Strukturalna psihologija

Wilhelm Wundt (18321920), esto nazivan prvim psihologom, ocem

psihologije i osnivaem psihologije (iako se u psiholokoj literaturi jo i danas
raspravlja ko najvie zasluuje ove nazive), bio je uenik uvenih uenjaka, zaslunih
i za psihologiju, Miillera, Fechnera i Hclmholtza, kod kojega je izvjesno vrijeme bio
ak asistent. Na univerzitetima u Heidelbergu, Ziirichu i Leipzigu predavao je
fiziologiju, filozofiju i psihologiju, da bi se kasnije posvetio iskljuivo psihologiji. U
Leipzigu je 1879. godine osnovao prvu psiholoku laboratoriju (nazvanu institutom)
na svijetu, mada u literaturi postoje miljenja da bi prvenstvo trebalo pripasti
Amerikancu Williamu Jamesu, Talijanu Sergeu i Wundotovom zemljaku i rivalu
Carlu Stumpfu.

WilhelmMaxWundt18321920
(slikaiz1897godine)
SLIKAprenijetasa:
http://www.uned.es/doctoradocienciaafectiva/Curso1/Articulos/Wundt.html

Gotovo cijeli radni vijek Wundt je proveo u Leipzigu gdje je osnovao svoju
uvenu laboratoriju. Ubrzo je leipzika laboratorija postala sreditem svjetske
psihologije gdje su se okupljali psiholozi sa svih strana svijeta. Neki bi ostajali krae
vrijeme, drugi godinama. Mnogi su postali slavni. Od Nijemaca, najpoznatiji su bili
O. Kiilpe (osniva kasnije wiirzburke kole), F. Krueger (Wundtov nasljednik u
Leipzigu i osniva leipzike kole), Kraepelin (psihijatar, autor klasifikacije duevnih
bolesti na osnovne grupe), iz SAD je stigao J. Cattell (zaetnik diferencijalne
psihologije i testologije, prvi ameriki profesor psihologije), J. Angell (utemeljitelj
ikake kole funkcionalizma), J. Baldwin (osniva prve psiholoke laboratorije u
Kanadi), Iz Engleske su doli C. Spearman (zaetnik faktorske analize sposobnosti) i
E. Titchener (osniva strukturalizma). Kako se engleska psihologija nalazila pod
snanim uticajem darvinizma, iz ove je zemlje dolo manje psihologa u sveti grad
psihologije Leipzig. Iz Rusije su doli Tokarski i V. Behterev (utemeljitelj
refleksologije).. Iz Japana je doao Matararo Matsumoto (osniva savremene
japanske psihologije i profesor na univerzitetima u Tokiju i Kiotu).
Wundtovu laboratoriju posjeivali su i uenici sa podruja bive Jugoslavije tako je
neko vrijeme kod Wundta boravio i Ljubomir Nedi sa Beogradskog univerziteta.
Godinu dana proveo je i slovenac Mihajlo Rostohar (osniva prvog psiholokog
instituta na teritoriji kasnije eke i psiholokog odsjeka na Univerzitetu u Ljubljani),
a krae vrijeme i Branislav Petronijevi, profesor psihologije na Beogradskom
univerzitetu.
Iz ovog se pregleda vidi da je psihologija iz gotovo cijelog svijeta doslovno dola u
Leipzig. Gdje nema direktnog nailazimo na posredan uticaj preko Wundtovih
uenika. Od evropskih drava jedino je slab uticaj Wundt imao na psihologe iz
Francuske i Engleske jer je francuska
psihologija niknula iz medicine,
psihopatologije i psihofiziologije. Zaetnici su joj Charcot i Ribot, a njihovi
nasljednici poznati francuski psiholozi Janet, Binet, Wallon, Dumas i Pieron. Dok je
Engleska bila pod snanim uticajem Darvinistike teorije.
Ovome treba pridodati da ni psihoanaliza ne vodi korijene iz Wundtove
laboratorije.
Sigmund Freud je pretrpio znaajan uticaj svog uitelja Charcota, a jedno vrijeme
sluao je u Beu Brentanova predavanja. Brentano i njegov saradnik Stumpf nikada
nisu bili Wundtove pristalice i stalno su mu oponirali. Wundtova ih je slava gurnula u
pozadinu, no kasnije su ipak uticali na neke psiholoke pravce, naroito na getalt i
psihologiju. No ipak je strukturalna psihologija ostavila traga i na Freuda, jer je ipak
i mimo svojih namjera usavrio asocijativnu tehniku, koja se razvila upravo u
Wundtovoj laboratoriji.
Uticaj Wundtove psihologije bio je najee nije bio sadrinske prirode.Najvea
Wundtova zasluga za psihologiju nije bila u njegovim psiholokim idejama nego u
tome to je podstakao psiholoka istraivanja. Vrativi se u svoju domovinu, mnogi
su njegovi uenici osnivali psiholoke laboratorije. Krajem XIX i poetkom XX
vijeka psiholoke su laboratorije nicale poput gljiva nakon kie. Psihologija je
postala priznata znanost.
Unato velikom broju uenika (u svom ivotu predavao je za nekih 24 000 slualaca) i asistenata (kojih je bilo petnaest), Wundt nije imao sree s njima; velika

veina ga je napustila i osnovala vlastite kole ili se, pak, prikljuila kolama koje su
se suprotstavljale Wundtovoj. Njegovim idejama vjerni su ostali jedino Titchener i
Wirth, koji inae kao psiholog nije bio osobito poznat. Trstenjak (1969) rezimira da
je Wundt cijelog ivota ostao svojevrstan usamljenik ne uestvujui ak ni na
jednom meunarodnom psiholokom kongresu (do Wundtove smrti odrano ih je
est).
U Wundtovo vrijeme u leipzikoj laboratoriji bilo je izvedeno nekoliko stotina
psiholokih eksperimenata. Prouavani su psihofiziki odnosi, osjeti, opaanja,
predstave, vrijeme reakcije, asocijacije, panja i drugi, preteno osnovni
procesi. U pogledu eksperimentalnog prouavanja sloenih procesa kao to je,
na primjer, miljenje, Wundt je bio veoma skeptian. Smatrao je da je njihovom
prouavanju primjerenije poznavanje nacionalne istorije.
Razlog za to je injenica da je Wundt introspekciju smatrao naunom metodom.
Poto je proces miljenja dugotrajan, nemogue ga je neposredno opisati, a
introspekcija se tada pretvara u retrospekciju.
Wundtovu introspekciju moemo oznaiti kao analitiku introspekciju za
razliku od drugih introspektivnih metoda, kakva je, na primjer, fenomenoloka
introspekcija. Ispitanik je svoj doivljaj morao ralaniti na primarne
komponente, elemente, atome svijesti, koji se vie ne mogu dijeliti. Za takav
postupak morao je biti izvanredno uvjeban. U Wundtovoj bi laboratoriji pokus
mnogo puta ponovili (ak i vie hiljada puta) prije nego to su smatrali
ispitanika dovoljno spremnim za konani eksperiment.
Takav nain rada dao je osnovu da ovo postane jedan od glavnih prigovora
Wundtovoj introspekciji. Getalt psiholozi su mu prebacivali da je njegova teorija o
elementaristikoj strukturi svijesti rezultat izvjetaene metode.
Wundt je smatrao da postupak posmatranja ne utie na uvjebanog ispitanika, dok
je Titchener ak smatrao da samoposmatranje vremenom postaje nesvjesno. To su, u
svakom sluaju, najizraenije slabe take analitike introspekcije.
Budui da se Wundt bavio i ispitivanjem i mjerenjam brzine reakcije u kojoj se ne
moe upotrijebiti metoda introspekcije kritiari su mu u vie navrata zamjerili da nije
dosljedan.
Wundtovo se metodoloko usmjerenje poklapa s njegovom definicijom
psihologije. Za njega je psihologija bila znanost o ovjekovim neposrednim,
iskustvima. Rije neposredna znai da su data iznutra, svjesno i da su dostupna
introspekciji (anschaulich).
Pred psihologijom stoje tri temeljna zadatka:
1. ralaniti komplekse i strukture svijesti na elemente od kojih su sainjeni;
2. prouiti kako su elementi meusobno povezani;
3. utvrditi psiholoke zakonitosti povezivanja. Ove bi zadatke ispunjavala samo
analitika introspekcija.
Za Wundtov psiholoki sistem kaemo da je analitian, elementaristian, atomistiki, molekularan itd., da predstavlja hemiju due, poto i hemija slino shvata
materiju kao spoj nedjeljivih (kako se ranije vjerovalo) elemenata.
Wundt je svijest, odnosno iskustva svijesti rascijepao na elemente koji se ne mogu
razlagati na jo jednostavnije dijelove. Elementima pripadaju razliita svojstva.
Procesom asocijacija oni se sjedinjuju u vie komplekse i strukture.

Razlikovao je tri vrste elemenata:

1. osjete, koji su meusobno razliiti po kvalitetu i intenzitetu. Kombinacijom ovih
osobina dobivamo mnogo raznih osjeta;
2.predstave, ali ne kompleksne nego elementarne, koje odgovaraju osjetima. Budui
da izmeu osjeta i predstava ne postoje kvalitativne razlike, neki autori tvrde da je
Wundt razlikovao samo dva elementa. Osjeti su, meutim, jasniji i intenzivniji, a uz
to povezani s uzbuenou senzornih organa, dok su predstave povezane s lokalnim
uzbuenjem u modanoj kori;
3. osjeanja ili iskustvene elemente, koji se ne javljaju zahvaljujui uzbuenju
senzornih organa niti su njihova kopija. Osjeaji su sastavni dio emocija.
Elementarni osjeti i osjeaji spajaju se u komplekse i vie komplekse. Nastaju
opaanja, kompleksne predstave (ideje) i emocije. Kompleksi nisu samo simultani
nego i sukcesivni. Za vrijeme trajanja emocija srdbe, na primjer, niu se razliiti
osjeaji.
Wundt je govorio i o aktima volje. I njih sainjavaju osjeti i osjeaji. Slini su
emocijama, samo to u njima uestvuju pojedini specifini osjeaji.
Kako se elementi povezuju u komplekse? Wundt je to objasnio opim zakonom
psihike kauzalnosti, koja se, meutim, razlikuje od fizike kauzalnosti. Psihika
kauzalnost znai da su duevni procesi zakoniti i uzajamno povezani. Zakonu
psihike kauzalnosti podreeni su zakon kreativne sinteze i zakon psihikih odnosa.
Prvi znai da se elementi povezuju u novu cjelinu kojoj su svojstva drugaija nego u
elemenata (duevna hemija). Drugi, pak, zakon kae da odreeni psihiki sadraj
dobija znaenje od drugih psihikih sadraja koji se nalaze s njim u nekom odnosu.
Glavni proces koji povezuje elemente i komplekse u vie strukture predstavljaju
asocijacije. Wundt je razlikovao vie vrsta asocijacija:
1. Asocijacije kao fuzije. To su tako snane asocijacije da elementi sasvim gube
svoje karakteristike i mi ih ne doivljavamo kao izdvojene. Tipian su primjer zvuci
muzikih instrumenata, jer u njima ne primamo iste tonove.
2. Asocijacija kao asimilacija. Rije je o vezama elemenata meu kojima nismo svi
svjesni. Tipian su primjer geometrijskih iluzija koje nastaju usljed asocijativnog
principa slinosti i kontrasta. Dodavanjem strelice, crta e se zahvaljujui asimilaciji
po slinosti fenomenoloki produiti.
3. Asocijacije kao komplikacije. To su asocijacije meu razliitim osjetima.
Pored ovih perceptivnih asocijacija, Wundt je razlikovao i asocijacije pamenja.
Izradio je klasifikaciju leksikih asocijacija zasnovanu na logikoj vezi izmeu
stimulativne rijei i odgovora (sline klasifikacije upotrebljavamo jo i danas)
podijelivi ih, na primjer, na klasu nadreenih i podreenih asocijacija. Pored takvih
unutarnjih asocijacija, za koje je karkteristina logina veza meu lanovima,
navodio je i spoljanje, koje lanove povezuju sluajno ili samo na osnovu dodira po
mjestu i vremenu.
Unutarnje asocijacije predstavljaju veze: vuk zvijer (nadreenost), zmija
arka (podreenost), crn bijel (kontrast), takoer i zmija plaziti ili zmija
otrov. Spoljanje asocijacije su Dan mrtvih svijea, Crna gora, kao i asocijacije
proizale iz linih iskustava. Ako ste, recimo, svog prijatelja Alena susreli kraj
nebodera, neboder ili sama rije neboder podsjetie vas na njega, iako izmeu Alena i
nebodera ne moemo pronai nikakvu loginu vezu.
4

Na taj nain se uspostavljala veza neposrednih senzornih elemenata s elementima

proteklog iskustva, s predstavama.
Pored pasivnih asocijacija, Wundt je pretpostavljao i naroit aktivan proces, koji je
nazvao apercepcija. U tom kontekstu razlikovao je polje svijesti i fokus svijesti, a
apercepcija mu je znaila prelaz nekog duevnog sadraja iz polja u fokus svijesti.
Ovo nas jako podsjea na proces panje i rije je uglavnom o istom procesu, samo
to ga je Wundt popratio svojim izrazima (u psihologiji se uopte iste pojave esto
nazivaju razliitim imenima) dodavi mu pojedine vlastite aspekte. Apercepciju
bismo mogli opisati kao proces prelaenja nekog modela podraaja u sredite panje.
Wundt je, takoer, mjerio i obim panje navodei za taj obim est elemenata ili grupa
elemenata. Po ovom dijelu ni savremena psihologija se ne razliku bitno. Koja
uglavnom isto kao i Wundt razlikuje od est do devet taaka, to zavisi od
starosti, obrazovanja, i kompleksnosti elemenata.
Wundt je apercepciju kasnije mnogo ire obrazloio podredivi joj logine
operacije. Analitika apercepcija je sud, a sintetika tvorba pojma. U svojim
posljednjim radovima Wundt je o apercepciji govorio kao o stalnom toku svijesti.
Na taj nain Wundt je pokuao da prevazie ogranienosti vlastitog krutog
elementarizma. Danas se Wundtov sistem smatra jednim od najstatinijih u historiji
psihologije.
Wundt je svoje nazore esto mijenjao. Pisao je danonono. Njegove su najpoznatije
knjige Prilog teoriji opaanja (1862), Osnove fizioloke psihologije (est revidiranih
izdanja od 1874. do 1893), Osnove psihologije (1896), Psihologija naroda (deset
dijelova od 1900. do 1920). Za 68 godina ivota objavio je 53 735 strana ili jedna
rije svake dvije minute, i to tokom 24 sata dnevno. Njegovi su se kritiari alili da
ga je nemogue pratiti, jer on svoje miljenje promijeni prije nego to ga stignu
prouiti.

Edward Bradford Titchener (18671927)

Wundtov pravac je u Americi nastavio Edward Bradford Titchener (18671927)
na Cornell univerzitetu, nazvavi ga strukturalnom psihologijom. U Leipzigu je
Wundta, poslije njegove smrti zamijenio Krueger, koji je uveo dosta razliitu, vie na
cjelinu usmjerenu psihologiju (leipzika kola). U Njemakoj je Wundtovu
psihologiju produio samo Wirth, no on je bio izuzetak i nije bitno uticao na
njemaku i evropsku psihologiju.
I Titchener je, takoer, bio prilino usamljen, iako je oko sebe okupio grupu
istomiljenika (poznatiji su postali Boring, Dallenbach, Washburn i Pillsbury).
Meutim, poto je niko nije nastavljao, Titchenerova strukturalna psihologija umrla
je zajedno s njime.
Titchenerova strukturalna psihologija predstavljala je uproenje Wundtove
psihologije. Predmetom psihologije Titchener je smatrao neposredno iskustvo, a
metoda mu je bila analitika introspekcija. Kao eksperimentator bio je jo krui od
Wundta; ispitanici su morali bezbroj puta ponoviti pokus dok ih ne bi smatrao
dovoljno pripremljenim.
Razlikovao je tri vrste elemenata: osjete, predstave i afektivna stanja. Osjeti bi se
meusobno razlikovali u pogledu kvalitete, intenziteta, trajanja (protenziteta),
prostornosti (ekstenziteta) i jasnoe (atenziteta). Kombiniranjem se dobija mnotvo
razliitih osjeta. Titchener ih je pokuao i eksperimentalno otkriti te je objavio spisak
od 44 000 takvih elemenata, od ega 32 820 vizuelnih i 11 600 auditivnih. Wundtovu
trodimenzionalnu teoriju osjeaja promijenio je u jednodimenzionalnu. Afektivna
stanja se meusobno razlikuju samo s obzirom na dimenziju zadovoljstvo
nezadovoljstvo. Druge dvije dimenzije ne oznaavaju duevno stanje, ve su samo
stanje miia. Odbacio je i pojam apercepcije i govorio jedino o asocijacijama.
Panja mu je, pak, bila proces ienja i selekcioniranja duevnih sadraja.

Titchener je u svemu imitirao Wundta. Prema saradnicima se ispoljavao autokratski

odnos, predavanja su tekla po strogo odreenim pravilima (asistent je, recimo, u salu
za predavanja morao ui na zadnja vrata), ak su naoale i uska brada podsjeale na
Wundta. Bio je silno osjetljiv, te je istupio iz Amerikog psiholokog udruenja
(APA) samo zato to nije bio iskljuen lan koji ga je optuio za plagijat.
Uprkos takvog gotovo robovskoj submislivnosti prema Wundtu Titchener je proveo
tek oko dvije godine kod Wundta jer ga Wundt nije lino cijenio. Ali te dvije godine
uticale su na itavu njegovu kasniju psihologiju. Nakon to je napustio Leipzig,
vratio se u rodnu Englesku, ali tamo s Wundtovim idejama nije uspio. Engleska je
suvie bila pod uticajem darvinizma.
Iz dananje perspective izgleda gotovo udno da je Tichener mogao da realizira
neke od svojih ideja je u isto vrijeme u Americi ve bio prilino razvijen
funkcionalizam. Savremenici su mu bili Cattelli, Thorndike, Angell i James. Jedan od
razloga mogao bi biti i taj da je ivio je posve odvojeno od njih. Redovno se sastajao
sa svojom grupom kornelskih psihologa. Smatrali su da se bave istom naukom i s
omalovaavanjem govorili o funkcionalnoj psihologiji koja prouava duevne razlike
i igra se primjenjene psihologije umjesto da se zanima optim zakonitostima.
Osjeali su se uzvienima u odnosu prema njima. Stoga ne udi to je poslije
Titchenerove smrti strukturalizam u Americi nestao bez traga.
esto se uje primjedba da Wundt nije bio osniva samo psihologije nego i njene
prve kole (iako joj je ime dao Titchener), koja je svojom netrpeljivou i
uskogrudnou rascijepila dalji razvoj psihologije na niz suprotstavijenih i zaraenih
kola. Wundt je, meutim, u svojoj koli samo objedinio tokove koji su, uglavnom,
ve preovladavali u evropskoj psihologiji. Bio je glas tadanjeg duha vremena.
Wundt i Titchener su strukturalnoj psihologiji utisnuli neizbrisiv peat, i vie je
nego vjerovatno da bi ta doktrina bez njih bila manje zatvorena u sebe, manje
agresivna i prijemivija za tue ideje.
Iako se moe ustvrditi da se Wundtov doprinos psihologiji ini vie negativnim no
pozitivnim, jer je svojom doktrinom samo koio dolazak dinaminijih i praktinijih
pravaca kakav je, recimo, bila funkcionalna psihologija, ipak mnoge od kasnijih
kola niknule su kao suprotnost Wundtovoj orjentaciji i bez tog suprotstavljanja ne bi
mogle s uspjehom formulirati vlastite teze. Drugaije reeno bez Wundtove akcije ne
bi bilo njihove reakcije.
Osnovne znaajke strukturalne psihologije moemo saeti u pet taaka:
Strukturalna psihologija ima opisni karakter. Wundtov sistem nije nita drugo do
skup opisa samoopaanja i klasifikacija. Stoga nema anticipativnu i upotrebnu
vrijednost. Rije je o deskriptivnoj nauci koja prikazuje samo sadraj posmatranog, a
ne procese ni odnose.
Strukturalna je psihologija introspektivna, poto je za nju introspekcija jedino
dozvoljena metoda, ali ne bilo koja introspekcija ve iskljuivo njena analitika
forma.
Strukturalna psihologija preteno je senzorna, budui da su glavni elementi svijesti
osjeti i ulne predstave (koje predstavljaju kopije osjeta). Ova psihologija (s
izuzetkom osjeaja) nije priznavala nesenzorne ili vansvjesne elemente duevnosti.
Strukturalna psihologija je elementaristika, jer je svijest, odnosno iskustvo
svijesti, shvatala kao strukturu elemenata koji se ne mogu razloiti na jednostavnije
dijelove.
Strukturalna je psihologija asocijativistika, jer se elementi povezuju u strukturu

procesom asocijacija.
Nove psiholoke kole javljale su se u suprotstavljanju pojedinim postavkama
strukturalizma. Zato su svoj put otpoinjale negativnim tvrdnjama (ta je u
strukturalizmu pogreno), da bi tek potom formulirale pozitivne teze kao temelj
vlastitog sistema (ukoliko bi uope dospjele na razinu naunog sistema).
Prva buntovnika kola bila je psihologija akta, koja se razvijala nezavisno od
strukturalne psihologije kritikujui njenu usmjerenost na sadraj svijesti umjesto na
proces ili psihiki akt. Drugu je predstavljala wiirzburska kola, koju je osnovao
otpadnik Kiilpe. Wundt nije ispitivao miljenje smatrajui da nije dostupno
introspekciji, dok su vircburani prvenstveno prouavali ba miljenje. Ustanovili su,
takoer, da se sva iskustva ne mogu reducirati na oigledne senzorne elemente.
Wiirzburska kola bila je i unekoliko vie holistiki orijentirana; iako su i za nju
asocijacije jo uvijek predstavljale osnovni psihiki proces, ona je govorila i o
determinantnim tendencijama u miljenju koje djeluje cjelovito. No, najsaniji je
otpor pruala funkcionalna psihologija, koja je psihikom sadraju suprotstavila
psihiki proces i naroito funkciju. Getalt-psihologija je nastupila na sasvim drugoj
dimenziji istiui da su iskustva cjelovita, a ne sastavljena od elemenata. Objektivni
pravci, a posebno behaviorizam, kritikovali su strukturalnu psihologiju (i sve druge
subjektivistike kole) zbog njene usmjerenosti na svijest umjesto na ponaanje.
Odbacili su introspekciju i za jedinu metodu proglasili ekstrospekciju i eksperiment.

Rezime Strukturalizam kao sistem

Predmet: sadraji svesti, subjektivno iskustvo.
Postulati: svjesni doivljaji se mogu analizom ralaniti na sastavne elemente, a iz ovih
se, opet, mogu sintetizovati psiholoke cjeline.
injenice: subjektivne, kvalitativne, sitne" (molekularne).
Metode: introspekcija.
Odnos duha i tijela: kod razliitih autora nalazimo razliita shvatanja. Preteu shvatanja
o paralelizmu" modanih i svesnih procesa, kao i materijalistike koncepcije tog
odnosa.

Introspekcija
Introspekcija ili samoopaanje, doslovno: unutranje opaanje je opaanje vlastitih
psiholokih procesa odn. sadraja vlastite svijesti u odreenoj situaciji i davanje
iskaza o njima. Ti sadraji svijesti se ponekad nazivaju doivljaji, no taj pojam se
izbjegava jer ima pozitivno konotativno znaenje, pa se, primjerice, pojam doivljaj
boli doivljava kao oksimoron.
Opaanje vlastitog vanjskog - manifestnog ponaanja nije introspekcija jer se
introspekcijom opaa neko unutranje stanje, a ne manifestacija nekog unutranjeg
stanja u vanjskom ponaanju. Zato je introspekcija specifina metoda psihologije, jer
se njome samoopaaju iskljuivo psiholoki procesi. Uzmimo li u obzir da neku
znanost osim specifinog predmeta istraivanja odreuju i specifine, samo toj
8

znanosti svojstvene metode, moemo ustvrditi da se psihologija moe smatrati

znanou upravo zahvaljujui metodi introspekcije. Naime, ponaanje sustava i
procesiranje informacija u nekom sustavu su predmet istraivanja i ostalih znanosti o
ponaanju, kao to su ekonomija, sociologija i politologija, a ne samo ekskluzivno
psihologije, pa definicija predmeta istraivanja psihologije nije specifina psihologiji,
dok je metoda introspekcije u odnosu na ostale znanosti o ponaanju svojstvena samo
psihologiji.
Zato se smatra da je povijest psihologije zapravo povijest introspekcije odn. da se
upravo po introspekciji psihologija poela razlikovati od ostalih znanosti o ponaanju.
Pojam introspekcije prvi koristi William JAMES (krajem 19. stoljea), koji je smatrao
da ljudi nemaju direktnog znanja o svojim unutranjim doivljajima odn.
stanjima, pa se moraju posluiti introspekcijom.
U svom istorijskom razvoju introspekcija je najprije dominirala u racionalistikoj i
strukturalistikoj psihologiji sa kraja 19og i poetka 20og stoljea, potom je otro
osporavana i negirana od strane bihevioristike psihologije, sredinom 20og stoljea,
da bi danas bila prihvaena u okviru kognitivne psihologije, posebno unutar
psihofizike. Suvremena psihologijska metrika poiva na psihofizici, a naroito je
podruje emocija ono podruje na kojemu bismo bez introspekcije vrlo teko
prikupljali podatke. Introspekcija je posebno upotrebljiva pri iskazu ispitanika o
kvalitativnim svojstvima nekog podraaja (smatra se metodom za opaanjem
kvaliteta), a teko se primjenjuje za iskaze o kvantitativnim svojstvima nekog
podraaja, i u tome je njeno ogranienje. Budui da svaka znanost tei to
egzaktnijem, to znai kvantitativnijem opisu pojava odn. nastoji biti to blia
primjeni metrike, jer se time smatra razvijenijom, introspekcija, se neopravdano
odbacuje, iako ima svoju primjenu.
Introspekcija se moe podijeliti:
1. prema sloenosti zadatka:
indikativna introspekcija ili detekcija, pri kojoj ispitanik opaa i saopava o
postojanju ili nepostojanju nekog osjeta, misli ili emocije, kao to je to npr. pri
psihofizikoj introspekciji,
deskriptivna introspekcija, pri kojoj ispitanik opaa i saopava opis svojih
osjeta, misli ili emocija,
intropsekcija per se (jo se naziva i eksperimentalna introspekcija), koja nema za
cilj davanje introspektivnog izvjetaja (detekcije ili opisa), nego joj je osnovni cilj
empatiko razumijevanje tuih psiholokih procesa, pa tako npr. (a) ljudi koji
rade sa slijepima ponekad i sami nose neprozirne naoale, kako bi upoznali kako
izgleda svijet slijepih, (b) neki istraivai sami uzimaju blae droge koje ne
stvaraju ovisnost, ali izazivaju halucinacije (npr. meskalin), kako bi upoznali
internalne psiholoke procese ovisnika, (c) da bi se osposobili za psihoterapiju
drugih, psiholozi i sami prolaze kroz proces psihoterapije; provodi se zato to je
lake upoznati vlastite psiholoke procese, nego o njima zakljuivati iz ponaanja
drugih; na osnovu poznavanja situacije i vlastitih psiholokih procesa moemo
razumjeti i ponaanje drugih ljudi, koji u slinoj situaciji iskazuju o slinim
psiholokim procesima,
2. prema vremenskom odnosu psiholokih procesa i opaanja:
9

 simultana introspekcija, pri kojoj ispitanik istovremeno i opaa i psiholoki

procesira i saopava o svojim procesima, dakle on izvjetava o aktualnom
vlastitom doivljavanju, smatra se da to je izvjetaj neposredniji to je kvalitetniji,
retrogradna introspekcija ili retrospekcija, pri kojoj ispitanik naknadno prema
sjeanju saopava o vlastitim opaenim psiholokim procesima na osnovu: (1)
perzistencije psiholokog procesa, u kojem introspektivni izvjetaj vremenski
kasni za psiholokim procesom, ali se daje prije nego to je psiholoki proces u
cijelosti zavrio, (2) neposrednog pamenja psiholokog procesa, kada se
introspektivni izvjetaj daje neposredno nakon njegovog zavretka, (3) odloenog
pamenja, kada izmeu psiholokog procesa i izvjetaja o njemu postoji
vremenski interval koji je ispunjen drugim psiholokim procesima, zbog ega
dolazi do brojnih greaka u detaljima, pa je najmanje pouzdana.
3. prema zahtjevima opaanja:
ograniena sistematska introspekcija, pri kojoj ispitanik opaa i saopava samo
o odreenim sadrajima svojih psiholokih procesa, npr. samo o mislima ili samo o
emocijama,
frontalna fenomenoloka introspekcija, pri kojoj ispitanik opaa i saopava o
svim prisutnim sadrajima svojih psiholokih procesa.
Nedostaci introspekcije su slijedei:
1. opaanja dobivena introspekcijom su subjektivna i nije ih mogue direktno
objektivno verificirati, to je osnovni nedostatak, introspekcija je, po tom kriteriju
subjektivna metoda, pa se ne bi trebala smatrati znanstvenom metodom,
1. ispitanici ne poznaju dovoljno sami sebe odn. vlastite psiholoke procese niti su
ih ranije sistematski opaali, najee su to inili spontano odn. sluajno, pa je
zadatak introspekcije bez prethodnog treninga percepcije za njih preteak jer je
percepcija neizvjebanog opaaa globalna i nediferencirana,
1. rjenik svakodnevnog govora je presiromaan da opie sloenost psiholokih
procesa ispitanika, dok je jezik istovremeno prebogat da bi eksperimentator i
ispitanik pod istim pojmom uvijek podrazumijevali istu pojavu, posebice je pri
introspekciji emocionalnih stanja, bila ona simultana ili retrogradna, oteana
njihova verbalna deskripcija,
1. postoji proporcionalna veza izmeu stupnja obrazovanja i efikasnosti introspekcije, a nije u znanosti opravdano koristiti metodu koju ne moemo primijeniti
kod svih ispitanika,
1. neki psihiki procesi gube se (izmiu) ili se mijenjaju pri introspekciji odn.
ne moemo ih u cijelosti opaati za vrijeme doivljavanja odn. zahvatiti
simultanom introspekcijom; to je naroito sluaj ako elimo simultanom
introspekcijom zahvatiti emocionalne doivljaje, kada dolazi do alterniranja
predmeta opaanja, (npr. kada opazimo bijes, on nas ve proe), pa se
introspektivni izvjetaj ne odnosi na ono na to bi se trebao odnositi,
1. neke psiholoke procese nije mogue zahvatiti simultanom introspekcijom,
posebice je to sluaj kada psiholoki sadraji i procesi samoopaaa ovise o
njegovoj intelektualnoj aktivnosti, kao to je to npr. u procesu rjeavanja
problema, kada nema mogunosti istovremenog zbivanja psiholokog procesa i
procesa opaanja; tada su opaani organ i organ ija je funkcija i koji vri opaanje
identini, a ne moe se u isto vrijeme biti i opaa i predmet opaanja; ili se
preputamo psiholokom procesu i onda se ima to opaati, ali nema tko opaati, ili
smo spremni za opaanje i ima tko opaati, ali nema to da se opaa,
10

1. ljudi su skloni davanju smisla i racionalizaciji, to kontaminira iskaze o

psiholokim procesima koji postaju interpretacije; posebice je to prisutno pri
introspekciji motiva, kada ispitanici esto navode nerealne motive, ime ugroeno
ja brani svoj integritet,
iz ega slijedi da premda je introspekcija nuna metoda, treba je izbjegavati gdje
god je mogue.
Poboljanja introspekcije, sa ciljem da se doe do to valjanijih / upotrebljivijih
podataka odn. rezultata introspekcije postiu se slijedeim postupcima, koji slue
standardiziranju uvjeta (situacije, prilika) u kojima se introspekcija vri:
1. uvjebati / istrenirati ispitanike u primjeni introspekcije, kako bi se pripremili
ispitanici. Trening se sastoji od: (a) upoznavanja sposobnosti verbalnog
izvjetavanja ispitanika i usvajanja deskriptivnog rjenika koji e ispitanik
koristiti u davanju svojih odgovora i (b) perceptivnog uenja kako diferenciranije
opaati vlastite psiholoke procese,
1. definirati verbalnu komunikaciju ispitivaa i ispitanika odn. kodiranje
(upotrebu sustava znakova), kako ne bi dolo do nerazumijevanja. Ispitanik
doivljaj pretvara u govorni izvjetaj, koji ispitiva kodira. Kako pri tom
kodiranju ne bi dolo do potekoa, potrebno je definirati (a) znaenje pojmova
koji e se koristiti u verbalnom iskazu, kako se ne bi dogodilo da neki pojam ne
podrazumijeva isto znaenje kod ispitivaa i kod ispitanika i (b) verbalne
analogije koje e se koristiti za opisivanje sloenih psiholokih procesa (npr.
osjeam se kao da tonem), ispitanici su svjesni razlike izmeu doivljenog
psiholokog procesa i verbalnog iskaza o tom procesu, pa su voljni koristiti
iskustvene analogije,
1. reducirati komunikaciju ispitivaa i ispitanika na jednostavne, jasne i
jednoznane verbalne poruke ili neverbalne motorne znakove, npr. jasno se
definira kakav e biti motorni izvjetaj ispitanika u momentu pojave aha doivljaja pri rjeavanju nekog perceptivnog problema. Rigorozni istraivai
koriste neverbalne znakove, kako bi izbjegli pogreke kod dekodiranja
ispitanikovih odgovora ili na osnovu prethodnih ispitivanja ispiu odgovore koji
se mogu oekivati, a ispitanik iskazuje o svojim doivljajima unutar ponuenih
odgovora.
1. koristiti introspekciju za kratke, relativno intenzivne, jasne i jednostavne
podraaje (npr. bljesak svjetlosti) i zadatke kao to je to npr. detekcija
(odreivanje da li je neki podraaj prisutan ili nije, npr. pri mjerenju apsolutnog
limena), rekognicija (prepoznavanje zadanog podraaja meu drugim
podraajima) komparacija (usporeivanje podraaja po kvalitetu) ili klasifikacija
jednostavnih podraaja to ograniava introspekciju samo na istraivanja u
podruju percepcije. Pouzdanost podataka dobivenih introspekcijom opada sa
sloenou podraaja i/ili zadatka koji se zadaju ispitanicima i zato se od
ispitanika ne trae zakljuci ili odreeni sudovi. Kada se koriste sloeni podraaji
ili zadaci, kao to je to npr. socijalna situacija, istraivai koriste ekstrospekciju
kao osnovnu metodu, a svoje nalaze ponekad upotpunjuju introspektivnim
izvjetajima ispitanika.,
1. kao kriterij objektivnosti koristiti intrasubjektivnu suglasnost u
introspekciji, koji se postie viekratnim zadavanjem introspektivnog zadatka
istom opaau odn. ispitaniku, kod kojeg se u istoj situaciji treba pojaviti
suglasnost u vlastitim samoopaanjima, treba, dakle, sakupiti to je mogue vei
broj samoopaanja koja su predmet ispitivanja,

11

1. kao kriterij objektivnosti koristiti intersubjektivnu suglasnost u

introspekciji, koji se postie:
jednokratnim zadavanjem introspektivnog zadatka veem broju nezavisnih
samoopaaa (ispitanika), kod kojih se u istoj situaciji treba pojaviti
suglasnost odn. slaganje u izjavama o vlastitim samoopaanjima,
ponavljanjem itavog istraivanja od strane nekog drugog kompetentnog
istraivaa,
1. striktno zadovoljavati ope metodoloke zahtjeve u primjeni varijabli i
kontroli relevantnih faktora kao to su npr. odabiranje ispitanika, nain
instruiranja, ostvarivanje standardiziranih uvjeta, primjena psihometrijskih
principa u izradi mjernih instrumenata, tretman aberantnih rezultata i sl.
1. verificirati rezultate introspekcije indirektnim objektivnim mjerama, kao to
su fizioloke mjere ili putem ekstrospekcije.

FUNKCIONALNA PSIHOLOGIJA

Funkcionalizam je bio prvi pravi ameriki pravac u psihologiji. Za razliku od

Strukturalizma, Gestalt psihologije i Behaviorizma funkcionalizam nije imao svog
osnivaa koji bi bio bio karizmatini voa kao to je to bio sluaj sa pomenutim
pravcima. Funkcionalizam je nastao na Univerzitetu u ikagu glavni protagonisti ovog
sistema su psiholozi: John Dewey (Don Djui) (1859-1952), James Rowland Angell
(Dejms Ejdel)(1869-1949) i Harvey Carr (Harvej Kar) (1873-1954). Termin
funkcionalizam skovao je Tiener.
Funkcionalna psihologija kao to je to bilo i kod strukturalne psihologije nauka o
svijesti, ali ona nije samo to; ona je i nauka o ponaanju. Funkcionalna psihologija
vie ne posmatra svijest izolovano od uslova pod kojima se javlja i funkcija koje vri
u adaptaciji individue na spoljanju i socijalnu sredinu. Funkcionalista... eli da
studira mentalne procese ne kao elemente koji se kombinuju u cjeline, ve kao
aktivnosti koje imaju praktine posljedice" . Funkcionalista je primarno zainteresovan ne za sadraje svijesti, ve za njene funkcije.
Pojam funkcije svakako je kljuan za funkcionalnu psihologiju. Zato nam je prvi
zadatak da shvatiti znaenje tog termina. Rakmik, jedan od Tienerovih uenika,
analizirao je (1913. godine) engleske i amerike udbenike tog vremena da bi otkrio
sva znaenja koja se terminu funkcija" pridaju. On je otkrio da se taj termin
upotrebljava uglavnom na dva naina:
da oznai operaciju, aktivnost koja se vri. Pod funkcijom u ovom smislu
podrazumeva se proces koji se odigrava u jednom dijelu maine, ili
cijeloj maini, proces koji se odvija u pluima za vreme disanja, proces
koji se odvija u oku za vrijeme gledanja, najzad, proces ili aktivnost koja
se odvija u svijesti dok mislimo itd.
Pod funkcijom u drugom smislu podrazumjeva se namjena, svrha
(efekat, korist) koja se jednom operacijom postie. U tom smislu
12

funkcija oka je vienje, funkcija disanja oksidacija u krvi, funkcija

miljenja prilagodenje fizikoj ili socijalnoj sredini.
Rakmik je svojom analizom upotrebe termina funkcija" htio da pokae nedosljednost funkcionalista i neodreenost ovog stanovita. Meutim, jedan od kasnijih
vodeih funkcionalista, Harvej Kar, tvrdio je da nema nepomirljive suprotnosti
izmeu ova dva znaenja funkcije", oba znaenja je usvojio i oba objedinio pod iri
pojam matematike funkcije - kod koje funkcionalni odnos oznaava samo povezanost
dve varijable. Pridavanje tog matematikog znaenja terminu funkcija sve e vie
preovladavati u kasnijem funkcionalizmu. Evo kako je Kar dva razliita znaenja
funkcije objedinio pod optiji pojam matematike fiinkcije (koji ukazuje samo na
povezanost, odnos, dva procesa). Disanje kao operacija je, prije svega, funkcija plua:
drugim rijecima proces koji se u pluima odigrava je disanje; ovde imamo odnos
izmeu jedne operacije i jednog tjelesnog organa. Sa druge strane, funkcija disanja u
drugom znaenju je oksidacija krvi; ovde imamo odnos izmeu jedne operacije i
njenog efekta.
Kao to je pomenuto, ime funkcionalizam" skovao je Tiener; suparnikom shvatanju on je dao status posebnog psiholokog pravca. Sami predstavnici tog pravca
bili su bez pretenzija da stvaraju neku novu psiholoku kolu. Oni su se samo bunili
protiv stanja u psihologiji svijesti i predlagali su drugaiji nauni program za
psihologiju.
Zaetak ranog funkcionalizma vezan je za ikaki univerzitet i za ime filozofa
Dona Djuija i psihologa Dejms Ejndela. Harvej Kar bio je Ejndelov nasljednik u
ikagu.
Kao prvi publikovani izraz ovog stanovita rauna se Djuijev lanak Pojam
refleksnog luka u psihologiji" {Psychologycal Review, 1896. godine). U tom lanku
Djui je napao elementaristiko shvatanje u psihologiji. Svoj napad nije usmjerio na
asocijaciju ideja", ve na pojam refleksnog luka. On pokazuje da je neodriva
prosta, elementaristika shema refleksnog luka: spoljanja dra - izolovani aferentni
proces - centralni lokalni proces - izolovani eferentni proces - djelimina spoljanja
reakcija. U svakoj reakciji, smatra Djui, angaovan je itav organizam. Djuijev
antielementarizam bio je usmeren i unazad i unaprijed; unazad protiv asocijacionistike introspektivne psihologije, iako je za predmet napada uzeta motorna
refleksna reakcija; unaprijed - on je pogaao elementaristika bihejvioristika shvatanja koja e na scenu stupiti tek posle Djuijevog lanka.
Drugi vaan javni nastup funkcionalne psihologije predstavlja Ejndelov govor
pred Amerikim psiholokim udruenjem (APA), prilikom njegovog izbora za
predsednika 1906. godine. (Govor je objavljen u lanku The Province of Functional
Psychology", Psychol. Review, 1907). U svom govoru (odnosno u kasnije
publikovanom lanku) Ejndel je suprotstavio funkcionalnu psihologiju
strukturalnoj.
Strukturalizam se interesuje za svesne sadraje; funkcionalizam za
operacije. Strukuralist hoe da analizira svjesna stanja na osnovne
elemente; funkcionalista eli da otkrije kako se mentalni procesi odvijaju i
do kakvih posljedica dovode.
Ejndel istie adaptivnu vrednost psiholokih procesa. Psihiki procesi
nisu nastali kao luksuz prirode, ve kao sredstvo najefikasnije
adaptacije. Da nije imao nikakvu adaptivnu vrednost, psiholoki ivot se
ne bi pojavio, ni odrao.
U ovim stavovima ogleda se jak uticaj Darvinove evolucione teorije na
funkcionalizam.
13

Psihiki procesi osposobljavaju organizam da se prilagodi uslovima spoljanje

sredine, fizike i socijalne. Funkcionalisti pokuavaju da to pokau za svijest u cjelini,
kao i za posebne psihike procese. Svijest se javlja onda kada uroeni ili automatizovani mehanizmi nisu dovoljni. Na primjer, svijest se javlja kada se jedna navika
stvara; kad se navika dobro savlada, ona se automatizuje i vri bez uea svesti. Kada
se organizam nae u novoj situaciji u kojoj stare navike vie ne pomau, javljaju se
svjesni procesi. Spoljanji znak svjesnih procesa uopte je selektivna varijacija
reakcija na drai". Svijest je u sutini sinonim sa adaptivnim reakcijama na nove
situacije. Ponaanje u kome uestvuje mentalna aktivnost je tipino adaptivno
ponaanje. Opta funkcija svijesti u ponaanju je selektivna akomodacija".
Funkcionalista tei ne da rastavi svesno i tjelesno, ve da ih to vie spoji.
Takva tendencija proistie iz usvojenog darvinistikog stanovita. Ako
pojava svijesti ima neku adaptivnu funkciju, onda mora postojati uska
veza izmeu, fizikog i psihikog. Ejndel ne eli da zauzima neko
odreeno metafiziko stanovite u pitanju odnosa svijesti i tijela; za njega
ta veza mora da je bliska, ali otvorena za razliita filozofska tumaenja.
Jedina metafizika pretpostavka koja je sadrana u funkcionalistikom
shvatanju jeste ta da se svest ne moe tretirati kao epifenomen, kao
uzgredna, neuticajna pojava koja prati nervnu aktivnost. Tako shvaena
svijest ne bi imala nikakvu adaptivnu vrijednost.
Harvej Kar u svojoj Psihologiji" (1925. godine) usvaja, bez mnogo diskusije,
stanovite da je mentalna aktivnost psihofizika. Terminom mentalno" oznaava se
cjelokupni i jedinstveni proces - fiziki i psihiki. Taj jedinstveni proces je psihiki u
tom smislu to individua obino zna ono to ini, ta eli, ta hoe; on je u isto vrijeme
i fiziki u tom smislu to predstavlja reakciju ili aktivnost fizikog organizma. Kar ne
pokuava da objasni vezu izmeu fizikog i psihikog; on je jednostavno usvaja na
ranije opisan nain. On ne eli da se uplie u filozofske probleme, odnosno ne eli da o
njima kao naunik diskutuje.
Opisane tri take kojima se Ejndel suprotstavio strukturalnoj psihologiji,
Ernest Hilgard rezimira na sledeu tvrdnju.
Funkcionalista se interesuje za pitanje kako i pitanje zato u odnosu za
mentalne operacije, isto kao to se interesuje i za pitanje ta (tj. za deskriptivni
sadraj). On predstavlja psihologiju uzroka i efekta...".
Funkcionalizam je u sutini psihologija prilagoavanja organizma sredini.
Svijest se razvila da bi sluila izvesnoj biolokoj svrsi i da pomogne da organizam
rijesi svoje probleme, naroito kad nastupe konflikti i kada navike vie nisu dovoljne.
Kad je to stanovite usvojeno, ono otvara put ka svesrdnom prihvatanju primjenjene
psihologije: pedagoke, industrijske.".
Funkcionalizam se interesuje za duh u tijelu, te otuda ispituje fizioloki
supstrat mentalnih zbivanja. Funkcionalizam prihvata epifenomenalizam, gledite po
kome je svijest beskorisni uzgredni produkt nervne aktivnosti" (42, str. 332).
U vezi sa ranije povuenom razlikom izmeu dva znaenja termina funkcija je i
razlika koju Vudvort povlai izmeu primarnog i sekundarnog funkcionalizma.
Primarni funkcionalista polazi od postignutog rezultata, pa se pita kako je taj rezultat
postignut. Da bi to saznao, on se obraa spoljanjem posmatranju, ali i introspekciji;
njegov interes za svjesne procese je sekundaran u odnosu na primarni interes za
funkcije. Sekundarni funkcionalista polazi od pojava svijesti i pita se: emu one slue?
Kakvu funkciju imaju u prilagoavanju fizikoj i socijalnoj sredini? Interes za svjesno
iskustvo ovde je primaran, interes za funkcije sekundaran. Vudvort smatra da je ikaki
funkcionalizam bio u poetku preteno sekundaran.
14

Kao to vidimo, svjesni procesi su jo uvek predmet funkcionalne psihologije,

ali se oni sad posmatraju sa drugog aspekta. Svjesne procese funkcionalista ne
posmatra izolovano, ve u njihovoj vezi sa adaptivnim ponaanjem.
Ejndel u svojoj Psihologiji" (1904) na sledei nain odreuje predmet
psihologije: Psiholozi su do sada posveivali vei deo svoje energije ispitivanju
strukture svesti (mind). U posljednje vreme, meutim, postoji oevidna tendencija da
se razmatraju funkcionalni i genetiki aspekti svesti. Isto onoliko koliko je vano da
se otkriju sastavni elementi svesti, vano je da se utvrdi kako se svest razvija i kako
ona djela. Fundamentalni psiholoki metod je introspekcija... direktno ispitivanje
sopstvenih mentalnih procesa... Mi smo u stanju da dopunimo introspekciju
neposrednim objektivnim posmatranjima drugih individua... Mi emo usvojiti
bioloku taku gledita... Mi emo sve operacije svijesti - sve nae senzacije, sve
nae emocije i sve nae akte htijenja, posmatrati kao raznovrsne izraze organske
adaptacije na sredinu, na sredinu koja je, isto toliko socijalna koliko i fizika. Da su
refleksne i automatske radnje bile potpuno dovoljne da upravljaju organizam na pravi
put, svest se nikada ne bi pojavila" (citirano po 137, str. 31).
Dvadeset etiri godine kasnije, Harvej Kar definie predmet psihologije na
sledei nain: sticanje, fiksacija, retencija i evaluacija iskustva i njihovo kasnije
korienje u upravljanju ponaanjem" (Psychology, 1925. godine).
Funkcionalista koristi sve melode koje mogu da mu prue znaajne podatke. On
se koristi i introspekcijom i objektivnim metodama. U nekim ispitivanjima
funkcionalista ne koristi introspekciju. Kada koristi introspekciju, on je esto
provjerava objektivnim metodama. Koja e se metoda upotrebiti - introspekcija ili
objektivno posmatranje, zavisi od problema koji se istrauje. Meutim, mora se istai
da je vremenom, vjerovatno pod uticajem bihejviorizma, upotreba spoljanjeg
posmatranja bila sve izrazitija.
Iz sutine funkcionalistikog stanovita proistie pozitivan stav prema primenjenoj psihologiji. Na zamjerku da primjenjena psihologija nije nauka, - zamjerka
koju su esto strukturalisti upuivali funkcionalistima, ali koja se i danas ponekad
uje, - Harvej Kar je odgovorio: ono to jednu studiju ini naunom jeste
pridravanje pravila naunog metoda - a ne predmet istraivanja ili mjesto na kome
se istraivanje vri. I u primjenjenoj i istoj nauci nauni metod je u sutini isti.
U prvoj deceniji XX vijeka funkcionalizam je bio glavni suparnik strukturalnoj
psihologiji Tienera. Protivnici strukturalne psihologije vremenom su se umnoili
(bihejviorizam, getalt-psihologija, dinamika psihologija itd.). Drugi psiholoki
pravci vremenom dobijaju glavne uloge na psiholokoj sceni. Funkcionalizam postaje
manje istaknut kao posebna psiholoka kola ili psiholoki pravac. Meutim,
funkcionalistika tradicija se nikako ne gubi, ali se vremenom mijenja. Veliki broj
psihologa usvaja osnovnu funkcionalistiku orijentaciju. Prema miljenju nekih autora,
ako danas u amerikoj psihologiji postoji neka dominantna karakteristika, onda je to
najverovatnije funkcionalistiko gledanje na psiholoke probleme. Ali taj savremeni
funkcionalizam nije originalni ikaki funkciopalizam.
Savremeni funkcionalizam se vie ne bavi psihikim procesima kao funkcijama
u drugom, ranije opisanom znaenju, u smislu efekta do kojih psihiki procesi dovode
ili svrhe kojoj slue. Termin funkcija" danas ima preteno matematiko znaenje, tj.
dananji funkcionalisti se u prvom redu interesuju za funkcionalne veze" izmeu
varijabli.
Funkcionalizam rezime
Klasini funkcionalizam se razvio u SAD na ikakom univerzitetu poetkom
XX vijeka. Ovo uenje pod velikim uticajem darvinizma tretiralo je sve psiholoke

15

pojave kao sredstvo prilagodavanja sredini. Kada refleksi i instikti otkazu, pridolaze u
pomo vii mentalni procesi, koji su najefikasnije sredstvo adaptacije. Psiholoke
pojave se najbolje mogu razumjeti i objasniti kroz tu svoju bioloku, adaptivnu
funkciju Glavni predstavnici ovog pravca bili su Ejndel i poznati filozof
pragmatizma Djui. U okviru ove kole razvijao se u toku tri decenije XX vijeka veliki
broj mladih naunika, sve vie orijentisanih na eksperimentalno ispitivanje pojava, u
prvom redu zainteresovanih za otkrivanje psiholokih zakonitosti, odnosno
funkcionalnih povezanosti izmeu pojava. Tako se iz klasinog funkcionalizma
razvio moderni funkcionalizam, koji ima sasvim drugaiju fizionomiju. On se
karakterie upotrebom raznovrsnih eksperimentalnih tehnika i postavljanjem i
stalnim proveravanjem uskih" hipoteza, orijentacijom na problem, a ne na sistem,
tako da se moe rei da on predstavlja sistem" koji nema pretenzije sistema i koji se
protivi duhu sistema.
Predmet: svjesne pojave i ponaanje.
Postulati: nema nekih odreenih postulata.
injenice: objektivne i subjektivne; kvalitativne i kvantitativne. Ukratko, sve
korisne i pouzdane injenice se prihvataju bez obzira na njihovu prirodu.
Metode: sve pouzdane metode se prihvataju, bilo da su subjektivne ili objektivne.
Prevagu ipak ima objektivna ekstrospekcija.
Odnos duha i tijela: funkcionalni tip teorije orijentisan je na ue probleme i
ovako opte filozofske probleme tei da izbjegne.

16