SPER ALAIMLAR

25.12.2008

Prof.Dr.Ayegl AKDOAN
EKER

SPER ALAIMLAR
Sper alam; ana yaps demir, nikel yada kobalt olan nisbeten
yksek miktarlarda krom, az miktarda da yksek scaklkta ergiyen
molibden, wofram, alminyum ve titanyum ieren alam olarak
tanmlanabilir. Sper alamlar; ok yksek scaklklarda yksek
dayanmlarn koruyabilen ve yksek scaklk direncine sahip
alamlardr.
Bu kompleks alamlar, yksek scaklklarda iyi korozyon ve
oksidasyon direncine, stn srtnme ve kopma dayanmna
sahiptirler.
Sper alamlar; matris iinde ince dalm formda deiik karbrler
ve intermetalik fazlar ierirler.
Sper alamlarn yaklak %15-%20 si korozyona mkemmel
yksek diren gsteren yksek oranda krom ieren malzemelerdir.
Sper alamn en iyi kullanm scaklk aral , 0.8 T erg. olarak
alnmaldr.

25.12.2008

Prof.Dr.Ayegl AKDOAN
EKER

SPER ALAIMLAR

Sper alamlar zellikle uak, gemi, lokomotif ve enerji santrali gaz

trbinlerinde, roketlerde tahrik sistemlerinde, petrol ve kimya tesislerinin
deiik yerlerinde kullanlrlar.
lk sper alamlar stenitik paslanmaz eliklerin bir modifikasyonu olup
gnmzde kullanmda olan bir ok malzeme 1950- 1970 yllar arasnda
gelitirilmitir.
1980lerde gelien teknoloji gelien teknoloji ile baz elementlerin sper
alamlara katlabilme olanann artmasyla bugn youn ilgi duyulan
spesifik mekanik zellikler kazanmlardr. Bu nedenle de yksek scaklk
uygulamalar sz konusu olduunda sper alamlar dier tm
ticarimetalurjik malzemelerden daha ok tercih edilmektedirler.
1900 l yllarn balarnda gaz trbnlerinde kullanm iin gelitirilmi olan
sper alamlar artk denizcilik, sanayi ve tat gaz trbinleri, uzay aralar,
roket motorlar, nkleer reaktrler, denizalt uygulamalar, buhar g
niteleri ve petrokimyasal ekipmanlarda geni olarak kullanlmaktadrlar.

25.12.2008

Prof.Dr.Ayegl AKDOAN
EKER

SPER ALAIMLAR

Gaz trbinlerinin kanatlar en yksek zorlamaya maruz kalan yap

elemanlar grubunda yer alrlar.
Meydana gelen ak kuvvetleri sonucunda 1100 0C a varan scaklklarda
200MPaa kadar boyuna gerilmeleri tamak zorundadr. Bu esnada trbn
kanad aya yksek scakla ( 700 0C ) ulamamasna karn gerilme
zorlamas 500MPa deerine ular.
Kanatlar iletme srasnda yksek titreime maruz kaldklar ve ani scaklk
deiimlerinden dolay deiken termik zorlamay da karlamak
gerektiinden yksek scaklk dayanm yansra ayrca snek ve termik
yorulmaya kar yeterli dayanma sahip olmas gerekir.
Scak yanma gazlar yksek miktarda oksijen ve dier korozif maddeler
ierdiinden kant malzemesinin korozyon direnci yksek olmaldr.
Yanma odalarnda (kamaralarnda) mekanik zorlanma nemli lde daha
azdr ancak scaklk 1100 0C n zerine kabilir. Bu amala da kullanlacak
malzemenin ncelikle korozyon direncinin yksek olmas daha sonra
kaynak edilebilirlii ve ekil alabilirlii gz nnde tutulur.

25.12.2008

Prof.Dr.Ayegl AKDOAN
EKER

SPER ALAIMLAR
Sper Alamlarn Snflandrlmas:
Sper alamlar genel olarak 3 ana balk altnda ele alnabilir.
Demir esasl sper alamlar
Nikel esasl sper alamlar
Kobalt esasl sper alamlar

25.12.2008

Prof.Dr.Ayegl AKDOAN
EKER

SPER ALAIMLAR
Demir Esasl SperAlamlar:

Demir esasl sper alamlar; %25-45 Ni, %15-60 Fe, yksek scaklklarda oksidayon
direncini salamak iin %15-28 Cr, kat zelti mukavemetini salamak iin %1-6 Mo
ilave edilir.. Karbon, boron, zirkonyum, kobalt ve baz dier elementler de ilave
edilebilir.
Titanyum, alminyum ve niobyum mukavemet arttrc kelti oluturmak iin nikelle
kombine edilir. Ayrca alminyum ve titanyum iermeleri nedeni ile kelme
sertlemesi ilemi ile sertletirilebilirler.
Kbik yzey merkezli kafes yapsna sahip matriste alam elementlerine bal olarak
kelen fazlar, malzemenin mekanik zelliklerinin belirlenmesinde etkin rol oynarlar.
Demir esasl sper alamlar yaklak 650 0C a kadar olan scaklklarda kullanm
bulmaktadrlar.
Demir esasl sper alamlarn dayanmlar, nikel esasl alamlara gre daha
dktr. Bu nedenle de, daha uzun mr ve ayn zamanda yksek mekanik ve
termik zorlamalarda nikel ve kobalt esasl alamlar tercih edilir.
Pek ok gaz trbin motorlarnda, kanatlarnda, diskler ve aftlar ile buhar
trbinlerindeki baz paralar demir esasl sper alamlardan yaplabilir.
Dier sper esasl alamlara kyasla daha ucuzdurlar.

25.12.2008

Prof.Dr.Ayegl AKDOAN
EKER

SPER ALAIMLAR
Nikel Esasl Sper Alamlar:

Nikel; ergime scakl 1453 C ve younluu 8,9 g/cm3 elementtir.

Nikel esasl speralamlarn yapsnda, %50-70 Ni bulunan alamlardr.
Nikel esasl sper alamlara kelme sertlemesi ilemi uygulanabilir.
1941 ylnda ngilterede gelitirilen NIMONIC 80 alam, ilk kez kelme sertlemesi
ile sertletirilen alamdr. Alam iinde
Ni3 (AlTi) kletilerinin olumas iin %22.25 Ti ve %1.3 Al ve %19.5 Cr bulunmaktadr.
Nikel esasl sper alamlarn kullanm verimliliklerin arttrlmas iin Mo, Co, Nb, Zr,
B, Fe ve dier elementler ilave edilmitir.
Sper alamlar iinde yap-zellik ilikisi en iyi bilinen malzemelerdir.
leri teknoloji hava tat motorlarnn %50sini nikel esasl sper alamlar oluturur.
815 0C 900 0C da kullanm alan bulan nikel easasl sper alamlar; uak ve gaz
trbinlerinde, uzay aralarnda, roket motorlarnda, nkleer reaktrlerde, termik
santrallerde, petrokimyasal ekipmanlarda ve dier yksek scaklk uygulamalarnda
kullanlr.
Nikel esasl sper alamlar; tek kristal dkm yntemi, ve toz metalurjisi yntemi ile
retilebilirler.

25.12.2008

Prof.Dr.Ayegl AKDOAN
EKER

SPER ALAIMLAR
Kobalt Esasl Sper Alamlar:

Kobalt; ergime scakl (1495 0 C ) ve younluu (8.90 g/cm3 ) gibi bir ok

fiziksel zellii asnda nikele benzer.
Oda scaklnda sk paket hegzagonal (sph) yapsna sahip olan kobalt,
417 0C de allotropik dnme uprayarak kbik yzey merkezli (kym) kafes
yapsna dnr.
Dkm kobalt esasl sper alamlar; %50-60 Co, %20-30 Cr, %5-10 W(T)
ve %0.1-1.0 C ierirler. Bu alamlarn dengesi nikel, tantal, demir, niobyum
vb. gibi elementlerle salanr.
Kobaltn krom, nikel, tungsten, karbon ve dier alam elementleri ile
alamlanarak elde edilen karmak sper esasl kobalt alamlar, ilk olarak
gaz trbini motorlarnda kullanlmaya baland 1943 ylndan bu yana
byk geliim gstermitir.
Normal olarak kobalt bazl sper alamlar sl ileme tabi tutulmaz. Ancak
kaynak yapmak ve ya ilemek gerektiinde bu kural bozulabilir.
Kobalt esasl sper alamlar; nispeten dk gerilmelerde ve yksek
scaklklarda uzun mrl olmas istenen statik paralarda kullanm alan
bulmulardr.

25.12.2008

Prof.Dr.Ayegl AKDOAN
EKER

SPER ALAIMLAR
Kobalt Esasl Sper Alamlar:

Kobalt esasl sper alamlarn son yllarda balca tercih edilme nedenleri
unlardr.
Ergime scaklnn yksek olamsnedeniyle yksek scaklklarda, demir ve
nikel esasl sper alamlara kyasla daha yksek dayanm gsterirler.
Bileimlerindeki yksek krom nedeni ile mkemmel scak korozyon
direncine sahiptirler. Bu nedenle de gaz trbinlerindeki atmosferde
alacak paralar iin uygun malzemelerdir.
Nikel esasl sper alamlara gre ok daha mkemmel termal yorulma
direncine sahiptirler.
Kaynak edilebilirler.

25.12.2008

Prof.Dr.Ayegl AKDOAN
EKER