BOSNA I HERCEGOVINA

REPUBLIKA SRPSKA
PEDAGOKI FAKULTET
BIJELJINA

Seminarski rad
: Zatiene vrste flore i faune u RS

Mentor:

Student:

Prof. dr Mitar Novakovi

Bijeljina 2015. godina

SADRAJ
Strana
Uvod............................................................................................................................................3
1. Pojam biodiverziteta...............................................................................................................4
2. Ugroavanje biodiverziteta....................................................................................................4
2.1. Zatita vegetacije.............................................................................................................7
2.2. Zatita flore......................................................................................................................7
2.3. Zatita faune i zoocenoza.................................................................................................8
2.4. Zatita faune insekata.......................................................................................................8
2.5. Zatita faune slakovodnih riba.........................................................................................9
2.6. Zatita faune vodozemaca i gmizavaca............................................................................9
2.7. Zatita faune ptica..........................................................................................................10
2.8. Zatita faune sisara.........................................................................................................10
2.9. Zatite fungije................................................................................................................11
3. Crvena knjiga........................................................................................................................11
Zakljuak...................................................................................................................................12
Literatura...................................................................................................................................13

UVOD
Biodiverzitet svojim znaenjem obuhvata stepen raznolikosti i raznovrsnosti u prirodi
ukljuujui kako broj tako i uestalost gena, vrsta i ekosistema u datom skupu. Biodiverzitet
moe biti:
1. Genetiki (predstavlja sumu genetikih informacija sadranih u genima individua
biljaka, ivotinja i gljiva koja naseljavaju Zemlju);
2. Specijalni diverzitet (predstavlja raznovrsnost ivih vrsta, iji se broj procjenjuje oko
30 miliona);
3. Ekosistemski diverzitet (predstavlja raznovrsnost stanita ivotnih zajednica i
ekolokih procesa u ekosistemu geobisfere)
Poznavanje bidiverziteta na Zemlji kroz prouavanje bioloke raznovrsnosti pojedinih regiona
predstavlja osnovu njegovog ouvanja, zatite i racionalnog korienja. Poznavanje i ouvanje
bioloke raznovrsnosti predstavlja koncept zatite prirode i omoguava racionalno korienje
prirodnih bogatstva. Ouvanost biodiverziteta nekog prostora oznaava nacionalnu kulturnu
batinu koja je od velikog znaaja za: nauku, praktino korienje i ekonomiku, estetsko
bogatstvo i etiko pitanje. Ekoloki gledano svaka biljna i ivotinjska vrsta je vrijedna panje
i potovanja jer je sastavni dio bioloke raznovrsnost (1).

Zatiene vrste flore i faune u RS

1. POJAM BIODIVERZITETA
Pojam biodiveziteta nastao je spajanjem rijei bio (bios ivot) i diverzitet (od engleske rijei
diversity raznovrsnost). Naziv bioloki diverzitet prvi je upotrebio Raymond F. Dasmann
1968. godine u svom djelu o zatiti prirode. Thomas Lovejoy je uveo ovaj izraz u nauku. Pod
biodiverzitetom smatra se cjelokupna razliitost i promjenljivost gena svih ivih vrsta na
Zemlji, odnosno biljaka, ivotinja, mikroorganizama i gljiva, ali i raznolikosti kojima se
odlikuje ekosistemi. Pojam biodiverziteta u BiH poeo se upotrebljavati krajem 1995. godine.
Od biodiverziteta zavisi cijeli ivot na zemlji, to se odnosi i na ovjeka kao pojedinca,
porodice i zajednice. Zahvaljujui raznovrsnim ivotnim oblicima ostvarena je veza izmeu
organizama i izmeu ive i neive prirode. Od raznovrsnosti ekolokih odnosa koji su se u
prolosti razvili izmeu razliitih organskih vrsta zavisi opstanak manjih i veih ekosistema.
Bioloka raznovrsnost omoguuje funkcionisanje ekosistema, postojanje biogeohemijskih
ciklusa, proizvodnju kiseonika, proces fotosinteze i razgradnju organske materije. Brojni i
raznovrsni organizmi na Zemlji vre razliite ivotne aktivnosti i tako omoguavaju globalne
biogeohemijske cikluse vode, kiseonika, ugljen dioksida, azota, fosfora i drugih mineralnih
elemenata. Zahvaljujui fotosintezi oko 280 000 biljaka sa hlorofilom, odrava se dovoljno
koliina kiseonika u biosferi za brojne hemijske i bioloke reakcije i disanje aerobnih ivih
bia. Bez ivotnih aktivnosti organizama ne bi bilo ni zemljita. Bez biljaka zemljite ne bi
bilo ni formirano, a tite ga i od erozije. ovjek danas za lijekove koristi 1.5% biljaka. Mnogi
grijee kada idu toliko daleko da samo priznaju diverzitet organizama koji slui ovjeku
(kulturne biljke, ivotinje i gljive). Ekolozi i biogeografi su sredinom 19. vijeka prvi zapoeli
fundamentalna istraivanja o raznovrsnosti ivog svijeta. Njihova prouavanja su pokazala da
na naoj planeti postoje prostori koji se meusobno razlikuju i po broju i raznovrsnosti vrsta
(2).

2. UGROAVANJE BIODIVERZITETA
Najvaniji uzrok ugroavanja biodiverziteta su razliite ljudske djelatnosti. Trke za novcem i
boljim uslovima ivljenja ugroava biodiverzitet Zemlje. Prijetnje biodiverzitetu su izraene
kroz klimatske promjene, zagaivanje i kontaminacija, gubitak, fragmentacija i degradiranje
stanita, smanjenje populacije pojedinih vrsta. Mnoge vrste su nestale jer se u neogranienom
korienju prirodnih dobara rjeavali problemi ljudske civilizacije, siromatva, proizvodnje i
potronje. Mnoge vrste su u prolosti nestale jer je ovjek mijenjao namjenu prirodnih
prostora. Prve promjene nastale su sa razvojom poljoprivrede, naroito ratarstva, kada je
ovjek zbog obrade krio prostore vegetacije. S krenjem uma mijenjale su se klimatske
promjene, pojaana je erozija i siromaenje tla. S promjenom tipa vegetacije nestajale su i
brojne ivotinjske vrste. Zatim ugroava i izgradnja i irenje ljudskih naselja, saobraajnica,
navodnjavanje i isuivanje zemljita, isputanje u prirodu zagaujuih materija. Osim
kosmikih faktora doprinosi i emisija ugljen dioksisa i drugih gasova (2).
Ako se izumiranje nastavi, tokom 30 godina moglo bi da nestane 20% dananjih vrsta.
Izumiranje vrsta je sa evolucionog i biolokog aspekta normalan proces. Unitavanje sve vee
broja organskih vrsta, moglo bi da povue konce koji bi rasparali svijet prirode. Ovakav
masovni gubitak i iezavanje ogromnog broja organskih vrsta ne moe biti nadoknaeno
nastajanjem novih vrsta. Neophodno je da proe 10 miliona godina nakon svake katastrofe da
bi se ivot vratio u pogledu broju vrsta (3).

Zatiene vrste flore i faune u RS

Klimatske promjene predstavljaju dodatnu opasnost koja moe da utie na ekosisteme koji su
pod zatitom. Zatiene podruja, koje su razvijene i upostavljene za zatitu i odravanje
vrsta, pokrivaju 12% povrine zemlje. Faktori osim klimatskih promjena, takoe se oekuje
da dinamiki utie i da e negativno uticati na efikasnost zatienih podruja (4).
Klima i kvalitet legla su identifikovani kao glavni pokreta raspadanja legla u velikim
prostornim skalama. Uloga koju igra zemljite faune i dalje je nepoznat, uprkos svojoj
vanosti za legla fragmentacije i mikrobioloke aktivnosti. Leglo razlaganje je voen sa vie
faktora, ukljuujui klimu, kvalitet legla i zemljita, strukture i teksture. Klima igra indirektnu
ulogu na razgradnju preko njegovih efekata na kvalitet legla. Uticaj zemljita faune na
razlaganje moe da bude kapitalna, jer pored legla fragmentacije, ivotinje e izmjeniti
strukturu i aktivnost mikrobiolokih zajednica (5).
Nekoliko mehanizama, kao to su nedostatak resursa, komplementarnost i olakavanje ili
akumulacija tetnih agenasa, ukazuje na to da su monokulture ee. Populacije pojedinh
vrsta proizvodi u prosjeku, znatno vie biomase po jedinici povrine, kada raste u
monokulturi, nego kada raste u mjeavini. Kratkorono poveanje u srednjoj snazi neto
biodiverziteta su samo djelimino zbog pogoranja monokulture i bili su pod snanim
uticajem odreenih vrsta da stiu dominaciju u odgovarajuim godinama. Brojni eksperimenti
biodiverziteta ukazuju na to da biljne zajednice su produktivnije kada sadre vei broj vrsta
(6).
Napori da se ouva biodiverzitet ne moe biti efikasniji bez sveobuhvatne metrike, obje
procjene napredka ka ispunjavanju ciljeva ouvanja i na odgovornost za mjere koje smanjuju
pritisak, tako da su pozitivne akcije ohrabrene. Ukljueni su podaci o socijalnim i ekolokom
pritisku na biodiverzitetu, kao i varijable koje ukazuju da se dobro upravljanja (7).
Biodiverzitet nastavlja da opada u svjetlu poveanja antropogenih pritisaka kao to su
unitavanje stanita, eksplotacije, zagaenje i uvoenje stranih vrsta. Sravnjivanje skupova
podataka sa irokim taksonomskim i biogeografskih mjera, obraunavanje podrke niza
pokazatelja biodiverziteta, neophodno je da se omogui bolje razumijevanje istorijskih opada
i da projektuju kako bi se izbjegli budui padovi (8).
Podaci biodiverziteta ubrzano postaju dostupni preko interneta u zajednikim formatima koji
promoviu djeljenje i razmjenu. Ovi podaci su donekle problematini, prije svega u vezi sa
geografskom i taksonomskom preciznou za upotrebu u ekoloka istraivanja, upravljanja
prirodnim resursima i ouvanju. Cilj je da se podacima pobolja kvalitet, zajedniko stvaranje
i razmjena znanja biodiverziteta (9).
Krenje uma je drugi po veliini, antropogeni izvor emisija i opcija za njegovo smanjenje
ugljen dioksida su sastavni dio klimatske politike. Pored pruanja potencijalno niskoj cijeni
i kratkoronoj opciji za smanjenje globalne emisije ugljenika, smanjenje krenja uma, takoe
moe podrati ouvanje biodiverziteta (10).
Kretanje organizama je jedan od kljunih mehanizama koji oblikuju biodiverzitet, npr.
distribucija gena, pojedinaca i vrste u prostoru i vremenu. Pokreti organizma mogu da
obezbijede Mobilne veze izmeu stanita ili ekosistema, ime se povezuju resursu, geni i
procesi meu odvojenih lokacija. Pokret, igra kljunu ulogu u oblikovanju modela
biodiverziteta preko prostorno vremenske skale. To utie na biodiverzitet direktno i
indirektno utvrivanje obrazaca u distribuciji vrsta i interakcije vrsta, kao i obrasci promjena
u osobinama vrsta ili izmjenom strukture stanita i nivoa resursa (11).
Gubitak biodiverziteta i klimatskih promjena ljudskih aktivnosti su sada povezani sa raznim
nepoeljnim efektima koji su tetni po zdravlje. Manje panje se posveuje uticaju gubitka
biodiverziteta u ivotnoj sredini. Varijabilnost meu ivim organizmima iz svih izvora su
blisko povezani kako na makro tako i na mikro nivou (12).

Zatiene vrste flore i faune u RS

Ekosistemi su pod rastuim pritiskom zbog ljudskih aktivnosti, uz

korienje zemljita i koji izaziva gubitak biodiverziteta. Funkciolani efekti
koji utiu na biodiverzitet su uglavnom odsutni zbog naglaska na
akumulaciju vrsta sa ogranienom geografskim i taksonomskim
domaajem. Trenutna korienja zemljita modeliranja aktivnosti koje
koriste pokazatelje biodiverziteta imaju tendenciju da previe uprosti
pravu dinamiku i sloenost interakcije vrsta, meusobni i sa svojim
stanitima (13).
Gubitak biodiverziteta je postala kao dokaz da e to negativno uticati na
usluge ekosistema na kojima se drutvo zasniva. Veina istraivanja su
usmjerena na ekolokim posljedicima nadzemnih gubitaka biodiverziteta,
ali je veliki dio biodiverziteta je sakriven ispod zemlje. Gubitak i
pojednostavljenje zemljita, sastava zajednice biodiverziteta zemljita
naruava vie ekosistema funkcije, ukljuujui i biljne raznolikosti,
raspadanja, zadravanje hranljivih materija i kruenje hranljivih materija.
Procjenjuje se da je 1g zemljita sadri do 1 milijardu bakterijskih elija
koje se sastoje od 10.000 vrsta, do 200m gljivinog hifa i irok spektar
grinja, crva i zglavkara (14).
Pojedini sistemi upravljanja mogu ograniiti proizvodnju namjetaja i
moda na taj nain omogui sinergiju izmeu jednog ekstraktivnog
rezervisanja usluga i drugih usluga ekosistema, kao i nekim aspektima
ouvanja biodiverziteta. Kao neki ciljevi za ouvanje su kompatibilni sa
odreenim stepenom korienja,a poto trokovi pri izdvajanju podruja
mogu biti potencijalno visoka, mjeavina potpuno zatienih podruja i
podruja koja dozvoljavaju djeliminu upotrebu je vjerovatno da se prui
vie isplativo i manje konfliktnih rjeenja za ouvanje i moe da otvori
mogunosti za ukupan vii nivo zatite biodiverziteta (15).
Bioloka raznovrsnost je varijabilnost meu ivim organizmima i ekolokim
kompleksima iju su dio, ukljuujui i razliitosti unutar vrste, izmeu vrsta
i ekosistema. Definisana je na tri nivoa bioloke organizacije (vrsta,
ekosistema i genetske raznovrsnosti). Generalno se smatra kao kljuna
determinanta zdravlja ekosistema i elastinosti. Sve vei uticaj ljudi na
Zemlji ekosistema dovela je u svom naglom, tj. masovnom izumiranju, jer
procijenjivanje stope gubitka vrste su 100 10 000 vee od stope u
pozadini. Glavni pokreta gubitka biodiverziteta je korienje promjene
zemlje, klimatske promjene i taloenje biotike razmjene (16).
Tradicionalno, bilo je krajnje ogranieno korienje dugoronih ekolokih
evidencija o ouvanju biodiverziteta. Postoji nekoliko razloga zato je ta
evidencija imala tendeciju da bude diskontovana, ukljuujui percepcije
slabe skale od rezolucije u oba vremena i prostora i nedostatka
pristupanosti dugih vremenskih evidencija. Shvatanje da ak i ako su
pogodni vremenski zapisi dostupni, njihove uloge su isto opisna,
jednostavno pokazuje ono to se ranije desilo u istoriji i da su od velike
koristi u praksi konzervacije. Zakljuuje se da ukljuivanje dugorone
ekoloke perspektive moe da obezbijedi vie osnova za donoenje odluka
ouvanja nego one zasnovane samo na savremenim podacima (17).

Zatiene vrste flore i faune u RS

Zatiene vrste flore i faune u RS

2.1. Zatita vegetacije

Zatita vegetacije obuvata biljne zajednice ueg ili ireg podruja koje imaju specifini
floristiki sastav, spektar biogeografskih elemenata i ivotnih formi, koje su meusobno
povezane na principima ekolokih odnosa. Raznim kombinacijama oko 4.300 vrsta
vaskularne flore i 400 vrsta mahovina obrazuje razliite tipove vegetacije u Jugoslaviji.
Postoji miljenje da je teorija Republike Srpske u pogledu bogatstva vegetacije Evropa u
malom. Vjerovatna umovitost u Republici Srpskoj je oko 48%. Ekoloke osobine svakog tipa
vegetacije pri emu su u najgorem poloaju kao to su hrast, grav, jasen itd. Danas su ove
ume prisutne u obliku oaza ili solitarnih stabala na sjevernim prostorima Republike Srpske.
Pojas hrasta kitnjaka nalazi se pod uticajem stalne sjee i pretvaranja njihovog stanita u
poljoprivredno zemljite, a slino se deava i sa ekosistemima bukove ume. Potencijalna
zeljasta vegetacija zauzimaju oko 20 % povrine u odnosu na drvenastu vegetaciju. Proizlazi
da su prirodni tipovi vegetacije neposredno ili posredno ugroeni i da su tendencije promjene
vegetacijskog pokrivaa negativna, a naroito na izvorni diverzitet (1).
Carbon emisija iz sjee i degradicije uma doprinose 12 20 antropogeni globalnih gasova
staklene bate (GHG) na godinjem nivou. Kod smanjenja emisije iz umske degradacije i
krenja uma, vaan je cilj da se smanje gasovi staklene bate i da se ukljui finansijski
podsticaji za unapreenje upravljanja uma i zatite (18).

Slika 1. Vegetacija

2.2. Zatita flore

Zatita flore obuhvata biljne vrste od kojih je opisano na planeti Zemlji 270.000 vaskularnih
vrsta. Na Balkanu je opisano 6.500 biljnih vrsta, to iznosi od 70% od evropske flore.
Vjerovatno se u Republici Srpskoj nalazi oko 3.000 biljnih vaskularnih vrsta. Posljednjih 50
godina izumrlo je preko 10 biljnih vrsta sa naih prostora. Antropogene i antropozoogene
djelatnosti koje bitno utiu na unitavanje divlje flore su djelimina: proreena sjea ume bez
saglasnosti ekologa; poumljivanje stanita koja nisu umska; preoravanje preostalih stepskih
povrina; nekontrolisana urbanizacija i industrijalizacija; isuivanje movara i bara; fiziko,
hemijsko i bioloko zagaivanje koje direktno ili indirektno ugroava biljne vrste. Zbog vee
ugroenosti namee se potreba za jasno definisanje i realizacija kratkoronih, srednjoronih i
dugoronih mjera i aktivnosti koje treba preduzeti za zatitu flore: utvrditi biodiverzitet
vaskularnih biljnih vrsta na osnovu istraivakih radova i buduih istraivanja; kartirati vrste
flore koje su od meunarodnog znaaja, regionalnog ili lokalnog; definisati parametre za
formiranje jedinstvenog informativnog sistema o ugroenoj flori; pripremiti i realizovati:
Elaborat Crvena knjiga vaskularne flore Republike Srpske na meunarodno definisanim
kategorijama ugroenosti pojedinih vrsta (1).
8

Zatiene vrste flore i faune u RS

2.3. Zatita faune i zoocenoza

Zatita faune i zoocenoza iji je broj nedovoljno poznat, veoma je znaajan za kvalitet ivotne
sredine i ivot ovjeka. Pretjeranim iskoritavanjem ugroava zoocenozu i faunu: izmjenom
ekolokih uslova ili unitavanjem stanita; nekontrolisanim i stalnim lovom i ribolovom radi
dobijanja mesa, hrane, koe i perja; genetskom izmjenom prirodnih osobina pojedinih vrsta
ivotinja. Na ovaj nain dolo je do osiromaenja ivotinjskih vrsta, do smanjenja ukupnog
broja pojedinih vrsta i do unitavanja mnogih vrsta, te do pojave naglog razmnoavanja nekih
tetnih insekata i glodara. ovjekova aktivnost izmjenila je ekoloke faktore u 90% povrine
ekosistema (1).

Slika 3.Unitavanje ivotinjske vrste

2.4. Zatita faune insekata

Insekti predstavljaju dominantnu grupu ivotinja ije vrste i populacije ive svuda na kopnu i
slatkoj vodi, manje u moru. Ekoloki su izuzetno raznovrsni ulazei u grupu potroaa i
razaraa. Prostore Republike Srpske naseljava vie od 37.000 vrsta insekata. Naruavanjem
diverziteta insekata dolazi do unitavanja i neekolokog gazdovanja umama, neplansko
irenje poljoprivrednih povrina, urbanizacije i industrijalizacije pretjerane hemizacije
poljoprivrede te zagaivanje ivotne sredine. Postoje segmenti faune tetni insekti koji se
nekontrolisano ire izazivajui razliite bolesti. Uraena Crvena lista insekata koje treba
stroije zatititi s obzirom na njihovu ugroenost, posebno od kolekcionara koji
sakupljanjem insekata mogu ugroziti diverzitet insekata (1).

Slika 4. Insekti

Zatiene vrste flore i faune u RS

2.5. Zatita faune slakovodnih riba

Diverzitet riba u Republici Srpskoj je uglavnom dobro ouvan, na ijim prostorijama se nalazi
110 vrsta slatkovodnih riba meu kojima se nalazi i 15 vrsta aloxtonix. Slatkovodni
ekosistemi obuhvataju rijene slivove (Une, Sane, Vrbas, Janje, Bosne, Drine, Trebinjice..),
vea jezera i akumulacije (Boac, Viegrad). Potencijal proizvodnje pastrmke je 1.000 tona, a
arana 3.700 tona ribe godinje u Republici Srpskoj. Diverzitet riba je dobro ouvan, postoje
neki djelovi vodenih ekosistema koji su drastino poremeeni (donji tok Une, Vrbasa i Bosne)
zbog zagaivanja. Zatita ribe regulisana je Zakonom o ribarstvu i drugim aktima. Najei
uzroci ugroavanja diverziteta ihtiofaune su: pogoranje kvaliteta vode, pojava eutrofiakcije,
hidrograevinski radovi, neadekvatan i intenzivan lov, neadekvatno poribljavanje (1).

Slika 5. Slatkovodne ribe

2.6. Zatita faune vodozemaca i gmizavaca

Broj na Zemlji iznosi oko 11.000 recentnih vrsta (vodozemaca preko 4.000 i gmizavaca
7.000). U Republici Srpkoj ivi oko 70 vrsta vodozemaca i gmizavaca sa 85 podvrsta.
Populacije vodozemaca i gmizavaca opadaju, a pojedine vrste nestaju. Uzroci iezavanja
vrste i opadanja brojnosti populacije vezani su uglavnom za antropogene aktivnosti, jer
vodozemci i gmizavci nisu u stanju da se brzo adaptiraju na brze promjene koje im ovjek
prireuje njihovim stanitima. Mjere zatite herpotofaune: zatita izvornih ekosistema
bogatim vodozemcima i gmizavcima, odravanje sekundarnih stanita, primjena zakonske
regulative o zatiti vrsta, oznaavanje specijalnih zona za herpetofaunu, spreavanje ekocida,
kontrola poara, povesti strogu zatitu za vrste sa spiska Crvene knjige (1).

Slika 6. Vodozemci i gmizavci

10

Zatiene vrste flore i faune u RS

2.7. Zatita faune ptica

Faunu ptica ini veliko bogatstvo (vjerovatno ih ima oko 7.000 vrsta) prirode. Ukupan broj
ptica s nekih podruja teko je odrediti s obzirom na njihovo raznoliko pojavljivanje.Zato je
teko sastaviti spiskove faune ptice. Prema prikupljenim podacima u Republici Srpkoj iznosi
382 vrste. Ornitofaunistiki diverzitet ugroen je usljed promjena vezanih za poljoprivredu,
gubitka stanita, zagaivanje ekosistema, promjena u umama, lovni pritisak i proganjanje, te
klimatske promjene. Proizlazi da je ouvanje diverziteta ornitofaune je neophodna (1).
Poboljanje ouvanja diodiverziteta u fragmentiranim poljoprivrednim predjelima postao je
vaan problem.Vegetacije je veoma vana za sve vrste ptica. Odnosi u vezi sa sakupljanjem i
pravljenja gdnjezda odlika je ptiije zajednice. Strategija upravljanja e se poveati i ostatak
kvaliteta vegetacije u usitnjenih poljoprivrednih predjela dovee do poboljanja ouvanja
ptiije zajednice (19).

Slika 7. Ptice

2.8. Zatita faune sisara

Vjerovatni broj sisara u Republici Srpskoj je oko 90. Prema naunim procjenama 70% vrsta je
ugroeno i nalazi se na Crvenoj listi. Ugroeni su od razliitih faktora (sjea uma,
formiranje agroekosistema i prelazak na intenzivnu poljoprivredu, ispaa i koenje livada,
izgradnja hidroakumulacije, urbanizacija i izgradnja infrastruktrure, lov i lovni turizam,
zagaivanje stanita). Da bi se zatitila fauna sisara predlau se sljedee mjere: poveati
prostorne okvire zatienih podruja za odreene kategorije sisara: pri eksplotaciji uma,
omoguiti njihovo naseljivanje; redefinisati odgovarajue kriterijume lovake prakse i stvoriti
uslove za poveanje raznovrsnosti faune sisara (1).

11

Zatiene vrste flore i faune u RS

2.9. Zatite fungije

Zatita fungije (Fungia, gljive) je neophodna s obzirom na njihov veliki znaaj i
rasprostranjenost u prirodi koji se manifestuju u:
Reciklaciji organske materije;
Simbiozi sa 90% biljnih vrsta od kojih se dobijaju lijekovi;
Makromicete (peurke ima ih oko 10.000 vrsta) izvor su visoko brojne hrane.
ovjek je veoma zainteresovan za gljive s obzirom na njene funkcije jer mikromicete u
simbiozi proizvede lijekove penicilin i kvasac. Pri koritenju makromiceta ovjek ih ugroava
na vie naina:
Sanitarno uklanjanje umskog drvea, umska sjea i poari;
Branje peurki za ishranu i trgovinu;
Zagaivanje ivotne sredine koja se tekim metalima vri degradaciju fungijalne
zajednice.
U cilju zatite fungije potrebno je detaljnije izvriti njihovo istraivanje, zatim utvrditi stepen
njihove ugroenosti, te formirati pouzdanu Crvenu listu ugroenih gljiva, koje treba zatiti
odgovarajuim mjerama zatite (1).

Slika 8. Unitavanje gljiva

3. CRVENA KNJIGA
Ugroavanje biljnih vrsta iz sastava biocenoze nekog ekosistema ili sa planete Zemlje postaje
predmet zatite slubi za zatitu prirode. Spiskovi vrsta koje su nekada ulazile u sastav
biocenoze postale su rijetke ili sve vie ugroene znatno se uveavaju. Crvena knjiga ima
zadatak da ukae i skrene panje kako strunjacima tako i javnosti na one vrste koje su
ugroene, odnosno kojima prijeti opasnost od prorjeivanja ili potpunog nestajanja. Danas su
stabilizovani meunarodni kriterijumi za identifikaciju vrsta u 5 kategorija:
Ugroene (E) vrste koje su u opasnosti da izumru;
Ranjive (V) vrste koje e se vrlo brzo nai meu ugroenim;
Rijetke (R) vrste imaju veoma male populacije;
Neopredjeljenje (I) koje vjerovatno pripaduju jednoj od prethodnih kategorija ali nema
dovoljno informacija;
Nedovoljno poznate (K) vrste na koju se sumnja da je ugroena ali nema podataka.
Da bi se vrsta nala na Crvenoj listi, ona mora biti klasifikovana prema kodeksu od
meunarodnog interesa. Postoji Svjetska crvena knjiga u kojoj se meu ostalim, nalazi i 82
biljne vrste iz BiH. U BiH uraena je lista ugroenih biljnih vrsta u organizacij Zemaljskog
muzeja BiH u Sarajevu koju ine 678 ugroenih rijetkih endeminih biljnih vrsta (1).
12

Zatiene vrste flore i faune u RS

ZAKLJUAK
Poveanje produktivnosti u poljoprivedi stvara u bliskom prinosu praznina opasnost i
mogunost za ouvanje biodiverziteta. Poveanje prinosa esto imaju negativan uticaj na vrste
u poljopridnom zemljitu. Posljednje inicijative za poveanje prinosa su izazvale ozbiljne
negativne uticaje na vrste koje ive na poljoprivrednom zemljitu. Zatvaranje prinosa
praznine, koristei ubriva i navodnjavanje mogu pogorati tekve uticaje. Poveanje prinosa
na poljoprivrednom zemljitu neminovno e smanjiti svoj biodiverzitet i zato se zalae kako
bi se ograniili dalji rast traenja hrane, kao da se identifikuje najmanje tetne naine
poveanja prinosa. Poljoprivredna ekspanzija predstavlja veliku pretnju vrstima i njihovim
stanitima. Ova pretnja bi mogla potencijalno biti smanjena ukoliko zatvaranje praznine
prinosa, moe uspjeno biti povezan sa inicijativama da potedi zemlju za prirodu (20).

13

Zatiene vrste flore i faune u RS

LITERATURA
1. Nedovi B. Ekologija ivotne sredine. Banja Luka 2008. Str. 102 119.
2. Risti T. Osnovi ekologije. Banja Luka 2013. Str. 247 263.
3. Pavlovi N, Radovi I. Osnovi ekologije. Banja Luka 2014. Str 205.
4. Sieck M, Ibisch PL, Moloney KA, et al. Current models broadly neglect specific needs of
biodiversity conservation in protected areas under climate change. BMC Ecol. 2011; 11(12).
5. Garca-palacios P, Maestre FT, Kattge J, et al. Climate and litter quality differently modulate
the effects of soil fauna on litter decomposition across biomes. Ecol Lett. 2013 Aug; 16(8).
6. Marquard E, Schmid B, Roscher C, et al. Changes in the Abundance of Grassland Species in
Monocultures versus Mixtures and Their Relation to Biodiversity Effects. PLoS One. 2013; 8(9).
7. Selig ER, Longo C, Halpern BS, et al. Assessing Global Marine Biodiversity Status within a
Coupled Socio-Ecological Perspective. PLoS One. 2013; 8(4)
8. Hudson LN, Newbold T, Contu S, et al. The PREDICTS database: a global database of how
local terrestrial biodiversity responds to human impacts. Ecol Evol. 2014 Dec; 4(24).
9. Guralnick RP, Hill AW, Lane M. Towards a collaborative, global infrastructure for biodiversity
assessment. Ecol Lett. 2007 Aug; 10(8).
10. Siikamki J, Newbold SC. Potential Biodiversity Benefits from International Programs to
Reduce Carbon Emissions from Deforestation. Ambio. 2012 Feb; 41(Suppl 1).
11. Jeltsch F, Bonte D, Peer G, et al. Integrating movement ecology with biodiversity research exploring new avenues to address spatiotemporal biodiversity dynamics. Mov Ecol. 2013; 1(1).
12. Tari Haahtela T, Stephen Holgate S, Ruby Pawankar R, et al. The biodiversity hypothesis and
allergic disease: world allergy organization position statement. World Allergy Organ J. 2013; 6(1).
13. Souza DM, Teixeira RF, Ostermann OP. Assessing biodiversity loss due to land use with Life
Cycle Assessment: are we there yet? Glob Chang Biol. 2015 Jan; 21(1) .
14. Wagg C, Bender SF, Widmer F, et al. Soil biodiversity and soil community composition
determine ecosystem multifunctionality. Proc Natl Acad Sci U S A. 2014 Apr 8; 111(14).
15. Schrter M, Rusch GM, Barton DN, et al. Ecosystem Services and Opportunity Costs Shift
Spatial Priorities for Conserving Forest Biodiversity. PLoS One. 2014; 9(11).
16. Santamara L, Mndez PF. Evolution in biodiversity policy current gaps and future needs.
Evol Appl. 2012 Feb; 5(2).
17. Willis KJ, Arajo MB, Bennett KD. How can a knowledge of the past help to conserve the
future? Biodiversity conservation and the relevance of long-term ecological studies. Philos Trans
R Soc Lond B Biol Sci. 2007 Feb 28; 362(1478).

14

Zatiene vrste flore i faune u RS

18. Paoli GD, Wells PL, Meijaard E, et al. Biodiversity Conservation in the REDD. Carbon
Balance Manag. 2010; 5(7).
19. Ikin K, Barton PS, Stirnemann IA, et al. Multi-Scale Associations between Vegetation Cover
and Woodland Bird Communities across a Large Agricultural Region. PLoS One. 2014; 9(5).
20. Phalan B, Green R, Balmford A. Closing yield gaps: perils and possibilities for biodiversity
conservation. Philos Trans R Soc Lond B Biol Sci. 2014 Apr 5; 369(1639).

15