Seizmiki rizik: se odnosi na oekivane gubitke na elementima izloenim

zemljotresnom riziku tokom odreenog vremenskog perioda. Moe biti

iskazan u terminu oekivanih ekonomskih gubitaka, broja izgubljenih ivota ili
oteenja na samim objektima. Prihvatljivi nivo rizika predstavlja prag iznad
kojeg se vjerovatnoa i posljedice nekog zemljotresa smatraju toliko tetnim
da upuuju na investiranje u zatitu, odnosno smanjenje gubitaka.
Neprihvatljivi rizik varira od zajednice do zajednice, prije svega u zavisnosti
od ekonomske moi. U principu postoje dva elementa rizika: rizik za ljudske
ivote i rizik za imovinu.
Seizmiki hazard: je vjerovatnoadeavanjazemljotresaodreenejaine u
okviruodreenogvremenskogperiodanadatojlokacijiiliregionu.
Moebitiiskazanprekostepenaintenziteta (modifikovanaMerkaliskala)
iliprekoparametaraoscilacijetla (max ubrzanjetle, spektralnoubrzanje)
Vulnerabilitet (Povredljivost): oznaava stepen gubitka nanesenog datom
elementu rizika (ili skupu elemenata) usljed pojave zemljotresa datog
intenziteta. Definie se kao odnos oekivanog gubitka prema totalnom
gubitku i moe imati vrijednosti od 0 (bez tete) do 1 (totalni guitak). Postoje
dvije osnovne procjene vulnerabiliteta, a to su predviajni i opaajni.
Predviajni se odnosi na procjenu ponaanja dobijenu na osnovu analize i
prorauna konstrukcije dok se opaajni bazira na opaanju rezultata dejstva
prolih zemljotresa i njihove statistike obrade. Procjena tete moe da se
izrazisa : D0 bez oteenja, D1 malo oteenja, D2 srednje oteenje, D3
znaajno ili teko oteenje, D4 veoma teko oteenje, D5 kolaps.
Upravljanjeseizmikimrizikom (Zemljotresnazatita): Pod ovim pojmom
podrazumijevaju se one aktivnosti koje se sprovode u cilju ublaavanja
posledica ve dogoenog zemljotresa ili u cilju smanjenja buduih gubitaka.
Moe se podijeliti u etiri faze:
1. Ublaavanje (mitigacija) seizminogrizika
2. Pripremljenostnazemljotres
3. Urgentniodgovor
4. Oporavaknakonzemljotresa
Ublaavanje (mitigacija) seizmikog rizika:
o

Poboljanje propisa, pravilnika i standarda za projektovanje: moe se

rei da bezbjednost ljudi pri destvu zemljotresa dominantno zavisi kako
od kvaliteta pravilnika po kojima su objekti u kojima noravili
projektovani i izvedeni tako i od stepena njihove primjene. Zadnjih
godina je u svijetu napravljen znaajan progres u donosenju kao i
poboljanju pravilnika.
Kontrola gradnje objekata: poboljanje zakonske regulative mora pratiti
i uspostavljanje i razvijanje javne svijesti o postojanju seizmikog rizika
u naem podruju . samo u tom sluaju e graani razmiljati o svojoj
sigurnosti i znati da njihova bezbjednost zavisi od konstruktivnog
sistema zgrada u kojima kupuju stan, kvaliteta opeke od kojih je

o
o

njihova kua napravljena, tj. od stvari na kojima se najvie tedi

odnosno o kojima se najmanje vodi rauna prilikom izgradnje objekta.
U tom sluaju bi investitori bili prinueni, zakonom ponude i tranje ,
da aspektu seizmike sigurnosti daju neophodnu panju.
Prostorno-urbanistiko planiranje i upravljanje: treba voditi rauna o
geolokom sastavu tla na kojima se grade objekti, o prirodnim
klizitima i klizitima izazvanim prilikom izgradnje objekta, takodje i o
pristupnim saobrajnicama i alternativnim vezama kako bi uvijek bio
omoguen pristup, slobodnim povrinama za okupljanje ljudi u sluaju
hazarda. Kod prostornog planiranja u seizmikim uslovima neophodna
su saznanja o seizmikim aktivnostima koja dobijamo na osnovu karte
seizmike rejonizacije na osnovu koje moemo razmatrati sledea
podruja: podruja gdje su razvojni trendovi u konfliktu sa prirodom i
podruja gdje su razvojni trendovi u saglasnosti sa prirodom.
Razmjetaj i kretanje stanovnitva je bitan element koji treba regulisati
u smislu zaustavljanja procesa naseljavanja podruja gdje je izraen
seizmiki rizik. Takoe , velike sisteme infrastrukture treba koncipirati
tako da se stvore uslovi za njihovo minimalno onesposobljavanje u
uslovima zemljotresa. Kada su u pitanju generalni urbanistiki planovi
oni igraju glavnu ulogu u namjeni povrina, a preko toga na gustinu i
koncentraciju. Gustina i koncetracija se mogu tretirati kao dva osnovna
aspekta razvoja koja u istovrijeme uslovljavaju veliinu posljedica koje
su se dogodile. Kod izrade detaljnih urbanistikih planova izmedju
ostalog treba voditi rauna o rastojanju objekata, odnosno iskljuiti
mogunost sudaranja prilikom dejstva zemljotresa. Stambene blokove
treba koncipirati tako da se ostavi dio slobodnih povrina kao zelene
povrine za rekreaciju odnosno za okupljanje u sluaju zemljotresa.
Bilo bi poeljno, iz iskustva, da zgrade imaju kompaktne i simetrine
osnove jer se bolje ponaaju i predvidljivije su od onih sa nepravilnim
osnovama. Takoe treba voditi rauna o duini objekata. Objekte sa
sloenim osnovama treba dilatirati. Potrebno je izabrati adekvatan
kostruktivni sistem u zavisnosti od vrste tla.
Ojaavanje postojeih objekata: mnogi radovi na ojaanju objekata se
sprovode ili neposredno nakon dogaaja jakih zemljotresa, kada je
cjelokupna javnost svjesna seizmike opasnosti, ili posle donoenja
novih propisa iz oblasti aseizmikog graenja. Ovakav program je
ekonomski vrlo teko sprovodljiv i zbog toga esto ostaje mrtvo slovo
na papiru i nikada ne bude realizovan.
Istraivanje u oblasti zemljotresnog ininjerstva:
Unapreenje kvaliteta gradnje u ruralnim podrujima

Pripremljenost na zemljotrese:
o

Predvianje zemljotresa: jedna od najjednostavnijih metoda da se

smanje gubitci u ljudskim ivotima i povredama koje se javljaju pri

jakim zemljotresima je da se on predvidi i da se prije njegove pojave

izvri evakuacija objekta. Ipak , nivo predvianja zemljotresa je daleko
od onoga koji bi se mogao smatrati prihvatljivim. Kada je u pitanju
dugorono predvianje zemljotresa , probabilistikom analizom
seizmikog hazarda moemo doi do vjerovatnoe pojavljivanja
zemljotresa odreenog intenziteta na datoj lokaciji za odreeni
vremenski period (obino se uzima 50 godina). Alternativno se moe
odrediti i povratni period zemljotresa. Npr ako je povratni period 100
godina to znai da se oekuje pet takvih zemljotresa u narednih 500
godina, to ne znai da se on nee ponoviti ve posle 20 godina.
Kratkorono predvianje u velikoj mjeri ne moe smanjiti
materijalne gubitke ali je od ogromnog znaaja za spaavanje ljudskih
ivota kao i spreavanje nekih sekundarnih efekata koji prate jake
zemljotrese kao to su poari, industrijske havarijei sl.
o Forok zemljotresi: jedan od najboljih indikatora jakih
zemljotresa je predhodna pojava veeg broja zemljotresa
manjeg intenziteta. Naalost, manje od polovine jakih
zemljotresa su prethodno imali znaajnije forokove i velika
veina slabijih zemljotresa koji su se mogli tretirati kao forokovi
nisu prethodili jakom zemljotresu. Meutim, pojava veeg broja
manjih zemljotresa u regionu koji je due vrijeme bio seizmiki
miran znatno poveava vjerovatnou pojave jakog zemljotresa.
o Deformacije u tlu: primijeeno je da se pucanje stijenske mase u
rasjedu ne deava odjednom, ve da prije loma u periodu od
nekoliko dana prethodno teenje tla. Ove deformacije su veoma
male (nekoliko mm) i mogu se mjeriti samo sa veoma osjetljivim
i skupim geodetskim aparatima koji se ugrauju u izbuene rupe
oko potencijalnog rasjeda.
o Anizotropija u stijeni: kada su stijene napregnute do napona
blizu loma u njima se javlja itava mrea mikro prslina u pravcu
dejstva napona pritiska i zbog ovog stijena postaje anizotropna.
Talasi koji putuju kroz ovakve stijene postaju polarizovani i mogu
se detektovati pomou veoma osjetljivih seizmolokih
instrumenata.
o Promjena nivoa i hemijskog sastava podzemne vode: mikro
prsline u napregnutim stijenama mogu usisati vodu iz gornjih
slojeva zemljine kore. U odreenim sluajevima ovo moe
izazvati pad nivoa vode u oblinjim akumulacijama, bazenima ili
bunarima to je u prolosti primijeeno pred dogaanje nokoliko
jakih zemljotresa. Naalost, smanjenje nivoa vode se moe desiti
iz mnogo drugih razloga pa se ovj indikator koristi samo uz jos
neki pokazatelj.
o Abnormalno ponaanje ivotinja: neobine pojave u danima i
satima prije zemljotresa: jurnjava konja, penjanje pacova uz

bandere, skakanje riba su samo neke od uoenih pojava. Iako se

ove pojave prate i istrauju, mogue je da su one plod mate u
slubi stvaranja mita da bi se zemljotresu dala jo vea,
zastraujua dimenzija.
Neposredno upozorenje (sekunde): u zavisnosti od dubine
arita i udaljenosti od epicentra moe proi 20-30 sekundi dok talasi
ne dou na povrinu. U nekim zemljama su ugraeni sistemi alarma
koji mogu obezbijediti da se u fabrikama, energetskim postrojenjima,
nuklearnim elektranama, odreene rizine situacije obustave
obezbeujui veu bezbjednost u trenutku nailaska zemljotresa.
Evakuacija: naunici koji pokuavaju da predvide zemljotres ne
donose odluku o evakuaciji ve to rade politiari. Da bi donijeli ovu
izuzetno teku odluku, njima je neophodno obezbijediti sve potrebne
informacije, a naroito im treba ukazati na visoki stepen neodreenosti
koji prte ova istraivanja. Evakuacija naselja ili grada je veoma
nepopularna mjera i moe se rei veoma skupa. Osim ovoga uz lane
uzbune narueno je povjerenje graana.
Javna svijest o seizmikom riziku
Urgentni odgovor:
o

Upravljanje urgentnim odgovorom: dobro koordinatno ponaanje

neposredno nakon zemljotresa e vrlo vjerovatno spasiti mnogo
ivota, smanjiti vrijeme suspenzije drutvenih aktivnosti i
zatititi ugroeno podruje od zemljotresom indukovanih
hazarda (pozari,klizita,cunami..)
Ljudi koji su zatrpani ruevinama ukoliko ne budu spaeni u
nekoliko sati najvjerovatnije e stradati. Ljudima koji su
povrijeeni treba obezbijediti adekvatnu medicinsku pomo, a
ljudima koji su spaeni a nemaju krov nd glavom treba
obezbijediti smjetaj.
Plan urgentnog djelovanja (PDU): sigurno je najbolji nain za
upravljanje urgentnim odgovorom.u sluaju da je prije dejstva
jakog zemljotresa napravljen ovakav plan, da je javnost
informisana o istom i da su ljudi prilikom prethodno sprovedenih
vjebi prisvojili znanje o tome ta da rade u ovakvim
sluajevima, negativni efekat zemljotresa moe biti fiestruko
smanjen.

Oporavak nakon zemljotresa:

Proces oporavka moe biti podijeljen u tri grupe:

1. Period neposredno nakon zemljotresa (nekoliko dana)
2. Period rehabilitacije (nekoliko mjeseci)
3. Period rekonstrukcije (nekoliko godina-nekoliko desetina
godina)

ZEMLJOTRESNO INZINJERSTVO I ULOGA ASEIZMICNOG PROJEKTOVANJA

Zemljotresno inzinjestvo je grana inzinjerstva posvecena ublazavanju seizmickog
rizika koja pokriva naucna istrazivanja i rjesavanje problema vezanih za smanjenje
posledica dejstva zemljotresa.
Racionalno planiranje i projektovanje objekata otpornih na zemljotrese zahtijeva
potrebu poznavanja, razumijevanja i koriscenja velikog broja razlicitih podataka iz
raznih disciplina (geoloskih, seizmoloskih, geotehnickih, konstruktivnih,
arhitektonskih, urbanistickih, socio-ekonomskih)

Znacaj aseizmickog hazarda

Specificnost zemljotresnog inzinjerstva, lezi u cinjenici da je u zemljotresima svaki
objekat kao cjelina (sve njegove komponente i sadrzaji) izlozeni seizmickom dejstvu
i njegovim efektima.
Kada se projektuju objekti u seizmicki aktivnim podrucjima znacaj racionalnog i
pouzdnanog projektovanja postaje veoma veliki. Ovo je zbog cinjenice, sto mi
prihvatamo u principu veci rizik pojave ostecenja usljed pojave zemljotresa nego
usljed drugih opterecenja kao sto su povremeno opterecenje ili vjetar.
Uobicajeno je da se obezbjedjuje nosivost konstrukcije koja iznosi samo 15 do 25 %
od one koja bi trebala da obezbijedi elasticno ponasanje, sto podrazumijeva pojavu
vecih elasticnih deformacija. Konsekvenca ovoga je da jse puna nosivost objekta
moze doseci i pri dejstvu zemljotresa znatno manjeg intenziteta.
Projektni ciljevi aseizmickog projektovanja
Osnovni ciljevi projektovanja su:
-Sigurnost
-Funkcionalnost
-Ekonomicnost
Najznacajnihi projektni cilj je obezbjedjenje sigurnosti, jer gubitak stabilnosti objekta
prouzrukuje prije svega ljudske zrtve a zasigurno i materijalne gubitke. Isto se moze
reci da funkcionalnost mora biti obezbijedjena pa se prilikom projektovanja prvo tezi
ispunjenju prva dva projektna cilja uz sto manje troskove kako bi se ispunio i treci
cilj.
Ni jedna konstrukcija nije u potpunosti sigurna: uvijek postoji mala vjerovatnoca da
ce se desiti lom, bilo zbog ljudskih gresaka pri projektovanju i gradjenju ili usljed
nepredvidjenih situacija.
Kako je mala vjerovatnoca da ce u eksploatacionom periodu zgrade doci do jakog
zemljotresa, neekonomicno ih je projektovati tako da i kod najjaceg moguceg

zemljotresa ostane neostecene (osim kod objekata cija bi ostecenja mogla

prouzrokovati katastrofalne posledice). Iz toga razloga kod najjacig zemljotresa
dopustaju se opterecenja. Tolerisani nivo zavisi od funkcije objekta, medjutim u svim
slucajevima je potrebno smanjiti na najmanju mogucu mjeru mogucnost rusenja a
time i ljudske zrtve.
Da bi se konstrukciji obezbijedilo povoljno ponasanje pri zemljotresu treba definisati
projektne ciljeve:
1. Sprijeciti konstruktivna i nekonstruktivna ostecenja objekta usled slabih, cestih
zemljotresa. Prilikom projektovanja i proracuna granicnog stanja upotrebljivosti
treba obratiti paznju na kontrolu i ogranicenje pomjeranja koja se javljaju tokom
ovakvih zemljotresa, a to se postize obezbjedjivanjem odgovarajuce krutosti i
adekvatne nosivosti .
2. Sprijeciti konstruktivna ostecenja, a nekonstruktivna svesti na najmanju mjeru
usled povremenih zemljotresa. Odgovarajuce granicno stanje je granicno stanje
opterecenja, a stepen ostecenja se ogranicava iz uslova mogucnosti racionalne
sanacije.
3. Izbjeci kolaps dijela ili cijele konstrukcije usled rijetkih, jakih zemljotresa, jer
konstrukcija i ostali nekonstruktivni djelovi mogu dozivjeti znacajna ostecenja.
Odgovarajuce granicno stanje je granicno stanje kolapsa . Ovaj projektni cilj
odgovara zahtjevu da ljudski zivoti moraju biti sacuvani i pri dejstvu najjacih
mogucih zemljotresa. Samo ukoliko je konstrukcija dimenzionisana da posjeduje
izuzetno veliku nosivost u odnosu na horizontalne sile, mogu se ocekivati
neelasticne deformacija usled zemljotresa., zbog cega se mora povesti racuna o
duktilnosti (koja obezbjedjuje da konstrukcija dozivi relativno velika pomijeranja bez
znacajnog pada nosivosti)
Najznacajniji od ovih ciljeva je granicno stanje kolapsa, odnosno zastita ljudskih
zivota.
Osnovne konstruktivne karakteristike
To su: nosivost, krutost i duktilnost
KRUTOST
Izracunava se na osnovu geometrijskih karakteristika bruto poprecnih presjeka
elemenata i modula elasticnosti upotrijebljenog materijala. Kod konstrukcija AB i
zidarija krutost elemenata zasniva se na betonskom poprecnom presjeku bez
prslina, kod jacih seizmickih opterecenja, kada se u velikom broju elemenata javljaju
velike prsline i plasticne deformacije, i neophodno je u proracun uvesti realan pad
krutosti AB elemenata. Kod ramovskih konstrukcija, za grede i stubove usvajaju se
vrijednosti 0.5Ig i 0.7Ig ( Ig moment inercije bruto betonskog poprecnog presjeka)
Osim sto ima uticaja na velicinu deformacije, krutost je bitna kod odredjivanja
svojstvene periode konstrukcije. Od odnosa izmedju svojstvenih perioda i
predominantnih perioda zemljotresa zavisi dinamicka amplifikacija opterecenja na
konstrukciji. Ukoliko je moguce ocijeniti frekventni sastav buducih vibracija tla,
moze se izborom krutosti uticati na velicinu seizmickog opterecenja, pri cemu
moramo voditi racuna da se krutost mijenja tokom jakih zemljotresa. Pojavom
ostecenja krutost se smanjuje, a time se povecavaju svojstvene periode.
NOSIVOST

Nosivost je najvece opterecenje koje konstrukcija moze da primi. Osim ove nosivosti
koristi se i nosivost na granici tecenja. Razlika izmedju ove dvije velicine je obicno
mala.
Prilikom predvidjanja seizmickog ponasanja projektovanog objekta, treba imati u
vidu da je stvarna nosivost obicno mnogo veca od propisane nosivosti. Kod AB
zgrada, cinjenici da najveci dio zgrade ima veliku dodatnu nosivost, donose sljedeci
uzroci:
- U propisima nije uzet u obzir povoljan efekat redistribucije napona u duktilnim
staticki neodredjenim sistemima
-Kolicina armature je odredjena na osnovu minimalnih procenata armiranja koji su
mjerodavniji od dobijene potrebne armature
-U matematickim problemima koriste se konzervativne pretpostavke
- Ocvrscavanje armature i uticaj nekonstruktivnih elemenata ne uzima se u obzir
DUKTILNOST
- je sposobnost konstrukcije i nekih njenih elemenata da se deformisu u plasticnom
podrucju bez znacajnog pada nosivosti. Kod seizmicki ostecenih konstrukcija
svojstvo duktilnosti je od fundamentalnog znacaja jer je kod ovakvih konstrukcija
obezbijedjen kapacitet apsorbcije i disipacije seizmicke energije, kako bi se sprijecili
lomovi i kolaps.
Postoje dvije vrste duktiliteta duktilitet koji konstrukcija posjeduje (odnos
deformacije na granici rusenja i deformacije na granici tecenja) i duktilitet koji se
trazi od konstrukcije (odnos maksimalne deformacije postognute za vrijeme
zemljotresa i deformacije na granici tecenja)
Ako je trazena duktilnost manja od obezbijedjene onda konstrukcija moze da izdrzi
zemljotres bez rusenja, sto znaci da je maksimalna deformacija manja od
deformacije na granici rusenja.
Konstrukcije sa velikim obezbijedjenim duktilitetom nazivaju seduktilne (celik) dok
su one sa veoma malim duktilitetom ili bez njega krte(beton i zidarija).
Duktilnost se moze izrazavati preko pomjeranja, rotacije, krivine ili dilatacije.
Konstrukcije koje imaju veliki duktilitet mogu da izdrze bez rusenja jako velike
plasticne deformacije. SUprotno tome, krte konstrukcije nisu sposobne da podnesu
plasticne deformacije, pa kod njih dolazi do rusenja brzo nakon postizanja granice
elasticnosti.
Iz svega navedenog proizilazi da seizmicku otpornost konstrukcija mozemo postici
na dva nacina:
1. Velikom nosivoscu tako da objekat ostane prakticno neostecen u elasticnom
podrucju
2. Manjom nosivoscu u kombinaciji sa odgovarajucim duktilitetom, pri cemu kod
jakih zemljotresa dolazi do ostecenja
OSNOVNI PRINCIPI I SMJERNICE PROJEKTOVANJA SEIZMICKI OTPORNIH
OBJEKATA
Jedan od osnovnih zadataka gradjevinskog inzenjera prilikom projektovanja objekata
visokogradnje u seizmicki aktivnim podrucjima jeste odabir odgovarajuceg
materijala, konfiguracije i konstruktivnog sistema, kako bi se obezbijedilo

zadovoljavajuce ponasanje objekta pri dejstvu zemljotresa. Seizmicka sigurnost se

obezbjedjuje kombinacijom odgovarajuce dispozicije objekta, korektne analize i
dimenzionisanjem i pravilnom obradom detalja. U slucaju izbora neadekvatne
konfiguracije, objekat moze imati krajnje nepozeljno ponasanje pri dejtsvu
zemljotresa.
GLOBALNO PONASANJE OBJEKATA PRI SEIZMICKIM DEJSTVIMA
SEIZMICKI ODGOVOR PO VISINI
Kada je zgrada opterecena sa horizontalnim silama, ona se ponasa kao vertikalni
konzolni nosac. Ako su poznate horizontalne sile koje djeluju na tavanicama, onda
se spratne transverzalne sile i momenti preturanja na bilo kojem nivou mogu lako
izracunati, koristeci uslove ravnoteze spoljasnjih i unutrasnjih sila. Najvece spratne
sile i moment preturanja se javljaju u prizemlju (najdonjoj etazi).
SEIZMICKI ODGOVOR U OSNOVI
Konstruktivni sistem zgrade se moze sastojati od veceg broja ramova, zidnih
platana ili kombinacija ovih ili nekih drugih sistema. Ponasanje konstrukcije u osnovi
zavisi od polozaja odredjenih konstruktivnih cjelina u osnovi. Kako bi se mogao
analizirati uticaj polozaja tih konstruktivnih cjelina na seizmicki odgovor ob jekta,
treba definisati 2 pojma: centar masa i centar krutosti.
Centar masa - Tokom zemljotresa, inercijalne sile ce se javiti na svakom spratu u
tacki gdje se moze predpostaviti da je masa cijelog sprata koncentrisana, i koja se
naziva centar masa. Polozaj sile na svakom spratu je odredjen polozajem
koncentrisane mase. Kod regularnih zgrada po visini, pozicije centara masa ce se
razlikovati od sprata do sprata. Kod zgada sa neregularnom distribucijom masa po
visini, centri masa se nece nalaziti na istoj vertikalnoj liniji.
Centar krutosti - Ako jedna tavanica objekta dozivi translatorno kretanje kao kruto
tijelo, u odnosu na donji sprat, konstantno relativno spratno pomjeranje ce se javiti
kod svih ramova i zidnih platana na tom spratu. Uticaji koji ce se javiti kod ovih
pomjeranja ce biti proporcionalni krutosti konstruktivnog sistema. Tacka u kojoj
djelovanje spratne sile izaziva samo translatorno kretanje medjuspratne tavanice je
centar krutosti.
IZBOR KONFIGURACIJE (FORME) OBJEKATA
Kada neregularnosti, koje doprinose kompleksnosti seizmickog ponasanja, nisu
prepoznate i tretirane, mogu izazvati velika ostecenja i kolaps objekta. Izvori
neregularnosti su: nagle promjene geometrije, diskontinuiteti nosivosti i krutosti,
neuobicajene dimenzije nosecih elemenata i dr. Stoga je vazno da se identifikuje
postojanje neregularnosti kako bi se mogli izbjezi ili ublaziti stetni efekti.
Neregularnosti nisu zabranjene do odredjenog stepena, ali se onda zahtijeva
upotreba tacnijih metoda analiza, tacnijih proracunskih modela i povecanje ukupne
nosivosti objekta.

IZBOR OSNOVE
Jednostavne i simetricne osnove imaju prednost po pitanju seizmicke otpornosti u
odnosu na razudjene i asimetricne osnove. Jednostavne konstrukcije imaju najvise
sansi da opstanu u uslovima jakih zemljotresa i moze se bolje predvijeti njihovo
ponasanje tokom zemljotresa. Dugacke zgrade su izlozene nesinhronizovanom

oscilovanju pojedinih djelova. Talasna duzina (prozivod periode talasa i njegove

brzine prenosenja) kod tla slabog kvaliteta je od 50-70m, tj velicine dugackih
nedilatiranih zgrada. Pomjeranja usled ovoga izazivaju velika naprezanja tavanica, i
ti uticaji su nepredvidivi i umanjuju nosivost konstrukcije u nepoznatoj mjeri. Posto
se ne mogu izbjeci, treba ih maksimalno smanjiti.
Kod dugackih zgrada su izrazeniji uticaji usled promjene temp, nejednakih
slijeganja, plasticnog tecenja, i zgrada je izlozena vecim pocetnim naponima, sto
smanjuje otpornost na dejstvo zemljotresa. Kod njih takodje nije ispunjena
pretpostavka o krutosti tavanica, ciji je osnovni zadatak da prenesu inercijalne sile
sa spratnih masa na vertikalne elemente. Zbog izduzene osnove indukovani naponi
u tavanici mogu izazvati ostecenja, i dolazi do drugacije raspodjele seizmickih sila
na nosece elemente. Ako su neophodne takve osnove, treba izvesti konstruktivne
dilatacije. Takodje, otvori u ploci umanjuje sposobnost tavanice da prenese napone
usled savijanja ili smicanja.

DISTRIBUCIJA MASE I KRUTOSTI U OSNOVI OBJEKTA (gore desno)

Torzione uticaje treba smanjiti na minimum, da bi se smanjila pomjeranja u
konstruktivnim cjelinama po obodu objekta. To se postize smanjnjem rastojanja
izmedju centra masa i centra krutosti. Slika 3.4.a - Lokacija krutog stepenisnog
jezgra na lijevoj strani izaziva velika pomjeranja na drugom kraju, pa su elementi
rama na tom kraju izlozeni prevelikim deformacijama, sto uzrokuje smanjenje
krutosti elemenata rama, sto dalje dovodi do pomjeranja centra krutosti
povecavajuci torzione efekte. Bolje resenje je dodavanje zida na desnoj strani i
izvodjenje stepenisnog jezgra kao nekonstruktivno, a na taj nacin dolazi do
poklapanja centra masa i centra krutosti. Ni simetricne zgrade nisu oslobodjene
torzije, zbog slucajnih razlika u dimenzijama tokom izvodjenja, razlika u kvalitetu
materijala, i od slucajne raspodjele pokretnog opterecenja u zgradi.

VERTIKALNA DISPOZICIJA ZGRADE

Visoke i vitke zgrade zahtijevaju veliku temeljnu konstrukciju da bi se prihvatio
moment preturanja. Veca masa pri vrhu objekta moze da izazove velike uticaje na
donjim etazama i u temeljima (slika a,b,c,d). Nagla promjena po visini dovodi do
koncentracije uticaja blizu nivoa diskontinuiteta, a njih je tesko predvidjeti bez
veoma detaljnih analitickih metoda. Alternativno resenje je dilatiranje objekta u 2
cjeline(e,f). Nedopustene neregularnosti kod ramovskih sistema je ukidanje stuba na
donjim etazama. Iako greda moze biti dovoljno jaka da prihvati gravitacione uticaje,
u slucaju zemljotresa je neizvjesno (g,h). Veza izmedju susjednih zgrada treba biti
takva da se onemoguci prenosenje sila sa jedne na drugu zgradu usled zemljotresa
(i,j). Resenje smaknutih tavanica koje se oslanjaju na ramovsku konstrukciju treba
izbjegavati, jer horizontalne sile tokom zemljotresa koje se prenose na vertikalnu
konstrukciju mogu izazvati prevelike uticaje (k,l).
Sto se tice visine objekta od armiranog i prethodno napregnutog betona i celika,
smatra se da nema ogranicenja zbog seizmickih uticaja. Maksimalne visine objekata
od drugih materijala su uslovljene od same vrste konstruktivnog materijala. Treba
voditi racuna i o konzolama i prepustima, koji imaju vertikalne oscilacije; one su
vece sto je veci prepust.

VERTIKALNA DISTRIBUCIJA NOSIVOSTI I KRUTOSTI

Nagle promjene kutosti i nosivosti duz visine objekta izazivaju lose i opasno
seizmicko ponasanje. Smanjenu spratnu krutost prati i smanjenje nosivosti, sto
dovodi do koncentracije velikih nelinearnih deformacija. To postojanje fleksibilnog
sprata je jedan od najcescih uzroka kolapsa zgrada (a,b). Pozeljno je konstantno ili
postepeno smanjenje krutosti i nosivosti po visini objekta (c,d,g).
Neregularne vertikalne dispozicije u zgradama sa zidnim platnima kao osnovnim
elementima, koji prihvataju horizontalne uticaje su na slici lijevo, a pozeljna resenja
desno. Iako se ponekad u prizemlju zahtijeva slobodan prostor, sto trazi ukidanje
zidnih platana, to nije povoljno resenje jer dovodi do pojave fleksibilnog sprata.
Kontinualna zidna platna sve do temeljne konstrukcije povezana sa veznim gredama
na nivou spratova je najpozeljnije resenje u seizmickim uslovima (a,b). Cik cak
raspored zidnih panela moze obezbijediti znacajnu krutost na horizontalne sile,
medjutim prenosenje sila sa panela na uglove dovodi do detalja armiranja koje je
vrlo tesko ili nemoguce izvesti, tako da je bolje resenje lociranje panela jedan iznad
drugog i pretvaranja u konzolno zidno platno (c,d). Izvor velikih ostecenja, narocito
kod stubova, je uticaj krutih nekonstruktivnih elemenata, kao sto su zidovi ispune.
Zidani parapetni zid smanjuje efektivnu visinu stubova, povecavajuci njegovu
krutost na horizontalne uticaje, a takvi kratki stubovi su izlozeni uticaju velikih
smicucih sila. Bolje je resenje da se parapet ozida zidom slabijeg kvaliteta ili da se
odvoji od nosecih stubova sa ispunjavanjem dilatacije materijalom koji nema neku
cvrstocu (e,f).

VELICINA I RASPORED MASA

Jedan od bitnih zahtjeva seizmicke gradnje je smanjenje mase. Treba upotrijebiti
materijale kod kojih je odnos cvrstoce prema masi veci, a sve nepotrebne mase
treba ukloniti. Pregradni zidovi treba da su sto laksi. Zidovi koji se ne malterisu

imaju prednost nad zidovima sa zavrsnim slojem maltera. Vece mase treba postaviti
sto nize i sto blize centru krutosti zgrade.

IZBOR KONSTRUKTIVNOG SISTEMA

Osnovna uloga konstruktivnih sistema kod objekata visokogradnje je prihvatanje
gravitacionih uticaja. Ali, objekti mogu istovremeno biti podvrgnuti dejstvima vjetra i
zemljotresa. Sto je zrada visa, uticaji usled horizontalnih sila su veci. Izbor
konstruktivnog sistema zavisi od: predvidjene funkcije objekta, arhitektonskih
uslova, unutrasnjih komunikacija i saobracaja, visine zgrade, odnosa visine i duzine,
i od inteziteta opterecenja. Osnovni konstruktivni sistemi su:
- ramovski (okvirni) sistem
- ramovski (okvirni) cijevni sistem
- sistem sa zidnim platnima
- kombinacija prethodnih sistema
- zglobni (resetkasti) sistem sa K, V, X dijagonalama.
Sistemi kao sto su pecurkaste ploce su krajnje neprimjerene u seizmickim uslovima,
i tada je neophodno izvesti zidna platna koja ce prihvatiti seizmicke uticaje. Staticki
neodredjeni sistemi imaju prednost u odnosu na staticki odredjene sisteme. Kod
staticki neodredjenih sistema postoji mogucnost formiranja zglobova i raspodjele
uticaja i nosivosti, a kod staticki odredjenih sistema ne postoji.
RAMOVSKI (OKVIRNI) SISTEM
Mogu biti od celika, betona i drveta i siroko se primjenjuju i u zgradarstvu i kod
industrijskih objekata. Sastoje se od greda koje podupiru medjuspratnu tavanicu, i
stubova koji su medjusobno kruto spojeni u cvorovima. Ovakvi ramovi mogu
prihvatati gravitacione uticaje i obezbijediti otpornost na horizontalne uticaje. Imaju
relativ no male mase, sto smanjuje seizmicke sile i olaksava fundiranje. Fleksibilni
su u horizontalnom pravcu pa imaju vece sopstvene periode oscilovanja. Raspolazu
vecim brojem mjesta gdje se mogu formirati zglobovi, pa se potrebna duktilnost
moze lako obezbijediti. Ali njihova velika fleksibilnost ima i mana. Zbog velike
mogucnosti horizontalnog pomjeranja mogu postati osjetljivi na uticaje drugog reda.
Podlozni su vecim ostecenjima kod nekonstruktivnih elemenata (kao pregradni
zidovi, fasadni zidovi, fasadna obloga, prozori, vrata...), u slucaju kada ti elementi
nisu propisno dilatirani od sistema konstrukcije. Kao najveci problem se javlja
opasnost pojave ''slabog sprata'' kada se zglobovi formiraju na krajevima svih
stubova jednog sprata. Mora se voditi racuna i o izdizanju temelja, jer sile zatezanja
u stubovima pri zemljotresu prevazilaze sile gravitacije. Ovaj tip sistema nalazi
primjenu kod zgrada nizih i srednjih visina sa proizvoljnim osnovama.
RAMOVSKI (OKVIRNI) CIJEVNI SISTEM
Ovaj slucaj je poseban slucaj ramovskog sistema; sastoji se od ramova postavljenih
po fasadi objekta, kod kojih su siroki stubovi postavljeni na malim rastojanjima sa
dubokim gredama. U unutrasnjem prostoru je potrebno obezbijediti konstrukciju
koja bi prihvatala samo gravitacione uticaje, pa se razmaci stubova mogu povecati.
Osnovna prednost je povecaje ukupne krutosti na savijanje, kao i velika krutost na
torziju. Primjenjuje se kod zgrada srednjih visina i visokih, sa jednostavnim,

simetricnim, kompaktnim osnovama. Za veoma visoke zgrade kod ramovskih

cijevnih sistema, upotreba celika ima prednost u odnosu na armirani beton.
SISTEMI SA ZIDNIM PLATNIMA
Ovaj sistem se izvodi u armiranom betonu ili zidariji. Obicno unutar zgrade postoje i
drugi noseci elementi, ali njima se zadaje da nose samo gravitacione sile, dok se
doprinos za prihvatanje horizontalnih sila zanemaruje. Prednost je ekonomicno
obezbjedjivanje velike nosivosti i krutosti. Iako su kruci sistemi od ramovskih
konstrukcija, i navlace vece seizmicke sile, mogu ih relativno lako prihvatiti. Stepen
ostecenja nekonstruktivnih elemenata je manji nego kod ramovskih sistema. Kod
vitkih zidova je moguce obezbijediti znacajnu duktilnost, dok kod niskih zidova je to
tesko izvodljivo ali njihova velika nosivost smanjuje potrebu za duktilnoscu.
Nedostatak je da je otpornost obicno koncentrisana na samo nekoliko zidnih
platana, za razliku od velikog broja greda i stubova kod ramovskih sistema. Pored
toga, nedostatak je i teskoca oko fundiranja zidnih platana, koji nemaju veliku
sopstvenu tezinu i nose mali dio gravitacionog opterecenja, a treba da prime velike
momente savijanja. Upotreba je racionalna za spratnost do 20, a za vece spratosti
se moraju kombinovati sa ramovskim sistemom, da bi se obezbijedila krutost i
stabilnost objekta.
KOMBINACIJA ZIDNIH I RAMOVSKIH SISTEMA
Upotrebom zidnih platana i ramovskih konstrukcija dolazi do kombinacije njihovih
prednosti, i mogu se dobiti efikasni sistemi za prijem seizmickih sila. Ramovi
obezbjedjuju da se neutralise velika kolicina energije, posebno na visim spratovima,
a zidna platna obezbjedjuju vecu krutost konstrukcije, tj manja spratna pomjeranja,
a pojava ''slabog sprata'' je sprijecena.
ZGLOBNI (RESETKASTI) SISTEMI SA V,K,X DIJAGONALAMA
Zglobni sistemi se koriste prije svega kod celicnih konstrukcija. Sastoje se od
stubova koji su kontinualni kroz sve spratove, i rigli (greda) zglobno spojenih sa
njima. Poprecnu krutost obezbjedjuju resetkasti spregovi ili armiranobetonska zidna
platna. Kod X dijagonala, napregnute su samo zategnute dijagonale, a pritisnute se
iskljucuju iz proracuna. Kod V dijagonala, pri horizontalnom opterecenju analizom se
obuhvataju i zategnute i pritisnute dijagonale. Kod K dijagonala, cvorno mjesto
ukrstanja dijagonala koje lezi na stubovima rama nije pozeljno. Stubovi se slabo
suprotstavljaju horizontalnim silama, pa se dio njihove krutosti zanemaruje.
IZBOR KONSTRUKTIVNOG MATERIJALA
Izbor konfiguracije i konstruktivnog sistema je vezan sa izborom konstruktivnog
materijala. Potrebno je poznavati karakteristike materijala. Mateijali sa aspekta
zemljotresne otpornosti bi trebali da imaju visoku duktilnost i visok odnos nosivosti
prema tezini. Pozeljne karakteristike duktilnosti i lakoce zadovoljavaju drvo i celik,
pa cak i armirani beton. Krti materijali su nepogodni za aseizmicku gradnju: opeka,
nearmirani beton, kamen i betonski elementi. Ali odredjenim intervencijama i
mjerama za objekte manje spratnosti u seizmickom podrucu se moze obezijediti
upotreba i ovakvih materijala.
ASEIZMICKO PROJEKTOVANJE NEKONSTRUKTIVNIH KOMPONENTI
TRETMAN ARH DETALJA

Veliki dio materijalnih gubitaka javljaju se pri dejstvu zemljotresa usljed

nekonstruktivnih ostecenja. Postoje dva tipa nekonstruktivnih ostecenja:
- nekonstruktvinih elemenata
- komponenti samog objekta (fasadnoe obloge, fasadni zidovi, pregradni zidovi,
prozori, vrata, namjestaj i oprema).
Takodje, nekonstruktivni elementi i oprema mogu biti i uzrok ljudskih zrtava tokom
djelovanja zemljotresa i to u vidu padanja djelova fasade (staklene, kamene, od
keramickih plocica i sl), gubitka stabilnosti fasadnih i pregradnih zidova ili preturanja
opreme unutar zgrada.