Eitim ve Bilim

2013, Cilt 38, Say 167

Education and Science

2013, Vol. 38, No 167

Conners retmen Dereceleme lei-Yenilenmi Ksa: Trkiye

Uyarlama almas
Conners Teacher Rating Scale-Revised Short: Turkish Adaptation
Study

Sema KANER *

ener BYKZTRK **

Elvan ER ***

Ankara niversitesi

Gazi niversitesi

Gazi niversitesi

z
Bu almada, Conners retmen Dereceleme lei-Yenilenmi Ksa (CD-YK)
formunun 3-17 yandaki Trk rencilerin retmenlerine uyarlanmas ve psikometrik
zelliklerinin belirlenmesi amalanmtr. Veriler 881 retmenden elde edilmitir. CDYKnn geerlii dorulayc faktr analizi, alt lekler aras korelasyonlar, yenilenmi retmenana-baba-ergen ksa formlar aras korelasyonlar ve madde analizi yoluyla incelenmitir.
CD-YKnn i tutarll Cronbach Alfa ve Spearman-Brown iki yar gvenirlii teknikleriyle
incelenmitir. Ayrca, test-tekrar test gvenirlik katsays da hesaplanmtr. Dorulayc faktr
analizi, CD-YKnn Trk retmenlerden elde edilen yapsnn zgn lek ile zde
olduunu gstermitir. Gvenirlik katsaylar da yeterli dzeyde bulunmutur.
Anahtar Szckler: Conners retmen Dereceleme lei-Yenilenmi Ksa, dorulayc
faktr analizi, geerlik, gvenirlik.
Abstract
In this study, adaptation of Conners Teacher Rating Scale-Revised Short-CTRS-RS to
Turkish was explained by means of employing teachers of 3-17 aged students. Determining the
psychometric properties of the scale was made possible by analyzing the data collected from
881 teachers. CTRS-RS validity was evaluated through confirmatory factor analysis, subscales
inter-correlations, correlations betweeen short forms of adolescent-parent-teacher rating scales,
and item-analysis. CTRS-RS internal reliability was tested through the Cronbachs alpha and
Spearman-Brown split-half coefficient. Test-retest correlations were also tested. Results of CFA
showed that the original structure of the CTRS-RS was identical in the application with the
Turkish teachers. Reliability coefficients were also at an acceptable level.
Keywords: Conners teacher rating scale-revised short, confirmatory factor analysis,
reliability, validity

Summary
Purpose
Conners Teacher Rating Scales-CTRS are among the most commonly used rating scales for
the assessment and diagnosis of behavior disorders, especially Attention Deficit Hyperactivity
*

Prof. Dr. Sema KANER. Ankara niversitesi, Eitim Bilimleri Fakltesi, Emekli. semakaner@gmail.com.

Prof. Dr. ener BYKZTRK. Gazi niversitesi, Eitim Fakltesi, Eitimde lme ve Deerlendirme Anabilim
Dal. senerbuyukozturk@gmail.com
**

***
Prof. Dr. Elvan IERI. Gazi niversitesi, Tp Fakltesi, ocuk ve Ergen Ruh Sal ve Hastalklar Anabilim Dal.
elvaniseri@yahoo.com

SEMA KANER, ENER BYKZTRK ve

ELVAN ER

82

Disorder-ADHD, in children and adolescents. Conners revised the early versions of the scales
and maintained short forms from the revised long form of the CTRS and named Conners Teacher
Rating Scale-Revised Short. It has been used to monitor the effectivenes of treatment and/or
education for ADHD. Early versions of Conners rating scales (Conners Teacher Rating Scale-28
and Conners Parent Rating Scale-48) have been used in Turkey. Thus, the purpose of this study
was to provide the Turkish version of the Conners Teacher Rating Scale-Revised Short (CTRSRS) by investigating its psychometric properties so as to use it for screening ADHD and effects
of treatment on adolescents. Conners (1997) was derived 27-item from the rescored Conners
Teacher Rating Scale-Revised Long-CTRS-RL. Data were processed through a factor analysis
and extracted three factors from CTRS-RL: Oppositional, Cognitive Problems-Inattention,
Hyperactivity. The CTRS-RS contains ADHD Index which assesses students who will probably
be diagnosed with ADHD (Conners, 1997).
Method
The subjects of the study consisted of 881 teachers of students aged 3 to 17. Students mean
age was 13.56 (sd=3.38).
Conners Parent Rating Scale-Revised Short (CPRS-RS), Conners-Wells Adolescent SelfReport Scale(CASS), Conners Teacher Rating Scale-28 (CTRS-28), and Revised Behavior ChecklistRBPC were used to assess validity of the CTRS-RS.
Results
CTRS-RS contains three subscales and one auxiliary scale (ADHD Index) that were examined
by confirmative factor analysis-CFA. Results of the CFA suggested that CASS-RS structure
derived from Turkish teachers were fit to the original structure of the CASS-RS. Fit indexes
for CTRS-RS were c 2/sd=472.21:115=4.13; RMSEA=0.062, RMR=0.039, GFI=0.94, AGFI=0.92,
CFI=0.99, NFI=0.98, NNFI=0.98. ADHD Index fit indexes were c 2/sd=563.76:49=11.89;
RMSEA=0.11, RMR=0.067, GFI=0.90, AGFI=0.84, CFI=0.93, NFI=0.92, NNFI=0.90. Correlations
between CTRS-RS and CTRS-28 were from low to high (0.02-0.89). Intercorrelations between
subscales of the CTRS-RS were between 0.45-0.78. Correlations between CTRS-RS and CPRS-S
(0.01-0.34) were higher than correlations between CTRS-S and CASS-S (0.01-0.25). Item analysis
revealed that CTRS-RS was discriminate upper 27% group from lower 27% group significantly
(p<0.00). Internal reliability of CTRS-RS was measured with Cronbachs alpha coefficient (0.860.93) and Spearman-Brown split half coefficient (0.83-0.92), and test-retest reliability (0.77-0.87)
was also investigated.
Discussion
Confirmatory factor analysis confirmed three factor structures. The fit indexes of the
CTRS-RS were at a quite acceptable level. Validity studies confirmed three factor structures. The
Cronbachs alpha values, split-half coefficient correlations, and test-retest correlations were found
to be high. The overall results indicate that the CTRS-RS is a reliable and valid instrument that
can be used to screen and assess students who have conduct, attention, cognitive, and impulsive
problems in Turkey.
Giri
Dikkat Eksiklii ve Hiperaktivite Bozukluu-DEHB, %3-10 yaygnlk oran ile ocuk ve
ergenlerde en sk rastlanan davran bozukluklarndan biridir (Ercan ve Aydn, 1999; ner &
Soykan-Aysev, 2007; enol, 2002; enol ve ener, 1998). ocuk ve ergenlerde grlen DEHBnin
tipik davran belirtisi hiperaktivite, impulsivite-drtsellik ve dikkatsizliktir. DEHB, zellikle
okul anda snf ortamlarnda olumsuz akademik sonular nedeniyle snfta retmenlerin zel
ilgisini eken bir problemdir. Zamannda tanlanmad ve uygun tedavi ve eitim hizmetleri

CONNERS RETMEN DERECELEME LE-YENLENM KISA:

TRKYE UYARLAMA ALIMASI

83

dzenlenmedii takdirde, okulda, evde ve dier sosyal ortamlarda pek ok ilev bozukluklarna
yol aarak bireyin yaamn gletiren nemli bir soruna dnt gzlenmektedir (Erman,
Turgay, nc, Urdarivic, 1999; enol, 1997; enol ve ener, 1998). Bu nedenle, erken tanlama ve
erken mdahale nem tamaktadr. Erken mdahale hizmetleri, DEHBnin olumsuz etkilerini
azaltmakta ok nem tamaktadr. Mdahalenin etkili olabilmesi iin bu problemlerin etkili
ekilde deerlendirilebilmesi gereklidir. Klinisyenlerin, DEHB olan ocuklar ve ergenleri DSMIV tan ltlerine gre deerlendirirken ana-babalarla, retmenlerle ve ocuun kendisiyle
grme yapmas ve bu bilgi kaynaklarnn grlerine dayal dereceleme lekleri kullanmas
da gerekmektedir. Bunun yan sra, ayrntl klinik deerlendirmenin yaplamad byk lekli
tarama almalarnda kimlerin tedaviye ve eitime gereksinimi olduunu belirlemek iin
dereceleme leklerine gereksinim vardr. Bu amala gelitirilmi pek ok ara bulunmaktadr.
Bunlar arasnda en yaygn kullanlanlardan biri de Connersn ana-baba, retmen ve ergen
bildirimlerine dayal dereceleme lekleridir (Conners, 1997; Conners, Sitarenios, Parker &
Epstein, 1998a, 1998b; Conners, Wells, Parker, Sitarenios, Diamond, & Powell, 1997).
Conners (1997), eski srmlerin geerliini yitirdiini ileri srerek ana-baba ve retmen
leklerini yenilemi ve bunlara bir de ergen bildirimine dayal bir lek eklemitir. Connersn
(1997) gerekelerinden bazlarn yle zetleyebiliriz: 1) Norm verilerinin nispeten kk bir
rneklemden elde edilmi olmas ve bu rneklemin byklnn, geni eitlilikteki ocuklar
temsil edici olmamas, 2) pek ok almada leklerin farkl faktr yaplar vermesi, 3) leklerdeki
maddelerin ounun en yaygn problem davranlarla ilikili olmamas, 4) leklerin, kayg ve
depresyon gibi ie ynelim (internalizing) problemlerini yeterince temsil etmemesi, 5) maddelerin,
davran bozukluklaryla ilgili yeni bilgiler dorultusunda gncelletirilmemi olmas.
Eski formlarn psikometrik zelliklerinin farkl olmas, uygulamaclar ve aratrmaclar
ana-baba ya da retmen formlarndan birini kullanmaya itmekteydi. Yenilenmi formlar ise
normlarnn gc, gvenirlik ve geerlik zellikleri asndan birbiriyle neredeyse zdetirler.
Yenilenmi leklerin uzun ve ksa formlar bulunmaktadr. retmen ve ana-baba ksa formlar,
ana-babalar ve retmenler arasnda kyaslama yaplabilmesini kolaylatrmak amacyla ayn
ekilde kavramsallatrlm alt leklerden olumaktadr (Conners, 1997). retmen, ana-baba
ve ergen ksa formunun alt lei ve DSM-IV teki DEHB semptomlarna dayal DEHB ndeksi
de bulunmaktadr (DSM-IV-TR, 2001).
Conners (1997) tarafndan gelitirilen Conners retmen Dereceleme lei-Yenilenmi
Ksa (CD-YK), DEHB ile dorudan ilgili problem alann ve DEHB ile yakndan ilikili
kar gelme problemlerini deerlendiren alt leklerden olumaktadr. CD-YKnn
alt leinde DEHB ile ilgili olarak DSM-IVte yer alan maddeler bulunmaktadr. rnein,
Dikkatsizlik alt leinde rendii eyleri kolayca unutur, Hiperaktivite alt leinde Srekli
hareket halindedir ya da bir motor tarafndan srlyormu gibi hareket eder; srann kendisine
gelmesini beklemekte glk eker maddeleri dikkatsizlik, hiperaktivite ve drtsellik ile
ilgilidir. Kar Gelme alt leinde de, DEHB ile tan biniikliine ok sk rastlanan, DSM-IVteki
Kar Gelme tan ltlerini karlayan maddeler yer almaktadr (rn., yetikinlerin isteklerine
aka kar gelir; yetikinlerle tartr). DEHB ndeksi ise dikkatsizlik, hiperaktivite ve drtsellik
ile ilgili DSM-IV tan ltlerini ieren maddelerden olumaktadr (rn., dikkatsizdir, dikkati
kolay dalr; elleri ayaklar hi durmaz ya da oturduu yerde kpr kprdr; bakalarn bler
ya da zorla araya girer-rnein, bakalarnn konumalarna ya da oyunlarna burnunu sokar).
CD-YKy yantlamak, retmenlerin 5-10 dakikasn almaktadr. Bu da zaman ok
kstl olan retmenler iin ok nemlidir (Purpura & Lonigan, 2009). Hem alt leklerinin
ve ierdikleri maddelerin DEHB ile ilgili olmas, hem uygulama sresinin az olmas hem
de psikometrik adan istendik zelliklere sahip olmas nedeniyle CD-YK aratrmaclar
tarafndan kliniklerde ve okullarda tarama ve tanya destek olmak (Deb, Dhaliwal & Roy, 2008;
Gau, 2006; Al-Sharbati, Aawad, Ganguly, Al-Lawatiya, & Mshefri, 2008; Pierrehumbert, Bader,
Thevoz, Kinal, & Halfon, 2006), uygulanan tedavinin ve eitimin etkilerini belirlemek (rn.,
Escobar, Soutullo, San Sebastian, Fernandez, Julian & Lehortiga, 2005, Nikles, Mitchell, Del Mar,

SEMA KANER, ENER BYKZTRK ve

ELVAN ER

84

Mcnaira, & Clavarino, 2007; Reitman, Hupp, SOcallaghan, Gullep, & Northup, 2001; Sayal, Letch
& El Abd, 2008; Schneider ve ark., 2009; Strehl, Leins, Goth, Klinger, Hinterberger, & Birbaumer,
2006; Wei, Mayo, Smith, Reese, & Weatherly, 2007) amacyla ok sk kullanlmaktadr.
Trkiyede u anda Connersn leklerinin eski srmlerinden olan Conners retmen
Dereceleme lei-28 (CD-28) ve Conners Ana-baba Dereceleme lei-48 (CAD-48)
kullanlmaktadr. CD-28nin ve CAD-48in Trkiyeye uyarlama almalar Dereboy ve
arkadalar tarafndan yaplmtr (Dereboy, ener, Dereboy & Sertcan, 1997, Dereboy, ener &
Dereboy, 1998, Dereboy, enol, ener & Dereboy, 2006, Kl & ener 2003, ener, Dereboy, Dereboy
& Sertcan, 1995). Ancak, bu uyarlama almalar, hedef kitle ve rneklem olarak sadece Ankara
li ile snrldr ve normlar oluturulmamtr. Connersn leklerini yenileme almalarndaki
gerekeler dikkate alnarak, bu almada Connersn yeniledii lekler arasndan retmen
Dereceleme lei Ksa Formunun, Trk ocuklarnn retmenlerinden toplanacak veriler ile
ne derece uyumlu olduu incelenecektir.
Yntem
Aratrma Grubu
Aratrmann evreni, Trkiyede 3-17 ya aras ocuklarn ve genlerin retmenleridir. Bu
ocuklarn/genlerin problem alanlarna ilikin veri toplamak ve gzlem birimi olan retmenlere
ulamak amacyla Trkiyenin drt corafik blgesinden ( Anadolu, Dou Anadolu, Karadeniz,
Marmara) seilen 5 il (Ankara, Bolu, Giresun, Idr, Konya) aratrma kapsamna alnmtr.
Blgelerin ve illerin seilmesinde aratrmaclarn olanaklar belirleyici olmutur. Her bir ilde
farkl sosyoekonomik evrelerden olmak zere dz ilkretim okullarndan ve liselerinden
ikier okul belirlenmitir. llerde rnekleme alnacak okullarn sosyoekonomik evrelerinin
deerlendirilmesinde uygulamay gerekletirecek olan rehber retmenlerin grleri temel
alnmtr. Aralarn uygulanmasnda gnlllk ilkesi benimsenmitir. Her ilde 3-6 ya iin okul
ncesi kurumlardan, 7-17 ya iin ilkretim okullarndan ve liselerden her snftan birer ube
okul ynetimlerince yansz olarak seilmilerdir. Ancak, veri toplama aamasnda karlalan
sorunlar nedeniyle illere gre toplanan veri says eit dalmamtr: Ankara (n=109), Bolu
(n=39), Giresun (n=86), Idr (n=120), Konya (n=527). Daha sonra, renci seiminde yanll
nlemek amacyla seilen ubelerin renci listelerinin ilk bei ile son beinde yer alan ocuklarn
retmenleri, gzlem birimi olarak ulalan rneklemi oluturmutur.
Aratrma grubunda 446 kz (%50.62) ve 435 erkek (%49.38) olmak zere toplam 881 renci
retmenleri tarafndan deerlendirilmitir (Tablo 1). 3-17 ya arasndaki rencilerin ya
ortalamalar 13.56dr (ss=3.38).
Tablo 1.
retmenler Tarafndan Deerlendirilen rencilerin Ya ve Cinsiyetlerine Gre Dalmlar
Kz

Ya

Erkek

Toplam

3-5

2.0

1.6

16

1.8

6-8

74

16.6

42

9.7

116

13.2

9-11

49

11.0

58

13.3

107

12.1

12-14

88

19.7

100

23.0

188

21.3

15-17

226

50.7

228

52.4

454

51.5

Toplam

446

50.62

435

49.38

881

100.0

CONNERS RETMEN DERECELEME LE-YENLENM KISA:

TRKYE UYARLAMA ALIMASI

85

Veri Toplama Aralar

Conners retmen Dereceleme lei-Yenilenmi Ksa-CD-YK (Conners Teacher)
Rating Scale-Revised Short-CTRS-RS): Conners (1997), Conners Dereceleme lei YenilenmiUzun Formundaki faktr yk deerleri en yksek olan maddeleri semi, faktrl modeli
test etmek iin dorulayc faktr analizi-DFA uygulam ve uyum indeks deerlerini GFI=0.91,
AGFI=0.88, RMS=0.06 olarak bildirmitir. Bu analiz sonucunda, 17 maddelik faktrl model
dorulanmtr: Kar Gelme (KG), Bilisel Problemler-Dikkatsizlik (BP-D), Hiperaktivite
(H). Ayrca, 12 maddeden oluan DEHB ndeksi (DEHB), DEHB riski altnda olan ocuklar
deerlendirmek amacyla CD-YKda yer almaktadr.
retmenlerden, son bir ay dikkate alarak 3-17 yalarndaki ocuklarn/genlerin
davranlarn deerlendirmeleri istenmektedir. Her madde iin puan deeri 0-3 arasnda deien
4 yant seenei sunulmaktadr: Hi doru deil (hibir zaman, nadiren)= 0 puan; biraz doru
(bazen)= 1 puan; olduka doru (ou kez, sk sk)= 2 puan; ok doru (pek ok kez, ok sk)= 3
puan. Bir alt lekten yksek puan almak, bireyin o alt lekteki problemlere o kadar ok sahip
olduunu gstermektedir (Conners, 1997).
Conners Ana-baba Dereceleme lei-Yenilenmi Ksa-CAD-YK (Conners Parent Rating
Scale-Revised Short-CPRS-RS): Conners (Conners, 1997) retmen formunda olduu gibi ksa
ana-baba formunu da ayn ilemler yoluyla yenilenmi uzun formdan oluturmutur (GFI=0.94,
AGFI=0.93, RMS=0.04). CAD-YKa, 18 madde alt lekte toplanmtr: Kar Gelme, Bilisel
Problemler-Dikkatsizlik, Hiperaktivite. Bir de pek ok maddesi benzer olan DEHB ndeksi-DEHB
bulunmaktadr. Yant seenekleri retmen formuyla zdestir.
lein Trkiye iin uyarlama almas Kaner ve arkadalar tarafndan yaplmtr
(Kaner, Bykztrk & eri, 2011a). Dorulayc faktr analizi, zgn yapnn Trk kltr iin
de geerli olduunu ortaya koymutur (GFI=0.94, AGFI=0.93, CFI=0.92, NFI=0.91, NNFI=0.90;
RMR=0.028) . Cronbach Alfa katsaylar 0.73 ile 0.86; test-tekrar test katsaylar ise 0.56-0.72
(p<0.000) arasndadr.
Conners-Wells Ergen zbildirim lei-Yenilenmi Ksa-C-WE-YK (Conners-Wells
Adolescent Self-Report Scale-Revised Short- CASS-RS). Conners (1997) tarafndan gelitirilen ve
ergenlerdeki davranm bozukluklarn, drt kontrolszln, dikkat eksikliini, hiperaktive
sorunlarn ve DEHB belirtilerini deerlendirmeyi amalayan C-WE-YK, 12-17 ya arasndaki
genlerin kendileriyle ilgili grlerini son bir aya gre deerlendirmelerine dayaldr. Conners,
C-WE-YKy, ksa ana-baba ve retmen formlarnda olduu gibi uzun formdan tretmitir
(GFI=0.34, AGFI=0.91, RMS=0.05). C-WE-YK, alt lekten olumaktadr: 1. Davranm
Bozukluu-DB, 2. Bilisel Problemler-Dikkatsizlik (BP-D), 3. Hiperaktivite (H). C-WE-YK,
DEHB riski altnda olan ocuklar ve ergenleri deerlendiren bir yardmc lek olan Dikkat
Eksiklii Hiperaktivite ndeksini de (DEHB) iermektedir.
Puanlamas ana-baba ve retmen formunda olduu gibidir.
C-WE-YKnn Trkiye iin uyarlama almas Kaner ve arkadalar tarafndan
yaplmtr (Kaner, Bykztrk & eri, 2011b). DFA sonucunda Trk ocuklar iin zgn
yapnn korunduu bulunmutur (RMSEA=0.05, RMR=0.04, GFI=0.95, AGFI=0.94, NFI=0.94,
NNFI=0.93, CFI=0.94). C-WE-YK iin hesaplanan Cronbach Alfa katsaylar 0.60-0.74, test
gvenirlik katsaylar 0.74-0.80 arasnda deimektedir.
Conners retmen Dereceleme lei-28-CD-28 (Conners Teacher Rating Scale-28CTRS-28): retmen leinin nceki ksa srm olan CD-28, retmenlerin, snf iindeki
davranlarna ilikin gzlemlerine dayal olarak rencilerinin davranlarn deerlendirmelerini
salayan 28 maddelik bir lektir. lkemize uyarlama almalar Dereboy ve arkadalar
tarafndan yaplmtr (Dereboy ve ark. 2006, Dereboy ve ark. 1997, ener ve ark. 1995). Ankara
lindeki ilkokullardan 5-13 ya arasndaki toplam 1539 rencinin retmeninden elde edilen
verilere uygulanan Temel Bileenler Analizi sonucunda, CD-28in drt faktrl bir yaps
olduu belirlenmi ve bu faktrler Davranm/Hiperaktivite/Ataklk, Dikkat Eksiklii/renme

86

SEMA KANER, ENER BYKZTRK ve

ELVAN ER

Gl, Toplumsallamama ve Olgunlamama/Edilgenlik olarak kavramsallatrlmtr.

lekte yer alan maddelerin madde- toplam korelasyonlar 0.27 ile 0.74 arasnda deiirken,
lein tmnden elde edilen Cronbach Alfa katsays 0.95tir. Dereboy ve arkadalar (2006),
daha sonraki almalarnda CD-28in Dikkat Eksiklii, Hiperaktivite/Ataklk ve Kar Gelme
Bozukluu olmak zere faktrl yapya sahip olduunu bildirmilerdir. Bu almada lein
drt faktrl yaps kullanlmtr.
CD-28deki ifadelere drtl Likert tipi bir lek zerinden yant verilmektedir. Cevap
seenekleri ve puanlama yledir: Hibir zaman, 0 puan; nadiren, 1 puan; sklkla, 2 puan; her
zaman, 3 puan. Yksek puan, belirtilerin youn olduunu ifade etmektedir.
Yenilenmi Problem Davran Kontrol Listesi-YPDK (Revised Behavior Problem CheklistRBPC): Quay ve Peterson (1996) tarafndan ocuk ve genlerdeki problem davranlar belirlemek
amacyla gelitirilmi olan YPDK, ana-baba ve retmen gibi ocua bakm veren ve/veya onu
yakndan tanyan kiilerin grlerine dayaldr. Alt faktrden (Davranm Bozukluu (DB),
Dikkat Problemleri-Toyluk (DP-T), Kayg-e Kapanma (K-K), Toplumsallam Saldrganlk
(TS), Motor Gerilim (MG) ve Psikotik Davran (PD) ve 89 maddeden olumaktadr.
Trkiyede Kaner ve arkadalar tarafndan YPDK iin bir dizi uyarlama almas
yaplmtr (Kaner, 1999; Kaner & Bykztrk, 2006; Kaner & Uak-ieki 2000). Son uyarlama
almasnda 5-17 ya arasndaki ocuklarn ve ergenlerin retmenlerinden (n=4818) ve annebabalarndan (n=3849) olmak zere, toplam 8667 kiiden elde edilen verilere Dorulayc Faktr
Analizi uygulanmtr. DFA sonrasnda baz maddeler elenmi, ancak lein Trke formunda,
zgn yapdaki alt faktrn korunduu gzlenmitir. DFA sonucunda elde edilen uyum indeks
deerleri RMSEA= 0.085; RMR= 0.067; GFI= 0.70; AGFI=0.68; NFI=0.97; NNFI= 0.97; CFI= 097; IFI=
0.97dir. YPDKLnin Cronbach alfa i tutarllk katsaylar 0.73-0.93 arasnda deimektedir. Testtekrar test gvenirlik deerleri ise 0.85- 0.91dir (Kaner & Bykztrk, 2006).
YPDKLdeki maddeler l Likert tipi bir lek zerinden deerlendirilmektedir (0=problem
deil, 1=orta derecede problem, 2=ar derecede problem). YPDKLnin alt leklerinden yksek
puan almak, problem davranlarn younluunu ifade etmektedir.
CD-YKnn zgn Formunun Trkeletirilmesi
CD-YKnn Trke evirisi iin CD-Yenilenmi Uzun (CD-YU) iin yaplan
eviri almasndan yararlanlmtr. CD-YUnun dilimize kazandrlmas iin orijinal dile
(ngilizce) ve hedef dile (Trke) hakim, ikisi psikolog, biri psikiyatrist, dierleri de eitimci ve dil
uzman olmak zere be kiilik bir ekip tarafndan leklerin Trkeye evirisi yaplmtr. Daha
sonra elde edilen ortak metin, iki uzman tarafndan yeniden ngilizceye evrilip orijinal metin
ile tutarll incelenmi ve dil asndan leklerin son durumu elde edilmitir. CD-YKnn
maddeleri, Trkeletirilmi CD-YUnun maddelerinin arasndan seilerek bu almada
kullanlmtr.
Verilerin Analizi
CD-YKnn faktrden oluan zgn faktr yapsnn Trk retmenler iin ne
derece geerli olduunu Dorulayc Faktr Analizi-DFA (Confirmatory Factor Analysis) ile
incelenmitir. DFAda, deikenler arasndaki ilikiye dair daha nce belirlenen bir hipotezin,
teorinin ya da modelin snanmas sz konusudur ve yap geerliinin incelenmesinde kullanlan
temel yntemlerden biridir (Cole 1987, Kline 2000, Stevens 1996, Smer 2000, Tabachnick & Fidell
2001). DFAda, lein faktryel yapsnn (modelin) geerliliini deerlendirmek iin ok sayda
uyum indeksi kullanlmaktadr. Bu almada, yilik Uyum ndeksi (Goodness of Fit Index, GFI),
Dzeltilmi yilik Uyum ndeksi (Adjusted Goodness of Fit Index, AGFI), Ortalama Hatalarn
Karekk (Root Mean Square Residuals, RMR veya RMS) ve Yaklak Hatalarn Ortalama
Karekk (Root Mean Square Error of Approximation, RMSEA), Normlatrlm Uyum ndeksi
(Normed Fit Index, NFI), Normlatrlmam Uyum ndeksi (Non-Normed Fit Index, NNFI) ve
Karlatrmal Uyum ndeksi (Comperative Fit Index, CFI) kullanlmtr. Alanyaznda GFI,

3
0
21
21
30
48
16
15
71
32
18
28
16
5
56
51
56
49

10111. Defining science

20711. Influence of society on science

40111. Influence of science on society

60211. Characteristics of scientists

90111. Nature of observations

90211. Nature of scientific models

90311. Nature of classification schemes

90411. Tentativeness of scientific knowledge

90511. Hypotheses, theories and laws

90521. Role of assumptions

90541. Nature of scientific theories

90621. Rejection of a stepwise procedure,

the scientific method as a writing style

90651. Nonlinearity of scientific investigation

90711. Precision and uncertainty in scientific knowledge

91011. Epistemological status of laws

91012. Epistemological status of hypotheses

91013. Epistemological status of theories

91111. Coherence of concepts across disciplines

66,2

75,7

68,9

75,7

6,8

21,6

37,8

24,3

43,2

95,9

20,3

21,6

64,9

40,5

28,4

28,4

4,1

Nave
f
%

The Original Item Number and Relevance

Categorized distribution of teachers responses to the VOSTS items (N=74)

Table 2.

17

18

15

28

20

32

21

53

47

33

53

23,0

24,3

20,3

5,4

37,8

27,0

43,2

28,4

8,1

2,7

71,6

63,5

44,6

71,6

Plausible
f
%

14

41

38

14

56

21

59

52

24

44

41

18

10,8

3,8

10,8

18,9

55,4

51,4

18,9

75,7

28,4

4,1

79,7

70,3

32,4

59,5

4,1

8,1

55,4

24,3

Realistic
f
%

Plausible

Realistic

Plausible

Realistic

Plausible

Realistic

Nave

Nave

Realistic

Nave

Realistic

Nave

Realistic

Realistic

Realistic

Realistic

Realistic

Plausible

Nave

Plausible

Plausible

Plausible

Realistic

Realistic

Plausible

Realistic

Realistic

Realistic

Realistic

Realistic

Nave

Nave

Realistic

Nave

Plausible

Plausible

Nave

Plausible

Plausible

Plausible

Plausible

Realistic

Plausible

Realistic

Realistic

Plausible

Realistic

Plausible

Nave

Nave

Realistic

Plausible

Realistic

Plausible

Nave

Plausible

Nave

Realistic

Plausible

Realistic

Plausible

Realistic

Realistic

Plausible

Realistic

Plausible

Nave

Plausible

Realistic

Plausible

Realistic

Realistic

Plausible

Plausible

Plausible

Plausible

Realistic

Realistic

Nave

Realistic

Realistic

Plausible

Realistic

Plausible

Plausible

Plausible

Realistic

Realistic

Realistic

Plausible

Collective Case study teachers VOSTS responses

Melih
Eda
Hakan
Ceren
Nil

CONNERS RETMEN DERECELEME LE-YENLENM KISA:

TRKYE UYARLAMA ALIMASI
87

SEMA KANER, ENER BYKZTRK ve

ELVAN ER

88

AGFI, NFI, NNFI ve CFI deerlerinin 0.90 ve zerinde RMSEA ve RMR deerlerinin ise 0.10dan
dk kmas, modelin gerek verilerle uyumu iin birer lt olarak kabul edilmektedir
(Anderson ve Gerbing, 1984; Cole, 1987; okluk, ekerciolu & Bykztrk, 2010; Kline, 2005;
Marsh, Balla ve McDonald, 1988; Schermelleh-Engel & Moosbrugger, 2003). c 2/sd orannn da
0-5 arasnda olmas beklenir (Anderson & Gerbing, 1984; okluk ve ark., 2010; Hooper, Coughlan
& Mullen, 2008; Kline, 2005; Smer, 2000; Schermelleh-Engel & Moosbrugger, 2003; imek, 2007).
lek puanlar ile benzer ve farkl zellikleri len leklerden elde edilen puanlar arasndaki
ilikiler iin Pearson korelasyon katsays hesaplanmtr. lek puanlarnn i tutarll iin
Cronbach Alfa, iki yar gvenirlii iin Spearman-Brown korelasyon katsays kullanlmtr.
Ayn ocuklardan iki farkl zamanda elde edilen puanlarn test-tekrar test gvenilirlii iin iki
puan seti arasndaki ilikiler yine Pearson korelasyon katsays kullanlarak incelenmitir. ki
farkl gruptan elde edilen puanlar arasndaki farkllklarn anlamlln test etmek iin ise t-testi
kullanlmtr.
Bulgular
A.Geerlik almalar
Yap Geerlii
CD-YKnn 3-17 ya aras Trk ocuklarnn retmenlerinden elde edilen veriler
zerinden yaplan DFA sonucunda hem faktrl zgn yapnn hem de DEHB ndeksinin
Trk kltr iin de korunduu gzlenmitir. DFA ile elde edilen uyum istatistikleri unlardr:
c 2/sd=472.21:115=4.13; RMSEA=0.062, RMR=0.039, GFI=0.94, AGFI=0.92, CFI=0.99, NFI=0.98,
NNFI=0.98dir. Maddelerin faktr standardize katsaylar (yk deerleri) ise 0.56 ile 0.79 arasnda
deimekte olup, tm 0.001 dzeyinde anlamldr.
DEHB iin DFA ile elde edilen uyum istatistikleri ise c 2/sd=563.76:49=11.89; RMSEA=0.11,
RMR=0.067, GFI=0.90, AGFI=0.84, CFI=0.93, NFI=0.92, NNFI=0.90dr. Maddelerin faktr
standardize katsaylar (yk deerleri) ise 0.47 ile 0.793 arasnda deimektedir ve tm 0.001
dzeyinde anlamldr.
Madde analizi ile her bir maddenin kendi faktr iin dzeltilmi madde-toplam
korelasyonlar da hesaplanmtr. Madde ayrt edicilik dzeyi olarak da yorumlanan dzeltilmi
madde-toplam korelasyonlar Kar Gelme iin 0.70-0.80, Hiperaktivite iin 0.62-0.79, Bilisel
Problemler-Dikkatsizlik iin 0.65-0.73, DEHB ndeksi iin 0.48-0.77 arasnda deimektedir.
Bir dier madde analizi yntemi olarak CD-YKdan aldklar puanlar itibariyle alt %27lik
ve st %27lik gruplarda yer alan katlmclarn puan ortalamalar t-testi ile kyaslanm ve
sonular Tablo 2de verilmitir.
Tablo 2.
T- Testi Sonular
CDYK

Alt %27

st %27

ss

ss

KG

342

0.00

0.00

300

7.49

3.01

43.13**

250

0.37

0.48

358

10.60

3.95

48.47**

BP-D

306

0.42

0.49

315

7.96

2.52

52.02**

DEHB
305
2.31
1.69
294
20.36
5.65
52.58**
**p<0.00
KG: Kar Gelme, H: Hiperaktivite, BP-D: Bilisel Problemler-Dikkatsizlik, ADHD: DHD ndeksi.

CONNERS RETMEN DERECELEME LE-YENLENM KISA:

TRKYE UYARLAMA ALIMASI

89

Tablo 2ye gre st %27lik grupta yer alanlarn puan ortalamalar Kar Gelme alt leinde
[t(sd=640)=43.13; p<0.00], Hiperaktivite alt leinde [t(sd=606=48.47; p<0.00], Bilissel ProblemlerDikkatsizlik alt leinde [t(sd=619)=52.02; p<0.00] ve DEHB ndeksinde [t(sd=597)=52.58; p<0.00]
alt %27lik grubun puan ortalamalarndan daha yksektir.
Bir lein yap geerlii, o lei oluturan alt lekler aras korelasyonlarn hesaplanmas
yoluyla da incelenmektedir (encan, 2005). Bu amala, CD-YKnn alt lekler arasndaki
korelasyonlar hesaplanm ve sonular Tablo 3te verilmitir.
Tablo 3.
CD-YK Alt lekleri Arasndaki Korelasyonlar (N=881)
Alt lekler
KG

BP-D

ADHD

0.78**

0.45**

0.73**

0.54**

0.90**

H
BP-D

0.76**

** P< 0.01
KG:kar Gelme, H: Hiperaktivite, BP-D: Bilisel Problemler-Dikkatsizlik, ADHD: DHD ndeksi.

Tablo 3te grld gibi tm alt lekler aras korelasyonlar anlamldr ve 0.45-0.78
arasnda deimektedir (p<0.001). Alt lek puanlar arasnda en yksek korelasyonlar Kar
Gelme ile Hiperaktivite arasndadr (0.78, p<0.001). CD-Knn alt leklerinin DEHB ndeksi
arasndaki korelasyonlar ise 0.73-0.90 (p<0.001) arasnda deimektedir.
CD-YKnn CAD-YK ve C-WE-YK ile ilikileri incelenmi ve sonular Tablo 4te
verilmitir.
Tablo 4.
CD-YK, CAD-YK ve C-WE-YK Arasndaki Korelasyonlar
CD-YK

CAD-YK (n=112)

C-WE-YK (n=73)

(n=113)

KG

BP-D

DEHB

DP

BP-D

DEHB

KG

0.17

0.05

0.10

-0.01

0.15

0.05

0.01

0.09

0.20

0.21*

0.20

0.12

0.12

0.07

0.03

0.14

BP-D

0.21

0.19

0.38*

0.26*

0.21

0.24

0.11

0.25

DEHB

0.27*

0.15

0.34**

0.21

0.16

0.10

0.04

0.12

* p< .05 ** p< .001

Conners retmen Dereceleme lei-Yenilenmi Ksa (CD-K): KG:Kar Gelme, H: Hiperaktivite, BP/D: Bilisel ProblemlerDikkatsizlik, ADHD: DHD ndeksi. Conners Ana-Baba Dereceleme lei-Yenilenmi Ksa (CAB-K): KG Kkar Gelme,
H: Hiperaktivite, BP-D: Bilisel Problemler-Dikkatsizlik, ADHD: DHD ndeksi. Conners-Wells Ergen zbildirim lei
(C-WE-K): KG: Kar Gelme, H: Hiperaktivite, BP-D: Bilisel Problemler-Dikkatsizlik, ADHD: DHD ndeksi.

Tablo 4te CD-YK ile CAD-YK arasndaki ilikiler incelendiinde, ayn adl alt
leklerden sadece Hiperaktivite (0.21, p<0.05) ve Bilisel Problemler-Dikkatsizlik (0.34, p<0.05)
alt lekleri arasndaki iliki anlaml bulunmutur. Dier anlaml ilikiler CD-YKnn Bilisel
Problemler-Dikkatsizlik alt lei ile CAD-YKnn DEHB ndeksi (0.26, p<0.05) arasndadr.
CD-YKnn DEHB ndeksi ise CAD-YKnn Kar Gelme (0.27, p<0.05) ve Bilisel ProblemlerDikkatsizlik (0.34, p<0.05) alt lekleriyle anlaml iliki vermitir. Ancak, anlaml kan tm
korelasyonlarn olduka dk olduu gzlenmektedir. CD-YK ile C-WE-YK arasndaki
korelasyonlarn hibirisi anlaml bulunmamtr.
Yap geerlii iin ayrca CD-YKnn Conners retmen Dereceleme lei-28 (CD-

SEMA KANER, ENER BYKZTRK ve

ELVAN ER

90

28) ve Yenilenmi Problem Davran Kontrol Listesi (YPDKL) arasndaki ilikiler hesaplanm ve
bulgular Tablo 5te verilmitir.
Tablo 5.
CD-YK ile CD-28 ve YPDKL Arasndaki Korelasyonlar
CDYK

CTRS-28 (n=91)

YPDKL (n=45)

DHA

DG

OE

DB

TS

DP-T

K-K

PD

MG

KG

0.79**

0.45**

0.63**

0.02

0.72**

0.16

0.09

0.03

0.17

0.22

0.89**

0.58**

0.48**

0.10

0.53**

0.14

0.37*

0.14

0.51**

0.84**

BP-D

0.67**

0.77**

0.47**

-0.09

0.24

0.04

0.85**

0.59**

0.80**

0.34*

DEHB

0.86**

0.77**

0.54**

0.05

0.43**

0.16

0.71**

0.36*

0.78**

0.74**

* p< .05 ** p< .010

Conners retmen Dereceleme lei-Yenilenmi Ksa (CD-YK): KG Kkar Gelme, H: Hiperaktivite, BP-D: Bilisel Problemler-Dikkatsizlik,
ADHD: DHD ndeksi. Conners retmen Dereceleme lei-28- CD-28: DHA: Davranm/Hiperaktivite/Ataklk; DG: Dikkat Eksiklii/
renme Gl; T: Toplumsallama; OE: Olgunlamama/Edilginlik. Yenilenmi Problem Davran Kontrol Listesi (YPDKL): DB: Davranm
Bozukluu; TS: Toplumsallam Saldrganlk; DP-T: Dikkat Problemleri-Toyluk; KK: Kayg-e Kapanma; PD: Psikotik Davran; MG: Motor
Gerilim.

Tablo 5e gre CD-YK ile CD-28 arasndaki korelasyonlarn 0.02- 0.89 arasnda
deitii gzlenmektedir. CD-28in Olgunlama Edilginlik alt lei CD-YKnn hibir alt
lei ile anlaml iliki vermemitir.
Tablo 4e gre CD-YK ile YPDKL arasndaki korelasyonlar 0.03 ile 0.87 arasndadr.
YPDKLnin Toplumsallam Saldrganlk alt lei ise CD-YKnn hibir alt lei ile anlaml
korelasyon vermemitir.
B. Gvenirlik almalar
CAD-YKnn gvenirliini belirlemek amacyla aracn i tutarll Cronbach Alfa ve
Spearman-Brown iki yar gvenirlik katsaysyla incelenmitir. Ayrca, aracn ne derece tutarl
lm yaptn belirlemek iin 4 hafta arayla test-yeniden test gvenirlii de hesaplanmtr.
CAD-YK alt leklerinin Cronbach Alfa, Spearman-Brown iki yar ve test-tekrar test gvenirlik
deerleri Tablo 6da verilmitir.
Tablo 6.
CD-YK Alt lek Puanlarnn Tutarllk ve Test-Tekrar Test Gvenilirlik Katsaylar
Gvenirlik

KG

BP-D

DEHB

Alfa (n=881)

0.91

0.90

0.86

0.93

Iki yar (n=881)

0.92

0.86

0.83

0.92

0.77**

0.87**

0.80**

0.86**

Test-tekrar-test (n=69)
P<0.001

KG:kar Gelme, H: Hiperaktivite, BP/D: Bilisel Problemler-Dikkatsizlik, ADHD: DHD ndeksi.

CD-YK puanlarndan elde edilen Cronbach Alfa katsaylar 0.86-0.93, Spearman-Brown iki
yar gvenirlik katsaylar 0.83 ile 0.92 arasndadr. Test-tekrar test gvenirlii iin CD-YK, 69
ocuun retmenlerine sekiz hafta ara ile iki kez verilmitir. ki puan seti arasnda hesaplanan
test-tekrar test gvenirlik katsaylar, 0.77-0.87 arasnda deimektedir.

CONNERS RETMEN DERECELEME LE-YENLENM KISA:

TRKYE UYARLAMA ALIMASI

91

Tartma
Bu almada, CD-YKnn yapsnn Trk retmenlerinden elde edilen veriler ile ne
derece uyumlu olduu incelenmitir. CD-YKnn faktr yaps eitli tekniklerle snanmtr.
Bunlardan ilkinde, Trk rnekleminden elde edilen verilere uygulanan DFA sonular, CDYKnn zgn yapsnn korunduunu ortaya koymutur. Elde edilen uyum indeks deerleri hem
CD-YK hem de DEHB ndeksi iin kabul ltlerini karlamaktadr. Alanyaznda GFI, AGFI,
NFI, NNFI ve CFI deerlerinin 0.90 ve zerinde, RMSEA ve RMR deerlerinin ise 0.10dan dk
kmas modelin gerek verilerle uyumu iin birer lt olarak kabul edilmektedir (Anderson
& Gerbing, 1984; Cole, 1987; Kline, 2005; Marsh, Balla & McDonald, 1988; Schermelleh-Engel
& Moosbrugger, 2003; Tabachnick & Fidel, 2001). Bu alma ile elde edilen GFI, AGFI, NFI,
NNFI ve CFI deerlerinin 0.90n olduka zerinde, RMSEA ve RMR deerlerinin ise modelin
uyumu asndan verilen snr deerlerin olduka altnda olduu grlmektedir. Buna gre,
CD-YKnn faktrl zgn yapsnn bu aratrmann alma grubu iin ok iyi bir uyum
gsterdii sylenebilir. DEHB ndeksinden elde edilen uyum indeks deerleri de RMSEA
deerinin bir miktar yksek, AGFI deerinin de bir miktar dk olmasnn dnda kabul snrlar
ierisindedir. Uyum deerleri istendik koullar karlad iin amlayc analiz yaplmamtr.
Conners (1997) alt lein sadece baz uyum indeks deerlerini aklamtr (GFI=0.91,
AGFI=0.88, RMS=0.06). Bu almadan elde edilen deerlerin, Connersnkilerle benzer
olduu gzlenmektedir. Alanyaznda, CD-YKnn faktr yapsn inceleyen alt almaya
ulalabilmitir. Bunlardan tanesi retmenlerden elde edilen verilere dorulayc faktr analizi
uygulamlar ve Connersn leiyle zde yaplar bulmulardr. Bunlardan ilki olan Parker,
Bond, Reker & Woodun (2005) almas, Kandal ocuklarn retmenleriyle yrtlmtr.
Parker ve arkadalar, 7-11 ve 12-17 ya gruplar iin CD-YK verilerine ayr ayr dorulayc
faktr analizi uygulam ve her iki grup iin zgn yapnn korunduunu ve zde uyum indeks
deerlerine sahip olduklarn (GFI=0.94, AGFI=0.93, RMSEA=0.07); tm grup iin de benzer
deerlere ulatklarn (GFI=0.98, AGFI=0.91, RMSEA=0.07); DEHB ndeksi iin uyum indeks
deerlerinin ise ocuklarda GFI=0.94, AGFI=0.92, RMSEA=0.05, ergenlerde GFI=0.89, AGFI=0.84,
RMSEA=0.08 olduunu bildirmilerdir. kinci alma, 6-18 yandaki Kbal ocuk ve ergenler
ile yaplm (Schneider ve ark., 2009) ve CD-YKnn spanyolca srmnn faktr yapsnn
zgn yapyla benzer olduu bulunmutur (GFI=0.96, AGFI=0.97, RMSEA=0.05). Son alma ise
kanserli ocuklarn retmenleri ile yrtlmtr. Sz konusu almada, Helton ve arkadalar
(Helton, Corwyn, Bonner, Brown & Mulhern, 2008), tpk nceki almalarda olduu gibi zgn
yapnn korunduunu aklamlardr (GFI=0.94, AGFI=0.92, RMSEA=0.06, RMS 0.10, NFI 0.93,
NNFI 1.05, CFI 1.00). Ulalan dier almada ise verilere amlayc faktr analizi yaplmtr.
Gau ve arkadalar (Gau, Soong, Chiu & Tsai, 2006), inli ocuk ve ergenlerde zgn CDYKnn faktr yapsna ulamlardr. Deb ve arkadalar (Deb, Dhaliwa & Roy, 2008) ise zihin
engelli ocuklarn retmenlerinden elde ettikleri verilerden Hiperaktivite, Davranm Problemleri
ve Dikkatsizlik olarak kavramsallatrdklar faktr elde etmilerdir. Gerhardstein, Lonigan,
Cukrowicz & McGuffey (2003), ABDde dk gelir grubu ailelerin ocuklarnn retmen
deerlendirmeleri sonucunda, tpk Deb ve arkadalar (2008) gibi zgn yapdan farkl
faktr elde etmilerdir: Hiperaktivite-mpulsivite, Dikkatsizlik, Kar Gelme. Grld gibi
dorulayc faktr analizi farkl kltrlerde zgn lein faktr yapsnn korunduunu ortaya
koyarken, amlayc faktr analizi sonular daha farkl yaplar sunmaktadr.
Trkiye almasnda faktrlerdeki madde yk deerleri ksa form iin 0.56-0.79, DEHB
ndeksi iin 0.47 ile 0.79 arasndadr. Maddelerin faktr yk deerlerinin 0.40 ve zerinde olmas
durumunda, bu maddelerin ok iyi, 0.70 ve zerinde olmas durumunda ise bu maddelerin
mkemmel olarak deerlendirilecei ifade edilmektedir (Tabachnick & Fidel, 2001). Bu
durumda, maddelerin ilgili faktrler ile olduka gl ilikileri olduunu syleyebiliriz.
Alanyaznda, c 2/sd orannn 2 veya altnda olmas modelin iyi bir model olduunu, 2-5
arasnda olmas ise modelin kabul edilebilir bir uyum iyiliine sahip olduunu gstermektedir
(Anderson & Gerbing, 1984; Kline, 2005; Smer, 2000; imek, 2007). Dier taraftan, c 2 deeri,

92

SEMA KANER, ENER BYKZTRK ve

ELVAN ER

rneklem byklne duyarldr ve rneklem bykl 200 ya da zerinde olduunda c

deeri de bymektedir (okluk ve ark., 2010; Hooper ve ark., 2008; Tabachnick & Fidel, 2001). Bu
almada, c 2/sd iin elde edilen deerler, kabul edilir uyum deerinin zerindedir (srasyla c
2
/sd=472.21:115=4.13; c 2/sd=563.76:49=11.89). Bizim almamzda veri toplanan retmen says
dikkate alndnda (n=881), elde edilen yksek oran rneklem byklne balayabiliriz.
Floyd & Wideman (1995: Akt., okluk ve ark., 2010), bu sorunun stesinden gelebilmenin bir
yolu olarak byk tek bir rneklem zerinde modelin test edilmesi yerine, rneklemi alt birimlere
blerek analiz yapmay nermektedirler. Yazarlar, bu ekilde yaplan analizin ayrca modelin
uyumu iin ilave bir kant da olacan bildirmektedirler.
DFA ile ilgili tm bulgular birlikte deerlendirdiimizde, CD-YKnn zgn yapsnn
bu aratrma grubu iin kullanlabilir olduu sylenebilir.
CD-YKnn yap geerlii iki tr madde analiziyle de incelenmitir. Bunlardan ilki
olan madde-toplam test korelasyonlar incelendiinde, CD-YKnn madde ayrt edicilik
indeks deerlerinin (maddelerin toplam puan yordama glerinin) olduka yksek olduu
gzlenmektedir (Kar Gelme: 0.70-0.80, Hiperaktivite: 0.62-0.79, Bilisel Problemler-Dikkatsizlik:
0.65-0.73, DEHB ndeksi: 0.48-0.77). Madde ayrt edicilik indeks deerlerinin 0.40 ve zerinde olan
maddelerin ok iyi ayrt edici maddeler olarak deerlendirildii dnldnde, CDYKnn alt lek maddelerinin ayrt ediciliinin-geerliinin yksek olduunu syleyebiliriz
(Bykztrk, Kl-akmak, Akgn, Karadeniz & Demirel, 2008; Erku, 2003; Hovardaolu,
2007; encan, 2005). Connersn (1997) zgn leinde ayn alt lekler iin elde ettii faktr yk
deerleri (Kar Gelme: 0.30-0.51, Hiperaktivite: 0.442-0.66, Bilisel Problemler-Dikkatsizlik: 0.450.55), lein Trke srmnn deerlerinden daha dktr.
CD-YKnn yap geerliine ilikin bir dier kant alt leklerinin lmeyi hedefledii
zellie yksek dzeyde sahip olanlar ile dk dzeyde sahip olanlar ne derece ayrt ettiini
belirlemek amacyla yaplan madde analizinden elde edilmitir. Toplam puan zerinden alt
%27 ile st %27lik gruplarn kyaslanmas sonucunda, tm alt leklerde ve DEHB ndeksinde
farklar st %27lik grubun aleyhine anlaml bulunmutur. Bu durumda, lekteki maddelerin alt
ve st gruplar iyi ayrt ettiini sonucuna ulalmtr (Erku, 2003; Hovardaolu, 2007).
Yap geerliini belirlemenin bir dier yolu da yap geerliinin bir yolu olan birleme
(convergent) geerliidir. CD-YKnn birleme geerliini belirlemek iin alt lekler aras
korelasyonlar incelenmi ve CD-YKnn alt leklerinin kendi aralarndaki korelasyonlarnn
ortadan yksee doru deitii ve tmnn 0.01 dzeyinde anlaml olduu (0.45-0.78); DEHB
ndeksi de analize dahil edilince bu korelasyonlarn ykseldii (0.73-0.90) bulunmutur. Faktrler
aras korelasyonlarn orta ile yksek arasnda deimesi, verilerin bir noktada birletiinin
bir gstergesidir (Erku, 2005). Bu bulgu, CD-YKnn alt leklerinin ve DEHB ndeksinin
dikkat eksiklii, hiperaktivite, drtsellik ve kar gelme bozukluuna ilikin davranlarn
birbirleriyle ilikili olduunun, bir dier deyile faktrlerin birbirlerine baml olduunun da
bir gstergesi olarak deerlendirilebilir (enol, 1997). Alanyazn da bu almada olduu gibi,
bu problem alanlarnn birlikte bulunma sklklarnn yksek olduuna ilikin pek ok bulgu
sunmaktadr (Bird, Gould & Staghezza-Jaramillo, 1994; Coolidge, Thede & Young, 2000; Ercan
& Aydn, 1999; Kadesj & Gilbert, 2001; ner & Soykan-Aysev, 2007; Souza, Pinheiro, Denardin,
Mattos & Rohre, 2004). Connersn (1997) almasnda, alt lein ve DEHB ndeksinin
arasndaki korelasyonlar erkeklerde 0.38-0.88, kzlarda 0.31-0.83 arasndadr (p<0.05). Schneider
ve arkadalar (2009) bu deerleri 0.41-0.85 olarak bilirmilerdir. Grld gibi almann
korelasyon katsaylar birbirine yakndr.
CD-YKnn birleme geerlii, benzer kavramsal yaplar len dier lme aralar
kullanlarak da incelenmitir. Bu amala, CD-YKnn retmen leinin eski srm olan
CD-28, CAD-YK, C-WE-YK ve YPDKL arasndaki ilikiler test edilmitir.
CD-YKnn, eski srm olan CD-28 ile ilikileri dkten yksee doru
deimektedir (0.02-0.89). Yksek ilikiler, CD-28in Davranm/Hiperaktivite/Ataklk alt

CONNERS RETMEN DERECELEME LE-YENLENM KISA:

TRKYE UYARLAMA ALIMASI

93

lei ile CD-Knn benzer zellikleri len Hiperaktivite (0.89), DEHB ndeksi (0.86) ve Kar
Gelme (0.79) alt lekleri arasndadr. Benzer durum, CD-YK ile YPDKL arasndaki ilikilerde
de gzlenmitir (0.03-0.87). rnein, benzer yaplar len Bilisel Problemler-Dikkatsizlik ve
Dikkat Problemleri-Toyluk (0.85), Hiperaktivite ve Motor Gerilim (0.84) arasndaki ilikiler
olduka gldr (encan, 2005).
Trkiye almasnda, retmen ve ana-baba deerlendirmeleri arasndaki korelasyonlarn
(0.01-0.34), retmen ve ergen deerlendirmeleri arasndaki korelasyonlardan (0.01-0.25) daha
yksek olduu bulunmutur. Conners (1997) bu korelasyonlar kzlar ve erkekler iin ayr ayr
hesaplam; retmen ve ana-baba deerlendirmeleri arasndaki tutarlln erkeklerde 0.250.49, kzlarda 0.06-0.52 arasnda, retmen-ergen tutarllnn ise erkeklerde 0.07-0.40, kzlarda
0.06-0.37 arasnda olduunu bildirmitir. Connersn (1997) korelasyon deerleri bir miktar
daha geni ranj ierseler de bu deerlerin de dk olduu gzlenmektedir. Schneider ve
arkadalarnn (2009) ve Helton ve arkadalarnn (2006) elde ettikleri deerlerin alt snrlarnn
daha yksek olduu gzlenmektedir (srasyla 0.15-0.27; 0.25-0.50). Bu bulgu, retmen-ana-baba
tutarllnn, retmen-ergen tutarllndan daha yksek olduunu ortaya koyan bulgular ile
ayn yndedir (Achenbach, McConaughy & Howell ve ark., 1987; Conners, 1997; Deb ve ark.,
2008; De Los Reyes & Kazdin, 2005; Gau ve ark., 2006; Gomez, 2007; Kaner, 2011; Kolko &
Kazdin, 1993; McConaughy,1993; Renk, 2005; Smith, 2007; Sullivan & Riccio, 2007) ve retmen,
ana-baba ve ergenin DEHB belirtilerini farkl alglayp deerlendirdiklerini ortaya koymaktadr.
Bu sonucu, farkl bilgi kaynaklarnn grlerini geersiz olarak grmek yerine, farkl bilgi
kaynaklarnn problem davranlar belirleme srecine farkl ekilde katkda bulunduklar
eklinde deerlendirmek daha doru olacaktr. Bir dier deyile, bir bilgi kaynann yerini, bir
dieri alamamaktadr (Achenbach ve ark., 1987).
retmen, ana-baba ve ergen formlar arasndaki korelasyonlarn dk olmas ise farkl
bilgi kaynaklar arasndaki ilikilerin dkten orta dzeye doru deitiini gsteren pek ok
alanyazn bulgusu ile paralellik gstermektedir (Achenbach ve ark., 1987; Conners, 1997; Deb ve
ark., 2008; DeLos Reyes & Kazdin, 2005; Gau ve ark., 2006; Gomez, 2007; Helton ve ark., 2006;
Kaner, 2009; Kolko & Kazdin, 1993; McConaughy,1993; Renk, 2005; Smith, 2007; Sullivan &
Riccio, 2007; Schneider & ark., 2009).
Trkiye almasnda CD-YKnn Cronbach Alfa ve iki yar gvenirlik deerleri (srasyla
0.86-0.91; 9.83-0.92) ve test-tekrar test gvenirlii (0.77-0.87) olduka yksektir. tutarlln
yksek olmas hem CD-YKnn maddelerini lmenin btnyle tutarl olduunun hem de
yap geerliinin bir gstergesidir (encan, 2005). Test-tekrar test korelasyonlarnn yksek oluu
ise CD-YKnn puanlarnn kararl olduunu, llen zellik asndan zaman ierisinde fazla
bir deime olmadn ve tutarl bir lm yaptn ortaya koymaktadr (Bykztrk ve ark.,
2008; encan, 2005). Connersn (1997) almasnda da benzer bulgular elde edilmitir (Cronbach
alfa: 0.88-0.95, test-yeniden test: 0.72-0.92).
Aratrmann bulgularna genel olarak baktmzda, aratrmann snrllklar
dikkate alnarak CD-YKnn psikometrik zelliklerinin, DEHB ile ilgili problemlerin
deerlendirilmesinde kullanlabilecek psikometrik zelliklere sahip olduu sonucunu
kartabiliriz. Bu almann en nemli snrll, verilerin ulalabilen gruplardan elde edilmi
olmasdr. leri almalarda Trkiyenin yedi corafik blgesinden tabakal rnekleme yoluyla
seilecek temsil edici bir rneklem ile analizlerin yinelenmesi uygun olacaktr. Yine ileri
almalarda, CD-YKnn klinik olarak DEHB tans alm ve tans olmayan ocuklar ve
genleri ayrt edip etmediinin incelenmesi gerekmektedir. Ayn zamanda, CD-YKnn ayrlk
geerliinin de (divergent validity) test edilmesi gerekmektedir. Bu analizler iin veri toplama
almalar halen devam etmektedir.

94

SEMA KANER, ENER BYKZTRK ve

ELVAN ER
Kaynaka

Achenbach, T. M., McConaughy, S. H. & Howell, C. T. (1987). Child/adolescent behavioral and

emotional problems: Implications of cross-informant correlations for situational specificy.
Psychological Bulletin, 101, 212-232.
Al-Sharbati, M., Aawad, S., Ganguly, S., Al-Lawatiya, S. & Mshefri, F. (2008). Hyperactivity in a
sample of Omani schoolboys. Journal of Attention Disorders, 12 (3), 264-269.
Anderson, J. C. & Gerbing, D. W. (1984). The effect of sampling error on convergence, improper
solutions, and goodness-of-fit indices for maximum likelihood confirmatory factor
analysis. Psychometrika, 49, 155-173.
Bird, H. R., Gould, M. S. & Staghezza-Jaramillo, B. M. (1994). The comorbidity of ADHD in a
community sample of children aged 6 through 16 years. Journal of Child and Family Studies,
3 (4), 363-378.
Bykztrk, ., Kl-akmak, E., Akgn, ., Karadeniz, . & Demirel, F. (2008). Bilimsel
Aratrma Yntemleri. Ankara: Pegem.
Cole D. A. (1987) Utility of confirmatory factor analysis in test validation research. Journal of
Consulting and Clinical Psychology, 55, 1019-1031.
Conners, C. K. (1997). Conners Rating Scales-Revised. Instruments for Use with Children ind
Adolescents. Toronto: MHS.
Conners, C. K., Sitarenios, G., Parker, J. D. A. & Epstein, J. N. (1998a). The Revised Conners
Parent Rating Scale (CPRS-R): Factor structure, reliability, and criterion validity. Journal
of Abnormal Child Psychology, 26 (4), 257-268.
Conners, C. K., Sitarenios, G., Parker, J. D. A. & Epstein, J. N. (1998b). Revision and restandardization
of the Conners Teacher Rating Scale (CTRS-R): Factor structure, reliability and criterion
validity. Journal of Abnormal Child Psychology, 26 (4), 279-291.
Conners, C. K. , Wells, K. C., Parker, J. D. A., Sitarenios, G., Diamond, J. M. & Powell, J. W. (1997).
A new self-report scale for assessment of adolescent psychopathology: Factor structure,
reliability, validity and diagnostic sensitivity. Journal of Abnormal Child Psychology, 25, 487497.
Coolidge, F. L., Thede, L. L. & Young, S. E. (2000). Heritability and the comorbidity of attention
deficit hyperactivity disorder with behavioral disorders and executive function deficits: A
preliminary investigation. Developmental Neuropsychology, 17 (3), 273-287.
okluk, ., ekerciolu, G. & Bykztrk, . (2010). Sosyal Bilimler in ok Deikenli statistik.
SPSS ve Lisrel uygulamalar. Ankara: Pegem.
De Los Reyes, A. & Kazdin, A. E. (2005). Informant discrepancies in the assessment of childhood
psychopathology: A critical review, Theoretical Framework, and Recommendations for
Further Study. Psychological Bulletin, 131 (4), 483-509.
Deb, S., Dhaliwal, A. J., & Roy, M. (2008). The usefulness of Conners Rating Scales-Revised
in screening for attention deficit hyperactivity disorder in children with intellectual
disabilities and borderline intelligence. Journal of Intellectial Disability Research, 52 (11),
950-965.
Dereboy, ., ener, ., Dereboy, . F. & Sertcan, Y. (1997). Conners retmen Derecelendirme
lei Trke Uyarlamas-2. ocuk ve Ruh Sal Dergisi, 4 (1), 10-18.
Dereboy, ., ener, . & Dereboy . F. (1998) Conners Ana-baba Derecelendirme lei uyarlama
almas. X. Ulusal Psikoloji Kongresi, Ankara
Dereboy, ., enol, S., ener, . & Dereboy, . F. (2006). Conners Ksa Form retmen ve Anababa Derecelendirme leklerinin Geerlikleri. Trk Psikiyatri Dergisi, 17, 48-58.

CONNERS RETMEN DERECELEME LE-YENLENM KISA:

TRKYE UYARLAMA ALIMASI

95

DSM-IV-TR. Tan ltleri. Bavuru El Kitab (2001) (ev. E. Krolu). Ankara: Hekimler Yayn
Birlii (Orijinal eserin yayn tarihi 2000).
Ercan, E. S. & Aydn, C. (1999). ocuk ve Adolesanda Ruhsal Bozukluklar. Dikkat Eksiklii Hiperaktivite
Bozukluu. Izmir.
Erku, A. (2003). Psikometri zerine Yazlar. Ankara: Trk Psikologlar Dernei Yaynlar.
Erman, ., Turgay, A., nc, B., Urdarivic, V. (1999). DEHB Olan ocuk ve Genlerde Komorbidite:
Ya ve Cinsiyet Farkllklar. ocuk ve Genlik Ruh Sal Dergisi, 6 (1), 12-18.
Escobar, R., Soutullo, C., San Sebastian, J., Fernandez, E., Julian., J. & Lehortiga, F. (2005).
Atomexetine safety and efficacy in children with attention deficit/hyperactivity disorder
(ADHD): Initial phase of 10-week treatment in a relapse prevention study in a Spanish
sample. Actas Espanolas Psiquiatria, 33 (1), 26-32.
Gau, S., Soong, W. T., Chiu, Y. N. & Tsai, W. C. (2006). Psychometric properties of the chineese
version of the Conners Parent And Teacher Rating Scales-Revised: Short Form. Journal of
Attention Disorders, 9 (4), 648-659.
Gerhardsteinr. R., Lonigan, C. J., Cukrowicz, K. C. & Mcguffey, J. A. (2003). Factor structure of
the Conners Teacher Rating Scale-Short Form in a low-income preschool sample. Journal
of Psychoeducational Assessment, 21, 223-245.
Gomez, R. (2007). Australian Parent And Teacher Ratings of DSM-IV ADHD symptoms:
Differential symptoms functioning and parent-teacher agreement and differences. Journal
of Attention Disorders, 119 (1), 17-27.
Helton, S.C., Corwyn, R. F., Bonner, M. J., Brown, R. T. & Mulhern, R. K. (2008). Factor analysis
and validity of Conners Parent And Teacher Rating Scales in childhood cancer survivors.
Journal of Pediatric Psychology, 31 (2), 200-208.
Hooper, D., Coughlan, J. & Mullen, M. (2008). Structural equation modelling: Guidelines for
determining model fit. Electronic Journal of Business Research Methods, 6 (1), 53-60.
Hovardaolu, S. (2007). Davran Bilimleri in Aratrma Teknikleri. Ankara: Hatipolu Yaynlar.
Kadesj, B. & Gilberg, C. (2001). The comorbidity of ADHD in the general population of Swedish
school-age children. Journal of Child Psychology and Psychiatry, 42, 487-492.
Kaner, S. (1999). Yeniden Deerlendirilmi Davran Problemleri Kontrol Listesinin lkemize uyarlanmas.
9. Ulusal zel Eitim Kongresi. 22-23 Kasm 1999. Eskiehir.
Kaner, S. (2009). Zihin Engelli ocuklarn Duygusal ve Davransal Problemlerinin
Deerlendirilmesinde Ana-baba ve retmen Tutarll. Ankara niversitesi Eitim
Bilimleri Dergisi, 42 (2), 249-274..
Kaner, S. (2011). ADHD symptoms in national samples of Turkish adolescents: Self, parent, and
teacher reports. Procedia Social and Behavioral Sciences, 15, 3342-3348.
Kaner, S. & Uak-ieki, A. (2000). Gzden Geirilmi Davran Problemleri Kontrol Listesinin
Trkeye Uyarlanmas. zel Eitim Dergisi, 2 (4), 23-34.
Kaner, S. & Bykztrk, . (2006). Yenilenmi Problem Davran Kontrol Listesinin Trk Kltrne
Uyarlama almas. Yaymlanmam aratrma raporu.
Kaner, S. , Bykztrk, ., eri, E. (2011a). Conners Ana-baba Dereceleme lei-Yenilenmi
Ksann Trkiye Uyarlama almas. Nro-Psikiyatri Dergisinde baslmak zere kabul edildi.
Kaner, S. , Bykztrk, ., eri, E. (2011b). Conners-Wells Ergen zbildirim lei- Ksann
Trkiye uyarlama almas. Anadolu Psikiyatri Dergisinde baslmak zere kabul edildi.
Kl, B. G. & ener, . ( 2003). Dikkat Eksiklii Hiperaktivite Bozukluu Alt Gruplarnda Conners
retmen ve Ana-baba leklerinin Ayrc zellikleri. ocuk ve Genlik Ruh Sal
Dergisi, 10 (2), 50-57.

96

SEMA KANER, ENER BYKZTRK ve

ELVAN ER

Kline, P. (2000). An easy guide to factor analysis. New York: Routledge .

Kolko, D. J. & Kazdin, A. E. (1993). Emotional/behavioral problems in clinical and nonclinical
children: Correspondence among child, parent, and teacher reports. Journal of Child
Psychology and Psychiatry, 34 (6), 991-1006.
Levy, F. (2004). Synaptic Gating and ADHD: A biological theory of comorbidity of ADHD and
anxiety. Neuropsychopharmacology, 29, 1589-1596.
Marsh, H. W., Balla, J. R., & McDonald, R. P.(1988). Goodness-of-fit indexes in confirmatory factor
analysis: The effect of sample size. Psychological Bulletin, 103, 391-410.
McConaughy, S. H. (1993). Advances in empirically based assessement of childrens behavioral
and emotional problems. School Psychology Review, 22 (2), 285-308.
Nikles, C. J., Mitchell, G.K., Del Mar, C.B., Mcnaira, N. & Clavarino, A. (2007). Long-term changes
in management following 1 trials of stimulants in attention-deficit/hyperactivity disorder.
Europen Journal of Clinical Pharmacology, 69, 985-989.
ner, . & Soykan-Aysev, A. (2007). Dikkat Eksiklii Hiperaktivite Bozukluu. (Eds. A. A. Soykan &
Y. I. Taner), ocuk ve Ergen Ruh Sal ve Hastalklar (397-420). Ankara: Janssen-Clag.
Parker, J. D., Bond, B. J., Reker, D. L. & Wood, L. M. ( 2005). Use of Conners-Wells Adolescent
Self-Report Scale (Short Form) with children. Journal of Attention Disorders, 8 (4), 188-194.
Pierrehumbert, B., Bader, M., Thevoz, S., Kinal, A. & Halfon, D. (2006). Hyperactivity and attention
problems in a Swiss sample of school-aged children. Journal of Attention Disorders 10 (1),
65-76.
Purpura, D. J. & Lonigan, C. J. (2009). Conners Teacher Rating Scale for preschool children: A
revised, brief, age spesific measure. Journal of Clinical Child & Adolescent Psychology, 38 (2),
263-272.
Quay, H. C. & Peterson, D. R. (1996). Revised Behavior Problem Checklist. Professional Manual.
Odesa: PAR.
Reitman, D., Hupp, S. D. A., Ocallaghan, P. M., Gullep, V. & Northup, J. (2001). The influence of a
token economyand methylphenidate on attentive and disruptive behaviors during sports
with ADHD-diagnosed children. Behavior Modification, 25 (2), 305-323.
Renk, K. (2005). Cross-informant ratings of behavior of children and adolescents: The Gold
Stardart. Journal of Child and Family Studies, 14 (4), 457-468.
Sayal, K., Letch, N. & El-Abdt, S. (2008). Evaluation of screening in children referred for an ADHD
assessment. Child and Adolescent Mental Health, 13 (1), 41-46.
Schneider, B. H., Normand, S., Toro, M. P. S., Gonzales, Y. S., Tellez, J. A. G., Naranjo, M. C.,
Musle, M., Socarras, F. J. D. & Robaey, P. (2009). Distinguishing features of Cuban children
referred for professional help because of ADHD: Looking beyond the symptoms. Journal
of Attention Disorders, 20 (10), 1-10.
Schermelleh-Engel, K. & Moosbrugger, H. (2003). Evaluating the fit of structural equation models:
Tests of significance and descriptive goodness-of-fit measures. Methods of Psychological
Research Online, 8 (2) 23-74.
Smith, S. R. (2007). Making Sense of multiple informants in child and adoliscent psychopathology.
Journal of Psychoeducational Assessment, 25 (2), 139-149.
Souza, I, Pinheiro, M.A., Denardin, D., Mattos, P. Rohde, L. A. (2004). Attention-Deficit/
Hyperactivity Disorder and comdrbidity in Brazil comparisons between two referred
samples. European Child & Adolescent Psychiatry 13 (4), 243-248.
Strehl, U., Leins, U., Goth, G., Klinger, C., Hinterberger, T. & Birbaumer, N. (2010). Self-regulation
of slow cortical potentials: A new treatment for children with Attention-Deficit/
Hyperactivity Disorder. Pediatrics, 118 (5), 1530-1540.

CONNERS RETMEN DERECELEME LE-YENLENM KISA:

TRKYE UYARLAMA ALIMASI

97

Stevens, J. (1996). Appied Multivariate Statistics for the Social Science (Third Edition). New York:
Lawrence Erlbaum Associates.
Smer, N. (2000). Yapsal eitlik modelleri: Temel kavramlar ve rnek uygulamalar. Trk Psikoloji
Yazlar, 3 (6) 49-74
Sullivan, J. R. & Riccio, C. A. (2007). Diagnostic group differences in parent and teacher ratings of
the BRIEF and Conners Scales. Journal of Attention Disorders, 11 (3), 398-406. 70-75.
encan, H. (2005). Sosyal ve davransal lmlerde gvenirlik ve geerlik. Ankara: Sekin Yaynlar.
ener, ., Dereboy, ., Dereboy, . F. & Sertcan, Y. (1995). Conners retmen Derecelendirme
lei Trke Uyarlamas-1. ocuk ve Genlik Ruh Sal Dergisi, 2 (3), 131-141.
enol, S. (1997). Dikkat eksiklii ykc davran bozukluklarnn klinik zellikleri, ayn grup ve dier
DSM-IV tanlaryla birliktelikleri, risklerin ve tedavi eiliminin belirlenmesi. Yaynlanmam
Uzmanlk Tezi. Gazi Universitesi, Ankara.
enol, S. (2002). Dikkat Eksiklii Hiperaktivite Bozukluunun etiyolojisi: Btncl yaklam.
Klinik Psikiyatri, 5, 111-119.
enol S. & ener (1998) Dikkat Eksiklii/Hiperaktivite Bozukluu. C. Gle ve E. Krolu (Eds.).
Psikiyatri temel kitab (1119-1130). Ankara : Hekimler Yayn Birlii.
imek, . F. (2007). Yapsal eitlik modellemesine giri. Temel ilkeler ve LSREL uygulamalar. Ankara:
Ekinoks.
Tabachnick, B. G. & Fidel, L. S. (2001) Using multivariate statistics (4th edition). Boston: Allyn and
Bacon.
Wei, J. L., Mayo, M. S., Smith, H. J., Reese, M. & Weatherly, R. A. (2007). improved behavior
and sleep after adenotonsillectomy in children with sleep-disordered breathing. Archives
Otolaryngol Head Neck Surgery, 133 (10), 974-979.