Adam Zborowski Drenaż Limfatyczny

Adam Zborowski
DRENA
LIMFATYCZNY
Wydawnictwo A Z
Krakw 1995
Korekta: Sabina wierk
Wydanie I
ISBN 83-901785-3-2
Wydawnictwo AZ Krakw
ul. Stawowa 179/4 tel.
(012) 36-45-10
1995 by Adam Zborowski
Wszelkie prawa zastrzeone.
Reprodukowanie oraz publikowanie
fragmentw lub caoci niniejszej ksiki
dopuszczalne jest za zgod autora.
Skad i amanie: Wydawnictwo AZ
Druki oprawa: Drukarnia "PERFEK* '

Krakw ul. Bronowicka 63 tel. (012) 3617-96
SPIS TRECI
Od autora .................................................................................................9
A. CZ TEORETYCZNA
I. PODSTAWY ANATOMICZNE I FIZJOLOGICZNE
DRENAU LIMFATYCZNEGO ...................................................11
1. Narzdy chonne .....................................................................13
2. Drogi chonki .........................................................................18
Naczynia chonne wosowate ........................................... 18
Naczynia chonne zbiorcze ..............................................19
Gwne pnie chonne ..................................................... 21
3. Naczynia i wzy chonne gowy i szyi ................................. 25
Naczynia i wzy chonne gowy .....................................27
Naczynia i wzy chonne szyi ....................................... 28
4. Naczynia i wzy chonne koczyny grnej ........................... 33
Wzy chonne powierzchowne....................................... 33
Wzy chonne gbokie ................................................. 35
Naczynia chonne powierzchowne .................................. 38
Naczynia chonne gbokie ............................................. 41
5. Naczynia i wzy chonne klatki piersiowej,
przepony i grzbietu ............................................................... 41
Naczynia i wzy chonne klatki piersiowej .................... 42

Naczynia i wzy chonne przepony ............................... 44
Naczynia i wzy chonne grzbietu................................. 45
6. Naczynia i wzy chonne brzucha i miednicy ....................... 46
Naczynia i wzy chonne powierzchowne ...................... 46
Naczynia i wzy chonne gbokie ciany brzucha ........ 47
Naczynia i wzy chonne zaotrzewnowe ........................ 47
Naczynia i wzy chonne trzewne .................................. 47
7. Naczynia i wzy chonne koczyny dolnej ............................... 49
Wzy chonne podkolanowe .......................................... 49
Wzy chonne pachwinowe ........................................... 50
Naczynia chonne powierzchowne ..................................... 52
Naczynia chonne gbokie ............................................. 52
8. Przepyw chonki ................................................................... 54
9. Limfocyty................................................ .,............................. 55
10. Mechanizm powstawania obrzku........................................ 56
11. Rola ukadu chonnego ......................................................... 57
12. Choroby przebiegajce z powikszeniem
wzw chonnych ........................................................... 58
B. CZ PRAKTYCZNA
I. ZASADY STOSOWANIA DRENAU LIMFATYCZNEGO ............ 60
II. DRENA LIMFATYCZNY METOD POLSK ........................... 66
Drena limfatyczny twarzy ......................................................... 73
Drena limfatyczny karku i gowy ............................................. 88

Drena limfatyczny grzbietu ..................................................... 96
Drena limfatyczny klatki piersiowej....................................... 101
Drena limfatyczny brzucha..................................................... 106
Drena limfatyczny koczyny grnej........................................ 108
Drena limfatyczny koczyny dolnej ....................................... 124
HI. DRENA LIMFATYCZNY METOD NIEMIECK .................. 146

Drena limfatyczny twarzy ..................................................... 147
Drena limfatyczny karku i gowy ........................................... 166
Drena limfatyczny grzbietu .................................................... 179
Drena limfatyczny odcinka ldwiowo-krzyowego
krgosupa i okolicy biodrowej ..................................... 193
Drena limfatyczny klatki piersiowej ....................................... 208
Drena limfatyczny brzucha .................................................... 217
Drena limfatyczny koczyny grnej ........................................ 231
Drena limfatyczny koczyny dolnej ........................................ 247
Drena limfatyczny jest jedn z metod leczenia fizykalnego.

Zastosowanie odpowiednich rkoczynw pozwala na
usprawnienie krenia limfy przeciwdziaajc powstawaniu
chorb wywoanych jej zastojem, jak rwnie likwidujc obrzki
zastoinowe, zapalne, onkotyczne i chonne. Pozwala take na
usprawnienie przepywu limfy po przebytych chorobach zakanych i nowotworowych, przyspieszajc powrt do zdrowia.
Twrc drenau limfatycznego jest duski lekarz Emil
Vodder. Opracowana przez Voddera metoda masau bya
efektem 25 lat studiw i bada klinicznych.
Z zapisw historycznych dowiadujemy si, e na dugo
przed Vodderem ukad limfatyczny by przedmiotem bada.
Jednym z najsynniejszych badaczy limfy by duski anatom
Bartholin - autor rozprawy na temat ukadu limfatycznego. W
licie do krla Fryderyka III pisa .. .Podobnie jak dolina Nilu
zostaje kadego roku zalana wod, ktra j uynia i odprowadza odpadki, organizm ludzki posiada przesczajcy go system... ".
Na pocztku naszego stulecia Amerykanin Harrison doprowadzi do wzrostu tkanki nerwowej poprzez odwieanie
limfy.
W 1912 r. Alexis Carrel otrzyma Nagrod Nobla za
hodowl yjcych komrek. W jego dowiadczeniu komrki
serca kurczcia mogy y, jeeli tylko limfa bya stale odnawiana. Carrel wykaza, e limfa, a raczej jej przepyw warunkuje
stan zdrowotny organizmu, e komrki przez odnawianie limfy
mog y bardzo dugo i e zastje limfy powoduj degeneracj
i mier komrek.
Vodder w swojej pracy styka si z zaburzeniami gospodarki wodnej w miniach, ze zmianami skrnymi, z zaburzeniami w wydzielaniu bon luzowych, zapaleniami zatok i in.
Zastosowanie drenau limfatycznego w tych schorzeniach bardzo szybko prowadzio do poprawy stanu zdrowia i w wikszoci przypadkw trwaego wyleczenia. Opublikowany w 1934
roku przez Voddera drena limfatyczny bardzo szybko zyska
uznanie i stosowany jest do dnia dzisiejszego zarwno jako
masa oglny, jak i metoda pielgnacji twarzy. W ostatnich
latach drena limfatyczny przeywa swj renesans. Obecnie
jest jednym z najczciej wykonywanych zabiegw masau,
szczeglnie w Europie Zachodniej. To wielkie
zainteresowanie drenaem spowodowao powstanie wielu
technik i sposobw postpowania, jednak sam mechanizm
oddziaywania na ukad limfatyczny pozostaje nie zmieniony.
Z przykroci naley stwierdzi, e na polskim rynku
ksigarskim nie byo i nadal nie ma pozycji, ktre omawiayby
drena limfatyczny. Std te wszystkie informacje dotyczce
masau zawarte w tej ksice s efektem moich wieloletnich
dowiadcze jako masaysty i nauczyciela masau oraz moich
kontaktw z masaystami pracujcymi od lat w krajach
zachodnich, zwaszcza na terenie Niemiec.
Adam Zborowski
10
, CZ
I. PODSTAWY ANATOMICZNE
I FIZJOLOGICZNE DRENAU
LIMFATYCZNEGO
Oprcz ukadu naczy krwiononych w organizmie ludzkim wystpuje drugi ukad naczy. Jest to ukad naczy chonnych, czyli limfatycznych. Wedug dzisiejszych pogldw do
ukadu chonnego zaliczamy:
naczynia chonne wosowate,
odprowadzajce naczynia chonne zbiorcze,
wielkie pnie limfatyczne,
wzy chonne.
Dawniej jako narzdy regeneracyjne do ukadu chonnego
zaliczano rwnie migdaki, grasic, ledzion i szpik kostny.
Jako twory paralimfatyczne do ukadu chonnego zaliczane
byy rwnie jamy surowicze: osierdzia, opucnej, otrzewnej i
moszny oraz jamy orodkowego ukadu nerwowego (jama
podtwardwkowa i podpajczynwkowa, komory mzgowia
i kana rodkowy rdzenia krgowego) jak rwnie przestrzenie
oka i ucha wypenione pynem surowiczym. Powyszej a my nie
cz si jednak bezporednio z ukadem chonnym i zgodnie z
dzisiejszymi pogldami nie s jego czci, mimo e zawieraj
pyn podobny do chonki.
11
W ukadzie limfatycznym kry pyn zwany limf lub

chonk. W odrnieniu od krwi chonka jest zasadniczo
bezbarwna. Zarwno krew, jak i chonka zawieraj komrki
zawieszone w pynie wypeniajcym naczynia. Wszystkie ciaka chonki utraciy zdolno podziau. Maj rwnie ograniczony okres ycia i dlatego musz by cigle zastpowane przez
nowo wytworzone. Ze skadnikw morfotycznych w chonce
wystpuje tylko jeden rodzaj krwinek, limfocyty, czyli bez
ziarniste krwinki biae, ktre stanowi okoo 114 wszystkich
krwinek biaych. Powstaj one bezporednio w ukadzie
chonnym. Poniewa chonka uchodzi do ukadu
krwiononego, wic limfocyty znajduj si zarwno w
chonce, jak i we krwi.
Limfocyty, podobnie jak wiele komrek organizmu ludzkiego, posiadaj zdolno pezania. Zjawisko to jest niezbdnym warunkiem naszego przeycia. Bez tego zjawiska nie
goiyby si rany, krew by nie krzepa, a ciaa odpornociowe nie
mogyby zwalcza infekcji. Zjawisku pezania towarzysz
zmiany fizyczne w komrce. Przejcie komrki ze stanu
spoczynku w stan pezania okrela si jako przejcie z zolu w
el. Zaobserwowanie tych zmian pomogo w wyodrbnieniu
molekularnych skadnikw komrki. Niestety, zjawisko to
przyczynia si rwnie do powstawania pewnych procesw
chorobowych, a szczeglnie odpowiada za rozprzestrzenianie
si chorb zakanych, pytek arteriosklerotycznych i
komrek nowotworowych. Wskutek pezania dua cz
limfocytw wywdrowuje do tkanek, zwaszcza tam gdzie
tocz si przewleke procesy zapalne.
Osocze chonki jest znacznie ubosze od osocza krwi.
Posiada ono mniejsz ilo cia biakowych i wglowodanw,
natomiast bogatsze jest w tuszcze. Naczynia chonne jelit
prowadz bowiem wchonite w czasie trawienia tuszcze w
postaci mtnej, mlecznej zawiesiny zwanej mleczem.
Caa ilo chonki, ktra w cigu doby odpywa do krwi,
12
wynosi 1 do 2 litrw, przy czym w stanach zapalnych

wytwarzanie si chonki znacznie wzrasta.
1. NARZDY CHONNE
Limfocyty powstaj w tkance wszystkich narzdw
chonnych. Narzdy chonne zbudowane s z tkanki
siateczkowatej, ktrej oczka prawie wycznie wypenione s
limfocytami. Rozbudowa tkanki chonnej w narzdy chonne
osiga rny stopie organizacji. Do najniszych postaci
zaliczy mona skupienia limfocytw, ktre wystpuj prze
wanie w bonach luzowych. Twory te mog wytwarza
chonne grudki wtrne. S to koncentryczne zagszczenia
tkanki chonnej. Grudki wtrne nie s tworami staymi i nie s
zwizane z okrelonym miejscem, lecz powstaj w przebiegu
przewlekych stanw zapalnych, po czym znikaj i powstaj
na nowo w innym miejscu.
Do niszych postaci narzdw chonnych zaliczy mona:
plamy mleczne, grudki samotne, grudki skupione i migdaki.
Plamy mleczne s to biaawe obszary przypominajce plamy
rozlanego mleka. Wystpuj one w sieci wikszej i mniejszej
(wizadle wtrobowo-dwunastniczym). S to skupienia limfocytw zawieszone w tkance siateczkowa tej, obficie zaopatrzone w naczynia krwionone. Nie s to twory stae. Jeeli limfocyty wywdrujz nich, mog wypenia si tuszczem i przeksztaca w komrki tuszczowe, a po zaniku tuszczu z tworu
tuszczowego na nowo moe powstawa plama mleczna. Znaczenie plam mlecznych polega na obronie organizmu przed
bakteriami i ich toksynami. , A t
13
ciuimuc 9iuv>uv ^ _______
__
limfatycznej. W rodku grudki limfocyty s rozmieszczone

rzadziej, za na obwodzie gciej, co sprawia, e w rodku
wida pola janiejsze, zwane ogniskami rozmnaania albo
reakcji.
Grudki chonne skupione snagromadzeniem grudek samotnych uoonych bardzo gsto koo siebie. Zarwno nad grudkami samotnymi, j ak i skupionymi nabonek bony luzowej nie
posiada adnych przerw. Naczynia krwionone rozgaziaj si
silnie dookoa grudek i wysyaj do ich wntrza delikatne
naczynia wosowate. Naczynia chonne nie wchodzdo rodka
grudek, rozgaziaj si jednak bardzo obficie na ich powierzchni, tworzc zatokowate rozszerzenia i otaczajc grudki
dookoa.
Migdalki stanowi odmienn posta tkanki limfatycznej. S
zbudowane podobnie jak grudki chonne skupione. Rni si
tym, e naczynia limfatyczne nie dochodzdo nich takblisko do
poszczeglnych grudek, jak w grudkach skupionych.
Do wyszych postaci narzdw chonnych zaliczamy
wzy chonne (Rys.l). S to narzdy zamknite, otoczone
torebk i wczone w przebieg naczy chonnych. Chonka
wpywa do nich przez naczynia doprowadzajce, przepywa
przez tkank siateczkowat, porywa wytworzone limfocyty
oraz zostaje przecedzona i odpywa z wzw przez naczynia
odprowadzaj ce. Ksztat wzw chonnych j est bardzo rny:
okrgawy, spaszczony, nerkowaty, owalny lub w ksztacie
ziarna fasoli. Z jednej strony znajduje si wgbienie zwane
wnk. Barwa wza jest zalena od jego czynnoci, stopnia
ukrwienia i pooenia. Wzy pooone przy wnce puca
czsto majgranatowo-stalowe zabarwienie wywoane zawartocipyu wglowego. Wzy pooone w krezce, w zwizku
z przepywem przez nie chonki obfitujcej w tuszcze, maj
zabarwienie mleczne. Wzy pooone w pobliu ledziony i
14
Zatoki
Beleczki
Naczynia
odprowadzajce
Rys. 1. Wze chonny (wg Mosby's atlas

ofFunctional human anatomy").
wtroby maj zabarwienie brzowe z powodu obecnoci barwnika krwi.
Wielko wzw chonnych waha si w granicach od mikroskopowej do okoo 3 cm. rednicy. Ukadaj si one w grupy
od 2 do 15, chocia mog wystpowa rwnie pojedynczo.
Kady narzd i kada cz ciaa wysyaj swoj chonk do
jednej lub kilku grup wzw. Wzy przynalene do jednego
narzdu lub jednej czci ciaa nazywamy wzami regionalnymi.
15
Wzy chonne objte s cznotkankow torebk, od

ktrej odchodz do wewntrz beleczki. Tworz one gruby zrb
wza, natomiast siateczka tkanki siateczkowatej wytwarza
delikatny zrb pooony obok pierwszego (Rys.l). Cz obwodow, czyli kor narzdu, tworz grudki chonne. Cz
rodkow- czyli rdze - tworz limfocyty skupione w bardziej
lune pasma rdzeniowe. Na obwodzie narzdu bezporednio
pod torebk tkank chonn obejmuje tak zwana zatoka brzena, od niej za w kierunku wnki biegn zatoki porednie. Do
zatoki brzenej dochodz naczynia chonne doprowadzajce,
za z wnki wyprowadzaj limf znacznie mniej liczne, ale
grubsze naczynia chonne odprowadzajce.
Do narzdw chonnych najwyszego rzdu naley
zaliczy bia miazg ledziony i grasic.
ledziona jest narzdem nieparzystym utworzonym z tkanki
siateczkowatej, pooonym w jamie brzusznej. O ile wzy
chonne s wczone do ukadu chonnego, to ledziona, mimo
podobnej budowy, wczona jest do ukadu krwiononego.
Znaczenie ledziony jest wielorakie:
j est magazynierem krwi, ktry wycza pewn ilo
ciaek z krwiobiegu i dopiero przy wzmoonym zapo
trzebowaniu na tlen oddaje je z powrotem;
j est narzdem rozkadu niektrych krwinek, zwaszcza
erytrocytw;
wytwarza limfocyty i oddaje je do krwi;
wytwarza pewne substancje wzmagajce funkcj ochron
n ustroju i jego odporno.
Grasica skada si z dwch patw: prawego i lewego, najczciej asymetrycznych. Ley onaporodkowo poniej gruczou
tarczowego i do przodu od tchawicy. Ksztat i wielko grasicy
sosobniczo bardzo zmienne. W peni rozwoju jest ona tylko
16
w wieku dziecicym. Wzrasta do 2-3 roku ycia i t wielko

zachowuje do okresu pokwitania. W miar starzenia si organizmu misz grasicy stopniowo zanika na rzecz tkanki tuszczowej. W wieku 21-25 lat oba skadniki smniej wicej tej
samej wagi. Pniej nastpuje coraz wikszy przyrost tkanki
tuszczowej.
Grasica rni si od innych narzdw chonnych istnieniem
tzw. bariery immunologicznej. Jest ona narzdem chonnym
nadrzdnym. Wszystkie narzdy chonne sprzez nikierowane. W okresie zarodkowym limfocyty produkowane w szpiku
kostnym dostaj si do grasicy, gdzie ucz si " rozpoznawania obcych tkanek, a nastpnie wywdrowujdo innych narzdw chonnych, ktre dopiero w yciu pozapodowym przejmuj funkcj wytwarzania tych ciaek.
Znaczenie narzdw chonnych polega przede wszystkim na wytwarzaniu limfocytw. Rwnoczenie speniaj one
rol filtrw dla przesczajcych si przez ich tkank sokw
tkankowych i chonki. Mona powiedzie, e narzdy chonne
s ochron rodowiska wewntrznego" ustroju przed wpywami zewntrznymi (zakaenie), reguluj stosunek organizmu
do otoczenia, a zwaszcza chroni jego skad humoralny.
U dorosego czowieka wszystkie narzdy chonne podobnie jak grasica ulegaj redukcji, ktra zwiksza si z wiekiem.
Limfocyty, bardzo liczne we krwi i chonce w wieku dziecicym, w miar starzenia si organizmu staj si coraz mniej
liczne i w czci narzdw chonnych zanikaj prawie zupenie.
Orodki reakcj i wytwarzaj si znacznie rzadziej, a w starszym
wieku w ogle przestaj powstawa. To samo dzieje si w
czasie dugotrwaych chorb wyniszczajcych organizm. U
czowieka zdolno regeneracyjna przejawia si bardzo
sabo i zwykle prowadzi do utworzenia tkanki bliznowatej. Po
cakowitym usuniciu wza wytwarzanie si nowej tkanki
17
chonnej nie jest moliwe. Regeneracja moe nastpi tylko z

pozostaych szcztkw.
2. DROGI CHONKI
Naczynia chonne wosowate
Podobnie jak naczynia wosowate krwionone, naczynia
wosowate chonne zbudowane s ze rdbonka, bardzo cienkiej bonki podstawnej oraz wkienek kratkowych. Naczynia
chonne wosowate, z reguy szersze i mniej regularne ni
naczynia wosowate krwionone, tworz zamknite cewy nie
wyposaone w zastawki. Rozpoczynaj si lepymi uchykami
i dalej, licznie zespalajc si z sob, tworz sie naczy wosowatych, ktre z kolei przechodz w wiksze, waciwe naczynia zbiorcze odprowadzajce, rwnie tworzc obfite sieci.
Liczne zespolenia wystpuj nawet midzy duymi naczyniami
i waciwo ta, znacznie silniej rozwinita ni w ukadzie
ylnym, ma due znaczenie czynnociowe, zwaszcza w patologii (zamknicie naczy chonnych, zakaenie, szerzenie si
nowotworw itp.).
Kolejncechcharakterystycznnaczy chonnych wosowatych jest ich ogromna elastyczno. Mog poszerza si
nawet trzykrotnie.
Naczynia chonne wosowate wystpuj prawie w kadym narzdzie i w kadej tkance, ktra posiada sie naczy
wosowatych krwiononych. Wyjtek stanowi:
oysko,
mzgowie,
rdze krgowy,
ktre mimo obfitego ukrwienia nie posiadaj naczy chonnych.
18
Tak wic naczynia chonne wosowate nie wystpuj:

w warstwie nabonkowej skry i bon luzowych,
w tkance chrzestnej,
w twardwce, rogwce i ciele szklistym oka.
Naczynia chonne zbiorcze
Zbiorczymi naczyniami chonnymi nazywamy delikatne

cewki, w ktrych chonka przez wzy chonne odprowadzana
jest do wielkich pni i wreszcie do ukadu ylnego. Naczynia
chonne s bardzo cienkie, a poniewa prawie nie przyjmuj
gazi bocznych, zachowuj sw grubo na caym przebiegu
a do wza chonnego. O ile naczynia wosowate chonne s
grubsze od naczy wosowatych krwiononych, o tyle naczynia
zbiorcze limfatyczne s o wiele ciesze od odpowiednich
naczy krwiononych. W cianie maych naczy chonnych
wychodzcych z sieci wosowatej oprcz rdbonka wystpujju wkna spryste i klejodajne oraz pojedyncze komrki
miniowe gadkie. Naczynia te s wyposaone w zastawki. W
naczyniach wikszych mona wyrni budow trj warstwow. rednie i wielkie naczynia chonne maj budow podobn
do budowy yy redniej wielkoci z licznymi okrnie i skonie
biegncymi pasmami miniwki gadkiej.
Liczba naczy wosowatych uchodzcych do jednego
naczynia zbiorczego jest rna i waha si od 2 do 9. Wewntrz
narzdw naczynia cz si w sieci. Z poszczeglnych narzdw chonka zwykle odpywa nie j ednym, lecz kilkoma naczyniami biegncymi wzdu naczy krwiononych do regionalnych wzw chonnych. Naczynia wychodzce z jednego
narzdu kieruj si do rnych wzw. Na drodze do przewodu piersiowego i naczy ylnych chonka z narzdw we19
wntrznych przepywa przynajmniej przez jeden, a najczciej

przez osiem do dziesiciu wzw. Wyj tek stanowinaczynia
chonne wtroby, przeyku, tarczycy, serca i nadnerczy, ktre
mog uchodzi bezporednio do przewodu piersiowego, omijajc wzy chonne. W przeciwiestwie do naczy krwiononych naczynia chonne nie rozgaziaj si. Wiksze naczynia
chonne powstaj nie ze zlania si kilku mniejszych jak w
ukadzie ylnym, lecz dlatego e wzy chonne przyjmuj
liczne naczynia doprowadzajce, natomiast oddaj nieliczne,
ale wiksze odprowadzajce. W zwizku z tym mimo licznych
zespole grubo naczynia nie zmienia si.
Przebieg wikszych naczy chonnych jest zbliony do
przebiegu y. Wyrniamy naczynia chonne powierzchowne
(skrne) oraz naczynia chonne gbokie (podpowiziowe).
Pierwsze przebiegaj w tkance tuszczowej podskrnej i w
stanach zapalnych widoczne s w postaci czerwonych prg.
Drugie -naczynia chonne gbokie- biegn z obwodowymi
ttnicami i odpowiadaj yom towarzyszcym.
Zespolenia naczy chonnych nie tylko tworz naczynia
poszczeglnych narzdw, ale rwnie cz ze sobnaczynia
chonne obu pow ciaa.
Zastawki wystpuj ce w naczyniach chonnych sznacznie liczniejsze ni zastawki ylne. Zastawki te, ukadajc si w
regularnych odlegociach, nadaj specyficzny ksztat naczyniom chonnym. Jeeli s one wypenione chonk, przypominaj raniec. Zastawki umoliwiaj przepyw chonki w kierunku dorodkowym i zapobiegaj cofaniu si limfy. Jeeli w
warunkach chorobowych na skutek zastoju limfy naczynia
silnie si rozszerzaj, dochodzi do nieszczelnoci zastawek, co
sprzyja cofaniu si limfy.
Naczynia chonne, podobnie jak krwionone, maj wasne naczynia zaopatrzeniowe. Maym naczyniom towarzyszy
jedno naczynie wosowate krwionone; wikszym - dwa, ktre
20
zespalaj si si ze sob i tworz wok naczynia chonnego

gstsiatk. Wiksze naczynia chonne, oprcz naczy wosowatych krwiononych, maj rwnie ma yk. Rwnie
przewd piersiowy ma swoje naczynia krwionone i wasne
unerwienie. Nerwy dochodzce do brzusznej czci przewodu
piersiowego pochodz z nerwu bdnego oraz ze splotu aortowego brzusznego. Wzdu caego przebiegu posiada on rwnie sie nerwowokoonaczyniow,zawierajcdrobne zwoje. W czci piersiowej przewodu w sieci tej biegn wkna
ukadu autonomicznego, j ak rwnie gazki nerww midzyebrowych. W cianie przewodu piersiowego oraz w cianie
wikszych pni chonnych rozrnia si cztery sploty nerwowe:
przydankowy, nadminiowy, wewntrzminiowy i podrdbonkowy. W bonie zewntrznej i rodkowej le zakoczenia
czuciowe; bona rodkowa oprcz nich ma take zakoczenia
ruchowe.
Na prd chonki decyduj cy wpyw maj te same czynniki, ktre wpywaj na powrt ylny krwi do serca.
Gwne pnie chonne
Pie chonny, przewanie krtki, poprzedzony jest nieraz splotem. Dzieje si tak dlatego, e naczynia odprowadzajce jednego wza mog uchodzi nie tylko do nastpnego, lecz
do dwch lub nawet wikszej iloci wzw. Wytwarza si w
ten sposb ukad naczy podobny do splotu.
Do gwnych pni chonnych zaliczamy:
Pnie ldwiowe. Pnie ldwiowe prawy i lewy wychodz ze
splotw ldwiowych, ktre przechodz wzdu aorty brzusznej i yy gwnej dolnej ku grze. Pnie ldwiowe cz si
21
ze sob, wytwarzajc zbiornik mleczu. Odbieraj one chonk

z koczyn dolnych, ze ciany i narzdw miednicy, z parzystych narzdw jamy brzusznej i czciowo ze ciany brzucha.
Grubo pnia ldwiowego, podobnie jak innych pni chonnych, wynosi okoo 2 mm.
Pnie jelitowe. Pnie jelito we po wstaj z bardzo obfitego splotu
trzewnego znajdujcego si w otoczeniu ttnicy krezkowej i
ttniczego pnia trzewnego. Splot trzewny utworzonyjest przez
naczynia chonne nieparzystych narzdw jamy brzusznej i
naczy odprowadzajcych biegncych w krezkach jelita.
Pnie rdpiersiowe. W rdpiersiu powstaj dwa pnie chon
ne po stronie prawej i dwa po stronie lewej. Z naczy odprowa
dzaj cych, wychodzcych z wzw rdpiersiowych przed
nich, powstaje krtki pie rdpiersiowy przedni, zwany rw
nie pniem oskrzelowo-rdpiersio wym przednim. Kieruj e si
on do przodu od yy podobojczykowej i uchodzi do kta
ylnego. Z naczy odprowadzaj cych rdpiersiowych tylnych
powstaje pie rdpiersiowy tylny, zwany take pniem oskrzelowo-rdpiersiowym tylnym. Po stronie prawej uchodzi do
kta ylnego prawego lub do przewodu chonnego prawego.
Po stronie lewej uchodzi przewanie do przewodu piersiowe
go.
Pnie podobojczykowe. Odprowadzaj limf z bocznej oko
licy szyi, z przednio-bocznej ciany klatki piersiowej i z koczy
ny grnej. Po stronie lewej uchodzi przewanie do przewodu
piersiowego, po stronie prawej albo bezporednio do kta
ylnego, albo do przewodu chonnego prawego.
Pnie szyjne. Powstaj z poczenia dolnych gbokich w
zw szyjnych. Biegn wzdu bocznego obwodu yy
22
Rys. 2. Ukad limfatyczny
23
1
Prawy
przewd
chonny
Obszar drenowania
przewodu chonnego prawego
Obszar
drenowania
przewodu
piersiowego
Rys. 3. Ukad limfatyczny
szyjnej wewntrznej i uchodz do ktw ylnych. Dugo ich

nie przekracza 20 mm, s one wyposaone w par domykalnych zastawek. Pnie szyjne odprowadzaj chonk z gowy i
szyi.
Przewd chonny prawy. Pie podobojczyko wy prawy, pie
szyjny prawy oraz prawe pnie rdpiersiowe tworz w okolicy
prawego kta ylnego przewd chonny prawy. Dugo prze
wodu piersiowego prawego nie przekracza zwykle 1,5 cm.
Wlewa si do niego chonka z prawej koczyny grnej, z
prawej poowy gowy i szyi oraz z prawej poowy klatki
piersiowej. Zbiera chonk z 1/4 czci ciaa i wlewa do
prawego kta ylnego.
Przewd piersiowy. Jest najwikszym pniem chonnym. Jego
dugo wynosi 38-45 cm, szeroko 2 - 4 mm. Powstaje z
poczenia obu pni ldwiowych przy rozworze aortowym na
zmiennym poziomie od 12. krgu piersiowego do 2, a nawet 3.
krgu ldwiowego. Bakowato poszerzone miejsce pocze
nia nosi nazw zbiornika mleczu. Przewd piersiowy zbiera
chonk z 3/4 czci ciaa, a wic z obu koczyn dolnych,
wszystkich narzdw j amy brzusznej i miednicy, z caej ciany
brzucha, z lewej poowy klatki piersiowej, lewej koczyny
grnej, lewej poowy szyi i gowy.
.,, \
3. NACZYNIA I WZY
GOWY I SZYI
Wikszo limfy gowy i szyi obustronnie dopywa do

wzw chonnych szyjnych gbokich (Rys. 4), ukadajc si
wzdu powrzka naczyniowo-nerwowego szyi i dalej do pnia
chonnego szyjnego. Tylko niewielka ilo chonki dochodzi
25
Wzy
Pasmo potyliczne
.Pasmo
ikroniowe
rodkowe
Pasmo
"czoowe
Pasrno
skroniowe
~ednie
' Wzy
przyusznicze
Wzy "
iliczkowe
Pasmo
rzowe
Pasmo __
zamaowinowe
Wzy
potyliczne
Wzy
zamaowinowe
nadobojczykov
Wzy szyjne
gbokie grne
Wze
Wzy szyjne
powierzchowne
naramieni
piersiowy
Wzy szyjne
gbokie dolne"^
W zy ''
podbrdkowe
^ Wzy poduchwowe
.Wzy
podgnykowe Wze
przedkrtaniowy
/
ya
,_ Wzy
przytchawicze ..
Wzy
przedtchawicze
- Wzy
nadmostkowe
odpromieniowa-Wzy podobojczykowe
F^ie szyjny
Pie podobojczykowy
Rys. 4. Wzy i drogi chonne gowy i szyi.

Schemat wzorowany na Pernkopfie. " ' " ' '
do wzw nadobojczykowych i dalej czciowo do pnia

podobojczykowego, czciowo do pnia szyjnego. Obydwie
drogi odprowadzaj chonk za porednictwem regionalnych
grup wzw.
Naczynia i wzy chonne gowy
Wzy potyliczne. W liczbie 2 - 3 usytuowane s na kresie
karkowej grnej. Do wzw tych dochodz naczynia dopro
wadzaj ce z okolicy potylicznej i z grnej czci karku. Naczy
nia odprowadzajce zdaj do gbokich wzw szyjnych
grnych. Tylko cz chonki kieruje si do wzw szyjnych
powierzchownych i dalej do wzw nadobojczykowych lub
do grnych wzw szyjnych gbokich.
Wzy zamalowinowe. Leaku tyowi od maowiny usznej,
na cignie minia mostkowo-obojczykowo-sutkowego w
liczbie 1-3. Naczynia doprowadzajce prowadz chonk z
przyrodkowej powierzchni maowiny usznej, z ucha rodko
wego i z komrek sutkowych oraz z tylnej czci okolicy
skroniowej. Naczynia odprowadzajce uchodz tak, jak po
przednie.
Wzy przyusznicze. Le w komorze linianki przyusznej
do przodu od maowiny usznej. Ukadaj si w dwch war
stwach. Wzy powierzchowne le na liniance przyusznej,
gbokie- wewntrz gruczou. Przyjmuj chonk z bocznej
czci powiek i spojwek oka, z nosa zewntrznego, linianki
przyusznej, z przewodu suchowego zewntrznego i bocznej
powierzchni maowiny usznej oraz ze rodkowej i przedniej
czci okolicy skroniowej. Naczynia odprowadzaj ce uchodz
gwnie do grnej grupy wzw szyjnych gbokich. Nielicz
ne mog wpada do wzw szyjnych powierzchownych, a
nawet do tylnych wzw poduchwowych.
27
Wzy policzkowe. Le przyrodkowo od uchwy na po

wizi minia policzkowego. Czsto wczone s w naczynia
doprowadzaj ce wzw poduchwowych. Przyj muj chonk
czciowo z twarzy, oczodou, jamy nosowej, z dou podskroniowego, grnej czci garda i podniebienia. Naczynia odpro
wadzajce uchodz do tylnych wzw chonnych podu
chwowych oraz do grnych wzw szyjnych gbokich.
Naczynia i wzy chonne szyi
Wyrniamy trzy grupy wzw chonnych szyi.
Wzy szyjne przednie.
Zalicza si tu wzy lub grupy wzw, ktre przesczaj
chonk wzw pooonych na dnie jamy ustnej (poduchwowe, podbrdkowe), na krtani (wzy podgnykowe i wze
przedkrtaniowy), na tchawicy i przeyku (wzy przedtchawicze i przytchawicze) oraz wzy przedniej okolicy szyi (wzy
nadmostkowe).
Wzy chonne poduchwowe. Le w trjkcie poduchwowym na torebce gruczou poduchwowego wzdu brze
gu uchwy. Zwykle jest ich 3 - 8 i dziel si na cztery grupy:
przedni, rodkow, tyln i grup wzw przyuchwowych.
Wzy poduchwowe zbieraj limf z warg, nosa zewntrzne
go i j amy nosowej, policzkw, przyrodkowych czci powiek,
zbw, dzise, jzyka i dna jamy ustnej.
Wszystkie wzy chonne poduchwowe s ze sob poczone
naczyniami zespolonymi. W duej trwajcych procesach chorobowych naley oczekiwa, e nie tylko najblisze przynalene wzy bd zajte, ale, poprzez te poczenia, wszystkie
czony acucha poduchwowego. Zespolenia takie wystpuj
rwnie pomidzy tyln grup wzw poduchwowych a
28
wzami przyuszniczymi tworzc tzw. pasmo ktowe, biegnce wzdu tylnego brzegu kta uchwy. T drog procesy
chorobowe mog wnika do komory linianki przyusznej.
Naczynia odprowadzajce tych wzw uchodz do wzw
szyjnych gbokich.
Wzy chonne podbrdkowe. Le w okolicy podbrdko
wej przykryte miniem szerokim szyi. Przewanie wystpuj
w liczbie 2-3, chocia moe ich by nawet osiem. Im jest ich
wicej, tym s mniejsze. Zwykle rozrnia si wzy przednie
i tylne. Zasig wzw podbrdkowych, oprcz okolicy
podbrdkowej, obejmuje brdk, cz rodkow wargi dol
nej, przednie zby uchwy oraz koniec jzyka.
Naczynia doprowadzaj ce zstpuj zarwno po stronie zewntrznej , j ak i wewntrznej uchwy, przy czym czsto uchodzdo
wzw podbrdkowych przeciwlegych. Naczynia odprowadzajce tych wzw uchodzdo wzw szyjnych gbokich
(czasami po stronie przeciwlegej).
Wzy chonne zagardowe. Le do przodu od przedniego
uku krgu szczytowego lub trzonu krgu obrotowego, od
ktrych oddziela je misie dugi gowy, i do tyu od grnej
czci garda. Wystpuj w liczbie 1-3.
Naczynia doprowadzajce wiod chonk z jamy nosowej,
nosowej czci garda i trbki suchowej. Naczynia odprowadzajce uchodzdo grnych wzw szyjnych gbokich.
Wzy chonne podgnykowe. Le poniej trzonu koci
gnykowej, pod miniami podgnykowymi. Naczynia doprowa
dzajce wiod chonk z przedsionka krtani i zachyku gru
szko watego oraz przylegajcej czci krtaniowej garda.
Naczynia odprowadzajce uchodzdo grnych wzw szyj
nych gbokich.
29
Wze chonny przedkrtaniowy. Naj czciej wystpuj ej ako

wze nieparzysty. Ley w pobliu linii porodkowej na wizadle piercienno-tarczowym lub na uku chrzstki piercieniowatej. W przypadku kiedy jest parzysty, ukada si bardziej
bocznie na miniu piercienno-tarczowym. Przyjmuje chonk gwnie z dolnej czci krtani i odprowadza j do wzw
szyjnych gbokich grnych.
Wzy chonne przedtchawicze. Umiejscowion sdo przo
du od tchawicy poniej wziny gruczou tarczowego. Odpro
wadzaj chonk z gruczou tarczowego oraz tchawicy i doprowadzajjalbo do wzw przytchawiczych, albo do wzw
rdpiersiowych przednich.
Wzy chonne przytchawicze. Skadajsi z 5-6 wzwpo
kadej stronie uoonych w acuch, znajdujcy si w rowku
pomidzy tchawic a przeykiem. Pobieraj one chonk z
krtaniowej czci garda, z przeyku, krtani, tchawicy i patw
bocznych gruczou tarczowego oraz chonk odprowadzan
za porednictwem wzw przedkrtaniowego i przedtchawiczych.
Naczynia odprowadzajce uchodz czciowo do dolnych
wzw szyjnych gbokich, czciowo za porednictwem pnia
oskrzelowo-rdpiersiowego tylnego do kta ylnego.
Wzy chonne nadmostkowe. Wystpuj w iloci 1 do 2
wzw w przestrzeni nadmostkowej. Przykryte s blaszk
powierzchown powizi szyi, za od trzewi szyi oddziela je
blaszka przedtchawicza tej powizi.
Wzy te przyjmuj chonk z warstw skrnych przedniej
okolicy szyi i odprowadzaj j wzdu uku szyi do kta
ylnego.
30
Wzy szyjne gbokie
^ v;
Zaliczamy tu wszystkie wzy usytuowane wzdu yy

szyjnej wewntrznej. Wzy te zbieraj chonk z gowy i szyi.
W zwizku z ich bardzo duym zasigiem maj wielkie znaczenie. Wzy szyjne gbokie dziel si na grne i dolne. Wzy
szyjne gbokie grne zbieraj prawie cachonk z gowy,
chocia nie bezporednio, lecz jako druga lub trzecia stacja za
wzami regionalnymi gowy. Wzy szyjne gbokie dolne
stanowikolejni ostatniju stacj dlachonki gowy przedjej
ujciem do krwiobiegu.
\ '
\.
Wzy szyjne powierzchowne

(tylno-boczne)
"
Zaliczamy tu wszystkie wzy bocznego trjkta szyi,

ktre przyjmujchonk z potylicy i karku. Grupa w iloci 4 6 wzw, pooonych w grnej poowie bocznego trjkta
szyi, przykryta jest blaszk powierzchown powizi szyi. W
zwizku ze swym powierzchownym pooeniem jest dostpna
dla badania i drenau limfatycznego.
Naczynia odprowadzajce kierujsi dwiema drogami. Gwna droga poda do wzw nadobojczykowych, natomiast
cz chonki odpywa poprzecznymi poczeniami do wzw
szyjnych gbokich.
Wzy chonne nadobojczykowe. Wzy nadobojczykowe
oraz cz kocowa pnia podobojczykowego, ktry uchodzi
do kta ylnego, tworznadobojczykowdrog limfy. Biegnie
ona wzdu obojczyka na podstawie bocznego trjkta szyi i
gwnie odprowadza chonk z koczyny grnej, z okolicy
karku i potylicy oraz czciowo ze ciany klatki piersiowej.
Wystpuj w liczbie 8-12. Wielkie znaczenie, jakie majwzy
nadobojczykowe w diagnostyce i terapii, polega na ich dopy31
wach pachowych i piersiowych (gwnie z okolicy sutkowej), dla ktrych sone ostatnistacj przed uj ciem do
kta ylnego. W gbi dou nadobojczykowego sone atwo wyczuwalne, a w stanach zapalnych przy
powikszeniu wzw s widoczne goym okiem.
Naczynia odprowadzajce kierujsi zarwno do pnia szyjnego, jak i do pnia podobojczykowego.
wzy
przyusznicze
nigdaek
podniebieriny
ya
zauchuowa
wzy
poduchwo
tylne
wzy
wzy szyjne
gb. grne
odbrodkowe
przednie
wzy poduchwowe
przednie
Rys. 5. Wzy i drogi chonne twarzy. 'H

Schemat wzorowany na Lanzu i Wachsmuthci&J
4. NACZYNIA I WZY CHONNE

KOCZYNY GRNEJ
1Wzy chonne koczyny grnej grupuj si gwnie w
jamie pachowej. Zbieraj one chonk z caej koczyny grnej,
ze ciany klatki piersiowej i opucnej ciennej oraz z okolicy
grzbietowej tuowia. Znacznie mniej sze skupisko wzw chonnych znaj duj e si w okolicy okciowej. Wzy chonne koczyny grnej ukadaj si w wzy powierzchowne i wzy gbokie.
:
Wzy chonne powierzchowne
Wystpuj przewanie w trzech grupach.

Wze chonny okciowy powierzchowny. Z reguy wyst
puje pojedynczo, rzadziej w grupie dwch lub trzech. Uoony
jest w tkance podskrnej, na przyrodkowej stronie ramienia
okoo 3 - 4 cm powyej nadkykciaprzyrodkowego, i przylega
do yy odokciowej.
Naczynia doprowadzajce pochodzz trzech ostatnich palcw
rki i przyrodkowego brzegu przedramienia. Naczynia odprowadzaj ce przebiegaj obok yy odokciowej, przechodz
przez powi ramienia, a nastpnie z naczyniami zbiorczymi
gbokimi uchodz do wzw chonnych jamy pachowej.
Wzy chonne ramienno-piersiowe. Przewanie w liczbie
dwch umiejscowione s obok obojczyka w trjkcie ramienno-piersiowym. Wzy te s wczone w przebieg powierz
chownego naczynia chonnego, pooonego w brudzie nara33
wzy naramienno-piersiowe
pnie chonne
naramienno-piersiowe
wzy
pachowe
wze okciowy
"powierzchowny
ya ,
odprotnieniowa"
wze okciowy
gboki
ya odokciowa
'
Rys. 6. Naczynia chonne powierzchowne koczyny grnej.

34
mienno-piersiowej. Naczynie to towarzyszy yle odpromieniowej i uchodzi do jednego z wzw podobojczykowych.

Wzy chonne tylne powierzchowne barku. S to wzy
skrne na przebiegu naczy powierzchownych barku, ucho
dzcych do wzw pachowych. Wyrnia si tu trzy wzy:
- wze tylny grny umiejscowiony w pobliu grnego
kta opatki, . . , , - wze obojczykowy usytuowany

w okolicy koca
barkowego obojczyka,
- wze tylny dolny pooony w okolicy dolnego kta
s;
opatki.
Wzy chonne gbokie
W skad wzw gbokich wchodz wzy przedramienia i
ramienia, wzy jamy pachowej oraz wzy nadopatkowe.
Wzy chonne przedramienia i ramienia
Smaymi wzami o zmiennej liczbie i pooeniu. Wczone
sw przebieg naczy zbiorczych gbokich, biegncych wzdu
y i ttnic przedramienia i ramienia. Wyrniamy tu:
wze okciowy gboki pooony w gbi dou okciowego,
wzy promieniowe pooone wzdu ttnicy promieniowej
tu powyej rki,
wzy midzykostne, z ktrych jeden ley w kcie rozdwo
jenia ttnicy midzykostnej wsplnej, a drugi przylega do
ttnicy midzykostnej tylnej nieco poniej odwracacza,
35
wzy ramienne w liczbie 2 - 5 pooone wzdu

krwiononych ramiennych.
Wzy chonne jamy pachowej
Wyrniamy pi grup wzw pachowych:
Wzy pachowe boczne. Uoone sw iloci 3 - 5 powierz
chownie, wzdu brzegu bocznego jamy pachowej, przyrodkowo i do tyu od czci dolnej yy pachowej.
Naczynia doprowadzajce zbieraj chonk prawie z caej
koczyny grnej. Naczynia odprowadzaj ce biegndo wzw
pachowych rodkowych i szczytowych.
Wzy pachowe piersiowe. Przylegaj do przyrodkowej
ciany jamy pachowej. W iloci 4 - 5 ukadaj si na miniu
zbatym przednim wzdu brzegu minia piersiowego wik
szego. Sto wzy powierzchowne. Grna cz tych wzw
nosi nazw wzw SORGIUS A i sone miej scem pierwszych
przerzutw raka sutka.
Naczynia doprowadzajce biegn z przednio-bocznej ciany
klatki piersiowej, z bocznej czci gruczou sutkowego oraz z
czci nadppkowej ciany brzusznej. Naczynia odprowadzajce dochodz do rodkowych wzw jamy pachowej.
Wzy pachowe podopatkowe. Nale do wzw pacho
wych gbokich. Wystpuj w liczbie 4-6, przylegaj do tylnej
ciany jamy pachowej i towarzysz naczyniom piersiowogrzbietowym i podopatkowym. Od tyu przez otwory pacho
we dochodz do nich naczynia chonne z okolicy grzbietowej
tuowia. Naczynia odprowadzajce dochodz do wzw pa
chowych rodkowych.
'"
36
Wzy pachowe rodkowe. Nale do wzw gbokich. S

to due wzy chonne, ktre w liczbie 3 - 5 znajduj si w
tkance tuszczowej rodkowej czci jamy pachowej.
Naczynia doprowadzajce wiodchonk z wszystkich trzech
poprzednich wzw.
Dodatkowo moe tu dochodzi chonka z gruczou sutkowego. Naczynia odprowadzajce wpadaj do wzw szczytowych.
Wzy pachowe szczytowe (podobojczykowe). Wystpuj
w zmiennej liczbie od 6 do 8 i s wzami gbokimi. Pooone
s poniej obojczyka, przy rodkowo od yy pachowej. Przejmujone chonk z wzw rodkowych pachy, z grnej czci
gruczou sutkowego oraz z naczy towarzyszcych yle odpromieniowej.
Naczynia odprowadzajce wzw szczytowych tworz pie
podoboj czykowy.
Poszczeglne wzy pachowe posiadaj liczne poczenia mi
dzy sob, tworzc splot chonny pachowy.
4
Wzy chonne nadopatkowe
..
Wystpujw liczbie 3-4. Pooone sw dole nadgrzebieniowym opatki wzdu naczy nadopatkowych.
Naczynia doprowadzajce wiod limf z mini: nadgrzebieniowego i podgrzebieniowego.
Naczynia odprowadzajce dochodz do wzw pooonych
dookoa wnki naczyniowo-nerwowej minia czworobocznego.
37
Naczynia chonne koczyny grnej dtlimy nanaczyfda powierzchowne i naczynia gbokie.

!
Naczynia chonne powierzchowne
Naczynia chonne powierzchowne zbieraj chonk z warstw

skrnych, biegn w tkance cznej podskrnej i le bardziej
powierzchownie ni nerwy.
1. Palce
Sie chonna uchodzi do dwch lub trzech naczy zbiorczych,
uoonych wzdu bocznych brzegw kadego palca. U nasady
palcw naczynia przechodz na grzbietow stron rki.
2. rdrcze
W ukadzie naczy chonnych sieci powierzchownej po stronie
doniowej pod wzgldem kierunku przebiegu wyrnia si
naczynia: promieniowe, okciowe, dolne i grne.
Naczynia promieniowe kieruj si ku grze i w stron
promieniow. Przecinaj kb i na grzbiecie rki cz si z
naczyniami kciuka.
Naczynia okciowe biegnpoprzecznie do brzegu okciowe
go, przecinaj kbik i na grzbiecie rki cz si z naczyniami
V palca.
Naczynia dolne zbieraj chonk z dolnej 1/3 czci doni,
wchodzmidzy nasady palcw i wpadaj do naczy bocznych
palcw.
Naczynia grne kieruj si z dou do gry i po dojciu do
doniowej strony przedramienia zlewaj si stopniowo w 4 do
5 pni.
Po stronie grzbietowej rdrcza z przestrzeni midzypalcowych naczynia chonne kieruj si ku grze, przebiegajc
niemal rwnolegle do siebie. Czciowo tylko biegn skonie,
krzyuj si i zespalaj.
38
3. Przedrami
Naczynia grne doni przechodz dalej rodkiem doniowej
strony przedramienia. Po stronie grzbietowej, naczynia posuwajc si ku grze, przybliaj si do brzegw przedramienia
tworzc grup promieniow i okciow.
Grupa promieniowa towarzyszy yle odpromieniowej
przedramienia i j est przedueniem naczy chonnych I i II oraz
strony promieniowej III palca.
Grupa okciowa biegnie wzdu brzegu okciowego przedra
mienia. Jest przedueniem naczy zbiorczych wychodzcych
z IV i V palca i strony okciowej III palca.
<; r,
4. Rami
Po stronie przedniej naczynia powierzchowne przebiegaj ku
grze. Nieliczne naczynia grupy tylnej przechodz skonie
przez stron przyrodkowi boczn, krzyujc si z naczyniami strony przyrodkowej i bocznej dochodz do naczy strony
przedniej.
Naczynia przednie maj rny przebieg. Niektre przerwane s
wzem okciowym powierzchownym, towarzyszyle odokciowej i po przebiciu powizi ramienia biegn z naczyniami
chonnymi gbokimi. Inne biegn w kierunku pachy i po
przebiciu powizi pachowej, podobnie jak poprzednie, uchodz do wzw pachowych bocznych i rodkowych. Najbardziej bocznie pooone naczynie powierzchni przedniej biegnie
w brudzie naramienno-piersio wej, moe by przerwane przez
wzy naramienno-piersio we, i uchodzi do jednego z wzw
szczytowych. Liczba naczy na ramieniu jest mniej wicej o
poow mniej sza ni na przedramieniu.
5. Bark
Wyrniamy tu naczynia chonne przednie i tylne. Kocz si
one w wzach pachowych podopatkowych i rodkowych, a
niektre wpadaj bezporednio do jednego z wzw nara39
mienno-piersiowych.
Naczynia chonne gbokie
Krenie chonne koci, mini, powizi, staww i nerww koczyny grnej realizowane jest za porednictwem
naczy chonnych gbokich. Cech charakterystyczn tych
naczy jest to, e sznacznie mniej liczne i towarzysz naczyniom krwiononym.
Na palcach i rdrczu naczynia limfatyczne towarzysz ttnicom. Po przejciu przez rdrcze powstaj z nich naczynia
promieniowe i okciowe. Na przedramieniu dwa naczynia
chonne promieniowe dochodz do zgicia okciowego. Tam
cz si, tworzc boczne naczynie ramienia, albo uchodz do
jednego z wzw promieniowych.
Naczynia chonne okciowe - rwnie dwa - towarzyszc
ttnicy okciowej, po dojciu do zgicia okciowego uchodz
do wza okciowego gbokiego.
Naczynia chonne midzykostne przednie i tylne biegn na
przedramieniu wzdu odpowiednich ttnic i kocz si na
poziomie zgicia okciowego, uchodzc do wza okciowego
gbokiego lub do jednego z naczy okciowych. Naczynia
chonne ramienne przej muj krenie chonne gbokie
przedramienia, kieruj si ku grze i przez wzy ramienne
kocz si w grupie bocznej lub rodkowej wzw pachowych. Jedno z trzech naczy moe nawet wpada bezporednio
do ktrego z wzw szczytowych.
KLATKI PIERSIOWEJ, PRZEPONY
I GRZBIETU
W obrbie klatki piersiowej wyrniamy naczynia i wzy

chonne trzewne oraz naczynia i wzy chonne cienne. Ponie41
wa naczynia i wzy trzewne nie s dostpne, ich znaczenie

przy wykonywaniu drenau limfatycznego jest mniejsze. Naczynia i wzy cienne dziel si na: gbiej pooone naczynia
i wzy klatki piersiowej i przepony oraz naczynia i wzy
chonne powierzchowne, do ktrych zaliczamy rwnie naczynia i wzy sutka.
Naczynia i wzy chonne klatki piersiowej
Wzy chonne pachowe piersiowe. Naczynia doprowadza
jce zbieraj chonk z przednio-bocznej ciany klatki piersio
wej, z bocznej czci gruczou sutkowego oraz z czci nadppkowej ciany brzusznej.
Naczynia odprowadzajce wpadaj przewanie do wzw
pachowych rodkowych. Wzy te nale do wzw powierzchownych.
Wzy chonne piersiowo-nadbrzuszne. Podobnie jak po
przednie, swzami powierzchownymi. W iloci 2-6 uoone
snapowizi minia zbatego przedniego. Filtrujone chonk z dolnych czci gruczou sutkowego, bocznej ciany tuo
wia i z grnej czci skrnych warstw brzucha.
Naczynia odprowadzajce uchodz do wzw pachowych
rodkowych.
Oprcz gwnego odpywu chonki z tych wzw do wzw
pachowych istniej liczne zespolenia z ssiednimi okolicami.
Cz chonki uchodzi do wzw nadobojczykowych, cz
do wzw gbokich klatki piersiowej. Istniej rwnie poczenia pomidzy wzami strony przeciwlegej.
Splot chonny otoczki brodawki sutkowej. Wytworzony
jest z naczy rodkowej czci gruczou. Odpyw chonki jest
tu moliwy we wszystkich kierunkach.
42
Wyrniamy cztery gwne drogi odpywu: ( Rys.8)

- pachow,
- midzyebrow tyln,
s -midzyebrowprzedni,
- midzyminiow.
Znaczenie kliniczne ma przede wszystkim droga pachowa i
midzyminiow.
Naczynia gbiej pooone ciany klatki piersiowej
Naczynia chonne mini piersiowych wnikaj do przestrzeni midzyebrowych i uchodz do wzw mostkowych.
wzy
pachoi
wzy szyjne gbokie

wzy nadobojczykowe wzy
podobojczyko
wzy przynostkou
, wzy ranienne
wze przysutkowy
wzy
podsutko
Rys. 8. Drogi
chonki gruczou sutkowego kobiety.
odpywu
43
Naczynia chonne grnej czci mini piersiowego wikszego

i piersiowego mniejszego uchodz do wzw midzypiersiowych i dalej do wzw pachowych rodkowych. W
przestrzeniach midzyebrowych naczynia chonne odprowadzaj chonk zarwno do przodu, jak i do tyu, tworzc
piercie naczyniowy podobnie jak ukad naczy krwiononych. Do przodu - poprzez naczynia midzyebrowe przednie
- chonka dopywa do wzw mostkowych. Wzy te pooone s w przednich odcinkach przestrzeni midzyebrowych
wzdu naczy piersiowych wewntrznych. cz si one z
wzami rdpiersiowymi przednimi i przyjmuj rwnie
chonk z wtroby, przepony i gruczou sutkowego.
Naczynia odprowadzajce tworz pie mostkowy. W pobliu
stawu mostkowo-obojczykowego pie mostkowy kieruje si
do przodu od yy podobojczykowej i uchodzi do wzw
nadobojczykowych lub podobojczykowych, ewentualnie po
stronie prawej do przewodu chonnego prawego, a po stronie
lewej do przewodu piersiowego.
Naczynia i wzy chonne trzewne klatki piersiowej
Zaliczamy tu obustronne wzy rdpiersiowe przednie,
tylne i rodkowe. Naczynia odprowadzajce uchodz do przewodu piersiowego oraz do przewodu chonnego prawego
obustronnie zaporednictwempni chonnych rdpiersiowych
przedniego i tylnego.
Naczynia i wzy chonne przepony
Naczynia chonne przepony wytwarzaj dwa silnie rozwinite sploty: jeden na grnej, drugi na dolnej powierzchni.
Z czci przedniej powierzchni grnej przepony naczynia
uchodz do wzw mostkowych i do pnia mostkowego.
44
Cz tylna grnej powierzchni przepony wysya chonk do

dolnych wzw rdpiersiowych tylnych i do pnia rdpiersiowego tylnego. Z bocznych czci przepony chonkaprzechodzi
do naczy chonnych midzyebrowych przednich i tylnych
oraz do wzw mostkowych i krgowych. Z powierzchni
dolnej chonka odprowadzana jest do wzw trzewnych,
pooonych przy wejciu aorty do jamy brzusznej. Naczynia
chonne trzewi klatki piersiowej drenuj puca i opucn,
serce i osierdzie, tchawic, oskrzela gwne, przeyk i grasic.
Naczynia i wzy chonne grzbietu
Naczynia chonne podskrne pooone s w polu mini
czworobocznego i najszerszego grzbietu. Biegn do przodu,
cz si w 10-12 pni uchodzcych do wzw pachowych
podopatkowych.
Z przestrzeni midzyebrowych po stronie tylnej, z naczy
midzyebrowych tylnych chonka przechodzi do wzw
krgowych pooonych w tylnych odcinkach przestrzeni midzyebrowych midzy gowami eber. Naczynia te przyjmuj
przez otwory midzykrgowe chonk z kanau krgowego.
Naczynia odprowadzajce po obydwu stronach uchodz do
przewodu piersiowego, a niewielka cz do wzw rdpiersiowych tylnych. Z dolnej czci grzbietu ( poniej ppka )
naczynia chonne odprowadzaj chonk do wzw pachwinowych powierzchownych i uchodz do bocznego wza pasma poziomego. fvw;c>K"
^ nwfoi;**'''n,,<:
45

BRZUCHA I MIEDNICY
W brzuchu i miednicy wyrniamy:

Naczynia i wzy chonne powierzchowne wraz z naczyniami
i wzami krocza i narzdw pciowych zewntrznych.
Naczynia i wzy chonne gbokie ciany brzucha.
Naczynia i wzy chonne zaotrzewnowe.
Naczynia i wzy chonne trzewne.
?
,
Naczynia i wzy chonne powierzchowne
Zaznacza si podzia na czci nadppkowi podppkow. Z czci nadppkowej wzdu yy piersiowo-nadbrzusznej chonka prowadzona jest ku grze do wzw pachowych piersiowych. Z czci podppkowej chonka przechodzi
ku doowi wzdu yy nadbrzusznej do pasma poziomego
wzw pachwinowych powierzchownych. Niezalenie od
tego cz naczy chonnych skrnych przednio-bocznej czci brzucha poda z naczyniami krwiononymi powierzchownymi okalajcymi biodro i naczynia te przebiegaj wzdu
grzebienia biodrowego. Dziki istniej cym zespoleniom cz
chonki moe dostawa si: ku grze do wzw mostkowych
i do pnia mostkowego, ku doowi do wzw nadbrzusznych.
Naczynia chonne krocza uchodz czciowo do pasma poziomego wzw pachwinowych powierzchownych, czciowo
do wzw pachwinowych gbokich. Due znaczenie maj
poczenia dziki ktrym chonka z narzdw miednicy
mniejszej moe przechodzi do powierzchownych wzw
pachwinowych i odwrotnie - z powierzchni do wzw
miednicy i brzucha.
46
Naczynia i wzy chonne gbokie ciany brzucha

W dolnej czci yy nadbrzusznej dolnej grupuj si 34 wzy w tzw. wzy chonne nadbrzuszne. Dalszymi wzami s wzy okolicy pachowej i pachwinowej. Wzami regionalnymi naczy chonnych warstw miniowych tylnej ciany
brzucha s wzy ldwiowe, pooone zaotrzewnowo po obu
stronach aorty brzusznej.
Naczynia i wzy chonne zaotrzewnowe
W przestrzeni zaotrzewnowej zbieraj si drogi chonne
odprowadzajce chonk z koczyn dolnych, miednicy, jamy
brzusznej i ciany brzucha.
Naczynia chonne z koczyny dolnej poprzez wzy chonne
biodrowe cz si z naczyniami chonnymi miednicy, tworzc
splot limfatyczny ldwiowy z wzami ldwiowymi. Naczynia odprowadzajce wzw ldwiowych tworz obustronnie
pie ldwiowy. Poczenie pnia ldwiowego prawego i lewego tworzy przewd piersiowy.
Naczynia i wzy chonne trzewne
Wzy nieparzystych narzdwj amy brzusznej stanowi
wzy regionalne. Naczynia odprowadzajce tych wzw
uchodz do wzw trzewnych waciwych. Wzy chonne
narzdw miednicy wysyaj naczynia odprowadzajce do
wzw biodrowych wewntrznych.
47
wzy trzewne i
'zf naczynia doprow.
pie ldwiowy prawy
-~ zbiornik mleczu
' \ wzy ldwiowe

wzy krzyowe
wzy liiodroue;
wzy biodrowe
'wewntrzne
[pasmo
"poziome
wzy pachwinowe,
gbokie
pasmo \
"' /pionowe \
~~ wzy
i
!pachwin. pow.|
Rys.. 9. Ukad naczy i wzw chonnych od okolicy

podpachwinowej do zbiornika mleczu.

KOCZYNY DOLNEJ
-.*.
Podobnie jak na koczynie grnej, ukad chonny na

koczynie dolnej skada si z warstw powierzchownej i gbokiej. Naczynia gbokie s znacznie mniej liczne ni naczynia
powierzchowne. Na koczynie dolnej wyrniamy dwa skupiska wzw chonnych. S to wzy podkolanowe (wycznie
gbokie) i wzy pachwinowe, ktre wystpuj zarwno w
warstwie gbokiej, jak i powierzchownej.
Wzy chonne podkolanowe
./
Nale do wzw gbokich. Niewielkie i przewanie w

liczbie 4-7 umiej scowione sw tkance tuszczowej. Wyrniamy tu trzy grupy wzw:
Grupa tylna ley najbardziej powierzchownie. Umiejsco
wiona jest bocznie od uku yy odstrzakowej.
Grupa rodkowa skada si z 3-4 wzw, z ktrych cz
usytuowana jest przyrodkowo, a cz bocznie do naczy
podkolanowych.
Grupa przednia. Przewanie jest to pojedynczy wze, poo
ony gboko midzy ttnic podkolanow a torebk stawu
kolanowego.
Wszystkie wzy podkolanowe poczone s ze sob krtkimi
przewodami chonnymi. Naczynia doprowadzajce wiod
chonk ze stopy, podudzia i stawu kolanowego. Naczynia
odprowadzajce tworz 4 - 6 pni zbiorczych, ktre ukadaj si
w dwie grupy: powierzchown i gbok. Grupa powierzchowna (tylna ) skada si z 2 lub 3 naczy towarzyszcych
powierzchownej yle udowo-podkolanowej. Naczynia te uchodz do pasma pionowego wzw pachwinowych powierzchownych.
49
Grupa gboka stanowi gwn drog odprowadzaj cchonk z wzw podkolanowych. Skada si z 3 - 4 naczy
przebiegajcych obok yy udowej jako naczynia gbokie.
Uchodz one do gbokich wzw pachwinowych.
Wzy chonne pachwinowe
Wzy pachwinowe dzielimy na wzy powierzchowne i
gbokie.
Wzy chonne pachwinowe powierzchowne
Le w okolicy podpachwinowej. Wystpuj w iloci 10
- 15 tu pod skr. Ze wzgldu na ukad dzielimy je na pasmo
pionowe i pasmo poziome. Naczynia doprowadzajce pasma
pionowego kieruj si wzdu yy odpiszczelowej i prowadz
chonk z powierzchownych naczy koczyny dolnej. Pasmo
poziome otrzymuje dopywy.
z czci zewntrznych narzdw pciowych,
z krocza,
z przyrodkowej czci okolicy poladkowej, przedniobocznej ciany brzucha (poniej ppka),
z powierzchownej bocznej czci okolicy poladkowej,
z dna macicy.
Naczynia odprowadzajce w wikszoci uchodz do wzw
pachwinowych gbokich. Niewielka cz naczy chonnych
prowadzi limf do wzw biodrowych.
;
;'
Wzy pachwinowe gbokie
Wzy pachwinowe gbokie s mniejsze i mniej liczne

ni wzy pachwinowe powierzchowne. W liczbie 1 - 7
pooone s przyrodkowo od yy udowej. Do wzw pa50
wzy pachwinowe
powierzchowne \
ya
odpiszczelowa
Rys. 10. Naczynia powierzchowne i wzy chonne

prawej koczyny dolnej.
51
chwinowych gbokich dochodzi chonka z naczy gbokich

oraz z wzw pachwinowych powierzchownych, a take z
naczy chonnych prcia i echtaczki.
Naczynia chonne powierzchowne
Sie chonna j est najbardziej rozwinita na stronie podeszwowej stopy. Naczynia wychodzce z tej sieci biegn w
kierunku pachwin, wzdu yy odpiszczelowej i yy odstrzakowej. Naczynia te wpadaj czciowo do wzw podkolanowych, czciowo do wzw pachwinowych powierzchownych. Naczynia uchodzce do wzw podkolanowych w
liczbie 3 - 4 zbieraj chonk z bocznej czci stopy, okolicy
kostki bocznej i tylnej powierzchni podudzia. Wikszo naczy dochodzi do wzw podkolanowych. Mniejsza cz
uchodzi bezporednio do wzw pachwinowych. Pozostaa
cz stopy i podudzia drenowana jest przez znacznie
liczniejsze naczynia, ktre rozpoczynaj si siecichonn
palcw i kostki przyrodkowej.
Naczynia chonne, omijajc kostk przyrodkow po stronie
przedniej i tylnej, podaj wzdu yy odpiszczelowej, cz
si z naczyniami powierzchownymi poladkw i w liczbie 8-10
pni uchodz do pasma pionowego wzw pachwinowych
powierzchownych. Naczynia chonne powierzchowne cz
si ze sob licznymi zespoleniami na caym przebiegu.
Naczynia chonne gbokie
Naczynia chonne gbokie poczone sz siecinaczy
powierzchownych licznymi zespoleniami. Liczba zespole naj wiksza jest w obrbie stopy i maleje w miar wstpowania
naczy chonnych. Wyrniamy tu dwie grupy naczy
chonnych. Tworz one
52
Wzy
chonne
pachwino
powierzcho
wne
ya
rzuszna
powierzchowna
ya
odpiszczelowa
Rys. 11. Wzy chonne pachwinowe powierzchowny.

drog gwn i drogi dodatkowe.
Droga gwna, przerwana przez wzy podkolanowe grupy
rodkowej, biegnie jako naczynia udowe i uchodzi do wzw
pachwinowych gbokich. Czasami jedno lub dwa naczynia
kieruj si przez piercie udowy do wzw biodrowych,
omijajc wzy pachwinowe. Drogi dodatkowe s trzy :
naczynia chonne zasonowe,
naczynia chonne poladkowe grne,
naczynia chonne poladkowe dolne.
Naczynia te uchodz do wzw biodrowych wewntrznych.
53
8. PRZEPYW CHONKI
Objto pynu powracajcego do wiata naczy jest
zazwyczaj mniejsza ni objto pynu wypywajcego przez
ciany naczy wosowatych. Ten nadmiar pynu przedostaj e si
do naczy chonnych i t drog powraca do krwi. Mechanizm
ten kontroluje cinienie pynu tkankowego i powoduje jego
cig wymian. Przepyw chonki w cigu doby waha si w
granicach midzy 2 a 4 litry.
Przepyw chonki moliwy jest dziki:
ujemnemu cinieniu wewntrz klatki piersiowej w czasie
wdechu,
rytmicznym skurczom duych naczy chonnych,
skurczom mini szkieletowych,
sscemu dziaaniu prdu krwi w yach w miejscach uj
naczy chonnych,
istnieniu zastawek, ktre zapewniaj jednokierunkowy prze
pyw chonki,
pulsacyjnym ruchom ttnic w ssiedztwie naczy chonnych,
substancjom, ktre zwikszaj przepuszczalno cian naczy
wosowatych,
substancjom, ktre powodujskurczmini gadkich i nasilaj
wypyw chonki z jelit.
Na drodze przepywu chonki znajduj si wzy chonne . Liczba wzw chonnych u czowieka j est zmienna i waha
si w granicach 330 do 450.
Przepyw chonki w wle jest zmniejszony. Wzy stanowi
filtr zarwno biologiczny, jak i mechaniczny, magazynuj
chonk i wzbogacaj w limfocyty. Filtr mechaniczny zwizany
jest z budow drg przepywu wza, a filtr biologiczny polega
na dziaalnoci fagocytarnej ukadu siateczkowo-rdbonko54
wego zawartego w wle. Wzy zatrzymuj bakterie transportowane przez chonk, natomiast nie stanowi zapory dla
wirusw.
9. LIMFOCYTY
Stanowi 25% do 40% wszystkich krwinek biaych.
Wiksza cz limfocytw wytwarzana jest w wzach chonnych i ledzionie, niewielka - w szpiku kostnym. S one
komrkami zdolnymi do wytwarzania przeciwcia. Istnieje
dua wymiana dobowa limfocytw. Ulegaj one rozpadowi w
tkankach ukadu chonnego i we krwi. W czasie rozpadu z
limfocytw uwalnia si globulina, ktra zasila osocze krwi.
Okres ycia limfocytw waha si od 50 do 200 dni, jednak
okoo 20% spord nich yje tylko 3 do 4 dni. Spord
limfocytw dugo yjcych wyrniamy limfocyty grasiczozalene, czyli limfocyty T pochodzce ze strefy przykorowej
wzw chonnych, i limfocyty szpikozalene, czyli limfocyty
B wytwarzane w strefie podtorebkowej wzw chonnych.
Limfocyty T maj redni czas przeycia okoo 130 dni. S to
komrki odpowiedzialne gwnie za reakcje immunologiczne typu komrkowego:
reakcja odrzucania przeszczepu,
reakcja pnej nadwraliwoci,
reakcja przeszczepu przeciw komrkom biorcy.
Limfocyty T zawieraj immunogeny, ktre stymuluj wytwa
rzanie antygenu, czyli biaka, ktre wie i unieczynnia obce dla
organizmu zwizki chemiczne. Pod wpywem nieznacznych
iloci antygenu znajdujcego si we krwi recyrkulujce limfo
cyty T zatrzymuj si w strefie przykorowej wzw chon
nych. Tam powikszaj swoje wymiary i dziel si oraz prze
ksztacaj w limfoblasty. Maksymalna odpowied limfoblastyczna wystpuje ju po 4 dniach od pojawienia si anty55
genu we krwi.
Limfocyty B maj redni czas przeycia 50 dni, a wic krtszy
w porwnaniu z limfocytami T. S one odpowiedzialne za
humoralny mechanizm odpowiedzi immunologicznej, czyli
za syntez immunoglobulin. Odpowied na antygen zachodzi
wolno, osigajc maksimum po okoo 50 do 60 dni. Recyrkulujce limfocyty B zatrzymuj si w strefie podtorebkowej
wzw chonnych, dziel si i przeksztacaj w due zasadochonne plazmoblasty, ktre z kolei przeksztacaj si w dojrza
e komrki plazmatyczne intensywnie syntetyzujce immunoglobuliny. Limfocyty transportuj na swojej bonie komrko
wej, poza immunoglobulinami, rwnie hormony zwizane z
biakami osocza, czyli hormony sterydowe. Wikszo reakcji
immunologicznych typu komrkowego zachodzi przy udziale
czynnikw uwalnianych przez limfocyty T, zwanych limfokinami. S to:
-' ' -'" ' - '
czynnik mitogenny - MF,
'
czynnik zapalny - IF,
'"
czynnik cytotoksyczny powoduj cy niszczenie komrek
-LT,
>
:.
czynnik hamujcy migracj makrofagw - MIF,

czynnik przenoszenia reakcji immunologicznej - TF,
czynnik przepuszczalnoci naczy chonnych - PF.
10. MECHANIZMY POWSTAWANIA

OBRZKU
Obrzkiem nazywamy nadmierne patologiczne gromadzenie si pynu w przestrzeni zewntrzkomrkowej. Wprawdzie dosy czsto w warunkach prawidowych obserwujemy
due wahania objtoci przestrzeni zewntrznaczyniowej i
56
zewntrzkomrkowej, jednak nie dochodzi do obrzku. Zapobiegajtemu dwa mechanizmy:

odprowadzanie zwikszonych objtoci przesczu przez na
czynia chonne,
bardzo maa podatno przestrzeni zewntrznaczyniowej i
zewntrzkomrkowej.
Z obrzkiem patologicznym mamy do czynienia, kiedy wzrost
objtoci danego obszaru przekroczy 30%. Nastpuje wtedy
gwatowne zwikszenie podatnoci przestrzeni zewntrzkomrkowej. Do przyczyn wzrostu objtoci pynu tkankowego
i powstania obrzku zaliczamy:
1. Wzrost cinienia filtracyjnego:
.
rozszerzenie ttniczek,
zwenie yek,
wzrost cinienia ylnego ( niewydolno krenia,
niedomykalno zastawek, wpyw siy cienia).
2. Zmniejszenie gradientu cinienia osmotycznego:
obnienie stenia biaek w osoczu,
nagromadzenie substancji czynnych osmotycznie w -t
przestrzeni wypenionej przez pyn zewntrzkomrko=
wy.
3. Wzrost przepuszczalnoci naczy wosowatych:
substancja P,
histamina i substancje pochodne,
kininy.
4. Niedostateczny przepyw chonki.
11. ROLA UKADU CHONNEGO

Cigle prowadzone badania kliniczne potwierdzaj
ogromn rol ukadu chonnego w organizmie czowieka.
57
Badania wykazuj, e dua grupa chorb narzdw wewntrznychjest spowodowana zaburzeniami wkreniulimfy. Funkcje, jakie peni ten ukad, mona usystematyzowa w czterech
grupach:
1. Warunkowanie powrotu biaka z przestrzeni pozanaczyniowej do krwiobiegu.
2. Transport wody i soli mineralnych oraz drena tkanek.
3. Usuwanie substancji obcych (np. bakterii).
4. Uczestniczenie w procesach immunologicznych ustroju.
12. CHOROBY PRZEBIEGAJCE Z
POWIKSZENIEM WZW
CHONNYCH
Istnieje cay szereg procesw chorobowych oraz innych
stanw stymulacj i antygenowej, w przebiegu ktrych dochodzi
do zlokalizowanego bd te uoglnionego powikszenia wzw chonnych. Mona je usystematyzowa w osiem grup:
1. choroby zakane,
2. sarkoidoza,
*
'!
3. szczepienia ochronne,
4. limfadenopatie polekowe,
'
5. choroby kolagenowe,
6. choroby skry,
7. choroby nowotworowe ukadu chonnego,
8. przerzuty nowotworowe.
Dodatkowo naley uwzgldni dugotrwae stany zapalne jako
czynniki, ktre mogpowodowa powikszenie wzw chonnych.
Grupy 7. i 8. stanowi przeciwwskazania do stosowania
drenau limfatycznego.
58
B. CZ PRAKTYCZNA
Po zapoznaniu si z podstawami anatomicznymi i fizjologicznymi drenau limfatycznego moemy przystpi do opanowania trudnej sztuki masau. Drena limfatyczny wymaga
bardzo duej precyzji i pynnoci ruchw. Jednoczenie, stosowane w drenau techniki rnisi znacznie od wykorzystywanych w masau klasycznym czy segmentarnym, a ustalony
sposb postpowania nie moe by zmieniany.
Stosowany w rnych krajach drena limfatyczny przeszed wiele modyfikacji w stosunku do metody podanej przez
E. Voddera. Spowodowao to powstanie rnych metod drenau limfatycznego. Polska metoda opiera si na technikach
zblionych do oryginalnych podanych przez Voddera. Coraz
czciej jednak stosuje si w Polsce niemiecki model drenau.
Aby da czytelnikowi moliwo porwnania i wyboru metody, przedstawi w kolejnoci:
technik drenau limfatycznego stosowan w Polsce,
technik drenau limfatycznego stosowan w Niemczech.
Naley zaznaczy, e obydwie metody s rwnie skuteczne.
59
Poniewa dziaanie drenau jest czysto mechaniczne, a

polega na przepychaniu chonki i udronianiu wzw chon
nych, wic niezalenie od wykonywanej metody zasady stoso
wania drenau s takie same. Aby drena limfatyczny by
skuteczny, naley ich cile przestrzega.
;
ZASADY STOSOWANIA DRENAU

j
LIMFATYCZNEGO
1. Drena limfatyczny stosujemy zgodnie ze wskazaniami i przeciwwskazaniami.
Niezmiernie istotne jest ustalenie z lekarzem prowadzcym
moliwoci i sposobu (drena cakowity lub czciowy) wykonywania zabiegu. Dotyczy to szczeglnie zabiegw wykonywanych po przebytych przez pacjenta chorobach zakanych,
podostrych stanach zapalnych przebiegajcych z obrzkami
oraz po amputacjach i resekcjach w przebiegu leczenia chorb
nowotworowych. Zbyt wczesne wkroczenie z zabiegiem moe
doprowadzi do remisji choroby bd przeniesienia jej na
siebie i innych pacjentw. W stanach zapalnych moe doprowadzi do ponownego zaostrzenia, a w przypadku chorb
nowotworowych przy braku ustalenia zoliwoci nowotworu
drena limfatyczny moe by przyczynpo wstawania przerzutw. Ustalenia z lekarzem prowadzcym sniezbdne rwnie
w przypadku obrzkw wynikajcych z zaburze pracy serca
czy nerek. W tych przypadkach, podobnie jak poprzednio,
drena wykonujemy tylko za zgod i na zlecenie lekarza.
Wiksz swobod dysponuj e masaysta w przypadku leczenia
obrzkw pourazowych (skrcenia, zamania, zwichnicia,
amputacje pourazowe). W tych jednostkach chorobowych
drena wykazuje bardzo du skuteczno.
60
Wskazaniami do stosowania drenau limfatycznego s

wszystkie wskazania do wykonywania masau klasycznego,
ktrym towarzysz wysiki, obrzki bd zmiany skrne wynikaj ce z zaburzenia krenia limfy.
Przeciwwskazaniami do stosowania drenau limfatycznego s obrzki i wysiki w przebiegu ostrych stanw zapalnych, nie wyleczonych chorb zakanych oraz w przebiegu
chorb nowotworowych, jeeli istnieje ryzyko powstawania
przerzutw.
2. Drena limfatyczny wykonujemy od obwodu w kierunku uj ylnych.
Zasada ta wymaga dodatkowego omwienia. Oczywicie, ustalony tu kierunek drenau jest suszny, jednak musimy rozpocz od wzw i naczy limfatycznych znajdujcych si jak
najbliej uj ylnych i stopniowo, zachowujc kierunek, opracowywa czci dalsze. Nie mona przecie przepchn limfy
z obwodu, jeeli jej dopyw do uj ylnych bdzie znacznie
ograniczony. Musimy najpierw udroni wiksze pnie limfatyczne i wzy chonne usytuowane bliej ujcia, a dopiero
potem przepycha chonk z obwodu. Takie udronienie nie
tylko uatwi odpyw chonki do ukadu krwiononego, ale
umoliwi zadziaanie mechanizmw warunkujcych jej przepyw. Tak wic dla przykadu - przy drenau koczyny grnej
opracowujemy w kolejnoci:
wzy pachowe,
wzy w obrbie stawu ramiennego,
naczynia chonne na ramieniu w kierunku od stawuokciowego do stawu ramiennego,
wzy chonne w obrbie stawu okciowego,
Af '*' ;
naczynia chonne przedramienia w kierunku od stawu na
stkowego do stawu okciowego,
wzy chonne w obrbie stawu nadgarstkowego,
61
naczynia chonne palcw i rdrcza w kierunku od kocw

palcw do stawu nadgarstkowego.
3.
Pacjent powinien znajdowa si w pozycji drenao
wej, a wic uatwiajcej odpyw chonki.
Zasada ta dotyczy szczeglnie koczyn. Gdy pacjent uoony
jest w pozycji lecej na grzbiecie, zagwek kozetki musi by
do znacznie uniesiony, co uatwia odpyw chonki z gowy i
twarzy. Jeeli dysponujemy kozetk z oparciami na nogi i rce
o regulowanej wysokoci, naley je ustawi w pozycji gwarantujcej odpyw chonki, a wic powyej tuowia. Istotne jest
rwnie, aby przy wykonywaniu zabiegu zachowa niewielkie
zgicie w stawach: okciowym, biodrowym i kolanowym, co
poprzez zmniejszenie napi miniowych uatwi odpyw.
Przy wykonywaniu drenau po stronie grzbietowej ukadamy
pacjenta pasko na kozetce, podkadajc pod stopy niewielki
waeczek zapewniaj cy zgicie w stawach kolanowych. Wskazane jest, aby kozetka posiadaa wycity otwr, w ktrym
pacjent umieszcza twarz. Otwr ten gwarantuje wygodne
uoenie i umoliwia pacjentowi prawidowe oddychanie.
4.
Bardzo wony prd chonki wymusza wolne tempo
wykonywania drenau limfatycznego.
Wszystkie techniki stosowane w drenau limfatycznym wykonujemy bardzo wolno, tzn. okoo 10 do 15 ruchw na minut.
Jednoczenie wymagana jest wiksza ni w innych technikach
masau ilo powtrze. Drena j est naj skuteczniej szy, j eeli
kad technik powtarzamy 3 do 5 razy.
5.
Wszystkie stosowane techniki naley wykonywa pyn
nie i mikko.
Pynne stosowanie chwytw i mikko ich wykonania zapewniaj relaksacyjny- rozluniaj cy wpyw na miniwk gadk
62
naczy i minie szkieletowe. agodne dranienie zakocze

nerwowych skry musi mie uspokaj aj cy i rozluniaj cy wpyw
na ukad nerwowy.
6. Wszystkie stosowane techniki musz mie charakter
przepychajcy.
Zasada ta wie si bezporednio z efektem, jakiego oczekujemy po prawidowo wykonanym drenau limfatycznym. W myl
tej zasady gaskania wykonujemy zawsze od czci dystalnych
do czci proksymalnych. Rozcierania, niezalenie od stosowanej metody drenau, charakteryzuj si stopniowym zwikszaniem nacisku na tkanki przy posuwaniu si w kierunku
wykonywanego chwytu i zwolnieniem nacisku przy powrocie
lub poruszaniu si w kierunku dystalnym (Rys. 12).
Sia nacisku
Kierunek
wykonywan
ego drenau
Kolor ciemniejszy oznacza wikszy nacisk

Kolor janiejszy oznacza mniejszy nacisk
Rys. 12. Zaleno siy nacisku od kierunku poruszania si przy wykonywaniu rozciera.
63
Stosowane w drenau limfatycznym uciski naleaoby okreli

jako przetaczanie palca, palcw czy doni masaysty " w
kierunku wykonywanego chwytu.
7.
Wszystkie techniki stosujemy z umiarkowan si,
aby nie doprowadzi do zbytniego rozgrzania tkanek.
Rozgrzanie tkanek moe prowadzi do pogorszenia stanu
zdrowia pacjenta.
8.
Czas trwania zabiegu wynosi dla drenau czciowe
go maksymalnie 20 min, dla drenau oglnego maksymal
nie 60 min i moe zosta skrcony.
Decyzj o skrceniu czasu trwania zabiegu podejmuje masaysta w zalenoci od tego, ktry z kolei jest to zabieg, a take na
podstawie obserwacji reakcji pacjenta na zabieg. Reakcja pacjenta uzaleniona jest od wielu czynnikw, a przede wszystkim od stanu zdrowia.
9.
W czasie wykonywania zabiegu przynajmniej dwu
krotnie opracowujemy wiksze wzy chonne.
Przy wykonywaniu drenau metod stosowan w Polsce zasada
ta polega na podwjnym opracowaniu staww. Przy wykonywaniu zabiegu metodstosowanw Niemczech zasada ta nie
jest uwzgldniana. Czsto jednak opracowuje si due wzy
przynajmniej dwukrotnie w czasie wykonywania zabiegu.
10. Drena limfatyczny mona wykonywa codziennie.
Czstotliwo zabiegw ustala lekarz w porozumieniu z masaystw zalenoci od reakcj i pacj enta oraz przy uwzgldnieniu
chorb towarzyszcych. W planowanym duszym leczeniu ze
wzgldu na efekt leczniczy i moliwo utrwalenia si korzystnych zmian ustala si trzy, a nawet dwa zabiegi tygodniowo.
64
11. Ilo zabiegw w serii.

Ilo zabiegw w serii j est nieograniczona i zaley od postpw
w leczeniu oraz schorzenia. W niektrych schorzeniach, np. w
sklerodermii leczenie moe trwa kilka miesicy, a nawet kilka
lat.
12. Obszar ciaa objty drenaem.
Uzaleniony jest od stanu chorobowego i jednostki chorobowej oraz od reakcji pacjenta na zabieg. W niektrych schorzeniach przy duej wraliwoci pacjenta zaleca si przez pierwsze trzy do siedmiu zabiegw opracowanie tylko i wycznie
proksymalnych wzw chonnych, a dopiero potem stopniowo obejmujemy drenaem czci dystalne.
13. Nie zaleca si czenia chwytw drenau Iimfatycznego z technikami silnie rozgrzewajcymi innych metod ma
sau.
Silnemu rozgrzaniu towarzyszy due przekrwienie tkanek na
skutek rozszerzenia si naczy krwiononych i wzrostu iloci
przepywajcej krwi, co nie tylko nie uatwia usuwania obrzkw limfatycznych, ale dodatkowo obcia ukad limfatyczny
poprzez wzmoenie ultrafiltracji.
Przestrzeganie powyszych zasad jest warunkiem koniecznym dla osignicia efektu leczniczego.
65
U. DRENA LIMFATYCZNY
METOD POLSK
Polska metoda drenau limfatycznego opiera si na technikach stosowanych przez E. Voddera i obejmuje:
gaskanie,
rozcieranie koliste,
rozcieranie spiralne,
ugniatanie (tylko w niektrych opracowaniach),
uciski.
fi
Gaskanie
Wyrniamy tu dwa rodzaje gaska: Gaskanie oglne,
ktrego celem jest przygotowanie czci ciaa lub duego
obszaru do wykonywania zabiegu (np. gaskanie caej
koczyny grnej),
Gaskanie miej scowe, stosowane w miej scu wykonywanego w
danymmomenciezabiegu(np. gaskanie przedramienia). Wchodzi ono w skad technik zabiegu.
Rozcieranie koliste
Technika wykonania tego rozcierania j est zbliona do techniki
z masau segmentarnego. Po trzykrotnym roztarciu w miej scu
( uwzgldniajc zasad zwikszania nacisku przy poruszaniu
si w kierunku wykonywanego drenau)(Fot.l) ruchem posuwistym przesuwamy palce w kierunku proksymalnym (Fot.2),
a nastpnie po zmniej szeniu nacisku powracamy nieznacznie w
kierunku miejsca, w ktrym wykonywalimy rozcieranie koliste (Fot.3). Teraz ponownie wykonujemy trzykrotne rozciera66
nie w miej scu, przepychamy limf i powracamy nieznacznie w

kierunku miejsca, w ktrym wykonywalimy ruchy okrne.
Tak postpujc posuwamy si w kierunku wykonywanego
drenau.
Rozcieranie spiralne
Rozcieranie spiralne wykonujemy podobnie jak w masau
klasycznym. Rnica polega na tym, e w drenau limfatycznym tempo wykonania tego chwytu j est o wiele wolniej sze oraz
naley uwzgldni zwikszanie nacisku przy wykonywaniu
czci ruchu w kierunku proksymalnym i zmniejszanie- przy
wykonywaniu czci ruchu w kierunku dystalnym (Rys. 12).
Ugniatania i uciski
W drenau limfatycznym stosuj emy tylko ugniatanie podune,
ktrego dziaanie jest rozluniajce i przepychajce (Fot.4). W
odrnieniu od ugniata podunych masau klasycznego stosowane w drenau wykonuj emy bardzo wolno. Odmianugniatania podunego jest ugniatanie szczypcowe" stosowane na
twarzy. Polega ono na wykonaniu ugniatania tkanek ujtych
pomidzy palce wskazujcy i rodkowy (Fot.15).
Zastosowane uciski, jedn (Fot.5,6,7) lub dwoma rkami
(Fot.8,9,10), rwnie wykonywane s bardzo wolno i musz
mie charakter wyciskajcy". Fotografie 5,6,7 pokazujkolejne fazy ucisku jednrk. Jak mona zauway, ucisk polega
na przetaczaniu" doni po masowanej okolicy. Podobnie
wyglda technika uciskw wykonywanych dwoma rkami.
Kolejne fazy tego ucisku s przedstawione na fotografiach
8,9,10.
67
gS
Fot. 3
Fot. 1
* * * * '
Fot. 2
Fot. 4
69
Fot.5
\7
"'-. . -k
Fot. 6
71
Fot.9
72
Praktyczne wykonanie drenau limfatycznego tmetodprzedstawi omawiajc w kolejnoci opracowanie:

twarzy,
karku i gowy,
grzbietu,
klatki piersiowej,
brzucha,
koczyny grnej,
koczyny dolnej.
Drena limfatyczny twarzy

Pacjent uoony jest na kozetce na grzbiecie. Podgwek
kozetki jest uniesiony pod ktem 30 do 45 stopni. Masaysta
stoi za gow pacjenta.
1. Drena dow nadobojczykowych.
Na opracowanie dow nadoboj czykowych skadaj si cztery
techniki w kolejnoci:
gaskanie dow nadobojczykowych,
rozcieranie koliste dow nadobojczykowych,
rozcieranie spiralne dow nadobojczykowych,
uciski w doach nadobojczykowych.
We wszystkich stosowanych technikach rozpoczynamy opracowanie od okolicy staww mostkowo-obojczykowych i stopniowo posuwamy si w kierunku wyrostkw barkowych
(Fot.l 1). Rce masaysty pracuj jednoczenie.
2. Drena od ktw uchwy do dow nadobojczykowych.
W kierunku drenau zaznaczonym na fotografii 12 wykonujemy w kolejnoci:
73
Fot. 11 <-
Fot. 12
Fot. 13
gaskanie,
uciski.
3. Drena okolicy poduchwowej.
Opracowanie skada si z dwch etapw. Pierwszy etap polega
na opracowaniu okolicy poduchwowej od rodka uchwy na
boki do ktw uchwy, w drugim etapie opracowujemy tkanki
od ktw uchwy do dow nadobojczykowych (Fot. 13). W
obydwu etapach stosujemy techniki w kolejnoci:
gaskanie,
uciski.
.'"
75
Fot. 14
Fot. 15
76
4. Drena wzdu krawdzi uchwy od rodka do ktw

uchwy.
Wzdu linii zaznaczonej na fotografii 14 wykonujemy drena
limfatyczny z zastosowaniem:
gaskania,
rozcierania kolistego,
I
rozcierania spiralnego,
I
ugniatania szczypcowego" (Fot. 15),
1
uciskw.
.:
5 . Drena od rodka wargi dolnej do dow nadobojczykowych.
Opracowanie skada si z dwch faz. W fazie pierwszej stosujc:
gaskanie,
.
ugniatanie szczypcowe",
uciski,
opracowuj emy tkanki od rodka wargi dolnej przez policzki do
ktw uchwy (Fot. 16).
W drugiej fazie wykonujemy drena od ktw uchwy do
dow nadobojczykowych.
W kierunku drenau zaznaczonym na fotografii 12 wykonujemy w kolejnoci:
gaskanie,
|
uciski.
6. Drena od kcikw ust do dow nadobojczykowych.
Opracowanie skada si z dwch faz. W pierwszej fazie wyko
nujemy:
,. ,
.--...
_
77
Fot. 17
gaskanie,
uciski
od kcikw ust przez policzki do ktw uchwy, wzdu linii
zaznaczonej na fotografii 17.
W drugiej fazie w kierunku drenau zaznaczonym na fotografii
12 wykonujemy w kolejnoci:
gaskanie,
uciski
*
od ktw uchwy do dow nadobojczykowych.
7. Drena od rodka wargi grnej do dow nadobojczykowych.
Opracowanie skada si z dwch faz. W fazie pierwszej wykonujemy:
gaskanie,
uciski
w linii przebiegajcej od rodka wargi grnej przez policzki do
ktw uchwy (Fot.18).
W fazie drugiej w kierunku drenau zaznaczonym na fotografii
12 wykonujemy w kolejnoci:
gaskanie,
:
uciski
od ktw uchwy do dow nadobojczykowych.
79

Na opracowanie dow nadobojczykowych skadaj si cztery
gaskanie,
uciski.
We wszystkich stosowanych technikach rozpoczynamy opracowanie od okolicy staww mostkowo-oboj czyko wych i posuwamy si w kierunku wyrostkw barkowych (Fot.l 1).
9. Drena od skrzydeek nosa do skroni.
W liniach zaznaczonych na fotografii 19, stosujc:
gaskanie,
rozcieranie spiralne, -.
,;
uciski
opracowujemy tkanki od skrzydeek nosa do skroni.
. ,
<,
10. Drena od skrzydeek nosa do ktw uchwy.

W liniach zaznaczonych na fotografii 20, stosujc:
gaskanie,
uciski
opracowujemy tkanki od skrzydeek nosa do ktw uchwy.
11. Drena od wewntrznych kcikw oczu do dow nado
bojczykowych.
Opracowanie skada si z trzech faz. W fazie pierwszej stosujc:
gaskanie,
80
< . . - : . - *>-;.
,. -
, . , . . * , , . - , . - ::,,..; . , ,
Fot. 18
Fot. 19
81
Fot. 20
Fot. 21
uciski,
opracowujemy tkanki od wewntrznych kcikw oczu wzdu
bocznych brzegw nosa do skrzydeek nosa i dalej do skroni
(Fot.21).
W fazie drugiej stosujc:
gaskanie,
uciski,
posuwamy si wzdu linii zaznaczonych na fotografii 22,
opracowujc tkanki od skroni do ktw uchwy.
Fot 22
83
W fazie trzeciej opracowujemy tkanki wg opisanego ju schematu (Fot.12), posuwajc si od ktw uchwy do dow
nadoboj czykowych.
12. Drena od zewntrznych kcikw oczu do dow nado
boj czykowych.
Opracowanie skada si z dwch faz. W fazie pierwszej stosujc:
gaskanie,
uciski,
opracowujemy tkanki od zewntrznych ktw oczu do skroni
i dalej do ktw uchwy (Fot.23).
W fazie drugiej ponownie opracowujemy tkanki od ktw
uchwy do dow nadoboj czykowych (Fot.12), stosujc:
gaskanie,
uciski.
13. Drena od wewntrznych kcikw oczu do ktw u
chwy.
Rozpoczynaj c od wewntrznych kcikw oczu posuwamy si
w kierunku czoa, dalej wzdu ukw brwiowych przez skronie do ktw uchwy (Fot.24). Przy opracowaniu stosujemy
gaskanie,
ffc,, rozcieranie spiralne,
uciski.
84
Fot. 23
Fot. 24
85
Fot. 25
Fot. 26
86
14. Drena od rodka czoa do skroni.

Stosujc techniki w kolejnoci:
gaskanie,
uciski,
wykonujemy drena limfatyczny od rodka czoa do skroni
(Fot.25).
15. Drena od rodka czoa do dow nadobojczykowych.
Rozpoczynajc od rodka czoa powyej pasma poprzedniego
(w linii owosienia), posuwamy si przez skronie do ktw
uchwy (Fot.26), stosujc techniki:
gaskanie,
uciski.
W drugiej fazie opracowujemy tkanki od ktw uchwy do
dow nadobojczykowych (Fot.12) stosujc te same techniki.
gaskanie,
uciski.
(Fot.ll).
87
DRENA LIMFATYCZNY KARKU I

GOWY
Przy opracowywaniu karku i gowy uoenie pacj enta nie
zmienia si, a wic ley on na grzbiecie z uniesion gow
opart o podgwek kozetki. Masaysta stoi z boku pacjenta
(Fot.27). Poniewa w tym uoeniu nie ma moliwoci fotogra
ficznego udokumentowania sposobu wykonania drenau limfatycznego, niektre zdjcia s wykonane w pozycji siedzcej
pacjenta. Aby mc zachowa prawidowe uoenie chorego,
naleaoby wykonywa zdjcia od dou przez przezroczyst
:u ;
kozetk.
'
Fot. 27

gaskanie,
uciski.
(Fot.28).
2. Drena od ktw uchwy do dow nadobojczykowych.
W kierunku drenau zaznaczonym na Fot.29 wykonujemy w
kolejnoci:
gaskanie,
..>
uciski.
3. Drena od drugiego i pierwszego krgu piersiowego do
W pasmach zaznaczonych na fotografii 30 wykonujemy:
gaskanie,
uciski,
posuwajc si od wyrostka kolczystego (najpierw drugiego
krgu piersiowego, a potem pierwszego krgu piersiowego) do
89
Fot. 30
Fot. 28
w-
Fot. 29
90
Fot. 31
91
4. Drena od wyrostkw kolczystych krgw szyjnych do

Rozpoczynajc od wyrostka kolczystego sidmego krgu szyjnego, posuwamy si w kierunku dow nadobojczykowych.
Kolejne pasma rozpoczynaj si od wyrostka kolczystego
szstego, pitego, czwartego i trzeciego krgu szyjnego
(Fot.31). Kade pasmo opracowujemy stosujc cztery techniki:
gaskanie,
uciski.
5. Drena od otworu potylicznego do dow nadobojczyko
wych.
W pierwszej fazie opracowania stosujemy techniki:
gaskanie,
uciski
i posuwamy si od otworu potylicznego po kresach karkowych
dolnych do wyrostkw sutkowatych i ktw uchwy (Fot.32).
Drugcz opracowania stanowi drena od ktw uchwy do
dow nadobojczykowych (Fot.29) z zastosowaniem tych samych technik.
6. Drena od guzowatoci koci potylicznej do dow nado
bojczykowych.
Pasmo przebiega nieco wyej od poprzedniego. Stosujc techniki w kolejnoci:
gaskanie,
uciski,
.
Fot. 32
posuwamy si od guzowatoci potylicznej po kresach karkowych grnych za uszy i dalej do ktw uchwy (Fot.33). Druga
faza polega na wykonaniu: ^ gaskania,
rozcierania kolistego,
rozcierania spiralnego,
uciskw
od ktw uchwy do dow nadobojczykowych (Fot.29).
6. Drena po szwach koci potylicznej do dow nadobojczykowych.
Rozpoczynajc od miejsca poczenia koci ciemieniowych i
potylicznej posuwamy si po szwach czaszki do uszu, a nastpnie do ktw uchwy (Fot.34) stosujc w kolejnoci:
93
Fot. 33
gaskanie,
uciski.
W drugiej fazie wykonujemy drena od ktw uchwy do
dow nadobojczykowych ( Fot.29) z wykorzystaniem tych
samych technik.
7. Drena od czubka gowy do dow nadobojczykowych.
Wykorzystuj c techniki:
gaskanie,
-,,*..
^
,
i
uciski, posuwamy si od czubka gowy po kociach
ciemieniowych za
94
Fot. 34
Fot. 35
95
uszami i dalej do ktw uchwy (Fot.35).

W drugiej fazie, stosujc te same techniki, opracowujemy
miejsca od ktw uchwy do dow nadobojczykowych.
DRENA LIMFATYCZNY GRZBIETU
Pacjent ley na brzuchu. Rce pacjenta sodwiedzione w

stawach ramiennych, aby umoliwi opracowanie dow pachowych, i zgite w stawach okciowych. Pod stopami umieszczamy niewielki waek, aby rozluni napicia w koczynach
dolnych. Masaysta stoi z boku kozetki. Jeeli rozpoczynamy
drena limfatyczny od opracowania grzbietu, naley najpierw
- w uoeniu pacjenta na grzbiecie - opracowa doy nadobojczykowe (Fot.28), a dopiero pniej przystpujemy do opracowania grzbietu.
Drena limfatyczny grzbietu wykonujemy w dwch fazach.
FAZA I
1. Drena dow pachowych.
Opracowanie dow pachowych polega na wykonaniu technik
drenau limfatycznego w kolejnoci:
gaskanie,
uciski.
Opracowujemy kady d pachowy osobno w liniach i kierunku zaznaczonym na fotografii 36.
96
Fot. 36
'
2. Drena w kierunku rwnolegym do krgosupa.

Wyrniamy tu cztery pasma po stronie lewej i cztery po prawej
(Fot.37). Przy opracowywaniu pasm kada rka opracowuje
inn stron (lewa-lew, prawa-praw). Rce, pracujc jednoczenie, wykonujkolejno:
gaskanie,
ugniatania podune (Fot.38),
uciski.
Szczeglnie duo uwagi powicamy okolicom dolnych ktw
opatek i miniom nadgrzebieniowym.
Na zakoczenie tej fazy wykonujemy ponownie:
3. Drena dow pachowych (Fot.36).
97
Fot. 37
.~i
Fot. 38
98
FAZA II
W fazie drugiej opracowania grzbietu stosujemy tylko
cztery techniki drenau limfatycznego:
gaskanie,
uciski.
4. Drena w kierunku prostopadym do krgosupa.
Rozpoczynajc od koci ogonowej, dwoma rkami jednoczenie wpasmach zaznaczonych na fotografii wykonuj emy kolej no przedstawione wyej cztery techniki drenau. W kolejnych
pasmach posuwamy si w kierunku dogowowym. W odcinku
piersiowym przebieg pasm jest zgodny z przebiegiem eber
(Fot.39).
Fot. 39
99
I
5. Drena w liniach pachowych.
Po opracowaniu w pasmach poprzecznych do krgosupa,
stosujc:
gaskanie,
ugniatanie podune,
uciski,
wykonujemy drena w liniach pachowych (lewa po lewej
stronie, prawa- po prawej)(Fot.40).
;
Na zakoczenie tej fazy wykonuj emy ponownie:
Drena dow pachowych (Fot.36).
Fot. 40
100
DRENA LIMFATYCZNY KLATKI

PIERSIOWEJ
Pacjent ley na grzbiecie. Koczyny grne s lekko

odwiedzione w stawach ramiennych i zgite w stawach okciowych. Pod kolana pacjenta podkadamy waeczek, aby poprzez
ugicie kolan rozluni napicia w obrbie mini brzucha.
Masaysta stoi z boku kozetki.
Opracowanie klatki piersiowej rozpoczynamy od wykonania gaska oglnych dwoma rkami jednoczenie
wzdu linii pokazanych na fotografii 41.
101

Stosujc w kolejnoci:
gaskanie,
uciski,
opracowujemy doy nadobojczykowe w kierunku zaznaczonym na fotografii 28.
Dalsze postpowanie skada si ( podobnie j ak przy opracowaniu grzbietu) z dwch faz.
FAZA I
Opracowanie dow pachowych polega na wykonaniu technik
drenau limfatycznego w kolejnoci:
gaskanie,
uciski.
Opracowujemy kady d pachowy osobno w liniach i kierunku zaznaczonym na fotografii 42.
3. Drena w kierunku rwnolegym do mostka.
Wyrniamy tu cztery pasma po stronie lewej i cztery po prawej
(Fot.43). Przy opracowywaniu pasma po mostku drena wykonujemy jednrk, za przy opracowywaniu pozostaych pasm
kada rka opracowuje inn stron (lewa-lew, prawa-praw).
Rce, pracujc jednoczenie, wykonuj kolejno:
gaskanie,
102
uciski.
gaskanie,
uciski,
opracowujemy doy nadobojczykowe w kierunku zaznaczonym na fotografii 28. Na zakoczenie tej fazy wykonujemy
ponownie:
**" FAZA II
W fazie drugiej opracowania klatki piersiowej stosujemy
rwnie cztery techniki drenau limfatycznego:
gaskanie,
uciski.
6. Drena wzdu przebiegu eber.
Rozpoczynajc od trzonu mostka, jedn rk (najpierw po
j ednej stronie, a potem po drugiej) w pasmach zaznaczonych na
fotografii wykonujemy przedstawione wyej cztery techniki
drenau.W kolejnych pasmach posuwamy si w kierunku dogowowym (Fot. 44).
7. Drena w liniach pachowych.
Po opracowaniu w pasmach poprzecznych, stosujc:
gaskanie,
>j,, .<: ,
103
Fot. 42
Fot. 43
104
Fot. 44
Fot. 45
105
uciski,
wykonujemy drena w liniach pachowych (Fot.45).
gaskanie,
uciski,
opracowujemy doy nadobojczykowe w kierunku zaznaczonym na fotografii 28.
10. Oglne gaskanie klatki piersiowej (Fot.41).
Oglne przegaskanie koczy drena klatki piersiowej.
DRENA LIMFATYCZNY BRZUCHA

Pacjent uoony jest jak przy drenau klatki piersiowej.
Naley zwrci szczegln uwag, aby koczyny dolne byy
zgite w stawach kolanowych pod ktem zblionym do 90
stopni, co gwarantuje rozlunienie powok brzusznych.
W zwizku z podziaem drenowania tego obszaru na
cz nadppkow i podppkow wyrniamy dwa kierunki
opracowania. Obszar znajdujcy si powyej linii ppka opracowujemy w kierunku dogowowym, za obszar poniej linii
ppka do wzw pachwinowych. Przy opracowaniu obydwu
106
obszarw stosujemy te same techniki:

gaskanie,
uciski.
Przy opracowywaniu okolicy nadppkowej rozpoczynamy od pasm znaj duj cych siew liniach pachowych (Fot .46). W
kolejnych pasmach posuwamy si w kierunku linii biaej.
Przy opracowywaniu okolicy podppkowej masaysta
staje tyem do pacjenta i dwoma rkami jednoczenie, z wykorzystaniem opisanych technik, wykonuje drena limfatyczny
wzdu linii zaznaczonych na fotografii 47. Rozpoczynajc od
linii bocznych, wkolejnychpasmachposuwamy si wkierunku
do linii biaej.
Fot. 46
107
Fot. 47
DRENA LIMFATYCZNY KOCZYNY

GRNEJ
Pacjent ley na grzbiecie z lekko ugitymi w kolanach
nogami. Rce pacjenta uoone s luno po bokach tuowia.
Drena limfatyczny koczyny grnej rozpoczynamy od
oglnego przeglaskania koczyny (Fot.48). W dalszej kolejnoci wykonujemy:
108
gaskanie,
uciski,
w sposb pokazany na fotografii 49 opracowujemy d pachowy. Opracowanie to wykonujemy jedn rk przy odpowiednim uoeniu koczyny pacjenta.
2. Drena stawu ramiennego.
Dwoma rkami jednoczenie wykonujemy drena stosujc:
Gaskanie podune - rozpoczynamy na ramieniu poni
ej przyczepu minia naramiennego, a koczymy jedn
rk na miniu piersiowym wikszym, a drug na mi
niu najszerszym grzbietu w okolicy dou pachowego
(Fot.50).
Gaskanie poprzeczne - gaskanie wykonujemy zarw
no po stronie przedniej, jak i tylnej stawu ramiennego
wzdu linii zaznaczonych na fotografii 51.
Rozcieranie koliste podune - rozpoczynamy na ramieniu poniej przyczepu minia naramiennego, a koczy
my j ednrkna miniu piersiowym wikszym, a drug
na miniu naj szerszym grzbietu w okolicy dou pacho
wego (Fot.50).
^ Rozcieranie koliste poprzeczne - wykonujemy poprzecznie do minia naramiennego w kierunku dou
pachowego -jedn rk po stronie tylnej, a drug po
stronie przedniej stawu ramiennego (Fot.51).
Rozcieranie spiralne podune - rozpoczynamy na
ramieniu poniej przyczepu minia naramiennego, a
koczymy jedn rk na miniu piersiowym wikszym,
a drug na miniu naj szerszym grzbietu w okolicy dou
pachowego (Fot.50).
Rozcieranie spiralne poprzeczne - wykonujemy po
przecznie do minia naramiennego w kierunku dou
109
Fot. 50
nog "> ' '
Fot. 48
og
noc
l.Di
Stosi
108
Fot. 49
no
111
pachowego jedn rk po stronie tylnej, a drug po

Uciski (Fot.52).
3. Drena ramienia.
Drena ramienia wykonujemy w czterech pasmach:
pasmo boczne,
pasmo przednie,
pasmo tylne,
pasmo przyrodkowe.
W kadym z tych pasm stosujemy techniki drenau w kolejnoci:
gaskanie,
ugniatanie podune,
w ; uciski.
Drena wykonujemy jedn rk (ugniatanie dwoma), a jego
kierunek zaznaczony j est na fotografii 53.
4. Drena stawu okciowego.
Drena skada si z opracowania dou okciowego i stawu
okciowego. Przy opracowywaniu dou okciowego stosujemy:
gaskanie,
uciski.
Pasma i kierunek opracowania dou okciowego pokazane s
na fotografii 54.
Przy opracowywaniu stawu okciowego do podanych technik
dochodzi opracowanie w kierunku dou okciowego i tak w
kolejnoci wykonujemy:
112
Gaskanie podune - rozpoczynamy na przedramieniu

poniej stawu okciowego, a koczymy na ramieniu tu
powyej stawu okciowego (Fot.55).
Gaskanie poprzeczne - od wyrostka okciowego do
dou okciowego. Gaskanie wykonujemy zarwno po
stronie przyrodkowej, jak i bocznej (Fot.56).
Rozcieranie koliste podune (z przedramienia na rami)(Fot.55).
Rozcieranie koliste poprzeczne - od wyrostka okciowego do dou okciowego stronami: przyrodkow i
boczn (Fot.56).
Rozcieranie spiralne podune (z przedramienia na ra
mi) (Fot.55).
Rozcieranie spiralne poprzeczne - od wyrostka okcio
wego do dou okciowego stronami: przyrodkow i
boczn (Fot.56).
Uciski.
Po opracowaniu stawu okciowego ponownie opracowujemy
staw ramienny. W metodzie polskiej obowizuj e bowiem zasada podwjnego opracowania staww (patrz Zasady stosowania drenau limfatycznego").
5. Drena stawu ramiennego.
Dwoma rkami jednoczenie wykonujemy drena stosujc:
Gaskanie podune - rozpoczynamy na ramieniu poni
ej przyczepu minia naramiennego, a koczymy jedn
rk na miniu piersiowym wikszym, a drug na mi
niu najszerszym grzbietu w okolicy dou pachowego
(Fot.50).
Gaskanie poprzeczne - gaskanie wykonujemy zarw
no po stronie przedniej, jak i tylnej stawu ramiennego
wzdu linii zaznaczonych na fotografii 51.
Rozcieranie koliste podune - rozpoczynamy na ramie
niu poniej przyczepu minia naramiennego, a koczy113
Fot. 52
Fot. 53
114
Fot. 55
115
116
my jednrkna miniu piersiowym wikszym, a drug

na miniu najszerszym grzbietu w okolicy dou pachowego (Fot.50).
Rozcieranie koliste poprzeczne - wykonujemy po
Rozcieranie spiralne podune - rozpoczynamy na
ramieniu poniej przyczepu minia naramiennego, a
koczymy j ednrkna miniu piersiowym wikszym,
a drug na miniu najszerszym grzbietu w okolicy dou
pachowego (Fot.50).
Rozcieranie spiralne poprzeczne - wykonujemy po
Uciski fFot.52).
Fot. 56
6. Drena przedramienia.
Stosujc techniki drenau limfatycznego w kolejnoci:
gaskanie,
ugniatanie podune,
uciski,
opracowujemy kolejno strony:
grzbietow,
promieniow,
okciow,
doniow.
Opracowanie kadego pasma rozpoczynamy od stawu nadg
stkowego i koczymy w okolicy stawu okciowego (Fot.5 '''
7. Drena stawu nadgarstkowego.
Przy opracowywaniu stawu nadgarstkowego wykorzystuje^
w kolejnoci:
Gaskanie - wykonujemy go podunie rozpoczynaj.
poniej stawu na rdrczu, a koczc na przedrami^1111
tupowyej stawu. Tak postpujc gaszczemy cay stfw
zarwno po stronie grzbietowej, promieniowej, dor^
wej, jak i okciowej (Fot.58).
*
Rozcieranie koliste - wykonuj emy rwnie poduni^
pasmach zaznaczonych na fotografii 58.
Rozcieranie spiralne podune - wykonujemy w /
smach opisanych wyej (Fot.58).
Rozcieranie spiralne poprzeczne - wykonujemy gC?
do
stawie posuwajc si od strony promieniowej stawu
e
strony okciowej i z powrotem, najpierw po
grzbietowej, potem po stronie doniowej (Fot.59).
Uciski - podobnie jak na przedramieniu czy stav^
okciowym wykonujemy uciski podune.
x,'
17
Fot. 59
Fot. 57
Vff.
W*
Fot. 60
Fot. 58
118
119
Po opracowaniu stawu nadgarstkowego przystpujemy do

powtrnego opracowania stawu okciowego.
8. Drena stawu okciowego.
i
Opracowanie to skada si z opracowania dou okciowego i
stawu okciowego. Przy opracowywaniu dou okciowego
stosujemy:
gaskanie,
uciski.
Pasma i kierunek opracowania dou okciowego pokazane s
na fotografii 54.
Przy opracowywaniu stawu okciowego do podanych technik
dochodzi opracowanie w kierunku dou okciowego i tak w
kolejnoci wykonujemy:
Gaskanie podune - rozpoczynamy na przedramieniu
poniej stawu okciowego, a koczymy na ramieniu tu
powyej stawu okciowego (Fot.55).
Gaskanie poprzeczne - od wyrostka okciowego do
dou okciowego. Gaskanie wykonujemy zarwno po
stronie przyrodkowej, jak i bocznej (Fot.56).
Rozcieranie koliste podune (z przedramienia na rami)(Fot.55).
Rozcieranie koliste poprzeczne - od wyrostka okcio
wego do dou okciowego stronami: przy rodkow i
boczn (Fot.56).
Rozcieranie spiralne podune (z przedramienia na ra
mi) (Fot.55).
Rozcieranie spiralne poprzeczne - od wyrostka okcio
wego do dou okciowego stronami: przyrodkow i
boczn (Fot.56).
Uciski.
'-.V11!v"
120
9. Drena rdrccza.
Przy opracowywaniu rdrcza stosujemy techniki drenau
limfatycznego w kolejnoci:
gaskanie,
rozcieranie spiralne.
Drena wykonuj emy po stronie grzbietowej i po stronie doniowej rdrcza, w kierunku od palcw do stawu nadgarstkowego (Fot.60).
10. Drena palcw.
Przy drenau palcw wykorzystujemy tylko trzy techniki drenau limfatycznego:
Gaskanie palcw ca doni po stronie grzbietowej i
doniowej (Fot.61).
Rozcieranie spiralne kciukami naprzemiennie technik
zblion do rozcierania kciukami w masau klasycznym.
Rnica polega na tym, e w drenau rozcieranie to
wykonujemy bardzo wolno (Fot.62).
Uciski piercieniowe znane czytelnikowi rwnie z
masau klasycznego (Fot.63).
11. Drena stawu nadgarstkowego.
Przy opracowywaniu stawu nadgarstkowego wykorzystujemy
wkolejnoci:
Gaskanie - wykonujemy go podunie, rozpoczynajc
poniej stawu na rdrczu, a koczc na przedramieniu
tu powyej stawu. Tak postpujc gaszczemy cay staw
zarwno po stronie grzbietowej, promieniowej, donio
wej, jak i okciowej (Fot.58).
Rozcieranie koliste - wykonuj emy rwnie podunie w
pasmach zaznaczonych na fotografii 58.
Rozcieranie spiralne podune - wykonujemy w pa121
Fot. 61
Fot. 62
122
Fot. 63
smach opisanych wyej (Fot.58).
Rozcieranie spiralne poprzeczne - wykonujemy go w
stawie, posuwajc si od strony promieniowej stawu do
strony okciowej i z powrotem, najpierw po stronie
grzbietowej, potem po stronie doniowej (Fot.59).
Uciski - podobnie jak na przedramieniu czy stawie
okciowym wykonujemy uciski podune.
12. Oglne gaskanie caej koczyny grnej.
Na zakoczenie drenau wykonujemy oglne gaskanie caej
koczyny rozpoczynajc od palcw, a koczc na stawie
ramiennym (Fot.48).
123

DOLNEJ
Koczyna dolna, w odrnieniu od koczyny grnej,
przy zachowaniu pozycji lecej pacjenta jest dostpna od
strony przyrodkowej, bocznej iprzedniej w uoeniu na grzbiecie i od strony przyrodkowej, bocznej i tylnej w uoeniu
pacjenta na brzuchu. Drena limfatyczny koczyny dolnej
wykonujemy zatem w dwch fazach:
faza I - w uoeniu pacjenta na grzbiecie,
faza II - w uoeniu pacjenta na brzuchu.
Takie postpowanie pozwoli na dokadne opracowanie caej
koczyny dolnej.
FAZA I
*''* Rozpoczynamy od oglnego przegaskania caej koczyny. Rozpoczynamy od palcw, a koczymy w okolicy
stawu biodrowego (Fot.64). Po kilkakrotnym przegaskaniu
przystpujemy do opracowania poszczeglnych czci koczyny dolnej.
1. Drena pachwiny.
Celem tego opracowania jest udronienie wzw chonnych
pachwinowych (zwaszcza powierzchownych) zarwno pasma pionowego, jak i poziomego. Stosujc techniki drenau
gaskanie,
124
uciski,
opracowujemyprzyrodkowstron grnej czci uda (Fot.65),
a nastpnie od zewntrznej strony pachwiny w kierunku przyrodkowej strony uda (Fot.66).
Fot. 64
2. Drena uda.
Wykorzystujc techniki drenau limfatycznego w kolejnoci:
gaskanie,
ugniatanie podune,
uciski,
opracowujemy stron boczn, nastpnie przedni i przyrodkow uda. Opracowanie rozpoczynamy od okolicy stawu
kolanowego, akoczymy wokolicy stawubiodrowego (Fot.67).
125
99 \
C9 '
9ZI
Fot.
3. Drena stawu kolanowego.
Opracowanie stawu kolanowego, podobnie jak okciowego,
dzielimy na: opracowanie w pasmach podunych rozpoczynajcych si poniej stawu (na podudziu), a koczcych si
powyej stawu (na udzie) (Fot.68) oraz opracowanie w pasmach poprzecznych w kierunku dou podkolanowego (Fot.69).
Drena moemy wykonywa jedn lub dwoma rkami.
Wykonuj emy w kolejnoci:
gaskanie podune,
gaskanie poprzeczne,
rozcieranie koliste podune,
rozcieranie koliste poprzeczne,
rozcieranie spiralne podune,
rozcieranie spiralne poprzeczne,
uciski (Fot. 70).
127
Fot. 68
128
Fot. 69
Fot. 70
;
Uwzgldniajc zasad podwjnego opracowania staww (w
polskiej metodzie drenau limfatycznego) przystpuj emy teraz
ponownie do opracowania wzw pachwinowych.
4. Drena pachwiny.
|
gaskanie,
uciski,
opracowujemyprzyrodkowstron grnej czci uda (Fot.65),
a nastpnie od zewntrznej strony pachwiny w kierunku przyrodkowej strony uda (Fot. 66).
,-t
5. Drena podudzia.
Na podudziu opracowujemy stron boczn, przedni i przy129
rodkow. Stosujemy techniki drenau w kolejnoci:

gaskanie,
uciski.
Opracowanie rozpoczynamy od okolicy stawu skokowego, a
koczymy w okolicy stawu kolanowego (Fot.71). Drena
moemy wykonywa jedn lub dwoma rkami.
Fot. 71
6. Drena stawu skokowego.
Drena limfatyczny stawu skokowego wykonujemy w pasmach podunych i w pasmach poprzecznych. Pasma podune (Fot.72) rozpoczynaj si na rdstopiu, a kocz si na
podudziu. Pasma poprzeczne (Fot.73) rozpoczynaj si na
grzbietowej stronie stawu skokowego, a kocz w okolicy
130
Fot. 72
Fot. 73
131
cigna Achillesa. W odrnieniu od innych staww koczyny

dolnej opracowaniu podlegaj wszystkie strony stawu skokowego. W kolejnoci wykonujemy:
gaskanie podune,
i
uciski.
Po opracowaniu stawu skokowego wracamy do stawu kolanowego.
7. Drena stawu kolanowego.
Opracowanie stawu kolanowego dzielimy na: opracowanie w
pasmach podunych rozpoczynajcych si poniej stawu (na
podudziu), a koczcych si powyej stawu (naudzie) (Fot.68)
oraz opracowanie w pasmach poprzecznych w kierunku dou
podkolanowego (Fot.69).
Drena moemy wykonywa jedn lub dwoma rkami.
Wykonuj emy w kolej noci:
gaskanie podune,
uciski (Fot.70).
8. Drena rdstopia.
W tej fazie drenau ograniczymy si do opracowania grzbietowej stronystopy. Wykonujemytutylkopasmapodtune(Fot.74)
rozpoczynajc od nasady palcw, a koczc w okolicy stawu
132
Fot. 74
Fot. 75
133
skokowego. Drena wykonujemy jedn lub dwoma rkami

stosujc:
gaskanie,
uciski (Fot.75).
9. Drena palcw.
Przy drenau palcw wykorzystujemy tylko trzy techniki drenau limfatycznego:
Gaskanie palcw ca doni po stronie grzbietowej i
podeszwowej (Fot.76).
Rozcieranie spiralne kciukiem i palcem wskazujcym
po stronie grzbietowej i podeszwowej oraz po stronach
bocznych naprzemiennie, technik zblion do rozciera
nia w masau klasycznym. Rnica polega na tym, e w
drenau rozcieranie to wykonujemy bardzo wolno
(Fot.77).
Uciski piercieniowe znane czytelnikowi rwnie z
masau klasycznego (Fot.78).
Drena limfatyczny stawu skokowego wykonujemy w pasmach podunych i w pasmach poprzecznych. Pasma podune (Fot.72) rozpoczynaj si na rdstopiu, a kocz si na
podudziu. Pasma poprzeczne (Fot.73) rozpoczynaj si na
grzbietowej stronie stawu skokowego, a kocz w okolicy
cigna Achillesa. W odrnieniu od innych staww koczyny
dolnej opracowaniu podlegaj wszystkie strony stawu skokowego. W kolejnoci wykonujemy:
gaskanie podune,
*
Fot. 76
Fot. 77
135
Fot. 78
*
uciski.
Po opracowaniu stawu skokowego przystpujemy do oglnego przegaskania koczyny dolnej.
FAZA II
Ukadamy pacjenta na brzuchu. Pod stopy podkadamy

waeczek, aby rozluni napicia w obrbie koczyny. W
drugiej fazie drenau koczyny dolnej skupimy si na
opracowaniu tylnej strony niedostpnej w uoeniu na grzbie136
cie. Rozpoczynamy od oglnego przegaskania caej koczyny

dolnej (Fot.79).
Fot. 79
11. Drena pasma pionowego wzw pachwinowych.
gaskanie,
uciski,
opracowuj emy grncz przyrodkowej strony uda (Fot. 80).
12. Drena uda.
W pasmach i kierunku pokazanym na fotografii 81 opracowujemy tyln stron uda, stosujc w kolejnoci:
137
Fot. 80
Fot. 81
gaskanie,
ugniatanie podune,
uciski.
13. Drena dou podkolanowego.
W tym uoeniu pacjenta stosujemy tylko pasma podune
(Fot.82). I tak wykonamy:
gaskanie,
uciski.
Rozpoczynamy na podudziu, czyli poniej dou podkolanowego, a koczymy na udzie tu powyej dou.
Fot. 82
139
14. Drena pasma pionowego wzw pachwinowych.

Po opracowaniu dou podkolanowego, zgodnie z zasad
podwjnego opracowania staww, przystpujemy do drenau
okolicy pachwinowej. Stosujc techniki drenau
gaskanie,
uciski,
opracowuj emy grncz przyrodkowej strony uda (Fot. 80).
15. Drena podudzia.
Rozpoczynajc od okolicy stawu skokowego, a koczc w
okolicy dou podkolanowego w pasmach zaznaczonych na
fotografii 83, wykonujemy:
gaskanie,
ugniatanie podune,
uciski.
W opracowaniu tym stosuj emy techniki podune w kolejnoci:
gaskanie,
uciski.
Opracowaniu podlegaj tutaj okolice kostek i cigno Achillesa. Pasma i kierunek wykonania zaznaczone sna fotografii 84.
17. Drena dou podkolanowego.
W tym uoeniu pacjenta stosujemy tylko pasma podune
(Fot. 82). I tak wykonamy:
140
Fot. 83
Fot. 84
gaskanie,
uciski.
Rozpoczynamy na podudziu, czyli poniej doupodkolanowego, a koczymy na udzie tu powyej dou.
18. Drena strony podeszwowej stopy.
Ze wzgldu na twardo skry na podeszwowej stronie stopy
wszystkie stosowane rozcierania wykonujemy kciukami.
gaskanie (Fot.85),
rozcieranie koliste (Fot.86),
rozcieranie spiralne (Fot.87),
:
uciski (Fot.88),
Fot. 85
142
opracowujemy stron podeszwow stopy w kierunku i pasmach zaznaczonych na fotografiach.
Fot. 86
19. Drena palcw.
Opracowanie palcw j est identyczne jak w fazie I. Wykorzystujemy tu tylko trzy techniki:
gaskanie,
uciski.
Wopracowaniu tym stosujemy techniki podune wkolejnoci:
gaskanie,
143
88
uciski.
Opracowaniu podlegaj okolice kostek i cigno Achillesa.
Pasma i kierunek wykonania zaznaczone s na fotografii 84.
Drena limfatyczny koczyny dolnej koczymy oglnym przegaskaniem caej koczyny (Fot.79).
DRENA LIMFATYCZNY
METOD NIEMIECK
Niemiecka metoda drenau limfatycznego opiera si na

iastpuj cych technikach:
Gaskanie. Sposb wykonania gaskaniajest identyczny
j ak w metodzie polskiej. Gaskania wykonuj emy (w zalenoci
od miej sca drenau ) caymi domi, omioma palcami, czterema palcami, palcami wskazujcymi i rodkowymi lub tylko
palcami wskazujcymi. Kierunek wykonywania gaska jest
zgodny z kierunkiem drenau limfatycznego. Gaskania powtarzamy dwu lub trzykrotnie.
Rozcieranie koliste. Polega ono na wykonywaniu czterech do piciu keczek w miejscu, zwikszajc si nacisku
przy poruszaniu si w kierunku drenau ( podobnie jak w
metodzie polskiej). Istotna rnica polega na tym, e w metodzie niemieckiej po wykonaniu rozciera w miejscu nie stosujemy przepychania, a potem powrotu do poowy uprzednio
wykonanego rozcierania, lecz odrywamy rce i opracowujemy
nastpne miej sce. Kolejne miej sca rozcierania wyznaczaj lini
drenau limfatycznego.
Rozcierane posuwiste. Wyrniamy tu kilka technik,
ktrych stosowanie uzalenione jest od miejsca wykonywania
drenau limfatycznego. Techniki te zostan omwione w trakcie omawiania drenau poszczeglnych czci ciaa.
Rozcieranie spiralne. Wykonywane jest z reguy kciukami, na przykad na rdrczu.
Uciski. Wyrniamy dwa sposoby wykonywania uciskw:
146
uciski posuwiste wykonywane w linii prostej,

uciski okrne wykonywane np. na brzuchu,
uciski w miejscu (przetaczanie) wykonywane np. na
klatce piersiowej.
Sposb wykonywania tych uciskw bdzie przedstawiony przy
omawianiu drenau poszczeglnych czci ciaa.
DRENA LIMFATYCZNY TWARZY

Pacjent ley na plecach. Gowa oparta jest o lekko
uniesiony zagwek. Masaysta stoi za gow pacjenta.
.,
1. Gaskanie twarzy.
Omioma palcami wykonujemy gaskania (Fot.89), powtarzajc kade trzykrotnie w nastpujcych pasmach (Fot.90):
od rodka brody pod uchw do ktw uchwy,
od rodka brody po krawdzi uchwy do ktw uchwy,
od kcikw ust do ktw uchwy,
od skrzydeek nosa do ktw uchwy,
od rodka czoa do skroni.
2. Rozcieranie koliste okolicy poduchwowej.
Zgitymi palcami obu rk jednoczenie rozcieramy okolic
poduchwow. Po piciokrotnym roztarciu w jednym miejscu
przestawiamy rce bliej ktw uchwy. Tak postpujc, posuwamy si do ktw uchwy. Miej sca do opracowania i ich ilo
s zaznaczone na fotografii 91. Przy wykonywaniu ruchw
okrnych zwikszamy nacisk poruszajc si w kierunku do
ktw uchwy, a zmniej szamy przy poruszaniu si w kierunku
rodka brody. Zgodnie z zasadami drenau limfatycznego
rozcierania wykonujemy w bardzo wolnym tempie.
Fot. 89
. *,
Fot. 90
148
AKUDMII
-ii.
Fot. 91
3. Rozcieranie koliste krawdzi uchwy.
Omioma prostymi palcami, jednoczenie po obu stronach,
rozcieramy w czterech punktach po kadej stronie (Fot.92).
Rozpoczynamy od rodka brody i przechodzc do kolejnych
punktw, posuwamy si do ktw uchwy. Zwikszenie nacisku nastpuje przy posuwaniu si w kierunku krawdzi uchwy.
4. Rozcieranie koliste od kcikw ust do ktw uchwy.
W sposb opisany przy opracowaniu krawdzi uchwy rozcieramy od kcikw ust w czterech punktach po kadej stronie,
zaznaczonych na fotografii 93. Ostatnie punkty znaj duj si na
ktach uchwy. Zaakcentowany jest ruch w kierunku uchwy,
czyli wykonujc okrne rozcierania, zwikszamy nacisk w
fazie poruszania si w kierunku uchwy.
149
Fot. 92
Fot. 93
5. Rozcieranie koliste od ktw uchwy do dow nadobojczykowych.

Rozpoczynamy od ktw uchwy. Po piciokrotnym roztarciu
kolistym w miej scu (zwikszaj c nacisk przy posuwaniu si w
kierunku dow nadobojczykowych) przestawiamy rce na
punkty znajdujce si bliej dou nadobojczykowego i ponownie rozcieramy w miejscu. Tak postpujc, dochodzimy do
6. Rozcieranie posuwiste w doach nadobojczykowych.
Rozcieranie wykonujemy tylko palcami wskazujcymi. Pozostae palce stabilizuj donie masaysty (Fot.95). Rozcierajc
zwikszamy nacisk przy poruszaniu si w kierunku do boku i do
obojczyka. Rozcieranie posuwiste charakteryzuje si tym, e w
odrnieniu od rozcierania kolistego droga jest odcinkiem
prostym.Po wykonaniu gbokiego gaskania odrywamy palec
i przenosimy do pozycji wyjciowej.
7. Opracowanie nosa.
Stosuj c technik rozcierania kolistego, dwoma palcami wska-;
zuj cymi j ednoczenie (Fot. 96) opracowuj emy punkty (zazna-;
czone na fotografii 97 cyframi od 1 do 9) w podanej kolej noci.
Rozcieraj c zwikszamy nacisk przy poruszaniu si w kierunku
podstawy nosa.
W dalszej kolejnoci palcem rodkowym wykonujemy drena
przegrody nosowej (Fot.98). Zwikszamy nacisk przy poruszaniu si od czubka nosa do podstawy przegrody nosowej. Teraz
po tej samej stronie tym samym palcem opracowujemy we
wntrzny brzeg skrzydeka nosa. Zwikszamy nacisk przy
poruszaniu si od czubka nosa do podstawy skrzydeka nosa
(Fot.99). Nastpnie opracowujemy drug stron w tej samej
151
Fot. 94
Fot. 96
5,6
c
A
Fot. 95
152
Fot. 97
153
Fot. 98
Fot. 99
154
kolejnoci, a wic najpierw przegrod nosow, a potem skrzydeko nosa.

8. Rozcieranie koliste od koci jarzmowej do uchwy.
Prostymi palcami obu rk, jednoczenie po obu stronach,
wykonuj emy rozcierania koliste w trzech punktach. Rozpoczynamy od rozcierania na kociach jarzmowych. Kolejne punkty
znajduj si poniej (na wysokoci kcikw ust), a ostatnie
jeszcze niej, a wic przy krawdzi uchwy (Fot. 100). Rozcierajc zwikszamy nacisk przy poruszaniu si w kierunku uchwy.
9. Rozcieranie koliste okolicy poduchwowej.
Zgitymi palcami obu rk jednoczenie rozcieramy okolic
poduchwow. Po piciokrotnym roztarciu w jednym miejscu
przestawiamy rce bliej ktwuchwy. Tak postpujc, posuwamy si do ktw uchwy. Miej sca do opracowania i ich ilo
s zaznaczone na fotografii 91. Przy wykonywaniu ruchw
okrnych zwikszamy nacisk poruszajc si w kierunku do
ktw uchwy, a zmniejszamy przy poruszaniu si w kierunku
rodka brody. Zgodnie z zasadami drenau limfatycznego
rozcierania wykonujemy w bardzo wolnym tempie.
kolistym w miej scu (zwikszaj c nacisk przy posuwaniu si w
155

zwikszamy nacisk przy poruszaniu siew kierunku do boku i do
obojczyka.
12. Rozcieranie koliste po koci jarzmowej od nasady nosa
do skroni.
Zgitymi palcami obu rk, jednoczenie po dwch stronach,
rozpoczynajc od nasady nosa w trzech kolejnych punktach
posuwamy si w kierunku skroni (Fot. 101). Nacisk zwikszamy przy poruszaniu si w kierunku skroni.
13. Rozcieranie koliste wewntrznych kcikw oczu i nasa
dy nosa.
Palcami wskazujcymi obu rk jednoczenie opracowujemy
trzy punkty (po kadej stronie) zaznaczone na fotografii 97 (A,
B, C). Przy rozcieraniu zwikszamy nacisk, poruszajc si w
kierunku czubka nosa (Fot. 102).
14. Rozcieranie koliste po krawdzi oczodou.
Palcem wskazujcym rozcieramy kolicie, zwikszajc nacisk
przy posuwaniu si w kierunku skroni. Opracowujemy w
kolejnoci miejsca zaznaczone na fotografii 103 (od 1 do 6).
15. Rozcieranie koliste powieki grnej.
Opuszk pasko uoonego palca wskazujcego opracowujemy miejsca na powiece grnej zaznaczone na fotografii 103 (A,
B, C). Opracowywanie rozpoczynamy od zewntrznego kcika oka i w kolejnych punktach zbliamy si do wewntrznego
kcika oka (Fot. 104). Nacisk zwikszamy przy poruszaniu si
w kierunku skroni.
156
Fot. 100
Fot. 101
157
158
Fot. 102
Fot. 103
Fot. 104
16. Specyficzne opracowanie wewntrznych kcikw oczu
i powiek grnych.
Ustawiamy kciuki na nasadzie nosa (Fot. 105). Ruchem gaszczcym przesuwamy kciuki do wewntrznych kcikw oczu
(Fot. 106). Opierajc donie na kciukach, przekrcamy rce do
pozycji z fotografii 107 i kadc donie na boki (Fot. 108),
bocznymi brzegami kciukw wykonujemy uciskanie napowieki grne (Fot. 109).
17. Rozcieranie koliste czoa.
Rozcieranie koliste czoa wykonujemy dwoma rkami jednoczenie, rozpoczynajc od rodka czoa. Rozcierajc kolejne
miejsca, zbliamy si do skroni. Po opracowaniu pasma dolnego umiej sco wionego tu nad ukami brwiowymi przystpuj emy
do opracowania pasma grnego (na linii owosienia)(Fot. 110).
159
Fot. 105
160
Fot. 107
161
Fot. 109
162
Fot. 110
Przy wykonywaniu rozciera zwikszamy nacisk, poruszajc

si w kierunku skroni.
18. Rozcieranie koliste od szczytu gowy do uszu.
Stajemy z boku pacjenta. Dwoma rkami jednoczenie, uoonymi jak na fotografii 111, wykonujemy rozcieranie koliste.
Rozcierajc w czterech do piciu miejscach, posuwamy si do
uszu. Nacisk zwikszamy przy wykonywaniu czci rozcierania w kierunku uszu.
19. Rozcieranie koliste od uszu do ktw uchwy.
Stajemy ponownie za gow pacjenta. Dwoma rkami, jednoczenie po obu stronach, rozcieramy w trzech miejscach.
Pierwsze miejsce znajduje si po obu stronach uszu std specyficzne uoenie rk (Fot. 112). Drugie miej sce rozcierania usytuowane jest pomidzy uchem a ktem uchwy. Trzecie miejsce znaj duj e si pod ktem uchwy. Przy rozcieraniu zwikszamy nacisk, poruszajc si w kierunku kta uchwy.
kolistym w miej scu (zwikszajc nacisk przy posuwaniu si w
163
zwikszamy nacisk przy poruszaniu si w kierunku do bokui d<3

obojczyka.
:,
22. Gaskanie twarzy.

Omioma palcami jednoczenie (Fot.89), wykonujemy gaskania powtarzajc kade trzykrotnie w nastpujcych pasmach
(Fot.90):
od rodka brody pod uchw do ktw uchwy,
od rodka brody po krawdzi uchwy do ktw uchwy, ;
od kcikw ust do ktw uchwy,
od skrzydeek nosa do ktw uchwy,
od rodka czoa do skroni.
Gaskanie oglne koczy drena limfatyczny twarzy.
Fot. 111
164
Fot. 112
165
DRENA LIMFATYCZNY KARKU

I GOWY
Ukadamy pacjenta na brzuchu z domi uoonymi pod
czoem. Stajemy z boku pacjenta.
1. Gaskanie minia czworobocznego.
Dwoma rkami jednoczenie, kada po innej stronie, wykonujemy gaskanie minia czworobocznego od wysokoci dwunastego krgu piersiowego, po bocznych brzegach minia, do
wyrostkw barkowych (Fot.l 13).
2. Rozcieranie koliste bocznych powierzchni szyi.
Dwomarkami jednoczenie, palcami wyprostowanymi i ustawionymi prostopadle do krgosupa, rozpoczynajc od okolicy
wyrostkw sutkowatych, w kolejnych punktach przesuwamy
si do koca szyi (Fot. 114). Nacisk zwikszamy przy poruszaniu si w kierunku dow nadobojczykowych.
3. Rozcieranie koliste dow nadobojczykowych.
Stojc z boku pacjenta w sposb pokazany na fotografii 115,
opracowujemy doy nadobojczykowe. Rozcieranie wykonujemy dwoma rkami jednoczenie, kada po swojej stronie.
4. Rozcieranie koliste kres karkowych dolnych.
Stajemy za gow pacjenta i zgitymi palcami obu raje, jednoczenie po obu stronach, opracowujemy kres karkow doln
praw i lew. Rozcierajc w kolejnych punktach, dochodzimy
do wyrostkw sutkowatych (Fot. 116).
166
Fot. 113
Fot. 114
167
Fot. 115
Fot. 116

Dwoma rkami jednoczenie, palcami wyprostowanymi rozcieramy rozpoczynajc od okolicy wyrostkw sutkowatych, w
kolejnych punktach przesuwamy si do koca szyi (Fot.l 17).
Nacisk zwikszamy przy poruszaniu si w kierunku dow
nadoboj czyko wych.
6. Rozcieranie posuwiste.
W punktach znajdujcych si w dole szyi pomidzy imem
miniem czworobocznym a miniami mostkowoobojczykowo-sutko-wymi
(po
obu
stronachjednoczenie)wykonujemy rozcieranie posuwiste
kciukami. Kierunek przesuwania kciukw jest zaznaczony na
fotografii 118.
7. Opracowanie tylnej powierzchni gowy.
Opracowanie skada si z czterech pasm. Pasmo pierwsze i
sposb wykonania rozcierania w tym pamie pokazano na
fotografii 119. Pozostae trzy pasma i uoenie rk przy ich
opracowywaniu pokazane s na fotografii 120. Na przebiegu
pasm zaznaczono punkty, w ktrych wykonujemy rozcierania
koliste. Rozcieranie wykonujemy dwoma rkami jednoczenie
po obu stronach gowy. Nacisk zwikszamy przy poruszaniu si
w kierunku szyi.
8. Rozcieranie koliste okolicy uszu.
Domi uoonymijak na fotografii 121 wykonuj emy rozcieranie koliste okolicy uszu. Nacisk zwikszamy przy poruszaniu
si w kierunku szyi.
Dwoma rkami jednoczenie, palcami wyprostowanymi rozcieramy rozpoczynajc od okolicy wyrostkw sutko watych.
Wkolejnych punktach przesuwamy si do koca szyi (Fot. 117).
169
Fot. 119
Fot. 118
Fot. 120
Fot. 121
10. Rozcieranie posuwiste.

W punktach znajdujcych si w dole szyi pomidzy miniem
czworobocznym a miniami mostkowo-oboj czykowo-sutkowymi (po obu stronach j ednoczenie )wykonuj emy rozcieranie
posuwiste kciukami.Kierunek przesuwania kciukw jest zaznaczony na fotografii 118.
11. Rozcieranie posuwiste ramion.
Rozpoczynajc od staww okciowych obu rk jednoczenie,
wykonujemy rozcieranie posuwiste chwytem obejmujcym (z
j ednej strony kciuk, a po przeciwnej pozostae palce). Technika
tego rozcierania pokazana jest na fotografiach 122,123,124.
Fotografie ukazuj kolejne fazy rozcierania. Istotna jest tutaj
praca staww nadgarstkowych masaysty, co sprawia, e rozcieranie jest wykonywane mikko i pynnie. Po dojciu
172
do staww ramiennych przechodzimy kciukami do dow

nadobojczykowych, za pozostaymi palcami na opatki
(Fot.125).
12. Rozcieranie koliste okolicy mini nadgrzebieniowych.
Stajemy z boku pacjenta. Dwoma rkami, jednoczenie po obu
stronach rozcieramy minie nadgrzebieniowe. Rozpoczynamy od okolicy wyrostka barkowego prawego i lewego. Przy
wykonywaniu opracowania w kolejnych punktach posuwamy
si do podstawy szyi. Nacisk zwikszamy przy poruszaniu si w
kierunku krgosupa. Palce masaysty s cay czas wyprostowane (Fot.126).
Dwoma rkami jednoczenie, palcami wyprostowanymi i ustawionymi prostopadle do krgosupa, rozpoczynajc od okolicy
wyrostkw sutkowatych, w kolejnych punktach przesuwamy
si do podstawy szyi (Fot. 114). Nacisk zwikszamy przy poruszaniu si w kierunku dow nadobojczykowych.
14. Rozcieranie koliste dow nadobojczykowych.
W sposb pokazany na fotografii 115 opracowujemy doy
nadobojczykowe. Rozcieranie wykonujemy dwoma rkami
jednoczenie, kada po swojej stronie.
15. Rozcieranie koliste okolicy wyrostkw poprzecznych
krgw szyjnych i grnych piersiowych.
Dwoma rkami uoonymi obok siebie na wyrostkach po
przecznych najpierw po jednej, a potem po drugiej stronie (Fot.
127) wykonuj emy rozcieranie koliste w miej scu, krcc kecz
ka do gry i do krgosupa, a wic po lewej stronie zgodnie z
ruchem wskazwek zegara, a po prawej stronie przeciwnie do
ruchu wskazwek zegara.
, ,
173
' Fot. 123

175
Fot. 126
Fot. 127
176
16. Rozcieranie koliste kciukami.

Stajemy za gow pacjenta. Kciukami uoonymi jak na fotografii 128 j ednoczenie po przeciwnych stronach wykonuj emy
rozcierania w punktach, schodzc do podstawy szyi. Nacisk
zwikszamy przy posuwaniu si w kierunku podstawy szyi.
17. Oglne przeglaskanie.
Staj emy z boku pacj enta. Rozpoczynaj c od wysoko ci dwunastego krgu piersiowego gaszczemy wzdu krgosupa do
otworu potylicznego. Cofamy si do podstawy szyi i po waach
minia czworobocznego gaszczemy do wyrostkw barkowych (Fot. 129).
^
"
Fot. 128
177
178
Fot. 129
DRENA LIMFATYCZNY GRZBIETU

Pacjent ley na brzuchu z doniami wsunitymi pod
czoo. Masaysta stoi z boku pacjenta.
1. Gaskanie grzbietu.
Dwoma rkami, jednoczenie po obu stronach wykonujemy
gaskanie grzbietu w pasmach zaznaczonych na fotografii 130.
2. Rozcieranie koliste dou pachowego.
Opracowanie skada si z trzech etapw.
W etapie pierwszym domi uoonymi obok siebie wykonuj emy rozcieranie koliste w trzech miej scach. Opracowuj c
kolejne miejsca, zbliamy si do dou pachowego (Fot.131).
Nacisk zwikszamy przy poruszaniu si w kierunku dou pachowego. W tym etapie opracowujemy dolny i tylny brzeg dou
pachowego.
W etapie drugim, stosujc t samtechnik, opracowujemy d pachowy (Fot.132).
W trzecim etapie rozcieranie koliste wykonujemy jedn
rk, opracowujc przedni brzeg dou pachowego (Fot.133).
3. Opracowanie minia czworobocznego.
Dwoma rkami naprzemiennie (raz jedna, raz druga) wykonujemy przepychanie chonki w kierunku od krgosupa do
okolicy dou pachowego w pasmach zaznaczonych na fotografii 134. Rozpoczynamy od pasma oznaczonego cyfr 1 i w
dalszej kolejnoci opracowywujemy pasma nr 2, 3,4, 3,2, 1.
W pozycji wyjciowej donie uoone s jak na fotografii 135.
179
180
Fot. 130
'. 132
\ 131
Fot. 133
181
Fot. 134
Fot. 135
182
Jedn rk wykonujemy ruch posuwisty w kierunku dou

pachowego, pozostawiajc opuszk kciuka w miejscu. Przy
wykonywaniu tej fazy ruchu do oderwie si od podoa
(Fot. 136). Nie odrywajc ani kciuka, ani pozostaych palcw,
ruchem skonym kadziemy do (Fot. 137). Teraz wykonujemy skrt na czubkach palcw od 2. do 5., przysuwajc jednoczenie kciuk do doni (Fot. 13 8). Do znajduje si w uoeniu
jak na pocztku opracowania, jednak przesunita w kierunku
dou pachowego. Sto suj c t sam technik, wykonuj emy teraz
chwyt drug rk. Po jego wykonaniu donie znajdujsi znw
obok siebie tak jak na pocztku chwytu. Tak postpujc,
dochodzimy do dou pachowego, a nastpnie przystpujemy
do opracowania kolejnych pasm (Fot. 134).
4. Opracowanie linii pachowej.
Opracowanie to wykonujemy dwoma rkami naprzemiennie,
przy czym kada rka wykonuje inn czynno. Rk znajdujc si bliej biodra wykonujemy ruch przepychania, ktrego
fazy pokazane sna fotografiach 139,140,141. Po wykonaniu
takiego cyklu druga rka (znajdujca si bliej dou pachowego) wykonuje pojedyncze przegaskanie (Fot.142). Opisany
sposb postpowania realizujemy dochodzc do dou pachowego.
5. Rozcieranie koliste przyrodkowego brzegu i dolnego
kta opatki.
Rozcieranie to skada si z dwch faz.
W fazie pierwszej prostymi palcami obu rk j ednoczenie
wykonujemy rozcieranie koliste przyrodkowego brzegu opatki (Fot.143), a nastpnie dolnego kta opatki (Fot.144).
Nacisk zwikszamy przy posuwaniu si w kierunku dou pachowego.
W fazie drugiej omioma zgitymi palcami jednoczenie
183
V "
;< .) -',
185
Fot. 140
142
W"
Fot. 141
186
Fot. 143
187
Fot. 144
rozcieramy przyrodkowy brzeg opatki (Fot. 145). Nacisk
zwikszamy przy poruszaniu si w kierunku gowy i krgosupa. Po opracowaniu przyrodkowego brzegu opatki przystpuj emy do opracowania w ten sam sposb dolnego kta opatki
(Fot. 146).
Stajemy z drugiej strony kozetki i przystpujemy do
opracowywania drenaem, wykonujc w kolejnoci:
6. Rozcieranie koliste dou pachowego.
7. Opracowanie minia czworobocznego.
9. Rozcieranie koliste przyrodkowego brzegu i dolnego
kta opatki.
188
'. 146
189
10. Rozcieranie koliste w liniach pachowych.

Prostymi palcami obu rk jednoczenie (praw rkpo prawej,
lew po lewej stronie) wykonujemy rozcieranie koliste w
miej scach zaznaczonych na fotografii 147. Nacisk zwikszamy
przy posuwaniu si w kierunku dow pachowych.
11. Uciski w przestrzeniach midzyebrowych.
Donie masaysty z wyprostowanymi i lekko rozstawionymi
palcami uoone sjak pokazano na fotografii 148. Stosujc
technik przepychania (pokazan na fotografiach 5, 6, 7),
opracowujemy przestrzenie midzyebrowe. Przepychanie
rozpoczynamy w okolicy linii pachowej i w jej kierunku.
Kolejne miejsca opracowywania znajduj si na przebiegu
eber i prowadz do krgosupa. Po dojciu do krgosupa
wracamy, stosuj c t sam technik i w tych samych miej scach,
i dochodzimy do punktu wyj cia, czyli do linii pachowej. W ten
sam sposb postpujemy przy opracowywaniu przestrzeni midzyebrowych po drugiej stronie.
12. Rozcieranie koliste okolicy krgosupa.
Omioma zgitymi palcamijednoczenie wykonujemy rozcierania koliste po bokach krgosupa (Fot.149). Nacisk zwikszamy przy poruszaniu si w kierunku do gry i do krgosupa.
Po opracowaniu dolnej czci odcinka piersiowego krgosupa
przestawiamy rce na odcinek grny i wykonuj emy rozcieranie
koliste (Fot. 150). Po opracowaniu jednej strony przystpujemy
do wykonania rozciera po drugiej stronie krgosupa.
13. Gaskanie grzbietu.
Na zakoczenie drenau limfatycznego grzbietu, podobnie jak
na pocztku- dwoma rkami, jednoczenie po obu stronach
wykonujemy gaskanie grzbietu w pasmach zaznaczonych na
fotografii 130.
> A , %t : i%
190
Fot. 147
Fot. 148 ! -:
191
261
OSI '
"W
DRENA LIMFATYCZNY ODCINKA

LDWIOWO - KRZYOWEGO
KRGOSUPA I OKOLICY
BIODROWEJ
Pacjent znajduje si w uoeniu na brzuchu z lekko

rozstawionymi nogami, aby umoliwi opracowanie przyrodkowej powierzchni uda w okolicy pachwiny.
1. Gaskanie.
Dwoma rkami jednoczenie (lewa rka po lewej, prawa po
prawej stronie) wykonuj emy gaskanie w pasmach pokazanych
na fotografii 151.
2. Rozcieranie posuwiste wzdu grzebienia talerza koci
biodrowej.
Jedn rk z prostymi palcami ukadamy na boku pacjenta tak,
e palce znajduj si na wysokoci przedniego grnego kolca
biodrowego (Fot.152). Palcami: wskazujcym, rodkowym i
serdecznym drugiej rki obciamy palce rodkowy i serdeczny
rki ju pooonej (Fot.153). Wykonujc rozcieranie posuwiste, zwikszamy nacisk przy posuwaniu si w kierunku krgosupa (Fot.154). Przy opracowywaniu kolejnych punktw zaznaczonych na fotografii 155 dochodzimy do krgosupa, a
nastpnie t sam drog wracamy do punktu wyj cia.
193
Fot. 151
Fot. 152
194
153
jf; \'<:Uv
t kiim ol
o?.;
Fot. 154
195
Fot. 155
3. Rozcieranie koliste okolicy przedniego grnego kolca
biodrowego i przyrodkowej strony uda.
Jedn rk uoon nad przednim grnym kolcem biodrowym
wykonujemy rozcieranie koliste w miej scu, zwikszaj c nacisk
przy poruszaniu si w kierunku do linii rodkowej i do gowy
(Fot. 156). Podczas wykonywania rozcierania rka pozostaje
niezmiennie w tym samym miej scu. W tym samym czasie drug
rk wykonujemy rozcieranie koliste przyrodkowej strony
uda w okolicy pachwiny. Po kilkakrotnym roztarciu (zwikszajc si nacisku przy posuwaniu si w kierunku dogowowym)
przestawiamy rk nieco niej (w kierunku stawu kolanowego)(Fot.l57). Po kilkakrotnym roztarciu ponownie przesta
wiamy rk, tym razem do miej sca, w ktrym rozpoczynalimy
opracowywanie. Podczas wykonywania rozcierania obie rce
pracuj jednoczenie (Fot. 158).
., . . ,.
196
Fot. 156
Fot. 157
Fot. 158
Fot. 159
198
mini poladkowych.
aczonych na fotografii 159,wkolejnoci:
1,2, ~ 2 1, stosujemy technik opisan ju przy
opracowywaniu mien*a czworobocznego.
W po z^ycji wyjciowej donie uoone sjak na fotografii 160.
Jedna rk wykonujemy ruch posuwisty w kierunku przedniego grne kolca biodrowego, pozostawiajc opuszk kciuka
w miej scu- PrzY wykonywaniu tej fazy ruchu do oderwie si
od podoa (Fot.161). Nie odrywajc ani kciuka, ani pozostaych palcw, ruchem skonym kadziemy do (Fot.162). Teraz wykonujemy skrt na czubkach palcw od 2. do 5., przysuwajc jednoczenie kciuk do doni (Fot. 163). Do znajduje si
w uo eniu j ak na pocztku opracowania, j ednak przesunita w
kierutfiku przedniego grnego kolca biodrowego. Stosujc t
sam technik, wykonujemy teraz chwyt drug rk. Po jego
wyko-naniu donie znajduj si znw obok siebie, tak jak na
pocztku chwytu. Tak postpujc, dochodzimy do przedniego
grnego kolca biodrowego, a nastpnie przystpujemy do
opra&owania kolejnych pasm (Fot. 159).
4.
5. Rozcieranie koliste bocznej powierzchni stawu biodrowego .

Pask o uoon do z wyprostowanymi palcami kadziemy na
bocznej powierzchni stawu biodrowego tu poniej przedniego g mego kolca biodrowego. Drug rk obciamy rk ju
uoo-ni wykonujemy rozcieranie koliste (Fot. 164). Po kilkakrotnym roztarciu przestawiamy rce na miej sce znaj duj ce si
ponizej (bliej krtarza wikszego) i ponownie wykonujemy
rozcieranie koliste(Fot. 165). Nacisk zwikszamy przy posuwaniu si w kierunku dogowowym.
199
'
>o
o
o
(N
,>-
Fot. 164
Fot. 165
202
6. Rozcieranie koliste mini poladkowych.

Rkami uoonymijak na fotografii 166 wykonujemy rozcieranie koliste. Nacisk zwikszamy przy posuwaniu si wkierunku
ng i do szpary midzypoladkowej. Rozcieranie wykonujemy
w dwch miejscach zaznaczonych na fotografii 167.
Przechodzimy na drug stron kozetki i przystpujemy do
wykonywania drenau po stronie przeciwnej, stosujc opracowania w kolejnoci:
7. Rozcieranie posuwiste wzdu grzebienia talerza koci
biodrowej.
9. Opracowanie mini poladkowych.
10. Rozcieranie koliste bocznej powierzchni stawu biodro
wego.
11. Rozcieranie koliste mini poladkowych.
12. Rozcieranie spiralne koci krzyowej.
Dwoma kciukami naprzemiennie (Fot. 168) rozcieramy spiralnie: najpierw wzdu grzebienia krzyowego porodkowego, a
nastpnie wzdu brzegu bocznego koci krzyowej (Fot. 169).
Po opracowaniu jednej strony przystpujemy do opracowania
drugiej strony koci krzyowej.
13. Rozcieranie koliste koci krzyowej.
Rozcieranie to wykonujemy rwnie po obu stronach na koci
krzyowej. Rk uoon jak na fotografii 170 wykonuje203
Fot. 166
Fot. 167
204
169
Fot. 170
Fot. 171
206
my rozcieranie koliste, zwikszajc nacisk przy poruszaniu si

w kierunku dogowowym i do boku.
14. Rozcieranie koliste okolicy krgosupa ldwiowego i
krzyowego.
Zgitymi palcami obu rk uoonymi obok siebie z j ednej strony
krgosupa wykonujemy rozcierania koliste: najpierw na czci
krzyowej, potem na czci ldwiowej (Fot.171). Nastpnie
przystpuj emy do wykonania rozcierania kolistego po przeciwnej stronie krgosupa. Naciskzwikszamyprzyporuszaniusi
w kierunku dogowowym i dokrgosupowym.
15. Gaskanie.
Na zakoczenie drenau tej okolicy -podobnie jak napocztkuwykonujemy gaskanie dwoma rkami j ednoczenie (lewa rka
po lewej, prawa po prawej stronie) w pasmach pokazanych na
fotografii 151.
DRENA LIMFATYCZNY KLATKI

PIERSIOWEJ
Pacjent ley na grzbiecie z rkami lekko odwiedzionymi
w stawach ramiennych i zgitymi w stawach okciowych. Takie
uoenie rk zapewnia dostp do wzw pachowych.
1. Gaskanie.
Gaskanie to wykonujemy dwoma rkami jednoczenie. Rozpoczynamy na wysokoci wyrostka mieczykowatego mostka.
Gaszczemy po bokach mostka, dochodzc do staww mostkowo - obojczykowych, a nastpnie wzdu obojczykw posuwamy si w kierunku wyrostkw barkowych (Fot.172). ; ' i
2. Rozcieranie koliste okolicy dou pachowego.
Prostymi palcami zczonych rk (Fot.173) wykonujemy rozcieranie koliste w dwch miej scach zaznaczonych na fotografii
174. Nacisk zwikszamy przy posuwaniu si w kierunku plecw i dou pachowego. Nastpnie jedn rk wykonujemy
rozcieranie koliste pomidzy miniem naramiennym a miniem piersiowym wikszym (Fot. 175).
3. Opracowanie gruczou piersiowego.
Przy tym opracowaniu rce pracuj naprzemiennie i wykonuj
rne czynnoci na zmian. Jednrkz mocno odwiedzionym
kciukiem wykonujemy rozcieranie posuwiste, ktrego kolejne
fazy pokazane s na fotografiach 176,177,178. Po wykonaniu
jednego cyklu rozcierania posuwistego kciukiem drugiej rki
wykonujemy przepychanie chonki z grnobocznej czci gru208
Fot. 172
Fot.l7S
o o
> ,.*.* . r
210
^4t*
,f
Fo/. 174
Fo/. 176
Fot. 175
Fot. 177
211
Fot. 178
Fot. 179
212
czou piersiowego w kierunku dou pachowego (Fot.179).

Opracowanie to wykonujemy dwoma rkami naprzemiennie.
Kada rka wykonuje inn czynno. Rozpoczynajc od wysokoci dolnych eber w linii pachowej, jedn rk wykonujemy
rozcieranie posuwiste technikopisanprzy opracowaniu gruczou piersiowego, a druggaskanie w kierunku linii pachowej
bezporednio przed rk przepychajc. Tak postpujc, dochodzimy do dou pachowego.
5. Opracowanie przedniej powierzchni klatki piersiowej.
W pasmach zaznaczonych na fotografii 180, wkolejnocipasm
1,2,3,2,1, stosujemy technik opisanju przy opracowywaniu minia czworobocznego oraz mini poladkowych (str.
179 i 199).
Przechodzimy na drug stron pacj enta i wykonuj emy w kolej noci:
6. Rozcieranie koliste okolicy dou pachowego.
7. Opracowanie gruczou piersiowego.
9. Opracowanie przedniej powierzchni klatki piersiowej.
10. Rozcieranie koliste w liniach pachowych.
Dwoma rkami jednoczenie, kada po innej stronie, prostymi
palcami wykonujemy rozcieranie koliste wpunktach zaznaczonych na fotografii 181. Rozpoczynamy od dolnych eber i w
213
r
<M
Fot. 180
Fot. 181
214
Fot. 182
Fot. 183
215
kolejnych punktach dochodzimy do dow pachowych.
11. Uciski w przestrzeniach midzyebrowych.

Stosujc technik pokazan na fotografiach 5, 6,7, jedn rk
wykonuj emy uciski w przestrzeniach midzyebrowych. Opracowanie rozpoczynamy od linii pachowej i w kolejnych punktach posuwamy si w kierunku mostka i z powrotem. Przepychanie chonki odbywa si w kierunku od mostka do linii
pachowej (Fot.182). Odmian tego chwytu jest opracowanie z
obcieniem (Fot.183). Po opracowaniu jednej strony klatki
piersiowej przystpujemy do opracowania strony drugiej.
12. Gaskanie.
\
Na zakoczenie drenau limfatycznego klatki piersiowej wykonujemy, podobnie jak na pocztku, gaskanie dwoma rkami
jednoczenie. Rozpoczynamy na wysokoci wyrostka mieczy-
Fot. 184
216
kowatego mostka. Gaszczemy po bokach mostka, dochodzc

do staww mostkowo - obojczykowych, a nastpnie wzdu
obj czykw posuwamy si w kierunku wyrostkw barkowych
(Fot.172).
DRENA LIMFATYCZNY BRZUCHA
Pacjent ley na plecach z nogami ugitymi w kolanach i

podoonym pod nie wakiem celem rozlunienia mini brzucha.
Uciski okrne musz by wykonywane w rytmie oddechowym pacjenta. Przy wdechu zwalniamy ucisk, natomiast
uciskamy w kocowej fazie wydechu.
1. Gaskanie okolicy nadppkowej.
Dwoma rkami jednoczenie, kada po innej stronie, wykonujemy gaskania w kierunku dogowowym w pasmach zaznaczonych na fotografii 184.
2. Uciski wzdu ukw ebrowych.
W miejscach zaznaczonych na fotografii 185 w kocowej fazie
wydechu pacjenta wykonujemy ucisk, ktrego technik ilustruj fotografie 186 i 187.
3. Rozcieranie koliste przestrzeni midzyebrowych.
Masaysta staje tyem do pacjenta i zgitymi palcami obu rk
jednoczenie wykonuje rozcierania koliste pod ukiem ebrowym (Fot.188) oraz w dwch ostatnich przestrzeniach mi217
218
Fot. 185
Fot. 187
Fot. 186
Fot. 188
219
220
Fot. 189
Fot. 190
dzyebrowych (Fot.189). Po opracowaniu jednej strony opracowujemy przestrzenie midzyebrowe i uk ebrowy po stronie drugiej.
4. Gaskanie okolicy podppkowej.
Dwoma rkami jednoczenie (kada po innej stronie) wykonujemy gaskanie od spojenia onowego na boki do przednich
grnych kolcw biodrowych (Fot. 190).
5. Uciski powyej pachwiny.
Rkuoonjakna fotografii 191 wykonujemy ucisk posuwisty brzegiem doni, przekrcajc nieznacznie rk i podpychajc jednoczenie tkanki (Fot. 192). Po opracowaniu jednej
strony przystpujemy do opracowania strony drugiej.
6. Rozcieranie koliste wzw pachwinowych.
Dwoma rkami jednoczenie, uoonymi jak na fotografii 193,
wykonujemy rozcieranie koliste pasma poziomego wzw
pachwinowych w miejscach zaznaczonych na fotografii 194.
Po dojciu do pasma pionowego, rkami uoonymi jak na
fotografii 195, rozcieramy w miejscach i kolejnoci zaznaczonych na fotografii 196. Teraz t sam drog, stosujc te same
techniki, wracamy do punktu wyjcia. Po opracowaniu jednej
strony przechodzimy do opracowania strony drugiej.
7. Opracowanie okolicy podppkowej.
Dwoma rkami naprzemiennie, stosujc technik opisanprzy
opracowywaniu minia czworobocznego (str. 179), posuwamy si wzdu linii zaznaczonych na fotografii 197.
8. Rozcieranie koliste okrenicy.
Rkami uoonymi j ak na fotografii 198 wykonujemy rozcieranie koliste w kierunkach i kolejnych miejscach zaznaczonych
221
222
Fot. 191
Fot. 193
Fot. 192
Fot. 194
223
Fot. 195
'. 197
.H-
Fot. 196
224
Fot. 198
225
na fotografii 199.
W zalenoci od opracowywanego odcinka zwikszenie nacisku nastpuje w rnych kierunkach.
Przy opracowywaniu zstpnicy nacisk zwikszamy posuwa
jc si w kierunku odbytnicy.
Przy opracowywaniu wstpnicy nacisk zwikszamy posuwa
jc si w kierunku poprzecznicy.
Przy opracowywaniu poprzecznicy nacisk zwikszamy posu
waj c si w kierunku zstpnicy.
9. Generalny ucisk na narzdy jamy brzusznej.
Rce masaysty uoone s jak na fotografii 200. W trakcie
wykonywania przez pacjenta wdechu donie przesuwajsi po
bokach na przednipowierzchnijamy brzusznej (Fot.201). W
chwili kiedy pacjent wykonuje wydech wspomagamy go, delikatnie uciskaj c pasko uoonymi domi na cay obszar
brzucha (Fot.202).
10. Uciski na okrnicy.
W miejscach zaznaczonych na fotografii 203 wykonujemy
uciski wedug opisanej niej metody. Uciski te musz by
zsynchronizowane z oddechami pacjenta. Zwikszamy nacisk
w kocowej fazie wydechu, a zwalniamy przy wdechu.
Technika tego chwytu polega na wykonaniu ucisku brzegiem
doni od strony palca maego, przy czym miej sce najwikszego
ucisku przesuwa si w trakcie jego trwania od kbika do
kocw palcw przy opracowywaniu zstpnicy oraz od kocw palcw do kbika przy opracowywaniu pozostaej czci
okrnicy. Przenoszenie punktu nacisku od kocw palcw do
kbika ilustruj (z pewn przesad) fotografie 204,205, 206.
Uciski przepychajce na okrnicy kocz drena limfatyczny brzucha.
-,r-.
226
Fot. 199
Fm. 200
227
Fot. 201
Fot. 202
228
Fot. 204
I
Fot. 205
230
Fot. 206

GRNEJ
Pacjent ley na plecach. Na pocztku zabiegu rce s

uoone wzdu ciaa pacjenta.
1. Gaskanie caej koczyny.
Stajemy przy gowie pacjenta. Dwoma rkami jednoczenie
wykonujemy gaskanie caej koczyny grnej na zasadzie
cignicia rk (Fot.207). W ten sposb opracowujemy ca
koczyn poczwszy od palcw, a skoczywszy na stawie
ramiennym.
2. Rozcieranie koliste w dole pachowym.
Ujmuj emy rk pacjenta jak pokazano na fotografii 208. Drug
rk wykonujemy rozcieranie koliste (Fot.209) w dwch miejscach zaznaczonych na fotografii 208.
3. Rozcieranie posuwiste minia naramiennego jedn rk.
Palce jednej rki tworz wideki, ktrymi opracowujemy misie naramienny. Kolejne fazy tego opracowania s pokazane
na fotografiach 210, 211, 212.
4. Rozcieranie posuwiste minia naramiennego z docze
niem drugiej rki.
Rce masaysty pracuj naprzemiennie i kada wykonuje inn
czynno. Jedna rka wykonuje technik opisan wyej, za
231
A.
Fot. 207
Fot.208
232
;.K
Fot. 210
233
Fot. 211
Fot. 212
234
druga rka gaszcze w kierunku pokazanym na fotografii 213.

Jak wspomniano, rce pracuj naprzemiennie, a wic kiedy
jedna wykonuje przepychanie uchwytem widekowym, druga
pozostaje w bezruchu i wykona gaskanie dopiero po skoczeniu cyklu ruchu przez pierwsz rk.
5. Rozcieranie posuwiste ramienia dwoma rkami.
Wykonywana tu technika jest identyczna jak omwiona w
pkt.3. (Rozcieranie posuwiste minia naramiennego jedn
rk). Rnica polega na tym, e w tym rozcieraniu opracowujemy cae rami -od stawu okciowego do stawu ramiennegodwoma rkami, ktre wykonuj na przemian przepychanie t
wanie technik. Kciuki obu rk uoone s na stronie przedniej ramienia, za pozostae palce na stronie tylnej. Aby rce nie
przeszkadzay sobie wzajemnie, jedna rka uoonajest powyej drugiej (Fot.214).
6. Rozcieranie posuwiste ramienia z doczeniem drugiej
rki.
Stosujc technik opisan w pkt.4., opracowujemy rami w
trzech pasmach:
po stronie bocznej ramienia (Fot.215),
po stronie przedniej ramienia (Fot.216),
po stronie przyrodkowej ramienia (Fot.217).
7. Rozcieranie posuwiste stawu okciowego.
Jedn rk chwytamy za przedrami tak, e rka pacjenta jest
lekko zgita w stawie okciowym. Drug rk, stosujc technik rozcierania posuwistego (Fot.210, 211,212), opracowujemy staw okciowy. Kciuk uoony jest na stronie bocznej, za
pozostae palce na stronie przyrodkowej (Fot.218). Opracowanie rozpoczynamy w poowie przedramienia, a koczymy w
poowie ramienia.
235
236
Fot. 213
Fot. 215
Fot. 214
Fot. 216
237
Fot.217
Fot. 218
238
8. Rozcieranie spiralne dou okciowego.

Dwoma kciukami naprzemiennie rozcieramy spiralnie d okciowy (Fot.219). Opracowanie dou skada si z trzech pasm.
Pierwsze od strony przyrodkowej dou okciowego, drugie
porodku i trzecie od strony bocznej. Rozcieranie rozpoczynamy poniej stawu okciowego, a koczymy powyej.
9. Opracowanie przedramienia.
Opracowanie przedramienia polega na wykonaniu specyficznej techniki drenau. Rk uoon jak na fotografii 220
wykonujemy obrt do pozycji z fotografii 221. Nastpnie
przekrcamy rk w stron przeciwn ni poprzednio, przepychajc jednoczenie chonk palcami od 2. do 5.(Fot.222).
Teraz wykonujc ruch w nadgarstku (Fot.223) w kierunku
drenau doprowadzilimy do uoenia rki w pozycji wyjciowej, jednak nieco wyej ni poprzednio. Tak postpujc,
dochodzimy do stawu okciowego. Po opracowaniu strony
doniowej przystpujemy do opracowania strony grzbietowej
przedramienia.
10. Rozcieranie spiralne stawu nadgarstkowego.
Podobnie jak w dole okciowym opracowujemy dwoma kciukami naprzemiennie staw nadgarstkowy z wszystkich stron, a
wic po stronie okciowej, grzbietowej, promieniowej i doniowej. Rozcieranie przy kadym pamie rozpoczynamy poniej,
a koczymy powyej stawu nadgarstkowego (Fot.224).
11. Rozcieranie spiralne grzbietowej strony rdrccza.
Stosujc t sam technik, a wic dwoma kciukami naprzemiennie rozcieramy grzbietow stron rdrcza. Cao rdrcza opracowuj emy w kilku pasmach. Ich ilo zalena j est od
wielkoci doni pacjenta. Kade pasmo zaczynamy u nasady
239
240
Fot. 219
Fot. 221
Fot. 220
\222
242
palcw, akoczymy w okolicy stawu nadgarskowego (Fot.225).

12. Rozcieranie spiralne przestrzeni pomidzy I i II koci
rdrccza.
Palcami od 2. do 5. ujmujemy kciuk pacjenta (Fot.226). Wasnym kciukiem rozcieramy spiralnie przestrze pomidzy I i II
koci rdrcza (Fot.227).
13. Rozcieranie spiralne grzbietowej strony palcw.
Kciukiem jednej rki rozcieramy spiralnie grzbietow stron
wszystkich palcw po kolei (Fot.228). Przy pewnej wprawie
mona wykonywa rozcieranie dwoma kciukami, przy czym
kada rka opracowuje inny palec. Tak wic moemy jednoczenie rozciera palce V i III lub II i IV.
14. Rozcieranie spiralne doniowej strony palcw.
Stosujc opisan w pkt. 13. technik, opracowujemy doniowe
strony wszystkich palcw.
15. Rozcieranie spiralne doniowej strony rdrcza.
Stosujc technik opisanprzy rozcieraniu spiralnym grzbietowej strony rdrcza, opracowujemy doniow stron rdrcza.
17. Gaskanie caej koczyny.
Na zakoczenie drenau koczyny grnej, podobnie jak na
pocztku, stajemy przy gowie pacjenta. Dwoma rkami jednoczenie wykonujemy gaskanie caej koczyny grnej na zasadzie cignicia rk (Fot.207). W ten sposb opracowujemy ca
koczyn poczwszy od palcw, a skoczywszy na stawie
ramiennym.
244
Fot. 227
Fot. 228
245
Fot. 229
Fot. 230
246

DOLNEJ
Drena limfatyczny koczyny dolnej skada si z dwch

faz:
faza I - w uoeniu pacjenta na plecach,
faza II - w uoeniu pacjenta na brzuchu.
FAZA I
Pod kolano masowanej nogi podkadamy niewielki waeczek, aby przez ugicie w kolanie doprowadzi do rozlunienia napi w koczynie dolnej. Nogi pacjenta musz by lekko
odwiedzione, aby umoliwi opracowanie przyrodkowej strony uda.
1. Gaskanie oglne.
Masaysta, stojc z boku pacjenta, dwomarkamijednoczenie
wykonuje gaskanie caej koczyny dolnej od palcw do stawu
biodrowego (Fot.229).
2. Rozcieranie koliste pasma poziomego wzw pachwino
wych.
Dwoma rkami j ednoczenie, uoonymi j ak na fotografii 230,
wykonuj emy rozcieranie koliste (w miej scach zaznaczonych na
fotografii 231) od strony bocznej do strony przyrodkowej
pachwiny.
247
Fot. 231
Fot. 232
248
w trzech miejscach
fFnt?^
Rny^pn
-------- *"" ".7*-" "v uACW1 miejSCaCH
(Fot.233). Rozcierana wykonujemy kolejno wpunktach: 1,2

4. Rozcieranie paSUwiste uda
Stosujemy tu technik opi;
przedniej stronie uda. W
rkami.
masaysty
udo od
5. Rozcieranie P0$uwiste uda jedn rk.
po strome Przyrodkowej uda (Fot 235)

po stronie Przedniej uda (Fot.236)
Jak mona zauway
rrao
y rei
................
^> re>a gaszczca po stronie przyrodknwejipozniej bocznej wykonujt - F
przysroaKo
6. Rozcieranie posUwiste stawu kolan
Rkuozonjaknfotnar;,fl:oQo
, , .,
na stronie 231 rozci !' "*

^ piSan
podudziu i koczc S kIan0W5' ro2^^jc a
249
Fot. 233
Fot. 235
Fot. 236
250
251
252
Fot. 237
Fot. 238
Fot. 240
lii
7. Rozcieranie koliste po bokach stawu kolanowego.

Wyprostowanymi palcami obu rk jednoczenie wykonujemy
rozcieranie koliste (Fot.239) w miejscach zaznaczonych na
fotografii 240. Nacisk zwikszamy przy posuwaniu si w
kierunku uda.
8. Rozcieranie koliste dou podkolanowego.
Proste palce obu rk ukadamy w dole podkolanowym. Palce
jednej rki wsuwamy od strony przyrodkowej, a palce drugiej
rki od strony bocznej dou podkolanowego. Rozcieranie
koliste wykonujemy obydwiema rkami jednoczenie, zwikszajc nacisk przy posuwaniu si w kierunku uda (Fot.241).
Rozpoczynamy od opracowania dolnej czci dou podkolanowego, potem rozcieramy cz rodkow, a nastpnie cz
grn (Fot.242).
9. Opracowanie podudzia.
Zginamy nog pacjenta w stawie kolanowym pod ktem 90
stopni. Stosujc technik opisanprzy opracowywaniu przedramienia (strona 239), dwoma rkami naprzemiennie rozcieramy
podudzie (Fot.243). Rce uoone sjedna nad drug, a kciuki
posuwaj si po stronie przedniej podudzia. Druga cz
opracowania polega na poczeniu dwch technik. Jedna
rka, stosujc technik opisan na stronie 231, opracowuje
stron boczn, przednii przyrodkow, a druga w tym czasie,
stosujc technik opisan na stronie 239, opracowuje stron
tyln podudzia. Rce, pracujc naprzemiennie, posuwaj si
od stawu skokowego do stawu kolanowego.
10. Rozcieranie spiralne stawu skokowego.
Kciukami obu rk naprzemiennie rozcieramy staw skokowy
(Fot.244) w pasmach zaznaczonych na fotografii 245. Jak
mona zauway, opracowujemy tylko obszar zawarty pomidzy kostk przyrodkow i boczn.
254
Fot. 241
Fot. 242
255
256
Fot. 243
Fot. 245
Fot. 244
Fot. 246
257
11. Rozcieranie spiralne rdstopia.

Dwoma kciukami naprzemiennie rozcieramy rdstopie
(Fot.246), posuwajc si od nasady palcw do stawu skokowego w pasmach zaznaczonych na fotografii 247.
12. Rozcieranie posuwiste staww rdstopno-paliczkowych.
Ustawiamy obydwa kciuki w uoeniu jak na fotografii 248.
Wykonujemy skrt doni na kciukach do uoenia z fotografii
249. Tak samo postpujemy kolejno w punktach zaznaczonych
na fotografii 250.
13. Rozcieranie koliste cigna Achillesa.
Prostymi palcami obu rk jednoczenie wykonujemy rozcieranie koliste (Fot.251) w trzech kolejnych punktach (Fot.252),
pierwszy przy guzie pitowym i dwa kolejne powyej.
Fot. 247
258
Fot. 248
Fot. 249
259
Fot. 250
Fot. 251
260
Fot. 252
14. Gaskanie oglne.
Na zakoczenie pierwszej fazy drenau limfatycznego koczyny dolnej masaysta, stojc z boku pacjenta, dwoma rkami
j ednoczenie wykonuj e gaskanie caej koczyny od palcw do
stawu biodrowego (Fot.229).
FAZA II
W fazie drugiej drenau limfatycznego koczyny dolnej
ukadamypacjentana brzuchu. Pod stopy podkadamy niewielki waeczek celem rozlunienia napicia w koczynie. Nogi
pacjenta musz by odwiedzione, aby umoliwi opracowanie
strony przyrodkowej uda.
261
15. Gaskanie oglne.

Masaysta, stojc z boku pacjenta, dwomarkamijednoczenie
wykonuje gaskanie caej koczyny od palcw do stawu biodrowego (Fot.253).
Jedn rk uoon nad przednim grnym kolcem biodrowym
wykonuj emy rozcieranie koliste w miej scu, zwikszaj c nacisk
przy poruszaniu si w kierunku do linii rodkowej i do gowy
(Fot. 156). W czasie wykonywania rozcierania rka pozostaje
niezmiennie w tym samym miej scu. W tym samym czasie drug
rk wykonujemy rozcieranie koliste przyrodkowej strony
uda w okolicy pachwiny. Po kilkakrotnym roztarciu (zwikszajc si nacisku przy posuwaniu si w kierunku dogowowym)
przestawiamy rk nieco niej (w kierunku stawu kolanowego)(Fot.l57). Po kilkakrotnym roztarciu ponownie przestawiamy rk, tym razem powyej, czyli do miejsca w ktrym
rozpoczynalimy opracowywanie. Podczas wykonywania opracowania obie rce pracuj jednoczenie (Fot. 158).
17. Rozcieranie posuwiste uda dwoma rkami.
Stosujemy tu technik opisan na stronie 231 przy rozcieraniu
posuwistym minia naramiennegojednrk. Rnica polega
na tym, e na udzie pracuj naprzemiennie obie rce w uoeniu
rka za rk". Kciuki masaysty posuwaj si po tylnej stronie
uda (podobnie jak po przedniej). W ten sposb opracowujemy
udo od stawu kolanowego do stawu biodrowego.
18. Rozcieranie posuwiste uda jedn rk.
Jedna rka wykonuje rozcieranie w sposb opisany przy rozcieraniu posuwistym minia naramiennego (str. 231). Druga
rka (pracujc na zmian z pierwsz) wykonuje przegaskanie.
262
Fot. 253
Rozcieranie to wykonujemy w trzech pasmach:

po stronie przyrodkowej uda (Fot.235),
po stronie tylnej uda (tak jak po przedniej) (Fot.236),
po zamianie czynnoci rk rozcieramy po stronie bocz
nej uda (Fot.237).
19. Rozcieranie spiralne dou podkolanowego.
Dwoma kciukami naprzemiennie rozcieramy d podkolanowy w pasmach zaznaczonych na fotografii 254. Rozcieranie
rozpoczynamy pod doem, a koczymy nad doem podkolanowym (Fot.255).
263
Fot. 254
Fot. 255
20. Rozcieranie koliste dou podkolanowego.

Poprzecznie uoon rk z obcieniem rozcieramy kolicie
d podkolanowy (Fot.256) w miejscach zaznaczonych na
fotografii 257. Nacisk zwikszamy przy posuwaniu si w
kierunku dogowowym.
21. Rozcieranie koliste po bokach dou podolanowego.
Prostymi palcami obu rk jednoczenie wykonujemy rozcieranie koliste (Fot.258) poniej stawu na stawie i powyej. Nacisk
zwikszamy przy posuwaniu si w kierunku uda.
22. Opracowanie podudzia.
Stosujemy tu technik opisan przy rozcieraniu przepychajcym minia naramiennego jedn rk (str. 231). Rnica
polega na tym, e na podudziu, podobnie jak i na udzie, pracuj
naprzemiennie obie rce w uoeniu rka za rk" (Fot.259,
260). Kciuki masaysty posuwajsi po tylnej stronie podudzia.
W ten sposb opracowujemy podudzie od stawu skokowego
do stawu kolanowego.
Nastpnie jedn rkkontynujemy opisan technik, za drug
rk przepychamy limf, wykonujc skrt z lekkim podepchniciem w kierunku dogowowym (Fot.261,262). Po kilkakrotnym opracowaniu zamieniamy czynnoci rk. Tak wic
jeeli przedtem rozcieranie przepychajce wykonywaa rka
lewa, to teraz wykonuje je rka prawa.
23. Rozcieranie spiralne cigna Achillesa.
Dwoma kciukami: jednym po stronie przyrodkowej, a drugim
po stronie bocznej rozcieramy naprzemiennie (Fot.263) lub
jednoczenie (Fot.264) cigno Achillesa.
24. Gaskanie oglne.
Podobnie jak na pocztku drenau, tak teraz na zakoczenie
wykonujemy gaskanie oglne caej koczyny dolnej (Fot.253).
265
266
Fot. 256 ,
Fot. 258
Fot. 257
Fot. 259
267
"^m.
Fot. 260
Fot. 262
Fot. 261
268
269
Fot. 264
270
BIBLIOGRAFIA
1. BOCHENEK A., REICHEH M.:natone#l)wieka.
Warszawa: PZWL 1969.
2. BOLLINGER A.:Microlymphatics of human skin.
Int J Microcirc: Clin" 1993 nr 12 s.l - 15.
3. DWILEWICZ-TROJACZEK J.:Choroby przebiegajce z
powikszeniem wzw chonnych. Klinika " 1992 nr 10
s.36-39.
4. DZHUMBAEV :Role of local lymphatic stimulation in the
prevention of early complications after stomach surgeries.
Khirurgiia - Mosk." 1993 nr 12 s.47 - 52.
5. ENGELHARD V. M. Jak komrki przetwarzajantygeny?.
wiat nauki " 1994 nr 10 s.50 - 58.
6. GANONG W. F.:Fizjologia. Warszawa: PZWL 1994. I
7. KUCHARCZYK K., NOWAK M.:Anatomia i fizjologia |
czowieka. Warszawa: PZWL 1976.
8. MICHAJLIK A., ROMATOWSKI W.: Anatomia i fizjologia
czowieka. Warszawa: PZWL 1994.
9. STOSSEL T. P.:Mechanizm pezania komrek. wiat !
nauki" 1994 nr 11 s.36-43.
10.TRACZYK W. Z., TRZEBSKI A.:Fizjologia czowieka z
elementami fizjologii stosowanej i klinicznej. Warszawa:
PZWL 1990.
11.WEN S., HERRIG I.: Fluctuation of Skin Lymphatic
Capillary Pressure in Controls and in Patients with
,;
/ Primary Lymphedema.Int J Microcirc" 1994 nr 14 '-
:
: s.139-143.
:'
Nakadem wydawnictwa A - Z
ukazay si do tej pory:
MASA KLASYCZNY"
MASA SEGMENTARNY
Ju wkrtce !
V JEDNOSTKACH
CHOROBOWYCH " cz.
I i II

Adam Zborowski Drenaż Limfatyczny

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Adam Zborowski Drenaż Limfatyczny

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Adam Zborowski

Korekta: Sabina wierk

Druki oprawa: Drukarnia "PERFEK* '

Naczynia i wzy chonne klatki piersiowej .................... 42

Drena limfatyczny karku i gowy ............................................. 88

HI. DRENA LIMFATYCZNY METOD NIEMIECK .................. 146

Drena limfatyczny jest jedn z metod leczenia fizykalnego.

W ukadzie limfatycznym kry pyn zwany limf lub

wynosi 1 do 2 litrw, przy czym w stanach zapalnych

ciuimuc 9iuv>uv ^ _______

limfatycznej. W rodku grudki limfocyty s rozmieszczone

Rys. 1. Wze chonny (wg Mosby's atlas

Wzy chonne objte s cznotkankow torebk, od

w wieku dziecicym. Wzrasta do 2-3 roku ycia i t wielko

chonnej nie jest moliwe. Regeneracja moe nastpi tylko z

Tak wic naczynia chonne wosowate nie wystpuj:

Naczynia chonne zbiorcze

Zbiorczymi naczyniami chonnymi nazywamy delikatne

wntrznych przepywa przynajmniej przez jeden, a najczciej

zespalaj si si ze sob i tworz wok naczynia chonnego

ze sob, wytwarzajc zbiornik mleczu. Odbieraj one chonk

Rys. 2. Ukad limfatyczny

Rys. 3. Ukad limfatyczny

szyjnej wewntrznej i uchodz do ktw ylnych. Dugo ich

Wikszo limfy gowy i szyi obustronnie dopywa do

Rys. 4. Wzy i drogi chonne gowy i szyi.

do wzw nadobojczykowych i dalej czciowo do pnia

Wzy policzkowe. Le przyrodkowo od uchwy na po

Wze chonny przedkrtaniowy. Naj czciej wystpuj ej ako

Wzy szyjne gbokie

Zaliczamy tu wszystkie wzy usytuowane wzdu yy

Wzy szyjne powierzchowne

Zaliczamy tu wszystkie wzy bocznego trjkta szyi,

Rys. 5. Wzy i drogi chonne twarzy. 'H

4. NACZYNIA I WZY CHONNE

Wzy chonne powierzchowne

Wystpuj przewanie w trzech grupach.

Rys. 6. Naczynia chonne powierzchowne koczyny grnej.

mienno-piersiowej. Naczynie to towarzyszy yle odpromieniowej i uchodzi do jednego z wzw podobojczykowych.

kta opatki, . . , , - wze obojczykowy usytuowany

wzy ramienne w liczbie 2 - 5 pooone wzdu

Wzy pachowe rodkowe. Nale do wzw gbokich. S

Naczynia chonne koczyny grnej dtlimy nanaczyfda powierzchowne i naczynia gbokie.

Naczynia chonne powierzchowne

Naczynia chonne powierzchowne zbieraj chonk z warstw

W obrbie klatki piersiowej wyrniamy naczynia i wzy

wa naczynia i wzy trzewne nie s dostpne, ich znaczenie

Wyrniamy cztery gwne drogi odpywu: ( Rys.8)

wzy szyjne gbokie

Naczynia chonne grnej czci mini piersiowego wikszego

Cz tylna grnej powierzchni przepony wysya chonk do

6. NACZYNIA I WZY CHONNE

W brzuchu i miednicy wyrniamy:

Naczynia i wzy chonne gbokie ciany brzucha

' \ wzy ldwiowe

Rys.. 9. Ukad naczy i wzw chonnych od okolicy

7. NACZYNIA I WZY CHONNE

Podobnie jak na koczynie grnej, ukad chonny na

Nale do wzw gbokich. Niewielkie i przewanie w

Wzy pachwinowe gbokie

Wzy pachwinowe gbokie s mniejsze i mniej liczne

Rys. 10. Naczynia powierzchowne i wzy chonne

chwinowych gbokich dochodzi chonka z naczy gbokich

Rys. 11. Wzy chonne pachwinowe powierzchowny.