Procesi i diferencimitte shkencave dhe formimi i sociologjise si shkence e veqante- Sociologjia si shkence

e veqante e mori emrin dhe u inkuadrua ne sistemin e shkencave ne vitet e dyzeta te shek XIX. Lindi ne
procesin e zhvillimit te shoqerise nga forma e perparshme e vetedijes njerzore. Karakterin e ketij procesi e
ka theksuar drejt Spenseri kur tha se ai shkon prej homogjenes kah heterogjenia, dmth se ne procesin e
zhvillimit shoqeror zhvillohet proces gjithnje e me i madh i diferencimit dhe specializimt te vetedijes
shoqerore. Forma e pare e re e vetedijes qe ne zhvillimin e metejshem te shoqerise u nda nga kjo forme e
padiferencuar ishte filozofia. Shkaku i drejteperdrejt i ketij diferencimi eshte grumbullimi i njohurive
pozitive mbi dukurine dhe sendet e ndryshme te natyres dhe te vete shoqerise. Grumbullimi i elementeve te
njohurise eshte i kushtezuar nga procesi i prodhimit dhe zhvillimit te forcave prodhuese. Njeriu mund te
depertoje ne natyre ta njohe ate gradualisht ta zoteroje vetem me ane te forcave prodhuese.
Koncepti mbi shoqerine ne filozofine dhe historine antike- Ne periudhen antropologjike (periudha ku
njeriu u vu ne rend te pare) shoqeria filloje te zhytej ne kriza te pergjithshme. Ku vihet ne pah eshtja se si
antaret e poliseve te jene te lumtur, si te shpetohen qytet-shtet dhe te frenoheshin luftrat klasore etj. Pra
eshtjet me karakter te shtetit dhe te shoqerise ne pergjithesi. Sofistet e njohur Platoni dhe Aristoteli japin
disa pikepamje mbi lindjen e shtetit te shoqerise. Teoria e Kontrates Shoqerore, -Teoria e Natyres dhe
Teoria e Forces.
Platoni 427-347- Vepra e Platonit eshte Shteti. I paknaqur me gjendjen ekzistuese dhe duke
kundershtuar demokracine athinase, Platoni krijoj tipin e polisit ideal pikerisht per te penguar shkaterrimin
e polisit antik dhe te sistemit skllavopronare. Platoni shtetin e kundronte para se gjithash nga aspekti etik.
Sikurse shpirti i njeriut qe perbehet prej tri pjeseve kryesore intelektit, vullnaetit dhe epsheve te uleta,
keshtu edhe shteti perbehet prej tri kastave: Kastes se filozofeve (qe eshte intelekti i shpirtit) Kastes se
luftetareve (vullneti, energjia) Kastes se zejtareve dhe tregtareve (Vullneti, energjia). Skllavet sipas Platonit
nuk u takojne ketyre kastave pasi jane vetem vegla pune. Platoni i kushton rendesi te madhe ndarjes se
punes qe ne baze te kesaj ndarje lind varesia e madhe e individeve nga shoqeria. Pastaj pabarazia
ekonomike qe e bene ndarjen e polisit ne dy klasa te kunderta. Se treti ka theksuar rendesine e faktorit
demografik dhe gjeografik, rendesine e psikologjise se njerzve dhe te vetedijes se tyre. Ne vepren e vet
politea ai thekson ne do shtet ekzistojne dy shtete. Shteti i te varferve dhe i pasurve, qka eshte burim i
grindjeve te perhershme. Koncepti i Platonit perfshin edhe disa elemente te rendesishme sociologjike, si: 1.
Ndarja e punes, 2. Pabarazia ekonomike- pronesore, 3. Faktori demografik- gjeometrik si dhe qeshtjen e
religjionit si form edukative e shoqerise.
Aristoteli 384-332- Ai bene ndarjen e shoqerisa ne klasa: shume te pasurit te mesmit dhe shume te varferit.
Ai kishte simpati klases e mesme. Dy elemente kryesore shquhen ne koncepcionet shoqerore qe aristoteli:
elementi i empirizmit dhe i metafizikes. Per kete arsye Aristoteli kishte organizuar nje grup nxenesish duke
bere ndarjen e nevojshme te punes midis tyre. Koncepcioni i Aristotelit dallon prej atij te Platonit per nga
menyra e trajtimit te prones private dhe te familjes. Aristoteli njeriun e konsideron se qenie shoqerore dmth
kafshe politike (zoon politikan). Vetem ne shoqeri behet njeriu ndersa pa shoqeri njeriu do te ishte ose
diqka me m pak vlere ose mbinjeri ose kafshe ose Zot. Ai perkrah sistemin skllavopronar. Gjendja e pare
ka qene gjendje konfliktesh dhe lufte e perhershme qdo njeri jetonte per vete. Kur u ngopen njerzit me lufte
e dhune, u moren vesh te zgjedhin qeverine dhe te vendosin ligjin.
Konceptet mbi shoqerine ne krishterizem dhe ne mesjete- Pas shkaterrimit te sistemit skllavopronar dhe te
lindjes se feudalizmit, zhduken frytet e shumta filozofike, shkencore dhe artistike te antikes. Lind periudha
e dominimit te kishes katolike ne lemin ekonomike dhe politike te jetes shoqerore, qka shkaktoi edhe ne
sferen ideore dominimin e mendimit religjioz e me kete nje nderprerje ne kontinuitetin e zhvillimit te
mendimit antik filozofik dhe shoqeror. Pra e gjithe puna e arritur deri ne ate kohe eshte konsideruar si jo e
pajtueshme me religjionin ku kisha udheheqte te gjitha sferat e jetes. Gjate kesaj periudhe Augustini krijon
vepren e njohur mbi shtetin e zotit, ku eshte e rendesishme nga aspekti sociologjik. Formimi i dy
shteteve : Shteti laik ( qe perbejne te keqijat, mekatet, dreqi) dhe shteti i zotit ( qe eshte personifikim i
mire). Ku thuhet se shteti laik e krijoj dashuria e njeriut ndaj vetes e cila arriti deri tek perbuzja e zotit,
ndersa shteti i zotit me ne fund fitues. Pra kjo shpjegohet duke e arsyetuar fitoren e shtetit te zotit dhe
dominimin e kishes ne kry me papen mbi shoqerine.
Toma Akuini, pikepamjet e tij mbi shtetin i perzien me ato te Aristotelit dhe te Augustinit. Sipas tij shteti
ndertohet ne baze te aryses se njeriut dhe sherben per zbatimin e jetes morale. Ai e zgjeron konceptin e
Aristoteli per te qenit kafshe politike duke e plotesuar edhe si kafshe shoqerore. Toma eshte mbrojtes i
skllavopronarise duke e arsyetuar me qendrimet e Augstinit se zoti i krijoj te gjithe njerzit te njejt e te
barabarte. Skllaveria nuk buron nga natyra por eshte rezultat i zhvillimit te mevonshem si denim per
mekatin e pare. Ibnu Hulduni karakterizohet me nje pikepamje me te avancuar nga te lartecekurit. Ne
vepren e tij Prolegomenen ai shtro shume qeshtje qe i kontribojne sociologjise e kryesisht me pikepamjet
historike te tij. Disa nga pikepamjet me te rendesishme te tij: 1. Struktura sociale e shoqerise varet nga
rrethanat ekonomike-financat e pergjithshme etj. 2.Lidhmeria reciproke e fenomeneve te ndryshme
shoqerore. 3.Socialisti i grupeve shoqerore bazohet ne vetedijen shoqerore unike. 4. Principi i historicizmit
etj.

Koncepcioni i Toma Akuinit per shtetin- Shteti sipas tij nuk bazohet ne natyren e njeriut por eshte
bashkesia me e larte dhe me e persosur, e ndertuar ne baze te arsyes se njeriut dhe sherben si institucion per
zbatimin e jetes morale. Mendimin e Aristotelit se njeriu eshte kafshe politike Toma e zgjeroi duke shkruar
se njeriu eshte kafshe shoqerore dhe politike e perveq kesaj ndryshe nga kafshet e tjera ka edhe arsye. Zoti i
krijoj te gjithe njerzit te njejte e te barabarte. Skllaveria nuk buron nga natyra por eshte rezultat i zhvillimit
te mevonshem si denim per mekatin e pare.
Burimet E Sociologjise Ne Kohen E Re Egzistojne dy lloje te burimesh ne sociologji: a) Kushtet
shoqerore- historike dhe politike, b) Burimi teorik. Si burime teorike qe krijon kushtet per lindjen e
sociologjise si shkence e veqante: 1)Teorite sociale politike dhe sociale filozofike, 2) Filozofia e historise 3)
Ekonomia politike klasike, 4) Koncepsionet e socialisteve utopiste, 5) Rezultatet e shkencave nga fusha te
ndryshme. Dy pikepamje dominojne ne trajtimin e menyres se formimit dhe zhvillimit te shtetit: a) qe
shteti eshte rezultat i kontrates shoqerore.
Shteti Dhe Perkufizimi I Tij- Shteti paraqitet ne nje shkalle te caktuar te zhvillimit ekonomik dhe
emancipimit shoqeror. Eshte paraqtiur atehere kur jeta u be e pakuptimte, ku qdo njeri vepronte jo me
rregulla e kode por ne raport te forces. Kur ne shoqeri filluan shkeljet e te drejtave dhe lirive te njeriut ata
menduan dhe organizuan shtetin. SHTETI eshte institucion me organizim dhe ndikim te veqant shoqeror i
cili nxirret nga shoqeria dhe ngritet mbi te me mundesi qe antaret e shoqerise ti detyroje ata qe qendrimet
sjelljet e tyre ti pershtatin me sistemin juridik te shtetit duke i marre persiper garantimin e lirive dhe te
drejtave te qytetareve.Shteti i se drejtes eshte shtet i cili brenda kufijeve te normave kushtetuese duke i
respektuar keto norma siguron nepermjet veprimtarise ligjvenese, garantimin e te drejtave te njeriut.
Formimi i shtetit dhe roli i tij- Shteti dhe shoqeria nga te gjithe mendimtaret e njohur e vendosin ne
poziten e identitetit te ktyre dy kategorive. Disa nga ata e identifikojne ne aspektin politik pastaj ekonomik
si dhe shoqeror. Dy pikepamje dominojne ne trajtimin e menyres se formimit te zhvillimit te shtetit
Koncepcioni I Makiavelit (1469-1527) Per Shtetin- Permban embrionin e pikepamjes per shtetin si
dikatature te nje klase. Per te vete dikatatura ishte forme transitive e sundimit kah republika. Makiaveli e
preferonte diktaturen me shume se monarkine. Sidoqofte eshte merite e madhe e Makiavelit se analizen e
problematikes politike e liron nga religjioni dhe morali. Me kete veshtrim duket se eshte me vend
konstatimi se, ai e ka filluar ndertimin e themeleve te nderteses se madhe, e cila quhet shkenca
bashkekohore per shoqerine.
Koncepcioni I Hobsit 1588-1679- Hobsi ne vepren e tij Leviatani ku thekson se shteti nuk eshte as
krijese hyjnore as e mbinatyrshme por veper e vet njerzve. Gjendja natyrore sipas Hobsit eshte lufta e te
gjitheve kunder te gjitheve qe tregon se njeriu nuk eshte qenie shoqerore por nga natyra i thoshte
Aristoteli. Dhe per te mos u shfarosur krejtesisht njerzit ne luften ndermjet tyre pasi qdo njeri deshiron ti
plotesoj nevojat e veta pa u vene veshin te tjereve behet marreveshja me te cilin shtetasit i japin te drejtat e
veta sunduesit suprem, monarkut. Ne kete menyre pushteti shteteror behet apsolut qe shtetasit ia kane
dorezu te drejtat e veta ne kontrate.
Zhak Zhak Ruso 1712-1778- Koncepcioni i Rusoit ndryshon plotesisht.
Ne gjendjen e pare te barazise natyrore njeriu eshte moralisht i paprishur, por me uzurpimin e tokes dhe
shfaqjen e prones private shfaqet pabarazia dhe perqarja ne mes te njerzve. Per ti vene vene fund kesaj
njerzit merren vesh ndermjet veti dhe te drejtat natyrore ia dorezojne nje sunduesi te perbashket. Por me
kete pabarazia nuk eliminohet sepse sunduesi nuk behet i drejte. Populli ka te drejte ti permbyse sepse
pushteti suprem i takon popullit. Nje prej mungesave kryesore te koncepcionit te Rusoit qendron ne faktin
se ai nuk e lidh shfaqjen e shtetit me lindjen e shoqerise ne klasa.
Sociologjia E Ogyst Kontit- Themelues i sociologjise ka qene mendimtari francez Ogyst Konti i cili ne
rinine e vet ka qene sekretar i sen Simonit, social-utopistit te shquar francez. Ka ligjeruar mekaniken dhe
matematiken ne shkollen politeknike ne Paris, por per shkak te politikes qe eshte ndjekur ne ate kohe per
shkak te botimit te vepres se tij Kursi i Filozofise Pozitive ka humbe ate vend.Konti ne vepren e tij Kursi
i filozise pozitive sociologjine e ndane ne shkence te veqante dhe e ka quajtur sociologji. Kete disipline
shkencore me pare e ka quajtur fizika sociale e cila si lende eshte shkence mbi individin. Dukurite
natyrore ai i ndan ne trupat joorganike dhe shkencat perkatese: astronomia, matematika, fizika dhe kimia.
Trupat organike dhe shkencat perkatese: biologjia dhe sociologjia. Me tej Konti e ka ndare sociologjine ne
dinamiken sociale. E para statika sociale studion perberjen e shoqerive, e dyta dinamiken sociale studion
zhvillimin e shoqerise. Sipas kuptimit te Ogyst Kontit shoqeria ne zhvillimin e vet kalon neper 3 shkalle:
teologjia- metafizika- shkalla pozitive shkencore. Sociologjia per Kontin eshte kurora e mendimeve
njerzore qe studion zhvillimin e tere te shoqerise dhe te gjitha shkencat e sistemit te vet nuk jane gje tjeter
veq se shkalle e domosdoshme sociologjike. I tere zhvillimi i mendimit njerzor ka sjelle sociologjine si
shkence pozitive mbi shoqerine.

Raporti i sociologjise me ekonomine politike- Qe te dy keto shkenca merren me studimin e kategorive te

aferta shoqerore. Ekonmia si shkence merret me analizen e fenomeneve ekonomike. Socilogjia definohet si
shkence mbi zhvillimin e ligjsive te ndryshme shoqerore. Afersia eshte e madhe ne mes te ekonomise dhe
sociologjise por ajo nuk eshte e njejte psh ne nje organizate prodhuese me shume punetor ne te cilen
punojne ekonomisti dhe sociologu, secili nga keti dy profile e ka kendin e veshtrimit te problemit te vete
shkencor. Ekonomisti aty e studion menyren e organizimit te punes, lenden e pare racionalizimin e procesit
te punes strukturen kualifikuese te prodhuesve dhe te atyre qe nuk jane ne prodhim direkt- puntoret ne
administrate. Dallimi me i madh ndermjet ketyre dy shkencave qendron ne faktin se ekonomisti i studion
pjeset e veqanta te punes ne organizate si lenden e punes strukturen e punetoreve dhe te tjera, kurse
sociologu qe te gjitha keto perpiqet ti studioje si teresi si grup shoqeror.
Sociologjite E Veqanta
Jane: sociologjia industriale, rurale, e punes, politike, e religjionit, e familjes, e artit, e filmit, gjeografike,
ekonomike etj. Disa prej sociologjive te veqanta dalengadale kane zene vend te duhur keshtu qe kane hasur
edhe rezultate ne hulumtimet e veta dhe keshtu asnje klasifikim i shkencave shoqerore s`mund te kaloje
anash. Sociologjia me zhvillimin e saj i eshte nenshtruar degezimit ne keto disiplina te veqanta. Procesi i
atomizimit te sociologjise ne shume dege te veqanta te sociologjise qe ne menyre implicite ne vete mban
nje rrezik te reduktimit te socilogjise se pergjithshme ne sociologji te veqante, duke nenqmuar dhe lene pas
dore ligjet e pergjithshme sociologjike. Keto tendenca shkojne aq larg sa qe sociologjite e veqanta i
konsiderojne qe jane ne gjendje te perfshijne ne suazat e veta te gjitha dukurite shoqerore, aq me teper
perpiqen tia zene vendin sociologjise se pergjithshme. Rezultatet e sociologjive te veqanta dhe shkencave
tjera i sherbejne sociologjise se pergjithshme si material i domosdoshem per analizat, interpretimet e
elementeve dhe marredhenieve te struktures se pergjithshme dhe ligjesive te shoqerise.
Mbi konceptin e metodes- Me konceptin e metodes ne shkence kuptohet rruga ose menyra e studimit te
asaj shkence per njohjen e ligjshmerive te cilat vlejne dhe te cilat ajo i studion. Fjala metode rrjedh prej
gjuhes greke methodos qe ne perkthim do te thote menyre, rruge, veprim, qendrim qe perdoret per arritjen e
nje qellimi te caktuar per te zbuluar te verteten. Me metoden shkencore mund te kuptohet grumbullimi i
parimeve kryesore te cilat caktojne qarkun analitik te nje shkence, se bashku me te gjitha menyrat
hulumtuese me ndihmen e te cilave shkenca orvatet te zgjidhe probleme te cilat para saj parashtrohen
Ndersa rruga respektivisht menyra per te arritur gjere te e verteta shkencore quhet metode ndersa shkenca
mbi metoden quhet metodologji.
Metodat sociologjik- Edhe pse Sociologjia si shkence mbi shoqerine nuk ka ndonje metode te veten, por
ajo sherbehet me disa metoda te shkencave te pergjithshme. Keto metoda zbatohen permes hulumtimeve te
ndryshme. Teresia e punes hulumtuese shkencore ndahet ne kater faza kryesore: 1. Grumbullimi dhe
sistematizimi i fakteve te veqanta, 2. Venia e hipotezes me te cilen mund te shpjegohet materiali i
grumbulluar, 3.Verifiki i hipotezes, 4. Pergjithesimi teorik dhe konstatimi i ligjeve shkencore. Sociologjia
per hulumtimet e veta perdore disa nga keto metoda: Metoda statistikore, e vrojtimit, eksperimenti, e
testimit dhe e intervstes, e sociometrise, metoda komparative ose krahasuese.
Te verejturit- Me metoden e te verejturit ose observacionit ne sociologji ne kuptimin shkencore kuptohet
perfshirja ndijore ne menyre te planifikuar dhe sistematike e fakteve. Qellimi kryesor i te verejturit eshte
konstatimi i rregullave te caktuara dhe perseritje ne suazat e nje dukurie shoqerore e cila hulumtohet.
Dallojme disa forma te te verejturit sociologjik: Te verejturit direkt, Te verejturit me pjesemarrje, Te
verejturit masovik te verejturit e rasteve te veqanta etj. . Me te verejturit e drejteperdrejte ose direkt
kuptojme forma e ndryshme e punes hulumtuese qe kryhet ne terren me anen e ndijeve dhe te menduarit ne
menyre te drejtperdrejte. Te verejturit e drejteperdrejte mund te jete aktiv dhe pasiv. Te verejturit e
drejteperdrejt aktiv eshte ne ato raste kur hulumtuesi merr nje nder rolet prej ambientit ose grupit shoqeror
dhe per nje kohe te caktuar ambientohet ne vendin apo grupin qe e hulumton. Te verejturit indirekt:
Perdoret atehere kur kane manifestime te caktuara shoqerore te cilat i hulumtojne por ato nuk jane te dhena
te drejtperdrejta por sherbehen me dokumente te ndryshme historike pra ne te cilet shkenctaret e tjere me
hulumtimet e tyre menyre te drejteperdrejt, me ane te verejturit indirekt.
Experimenti ne sociologji- Me experimentin ne sociologji kuptohet krijimi artificial i situatave te caktuara
per te kundruar se si njerezit ne situata te reja artificiale shprehin sjelljet e tyre. Si menyre gjurmuese
experimenti ben te mundshme qe te konstatohen ne menyre ekzakte dhe te plote marredheniet shkakore te
cilat gjurmohen. Esenca e metodes experimentale qendron aty qe me anen e tij dhe me ndihmen e
eksperimentit ne rrethana me te mira mund te verehen dukurite te cilat studiohen. Fazat kryesore te
planifikimit dhe realizimit te eksperimentit ne sociologji: Zgjidhja e problemit, Gjetja dhe vendosja e
situates me te pershtatshme eksperimentale, Plani i te kundruarit te rrjedhes se eksperimentit.
Metoda statistikore- Metoda statistikore eshte e lidhur me te gjitha metodat e tjera te teknikes se
hulumtimit. Me anen e kesaj metode mund te paraqitet rritja ose renia e natalitetit apo e mortalitetit ne nje
sfere te caktuar te vendit apo te boes. Kjo metod na informon edhe per bruto produktin vendore.

Metoda e te testuarit dhe intervistes- Metoda e testeve shpesh perdoret per studimin e intelegjences se nje
personi apo te nje grupi pastaj per studimin e karakterit, temperamentit te njeriut etj. Me anen e testemetodes mund te studiohet edhe vemendja meqe njeriu eshte disponuar ti reflektoje dukurite e jashtme ne
vete. TESTI eshte menyre e standardizuar me anen e te cilit ngacmohet aktiviteti i caktuar. INTERVISTAparaqet nje nder format kryesore te komunikimit shoqeror, me anen e se ciles hulumtuesi i bene pytje te
ndryshme individit mbi dukurite e caktuara shoqerore, gojarisht ose me shkrim. Intervista eshte forme e
bisedes gojore por mund te behet edhe me shkrim. Intervista perbehet prej bisedes dhe orej mbledhjes se
shenimeve nga ana e intervistuesit. Intervista mund te jene te mbyllura te organizauara te paorganizaura etj.
Metoda Historike- Kjo metod ka si qellim te vetin qe qdo dukuri te jetes shoqerore duhet ta shqyrtoje ashtu
sikurse jane shfaqur ato njera prej tjetres dhe te lidhura ne mes veti. Pikepamja e njohur mbi metoden
historike ne shkencat shoqerore eshte ajo qe ka perfaqesuar ne kohen e vet Ogyst Konti, me emrimin e
thjeshte metoda historike, e cila duhet te zbuloje kahjen ne te cilen zhvillohet shoqeria njerzore. Emil
Dyrkemi, sociolog me eminen francez konsideron se metoda historike duhet te zbuloje format me te
thjeshta dhe me kryesore te disa dukurive shoqerore dhe te percjelle menyren se si ato behen te nderlikuara.
Metoda Sociometrike- Ka per qellim per te hulumtuar raportin ne mes individit me individin ose raportin
mes individit dhe grupit. Kjo metode konstaton simpatine dhe antipatine, terheqesine dhe refuzimin e
individeve brenda grupit. Themelues i kesaj metode eshte Jakob Moreno, sociologu amerikan. Me
sociometri kuptohet matja e dukurive dhe proceseve shoqerore. Moreni sociometrine e perkufizon si
hulumtim matematikor te vetive psikologjike te popullsise. Sociometria i ka elementet e veta: Sociodrama,
Psikodrama, Sociogrami. Sociodrama eshte forme e lojes ne te cilen marrin pjese te gjithe pjestaret e grupit
ndersa grupi tjeter e perfaqeson publikun, pastaj ne menyre spontane publiku merr pjese ne loje.
Psikodrama eshte eksperiment sociometrik ne te cilin individet e caktuar u jepet te luajne ndonje rol ne
perputhje me jeten e tyre te rendomte. Metoda sociometrike perdoret vetem si metode teknike e
pershtatshme per grumbullimin e materialit empirik konkret per hulumtimet sociologjike.
Metoda Komparative- Kjo metod perbehet prej konstatimit te ngjashmerise dhe ndryshimit ne mes te
dukurive te ndryshme psh te kuptohen dhe interpretohen me mire shteti kombi populli familja etj. Keshtu
behen komparacioni ne mes te shteteve te ndryshme ne mes veti, ne mes kombeve te ndryshme ne mes
familjeve etj.
Rendesia e metodave sociologjike- Metodat ne sociologji jane shume te rendesishme dhe te nevojshme per
kryerjen e suksesshme te hulumtimeve te ndryshme.
Shoqeria njerzore- Shoqeria eshte teresia e strukturave shtresezimeve raporteve shoqerore dhe qytetaret ne
teresi. Shoqeri dmth qdo bashkesi brenda suazave te shoqerise njerzore. Me shoqeri kuptohet kategoria e
ngusht e jetes shoqerore. Dukuri shoqerore eshte ajo e cila shfaqet ne qdo forme te aktivitetit shoqeror dhe
qe funksionalisht eshte e lidhur me format e saja duket sjellur pasoje me rendesi shoqerore. Nje nder
koncepcionet me te perhapura mbi shoqerine eshte koncepcioni analitik. Pra shoqeria njerzore eshte
organizim i gjalle, i cili eshte prodhim i zhvillimit natyror, qe ne menyre ligjore paraqitet zhvillohet dhe
ndryshon gjat historise se vet. Me fjalen vlera duhet kuptuar cilesite qe ne u japim objekteve brenda
sistemit shoqeror, ne te cilen subjektet bejne perpjekje per te realizuar ndonje nevoje individuale te tyre.
Sociologjia vlerat i definon edhe si dimension institucional, sfere kulturore dhe dimension personal. Ne
zhvillimin e shoqerise njerzore ndikojne faktoret objektive dhe subjektive. Me faktoret subjektive
nenkuptohen veprimtarite njerzore te cilat jane te vetedijshme, te vullnetshme. Me faktoret objektive
kuptohen te gjithe faktoret e tjere, si levizjet shoqerore ashtu edhe levizjet natyrore dhe dukurit tjera
natyrore. Shoqeria eshte pak a shume e organizauar e njerzeve ku ata ne rrethana te caktuara natyrore
kryejn veprimtari te ndryshme dhe te shumta.
Religjioni eshte forme me e vjeter e vetedijes shoqerore por gjer me sot forme me e perhapur e vetedijes
shoqerore. Ajo eshte kategori historike. Religjioni ne shoqerine e komunitetit primitiv ka qene e vetmja
forme e vetedijes shoqerore ne ate kohe nuk eshte bere ndarja e punes nuk kane ekzistuar shkencat dhe
paraftyrimet religjioze kane qene te vetmet paraftyrime te njeriut. Besimi ne shume perendi quhet
politeizem, ndersa besimi ne nje perendi quhet monizem. Totemizmi- fjala totem eshte perdorur per te
treguar fuqite e kafsheve ose pemeve qe besohej qe e kishin psh Hajmalite. Animizmi- eshte besim
shpirteror qe mendohej se jetonin se bashku me qeniet njerzore, dhe mund te ndikojne ne sjelljet e njerzve.
Monoteizmi dmth besimi ne nje zot. Si fete: Judaizmi, Krishterizmi dhe Islamizmi. Judaizmi eshte feja
me e vjeter monoteiste qe eshte paraqitur 1000 vjet para krishtit, eshte fe e hebrejve qe besonin se zoti
kerkonte bindje ndaj koheve morale. Krishterimi ka nje profet te vetem Krishtin quhet Krishterim, lind si
fe e masave te varferia dhe ishte feja me revulocionare e paraqitur ne fillim te epokes sone. Islamizmisipas islamizmit nuk ka zot tjeter perveq Allahut ndersa Muhamedi eshte pejgamer i tij. Hinduizmi eshte
nje fe politeiste. Budizmi ka lindur nga pikepamjet e Budes qe ishte princ hindus ne nje mbreteri te vogel.
Esenca e ketij besimi qendron nepermjet heqjes dore nga deshirat dhe ne meditim. KonfuqianizmiKonfuqie eshte emer qe lind nga emrat Kung Fu-Tzu qe ishte mesues e jo profet fetar. Doktrina e
konfuqianizmit eshte ta rregulloje jeten njerzore sipas harmonise se brendshme te natyres. Tooizmidoktrinen e vet e mbeshtet ne antidhune per nje jete me te mire.

Kultura eshte teresi e parimeve materiale ideore te cilat njeriu ka ne anen e vet, edhe qe paraqet krejt qka
natyra ja mundeson njeriut. Kultur materiale kuptojme te gjitha te ashtuqujaturit objekte shoqerore te cilat
shfaqen ne procesin e perpunimit te natyres. Kultura ideore paraqet punimet e veprimtarise mendore te
njeriut prej koheve me te hershme e gjer me sot ose format, normat e sjelljes, religjioni, shkenca, edukimi
idelogjia etj.
Shoqria njerzore- Shoqeri dmth qdo bashkesi brenda suazave te shoqerise. Me shoqeri kupohet kategoria
e ngusht e jetes shoqerore. Dukuri shoqerore eshte ajo e cila shfaqet ne qdo forme te aktivitetit shoqeror
dhe qe funksionalisht eshte e lidhur me format e saja duke sjellur pasoje me rendesi shqerore. Nje nder
koncepcionet me te perhapura mbi shoqerine eshte koncepcioni analitik. Pra shoqeria njerzore eshte
organizim i gjalle i cili eshte prodhim i zhvillimit natyror qe ne menyre ligjore paraqtiet zhvillohet dhe
ndryshon gjate historise se vete. Shoqeria eshte bashkesi pak a shume e organizuar e njerzve ku ata ne
rrethana te caktuara natyrore kryejn veprimtari te ndryshme dhe te shumta.
Vlerat shoqerore- Me fjalen vlere duhet kuptuar cilesite qe ne u japim objekteve brenda sistemit shoqeror
ne te cilin bejne perpjekje per te realizuar ndonje nevoje individuale te tyre. Vetem kur nje nevoje
institucionalizohet ajo fiton cilesine e vleres shoqerore. Vlere si preference me se miri shihet nga pikepamja
e hierarkise se tyre ne qifte, si psh mire-keq, bukur-shemtuar, fitim-humbje etj.
Faktoret objektive dhe subjektive te zhvillimit shoqeror- Me faktore subjektive nenkuptohen veprimtarite
njerzore te cilat jane te vetedijshme, te vullnetshme (sjelljet e njeriut, aksionet e vetedijshme te njerzve) Me
faktore objektive kuptohen te gjithe faktoret e tjere si levizjet shoqerore, ashtu edhe levizjet natyrore dhe
dukurite tjera natyrore (faktori klimatik, gjeografik)
Fjala sociologji rrjedh nga fjala latine socius qe dmth shoqerore dhe prej fjales greke logos qe dmth
shkence, dijeni etj. Kete disipline shkencore Konti se pari e ka qujtur fizika sociale qe ka si lende te veten
llojin njerzor qe duhet te studioje dukurite sociale Sociologjia si shkence e veqante e mori emrin dhe u
inkuadrua ne vitet e 40-ta te shek. XIX. Ogyst Konti. Te qenet modern do te thote te gjeme veten tone ne
nje ambient I cili na premton avanture, fuqi, kenaqesi, rritje, transformim te vetvetes dhe botes dhe ne te
njejten kohe kercenon per te shkaterruar qdo gje qe kemi, qe dijme dhe qdo gje qe jemi.
eshtjet shoqerore jane studiuar shume heret para krishtit si shteti, politika, klasat, pronat, familja.
Objekt i studimit te sociologjise eshte shoqeria me teresine e saj, si: familja, mardheniet mes tyre, politika
prona, martesa, edukata, morali etj.
Klasiket E Marksizmit Per Lenden E Sociologjise- Marksi dhe Engelsi kane qene analitike te studimit te
shoqerise kapitaliste. Per stdimin e asaj shoqerie ata moren per baze jopabarazine e njerzve ne shoqeri.
Duke folur per perberjen dhe rregullimin struktural te atyre shoqerive, konstatuan se raportet prodhuese, e
me to edhe raportet shoqerore ishin bere tjetersuese. Marksi duke i studiuar fenomenet ekonomike dha
pergjigje se q`jane fenomenet shoqerore. Ne vepren e tij Kapitali ai theksoi se ne analizen e formave
ekonomike nuk mund te perdoren as mikroskopi as reaktivet kimike. Ne vepren e tij Tetembedhjete
Brymeri i Lui Bonaparti Marksi shkruan: derisa miliona familje jetojne ne kushte ekonomike qe dallohen
dhe qe kundershtohen ne menyre armiqesore per menyren e tyre te jeteses, per interesat dhe kulturen e tyre
ne menyren e jeteses, per interesat dhe kulturen e klasave tjera, ata pergjithesisht formojne nje klase.
Engelsi ne veprat e tij si Pozita e klases puntore ne Angli dhe :Origjina e familjes, prones private dhe
shtetit shtrin qeshtje relevante sociologjike.3 Parime te zhvillimit shoqeror sipas Marksit: Parimi i
determinizimit Parimi i determinizimit historik- sipas ketij punimi qe ai e mori nga Hegeli dhe
mendimtare te tjere te gjithe shoqerite ekzistuese jane zhvilluar nga perspektiva historike e tyre. Secila
gjendje ne shoqeri ka pasur procese paraprake dhe vetem ne baze te proceseve te meparshme mund te
kuptohen te gjitha fenomenet shoqerore gjate historise. Parimi mbi karakterin primar te realitetit shoqeror
sipas ketij parimi Marksi flet per bazen ekonomike dhe zhvillimin e saj ne shoqeri qe varet nga karakteri
ekonomik. Parimi mbi moralin primar te bazes ekonomike ne shoqeri ky parim jep specifikimin e parimit te
pare dhe te dyte mbi zhvillimin ekonomiko-shoqerore te shoqerise sepse qe te tri parimet e perbejne
esencen e zhvillimit historik te shoqerise.
Rregullat dhe normat shoqerore- Rregullat dhe normat shoqerore burojne prej jets shoqerore dhe
perfshijne gati te gjithe marredheniet qe ekzistojne ne qdo shoqeri. Me norme caktohen raportet e ndryshme
ne mes te njerzve ne shoqeri me qellim qe ato te jene te rregulluara dhe te caktuara.
Doket- Jane ato rregulla te cilat zene fill ne nje grup shoqeror me pasqyrimin e gjate te nje sjelljeje e cila
konsiderohet si obligim per antaret e atij grupi.
Morali eshte forme e veprimtarise praktike te njeriut ndaj botes dhe ndaj njerzeve te tjere. Pra, morali eshte
grumbull normash qe caktojne se qka eshte e mire dhe qka eshte e keqe qe urdherojne te kryhet ajo qka
eshte e mire dhe ndalojne ate qka eshte e keqe. Morali.-ka t bj me krkesat dhe vlersimin e sjelljeve e t
qendrimeve t cilat konsiderohen si t mira ose t kqija n nj shoqri. Moral do t thot kur ti
prshndesim t njohurit t kemi kujdes t mos e pengojm lvizjen e t tjerve t jemi t qet etj.

Edukata-sht element i rndsishm n jetn shoqrore dhe sht proces i atill n t cilin t vjetrit
ndikojne n mnyre t vetdijshme n brezat e reja duke ia botuar aftsit, prvojat e veta.
Edukata sht faktor i rndsishm n personalitetin e qdo njeriu.
Me edukat n kuptimin e ngusht kuptohet zhvillimi i fuqis edhe aftsive t brezave t ri (aftsive
mendore, fizike, estetika, morale etj). Me edukat n kuptimin e gjer nnkuptohet trsia e ndikimeve
pedagogjike q synojn n formimin e nj individi.
Argetimi dhe koha e lire- Argetimi eshte ngritja kulturore, edukative dhe zhvillimi i individualitetit te
njeriut dhe shprehet ne kenaqesi dhe forma tjera emocionale. Koha e lire ne shoqeri te zhvilluar eshte faktor
me rendesi per jeten e perditshme dhe eshte me rendesi per ekuilibrin fizik, psikik dhe moralin e puntorit.
Grupet shoqerore-Grupet shoqerore jane grumbull njerzish te cilet kane marredhenie njeri me tjetrin e cila
marredhenie i ve ne varshmeri te ndersjellte. Grupin shoqeror mund ta quajme edhe nje grup te caktuar te
njerzve qe ne nje moment te caktuar gjinden se bashku me rastin e kryerjes se ndonje veprimtarie apo te nje
ngjarje. Grupet shoqerore formohen per nga profesioni vendbanimi apo ndonje specifik qe i dallon nga te
tjeret. Qellimi i tyre eshte se duhet ti plotesoj disa nevoja te antareve te cilet participojne ne ate grup.
Elementet perberese te grupit shoqeror jane: subjektet, marredheniet qe krijohen ndermjet anetareve mjetet
me te cilat kryhen punet brenda grupeve dhe rezultatet e arritura per plotesiminn e nevojave te atyr qe kane
hyre ne ato grupe.
Familja- eshte forme e bashkesise shoqerore e cila pas lidhjeve bashkeshortore ne kuptimin e lidhjeve
sexuale ka edhe funskione tjera te shumta. Familja eshte grupi themelor shoqeror e cila themelohet me
martesen, me jete bashkeshortore ne mes te dy personave me gjini te kundert dhe pos tyre perbejne edhe
pasardhsit e tyre. Familja eshte organi kryesor per shoqerizimin e njeriut. Lloje e familjeve jane
Sindiazmike dhe Monogamike. Bashkeshortesia sindiazmike mashkulli ne kete jete bashkeshortore jeton
vetem me nje femer por lidhjet pa veshtiresi mund ti nderprej. Femijet i takojne nenes. Familja
monogamike- vetem mashkulli ka mundur ti nderprej lidhjet. Shkurorzimet perkufizohen si nderprerje e
marteses se plotefuqishme ndermjet bashkeshorteve me vendimin e gjyqit per shkaqet e parapara me ligj.
Martesa Me kalimin ne monogamy martesa merr formen e plote te institucionit shoqror. Martesa e
parahistorise ka kaluar ne etapa: Martesa grupore (endogamia, ekzogamia), Martesa poligamike (Poligonia,
poliandria) dhe Martesa monogamike. Me endogami nnkuptojm marrdhniet martesore brenda fisit
dikur gjinis apo klasit. Me egzogamia sht form e marrdhnieve t mashkullit dhe femnrs q nuk i
takojn nj fisi. Me martesn poligamike nnkuptojm formn martesore kur burri ka shum partnere pr
t hyr n marrdhnie martesore. Poligamia sht martes e nj mashkulli me shum gra.
Poliandrior sht martesa e nj gruaje me shum burra. Bigamia sht institucion martesor i nj burri me dy
gra. Biandria sht institucion martesor i nj gruaje me dy burra. Sororati sht institucion martesor kur
burri martohet me motren e gruas. Lavirati sht institucion martesor kur vllai i gjall apo mashkulli i
familjes s vllait t vdekur kthen gruan martohet me gruan e vllait t vdekur.
Familja Partialkal- Ne kete familje pushtetin e ka burri dhe nga ai varen anetaret e familjes: gruaja, femijet
dhe antaret e tjere te saj. Quhet patrialkale sepse pater familiaso, babai i familjes eshte ai i cili i ka ne
perkujdesje te perhershme te gjithe antaret e familjes se vete. Kjo familje lindi edhe si kundervenie e
matrialkalit, ku gruaja e kishte pushtetin ne familje.
Familja nukleare- Ky tip i familjes nukleare perbehet nga prinderit dhe femijet e tyre, paraqitja e ketij tipi
te familjes ia mundesoi gruas te marre pjese shume me teper ne shoqeri.
Familja e farefisnise- te gjithe vellezerit dhe motrat jane ne te njejten kohe bashkeshorte.
Kastet- Kasta sht grup shoqror i mbyllur antart e s cils kryjn funksione t caktuara shoqrore dhe
kan si karakteristik t nnshtrohen rregullave fetare, juridike dhe rregullave t tjera t grupit!
Rendet jane grupe njerzish te cilat prej grupeve te tjera te njerzve bdryshojne sipas te drejtave dhe
detyrave te veqante, dmth qdo rend ka obligime dhe detyra te veqanta te caktuara ne shoqeri.
Partite politike- Partia politike eshte organizate politike e cila perfshin njerezit me ideologi te njejte
politike, te cilet perpiqen qe sa me teper te zgjerojne qellime te caktuara teresore ose te pjeseshme per
marrjen e pushtetit politik, gjer te e cila perpiqen te bijne ne radhe te pare me rruge legale demokratike,
duke fituar shumicen e votave ne zgjedhje (qe nuk perjashtohet edhe rruga ilegale ne rrethana te caktuara).
Partite politike jane organizata te cilat luftojne per marrjen e pushtetit politik me rruge demokratike, qe
nepermjet tij te realizoje interesat dhe qellimet e veta politike e tjera.
Emancipimi i femrs dhe e drejta.- Emancipimi eshte shume i rendesishem dhe se shoqeria eshte e
emancipum aq sa eshte femra e emancipuar. Gjate rruges se emancipimit te femres ndodhin shume pengesa
si lindja e femijeve, kryerja e obligimeve shtepiake etj, te cilat pengojne ne pjesemarrjen e saj ne punet
jashte shtepise. E drejta vlen per te gjithe edhe femrat gezojne te drejta sikurse mashkujt qoft ne jete private
martesore, ekonomike dhe shoqerore.

Perkufizimi i Kombit- Kombi eshte nje teresi e te gjithe banoreve te te njejtit shtet te te njejtit vend , qe
jetojne nen te njejtin ligj dhe perdorin te njejten gjuhe. Kombet mund te ndahen- kombe te kultures dhe
kombe te shtetit, ne te tilla qe mbeshteten mbi nje pasuri te caktar kukturore qe eshte perjetuar dikur
bashkarisht dhe ne te tille qe mbeshteten me se shumti ne fuqine bashkuese te nje historie e te nje
kushtetute te perbashket politike.
Etnija eshte nje legjimitet ku mund te verehen disa forma identifikimi qe mbeshteten ne realitet shoqeror
te ndryshme nga njeri tjetri si feja, gjuha, prejardhja kombtare simbolet etj. ku kan t gjith diqka te
perbashket.
Nacionalizmi dhe shteti modern- Nacionalizmi perdoret nga elitat politike ne perpjekje per te bashkuar
shtetet ku ato sundojne. Nacionalizmi siguron nje ndenje perkatesie te nje bote ku shume baza tradicionale
jane shkaterruar. Nacionalizmi ka ndikim te dyanshem, ne njeren ane ndjenjat nacionaliste shpesh
shoqerohen me prirje drejt demokracise, kurse ne anen tjeter shpesh nxisin anatogonizem. Nacionalizimi ka
luajtur rol te rendesishem ne shek XX. Dallojme 3 lloje te nacionalizmit: Nacionalizmi klasik, Postkolonoal
dhe nacionalizmi nenkulturor.
sht shmangia.-Shmangia mund t prcaktohet si moskonformizm ndaj nj norme t caktuar ose nj
trsie normash t cilat jan t pranuara nga nj numr i madh njerzish t nj komuniteti ose shoqrie.
far sht etnija.-Ka njfar legjitimiteti kur vren se disa forma identifikimi q mbshteten n realitete
shoqrore t ndryshme nga njri tjetri si feja gjuha dhe prejardhja kombtare kan t gjitha diqka t
prbashkt aq sa farkohet pr to nj term q u referohet t gjithave etnicitet.-Etnija prfaqson diqka t
ndryshme n mos po edhe biologjike.-etnija prcaktohet nga prejardhja dhe kultura e prbashkt.
Emancipimi i femrs dhe e drejta.Pengesat lindin nga natyra e femrs dhe natyra e punve t saj nga
bindjet dhe niveli i vetdijes shorore.Pengesat nga natyra e femres jan se ajo e kryen funksionin biologjik
t lindjes,lind fmij.Ndrsa pr nga natyra e punve t saj ajo i kryen vet punt e shtpis siq
jan:rregullimi i baness,rritja e fmijve etj.Femra q ta realizoj kt t drejt duhet t jet e emancipuar
duhet ti krijohen kushte t cilat i mundsojn asaj q punr n shtpi ti kryej pr nj koh m t shkurtr
,Pr ta br kt ekonomia familjare duhet t jet e pajisur me mjete bashkkohore t amvisris duhet ta liroj
nga disa obligime shtpiake.