Professional Documents
Culture Documents
I HC THI NGUYN
TRNG I HC KHOA HC
HM PHN NGUYN
V NG DNG
http://www.lrc-tnu.edu.vn
MC LC
Trang
Cc k hiu ........................................................................................................2
Li ni u ....................................................................................................3-4
Chng 1 Cc kin thc c bn v hm phn nguyn ...............................5
1 Khi nim v phn nguyn .........................................................................5
2 Cc tnh cht c bn ca phn nguyn .......................................................6
3 Hm phn nguyn v th ca hm phn nguyn ................................. 11
Chng 2 Phn nguyn trong ton s hc v i s .................................16
1 Phn nguyn trong cc bi ton s hc ................................................... 16
2 Tnh gi tr ca mt s hoc mt biu thc cha phn nguyn ................27
3 Chng minh cc h thc cha phn nguyn ..............................................31
4 Phng trnh v h phng trnh cha phn nguyn ...............................32
Chng 3 Phn nguyn trong ton gii tch ..............................................49
1 Mt s tnh cht gii tch ca dy cha phn nguyn ..............................49
2 Tnh tng hu hn ca dy cha phn nguyn .........................................53
3 Tnh gii hn ca dy cha phn d ................................................56
4 Hm s cha phn nguyn ...........................................................62
5 Chui s cha phn nguyn .............................................................67
Kt lun .........................................................................................................77
Ti liu tham kho ........................................................................................78
http://www.lrc-tnu.edu.vn
CC K HIU
Trong cun lun vn ny ta s dng cc k hiu sau:
Tp cc s thc c k hiu l .
Tp cc s thc khng m c k hiu l .
Tp cc s hu t c k hiu l .
Tp cc s nguyn c k hiu l {..., -2, -1, 0,1, 2, ...} .
Tp cc s t nhin c k hiu l {1, 2, 3, ...}.
Tp cc s nguyn dng c k hiu l hoc .
http://www.lrc-tnu.edu.vn
LI NI U
Do tnh c o ca hm phn nguyn, th d, hm phn nguyn va
n gin (l hm hng tng khc) li va phc tp (gin on ti cc im
nguyn nn kh p dng cc cng c ca gii tch), nhiu bi ton hay v
phn nguyn c s dng lm thi hc sinh gii cc cp, trong c rt
nhiu cc thi hc sinh gii quc gia v Olympic quc t. Mt khc, hm
phn nguyn c nhng ng dng quan trng khng ch trong ton hc ph
thng, m cn trong nhiu vn ca ton ng dng v cng ngh thng tin
(lm trn s, tnh gn ng,...). Phn nguyn cng th hin s kt ni gia
tnh lin tc v tnh ri rc, gia ton gii tch v ton ri rc nn kh th v.
L thuyt v bi tp v phn nguyn ri rc c trong cc sch v cc
tp ch, thm ch l nhng chuyn trong mt s sch v s hc (xem [3],
[5], [8]). Tuy nhin, hnh nh cha c mt cun sch no vit phong ph
v tng hp v phn nguyn. chnh l l do tc gi chn ti ny lm
lun vn cao hc.
Lun vn Hm phn nguyn v ng dng c mc ch trnh by cc
kin thc c bn ca hm phn nguyn v ng dng ca n trong gii ton s
cp, c th l trong s hc, i s v gii tch (ton chia ht, gii phng
trnh, tnh cht ca dy, tnh gii hn, tnh tng ca dy, chui,...cha phn
nguyn). ng thi lun vn cng trnh by mi quan h mt thit ca phn
nguyn vi cc dng ton khc (dy truy hi, nh thc Newton, h m,...).
c bit lun vn tp hp mt khi lng ln cc bi ton thi v ch quc
gia v quc t minh ha cho l thuyt v phn nguyn.
Lun vn gm ba chng.
Chng 1 trnh by cc nh ngha v tnh cht c bn ca hm phn
nguyn v th ca hm phn nguyn.
http://www.lrc-tnu.edu.vn
http://www.lrc-tnu.edu.vn
Chng 1
CC KIN THC C BN V PHN NGUYN
1 KHI NIM V PHN NGUYN
nh ngha 1.1 Cho mt s thc x . S nguyn ln nht khng vt qu
z x z 1;
0 x z 1;
z .
z .
x z
v
z 1 x z;
0 z x 1;
x z
z .
z .
Hn na, x x nu x v x x 1 vi mi x .
nh ngha 1.3 Phn d (phn thp phn, phn l, gi tr phn - fractional
part, fractional value) ca mt s thc x , k hiu l x c nh ngha bi
cng thc x x x .
http://www.lrc-tnu.edu.vn
c gi l s lm trn ca x .
http://www.lrc-tnu.edu.vn
x x ; x x v x x vi mi x .
Hn na, x x x 0 vi mi x .
Nhng x 0 v x x x vi mi x ;
x 1 , x x x 1 x 1 vi mi x .
Tnh cht 2.6 Cc qui tc i ch (hon v), kt hp ca php ton cng v
php ton nhn; qui tc kt hp gia php ton nhn v php ton cng vn
ng cho phn nguyn v phn d.
Tnh cht 2.7 Php lm trn s x thng thng nh nu trong nh
ngha 1.5 chnh l php ly phn nguyn ca x 0,5 , tc l x x 0,5 .
Tnh cht 2.8 Nu x y th x y 1 hay 1 x y 1 .
Tnh cht 2.9 Nu x y th x y . o li, nu x y th x y .
http://www.lrc-tnu.edu.vn
x y x y x y 1 ; x y x y x y 1 .
Nhn xt 2.1 Tnh cht 2.11a c th c pht biu di dng sau.
x y
khi 0 x y 1;
Tnh cht 2.11b x y
x y 1 khi 1 x y 2.
Tnh cht ny cng c vit di dng sau y.
x y
khi 0 x y 1;
Tnh cht 2.11c x y
x y 1 khi 1 x y 2.
H qu 2.2 2 x 2 x vi mi x .
H qu 2.3 x x v x x 0 nu x ;
x x 1 v x 1 x nu
x.
H qu 2.4 x x vi mi x .
Tnh cht 2.12a Vi mi x v y l cc s thc ta c
2 x 2 y x y x y 2 x y
v
2 x 2 y x y .
1
th
2
http://www.lrc-tnu.edu.vn
2 x 2 y 0 x y
v
2 x 2 y x y x y 2 x 2 y .
b) Nu min x , y
1
max x , y x y 1 th
2
2 x 2 y 1 x y 1
v
2 x 2 y x y x y 1 2 x 2 y 1 .
c) Nu min x , y
1
max x , y 1 x y th
2
2 x 2 y 1 x y
v
d) Nu
v
2 x 2 y x y x y 2 x 2 y 1 .
1
min x , y th 2 x 2 y 2 x y 1
2
2 x 2 y x y x y 1 2 x 2 y 2 .
1
1
2
x
v
x
2 x x .
2
2
n n 1
H qu 2.5 Vi mi s nguyn dng ta lun c
n.
2 2
Tnh cht 2.14a Vi mi x, y ta lun c
x y 0 v x y x y .
Nhn xt 2.5 Tnh cht 2.14a c th pht biu di dng sau y.
x y
khi
Tnh cht 2.14b x y
x y 1 khi
y x;
x y.
x y
khi
Tnh cht 2.14c x y
x y 1 khi
y x;
x y.
http://www.lrc-tnu.edu.vn
10
n x nx n x n 1 .
Tnh cht 2.16 Vi mi s thc x khng phi l s nguyn v vi mi s
nguyn n ta lun c x n x n 1 .
Tnh cht 2.17 Vi mi s nguyn dng n v vi mi s thc x ta lun c:
x x
1
n 1
... x
nx .
n
n
x x
Tnh cht 2.18 Vi mi x v n l s t nhin ta lun c .
n n
Tnh cht 2.19 Vi mi s t nhin k 3 v mi s t nhin n ta c
2n n n 2
k k k .
Tnh cht 2.20 Cho k1 , k2 , ..., k n l b n s nguyn dng. Khi y
k k ... kn
k1 k2 ... kn 1 2
n 1 .
n
k k
Tnh cht 2.21 Vi mi s nguyn k ta lun c k .
2 2
Tnh cht 2.22 Cho , l nhng s v t dng sao cho
1 1
1. Tp
http://www.lrc-tnu.edu.vn
11
Hnh 1
Hm phn nguyn l hm hng s tng khc (nhn gi tr khng i trn tng
na khong z; z 1 vi z ); gin on loi mt ti cc im z vi
lch khng i bng 1 ( lim f ( x ) lim f ( x ) 1, tc l hiu gia gii hn
x z
x z
http://www.lrc-tnu.edu.vn
12
x ca n c gi l hm trn.
th ca hm trn
Hnh 2
Hm trn l hm hng s tng khc (nhn gi tr khng i trn tng na
khong ( z ; z 1] vi z ); gin on loi mt ti cc im x z , z vi
lch khng i bng 1 ( lim f ( x) lim f ( x) 1).
x z
xz
http://www.lrc-tnu.edu.vn
13
Hnh 3
Hm phn d ch nhn gi tr trong na khong 0;1 , tng tng khc (tng
trn tng na khong z; z 1 vi z ) v gin on loi mt ti cc im
x z
http://www.lrc-tnu.edu.vn
14
Hnh 4
T Tnh cht 2.3 2 suy ra mt tnh cht th v ca hm phn d sau y.
Tnh cht 3.1 Hm phn d v hm khong cch (t x ti s nguyn gn n
nht) l hm tun hon vi chu k nh nht bng 1.
Ta nhc li rng hm : xc nh trn tp s thc v nhn gi tr
cng trong tp s thc c gi l tun hon nu tn ti mt s dng T
sao cho x T X v ( x T ) ( x) vi mi x .
S T c gi l chu k ca hm tun hon ( x ) .
Hin nhin, nu ( x ) l hm tun hon chu k T th ( x ) cng l hm tun
hon chu k nT vi mi s t nhin n . Tht vy, v ( x) l hm tun hon
chu k T nn vi mi x ta c:
http://www.lrc-tnu.edu.vn
15
Tng t, v x n x vi mi n nn hm y x c chu k l T n
vi mi n l s t nhin v chu k chnh l T0 1 .
Nhn xt 3.2 C nhng hm tun hon khng c chu k chnh.
Th d Hm Dirichlet y ( x) c nh ngha nh sau: y ( x) 1 khi x
l s hu t; y ( x ) 0 khi x l s v t l mt hm tun hon c chu k l
s hu t q bt k. Tuy nhin, v tp cc s hu t khng m khng c s
nh nht (vi mi s hu t q 0 ta c th tm c s
q
nh hn q cng l
2
x T X v f ( x T ) f ( x ) .
Tnh cht 3.2 Nu y f ( x) l phn tun hon vi chu k T 0 th y f ( x)
l tun hon vi chu k 2T 0 . o li khng ng.
http://www.lrc-tnu.edu.vn
- 16 -
Chng 2
PHN NGUYN TRONG TON S HC V I S
1 PHN NGUYN TRONG TON S HC
1.1 Mt s tnh cht b sung v s nguyn v p dng trong ton s hc
Nhiu bi ton s hc lin quan mt thit vi phn nguyn.
Ngoi cc tnh cht chung cho phn nguyn nu trong 2 Chng 1, ta cn c
mt s tnh cht khc kh th v ring cho cc s nguyn v hay c p dng
trong bi tp sau y. Chng minh cc tnh cht ny c th xem trong [2].
Tnh cht 1.1 Gi s r l phn d khi chia mt s nguyn m cho mt s
m
nguyn dng n , m pn r vi r 0,1,..., n 1 . Khi y r m n .
n
Tnh cht 1.2 Nu p v q l nhng s nguyn dng sao cho
l s nguyn th
p
khng phi
q
p p 1
.
q q q
x
Tnh cht 1.3 Cho q l s t nhin, x l s thc dng bt k. C ng
q
s t nhin khng vt qu x v chia ht cho q .
H qu 1.1 Cho q v n l cc s t nhin bt k. Trong dy cc s 1, 2, ..., n
n
n
n
c ng s chia ht cho q ; 2 s chia ht cho q 2 ; 3 s chia ht
q
q
q
n
cho q 3 ; ...; k s chia ht cho q k .
q
http://www.lrc-tnu.edu.vn
- 17 -
Ta nhc li, mt s t nhin bao gi cng c mt phn tch duy nht ra tha
s nguyn t, tc l n p11 p2 2 ... pk k vi pi l cc s nguyn t khc nhau v
i l cc s t nhin.
Tnh cht 1.4 (Cng thc Polignac) S m cao nht k ca tha s nguyn t
n n n
q trong phn tch n! ra tha s nguyn t bng k 2 3 ... .
q q q
Th d Phn tch 6! ra tha s nguyn t: 6! 2132 53 7 4... pkk .
6 6 6
6 6
Ta c 1 2 3 ... 2 3 1 4 ;
2 2 2
2 2
6 6 6
6 6
2 2 3 ... 2 2 0 2 ;
3 3 3
3 3
6 6 6
6 6
3 2 3 ... 2 1 0 1 ; 4 5 ... 0 .
5 5 5
5 5
Vy 6! 24325 .
Tnh cht 1.5 Nu p l s nguyn t th C
i
pk
pk !
chia ht cho p vi
i! p k i !
mi i tha mn iu kin 1 i p k 1.
Tnh cht 1.6 (Cng thc Legendre) S cc s trong dy 1, 2, 3,..., n khng
chia ht cho mt trong cc s nguyn t p1, p2 ,..., pk c tnh theo cng thc
n n
n
B( n; p1, p2 ,..., pk ) n ...
pk
p1 p2
n n
n n n
...
...
pk 1 pk p1 p2 p3 p1 p2 p4
pk 2 pk 1 pk
p1 p2 p1 p3
n
k
... 1
.
p1 p2 ... pk
http://www.lrc-tnu.edu.vn
- 18 -
32 32 32 32 32 32 32
B(32;2,3,5) 32
http://www.lrc-tnu.edu.vn
- 19 -
n n
n
Sn 2 ... k 25 .
5 5
5
(*)
105 105
D thy rng vi n 105 th S105
2 25 . Hn na, v
5 5
104 104
S104
2 24 nn n 105 l s nh nht tha mn iu kin ny.
5 5
Bn s tip theo l 106, 107, 108 v 109 cng tha mn iu kin (*). Vi
110 110
2 26 . Vy ch c nm s 105!, 106!, 107!,
n 110 ta c S110
5 5
108! v 109! c tn cng bng ng 25 ch s 0.
Bi ton 2 Ton chia ht
Phng php S dng cc tnh cht ca phn nguyn
Th d 2.4 Chng minh rng n! 1.2.3...n khng chia ht cho 2n .
Gii Theo Tnh cht 1.4, s m cao nht ca 2 trong phn tch n! ra tha s
n n
n
nguyn t l: k 2 ... m vi 2m n 2m1 .
2 2
2
n n n n n n
V x x vi mi x nn ; 2 2 ; m m .
2 2 2 2 2 2
Cng tng v ca m bt ng thc trn ta c:
n n
n
1
1
1 1
2 ... m n 2 ... m n 1 m n .
2 2
2
2
2 2
2
http://www.lrc-tnu.edu.vn
- 20 -
Th d 2.5 (Thi hc sinh gii bang New York, 1986) Khi biu din trong h
m c s 8, N ! c kt thc bi ng 21 ch s 0. Hy tm s nguyn
dng ln nht N c tnh cht ny (tm biu din ca N trong c s 10).
Gii Trc tin ta gii thch i cht v h m c s 8.
Theo thut ton Euclid, bt k mt s t nhin n no cng u phn tch c
ra ly tha ca 8 di dng n ak 8k ak 18k 1 ... a18 a0 , trong
http://www.lrc-tnu.edu.vn
- 21 -
N N
N
cng thc 63 S N 2 ... k 66 .
2 2
2
S N nh nht tha mn bt ng thc trn l N 64 v
64 64 64 64 64 64
S64 2 3 4 5 6 32 16 8 4 2 1 63 ,
2 2 2 2 2 2
cn
63 63 63 63 63
S63 2 3 4 5 31 15 7 4 1 58 .
2 2 2 2 2
Ta c: 64! 263 q ; 65! 64! 65 263 65q ;
http://www.lrc-tnu.edu.vn
- 22 -
ab x
An Bn x v a b x
di dng
An Bn x ,
trong An , Bn l cc s nguyn.
Chng minh 1 Vi n 2 ta c: a b x
a 2 2ab x b 2 x A2 B2 x .
Tng t, a b x
a 2 2ab x b 2 x A2 B2 x .
ab x
n 1
a b x
n 1
x y
2n
An Bn xy v
x y
2n
An Bn xy .
http://www.lrc-tnu.edu.vn
- 23 -
b)
x y
2 n 1
An x Bn y v
x y
2 n 1
An x Bn y .
Chng minh a) Vi n 1 :
x y
x 2 x y y x y 2 xy A1 B1 xy .
x y
x 2 x y y x y 2 xy A1 B1 xy .
x y
2( n 1)
x y
2n
x y
A B
n
xy
x y 2
xy
An ( x y ) 2 Bn xy 2 An Bn ( x y ) xy An 1 Bn1 xy ,
An 1 An x y 2 Bn xy v Bn 1 2 An Bn x y l nhng s nguyn.
Tng t,
x y
2( n 1)
x y
2n
x y
A B
n
xy
x y 2 xy
An x y 2 Bn xy 2 An Bn ( x y ) xy An1 Bn 1 xy .
b) Vi n 1 ta c:
x y
y 3 x
y y
x x 3 x y 3 x y y y x 3 y x y 3x y A1 x B1 y .
Suy ra: A1 x 3 y v B1 y 3 x , A1 v B1 l nhng s nguyn.
Tng t,
x y
y 3 x
y y
x x 3x y 3 x y y y x 3 y x y 3x y A1 x B1 y .
Theo gi thit quy np ta c:
http://www.lrc-tnu.edu.vn
- 24 -
x y
2 n 3
x y
2 n 1
x y
x Bn y
x y 2 xy
An x y x 2 An x y Bn x y y 2 Bn y x An1 x Bn1 y ,
trong
An 1 An x y 2 Bn y v Bn 1 2 An x Bn x y
l nhng s nguyn. Tng t,
x y
2 n 3
x y
2 n 1
x y
x Bn y
x y 2 xy
An x y x 2 An x y Bn x y y 2 Bn y x An1 x Bn1 y .
Vy cc cng thc trong ng thc 2.2 c chng minh.
Nh thc Newton (cc ng thc 2.1 v 2.2) c p dng rt hiu qu vo
nhiu bi ton, trong c cc bi ton s hc.
Phng php 2 p dng nh thc Newton
Th d 2.6 Cho a 5 2 6 ; b 5 2 6 . t Sn a n b n .
a) Chng minh: a 2 10a 1; b 2 10b 1 .
b) Chng minh S n 4 v S n l cc s nguyn c cng ch s tn cng.
c) Tm ch s hng n v ca
d) Tm ch s tn cng ca
Gii a) Ta c: a 2 5 2 6
Tng t, b 2 5 2 6
3 2
3 2
250
48
49 20 6 10 5 2 6 1 10a 1 .
50 20 6 1 10 5 2 6 1 10b 1 .
http://www.lrc-tnu.edu.vn
- 25 -
c) Ta c S0 5 6
v
3 2
48
S S 24 5 2 6
5 6
2 24
3 2 5 2 6
24
5 2 6
24
2 ; S1 5 6 5 6 10
24
s tn cng ca S 0 v
Mt khc, 0 5 2 6 1 . Suy ra 5 2 6
24
S 24 1 5 2 6
Chng t 5 2 6
3 2
d) Ta c
48
24
250
24
24
1 . Vy
1 5 2 6
24
S 24 .
S 1 . V S c ch s tn cng l 2 nn
24
24
5 2 6
3 2
52 6
24
S 1 c ch s tn cng l 1.
24
52 6
125
cng ca S1 ). Mt khc, 0 5 2 6 1 nn 0 5 2 6
S125 1 5 2 6
125
52 6
125
1 5 2 6
250
125
1 . Vy
S125 .
http://www.lrc-tnu.edu.vn
- 26 -
Chng t 5 2 6
Vy s
3 2
125
250
S 1 . M S c ch s tn cng l 0.
125
125
52 6
125
c s tn cng l 9.
2n
4
Gii Vi p 2 , chn n 2 th 3 2 1 378 khng chia ht cho 23 .
2
Vi p 3 , chn n 1 th 3 3 1 23 khng chia ht cho 22 .
Vi p 5 ta c: x1 3 5
2
3 5 3 5
14 6 5 v x2 3 5
2
28 v 3 5 . 3 5
14 6 5 . Vy
Sn
nghim
ca phng
S n 2 28S n1 16 S n 0 . Do 0 x2 3 5
trnh
sai
phn
cp
hai
14 6 5 1 nn 0 x2n 1 .
2n
2010
http://www.lrc-tnu.edu.vn
- 27 -
Bi tp 2.12 (Tp ch Ton hc v Tui tr) Chng minh rng trong biu din
thp phn ca s 7 4 3
vi mi s t nhin n 1 , c t nht n ch s 9
2001
chia ht cho 2 k .
3 2
2n
mi s t nhin n .
2 TNH GI TR CA MT S HOC MT BIU THC
CHA PHN NGUYN
Tnh gi tr ca mt s hoc mt biu thc cha phn nguyn l mt dng
ton c lp, ng thi n lin quan mt thit v c th h tr gii cc
dng ton khc (chng minh h thc cha phn nguyn; gii phng trnh v
h phng trnh cha phn nguyn;...).
http://www.lrc-tnu.edu.vn
- 28 -
Gii Dy an l dy tng v an a1 6 2 vi mi n .
Ta li c: a1 6 2,449489742 3 . Vy a1 2 3 .
Ta c a2 6 6 6 a1 6 3 3 .
Theo quy np ta c 2 an 3 vi mi n . Suy ra an 2 vi mi n .
Th d 2.9 Tm phn nguyn ca s bn 3 6 3 6 ... 3 6 .
n 1
Vy 1 bn 2 vi mi n hay bn 1 vi mi n .
Th d 2.10 (Tp ch Ton hc trong nh trng, 1986) Tm phn nguyn
ca s cn 6 6 6 ... 6 3 6 3 6 ... 3 6 .
http://www.lrc-tnu.edu.vn
- 29 -
Gii Ta c: 4 cn an bn 3 2 5 vi mi n . Suy ra cn 4 vi mi n .
Th d 2.11 Tm phn nguyn ca An 4n2 16n2 8n 3 .
Gii Ta c: 2n 1 4n2 16n2 8n 3 2 n 1 .
V 2n 1 v 2n 2 l hai s t nhin lin tip nn An 2n 1 vi mi n .
Th d 2.12 (Thi hc sinh gii cc vng ca M, 1987) Bit phng trnh
m n
Th d 2.14 Tnh
, vi m, n l cc s nguyn dng v l s v
t, n .
Gii Do l s v t nn m cng l s v t. Theo nh ngha phn nguyn
ta c m m m , 0 m 1 . Vy
m n ( m m )n
m n mn m n .
mn
Do n 0 nn 1
n
0 v ta c:
0 m 1 1 m 0 n n m 0
Suy ra 1
nm
n
0.
m n
n m
m n
0 hay
1 . Vy
mn 1.
2 1 3 3 1 4 4 1
n 1
.
... n
2
3
4
n
http://www.lrc-tnu.edu.vn
- 30 -
2 1 3 3 1 4 4 1
n 1
... n
n 1.
2
3
4
n
x 0 . Chn x
1
, ta c
k2
1 kx k 1
1 k k 1
1
1 2 .
k
k
k
S ( n 1)
1
1
1
1
1
... 2 ( n 1)
...
2
2
n
1.2 2.3
(n 1) n
1
1
1
1 1 1
1
n 1 1 ...
( n 1) 1 n n .
n
n
2 2 3
n 1 n
Suy ra n 1 S n . Vy S n 1.
Phng php s dng nh thc Newton
Th d 2.16 (Olympic 30.4 ln th 9, 2003, lp 10. thi nghi, THPT
Trng Vng, thnh ph H Ch Minh)
n
Chng minh rng 2 3 l mt s l vi mi n .
Suy ra 2 3
2 3
A B 3 v 2 3
2 3
A B 3.
2A.
Mt khc, v 0 2 3 1 nn 0 2 3
1 , hay 1 2 3
2A.
n
Suy ra 2 3 2 A 1 l mt s l vi mi n .
http://www.lrc-tnu.edu.vn
0.
- 31 -
7
Bi tp 2.18 (Tp ch Ton hc v Tui tr) Tnh 4 15
2001
a l s nguyn nn a 4n 1 . Vy a b . Do a b .
Bi tp 2.20 (Olympic o, 1974; thi chn i tuyn Hng Kng d thi
Quc t 1988) Chng minh rng: n n 1 4n 2 .
http://www.lrc-tnu.edu.vn
- 32 -
1
.
16n n
1
3 1
1
1
b) Tm x n x n ng vi mi s n nguyn dng.
2
2
f ( x) ( x)
Phng php 1 S dng nh ngha
http://www.lrc-tnu.edu.vn
- 33 -
( x) f ( x ) 1 ( x);
( x) .
f ( x) ( x)
f ( x ) ( x) 0;
phng trnh f ( x ) ( x) 1;
( x ) .
f ( x ) ( x ) 0;
f ( x ) ( x ) 1.
(*)
2 x 3,6
2 x 3,6
1;
3
2 x 3,6
3
3 x 2 x 3,6 x
3
2 x 3,6 .
3
(1)
(2)
2 x 3,6
2 x 3,6
2 x 3,6
5,6 . V
nn
ch
3
3
3
c th bng 4 hoc 5.
http://www.lrc-tnu.edu.vn
- 34 -
Nu
2 x 3,6
4 th x 4,2 (tha mn iu kin 3,6 x 6,6 );
3
Nu
2 x 3,6
5 th x 5,7 (tha mn iu kin 3,6 x 6,6 );.
3
2 x 3,6
2x
2x
hay
1,2 z vi z l mt s nguyn. Hai s
v
3
3
3
(2)
1,2 khng phi l s nguyn c tng l mt s nguyn nn theo tnh cht 2.10
2x
2x
2 Chng 1 ta c 1,2 1 hay 0,8 .
3
3
Ta c: (1) 3,6 x 3 3,6 3,6 x 6,6 .
V 3,6 x 6,6 nn 2,4 <
sau: 1)
2x
2x
< 4,4. Do 0,8 nn ch c hai kh nng
3
3
2x
2x
2,8 . Suy ra x 4,2 hoc 2)
3,8 . Suy ra x 5,7 .
3
3
x2 7
x2 7
8 x 8 1; (1)
x2 7
2
Gii Ta c: x 8 x 7 0 x
2
8
x 7 .
8
x 2 8 x 15 0;
x 5; x 3;
Gii (1): (1) 2
1 x 3 hoc 5 x 7 .
x 8 x 7 0.
1 x 7.
Suy ra:
ch c th bng 1; 2; 5; 6; 7 . T x 2 8 x 7 0 ta suy ra
x 2 8 x 7 . Vy
x2
http://www.lrc-tnu.edu.vn
- 35 -
1) x 1 7 ;
2) 2 x 0,3 7,3 ;
3) 7 x 2,5 ;
5
4) x 0,3 7,4 ;
5) 5,75 x 8 ;
6) 2 x 7,5 2 ;
7) x 0 ;
9) 5,73 2 x 4 ;
10) 2 x 0,7 x 15 0 ;
2 5x
11)
x ;
4
3x 1
12)
2x 1;
5
7 x 5 16 x 3
13)
;
5
3
5 6 x 15 x 7
14)
; 15) x 2 8 x 7 0 ;
5
8
16) x 2 6 x 5 0 ;
17) 4 x 2 40 x 51 0 .
1
1
( y loi do y ).
3
3
Vy x y 2 . Suy ra 2 x 1 . p s: 2 x 1 .
S ha bi Trung tm Hc liu - i hc Thi Nguyn
http://www.lrc-tnu.edu.vn
- 36 -
Bi tp 2.28 Gii a) x 2 x 3 0 ;
b) x x 2 0 .
x3 x 3 0;
x3 x 3 x x3 3 0 x ( x3 3) 1 3
x x 2 0.
(1)
Vi x 1 th x2 1 hay x2 1 0 . Khi y x 3 x x( x 2 1) 0 . Do bt
ng thc x3 x 2 0 khng tha mn hay x 1 khng l nghim ca (1).
Vi 1 x 0 th 1 x 3 0 v 0 x 1 . Suy ra x 3 x 2 1 . Do bt
ng thc x3 x 2 0 khng tha mn hay 1 x 0 cng khng phi l
nghim ca (1).
Vi 0 x 1 th x3 x x 3 1. Suy ra x 3 x 2 x 3 2 1 . Do bt
ng thc x3 x 2 0 khng tha mn hay 0 x 1 cng khng phi l
nghim ca (1).
Vi x 2 th x3 x x ( x 2 1) 2.(22 1) 6 . Suy ra x 3 x 3 3 . Do
bt ng thc x3 x 3 0 khng tha mn hay x 2 cng khng phi l
nghim ca (1).
Chng t nu x l nghim ca x 3 x 3 th 1 x 2 . Vi 1 x 2 th
phng trnh x3 x 3 tr thnh x 3 1 3 hay x3 4 . Suy ra x 3 4 .
Cch gii 2 Ta c: x 3 x 3 x3 x x 3 x 3 x 3 x .
http://www.lrc-tnu.edu.vn
- 37 -
3
x x 2 0;
V 0 x 1 nn 2 3 x 3 . Suy ra 2 x x 3 hay 3
x x 3 0.
3
96
96
x
.
x
x
f ( x) ( x) ( x)
Dng ton 1
f ( x) ( x) .
f ( x ) m;
f ( x) ( x)
( x ) m.
http://www.lrc-tnu.edu.vn
- 38 -
0 f ( x) m 1;
f ( x) m;
S dng nh ngha ta c:
0 ( x) m 1;
(
x
)
m
.
m .
0 f ( x) m 1;
a ( m) x b1 (m);
f ( x) m
0 ( x) m 1 ) ta tm c cc gi tr ca x v i n p s.
a (m) x b1 ( m);
V gii h phng trnh cha tham s 1
l phc tp, nn
a2 ( m) x b2 (m ).
gii n, ta thng tm iu kin h v nghim, tc l:
Hoc khong a1 (m); b1 (m) phi nm hn v bn tri khong a2 (m); b2 ( m) ,
tc l b1 (m ) a2 ( m) ;
Hoc khong a1 (m); b1 (m) phi nm hn v bn phi khong a2 (m); b2 (m) ,
tc l b2 ( m) a1 ( m) .
T suy ra cc gi tr ca m h c nghim.
Th d 2.22 Gii phng trnh x 2,3 4 x .
Gii T Tnh cht 2.8 2 Chng 1 ta suy ra
x 2,3 4 x 1 x 2,3 4 x 1
1 2 x 6,3 1 2,65 x 3,65.
Suy ra 0,35 x 2,3 1,35 . Do x 2,3 0 hoc x 2,3 1.
V 2,65 x 3,65 nn 0,35 4 x 1,35 . Suy ra 4 x 0 hoc 4 x 1 .
Trng hp 1. x 2,3 4 x 0 .
http://www.lrc-tnu.edu.vn
- 39 -
Ta c: 4 x 0 0 4 x 1 3 x 4 ;
4 x 1 1 4 x 2
2 x 3.
x 2
1) 2 x 1,5 x 2,7 ; 2) x 1
; 3) x 2,3 4 x ;
2
2 x 1 x 1
4)
;
3 2
Dng ton 2
5) x2 3x x .
2
f ( x) ( x) ( x)
f ( x) ( x) ( x)
f ( x ) m;
phn nguyn: f ( x ) ( x )
( x ) ( x ) m.
http://www.lrc-tnu.edu.vn
- 40 -
0 f ( x ) m 1;
f ( x) m;
S dng nh ngha ta c:
0 ( x) m ( x ) 1;
(
x
)
(
x
).
m ( x ) .
0 f ( x) m 1;
a1 (m) x b1 ( m);
0 ( x) m ( x) 1;
a2 ( m) x b2 ( m).
m .
f ( x) m
( x) ( x) m
(hay
cc bt phng trnh
vo
0 f ( x) m 1 v 0 ( x) m ( x ) 1 ) ta tm c cc gi tr ca x .
a (m) x b1 (m);
V gii h phng trnh cha tham s 1
l phc tp, nn
a2 ( m) x b2 (m).
gii n, ta thng tm iu kin h v nghim, tc l:
Hoc khong a1 (m); b1 ( m) phi nm hn v bn tri khong a2 ( m); b2 ( m) ,
tc l b1 (m) a2 (m) ;
Hoc khong a1 (m); b1 ( m) phi nm hn v bn phi khong a2 ( m); b2 ( m) ,
tc l b2 (m) a1 ( m) .
T suy ra cc gi tr ca m h c nghim ri th li.
Th d 2.23 Gii phng trnh x 1 x 2 .
Cch gii 1 p dng Tnh cht 2.14c 2 Chng 1 ta c:
Hoc x 1 x ( x 1) ( x) 2 x 1
hoc x 1 x ( x 1) ( x) 1 2 x 1 1 .
Phng trnh (1) tr thnh: 2 x 1 2 hoc 2 x 1 1 2 .
Vy theo nh ngha, phng trnh cho tng ng vi:
http://www.lrc-tnu.edu.vn
- 41 -
1
2 x 1 2
2 x 0
0 2 x 1 ( 2) 1
1 x 0 .
2
x
3)
1
1
2
x
1 x
2
Th li: D thy x 1 khng l nghim ca phng trnh cho.
Vi mi 1 x 0 ta c: 2 x 1 1 v 0 x 1 . Vy x 1 2 v
x 1 m;
0 x 1 m 1;
m 1 x m 2;
x 2 m. 0 x ( m 2) 1 m 3 x m 2.
h ny v nghim th
hoc m 1 m 2 m
3
5
hoc m 2 m 3 m .
2
2
5
3
Vy h c nghim th m . Do m nguyn nn m ch c th l
2
2
m 2 . Vi m 2 ta c:
x 1 2;
0 x 1 (2) 1; 1 x 0;
1 x 0.
1 x 0.
x 2 2. 0 x 1.
p s: 1 x 0 .
x x
Th d 2.24 Gii phng trnh x .
2 3
Cch gii 1 Theo Tnh cht 2.11c 2 Chng 1 ta c
x x x x 5x
x x x x
5x
2 3 2 3 6 hoc 2 3 2 3 1 6 1 .
x x
5x
Vy nu x l nghim ca phng trnh x th x hoc
2 3
6
http://www.lrc-tnu.edu.vn
- 42 -
5x
6 1 x , tc l
5x
5x
x 1;
( x 1) 1;
0
0
hoc
6
6
x .
x .
hay 6 x 0 hoc 12 x 6 . Vy 12 x 0 .
Do x nguyn nn x ch c th l 11; 10; 9; 8; 7; 6; 5; 4; 3; 2; 1; 0 .
Thay vo phng trnh v th li, ta c x 7; 5; 4; 3; 2; 0 .
x
Cch gii 2 t m , m l s nguyn. Khi y
2
x
m 1;
x
2m x 2( m 1);
2
2 m;
x
3
(
x
m
)
1;
(m 1) x m;
3
2
x x m.
2
3
x .
x .
(*)
V 2m x 2( m 1) v x nn x ch c th l: x 2m hoc x 2m 1.
Vi x 2m th
3
3
3
3
(m 1) x m tr thnh
(m 1) 2m m hay
2
2
2
2
3 m 0 . V m l s nguyn nn m ch c th l: m 3; 2; 1; 0 .
Vi x 2m 1 th
3
3
3
3
(m 1) x m tr thnh ( m 1) 2m 1 m hay
2
2
2
2
5 m 2 . V m l s nguyn nn m ch c th l: 4; 3; 2 .
8 x 6;
15
15
x 6;
Vi m 4 : H (*) tr thnh x 6; 2
2
x .
x .
H c duy nht nghim x 7 .
6 x 4;
6 x 4,5;
http://www.lrc-tnu.edu.vn
- 43 -
4 x 2;
4 x 3;
2 x 0;
3
2 x ;
Vi m 1 : H (*) tr thnh 3 x ;
2
2
x .
x .
H c duy nht nghim x 2 .
0 x 2;
3
x 0;
Vi m 0 : H (*) tr thnh x 0;
x .
2
x .
H c duy nht nghim x 0 .
x x
Cch gii 3 T phng trnh x suy ra x . V x nn chia
2 3
x cho 6 ta c: x 6a r ( a , r 0, 1, 2, 3, 4, 5 ). Khi y
x x
6a r 6 a r
2 3
2 3 6a r
r r
r r
5a 6a r a r .
2 3
2 3
Cho r = 0, 1, 2, 3, 4, 5 ta c p s tng ng trong bng sau:
r
a
x
0
0
0
1
-1
-5
2
-1
-4
3
-1
-3
4
-1
-2
5
-2
-7
p s: x 7; 5; 4; 3; 2; 0 .
Bi tp 2.32 Tm nghim nguyn ca cc phng trnh
http://www.lrc-tnu.edu.vn
- 44 -
x x
3 4
1) 17 ; 2) 5 ; 3) x 2 2 x 1 x 5,3 ;
2 3
x x
1
1 x x 1 3 x
5 6 x 15 x 7
4)
;
5)
;
6)
3
x
.
8
8
5
2
2 2
Bi tp 2.33 (Olympic 30-4 ln th 14, 2008, lp 10. thi ngh, THPT
8 x 1 4 x 1 16 x 7
chuyn Bn Tre) Gii phng trnh
.
9
6 3
4.3 PHNG TRNH CHA NHIU DU PHN NGUYN
x x x
Th d 2.25 Gii phng trnh x .
2 3 4
x x
Cch gii 1 t m , m . Khi y phng trnh tr thnh:
3 4
x
2 x m
0 ( x m) 1; 2(m 1) x 2m;
x
x .
(*)
V x nguyn v 2m 2 x 2m nn x ch c th l: x 2m 1 hoc
x 2m .
Thay
x 2m
vo
phng
trnh
x x
3 4 m
ta
c:
2m 2m
2 m 2m 7 m
2m 2 m 7 m
3 4 m . V 3 4 6 hoc 3 4 6 1
2m 2m
nn phng trnh
m tng ng vi
3 4
7m
7m
6 m hoc 6 1 m
0
7m
7m
m 1 hoc 0
( m 1) 1
6
6
http://www.lrc-tnu.edu.vn
- 45 -
0 m 6 hoc 6 m 12 0 m 12 .
V m nguyn nn m ch c th l: m 0;1; 2; 3; 4; 5; 6; 7; 8; 9;10;11.
Vi m 0;1; 2; 3; 4; 5; 6; 7; 8; 9;10;11 th
x 2m 0; 2; 4; 6; 8;10;12;14;16;18; 20; 22 .
x x x
Th vo phng trnh x ta c: x 0; 4; 6; 8;10;14.
2 3 4
x x
2m 1 2m 1
Thay x 2m 1 vo m ta c:
m.
3 4
3 4
2m 1 2m 1 2m 1 2m 1 14m 7
Nhng
4 12
3 4 3
2m 1 2m 1 2m 1 2m 1
14m 7
hoc
12 1
4
3 4 3
2m 1 2m 1
nn phng trnh
m tng ng vi
3 4
14m 7
14m 7
hoc
m
12
12 1 m
0
14m 7
14m 7
m 1 hoc 0
( m 1) 1
12
12
7
19
19
31
7
31
m
hoc
m
m .
2
2
2
2
2
2
V m nguyn nn m ch c th l: m 4; 5; 6; 7; 8; 9;10;11;12;13;14;15 .
Vi m 4; 5; 6; 7; 8; 9;10;11;12;13;14;15 th
x x x
Cch gii 2 T phng trnh x suy ra x .
2 3 4
S ha bi Trung tm Hc liu - i hc Thi Nguyn
http://www.lrc-tnu.edu.vn
- 46 -
x x x
12a r 12a r 12a r
2 3 4 x 2 3 4 12a r
r r r
r r r
6a 4a 3a 12a r a r .
2 3 4
2 3 4
Cho r = 0, 1, 2,, 10, 11 ta c p s tng ng trong bng sau:
r
a
x
0
0
0
1
1
13
2
1
14
3
1
15
4
0
4
5
1
17
6
0
6
7
1
19
8
0
8
9
0
9
10
0
10
11
1
23
x x x
Xc nh s tt c cc nghim x ca phng trnh x .
2 3 5
Bi tp 2.35 (Olympic Canada, 1981) Chng minh rng phng trnh
x x x
a) 224 ;
1! 2! 3!
x x x
x
b) ... 1001 .
1! 2! 3!
10!
x x
1
2
9
x ... x x 1 .
10 10
10
C nhng phng trnh cha c phn nguyn v phn d, hoc phn nguyn
vi cc php ton khc (ly tha, cn thc,...), ta xp chng vo dng phng
trnh hn hp. Gii chng ni chung l kh, cn kt hp nhiu suy lun v k
thut khc nhau, nh dng nh ngha, chia khong, s dng tnh cht s
http://www.lrc-tnu.edu.vn
- 47 -
n2 ; n2 1; n 2 2 ; ...; n2 2n .
2
n 2 x 2 n 2 1;
2
x 2 x n 2 , tc l
hay n x n2 1 . V x 0 nn ta
n x n 1.
c p s: 0 x 1 hoc n x n 2 1 , n 1,2,... .
Th d 2.27 Gii phng trnh x 2 x x 2 .
Gii T gi thit ta suy ra x x 2 x 2 . V phi l mt s nguyn, m
v tri 0 x 1 nn x 0 . Vy x l mt s nguyn. Do x 2 cng l
mt s nguyn. Suy ra x 2 x 2 v x x . Phng trnh cho tr thnh
http://www.lrc-tnu.edu.vn
- 48 -
x2 2 x x x 0
x p x q
x y z c v s nghim nguyn.
3
x y z 200,0;
x y z 190,1;
x y z 178,8.
http://www.lrc-tnu.edu.vn
- 49 -
Chng 3
HM PHN NGUYN TRONG TON GII TCH
1 MT S TNH CHT CA DY S CHA PHN NGUYN
1.1 Tnh s hng ca dy s cha phn nguyn
tnh s hng ca dy cha phn nguyn ta thng phi s dng cc suy
lun c th cho phn nguyn v k thut tnh biu thc cha phn nguyn.
Th d 3.1 Cho dy s
an n1 1, 2, 2, 3, 3, 3, 4, 4, 4, 4, 5, 5, 5, 5, 5, 6, ... .
m c gi tr l m v gm m s hng an c ch s n t
m(m 1)
1 n
2
m( m 1)
. Nh vy, s hng an ca dy s c gi tr l m th
2
an m
m( m 1)
m( m 1)
n
m 2 m 2n m 2 m
2
2
2
1
1
1
1
m m 2 n m 2 m m 2n m
4
4
2
2
1
1
1
1
1
2n m m 2n m 2n m .
2
2
2
2
2
Chng t an 2n .
2
http://www.lrc-tnu.edu.vn
- 50 -
phi l s nguyn. Xt dy s un xc nh bi un x n1 x x n , n .
Chng minh rng dy s un khng l dy tun hon.
Gii Gi s phn chng, dy s un c tnh cht tun hon, ngha l tn ti
s nguyn p 0 sao cho un p un , n .
V x 1 nn lim x n , do ta cng c lim x n . Theo nh ngha
n
n
gii hn, tn ti s n0 x n p x n 0 vi n n0 .
Vi n n0 , tnh tun hon ca dy u n ta suy ra
un p x n p 1 x x n p un x n1 x x n .
x n p 1 x n1
Do x n p n . Vy x l s hu t v khng phi l s nguyn.
x x
t y x p v
p 1
bm x
k 0
p 1
p k 1
ump k x pk 1 x mp k 1 x x mp k
k 0
x mp p x p x mp y m 1 y y m .
p 1
p 1
bm1 x p k 1u m1 p k x p k 1u mp p k x p k 1ump k bm .
k 0
k 0
k 0
bm2 bm1 y m2 y y m1 y m1 y y m
http://www.lrc-tnu.edu.vn
- 51 -
y m 2 y m 1 y y m 1 y m cm1 ycm .
T suy ra cm1 y mc1 . Do y l s hu t v khng phi l s nguyn nn
khi m ln th y mc1 khng th l s nguyn. iu ny mu thun vi cm l
s nguyn vi mi m . Chng t dy s un khng phi l dy tun hon.
1.3 Mt s tnh cht khc ca dy s cha phn nguyn, phn d
Th d 3.3 (V ch Nam T, 1983; Olympic 30.4 ln th 8, 2002. THPT L
Khit, Qung Ngi) Cho dy s xn c xc nh bi cng thc x1 2 ;
3
xn 1 xn . Chng minh dy s c v hn cc s chn v v hn cc s l.
2
Gii Gi s dy xn ch c hu hn s chn, ngha l tn ti s k sao cho xk
l s l vi mi k n . V xn l s l nn n c th biu din c di dng
32 2
tn
1
un 1 3.2tn 1 un 1 .
2
V xn 1 3.2tn 1 un 1 cng l s l v un l s l nn tn 1 1.
3
Suy ra xn 2 3.2tn 1 un 1
2
3 2
2 tn 2
1
un 1 32.2tn 2 un 1 .
2
V xn 2 32.2tn 2 un 1 cng l s l v u n l s l nn tn 2 1 .
3
Tng t, ta c xn i 3i 1.2tn i1 un 1
2
3 .2
i
t n i
un 1 .
http://www.lrc-tnu.edu.vn
- 52 -
3
xn tn xntn 1 1
2
tn
1
un 1 3tn un 1
2
l mt s chn. V l.
2) Gi s dy xn ch c hu hn s l, ngha l tn ti s n sao cho xk l s
chn vi mi k n . V xn l s chn nn n c th biu din c di dng
3
3
xn 2
2
3
3 tn 2 2 tn 2
tn 1
3.2 un 2 un 3 .2 un .
2
2
V xn 2 32.2tn 2 un l s chn v un l s l nn tn 2 1 .
3
Vy c v s s chn v v s s l trong dy xn 1 xn .
2
Th d 3.4 (Olympic Quc t. d tuyn, Thy in ngh) Chng minh
v t. Biu din ca
2 trong c s 10 c dng
k
k
k
k
10n 2 10n 1 1 ... nn nn11 ... 10n 10n 1 k1 ... k n nn11 ... .
10 10
10
10
http://www.lrc-tnu.edu.vn
- 53 -
Do 10 n 2 0, kn1k n2 ...
Gi s tn ti hai s nguyn dng i , j ( i j ) sao cho xi x j , tc l
ca
2 . Vy 10i 2 10 j 2 vi mi i j .
4 5 6 7 8 2 (5 s hng);
9 10 11 12 13 14 15 3 (7 s hng);
http://www.lrc-tnu.edu.vn
- 54 -
16 17 ... 23 24 4 (9 s hng);
Vy A 1 3 2 5 3 7 4 9 70 .
b) Ta c
n k k n k 1 k 2 n (k 1) 2 k 2 n (k 1) 2 1 .
Cc s hng trong tng c nhm thnh cc nhm sao cho s hng th nht
ca nhm nm di du cn l bnh phng ca mt s k no , cn s
hng cui cng ca nhm nm di du cn l (k 1) 2 1 , tc l
S 1 2 3 ... n 2 1
1 2 3 4 5 ... 8 ...
... (n 1) 2 ( n 1) 2 1 ... n2 1 .
(k 1)
1 k 2 1 2k 1 s hng. Do nhm th k gm c 2k 1 s
n 1
n 1
n 1
S (2k 1)k 2 k 2 k 2
k 1
k 1
k 1
.
6
2
6
ai b
cng nhau. Tnh tng S
.
i 0 m
Gii Vi i , chia ai b cho m ta c ai b mqi ri , trong
0 ri m 1 , tc l
ai b
r
ai b ri
qi i hay
.
m
m
m m
http://www.lrc-tnu.edu.vn
- 55 -
qi1 qi2
m
m
m
m
m
l s nguyn. Nhng a v m l hai s nguyn t cng nhau nn
a(i1 i2 )
m
ai b ri
khng th l s nguyn. V l. Vy
nhn ng m gi tr khc
m m
nhau l
0 1 2
m 1
; ; ;...;
. Suy ra
m m m
m
m 1
m 1 1 2 ... ( m 1) m( m 1) m 1
ai b 0 1
S
.
...
m m
m
m
2m
2
i 0 m
Bi tp 3.1 (Olympic 30.4 ln th 13, 2007, thi ngh, THPT chuyn
Thng Long, Lt) Tm nghim nguyn dng ca phng trnh
1 2 ... x 2 x2 1 x 2 2 5190 .
3 1 3 2 ... 3 x3 1 400 .
Bi tp 3.3 (Olympic 30.4 ln th 15, 2009, lp 10. thi ngh, THPT
chuyn L Qu n, Bnh nh) Tm s nguyn dng n tho mn
3 1 3 2 3 3 ... 3 n 3 1 85n 2 .
Bi tp 3.4 Tm cc s nguyn t x, y tha mn phng trnh
3 1 3 2 3 3 ... 3 x3 1 y.
Bi tp 3.5 (Olympic 30.4 ln th 9, 2003, lp 10. THPT Bn tre) Tm s n
nguyn dng sao cho 3 1 3 2 ... 3 n3 2n 4 7225 .
http://www.lrc-tnu.edu.vn
- 56 -
2 3
hi t v tm gii hn ca n.
n
2 3
An Bn 3 v 2 3
Vy 2 3 + 2 3
1, ta c
An Bn 3 .
2 3 1 2 3 .
n
Nhng 0 2 3 1 nn lim 2 3
n
Suy ra lim 2 3
n
lim 2 3
1 lim 2 3
n
0.
1.
x1 a, a 1 ; xn 1
xn2 2 xn
2
xn
vi mi n .
http://www.lrc-tnu.edu.vn
- 57 -
Vy xn l dy hng, xn 1 vi mi n 2 , do lim xn 1 .
n
x2
a a
2a
a 2
a
2 1
.
a
V 0 a 1 v a 1 do a 1 nn 0
a 1. Suy ra 1 x 2 .
2
a
Gi s 1 xn 2 vi mi n 2 . Khi y xn 1 v
2
xn 1
xn2 2 xn
xn xn 2 xn 1 2 xn xn 2 1 xn 2
xn
v xn 1 1 2 xn xn 1 2 xn xn 1 xn 1 .
Do 1 xn 2 vi mi n 2 . Suy ra xn 1 v xn xn xn xn 1 .
2
Vy xn 1
xn2 2 xn
xn
xn2 2( xn 1) 2 xn2 4 xn 2
2
2 xn 1 2 xn 2 xn1
2 2
... 2 x2
2n 1
f ( n) .
http://www.lrc-tnu.edu.vn
- 58 -
f (n ) n3 3k r n 2 bn c ( n k ) 3 rn 2 (b 3k 2 ) n c k 3 .
Khi n ln th rn 2 (b 3k 2 ) c k 3 0 , do f (n) (n k )3 . Ta li c
f ( n) lim
f ( n) ( n k ) lim
f (n) (n k )3
f (n)
(n k ) f (n) (n k )
3
.
2
lim
f ( n)
n
lim
n
lim
p s: lim
n
lim
n
(3k r ) n2 bn c ( n k )3
f ( n)
( n k ) 3 f (n ) ( n k ) 2
(3k r ) n2 bn c ( n k )3
f ( n)
( n k ) 3 f ( n) ( n k ) 2
rn 2 bn c 3nk 2 k 3
f ( n)
( n k ) 3 f ( n) ( n k ) 2
r a
.
3 3
a
f ( n) .
3
f ( x)
x x
x
. Cho x0 1 , xt dy s
xn
xc nh bi cng thc
http://www.lrc-tnu.edu.vn
- 59 -
k r
k r 2 kr
2 kr
2
, suy ra f ( x)
1
1.
x
x
x
f ( x)
Mt khc
kr
2 kr
k r x
2
nn f ( x) 1
2 . Vy 1 f ( x) 2 .
2
2
x
Nhn xt rng vi mi x0 1 ta c 1 xn 2 vi mi 1 n .
Nu x1 1 th xn 1 vi mi 1 n , suy ra lim xn 1 .
n
Xt trng hp 1 x 2 , khi v x 1 nn f ( x)
1 x 1
.
x
f ( x )
1 x 1
0 vi mi x 1; 2 nn f ( x) ng bin trn 1; 2 .
2 x x( x 1)
v ( 2) f ( 2) 2
2 1
1 0,2
1, 2 0,006 0
1,2
1; 2 . Suy ra
f ( x) x nu 1 x a v f ( x) x nu a x 2 .
Nu x1 a th x2 f ( x1 ) f ( a ) a . Vy xn a . Suy ra lim xn a .
n
x .
n
http://www.lrc-tnu.edu.vn
- 60 -
xn xn (an m) 2 m 2 (an m 1)
2an ( m 1) 2
(an m) 2 m 2 (an m 1)
Suy ra lim
x 1.
n
rn m 2 2( an m ) 1 0 (2 a r ) n (m 1) 2
ng vi mi n v m do 1 r 2a 1 .
T cc kt qu trn suy ra, vi n ln, ta c
http://www.lrc-tnu.edu.vn
- 61 -
x
n
rn m 2
Vy lim
xn xn (an m) 2 rn m2 (an m)
(an m) 2 rn m 2 ( an m)
b 2am r , 0 r 2a .
Bi tp 3.6 (Olympic 30.4 ln th 13, 2007, lp 11. thi ngh, THPT
Chu Vn An, Ninh Thun) Cho dy s
xn
xc nh bi cng thc
x .
n
khi xk 1 0
0
ta nh ngha xk pk
x khi xk 1 0.
k 1
Tm tt c cc x0 tha mn 0 x0 1 sao cho dy xk tin n 0.
Bi tp 3.8 (Tp ch Ton hc v Tui tr, s 364, 2007)
Tnh lim 7 4 3
n
vi mi s t nhin n 1 .
n
n xi
xn2
cng thc truy hi x1 1 , xn1 xn
. Tnh lim
.
n
2008
i 1 xi1
http://www.lrc-tnu.edu.vn
- 62 -
x
Cho hm s y f ( x) x n vi n 0 cho trc. Chng minh rng:
n
1) f l hm s tun hon. Tm chu k. 2) 0 f ( x ) n vi mi x .
Gii 1) Vi mi x ta c
x n
x
x
f ( x n) x n n
x n n n x n f ( x) .
n
n
n
Chng t f l hm s tun hon vi chu k T n .
Gi s 0 T n . Khi y chn x0 n T n . Ta c
n T
T
f ( x0 ) n T n
T n T n 0
n
n
n
v f ( x0 T ) f ( n) n n 0 f ( x0 ) .
n
Chng t T n l chu k nh nht ca hm f .
x x x
2) Ta c 1
n n n
x
x
n x n n
n
n
x
0 x n n 0 f ( x) n vi mi x .
n
http://www.lrc-tnu.edu.vn
- 63 -
x
Nhn xt rng hm y f ( x) x n x trn 0;n tng trn 0;n , tun
n
hon vi chu k chnh l n , gin on ti x kn , ( lim f ( x) n ; f (kn) 0 ).
xkn 0
Tm gi tr ln nht v nh nht ca f ( n) .
m
Gii Do
nn ta c:
k 1
m
nrk nrk n rk n . Do
k 1
k 1
f (n) n nrk 0 vi mi n .
k 1
k 1
Vy gi tr nh nht ca f (n ) 0 t c khi n 0 .
Mt khc, ta c nrk 1 nrk nrk nrk 1 . V vy
m
k 1
k 1
k 1
k 1
k 1
k 1
5
nguyn khc nhau ca hm s f ( x) x 2 x x 3x 4 x khi x
3
nhn gi tr l cc s thc trong khong 0 x 100 .
5x
Gii t h( x) x 2 x 3x 4 x . Khi y f ( x) h( x) .
3
http://www.lrc-tnu.edu.vn
- 64 -
1 1 1 2 3
nhy (thay i gi tr) ti su im x 0; ; ; ; ; .
4 3 2 3 4
V f ( x 3) 35 f ( x ) nn ch cn xt f ( x ) trn na khong 0;3 . Trn
na khong 0;3 hm f ( x) l mt hm bc thang, n iu tng, c cc
3 6 9 11
bc nhy ti cc im sinh ra do hm h( x) v ti bn im x ; ; ;
5 5 5 5
5x
sinh ra do hm g ( x) . Nh vy, trn on 0;3 0;1 1;2 2;3 ,
3
hm f ( x) nhn tt c 3 6 4 22 gi tr khc nhau.
Trn na khong 0;99 hm f ( x) nhn tt c 22 33 726 gi tr khc
nhau. Ngoi ra, trn on 99;100 hm f ( x) cn nhn thm 6 1 1 8 gi
1
1
1
3
2
3
tr khc nhau na ti cc im 99; 99 ; 99 ; 99 ; 99 ; 99 ; 99 ;100 .
4
3
2
5
3
4
Vy f ( x) nhn tt c 726 8 734 gi tr (nguyn) khc nhau.
Th d 3.15 (Olympic cc nc Flanders, 1993-1994, vng 1) Cho
http://www.lrc-tnu.edu.vn
v
2
- 65 -
x2
0 x 2 , x
. Tng t, f ( ) 3sin 3 f ( x) vi mi
2
2
2
0 x 2 , x
x g ( x) vi mi x .
x g ( x) vi mi x nn
( x T )3 f x T g ( x T ) ( x T )3 f x T g ( x) .
Suy ra f x T f x T 3 3T 2 x 3Tx 2 .
chu k ca g . V x 3 f
(*)
Vi 0 x T 1 T 1 T 1 th x 0 v T T x T T 1 nn
x T T
v f
x T f x f T f (0) : c
l hng s. Vy (*)
x g ( x )
vi mi x , trong g ( x) c th ( C )
tha mn iu kin:
1) Nhn im A x0 , y0 lm tm i xng;
2) Nhn ng thng x b lm trc i xng ( x0 b ).
http://www.lrc-tnu.edu.vn
- 66 -
ln e
1
Gii Ta c log
e
n
12007
1 ln(2007 n 1) ln 2007 n
ln 1
2007 n
Hm f ( x ) ln x c f ( x )
1
vi mi x 0 . Theo nh l Lagrange, tn ti
x
f (b) f ( a)
, tc l
ba
1 ln(2007n 1) ln 2007n
1
f (c)
ln(2007n 1) ln 2007 n . V f ( x )
n
n
c
(2007 1) 2007
x
l hm nghch bin nn
Vy 2007 n
1
1
f (c) ln(2007n 1) ln 2007n
.
n
2007 1
2007n
1
n
2007
ln(2007 1) ln 2007
n
g (2) 0 ,
ngha
hay
n
cho bi cng thc f (k ) k 2 2 vi k . Xc nh tt c cc gi tr
k
nguyn dng m n c th nhn sao cho min f (k ) 200 .
k
http://www.lrc-tnu.edu.vn
- 67 -
(1)
n 1
rn
an 1 an 2 ...
k n 1
Sn p Sn an 1 an 2 ... an p .
Chui iu ha Chui s
n 1
Chui
n 1
http://www.lrc-tnu.edu.vn
- 68 -
c gi l chui tri
n 1
ca chui (1).
T s hi t ca chui tri
n 1
n 1
an
c vi c 0 , c const th:
n
bn
n 1
2) Nu c 0 th t s hi t ca chui
n 1
n 1
1
Du hiu so snh vi ly tha Nu khi n ta c an O * p th vi
n
lim
n
an1
L th vi L 1 chui hi t v vi L 1 th chui phn k.
an
http://www.lrc-tnu.edu.vn
- 69 -
,
n n1
chui
f ( x) dx .
hi t. Nu (1) hi t cn chui
n 1
n 1
a b
n n
hi t nu chui
n 1
hi t v dy bn n
n 1
iu v gii ni.
http://www.lrc-tnu.edu.vn
- 70 -
a b
n n
hi t nu dy bn bt u t mt ch s n0
n 1
b chn.
n 1
an v
n 1
( a
n 1
hi t th ta c
n 1
bn ) an bn , trong , l cc s ty .
n 1
n 1
n 1
l mt chui
n 1
Ni chung
n 1
n 1
c a b .
n
n 1
n 1
n 1
x ) sao cho vi mi
n N ( )
tha mn
fn ( x) f ( x) , vi mi x X .
Trong trng hp ny ta vit fn ( x) f ( x) , x X .
n
Hi t ca chui hm Chui hm
k 1
http://www.lrc-tnu.edu.vn
- 71 -
Hi t u ca chui hm Chui hm
k 1
Sn ( x) ca chui hi t u ti hm S ( x) trn X .
u (x)v ( x)
k
k 1
v ( x) hi t u trn
k
X , cn cc hm uk ( x) , k 1, 2, ... u gii ni v vi
k 1
mi x lp thnh mt dy n iu.
a ( x a)
n
, trong an l h s ca chui
n 0
1
an
n a , hoc (b) R lim
lim
, nu
n
n
R
an1
f ( k ) (a)
( x a)k .
k!
(2)
http://www.lrc-tnu.edu.vn
- 72 -
Rn ( x) f ( x)
k 0
f (k ) (a)
f ( n1) (a ( x a))
( x a)k
( x a)n 1 ,
k!
(n 1)!
v di dng Cauchy
n 1
ii) Chui
n 1
th t t nhin ca n, hi t.
pn 1 1
ai , 1 p1 p2 ... l hu hn.
i pn
An . Khi
n 1
an .
n 1
http://www.lrc-tnu.edu.vn
- 73 -
(3)
(1)
n 1
n 1
pn11
ai , trong ai 0 , 1 p1 p2 ... .
i pn
(4)
(1)
ca n cng hi t, trong s c dy
n 1
n 1
pn11
ai , tc l dy tng
i pn
ai 0 khi n . iu ny c
i pn
(1)
Th d 3.18 Xt s hi t ca chui sau
n
n 1
Gii Ta c n k k n k 1 k 2 n (k 1)2 .
Xt chui nhn c do vic nhm cc s hng cng du ca chui cho
1 1 1
1
1 1 1
1 ... ... ...
8 9 10
15
2 3 4
1
1
1
( 1)k 2 2
...
...
2
( k 1) 1
k k 1
Bi v Ak
1
1
1
2k 1
...
2 0 khi k , v
2
2
2
k k 1
(k 1) 1
k
http://www.lrc-tnu.edu.vn
- 74 -
1
1
1
2
2
2
k 4k 2 k 4k 3
m 0 (k m)((k 1) m)
2k
Ak Ak 1 (2k 1)
(2k 1)2
1
1
2
2
0
2
2
(k 2k )(k 4k 1) k 4k 2 k 4k 3
vi k k0 nn chui
(1)
(1)
Th d 3.19 Xt s hi t, hi t c iu kin hay phn k ca
.
np
n 1
(1)
An , trong
n 1
( n 1)2 1
An
k n2
1
1
1
1
nhn c bng cch nhm
p
2 p
2
p ...
2
k
(n ) (n 1)
(n 2n) p
1 ( n1) 1
1
1
Hn na, vi a 1 th An 2 p p dt 2 p
((n 1)22 p n2 2 p ) .
n
t
n
1 p
n
2
Do
1
p 1 nn
2
1 p
1
1
0 (n 1) n n 1 1 n p 1 1 1 p 0 khi n .
n n
n
V vy, lim
An 0 nu
n
Vi p 1 ta c
1
p 1.
2
2
2n 1
1
An 2 , v v vy lim
A
0
vi
p 1.
n
n
n 1
n
2
Ta s ch ra rng vi
1
p 1 th dy An n iu gim. Tht vy,
2
http://www.lrc-tnu.edu.vn
- 75 -
( n 1)2 1
An An 1
k n2
( n 1)2 1
k n2
1 ( n 2) 1 1 ( n1) 1 1 ( n1) 1
1
p
p
p
p
k k ( n1) k
k
k n
k ' n (k ' 2n 1)
2
1
1
1
1
2n
1
1
1
1
2
p
2
p
2
p
((n 1) k ) ((n 2) 2) ((n 2)2 1) p
k 0 (n k )
1
, trong bt ng thc cui cng suy ra t tnh n
((n 2)2 1) p
iu ca hm g ( x)
1
1
trn 0;2n . Vi n ln, ta c
p
(n x) ((n 1)2 x) p
2
1
1
1
1
An An 1 (2n 1) 2
p
2
p
2
p
2
p
(n 2n) (n 4n 1) (n 4n 2) (n 4n 3)
1
1
2
(2n 1) 2
p
2
p
2p
(n 2n) (n 4n 1) (n 1)
p
p
2 p
2
1
1
4 1 1 2 p
2 p n n 1 2 1 n (2 p 1) 0 ,
n
2
2
n n n
p( p 1) x2
(v (1 x) 1 px v (1 x) 1 px
, p, x 0 , hai bt ng
2
p
(1)
n 1
(1)
n 1
An hi t vi
1
p 1. Do
2
1
p 1. Min hi t ca chui cho
2
1
p 1.
2
1
(2n 1)
khng tin ti 0 vi 0 p . V vy chui
2
p
(n 2n)
2
1
An phn k nu 0 p .
2
http://www.lrc-tnu.edu.vn
- 76 -
n
2
n 1
, vi xy 1.
n 0
Gii Do chui
( xy)
n 0
n
2
n 1
2
1 y xy xy2 x2 y 2 x 2 y 3 ...
n 0
n 0
n 0
n 0
1 y
.
1 xy
(1)ln n
.
n
n 1
Bi tp 3.12 Xt s hi t ca chui
Bi tp 3.13 Tnh
ln n
n n ln n .
n 1
Tnh
1
n 0
n 1
2
3 (1)n
.
2
1
.
a 1
2
n
xn
Bi tp 3.15 Xt s hi t ca chui
n 1
!
n
2
Bi tp 3.16 Xt s hi t u ca chui
n 1
, vi x a , trong a 0 .
n
n(n x)
, vi 0 x .
( 1) x n
cu dng iu ti cc im bin ca khong hi t ca chui
.
n 1
n
(1)
n
n 1
n
3
http://www.lrc-tnu.edu.vn
- 77 -
KT LUN
Lun vn trnh by tng i y v hm phn nguyn v cc
dng ton c tham gia phn nguyn trong s hc, i s v gii tch. Nhiu
vn l thuyt ca phn nguyn lin quan n tnh chia ht, nh thc
Newton, phng trnh sai phn v h m. Theo chng ti, phn nguyn l
mt chuyn tt gip hc sinh, sinh vin thnh tho cc k thut thao tc vi
phn nguyn, m cn gip nng cao kin thc v trnh ton ni chung. Bi
tp v phn nguyn nhiu khi i hi li gii c th v c o. Trong lun
vn ny chng ti c gng tp hp, phn loi cc dng bi tp v cc phng
php gii chng. S lng kh ln cc v d minh ha, bi tp v bi thi
(c gii chi tit trong [2]) chng t hm phn nguyn c nhiu tc gi ra
thi Olympic quc gia v quc t, nhiu tp ch ton ph thng quan tm.
Chng ti hi vng lun vn ny cng vi [2] c cc gio vin v cc
hc sinh ph thng, sinh vin i hc quan tm.
http://www.lrc-tnu.edu.vn
- 78 -
http://www.lrc-tnu.edu.vn
- 79 -
10. Tuyn tp thi Olympic 30-4, Nh xut bn Gio dc, Cc nm xut bn:
2001 n 2010.
11. Titu Andreescu, Dorin Andrica, and Zuming Feng, 104 Number Theory
Problems from the Training of the USA IMO Team, Birkhauser, 2007, 204 p.,
Softcover, ISBN: 978-0-8176-4527-4.
12. P. Vandendriessche, Hojoo Lee, Problems in Elementary Number Theory,
2007. http://www.problem-solving.be/pen/
13. Cc Tp ch Ton hc v Tui tr; Kvant; Ton hc trong nh trng;
CRUX, Mathematical Excalibur,...
14. Cc trang WEB ton (ting Vit v ting Anh).
http://www.lrc-tnu.edu.vn