BADANIA

PENETRACYJNE
PODSTAWY BADA
PENETRACYJNYCH

POJCIE NIEZGODNOCI I WADY

Pojcie niezgodnoci i wady zdefiniowano w obowizujcej w kraju normie PNEN ISO 9000:2001 p.t. Systemy zarzdzania jakoci. Podstawy i
terminologia.

NIEZGODNO
to niespenienie wymagania, czyli niespenienie potrzeby lub oczekiwania,
ktre zostao ustalone, przyjte zwyczajowo lub jest obowizkowe.

WADA
to niespenienie wymagania, czyli niespenienie potrzeby lub oczekiwania,
ktre zostao ustalone, przyjte zwyczajowo lub jest obowizkowe,
odnoszce si do zamierzonego lub wyspecjalizowanego uytkowania.

UWAGA
Rozrnienie pomidzy pojciami wada a niezgodno posiada konotacje
prawne, w szczeglnoci te, ktre s zwizane z zagadnieniami
odpowiedzialnoci za wyrb.
W rezultacie zaleca si stosowanie terminu wada z najwiksz ostronoci.

ELEMENTY ZCZA SPAWANEGO

W zczu spawanym wyrnia si trzy wyrane obszary:

spoin utworzon z metalu, ktry w procesie spawania
uleg przetopieniu;
stref wpywu ciepa (SWC) tj. stref materiau
spawanego strukturze zmienionej wskutek cieplnego
oddziaywania rda ciepa;
stref materiau spawanego.

Budowa poprawnie wykonanego

zcza spawanego:
a) ze spoin czoow,
b) ze spoin pachwinow.

Rodzaje spoin oraz ksztat ich

przekroju w zalenoci od
gruboci materiau
spawanego.

ZAKRES ZASTOSOWANIA BADA PENETRACYJNYCH

DEFINICJE

kryteria akceptacji kryteria, zgodnie z ktrymi prbka jest badana

w celu ustalenia jej akceptowalnoci;
poziom akceptacji zalecane granice, poniej ktrych element
(wyrb) jest akceptowany;
szum podoa dodatkowe wskazanie od powierzchni lub struktury
badanego obiektu lub spowodowane warunkami wyposaenia lub
badania;
prbka wzorcowa (wzorzec) prbka materiau, ktrego
odpowiednie metalurgiczne, geometryczne lub wymiarowe
charakterystyki s okrelone w celu oceny i wzorcowania
wyposaenia;
wykrywanie wskazanie wystpowania niecigoci;

DEFINICJE

czuo wykrywalnoci zdolno danej techniki bada

nieniszczcych do wykrywania niecigoci;
prg wykrywalnoci dolna granica wykrywalnoci wskaza;
niecigo (niejednorodno) wykrywalna zmiana w materiale
powstaa w sposb naturalny lub sztuczny;
wskazanie przedstawienie niecigoci lub sygna od niecigoci w
postaci typowej w przypadku zastosowanej metody bada
nieniszczcych;
wskazanie faszywe wskazanie nie pochodzce od rzeczywistej
niecigoci;

DEFINICJE

ocena ocena wskaza wykazanych przez badania nieniszczce

wzgldem uprzednio zdefiniowanego poziomu;
zapisywanie prezentacja wynikw bada i nastaw aparatu w
postaci umoliwiajcej archiwizacj;
prbka odniesienia prbka(i) materiau z okrelonymi
niecigociami stosowana(e) do ustawiania lub sprawdzania czuoci
wyposaenia i/lub procesu;
rozdzielczo zdolno do wyranego rozrnienia pomidzy
pooonymi blisko siebie niecigociami;
wymiarowanie okrelenie wymiarw niecigoci lub wskaza w
celu oceny;

DEFINICJE

adhezja czenie si powierzchni dwch zetknitych faz (staych lub

ciekych) na skutek przycigania midzyczsteczkowego (np. klejenie,
galwaniczne nakadanie warstw metalicznych);
kohezja (spjno) wzajemne przyciganie si czsteczek danej
substancji spowodowane siami oddziaywa midzyczsteczkowych;
adsorpcja zagszczanie si substancji (adsorbatu) na powierzchni
innej substancji (adsorbentu) stanowicej odrbn faz; najczciej
wystpuje adsorpcja gazw, par, substancji rozpuszczanych na
powierzchni ciaa staego; wykorzystuje si m.in. do oczyszczania lub
rozdzielania mieszanin gazw lub cieczy;
zwilanie rozpywanie si cieczy na powierzchni ciaa staego;
zachodzi, gdy siy wzajemnego przycigania midzy czsteczkami
cieczy s mniejsze ni midzy czsteczkami cieczy i powierzchni ciaa
staego;
.

DEFINICJE

zwilajce rodki substancje uatwiajce zwilanie ciaa staego

przez ciecz; wasnoci zwilajce posiada wikszo substancji
powierzchniowo czynnych;
substancje powierzchniowo czynne substancje powodujce zmian
(zwykle obnienie) napicia powierzchniowego wody i wodnych
roztworw oraz napicia midzyfazowego midzy dwiema cieczami
(dziki zdolnoci do adsorbowania si na granicy faz;
emulgator substancja powierzchniowo czynna uatwiajca przejcie
dwu nie mieszajcych si cieczy w trway stan rozproszony, zwany
emulsj; emulgatorem s m.in.: guma arabska, mydo, detergenty
syntetyczne;
inhibitor substancja, ktra w reagujcym ukadzie powoduje
zwolnienie lub zatrzymanie biegncej reakcji chemicznej.

PODSTAWY BADA PENETRACYJNYCH

Menisk cieczy: a) wklsy, b) wypuky.

PODSTAWY BADA PENETRACYJNYCH

Menisk
WSKUTEK ZWILENIA CIANKI KAPILARY PRZEZ CIECZ MENISK
CIECZY JEST WKLSY. MONA PRZYJ, E MA ON KSZTAT
SFERY O PROMIENIU R I JEST OKRELONY WYRAENIEM:

d
R=
2 cos

gdzie: d - rednica kapilary, - kt zwilania.

PODSTAWY BADA PENETRACYJNYCH

Napicie powierzchniowe mona rwnie zdefiniowa jako

stosunek siy potrzebnej do rozcignicia powierzchni cieczy do
dugoci odcinka linii brzegowej, na ktry dziaa ta sia.

Zasada powstawania napicia powierzchniowego.

PODSTAWY BADA PENETRACYJNYCH

Napicie powierzchniowe

PODSTAWY BADA PENETRACYJNYCH

Napicie powierzchniowe
NAPICIE POWIERZCHNIOWE CIECZY DY DO ZMNIEJSZENIA
POWIERZCHNI MENISKU. Z TEGO POWODU NA MENISK DZIAA
SIA SKIEROWANA DO GRY I OKRELONA WYRAENIEM:

PK = 2 S
R
gdzie: - wspczynnik napicia powierzchniowego cieczy,
S - powierzchnia przekroju kapilary.

PODSTAWY BADA PENETRACYJNYCH

Miar zwilania statycznego jest cosinus kta

gdzie:
1,2 - napicie na granicy faz zwilanego ciaa staego i cieczy,
2,3 - napicie na granicy faz cieczy i powietrza,
1,3 - napicie na granicy faz zwilonego ciaa staego i powietrza.
Najlepsze zwilenie osignie si wwczas, gdy kt zwilania
00, czyli cos = 1.

PODSTAWY BADA PENETRACYJNYCH

Kt zwilania

Rozpywanie si cieczy na powierzchni ciaa staego.

PODSTAWY BADA PENETRACYJNYCH

Zjawisko woskowatoci, na ktrym opiera si zasada bada

penetracyjnych, polega na wnikaniu cieczy do wskich przestrzeni
i wznoszeniu si w nich nawet wbrew sile cikoci.

Zjawisko woskowatoci w kapilarach otwartych

PODSTAWY BADA PENETRACYJNYCH

Po uwzgldnieniu wyraenia na promie menisku i przeksztaceniu

rwnoci otrzymujemy wzr na wysoko supa cieczy w
kapilarze

4 cos
h=
dg

gdzie:
h wysoko supa cieczy w kapilarze
- napicie powierzchniowe
- kt zwilania
- gsto cieczy
d - rednica kapilary
g - przyspieszenie ziemskie

PODSTAWY BADA PENETRACYJNYCH

Sia Pk unosi sup cieczy w kapilarze o ciarze Pp = Pk

PP = g h S
gdzie:
Pp ciar supa cieczy w kapilarze
- gsto cieczy
g przyspieszenie ziemskie
h wysoko supa cieczy
S powierzchnia przekroju kapilary

PODSTAWY BADA PENETRACYJNYCH

Wskutek dziaania wikszych si kapilarnych w wszej czci

klina (promie krzywizny menisku dolnego jest mniejszy od
grnego) wypadkowa zaznaczonych si jest skierowana w gb
szczeliny.

Siy dziaajce podczas wnikania cieczy w pknicia wychodzce

na powierzchnie.

ZASADY BADA PENETRACYJNYCH

Ilustracja badania penetracyjnego wybranej powierzchni:

a) widok niecigoci przed badaniem, b) nasycanie niecigoci
penetrantem, c) widok niecigoci po usuniciu nadmiaru penetranta z
badanej powierzchni, d)wywoywanie penetranta z niecigoci;
SN - szeroko niecigoci, SW szeroko wskazania

ZASADY BADA PENETRACYJNYCH

Podzia niecigoci wykrywanych metodami penetracyjnymi pod

wzgldem ich geometrii:
c)wgbienia,
b) rysy i szerokie pknicia,
c) wskie pknicia,
d) pory,
e) nieszczelnoci

BADANIE PENETRACYJNE

KOLEJNO PROCESU

PRZYGOTOWANIE I CZYSZCZENIE WSTPNE

NANOSZENIE PENETRANTA
USUWANIE NADMIARU PENETRANTA
NANOSZENIE WYWOYWACZA
KONTROL
REJESTRACJ
CZYSZCZENIE KOCOWE

BADANIE PENETRACYJNE

PRZYGOTOWANIE I CZYSZCZENIE WSTPNE

Zanieczyszczenia
powierzchni
przeznaczonych
do
badania
penetracyjnego w postaci rdzy, zgorzeliny, ula, smarw, olejw,
farb itp. powinny by usunite z zastosowaniem:
czyszczenia mechanicznego;
czyszczenia chemicznego;
kombinacji czyszczenia mechanicznego i czyszczenia chemicznego.

Rne sposoby czyszczenia powierzchni przeznaczonej do badania:

a) mechaniczne (z uyciem szczotki), b) strumieniowo,c) odtuszczanie par,
d) oczyszczanie rozpuszczalnikiem,

BADANIE PENETRACYJNE

NANOSZENIE PENETRANTA (10oC do 50oC)

Penetrant mona nanosi na badan powierzchni poprzez:
stosowanie rnych metod
rozpylania,
nanoszenie pdzlem,
polewanie,
maczanie,
zanurzanie.

Przykady nanoszenia penetranta na badan powierzchni:

a) nanoszenie pdzlem, b) przez natrysk, c) przez polewanie,
d) przez zamaczanie, e) przez zanurzanie.

BADANIE PENETRACYJNE

USUWANIE NADMIARU PENETRANTA (po 5 - 60 minutach)

Po upywie czasu penetracji nadmiar penetranta musi by z badanej
powierzchni usunity. Celem tej operacji jest uzyskanie takiej powierzchni
badania, ktra pozwoli na osignicie optymalnego kontrastu pomidzy
ewentualnymi wskazaniami a utworzonym tem obserwacji.

Usuwanie nadmiaru penetranta przy pomocy wody:

a) pukanie, b) zmywanie natryskowe, c) przecieranie wilgotn gbk lub szmatk.

BADANIE PENETRACYJNE

USUWANIE NADMIARU PENETRANTA

Min.3 W/m2 (300 W/cm2), natenie owietlenia mniejsze ni 150 lx
W kadym przypadku usuwania nadmiaru penetranta, badan powierzchni
naley sprawdzi wzrokowo celem oceny pozostaoci penetranta. W
przypadku
penetrantw
fluorescencyjnych
badanie
powinno
by
przeprowadzone z uyciem ultrafioletowego (UV-A) rda promieniowania.

Kontrola usunicia nadmiaru penetranta fluorescencyjnego

BADANIE PENETRACYJNE

USUWANIE NADMIARU PENETRANTA

Dla szybkiego wysuszenia nadmiaru wody po zmywaniu naley wszystkie

krople wody i wodne zacieki usun z obiektu. Z wyjtkiem przypadku, gdy
stosowany jest wywoywacz wodny naley badan powierzchni wysuszy tak
szybko, jak jest to moliwe.
Do suszenia naley stosowa jeden z nastpujcych sposobw:
wytarcie czyst, such, nie postrzpion tkanin,
odparowanie w temperaturze otoczenia po opukaniu gorc wod,
odparowanie w podwyszonej temperaturze,
wysuszenie strumieniem powietrza,
kombinacj wczeniej wymienionych sposobw.

BADANIE PENETRACYJNE

NANOSZENIE WYWOYWACZA (wywoywanie 10 - 30 minut)

UV

Nanoszenie wywoywacza suchego proszkowego rnymi sposobami:

a) elektrostatycznie, b) w komorze wirowej, c) w komorze fluidyzacyjnej.

BADANIE PENETRACYJNE

NANOSZENIE WYWOYWACZA
Wywoywacz rozpuszczalnikowy (nie wodny) powinien by nanoszony
na badan powierzchni poprzez rwnomierne natryskiwanie cienk
warstw. Natryskiwanie najprociej realizuje si stosujc cinieniowe
pojemniki aerozolowe lub odpowiednie pistolety natryskowe

Nanoszenie wywoywacza rozpuszczalnikowego na badan

powierzchni zcza spawanego przy pomocy pojemnika aerozolowego.

KONTROLA

BADANIE PENETRACYJNE

W przypadku wskaza uzyskanych przy pomocy penetrantw barwnych:

badana powierzchnia powinna by kontrolowana w wietle dziennym lub
sztucznym biaym o nateniu owietlenia nie mniejszym ni 500 lx na
powierzchni;
powinny by zapewnione takie warunki obserwacji, aby moliwe byo
uniknicie odblaskw, odbi, refleksw i olnie,
owietlenie badanej powierzchni powinno by okrelone w warunkach
badania przy pomocy miernikw natenia owietlenia.

KONTROLA

BADANIE PENETRACYJNE

W przypadku wskaza uzyskanych przy pomocy penetrantw

fluorescencyjnych obowizuj:
obserwacja powinna by przeprowadzona z zastosowaniem
promieniowania UV-A (od 315 nm do 400 nm), rdem promieniowania o
maksymalnym, znamionowym nateniu dla dugoci fali 365 nm;
natenie promieniowania UV-A na badanej powierzchni powinno by
wiksze
ni 10 W/m2 (1000 W/cm2), natomiast natenie owietlenia nie
wiksze ni
20 lx;
naley zapewni odpowiedni czas adaptacji wzroku operatora do
warunkw owietlenia panujcych w kabinie kontrolnej; czas ten zwykle
wynosi co najmniej 5 minut (zalecana warto 10-15 minut);

BADANIE PENETRACYJNE

Badania penetracyjne mog by realizowane wedug

rnych wariantw.
1) W zalenoci od rodzaju barwnika zawartego w
penetrancie wyrnia si:
metod fluorescencyjn,
metod barwn,
metod fluorescencyjno-barwn.

BADANIE PENETRACYJNE

2) W zalenoci od sposobu usuwania z badanej

powierzchni penetranta rozrnia si:
penetrant samoemulgujcy si to znaczy taki, ktry
dziki zawartoci emulgatora (5-15%) moe by bez
dodatkowych zabiegw zmywany wod;
penetrant pniej emulgowany ktry dla uzyskania
podatnoci do zmywania wod mieszany jest z
emulgatorem dopiero na badanej powierzchni i pniej
zmywany wod;
penetrant zmywalny rozpuszczalnikiem czyli usuwany
przy pomocy zmywaczy w postaci rozpuszczalnika lub
rozcieczalnika penetranta.

BADANIE PENETRACYJNE

3) W zalenoci od sposobu usuwania po zakoczeniu

badania rozrnia si:

wywoywacz cieralny,
wywoywacz bonotwrczy.

Preparaty do bada penetracyjnych

wedug PN-EN 571-1.

PREPARATY DO BADA PENETRACYJNYCH

PREPARATY DO BADA PENETRACYJNYCH

ZAKAZ MIESZANIA PREPARATW RNYCH

PRODUCENTW!!!

PREPARATY DO BADA PENETRACYJNYCH

BEZPIECZNE WARUNKI PRACY !!!

PREPARATY DO BADA PENETRACYJNYCH

Zalecane do stosowania zestawy penetracyjne.

Poziomy czuoci penetrantw fluoroscencyjnych i barwnych.

PN-EN ISO 3452-2

PREPARATY DO BADA PENETRACYJNYCH

Zalecane do stosowania zestawy penetracyjne.

Schemat oznaczania uznanego zestawu do bada penetracyjnych.

PREPARATY DO BADA PENETRACYJNYCH

Penetranty stanowi mieszanin lub roztwr barwnika

organicznego z pochodnymi benzenu (np. olejami mineralnymi,
wglowodorami) oraz dodatkami substancji powierzchniowo czynnych. W
przypadku penetrantw fluorescencyjnych w ich skadzie znajduje si
ponadto dodatek luminoforu w iloci od 0,2 do 2 g/l.Penetrant
charakteryzuj nastpujce parametry:
napicie powierzchniowe,
kt zwilania badanego materiau,
lepko i gsto,
temperatura zaponu i wrzenia,
oddziaywanie chemiczne na badany materia,
toksyczno,
zdolno rozpuszczania barwnikw i wody.

PREPARATY DO BADA PENETRACYJNYCH

Zmywacz powinien charakteryzowa si dobr rozpuszczalnoci

penetranta i zawartego w nim barwnika, sab wnikalnoci do niecigoci
powierzchniowych oraz du prdkoci parowania.
Emulgatory, substancje wykazujce aktywno powierzchniow i
zwikszajce trwao emulsji, stosowane s m.in.: albumina, kozeina,
elatyna, guma arabska, lecytyna. Emulgatory s zwykle zabarwione na
kolor kontrastowy wzgldem koloru penetranta.
Emulgator hydrofilowy sporzdzany jest na bazie wodno-detergentowej.
Moe dziaa w sposb kontaktowy lub bywa mieszany z wod zmywajc.
Emulgator lipofilowy sporzdzany jest na bazie olejowej. Emulguje on
penetrant podczas kontaktu z nim, po czym dziaanie to ustaje z chwil
kontaktu z wod.

PREPARATY DO BADA PENETRACYJNYCH

Wywoywacze to substancje silnie chonce penetrant (na

zasadzie zjawiska woskowatoci), nanoszone na badan powierzchni po
usuniciu z niej penetranta. Z uwagi na posta w momencie nanoszenia na
badana powierzchni wywoywacze mona podzieli na:
suche,
cieke wodne (zawiesinowe lub roztworowe),
cieke rozpuszczalnikowe.

Wywoywacze charakteryzuj nastpujce parametry:

zwilalno badanych powierzchni,
zdolno do pochaniania penetranta,
wielko ziaren,
zdolno pokrywania i tworzenia cienkich warstw,
atwo usuwania z powierzchni,
oddziaywanie chemiczne na badany materia,
toksyczno,
palno itp.

PRBKI ODNIESIENIA

Do okrelania czuoci zestaww preparatw

penetracyjnych oraz do kontroli jakoci badania penetracyjnego
stosuje si rnego rodzaju prbki odniesienia o znanych
niecigociach powierzchniowych.
W normie PN-EN ISO 3452-3 opisano dwa rodzaje takich
prbek:
typu 1 uywanych do okrelania poziomw czuoci zestaww
preparatw penetracyjnych, zarwno barwnych jak i
fluorescencyjnych;
typu 2 uywanych do rutynowej oceny moliwoci urzdze na
preparaty penetracyjne (pojemniki) barwne lub fluorescencyjne.

PRBKI ODNIESIENIA

Prbka odniesienia typu 1 skada si z zestawu czterech

prostopadociennych pytek o wymiarach 100 mm x 35 mm x 2
mm. Kada pytka pokryta jest jednolit warstw niklowochromow (na osnowie brzu) o gruboci kolejno:
10, 20, 30 i 50 m

PRBKI ODNIESIENIA

Prbka odniesienia typu 1

PRBKI ODNIESIENIA

Prbka odniesienia typu 1

a) przy nateniu owietlenia 500 lx,

b) przy nateniu owietlenia 500 lx

i nateniu promieniowania
ultrafioletowego 1000 W/cm2,

c) przy nateniu promieniowania

ultrafioletowego 1000 W/cm2 i
nateniu owietlenia 5 lx.

PRBKI ODNIESIENIA

Prbk odniesienia typu 2 stanowi pojedyncza pytka o

wymiarach 155 mm x 50 mm x 2,5 mm (tolerancja wszystkich
wymiarw wynosi 10%, chyba e przyjto inaczej). Na jednej
poowie pytki naniesiono nikiel z cienk warstw chromu,
natomiast drug poow przygotowano tak, aby uzyska strefy o
danej chropowatoci. Na stronie platerowanej pokazano pi
niecigoci w ksztacie gwiazdek

PRBKI ODNIESIENIA

Prbk odniesienia typu 2

PERSONEL

Personel przeprowadzajcy badania zczy spawanych powinien

charakteryzowa si:
znajomoci odpowiednich norm, przepisw i wymaga technicznych;
znajomoci zastosowanej do wykonania zczy technologii spawania
(np. poprzez dostp do WPS lub WPQR zgodnych z wymaganiami
SERII NORM 15600);
posiada dobry wzrok (zgodnie z wymaganiami normy PN-EN 473),
przy czym stan tego wzroku powinien by kontrolowany
co 12 miesicy.

PERSONEL

PRZYKAD SKALI
(OPTOTYPW) DO BADANIA
OSTROCI WIDZENIA

PERSONEL
Optotyp standardowy w postaci piercienia Landolta

PROTOK BADA
Protok badania wg normy PN-EN 571-1 powinien zawiera:
dane dotyczce badanego obiektu, w tym: jego oznaczenie, wymiary, rodzaj
zastosowanego materiau, stan powierzchni, faz wytwarzania, zakres badania,
oznaczenie zastosowanego systemu preparatw penetracyjnych (typ, metoda
i posta preparatu badawczego oraz liczba okrelajca poziom czuoci)
z podaniem nazwy wytwrcy, oznaczenia wyrobu i numeru partii,
numer procedury badawczej,
odstpstwa od pisemnej procedury badania,
wyniki badania (opis wykrytych niecigoci),
miejsce badania,
data badania i nazwisko osoby przeprowadzajcej badanie,
nazwisko, certyfikat i podpis osoby nadzorujcej badanie.

Przykad protoku bada

OCENA JAKOCI

W normie PN-EN ISO 5817, dotyczcej zczy ze stali, niklu,

tytanu i ich stopw (z wyczeniem zczy spawanych wizk), dla
materiaw o gruboci wikszej lub rwnej 0,5 mm, okrelono trzy
zbiory
wartoci
wymiarowych
dobieranych
dla
danego
zastosowania. Zbiory te, nazwane poziomami jakoci, oznaczono
duymi literami B, C i D

Poziomy jakoci wg PN-EN ISO 5817 w zalenoci od

przyporzdkowanych im wymaga.

OCENA JAKOCI

W normie PN-EN 1289, oprcz okrele podanych w normach

terminologicznych, przyjto nastpujce definicje:
wskazanie liniowe to wskazanie, ktrego dugo jest trzy razy
wiksza od szerokoci,
wskazanie nieliniowe to wskazanie, ktrego dugo jest
mniejsza lub rwna trzem jego szerokociom

Przykady wskaza liniowych i nieliniowych na powierzchni zcza

OCENA JAKOCI

Poziomy akceptacji wskaza dla bada penetracyjnych

OCENA JAKOCI

Ssiadujce wskazania powinny by ocenione jako pojedyncze

wskazanie w przypadku, gdy odlegoci midzy nimi s mniejsze
ni gwny wymiar najmniejszego wskazania

Ocena grupy wskaza penetracyjnych na powierzchni zcza spawanego

OCENA JAKOCI

Korelacja midzy poziomami jakoci a poziomami akceptacji

wskaza dla bada penetracyjnych EN 12062.

DZIKUJ !!!