Dino Bei|Primjenjena informatika|

Lipidi
PODJELA I SVOJSTVA LIPIDA

Sadraj
Uvod....................................................................................................2
Podjela Lipida......................................................................................2
Masti i ulja........................................................................................3
Hidroliza............................................................................................4
Adicija...............................................................................................4
Oksidacija.........................................................................................4
Ulja................................................................................................5
Masti.............................................................................................5
Voskovi.............................................................................................5
Fosfolipidi.........................................................................................6
Glikolipidi..........................................................................................7
Lipoproteini.......................................................................................7
Izoprenioidni lipidi...............................................................................7
Terpeni..............................................................................................8
Karotenoidi.......................................................................................8
Steroidi.............................................................................................8
Literatura............................................................................................9

Stranica | 1

Uvod
Lipidi su organski spojevi u koje spadaju: ulja, voskovi, masti,
fosfolipidi, lipoproteini i steroidi
Lipidi su dobili svoj naziv iz grke rijei mast, budui da
podrazumjevaju ista svojstva. Zajednika svojstva su im netopljivost
u vodi, i izuzetno dobra topljivost u organskim otapalima.
Nastaju reakcijom masne kiseline i alkohola ili amina, a djele se
prema porijeklu (biljni, ivotinjski), kemijskom sustavu (osapunjivi i
neosapunjivi), sloenosti strukture (jednostavni, sloeni,
izoprenoidni...) i ulozi (strukturni, regulatorni, rezerva energije).

Podjela Lipida

Masti
Jednostavni

Ulja

Lipidi

Voskovi
Fosfolipidi
Sloeni

Glikolipidi
Lipoproteini

Glicerol
glikolipidi

Cerbrozidi

Glikosfingolipi
di

Gambliozidi
Slufatidi

Terpeni
Izoprenoidni

Kartenoidi
Steroidi

Stranica | 2

Masti i ulja
Esteri glicerola i masnih kiselina

Slika 1 Struktura masti i ulja

U kiseloj
sredini

Hidroliza

U lunatoj
sredini( saponi
fikacija)
Uz pomo
enzima

Reakcije masti
i ulja

Adicija vodika
Adicija
Jodiranje
Halogeniranje

Oksidacija s O
i
O( nezasieni)
Oksidacija
Polimerizacija(
zasieni)

Stranica | 3

Hidroliza

Slika 2 Hidroliza masti i ulja u lunatoj sredini( saponifikacija)

Adicija

Slika 3 Adicija vodika( hidrogeniranje; proizvodnja margarina)

Oksidacija

Slika 4 Osksidacija zasienih lipida( polimerizacija)

Stranica | 4

Ulja
Nastaju esterifikacijom glicerola i nezasienih masnih
kiselina( oleinska, linoleinska, linolenska, arahidonksa masna
kisleina).
U tekuem su stanju na sobnoj temperaturi.
Masti
Nastaju esterifikacijom glicerola i zasienih masnih
kiselina( miristinska, palmitinska, stearinska)
U krutom su stanju pri sobnoj temperaturi.

Voskovi
Nastaju esterifikacijom jednovalentnih duglonaanih alkohola(miricin)
i dugolananih masnih kiselina. Primjer je pelin vosak koji sadri

Stranica | 5

miricilni alkohol i palmitinsku kiselinu.

Slika 5 Strukture voskova

Fosfolipidi
Sadre glicerol, 2 masne kiseline i fosfornu kiselinu

Stranica | 6

Slika 6 Struktura, sastav i polarnost fosfolipida

Fosfolipidi su amfipatske molekule(sadre hidrofilni i hidrofobni dio),

zbog toga u otopini stavaraju micele i lamele( slika 4). Sastavni su
dio staninih stijenki.

Slika 7 Izgeld micela i lamela

Stranica | 7

Glikolipidi
Izgrauju stanine membrane. Budui da su glikolipidi pojednih
stanica ili tkiva smjesa razliitih molekula, vrlo je oteano njihovo
izoliranje u itom tanju. Jo uvjek se otkrivaju nove vrste tik
molekula. Kao i fosfolipidi u otopinama stvaraju micele i lamele( slika
4).

Lipoproteini
Lipidi udrueni s proteinima- vezani vodikovom vezom. Velike
nakupine lipoproteina nazivaju se hilomikroni. Zadatak im je
transport masti putem krvi.
Lipidna komponenta: masti+kolesterol
Proteinska komponenta: apoproteini(proteini topljivi u vodi)
Djele se na lipoproteine male gustoe( LDL) i velike gustoe( HDL).
LDL sadre vie lipida od proteina i zato se lipidi esto odvajaju i
taloe u krvnim ilama. HDL sadre vie proteina od lipida, i potiu
enzime koji razgrauju masti(lipaze)

Izoprenioidni lipidi
Dugi ili razgranati lanci i prstenaste strukture.
Sadre izoprenske jedinke( Slika 5).

Slika 8 Izoprenska jedinka

Stranica | 8

Stranica | 9

Terpeni
Izoprenoidni lipidi koje nalazimo u eterinim uljima. Koriste se u
industriji parfema. Djele se prema broju izoprenskih jedinica; koje se
veu sistemom glava-rep, a vee molekule nastaju
udvostruavanjem tj. Veu se sistemom glava-glava/rep-rep

Karotenoidi
Proizvode ih biljke ali ih nalazimo i u biljkama i ivotinjama . Spadaju
u tetraterpene(8 izoprenskih jednica), i uvjek dolaze u obliku trans
izomera. Dijele se na karotene i ksantofile. U karotenoide spadaju i
likopen i - karoten(Slika 6).

Slika 9 - karoten

Steroidi
Imaju prstenaste strukture, osnovni kostur u molekulama ine 4
prstena. U steroide spada vrlo velik broj vanih biokemijskih spojeva.
Najvaniji spojevi:
kolesterol(glavni predstavnik)
D- vitamin
une kiseline
steroidne kiseline
hormoni

Slika 10 Struturna formula kolesterola

Stranica | 10

Literatura
Web stranice:
https://en.wikipedia.org/wiki/Lipid
https://en.wikipedia.org/wiki/Fat
https://en.wikipedia.org/wiki/Wax
https://en.wikipedia.org/wiki/Lipid#Glycerophospholipids
https://en.wikipedia.org/wiki/Drying_oil
https://en.wikipedia.org/wiki/Margarine
http://nsb.wikidot.com/c-9-5-5-1

Udbenik:
Organska kemija, Udbenik za zdravstvene i strukovne kole;
Dubravka Strievi, Blanka Sever, Helena iak- Profil

Stranica | 11