Danh pháp trong hóa hӑc hӳu cơ

Sau đây là cách gӑi tên este theo yêu cҫu cӫa mӝt sӕ hӑc sinh.
Tên este gӗm: Tên gӕc hiđrocacbon R¶ + tên anion gӕc axit (thay đuôi ic thành at)

Ví dө:

- HCOOC2H5 : etyl fomat (hay etyl metanoat)

- CH3COOCH=CH2 : vinyl axetat

- CH2=CHCOOCH3 : metyl acrylat

- CH2=C(CH3)COOCH3: metyl metacrylat

- CH3COOCH2CH2CH(CH3)2 : isoamyl axetat

- CH3COOCH2CH=CHCH2CH2CH3 : hex-2-en-1-yl axetat

- C6H5COOCH=CH2 : vinyl benzoat

- CH3COOC6H5 : phenyl axetat

- CH3COOCH2C6H5 : benzyl axetat

- C2H5OOC[CH2]4COOCH(CH3)2 : etyl isopropyl ađipat

- (CH3COO)2C2H4 : etylenglicol điaxetat

- CH2(COOC2H5)2 : đietyl malonat

- (CH3[CH2]7CH=CH[CH2]7COO)3C3H5 : glixeryl trioleat (hay triolein hay trioleoylglixerol)

- : glixeryl panmitostearooleat (hay

panmitoylstearoyloleoylglixerol)

- CH3[CH2]14COO[CH2]15CH3 : miricyl panmitat (hay sáp ong)

Sau đây là mӝt sӕ quy tҳc cơ bҧn cӫa danh pháp IUPAC. Danh pháp này đã đưӧc hӝi hóa hӑc cơ bҧn và ӭng
dөng quӕc tӃ (the International Union of Pure anh Applied Chemistry) thông qua năm 1957.

I ± CҨU TҤO CӪA HӦP CHҨT HӲU CƠ VÀ CҨU TҤO CӪA TÊN GӐI

Theo IUPAC, cҩu tҥo mӝt hӧp chҩt hӳu cơ gӗm mӝt mҥch chính và có thӇ có các nhánh, nhóm thӃ hoһc các nhóm
chӭc gҳn vào nó.
] Ví dө 1:

Nhánh

Mҥch chính

Nhánh Nhóm chӭc

Do đó tên cӫa mӝt hӧp chҩt hӳu cơ phҧi phҧn ánh đưӧc các hӧp phҫn cҩu tҥo nói trên. Tên theo danh pháp IUPAC
gӗm 3 phҫn: đҫu, thân và đuôi:

- Các nhánh, nhóm thӃ và nhóm chӭc phө tҥo nên phҫn đҫu

- Mҥch chính hay vòng chính tҥo nên phҫn thân

- Tên nhóm chӭc chính tҥo nên phҫn đuôi

Trong ví dө trên: 5,5 ± đimetyl heptan 2 ± on

Đҫu Thân Đuôi

- Đҫu: hai mҥch nhánh metyl ӣ C sӕ 5, đӑc là 5,5 ± đimetyl

- Thân: mҥch chính có 7C (đánh sӕ tӯ 1 đӃn 7) không có liên kӃt bӝi, đӑc là heptan

- Đuôi: nhóm chӭc xeton ӣ C sӕ 2, đӑc là 2 ± on

Vì vұy hӧp chҩt có tên là: 5,5 ± đimetyl heptan 2 ± on

] Ví dө 2:

Nhánh

Vòng chính Nhóm thӃ

2 ± amino ± 1 ± metyl benzen

Đҫu Thân

Vì vұy hӧp chҩt có tên là: 2 ± amino ± 1 ± metyl benzen

] Ví dө 3:
 Nhóm chӭc chính

Vòng chính Nhóm chӭc phө

2 ± hiđroxi benzen 1 - cacboxylic

Vì vұy hӧp chҩt có tên là: 2 ± hiđroxi benzen ± 1 ± cacboxylic

II ± CÁCH CHӐN MҤCH CHÍNH VÀ ĐÁNH SӔ

1. Vӟi hiđrocacbon no

- Mҥch chính là mҥch có nhiӅu nhánh nhҩt và dài nhҩt, sӕ 1 phҧi dành cho C ӣ đҫu gҫn mҥch nhánh nhҩt

* Ví dө 4:

Mҥch chính

Mҥch nhánh

2 ± metyl butan

- Khi mҥch chính chӭa hai nhánh ӣ vӏ trí cân đӕi thì sӕ 1 ӣ đҫu gҫn nhánh đơn giҧn hơn

* Ví dө 5:

Mҥch chính

Các mҥch nhánh

4 ± etyl ± 3 ± metyl hexan

- Khi mҥch chính có nhiӅu nhánh thì các sӕ đưӧc đánh theo quy tҳc sӕ nhӓ nhҩt, nghĩa là phҧi đánh sӕ sao cho tәng
cӫa chúng trong tên gӑi là nhӓ nhҩt.

* Ví dө 6:

Mҥch chính

Các mҥch nhánh

5 ± etyl ± 2,3 ± đimetyl heptan (tәng = 2 + 3 + 5 = 10)

- NӃu đánh sӕ ngưӧc lҥi, hӧp chҩt sӁ có tên là: 3 ± etyl ± 5,6 ± đimetyl heptan có tәng = 14. Theo thӭ tӵ chӳ cái thì
etyl phҧi đưӧc đӑc trưӟc metyl.

2. Vӟi hiđrocacbon không no

- Mҥch chính là mҥch có nhiӅu liên kӃt bӝi và dài nhҩt, sӕ 1 dành cho C ӣ đҫu gҫn liên kӃt bӝi

* Ví dө 7:

Mҥch chính

Mҥch nhánh

3 ± metyl hexa ± 1,4 ± đien

- Khi có cҧ liên kӃt đôi và liên kӃt ba ӣ mҥch chính thì sӕ 1 ӣ đҫu gҫn liên kӃt đôi

* Ví dө 8:

Pen ± 1 ± en ± 4 ± in

3. Vӟi hӧp chҩt mҥch vòng

- Mҥch chính là mҥch vòng, sӕ 1 dành cho C trong mҥch chính mang nhánh đơn giҧn nhҩt, các sӕ tiӃp theo đưӧc
đánh theo quy tҳc sӕ nhӓ nhҩt.

Ví dө 9 Ví dө 10 Ví dө 11
 3 ± etyl ± 1 ± metyl xyclohexan 1 ± metyl ± 3 ±propyl benzen 2 ± etyl ± 1 ± metyl naphtalen

- Khi hӧp chҩt có nhiӅu vòng rӡi rҥc thì mҥch chính là mҥch thҷng.

* Ví dө 12:

1,1,1 ± triclo ± 2,2 ± bis(4 ± clophenyl) etan (DDT)

(bis thay cho đi nӃu nhóm thӃ phӭc tҥp)

- Khi có nhóm thӃ hoһc nhóm chӭc gҳn vӟi vòng, sӕ 1 đһt ӣ C trong mҥch vòng gҳn trӵc tiӃp vӟi nguyên tӱ ӣ nhánh
hoһc ӣ nhóm chӭc có khӕi lưӧng nguyên tӱ nhӓ nhҩt. Các sӕ tiӃp theo cũng đưӧc đánh theo qui tҳc sӕ nhӓ nhҩt.

* Ví dө 13:

4 ± amino ± 1,2 ± đimetyl benzen

Trong công thӭc trên, sӕ 1 dành cho C gҳn vӟi ±CH3 mà không phҧi C gҳn vӟi ±NH2 vì khӕi lưӧng nguyên tӱ cӫa C
nhӓ hơn cӫa N

- Đӕi vӟi mҥch nhiӅu vòng ghép, nhiӅu cҫu.

* Ví dө 14:
 Spiro [2,3] hexan

Trong đó: hexan là tên gӑi mҥch chính 6C không có liên kӃt bӝi, xӃp thành 2 vòng có sӕ C theo thӭ tӵ tăng dҫn là 2
và 3 đưӧc đһt trong ngoһc vuông [ ] và cách nhau dҩu phҭy. Hai vòng có chung 1 nguyên tӱ C nên có tiӃp đҫu ngӳ
spiro.

* Ví dө 15:

1,7,7 ± trimetyl bixiclo [2.2.1] heptan ± 2 ± on

Trong đó: heptan là tên gӑi mҥch chính 7C không có liên kӃt bӝi, xӃp thành 2 vòng và có 3 cҫu nӕi: cҫu 1234 có sӕ
nhӏp là 2C (C2, C3); cҫu 1564 có sӕ nhӏp là 2C (C5, C6); cҫu 174 có sӕ nhӏp là 1C (C7). Chӳ sӕ chӍ sӕ nguyên tӱ C ӣ
mӛi cҫu đưӧc viӃt theo thӭ tӵ nhӓ dҫn, đһt trong ngoһc vuông [ ] và cách nhau dҩu chҩm. Thêm tiӃp đҫu ngӳ bixiclo
khi có chung cҫu nӕi.

4. Vӟi hӧp chҩt có nhóm thӃ, nhóm chӭc

- Khi mҥch chính có nhóm thӃ, nhóm chӭc thì sӕ 1 đһt ӣ đҫu gҫn nhóm chӭc

* Ví dө 16:

Mҥch chính Nhóm chӭc

Nhóm thӃ

3 ± clo pentan ± 1 ± ol

- Khi hӧp chҩt hӳu cơ có tӯ hai nhóm chӭc trӣ lên thì sӁ có nhóm chӭc chính (có đӝ hơn cҩp cao nhҩt) và nhóm
chӭc phө. Mӭc đӝ hơn cҩp cӫa các nhóm chӭc như sau: ±COOH > ±CHO > >C=O > ±OH > ±NH2. Sӕ 1 đһt ӣ đҫu
gҫn nhóm chӭc chính.

* Ví dө 17:
 Nhóm chӭc chính

Nhóm chӭc phө

2,3 ± đihiđroxi butanđioic

* Ví dө 18:

Nhóm chӭc chính

Nhóm chӭc phө

Axit 3 ± oxopentanoic

* Ví dө 19:

Nhóm chӭc chính

Nhóm chӭc phө

Axit formylbutanđioic

* Ví dө 20:

Axit 4 ± hiđroxi xiclohexan cacboxylic

O Öiên soҥn Hӗ Chí Tuҩn - ĐH Y Hà Nӝi