TERMINOLOGIA

DBAJMY O POPRAWNOŚĆ JĘZYKOWĄ

NASZYCH PRAC I WYPOWIEDZI 1

Jacek Namieśnik
Katedra Chemii Analitycznej, Wydział Chemiczny, Politechnika Gdańska
ul. G. Narutowiacza 11/12, 80-952 Gdańsk

Lektura czasopism fachowych (wydawanych w języku polskim), prac kwalifikacyjnych

oraz udział w wielu dyskusjach na różnego typu spotkaniach naukowych nieodparcie
prowadzi do bardzo pesymistycznego wniosku: pogłębia się brak troski o czystość języ-
ka polskiego i stosowanie poprawnej nomenklatury i terminologii.
Choć wniosek ten ma wydźwięk bardziej ogólny to uwagi zostaną ograniczone
wyłącznie do zakresu analityki chemicznej. Zauważa się coraz powszechniejsze przy-
padki „zachwaszczania” języka polskiego przez słowa bezpośrednio przeniesione z ję-
zyków obcych (a w szczególności języka angielskiego) oraz zalew żargonu laboratoryj-
nego.
W efekcie końcowym sprawia to, że język specjalistyczny staje się coraz bardziej
hermetyczny i często trudno jest się porozumieć specjalistom reprezentującym dyscy-
pliny naukowe należące do tej samej dziedziny (nauki chemiczne) choć wszyscy poro-
zumiewają się tym samym językiem polskim. Jakie są tego główne przyczyny?

Jako najważniejsze można podać:

- powszechne przyzwolenie na wtręty obcojęzyczne i żargon laboratoryjny związane
z przekonaniem, że ze względu na szybki rozwój nauki i techniki w tym przede
wszystkim instrumentacji nie ma sensu tworzyć terminologii polskiej,
- wygodnictwo i niechęć do dodatkowego wysiłku (wyjaśnienie najczęściej jak wy-
żej),
- brak lub wieloletnie opóźnienia w wydawaniu odpowiednich słowników i zbiorów
terminologii. Przykładem może być brak od ponad 20 lat!!! słownika terminologii z
zakresu analityki chemicznej.

Dbałość o język polski i poprawność stosowanej nomenklatury jest obowiązkiem

wszystkich. Przed nauczycielem akademickim stoi jednak szczególne wyzwanie bo od
ich postawy i działalności zależy w dużej mierze czy ten niekorzystny proces degradacji
języka polskiego będzie nadal postępował czy też zostanie przynajmniej zahamowany.
Nie ma też cienia wątpliwości, że naszym obowiązkiem jest podjęcie próby
wprowadzenia do języka polskiego właściwych terminów tam gdzie jest ich dotychczas
brak. Niestety często spotyka się przykłady działań idących w odwrotnym kierunku.
Jako przykład mogę podać tytuł artykułu opublikowanego w czasopiśmie LAB:
Systemy detekcji w real-time PCR (Powinno być: Układy detekcyjne stosowane w tech-
nice PCR do badań w czasie rzeczywistym.

1
Poniższy rozdział zostanie opublikowany w czasopiśmie ANALITYKA w roku 2004.
 Wiele nieporozumień budzi też stosowanie terminów „analiza” i „oznaczanie”. W
żadnym razie nie są to synonimy.
Przeprowadza się analizę próbki by oznaczyć w niej określone składniki (anality).

Poniżej przedstawione zostaną najczęstsze przypadki usterek terminologicznych

i przejawy żargonu laboratoryjnego.

1. Bezpośrednie wprowadzanie do języka polskiego terminów obcojęzycznych.

Jest Powinno być

1. standard (etalon) - wzorzec
2. septa - membrana (np. w dozowniku)
3. liner - wkładka (łącznik)
4. analiza head space - analiza fazy nadpowierzchniowej
5. recykling - recyrkulacja
6. techniki injekcji próbki - techniki dozowania próbek
(wprowadzania do przyrządu po-
miarowego
7. termospray - termorozpraszanie
8. elektrospray - elektrorozpraszanie
9. kontaminacja - zanieczyszczenie
10. pollutanty - zanieczyszczenia
11. wiale - fiolki (naczynka)
12. stripping - barbotaż
13. próg (limit) detekcji (wykrywalności) - granica wykrywalności
14. próg (limit) oznaczalności - granica oznaczalności
15. sensor - czujnik
16. kit - zestaw
17. fortyfikacja - dodawanie wzorca
18. autosampler - automatyczny podajnik próbek
19. sampler - próbnik
20. immobilizowanie na nośniku - osadzanie na nośniku
21. nebulizer (nebulizator) - rozpylacz
22. sedymenty - osady
23. analiza skryningowa - analiza przesiewowa
24. blending mieszaniny - komponowanie (sporządzanie)
mieszaniny
25. supernatant - roztwór nad osadem
26. SD - odchylenie standardowe (s)
27. RSD - względne odchylenie standardowe
28. indykator - wskaźnik
29. predykcja - przewidywanie
30. interfejs - łącznik

2. Niewłaściwe przetłumaczenie terminu obcojęzycznego.

31. szybkie dyski ekstrakcyjne - dyski do przyspieszonej (szyb-

kiej) ekstrakcji
32. metoda referencyjna - metoda odniesienia
33. materiał referencyjny - materiał odniesienia

757
34. ekstrakcja na fazie stałej - ekstrakcja do fazy stałej
35. tuba dyfuzyjna - rurka dyfuzyjna
36. tuba sorpcyjna - rurka sorpcyjna
37. okno detekcji - okienko optyczne kolumny
38. elektroda pracująca - elektroda robocza
39. dotowana próbka - próbki z dodatkiem wzorca
40. kontroler przepływu mas - masowy regulator przepływu
41. linia bazowa - linia podstawowa
42. cela detekcji - naczynko pomiarowe
43. koncentracja - stężenie
44. bezsplitowy iniektor - dozownik bez podziału strumienia
45. prekolumna - przedkolumna

3. Skróty myślowe

46. rysunek (tabela) przedstawia.... - na rysunku (tabeli) przedstawiono

47. prędkość (przepływu) gazu nośnego - natężenie przepływu strumienia
gazu nośnego
48. do rurki sorpcyjnej - ...do rurki sorpcyjnej pobrano
pobierano 1000 cm 3 powietrza anality z próbki powietrza o obję-
tości 1000 cm3
4. Żargon laboratoryjny

49. naważka - odważka

50. myjka ultradźwiękowa - łaźnia ultradźwiękowa
51. chromatografia na fazach - chromatografia w odwróconym
odwróconych układzie faz
52. pobór próbek - pobieranie próbek
53. rozdział mieszaniny - rozdzielanie mieszaniny na po-
szczególne składniki
54. zagęszczanie (zatężanie, - wzbogacanie składników próbki
prekoncentracja) próbki
55. oznaczany analit - analit
56. interesujące nas anality - anality
57. dozowanie na kolumnę - dozowanie do kolumny
58. chromatografia w stanie - chromatografia z fazą ruchomą w
nadkrytycznym (nadkrytyczna) stanie nadkrytycznym
59. ekstrakcja (mineralizacja) mikrofalowa - ekstrakcja (mineralizacja) wspo-
magana promieniowaniem mikrofa-
lowym
60. ekstrakcja ultradźwiękami (ultradźwiękowa) - ekstrakcja wspomagana ultra-
dźwiękami
61. ekstrakcja Soxhleta - ekstrakcja w aparacie Soxhleta
62. osuszacz - osuszalnik
63. spektrometria masowa - spektrometria mas
(detektor masowy) (detektor mas)
64. ekstrakcja nadkrytyczna - ekstrakcja za pomocą płynu w
stanie nadkrytycznym
65. ekstrakcja fluidalna - ekstrakcja za pomocą płynu w
stanie nadkrytycznym

758
66. wysypisko śmieci - składowisko odpadów

67. ekwiwalent wysokości półki teoretycznej

68. wysokość równoważna półki teoretycznej wysokość równoważna półce
69. równoważnik wysokości półki teoretycznej teoretycznej (wysokość półki)
70. wysokość wypełnienia równoważna
półce teoretycznej
71. sprawność półkowa kolumny - sprawność kolumny (wyrażona
liczbą półek teoretycznych)

72. tolerancja analizy

73. tolerancja wykonania } dokładność analizy

74. stężenie inertu - stężenie składnika obojętnego

75. wartość szczytowa - wartość maksymalna
76. próg wartości dopuszczalnej stężenia - stężenie progowe
77. lokalizacja poboru próbek - lokalizacja punktów pobierania
próbek
78. duża stała podziału - duża wartość stałej podziału
79. raportowanie wyników - opracowanie i prezentacja wyni-
ków
80. słaby rozdział - niecałkowite rozdzielenie
81. minimalna wykrywalność - granica wykrywalności
82. czułość detekcji - granica wykrywalności
83. zakres prostoliniowości - zakres liniowości
84. oznaczanie na kolumnie - rozdzielanie składników na ko-
lumnie przed ich końcowym ozna-
czeniem
85. oznaczanie techniką (metoda) - oznaczanie z wykorzystaniem
techniki (metody)
86. mieszacz - mieszalnik

Zostały tutaj poruszone zagadnienia, które z pewnością są bardzo trudne i nie

wszyscy podzielają punkt widzenia Autora tego rozdziału.
Autor wyraża jednak nadzieję, ze prezentowany materiał będzie stanowił impuls
do otwartej i twórczej dyskusji i wymiany opinii na ten temat.

759