjeje;
c) zvogëlimi i pjesshëm parcial i armatimit mund të nënkuptojë
zvogëlimin e disa llojeve të armeve për dallim të atij të plotë i cili ka të
bëjë me tërë armët;
d) eliminimi i armatimit.
Ndonëse çarmatimi i plotë deri më sot është

treguar si utopi, megjithatë erdhi deri tek marrëveshja e cila ndalon jo
vetëm përdorimin por edhe posedimin dhe prodhimin e disa llojeve të
armëve siç janë ato biologjike, kimike, minave kundër këmbësorisë, etj.
me këto marrëveshje shtetet morën edhe obligimin që ti asgjësojnë të
gjitha rezervat e armëve të ndaluara (zvogëlimin e armëve e pranuan Italia,
Hungaria, Rumania dhe Bullgaria) sipas marrëveshjeve të paqes (1947).
Pothuajse që nga lindja, njerëzimi ka besuar se posedimi i ndonjë arme e
cila nuk ka kundërshtarë, ofron përparësi të qartë. Fjala është për
posedimin e të ashtuquajturës “gjeneratë e re e armëve”. Çarmatimi në
kuptimin që e cekëm nuk është njësoj sikurse ndalimi ligjor i llojeve të
caktuara të armëve në armiqësi, p.sh. ato të cilat shkaktojnë vuajtje të
panevojshme armikut ose gazrat helmuese apo mjetet bakteriologjike.
Ndalimin përdorimit të tyre ishte dashur ta përcjell masa e çarmatimit me
ndalimin prodhimit dhe posedimit si dhe masa e shkatërrimit e armëve të
ndaluara me një mbikëqyrje ndërkombëtare. Në kuadër të KB Asambleja e
Përgjithshme ka kompetencën e shqyrtimit të parimeve të çarmatimit (neni
11 paragrafi 1.)kurse KS ka për detyrë që me ndihmën e Këshillit të
Shtabit Ushtarakë ti hartojë planet të cilat iu paraqiten anëtarëve të KB me
qëllim të vënies së kontrollimit të armatimit. Rezultatet janë arritur jashtë
ose brenda të KB mirëpo vetëm pasi që përmasat e çarmatimit janë
dakorduar te dy superfuqitë SHBA dhe BRSS.
Masat e kufizimit apo zvogëlimit të armatimit dhe masat e çarmatimit

arrihen përmes konventave multilaterale. Në rastin e miratimit të tyre të dy
superfuqitë e kanë rolin kyç mirëpo ato kanë për qëllim që anëtare të
bëhen të gjitha shtetet e botës. Masat më të rëndësishme kundër armatimit
232
nuklear janë arritur me negociatat direkte dhe marrëveshjet bilaterale
ekskluzivisht midis SHBA dhe BRSS (Salt I, Salt II dhe Start). Në atë
proces nuk marrin pjesë fuqitë tjera nukleare (Britania, Franca dhe Kina),
kurse as ato për të cilat supozohet se tashmë e kanë atë armatim ose do ta
mund ta prodhonin (India dhe Pakistani të cilat më 1998 kanë kryer provat
nukleare, pastaj Izraeli, Egjipti, Afrika e Jugut, Argjentina, Brazili, etj.).
11.4.2. Masat për kontrollin e armatimit
Marrëveshjet paraprake nuk janë të mundshme pa masat e kontrollit të

armatimit ekzistues. Marrëveshjet e para janë lidhur vetëm pasi që është
bërë e mundur të kontrollohet territoret e shteteve tjera me anë të sateliteve
botërorë artificialë (“spiunazhi reciprok satelitor”). Me marrëveshjen për
mos përhapjen e armëve nukleare dhe me marrëveshjen për çarmatimin
nuklear të Amerikës Latine, Organizatës Ndërkombëtare për Energji
Atomike me seli në Vjenë i është besuar mbikqyerja e Elektaranave
nukleareve dhe impianteve të ngjashme në mënyrë që këto impiante për
qëllime paqësore të mos shfrytëzohen për prodhimin dhe përdorimin e
armëve nukleare. Mirëpo, deri tek realizmi i zvogëlimit dhe shkatërrimit të
një pjese të arsenalit nuklear u mundësua të arrihet vetëm në vitin 1987
kur BRSS dhe SHBA ishin pajtuar për kontrollin reciprok të armëve të
tyre në tokë, para së gjithash të atyre të vendosura në Evropë (Euro
raketat), dhe pastaj edhe në territoret e tyre shtetërore.
11.4.3. Marrëveshjet e karakterit universal
a) Me Marrëveshjen e Moskës (1963) palët e saj ishin obliguar për

ndalimin e provave nukleare në territoret e veta ose në territoret që i
kontrollojnë ato, si dhe në atmosferë, përfshirë edhe hapësirën mbi ajrore,
nën ujë, përfshirë territorin e vetë detar dhe detin e hapur dhe në çdo
ambient tjetër nëse eksplodimi do të shkaktonte mbeturina të cilat do të
përhapeshin jashtë territorit të tyre.
b)Marrëveshja për mos përhapjen e armëve nukleare njëkohësisht është

nënshkruar në Moskë, Londër dhe Washington (1968) dhe ka karakter të
përbërë. Me të parashihen detyrime të ndryshme ligjore për anëtarët e saj
të cilat posedojnë armë nukleare, por edhe për ato shtete që nuk janë
anëtare. Shtetet anëtare që mbajnë armë nukleare së bashku me shtetet
tjera janë obliguar se nuk do ta përhapin këtë armatim “as eksplozive tjera
me përmbajtje nukleare”. Shtetet të cilat nuk posedojnë këtë armatim janë
obliguar se nuk do ta pranojnë dhe as nuk do ta prodhojnë dhe njëherazi
kanë pranuar dispozitat e lart cekura të Agjencisë Ndërkombëtare për
233
Energji Atomike. Në konferencat e viteve 1975, 1980, 1985, 1990 anëtaret

nukleare pa sukses protestuan për shkak të mos mbajtjes së këtyre
premtimeve nga fuqitë nukleare. Ajo kontratë vërtet i kontribuojë mos
përhapjes së armëve nukleare në Botë.
Në procesin e shpartallimit të ish Jugosllavisë dhe BRSS një prej kushteve

për njohjen e shteteve të reja nga shtetet anëtare të BE (UE) ishte edhe
marrja e obligimit nga ato në mënyrë eksplicite të cilin e kishin pasur
paraprakisht shtetet pararendëse lidhur me çarmatimin dhe mos përhapjen
e armëve nukleare. Ky kusht ka qenë i shtruar edhe me
Kornizat për Njohjen e s shteteve të Evropës Lindore dhe të BRSS. Të

gjitha këto kanë dhënë deklaratat e tilla para së të njiheshin
ndërkombëtarisht.
Pasi që India kishte kryer një seri provash nukleare nëntokësore (1998),
kurse Pakistani të njëjtin vit kishte përsëritur të njëjtën gjë, KS i KB me
rezolutën 1172 (1998) i dënoi ato prova dhe apelojë te shtetet tjera të cilat
nuk e kishin bërë një gjë të tillë që të bëheshin palë të Marrëveshjes të mos
përhapjes së Armëve nukleare. Këshilli i Sigurimit gjithashtu konfirmoi se
India dhe Pakistani nuk mund ta kenë pozitën e shteteve nukleare sipas
asaj marrëveshjeje.
c) Konventa mbi Ndalimin e Përsosjes, Prodhimit dhe Magazinimit të

armëve Toksike dhe Bakteriologjike (biologjike) dhe Shkatërrimit të tyre,
është nënshkruar më 1972 në Moskë, Londër dhe Uashington. Kjo
konventë ndalon çdo posedim dhe prodhim të këtyre armëve dhe obligon
shkatërrimin e të gjitha rezervave në një afat të shkurtër prej 10 muaj pas
hyrjes së saj në fuqi.
d) Konventa mbi ndalimin e Përsosjes, Prodhimit dhe Magazinimit të

Armëve Kimike dhe Shkatërrimin e tyre është lidhur më 1993 por ende
nuk ka hyrë në fuqi.
e) Konventa e KB (1997) për ndalimin e Prodhimit, Magazinimit, Bartjes

së Minave kundër Kambësorisë dhe për Shkatërrimin e tyre ishte dashur të
bëjë hapë të madh në humanizmin e lutrave, sepse viktima të këtyre
minave në rend të parë janë civilët sidomos fëmijët, mirëpo SHBA dhe
Kina, mirëpo edhe disa shtete të tjera sot edhe kësaj dite refuzojnë të
bëhen palë të kësaj Konvente. Pas këtyre marrëveshjeve mund të
234
përmenden edhe ato për Demilitarizim me të cilat në disa vende ndalohet
çdo veprimtari ushtarake si dhe ato për Denuklearizim me të cilat ndalohet
vetëm prani a e arëve nukleare.
f) në hapësirën e gjithësisë provat nukleare janë ndaluar me marrëveshjen

e Moskës 1963;
g) në kuadër të KB më 1971 është nënshkruar Marrëveshja mbi ndalimin e

bartjes së armëve nukleare dhe llojeve të tjera të armëve për shkatërrimin
masiv, në fundin e detit dhe në nëntokën e tij jashtë rripit 12 milja
h) me Konventën e Gjenevës (1977) është ndaluar përdorimi i teknikave
për ndryshimin e ambientit për qëllime armiqësore.
11.4.4. Marrëveshjet e nivelit (cakut) regjional
Edhe këto bëhet fjalë si për demilitarizimin e plotë ashtu edhe për
denuklearizimin, por vetëm të disa vendeve të kufizuara në planetin e
tokës.
a) me Marrëveshjen e Antarktikut (Uashington 1959) ndalohen të gjitha

masat e karakterit ushtarak siç është vendosja e bazave, ndërtimi i
objekteve, manovrat, si dhe prova me armë të të gjitha llojeve. Sidomos
janë të ndaluara të gjitha eksplodimet nukleare apo hedhja e mbeturinave
nukleare. Pra, fjala është demilitarizimin dhe denuklearizimin e kësaj
hapësire.
b) Nga shumë përpjekje për denuklearizimin e pjesëve të tjera të Botës

deri sot ka pasur sukses të plotë vetëm ajo e Amerikës Latine. Me
marrëveshjen e Tlatelolcoa në Meksikë (1967), shtetet e Amerikës së
Mesme dhe Jugore janë obliguar për përdorimin e materieve nukleare dhe
impianteve që janë nën kompetencën e tyre vetëm për qëllime paqësore
dhe se nuk do të lejojnë praninë e armëve nukleare në territoret e tyre. Me
kontrollin e Agjencisë Ndërkombëtare për Energji Atomike atë për këtë
qëllim e kanë themeluar edhe organin që e ndalon armatimin nuklear në
Amerikën Latine (OPANAL).
c) Sipas mendimit të shumicës demilitarizimi i territorit të Pacifikut nuk

ka pasur sukses. Më 1985, 14 shtete kanë lidhur marrëveshjen në
Raratongau (Ujdhesat e Ekeletëve) me të cilën është denuklearizuar një
hapësirë e madhe nga Ekuadori deri tek Antarktiku edhe pse Kina dhe
235
BRSS ishin pajtuar ta respektojnë këtë marrëveshje SHBA, Britania dhe

Franca kishin refuzuar.
d) Kufizimi i armëve klasike imponon disa probleme të posaçme

kundruall atyre nukleare, biologjike dhe kimike. Suksesi më i madh i deri
tashëm është arritur me Marrëveshjen mbi Armatimin Konvencional (Paris
1990) e cila i përcakton kufijtë e epërm të armatimit për të gjitha shtetet e
Evropës. Me Marrëveshjen e Helsinkit (1992) përcaktohen kufijtë për
forcat e armatosura dhe për aviacionin luftarakë midis dy blloqeve, në
pajtim me marrëveshjen e Parisit. Palët janë dakorduar për “heshtjen” e
sasive ekzistuese të armatimit të cilin çdo shtet e posedon. Ky proces si
duket ende nuk ka përfunduar.
11.4.5. Marrëveshjet bilaterale
Këto marrëveshje janë treguar më të rëndësishmet midis SHBA dhe

BRSS, lidhur me eliminimin real të rrezikut nga armatimi nuklear.
Marrëveshja SALT I (“Strategiscs Arms Limitation Talks”)-1972 e cila
tash nuk është në fuqi por respektohet, ka paraparë kufizimin e numrit të
raketave nukleare defensive strategjike me cak të largët. Marrëveshja
SALT II (1979) përcakton kufirin e epërm mjaft të lartë dhe vektorët
ofensivë të raketave ofensive. Qëllimi i saj nuk ka qenë zvogëlimi i numrit
rë atyre llojeve të raketave por ngadalësimi i modernizimit të tyre. Senati i
SHBA nuk i ka ratifikuar ato, mirëpo të dy palët i respektojnë.
Marrëveshja e Uashingtonit (1987) mbi raketat nukleare me rreze të
shkurtra dhe të qarta veprimi, të vendosura në Evropë, ka mundësuar
Marrëveshjen e Jackson Holea 1989 për masat provuese për verifikimin e
zvogëlimit në të ardhmen të raketave strategjike ofensive. Marrëveshja
START (“Strategic Arms Redustions Talks”), 1991, parasheh zvogëlimin
reciprok të numrit të raketave ofensive me cak të gjatë në 30% deri në
fillim të vitit 2003. Më 1992 SHBA së bashku me Federatën Ruse,
Ukrainën, Bjellorusinë dhe Khazastanin lidhën marrëveshje për zbatimin e
Marrëveshjes START.
11.4.6. E drejta e përgjithshme zakonore në fushën e zvogëlimit të

armatimit dhe çarmatimit
Shumica e Marrëveshjeve dhe Konventave të lart cekura ka një numër të

madh të palëve kurse edhe shtetet anëtare të këtyre të mëvonshme shumë
shpejt po shtohet. Fakti se pothuaj së të gjitha këto konventa janë miratuar
236
në një kohë të caktuar dhe me të cilat pjesa dërmuese e shteteve të Botës
është obliguar, shkon në dobi të transformimit të kufizimit dhe ndalimit siç
e parashohin edhe normat imperative të së drejtës së përgjithshme
ndërkombëtare, prandaj edhe shtetet të cilat nuk janë anëtare të tyre e kanë
vështirë të dëshmojnë se ato nuk obligojnë edhe sipas bazës zakonore. Nga
ky aspekt mund të konsiderohet se ndalimi i armëve biologjike dhe kimike
në konflikte armiqësore është bërë “ius cogens”. Pas deklaratave të
kryetarëve, më në fund Këshilli i Sigurimit i KB (1998) ka theksuar se
eksperimentet nukleare të Indisë dhe Pakistanit janë defacto në
kundërshtim me moratoriumin (ndalesën) e eksperimenteve me armë
nukleare dhe me eksplozive me përmbajtje nukleare, si dhe në
kundërshtim me përpjekjet globale për mos përhapjen e armëve nukleare
dhe armëve të shkatërrimit masiv.
12. E DREJTA E KONFLIKTEVE TË ARMATOSURA DHE E

DREJTA HUMANITARE NDËRKOMBËTARE
Bibliografia: Bowett, D. W.: Self - Defence in International Law, Manchester University

Press, 1958; Best, G.: War and Law since 1945., Clarendon Press, 1994; Dinstein, Y.:
War, Agression and Self -Defence, Cambridge University Press, 2005; Stone, J.;
Aggression and World Order, London 1958; Green, L. C.: The Contenprorery Law of
Armed Conflikt, Manchester University Press, 2003; Vučinić Z. Međunarodno ratno i
humanitarno pravo, Beograd 2006; ; V.Đ.Degan, Međunarodno pravo, Pravni fakultet
sveučilišta u Rijeci, Rijeka 2000. godine
12.1. Burimet e të drejtës së luftës dhe të drejtës humanitare
Përpjekjet e para të mëdha dhe të rëndësishme të së drejtës ndërkombëtare

të luftës janë bërë në dy Konferencat e Paqes në Hagë (1899 dhe 1907).
Konventa e Katërt e Hagës dhe Rregullorja e saj për luftën në Tokë
zbatohet edhe sot edhe paraqet burim të madh të së drejtës ndërkombëtare
për luftën. Nga rregullativa e nxjerrë midis dy Luftërave Botërore e cila
ende është në fuqi, Protokolli i Gjenevës është më i rëndësishmi (1925)
për ndalimin e përdorimit të gazrave helmuese dhe asfiksive si dhe të
mjeteve bakteriologjike (biologjike). Pas Luftës së Dytë Botërore në
Gjenevë (12.08.1949)janë miratuar dhe nënshkruar katër konventa nga
fusha e të drejtës ndërkombëtare humanitare, të cilat janë :
- Konventa për përmisimin e pozitës së të sëmurëve dhe të plagosurve në

forcat e armatosura në luftë;
- Konventa për përmisimin e pozitës së të plagosurve, të sëmurëve dhe
anije thyerësve të forcave të armatosura në dete;
237
- Konventa mbi sjelljen ndaj robërve të luftës;

- Konventa për mbrojtjen e personave civil në kohë lufte;
Gjithashtu janë miratuar edhe dy Protokolle plotësuese më 1977, të cilat

janë:
- Protokolli I, për mbrojtjen e viktimave të konflikteve të armatosura
ndërkombëtare;
- Protokolli II, për mbrojtjen e viktimave të konflikteve të armatosura
ndërkombëtare.
E ashtuquajtura Klauzolë e Martensit në hyrje të Konventës IV të Hagës

për ligjet dhe zakonet e luftës në Tokë (1907) parasheh një hierarki të
caktuar në zbatimin e normave ligjore për luftën. Së pari aplikohen
dispozitat e shkruara të konventës. Në mungesë të tyre duhet të aplikohen
parimet e së drejtës ndërkombëtare të cilat rezultojnë nga zakonet e
popujve të civilizuar. Nëse as të tilla nuk ka, atëherë palët në konflikt
duhet ti zbatojnë parimet që rezultojnë nga ligjet humane dhe kërkesat e
vetëdijes publike.
Humanizmi i lutës nënkupton eliminimin e vrazhdësive të panevojshme

dhe pengimin e formave më të tmerrshme të luftës. Masa e humanizmit
është kufizuar me arritjen e qëllimeve të luftës. Për këtë arsye e drejta e
luftës parimisht imponon vetëm ato kufizime të cilat nuk e pengojnë
arritjen e qëllimit të saj. E drejta e përgjithshme zakonore që është në fuqi
për konfliktet e armatosura. Sot dominon bindja se e drejta materiale nga
shumë konventa në bazë zakonore i obligon të gjitha shtetet e botës.
Përveç kësaj pjesa dërmuese e shteteve po bëhen palë të Konventave për të
drejtat humanitare të miratuara pas Luftës së dytë Botërore. Numri i
anëtarëve të Konventave të Gjenevës është 130. Prandaj, vetëm në një
numër të vogël shtetesh të cilat nuk janë anëtare do të binte barra e
argumentimit se rregullat e Konventës nuk obligojnë sipas bazës zakonore.
Krahas kësaj është mendim i përgjithshëm se shumica e kufizimeve të
luftimeve të parapara me Konventat në fjalë paraqet ius cogens. Shkeljet e
rënda të Konventës së Vjenës dhe të Protokollit I paraqesin krim
ndërkombëtar i cili tërheq përgjegjësin ndërkombëtare si të shtetit i cili
është përgjegjës ashtu edhe përgjegjësin individuale të kryersit të atyre
veprave.
238
Burimet tjera të së drejtës në konfliktet e armatosura .burim tjetër i
rëndësishëm ndihmës i të drejtës në luftë janë edhe të ashtuquajturat
rregullore ushtarake të shteteve kurse sipas nevojës edhe ligjet e
legjislacionit të tyre penal të cilat zbatohen ndaj krimeve të bëra në
konfliktet e armatosura.
12.2. Lufta dhe format tjera të konflikteve të armatosura
E drejta ndërkombëtare në fuqi pas Luftës së dytë Botërore i ka ndarë të

gjitha konfliktet e armatosura në 3 grupe : 1) luftë; 2) përdorimi i forcës së
armatosur e cila nuk sjellë luftë; 3) luftë qytetare apo civile.
Për luftën është konsideruar se, së paku njëra palë duhet ta ketë qëllimin e
luftës (animus beligerendi). Fillimi i luftës bëhet me shpallje të
detyrueshme formale, me kusht ose pa kusht (ultimatum) të saj drejtuar
shtetit kundërshtar dhe të gjitha shteteve të treta. Shtetet e treta që nuk janë
inkuadruar në palë ndërluftuese kanë mbetur neutrale.
Përdorimi i forcës së armatosur e cila nuk sjellë luftën dhe gjendjen e

luftës, nuk sjell as neutralitetin e shteteve të treta. Këtu bënin pjesë luftërat
që nuk njiheshin nga asnjëra palë në konflikt : represioni i armatosur;
vetëmbrojtja pa gjendje lufte; dhe llojet tjera të intervenimeve të llojeve të
armatosura siç është “bllokimi i qetë” i pjesës së bregdetit të shtetit tjetër
etj.
Lufta civile dallohet me faktin se zhvillohet në territorin e një shteti.

Parimisht ajo nuk guxon të ndikojë në shtetet e jashtme. Konventat e
Gjenevës (1949) dhe Protokollet (1977) dallojnë katër grupe të
konflikteve: 1)konfliktet e armatosura ndërkombëtare;2) konfliktet e
armatosura civile; 3) trazirat dhe tendosjet e brendshme dhe 4) implikimi i
KS të KB në konfliktin e armatosur.
Në konfliktet e armatosura ndërkombëtare bëjnë pjesë: të gjitha luftërat e
shpallura; çdo konflikt tjetër midis dy apo shteteve anëtare të Konventave
të Gjenevës dhe të gjitha okupimet e një pjese apo të tërë territorit të një
shteti, madje edhe nëse ai okupim nuk has fare në rezistencë. Protokolli I
(1977) në konfliktet e armatosura ndërkombëtare përfshin edhe ato
konflikte “në të cilat popujt luftojnë kundër dominimit kolonial, okupimit
të jashtëm dhe kundër regjimeve raciste duke e shfrytëzuar të drejtën e
popullit për vetëvendosje”.
239
Konfliktet e armatosura të brendshme qytetare janë ato konflikte të cilat

zhvillohen brenda territoreve të një shteti, me përjashtim të atyre që e
shfrytëzojnë të drejtën e popullit për vetëvendosje. Në konfliktet e
brendshme zbatohet norma e nenit të përbashkët 3 të Konventave të
Gjenevës dhe normat e Protokollit II të vitit 1977.
Trazirat e brendshme dhe tendosjet. Protokolli II i vitit 1977 thotë se ky

nuk do të zbatohet në rastet e tendosjeve dhe të trazirave të brendshme siç
janë kryengritjet, aktet e izoluara sporadike të dhunës dhe aktet tjera të
natyrës së ngjashme, sepse “këto nuk janë konflikte të armatosura”. Këto
përveç pushtetit shtetëror “nuk ka palë tjetër” në konflikt.
Implikimi i KS dhe KB në konfliktin e armatosur civil ose ndërkombëtar.

Nëse Këshilli i Sigurimit apo ndonjë Aleancë Ushtarake sipas miratimit të
tij ndërmerr aksion të armatosur në ndonjë konflikt të armatosur, forcat e
armatosura të KB apo të Organizatës Ndërkombëtare janë të detyruara që
në të gjitha rastet të respektojnë të drejtat në konfliktin e armatosur.
Madje edhe në operacione kundër shtetit agresor, gjithmonë të dy palët e
konfliktit duhet ti respektojnë të njëjtat rregulla ligjore dhe kufizime.
Kualifikimi i konfliktit të armatosur dhe zbatimi i normave përkatëse
ligjore ndaj tyre varet nga ajo se a kanë ndërmarrë Këshilli i Sigurimit
masa për kryerjen e përgjegjësisë së vet për ruajtjen e paqes dhe sigurisë
apo jo. Në konfliktet në të cilat ka marrë pjesë ndonjëra nga anëtaret e
përhershme të KS (Vietnami), KS nuk ka nxjerrë kurrfarë mase ose ka
marrë masa jo adekuate. Ky kualifikim në anën tjetër varet edhe nga
qëllimi i palëve në konflikt dhe i shteteve të treta. Secila palë që gjendet
në konflikt mund ta shpallë gjendjen e luftës, mirëpo më shpesh ndodh që
asnjëra palë nuk e pranon se është në luftë. Në raste shumë të
jashtëzakonshme, të intensitetit të armiqësive apo intensitetit të
intervenimeve të armatosura të shteteve të treta në ndonjë konflikt të
brendshëm tregon se fjala është për konfliktin e armatosur ndërkombëtar
pa marrë parasysh faktorët e cekur më parë, mirëpo edhe atëherë nëse as
një shtet nuk e ka shpallur gjendjen e luftës apo neutralitetin, edhe më tutje
mbeten dilemat për vlerësimin e konfliktit të tillë.
12.3. Kufizimet e luftimeve që janë të obligueshme për të gjitha

konfliktet e luftës
Kufizimet lidhur me metodat dhe me mjetet e luftës dhe të përdorimit të

armëve. Dinakëritë luftarake gjithmonë janë konsideruar të lejueshme por
240
me kusht që të mos jenë perfide. Protokolli I (1977) i cekë disa shembuj
perfid, siç janë : a) mashtrimi se gjoja do të bisedohet nën flamurin
parlamentarë apo simulimi se do të dorëzohet; b) mashtrimi i dikujt që
është i paaftë për luftë për shkak se është i plagosur ose i sëmurë; c)
simulimi i dikujt si civil për ta fituar statusin e joluftëtarit; d) simulimi i
dikujt se ka pozitën mbrojtëse duke shfrytëzuar emblemat dhe uniformën e
KB apo të shteteve neutrale; e) keq përdorimi i shenjave të kryqit të kuq
apo të gjysmëhënës së kuqe etj.
Vrasja apo plagosja në tradhti e armikut paraqet krim ndërkombëtar.

Plagosja apo vrasja e kundërshtarit i cili i ka dorëzuar armët pas thirrjes që
ti dorëzohet është vepër barbare dhe nuk lejohet madje as si kundër masë
për akte të tilla kundër palës kundërshtare. Deklarata se nuk do të
mëshirohen gjegjësisht urdhëresa se nuk do të ketë të mbijetuar nëse nuk
dorëzohen dhe në stilin e ngjashëm si kërcënime ndaj kundërshtarit dhe
luftërat në këtë bazë është gjithashtu vetvetiu krim ndërkombëtar.
Shkatërrimi, grabitja dhe konfiskimi i pronës dhe pasurisë së kundërshtarit
gjithashtu është krim ndërkombëtar, përveç kur kjo është parim imperativ i
nevojës ushtarake. Dispozitat e sakta për sjelljen ndaj parashutistëve janë
miratuar më 1977, sipas së cilave as një person i cili gjendet në gjendje të
vështirë dhe lëshohet me parashutë nuk guxon të jetë cak i sulmit deri sa të
jetë duke u lëshuar. Nëse është lëshuar në territorin e kundërshtarit atij
duhet ti ofrohet mundësia për tu dorëzuar para se të behet cak i sulmit.
Përjashtim janë vetëm njësitet desante ajrore me të cilat nuk ta bëjë ky
kufizim. Spiunazhi nuk paraqet krim ndërkombëtar dhe spiuni i kapur në
vepër nuk e ka pozitën e robit të luftës, por i nënshtrohet dënimit të rreptë,
mirëpo pas gjykimit paraprak neutral dhe të drejt. Mercenarët sipas
Protokollit I të vitit 1977 nuk e kanë statusin e luftëtarit, as t robit të luftës.
Kufizimet e luftimeve ndaj objekteve. Vendet e pambrojtura dhe civilët

ushtarakë është e ndaluar të sulmohen me çfarëdo mjeti sikurse edhe lagjet
dhe ndërtesat. Bombardimi nga ajri është legjitim vetëm nëse është i
drejtuar në caqe ushtarake siç janë forcat ushtarake, katakombet,
organizatat ushtarake apo depot, fabrikat e armëve dhe pajisjeve
ushtarake, etj. Dëmtimi i paqëllimshëm i objekteve tjera që janë afër
caqeve ushtarake dhe vrasja e civilëve në to nuk tërheq kurrfarë
përgjegjësie sepse fjala është për të ashtuquajturin “dëm kolateral”.
Mbrojtja e pasurive kulturore dhe faltoreve apo tempujve. Normat e reja

në mënyrë eksplicite ndalojnë çfarëdo akti armiqësor ndaj përmendoreve
historike, veprave artistike, apo tempujve që paraqesin trashëgimi
241
kulturore dhe shpirtërore të popullit. Në anën tjetër, këto objekte është e

ndaluar të shfrytëzohen për logjistik ushtarake. Mbrojtja e objekteve të
nevojshme për strehimin e popullsisë civile. Është e ndaluar të sulmohen,
shkatërrohen apo të bëhen të papërdorueshme objektet të cilat janë të
domosdoshme për strehimin dhe mbijetesën e popullsisë siç janë : artikujt
ushqimor, sektori bujqësor për prodhimin e ushqimit, rendimentet, shtazët
e gjalla, impiantet për ujë të pijshëm dhe rezervat dhe sistemet e ujitjes.
Mbrojtja e ndërtimtarisë dhe instalimeve që mbajnë forcë të rrezikshme.

Këto ndërtime siç janë pendat, brigjet e lumenjve, impiantet nukleare, etj.
nuk guxohet të sulmohen madje edhe nëse janë caqe ushtarake nëse sulmi
i tillë mund të shkaktojë lirimin e forcës së rrezikshme dhe humbjen e
madhe të popullsisë civile.
Mbrojtja e mjedisit natyrorë. Protokolli I i vitit 1977 parasheh detyrimin e

përgjithshëm ligjor për mbrojtje e ambientit natyrorë nga dëmtimet
masive, afatgjata dhe serioze.
Ndalohen llojet e armëve si vijon:

- municioni (predhat) e peshës nën 400 gram i cili pëlcet ose është i
mbushur me materie ndezëse apo djegëse. Ky ndalim nuk vlen edhe për
luftën në ajër.
- Predhat të cilat në trupin e njeriut pëlcasin (dum-dum);
- Helmi dhe armët helmuese;
- Çdo armë që është e destinuar për shkaktimin e plagëve fragmentare që
nuk mund të zbulohen me rreze X;
- Llojet e caktuara të minave, minat befasuese dhe disa mjete tjera;
- Napalm municioni dhe llojet e tjera të armëve ndezëse;
- Armët laserike verbuese (të ndaluara më 1996);
- Minat kundër këmbësorisë (të ndaluara me Konventën e KB më 1977, të
cilën nuk e kanë pranuar SHBA, Kina dhe disa shtete tjera);
- Armët bakteriologjike (biologjike), toksike dhe kimike janë ndaluar qysh
me Protokollin e Gjenevës të vitit 1925;
- Në luftërat detare në përgjithësi lejohen vetëm minat me spirancë, kurse
të gjitha tjerat janë të ndaluara;
- Përdorimi i armëve nukleare sipas mendimeve të pakontestueshme të
shkencës së drejtësisë është e ndaluar me norma ekzistuese.
242
12.4. Normat e së drejtës humanitare të zbatueshme në konfliktet e
armatosura të brendshme (civile)
Çështjet elementare humanitare të parapara në nenin3. të përbashkët për të

gjitha Konventat e Gjenevës (1949) dhe Protokollin II (1977) i obligojnë
të gjitha palët në të gjitha konfliktet e çdo lloji madje edhe kur ato nuk
pranohen. Për të gjitha rastet e konflikteve të brendshme të armatosura
neni 3. i Konventave të Gjenevës parasheh disa rregulla minimale për
mbrojtjen e personave të cilët nuk marrin pjesë të drejtpërdrejtë në
armiqësi, përfshirë këtu edhe pjesëtarët e forcave të armatosura që i kanë
dorëzuar armët dhe personat e paaftë për luftë, të sëmurit, të plagosurit, të
arrestuarit, etj. ndaj këtyre personave në çdo kohë dhe në çdo vend është e
ndaluar dhuna kundër jetës dhe trupit; marrja peng; lëndimi i dinjitetit
personal, sidomos veprimet çnjerëzore dhe fyese; shqiptimi dhe
përmbarimi i dënimeve pa gjykim paraprakë në gjykatë të rregullt. Neni 3
. i cekur është plotësuar edhe me Protokollin II (1977) i cili në konfliktin e
brendshëm i mbron të plagosurit, të sëmurët dhe anije thyerësit; njësitet
sanitare dhe të transportit; popullsinë civile por edhe disa civil që nuk
marrin pjesë drejtpërsëdrejti në armiqësi.
Krimet e luftës në kontestin e konflikteve të armatosura ndërkombëtare.

Statuti i Romës i Gjykatës Ndërkombëtare e Drejtësisë (1998) në një farë
mase paraqet kodifikim të normave të përgjithshme zakonore të së drejtës
humanitare të cilat janë në fuqi dhe të cilat edhe sot i obligojnë të gjitha
palët e konflikteve të armatosura ndërkombëtare pa marrë parasysh a janë
anëtare të Protokollit II. Në këtë kuptim shkeljet e rënda të nenit 3. të
Konventave të Gjenevës dhe të Protokollit II paraqesin krim dhe këtu
bëjnë pjesë : sulmet e qëllimshme kundër civilëve, objekteve të mbrojtura
dhe personave të misioneve paqësore; dhuna seksuale- dhunimi,
mbarësomi i dhunshëm, sterilizimi i dhunshëm, mobilizimi i fëmijëve nën
15 vjeç; zhvendosja e dhunshme e popullsisë për veq kur ajo bëhet për
shkaqe sigurie ose për shkaqe imperative ushtarake.
12.5. Fillimi dhe përfundimi i konflikteve të armatosura

ndërkombëtare dhe pasojat ligjore të gjendjes së luftës
Deri më 1919 është konsideruar se e drejta për fillimin e luftës është

shprehje e sovranitetit të çdo shteti sipas Konventës së III të Hagës lidhur
me fillimin e armiqësive (1907) armiqësitë midis anëtarëve të konventës
nuk guxojnë të fillojnë pa paralajmërimin paraprak të qartë i cili duhet ta
ketë formën e shpalljes së arsyeshme të luftës apo të ultimatumit me
243
shpalljen e kushtëzueshme të luftës. Mirëpo, pas ndalimit të luftës me

paktin Brajan-kolegovit (1928) dhe gjykimit të Nyrnbergut për krime
kundër paqes në Luftën e Dytë Botërore, nuk ka më shembuj të shpalljes
së luftës. Sot do të konsiderohej edhe ultimatumi i shtetit tjetër si kërcënim
i përdorimit të forcës që është në kundërshtim me Kartën e KB-së.
Pasojat ligjore të gjendjes së luftës janë:

- Parimisht ndërprerja e marrëdhënieve diplomatike midis palëve
ndërluftuese;
- Ndërprerja e kontratave bilaterale për bashkëpunim dhe aleancë politike
dhe ushtarake. Në rast se kontratat e tilla vazhdojnë të vlejnë atëherë
mundë të përfundohet se palët nuk dëshirojnë ta pranojnë gjendjen e
luftës midis tyre;
- Secila palë ndërluftuese mund ta suspendojë zbatimin e kontratave
bilaterale për tregti, për komunikacion, ekstradim dhe forma të tjera të
bashkë punimit;
- Në anën tjetër, në gjendje lufte fillojnë të zbatohen kontrata e caktuara
(Konventat e Gjenevës dhe Protokolli I) ;
- Konflikti i armatosur nuk ka efekt për respektimin e kontratës mbi
kufijtë dhe të kontratave që i caktojnë regjimet objektive;
- Shpërthimi i armiqësive ka pasoja të mëdha për tregti dhe marrëdhënie
tjera të ngjashme midis palëve ndërluftuese dhe personave të tyre fizik
dhe juridik- ndërpritet tregtia dhe çdo kontraktim apo bisedë vetvetiu
bëhet e dënueshme. Përveç kësaj të gjitha palët ndërluftuese grabitin
pasurinë publike të armikut në territorin e pushtuar.
Pushimi apo ndërprerja e konflikteve të armatosura ndërkombëtare mund

të behet në njërën nga mënyrat në vijim:
- Me ndërprerjen e thjesht të armiqësive pa ndonjë kontratë dhe kjo
mënyrë nuk është e mirë për kushtet bashkëkohore sepse duhet të
bisedohet riatdhesimin e refugjatëve dhe robërve të luftës, për suksedim
të shteteve , etj;
- Me kapitullim- fjala është për pushtimin e tërë territorit të palës tjetër

ndërluftuese. Bëhet aneksimi me kusht që të pushojë çdo rezistencë
brenda dhe jashtë dhe të pushojë pushteti në tërësi madje edhe në ekzil.
Shteti i anketuar pushon së ekzistuari si subjekt ndërkombëtar. Mënyra e
këtillë sot nuk është e mundur për shkak të normave të së drejtës
ndërkombëtare në fuqi;
244
- Me marrëveshje të paqes-kjo mënyrë konsiderohet normale për
përfundimin e luftës. Në kontratë rregullohen të gjitha çështjet që
rezultojnë nga lufta dhe ndryshimet që kanë ndodhur. Në mungesë të
normave tjera në Marrëveshjen e Paqes zbatohet parimi postliminium.
Kjo do të thotë se personat që gjenden në shtetin armiqësor apo në
territorin e okupuar përsëri i fitojnë të gjitha të drejtat që i kanë pasur
para lufte. Kjo ka të bëjë vetëm me pasojat e veprimeve me të cilat
okupatori i ka tejkaluar autorizimet e veta.
- Me marrëveshje për armëpushim- kjo marrëveshje lidhet me qëllim të

përfundimit të armiqësive dhe i paraprinë marrëveshjes përfundimtare të
paqes. Nëse nuk ka kontratë, por edhe nuk përsëritet armiqësia atëherë
marrëveshja për armëpushim zbatohet realisht si marrëveshje për
ndërprerjen e gjendjes së luftës;
- Me deklarim të njëanshëm – në këtë mënyrë pala fitimtare e ndërprenë

luftën me palën e mundur nëse armëpushimi nuk duket. Kjo praktikë ka
lindur pas Luftës së Dytë Botërore në rastin e Gjermanisë, Austrisë dhe
Japonisë.
Përfundimi i armiqësive mund të ndodhë edhe para përfundimit të

gjendjes së luftës. Ekzistojnë 4 mënyra të tilla të cilat janë :
- Armëpushimi i ndërpret operacionet luftarake me marrëveshje reciproke
(i përgjithshëm apo lokal);
- Kapitullimi i përgjithshëm apo i pakusht është akt i zakonshëm i shtetit

humbës që përcillet me marrëveshje për dorëzimin e të gjitha njësive
ushtarake dhe pezullimin e të gjitha pushteteve civile në atë shtet;
- Ndërprerja e armiqësive apo “armëpushimi” me urdhrin ose

rekomandimin e KS të KB-së. Vendimi i këtillë kërkon ndërprerjen
absolute të armiqësive në afatin e paraparë me Rezolutë të KB. Në atë
afat duhet të arrihet marrëveshje e qëndrueshme politike me
ndërmjetësimin e organeve të KB;
- Llojet e tjera të marrëveshjeve për suspendimin apo pezullimin e

armiqësive te eë cilat arrihet përmes konferencave diplomatike dhe me
ndërmjetësimin e shteteve të treta apo të Organeve të OKB-së.
245
12.6. Normat themelore juridike për luftën dhe armiqësitë
Me “ligje lufte” nënkuptojmë kufizimet e parapara me të drejtën

ndërkombëtare brenda të cilave bënë të zbatohet forca, e nevojshme për
mposhtjen e armikut. Kufizimet e luftimeve në këtë kuptim ndahen në:
ratione loci, ratione instrumenti dhe ratione personae.
Kufizimet ratione loci në luftë dallohen vend luftimet nga territoret e

operacioneve ushtarake. Me vend luftim nënkuptohet e tërë hapësira në të
cilën palët ndërluftuese mund ti zhvillojnë dhe përgatisin armiqësitë (tokë,
ujë, ajër dhe deti i hapur). Vendluftimi nuk e përfshin territorin e shtetit
neutral dhe vendet neutrale me konventa ndërkombëtare (Kanali i Suezit
dhe i Panamasë, Antarktiku, etj.) territori i operacioneve ushtarake është
vendi ku vërtet zhvillohet lufta e armatosur.
Kufizimet rationi instrumenti kanë të bëjnë me kufizimin e mjeteve dhe

metodave të luftës dhe me përdorimin e armëve në raport me objektet dhe
me disa lloje të armëve të ndaluara.
Kufizimet rationi personae kanë të bëjnë me respektimin themelor dhe

dallimin midis luftëtarëve dhe popullsisë civile. Parim themelor i këtij
përkufizimi është që popullata civile nuk guxon të marrë pjesë në
armiqësi, prandaj si e tillë duhet të kursehet nga operacionet luftarake sa
më shumë që është e mundur. Mbrojtja e civilëve, madje është kodifikuar
edhe me Protokollin I (1977).
Luftëtarët janë persona që marrin pjesë në armiqësi dhe nëse bien në dorë
të armikut kanë status të robit të luftës. Statusin e këtillë e kanë edhe disa
jo luftëtarë- personat që për së afërmi i përcjellin forcat e armatosura por
nuk janë pjesëtarë të tyre si p.sh. anëtarët civil të ekuipazhit të aviacionit
ushtarakë, korrespondentët e luftës, pjesëtarët e njësiteve luftarake, etj.
Luftëtarët mund të ndahen në “të rregullt” dhe “të parregullt”. Të rregullt
janë pjesëtarët e forcave të armatosura të palëve në konflikt si dhe
pjesëtarët e policisë dhe të radhëve vullnetare të cilët janë në përbërje të
atyre forcave të armatosura.
Sipas Konventës së III të Gjenevës (1949) luftëtarët e parregullt mund ta

kenë statusin e robit të luftës nëse në mënyrë kumulative i plotësojnë këto
kushte:
246
- T’iu prijë personi përgjegjës për vartësit e vet;
- Të kenë amblemin dallues që vërehet në largësi;
- Të bartin armët haptazi;
- Tu përmbahen ligjeve dhe zakoneve të luftës.
Kryengritja popullore. Banorët e territorit të pa okupuar të cilët me rastin

e afrimit të armikut në mënyrë spontane i kapin armët për ti bërë ballë
sulmit, duke mos pasur kohë për organizim si forca t rregullta të
armatosura, do ta kenë statusin e luftëtarit nëse haptazi bartin armë dhe iu
përmbahen ligjeve dhe zakoneve të luftës.
Pjesëtarët e personelit sanitarë dhe fetarë (ushtarakë dhe civilë) të palëve

në konflikt nuk konsiderohen rob lufte. Ata gëzojnë status të posaçëm dhe
të privilegjuar. Këta persona mund ti mbajë armiku vetëm për shkaqe
shëndetësore, për nevoja shpirtërore dhe për shkak të numrit të robërve.
Personeli tjetër në rastin e parë i kthehet palës së vetë. Personeli i
përmendur nuk gëzon mbrojtje të posaçme nëse është shfrytëzuar për
kryerjen e akteve të dëmshme për armikun, jashtë rregullave humanitare.
Kjo mbrojtje pushon pas paralajmërimit të parë në një afat të arsyeshëm i
cili ka mbetur pa përgjigje.
12.7. Mbrojtja ndërkombëtare juridike të robërve të plagosur të

luftës, të sëmurë dhe anije mbyturve.
Pozita dhe kushtet e robërve të luftës. Kjo pozitë është paraparë në tekstin
mjaft të thuktë të Konventës së III të Gjenevës për sjelljen ndaj robërve të
luftës (1949) dhe me disa norma të Protokolli I (1977):
a) statusi i robit të luftës. Të gjithë personat që kanë të drejtë në statusin e

robit të luftës ose të drejtën që ta kërkojnë atë janë nën pushtetin e forcës
armike e jo të individit apo njësitit ushtarakë që i kanë zënë rob. Shteti
armik është përgjegjës për fatin e tyre. Në çdo kohë dhe në rrethanë robërit
kanë të drejtë për trajtim njerëzor dhe respektim të dinjitetit dhe
personalitetit. Të gjithë ata kanë të drejtë në trajtim të barabartë pa
diskriminim bazë për privilegjin e tyre mund të jetë vetëm gjendja
shëndetësore, gjinia, mosha, grada ushtarake apo aftësia profesionale.
Robërit e luftës, me rastin e marrjes në pyetje janë të obliguar ta thonë
vetëm emrin dhe mbiemrin, gradën, datën e lindjes dhe numrin e amzës.
Armiku nuk guxon ti detyrojë që të japin të dhëna tjera. Ata guxojnë të
mbajnë të gjitha gjërat dhe sendet për nevoja personale përveç armës,
kalit, pajisjes ushtarake she dokumenteve ushtarake. Nga pajisja ushtarake
247
që u merret përjashtim bëhet me artikujt ushqimor dhe veshmbathje. Të

hollat dhe metalet e çmueshme mund tu merren me faktuar dhe duhet tu
kthehen pas lirimit. Robërit e luftës i nënshtrohen disiplinës dhe ligjeve në
fuqi të shtetit armik. Atyre mund tu kufizohet liria vetëm për shkaqe të
sigurisë së tyre.
b) Kushtet e robërisë. Shteti i cili i mbanë robërit është i detyruar që tua

siguroj ushqimin pa pagesë, veshmbathjen dhe kushtet e vendosjes të cilat
nuk guxojnë të jenë më të dobëta se ato që i kanë vetë, si dhe tua sigurojë
kujdesin shëndetësorë. Menjëherë pas nxënës rob duhet tu mundësohet
paraqitja familjes së vet dhe zyres qendrore për robër të luftës të këshillit
ndërkombëtarë të Kryqit të Kuq, pastaj duhet tu mundësohet korospodenca
me shkrim me familje, pranimi i pakove dhe ndihma shpirtërore nga prifti
i besimit të vet. Ata kanë të drejtë ta zgjedhin përfaqësuesin e vet që do ti
përfaqësojë para pushtetit ushtarakë, para fuqisë mbrojtëse, para Kryqit të
Kuq ndërkombëtar dhe çdo organizate që iu ofron ndihmë. Në çdo kamp
të robërve duhet të jetë i ngjitur publikisht teksti i Konventës së III të
Gjenevës në gjuhën e robërve në mënyrë që ata të jenë në çdo kohë të
informuar për të drejtat dhe obligimet e veta.
c) Riatdhesimi. Edhe gjatë kohës së armiqësive duhet të kthehen në atdhe

personat e sëmurë dhe të plagosur rëndë që janë robër lufte. Mirëpo, nëse
lirohen nuk guxojnë të punësohen në shërbim aktiv ushtarakë. Pas
përfundimit të armiqësive, para marrëveshjeve të paqes robërit e luftës
duhet të lirohen dhe menjëherë të riatdhesohen.
2. kujdesi për të plagosurit të sëmurët dhe të anije përmbyturit. Mbrojtja e
tyre është rregulluar me Konventën e parë të Gjenevës për përmasimin e
pozitës së të plagosurve dhe të sëmurëve në forcat e armatosura në luftë
dhe me Konventat e tjera të Gjenevës për mbrojtjen e të plagosurve, të
sëmurëve dhe të anije përmbyturve në forcat e armatosura detare (1949).
Krahas kësaj Protokolli I (1977) në pjesën e dytë e ka zgjeruar konceptin e
“personave të mbrojtur” edhe ndaj të plagosurve të sëmurëve dhe të anije
përmbyturve civil të cilët kanë nevojë për ndihmë mjekësore ose gjenden
në rrezik në det, por me kusht të kenë qenë neutral. Të gjithë këta persona
të cilës do palë qofshin duhen të mbrohet dhe të të respektohen. Luftëtarët
e zënë rob të armikut të të gjitha këtyre kategorive të përmendura kanë
statusin e robit të luftës. Çdo palë ndërluftuese ka për detyrë ti gjejë dhe ti
mbledhë kufomat e armikut dhe ta pengojë grabitjen e tyre. As një kufomë
nuk guxon të varroset pa u identifikuar sipas mundësisë me kontroll
spitalor. Popullata civile është e detyruar ti respektojë madje edhe të
248
plagosurit, të sëmurët dhe anije përmbyturit e armikut. Mbi ta nuk guxohet
të ushtrohet dhunë. Civilët dhe shoqatat për ndihmë janë të autorizuara
madje edhe në territoret e okupuara ti mbledhin ata dhe të përkujdesen për
ta me vetë iniciativë. Askush nuk guxon të shqetësohet, të ndiqet, të
gjykohet apo të dënohet për shkak të veprave të tilla humane.
12.8. Invadimi dhe okupimi luftarak
Qëllimi më i shpeshtë i luftës është okupimi i territoreve të armikut. Deri

sa zgjatë lufta invadimi nuk krijon gjendje objektive okupuese. Okupimi
paraqet gjendje kalimtare midis invadimit dhe të fituarit të të sovranitetit
mbi territorin e pushtuar. Okupimi luftarakë është gjendje kur okupatori e
mbanë territorin të okupuar, nën kontroll në masën kur ka pushuar çdo
rezistencë e armatosur edhe e organizuar dhe kur okupatori mund ta
vendos administrimin e vet. Fjala është për gjendje të përkohshme kur
sovraniteti i territorit të pushtuar nuk ka ndryshuar. Gjatë tërë kohës së
okupimit, okupatori ka një varg obligimesh sipas të drejtës ndërkombëtare.
Ai duhet ti respektojë të drejtat e individit të pronësisë ato fetare, etj. Ka të
drejtë ti plotësojë nevojat e shpenzimeve të administratës dhe ushtrisë të
cilën e mban në territorin e okupuar, por nuk guxon të mbledhë mjete më
shumë për qëllime të luftimeve në territoret tjera. Pra, kontributet në të
holla duhet të jenë në pajtim me rregullat e mëparshme tatimore. Parimi i
paprekshmërisë i pronës private në territorin e okupuar ka përjashtim. Në
të vërtet të gjitha mjetet e destinuara për komunikim, transport, magazinim
të armëve apo të municionit, etj. mund të konfiskohen madje edhe nëse i
takojnë personit privat. Mirëpo, kur të lidhet paqja ato duhet tu kthehen
personave privat dhe tu kompensohet dëmi. Fati i pronës shtetërore të
cilën e gjenë okupatori në territorin e okupuar varet nga ajo se a është
prona e lujtshme apo e paluajtshme. Prona e luajtshme me ligjet e luftës
konsiderohet pre lufte. Palujtshmëria nuk guxon të konfiskohet e as tu
shitet personave të tretë kurse okupatori konsiderohet vjelës i
palujtshmërive gjegjësisht kjo nënkupton veprimin në pajtim me rregullat
për vjeljen e fitimit. Përjashtim këtu bëjnë pasuritë e destinuara për
qëllime fetare, arsim, shkencë she art, sepse ato janë të paprekshme.
Mbrojtja e popullatës civile – Konventa e IV e Gjenevës (1949) zbatohet

ndaj të gjithë civilëve që nuk marrin pjesë në luftime dhe nuk kanë
mbrojtjen e tri konventave tjera. Në territorin e okupuar popullata civile
duhet ta vazhdojë jetën normale sipas mundësive. Okupatori ka për detyrë
ta mbajë rendin publik. Është i ndaluar depërtimi dhe transferi i popullsisë
si dhe kolonizimi i territoreve të okupuara. Gjithashtu është rreptësishtë e
249
kufizuar puna e dhunshme e popullatës civile.
Legjislacioni penal në territorin e okupuar mbetet në fuqi, por okupatori

mund ti pezulloj disa pjesë të tij që paraqesin për sigurinë e tij ose që e
pengojnë për zbatimin e Konventës së IV të Gjenevës. Nëse okupatori
nxjerr ligjet e veta penale ato hyjnë në fuqi vetëm pas shpalljes dhe nuk
kanë fuqi retroaktive. Nëse shkaqet e sigurisë nuk e kërkojnë të kundërtën,
civilëve duhet tu mundësohet largimi nga shteti armik për shkaqe
imperative të sigurisë së vet, okupatori mund ti internoj disa persona apo
tu caktojë atyre vendbanimin e detyrueshëm. Të gjithë personat e mbrojtur
me Konventën e IV kanë të drejtë që lirisht ti paraqiten forcës mbrojtëse,
Kryqit të Kuq Ndërkombëtar, dhe Kryqit të Kuq të shtetit në të cilin
gjenden. Përfaqësuesit e atyre institucioneve kanë të drejtë ti respektojnë
ata.
Vendet dhe zonat nën mbrojtje të posaçme. Konventa e IV parasheh

mundësin e caktimit të zonave dhe vendeve sanitare dhe të sigurisë si dhe
të zonave neutrale. Protokolli I parasheh mundësin e vendeve të
pambrojtura dhe të zonave të demilitarizuara. Zonat sanitare dhe të
sigurisë duhet të jenë në një largësi të konsiderueshme nga vend luftimet
kurse palët duhet ti pranojnë ato sipas marrëveshjes së posaçme. Caktimi i
zonave të këtilla deri tashti nuk është zbatuar në praktikë. Zonat neutrale
mund të caktohen si territore të përkohshme të operacioneve luftarake me
qëllim që në to të vendosen të plagosurit dhe të sëmurit e të dy palëve.
Përcaktimin e këtyre zonave është e nevojshme marrëveshja me shkrim e
palëve ndërluftuese.Me vend të pambrojtur mund të shpallet çdo vend
banim i cili për kundërshtarin është i hapur që ta okupoj pa rezistencë.
Kushtet për shpalljen e vendit të pambrojtur janë:

a) Nga ai vend duhet të evakuohen të gjithë luftëtarët, pajisja ushtarake
dhe armët e lëvizshme;
b) Instalimet e palëvizshme ushtarake nuk guxojnë të shfrytëzohen për
qëllime armiqësore;
c) Pushteti apo popullsia nuk guxojnë të ndërruarin kurrfarë veprime
armiqësore as aksione për logjistik ushtarake. Zonat e demilitarizuara
gjithashtu shpallen me marrëveshje të palëve. Protokolli I ka paraparë
rregullat sipas të cilave palët në konflikt e kanë të ndaluar shtrirjen e
operacioneve ushtarake në zonat e tilla.
250
12.9. Neutraliteti në luftë
Neutraliteti i shteteve në luftë është i mundur edhe të humbet (zhduket)

midis shteteve ndërluftuese. Instituti i neutralitetit pas ndalimit të luftës
me Paktin e Brajan – Kelogov (1928), nuk e ka më rëndësinë që e ka
pasur. Pas Luftës së Dytë Botërore shumica e teoricientëve konsiderojnë
se neutraliteti klasik nuk ka të përbashkët me sistemin juridik të KB.
Përjashtim janë vetëm shtetet e përhershme neutrale sikurse është Zvicra.
Obligimi i shteteve neutrale në raport me palët ndërluftuese është si vijon:

a) Përmbajtja – shteti neutral nuk guxon ti ndihmojë asnjërës palë
ndërluftuese;
b) Preventiva – shteti neutral është i detyruar ti pengojë aktivitetet e
palëve ndërluftuese në territorin e vet, siç është rekrutimi i ushtarëve,
përgatitjet për luftë ose veprimet luftarake;
c) Durimi – shteti neutral është i detyruar ta njohë ligjshmërinë e akteve
të palëve ndërluftuese ndaj veprimtarisë së personave të tij fizik dhe
juridik nëse ato janë në pajtim me të drejtën ndërkombëtare.
Obligimet e palëve ndërluftuese në raport me shtetin neutral janë:

a) Të përmbajturit – palët ndërluftuese janë të detyruara të përmbahen
nga veprimet ushtarake në territorin e shtetit neutral;
b) Preventiva – secila palë ndërluftuese është e detyruar ta pengojë

shkeljen e të drejtave të përfaqësuesve diplomatik dhe keqtrajtimin e
qytetarëve në territorin e vet dhe në territorin që e mban të okupuar;
c) Durimi – neutraliteti dhe sistemi i KB-së. Nëse Këshilli i Sigurimit

ndërmerr aksion në bazë të kapitullit VII atëherë neutralitet për anëtarët e
KB nuk ka. Mirëpo, pjesëmarrja e shteteve në aksionin ushtarakë të KB
kundër shtetit agresiv vetë vetiu nuk krijon gjendje lufte midis anëtarëve të
KB dhe shtetit agresor. Për këtë arsye pjesëmarrësit e këtyre konflikteve
nuk janë “palë ndërluftuese” dhe midis tyre nuk ka gjendje lufte. Në
konfliktet në të cilat mungon aksioni kolektiv i KB pozita e shteteve që
nuk marrin pjesë në luftë është shumë më afër gjendjes së jo luftës se sa
neutralitetit klasik, sepse ato nuk janë më të detyruara ti përmbahen
neutralitetit absolut. P.sh. ofrimi i ndihmës, madje edhe i furnizimit me
armë të palës së kundërt ndërluftuese sot nuk do të mund të konsiderohej
shkasë për sulm të një shteti të tillë.
251
1. NOCIONI, KARAKTERI DHE ZHVILLIMI I SHKENCËS SË TË DREJTËS

NDËRKOMBËTARE.......................................................................................... 2
1.1. Nocioni dhe natyra e së drejtës publike ndërkombëtare............................ 2
1.2. Klasifikimi i normave të së drejtës ndërkombëtare.................................... 4
1.3. Marrëdhënia midis të drejtës kombëtare dhe ndërkombëtare......................... 6
1.4. Historiku i shkurtër i zhvillimit të shkencës së të drejtës ndërkombëtare.......8
1.4.1. Bota e dikurshme ...................................................................................... 8
1.4.2. Mesjeta ..................................................................................................... 10
1.4.3. Periudha klasike .........................................................................................11
1.4.4. Shek. XIX................................................................................................ 13
1.4.5. Shekulli XX dhe XXI.............................................................................. 16
1.4.5.1. Periudha deri në Luftën e Dytë Botërore............................................... 16
1.4.5.2. Periudha pas Luftës së Dytë Botërore .................................................. 18
2. BURIMET E SË DREJTËS NDËRKOMBËTARE..................................... 21
2.1. Nocioni i burimit të së drejtës ndërkombëtare ……................................... 22
2.2. Drejtshmëria si burim i së drejtës ............................................................... 24
2.3. Parimet e përgjithshme të së drejtës si burim i së drejtës
ndërkombëtare..................................................................................................... 25
2.4. Zakonet në të drejtën ndërkombëtare ……….............................................. 26
2.5. Praktika ndërkombëtare e gjykatave dhe arbitrazheve................................ 28
2.6. Shkenca e së drejtës ndërkombëtare ...........................................................28
2.7. Aktet e njëanshme si burime të së drejtës ndërkombëtare.............................29
2.8. Kodifikimi dhe zhvillimi progresiv i së drejtës ndërkombëtare....................30
3. E DREJTA E MARRËVESHJEVE NDËRKOMBËTARE............................33
3.1. Nocioni i Marrëveshjeve Ndërkombëtare......................................................33
3.2. Format themelore të kontratave ndërkombëtare............................................35
3.6. 3.3. Aftësia (zotësia) e lidhjes së marrëveshjeve apo kontratave
ndërkombëtare .....................................................................................................35
3.4. Procedurat e lidhjes së marrëveshjeve apo kontratav....................................36
3.5. Rezervat në marrëveshjet ndërkombëtare......................................................37
3.6. Inerpretimi i marrëveshjes.............................................................................38
3.7. Respektimi dhe zbatimi i kontratës.............................................................. 39
3.8. Kontratat dhe palët e treta..............................................................................40
3.9. Klauzolat e posaçme të marrëveshjeve (kontratave).................................... 42
3.10. Ndryshimet dhe plotësimet (revizionet) e kontratave..................................42
3.11. Anulimi i kontratës..................................................................................... 43
3.12. Suspendimi i zbatimit, pëlqimi dhe tërheqja nga kontrata……………..... 46
3.13.Suksedimi i shteteve në bazë të marrëveshjeve ndërkombëtare...................47
4. SUBJEKTET E SË DREJTËS NDËRKOMBËTARE....................................48
4.1. Nocioni i subjektit të së drejtës ndërkombëtare............................................48
4.2. Shteti si subjekt i së drejtës ndërkombëtare................................................. 49
4.2.1. Nocioni dhe lindja e shtetit........................................................................ 49
4.2.2. Popullsia.....................................................................................................50
252
4.2.3. Territori shtetëror........................................................................................50
4.2.4. Pushteti sovran........................................................................................... 51
4.2.5.. E drejta në vetëvendosje............................................................................52
4.2.6. Njohja e shtetit dhe qeverisë...................................................................... 53
4.2.7. Shuarja shtetit............................................................................................ 56
4.2.8. Të drejtat dhe detyrimet themelore të shtetve ...........................................57
4.3. Shtetet e përbëra............................................................................................ 62
4.4. Shtetet e varura dhe territoret e varura...........................................................64
4.5. Shtetet e përhershme neutrale...................................................................... 65
4.6. Selia e Shenjtë dhe Shteti i Vatikanit............................................................ 66
4.7. Suksedimi i shteteve..................................................................................... 67
5.7. 4.8. Subjektiviteti ndërkombëtar i kryengritësve dhe lëvizjeve
çlirimtare ..............................................................................................................73
5.8. 4.9. Organet e shtetit në marrëdhëniet ndërkombëtare...................................75
5. E DREJTA DIPLOMATIKE DHE KONSULL0RE........................................77
5.1. E drejta diplomatike...................................................................................... 77
5.1.1. Marrëdhëniet diplomatike...........................................................................77
5.1.2.. Përfaqësuesit diplomatik............................................................................78
5.1.3.Privilegjet dhe imunitetet diplomatike.........................................................82
5.2. E drejta konsullore........................................................................................ 84
6. DISA ÇËSHTJE TË VEÇANTA TË SË DREJTËS
NDËRKOMBËTARE..........................................................................................90
6.1. Përgjegjësia e shtetit në të drejtën ndërkombëtare........................................90
6.2. E drejta Ekologjike Ndërkombëtare.............................................. .............117
6. 3. 1. Juridiksioni në të drejtën ndërkombëtare................................. ............. 124
6.3. Juridiksioni në çështjet penale .............................................................. .....125
7.3. E drejta ndërkombëtare dhe terrorizmi.........................................................129
6.4.1. Hyrje.........................................................................................................130
6. 4. 2. Konventat ndërkombëtare dhe protokollet përcjellëse...........................131
6.4.3. Dokumentet politike të KB-së të cilat përmbajnë masat për
eliminimin e terrorizmit ndërkombëtar...............................................................133
6.4.4. Masat Këshillit të Sigurimit .....................................................................134
6.4.5. Marrëveshjet ndërkombëtare regjionale bilaterale dhe
multilaterale dhe masat tjera të rëndësishme......................................................135
6.5. E drejta e refugjatëve dhe e drejta në azil..........137
6.5.1. Korniza juridike e sistemit ndërkombëtar për mbrojtjen e Refugjatëve...137
6.5.3. Rezolutat e Asamblesë së Përgjithshme të OKB-së,Deklarata
për Azilin Territorial (strehimin), (1967)...........................................................140
6.5.2. Ligjet dhe standardet ndërkombëtare........................................................140
6.5.5. Ligjet dhe standardet nacionale................................................................141
6.5.6. E drejta humanitare ndërkombëtare..........................................................141
6.5.7. Personat pa shtetësi (apatridët).................................................................142
6.5.7. Personat pa shtetësi (apatridët).................................................................142
6. 5. 9. Refugjatët dhe migrantët ........................................................................142
6. 5. 10. Të drejtat dhe detyrat e refugjatëve......................................................143
253
8. ORGANIZATAT NDËRKOMBËTARE SI SUBJEKTE TË SË

DREJTËS NDËRKOMBËTARE.......................................................................143
7.1. Nocioni i organizatave ndërkombëtare........................................................143
7. 2. Privilegjet dhe imunitetet............................................................................145
7.4. Kombet e Bashkuara.................................................................................148
7.3.1. Pararendëset dhe themelimi i Kombeve të Bashkuara..............................148
7.3.2. Anëtarët e Kombeve të Bashkuara............................................................149
7.3.3. Organet e Kombeve të Bashkuara............................................................152
7.4. Pasqyra e organizatave të specializuara brenda Kombeve të Bashkuara....155
7.4.1. Hyrje.........................................................................................................155
7.4.2. Klasifikimi i organizatave të specializuara...............................................156
7.4.4. Marrëveshjet dhe organizatat regjionale dhe të tjera................................159
8.NJERIU SI SUBJEKT I SË DREJTËS NDËRKOMBËTARE……………..165
8.1. Hyrje............................................................................................................165
8.2. Shtetasit dhe të huajt – nocioni....................................................................166
8.3. Mbrojtja ndërkombëtare e individit.............................................................170
8.4. Mbrojtja ndërkombëtare e pakicave............................................................174
8.4.1. Nocioni i pakicës kombëtare....................................................................174
8.4.2. Historiati...................................................................................................174
8.5. Përgjegjësia penale e individit.....................................................................176
9. OBJEKTET NË TË DREJTËN NDËRKOMBËTARE.................................179
9.1. Territori shtetëror.........................................................................................180
9.2. Kufijtë shtetëror dhe të fituarit e territorit..................................................180
9.3. Të fituarit e territorit....................................................................................183
9.4. Lumenjtë dhe liqenet ndërkombëtar............................................................185
9.5. Hapësirat ajrore............................................................................................186
9.6. E Drejta në Gjithësi......................................................................................189
9.7. E DREJTA NDËRKOMBËTARE E DETARE …………………….……190
9.7.1.Hyrje..........................................................................................................190
9.7.7. Pjesët e detit përbëjnë pjesën e territorit të shtetit bregdetar....................191
9.7.8. Ujërat e brendshme detare........................................................................192
9.7.9. Territori detar i shtetit...............................................................................193
9.7.10. Ujërat e Arkipelagut të shteteve të Arkipelagut....................................195
9.7.11. Pjesët e detit në të cilat shteti bregdetar ka të drejtat sovrane.............. 196
9.7.11.1. Rripi i jashtëm detar...........................................................................196
9.7.11.2. Rripi Epikontinental ..........................................................................196
9.7.12. Pjesët e detit që ianë jashtë juridiksionit të shteteve ............................197
9.7.12.1. Deti i hapur (i lirë) .............................................................................197
9.7.12.2. Zona ndërkombëtare e fundit të detit dhe oqeanit..............................198
9.7.7.3. Ngushticat detare dhe kanalet detare.....................................................199
10. ZGJIDHJA PAQËSORE E KONTESTEVE (KONFLIKTEVE) MIDIS
SHTETEVE .......................................................................................................202
10.1. Hyrje..........................................................................................................203
254
10.2. Negociatat e drejtpërdrejta, shërbimet e mira dhe ndërmjetësimi.............205
10.3. Hetimi (anketa) dhe Pajtimi.......................................................................207
10.4. Arbitrazhi...................................................................................................207
10.5. Zgjidhja e kontesteve ndërkombëtare përmes gjykatës.............................210
10.5.1. Hyrje.......................................................................................................210
10.5.2. Gjykata Ndërkombëtare e Hagës............................................................211
10.5.3. Zgjidhja paqësore e kontesteve në kuadër të Kartës së KB....................215
10.5.4. Vetëndihma (vetëmbrojtja).....................................................................218
11. SISTEMI I SIGURISË KOLEKTIVE..........................................................223
11.1. Sistemi i sigurisë kolektive dhe roli i Këshillit të Sigurimit të KB...........223
11.1.1. Masat në bazë të Kapitullit VII të KB-së ...............................................225
11.2. Përdorimi i forcës në situatat jo të dhunshme...........................................227
11.3. Këshilli i sigurimit, e drejta e ndërkombëtare dhe gjykata ndërkombëtare e
drejtësisë.............................................................................................................228
11.4. Kontrolli armatimit dhe çarmatimit...........................................................232
11.4.1. Nocioni çarmatim ..................................................................................232
11.4.3. Marrëveshjet e karakterit universal........................................................233
11.4.4. Marrëveshjet e nivelit (cakut) regjional.................................................235
11.4.5. Marrëveshjet bilaterale...........................................................................236
11.4.6. E drejta e përgjithshme zakonore në fushën e zvogëlimit të armatimit dhe
çarmatimit..........................................................................................................236
12. E DREJTA E KONFLIKTEVE TË ARMATOSURA DHE E DREJTA
HUMANITARE NDËRKOMBËTARE.............................................................237
12.1. Burimet e të drejtës së luftës dhe të drejtës humanitare............................237
12.2. Lufta dhe format tjera të konflikteve të armatosura..................................239
12.3. Kufizimet e luftimeve që janë të obligueshme për të gjitha konfliktet e
luftës ..................................................................................................................240
12.4. Normat e së drejtës humanitare të zbatueshme në konfliktet e armatosura të
brendshme (civile)..............................................................................................243
12.5. Fillimi dhe përfundimi i konflikteve të armatosura ndërkombëtare dhe
pasojat ligjore të gjendjes së luftës.....................................................................243
12.6. Normat themelore juridike për luftën dhe armiqësitë ...............................246
12.7. Mbrojtja ndërkombëtare juridike të robërve të plagosur të luftës, të sëmurë
dhe anije mbyturve..............................................................................................247
12.8. Invadimi dhe okupimi luftarak..................................................................249
12.9. Neutraliteti në luftë....................................................................................251
255

AAB - E Drejta Ndërkombëtare

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

AAB - E Drejta Ndërkombëtare

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

E DREJTA NDËRKOMBËTARE

SARAJEVË / PRISHTINË 2007

1. NOCIONI, NATYRA DHE ZHVILLIMI I SHKENCËS SË TË

Bibliografia: DJ Harris, Cases and Materials on International Law, sixth edition,

1.1. Nocioni dhe natyra e së drejtës publike ndërkombëtare

Teoricientët e drejtësisë, tërë drejtësinë e ndajnë në dy pjesë; në të drejtën

Ndonëse shtetet ishin subjekte kryesore të së drejtës ndërkombëtare,

Definicioni tradicional i së drejtës ndërkombëtare, si sistem i normave

E drejta ndërkombëtare ndahet në të drejtën ndërkombëtare private (e

E Drejta Ndërkombëtare Private merret me ato marrëdhënie të subjekteve

E Drejta ndërkombëtare Publike i rregullon marrëdhëniet midis shteteve

Veçoritë themelore të së Drejtës Ndërkombëtare, qı duhet t’i përmbajë çdo

a) E Drejta Ndërkombëtare është drejtësi,

Librat e vjetër mësimor të së drejtës ndërkombëtare i cekun arsyet në vijim

Pas shpjegimit të formave themelore të së drejtës ndërkombëtare dhe

- A është e drejta ndërkombëtare vërtetë e drejtë/drejtësi/ ?

1.2. Klasifikimi i normave të së drejtës ndërkombëtare

a) Në bazë të kompetencës territoriale të normave të së drejtës

b) Duke pasur parasysh zbatimin e detyrueshëm, të gjitha normat e së

Në anën e kundërt me ato imperative qëndrojnë normat dispozitive të së

cilat kanë të bëjnë me situatën e tilla.

c) Ndarja e së drejtës ndërkombëtare në të drejtën e luftës dhe të drejtën

1.3. Marrëdhënia midis të drejtës kombëtare dhe ndërkombëtare

Në teorinë e të drejtës ndërkombëtare, shtrohet çështja e raportit midis të

Sipas botëkuptimit dualist, e drejta kombëtare dhe e drejta ndërkombëtare

Përkundër këtyre botëkuptimeve, përfaqësuesit apo thënë më drejtë

Mbështetësit e primatit të normës ndërkombëtare përballë kombëtares,

Mbështetësit e primatit kombëtar, kundruall atij ndërkombëtar fillojnë nga

Të dy këto pikëpamje i kanë përkrahësit dhe kundërshtarët e tyre në

Gjykata e Përhershme e të Drejtës Ndërkombëtare, Gjykata

Neni 2 i Kushtetutës së BH thotë: »... Të drejtat dhe liritë të parapara me

1.4. Historiku i shkurtër i zhvillimit të shkencës së të drejtës

Ambivalenca e nocionit të së drejtës ndërkombëtare nxitë përgjigje të

Nëse me të drejtën ndërkombëtare nënkuptojmë kodeksin e pavarur të

Historianët theksojnë se Demetrie Faleronski, bashkëkohanik i Aleksandrit

Al – Harb), të cilat janë zbatuar në pjesën tjetër të botës.

Në vend të shtetit universal të Perandorisë Romake në mesjetë, krijohet

Lufta konsiderohej e drejtë nëse ekzistonte arsyeja e drejtë (justa causa),

1.4.3. Periudha klasike

Zhvillimi sistematik i së drejtës ndërkombëtare kishte filluar në të

Në këtë periudhë janë të rëndësishëm autorët: Francoass Suares, i cili me

natyrës së njeriut si qenie shoqërore dhe e arsyeshme. E drejta natyrore

Në kuadër të së drejtës së vullnetit njerëzor ekziston e drejta civile e cila

Sipas mendimit të Grotiusit nëse e drejta e vullnetit ndërkombëtar e njeriut

Në fillim të kohës së re paraqiten misionet e para të përhershme (1455

1.4.4. Shek. XIX

Koha e re mund të ndahet në dy periudha, e para nga Revolucioni francez

dhe asokohe u paraqit edhe teoria mbi kombin si subjekt ndërkombëtar.

Kongresi i Vjenës e ndryshoi hartën e Evropës pas luftërave të Napolonit

Revolucionit Francez, i kishte lënë edhe njerëzimit një trashëgimi të

Marrëdhëniet e reja ndërkombëtare ishin të mundshme vetëm në bazë të

Konferenca e parë e Hagës, më 1898, në qëllimin kryesor të saj nuk pati

Konferenca e Dytë e Hagës më 1907, në të cilën morën pjesë të gjitha

Juristi argjentinas C. Calvo (1824 – 1906), ishte angazhuar për futjen në

1.4.5. Shekulli XX dhe XXI

Lufta e Parë Botërore ishte pasojë e imperializmit. Ajo shkaktoi

Tmerret e luftës përforcuan qëllimin vendosjen e mekanizmave me të cilat

Me paraqitjen e organizatave të mëdha ndërkombëtare u krijuan kushtet

1946 u zëvendësua me Gjykatën Ndërkombëtare të Drejtësisë. Mirëpo, të

1.4.5.2. Periudha pas Luftës së Dytë Botërore

Pas luftës në vend të Ligës së Kombeve krijohet organizata e re universale

Detyra kryesore e Kombeve të Bashkuara është garantimi i paqes dhe i

Kështu kriminelët nazist dhe japonezë të Luftës së Dytë Botërore, të cilët

Marrëdhëniet midis superfuqive të cilat ishin bashkuar në luftë kundër