Jelena Markovi

Filozofski fakultet
Pale

UDK 371.3 : : 811] : 028.1

EKSTENZIVNO ITANJE U NASTAVI STRANIH

JEZIKA1
Apstrakt: Budui da uenicima najee nije mogue da borave meu
izvornim govornicima stranog jezika koji ue, ekstenzivno itanje
predstavlja najlaki i najpristupaniji nain dodira sa autentinim
jezikom. Ipak, ni itanje uopte, a ni ekstenzivno itanje, ne dobijaju
panju i mesto koje zasluuju u nastavi stranih jezika. U menjanju takve
prakse u nastavi stranih jezika treba imati u vidu istraivanja o
rezultatima ekstenzivnog itanja. Oni nedvosmisleno govore o tome da
ekstenzivno itanje doprinosi razvijanju vetina itanja i pisanja,
izgraivanju vokabulara, poznavanju spelinga i proirivanju optih znanja
o svetu.
Kljune rei: itanje, ekstenzivno itanje, aktivnosti nakon itanja,
vokabular, autentinost

1. Uvod
Danas se u nastavi stranih jezika relativno malo panje poklanja
vetini itanja uopte, kao i ekstenzivnom itanju. Sami termini intenzivno
itanje i ekstenzivno itanje su pedagoke prirode, pa ih najpre treba
definisati i ukazati na njihove specifinosti.
1.1.

Intenzivno itanje

Intenzivno itanje je ogranieno na uionicu. Uglavnom se itaju

krai tekstovi koji se iscrpno analiziraju. Nastavnik pokuava da osmisli
as tako da uenici vebaju vie strategija tokom rada. Uvodni deo asa je
najee neka strategija brzog itanja.2 Nakon toga obino sledi paljivo
itanje teksta. Vebe kojima se proverava stepen razumevanja teksta su
1

Primeri koji e biti dati u radu su primeri u nastavi engleskog kao stranog jezika.
Na primer: letimino itanje (skimming) ili itanje na preskok u cilju nalaenja odreene
informacije (scanning).

Jelena Markovi

raznovrsne. Najvei deo vokabulara je poznat, a deo koji nije poznat se

detaljno prouava. U nastavi stranih jezika intenzivno itanje se esto
koristi u analizi jezika teksta. Pri tom se usvajaju nove leksike ili
gramatike jedinice jezika.
2.

Ekstenzivno itanje

Nasuprot intenzivnom itanju stoji ekstenzivno itanje.

Ekstenzivno itanje predstavlja pristup nastavi i uenju itanja u kome
uenici itaju veliku koliinu materijala (v. Grabe and Stoller 2002:259).
Ekstenzivno itanje se odvija bez nadzora, kod kue ili u biblioteci (ree u
uionici). Materijal koji se ita je raznovrstan. Cilj je razumevanje
osnovnih ideja teksta. Stoga je fokus na znaenju teksta, a ne na samom
jeziku.
Ekstenzivno itanje omoguava ueniku da oseti zadovoljstvo koje
itanje prua. Stoga je Kraen nazvao ekstenzivno itanje "itanjem sa
zadovoljstvom" (pleasure reading). Kasnije je taj naziv izmenio u
"slobodno i voljno itanje" (free voluntary reading) (Day and Bamford
1998:7).
2.1.

Karakteristike ekstenzivnog itanja

Prva vana karakteristika ekstenzivnog itanja je velika koliina

proitanog materijala. U metodici nastave stranih jezika je utvreno da
koliina proitanog, zadovoljstvo pri itanju, brzina i uspenost stoje u
meusobnoj zavisnosti.3 Koliina proitanog je bila najbolji predskazatelj
uspeha u itanju u eksperimentalnom istraivanju koje su izveli Renandja,
Rajan i Dejkobs (Renandya and Jacobs 2002: 296).
Sledea vana karakteristika je raznovrsnost materijala koji se ita.
Potrebno je da budu prisutna izdanja razliita po temi i anru. Moraju biti
zastupljeni romani, pripovetke, novele, biografije, autobiografije, struna
literatura, pa ak i stripovi. Iako najee sam nastavnik bira literaturu,
dobro je omoguiti uenicima da nekada i sami biraju ta e itati.
Neki autori navode da u ekstenzivnom itanju, u cilju motivacije
uenika, nivo teine teksta mora biti znatno ispod nivoa znanja jezika
3

Ta pojava se naziva Matejev efekat. Njenom prouavanju u nastavi stranih jezika najvie
je doprineo Stanovi i drugi predstavnici interaktivnog modela itanja (v. Anderson 1999:
2).

492

Ekstezivno itanje u nastavi stranih jezika

uenika. Takav stav prema ekstenzivnom itanju je u direktnoj suprotnosti

sa Kraenovom tvrdnjom da jeziki input treba da bude na nivou koji je
ispred nivoa znanja uenika4. Motivacija uenika e biti postignuta ako
izbor knjiga i teina samog teksta predstavlja intelektualni izazov za
uenike.
Pogreno je smatrati da ekstenzivno itanje iskljuuje aktivnosti na
asu nakon itanja. Ukoliko je mogue odvojiti vreme na asu, takve
aktivnosti se preporuuju, jer omoguavaju uenicima da kreativno
upotrebe svoja saznanja. Najea aktivnost te vrste je prepriavanje
sadraja knjige ili pisanje rezimea. Ovi zadaci su esto nezanimljivi za
uenike. Umesto njih mogu se koristiti sledee aktivnosti (v. isto 297):
nacrtati simbol koji e predstavljati knjigu
odigrati neki deo prie po ulogama
uraditi poster (reklamu) za knjigu
napisati pismo autoru
itati zanimljive delove naglas
razmeniti miljenja o knjizi tokom diskusije.
Korisno je svaku slinu aktivnost na asu zavriti evaluacijom
knjige i tabelarnim beleenjem o knjizi. Tabele mogu raditi svi uenici za
sebe pojedinano, upisujui u njima komentare o svim knjigama koje su
proitali. Tabele sa belekama se mogu voditi i za knjige pojedinano, pri
emu svi uenici koji su itali datu knjigu zapisuju svoj komentar o njoj.
Korisno je takve tabele uvati u samim knjigama.
Nastavnici moraju voditi rauna da vreme posveeno aktivnostima
nakon ekstenzivnog itanja treba da bude kreativan doprinos uenika, a ne
samog nastavnika.
2.2.

Rezultati ekstenzivnog itanja

Prihvaeno je miljenje da je ekstenzivno itanje od izuzetne

vanosti u uenju stranog jezika. To se moe zakljuiti sudei po

Kraen smatra da je usvajanje jezika razliito od uenja (v. Lightbown and Spada 1999).
On istie da je usvajanje veoma vano, jer predstavlja nesvesnu upotrebu jezika, koja
karakterie izvorne govornike. Usvajanje se postie inputom koji je i+1, pri emu je i
nivo znanja uenika.

493

Jelena Markovi

rezultatima brojnih eksperimentalnih istraivanja tokom poslednje dve

decenije prolog veka.5
Najvaniji efekti su:
napredak u itanju6 i pisanju,
usvajanje novih rei,
napredak u znanju gramatike i spelinga i
obogaivanje opteg znanja o svetu.
2.3.

Autentinost materijala koji se ita

Poevi od sedamdesetih godina prolog veka, esto se postavlja

pitanje autentinosti tekstova na stranom jeziku koji se koriste u nastavi.
Miljenja su polarizovana: neki smatraju da samo autentian jezik vodi
kvalitetnom uenju stranog jezika a drugi takvo miljenje ne prihvataju. U
cilju razmatranja, potrebno je definisati pojmove "autentian", "originalan"
i "uproen".
Teorijska lingvistika ne poznaje pojam "autentian" jezik. Taj
pojam je nastao u primenjenoj lingvistici. Autentinost teksta nije
karakteristika koja je prisutna ili odsutna. Autentinost je karakteristika
interakcije pisanog teksta i itaoca. Autentian tekst je tekst koji uspeno
slui komunikaciji, kao osnovnom cilju jezika.7
Autentino (authentic) nije isto to i originalno (original, genuine).
Originalnost je osobina teksta na koju italac ne moe da utie. Izmenom
originalnog teksta nastaje uproen tekst.8 Uproavanje treba vriti tako
da se smanji koliina informacije iz originalnog teksta. Smanjivanje obima
5

Dej i Bamford su tabelarno zabeleili rezultate jedanaest istraivanja o efektima

ekstenzivnog itanja (v. Day i Bamford 1998:34). Meu ispitanicima su bili zastupljeni
uenici osnovnih kola, adolescenti i odrasli. Sva istraivanja su pokazala pozitivan efekat
ekstenzivnog itanja. Najee je zabeleen napredak u vetinama itanja i pisanja,
obogaivanju renika i motivisanosti za uenje. Neka istraivanja su konstatovala
napredak u optoj jezikoj sposobnosti.
6
U oblasti napretka u itanju zabeleeno je uveavanje broja rei koje se automatski
prepoznaju (sight vocabulary) to je veoma vana komponenta efikasnog itanja.
7
Takav stav prema autentinosti teksta zastupa Vidouson (v. Widowson 1978:80). On
kae da italac daje autentinost tekstu budui da su u tekstu prisutne namere pisca koje
italac prepoznaje ili ne prepoznaje (v. Widowson 1979:165).
8

Termini na engleskom koji se mogu nai za "uproen" tekst su : simplified, graded,

abridged, adapted i pedagogical.

494

Ekstezivno itanje u nastavi stranih jezika

informacije mora pratiti uproavanje sintakse i leksike. Tako dobijen tekst

je uglavnom autentian, jer prua itaocu koliinu informacija koju on
moe da primi i razume.9
U skladu sa stepenom smanjenja obima sadraja, dobijaju se
tekstovi razliitog stepena teine. Takvi tekstovi, tj. takve knjige, nazivaju
se "stepenovana lektira".
2.4.

Stepenovana lektira10

Stepenovana lektira se pojavila tridesetih godina prolog veka, jer

je primeeno da uenici ne mogu da itaju knjige koje u velikom stepenu
nadmauju njihovo znanje jezika. Stepenovana lektira je obino podeljenja
na sledee nivoe:
poetni (beginners),
osnovni (elementary),
srednji (intermediate) i
napredni (advanced)
ili je oznaena brojevima.
Pokazalo se da korienje stepenovane lektire ima nekoliko
pozitivnih efekata na itanje. Zabeleen je napredak u optem poznavanju
stranog jezika. Uenici usvajaju mnogo novih rei, a rei koje ve znaju
susreu u novim kontekstima i pamte njihova nova znaenja. Znatno se
usavrava upotreba vetina i strategija itanja. Uenici vebaju itanje u
znaenjskim grupama rei. Osim razumevanja eksplicitnog znaenja
teksta, uenici formiraju sopstveni stav o autorovim pogledima i idejama i
kritiki ocenjuju vrednost knjige.
U radu sa stepenovanom lektirom, mora se voditi rauna o
sledeim okolnostima:
Knjige se moraju birati oprezno i paljivo. Izbor knjiga mora
odgovarati odreenoj sociokulturnoj sredini i nivou znanja uenika.
9

Vidouson navodi da se, kao rezultat uproavanja, mogu dobiti proste prie (simple
accounts) ili uproene verzije (simplified versions). Proste prie se dobijaju
uproavanjem sadraja i strukture teksta, a uproene verzije nastaju uproavanjem
struktura teksta uz zadravanje sadraja. Vidouson smatra da je bolje koristiti proste prie,
iako one predstavljaju ponovo pisan tekst, jer zadravaju autentinost. Uproene verzije
najee nisu autentine iako predstavljaju modifikacije originalnog teksta (v. Widowson
1978:88-89).
10
Termin na engleskom jeziku glasi graded readers.

495

Jelena Markovi

3.

Nain rada odreuje nastavnik, vodei rauna o karakteristikama

uenika i uslovima rada. Povremeno je potrebno da nastavnik
odredi knjigu za itanje, tako da svi uenici mogu da uestvuju u
naknadnim aktivnostima na asu.
Treba menjati aktivnosti koje se koriste na asu nakon itanja.
Uenici e znatno vie panje pokloniti itanju kada uoe da svaki
deo ili element knjige moe biti teite rada.
Cilj upotrebe stepenovane lektire je osposobljavanje itaoca za
itanje originalnog materijala.
Zavrni komentar

itanje uopte, a posebno ekstenzivno itanje, ne sme da bude

shvaeno kao jezika vetina u kojoj se tekstovi koriste da bi uenici
odgovorili na pitanja ili usvojili jezike strukture i vokabular. itanje je,
prvenstveno, obogaivanje mentalnog sadraja memorije uenika, tj.
nadgraivanje njegovog opteg znanja.
Iako su efekti ekstenzivnog itanja pozitivni, ekstenzivno itanje je
retko zastupljeno u uionici. Neki od razloga su obimni programi i
nedostatak vremena tokom nastave.
Drugi razlog izbegavanja ekstenzivnog itanja jeste to to
nastavnici, u takvim aktivnostima, nemaju centralnu ulogu, za razliku od
intenzivnog itanja. Stoga esto stiu pogrean utisak gubljenja vremena
koje je posveeno ekstenzivnom itanju.
Sledei vaan razlog je potreba organizovanja biblioteke11 za
uenike. Za to je potrebno dosta vremena, truda i izvesna finansijska
sredstva.
Mada uvoenje ekstenzivnog itanja moe biti dugotrajan i
zahtevan proces, rezultat koji se njima postie navodi na zakljuak da je
takav trud isplativ.
Komentar koji daje Natol (1998:128) najbolje zaokruuje rad
posveen ekstenzivnom itanju:
Najbolji nain napredovanja u znanju nekog stranog jezika je otii i
iveti meu njegovim govornicima. Sledei najbolji nain je itati
ekstenzivno na tom stranom jeziku.12
11

Natol daje veoma korisne preporuke u vezi sa organizovanjem biblioteka. (v. Nuttall
1996:133-141).

496

Ekstezivno itanje u nastavi stranih jezika

Jelena Markovi

Extensive Reading in Language Teaching

Summary
Extensive reading is a pedagogical concept. It denotes motivating
students to read large quantities of reading materials, at home, in libraries,
mainly out of class, for their own pleasure. Reading materials should be
diverse and interesting. Different genres should be used, and different
topics introduced. Although the teacher usually chooses reading materials,
students should be involved in choosing materials as well.
Different post-reading tasks are obligatory, since they represent the
final stage of extensive reading. Therefore teachers should plan their
activities so as to have extra time in class after reading tasks. Tasks may
include writing summaries, comments, discussions, drawing posters for the
book, roleplays or whatever may be interesting for students. In this way,
students cognitively rediscover the contents of the material and memorize
structures, words, special uses of words etc. If extensive reading is not
followed by short or long-term tasks, the effects and benefits of extensive
reading are, mainly, lost.
The results of extensive reading show that it should be practiced
much more, since it helps to enhance reading and writing abilities. It also
develops students' vocabulary and broadens their general knowledge.
Since students usually study foreign languages without having
much chance to communicate with native speakers and live among them,
the best way to learn a foreign language is to read extensively in it. By
reading in the target language, students will not only get the spirit and the
culture of the language they are learning but will gain substantial linguistic
competence as well.

12

Nuttall, 1998, 128.: "The best way to improve your knowledge of a foreign language is
to go and live among its speakers. The next best way is to read extensively in it".

497