BASILIO: Mga pangarap, mga liwanag at dilim.

Sa kapanahunan ng kadiliman,
marami ang nagdurusa, marami ang nananahimik ngunit napapahamak. Oo,
naninirahang takot at naghihinagpis, hihintayin ko ang araw na itong lahat ay lilipas,
malayo sa kabiguan at pang-aapi. Kaya kayong mga kalaban ko, mga dayuhan,
huwag niyo akong salingin.
(curtains on. . .palit ng set)
SCENE 1
TIYA ISABEL: Diyos ko! Narito na pala kayo, magandang gabi sa inyong lahat,
salamat sa inyong pagdating. (nakaharap sa bisita). . .Ay naku, Tiago, Diyos ko,
nasaan ka na!(audience ang parang kausap)
(may mababasag na pinggan: sound effect)
TIYA ISABEL: Hesusmaryosep!Maghintay lang kayo, mga bulagsak!(aalis sa set na
para bang nagmamadali)
(Padre Damaso, pagala-gala)
PADRE DAMASO: Tsk, nakakainis, ilang taon na akong nagserbisyo sa San Diego,
ngayoy inilipat ako sa isang bayan; napakawalang asal na mga Indio!(walang
kausap, nagsasalita habang pagala-gala)
(napatigil si Padre Damaso ng kausapin ang lalaking kulay mais ang buhok. . .Si
Padre Sibyla ay nasa isang tabi pinapanuod si P.Damaso at makikisawsaw sa usapan
ng dalawa)
LALAKING KULAY MAIS ANG BUHOK: Padre, isang Indio din ang may-ari ng
bahay na ito!
PADRE DAMASO: Wala akong pakialam, buwisit, napakatamad talaga ng mga
Indio, at makasalanan pa!Hindi marunong magkumpisal tsk, walang pagbabago sa
kalagayan ng bayan!
PADRE SIBYLA: Maaaring masaktan niyo si kapitan. . .
PADRE DAMASO: HMP!Matagal nang ipinagpalagay ni Tiago na siyay hindi isang
Indio. Inuulit ko, wala nang makatatalo sa kamangmangan ng mga Indio!
Lalaking kulay mais ang buhok: Eh, padre, ang sakit mo naming magsalita, parang
hindi mo matalik na kaibigan si Kapitan Tiago, at, ninong ka naman ng anak nyang
si Maria Clara. Hindi ba kaibigan mo din yung yumao na si Don Raph. . .
(sumabad si Padre Damaso)
PADRE DAMASO: Tumigil ka!Para kang kung sinong nagmamarunong, umalis ka sa
aking paningin!
(biglang natigil ang usapan)
TIYA ISABEL: Aba, nandito na ho ang aking matalik na pinsan, at ang kasama
niyang si. . . .
IBARRA: Ah, Juan Crisostomo Ibarra y Magsalin po, Masaya akong Makita kayong
lahat.
(nagpalakpakan, liban kay Ibarra)
KAPITAN TIAGO: Ah, eh, oh sige Crisostomo, iiwan muna kita. (alis sa set)
IBARRA: Ah, Reberensya, kayo po ba si Padre Damaso? Ang matalik na kaibigan ng
aking yumaong ama na si Raphael Ibarra!
PADRE DAMASO: Ha! Bata, ako nga si Padre Damaso, paumanhin ngunit ni
minsay hindi ko naging kaibigan ang iyong ama!

(curtains on)

SCENE 2
TIAGO: Ah, kilala niyo pala si Padre Damaso, handa na ang hapunan!
(curtains on parin. . .palit ng set..habang nagpapalit ng set*offstage voice*)
VICTORINA: Argh wala ka bang mata?!
TINYENTE: Mayroon po, Senyora. Ngunit ako ay nakamasid sa kulot ninyong
buhok..
VICTORINA: Argh
(curtains off..ready na ang set: hapag kainan)
TENYENTE: Don Crisostomo, ilang taon kayong nag-aral sa Europa?
CRISOSTOMO IBARRA: Pitong taon po
TENYENTE: Aaaahpitong taon? Naku, baka nakalimutan mo na ang bayang ito!
CRISOSTOMO IBARRA: Naku, baka ako nga ang nalimutan ng bayang ito.
PADRE DAMASO: Hmph, sabihin mo nga bata, bakit ka pumarito?
CRISOSTOMO IBARRA: Ah, nais ko pong mas makilala ang bansa kong sinilangan
at malaman kung bakit at paano namatay ang aking ama.
PADRE DAMASO: Bata, pumarito ka dito sa Pilipinas upang makilala ang bayang
ito? Alam nating lahat na mga Indio ang nakatira sa lupaing ito! Napakaliit na bagay
ang sinadadya mo rito, walang mahalaga dito sa bayang ito!
CRISOSTOMO IBARRA: Reberensya, huwag po kayong magsalita ng ganyan,
mayaman itong bayang Pilipinas tulad ng Inang Bayang Espanya!
PADRE DAMASO: Ha! Ganito na ba ang mga binata ngayon? Nagmamarunong!
Walang asal, sinasagot pa ang reperensya, parang matalinong magsalita!
TENYENTE: Senyores, huwag kayong magtaka sa aming dating pari, ganyan na yan
dati pa at hindi na nagbabago. Patawad, ngunit kailangan ko nang umalis.
KAPITAN TIAGO: Aba, iho, kararating mo lamang dito, at saka, dadating din si
Maria Clara ngayong gabi, sinundo na siya ni Isabel.
CRISOSTOMO IBARRA: Salamat po sa inyong pagtanggap sa akin dito, ngunit,
marami pa akong dapat asikasuhin, pupunta ako dito bukas na bukas din.
(curtains on)
SCENE 3
(curtains off)
TINYENTE: Seor Ibarra.
CRISOSTOMO: Tinyente, kayo pala. Ginulat po ninyo ako.

TINYENTE: Mag-ingat kayo, Seor. Maging aral sana sa inyo ang nangyari sa inyong
ama.
CRISOSTOMO: Tila may nalalaman kayo tungkol sa pagkamatay ng aking ama.
Maaari ba ninyong sabihin sa akin?
TINYENTE: Wala ba kayong nalalaman? Sa pagkakaalam ko, namatay ang iyong
ama sa loob ng bilangguan.
CRISOSTOMO: Sa bilangguan?! Nakulong po ang aking ama? Hindi kaya kayoy
nagkakamali lamang?
Tinyente: Hindi ako maaaring magkamali. Ang iyong ama ay namatay sa
bilangguan. Si Rafael Ibarra, siya na pinagbintang erehe at pilibustero ni Padre
Damaso.
CRISOSTOMO: Maaari ba ninyong sabihin sa akin ang buong pangyayari? Bakit po
siya nakulong?
TINYENTE: Noon ay mayroong isang Kastilang mangmang at masama ang ugali na
naging kolektor ng buwis. Nang siyay nangongolekta, minsan siyang
napagkatuwaan ng mga bata
(flashback: aalis si Ibarra at tinyente..the same set magiging araw lang)
Flashback:
*offstage voice* TINYENTE: Naglalakad ang kolektor dala-dala ang isang lapis at
papel. Pinagtatawanan siya ng mga bata.
BATA 1: Ba-be-bi-bu-bo! Ha Ha Ha!
BATA 2: HINDI BAT HINDI SIYA MARUNONG MAGSULAT? PARA SAAN KAYA ANG
LAPIS NIYANG DALA? HA HA HA!
KOLEKTOR: Tigilan nyo ko! Baka kung ano ang magawa ko sa inyo! Anong sabi
nyo?
*offstage voice* TINYENTE : Hinabol ng kolektor ang mga bata. Hinagisan niya ng
baston ang isang bata at itoy natamaan. Nahuli niya ito at kanyang sinaktan.
KOLEKTOR: Ikaw, anong sabi mo?!
BATA: Ahh! Nagbibiro lamang po ako. Ahh-RAFAEL IBARRA: Bitawan mo sila!
Tinulak ni Don Rafael ang kolektor ng buwis at itoy nawalan ng balanse.
RAFAEL IBARRA: Hindi ko mapapayagang saktan ninyo ang mga bata.
*offstage voice* TINYENTE: Sa kasamaang palad ay ilang minuto lamang ay
namatay ang kolektor. Dahil ditoy hinuli ang iyong ama at ikinulong. Tinakwil siya
ng lahat, at pinagbintangan ng kung anu-ano. Dahil sa kabiguan niyang makalaya,
nasira ang kanyang kalusugan at sa bilangguan na namatay.
*offstage voice* IBARRA: Kaya pala... Kaya pala hindi sinabi ni Kapitan Tiyago ang
dahilan... Ama ko...
(curtains on..gabi ulit)
(Set: Nakaupo si Ibarra nakatingin sa langit..gabi)
(curtains off)
NARRATOR: Masaklap na karanasan ang dinanas ni Don Crisostomo Ibarra, ang
ama niyay pinagbintangan ng kasalanang hindi naman niya ginawa. Ngunit, hindi
ang paghihiganti ang agad inisip ng binata, nais niyang ipagpatuloy ang mga
magagandang pangarap ng kanyang ama.

(curtains on/music on)

SCENE 4
(nasa harap si Kapitan Tiago..humihimas ng manok at may tabako)
NARRATOR: (pinapakilala si Tiago)
(curtains off..set: mabulaklak)
KAPITAN TIAGO: Clarita, sa palagay ko masmaganda na lumipat ka sa Malabon,
hindi na kasi sa San Diego seserbisyo ang ninong mo na si Padre Damaso, inilipat na
siya. Sige, maghanda ka na ng mga damit at magpaalam ka na sa iyong mga
kaibigan.
TIYA ISABEL: Pinsan! Ano ka ba, mas-hiyang ang anak mo sa San Diego, sigurado
akong masisiyahan siya doon, nandoon kasi si Ibarra.
KAPITAN TIAGO: Ah! Tama, nagpasya nga si Crisostomo dito!
MARIA CLARA: Ano?!
TIYA ISABEL: Ano ba yung dalagang iyon, Clarita! Si Crisostomo nandito! Halika
nga dito, ikaw talaga, pahiya-hiya ka pa!
CRISOSTOMO IBARRA: Maria Clara!
MARIA CLARA: Crisostomo!
MARIA CLARA: Hmph, nakalimutan mo na ata ako, sigurado ako na may nakita
kang ibang babae sa bansang pinuntahan mo.
CRISOSTOMO IBARRA: Maari ba kitang malilimutan? Araw at gabi ay ikaw ang
aking iniisip!
MARIA CLARA: Ikaw talaga! Hindi talaga kita nakalimutan, natatandaan ko pa
yung mga oras na naglalaro tayo. Noong nasa beateryo ako, sinasabihan ako na
kalimutan kita, pero hindi, Hindi kita makalimutan Crisostomo!
CRISOSTOMO IBARRA: Maria Clara!(hinaplos ang buhok)
MARIA CLARA: Bukas, Todos los Santos naeto, mga bulaklak, ialay mo iyan sa
libingan ng mga magulang mo. Crisostomo, magkita tayo sa loob ng ilang araw ha?
Inaasahan kita!
CRISOSTOMO IBARRA: Ha, sige Maria Clara, aalis na ako
KAPITAN TIAGO: Masayang Biyahe!
(curtains ontunog ng kalesaset:sementeryo)
SEPULTURERO 1: Ughhh! Ayoko na! Napakaselan naman nito!
SEPULTURERO 2: Oo nga, bagung libing pa ata iyan ah!
SEPULTURERO 1: Tingnan mo nga, may buhok pa, ang mga buto, may bahid ng
mga dugo!
SEPULTURERO 2: Hindi yan nakakatapat sa aking hinukay , dalawampung araw pa
lang na patay, pinahukay na sa akin para ilipat sa sementeryo ng mga Tsino, ngunit,
umuulan at walang ilaw, nahirapan ako kaya itinapon ko nalang sa ilog.
SEPULTURERO 1: Huh? Ibig mo bang sabihin na ipinahukay ang isang tao para
ilipat sana sa sementeryo ng mga makasalanan?
SEPULTURERO 2: Oo nga, Tiyak na may malaking kasalanan ang taong iyon.
Dumating na sina Crisostomo at ang kanyang alalay.
CRISOSTOMO: Nasaan ba?
ALALAY: Sa likod po ng malaking crus, senyorito.

CRISOSTOMO: Dito ba?

ALALAY: Ngunithindi po rito ang natatandaan ko. Sandali lamang po at
ipagtatanong ko.
Nilapitan ng alalay ang naghuhukay at nagtanong.
ALALAY: Alam mo ba kung saan ang malaking krus na itinirik dito?
SELPUTERO 2: Ah, iyong malaking krus? Sinunog na iyon.
ALALAY: Ano? Bakit mo naman ginawa iyon?
SELPUTERO 2: Napag-utusan lamang ako ng malaking kura.
CRISOSTOMO: At anong ginawa mo sa bangkay?!
SELPUTERO 2: Sinabi sa akin ng malaking kura na dalhin ko raw ito sa libingan ng
mga Intsik.
CRISOSTOMO: At ginawa mo naman?!
SELPUTERO 2: Wag po kayong magalit, senyor. Masyadong mabigat ang bangkay,
at umulan pa nang gabing iyon kayaitinapon ko na lamang ito sa ilog.
CRISOSTOMO: Itinapon?! Isang kabaliwan ang iyong ginawa!
CRISOSTOMO IBARRA: Ikaw! Hindi ba ikaw ang Pari ng bayan! Walang hiya ka!
Anong karapatan mong ipahukay ang bangkay ng aking ama!
PADRE SALVI: Binata, Hindi kita naiintindihan, wala akong pinahukay dito!
Crisostomo Ibarra: Huwag kang magsinungaling! Nagkamali ka sa paghukay ng
bangkay ng ama ko!
PADRE SALVI: Nagkakamali ka! Hindi ako ang nagpahukay ng bangkay ng ama mo!
Ang pinalitan ko na Pari, si Padre Damaso!
CRISOSTOMO IBARRA: Hindihindi ako makapaniwala!
SCENE 5
Ang Dalawang Sakristan
Nangangampana ang dalawang sakristan na sina Basilio at Crispin.
BASILIO: Magpahinga na muna tayo Crispin.
Naupo silang dalawa sa may sulok.
CRISPIN: Magkano ba ang kita mo ngayong buwan, Kuya?
BASILIO: Dalawang piso, bakit ba?
CRISPIN: Nais kong bayaran mo ang sinasabi nilang ninakaw ko.
BASILIO: Sira ka ba, Crispin? Dibat tatlumput dalawang piso ang binibintang nila
sa iyo? Kahit isang taon pa akong magtrabaho, hindi ko mababayaran iyan.
CRISPIN: Ngunit wala talaga akong ninakaw! Wala akong ninakaw. kuyaKapag
nalaman to ng Inay...natatakot ako.
BASILIO: Tahan na, Crispin. Hindi rin naman maniniwala si Inay. Tahan na. Wag
kang mawalan ng-Naputol ang kanilang pag-uusap nang dumating ang Sakristan-Mayor.
SAKRISTAN: Basilio, may multa kang dalawang real dahil sa hindi tamang
pagpapatunog ng kampanaAt ikaw Crispin, hindi ka maaaring umuwi hanggang
hindi mo isinasauli ang ninakaw mo!
CRISPIN: Ngunit wala po talaga akong ninakaw.
SAKRISTAN: Magsisinungaling ka pa!

Hinawakan ng sakristan sa braso si Crispin at hinila ito pababa ng hagdan. Ngunit

nakahawak rin si Basilio sa kapatid.
BASILIO: Matagal na po naming hindi nakikita ang aming Inay. Pagbigyan nyo na
po
Sinaktan ng sakristan-mayor si Basilio hanggang sa itoy hindi na halos makatayo.
Muli niyang hinila si Crispin at itoy ikinaladkad pababa ng hagdan.
CRISPIN: Kuya, tulungan mo ako! Papatayin nila ako!
BASILIO: Crispin
Nang nakaalis na ang dalawa, pilit niyang iniahon ang kanyang sarili at tumakas
siya gamit ang lubid ng kampana.
End of Scene.
SCENE 6
Ang Pamilya ni Sisa
Abala si Sisa sa paghahanda ng pagkain para sa mga anak.
SISA: Marahil ay gutom na gutom na ang mga anak ko...Hindi ko sila hahayaang
magutom...Kaya naghanda ako ng masarap na pagkain...
Biglang dumating ang lasing na si Pedro.
PEDRO: May makakain ba?
SISA: Mayroon.
PEDRO: Nasaan?! Bilisan mot nagugutom na ako!
SISA: Ahh- Oo. Narito na.
Kinain ni Pedro ang lahat ng pagkain.
SISA: Wala nang natira? Ngunit paanong mga anak mo?
PEDRO: Bakit?! May reklamo ka?!
SISA: Wala. Wala
PEDRO: Teka, nasaan na ba ang mga batang iyon?
SISA: Nasa kumbento pa. Pero uuwi rin sila
Nakita ni Sisa na paalis na ang asawa.
SISA: Sandali, hindi mo ba sila hihintayin?
PEDRO: Inuutusan mo ba ako?! Aalis ako kung kailan ko gusto!
At umalis na nga si Pedro.
SISA: Kawawang mga anak ko. Magsasaing na lamang ako ulit.
Ilang minuto lamang ay dumating si Basilio.
BASILIO: Inay! Inay! Gising pa po ba kayo? Inay!
SISA: Basilio! Anak ko! Anonng nangyari sayo? Bakit ka umiiyak? Bakit ka
sugatan?
BASILIO: Tumakas po ako sa kumbento. Takot na takot na po ako. At si Crispin po-SISA: Bakit, ano bang nangyari kay Crispin? Nasaan na siya?
BASILIO: Naiwan po siya sa kumbento, Inay. Hindi po siya pwedeng umuwi dahil
pinagbintangan siyang nagnakaw.
SISA: Ano? Inakusahan ang mabait kong si Crispin? Dahil ba sa mahirap lang tayo,
kailangan nating magdusa?
BASILIO: Inay
SISA: Bakit, Basilio? Nagugutom ka? Halika ka, hetoheto ang kanin at tawilis.

Kumain ka, anak ko.

BASILIO: Ngunit hindi po ako kumakain ng tawilis, Inay.
SISA: Alam ko, anak. Naghanda akong ng ibang ulam kanina, ngunit dumating ang
iyong ama.
BASILIO: Dumating si Itay?
SISA: Oo.
BASILIO: Pero umalis din siya agad, hindi po ba?
SISA: Basilio!
BASILIO: Patawad po, Inay.
Isinara ni Sisa ang pinto at siyay napabuntong-hininga.
SISA: Diyos ko... Ano bang gagawin ko?
End of Scene.
SCENE 7
Ang Pagkabaliw ni Sisa
Tumungo si Sisa sa kumbento dala-dala ang isang bakol na puno ng mga gulay.
Nakita siya at kinausap ng utusan.
UTUSAN: Para saan ang mga yan ale?
SISA: Para sa Pari, nais ko sana siyang makausap.
UTUSAN: May sakit ang Pari ngayon, tungkol saan ba ito?
SISA: Hindi pa kasi umuuwi ang anak kong si Crispin.
UTUSAN: Crispin? Kung ganon, ikaw ang ina ng magnanakaw? Abay matapos
magnakaw ng batang iyon, ay tumakas rin! Inutusan pa nga ako ng mga kura na
magpunta sa kwartel at magsuplong. Sa katunayan ay papunta na ang mga guardia
civil sa inyong tahanan upang hulihin ang mga magnanakaw mong anak.
SISA: Hindihindi magnanakaw ang mga anak ko.
KUSINERA: Hoy! Ina ng mga magnanakaw! Wag mong iyakan ang mga anak mo!
Wala kang mapapala sa kanila dahil nagmana saila sa kanilang ama!
Tamatakbong tumungo si Sisa at nakita niya ang mga Guardia Civil.
GUARDIA CIVIL: Ikaw ba si Sisa, ang ina ng magnanakaw?
SISA: Opo, ako nga ho si Sisa, ngunit hindi po magnanakaw ang mga anak ko.
GUARDIA CIVIL: Wag mo nang ipagkaila, kung ayaw mong lumala pa ang sitwasyon.
Sabihin mo na kung saan mo itinago si Crispin!
SISA: Seor, ilang araw ko na hong hindi nakikita si Crispin.
GUARDIA CIVIL: Eh, kung ganoon, isauli mo na lamang ang perang ninakaw ng iyong
mga anak!
SISA: Seor, kahit pa minsang nagugutom ang mga anak ko, hinding-hindi nila
magagawa ang magnakaw, maniwala kayo.
GUARDIA CIVIL: Sinungaling! Pero kung iyan iyong gusto, Ikaw ang ikukulong
naming hanggang hindi isinasauli ng mga anak mo ang mga ninakaw nila.
SISA: Pero wala ho talagang ninakaw ang mga anak ko, Seor. Parang awa nyo na,
wag nyo po akong ikulong
Dinala ng mga guardia civil si Sisa sa kuwartel.
GUARDIA CIVIL: Mabubulok ka sa bilangguan hanggang hindi ka magsasabi ng
totoo!

Dumating ang alperes at nalaman ang tungkol kay Sisa.

ALPERES: Kamalian yan ng Pari! Pakawalan nyo siya at wag nyo na siyang
gagambalin pa, at kung gusto ng Pari na na maibalik ang kanyang mga ginto,
sabihin nyo sa kanya na manalangin siya kay San Antonio!
Agad nilang pinakawalan si Sisa.
GUARDIA CIVIL: Umalis ka na rito! Wala nang maipapakain ang gobyerno sayo! Ha!
Ha! Ha!
Tumakbo si Sisa patungo sa kanilang bahay.
SISA: Crispin! Basilio! Mga anak ko! Nasaan na kayo?
May nakita siyang damit na duguan.
SISA: Ano to? Damit ni Basilio? DugoBakit may sugat ang anak ko? Dugo ng anak
ko! Ang magnanakaw kong anak! Ako ang ina ng mga magnanakaw! Dugo!
At tuluyan nang nabaliw ang kawawang si Sisa.
End of Scene.
SCENE 8
Ang Pangingisda
Si Maria Clara ay masayang nakikipagkuwentuhan sa kanyang mga kaibigan.
KAIBIGAN 1: Maria Clara, kumusta na kayo ni Ibarra?
MARIA CLARA: Kami ni Ibarra? Anong kami ni Ibarra?
KAIBIGAN 2: Hindi bat kararating lamang niya?
MARIA CLARA: Oosa katunayan ay papunta na siya dito ngayon at sabay kaming
mangingisda
MGA KAIBIGAN: Uuuuuyy
Hindi katagalan
MARIA CLARA: O, nandito ka na pala, Crisostomo.
IBARRA: Maaari na ba tayong umalis, mahal ko?
MARIA CLARA: Kung iyan ang nais mo
Sa palaisdaan
ELIAS: Seorita Maria Clara, saan po ninyo gustong pumunta?
MARIA CLARA: Nais ko sanang pumunta sa palaisdaan ng aking ama. Malayo pa ba?
ELIAS: Naku hindi po, seorita. Ilang sandali na lamang at makakarating na rin tayo
doon.
MARIA CLARA: Ano iyon?
ELIAS: Marahil ay kahoy lamang po.
MARIA CLARA: Ah kahoy lamang pala.
IBARRA: Kahoy pa rin ba iyon?
ELIAS: Sandali lamang po at titingnan ko Isang buwaya!!!
MARIA CLARA: May buwaya!
ELIAS: Kaya pala nauubos na ang mga isda sa ilog na ito! Kailangang mamatay na
ang buwaya na iyan!
MARIA CLARA: Crisostomo, nanganganib ang buhay niya!
IBARRA: Huwag kang mag-alala, mahal ko. Ililigtas ko siya.
MARIA CLARA: Ibarra!
Makalipas ang ilang sandali.

MARIA CLARA: (Umiiyak) Nasaan na sila? Baka kung ano na ang nangyari sa kanila.
TAUHAN: Ligtas sila! Ligtas sila!
ELIAS: Maraming salamat po sa pagligtas ninyo sa buhay ko, Seor Ibarra. Balang
araw, sa panahong kailangan ninyo ng tulong, nakahanda po akong tulungan kayo.
KABABAIHAN: Isa kang tunay na bayani, Ibarra! Mabuhay ka!
End of Scene.
SCENE 9
Ang Panghugos
Maraming tao sa paligid dahil ito ang araw ng pagbabaon ng panulukang-bato ng
bahay paaralan na itatayo ni Ibarra.
GOBERNADOR: Seor Ibarra, ikaw naman ang maglagay ng palitada sa ibabaw ng
bato.
IBARRA: Ikasisiya ko po, gobernador.
Lumapit si Ibarra sa malaking bato upang ilagay ang palitada.
IMBENTOR: Isang maling galaw mo lamang, tiyak patay ka.
Itinulak ni Elias ang imbentor kaya ito ang natamaan ng malaking bato at itoy
namatay. Nagulat ang lahat sa kanilang nakita.
IBARRA: Anong ibig-- Elias?
ELIAS: Mag-iingat kayo, Seor. Hindi lamang ito ang maaaring mangyari sa inyo.
Saka ko na lamang sasabihin sa inyo ang lahat.
Tumakbo palayo si elias.
IBARRA: SandaliAnong nangyari sa taong ito?
TAUHAN: Muntik na kayong patayin ng taong iyan!
GOBERNADOR: Ngunit siya rin ang nabiktima sa masama niyang balak.
IBARRA: Kung ganon, ako na lamang ang magpapalibing sa kanya.
TAUHAN: Paumanhin Seor Ibarra, ngunit hindi bat pinagtangkaan niya ang inyong
buhay?
IBARRA: Oo nga, ngunit...siya ang nasawi. Ano pa bang parusa ang dapat niyang
matanggap? Pinapatawad ko na siya.
KABABAIHAN: Ang bait-bait talaga niya. Mabuhay ka, Crisostomo Ibarra!
End of Scene.
SCENE 10
Ang Pananghalian
Sa isang malaking hapag, nananghali sina Crisostomo, Maria Clara at ang ibang
mga panauhin. Biglang dumating si Padre Damaso at binati siya ng lahat maliban
kay Ibarra.
IBARRA: Mahal ko, nagustuhan mo ba ang pagkakagawa ng itinayo kong paaralan?
MARIA CLARA: Siyempre naman, mahal ko.
Sa kabilang bahagi ng hapagkainan nagdadabog ang galit na kura.
DAMASO: Hindi man lamang niya ko binati sa aking pagdating?! Talagang tumaas na
ang tingin niya sa kangyang sarili! Nakapunta lamang siya sa Europa, abay akalain
mong sino kung umasta!

MARIA CLARA: Wag mo na lamang pansinin ang kanyang sinasabi, mahal ko.
IBARRA: Kung alam mo lamang kung ganoo ako nagtitimpi sa kurang iyan.
DAMASO: Katulad lamang siya ng kayang ama! Akalain mong isang desente ngunit
hindi rin marunong gumalang sa batas ng simbahan
IBARRA: Patawarin mo ako Maria Clara, pero hindi ko na ito matitiis pa!
DAMASO: ...tama lamang na siyay pinarusahan na mamatay sa kulungan at-Hindi na natuloy ni Padre Damaso ang kanyang sasabihin dahil sinunggaban siya ni
Ibarra na hawak-hawak ang isang patalim.
IBARRA: Hahayaan ko kayong insultuhin ako ngunit wag na wag ninyong
babastusin ang alaala ng aking ama!
KABABAIHAN: Maghunos-dili ka Ibarra. Alagad ng Diyos ang kinakalaban mo.
IBARRA: Alagad ng Diyos? Paano nyo nasabing siyay alagad ng Diyos? Ang taong
ito ang naghatid sa aking ama sa kabiguan, na naging dahilan ng kanyang
pagkamatay. At ngayon, nagawa pa niyang bastusin ang alala nito. Ganito ba ang
gawain ng isang alagad ng Diyos?
MARIA CLARA: Crisostomo! Pakiusapalang-alang man lamang sa akin, wag mong
saktan si Padre Damaso.
Binitawan ni Ibarra ang takot na si Padre Damaso.
IBARRA: Maria Clara, kung hindi lamang kita mahal, baka nakita nyo na kung may
dugo ba talagang dumadaloy sa mga ugat ng taong iyan!
Lumisan si Ibarra at iniwan ang umiiyak na si Maria Clara.
End of Scene.
SCENE 11
Si Donya Consolacion at Sisa
Narininig ni Donya Consolacion si Sisa na umaawit kaya ipanatawag niya ito sa mga
guardia civil.
CONSOLACION: Mga guardia civil!
GUARDIA CIVIL: Bakit po Seora?
CONSOLACION: Sino iyang kumakanta?
GUARDIA CIVIL: Siya po, ang baliw.
CONSOLACION: Dalhin nyo siya rito.
GUARDIA CIVIL: Masusunod po, Seora.
Kinuha ng mga guardia civil ang baliw na si Sisa.
GUARDIA CIVIL: Narito na po siya, Seora.
CONSOLACION: Pakantahin nyo siya.
GUARDIA CIVIL: Hoy Baliw! Umawit ka! Awit na! Awit na!
At umawit naman si Sisa.
CONSOLACION: Magaling! Mga guardia civil, maaari na kayong umalis.
GUARDIA CIVIL: Opo, Seora.
Umalis ang mga guardia civil.
CONSOLACION: Hoy Baliw!
SISA: Baliw? Sinong baliw? Ha! Ha! Ha! Baliw!
CONSOLACION: Sumayaw ka!
SISA: Sumayaw?

CONSOLACION: Gayahin mo ako.

Sumayaw ang donya.
SISA: Ha! Ha! Ha! Sumasayaw ang matandang baliw!
CONSOLACION: Hoy! Hindi ako ang baliw! Ikaw!
SISA: Ako? Ako ang baliw? Ha! Ha! Ha! Ako ang baliw!
CONSOLACION: Oo. Ikaw nga! At inuutusan kitang sumayaw!
SISA: Ayoko. Ayokong sumayaw! Baliw lang ang sumasayaw. Ha! Ha! Ha!
Pinalo ni Donya Consolacion si Sisa gamit ang isang latigo.
CONSOLACION: Sabi nang ikaw ang baliw! Baliw ka talaga! Baliw! Baliw!
SISA: Aray!
Biglang dumating ang Alperes at inawat ang donya.
ALPERES: Consolacion! Ano ba itong ginagawa mo?!
CONSOLACION: Bitiwan mo nga ako! Tuturuan ko ng leksyon ang baliw na yan!
ALPERES: Tumigil ka nga! Hindi ka na naawa. May sira ka na rin talaga, ano?
SISA: Dugo! Basilio? Crispin? Ang mga anak ko! Dugo! Ha! Ha! Ha!
ALPERES: Mga Guardia Civil! Bihisan nyo at gamutin ang babaeng ito. Bukas ay
ihatid nyo siya sa tahanan ni Crisostomo Ibarra.
End of Scene.
SCENE 12
Si Alfonso Linares
Sa tahanan nila Kapitan Tiyago ay dumating ang mag-asawang de Espadaa
kasama ang isang binatang Kastilang nagngangalang Alfonso Linares upang alamin
ang kalagayan ng may sakit na si Maria Clara.
TIYAGO: O Doa Victorina, kayo pala. Tuloy kayo.
VICTORINA: Magandang araw, Kapitan Tiyago at Isabel.
TIYAGO: Mukhang may kasama yata kayo
VICTORINA: Ahh oo-ALFONSO: Magandang araw po, ako nga po pala si Alfonso Linares.
TIYAGO: Magandang araw rin sa iyo, iho.
TIBURCIO: Kumusta na ang kalagayan ni Maria Clara?
ISABEL: Wala pa rin pong pagbabago, Don Tiburcio.
Nagtungo sila sa silid ni Maria Clara.
TIBURCIO: Iha, kumusta na ang iyong pakiramdam?
MARIA CLARA: Sumasakit pa rin po ang aking ulo, doktor.
ALFONSO: Doa Victorina, siya po ba si Maria Clara?
VICTORINA: Oo, Alfonso.
ALFONSO: Tunay nga po talagang napakaganda niya.
Biglang dumating ang matabang kura na si Padre Damaso.
TIYAGO: Magandang araw po, Padre Damaso.
DAMASO: Nasaan na siya?
TIYAGO: Nagpapahinga po siya sa kanyang silid.
Nagtatakbong tumungo si Padre Damaso.
DAMASO: Maria Clara!
MARIA CLARA: Padre Damaso...salamat po sa pagbisita ninyo.

DAMASO: Labis akong nag-alaala sa iyo, iha. Magpagaling ka kaagad.

MARIA CLARA: Opo.
DAMASO: O sige iha, magpahinga ka muna.
MARIA CLARA: Opo, padre.
Lumabas si Padre Damaso sa silid ni Maria Clara at pumunta sa sala.
VICTORINA: Padre Damaso.
DAMASO: Victorina, sino iyang kasama mo?
VICTORINA: Ang totoo niyan ay kanina ko pa po siya gustong ipakilala sa inyo,
padre. Siya po si Alfonso Linares, ang inaanak ng inyong bayaw.
DAMASO: Inaanak ng aking bayaw? Ikaw na nga ba ang inaanak ni Carlicos?
ALFONSO: Opo, ako na nga po, padre.
DAMASO: Anong saya kot sa wakas ay nakita na kita, iho.
ALFONSO: Ako rin po, padre. Matagal ko na po kayong gusto makilala.
VICTORINA: Nandirito po siya upang maghanap ng mapapangasawa, padre.
DAMASO: Ng mapapangasawa? Madali lamang iyan...maghintay ka lamang, iho.
End of Scene.
SCENE 13
Ang Dalawang Donya
Naglalakad na magkahawak-kamay ang mag-asawang de Espadaa kasama si
Linares hanggang sa napadaan sila sa tahanan ni Doa Consolacion.
CONSOLACION: Pwe! Ano ba naman yan! Ang papangit naman ng dumadaan!
VICTORINA: Hoy! Labandera, kami ba ang pinariringgan mo?!
CONSOLACION: Bakit, nataman ka ba? Ha! Ha! At anong sinabi mo? Labandera?
Gusto mo labhan ko yang kulot mong buhok? Baka naman gusto mo plantiyahin ko
pa?
VICTORINA: Hoy matandang mangkukulam, kung makapagsalita ka, akala mo kung
sino kang maganda!
Bumaba si Doa Consolacion hawak-hawak ang latigo ng asawa Tiyempo namang
dumatig ang alperes.
CONSOLACION: Anong sabi mo?! Gusto mong magtuos tayo?
VICTORINA: Hindi kita uurungan!
Namagitan si don Tiburcio sa kanilang labanan.
ALPERES: Pwede bang tumigil na kayong dalawa, para kayong mga bata!
VICTORINA: Alperes, pagsabihan mo iyang asawa mong mukhang mangkukulam!
ALPERES: Kung hindi ka lang isang babae
TIBURCIO: Tayo na Victorina, wala tayong mapapala sa mga iyan.
CONSOLACION: Ang kapal ng mukha mo, pilay na pekeng manggagamot!
Nagtungo ang mag-asawang de Espadaa sa tahanan ni Kapitan Tiyago.
VICTORINA: Tiburcio, bakit hindi mo man lamang hinamon ang mayabang na
alperes na yon?!
TIBRUCIO: Mukha ba akong may laban sa kanya?
VICTORINA: Ikaw Alfonso! Binabalaan kita, kapag hindi mo sila hinamon, hindi ka
makakasal kay Maria Clara, at malalaman ng lahat ang tunay mong pagkatao!

End of Scene.
SCENE 14
Ang Pagdakip kay Ibarra
Natungo si Elias sa tahanan ni Crisostomo Ibarra.
ELIAS: Tao po! Tao po!
IBARRA: Elias!
ELIAS: Seor Ibarra, iligtas po ninyo ang inyong sarili, umalis na kayo sa lugar na
ito.
IBARRA: Anong ibig mong sabihin?
ELIAS: May pag-aalsa pong magaganap at kayo ang palalabasing nagpasimuno
nito.
IBARRA: Ngunit sino ang?
ELIAS: Hindi ko po alam kung sino ang may pakana nito, Seor.
IBARRA: Ano pa ba ang dapat kong gawin?
ELIAS: Ihanda po ninyo ang inyong mga papeles at sunugin po ninyo ang mga ito.
Magtungo kayo kahit saaniyong hindi nila kayo masusundan. Alam ko pong
mahirap ang basta-basta na lamang umalis sa bayan na ito, ngunit, wala na pong
ibang paraan.
IBARRA: Maraming salamat, kaibigan.
Pumunta si Ibarra sa tahanan nila Kapitan Tiyago habang pinamunuan ni Padre Salvi
ang dasal. Bigla silang nakarinig ng sunud-sunod na putok. Sumigaw ang Alperes sa
labas. Nataranta silang lahat at nagmadaling umuwi si Ibarra at nag-empake. Bigla
namang may kumalabog sa pinto.
IBARRA: Sino yan?
SARHENTO: Kamiy mga alagad ng batas!
IBARRA: Bakit po
SARHENTO: Arestado ka! Sumama ka sa amin!
Mahinahong sumama si Ibarra sa kanila.
NARRATOR: Bumalik si Elias sa tahanan ni Ibarra at sinunog ito at agad na umalis.
Nang dumating na ang guardia civil, sunog na ang buong bahay.
End of Scene.
SCENE 15
Tugisan sa Lawa
NARRATOR: Isang gabi, may isang salu-salong naganap sa tahanan ni Kapitan
Tiyago. Pinag-uusapan ng mga panauhin ang balita tungkol sa pagkadakip kay
Crisostomo Ibarra, kasabay nito ang balitang ikakasal na si Maria Clara sa kastilang
si Alfonso Linares. Ang malungkot na dalaga ay nagtungo sa Asotea at pinagmasdan
ang ilog. At makalipas ang ilang sandali nakita niya ang isang bangkang
paparating.
MARIA CLARA: Crisostomo?
IBARRA: Mahal ko...tinulungan ako ni Elias na makatakas.
MARIA CLARA: Patawarin mo ako, mahal ko.

IBARRA: Hindi masama ang loob ko sayo. Ako ang patawarin mo...dahil kailangan
ko nang lumayo sayo...sa lugar na ito...
MARIA CLARA: Hindi. Hindi ka dapat humingi ng tawad, dahil nasisiguro ko, magaalinlangan ka sa akin kapag nalaman mong
IBARRA: Nalaman kong ano?
MARIA CLARA: ...ang tunay kong ama ay ang kinasusuklaman mong si Padre
Damaso...
IBARRA: Paano
MARIA CLARA: Basta lagi mong tandaan, kahit nasaan ka man, ikaw lamang ang
iibigin ko, Crisostomo.
IBARRA: Paalam, Maria Clara...
Umalis na si Ibarra at napaiyak na lamang si Maria Clara.
IBARRA: Elias, saan ba tayo tutungo?
ELIAS: Sa isang kaibigan ko sa Mandaluyong, Seor.
IBARRA: At pagkatapos?
ELIAS: Mamuhay po kayo nang tahimik sa ibang bansa.
IBARRA: Ako lamang? Bakit hindi mo ako samahan at magturingan tayong parang
magkapatid?
ELIAS: Para saan pa?
IBARRA: Para makabawi ako sa kasalanan ng aking mga ninuno sa inyong pamilya
at sa lahat ng tulong mo.
ELIAS: May paparating! Magtago kayo gamit ang mga damo.
Sinundan sila at sinalubong ng mga bangkang lulan ng mga guardia civil.
ELIAS: Marunong po ba kayong sumagwan?
IBARRA: Oo.
ELIAS: Iligtas ninyo ang inyong sariliililigaw ko sila.
IBARRA: Huwag Elias, labanan natin sila
ELIAS: Magkita tayo sa Noche Buena sa tabi ng puntod ng inyong lolo.
Tumalon si Elias at sa tuwing siyay lilitaw, nakatanggap siya ng mga putok.
Nabahisan ng kanyang dugo ang ilog.
End of Scene.
SCENE 16
Ang Paliwanag ng Pari
Nakatitig ni Maria Clara sa pahayagang naglathala ng kamatayan ni Crisostomo.
MARIA CLARA: Hindi!!! Hindi ito maaari...mahal ko...
DAMASO: Anong nangyari sayo, anak ko?
MARIA CLARA: Masaya na po ba kayo?
DAMASO: Anong ibig mong sabihin
MARIA CLARA: Wala na siya. Patay na si Crisostomo. Wala na ang taong mahal ko...
DAMASO: Ngunit
MARIA CLARA: Tanging si Ibarra lang ang mahal ko, walang iba. Hindi ko mahal si
Alfonsoat hindi ako magpapakasal sa kanya.
DAMASO: Ngunit
MARIA CLARA: Kung itutuloy nyo pa rin ang pagpapakasal sa aming dalawa
magpapakamatay ako!

DAMASO: Patawarin mo ako, iha. Patawarin mo akokung nanghimasok ako sa inyo

ni Ibarrasa buhay mo. Patawad, anak ko.
MARIA CLARA: Magmomongha na lamang ako.
DAMASO: Kung iyan ang iyong kagustuhan.
Iniwan ni Maria Clara ang nakaluhod niyang ama.
DAMASO: Diyos ko, ito na ba ang parusa sa lahat ng aking nagawang kasalanan?
End of Scene.
SCENE 17
Noche Buena
Nagkitang muli sina Basilio at Sisa.
BASILIO: Inay!
SISA: Sino ka?
BASILIO: Inay, si Basilio po, ang anak nyo!
SISA: Ha! Ha! Ha! Anak? Hindi kita anakhindi kita kilala.
Pumasok si Sisa sa libingan ng matandang kastila.
BASILIO: Inay, wag po kayong matakot sa akin. Inay!
SISA: Basilio?
BASILIO: Opo inay, ako nga po.
SISA: Anak ko
Biglang nawalan ng malay si Sisa.
BASILIO: Inay! Inay! Bakit nyo po ako iniwan, Inay. Inay!
ELIAS: Iho
BASILIO: Sino po kayo?
ELIAS: Anong gusto mong gawin sa inay mo?
BASILIO: Gusto ko po siyang ilibing sa sementeryo...ngunit wala po akong pera.
ELIAS:Kumuha ka na lamang ng panggatong. Malapit na rin ang kamatayan ko, iho.
At sa sandaling mangyari iyon, sunugin mo ang aming mga katawan hanggang sa
maging abo. Pagkatapos, maghukay ka at may makikita kang kayamanan, gamitin
mo ito sa iyong kinabukasan. Naiintindihan mo ba?
BASILIO: Opo, ginoo.
ELIAS: Mamamatay akonghindi masisilayanang pagsikat ng araw...sa aking
bayan.
Tumingala si Elias sa langit at nawalan na ng buhay...
End of Scene.
CASTING
Bueanaseda-Ibarra
Dadivas- Sakristan
Amores-Bata 1

De Pedro-Sepulturero 2

Ardales-Basilio

Gabriel-Bata 1

Blanco-Pedro

Galano-Elias

Gonzales-Alfonso

Aguasin-Narrator

Hernandez-Crispin

Bobier-Maria Clara

Iguchi-Padre Salvi

Chua-Iday

Lao-Don Rafael and Selputero 1

Diego-Sinang

Manas-Kolektor and Tiburcio

Galera-Victorina

Morales-Imbentor

Gaupo-Gobernador

Olayer-Kapitan Tiago

Lacson-Andeng

Reyes-Padre Damaso

Leongson-Kababaihan

Tejedo-Padre Sibyla

Llanto-Tiya Isabel
Mariano-Kababaihan
Nacion-Sisa
Panis-Victoria
Pielago-Kababaihan
Quiboy-Kababaihan
Sarrosa-Consolasyon
Verinio-Bata 2
Villapol-Tenyente