‫دﮐﺘﺮ ﻣﺤﻤﺪ ﻣﺼﺪق‬

‫ﺁﺳﻴﺐ ﺷﻨﺎﺳﯽ ﻳﮏ ﺷﮑﺴﺖ‬

‫دﮐﺘﺮ ﻋﻠﯽ ﻣﻴﺮﻓﻄﺮوس‬

 ‫اﺷـﺎرﻩ‪:‬‬

‫»دﮐﺘﺮ ﻣﺤﻤﺪ ﻣﺼﺪّق‪ :‬ﺁﺳﻴﺐ ﺷﻨﺎﺳﯽ ﯾﮏ ﺷﮑﺴﺖ«‪ ،‬ﺑﺨﺸﯽ از ﮐﺘﺎﺑﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ هﻤﻴﻦ ﻧﺎم ﺑﺰودﯼ‬

‫ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺧﻮاهﺪ ﺷﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ ‪ -‬در واﻗﻊ‪ -‬ﺑﺨﺸﯽ از ﺗﺄﻣّﻼت ﻧﻮﯾﺴﻨﺪﻩ در ﺁﺳﻴﺐ ﺷﻨﺎﺳﯽ ﺳﻴﺎﺳﯽ ‪ -‬ﻓﺮهﻨﮕﯽ‬

‫ﻣﺎ از اﻧﻘﻼب ﻣﺸﺮوﻃﻴّﺖ ﺗﺎ اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ‪ ۵٧‬ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻧﻮﯾﺴﻨﺪﻩ‪ ،‬دﮐﺘﺮ ﻣﺤﻤﺪ ﻣﺼﺪّق‪ ،‬ﭘُﻞ اﻧﺘﻘﺎل ﯾﺎ ارﺗﺒﺎط ﺗﺠﺮﺑﻴّﺎت ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﻣﻠّﺖ ﻣﺎ از اﻧﻘﻼب ﻣﺸﺮوﻃﻴﺖ ﺑﻪ‬

‫اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ اﺳﺖ‪ ،‬هﻢ از اﯾﻦ روﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﺮداﺧﺘﻦ ﺑﻪ ﻋﻘﺎﯾﺪ و ﻋﻤﻠﮑﺮدهﺎﯼ ﺳﻴﺎﺳﯽ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق ﻣﯽ‬

‫ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﻣﺎ ‪ -‬ﺑﺮاﯼ درﮎ ﻋﻠﻞ و ﻋﻮاﻣﻞِ ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﺷﮑﺴﺖ ﻣﺎ در اﺳﺘﻘﺮار ﺁزادﯼ و ﺟﺎﻣﻌﻪ ﯼ ﻣﺪﻧﯽ ‪ -‬ﮐﻤﮏ و‬

‫ﯾﺎرﯼ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬

‫ﻣﻔﻬﻮم »ﺁﺳﻴﺐ ﺷﻨﺎﺳﯽ« ‪ -‬اﺳﺎﺳﺎً ‪ -‬ﻧﺎﻇﺮ ﺑﺮ ﺿﻌﻒ هﺎ و ﻧﺎرﺳﺎﺋﯽ هﺎ و اﺷﺘﺒﺎهﺎت اﺳﺖ‪ ،‬از اﯾﻦ رو‪،‬‬

‫ﻧﻮﯾﺴﻨﺪﻩ ﺿﻤﻦ اﺣﺘﺮام ﻋﻤﻴﻖ ﺑﻪ ﺷﺨﺼﻴّﺖ هﺎﯼ ﻣﻤﺘﺎز ﺗﺎرﯾﺦ ﻣﻌﺎﺻﺮ اﯾﺮان‪ ،‬در ﺗﺤﻠﻴﻞ ﺧﻮد‪ ،‬از ﻣﺪح و ﺛﻨﺎهﺎﯼ‬

‫راﯾﺞ ﺳﻴﺎﺳﯽ ﭘﺮهﻴﺰ ﮐﺮدﻩ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻋﻠﯽ ﻣﻴﺮﻓﻄﺮوس‬

‫ﯾﺎدداﺷﺖ ﺳﺮدﺑﻴﺮ روزﻧﺎﻣﮏ‪:‬‬

‫ﭘﮋوهﺶ درﺑﺎرﻩ ﯼ ﮐﻮﺷﺶ هﺎ و ﮐﻨﺶ هﺎﯼ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق‪ ،‬ﺑﻪ دو ﺑﺨﺶ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺧﻮاهﺪ ﺷﺪ‪ :‬ﭘﮋوهﺶ هﺎﯼ‬

‫ﭘﻴﺶ از »ﺁﺳﻴﺐ ﺷﻨﺎﺳﯽ ﯾﮏ ﺷﮑﺴﺖ« و ﭘﮋوهﺶ هﺎﯼ ﭘﺲ از ﺁن‪.‬‬

‫ﭘﮋوهﺶ هﺎﯼ روﺷﻨﮕﺮاﻧﻪ ﯼ دﮐﺘﺮ ﻋﻠﯽ ﻣﻴﺮﻓﻄﺮوس در ﺑﺮاﻓﺮوﺧﺘﻦ ﭼﺮاﻏﯽ ﺑﺮاﯼ ﺷﻨﺎﺧﺖِ ﺑﻬﺘﺮ ﺗﺎرﯾﺦ ﻣﻌﺎﺻﺮ‬

‫اﯾﺮان از ﻓﺮاﺳﻮﯼ ﺗﻨﮓ ﻧﻈﺮﯼ هﺎﯼ اﯾﺪﺋﻮﻟﻮژﯾﮑﯽ و ﺳﻴﺎﺳﯽ‪ ،‬ﺟﺎﻧﯽ و ﺟﻬﺎﻧﯽ ﻧﻮ ﭘﺪﯾﺪ ﺁوردﻩ اﺳﺖ‪.‬‬

‫داﺳﺘﺎﯾﻮﺳﮑﯽ ﻣﯽ ﮔﻮﯾﺪ‪" :‬ﻗﺪﻣﯽ ﺗﺎزﻩ ﺑﺮداﺷﺘﻦ‪ ،‬ﮐﻼﻣﯽ ﺗﺎزﻩ ﮔﻔﺘﻦ‪ ،‬اﯾﻦ اﺳﺖ ﺁﻧﭽﻪ ﻣﺮدم از ﺁن ﻣﯽ هﺮاﺳﻨﺪ‪".‬‬
 ‫ﻣﻴﺮﻓﻄﺮوس ﺑﺎ ﻣﺨﺎﻃﺐ ﻗﺮار دادن اﻟﻴﺖ هﺎ و ﻧﺨﺒﻪ ﮔﺎن ﺟﺎﻣﻌﻪ ﯼ اﯾﺮان‪ ،‬ﻧﻘﺶ ﯾﮏ ﭘﻴﺸﺮو و ﺁواﻧﮕﺎرد را در ﻓﻀﺎﯼ‬

‫روﺷﻨﻔﮑﺮﯼ اﯾﺮان ﺑﺎزﯼ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﭼﺮا ﮐﻪ ﺁﻧﭽﻪ او ﭼﻨﺪ دﻩ ﺳﺎل ﭘﻴﺶ ﺑﺎ ﺑﻪ ﺟﺎن ﺧﺮﯾﺪن ﺑﺪﺗﺮﯾﻦ دﺷﻨﺎم هﺎ درﺑﺎرﻩ‬

‫ﯼ ﺗﺎرﯾﺦ ﻣﻌﺎﺻﺮ اﯾﺮان ﮔﻔﺖ و "هﺮاس" در دل هﺎ اﻧﺪاﺧﺖ‪ ،‬اﮐﻨﻮن ورد زﺑﺎنِ روﺷﻨﻔﮑﺮان ﭼﭗ و راﺳﺖ اﯾﺮان ﺷﺪﻩ‬

‫اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﭘﺲ از درج اﯾﻦ ﺳﻠﺴﻠﻪ ﻧﻮﺷﺘﻪ هﺎ در ﺗﺎرﻧﮕﺎر روزﻧﺎﻣﮏ‪ ،‬اﯾﻨﮏ هﻤﻪ ﯼ اﯾﻦ ﺑﺨﺶ هﺎ در اﯾﻦ ‪ Pdf‬ﺑﻪ ﺧﻮاﻧﻨﺪﮔﺎن‬

‫ﮔﺮاﻣﯽ ﭘﻴﺸﮑﺶ ﻣﯽ ﺷﻮد‪.‬‬

‫ﺗﺎ ﭼﻪ ﭘﺴﻨﺪ اﻓﺘﺪ ‪...‬‬

‫ﻣﺴﻌﻮد ﻟﻘﻤﺎن‬

‫ﺑﺨﺶ ﻧﺨﺴﺖ‪:‬‬

‫* ﻧﮕﺎهﯽ ﺑﻪ ﮐﺎرﻧﺎﻣۀ ﺳﻴﺎﺳﯽ دﮐﺘﺮ ﻣﺤﻤّﺪ ﻣﺼﺪّق‬

‫* دﮐﺘﺮ ﺟﻼل ﻣﺘﻴﻨﯽ‬

‫* ﻧﺎﺷﺮ‪ :‬ﺷﺮﮐﺖ ﮐﺘﺎب‪ ،‬ﺁﻣﺮﯾﮑﺎ‪١٣٨۴ ،‬‬

 ‫* ﻣﺎ ﻣﻴﺮاث ﺧﻮار ﯾﮏ ﺗﺎرﯾﺦ ﻋَﺼَﺒﯽ و ﻋﺼﺒﺎﻧﯽ هﺴﺘﻴﻢ و ﭼﻪ ﺑﺴﺎ ﺣﺎل و ﺁﯾﻨﺪﻩ را ﻓـﺪاﯼ اﯾــﻦ‬

‫ﻋﺼﺒﻴّﺖ وﯾﺮاﻧﺴﺎز ﮐﺮدﻩ اﯾﻢ‪.‬‬

‫* در ﻓﻀﺎﺋﯽ از ﻋﺼﺒﻴّﺖ و اﺣﺴﺎﺳﺎت و اﻓﺴﺎﻧﻪ ﺳﺎزﯼ و اﻓﺴﻮن ‪ -‬ﮐﻪ ﺗﺎرﯾﺦ‪ ،‬ﻋﻤﻴﻘﺎً ﺑﻪ ﺗﻌﺼّﺒﺎت‬

‫ﺳﻴﺎﺳﯽ ﺁﻏﺸﺘﻪ اﺳـﺖ ‪ -‬ﭘﺮداﺧﺘﻦ ﻣﻨﺼﻔﺎﻧﻪ ﺑﻪ زﻧﺪﮔﯽ و ﮐﺎرﻧﺎﻣۀ ﺳﻴﺎﺳﯽ دﮐﺘﺮ ﻣﺤﻤّﺪ ﻣﺼﺪّق‪،‬‬

‫ﺟﺮأت ﯾﺎ ﺟﺴﺎرت ﻓﺮاواﻧﯽ ﻃﻠﺐ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪.‬‬

‫* در ﺗﺎرﯾﺦ ﻣﻌﺎﺻﺮ ﻣﺎ‪ ،‬ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ اﯾﺮان را دو ﻣﺴﺌﻠۀ اﺳﺎﺳﯽ رﻗﻢ زدﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﯾــﮑﯽ‪ ،‬ﻧﻔﺖ‪ ،‬و‬

‫دﯾﮕﺮﯼ‪ ،‬هﻤﺴﺎﯾﮕـﯽ ﺑﺎ دوﻟﺖ روﺳﻴﻪ )ﺷﻮروﯼ(‪ .‬ﺑﯽ ﻣﻌﻨﺎ ﻧﻴﺴﺖ اﮔﺮ ﺑﮕﻮﺋﻴﻢ‪ :‬ﺗﺎرﯾﺦ ﻣﻌﺎﺻﺮ اﯾﺮان ﺑﺎ‬

‫»ﻧﻔﺖ« ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻧﻮﺷﺘﻦ درﺑﺎرۀ زﻧﺪﮔﯽ و ﮐﺎرﻧﺎﻣۀ ﻣﺮدان ﺳﻴﺎﺳﯽ اﯾﺮان‪ ،‬ﮐﺎر ﺁﺳﺎﻧﯽ ﻧﻴﺴﺖ و اﮔﺮ اﯾﻦ ﻣﺮدان ﺳﻴﺎﺳﯽ‪ ،‬از‬

‫هﻤﺮوزﮔﺎران ﻣﺎ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬دﺷﻮارﯼ ﮐﺎر‪ ،‬دوﭼﻨﺪان ﻣﯽ ﺷﻮد ﭼﺮا ﮐﻪ ﺑﺨﺎﻃﺮ ﻓﻘﺪان ﻓﺎﺻﻠﻪ از روﯾﺪادهﺎ‪ ،‬ذهﻦ و زﺑﺎن‬

‫ﻧﻮﯾﺴﻨﺪﻩ ‪ -‬ﭼﻪ ﺑﺴﺎ ‪ -‬ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﺁﻏﺸﺘﻪ ﺑﻪ ﻏﺮض ورزﯼ هﺎ و ﺗﻌﺼّﺒﺎت ﺳﻴﺎﺳﯽ ‪ -‬اﯾﺪﺋﻮﻟﻮژﯾﮏ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در اﯾﻦ‬

‫ﻣﻴﺎن‪ ،‬زﻧﺪﮔﯽ و ﮐﺎرﻧﺎﻣۀ ﺳﻴﺎﺳﯽ دﮐﺘﺮ ﻣﺤﻤّﺪ ﻣﺼﺪّق‪ ،‬ﺑﻴﺶ از هﺮ دوﻟﺘﻤﺮد ﯾﺎ ﺳﻴﺎﺳﺘﻤﺪار دﯾﮕﺮﯼ‪ ،‬ﻣﻮﺟﺐ ﺑﺤﺚ‬

‫هﺎ و ﻣﺠﺎدﻻت ﭘﺎﯾﺎن ﻧﺎﭘﺬﯾﺮ اﺳﺖ ﺁﻧﭽﻨﺎن ﮐﻪ ﻣﯽ ﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﮐﻪ وﻗﺎﯾﻊ ‪ ٢٨‬ﻣﺮداد ‪ ،٣٢‬ﺳﻘﻮط دوﻟﺖ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق و‬

‫ﺗﻔﺮﻗﻪ هﺎ و ﮐﻴﻨﻪ ورزﯼ هﺎﯼ ﺳﻴﺎﺳﯽ ﺑﻌﺪاز ﺁن‪ ،‬زﻣﻴﻨﻪ ﺳﺎز اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﯽ ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ!‬

‫ﺳﻨّﺖ دﯾﺮﭘﺎﯼ ﺗﺎرﯾﺦ ﻧﻮﯾﺴﯽ )ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺗﺎرﯾﺦ ﻃﺒﺮﯼ‪ ،‬ﺗﺎرﯾﺦ ﯾﻌﻘﻮﺑﯽ‪ ،‬ﺗﺎرﯾﺦ ﺑﻴﻬﻘﯽ‪ ،‬ﻣُﺮوج‬
‫در اﯾﺮان‪ ،‬ﺑﺎ وﺟﻮد ﯾﮏ ُ‬

‫اﻟﺬّهﺐ‪ ،‬اﺧﺒﺎراﻟﻄﻮال ‪ (...‬ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﺣﻤﻼت ﻗﺒﺎﯾﻞ ﻣﺨﺘﻠﻒ و ﮔُﺴﺴﺖ هﺎﯼ ﻣﺘﻌﺪد‪ ،‬ﺗﺎرﯾﺦ و ﺗﺎرﯾﺦ ﻧﻮﯾﺴﯽ ﻧﻴﺰ رو‬

‫ﺑﻪ زوال ﮔﺬاﺷﺖ‪ .‬اﺳﺘﻴﻼﯼ دﯾﺮﭘﺎﯼ ﺣﮑﻮﻣﺖ هﺎﯼ ﻗﺒﻴﻠﻪ اﯼ‪ ،‬ﻧﻮﻋﯽ اﺧﻼق و ﻋﺼﺒﻴّﺖِ اﯾﻠﯽ ‪ -‬ﻗﺒﻴﻠﻪ اﯼ را در‬

‫ﺟﺎﻣﻌۀ ﻣﺎ ﻧﻬﺎدﯾﻨﻪ ﮐﺮد )‪ .(١‬در رﻓﺖ و ﺁﻣﺪهﺎ و ﮐﺸﺎﮐﺶ هﺎﯼ ﺣﮑﻮﻣﺖ هﺎﯼ اﯾﻠﯽ‪ ،‬ﺟﺎﻣﻌۀ اﯾﺮان از ﯾﮏ ﻋﺼﺒﻴّﺖ‬

‫ﺑﻪ ﯾﮏ ﻋﺼﺒّﻴﺖ دﯾﮕﺮ ﭘﺮﺗﺎب ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﺗﺎرﯾﺦ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و ﺳﻴﺎﺳﯽ اﯾﺮان ‪ -‬ﻋﻤﻮﻣﺎً ‪ -‬ﺑﺎزﺗﺎب اﯾﻦ ﻋﺼﺒﻴّﺖ هﺎ و‬

‫ﻋﺼﺒﺎﻧﻴّﺖ هﺎﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﮔﺬﺷﺘۀ اﯾﻠﯽ ‪ -‬ﻗﺒﻴﻠﻪ اﯼ‪ ،‬روان اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﻣﺎ را ﺷﮑﻞ دادﻩ و در ﻋﺮﺻۀ ﺳﻴﺎﺳﺖ‪ ،‬ﻋﺎﻣﻞِ‬

‫ﻣﻬﻤﯽ در ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ ﮐﺮدارهﺎﯼ ﻣﺎ ﺑﺸﻤﺎر ﻣﯽ رود‪.‬‬

‫ﺑﺎ ﭘﻴﺮوزﯼ اﻧﻘﻼب ﮐﻤﻮﻧﻴﺴﺘﯽ در ﺷﻮروﯼ ﺳﺎﺑﻖ )اﮐﺘﺒﺮ ‪ (١٩١٧‬ﻧﻮﻋﯽ »ﺗﺎرﯾﺦ ﺣﺰﺑﯽ« و ﯾﺎ »ﺗﺎرﯾﺦ اﯾﺪﺋﻮﻟﻮژﯾﮏ«‬

‫ﺑﻪ ﻋﻨﺼﺮ ﻋﺼﺒﻴّﺖ در ﻓﺮهﻨﮓ ﺳﻴﺎﺳﯽ ﻣﺎ ﺟﺎن ﺗﺎزﻩ اﯼ ﺑﺨﺸﻴﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﭼﻨﻴﻦ ﺧﺼﻠﺘﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺎ ﺑﻪ ﺗﺎرﯾﺦ و‬

‫ﺷﺨﺼﻴﺖ هﺎﯼ ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﻣﺎن ﻧﮕﺎﻩ ﻣﯽ ﮐﻨﻴﻢ‪:‬‬

 ‫اﻳﻨﻜﻪ در ﮐﺘﺐ ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻣﺎ از ﺑﻌﻀﻲ دوﻟﺘﻤﺮدان و ﺳﻴﺎﺳﺘﻤﺪاران ﺧﺪﻣﺘﮕﺰار ﺑﻪ ﻧﻴﻜﻲ ﻳﺎد ﻧﺸﺪﻩ و ﻳﺎ‬

‫ﻧﺴﻞ هﺎي ﺑﻌﺪي آﻤﺘﺮ ﺁﻧﺎن را ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ اﻧﺪ‪ ،‬ﻧﺎﺷﻲ از هﻤﺎن »ﻋَﺼَﺒﻴّﺖ« و »ﺳﻴﺎﻩ و ﺳﭙﻴﺪ دﻳﺪن‬

‫ﺷﺨﺼﻴﺖ هﺎ« و ﺣﺎﺻﻞ هﻤﺎن ﻓﻀﺎي ﺟﺎدوﺋﻲ »ﻳﺰدان« و »اهﺮﻳﻤﻦ« اﺳﺖ‪ .‬از اﻳﻦ ﮔﺬﺷﺘﻪ‪ ،‬ﺑﺨﺸﻲ از‬

‫ﻧﺴﻞ هﺎﺋﻲ آﻪ در ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﻌﺎﺻﺮ اﻳﺮان زﻳﺴﺘﻪ اﻧﺪ‪ ،‬ﻗﺮﺑﺎﻧﻲ ﻧﻮﻋﻲ »ﺗﺎرﻳﺦ اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژﻳﻚ« ﺷﺪﻩ اﻧﺪ‪ .‬در واﻗﻊ‬

‫ﺑﺨﺶ ﻣﻬﻤﻲ از ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﻌﺎﺻﺮ اﻳﺮان در ﺳﻴﻄﺮﻩ و ﺳﻴﺎدت »اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي هﺎي ﻓﺮﻳﺒﺎ« )ﺧﺼﻮﺻﺎً ﺣﺰب ﺗﻮدﻩ( ﻣﺎﻧﻨﺪ‬

‫ﺁﺋﻴﻨۀ ﺷﻜﺴﺘﻪ اي اﺳﺖ آﻪ ﺗﺼﺎوﻳﺮ آﺞ و ﻣﻌﻮﺟﻲ از ﺳﻴﺎﺳﺘﻤﺪاران ﻣﺎ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﻲ دهﺪ‪ .‬ﺑﻘﻮل ﺳﻌﺪي‪:‬‬

‫‪ ...‬ﮐﻪ اي ﻧﻴﻚ ﺑﺨﺖ اﻳﻦ ﻧﻪ ﺷﻜﻞ ﻣﻦ اﺳﺖ‬

‫وﻟﻴﻜـﻦ ﻗﻠــﻢ‪ ،‬در آــﻒ دﺷﻤﻦ اﺳﺖ‬

‫»ﺷﺨﺼﻴّﺖ هﺎﯼ دﻟﭙﺬﯾﺮ« ﻣﺎن ﺁﻧﭽﻨﺎن ﭘﺎﮎ و ﺑﯽ ﺑﺪﯾﻞ و ﺑﯽ ﻋﻴﺐ اﻧﺪ ﮐﻪ ﺗﻦ ﺑﻪ »اﻣﺎﻣﺎن ﻣﻌﺼﻮم« و‬

‫»ﻗﻬﺮﻣﺎﻧﺎن ﺻﺤﺮاﯼ ﮐﺮﺑﻼ« ﻣﯽ زﻧﻨﺪ )ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﻴﺮزا ﺗﻘﯽ ﺧﺎن اﻣﻴﺮﮐﺒﻴﺮ‪ ،‬دﮐﺘﺮ ﻣﺤﻤّﺪ ﻣﺼﺪّق و دﮐﺘﺮ ﺣﺴﻴﻦ‬

‫ﻓﺎﻃﻤﯽ( و ﺑﺮ ﻋﮑﺲ‪» ،‬ﺷﺨﺼﻴّﺖ هﺎﯼ ﻧﺎدﻟﭙﺴﻨﺪ« ﻣﺎن ﺁﻧﭽﻨﺎن ﺳﻴﺎﻩ و ﻧﺎﭘﺎﮎ و ﻧﺎﺑﮑﺎرﻧﺪ ﮐﻪ ﻓﺎﻗﺪ هﺮﮔﻮﻧﻪ ﺧﺼﻠﺖ‬

‫اﻧﺴﺎﻧﯽ ﯾﺎ ﻋﻤﻠﮑﺮد ﻣﺜﺒﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ )ﻣﺎﻧﻨﺪ رﺿﺎﺷﺎﻩ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪرﺿﺎ ﺷﺎﻩ‪ ،‬ﻗﻮام اﻟﺴﻠﻄﻨﻪ‪ ،‬ﺳﻴﺪ ﺣﺴﻦ‬

‫ﺗﻘﯽ زادﻩ‪ ،‬ﺳﺎﻋﺪ‪ ،‬رزم ﺁرا‪ ،‬و ‪ (...‬ﻣﺎ ﻣﻴﺮاث ﺧﻮارِ ﯾﮏ ﺗﺎرﯾﺦ ﻋَﺼَﺒﯽ و ﻋﺼﺒﺎﻧﯽ هﺴﺘﻴﻢ و ﭼﻪ ﺑﺴﺎ ﺣﺎل و‬

‫ﺁﯾﻨﺪﻩ را ﻓﺪاﯼ اﯾﻦ ﻋَﺼَﺒﻴّﺖ وﯾﺮاﻧﺴﺎز ﮐﺮدﻩ اﯾﻢ‪ ،‬وﮔﺮﻧﻪ رهﺎﺋﯽ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻧﻔﺘﯽ ﺧﻮزﺳﺘﺎن از ﭼﻨﮓ ﺷﻴﺦ ﺧﺰﻋﻞ‬

‫)ﺗﺤﺖ اﻟﺤﻤﺎﯾﺖ اﻧﮕﻠﻴﺲ( ﺗﻮﺳﻂ رﺿﺎ ﺷﺎﻩ و ﺳﺮ ﻟﺸﮕﺮ زاهﺪﯼ‪ ،‬و ﯾﺎ اهﻤﻴﺖ ﺳﻴﺎﺳﻲ ‪ -‬ﺗﺎرﻳﺨﻲ اﻗﺪام‬

‫ﻗﻮام اﻟﺴﻠﻄﻨﻪ در ﻣﺬاآﺮات ﻧﻔﺖ ﺑﺎ ﺷﻮروي هﺎ‪ ،‬ﺧﺮوج ﺳﺮﺑﺎزان روﺳﻲ از اﻳﺮان و در ﻧﺘﻴﺠﻪ‪ :‬ﻧﺠﺎت ﺁذرﺑﺎﻳﺠﺎن‪،‬‬

‫آﻤﺘﺮ از اهﻤﻴﺖ ﻣﻠﻲ آﺮدن ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺟﺎﻟﺐ اﺳﺖ آﻪ در ﻗﻀﻴۀ ﻧﻔﺖ ﺷﻤﺎل و ﻧﺠﺎت ﺁذرﺑﺎﯾﺠﺎن‪ ،‬دآﺘﺮ‬

‫ﻣﺼﺪّق‪ ،‬ﺷﺨﺺ ﻗﻮام اﻟﺴﻠﻄﻨﻪ را ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ و ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﺗﺮﻳﻦ ﻓﺮد ﺑﺮاي ﭘﻴﺸﺒﺮد ﻣﺴﺌﻠۀ ﻧﻔﺖ ﺷﻤﺎل و ﺧﺘﻢ ﻏﺎﺋﻠۀ‬

‫ﺁذرﺑﺎﻳﺠﺎن ﻣﻲ داﻧﺴﺖ‪ ،‬هﺮ ﭼﻨﺪ آﻪ ﺑﻌﺪ ‪ -‬در ﺣﻮادث ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ‪ ٣٠‬ﺗﻴﺮ ‪ - ١٣٣١‬اﻳﻦ دو ﺳﻴﺎﺳﺘﻤﺪار آﻬﻨﻪ آﺎر در‬

‫ﺑﺮاﺑﺮ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫در ﭼﻨﻴﻦ ﻓﻀﺎﺋﯽ از ﻋﺼﺒﻴّﺖ و اﺣﺴﺎﺳﺎت و اﻓﺴﺎﻧﻪ ﺳﺎزﯼ و اﻓﺴﻮن ﮐﻪ »ﺗﺎرﯾﺦ« ﻋﻤﻴﻘﺎً ﺑﻪ ﺗﻌﺼّﺒﺎت‬

‫ﺳﻴﺎﺳﯽ ﺁﻏﺸﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺮداﺧﺘﻦ ﻣﻨﺼﻔﺎﻧﻪ ﺑﻪ زﻧﺪﮔﯽ و ﮐﺎرﻧﺎﻣۀ ﺳﻴﺎﺳﯽ دﮐﺘﺮ ﻣﺤﻤّﺪ ﻣﺼﺪّق‪ ،‬ﺟﺮأت ﯾﺎ‬

‫ﺟﺴﺎرت ﻓﺮاواﻧﯽ ﻃﻠﺐ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪.‬‬

‫در ﺳﺎل هﺎﯼ اﺧﻴﺮ ﮐﺘﺎب هﺎﯼ ﻣﻨﺼﻔﺎﻧﻪ و ارزﺷﻤﻨﺪﯼ درﺑﺎرۀ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق و ‪ ٢٨‬ﻣﺮداد ‪ ٣٢‬ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪﻩ اﻧﺪ‬

‫ﮐﻪ از ﺁﻧﺠﻤﻠﻪ اﻧﺪ‪ :‬زﻧﺪﮔﯽ ﺳﻴﺎﺳﯽ ﻣﺼﺪّق در ﻣﺘﻦ ﻧﻬﻀﺖ ﻣﻠّﯽ اﯾﺮان‪ ،‬دﮐﺘﺮ ﻓﺆاد روﺣﺎﻧﯽ‪ (١٣۶۶) ،‬ﺧﻮاب‬

‫ﺁﺷﻔﺘۀ ﻧﻔﺖ‪ ،‬دﮐﺘﺮ ﻣﺤﻤﺪ ﻋﻠﯽ ﻣﻮﺣّﺪ )‪ (١٣٧٨‬و ﺧﺎﻃﺮات اردﺷﻴﺮ زاهﺪﯼ )‪ .(١٣٨۵‬ﻋﻼوﻩ ﺑﺮ داورﯼ هﺎﯼ‬

‫ﻣﻨﺼﻔﺎﻧﻪ‪ ،‬اهﻤﻴّﺖ دو ﮐﺘﺎب ﻧﺨﺴﺖ در اﯾﻨﺴﺖ ﮐﻪ ﻧﻮﯾﺴﻨﺪﮔﺎن ﺁن از ﻋﻼﻗﻤﻨﺪان ﺻﺪﯾﻖ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق هﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬و‬

‫ارزش ﮐﺘﺎب اردﺷﻴﺮ زاهﺪﯼ ﻧﻴﺰ در اﯾﻨﺴﺖ ﮐﻪ وﯼ در ﺟﺮﯾﺎﻧﺎت ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ‪ ٢٨‬ﻣﺮداد ‪ ،٣٢‬ﯾﮑﯽ از ﺑﺎزﯾﮕﺮان اﺻﻠﯽ‬

‫ﺑﻮدﻩ و ﺧﺎﻃﺮات او ﭘﺮﺗﻮِ ﺗﺎزﻩ اﯼ ﺑﺮ اﯾﻦ ﺟﺮﯾﺎﻧﺎت ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻧﮕﺎرﻧﺪۀ اﯾﻦ ﻣﻘﺎل‪ ،‬ﻧﻪ دوران ﻣﺼﺪّق را دﯾﺪﻩ و ﻧﻪ ﺷﺎهﺪ وﻗﺎﯾﻊ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ »‪ ٢٨‬ﻣﺮداد ‪ «٣٢‬ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ‪ ،‬و ﺑﺎ اﯾﻦ‬

‫ﻓﺎﺻﻠﻪ از روﯾﺪادهﺎ‪ ،‬ﺳﺎل هﺎ ﭘﻴﺶ درﺑﺎرۀ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق و دوران ﺣﮑﻮﻣﺖ وﯼ ﺑﻪ ﻧﮑﺎﺗﯽ اﺷﺎرﻩ ﮐﺮدﻩ اﺳﺖ )‪ (٢‬و‬

‫اﯾﻨﮏ ﺑﺎ ﻧﻴﻢ ﻧﮕﺎهﯽ ﺑﻪ ﺁن ﻧﮑﺎت و اﺷﺎرات‪» ،‬ﻧﮕﺎهﯽ ﺑﻪ ﮐﺎرﻧﺎﻣۀ ﺳﻴﺎﺳﯽ دﮐﺘﺮ ﻣﺤﻤّﺪ ﻣﺼﺪّق«‪ ،‬ﻧﻮﺷﺘۀ دﮐﺘﺮ‬

‫ﺟﻼل ﻣﺘﻴﻨﯽ را ﻣﺮور ﻣﯽ ﮐﻨﻴﻢ‪:‬‬

‫دﮐﺘﺮ ﺟﻼل ﻣﺘﻴﻨﯽ ‪ -‬اﺳﺘﺎد زﺑﺎن و ادﺑﻴﺎت ﻓﺎرﺳﯽ‪ ،‬رﺋﻴﺲ ﭘﻴﺸﻴﻦ داﻧﺸﮑﺪۀ ادﺑﻴﺎت ﻣﺸﻬﺪ و ﺳﺮدﺑﻴﺮ ﻓﺼﻠﻨﺎﻣۀ‬

‫ﻣﻌﺘﺒﺮ اﯾﺮاﻧﺸﻨﺎﺳﯽ در ﺁﻣﺮﯾﮑﺎ ‪ -‬ﺑﺎ ﺗﮑﻴﻪ ﺑﺮ اﺳﻨﺎد و ﻣﺪارﮎ ﻣﺨﺘﻠﻒ‪ ،‬ﮐﻮﺷﻴﺪﻩ اﺳﺖ ﺗﺎ ﺗﺼﻮﯾﺮﯼ واﻗﻌﯽ‪،‬‬

‫ﻣﻨﺼﻔﺎﻧﻪ و ﻣﻌﺘﺪل از زﻧﺪﮔﯽ و ﮐﺎرﻧﺎﻣۀ ﺳﻴﺎﺳﯽ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق ﺑﺪﺳﺖ دهﺪ‪.‬‬

‫روش ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻧﻮﯾﺴﻨﺪﻩ‪:‬‬

‫روش دﮐﺘﺮ ﺟﻼل ﻣﺘﻴﻨﯽ در ﺑﺮرﺳﯽ ﮐﺎرﻧﺎﻣۀ ﺳﻴﺎﺳﯽ دﮐﺘﺮ ﻣﺤﻤّﺪ ﻣﺼﺪّق‪ ،‬در واﻗﻊ ﺑﻪ ﭼﺎﻟﺶ ﮐﺸﻴﺪن رواﯾﺎت‬

‫دﺳﺖ اوّل )ﻧﻮﺷﺘۀ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق( و ﯾﺎران و هﻤﺮوزﮔﺎران وﯼ اﺳﺖ‪ .‬او ﮐﻮﺷﺶ دارد ﺗﺎ »ﻧﮑﺎت ﭘﻨﻬﺎن« را از‬

‫ﺳﻨّﺖ ﻣﺪح و ﻣﺮﺛﻴۀ راﯾﺞ‬

‫درون اﯾﻦ رواﯾﺎت ﻣﺨﺘﻠﻒ و ﻣﺘﻨﺎﻗﺾ اﺳﺘﺨﺮاج ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬ﺷﻴﻮۀ ﻣﺆﻟﻒ ﻣﺤﺘﺮم ﺑﺎ ُ‬

‫درﺑﺎرۀ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق‪ ،‬ﺗﻔﺎوت ﺁﺷﮑﺎر دارد و ﭼﻪ ﺑﺴﺎ »ﺧﻮﺷﺎﯾﻨﺪ« ﺑﺴﻴﺎرﯼ از دوﺳﺘﺪاران دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق ﻧﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫دﮐﺘﺮ ﻣﺘﻴﻨﯽ ﮐﻪ ﺧﻮد‪ ،‬در ﺳﻨﻴﻦ ﺟﻮاﻧﯽ‪ ،‬ﻧﺎﻇﺮ ﺑﺴﻴﺎرﯼ از روﯾﺪادهﺎ و ﻣﺒﺎﺣﺜﺎت ﺳﻴﺎﺳﯽ ﺁن دوران ﺑﻮد‪،‬‬

‫ﮐﻮﺷﺶ ﮐﺮدﻩ ﮐﻪ »ﺑﺎ ﺑﻴﻄﺮﻓﯽ‪ ،‬ﺑﺮ اﺳﺎس اﺳﻨﺎد و ﻣﺪارﮎ‪ ،‬ﮐﺎرﻧﺎﻣۀ ﺳﻴﺎﺳﯽ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق را در ﭘﺎﻧﺰدﻩ ﺑﺨﺶ‪،‬‬

‫هﻤﺮاﻩ ‪ ۵‬ﭘﻴﻮﺳﺖ‪ ،‬از ﻧﻈﺮ ﺧﻮاﻧﻨﺪﮔﺎن ﺑﮕﺬراﻧﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘّﻪ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اهﻤﻴّﺖ دوران ﻧﺨﺴﺖ وزﯾﺮﯼ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق‪،‬‬

‫ﺻﻔﺤﺎت ﺑﻴﺸﺘﺮﯼ ﺑﻪ اﯾﻦ دورﻩ ‪ -‬در ﺑﺨﺶ ﻧﻬﻢ و دهﻢ ﮐﺘﺎب ‪ -‬اﺧﺘﺼﺎص دادﻩ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻼوﻩ‪ ،‬در هﺮ‬

‫ﻣﻮرد ﮐﻮﺷﻴﺪﻩ ﺁراء اﻓﺮاد ﻣﺨﺘﻠﻒ را ‪ -‬اﻋﻢ از ﻣﻮاﻓﻖ و ﻣﺨﺎﻟﻒ ‪ -‬درﺑﺎرۀ ﻣﻮﺿﻮع واﺣﺪ ﻧﻘﻞ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺎن ﮐﻪ درﺑﺎرۀ‬

‫ﺳﯽ ام ﺗﻴﺮ ‪ ،١٣٣١‬اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت دورۀ هﻔﺪهﻢ ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮراﯼ ﻣﻠﯽ‪ ،‬ﻣﻮﺿﻮع ﮐﺴﺐ اﺧﺘﻴﺎرات ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق‪،‬‬

‫ﻣﺴﺎﻓﺮت ﺷﺎﻩ در ﻧﻬﻢ اﺳﻔﻨﺪ ﺑﻪ ﺧﺎرﺟﻪ‪ ،‬ردّ اوﻟﻴﻦ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻣﺸﺘﺮﮎ ﺁﻣﺮﯾﮑﺎ و اﻧﮕﻠﻴﺲ‪ ،‬ﻣﺴﺌﻠۀ رﻓﺮاﻧﺪوم و ﺟﺰ‬

‫اﯾﻨﻬﺎ‪ ،‬ﺁراء اﻓﺮاد ﻣﺨﺘﻠﻒ را‪ ،‬ﺑﻪ ﺷﺮح ﯾﺎ ﺑﻪ اﺟﻤﺎل‪ ،‬ﻧﻘﻞ ﮐﺮدﻩ ﺗﺎ ﺧﻮاﻧﻨﺪﮔﺎن‪ ،‬ﺧﻮد درﺑﺎرۀ ﺁﻧﻬﺎ ﺑﻪ داورﯼ ﺑﭙﺮدازﻧﺪ«‬

‫)ﻣﻘﺪﻣﻪ‪ ،‬ﺻﻔﺤﺎت ق‪ -‬ر(‬

‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬ﻣﺆﻟﻒ ﻣﺤﺘﺮم‪ ،‬ﺑﺎ ﻓﺮوﺗﻨﯽ و ﺗﮑﻴﻪ ﺑﺮ ﺁﮔﺎهﯽ و اﻧﺼﺎف ﺧﻮاﻧﻨﺪﮔﺎن‪ ،‬ﺁﻧﺎن را ﺑﻪ ارزﯾﺎﺑﯽ و داورﯼ ﮐﺎرﻧﺎﻣۀ‬

‫ﺳﻴﺎﺳﯽ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق‪ ،‬ﻓﺮا ﻣﯽ ﺧﻮاﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻏﻮﻏﺎﯼ ﻧﻔﺖ‬

‫در ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﻌﺎﺻﺮ ﻣﺎ‪ ،‬ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ اﻳﺮان را دو ﻣﺴﺌﻠۀ اﺳﺎﺳﻲ رﻗﻢ زدﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﻳﻜﻲ‪ :‬ﻧﻔﺖ‪ ،‬و دﻳﮕﺮي‬

‫هﻤﺴﺎﻳﮕﻲ ﺑﺎ دوﻟﺖ روﺳﻴﻪ )و ﺑﻌﺪ اﺗﺤﺎد ﺷﻮروي(‪ .‬ﺑﻲ ﻣﻌﻨﺎ ﻧﻴﺴﺖ اﮔﺮ ﺑﮕﻮﺋﻴﻢ ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﻌﺎﺻﺮ اﻳﺮان ﺑﺎ »ﻧﻔﺖ«‬

‫ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ! ﻣﺴﺌﻠۀ ﻧﻔﺖ و ﺧﺼﻮﺻﺎً اﺳﺘﻴﻔﺎي ﺣﻘﻮق اﻳﺮان از ﺷﺮآﺖ ﻧﻔﺖ اﻧﮕﻠﻴﺲ از دﻳﺮﺑﺎز ﺁرزوي‬
‫ﺑﺴﻴﺎري از ﺳﻴﺎﺳﺘﻤﺪاران اﻳﺮان ﺑﻮدﻩ )از رﺿﺎﺷﺎﻩ و ﻣﺤﻤﺪ رﺿﺎﺷﺎﻩ ﺗﺎ ﺳﺎﻋﺪ و ﻗﻮام اﻟﺴﻠﻄﻨﻪ و رزم ﺁراء و دآﺘﺮ‬

‫ﻣﺼﺪق(‪ ،‬ﻣﺜﻼً رﺿﺎﺷﺎﻩ در ﺟﻠﺴۀ هﻴﺄت وزﻳﺮاﻧﺶ ﺑﺎ ﻋﺼﺒﺎﻧﻴﺖ‪ ،‬ﻣﺘﻦ ﻗﺮارداد ‪ ١٩٠١‬دارﺳﻲ را ﭘﺎرﻩ آﺮد و در ﻣﻴﺎن‬

‫ﺷﻌﻠﻪ هﺎي ﺁﺗﺶ اﻧﺪاﺧﺖ و ﺑﺪﻧﺒﺎل ﺁن ‪ -‬از ﻃﺮﻳﻖ ﻣﺼﻄﻔﻲ ﻓﺎﺗﺢ ‪ -‬ﺑﻪ ﺳﺮﺟﺎن آﺪﻣﻦ )رﺋﻴﺲ ﺷﺮآﺖ ﻧﻔﺖ‬

‫اﻧﮕﻠﻴﺲ( ﭘﻴﻐﺎم داد آﻪ‪» :‬اﻳﺮان دﻳﮕﺮ ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺗﺤﻤﻞ آﻨﺪ و ﺑﺒﻴﻨﺪ درﺁﻣﺪهﺎي ﻋﻈﻴﻢ ﻧﻔﺖ ﺑﻪ ﺟﻴﺐ‬

‫ﺧﺎرﺟﻴﺎن ﺳﺮازﻳﺮ ﺷﻮد در ﺣﺎﻟﻲ آﻪ ﺧﻮد‪ ،‬ﻣﺤﺮوم از ﺁﻧﻬﺎﺳﺖ«‪ ...‬در واﻗﻊ اوﻟﻴﻦ ﮔﻠﻮﻟﻪ ﺑﺮاي ﻣﻠﻲ آﺮدن‬

‫ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ از هﻤﻴﻦ ﻟﺤﻈﻪ ﺷﻠﻴﻚ ﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺑﺎ ﺗﻬﺪﻳﺪات رﺿﺎﺷﺎﻩ‪ ،‬ﺳﺮﺟﺎن آﺪﻣﻦ ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ آﻪ ﺷﺮآﺖ ﻧﻔﺖ ‪ ٣٠‬درﺻﺪ از ﺳﻬﺎم را ﺑﻄﻮر راﻳﮕﺎن‬

‫ﺑﻪ اﻳﺮان واﮔﺬار آﻨﺪ و ﺑﺎﺑﺖ هﺮ ﺗﻦ ﻧﻔﺖ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺷﺪﻩ‪ ،‬دو ﺷﻠﻴﻨﮓ ﺑﻪ اﻳﺮان ﭘﺮداﺧﺖ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬از اﻳﻦ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻣﺘﻌﻬﺪ‬

‫ﺷﺪ آﻪ ﻣﻨﻄﻘۀ اﻣﺘﻴﺎز اﺳﺘﺨﺮاج ﻧﻔﺖ را ﺑﻪ ﻣﻴﺰان ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻬﻲ آﺎهﺶ دهﺪ و در ﻋﻮض‪ ،‬ﺧﻮاﺳﺖ آﻪ ﻣﺪت‬

‫اﻣﺘﻴﺎز‪ ،‬ﺳﻲ ﺳﺎل اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﺎﺑﺪ‪.‬‬

‫ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﺳﺮﺟﺎن آﺪﻣﻦ ﺑﺎ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺷﺪﯾﺪ هﻴﺄت ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﻲ دوﻟﺖ اﻳﺮان )ﺑﻪ ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﻲ ﺳﻴﺪ ﺣﺴﻦ ﺗﻘﻲ زادﻩ‪،‬‬

‫وزﻳﺮ داراﺋﻲ( روﺑﺮو ﮔﺮدﻳﺪ ﺑﻄﻮرﻳﻜﻪ اﻋﻼم ﺷﺪ آﻪ دوﻟﺖ اﻳﺮان ﻗﺮارداد ‪ ١٩٠١‬دارﺳﻲ را ‪ -‬ﻳﻜﻄﺮﻓﻪ ‪ -‬ﻟﻐﻮ ﺧﻮاهﺪ‬

‫آﺮد زﻳﺮا آﻪ ﻣﻨﺎﻓﻊ اﻳﺮان را ﺗﺄﻣﻴﻦ ﻧﻤﻲ آﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﺗﻬﺪﻳﺪ‪ ،‬دوﻟﺖ اﻧﮕﻠﻴﺲ ﻃﻲ ﻳﺎدداﺷﺖ ﺗﻨﺪي ﺿﻤﻦ اﻋﺘﺮاض ﺑﻪ‬

‫دوﻟﺖ اﻳﺮان‪ ،‬رﺿﺎﺷﺎﻩ را ﺑﻪ »اﻗﺪاﻣﺎت ﻧﻈﺎﻣﻲ« ﺗﻬﺪﻳﺪ آﺮد و ﺣﺘﻲ ﺑﻪ ﺁراﻳﺶ ﻧﺎوﮔﺎن ﺟﻨﮕﻲ ﺧﻮد در ﺧﻠﻴﺞ‬

‫ﻓﺎرس ﭘﺮداﺧﺖ و آﻮﺷﻴﺪ ﺗﺎ اﻋﺮاب ﺟﻨﻮب اﻳﺮان را ﺑﻪ ﺷﻮرش و ﻃﻐﻴﺎن وادارد‪ .‬اﻳﻦ ﺗﻬﺪﻳﺪات و ﺗﺤﺮﻳﻜﺎت ﻧﻈﺎﻣﻲ‪،‬‬

‫رﺿﺎﺷﺎﻩ را هﺮاﺳﺎن ﺳﺎﺧﺖ و ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻧﻴﺎزهﺎي ﻣﺎﻟﻲ دوﻟﺖ اﻳﺮان‪ ،‬در ﻣﺬاآﺮات ﺑﻌﺪي‪ ،‬ﺧﻮد ﺳﺮﭘﺮﺳﺘﻲ‬

‫هﻴﺄت را ﺑﺮ ﻋﻬﺪﻩ ﮔﺮﻓﺖ و در ﻧﻬﺎﻳﺖ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ هﺎ را ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ‪ .‬در اﻳﻦ ﻗﺮارداد )آﻪ ﺑﻪ ﻗﺮارداد ‪/=١٣١٢‬‬

‫‪ ١٩٣٣‬ﻣﻌﺮوف اﺳﺖ( ﺑﺎ اﻳﻨﻜﻪ اﻳﺮان ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺑﻪ ﺳﻬﻢ ﺑﻴﺸﺘﺮي دﺳﺖ ﻳﺎﺑﺪ و ﻣﻨﻄﻘۀ ﻋﻤﻠﻴﺎت ﺷﺮآﺖ ﻧﻔﺖ را ﻧﻴﺰ‬

‫از ‪ ٥٠٠‬هﺰار ﻣﺎﻳﻞ ﻣﺮﺑﻊ ﺑﻪ ‪ ١٠٠‬هﺰار ﻣﺎﻳﻞ ﻣﺮﺑﻊ آﺎهﺶ دهﺪ و ﺣﻖ اﻧﺤﺼﺎري ﺷﺮآﺖ ﻧﻔﺖ اﻧﮕﻠﻴﺲ را در‬

‫ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻟﻮﻟﻪ هﺎي ﻧﻔﺖ ﺗﺎ ﺳﻮاﺣﻞ ﺧﻠﻴﺞ ﻓﺎرس ﻟﻐﻮ آﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﺗﻤﺪﻳﺪ ﻣﺪت ﻗﺮارداد ﺗﺎ ‪ ٣٠‬ﺳﺎل دﻳﮕﺮ‪ ،‬اﻗﺪاﻣﺎت‬

‫رﺿﺎﺷﺎﻩ را ﺑﺎ ﻳﻚ اﺷﺘﺒﺎﻩ ﺑﺰرگ هﻤﺮاﻩ ﺳﺎﺧﺖ‪ ،‬ﺧﻄﺎﺋﻲ آﻪ ﺳﻴﺪ ﺣﺴﻦ ﺗﻘﻲ زادﻩ )وزﻳﺮ داراﺋﻲ رﺿﺎﺷﺎﻩ( از‬

‫ﻧﻘﺶ ﺧﻮد در ﺁن ﺑﻌﻨﻮان »ﺁﻟﺖ ﻓﻌﻞ« ﻳﺎد آﺮدﻩ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻧﻜﺘﻪ اي را آﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﺁن ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺖ اﻳﻨﺴﺖ آﻪ در اﻳﻦ هﻨﮕﺎم‪ ،‬اﻳﺮان در ﺑﻴﻦ دو ﺳﻨﮓ ﺁﺳﻴﺎب ﻗﺪرت هﺎي‬

‫اﺳﺘﻌﻤﺎري )روس و اﻧﮕﻠﻴﺲ( ﻗﺮار داﺷﺖ و هﺮﮔﻮﻧﻪ ﻗﺮاردادي ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ و ﻣﻼﺣﻈﺎت ﺳﻴﺎﺳﻲ اﻳﻦ دو‬

‫ﻗﺪرت ﺑﺰرگ اﺳﺘﻌﻤﺎري اﻧﺠﺎم ﻣﻲ ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻣﻮاﺿﻊ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺳﻴﺎﺳﺘﻤﺪاران وﻗﺖ ﻣﻲ ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ در آﺎدر‬

‫ﻓﺸﺎرهﺎي اﻳﻦ »دو ﺳﻨﮓ ﺁﺳﻴﺎب« درك ﮔﺮدد و اﮔﺮ ﺑﭙﺬﻳﺮﻳﻢ آﻪ ﺳﻴﺎﺳﺖ را »هﻨﺮِ ﺗﺤﻘﻖ ﻣﻤﻜﻨﺎت« ﺗﻌﺮﻳﻒ‬

‫آﺮدﻩ اﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺳﻠﻄۀ ﺳﻴﺎﺳﻲ ‪ -‬ﻧﻈﺎﻣﻲ روﺳﻴﻪ و اﻧﮕﻠﻴﺲ در ﻣﻨﻄﻘﻪ‪ ،‬ﺑﺴﻴﺎري از ﺳﻴﺎﺳﺘﻤﺪاران و‬

‫دوﻟﺘﻤﺮدان اﻳﺮان در اﻳﻦ دوران ﺑﺪﻧﺒﺎل ﺗﺤﻘﻖ »ﻣﻤﻜﻨﺎت« ﺑﻮدﻩ اﻧﺪ و ﻧﻪ »ﻣﻄﻠﻮﺑﺎت« و ﺁﻧﺎن آﻪ ﺧﻮاﺳﺘﻪ اﻧﺪ در‬

‫هﺎﻟﻪ اي از ﺁرﻣﺎن ﮔﺮاﺋﻲ و ﻣﻄﻠﻮب ﺧﻮاهﻲ ﻋﻤﻞ آﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺧﻮد‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺟﺎﻣﻌۀ اﻳﺮان را ﺑﻪ ﭘﺮﺗﮕﺎﻩ هﺎي‬
 ‫ﺑﻲ ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺳﻮق دادﻩ اﻧﺪ‪ ،‬وﻗﺎﻳﻊ ‪ ٢٨‬ﻣﺮداد ‪ ٣٢‬و ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ دآﺘﺮ ﻣﺼﺪق و ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺑﻌﺪي ﺁن‪ ،‬ﻧﻤﻮﻧﻪ اي از اﻳﻦ‬

‫»ﺁرﻣﺎن ﮔﺮاﺋﻲ« و »ﻣﻄﻠﻮب ﺧﻮاهﻲ« ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺑﻌﺪ از رﺿﺎﺷﺎﻩ‪ ،‬ﻣﺴﺌﻠۀ اﺳﺘﻴﻔﺎي ﺣﻘﻮق اﻳﺮان از ﺷﺮآﺖ ﻧﻔﺖ اﻧﮕﻠﻴﺲ در دوﻟﺖ هﺎي ﺳﺎﻋﺪ‪ ،‬ﻗﻮام‪ ،‬رزم ﺁرا‬

‫و دآﺘﺮ ﻣﺤﻤﺪ ﻣﺼﺪّق ﻧﻴﺰ دﻧﺒﺎل ﮔﺮدﻳﺪ‪.‬‬

‫ﮔﻔﺘﻨﯽ اﺳﺖ آﻪ ﻗﺮارداد ﻣﻌﺮوف »ﮔﺲ ‪ -‬ﮔﻠﺸﺎﺋﻴﺎن« زﻣﺎﻧﻲ از ﻃﺮف دوﻟﺖ ﺳﺎﻋﺪ ﺑﻪ ﻣﺠﻠﺲ اراﺋﻪ ﺷﺪ آﻪ‬

‫ﻓﻘﻂ ﭼﻬﺎر روز ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎن دورۀ ﭘﺎﻧﺰدهﻢ ﻣﺠﻠﺲ ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧﺪﻩ ﺑﻮد‪ .‬ﺁﻳﺎ اﻳﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ‪ ،‬ﺁﮔﺎهﺎﻧﻪ ﻳﺎ ﻋﺎﻣﺪاﻧﻪ و ﻧﺎﺷﻲ از‬

‫هﻮﺷﻴﺎري ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺳﺎﻋﺪ ﻣﺮاﻏﻪ اي ﺑﻮد؟ ﺁﻳﺎ او ﻣﻲ ﺧﻮاﺳﺖ آﻪ در آﺸﻤﻜﺶ هﺎ و ﺑﺤﺚ هﺎ و ﺟﺪال هﺎي‬

‫ﻣﺮﺳﻮم ﻣﺠﻠﺲ در ﺑﺎرۀ اﻳﻨﮕﻮﻧﻪ ﻗﺮاردادهﺎ‪ ،‬ﻋﻤﺮ ﭼﻬﺎر روزۀ ﻣﺠﻠﺲ ﺑﭙﺎﻳﺎن رﺳﺪ ﺗﺎ او از ﻓﺸﺎر دوﻟﺖ اﻧﮕﻠﻴﺲ در‬

‫ﺗﺤﻤﻴﻞ ﻗﺮارداد »ﮔﺲ ‪ -‬ﮔﻠﺸﺎﺋﻴﺎن« رهﺎﺋﻲ ﻳﺎﺑﺪ؟ در هﺮ ﺣﺎل‪ ،‬در اﯾﻦ ﺟﺮﯾﺎن‪ ،‬ﻣﺼﺪّق در ﻧﺎﻣۀ ﺧﻮد ﺑﻪ ﻣﺠﻠﺲ‬

‫ﺷﻮراﯼ ﻣﻠّﯽ‪ ،‬ﻧﻪ از ردّ ﻗﺮارداد اﻟﺤﺎﻗﯽ »ﮔَﺲ ‪ -‬ﮔﻠﺸﺎﺋﻴﺎن« ﺳﺨﻦ ﺑﻪ ﻣﻴﺎن ﺁورد و ﻧﻪ از ﻣﻠّﯽ ﺷﺪن ﻧﻔﺖ‪ ،‬وﻟﯽ‬

‫ﺑﺎ ﺳﺨﻨﺮاﻧﻲ ‪ ٤‬روزۀ ﺣﺴﻴﻦ ﻣﮑﯽ در ﻣﺠﻠﺲ و در ﻧﺘﻴﺠﻪ‪ ،‬ﺑﺎ ﭘﺎﻳﺎن رﺳﻴﺪن ﻋﻤﺮ ﻣﺠﻠﺲ ﭘﺎﻧﺰدهﻢ‪ ،‬اﻳﻦ ﻗﺮارداد‬

‫ﻓﺮﺻﺖ ﺗﺼﻮﻳﺐ ﻳﺎ رد ﻧﻴﺎﻓﺖ و ﺑﻪ رأي ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﻧﺸﺪ‪.‬‬

‫از اﻳﻦ ﮔﺬﺷﺘﻪ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ اﺷﺎرﻩ آﻨﻢ آﻪ اوﻟﻴﻦ »ﺗﺤﺮﯾﻢ ﻣﺬاﮐﺮات ﻧﻔﺖ« و ﺳﻴﺎﺳﺖ »ﻣﻮازﻧۀ ﻣﻨﻔﻲ« )آﻪ ﺑﻌﺪهﺎ‬

‫ﺑﻪ ﺳﻴﺎﺳﺖ اﺳﺎﺳﻲ دآﺘﺮ ﻣﺼﺪّق در ﺑﺎرۀ ﻧﻔﺖ ﺑﺪل ﮔﺮدﻳﺪ( از ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮي ﺳﺎﻋﺪ ﺁﻏﺎز ﺷﺪ‪ .‬او ﺿﻤﻦ‬

‫ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺷﺪﻳﺪ ﺑﺎ ﺗﻘﺎﺿﺎي ﺷﻮروي هﺎ در ﺑﺎرۀ اﻣﺘﻴﺎز ﻧﻔﺖ ﺷﻤﺎل )در ﺳﺎل ‪ ،(١٣٢٣‬ﺑﺮرﺳﻲ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدات‬

‫ﺷﺮآﺖ هﺎي ﻧﻔﺘﻲ آﺸﻮرهﺎي دﻳﮕﺮ را ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺑﻌﺪ از ﺧﺮوج ﻧﻴﺮوهﺎي ﻣﺘﻔﻘﻴﻦ از اﻳﺮان ﻣﻮآﻮل آﺮد )در ﺁن زﻣﺎن‬

‫ﺳﻲ هﺰار ﺳﺮﺑﺎز روﺳﻲ در اﻳﺮان ﻣﺴﺘﻘﺮ ﺑﻮدﻧﺪ(‪.‬‬

‫رد ﺗﻘﺎﺿﺎي دوﻟﺖ ﺷﻮروي از ﻃﺮف ﺳﺎﻋﺪ ﻣﺮاﻏﻪ اي )آﻪ زﻣﺎﻧﻲ ﻧﻴﺰ ﺳﻔﻴﺮ اﻳﺮان در ﻣﺴﻜﻮ ﺑﻮد( ﺑﻪ ﻳﻚ‬

‫ﺟﻨﺠﺎل ﺑﺰرگ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺷﺪ ﺑﻄﻮرﻳﻜﻪ »آﺎﻓﺘﺎرادزﻩ« )ﻓﺮﺳﺘﺎدۀ ﻣﺨﺼﻮص دوﻟﺖ ﺷﻮروي ﺑﻪ اﻳﺮان( ﺑﺮﺧﻼف‬

‫اﺻﻮل دﻳﭙﻠﻤﺎﺗﻴﻚ و ﺑﺪون رﻋﺎﻳﺖ ﺁداب ﻳﻚ ﻣﻴﻬﻤﺎن در اﻳﺮان‪ ،‬ﻃﻲ ﻳﻚ آﻨﻔﺮاﻧﺲ ﻣﻄﺒﻮﻋﺎﺗﻲ در ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﺳﺎﻋﺪ‬

‫)ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ( را ﺑﺸﺪت ﻣﻮرد ﺗﻮهﻴﻦ و ﺣﻤﻠﻪ ﻗﺮار داد و ﺑﺪﻧﺒﺎل ﺗﻮهﻴﻦ و ﺗﻬﺎﺟﻢ »آﺎﻓﺘﺎرادزﻩ«‪ ،‬ﺣﺰب ﺗﻮدﻩ ﻧﻴﺰ ﺑﺎ‬

‫ﺑﺮاﻩ اﻧﺪاﺧﺘﻦ ﺗﻈﺎهﺮات ﮔﺴﺘﺮدﻩ )زﻳﺮ ﭼﺘﺮ ﺣﻤﺎﻳﺖ ﺳﺮﺑﺎزان ﻣﺴﻠﺢ ﺷﻮروي( ﺑﺎ ﺷﻌﺎر »ﻣﺮگ ﺑﺮ ﺳﺎﻋﺪِ‬

‫ﻓﺎﺷﻴﺴﺖ!« ﺧﻮاﺳﺘﺎر »ﻧﻔﺖ ﺷﻤﺎل ﺑﺮاي ﺷﻮروي« ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬ﺟﺎﻟﺐ اﺳﺖ آﻪ در اﻳﻦ ﺗﻈﺎهﺮات ﮔﺴﺘﺮدﻩ‪،‬‬

‫ﺑﺴﻴﺎري از ﺷﺮآﺖ آﻨﻨﺪﮔﺎن ﻧﺎﺁﮔﺎﻩ ‪ ،‬ﺷﻌﺎر »ﻣﺮگ ﺑﺮ ﺳﺎﻋﺪِ ﻓﺎﺷﻴﺴﺖ!« را »ﻣﺮگ ﺑﺮ ﺳﺎﻋﺖ ﻓﺎﺷﻴﺴﺖ!« ﺗﻠﻔﻆ‬

‫ﻣﻲ آﺮدﻧﺪ‪ ...‬در اﻳﻦ ﻣﻴﺎﻧﻪ‪ ،‬دآﺘﺮ ﻣﺼﺪق ﻧﻴﺰ از ﺣﻤﻼت و ﺗﻮهﻴﻦ هﺎي ﻧﺸﺮﻳﺎت ﺣﺰب ﺗﻮدﻩ در اﻣﺎن ﻧﻤﺎﻧﺪ ﺑﻠﻜﻪ او‬

‫را ﻧﻴﺰ )ﺑﺨﺎﻃﺮ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺷﺠﺎﻋﺎﻧﻪ اش ﺑﺎ ﺗﻘﺎﺿﺎي ﺷﻮروي هﺎ( »ﺳﻤﺒﻞ اﺷﺮاﻓﻴﺖ ﭘﻮﺳﻴﺪﻩ«‪» ،‬ﺳﻴﺎﺳﺘﻤﺪار‬

‫ﻣﺮﺗﺠﻊ و آﻬﻨﻪ ﭘﺮﺳﺖ« و »ﻋﺎﻣﻞ اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺴﻢ« ﻧﺎﻣﻴﺪﻧﺪ!!‬

‫دوﻟﺖ رزم ﺁرا )ﺷﻮهﺮ ﺧﻮاهﺮ ﺻﺎدق هﺪاﻳﺖ( ﻧﻴﺰ آﻪ در آﺸﺎآﺶ ﺑﻴﻦ دوﻟﺖ هﺎي روﺳﻴﻪ و اﻧﮕﻠﻴﺲ‪ ،‬ﺑﺪﻧﺒﺎل‬

‫ﻧﻴﺮوي ﺳﻮﻣﻲ )ﺁﻣﺮﻳﻜﺎ( ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺎ اﺟﺮاي اﺻﻼﺣﺎت ﮔﺴﺘﺮدۀ اداري و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ )از ﺟﻤﻠﻪ ﻣﺒﺎرزﻩ ﺑﺎ ﻓﺴﺎد و ﺳﻮء‬
 ‫اﺳﺘﻔﺎدﻩ هﺎﯼ ﻣﺎﻟﯽ ﻣﻘﺎﻣﺎت دوﻟﺘﯽ‪ ،‬اﻓﺰاﯾﺶ ﻣﺎﻟﻴﺎت ﺛﺮوﺗﻤﻨﺪان و ﺧﺼﻮﺻﺎً ﺗﻘﺴﻴﻢ اراﺿﻲ دوﻟﺘﻲ ﺑﻴﻦ‬

‫روﺳﺘﺎﺋﻴﺎن و ﺗﺸﻜﻴﻞ اﻧﺠﻤﻦ هﺎي اﻳﺎﻻﺗﻲ و وﻻﻳﺘﻲ ﻣﻨﺪرج در ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﻲ ﻣﺸﺮوﻃﻴﺖ( در ﻣﺴﺌﻠۀ ﻧﻔﺖ ﻧﻴﺰ‬

‫ﺿﻤﻦ درﺧﻮاﺳﺖ ﻧﺼﻔﺎﻧﺼﻒ )‪ (٥٠-٥٠‬ﺳﻮدِ ﺣﺎﺻﻠﻪ از درﺁﻣﺪ ﻧﻔﺖ‪ ،‬ﺑﺮ ﺁﻣﻮزش دﻩ ﺳﺎﻟۀ اﻳﺮاﻧﻴﺎن در اﻣﻮر ﻓﻨﻲ‬

‫ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ و آﺎهﺶ ﺗﻌﺪاد آﺎرآﻨﺎن اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ و هﻨﺪي ﺷﺮآﺖ ﻧﻔﺖ ﺗﺄآﻴﺪ ورزﻳﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻃﺮح ﺑﺎ ﺣﻤﺎﻳﺖ و‬

‫هﻤﺪﻟﻲ ﺁﻣﺮﻳﻜﺎﺋﻲ هﺎ )آﻪ در ﺁن زﻣﺎن واﻗﻌﺎً از دوﺳﺘﺎن و ﺣﺎﻣﻴﺎن اﻳﺮان ﺑﻮدﻧﺪ( هﻤﺮاﻩ ﺑﻮد و ﺑﺮاﺳﺎس ﺁن ﺑﺮاي‬

‫اوﻟﻴﻦ ﺑﺎر‪ ،‬اﻳﺮان اﺟﺎزﻩ ﻣﻲ ﻳﺎﻓﺖ ﺗﺎ دﻓﺎﺗﺮ ﺷﺮآﺖ ﻧﻔﺖ را ﺑﺎزرﺳﻲ آﻨﺪ و ﺻﺎدرات ﺷﺮآﺖ ﻧﻔﺖ اﻧﮕﻠﻴﺲ را در‬

‫ﺑﻨﺎدر اﻳﺮان زﻳﺮ ﻧﻈﺮ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬رزم ﺁرا ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮد ﮐﻪ »ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻓﻘﺪان اﻣﮑﺎﻧﺎت ﻓﻨّﯽ و ﺗﺪارﮐﺎﺗﯽ و ﻣﺎﻟﯽ‪،‬‬

‫ﻣﻠّﯽ ﮐﺮدن ﺷﺘﺎﺑﺰدۀ ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ‪ ،‬ﺑﺰرﮔﺘﺮﯾﻦ ﺧﻴﺎﻧﺖ اﺳﺖ« و‪ ...‬اﻳﻦ ﻃﺮح ﻣﻌﻘﻮل و ﻣﻤﻜﻦ )و ﻧﻪ ﻣﻄﻠﻮبِ(‬

‫رزم ﺁرا و ﺗﻮﺻﻴﻪ هﺎﯼ دﻟﺴﻮزاﻧﻪ وﯼ‪ ،‬ﻣﺘﺄﺳﻔﺎﻧﻪ در هﻴﺎهﻮهﺎ و ﺟﺪال هﺎ و ﺟﻨﺠﺎل هﺎي ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن ﻣﺠﻠﺲ و‬

‫روزﻧﺎﻣﻪ هﺎي واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﺁﻧﺎن ﺗﺤﻘﻖ ﻧﻴﺎﻓﺖ ﺑﻄﻮرﻳﻜﻪ ﺷﺨﺼﻴﺖ ﺣﻘﻮﻗﺪان و ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ اي ﭼﻮن دآﺘﺮ ﻣﺼﺪّق از‬

‫ﺗﺮﻳﺒﻮن ﻣﺠﻠﺲ ﺧﻄﺎب ﺑﻪ رزم ﺁرا ﻓﺮﻳﺎد آﺮد‪» :‬ﺑﻪ وﺣﺪاﻧﻴّﺖ ﺣﻖ‪ ،‬ﺧﻮن ﻣﯽ ﮐﻨﻴﻢ! ﺧﻮن ﻣﯽ‬

‫ﮐﻨﻴﻢ! ﻣﯽ زﻧﻴﻢ و ﮐﺸﺘﻪ ﻣﯽ ﺷﻮﯾﻢ! اﮔﺮ ﺷﻤﺎ ﻧﻈﺎﻣﯽ هﺴﺘﻴﺪ‪ ،‬ﻣﻦ از ﺷﻤﺎ ﻧﻈﺎﻣﯽ ﺗﺮم‪ .‬ﻣﯽ‬

‫ﮐُﺸﻢ! در هﻤﻴﻦ ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻤﺎ را ﻣﯽ ﮐُﺸﻢ!«‪.‬‬

‫ﭼﻬﺎر روز ﺑﻌﺪ‪ ،‬ﺳﭙﻬﺒﺪ ﺣﺎﺟﻌﻠﻲ رزم ﺁرا‪ ،‬ﻧﻪ ﺑﺪﺳﺖ دآﺘﺮ ﻣﺼﺪّق‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺪﺳﺖ ﻓﺪاﺋﻴﺎن اﺳﻼم آﺸﺘﻪ ﺷﺪ و‬

‫ﺷﮕﻔﺘﺎ ﮐﻪ ﻗﺘﻞ رزم ﺁرا ﺑﺎ ﺗﺎﺋﻴﺪ و ﺟﺸﻦ و ﭘﺎﯾﮑﻮﺑﯽِ ﻋﻤﻮم رهﺒﺮان ﺟﺒﻬۀ ﻣﻠّﯽ )و از ﺟﻤﻠﻪ ﻣﺼﺪّق( هﻤﺮاﻩ ﺑﻮد و‬

‫ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺟﺎﻣﻌۀ ﺳﻴﺎﺳﻲ اﻳﺮان از ﺁﺷﻮﺑﻲ ﺑﻪ ﺁﺷﻮﺑﻲ دﻳﮕﺮ و از ﻋﺼﺒﻴﺘﯽ ﺑﻪ ﻋﺼﺒﻴﺘﯽ دﻳﮕﺮ ﭘﺮﺗﺎب ﮔﺮدﻳﺪ‪.‬‬

‫ﺑﺮرﺳﻲ روزﻧﺎﻣﻪ هﺎ‪ ،‬ﻧﻄﻖ هﺎ و ﻣﺒﺎﺣﺜﺎت ﺳﻴﺎﺳﻲ اﻳﻦ دوران‪ ،‬ﮔﻮﺷۀ دﻳﮕﺮي از ﻋﺼﺒﻴﺖ هﺎي ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻣﺎن‬

‫را ﺁﺷﻜﺎر ﻣﻲ آﻨﺪ‪ :‬اﺋﺘﻼف هﺎي ﻣﺘﻐﻴﺮ‪ ،‬ﻣﻮاﺿﻊ ﺳﻴﺎل و ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺁﺳﺎن ﺳﻴﺎﺳﺖ هﺎ و ﻣﻮاﺿﻊ اﺣﺰاب و ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن‬

‫ﻣﺠﻠﺲ و ﻧﻴﺰ ﺟﻨﺠﺎل هﺎي روزﻣﺮۀ اﺣﺰاب و روزﻧﺎﻣﻪ هﺎ‪ ،‬ﺗﺄﺋﻴﺪ آﻨﻨﺪۀ ﺳﺨﻦ ﻧﺎﻇﺮان و دﯾﭙﻠﻤﺎت هﺎﯼ ﻏﺮﺑﯽ در اﯾﻦ‬

‫دوران اﺳﺖ آﻪ »ﻣﺒﺎﺣﺜﺎت ﺳﻴﺎﺳﻲ در اﻳﺮان‪ ،‬ﭼﻴﺰي ﺟﺰ ﺧﺸﻢ و هﻴﺎهﻮي ذهﻦ هﺎي ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻧﻴﺎﻓﺘﻪ‬

‫ﻧﻴﺴﺖ!« )ﺁﺑﺮاهﺎﻣﻴﺎن‪ ،‬ص ‪(١٨٠‬‬

‫دﮐﺘﺮ رﺿﺎ زادۀ ﺷﻔﻖ ‪ -‬از رهﺒﺮان ﺣﺰب اﯾﺮانِ ﻃﺮﻓﺪار ﻣﺼﺪّق ‪ -‬ﻧﻴﺰ ﺗﺄﮐﻴﺪ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪:‬‬

‫»ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن ﻣﺎ ‪ -‬ﺑﺨﺼﻮص در ﻣﺠﻠﺲ ﭼﻬﺎردهﻢ و ﭘﺎﻧﺰدهﻢ ﮐﻪ ﻣﻦ در ﺁﻧﻬﺎ ﺣﻀﻮر داﺷﺘﻢ ‪ -‬ﭼﻨﺎن رﻓﺘﺎر ﻣﯽ ﮐﺮدﻧﺪ‬

‫ﮐﻪ ﮔﻮﺋﯽ دﺷﻤﻨﺎنِ ﺷﻤﺸﻴﺮ ﮐﺸﻴﺪۀ وزراﯾﻨﺪ ‪ ...‬ﻣﻦ ﺑﺎ ﻧﺎﻇﺮان ﻏﺮﺑﯽ ﻣﻮاﻓﻘﻢ ﮐﻪ اﯾﺮان را ﻣﻠﺘّﯽ از اﻓﺮاد‬

‫ﺁﻧﺎرﺷﻴﺴﺖ ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬در ﮐﺸﻮر ﻣﺎ هﺮ ﮐﺲ ﺧﻮد را رهﺒﺮ ﻣﯽ ﺷﻤﺎرد‪ ،‬اهﺪاف ﺧﻮد را ﻃﯽ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪،‬‬

‫راﻩ ﺧﻮد را ﻣﯽ رود و ﺑﺪون ﭘﺸﻴﻤﺎﻧﯽ‪ ،‬دﯾﮕﺮان را ﭘﺎﯾﻤﺎل ﻣﯽ ﺳﺎزد‪ ،‬ﺑﻪ دﻟﻴﻞ اﯾﻦ رواﻧﺸﻨﺎﺳﯽ ﻓﺮدﯼ اﺳﺖ‬

‫ﮐﻪ ﺻﺪهﺎ ﺣﺰبِ ﻗﻄﻌﻪ ﻗﻄﻌﻪ ﺷﺪﻩ و ﺗﻔﺮﻗﻪ اﻓﮑﻦ‪ ،‬ﺻﺤﻨۀ ﺳﻴﺎﺳﯽ ﻣﺎ را ﺁﺷﻔﺘﻪ ﮐﺮدﻩ اﺳﺖ«‪) .‬ﺧﺎﻃﺮات ﻣﺠﻠﺲ‬

‫و دﻣﻮﮐﺮاﺳﯽ ﭼﻴﺴﺖ؟‪ ،‬ﺻﺺ ‪ ،۴-٣‬ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از‪ :‬ﺁﺑﺮاهﺎﻣﻴﺎن‪ ،‬ص ‪.(١۵٢‬‬

 ‫در ﭼﻨﻴﻦ ﻓﻀﺎﺋﻲ از دﺷﻨﻪ هﺎ و دﺷﻨﺎم هﺎ‪» ،‬ﻗﻬﺮﻣﺎن« ﺑﻪ راﺣﺘﻲ ﺑﻪ »ﺿﺪ ﻗﻬﺮﻣﺎن« ﺑﺪل ﻣﻲ ﺷﺪ و‬

‫»ﺳﺮﺑﺎز ﻓﺪاآﺎر وﻃﻦ« ‪ -‬ﺑﻪ راﺣﺘﻲ ‪ -‬ﺑﻪ »ﺳﺮﺑﺎز ﺧﻄﺎآﺎر وﻃﻦ« ﺳﻘﻮط ﻣﻲ ﮐﺮد‪ ،‬ﻧﻤﻮﻧﻪ اش ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ‬

‫ﺣﺴﻴﻦ ﻣﮑّﯽ اﺳﺖ آﻪ ﺗﺎ روزي آﻪ ﺑﺎ ﻣﺼﺪق و در آﻨﺎر ﻣﺼﺪق ﺑﻮد »ﺳﺮﺑﺎز ﻓﺪاآﺎر وﻃﻦ« ﻟﻘﺐ ﻳﺎﻓﺖ‬

‫ﺁﻧﭽﻨﺎﻧﻜﻪ ﺷﻬﺮ ﺗﻬﺮان در اﺳﺘﻘﺒﺎل از او ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﺑﻲ ﺳﺎﺑﻘﻪ اي ﺗﻌﻄﻴﻞ ﺷﺪ‪ ،‬اﻣﺎ هﻤﻴﻦ ﻣﮑّﯽ از روزي آﻪ از‬

‫ﻣﺼﺪق ﺟﺪا ﮔﺮدﻳﺪ و ﺑﻪ ﺻﻒ ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن ﭘﻴﻮﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﻴﺎﻧﺖ و ﺳﺎزش ﻣﺘﻬﻢ ﺷﺪ و‪ (٣) ...‬ﺗﺎرﻳﺦ ﺳﻴﺎﺳﻲ اﻳﺮان در‬

‫دوران ﻣﻌﺎﺻﺮ ‪ -‬ﻋﻤﻮﻣﺎً‪ -‬ﺑﺎزﺗﺎب ﺧﺸﻢ و هﻴﺎهﻮي »ذهﻦ هﺎي ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻧﻴﺎﻓﺘﻪ« اﺳﺖ‪ ...‬و درﻳﻐﺎ آﻪ هﻨﻮز ﻧﻴﺰ‬

‫درﯾﭽۀ ذهﻦ و زﺑﺎن ﺑﺴﻴﺎري از روﺷﻨﻔﻜﺮان و رهﺒﺮان ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻣﺎ ﺑﺮ ﭘﺎﺷﻨۀ هﻤﺎن ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻧﻴﺎﻓﺘﮕﻲ ذهﻨﻲ و‬

‫ﻃﻔﻮﻟﻴﺖ ﻓﻜﺮي ﻣﻲ ﭼﺮﺧﺪ ‪...‬‬

‫ﻓﮑﺮ ﻣﻠّﯽ ﮐﺮدن ﻧﻔﺖ از ﮐﻴﺴﺖ؟‬

‫ﺑﯽ ﺗﺮدﯾﺪ‪ ،‬ﻣﻠّﯽ ﮐﺮدن ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ و اﺳﺘﻴﻔﺎﯼ ﺣﻘﻮق ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﻣﻠّﺖ اﯾﺮان‪ ،‬ﯾﮑﯽ از ﺑﺰرﮔﺘﺮﯾﻦ روﯾﺪادهﺎ و‬

‫دﺳﺘﺎوردهﺎﯼ ﻣﻠّﯽ در ﺗﺎرﯾﺦ ﻣﻌﺎﺻﺮ اﯾﺮان اﺳﺖ‪ .‬درﺑﺎرۀ ﻣﺒﺘﮑﺮ اﯾﻦ ﻓﮑﺮ‪ ،‬رواﯾﺎت ﻣﺨﺘﻠﻔﯽ در ﻣﻴﺎن اﺳﺖ و ﻋﻤﺪﺗﺎً‬

‫ﻓﮑﺮ ﻣﻠّﯽ ﮐﺮدن ﻧﻔﺖ را ﺳﺎﺧﺘﻪ و ﭘﺮداﺧﺘۀ دﮐﺘﺮ ﺣﺴﻴﻦ ﻓﺎﻃﻤﯽ ﯾﺎ دﮐﺘﺮ ﻣﺤﻤّﺪ ﻣﺼﺪّق ﻣﯽ داﻧﻨﺪ در ﺣﺎﻟﻴﮑﻪ‬

‫ﭘﻴﮕﻴﺮﯼ ﺑﺤﺚ هﺎﯼ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻧﻔﺖ در ﻣﺠﻠﺲ‪ ،‬ﻧﺸﺎن ﻣﯽ دهﺪ ﮐﻪ ﺳﺎل هﺎ ﭘﻴﺸﺘﺮ‪ ،‬ﺳﺎﻋﺪ ﻣﺮاﻏﻪ اﯼ ﺳﻴﺎﺳﺖ‬

‫»ﺗﺤﺮﯾﻢ ﻣﺬاﮐﺮات ﻧﻔﺖ« را ﺁﻏﺎز ﮐﺮدﻩ ﺑﻮد و ﺳﭙﺲ در هﻤﻴﻦ زﻣﺎن‪ ،‬ﻏﻼﻣﺤﺴﻴﻦ رﺣﻴﻤﻴﺎن )ﻧﻤﺎﯾﻨﺪۀ ﻗﻮﭼﺎن( ﻃﺮح‬

‫»اﻟﻐﺎﯼ ﻗﺮارداد ﻧﻔﺖ ﺟﻨﻮب« را ﺑﻪ ﻣﺠﻠﺲ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﮐﺮد و از ﻣﺼﺪّق ﻧﻴﺰ ﺗﻘﺎﺿﺎ ﻧﻤﻮد ﺗﺎ ﺁﻧﺮا اﻣﻀﺎء ﮐﻨﺪ‪ ،‬وﻟﯽ‬

‫ﻣﺼﺪّق از اﻣﻀﺎء و ﺗﺎﺋﻴﺪ اﯾﻦ ﻃﺮح ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ‪ ،‬ﺧﻮددارﯼ ﮐﺮدﻩ ﺑﻮد‪) .‬ﻣﺘﻴﻨﯽ‪ ،‬ﺻﺺ ‪ ،١۵٩-١۵٨‬ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از‪ :‬ﮐﯽ‬

‫اﺳﺘﻮان‪ ،‬ج ‪ ،١‬ص ‪ .(٢٢٣-٢٢٢‬ﺣﺴﻴﻦ ﻣﮑّﯽ ﺿﻤﻦ اﯾﻨﮑﻪ ﺧﻮد‪ ،‬ﻧﺮﯾﻤﺎن و ﺣﺴﻴﻦ ﻓﺎﻃﻤﯽ را ﻣﺒﺘﮑﺮ اﯾﻦ ﻃﺮح ﻣﯽ‬

‫داﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺄﮐﻴﺪ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ » دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق ﺁﺧﺮﯾﻦ ﮐﺴﯽ ﺑﻮد ﮐﻪ اﻣﻀﺎﯼ ﺧﻮد را ﭘﺎﯼ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻧﻬﺎد«‪) .‬ﻣﺘﻴﻨﯽ‪ ،‬ص‬

‫‪ ،٢٢٨‬ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از‪ :‬ﻣﻮﺣّﺪ‪ ،‬ج ‪ ،١‬ص ‪(١١٨‬‬

‫از ﻃﺮف دﯾﮕﺮ‪ :‬دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق در ﻣﻼﻗﺎت ﺑﺎ ﺷﺎﻩ و در ﭘﺎﺳﺦ ﺗﻠﮕﺮاف ﺗﺸﻮﯾﻖ و ﺗﺎﺋﻴﺪ او ﺗﺄﮐﻴﺪ ﮐﺮد ﮐﻪ‪» :‬ﺷﺎﻩ‪،‬‬

‫ﺳﻬﻢ ﺑﺰرﮔﯽ در ﻣﻮﻓﻘﻴّﺖ هﺎﯼ دوﻟﺖ )در اﻣﺮ ﻣﻠّﯽ ﮐﺮدن ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ( داﺷﺘﻪ اﺳﺖ و ﻧﺎم او در ﺗﺎرﯾﺦ ﺧﻮاهﺪ‬

‫ﻣﺎﻧﺪ ‪ ...‬هﺮ ﻣﻮﻓﻘﻴّﺘﯽ درهﺮ ﺟﺎ و هﺮ ﻣﻮرد ﺗﺤﺼﻴﻞ ﺷﺪﻩ‪ ،‬ﻣﺮهﻮن ﺗﻮﺟّﻬﺎت و ﻋﻨﺎﯾﺎت ذات اﻗﺪس ﻣﻠﻮﮐﺎﻧﻪ اﺳﺖ‬

‫ﮐﻪ هﻤﻪ وﻗﺖ‪ ،‬دوﻟﺖ را ﺗﻘﻮﯾﺖ و رهﺒﺮﯼ ﻓﺮﻣﻮدﻩ اﻧﺪ«‪) .‬ﻣﺘﻴﻨﯽ‪ ،‬ﺻﺺ ‪ ٢۶۵‬و ‪ ،٢٩٣‬ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از‪ :‬ﻣﺼﺪّق‪ ،‬ص‬

‫‪٣۶۶‬؛ ﻣﻮﺣّﺪ‪ ،‬ج ‪ ،١‬ص ‪(۴۵۶‬‬

‫ﺑﺎ اﯾﻦ ﻣﻘﺪﻣﺎت‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ ﭘﺬﯾﺮﻓﺖ ﮐﻪ در ﻣﺠﻠﺲ ﭘﺎﻧﺰدهﻢ و ﺷﺎﻧﺰدهﻢ‪ ،‬ﮐﺴﺎﻧﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺣﺴﻴﻦ ﻣﮑّﯽ‪ ،‬دﮐﺘﺮ ﺑﻘﺎﺋﯽ‪،‬‬

‫ﺣﺎﺋﺮﯼ زادﻩ‪ ،‬ﻋﺒﺪاﻟﻘﺪﯾﺮ ﺁزاد‪ ،‬دﮐﺘﺮ ﺷﺎﯾﮕﺎن‪ ،‬ﻧﺮﯾﻤﺎن‪ ،‬دﮐﺘﺮ ﻓﺎﻃﻤﯽ‪ ،‬ﺁﯾﺖ اﷲ ﮐﺎﺷﺎﻧﯽ ﺑﻪ رهﺒﺮﯼ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق در‬

‫ﺗﺤﻘّﻖ اﯾﻦ هﺪف ﺑﺰرگ ﻣﻠّﯽ ﺗﻼش ﮐﺮدﻩ اﻧﺪ و ﺣﺘّﯽ ﻧﻄﻖ ﻣﻔﺼّﻞ ﺳﻴﺪ ﺣﺴﻦ ﺗﻘﯽ زادﻩ )وزﯾﺮ داراﺋﯽ رﺿﺎﺷﺎﻩ(‬

‫ﻣﺒﻨﯽ ﺑﺮ وﺟﻮد ﻋُﻨﻒ و ﻋﺪم اﺧﺘﻴﺎر در اﻣﻀﺎﯼ ﻗﺮارداد ‪ ١٩٣٣/١٣١٢‬و در ﻧﺘﻴﺠﻪ‪ :‬ﺑﯽ اﻋﺘﺒﺎر داﻧﺴﺘﻦ »ﻗﺮارداد‬

‫دارﺳﯽ«‪ ،‬ﺑﺎرهﺎ‪ ،‬ﻣﻮرد اﺳﺘﻨﺎد دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق و ﯾﺎراﻧﺶ در ﻣﺤﺎﮐﻢ ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﯽ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪(۴) .‬‬
 ‫ﭘﺎﻧﻮﯾﺲ هﺎ‪:‬‬

‫‪ -١‬ﻣﻔﻬﻮم »ﻋَﺼَﺒﻴّﺖ« را از ﺑﺤﺚ ﺟﺎﻟﺐ اﺑﻦ ﺧﻠﺪون درﺑﺎرۀ ﭘﻴﺪاﯾﺶ و زوال دوﻟﺖ هﺎ ﮔﺮﻓﺘﻪ ام‪ .‬ﻧﮕﺎﻩ ﮐﻨﻴﺪ ﺑﻪ‪:‬‬

‫ﻣﻘﺪّﻣۀ اﺑﻦ ﺧﻠﺪون‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤۀ ﻣﺤﻤﺪ ﭘﺮوﯾﻦ ﮔﻨﺎﺑﺎدﯼ‪ ،‬ج‪ ،١‬ﺗﻬﺮان‪ ،١٣۶٢ ،‬ﺻﺺ ‪ ٢۵٣ ،٢۴٨‬و ‪.٢٩۵-٢٩۴‬‬

‫‪ -٢‬ﻧﮕﺎﻩ ﮐﻨﻴﺪ ﺑﻪ‪ :‬ﻧﺸﺮﯾۀ راﻩ ﺁزادﯼ‪ ،‬ﺷﻤﺎرۀ ‪ ،٣٩‬ﺁﻟﻤﺎن‪ ،‬ﺑﻬﻤﻦ و اﺳﻔﻨﺪ ‪١٣٧٣‬؛ ﻓﺼﻠﻨﺎﻣۀ ﮐﺎوﻩ‪ ،‬ﺷﻤﺎرۀ ‪،٨٢‬‬

‫ﺁﻟﻤﺎن‪ ،‬ﺑﻬﺎر ‪١٣٧۵‬؛ ﻓﺼﻠﻨﺎﻣۀ ﮐﺎوﻩ‪ ،‬ﺷﻤﺎرۀ ‪ ،٩٢‬زﻣﺴﺘﺎن ‪٧٩‬؛ ﻧﺸﺮﯾۀ ﺗﻼش‪ ،‬ﺷﻤﺎرۀ ‪ ،١١‬ﺁذر‪ -‬دﯼ ‪١٣٨١‬؛ ﻧﺸﺮﯾۀ‬

‫ﺗﻼش‪ ،‬ﺷﻤﺎرۀ ‪ ،١۴‬ﺧﺮداد ‪ -‬ﻣﺮداد ‪ .١٣٨٢‬ﻣﺠﻤﻮﻋۀ اﯾﻦ »اﺷﺎرات« در ﮐﺘﺎب هﺎﯼ زﯾﺮ ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪﻩ اﻧﺪ‪:‬‬

‫ﮔﻔﺘﮕﻮهﺎ‪ ،‬ﻋﻠﯽ ﻣﻴﺮﻓﻄﺮوس‪ ،‬ﺁﻟﻤﺎن‪١٩٩٨ ،‬؛ هﻔﺖ ﮔﻔﺘﺎر‪ ،‬ﺁﻟﻤﺎن‪٢٠٠١ ،‬؛ ﺑﺮﺧﯽ ﻣﻨﻈﺮﻩ هﺎ و ﻣﻨﺎﻇﺮﻩ هﺎﯼ ﻓﮑﺮﯼ‬

‫در اﯾﺮان‪ ،‬ﺁﻟﻤﺎن‪.٢٠٠۴ ،‬‬

‫‪ -٣‬ﺑﺮاﯼ ﺁﮔﺎهﯽ از ارج و اﻋﺘﺒﺎر ﺣﺴﻴﻦ ﻣﮑّﯽ در دﯾﺪﻩ و دﯾﺪﮔﺎﻩ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق‪ ،‬ﻧﮕﺎﻩ ﮐﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﻧﺎﻣﻪ هﺎﯼ دﮐﺘﺮ‬

‫ﻣﺼﺪّق ﺑﻪ ﺣﺴﻴﻦ ﻣﮑّﯽ‪ :‬ﻣﺘﻴﻨﯽ‪ ،‬ﺻﺺ ‪.١٨۶-١٨۵‬‬

‫‪ -۴‬ﺑﺮاﯼ ﻧﻄﻖ ﻣﻔﺼّﻞ ﺳﻴﺪ ﺣﺴﻦ ﺗﻘﯽ زادﻩ در ﻣﺠﻠﺲ‪ ،‬ﻧﮕﺎﻩ ﮐﻨﻴﺪ ﺑﻪ‪ :‬ﻣﺘﻴﻨﯽ‪ ،‬ﺻﺺ ‪١٩۵-١٨٧‬‬

‫ﺑﺨﺶ دوم‪:‬‬

‫* ﻣﺼﺪق ‪ -‬ﮐﻪ ﺳﺎﻟﻬﺎ ﭘﻴﺶ‪ ،‬رﺿﺎﺷﺎﻩ‪ ،‬ﺗﻘﯽ زادﻩ و رزم ﺁرا را ﺑﺨﺎﻃﺮ اﻧﻌﻘﺎد ﻗﺮارداد ﺑﺎ ﮐﻤﭙﺎﻧﯽ هـﺎﯼ‬

‫ﻧﻔﺘﯽ ﺑﻪ »ﺳﺎزش« و »ﺧﻴﺎﻧﺖ« ﻣﺘﻬﻢ ﮐﺮدﻩ ﺑﻮد ‪ -‬در ﺑﻴﻢ از اﺗﻬﺎم ﺳـﺎزش و ﺧﻴﺎﻧـﺖ و ﺁﻟـﻮدﻩ ﺷـﺪن‬

‫»وﺟﺎهﺖِ ﻣﻠّﯽِ« ﺧﻮد ‪ -‬ﺑﺎ ﺑﻦ ﺑـﺴﺖ ﻣـﺬاﮐﺮات‪ ،‬ﻣـﯽ ﮐﻮﺷـﻴﺪ ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﯾـﮏ »ﻗﻬﺮﻣـﺎن ﻣﻈﻠـﻮم« ﻇـﺎهﺮ‬

‫ﺷﻮد‪.‬‬

‫* ﮐﺎرل ﭘﻮﭘﺮ‪ ،‬وﻇﻴﻔﻪء ﯾﮏ ﺳﻴﺎﺳﺘﻤﺪار ﺻﺪﯾﻖ را ﺧﻮﺷﺒﺨﺖ ﮐﺮدن ﺟﺎﻣﻌﻪ ﯾﺎ ﺗﻘﻠﻴـﻞ ﺑـﺪﺑﺨﺘﯽ هـﺎﯾﺶ‬

‫ﻣﯽ داﻧﺪ و ﻣﯽ ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬در ﺁﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﺳﻴﺎﺳـﺘﻤﺪار از ﺗﺤﻘّـﻖ اﯾـﻦ وﻇـﺎﯾﻒ ﺑـﺎز ﻣـﯽ ﻣﺎﻧــَﺪ‪ ،‬ﺑـﺎ ﺻـﺪاﻗﺖ و‬

‫ﺷﻬﺎﻣﺖ اﺧﻼﻗﯽ ﺑﺎﯾﺪ از ﮐﺎر‪ ،‬ﮐﻨﺎرﻩ ﮔﻴـﺮد ﺗـﺎ از ﺳـﻮق دادن ﺟﺎﻣﻌـﻪ ﺑـﻪ ﺁﺷـﻮب و اﻧﻘـﻼب ﺟﻠـﻮﮔﻴﺮﯼ‬

‫ﮔﺮدد‪.‬‬
‫* ﺑﻘﻮل دﮐﺘﺮ ﻣﺤﻤّـﺪ ﻋﻠـﯽ ﻣﻮﺣّـﺪ‪» :‬اﻧﺘﺨﺎﺑـﺎت دورﻩء هﻔـﺪهﻢ‪ ،‬اﻧﺘﺨﺎﺑـﺎﺗﯽ ﺑـﻮد ﮐـﻪ هـﻢ‪ ،‬درﻣﺎﻧـﺪﮔﯽ‬

‫ﻣﺼﺪّق را در ﺑﺮاﺑﺮ ﻧﻴﺮوهﺎﯼ ﻣﺨﺎﻟﻒ‪ ،‬ﻓﺎش ﺳﺎﺧﺖ‪ ،‬و هﻢ ﺑـﺴﻴﺎرﯼ از ﺳـﺮان ﺟﺒﻬـﻪء ﻣﻠّـﯽ را رو در‬

‫روﯼ هﻢ ﻗﺮار داد ‪ ...‬اﯾﻦ اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت‪ ،‬اﺑﺮِ ﺑﻼﺋﯽ ﺑـﻮد ﮐـﻪ ﻣﺎﯾـﻪء ﺧﻔّـﺖ و ﺳﺮﺷﮑـﺴﺘﮕﯽ دﮐﺘـﺮ ﻣـﺼﺪّق‬

‫ﮔﺮدﯾﺪ«‪.‬‬

‫* ﺣﺎﺋﺮﯼ زادﻩ )از ﺑﻨﻴﺎﻧﮕﺬاران ﺟﺒﻬﻪء ﻣﻠّﯽ( ﻃﯽ ﻧﺎﻣﻪ اﯼ ﺑﻪ دﺑﻴﺮ ﮐﻞِّ ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠﻞ‪ ،‬دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق را‬

‫ﺑﻪ ﭘﺎﯾﻤﺎل ﮐﺮدن ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ ﻣﺘﻬﻢ ﻧﻤﻮد ﮐـﻪ »هﻴﭽﮕﻮﻧـﻪ ﺁزادﯼ ﻋﻤـﻞ و ﻋﻘﻴـﺪﻩ اﯼ ﺑـﺮاﯼ هـﻴﭽﮑﺲ‬

‫ﺑﺎﻗﯽ ﻧﮕﺬاﺷﺘﻪ و در ﺳﺎﯾﻪء ﻗﺪرت ﭘﻠﻴﺴﯽ و ﻧﻈﺎﻣﯽ‪ ،‬ﻣﺨﺎﻟﻔﻴﻦ ﺧـﻮد را زﻧـﺪاﻧﯽ و ﻣﻄﺒﻮﻋـﺎت ﺁزاد را‬

‫ﺗﻮﻗﻴﻒ ﮐﺮدﻩ اﺳﺖ«‪.‬‬

‫‪ ....‬ﮐﻪ ﻋﺸﻖ‪ ،‬ﺁﺳﺎن ﻧﻤﻮد اوّل‪،‬‬

‫وﻟﯽ اﻓﺘﺎد ﻣﺸﮑﻞ هﺎ!‬

‫ﻃﺮح ﻣﻠّﯽ ﺷﺪن ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ هﺮ ﭼﻨﺪ ﮐﻪ ﺧﻮاﺳﺖ ﺗﺎرﯾﺨﯽ و ﻃﺒﻴﻌﯽ ﻣﻠّﺖ اﯾﺮان ﺑﻮد‪ ،‬اﻣّﺎ اﺳـﻨﺎد و ﻣﺒﺎﺣﺜـﺎت‬

‫ﻣﻮﺟﻮد ﻧﺸﺎن ﻣﯽ دهﻨﺪ ﮐﻪ ﻋﻤﻮم رهﺒﺮان ﺳﻴﺎﺳﯽ اﯾﺮان در اﯾﻦ ﺑـﺎرﻩ‪ ،‬ﻓﺎﻗـﺪ دوراﻧﺪﯾـﺸﯽ‪ ،‬ﺁﮔـﺎهﯽ اﻗﺘـﺼﺎدﯼ و‬

‫ﻋﻘﻼﻧﻴّﺖ ﺳﻴﺎﺳﯽ ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬

‫دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق روزﯼ در ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ اﯾﻦ ﺳﺌﻮال ﮐﻪ‪» :‬اﮔﺮ ﺗﻮاﻓﻘﯽ ﺑﺎ ﺷﺮﮐﺖ ﻧﻔﺖ اﻧﮕﻠﻴﺲ و اﯾﺮان‪ ،‬ﺣﺎﺻﻞ ﻧـﺸﺪ‪،‬‬

‫ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﯽ ﺧﻮاهﻴﺪ ﻧﻔﺖ را ﺑﻔﺮوﺷﻴﺪ؟« ﺟﻮاب دادﻩ ﺑﻮد‪» :‬اﺣﺘﻴﺎج دﻧﻴﺎ ﺑﻪ ﻧﻔﺖ اﯾﺮان ﺑﻪ ﺣﺪﯼ زﯾﺎد اﺳﺖ ﮐـﻪ اﮔـﺮ‬

‫ﺗﻮاﻓﻘﯽ ﺑﺎ ﺷﺮﮐﺖ ﺣﺎﺻﻞ ﻧﺸﺪ‪ ،‬دﯾﮕﺮان ﺑﺎ ﻧﻬﺎﯾﺖ ﺳﻬﻮﻟﺖ ﺁن را ﺧﻮاهﻨﺪ ﺧﺮﯾﺪ و اﻧﺪﮐﯽ ﻧﮕﺮاﻧـﯽ از اﯾـﻦ ﺑﺎﺑـﺖ‬

‫در ﺑﻴﻦ ﻧﻴﺴﺖ«‪) .‬ﻣﺘﻴﻨﯽ‪ ،‬ﺻﺺ ‪ ٢٣٣‬و ‪ ،٢۵٣‬ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از‪ :‬ﻣﺼﻄﻔﯽ ﻓﺎﺗﺢ‪ ،‬ص ‪(۵٢٩‬‬

‫دوﺳﺘﺎن و ﯾﺎران و هﻤﮑﺎران ﻧﺰدﯾﮏ دﮐﺘـﺮ ﻣـﺼﺪّق )از دﮐﺘـﺮ ﻓـﺎﻃﻤﯽ و ﺑﻘـﺎﺋﯽ و ﻣﮑّـﯽ ﺗـﺎ اﻟﻬﻴـﺎر ﺻـﺎﻟﺢ‪ ،‬دﮐﺘـﺮ‬

‫ﺷﺎﯾﮕﺎن و ﻣﻬﻨﺪس ﺑﺎزرﮔﺎن( ﻧﻴﺰ ﺧﻴﺎل ﻣـﯽ ﮐﺮدﻧـﺪ ﮐـﻪ‪ :‬ﻣُـﺸﺘﺮﯼ هـﺎ در اﺳـﮑﻠﻪ هـﺎﯼ ﺑﻨـﺎدر ﻣـﺎ » ﻣﺜـﻞ دﮐّـﺎن‬

‫ﻧﺎﻧﻮاﺋﯽ« ازدﺣﺎم ﺧﻮاهﻨﺪ ﮐﺮد و ‪ ...‬در ﺣﺎﻟﻴﮑﻪ اﯾﻦ ﺗﺼﻮّر )هﻤﺎﻧﮕﻮﻧـﻪ ﮐـﻪ رزم ﺁرا ﭘـﻴﺶ ﺑﻴﻨـﯽ ﮐـﺮدﻩ ﺑـﻮد( ﮐـﺎﻣﻼً‬

‫ﻧﺎدرﺳﺖ ﺑﻮد زﯾﺮا ﺑﻘﻮل ﺣﺎج ﻣﺤﻤّﺪ ﻧﻤﺎزﯼ )دوﺳﺖ و ﻣﺸﺎور ﺻﺪﯾﻖ ﻣﺼﺪّق(‪:‬‬

‫»ﻧﻔﺖ را ﻣﻠّﯽ ﮐﺮدﻩ اﯾﻢ وﻟﯽ ﻧﻪ ﺗﻮاﻧﺎﺋﯽ ادارﻩ ﮐﺮدن ﺁن را دارﯾﻢ‪ ،‬ﻧﻪ ﻣﺘﺨﺼّﺼﻴﻦ ﻓﻨّـﯽ‪ ،‬ﻧـﻪ ﻧﻔـﺘﮑﺶ‪ ،‬و در ﻓـﺮوش‬

‫ﺁن ﻋﺎﺟﺰﯾﻢ و ﺑﺎﯾﺪ از ﺷﻮروﯼ ﯾﺎ ﺁﻣﺮﯾﮑـﺎ ﯾـﺎ اﻧﮕﻠـﻴﺲ ﺑـﻪ ﻧﺎﭼـﺎر ﮐﻤـﮏ ﺑﺨـﻮاهﻴﻢ ‪) ...‬هﻤـﺎن‪ ،‬ص ‪ ،٢۵۴‬ﺑـﻪ ﻧﻘـﻞ از‪:‬‬

‫ﺻﻔﺎﺋﯽ‪ ،‬ص ‪.(١٧۵‬‬

‫دﮐﺘﺮ ﭘﺮوﯾﺰ ﻣﻴﻨﺎ )ﮐﺎرﺷﻨﺎس ﺑﺮﺟﺴﺘﻪء ﻧﻔﺖ( ﻣﯽ ﮔﻮﯾﺪ‪:‬‬

‫»در اواﯾﻞ ﺳـﺎل ‪ ١٩۵١‬ﮐُـﻞّ ﺗﻮﻟﻴـﺪ ﻧﻔـﺖ اﯾـﺮان ﺑﻄـﻮر ﻣﺘﻮﺳـﻂ‪ ،‬روزاﻧـﻪ ‪ ۶۶٠‬هـﺰار ﺑـﺸﮑﻪ و ﮐُـﻞّ ﺗﻮﻟﻴـﺪ ﻧﻔـﺖ دﻧﻴـﺎ‬

‫‪١٠‬ﻣﻴﻠﻴﻮن و ‪ ٩٠٠‬هﺰار ﺑﺸﮑﻪ در روز ﺑﻮد )اﻣّﺎ ﭘﺲ از ﻗﻄﻊ ﻧﻔﺖ اﯾﺮان( ﺷﺮﮐﺖ هﺎﯼ ﻋﻤـﺪﻩء ﻧﻔﺘـﯽ ﺑـﺎ ﺑـﺎﻻ ﺑـﺮدن‬

‫ﺳﻄﺢ ﺗﻮﻟﻴﺪ در ﻋﺮاق‪ ،‬ﻋﺮﺑﺴﺘﺎن ﺳﻌﻮدﯼ‪ ،‬ﮐﻮﯾﺖ و ﺁﻣﺮﯾﮑﺎ‪ُ ،‬ﮐﻞّ ﺗﻮﻟﻴﺪ دﻧﻴﺎ را ﺗﺎ ﺳﺎل ‪ ١٩۵٢‬ﺑﻪ ‪ ١٣‬ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺑـﺸﮑﻪ‬

‫در روز اﻓﺰاﯾﺶ دادﻧﺪ ﯾﻌﻨﯽ ﺗﻘﺮﯾﺒﺎً ﺳﻪ ﺑﺮاﺑﺮ ﺁﻧﭽﻪ ﮐﻪ در اﯾﺮان ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﯽ ﺷﺪ ‪ ...‬از اﯾﻦ راﻩ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﺑـﺪون اﯾﺠـﺎد‬

‫ﮐﻤﺒﻮد ﻋﺮﺿﻪء ﻧﻔﺖ‪ ،‬ﺟﻠﻮﯼ ﺻﺎدرات ﻧﻔﺖ اﯾﺮان را ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ«‪) .‬هﻤﺎن‪ ،‬ص ‪ ،٢٣۵‬ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از‪ :‬ﻣﻴﻨﺎ‪ ،‬ﺻﺺ ‪(٩-٨‬‬

‫هﺮﯾﻤﻦ )‪ ،(Harriman‬ﻓﺮﺳﺘﺎدﻩء دوﻟﺖ ﺁﻣﺮﯾﮑﺎ‪ ،‬ﭘﺲ از ﺑﺎزﮔﺸﺖ از اﯾﺮان ﺗﺄﮐﻴﺪ ﮐﺮد‪:‬‬

‫» اﺣﺴﺎﺳﺎت ﺷﺪﯾﺪﯼ ﮐﻪ اﮐﻨﻮن در اﯾﺮان ﺣﮑﻤﻔﺮﻣﺎﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺬاﮐﺮﻩ و ﺑﺤﺚ را ﺑﺴﻴﺎر دﺷﻮار ﺳﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ«‪.‬‬

‫اﯾﻦ »اﺣﺴﺎﺳﺎت ﺷﺪﯾﺪ«‪ ،‬ﺗﻌﻠّﻖ ﺧﺎﻃﺮ ﻣـﺼﺪّق ﺑـﻪ »وﺟﺎهـﺖ ﻣﻠّـﯽ« و ﺗﮑﻴـﻪ ﺑـﺮ »ﺷـﻮر و اﺣـﺴﺎﺳﺎت ﻗﺎﻃﺒـﻪء‬

‫ﻣﺮدم« ﺑﺎﻋﺚ ﺷﺪ ﺗﺎ در ﻋﺮﺻﻪء ﻣﺬاﮐﺮات‪ ،‬ﻣﺼﺪّق ﻧﺘﻮاﻧﺪ ﺑﺎ دﺳﺖِ ﺑﺎز ﺑﺎزﯼ ﮐﻨﺪ‪.‬‬

‫از اﯾﻦ ﮔﺬﺷﺘﻪ‪ :‬او ﮐﻪ در ﺳﺎل هﺎﯼ ﭘﻴﺶ‪ ،‬رﺿﺎﺷﺎﻩ‪ ،‬ﺗﻘﯽ زادﻩ و رزم ﺁرا را ﺑﺨﺎﻃﺮ اﻧﻌﻘـﺎد ﻗـﺮارداد ﺑـﺎ ﮐﻤﭙـﺎﻧﯽ‬

‫هﺎﯼ ﻧﻔﺘﯽ ﺑﻪ »ﺳﺎزش« و »ﺧﻴﺎﻧﺖ« ﻣﺘﻬﻢ ﮐﺮدﻩ ﺑـﻮد‪ ،‬اﯾﻨـﮏ در ﺑـﻴﻢ از اﺗﻬـﺎم ﺳـﺎزش و ﺧﻴﺎﻧـﺖ و ﺁﻟـﻮدﻩ ﺷـﺪن‬

‫»وﺟﺎهﺖ ﻣﻠّﯽِ« ﺧﻮد‪ ،‬ﺑﺎ ﺑﻦ ﺑﺴﺖ ﻣﺬاﮐﺮات‪ ،‬ﻣﯽ ﮐﻮﺷﻴﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﯾـﮏ »ﻗﻬﺮﻣـﺎن ﻣﻈﻠـﻮم« ﻇـﺎهﺮ ﺷـﻮد‪» .‬واﻟﺘـﺮز«‬

‫)‪ - ( Walters‬ﻣﺘﺮﺟﻤﯽ ﮐﻪ هﻤﺮاﻩ هﺮﯾﻤﻦ و ﻣﮏ ﮔﯽ )‪ ( Mc Ghee‬در ﻣـﺬاﮐﺮات ﺑـﺎ ﻣـﺼﺪّق ﺷـﺮﮐﺖ داﺷـﺖ ‪ -‬از‬

‫ﻗﻮل دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق ﺁوردﻩ اﺳﺖ ﮐﻪ ﮔﻔﺖ‪:‬‬

‫‪» -‬ﺷﻤﺎ ﻣﺘﻮﺟّﻪ ﻧﻴﺴﺘﻴﺪ! ﻣﻦ ﺑﺎ ﺑﺎزﮔﺸﺖِ دﺳﺖ ﺧﺎﻟﯽ از ﺁﻣﺮﯾﮑﺎ ﺑـﻪ اﯾـﺮان‪ ،‬ﻣﻮﺿـﻊ ﻗـﻮﯼ ﺗـﺮﯼ ﺧـﻮاهﻢ‬

‫داﺷﺖ ﺗﺎ ﺑﺎ ﻣﺮاﺟﻌﺖ ﺑﺎ ﯾﮏ ﺳﺎزش ﮐﻪ ﺑﻪ ﺑﻬـﺎﯼ از دﺳـﺖ دادن ﻃﺮﻓـﺪاراﻧﻢ ﺗﻤـﺎم ﺷـﻮد« )هﻤـﺎن‪ ،‬ﺻـﺺ ‪-٢٧٢‬‬

‫‪ ،٢٧٣‬ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از‪ :‬ﻣﻮﺣّﺪ‪ ،‬ج ‪ ،١‬ص ‪(،٣٣۴‬‬

‫ﺑﻘﻮل اﭼﺴﻦ )‪ (Acheason‬وزﯾﺮ اﻣﻮرﺧﺎرﺟﺔ ﺁﻣﺮﯾﮑﺎ در ﺳﻔﺮ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق ﺑﻪ واﺷﻨﮕﺘﻦ‪:‬‬

‫»ﻣﺼﺪّق ﻧﺎﺁﮔﺎهﺎﻧﻪ ﻣﺘﻤﺎﯾﻞ ﺑﻪ ﺷﮑﺴﺖ ﺧﻮﯾﺶ ﺑﻮد و اﯾﻦ ﺧﺼﻮﺻﻴّﺖ رواﻧﯽ هﻨﮕـﺎﻣﯽ ﺑﭽـﺸﻢ ﻣـﯽ ﺧـﻮرد‬

‫ﮐﻪ هﻴﺠﺎﻧﯽ را ﺑﺮاﯼ ﺟﻠﺐ ﺣﻤﺎﯾﺖ از ﺧﻮﯾﺶ ﺑﺮ ﻣﯽ اﻧﮕﻴﺨﺖ و اﯾﻦ هﻴﺠﺎﻧﺎت‪ ،‬ﺧـﻮد‪ ،‬ﻣﻮﺟـﺐ ﻣـﯽ ﺷـﺪﻧﺪ ﮐـﻪ راﻩ‬

‫ﺣﻞ هﺎﯼ ﻋﺎدﯼِ ﻣﺸﮑﻼت‪ ،‬ﻣﺴﺪود ﺷﻮﻧﺪ و ﻓﻘﻂ راﻩ ﺣـﻞ هـﺎﯼ اﻓﺮاﻃـﯽ در ﺑﺮاﺑـﺮ او ﻗـﺮار ﮔﻴﺮﻧـﺪ‪ .‬ﺑـﺪﯾﻦ ﻃﺮﯾـﻖ‪،‬‬

‫ﺁزادﯼ او در اﻧﺘﺨﺎب راﻩ ﺣﻞ هﺎ‪ ،‬ﻣﺤﺪود ﻣﯽ ﺷﺪ«‪) .‬ﻧﺸﺮﯾﻪء ﻣﻬﺮﮔﺎن‪ ،‬ﺷﻤﺎرﻩء ‪ ،۴ - ٣‬ص ‪(٢٢٠‬‬

‫ﭘﺲ از ﻣﺎﻩ هﺎ ﺟﺪال و ﺷﻌﺎر و ﻋَﺼَﺒﻴّﺖ ﺳﻴﺎﺳﯽ‪ ،‬ﻣـﺼﺪّق ﺑـﺎ ﺑﺎزﮔـﺸﺖ از ﺳـﻔﺮ ﺁﻣﺮﯾﮑـﺎ ﺑـﻪ اﯾـﻦ واﻗﻌﻴـﺖ ﺗﻠـﺦ‬

‫رﺳﻴﺪ ﮐﻪ ﭘﻨﺪار او و هﻤﮑﺎراﻧﺶ‪ ،‬هﻤﻪ‪ ،‬ﻧﺎدرﺳﺖ ﺑـﻮدﻩ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﮑـﻪ ﭼﻨـﺪ روز ﺑﻌـﺪ در ﻣﺠﻠـﺲ اﻋـﻼم ﮐـﺮد‪ ... » :‬ﻣـﺎ‬

‫ﻧﻤﯽ ﺑﺎﯾﺴﺖ ﺗﺼﻮّر ﮐﻨﻴﻢ ﻋﺎﯾﺪات ﻧﻔﺖ دارﯾﻢ ‪ ، ...‬ﺑﺎﯾﺪ ﺑﮕﻮﺋﻴﻢ اﯾﻦ ﻣﻤﻠﮑﺖ‪ ،‬ﻧﻔﺖ ﻧﺪارد«‪.‬‬
‫ﺑﺪﯾﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‪ :‬اﺷﺘﺒﺎﻩ ﻣﺼﺪّق و ﯾﺎران او در ﻣﺤﺎﺳﺒﻪء درﺁﻣﺪهﺎﯼ ﻧﻔﺘﯽ اﯾﺮان و ﺑﻦ ﺑﺴﺖ ﻣـﺬاﮐﺮات‪ ،‬ﺑﺎﻋـﺚ ﺑـﺮوز‬

‫ﻋَﺼَﺒﻴّﺖ هﺎ و ﮐﺸﻤﮑﺶ هﺎﯼ ﺟﺪﯾﺪﯼ ﮔﺮدﯾﺪ‪ ،‬در ﭼﻨﺎن ﺷﺮاﯾﻄﯽ‪ ،‬ﻃﺮح ﻧﺎﮔﻬﺎﻧﯽ اﻧﺠـﺎم اﻧﺘﺨﺎﺑـﺎت دورﻩء هﻔـﺪهﻢ‬

‫ﺗﻮﺳﻂ ﻣﺼﺪّق‪ ،‬ﺟﺎﻣﻌﻪ را ﺑﺎ ﺑﺤﺚ هﺎ و ﺑﺤﺮان هـﺎﯼ ﺳﻴﺎﺳـﯽ ﺗـﺎزﻩ اﯼ روﺑـﺮو ﺳـﺎﺧﺖ در ﺣﺎﻟﻴﮑـﻪ ﻣـﺼﺪّق‪ ،‬ﻗـﺒﻼً‬

‫ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد‪» :‬ﺗﺎ ﺁﻧﮕﺎﻩ ﮐﻪ ﻣﺴﺌﻠﻪء ﻧﻔﺖ ﺣﻞ ﻧﺸﻮد‪ ،‬ﺑﺎ هﻤﻴﻦ ﻣﺠﻠﺲ ﮐﺎر ﺧﻮاهﺪ ﮐﺮد و اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت را ﺑﻪ ﺗﺄﺧﻴﺮ ﺧﻮاهﺪ‬

‫اﻧﺪاﺧﺖ«‪ .‬ﺑﻘﻮل دﮐﺘﺮ ﻣﺤﻤﺪ ﻋﻠﯽ ﻣﻮﺣّﺪ‪» :‬اوج ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ هﺎ‪ ،‬ﻣﺼﺪّق را ﺑـﻪ اﯾـﻦ ﻓﮑـﺮ اﻧـﺪاﺧﺖ ﺗـﺎ ﻣﺨﺎﻟﻔـﺎن‬

‫دوﻟــﺖ در ﻣﺠﻠــﺲ‪ ،‬ﮔــﺴﺘﺎخ ﺗــﺮ ﻧــﺸﺪﻩ اﻧــﺪ‪ ،‬اﻧﺘﺨﺎﺑــﺎت را ﻋﻤﻠــﯽ ﮐﻨــﺪ ‪ ...‬و ﻣﺠﻠــﺴﯽ ﯾﮑﺪﺳــﺖ ﺗــﺮ و ﻗــﻮﯼ ﺗــﺮ از‬

‫هﻮاداراﻧﺶ ﺗﺸﮑﻴﻞ دهﺪ« )هﻤﺎن‪ ،‬ص ‪ ،٣٨۵‬ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از‪ :‬ﻣﻮﺣّﺪ‪ ،‬ج ‪ ،١‬ﺻﺺ ‪(٣٨٩ - ٣٨٧‬‬

‫اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت ﺷﻮم‬

‫ﻣﺼﺪّق ﮐﻪ ﺧﻴﺎل ﻣﯽ ﮐﺮد »‪ ٨٠-٧٠‬ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﻩء ﮐَﺖ ﺑﺴﺘﻪ را ﺗﺤﻮﯾﻞ ﺟﺒﻬﻪء ﻣﻠّـﯽ دادﻩ« )هﻤـﺎن‪ ،‬ص ‪ ،٢٩٢‬ﺑـﻪ‬

‫ﻧﻘــﻞ از ﺣــﺴﻴﻦ ﻣﮑّــﯽ( ﭘــﺲ از اﻧﺠــﺎم اﻧﺘﺨﺎﺑــﺎت دورﻩء هﻔــﺪهﻢ ﺗﺄﮐﻴــﺪ ﮐــﺮد ﮐــﻪ‪» :‬اﻃﻤﻴﻨــﺎن ﮐﺎﻣــﻞ دارم ‪%٨٠‬‬

‫ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﺠﻠﺲ ﻣﯽ روﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن ﺣﻘﻴﻘﯽ ﻣﻠّﺖ هﺴﺘﻨﺪ«‪ ،‬اﻣّﺎ ﺑﺰودﯼ اﯾـﻦ ﻧﻤﺎﯾﻨـﺪﮔﺎن را »ﺁﻟـﺖ‬

‫دﺳﺖ ﻣﺄﻣﻮرﯾﻦ اﺳﺘﻌﻤﺎرﯼ« ﻧﺎﻣﻴﺪ و ﻟﺬا‪ ،‬ﺑﺎ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ روزاﻓﺰون ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن‪ ،‬ﺗﺼﻤﻴﻢ ﮔﺮﻓـﺖ ﺗـﺎ ﺑـﺎ اﻧﺠـﺎم ﯾـﮏ هﻤـﻪ‬

‫ﭘﺮﺳﯽ ﯾﺎ رﻓﺮاﻧﺪوم‪ ،‬ﺿﻤﻦ اﻧﺤﻼل ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮراﯼ ﻣﻠﯽ‪ ،‬ﺑﺮ ﻣﺸﮑﻼت ﺳﻴﺎﺳﯽ ‪ -‬اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﻓـﺎﺋﻖ ﺁﯾـﺪ‪ ،‬ﭼـﺮا ﮐـﻪ‬

‫ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﺼﺪّق دراﯾﻦ زﻣﺎن‪» :‬هﺮ ﺟﺎ ﻣﻠّﺖ اﺳﺖ ﺁن ﺟﺎ ﻣﺠﻠﺲ اﺳﺖ!«‪.‬‬

‫درﺑﺎرﻩء اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت دورﻩء هﻔﺪهﻢ و ﻧﺘﺎﯾﺞ ﺁن‪ ،‬دﮐﺘﺮ ﻣﺤﻤﺪ ﻋﻠﯽ ﻣﻮﺣّﺪ از ﺳﺮِ ﺑﺼﻴﺮت ﻣﯽ ﻧﻮﯾﺴﺪ‪:‬‬

‫»اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت دورﻩء هﻔﺪهﻢ‪ ،‬اﻧﺘﺨﺎﺑﺎﺗﯽ ﺑﻮد ﮐﻪ هﻢ درﻣﺎﻧﺪﮔﯽ ﻣﺼﺪّق را در ﺑﺮاﺑﺮ ﻧﻴﺮوهﺎﯼ ﻣﺨﺎﻟﻒ‪ ،‬ﻓـﺎش ﺳـﺎﺧﺖ‪،‬‬

‫و هﻢ ﺑﺴﻴﺎرﯼ از ﺳﺮان ﺟﺒﻬـﺔ ﻣﻠّـﯽ را رو در روﯼ هـﻢ ﻗـﺮار داد ‪ ...‬ﺷﮑـﺴﺖ دﮐﺘـﺮ ﻣـﺼﺪّق در اﻧﺘﺨﺎﺑـﺎت دورﻩء‬

‫هﻔﺪهﻢ‪ ،‬اﺑﺮِ ﺑﻼﺋﯽ ﺑﻮد ﮐﻪ از ﺁن روز ﮐﻪ ﺳﺎﯾﻪء ﺳﻬﻤﮕﻴﻦ ﺧﻮد را ﺑﺮ ﺳﺮِ او اﻓﮑﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺪام ﺑـﺎران ﻓﺎﺟﻌـﻪ ﺑـﺮ ﺳـﺮِ او‬

‫رﯾﺨﺖ‪ .‬اﯾﻦ اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت‪ ،‬ﻣﺎﯾﻪء ﺧﻔّﺖ و ﺳﺮﺷﮑﺴﺘﮕﯽ ﻣﺼﺪّق ﮔﺮدﯾﺪ«‪) .‬هﻤﺎن‪ ،‬ص ‪ ،٢٩٠‬ﺑـﻪ ﻧﻘـﻞ از‪ :‬ﻣﻮﺣّـﺪ ج ‪،١‬‬

‫ص ‪ ،٣٩٩‬ج ‪ ،٢‬ص ‪(٨٨۶‬‬

‫آﺎرل ﭘﻮﭘﺮ‪ ،‬وﻇﻴﻔﻪء ﻳﻚ ﺳﻴﺎﺳﺘﻤﺪار ﺻﺪﻳﻖ را ﺧﻮﺷﺒﺨﺖ آﺮدن ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻳﺎ ﺗﻘﻠﻴﻞ ﺑﺪﺑﺨﺘﻲ هـﺎﻳﺶ ﻣـﻲ داﻧـﺪ و‬

‫ﻣﻲ ﮔﻮﻳﺪ‪ :‬در ﺁﻧﺠﺎ آﻪ ﺳﻴﺎﺳﺘﻤﺪار از ﺗﺤﻘﻖ اﻳﻦ وﻇﺎﻳﻒ ﺑﺎز ﻣﯽ ﻣﺎﻧَﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﺻﺪاﻗﺖ و ﺷﻬﺎﻣﺖ اﺧﻼﻗﻲ ﺑﺎﻳﺪ از آـﺎر‪،‬‬

‫آﻨﺎرﻩ ﮔﻴﺮد ﺗﺎ از ﺳﻮق دادن ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﻪ ﺁﺷﻮب و اﻧﻘﻼب ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي ﮔﺮدد‪.‬‬

‫در ﺷﺮاﻳﻄﻲ آﻪ ﻣﺼﺪّق‪ ،‬ﺳﻴﺎﺳﺖ »هﻤﻪ ﭼﻴﺰ ﻳﺎ هﻴﭻ ﭼﻴﺰ« را در ﭘﻴﺶ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﺷﺎﻩ ‪ -‬ﺗﻮﺳﻂ ﻣﮑّﯽ و‬

‫ﺣﺴﻴﻦ ﻋﻼء )وزﯾﺮ درﺑﺎر(‪ -‬ﺑﻪ ﻣﺼﺪّق ﭘﻴﻐﺎم داد ﮐﻪ‪» :‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑـﻪ ﺣـﺴﺎﺳﻴّﺖ اﻧﮕﻠﻴـﺴﻲ هـﺎ و ﺑـﻦ ﺑـﺴﺖ‬

‫ﻣﺬاآﺮات‪ ،‬ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ آﻪ از آﺎر‪ ،‬آﻨﺎرﻩ ﮔﻴﺮد و هﺮ آﺲ آﻪ او )ﻣـﺼﺪق( ﺻـﻼح ﺑﺪاﻧـﺪ )ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﺣـﺴﻴﻦ‬

‫ﻣﮑّﯽ ﯾﺎ دآﺘﺮ اﻟﻬﻴﺎر ﺻﺎﻟﺢ( را ﺑﻪ ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮي اﻧﺘﺨﺎب آﻨﺪ ﺗﺎ ﻣﺬاآﺮات ﻧﻔـﺖ از ﺣﺎﻟـﺖ ﺑـﻦ ﺑـﺴﺖ و‬
‫ﺟﺎﻣﻌﻪء اﻳﺮان از ﺣﺎﻟﺖ اﻟﺘﻬﺎب و ﺁﺷﻔﺘﮕﻲ ﺧﺎرج ﺷﻮد و‪ ،«...‬اﻣﺎ ﻣﺼﺪّق ﺿـﻤﻦ رد اﻳـﻦ ﭘﻴـﺸﻨﻬﺎد‪ ،‬ﺟـﻮاب‬

‫داد‪:‬‬

‫‪» -‬ﺣﺎﻻ ﻣﻲ ﺧﻮاهﻴﺪ ﺑﺮاي ﻣﻦ‪ ،‬ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ هﻢ ﺗﻌﻴﻴﻦ آﻨﻴﺪ؟!«‬

‫ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‪ :‬راﻩ ﻣﺬاآﺮات ﻣﻌﻘﻮل و ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﺴﺘﻪ ﺷﺪ ﭼﺮا آﻪ ﺑﻘﻮل دآﺘﺮ آﺮﻳﻢ ﺳـﻨﺠﺎﺑﻲ‪» :‬او )ﻣـﺼﺪّق(‬

‫ﺑﻪ اﺣﺪي ﮔﻮش ﻧﻤﻲ داد«‪ ...‬و اﻳﻦ ﺷﺎﻳﺪ ﻳﻜﻲ دﻳﮕـﺮ از ﻣﺸﺨـﺼﺎت رهﺒـﺮان ﺳﻴﺎﺳـﻲ در »ﺟﺎﻣﻌـﻪء ﺗـﻮدﻩ‬

‫وار« )‪ (Société de masse‬ﺑﺎﺷﺪ آﻪ هﻨﮕﺎﻣﻲ ﺻﺪاي ﻓﺎﺟﻌﻪ ﻳﺎ ﺗﺮاژدي را ﻣﻲ ﺷﻨﻮﻧﺪ آـﻪ دﻳﮕـﺮ‪ ،‬آـﺎر از آـﺎر‬

‫ﮔﺬﺷــﺘﻪ اﺳــﺖ و اﮔــﺮ ﺑﭙــﺬﻳﺮﻳﻢ آــﻪ »ﻣﻈﻠﻮﻣﻴــﺖ« از ﻋﻨﺎﺻــﺮ اﺳﺎﺳــﻲ ﺗــﺮاژدي ﺑــﺸﻤﺎر ﻣــﻲ رود و اﮔــﺮ اﻳــﻦ‬

‫»ﻣﻈﻠﻮﻣﻴّﺖ« را ﺑﺎ ﭘﻴﺸﻮاﺳﺎزي و ﺷﻴﻌﻪ ﮔﺮاﺋﻲ ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻣﺎن ﺑﻬـﻢ ﺁﻣﻴـﺰﻳﻢ‪ ،‬ﺁﻧﮕـﺎﻩ ﺑـﻪ رازِ ﺗـﺪاوم »آـﺮﺑﻼي ‪٢٨‬‬

‫ﻣﺮداد« در ذهﻦ و زﺑﺎن رهﺒﺮان ﺳﻴﺎﺳﻲ و روﺷﻨﻔﻜﺮان ﻣﺎ ﺁﮔﺎﻩ ﺗﺮ ﻣﻲ ﺷﻮﻳﻢ‪.‬‬

‫ﺑﺎ اﺧﺘﻼﻓﺎت ﻣﻮﺟﻮد ﺑﻴﻦ ﻣﺼﺪّق و ﺷﺎﻩ )ﺧـﺼﻮﺻﺎً ﺑـﺮاﯼ ﺗـﺼﺪّﯼ وزارت ﺟﻨـﮓ(‪ ،‬ﻣـﺼﺪق اﺳـﺘﻌﻔﺎ ﻣـﯽ دهـﺪ و‬

‫ﻗﻮام اﻟﺴﻠﻄﻨﻪ ﺑﻪ ﻧﺨﺴﺖ وزﯾﺮﯼ ﻣﯽ رﺳﺪ و ﺳﭙﺲ در ﯾﮏ ﺑﺤﺮان ﺳﻴﺎﺳﯽ ﺟﺪﯾﺪ‪ ،‬ﺑـﺎ ﻗﻴـﺎم ‪ ٣٠‬ﺗﻴـﺮ ‪ ،١٣٣١‬ﺑـﺎر‬

‫دﯾﮕﺮ ﻣﺼﺪّق ﺑﻪ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺑﺎز ﻣﯽ ﮔﺮدد‪ .‬ﻗﻴﺎم ‪ ٣٠‬ﺗﻴﺮ و ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﻣﺠﺪّد ﻣﺼﺪّق ﺑﻪ ﺣﮑﻮﻣﺖ‪ ،‬در واﻗﻊ ﺗﻴـﺮﯼ ﺑـﻮد ﺑـﺮ‬

‫ﭘﻴﮑــﺮ ﺟﻨــﺒﺶ ﻣﻠّــﯽ اﯾــﺮان‪ ،‬ﭼــﺮا ﮐــﻪ ﺑــﺎ ﻗﻴــﺎم ‪ ٣٠‬ﺗﻴــﺮ و ﺑﺎزﮔــﺸﺖ ﻣﺠـﺪّد ﻣــﺼﺪّق ﺑــﻪ ﺣﮑﻮﻣــﺖ‪ ،‬او در هﻴــﺄت ﯾــﮏ‬

‫ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﯼ ﻣﻄﻠﻖ اﻟﻌﻨﺎن‪ ،‬ﻣﺎهﻴّﺖ اﻗﺘﺪارﮔﺮا و ﻏﻴﺮ دﻣﻮﮐﺮاﺗﻴﮏ ﺧﻮﯾﺶ را ﺁﺷﮑﺎر ﺳﺎﺧﺖ‪ ،‬ﭼﺮا ﮐﻪ ﺑﻪ اﻋﺘﻘﺎد او‪:‬‬

‫»هﻴﭻ ﮔﻮﻧﻪ اﺻﻼﺣﯽ ﻣﻤﮑﻦ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﻣﮕﺮ اﯾـﻦ ﮐـﻪ ﻣﺘـﺼﺪّﯼ )دﮐﺘـﺮ ﻣـﺼﺪّق( ﻣﻄﻠﻘـﺎً در ﮐـﺎر ﺧـﻮد‪ ،‬ﺁزاد ﺑﺎﺷـﺪ«‬

‫)هﻤﺎن‪ ،‬ص ‪ ،٢٩٩‬ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از‪ :‬ﻣﻮﺣّﺪ‪ ،‬ج ‪ ،٢‬ﺻﺺ ‪(۵۵٩-۵۵٨‬‬

‫ﺣﮑﻮﻣﺖِ اﻗﺘﺪار ﯾﺎ اﻗﺘﺪار ﺣﮑﻮﻣﺖ؟‬

‫ﺑﺮﺧﻼف ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﺪﻧﻲ )‪ (Société civile‬در ﺟـﻮاﻣﻌﻲ آـﻪ هﻨـﻮز ﺗﻮﺳـﻌﻪء اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ و اﻧﻜـﺸﺎف ﻃﺒﻘـﺎﺗﻲ در‬

‫ﺁن هـﺎ ﺻـﻮرت ﻧﮕﺮﻓﺘـﻪ و ﺟﺎﻣﻌـﻪ هﻨـﻮز در دوران ﭘﻴـﺸﺎﻣﺪرن و ﺑـﻪ ﺷـﻜﻞ »ﺟﺎﻣﻌـﻪء ﺗـﻮدﻩ وار« ‪(Société de‬‬

‫)‪ masse‬ﺑـــﺴﺮ ﻣـــﻲ ﺑـــﺮد‪ ،‬رهﺒـــﺮان ﺟﻨـــﺒﺶ هـــﺎﯼ ﻋﻈـــﻴﻢ اﺟﺘﻤـــﺎﻋﯽ‪ ،‬ﻏﺎﻟﺒـ ـﺎً در هﻴـــﺄت ﭘﻴـــﺸﻮاي ﻓﺮهﻤﻨـــﺪ‬

‫)‪ (charismatique‬و »ﭘﺪر ﻣﻠّﺖ« ﻇﺎهﺮ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬در اﻳﻨﺠﺎ‪ ،‬دﻳﮕـﺮ »ﭘﻴـﺸﻮا«‪ ،‬ﺗﻨﻬـﺎ رﺋـﻴﺲ دوﻟـﺖ ﻳـﺎ ﺷـﺨﺺ‬

‫ﻣﻘﺘﺪر ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻧﻴﺴﺖ ﺑﻠﻜﻪ آﺴﻲ اﺳﺖ آﻪ در ﺑﺮاﺑﺮش ﻧﻬﺎد ﻣـﺴﺘﻘﻠﻲ وﺟـﻮد ﻧـﺪارد و ﺑﻬﻤـﻴﻦ ﺟﻬـﺖ ﭘﺎرﻟﻤـﺎن‪،‬‬

‫دادﮔﺴﺘﺮي و دﻳﮕﺮ ﻧﻬﺎدهﺎي ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ‪ ،‬ﺑﻨﺎم »ﻣﺼﻠﺤﺖ ﻣﻠّﻲ« ﻣـﻲ ﺗﻮاﻧﻨـﺪ ﺗﻌﻄﻴـﻞ ﺷـﻮﻧﺪ‪ .‬در ﭼﻨـﻴﻦ ﺟـﻮاﻣﻌﯽ‪،‬‬

‫ﭘﻮﭘﻮﻟﻴﺴﻢ رهﺒﺮ ﺳﻴﺎﺳﯽ‪ ،‬ﻣﺮدم )ﺧﻠﻖ( را ﺗﺎ ﺣﺪّ ﺗﻘﺪّس ﺑـﺎﻻ ﻣـﯽ ﺑَـﺮد و ﭘﻴـﺸﺒﺮد هـﺪف هـﺎﯼ ﺳﻴﺎﺳـﯽ را ﻧـﻪ‬

‫ﺗﻮﺳﻂ ﻣﺠﻠﺲ‪ ،‬اﺣﺰاب و ﻧﻬﺎدهﺎﯼ ﻣﺪﻧﯽ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺑـﻪ ﺧﻮاﺳـﺖ و ارادﻩء ﻣـﺮدم‪ ،‬ﻣﻴـﺴّﺮ ﻣـﯽ داﻧـﺪ ﭼـﺮا ﮐـﻪ در ﻧﻈـﺮ‬

‫ﭘﻮﭘﻮﻟﻴﺴﻢ‪ ،‬ارادﻩ و ﺧﻮاﺳﺖ ﻣﺮدم‪ ،‬ﻋﻴﻦ اﺧﻼق‪ ،‬ﺁزادﯼ و ﻋﺪاﻟﺖ اﺳﺖ‪ .‬ﭘﻮﭘﻮﻟﻴﺴﻢ ﺑﺎ ﺗﻈﺎهﺮ ﺑﻪ ﺳﺎدﻩ زﯾـﺴﺘﯽ و‬

‫اﺳﺘﻀﻌﺎف‪ ،‬ﺧﻮد را ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﻩء ﻣﺤﺮوﻣﺎن ﺟﺎﻣﻌﻪ و ﺗﺠﻠّـﯽ ﺧﻮاﺳـﺖ و ارادﻩء ﺗـﻮدﻩ هـﺎ واﻧﻤـﻮد ﻣـﯽ ﮐﻨـﺪ و هﻤـﻮارﻩ‪،‬‬

‫»ﺗﻮﻃﺌﻪ« ﯾﺎ »دﺳﺖ ﺑﻴﮕﺎﻧﮕﺎن« را ﻋﻠّﺖ ﻧﺎﮐﺎﻣﯽ هﺎﯼ ﺳﻴﺎﺳـﯽ ‪ -‬اﺟﺘﻤـﺎﻋﯽ ﺧـﻮد ﻣـﯽ داﻧـﺪ‪ .‬در اﯾﻨﺠـﺎ‪ ،‬ﮐـﺎﻧﻮﻧﯽ‬

‫ﺷﺪن ارادﻩء ﻋﻤﻮﻣﯽ و ﻣﺼﻠﺤﺖ ﻣﻠّﯽ‪ ،‬ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﻣﯽ ﺷﻮد و ﺗﺤﻘّﻖ ﺧﻮاﺳﺖ هﺎ و ﺁرﻣﺎن هﺎﯼ رهﺒـﺮ )ﭘﻴـﺸﻮا(‬
‫ﺑﻪ هﺪف اﺻﻠﯽ ﺟﻨﺒﺶ ﺑَﺪَل ﻣﯽ ﮔﺮدد‪ .‬ﺑﺪﯾﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‪ ،‬ﺗﻬﺪﯾﺪ ﺑﻪ ﺑﺴﻴﺞ ﻣﺮدم و ﺗﺤﻘﻴﺮ ﻧﻤﺎﯾﻨـﺪﮔﺎن ﻣﺠﻠـﺲ‪ ،‬اﺑـﺰارﯼ‬

‫ﺳﺖ ﺑﺮاﯼ ﭘﻴﺸﺒﺮد ﺁرﻣﺎن هـﺎﯼ رهﺒـﺮ‪ .‬از ﻧﻈـﺮ رهﺒـﺮ ﭘﻮﭘﻮﻟﻴـﺴﺖ‪ ،‬ﺟـﻮهﺮ ﺟﻨـﺒﺶ او در ﻧـﺺّ ﻗـﻮاﻧﻴﻦ ﻣﻮﺿـﻮﻋﻪ‬

‫)ﺧﺼﻮﺻﺎً ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﻲ( ﻧﻴﺴﺖ ﺑﻠﻜﻪ در درك و درﻳﺎﻓﺘﻲ اﺳﺖ آﻪ »ﭘﻴﺸﻮا« ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ از ﻗﻮاﻧﻴﻦ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬

‫ﺑﻬﻤﻴﻦ ﺟﻬﺖ‪ ،‬او در ﻣﻮارد اﺳﺎﺳﻲ ﺑﻪ »روح ﻗﺎﻧﻮن« و »ﻣﺼﻠﺤﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ« )آﻪ در واﻗﻊ روح و ﻣـﺼﻠﺤﺖ‬

‫ﺧﻮد اوﺳﺖ( اﺳﺘﻨﺎد ﻣﻲ آﻨﺪ و ﺣﻀﻮر هﻴﺠﺎﻧﻲ »ﻗﺎﻃﺒﻪء ﻣﻠّﺖ« را ﻣﻼك درﺳﺘﻲ ﻋﻤﻞ ﺧﻮد و »ﻗـﻮﻩء ﺗﻤﻴﻴـﺰ و‬

‫ﺗﺸﺨﻴﺺ ﻣﺮدم« ﻣﻲ داﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺑﺮرﺳﻲ وﻗﺎﻳﻊ اﻳﻦ دوران و ﺧﺼﻮﺻﺎً ﻧﮕﺎهﻲ ﺑﻪ اﻧﺪﻳﺸﻪ هـﺎ و ﻋﻤﻠﻜﺮدهـﺎي ﺳﻴﺎﺳـﻲ دآﺘـﺮ ﻣﺤﻤـﺪ ﻣـﺼﺪّق‪،‬‬

‫ﻣﺼﺪاق ﻋﻴﻨﻲ ﻳﺎ ﺑﺎزﺗﺎب واﻗﻌﻲ ﭼﻨﻴﻦ ﺟﺎﻣﻌﻪ اي ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺑﺎ ﺑﻦ ﺑﺴﺖ ﻣﺬاﮐﺮات ﻧﻔﺖ‪ ،‬ﻗﻴﺎم ‪ ٣٠‬ﺗﻴﺮ و ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﻣﺠﺪّد ﻣﺼﺪّق ﺑﻪ ﻗﺪرت و در ﻓﻀﺎﺋﯽ از ﺑـﻴﻢ و هـﺮاس‬

‫و ﺗﻬﺪﯾﺪ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن ﻣﺠﻠﺲ‪ ،‬دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق ﺑﺎ ﮐﺴﺐ اﺧﺘﻴﺎرات ﻓﻮق اﻟﻌﺎدﻩء ‪ ۶‬ﻣﺎهﻪ و ﺳﭙﺲ ﺗﻤﺪﯾﺪ ﺁن ﺑﺮاﯼ ﯾﮏ‬

‫ﺳﺎل دﯾﮕﺮ‪ ،‬ﮐﻮﺷﻴﺪ ﺗـﺎ ﺑـﺎ اﺳـﺘﻘﺮار ﺣﮑﻮﻣـﺖ ﻧﻈـﺎﻣﯽ‪ ،‬ﭘﺎﮐـﺴﺎزﯼ ارﺗـﺶ‪ ،‬ﺷـﻬﺮﺑﺎﻧﯽ‪ ،‬دادﮔـﺴﺘﺮﯼ‪ ،‬ﻣﻄﺒﻮﻋـﺎت و‬

‫ﺗﺼﻮﯾﺐ »ﻗﺎﻧﻮن اﻣﻨﻴّﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ« )ﺳﺎواﮎ ﺁﯾﻨﺪﻩ( ﺑﻪ ﺗﺤﮑﻴﻢ ﻗﺪرت و اﻗﺘﺪار ﺧﻮﯾﺶ ﺑﭙﺮدازد‪.‬‬

‫ﺗﻘﺎﺿﺎﯼ اﺧﺘﻴﺎرات ﻓﻮق اﻟﻌﺎدﻩ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﯽ ﺻﻮرت ﻣﯽ ﮔﺮﻓﺖ ﮐﻪ ﻣﺼﺪّق ‪ -‬ﻗـﺒﻼً ‪ -‬رزم ﺁرا )ﻧﺨـﺴﺖ وزﯾـﺮ( و داور‬

‫)وزﯾﺮ دادﮔﺴﺘﺮﯼ( را ﺑﺨﺎﻃﺮ ﭼﻨﻴﻦ اﺧﺘﻴﺎرات و اﻗﺪاﻣﺎتِ ﺑﻪ ﻗـﻮل او »ﺧﻼف ﻗـﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳـﯽ«‪ ،‬ﻣـﻮرد اﻧﺘﻘـﺎدات‬

‫ﺷﺪﯾﺪ ﻗـﺮار دادﻩ ﺑـﻮد‪ .‬ﻣـﺼﺪّق ‪ -‬در ﺁن زﻣـﺎن ‪ -‬دادن اﯾـﻦ اﯾﻨﮕﻮﻧـﻪ اﺧﺘﻴـﺎرات »ﺣﺘّـﯽ ﺑـﻪ دوﻟـﺖ ﻣـﻮرد اﻋﺘﻤـﺎد‬

‫ﺟﺎﻣﻌﻪ« را‪» ،‬ﻣﻐﺎﯾﺮ ﻗﺎﻧﻮن و ﻣﺎﯾﻪء ﺗﺰﻟﺰل ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻣﻠّﯽ ﻣﯽ داﻧﺴﺖ«‪) .‬هﻤـﺎن‪ ،‬ص ‪ ٢١۴‬ﺑـﻪ ﻧﻘـﻞ از‪ :‬ﻣﻮﺣّـﺪ‪ ،‬ج‬

‫‪ ،٢‬ص ‪.(۵۶٣‬‬

‫ﺗﻘﺎﺿﺎﯼ اﺧﺘﻴﺎرات ﻓﻮق اﻟﻌـﺎدﻩ از ﻃـﺮف دﮐﺘـﺮ ﻣـﺼﺪّق‪ ،‬ﺁن ﻧﻘﻄـﻪء ﻃﻐﻴـﺎﻧﯽ ﺑـﻮد ﮐـﻪ ﮐﺎﺳـﻪء ﺻـﺒﺮ ﻧﻤﺎﯾﻨـﺪﮔﺎن‬

‫ﻣﺠﻠﺲ )از ﺟﻤﻠﻪ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن ﺟﺒﻬﻪء ﻣﻠّﯽ( را ﻟﺒﺮﯾﺰ ﮐﺮد‪:‬‬

‫ﺣﺴﻴﻦ ﻣﮑّﯽ )ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﻩء اول ﺗﻬﺮان و ﯾﺎرِ ﻏﺎرِ ﻣﺼﺪّق( ﮔﻔﺖ‪ » :‬ﺑﺎ اﯾﻦ وﺿﻊ‪ ،‬از اﯾﻦ ﻣﺠﻠـﺲ اﺳـﺘﻌﻔﺎ ﻣـﯽ دهـﻢ‬

‫‪ .«...‬و اﺳﺘﻌﻔﺎﯼ ﺧﻮد را روﯼ ﻣﻴﺰ ﺗﺮﯾﺒﻮن ﮔﺬاﺷﺖ و ﻃﯽ ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ اﯼ ﻣﻄﺒﻮﻋﺎﺗﯽ‪ ،‬ﻣـﺼﺪّق را ﺑـﻪ هﻴﺘﻠـﺮ ﺗـﺸﺒﻴﻪ‬

‫ﮐﺮد و ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﺼﺪّق‪ ،‬ﻣﺮﺗﮑﺐ اﺷﺘﺒﺎهﯽ ﻣﯽ ﺷﻮد ﮐـﻪ زﯾـﺎن هـﺎﯼ ﻓـﺎﺣﺶ و ﺟﺒـﺮان ﻧﺎﭘـﺬﯾﺮﯼ ﺑـﺮاﯼ‬

‫اﯾﺮان دارد«‪.‬‬

‫ﺣﺴﻴﻦ ﻣﮑّﯽ ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮد‪:‬‬

‫»ﻣﻨﻈﻮر ﻣﺼﺪّق‪ ،‬اﯾﺠﺎد ﯾﮏ ﺣﮑﻮﻣﺖ دﻣﻮﮐﺮاﺗﻴـﮏ ﻧﺒـﻮد‪ ،‬اﺧﺘﻴـﺎراﺗﯽ ﮐـﻪ ﮔﺮﻓﺘـﻪ ﺑـﻮد‪ ،‬ﭼﺮﭼﻴـﻞ هـﻢ در دوران ﺟﻨـﮓ‬

‫ﺟﻬﺎﻧﯽ دوم ﻧﺪاﺷﺖ« )هﻤﺎن‪ ،‬ص ‪ ٣١٠‬ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از‪ :‬ﻣﮑّﯽ‪ ،‬ج ‪ ،١‬ص ‪(١٩٧‬‬
‫ﺁﯾﺖ اﷲ ﮐﺎﺷﺎﻧﯽ‪ ،‬دﮐﺘﺮ ﺑﻘﺎﺋﯽ و ﺣﺎﺋﺮﯼ زادﻩ و ﺑﻌﻀﯽ دﯾﮕﺮ از ﯾﺎران ﻧﺰدﯾﮏ ﻣﺼﺪّق ﻧﻴﺰ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺧـﻮﯾﺶ را ﺑـﺎ‬

‫اﻗﺪاﻣﺎت ﺧﻮدﺳﺮاﻧﻪء ﻣﺼﺪّق اﺑﺮاز ﮐﺮدﻧﺪ ﺁﻧﭽﻨﺎﻧﮑﻪ ﺣﺎﺋﺮﯼ زادﻩ ) از ﺑﻨﻴﺎﻧﮕﺬاران ﺟﺒﻬﻪء ﻣﻠّﯽ( در ﻧﺎﻣـﻪ اﯼ ﺑـﻪ دﺑﻴـﺮ‬

‫ُﮐﻞّ ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠﻞ‪ ،‬دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق را ﺑﻪ ﭘﺎﯾﻤﺎل ﮐﺮدن اﻋﻼﻣﻴﻪء ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ ﻣﺘﻬﻢ ﻧﻤﻮد ﮐﻪ » هﻴﭽﮕﻮﻧﻪ ﺁزادﯼ ﻋﻤـﻞ‬

‫و ﻋﻘﻴﺪﻩ اﯼ ﺑﺮاﯼ هﻴﭻ ﮐﺲ ﺑﺎﻗﯽ ﻧﮕﺬاﺷﺘﻪ و در ﺳﺎﯾﻪء ﻗﺪرت ﭘﻠﻴﺴﯽ و ﻧﻈـﺎﻣﯽ‪ ،‬ﻣﺨـﺎﻟﻔﻴﻦ ﺧـﻮد را زﻧـﺪاﻧﯽ و‬

‫ﻣﻄﺒﻮﻋﺎت ﺁزاد را ﺗﻮﻗﻴﻒ ﮐﺮدﻩ اﺳﺖ«‪(۵) .‬‬

‫ﺣﺰب ﺗﻮدﻩ ﻧﻴﺰ ﺿﻤﻦ اﯾﻨﮑﻪ ﻣﺼﺪّق را »ﺷﻌﺒﺪﻩ ﺑـﺎز ﭘﻴـﺮ« ﻧﺎﻣﻴـﺪ و او را ﻣـﺘﻬﻢ ﮐـﺮد ﮐـﻪ »ﺑـﺴﺎطِ رﺳـﻮاﺗﺮﯾﻦ‬

‫اَﺷﮑﺎل دﯾﮑﺘﺎﺗﻮرﯼ ﻓﺎﺷﻴﺴﺘﯽ را ﮔﺴﺘﺮدﻩ اﺳﺖ«‪ ،‬ﭘﺮﺳﻴﺪ‪:‬‬

‫»‪ ...‬ﺁﯾﺎ ﻣﻨﻄﻘﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺳﺮﻧﻮﺷـﺖ ﭘـﺎﻧﺰدﻩ ﻣﻴﻠﻴـﻮن ﻣـﺮدم اﯾـﻦ ﻣﻤﻠﮑـﺖ را ﺑـﻪ دﺳـﺖ ﻣـﺮدِ ﻋﻠﻴـﻞ و ﻣـﺴﺘﺒّﺪﯼ‬

‫ﺑﺴﭙﺎرﯾﻢ ﮐﻪ ﺧﻮد را ﻋﻘﻞ ﮐﻞ و ﻣﺎﻟﮏ ﺟﻤﻴﻊ ﻓﻀﺎﯾﻞ و ﻣﺤﺎﻣﺪ ﻣـﯽ داﻧـﺪ و ﺑـﺮاﯼ ﺗـﻮدﻩ هـﺎﯼ ﻣﻠـﺖ‪ ،‬ﮐﻮﭼـﮏ ﺗـﺮﯾﻦ‬

‫ارزﺷﯽ ﻗﺎﺋﻞ ﻧﻴﺴﺖ؟«‪) .‬ﭘﻮرﯾﺎ‪ ،‬ص ‪.(۴٢٧‬‬

‫در ﭼﻨﺎن ﺷﺮاﯾﻄﯽ‪ ،‬ﯾﮏ هﻴﺄت ‪ ٧‬ﻧﻔﺮﯼ از ﻣﺠﻠﺲ )ﺑﺎ ﻋﻀﻮﯾّﺖ ﮐﺴﺎﻧﯽ از ﺟﺒﻬﻪء ﻣﻠّﯽ ﻣﺎﻧﻨـﺪ دﮐﺘـﺮ ﺷـﺎﯾﮕﺎن‪،‬‬

‫دﮐﺘﺮ ﺳﻨﺠﺎﺑﯽ و ﺣﺴﻴﻦ ﻣﮑّﯽ( ﻧﺰد دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق رﻓﺘﻨﺪ ﺗﺎ او را از اﺻﺮار ﺑﺮاﯼ ﺗﻤﺪﯾـﺪ اﺧﺘﻴـﺎرات‪ ،‬ﻣﻨـﺼﺮف ﺳـﺎزﻧﺪ‪،‬‬

‫اﻣّﺎ ﻣﺼﺪّق‪ ،‬هﻤﭽﻨﺎن ﺑﺮ ﻧﻈﺮ ﺧﻮﯾﺶ ﭘﺎﻓﺸﺎرﯼ و ﺗﺄﮐﻴﺪ ﻧﻤﻮد‪.‬‬

‫در ‪ ٢٨‬دﯼ ﻣﺎﻩ ‪ ،١٣٣١‬ﺗﻈﺎهﺮات ﺷﺪﯾﺪﯼ در ﺗﻬﺮان و ﺗﻤﺎم ﺷﻬﺮهﺎ ﺑﺮ ﺿﺪ ﯾﺎ ﺑﻪ ﻧﻔﻊ دﮐﺘـﺮ ﻣـﺼﺪّق و ﺁﯾـﺖ اﷲ‬

‫ﮐﺎﺷﺎﻧﯽ ﺑﺮوز ﮐﺮد و ﺗﻌﻄﻴﻠـﯽ ﻣﻐـﺎزﻩ هـﺎ ﺁﻏـﺎز ﺷـﺪ‪ .‬اﯾـﻦ ﺗﻈـﺎهﺮات در ﺑﻌـﻀﯽ ﺷـﻬﺮهﺎ )ﺧـﺼﻮﺻﺎً در ﺗﻬـﺮان( ﺑـﻪ‬

‫زدوﺧﻮردهﺎﯼ ﺷﺪﯾﺪ هﻮاداران دو ﮔﺮوﻩ ﻣﻨﺠﺮ ﮔﺮدﯾﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﺗﻈﺎهﺮات ﻟﻘﺐ ﺣﺴﻴﻦ ﻣﮑّﯽ را از »ﺳﺮﺑﺎز ﻓﺪاﮐﺎر«‬

‫ﺑﻪ »ﺳﺮﺑﺎز ﺧﻄﺎﮐﺎر« ﺗﻐﻴﻴﺮ دادﻧﺪ‪ .‬در اﯾﻦ هﻴﺎهﻮهﺎ و ﻏﻮﻏﺎهﺎﯼ ﺳﻴﺎﺳﯽ‪ ،‬ﺑﺎ ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ ﺷﺪن »ﺟﻨﮓ داﺧﻠـﯽ«‬

‫ﺑﺮ »ﺟﻨﮓ ﺧﺎرﺟﯽ«‪ ،‬ﻣﺴﺌﻠﺔ ﻧﻔﺖ‪ ،‬ﺗﻘﺮﯾﺒﺎً در ﺑﻮﺗﻪء ﻓﺮاﻣﻮﺷﯽ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬

‫ﺑﺪﯾﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‪ :‬ﺑﺨﺶ ﻣﻬّﻤﯽ از ﯾﺎران ﻣﻌﺮوف دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق )ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﻣﮑّـﯽ‪ ،‬ﺁﯾـﺖ اﷲ ﮐﺎﺷـﺎﻧﯽ‪ ،‬ﻧﺮﯾﻤـﺎن‪ ،‬ﺣـﺎﺋﺮﯼ‬

‫زادﻩ‪ ،‬ﻣُﺸﺎر‪ ،‬دﮐﺘﺮ ﺑﻘﺎﺋﯽ‪ ،‬اﺧﮕﺮ و ‪ (...‬ﺑـﻪ ﺳـﺒﺐ ﻣﺨﺎﻟﻔـﺖ ﺑـﺎ ﻻﯾﺤـﻪء اﺧﺘﻴـﺎرات ﻣﻄﻠﻘـﻪ و ﺗﻤﺪﯾـﺪ ﺁن‪ ،‬در ﺻـﻒ‬

‫ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن ﺟﺪّﯼ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫زﯾﺮﻧﻮﯾﺲ‪:‬‬

‫‪ -۵‬ﺑﺮاﯼ ﺁﮔﺎهﯽ از ﻣﺘﻦ ﻧﺎﻣﻪء ﺣﺎﺋﺮﯼ زادﻩ‪ ،‬ﻧﮕﺎﻩ ﮐﻨﻴـﺪ ﺑـﻪ‪ :‬روزﻧﺎﻣـﻪ اﻃﻼﻋـﺎت‪ ١٨ ،‬ﻣـﺮداد ‪ .١٣٣٢‬ﺣـﺴﻴﻦ ﻣﮑّـﯽ‬

‫ﺿﻤﻦ اﯾﻨﮑﻪ ﺣﺎﺋﺮﯼ زادﻩ را »ﻧﺎدرﻩء روزﮔﺎر« و »ﺑﺰرگ ﻣﺮد ﺗﺎرﯾﺦ اﯾﺮان ﺑﻠﮑﻪ ﺗﺎرﯾﺦ ﺑﺸﺮﯾّﺖ« ﻣﯽ ﻧﺎﻣـﺪ‪ ،‬ﺗﺄﮐﻴـﺪ ﻣـﯽ‬

‫ﻋﻠّﻮ ﻃﺒﻊ‪ ،‬ﻧﻮﻋﺪوﺳﺘﯽ‪ ،‬ﺁزادﯾﺨﻮاهﯽ و ﺻﺮاﺣﺖ ﻟﻬﺠﻪ ﻧﻈﻴـﺮش‬

‫ﮐﻨﺪ ﮐﻪ »در ﺷﺠﺎﻋﺖ‪ ،‬ﺛﺒﺎت ﻗﺪم‪ ،‬ﺣﻘﻴﻘﺖ ﮔﻮﺋﯽ‪ُ ،‬‬

‫را ﻧﺪﯾﺪﻩ ام«‪ .‬ﻧﮕﺎﻩ ﮐﻨﻴﺪ ﺑﻪ‪ :‬ﺧﺎﻃﺮات ﺣﺴﻴﻦ ﻣﮑّﯽ‪ ،‬ﺻﺺ ‪.۵٢٢-۵٢١‬‬
 ‫ﺑﺨﺶ ﺳﻮم‪:‬‬

‫* دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق داراﯼ ﺧﺼﺎﺋﻞ و ﻓﻀﺎﺋﻞ ﻣﻬﻤّﯽ ﺑﻮد ﮐﻪ وﯼ را از دﯾﮕﺮِ رهﺒﺮان ﺳﻴﺎﺳﯽ ﻋﺼﺮ‪ ،‬ﻣﻤﺘﺎز‬

‫و ﻣﺘﻤﺎﯾﺰ ﻣﯽ ﺳﺎﺧﺖ‪.‬‬

‫* ﻣﺼﺪّق‪ ،‬ﻣﻠّﯽ ﮐﺮدن ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ را ﻧﺎﺷﯽ از ﯾﮏ »اﻟﻬﺎم ﻏﻴﺒﯽ« و ﺑﻪ ﺗﻮﺻﻴۀ »ﺷﺨﺼﯽ ﻧﻮراﻧﯽ«‬

‫ﻣﯽ ﭘﻨﺪاﺷﺖ‪.‬‬

‫* در ﺟﺮﯾﺎن رﻓﺮاﻧﺪومِ اﻧﺤﻼل ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮراﯼ ﻣﻠّﯽ‪ ،‬در ﺗﻬﺮان ﺑﺮاﯼ رأﯼ دهﻨﺪﮔﺎن‪ ،‬دو ﺻﻨﺪوق‪ ،‬در‬

‫دو ﻣﮑﺎن ﻣﺘﻔﺎوت ﺗﻌﻴﻴﻦ ﮐﺮدﻩ ﺑﻮدﻧﺪ ﺗﺎ ﻣﻮاﻓﻘﺎن و ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن ﻣﺼﺪّق از ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻣﺘﻤﺎﯾﺰ و ﻣﺸﺨّﺺ‬

‫ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺷﻴﻮﻩ اﯼ ﮐﻪ در هﻴﭽﮏ از ﻧﻈﺎم هﺎﯼ ﭘﺎرﻟﻤﺎﻧﯽ ﺟﻬﺎن ﺳﺎﺑﻘﻪ ﻧﺪاﺷﺖ!‬

‫ﺑﺮﺧﯽ ﺧﺼﻠﺖ هﺎ و ﺧُﻠﻘﻴّﺎت دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق‪:‬‬

‫دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق‪ ،‬ﺑﻌﻨﻮان ﯾﮑﯽ از ﺷﺮﯾﻒ ﺗﺮﯾﻦ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن ﺟﻨﺒﺶ ﻣﺸﺮوﻃﻪ ﺧﻮاهﯽ‪ ،‬داراﯼ ﺧﺼﺎﺋﻞ و ﻓﻀﺎﺋﻞ ﻣﻬّﻤﯽ‬

‫ﺑﻮد )از ﺟﻤﻠﻪ ﭘﺎﮐﺪاﻣﻨﯽ‪ ،‬ﻓﺴﺎدﻧﺎﭘﺬﯾﺮﯼ و ﻋﺸﻖ او ﺑﻪ اﺳﺘﻘﻼل اﯾﺮان( و ﺑﯽ ﺗﺮدﯾﺪ‪ ،‬وﺟﻮد هﻤﻴﻦ ﺧﺼﺎﺋﻞ و‬

‫ﻓﻀﺎﺋﻞ ﺑﻮد ﮐﻪ وﯼ را از دﯾﮕﺮِ رهﺒﺮان ﺳﻴﺎﺳﯽ ﻋﺼﺮ‪ ،‬ﻣﻤﺘﺎز و ﻣﺘﻤﺎﯾﺰ ﻣﯽ ﺳﺎﺧﺖ‪ .‬دﮐﺘﺮ ﻣﺘﻴﻨﯽ در »ﮐﺎرﻧﺎﻣۀ دﮐﺘﺮ‬

‫ﻣﺼﺪّق« ﻣﺘﺄﺳﻔﺎﻧﻪ ﺑﻪ اﯾﻦ ﺧﺼﺎﺋﻞ و ﻓﻀﺎﺋﻞ ﺗﻮﺟّـۀ ﭼﻨﺪاﻧﯽ ﻧﮑﺮدﻩ ﺑﻠﮑﻪ ﺑﺴﺎن ﻣﻌﻠّﻤﯽ ﺳﺨﺘﮕﻴﺮ‪ ،‬ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﻪ‬

‫»ﻋﻴﺒﺠﻮﺋﯽ« ﭘﺮداﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﮐﻢ ﺗﻮﺟّﻬﯽ ﺷﺎﯾﺪ ﺑﺮاﯼ اﯾﻦ ﺑﻮدﻩ ﮐﻪ ﺑﺎ وﺟﻮد ﻣﻘﺎﻻت و رﺳﺎﻻت ﺑﺴﻴﺎر و ﻋﻤﻮﻣﺎً‬

‫اﻏﺮاق ﺁﻣﻴﺰ درﺑﺎرۀ اﯾﻦ ﺧﺼﺎﺋﻞ و ﻓﻀﺎﺋﻞ‪ ،‬ﻧﻮﯾﺴﻨﺪﻩ ‪ -‬اﺳﺎﺳﺎً‪ -‬ﺑﺪﻧﺒﺎل ﺑﻴﺎن »ﻧﺎﮔﻔﺘﻪ هﺎ و ﻧﺎﺷﻨﺎﺧﺘﻪ هﺎ« در‬

‫ﮐﺎرﻧﺎﻣۀ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ!‬

 ‫ﻣﻘﺎﻟۀ ﺣﺎﺿﺮ ‪ -‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ از ﺗﻴﺘﺮ ﺁن ﭘﻴﺪاﺳﺖ‪ -‬در ﭘﯽِ ﺁﺳﻴﺐ ﺷﻨﺎﺳﯽ ﺷﮑﺴﺖ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻟﺬا ﻻزم‬

‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺑﺮﺧﯽ ﺿﻌﻒ هﺎ و ﮐﺎﺳﺘﯽ هﺎﯼ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق اﺷﺎرﻩ اﯼ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﻢ‪:‬‬

‫‪ -١‬دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق و ﻣﺬهﺐ‬

‫دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق ﺷﺨﺼﻴّﺘﯽ ﺑﻮد ﺑﺎ ﺑﺎورهﺎﯼ ﻣﺬهﺒﯽ ﮐﻪ ﺑﺮاﯼ ﭘﻴﺸﺒﺮد ﺁرﻣﺎن هﺎﯾﺶ‪ ،‬ﺷﻮر ﺳﻴﺎﺳﯽ را ﺑﺎ ﻧﻮﻋﯽ‬

‫»ﻣﻈﻠﻮﻣﻴّﺖ« و »دادﺧﻮاهﯽ ﻣﺬهﺒﯽ« در هﻢ ﻣﯽ ﺁﻣﻴﺨﺖ و ﺑﺎﻋﺚ هﻤﺪﻟﯽ و ﺗﺤﺮﯾﮏ اﺣﺴﺎﺳﺎت ﻣﺮدم ﻣﯽ‬

‫ﺷﺪ‪ .‬در ﻣﺠﻠﺲ ﭘﻨﺠﻢ و ﺷﺸﻢ‪ ،‬دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق ﺑﻴﺶ از دﯾﮕﺮ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن ‪ -‬ﺣﺘّﯽ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎﻧﯽ ﭼﻮن ﻣﺪرّس‪،‬‬

‫روﺣﺎﻧﯽ ﻣﻌﺮوف ‪ -‬ﺑﻪ دﯾﻦ اﺳﻼم ﺗﻈﺎهﺮ ﻣﯽ ﮐﺮد ﺁﻧﭽﻨﺎﻧﮑﻪ ﻣﯽ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺎﯾﺪ ﻣﻤﻠﮑﺖ را هﻤﻴﺸﻪ اﺻﻞِ‬

‫اﺳﻼﻣﻴّﺖ ﺣﻔﻆ ﮐﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺮوز در ﻣﻤﻠﮑﺖ ﻣﺎ اﺻﻞِ اﺳﻼﻣﻴّﺖ‪ ،‬اﻗﻮا اﺳﺖ« )ﻣﺘﻴﻨﯽ‪ ،‬ص ‪ ،٩٣‬ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از‪ :‬ﻣﺼﺪّق‪،‬‬

‫ص ‪ .(١٩٠‬اﯾﻨﮑﻪ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق‪ ،‬رﺳﺎﻟۀ دﮐﺘﺮاﯼ ﺧﻮد را درﺑﺎرۀ »وﺻﻴّﺖ در ﺣﻘﻮق اﺳﻼﻣﯽ« ﺗﻬﻴّﻪ و ﺗﻨﻈﻴﻢ ﮐﺮد‪،‬‬

‫ﺷﺎﯾﺪ ﻧﺎﺷﯽ از ﺗﻌﻠّﻘﺎت اﺳﻼﻣﯽ وﯼ ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻣﺼﺪّق ﺣﺘّﯽ ﻣﻠّﯽ ﮐﺮدن ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ را ﻧﺎﺷﯽ از ﯾﮏ »اﻟﻬﺎم ﻏﻴﺒﯽ« ﻣﯽ ﭘﻨﺪاﺷﺖ و اﻇﻬﺎر ﻣﯽ ﮐﺮد‪ » :‬در‬

‫ﺧﻮاب دﯾﺪم ﮐﻪ ﺷﺨﺼﯽ ﻧﻮراﻧﯽ ﺑﻪ ﻣﻦ ﮔﻔﺖ‪ :‬دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق! ﺑﺮو و زﻧﺠﻴﺮهﺎﺋﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﭘﺎﯼ ﻣﻠّﺖ اﯾﺮان ﺑﺴﺘﻪ‬

‫اﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎز ﮐﻦ ‪ ....‬وﻗﺘﯽ ﺑﻪ اﺗﻔﺎق ﺁراء )ﻃﺮح( ﻣﻠّﯽ ﺷﺪنِ ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ از ﮐﻤﻴﺴﻴﻮن ﮔﺬﺷﺖ‪ ،‬ﻗﺒﻮل ﮐﺮدم ﮐﻪ ﺣﺮف‬

‫ﺁن ﺷﺨﺺ ﻧﻮراﻧﯽ ﻏﻴﺮ از اﻟﻬﺎم ﭼﻴﺰ دﯾﮕﺮﯼ ﻧﺒﻮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺪﯾﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‪ :‬ﻣﺼﺪّق ﮐﻮﺷﺶ ﻣﯽ ﮐﺮد ﺗﺎ اﻗﺪاﻣﺎﺗﺶ‬

‫ﺿﻤﻦ داﺷﺘﻦ ﻣﺸﺮوﻋﻴّﺖ ﺳﻴﺎﺳﯽ‪ ،‬رﻧﮕﯽ از ﻣﺸﺮوﻋﻴّﺖ ﯾﺎ ﺣﻘﺎﻧﻴّﺖ ﻣﺬهﺒﯽ ﻧﻴﺰ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﭼﻨﻴﻦ‬

‫ﺣﻘﺎﻧﻴّﺖ و ﻣﺸﺮوﻋﻴّﺘﯽ ﺑﻮد ﮐﻪ ﻣﺼﺪّق در ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن ﻣﯽ ﮔﻔﺖ‪ » :‬اﻧﺘﻘﺎد از دوﻟﺖ‪ ،‬ﺑﯽ ﺟﺎ اﺳﺖ«‪ ،‬ﯾﺎ »هﺮ‬

‫ﮐﺲ ﮐﻪ ﻣﺨﺎﻟﻒ دوﻟﺖ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺨﺎﻟﻒ ﻣﻠّﯽ ﺷﺪن ﻧﻔﺖ اﺳﺖ« )هﻤﺎن‪ ،‬ﺻﺺ ‪ ٢۴١‬و ‪ ٢۶٢‬و ‪(٢۶٣‬‬

‫ﺑﺎ ﭼﻨﺎن اﻋﺘﻘﺎداﺗﯽ‪ ،‬ﻣﺼﺪّق ﺗﺎرﯾﺦ ﺗﺸﮑﻴﻞ ﺟﻠﺴۀ ﺷﻮراﯼ اﻣﻨﻴّﺖ ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠﻞ ﻣﺘﺤﺪ در ﻧﻴﻮﯾﻮرﮎ را ﺑﺮاﯼ‬

‫رﺳﻴﺪﮔﯽ ﺑﻪ ﺷﮑﺎﯾﺖ دوﻟﺖ اﻧﮕﻠﻴﺲ ﻋﻠﻴﻪ اﯾﺮان )ﺑﻪ ﻋﻠّﺖ هﻤﺰﻣﺎﻧﯽ ﺑﺎ اﯾّﺎم ﻋﺰادارﯼِ ﺗﺎﺳﻮﻋﺎ و ﻋﺎﺷﻮرا( ‪ ٣‬روز‬

‫ﺑﻪ ﺗﺄﺧﻴﺮ اﻧﺪاﺧﺖ‪.‬‬

‫درﮐﺎﺑﻴﻨۀ اوّل دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق ﻧﻴﺰ در ﺣﺎﻟﻴﻜﻪ ﻣﺬهﺒﻲ ﻣﺘﻌﺼﺒﻲ ﺑﻨﺎم ﺑﺎﻗﺮ آﺎﻇﻤﻲ‪ ،‬وزﻳﺮ اﻣﻮر ﺧﺎرﺟﻪ ﻣﺼﺪّق ﺷﺪ‪،‬‬

‫ﻣﻬﻨﺪس ﻣﻬﺪي ﺑﺎزرﮔﺎن؛ ﻣﻌﺎون وزﻳﺮ ﻓﺮهﻨﮓ و دآﺘﺮ ﻣﻬﺪي ﺁذر )ﭘﺰﺷﻚ ﻋﻤﻮﻣﻲ( ﻧﻴﺰ وزﻳﺮ ﻓﺮهﻨﮓ دوﻟﺖ دآﺘﺮ‬

‫ﻣﺼﺪق ﮔﺮدﻳﺪ آﻪ اوﻟﻴﻦ اﻗﺪاﻣﺶ ﺑﺴﺘﻦ ﻣﺪارس ﻣﺨﺘﻠﻂ )دﺧﺘﺮاﻧﻪ‪ -‬ﭘﺴﺮاﻧﻪ( ﺑﻮد! هﻤﭽﻨﻴﻦ‪ ،‬ﻣﻨﻊ ﻓﺮوش‬

‫ﻣﺸﺮوﺑﺎت اﻟﮑﻠﯽ و ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺑﺎ دادن ﺣﻖ رأﯼ ﺑﻪ زﻧﺎن‪ ،‬از ﺗﺼﻤﻴﻤﺎت اوّﻟﻴﻦ ﮐﺎﺑﻴﻨۀ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق ﺑﻮد‪ .‬او در‬

‫ﺳﺨﻨﺮاﻧﻲ هﺎ و ﭘﻴﺎم هﺎﻳﺶ ‪ -‬ﻏﺎﻟﺒﺎً ‪ -‬اﻳﺮان و اﺳﻼم را ﺑﺎ هﻢ و در آﻨﺎر هﻢ ﺑﻜﺎر ﻣﻲ ﺑﺮد‪ .‬در واﻗﻊ‪ ،‬از اﯾﻦ زﻣﺎن‬

‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺎ ﺷﺎهﺪ ﺗﻮﻟّﺪ و رﺷﺪ ﻣﻔﺎهﻴﻤﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ »ﻣﻠّﯽ ‪ -‬ﻣﺬهﺒﯽ« در ﻓﺮهﻨﮓ ﺳﻴﺎﺳﯽ اﯾﺮان هﺴﺘﻴﻢ‪.‬‬

‫‪ -٢‬اﻋﺘﻘﺎد ﺑﻪ ﻗﺪرت اﻧﮕﻠﻴﺲ‬

 ‫ﺁن ﺑﺎور ﻣﺬهﺒﯽ و ﻓﺮهﻨﮓ ﻗﻀﺎ و ﻗَﺪَرﯼ‪ ،‬ﺗﺠﻠّﯽ دﯾﮕﺮﯼ ﻧﻴﺰ داﺷﺖ و ﺁن اﯾﻨﮑﻪ‪ :‬دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق اﻋﺘﻘﺎد ﺷﮕﻔﺘﯽ ﺑﻪ‬

‫»دﺳﺖ اﻧﮕﻠﻴﺴﯽ هﺎ« داﺷﺖ و ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮد ﮐﻪ در اﯾﺮان‪ ،‬ﺳﻨﮕﯽ ﺑﺮ ﺳﻨﮓ‪ ،‬ﺑﻨﺪ ﻧﻤﯽ ﺷﻮد ﻣﮕﺮ ﺑﻪ ﺧﻮاﺳﺖ و‬

‫رﺿﺎﯼ دوﻟﺖ اﻧﮕﻠﻴﺲ‪ ،‬هﻢ از اﯾﻦ روﺳﺖ ﮐﻪ وﯼ‪ ،‬ﮐﻴﻨۀ ﺷﺪﯾﺪﯼ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺳﻴﺎﺳﺖ اﻧﮕﻠﻴﺴﯽ هﺎ داﺷﺖ‪ ،‬ﮐﻴﻨۀ‬

‫ﺷﺪﯾﺪﯼ ﮐﻪ ‪ -‬ﮔﺎﻩ‪ -‬اﺣﺘﻴﺎط و ﻋﻘﻼﻧﻴّﺖ ﺳﻴﺎﺳﯽ را از ﻣﺼﺪّق ﺳﻠﺐ ﻣﯽ ﻧﻤﻮد و او را ‪ -‬ﺣﺘّﯽ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻧﺰدﯾﮏ‬

‫ﺗﺮﯾﻦ ﯾﺎراﻧﺶ‪ -‬ﺑﺪﺑﻴﻦ و ﺑﺪﮔﻤﺎن ﻣﯽ ﺳﺎﺧﺖ )ﺑﺮاﯼ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻧﮕﺎﻩ ﮐﻨﻴﺪ ﺑﻪ‪ :‬ﻣﮑّﯽ‪ ،‬ﺻﺺ ‪ ۴۶٢‬و ‪۴۶٣‬؛ ﻣﺘﻴﻨﯽ‪ ،‬ﺻﺺ‬

‫‪ .(٢٧١-٢۶٩‬ﺑﻘﻮل ﺟﺮج ﻣﮏ ﮔﯽ‪» :‬ﻣﺼﺪّق هﺮ اﻣﺮِ ﺑﺪﯼ را ﺑﻪ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن ﻧﺴﺒﺖ ﻣﯽ داد« )ﻣﻬﺮﮔﺎن‪ ،‬ص ‪ .(٢١٠‬ﺑﺎ‬

‫اﯾﻨﺤﺎل ﻣﺼﺪّق‪ ،‬ﺧﻮد‪ ،‬ﮐﺘﻤﺎن ﻧﻤﯽ ﮐﺮد ﮐﻪ ﺑﻪ ﮐﻤﮏ و ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﺗﺎمّ ِ اﻧﮕﻠﻴﺴﯽ هﺎ ﺑﻮد ﮐﻪ وﯼ ﺑﻪ اﺳﺘﺎﻧﺪارﯼ اﯾﺎﻟﺖ‬

‫ﻓﺎرس و ﺁذرﺑﺎﯾﺠﺎن ﻣﻨﺼﻮب ﺷﺪﻩ ﺑﻮد‪) .‬هﻤﺎن‪ ،‬ص ‪ ، ٣٣‬ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از‪ :‬ﻣﺼﺪّق‪ ،‬ﺻﺺ ‪(٣۴٢-٣۴١‬‬

‫‪ -٣‬ﻣﺼﺪّق و ﻣﺠﻠﺲ‬

‫ﺑﺎ وﺟﻮد ﺗﺤﺼﻴﻼت ﻋﺎﻟﻴﻪ در رﺷﺘۀ ﺣﻘﻮق‪ ،‬دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق ﻋﻼﻗۀ ﭼﻨﺪاﻧﯽ ﺑﻪ ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮراﯼ ﻣﻠّﯽ ﻧﺪاﺷﺖ‪ .‬او‬

‫دوﺳﺘﺪار ﻣﺠﻠﺴﯽ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺑﻘﻮل ﺧﻮدش » ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن ﮐَﺖ ﺑﺴﺘﻪ« ﻣُﺠﺮﯼ اواﻣﺮ و ﺁرﻣﺎن هﺎﯼ او ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬از اﯾﻦ‬

‫رو‪ ،‬ﻣﺼﺪّق‪ ،‬ﺑﺎرهﺎ‪ ،‬ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮراﯼ ﻣﻠّﯽ را »دزدﮔﺎﻩ« و »ﺧﺎﮎ ﺑﺮ ﺳﺮِ اﯾﻦ ﻣﺠﻠﺲ« ﻧﺎﻣﻴﺪﻩ ﺑﻮد‪.‬‬

‫در درﮔﻴﺮي هﺎ و ﻣﻨﺎﻗﺸﺎت ﻣﺼﺪّق ﺑﺎ ﻣﺠﻠﺲ و ﺷﺎﻩ‪ ،‬او ﻧﻪ ﺑﻪ ﻧﺺّ ِ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﻲ ﺑﻠﻜﻪ ﺑﻪ »روح« ﺁن اﺳﺘﻨﺎد‬

‫ﻣﻲ آﺮد‪ ،‬ﻣﺜﻼً او ﺑﺎ هﻤﻴﻦ »روح ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﻲ« در ‪ ٢٥‬ﻣﺮدادﻣﺎﻩ ﺳﺎل ‪ ٣٢‬ﻓﺮﻣﺎن ﺷﺎﻩ )ﻣﺒﻨﻲ ﺑﺮ ﻋﺰل او از‬

‫ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮي( را رد آﺮد و ﺿﻤﻦ ﭘﻨﻬﺎن آﺮدن ﻣﺘﻦ اﻳﻦ ﻓﺮﻣﺎن از هﻤﻜﺎران و وزراي آﺎﺑﻴﻨﻪ اش و ﺑﺎزداﺷﺖ‬

‫ﺣﺎﻣﻼن ﻓﺮﻣﺎن ﺷﺎﻩ‪ ،‬در اﻗﺪاﻣﻲ ﺷﺘﺎﺑﺰدﻩ‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﺸﻮﯾﻖ و ﺗﻠﻘﻴﻦ دﮐﺘﺮ ﻓﺎﻃﻤﯽ‪ ،‬اﻳﻦ اﻣﺮ را »ﺷﻜﺴﺖ آﻮدﺗﺎي ‪٢٥‬‬

‫ﻣﺮداد« ﻧﺎﻣﻴﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺼﺪق‪ ،‬ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮراي ﻣﻠﻲ را »ﺑﺎﺷﮕﺎهﻲ از ﺧﺎﺋﻨﻴﻦ ﺑﻪ ﻣﺼﺎﻟﺢ ﻣﻠّﺖ« ﻣﻲ ﻧﺎﻣﻴﺪ‪ .‬او »ﻣﺼﺎﻟﺢ ﻣﻠّﺖ« را‬

‫ﺁﻧﭽﻨﺎن آﻪ ﺧﻮد ﻣﻲ ﺧﻮاﺳﺖ ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻣﻲ آﺮد و در اﻳﻦ راﻩ ﺗﺎ ﺁﻧﺠﺎ ﭘﻴﺶ رﻓﺖ آﻪ اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت ﻣﺠﻠﺲ دورۀ هﻔﺪهﻢ‬

‫را )آﻪ ﺗﺤﺖ ﻧﻈﺎرت دوﻟﺖ ﺧﻮدِ او ﺑﺮﮔﺬار ﺷﺪﻩ ﺑﻮد( ﺑﻪ ﻣﺤﺾ ﺁﮔﺎهﻲ از ﺑﺎﺧﺖ آﺎﻧﺪﻳﺪاهﺎي ﺟﺒﻬۀ ﻣﻠّﻲ در‬

‫ﺷﻬﺮﺳﺘﺎﻧﻬﺎ‪ ،‬ﺑﺎﻃﻞ ﺳﺎﺧﺖ و ﺳﭙﺲ در ﻳﻚ ﺷﺮاﻳﻂ ﻧﺎﻣﺘﻌﺎرف‪ ،‬هﻴﺠﺎﻧﻲ‪ ،‬ﺷﺘﺎﺑﺰدﻩ‪ ،‬ﻏﻴﺮدﻣﻜﺮاﺗﻴﻚ و ﻏﻴﺮﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ‪-‬‬

‫ﺑﺎ ﺣﻤﺎﻳﺖ ﮔﺴﺘﺮدۀ ﺣﺰب ﺗﻮدﻩ ‪ -‬ﺿﻤﻦ اﻧﺠﺎم ﻳﻚ هﻤﻪ ﭘﺮﺳﻲ ﻳﺎ رﻓﺮاﻧﺪوم )در ‪ ١٢‬ﻣﺮدادﻣﺎﻩ ‪ (٣٢‬ﻓﻘﻂ ﺑﺎ ﺑﻴﺶ از‬

‫ﺻﺪوﭘﻨﺠﺎﻩ هﺰار رأﯼ در ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮراﯼ ﻣﻠّﯽ را ﺗﻌﻄﻴﻞ ﮐﺮد‪ ،‬اﻗﺪاﻣﻲ آﻪ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺎ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺷﺎﻩ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ‬

‫ﺣﺘّﻲ ﺑﺎ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺷﺪﯾﺪ ﻳﺎران ﻧﺰدﻳﻚ ﻣﺼﺪّق ﻣﺎﻧﻨﺪ دآﺘﺮ ﻏﻼﻣﺤﺴﻴﻦ ﺻﺪﻳﻘﻲ )وزﻳﺮ آﺸﻮر(‪ ،‬ﺳﻨﺠﺎﺑﻲ‪ ،‬ﭘﺎرﺳﺎ‪،‬‬

‫ﻣﻌﻈّﻤﯽ‪ ،‬ﺣﺴﻴﺒﯽ و ﺧﻠﻴﻞ ﻣﻠﮑﯽ هﻤﺮاﻩ ﺑﻮد‪ .‬ﺷﮕﻔﺖ اﯾﻨﮑﻪ در ﺗﻬﺮان ﺑﺮاﯼ رأﯼ دهﻨﺪﮔﺎن‪ ،‬دو ﺻﻨﺪوق در دو‬

‫ﻣﮑﺎن ﻣﺘﻔﺎوت‪ ،‬ﺗﻌﻴﻴﻦ ﮐﺮدﻩ ﺑﻮدﻧﺪ ﺗﺎ ﻣﻮاﻓﻘﺎن و ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن ﻣﺼﺪّق از ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻣﺘﻤﺎﯾﺰ و ﻣﺸﺨّﺺ ﺷﻮﻧﺪ! ﺷﻴﻮﻩ اﯼ‬

‫ﮐﻪ در هﻴﭽﻴﮏ از ﻧﻈﺎم هﺎﯼ ﭘﺎرﻟﻤﺎﻧﯽ ﺟﻬﺎن ﺳﺎﺑﻘﻪ ﻧﺪاﺷﺖ‪.‬‬

‫ﻣﺼﺪّق ﺑﻪ دو دﻟﻴﻞ ﺑﻪ ﻓﮑﺮ اﻧﺠﺎم رﻓﺮاﻧﺪوم اﻓﺘﺎدﻩ ﺑﻮد‪:‬‬

 ‫‪ -١‬ﺣﺴﻴﻦ ﻣﮑّﯽ ﺑﻪ ﻋﻀﻮﯾّﺖ هﻴﺄت ﻧﻈﺎرت ﺑﺮ اﻧﺪوﺧﺘۀ اﺳﮑﻨﺎس ﺑﺮﮔﺰﯾﺪﻩ ﺷﺪﻩ ﺑﻮد در ﺣﺎﻟﻴﮑﻪ ﻣﺼﺪّق ‪ -‬ﺑﻪ ﻋﻠّﺖ‬

‫ﻧﺒﻮدن درﺁﻣﺪ ﻧﻔﺖ‪ ،‬ﺑﺎ ﭼﺎپ ﻣﺤﺮﻣﺎﻧۀ ‪ ٣١٢‬ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺗﻮﻣﺎن اﺳﮑﻨﺎس اﺿﺎﻓﯽ‪ -‬ﻣﯽ ﺗﺮﺳﻴﺪ ﮐﻪ ﻣﮑّﯽ اﯾﻦ راز را‬

‫ﺑﺮﻣﻼ ﮐﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ -٢‬اﯾﻨﮑﻪ ﻣﺼﺪّق ﻣﯽ داﻧﺴﺖ ﮐﻪ در ﻣﺠﻠﺲ‪ ،‬اﮐﺜﺮﯾﺖ ﻧﺪارد و اﮔﺮ ﮐﺎر ﺑﻪ اﺳﺘﻴﻀﺎح ﺑﺮﺳﺪ‪ ،‬ﺑﺎ رأﯼ ﻣﻨﻔﯽ )ﻋﺪم‬

‫اﻋﺘﻤﺎد ﻣﺠﻠﺲ( روﺑﺮو ﺧﻮاهﺪ ﺷﺪ‪.‬‬

‫دﮐﺘﺮ ﺳﻨﺠﺎﺑﯽ از ﯾﺎران ﻧﺰدﯾﮏ ﻣﺼﺪّق در اﯾﻦ ﺑﺎرﻩ ﻣﯽ ﮔﻮﯾﺪ‪:‬‬

‫»ﭘﺲ از اﻧﺘﺨﺎب ﻣﮑّﯽ ﺑﻪ ﻋﻀﻮﯾّﺖ هﻴﺄت ﻧﻈﺎرت ﺑﺮ اﻧﺪوﺧﺘۀ اﺳﮑﻨﺎس‪ ،‬ﻧﺰد ﻣﺼﺪّق رﻓﺘﻢ و او را در ﺣﺎل ﻋﺼﺒﺎﻧﻴّﺖ‬

‫و ﺁﺷﻔﺘﮕﯽ ﻣﻄﻠﻖ دﯾﺪم‪ .‬ﺑﻪ ﻣﻦ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺁﻗﺎ! ﻣﺎ ﺑﺎﯾﺪ اﯾﻦ ﻣﺠﻠﺲ را ﺑﺒﻨﺪﯾﻢ ‪ ...‬اﯾﻦ ﻣﺠﻠﺲ ﻣﺨﺎﻟﻒ ﻣﺎﺳﺖ و ﻧﻤﯽ‬

‫ﮔﺬارد ﮐﻪ ﻣﺎ ﮐﺎر ﺑﮑﻨﻴﻢ‪ ،‬ﻣﺎ ﺑﺎﯾﺪ ﻣﺠﻠﺲ را ﺑﺎ رأﯼ ﻋﺎﻣّﻪ ﺑﺒﻨﺪﯾﻢ ‪ ...‬ﺑﻨﺪﻩ )ﺳﻨﺠﺎﺑﯽ( ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﺟﻨﺎب دﮐﺘﺮ! ﻣﻦ ﺑﺎ اﯾﻦ‬

‫ﻧﻈﺮِ ﺷﻤﺎ ﻣﺨﺎﻟﻒ هﺴﺘﻢ‪ ،‬ﺷﻤﺎ اﻣﺮوز از ﺟﻬﺖ اﻧﺘﺨﺎب ﺁﻗﺎﯼ ﻣﮑّﯽ ﻧﺎراﺣﺖ هﺴﺘﻴﺪ ‪ ...‬ﻣﻦ ﺑﺎ ﺑﺴﺘﻦ ﻣﺠﻠﺲ‬

‫ﻣﺨﺎﻟﻔﻢ و دﻻﯾﻠﻢ را هﻢ ﻣﻔﺼّﻼً ﺧﺪﻣﺖ ﺗﺎن ﻋﺮض ﻣﯽ ﮐﻨﻢ ‪ ...‬اﻓﮑﺎر ﻋﻤﻮﻣﯽ را ﺷﻤﺎ دارﯾﺪ وﻟﯽ اﻓﮑﺎر ﻋﻤﻮﻣﯽِ‬

‫اﻣﺮوز ﺑﺎ اﻓﮑﺎر ﻋﻤﻮﻣﯽِ دو ﺳﺎل ﭘﻴﺶ ﺗﻔﺎوت دارد‪ .‬اﯾﻦ اﻓﮑﺎر ﻋﻤﻮﻣﯽ‪ ،‬زﯾﺎد ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎدﻩ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ و‬

‫ﺧﻴﻠﯽ ﺧﺴﺎرت و ﺁﺳﻴﺐ ﺑﺮ ﺁن وارد ﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ‪ :‬اﺧﺘﻼﻓﺎت در ﻣﻴﺎن ﻣﺎ اﻓﺘﺎدﻩ‪ ،‬دو ﺳﺎل ﺑﻴﺸﺘﺮ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺴﺌﻠۀ‬

‫ﻧﻔﺖ ﺣﻞ ﻧﺸﺪﻩ‪ ،‬ﺑﻴﻦ ﺷﻤﺎ و ﺷﺎﻩ اﺧﺘﻼف ﺑﺮوز ﮐﺮدﻩ‪ ،‬ﺗﻮدﻩ اﯼ هﺎ ﻧﻴﺮو و ﻗﺪرت ﮔﺮﻓﺘﻪ اﻧﺪ‪ ،‬هﻤۀ اﯾﻦ هﺎ ﺑﺎﻋﺚ‬

‫ﺗﺸﻮﯾﺶ ﻣﺮدم ﺷﺪﻩ اﺳﺖ ‪ ...‬ﺷﻤﺎ )اﮔﺮ( ﻣﺠﻠﺲ را ﺑﺒﻨﺪﯾﺪ‪ ،‬در ﻏﻴﺎب ﺁن‪ ،‬ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺑﺎ دو وﺿﻊ ﻣﻮاﺟﻪ‬

‫ﺷﻮﯾﺪ‪ :‬ﯾﮑﯽ اﯾﻨﮑﻪ ﻓﺮﻣﺎن ﻋﺰل ﺷﻤﺎ از ﻃﺮف ﺷﺎﻩ ﺻﺎدر ﺷﻮد‪ ،‬دﯾﮕﺮ اﯾﻨﮑﻪ ﺑﺎ ﯾﮏ ﮐﻮدﺗﺎ ﻣﻮاﺟﻪ ﺷﻮﯾﺪ‪ ،‬ﺁن‬

‫وﻗﺖ ﭼﻪ ﻣﯽ ﮐﻨﻴﺪ؟ )ﻣﺼﺪّق( ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺷﺎﻩ ﻓﺮﻣﺎن ﻋﺰل ﻣﺮا ﻧﻤﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺪهﺪ و ﺑﺮ ﻓﺮض هﻢ ﺑﺪهﺪ ﻣﺎ ﺑﻪ او‬

‫ﮔﻮش ﻧﻤﯽ ﮐﻨﻴﻢ‪ ،‬اﻣّﺎ اﻣﮑﺎن ﮐﻮدﺗﺎ؛ ﻗﺪرت ﺣﮑﻮﻣﺖ در دﺳﺖ ﻣﺎﺳﺖ و ﺧﻮدﻣﺎن از ﺁن ﺟﻠﻮﮔﻴﺮﯼ ﻣﯽ ﮐﻨﻴﻢ ‪...‬‬

‫)هﻤﺎن‪ ،‬ﺻﺺ ‪ ،٣۵۴-٣۵٣‬ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از‪ :‬ﺳﻨﺠﺎﺑﯽ‪ ،‬ﺻﺺ ‪.(١٣۶-١٣۴‬‬

‫ﻣﺼﺪّق در ﭘﺎﺳﺦِ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ دﮐﺘﺮ ﺳﻨﺠﺎﺑﯽ ﺑﺎ رﻓﺮاﻧﺪوم ﺑﻪ وﯼ ﮔﻔﺖ‪:‬‬

‫‪» -‬ﻣﻌﻠﻮم ﻣﯽ ﺷﻮد ﮐﻪ ﺟﻨﺎب ﻋﺎﻟﯽ اﻣﺮوز ﺻﺒﺢ‪ ،‬ﭼَﺮس ﮐﺸﻴﺪﻩ اﯾﺪ!«‬

‫دﮐﺘﺮ ﺻﺪﯾﻘﯽ )وزﯾﺮ ﮐﺸﻮر ﻣﺼﺪّق( ﻧﻴﺰ درﺑﺎرۀ ﻏﻴﺮﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﺑﻮدن رﻓﺮاﻧﺪوم ﮔﻔﺖ‪:‬‬

‫»ﮔﺮﯾﻪ ﮐﺮدم و ﺑﻪ او )ﻣﺼﺪّق( ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬هﺮ ﭼﻪ ﺷﻤﺎ ﺑﮕﻮﺋﻴﺪ ﻣﺎ اﺟﺮا ﻣﯽ ﮐﻨﻴﻢ‪ ،‬اﻣّﺎ رﻓﺮاﻧﺪوم‪ ،‬ﮐﺎر درﺳﺘﯽ ﻧﻴﺴﺖ«‪.‬‬

‫)هﻤﺎن‪ ،‬ص ‪ ،٣۵٣-٣۵٢‬ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از ﻧﺮاﻗﯽ‪ ،‬ص ‪(١٩٢‬‬

‫دﮐﺘﺮ ﻣﻌﻈّﻤﯽ‪ ،‬رﺋﻴﺲ ﻣﺠﻠﺲ )ﻣﻨﺘﺨﺐ هﻮادارانِ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق( ﻧﻴﺰ در اﻋﺘﺮاض ﺑﻪ ﺗﺼﻤﻴﻢ رﻓﺮاﻧﺪوم‪ ،‬از رﯾﺎﺳﺖ‬

‫ﻣﺠﻠﺲ اﺳﺘﻌﻔﺎء ﮐﺮد ‪...‬‬

 ‫ﺑﺨﺶ ﭼﻬﺎرم‪:‬‬

‫* دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق ‪ -‬ﻋﻤﻮﻣﺎً‪ -‬در ﺑﺮزخ ﺳﻨّﺖ و ﺗﺠﺪّد‪ ،‬اﺳﻼم و اﯾﺮان‪ ،‬ﻣﺬهﺐ و ﻣﺪﻧﻴّﺖ ﺳﺮﮔﺮدان ﺑﻮد‪.‬‬

‫ﺟﺒﻬﻪ ﯼ او ‪ -‬اﺳﺎﺳﺎً ‪ -‬ﺟﺒﻬﻪ ﯼ »ﻣﻠّﯽ‪ -‬ﻣﺬهﺒﯽ هﺎ« ﺑﻮد!‬

‫* دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق ﻣﯽ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻧﺨﺴﺖ وزﯾﺮِ ﻣﻤﻠﮑﺘﯽ ﺣﻘﻴﺮ و ﺑﻴﭽﺎرﻩ‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ ﺿﻌﻴﻒ و رﻧﺠﻮر ﺑﻨﻈﺮ ﺑﻴﺎﯾﺪ و‬

‫از اﯾﻦ هﻨﺮ‪ ،‬در ﭘﻴﺶ ﺑﺮدن ﻣﻘﺎﺻﺪ ﺳﻴﺎﺳﯽ ﺧﻮد‪ ،‬اﺳﺘﻔﺎدﻩ ﮐﻨﺪ«‪.‬‬

‫* ﻣﺠﻠﻪ ﯼ ﮐﺎوﯾﺎن )ﻃﺮﻓﺪار دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق(‪» :‬ﻗﺎﻧﻮن ﻣﻄﺒﻮﻋﺎت دوﻟﺖ ﻣﺼﺪّق‪ ،‬ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻣﺼﺪّق را‬

‫ﺳﺮﻧﮕﻮن ﺧﻮاهﺪ ﺳﺎﺧﺖ«‪.‬‬

‫‪ -۴‬ﻣﺼﺪّق ودادﮔﺴﺘﺮﯼ‬

‫دآﺘﺮ ﻣﺼﺪّق ﺑﻌﻨﻮان ﻳﻚ ﺣﻘﻮﻗﺪان ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ‪ ،‬ﺑﻪ اهﻤﻴّﺖ اﺳﺘﻘﻼل ﻗﻮﻩ ﯼ ﻗﻀﺎﺋﻴﻪ از ﻗﻮﻩ ﯼ ﻣﺠﺮﻳّﻪ واﻗﻒ ﺑﻮد‬

‫ﺑﺎ اﻳﻨﻬﻤﻪ‪ ،‬وي ﺑﺎ ﺗﻘﺎﺿﺎﯼ »اﺧﺘﻴﺎرات ﻓﻮق اﻟﻌﺎدﻩ«‪ ،‬ﺿﻤﻦ ﮔﻤﺎردن ﺷﺨﺼﻴّﺖ ﻧﺎﻣﻮﺟّﻬﻲ ﺑﻨﺎم ﻟﻄﻔﻲ )ﻣﻌﺮوف ﺑﻪ‬

‫ﺷﻴﺦ ﻋﺒﺪاﻟﻌﻠﻲ ﻟﻄﻔﻲ( ﺑﻌﻨﻮان وزﻳﺮ دادﮔﺴﺘﺮي‪ ،‬آﻮﺷﻴﺪ ﺗﺎ »دﻳﻮان ﻋﺎﻟﻲ آﺸﻮر« )ﻳﻌﻨﻲ ﻋﺎﻟﻲﺗﺮﻳﻦ و‬

‫ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ ﻣﺮﺟﻊ ﻗﻀﺎﺋﻲ آﺸﻮر( را ﻣﻨﺤﻞ ﺳﺎزد و دﻳﻮان ﻋﺎﻟﻲ ﺟﺪﻳﺪي ﺑﻪ ﻣﻴﻞ و ارادﻩ ﯼ ﺧﻮد ﺗﺸﻜﻴﻞ دهﺪ‪.‬‬

‫دآﺘﺮ ﻣﺤﻤﺪ ﺣﺴﻴﻦ ﻣﻮﺳﻮي )ﻳﻜﻲ از ﻗﻀﺎت ﺁن دورﻩ آﻪ از ﻧﺰدﻳﻚ ﻋﺒﺪاﻟﻌﻠﻲ ﻟﻄﻔﻲ را ﻣﻲﺷﻨﺎﺧﺖ و در‬

‫ﻣﺒﺎﺣﺜﺎت و ﺟﻠﺴﺎت آﻤﻴﺴﻴﻮنهﺎي وزﻳﺮ دادﮔﺴﺘﺮي وﻗﺖ ﺷﺮآﺖ داﺷﺖ( ﺿﻤﻦ ﻧﺸﺎن دادن ﺷﺨﺼﻴّﺖ و‬

‫ﻋﻤﻠﻜﺮدهﺎي ﻏﻴﺮﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﻋﺒﺪاﻟﻌﻠﻲ ﻟﻄﻔﻲ در ﭘﺎآﺴﺎزي ﻗﻀﺎت ﺷﺮﻳﻒ و ﻣﺴﺘﻘﻞ‪ ،‬ﻣﻲ ﻧﻮﻳﺴﺪ‪ ...» :‬ﺑﺪﻳﻦ‬

‫ﺗﺮﺗﻴﺐ در ﺷﺮاﻳﻄﻲ آﻪ آﺸﻮر ﻧﻴﺎز ﺑﻪ ﺁراﻣﺶ داﺷﺖ‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﺼﻔﻴﻪهﺎي ﺧﻮدﺳﺮاﻧﻪ‪ ،‬ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ ﻗﻀﺎت‬
‫آﺸﻮر ﻋﻠﻴﻪ ﻣﺼﺪّق و ﺣﻜﻮﻣﺖ او ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻪ ﺷﺪﻧﺪ«‪) .‬ﻣﻴﺮﻓﻄﺮوس‪ ،‬ﺑﺮﺧﯽ ﻣﻨﻈﺮﻩهﺎ ‪ ،...‬ص ‪ ،١٣۶‬ﺑﻪ ﻧﻘﻞ‬

‫از‪ :‬ﻣﻮﺳﻮﯼ‪ ،‬ﺻﺺ ‪(١۶۴-١۵۶‬‬

‫‪ -۵‬ﻣﺼﺪّق و ﺁزادﯼ ﻣﻄﺒﻮﻋﺎت‬

‫دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق ﺑﺎ ﺁﻧﮑﻪ ﺑﻪ اهﻤﻴّﺖ ﻣﻄﺒﻮﻋﺎت ﺁزاد در ﺗﺮﻗّﯽ و ﺗﻌﺎﻟﯽ ﺟﺎﻣﻌﻪ‪ ،‬ﺁﮔﺎﻩ ﺑﻮد و ﺣﺘّﯽ در اوّﻟﻴﻦ روزهﺎﯼ‬

‫ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺧﻮد دﺳﺘﻮر دادﻩ ﺑﻮد ﺗﺎ »از ﺗﻮﻗﻴﻒ ﯾﺎ ﺗﻌﻘﻴﺐ روزﻧﺎﻣﻪهﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺷﺨﺺ او اهﺎﻧﺖ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺧﻮددارﯼ‬

‫ﺷﻮد« اﻣّﺎ ﺑﺰودﯼ‪ ،‬ﺑﺎ ﻗﺎﻧﻮن ﺟﺪﯾﺪ ﻣﻄﺒﻮﻋﺎت‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﻌﻄﻴﻞ و ﺗﻮﻗﻴﻒ ﻧﺸﺮﯾﺎت و روزﻧﺎﻣﻪهﺎﯼ ﻣﺨﺎﻟﻒ ﭘﺮداﺧﺖ‬

‫ﺑﻄﻮرﯾﮑﻪ دﮐﺘﺮ ﻓﺎﻃﻤﯽ )ﻣﻌﺎون ﻧﺨﺴﺖ وزﯾﺮ و ﺳﺨﻨﮕﻮﯼ دوﻟﺖ ﻣﺼﺪّق( ﻣﺤﺮﻣﻌﻠﯽ ﺧﺎن )ﺳﺎﻧﺴﻮرﭼﯽ ﻣﻌﺮوف‬

‫دوران رﺿﺎ ﺷﺎﻩ( را اﺣﻀﺎر ﮐﺮد و ﺑﻪ وﯼ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﺤﺮﻣﻌﻠﯽ ﺧﺎن! اﯾﻨﻬﺎ روزﻧﺎﻣﻪ هﺎﺋﯽ هﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ اﺟﺎزﻩ ﯼ‬

‫اﻧﺘﺸﺎر ﻧﺪارﻧﺪ‪ .‬هﻤﻴﻦ اﻵن ﻣﯽروﯼ ﭼﺎﭘﺨﺎﻧﻪهﺎﯾﺸﺎن را ﭘﻴﺪا ﻣﯽﮐﻨﯽ و ﺟﻠﻮﯼ اﻧﺘﺸﺎرﺷﺎن را ﻣﯽﮔﻴﺮﯼ‪ ،‬اﯾﻦ‬

‫ﺣﮑﻢِ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﺗﻮﻗﻴﻒِ ﺁﻧﻬﺎﺳﺖ‪) .‬هﻤﺎن‪ ،‬ص ‪ ،٣٢٠-٣١٨‬ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از‪ :‬ﺑﻬﺰادﯼ‪ ،‬ﺻﺺ ‪(۵٢٨-۵٢۶‬‬

‫اﺟﺮاﯼ ﻗﺎﻧﻮن ﺟﺪﯾﺪ ﻣﻄﺒﻮﻋﺎت‪ ،‬ﻣﻮﺟﯽ از ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ و اﻋﺘﺮاض در ﻣﻴﺎن ﻣﺪﯾﺮان و ﮔﺮوﻩهﺎﯼ ﻣﻄﺒﻮﻋﺎﺗﯽ و‬

‫ﺟﺮﯾﺎﻧﺎت و ﮔﺮوﻩهﺎﯼ ﺳﻴﺎﺳﯽ اﯾﺠﺎد ﮐﺮد ﺑﻄﻮرﯾﮑﻪ دﮐﺘﺮ ﺳﻨﺠﺎﺑﯽ و ﺣﺰب اﯾﺮان )هﻮادار ﻣﺼﺪّق( ﺑﻪ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺑﺎ‬

‫ﺁن ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻨﺪ‪ .‬دﮐﺘﺮ ﺑﻘﺎﺋﯽ ﮔﻔﺖ‪» :‬اﯾﻦ ﻗﺎﻧﻮن ﯾﮏ ﻣﺎدﻩ ﮐﻢ دارد‪ ،‬و ﺁن ﻣﺎدﻩ اﯾﻨﺴﺖ ﮐﻪ هﺮﮐﺲ روزﻧﺎﻣﻪ‬

‫ﺑﻨﻮﯾﺴﺪ ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ ﺗﻴﺮﺑﺎران ﻣﯽ ﺷﻮد«‪ .‬ﺁﯾﺖاﷲ ﮐﺎﺷﺎﻧﯽ ﻧﻴﺰ در اﻋﻼﻣﻴﻪ اﯼ‪ ،‬دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق را »ﺻﻴّﺎد ﺁزادﯼ‬

‫اﯾﺮان« ﻧﺎﻣﻴﺪﻩ ﺑﻮد‪ .‬ﻣﺸﻔﻖ هﻤﺪاﻧﯽ‪ ،‬ﻣﺪﯾﺮ ﻣﺠﻠﻪ ﯼ ﮐﺎوﯾﺎن )ﻃﺮﻓﺪار ﻣﺼﺪّق( ﻧﻴﺰ ﻧﻮﺷﺖ‪ » :‬اﯾﻦ ﻗﺎﻧﻮن‪،‬‬

‫ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻣﺼﺪّق را ﺳﺮﻧﮕﻮن ﺧﻮاهﺪ ﺳﺎﺧﺖ«‪) .‬هﻤﺎن‪ ،‬ﺻﺺ ‪ ٣٢٠‬و ‪ ،٣۵٠‬ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از‪ :‬ﮐﻮهﺴﺘﺎﻧﯽ ﻧﮋاد‪،‬‬

‫ﺻﺺ ‪١۵٣-١۴٠‬؛ ﻣﻮّﺣﺪ‪ ،‬ج ‪ ،٢‬ص ‪(٧١١‬‬

‫‪ -۶‬ﻣﺮﯾﻀﯽ ﯾﺎ ﺗﻤﺎرض؟!‬

‫ﻣﺤﻘّﻘﺎن ﺑﺴﻴﺎرﯼ از ﺑﻴﻤﺎرﯼ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق ﯾﺎد ﮐﺮدﻩاﻧﺪ ﮐﻪ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﯼ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق ﺑﻪ »ﻣﺘﺨﺼّﺺ‬

‫اﻣﺮاض ﻋَﺼَﺒﯽ« ﮔﺮدﯾﺪﻩ ﺑﻮد‪ .‬اﯾﻦ ﺑﻴﻤﺎرﯼ‪ ،‬در ﻃﻮل زﻧﺪﮔﯽ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق‪ ،‬از وﯼ ﺷﺨﺼﻴّﺘﯽ ﻋَﺼَﺒﯽ و رﻧﺠﻮر‬

‫ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺑﻮد و دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق از اﯾﻦ ﺑﻴﻤﺎرﯼ‪ ،‬ﺑﻌﻨﻮان ﺳَﭙَﺮﯼ ﺑﺮاﯼ ﭘﻮﺷﺎﻧﺪن ﺿﻌﻒهﺎﯼ ﺳﻴﺎﺳﯽ ﺧﻮﯾﺶ اﺳﺘﻔﺎدﻩ‬

‫ﻣﯽﮐﺮد‪ .‬ﻣﻬﻨﺪس زﯾﺮﮎ زادﻩ )ﯾﮑﯽ از وﻓﺎدارﺗﺮﯾﻦ ﯾﺎران ﻣﺼﺪّق( ﻣﯽﻧﻮﯾﺴﺪ‪:‬‬

‫»دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق در ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻗﻴﺎﻓﻪ دادن ﻣﻬﺎرت ﺧﺎﺻﯽ دارد‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻮﻗﻊ‪ ،‬ﺧﻮد را ﺑﻪ ﮐﺮﯼ ﻣﯽزﻧﺪ‪ ،‬ﻋﺼﺒﺎﻧﯽ‬

‫ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﯾﺎ ﻗﺎﻩ ﻗﺎﻩ ﻣﯽﺧﻨﺪد‪ .‬ﺣﺘّﯽ اﮔﺮ ﺑﺨﻮاهﺪ‪ ،‬ﺣﺎﻟﺶ ﺑﻬﻢ ﻣﯽﺧﻮرَد‪ ،‬ﻣﺮﯾﺾ ﻣﯽ ﺷﻮد و ﻏﺶ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬
 ‫روزﯼ )ﻣﺼﺪّق( ﺑﻪ ﻣﻦ ﮔﻔﺖ‪»» :‬ﻧﺨﺴﺖ وزﯾﺮِ ﻣﻤﻠﮑﺘﯽ ﺣﻘﻴﺮ و ﺑﻴﭽﺎرﻩ‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ ﺿﻌﻴﻒ و رﻧﺠﻮر ﺑﻨﻈﺮ ﺑﻴﺎﯾﺪ و از اﯾﻦ‬

‫هﻨﺮ‪ ،‬در ﭘﻴﺶ ﺑﺮدنِ ﻣﻘﺎﺻﺪ ﺳﻴﺎﺳﯽ ﺧﻮد اﺳﺘﻔﺎدﻩ ﮐﻨﺪ«‪) .‬هﻤﺎن‪ ،‬ص ‪ ،۵٠١‬ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از‪ :‬زﯾﺮﮎ زادﻩ‪ ،‬ص ‪(١٢۴‬‬

‫وﻗﺘﯽ ﺑﻪ دﻋﻮت ﺗﺮوﻣﻦ )‪ ،(Truman‬دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق ﺑﻪ واﺷﻨﮕﺘﻦ رﺳﻴﺪ‪ ،‬اﭼﺴﻦ )وزﯾﺮ اﻣﻮرﺧﺎرﺟﻪ ﯼ ﺁﻣﺮﯾﮑﺎ(‪،‬‬

‫ﻣﮏ ﮔﯽ )ﻣﻌﺎون او( و ﺳﻪ ﺗﻦ دﯾﮕﺮ‪ ،‬از ﻣﺼﺪّق و هﻤﺮاهﺎن او اﺳﺘﻘﺒﺎل ﮐﺮدﻧﺪ‪:‬‬

‫»اﭼﺴﻦ‪ ،‬ﭘﻴﺸﺎﭘﻴﺶ دﯾﮕﺮِ اﺳﺘﻘﺒﺎل ﮐﻨﻨﺪﮔﺎن ﺑﻮد و هﻢ او ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪ :‬وﻗﺘﯽ ﻣﺼﺪّق از ﻗﻄﺎر ﻣﯽﺧﻮاﺳﺖ ﭘﺎﯾﻴﻦ‬

‫ﺑﻴﺎﯾﺪ‪ ،‬ﺣﺎﻟﺖ ﭘﻴﺮﻣﺮد ﺑﻴﻤﺎر و ﺿﻌﻴﻔﯽ را داﺷﺖ ﮐﻪ روﯼ ﺑﺎزوﯼ ﭘﺴﺮش ﺗﮑﻴﻪ ﮐﺮدﻩ‪ ،‬ﺑﺎ زﺣﻤﺖ ﺑﻪ ﮐﻤﮏ ﻋﺼﺎ راﻩ‬

‫ﻣﯽرﻓﺖ‪ ،‬وﻟﯽ وﻗﺘﯽ ﻣﺮا ﺷﻨﺎﺧﺖ‪ ،‬راﺳﺖ اﯾﺴﺘﺎد و ﻋﺼﺎﯼ ﺧﻮد را ﺑﻪ دﺳﺖ ﯾﮑﯽ از هﻤﺮاهﺎﻧﺶ داد و ﻣﺎﻧﻨﺪ‬

‫ﯾﮏ ﺟﻮان ‪ ٢٠‬ﺳﺎﻟﻪ ﺑﺎ ﭼﺎﺑﮑﯽ از ﻗﻄﺎر ﺑﻴﺮون ﭘﺮﯾﺪ« )هﻤﺎن‪ ،‬ص ‪ ،٢۶۴‬ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از‪ :‬ﺻﻔﺎﺋﯽ‪ ،‬ص ‪ ، ٢٠٠‬هﻤﭽﻨﻴﻦ‬

‫ﻧﮕﺎﻩ ﮐﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﮔﺰارش ﺟﺮج ﻣﮏ ﮔﯽ‪ ،‬در ﻧﺸﺮﯾﻪ ﯼ ﻣﻬﺮﮔﺎن‪ ،‬ﺷﻤﺎرﻩ ﯼ ‪ ،١٣٨٠ ،۴ - ٣‬ص ‪.(٢٢٠‬‬

‫در اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت دورﻩ ﯼ هﻔﺪهﻢ و اﻧﺘﺨﺎب ﯾﮏ ﺑﺎزرس ﻧﺎﻇﺮ از ﻗﻀﺎت دادﮔﺴﺘﺮﯼ ﺑﺮاﯼ هﺮ ﺣﻮزﻩ ﯼ اﻧﺘﺨﺎﺑﯽ‪،‬‬

‫ﺑﻬﻨﮕﺎم ﻣﻌﺎرﻓﻪ ﺑﺎ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﯼ دﮐﺘﺮ ﻣﺤﻤﺪ ﺣﺴﻴﻦ ﻣﻮﺳﻮﯼ )ﻗﺎﺿﯽ دادﮔﺴﺘﺮﯼ(‪:‬‬

‫وﻗﺘﯽ ﺑﺎزرﺳﺎن ﻗﻀﺎﺋﯽ اﻧﺘﺨﺎب ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬در روز ﻣُﻌﺎرﻓﻪ‪ ،‬دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق ‪ -‬در ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ ﺳﺌﻮال ﻣﺴﺘﺸﺎر دﯾﻮان‬

‫ﮐﺸﻮر‪ -‬ﺑﺪون ﮐﻮﭼﮏﺗﺮﯾﻦ ﺗﺄﻣّﻠﯽ‪ ،‬هﻤﺰﻣﺎن ﮐﻪ ﻟﺐ ﺑﻪ ﺳﺨﻦ ﻣﯽﮔﺸﻮد‪ ،‬دﺳﺖ در ﺟﻴﺐ ﮐﺮد و دﺳﺘﻤﺎﻟﯽ در‬

‫ﺁورد و ﺑﻠﻨﺪ ﮔﺮﯾﻪ ﮐﺮد‪ ،‬ﻃﻮرﯼ ﮐﻪ ﺑﻪ زﺣﻤﺖ ﻣﯽ ﺷﺪ ﮔﻔﺘﻪهﺎﯾﺶ را ﻓﻬﻤﻴﺪ ‪ ...‬ﺻﺪاﯼ ﮔﺮﯾﻪ ﯼ ﻧﺨﺴﺖ وزﯾﺮ و‬

‫ﻋﺪم ﺗﻌﺎدل وﯼ ﺑﺮاﯼ ﺳﺮﭘﺎ اﯾﺴﺘﺎدن‪ ،‬وزراء و دﯾﮕﺮان را ﺑﻪ ﮔﺮﻓﺘﻦ او ﮐﻪ زﻣﻴﻦ ﻧﺨﻮرد‪ ،‬واداﺷﺖ ‪ ...‬ﺑﺪﯾﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‬

‫دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق را ﺑﻪ اﻃﺎق ﺧﻮد ﺑﺮدﻧﺪ و ﻣﺮاﺳﻢ ﻣﻌﺎرﻓﻪ و ﺁﺷﻨﺎﺋﯽ ﭘﺎﯾﺎن ﯾﺎﻓﺖ«‪) .‬ﻣﻮﺳﻮﯼ‪ ،‬ﺻﺺ ‪،١۵١-١۵٠‬‬

‫ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﮐﻨﻴﺪ ﺑﺎ رواﯾﺖ ﻣﮑّﯽ ؛ ﺧﺎﻃﺮات ﺳﻴﺎﺳﯽ‪ ،‬ص ‪.(۴٨٩‬‬

‫‪ -٧‬ﻣﺼﺪّق در ﺟﻠﺴﺎت هﻴﺄت دوﻟﺖ‪:‬‬

‫ﺑﻪ ﻋﻠّﺖ ﺿﻌﻒ و ﭘﻴﺮﯼ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق و ﺗﺮس ﺷﺪﯾﺪ او از ﮐُﺸﺘﻪ ﺷﺪن )ﮐﻪ ﺑﻪ ﻋﻠّﺖِ ﺑﻴﻤﺎرﯼ ﻣﺼﺪّق‪ ،‬ﭼﻮﻧﺎن‬

‫ﮐﺎﺑﻮﺳﯽ ﺑﺮ ﺳﺮاﺳﺮ زﻧﺪﮔﯽ ﺳﻴﺎﺳﯽ او ﺣﺎﮐﻢ ﺑﻮد(‪ ،‬ﺟﻠﺴﺎت هﻴﺄت وزﯾﺮان‪ ،‬ﻏﺎﻟﺒﺎً در ﺧﺎﻧﻪ ﯼ ﻣﺼﺪّق ﺑﺮﮔﺰار‬

‫ﻣﯽﺷﺪ و او‪ ،‬ﭘﻴﮋاﻣﻪ ﺑﻪ ﺗﻦ‪ ،‬روﯼ ﺗﺨﺖ ﺧﻮاب ﺁهﻨﯽ‪ ،‬در زﯾﺮ ﯾﮏ ﭘﺘﻮ ﯾﺎ ﻣﻼﻓﻪ‪ ،‬دراز ﻣﯽﮐﺸﻴﺪ ﯾﺎ ﻣﯽﻧﺸﺴﺖ و‬

‫دﯾﺪارهﺎﯼ رﺳﻤﯽ را ﻋﻤﺪﺗﺎً در هﻤﺎن اﻃﺎق و روﯼ هﻤﺎن ﺗﺨﺖ ﺧﻮاب اﻧﺠﺎم ﻣﯽداد ﮐﻪ اﻟﺒﺘّﻪ ﺑﺮاﯼ ﺧﺎرﺟﻴﺎن‬

‫ﺑﺴﻴﺎر ﻋﺠﻴﺐ ﻣﯽﻧﻤﻮد و ﺑﺮاﯼ اﯾﺮاﻧﻴﺎن ﻧﻴﺰ‪ .‬وﯼ در ﺟﻠﺴﺎت هﻴﺄت وزﯾﺮان‪ ،‬ﮐﻤﺘﺮ ﺷﺮﮐﺖ ﻣﯽﮐﺮد و در ﻣﻮارد‬

‫اﺳﺘﺜﻨﺎﺋﯽ هﻢ ﮐﻪ در هﻴﺄت وزﯾﺮان ﺷﺮﮐﺖ ﻣﯽﻧﻤﻮد‪ ،‬ﻋﻤﻮﻣﺎً ﺑﺎ ﻋﺒﺎ ﺣﻀﻮر ﻣﯽﯾﺎﻓﺖ‪ .‬او‪ ،‬ﮔﺎﻩ‪ ،‬ﺣﺘّﯽ ﺑﺎ ﭘﻴﮋاﻣﻪ و‬

‫دمﭘﺎﺋﯽ در ﺟﻠﺴﺎت هﻴﺄت دوﻟﺖ و ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮراﯼ ﻣﻠّﯽ ﺷﺮﮐﺖ ﻣﯽﮐﺮد‪ ،‬هﻢ از اﯾﻦ رو‪ ،‬او را »ﻧﺨﺴﺖ وزﯾﺮ‬

‫ﭘﻴﮋاﻣﻪﭘﻮش« ﻣﯽﻧﺎﻣﻴﺪﻩ اﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦ اﻣﺮ‪ ،‬ﺷﺎﯾﺪ ﻧﺸﺎﻧﻪ ﯼ دﯾﮕﺮﯼ از ﺧﺼﻠﺖ ﭘﻮﭘﻮﻟﻴﺴﺘﯽ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق ﺑﻮد‪.‬‬
 ‫‪ -٨‬ﻣﺼﺪّق و ﻗﻮام اﻟﺴﻠﻄﻨﻪ‬

‫ﻗﻮاماﻟﺴﻠﻄﻨﻪ ﺷﺨﺼﻴّﺘﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻓﺮﻣﺎن ﻣﺸﺮوﻃﻴﺖ ﺑﻪ ﺧﻂ او ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪﻩ و در واﻗﻌﻪ ﯼ ﺁذرﺑﺎﯾﺠﺎن ﺑﺎ‬

‫هﻮﺷﻤﻨﺪﯼ و دراﯾﺖ ﺑﯽﻧﻈﻴﺮ‪ ،‬ﺁدﻣﯽ ﻣﺜﻞ اﺳﺘﺎﻟﻴﻦ را ﻓﺮﯾﺐ داد و ﺑﺎﻋﺚ ﺧﺘﻢ ﻏﺎﺋﻠﻪ ﯼ ﺁذرﺑﺎﯾﺠﺎن ﮔﺮدﯾﺪ‪ .‬او‬

‫ﺑﻌﻨﻮان ﻧﺨﺴﺖ وزﯾﺮﯼ ﮐﻪ اﮐﺜﺮﯾﺖ ﭘﺎرﻟﻤﺎﻧﯽ را در ﻣﺠﻠﺲ داﺷﺖ ﺑﻪ ﻣﺤﺾ ﺑﺎزﮔﺸﺖ از ﻣﺴﮑﻮ‪ ،‬ﺑﻪ ﺷﺮﯾﻌﺖزادﻩ‪،‬‬

‫رﺋﻴﺲ ﻓﺮاﮐﺴﻴﻮن ﭘﺎرﻟﻤﺎﻧﯽ ﺣﺰﺑﺶ )ﺣﺰب دﻣﻮﮐﺮات اﯾﺮان( ﮔﻔﺖ‪ :‬از ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن ﻣﺠﻠﺲ ﺑﺨﻮاهﻴﺪ ﺗﺎ ﺑﺎ ﻗﺮارداد‬

‫ﻣﻨﻌﻘﺪﻩ ﺑﻴﻦ او و اﺳﺘﺎﻟﻴﻦ‪ ،‬ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﮐﻨﻨﺪ و ﺑﺎﻋﺚ ﺑﺮﮐﻨﺎرﯼ وﯼ از ﻧﺨﺴﺖ وزﯾﺮﯼ ﺷﻮﻧﺪ ﺗﺎ ﻗﺮارداد اﺳﺘﺎﻟﻴﻦ‪-‬‬

‫ﻗﻮاماﻟﺴﻠﻄﻨﻪ ﺑﯽاﻋﺘﺒﺎر ﺷﻮد ‪...‬‬

‫دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق ‪ -‬اﻣّﺎ ‪ -‬ﮐﻪ در زﻣﺎن ﺻﺪور ﻓﺮﻣﺎن ﻣﺸﺮوﻃﻴّﺖ ‪ ٢۶-٢۵‬ﺳﺎﻟﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺮﺧﻼف هﻢ ﺳﻦ و ﺳﺎﻻن ﺧﻮد‬

‫)ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﻴﺮزا ﺟﻬﺎﻧﮕﻴﺮﺧﺎن ﺻﻮراﺳﺮاﻓﻴﻞ‪ ،‬دهﺨﺪا‪ ،‬ﺳﻴﺪ ﺣﺴﻦ ﺗﻘﯽزادﻩ‪ ،‬ﻋﺎرف ﻗﺰوﯾﻨﯽ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ ﺗﻘﯽ ﺑﻬﺎر و دﻩهﺎ‬

‫ﺗﻦ دﯾﮕﺮ( ﻧﻘﺸﯽ در اﻧﻘﻼب ﻣﺸﺮوﻃﻴّﺖ ﻧﺪاﺷﺖ ﺑﻠﮑﻪ ﭘﺲ از ﺑﻪ ﺗﻮپ ﺑﺴﺘﻦ ﻣﺠﻠﺲ‪ ،‬ﮐﺸﺘﻦ ﺁزادﯾﺨﻮاهﺎن و در‬

‫اوج اﺳﺘﺒﺪاد ﺻﻐﻴﺮ‪ ،‬ﺑﺎ ﮐﺴﺐ اﺟﺎزﻩ از ﻣﺤﻤﺪ ﻋﻠﯽ ﺷﺎﻩ ﻗﺎﺟﺎر‪ ،‬ﺑﻪ ﻗﺼﺪ اداﻣﻪ ﯼ ﺗﺤﺼﻴﻞ ﻋﺎزم اروﭘﺎ ﮔﺮدﯾﺪ‪.‬‬

‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ :‬ﮔﺬﺷﺘﻪ ﯼ ﺳﻴﺎﺳﯽ ﻣﺼﺪّق در اﻧﻘﻼب ﻣﺸﺮوﻃﻴّﺖ و اﺻﺮار و ﭘﺎﻓﺸﺎرﯼ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق )در ﺣﻔﻆ‬

‫ﻣﻘﺎم ﻧﺨﺴﺖ وزﯾﺮﯼ ﺑﻪ هﺮ ﻗﻴﻤﺖ( و ﮔﺬﺷﺘﻪ ﯼ ﺳﻴﺎﺳﯽ ﻗﻮاماﻟﺴﻠﻄﻨﻪ و ﺗﻮﺻﻴﻪ ﯼ او ﺟﻬﺖ ﺑﺮﮐﻨﺎرﯼ وﯼ از‬

‫ﻧﺨﺴﺖ وزﯾﺮﯼ را وﻗﺘﯽ ﺑﺎ هﻢ ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﮐﻨﻴﻢ‪ ،‬ﻣﯽﺑﻴﻨﻴﻢ ﮐﻪ ﻧﻪ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق ﺧﺎﻟﯽ از ﻗﺪرتﻃﻠﺒﯽ‪ ،‬ﺿﻌﻒ و‬

‫اﺷﺘﺒﺎﻩ ﺑﻮدﻩ و ﻧﻪ ﻗﻮاماﻟﺴﻠﻄﻨﻪ ﺁﻧﭽﻨﺎن ﺧﺎﺋﻦ و وﻃﻦ ﻓﺮوش و ﻗﺪرتﭘﺮﺳﺖ ‪...‬‬

‫ﻗﻮاماﻟﺴﻠﻄﻨﻪ ﺑﻪ ﻧﻬﺎد ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮراﯼ ﻣﻠّﯽ‪ ،‬اﺣﺘﺮام ﻓﺮاوان داﺷﺖ و ﺑﻬﻤﻴﻦ ﺟﻬﺖ‪ ،‬ﮐﻮﭼﮏﺗﺮﯾﻦ ﻣﺬاﮐﺮات‬

‫ﺧﻮد ﺑﺎ اﺳﺘﺎﻟﻴﻦ و ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن دوﻟﺖ ﺷﻮروﯼ را ﺑﻪ ﻣﺠﻠﺲ ﮔﺰارش ﻣﯽداد‪ ،‬در ﺣﺎﻟﻴﮑﻪ ﻣﺼﺪّق ﺑﻪ ﻣﺠﻠﺲ‬

‫اﻋﺘﻤﺎدﯼ ﻧﺪاﺷﺖ و ﻟﺬا در ﻃﻮل ﻣﺬاﮐﺮات ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻧﻔﺖ‪ ،‬ﮔﺰارش روﺷﻦ و ﺷﻔّﺎﻓﯽ ﺑﻪ ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮراﯼ ﻣﻠّﯽ‬

‫اراﺋﻪ ﻧﺪاد‪.‬‬

‫ﻗﻮاماﻟﺴﻠﻄﻨﻪ ‪ -‬اﺳﺎﺳﺎً‪ -‬ﺑﻪ ﺗﺸﮑﻴﻞ و ﮔﺴﺘﺮش ﺣﺰب و ﻧﻬﺎدهﺎﯼ ﺣﺰﺑﯽ ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻗﻮاماﻟﺴﻠﻄﻨﻪ‪:‬‬

‫»ﻧﻈﺎم ﻣﺸﺮوﻃﻪ ﺑﺪون ﺣﺰب ﻣﻨﻀﺒﻂ‪ ،‬ﻣﺜﻞ ﺑﻨﺎﯼ ﺑﺪون ﺳﻘﻒ اﺳﺖ«‪ .‬ﺣﺰب او )ﺣﺰب دﻣﻮﮐﺮات اﯾﺮان( ﺟﺪاﺋﯽ‬

‫دﯾﻦ از دوﻟﺖ را ﺳﺮﻟﻮﺣﻪ ﯼ ﻣﺒﺎرزات ﺳﻴﺎﺳﯽ ﺧﻮد ﻗﺮار دادﻩ ﺑﻮد‪ .‬ﻗﻮاماﻟﺴﻠﻄﻨﻪ‪ ،‬ﻣﺨﺎﻟﻒ دﺧﺎﻟﺖ روﺣﺎﻧﻴﻮن در‬

‫ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺑﻮد و از هﻤﻴﻦ رو‪ ،‬ﺁﯾﺖاﷲ ﮐﺎﺷﺎﻧﯽ را دﺳﺘﮕﻴﺮ و ﺗﺒﻌﻴﺪ ﮐﺮد‪ ،‬در ﺣﺎﻟﻴﮑﻪ ﻣﺼﺪّق‪ ،‬ﺑﺎ ﻋﺪم ﻋﻼﻗﻪ ﺑﻪ‬

‫ﺗﺤﺰّب و ﺗﺸﮑﻴﻼت ﺣﺰﺑﯽ‪ ،‬ﻣﯽﺧﻮاﺳﺖ ﭘﻴﺸﻮاﯼ هﻤﻪ ﯼ اﻗﺸﺎر و ﻃﺒﻘﺎت ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬از اﯾﻦ رو‪ ،‬ﺁﯾﺖاﷲ ﮐﺎﺷﺎﻧﯽ و‬

‫ﻃﺮﻓﺪاران وﯼ‪ ،‬ﺑﺪﻧﻪ ﯼ اﺳﺎﺳﯽ ﺟﺒﻬﻪ ﯼ ﻣﻠّﯽِ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق را ﺗﺸﮑﻴﻞ ﻣﯽ دادﻧﺪ‪.‬‬
 ‫ﺑﺮﺧﻼف ﻗﻮام اﻟﺴﻠﻄﻨﻪ‪ ،‬ﻣﺼﺪّق ‪ -‬ﻋﻤﻮﻣﺎً ‪ -‬در ﺑﺮزخ ﺳﻨّﺖ و ﺗﺠﺪّد‪ ،‬اﺳﻼم و اﯾﺮان‪ ،‬ﻣﺬهﺐ و ﻣﺪﻧﻴّﺖ‬

‫ﺳﺮﮔﺮدان ﺑﻮد‪ .‬ﺟﺒﻬﻪ ﯼ او ‪ -‬اﺳﺎﺳﺎً‪ -‬ﺟﺒﻬﻪ ﯼ »ﻣﻠّﯽ ‪ -‬ﻣﺬهﺒﯽ هﺎ« ﺑﻮد و اﯾﻦ ‪ -‬در واﻗﻊ‪ » -‬ﭼﺸﻢ اﺳﻔﻨﺪﯾﺎرِ«‬

‫دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق ﺑﺸﻤﺎر ﻣﯽرﻓﺖ‪.‬‬

‫وﺟﻪ ﻣﺸﺨﺼّﻪ ﯼ دﯾﮕﺮ اﯾﻦ دو ﺷﺨﺼﻴّﺖ ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ‪ :‬ارﺟﺤﻴّﺖِ »وﺟﺎهﺖ ﻣﻠّﯽ« در ﻧﺰد دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق و‬

‫اهﻤﻴّﺖ ﯾﺎ اوﻟﻮﯾّﺖ »ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻣﻠّﯽ« در ﻧﺰد ﻗﻮاماﻟﺴﻠﻄﻨﻪ ﺑﻮد‪ ،‬هﻢ از اﯾﻦ رو‪ :‬ﻗﻮاماﻟﺴﻠﻄﻨﻪ ‪ -‬ﺑﯽ ﺳﻮداﯼ ﻧﻨﮓ و‬

‫ﻧﺎم ‪ -‬ﻣﺮدِ ﻣﻴﺪانهﺎﯼ ﭘﺮﺧﻄﺮ و در »ﺗﻴﺮرسِ ﺣﺎدﺛﻪ« ﺑﻮد )‪.(۶‬‬

‫ﭘﺎﻧﻮﯾﺲ‪:‬‬

‫*‪ -‬ﻣﻨﺎﺑﻊ‪ ،‬ﻣﺂﺧﺬ و ﮐﺘﺎﺑﺸﻨﺎﺳﯽ اﯾﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ در ﭘﺎﯾﺎن‪ ،‬در ﺳﺎﯾﺖ اﯾﻨﺘﺮﻧﺘﯽ ﻧﻮﯾﺴﻨﺪﻩ‪ ،‬ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺧﻮاهﺪ ﺷﺪ‪.‬‬

‫‪ -۶‬ﺑﺮاﯼ ﺗﺤﻘﻴﻘﯽ ﺗﺎزﻩ درﺑﺎرﻩ ﯼ ﻗﻮاماﻟﺴﻠﻄﻨﻪ‪ ،‬ﻧﮕﺎﻩ ﮐﻨﻴﺪ ﺑﻪ‪ :‬ﺗﻴﺮرسِ ﺣﺎدﺛﻪ )زﻧﺪﮔﯽ ﺳﻴﺎﺳﯽ ﻗﻮاماﻟﺴﻠﻄﻨﻪ(‬

‫ﺣﻤﻴﺪ ﺷﻮﮐﺖ‪ ،‬ﻧﺸﺮ اﺧﺘﺮان‪ ،‬ﺗﻬﺮان ‪.١٣٨۵‬‬

‫ﺑﺨﺶ ﭘﻨﺠﻢ‪:‬‬

‫* ﻣﺎ ﻣﺮدﻣﯽ هﺴﺘﻴﻢ ﮐﻪ دوﺳﺘﺪار ﭘﻴﺮوزﯼ هﺎ و ﮐﺎﻣﻴﺎﺑﯽ هﺎﯼ ﺑﺰرگ و در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل ﺁﺳﺎن هﺴﺘﻴﻢ‬

‫و ﺁﻧﺠﺎ ﮐﻪ دﭼﺎر ﺷﮑﺴﺖ و ﻧﺎﮐﺎﻣﯽ ﻣﯽ ﺷﻮﯾﻢ‪ ،‬ﺑﺠﺎﯼ ﻧﮕﺮﯾﺴﺘﻦ ﺑﻪ ﺧﻮﯾﺶ و درﮎ ﮐﻤﺒﻮدهﺎ و ﮐﻢ‬

‫ﮐﺎرﯼ هﺎﯼ ﺧﻮد‪ ،‬ﻣﺘﻮﺳّﻞ ﺑﻪ »ﺗﺌﻮرﯼ ﺗﻮﻃﺌﻪ«‪» ،‬دﺳﺖ اﻧﮕﻠﻴﺴﯽ هﺎ« و »ﻋﻮاﻣﻞ ﺧﺎرﺟﯽ« ﻣﯽ‬

‫ﺷﻮﯾﻢ ‪...‬‬
 ‫* ﺑﺮرﺳﯽ روﻧﺪ ﻣﺬاﮐﺮات ﻧﻔﺖ ﻧﺸﺎن ﻣﯽ دهﺪ ﮐﻪ ﻣﺼﺪّق در ﭼﻨﺒﺮۀ اﺣﺴﺎﺳﺎت ﺣﺎﮐﻢ ﺑﺮ ﺟﺎﻣﻌﻪ و‬

‫در اﺳﺎرت »ﺣﻔﻆ وﺟﺎهﺖ ﻣﻠّﯽِ« ﺧﻮد‪ ،‬ﺑﺎ ﻧﻮﻋﯽ ﻋﺼﺒﻴّﺖ‪ ،‬ﻋﺪم اﻧﻌﻄﺎف و ﺧﺼﻮﺻﺎً ﻋﺪم درﮎ ﺗﻌﺎدل‬

‫ﻧﻴﺮوهﺎﯾﺶ‪ ،‬ﻧﺘﻮاﻧﺴﺖ ﺳﻴﺎﺳﺖ را ﺑﻌﻨﻮان »هﻨﺮِ ﺗﺤﻘّﻖ ﻣﻤﮑﻨﺎت« ﻋﺮﺿﻪ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬

‫* در ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﻣﻮﺟﻮد درﺑﺎرۀ ﺳﻘﻮط دوﻟﺖ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق‪ ،‬ﻧﺎم واﻗﻌﯽ ﻋﻤﻠﻴﺎت ﺳﺎزﻣﺎن ﺳﻴﺎ‪،‬‬

‫ﺑﻄﻮر ﻧﺎﻗﺺ ‪ AJAX‬ذﮐﺮ ﺷﺪﻩ و هﺪف اﺳﺎﺳﯽ اﯾﻦ ﻃﺮح را ﻣﺨﺪوش ﺳﺎﺧﺘﻪ اﻧﺪ‪ .‬در ﺣﺎﻟﻴﮑﻪ ﻧﺎم‬

‫واﻗﻌﯽ و ﮐﺎﻣﻞ اﯾﻦ ﻃﺮح‪ TPAJAX ،‬ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﭘﻴﺸﻮﻧﺪ »‪ «T P‬اﺷﺎرۀ اﺧﺘﺼﺎرﯼ ﺑﻪ ﺣﺰب ﺗﻮدﻩ‬

‫)‪ ( Tudeh Party‬و ‪ AJAX‬ﻧﻴﺰ ﻧﺎم راﯾﺞ ﯾﮏ ﻣﺎدۀ ﭘﺎﮎ ﮐﻨﻨﺪۀ ﺧﺎﻧﮕﯽ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﺪﯾﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‪ ،‬هﺪف اﺳﺎﺳﯽ‬

‫ﻃﺮح‪» :‬ﭘﺎﮐﺴﺎزﯼ اﯾﺮان از ﺣﺰب ﺗﻮدﻩ« ﺑﻮد!‬

‫ﻣﺎ ﻣﺮدﻣﯽ هﺴﺘﻴﻢ ﮐﻪ دوﺳﺘﺪار ﭘﻴﺮوزﯼ هﺎ و ﮐﺎﻣﻴﺎﺑﯽ هﺎﯼ ﺑﺰرگ و در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل ﺁﺳﺎن هﺴﺘﻴﻢ و ﺁﻧﺠﺎ ﮐﻪ‬

‫دﭼﺎر ﺷﮑﺴﺖ و ﻧﺎﮐﺎﻣﯽ ﻣﯽ ﺷﻮﯾﻢ‪ ،‬ﺑﺠﺎﯼ ﻧﮕﺮﯾﺴﺘﻦ ﺑﻪ ﺧﻮﯾﺶ و درﮎ ﮐﻤﺒﻮدهﺎ و ﮐﻢ ﮐﺎرﯼ هﺎﯼ ﺧﻮد‪،‬‬

‫ﻣﺘﻮﺳّﻞ ﺑﻪ »ﺗﺌﻮرﯼ ﺗﻮﻃﺌﻪ«‪» ،‬دﺳﺖ اﻧﮕﻠﻴﺴﯽ هﺎ« و »ﻋﻮاﻣﻞ ﺧﺎرﺟﯽ« ﻣﯽ ﺷﻮﯾﻢ ‪ ...‬ﻧﻤﻮﻧﻪ اش را در دو‬

‫واﻗﻌۀ ﺑﺴﻴﺎر ﻧﺰدﯾﮏ ﺑﻬﻢ ﻣﯽ ﺗﻮان دﯾﺪ‪ :‬ﯾﮑﯽ ﺟﺮﯾﺎن ‪ ٣٠‬ﺗﻴﺮ ‪-١٣٣١‬ﮐﻪ ﺑﻌﻨﻮان »ﻗﻴﺎم ﻣﻠّﯽ« از ﺁن ﺳﺘﺎﯾﺶ هﺎ‬

‫ﻣﯽ ﮐﻨﻴﻢ ‪ -‬و دﯾﮕﺮﯼ‪ :‬ﺟﺮﯾﺎن ‪ ٢٨‬ﻣﺮداد ‪ ١٣٣٢‬اﺳﺖ ‪ -‬ﮐﻪ از ﺁن ﺑﻌﻨﻮان »ﮐﻮدﺗﺎﯼ اﻧﮕﻠﻴﺴﯽ ‪ -‬ﺁﻣﺮﯾﮑﺎﺋﯽ« ﻧﺎم‬

‫ﻣﯽ ﺑﺮﯾﻢ‪.‬‬

‫در ﺁن هﻨﮕﺎم‪ ،‬ﺟﺒﻬۀ ﻣﻠﯽ در ﻣﺠﻠﺲ‪ ،‬اﮐﺜﺮﯾﺖ ﻧﺪاﺷﺖ ﺑﻠﻜﻪ ﺑﻘﻮل دآﺘﺮ ﻣﺼﺪق »دوﻟﺘﺶ ﺑﺮ اﺣﺴﺎﺳﺎت‬

‫ﻋﺎﻣۀ ﻣﺮدم‪ ،‬ﻣﺘﮑﯽ ﺑﻮد«‪ .‬دآﺘﺮ ﻣﺼﺪق ‪ -‬ﺑﻌﻨﻮان ﻳﻜﻲ از ﭘﺎك ﺗﺮﻳﻦ و ﻓﺴﺎدﻧﺎﭘﺬﻳﺮﺗﺮﻳﻦ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن‬

‫ﻣﺸﺮوﻃﻪ ﺧﻮاهﻲ ‪ -‬ﺑﺎ ﻣﺒﺎرزۀ ﻗﺎﻃﻌﺎﻧﻪ ﻋﻠﻴﻪ اﺳﺘﻌﻤﺎر اﻧﮕﻠﻴﺲ و ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﺑﺎ ﻣﻠﻲ آﺮدن ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ‪ ،‬رﺳﺎﻟﺖ‬

‫ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﺧﻮﻳﺶ را اﻧﺠﺎم دادﻩ و ﺑﺎ ﺣﻀﻮر در ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠﻞ و دادﮔﺎﻩ ﻻهﻪ‪ ،‬ﺗﺄﺛﻴﺮات ﺷﮕﺮﻓﻲ در ﻓﻀﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ‬

‫ﻣﻠّﯽ و ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﻲ )ﺧﺼﻮﺻﺎً در آﺸﻮرهﺎي ﻧﻔﺖ ﺧﻴﺰ ﺧﺎورﻣﻴﺎﻧﻪ( ﺑﺎﻗﻲ ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻻزم ﺑﻮد آﻪ او ﺑﺎ‬

‫ﺁﯾﻨﺪﻩ ﻧﮕﺮﯼ و ﺑﺪور از ﻋﺼﺒﻴﺖ هﺎ و ﻋﻮاﻃﻒ و اﺣﺴﺎﺳﺎت ﺣﺎآﻢ ﺑﺮ ﺟﺎﻣﻌﻪ‪ ،‬ﻣﺬاآﺮات ﻧﻬﺎﺋﻲ ﺑﺎ ﺷﺮآﺖ ﻧﻔﺖ را ﺑﺎ‬

‫ﻋﻘﻼﻧﻴﺖ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮﯼ ﺑﻪ ﭘﻴﺶ ﺑَﺮَد‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﺮرﺳﻲ روﻧﺪ ﻣﺬاآﺮات و ﺣﻮادث ﻧﺸﺎن ﻣﻲ دهﺪ آﻪ ﻣﺼﺪق در‬

‫ﭼﻨﺒﺮۀ اﺣﺴﺎﺳﺎت ﺣﺎآﻢ ﺑﺮ ﺟﺎﻣﻌﻪ و ﻧﻴﺰ در اﺳﺎرت »ﺣﻔﻆ وﺟﺎهﺖ ﻣﻠﯽِ« ﺧﻮد‪ ،‬ﺑﺎ ﻧﻮﻋﻲ ﻋﺼﺒﻴﺖ‪ ،‬ﻋﺪم‬

‫اﻧﻌﻄﺎف و ﺧﺼﻮﺻﺎً ﻋﺪم درك ﺗﻌﺎدل ﻧﻴﺮوهﺎﻳﺶ )آﻪ ﺑﺴﻴﺎري از ﺁﻧﺎن وي را »ﺧﺎﺋﻦ«‪» ،‬هﻴﺘﻠﺮ« و »ﭼﻨﮕﻴﺰ«‬

‫ﺧﻄﺎب ﻣﻲ آﺮدﻧﺪ( در ﺁﺧﺮﻳﻦ ﻟﺤﻈﺎت ﻧﺘﻮاﻧﺴﺖ ﺳﻴﺎﺳﺖ را ﺑﻌﻨﻮان »هﻨﺮ ﺗﺤﻘﻖِ ﻣﻤﻜﻨﺎت« ﻋﺮﺿﻪ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪،‬‬

‫ﺑﻬﻤﻴﻦ ﺟﻬﺖ در ﻳﻚ ﺁﺷﻔﺘﮕﻲ‪ ،‬ﺗﻨﺎﻗﺾ‪ ،‬ﺗﺮس و ﺗﺮدﻳﺪ ﻋﻤﻠﻲ‪ ،‬ﺳﺮاﻧﺠﺎم‪ ،‬ﻣﺬاآﺮات ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻧﻔﺖ را ﺑﻪ ﺑﻦ ﺑﺴﺖ‬

‫آﺸﺎﻧﻴﺪ‪ .‬ﺟﺮج ﻣﻚ ﮔﻲ )ﻣﻌﺎون وزﻳﺮ اﻣﻮر ﺧﺎرﺟۀ ﺁﻣﺮﻳﻜﺎ( آﻪ ﺑﻌﻨﻮان ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ دوﺳﺖ اﻳﺮان و ﺑﻘﻮل ﻣﺼﺪق »ﻣﺜﻞ‬

‫ﯾﮏ ﺑﺮادرِ ﺻﻤﻴﻤﯽ«‪ ،‬در ‪ ٨٠‬ﺳﺎﻋﺖ )‪ ٢٠‬روز( ﻣﺬاآﺮات ﻣﻬﻤﻲ ﺑﺎ ﻣﺼﺪق در ﺁﻣﺮﻳﻜﺎ داﺷﺖ‪ ،‬ﺿﻤﻦ اﯾﻨﮑﻪ‬

‫ﻣﺼﺪّق را »ﻧﺨﺴﺖ وزﯾﺮ ﮔﺮﯾﺎن« ﻣﯽ ﻧﺎﻣﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﺁﺷﻔﺘﮕﻲ هﺎ‪ ،‬ﺗﺮس هﺎ‪ ،‬ﺗﺮدﻳﺪهﺎ و ﺗﻨﺎﻗﺾ ﮔﻮﺋﻲ هﺎي دآﺘﺮ‬
 ‫ﻣﺼﺪق و ﺳﻮء ﻇﻦ او ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ هﻤﺮاهﺎﻧﺶ و ﺳﺮاﻧﺠﺎم‪ ،‬ﺷﻜﺴﺖ ﻣﺬاآﺮات را ﺑﺨﻮﺑﻲ ﻧﺸﺎن دادﻩ اﺳﺖ )ﻧﮕﺎﻩ‬

‫آﻨﻴﺪ ﺑﻪ‪ :‬ﻧﺸﺮﯾۀ ﻣﻬﺮﮔﺎن‪ ،‬ﺷﻤﺎرۀ ‪ ٣‬و ‪ ،۴‬ﺧﺼﻮﺻﺎً ﺻﻔﺤﺎت ‪٢١٩-٢١٣‬؛ ﺳﻪ ﮔﺰارش‪ ،‬ﺻﺺ ‪.(١۴٢-١٢٠‬‬

‫ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ دﯾﺪﯾﻢ‪ :‬ﻗﻴﺎم ﻣﻠّﯽ ‪ ٣٠‬ﺗﻴﺮ ‪ ١٣٣١‬در ﺁﺳﺘﺎﻧۀ ‪ ٢٨‬ﻣﺮداد ‪ ،١٣٣٢‬دﯾﮕﺮ از ﻧَﻔَﺲ اﻓﺘﺎدﻩ ﺑﻮد زﯾﺮا‪ :‬ﻧﻪ ﺟﺒﻬۀ‬

‫ﻣﻠّﯽ ﺁن ﺟﺒﻬۀ ﻣﻠﯽ ﺳﺎﺑﻖ ﺑﻮد‪ ،‬ﻧﻪ ﻣﺼﺪّق ﺁن ﻋﺰم و ارادﻩ و ﻧﻔﻮذ ﺳﻴﺎﺳﯽ ﺳﺎﺑﻖ را داﺷﺖ‪ ،‬ﻧﻪ ﮐﺎرﮔﺮان و ﺗﻮدﻩ‬

‫هﺎﯼ ﺧﺮوﺷﺎن ‪ ٣٠‬ﺗﻴﺮ در ﮐﻨﺎر ﻣﺼﺪّق ﺑﻮدﻧﺪ و ﻧﻪ ﺣﺰب ﺗﻮدﻩ )ﮐﻪ ﺷﻌﺎر ﺳﺮﻧﮕﻮﻧﯽ ﺳﻠﻄﻨﺖ و اﺳﺘﻘﺮار‬

‫»ﺟﻤﻬﻮرﯼ دﻣﮑﺮاﺗﻴﮏ« از ﻧﻮع اروﭘﺎﯼ ﺷﺮﻗﯽ را ﻣﯽ داد( ‪ ...‬ﺑﺮ زﻣﻴﻨۀ اﯾﻦ اﺧﺘﻼﻓﺎت و ﺁﺷﻔﺘﮕﯽ هﺎ و ﺑﯽ ﺗﮑﻴﻪ‬

‫ﮔﺎهﯽ هﺎ و ﺧﺼﻮﺻﺎً ﺧﺴﺘﮕﯽ هﺎ و ﺳﺮﺧﻮردﮔﯽ هﺎﯼ ﻋﻤﻮم ﻣﺮدم و اﻋﺘﻤﺎد ﺧﻮﺷﺒﺎوراﻧۀ ﻣﺼﺪّق ﺑﻪ ﮐﻤﮏ هﺎﯼ‬

‫دوﻟﺖِ ﺁﻣﺮﯾﮑﺎ ﺑﻮد ﮐﻪ وﻗﺎﯾﻊ ‪ ٢٨‬ﻣﺮداد ‪ ٣٢‬ﺑﻪ ﻗﻮع ﭘﻴﻮﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺷﻌﺒﺎن ﺟﻌﻔﺮﯼ در اﺳﺘﺨﺪام دوﻟﺖ ﻣﺼﺪّق!‬

‫در روﯾﺪادهﺎﯼ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ‪ ٢٨‬ﻣﺮداد ‪ ،٣٢‬ﻋﻤﻮﻣﺎً از ﺷﻌﺒﺎن ﺟﻌﻔﺮﯼ ‪) -‬ﻣﻌﺮوف ﺑﻪ »ﺑﯽ ﻣُﺦ«( ‪ -‬ﺑﻌﻨﻮان »ﻋﺎﻣﻞ‬

‫اﺻﻠﯽِ ﺑﺴﻴﺞ اراذل و اوﺑﺎش ﺑﺮاﯼ ﺳﺮﻧﮕﻮﻧﯽ دوﻟﺖ ﻣﺼﺪّق« ﯾﺎد ﮐﺮدﻩ اﻧﺪ‪ ،‬ﮔﺬﺷﺘﻪ از ﺗﻮهﻴﻦ و ﺗﺨﻔﻴﻔﯽ ﮐﻪ در‬

‫اﯾﻦ ﺑﺎور ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق وﺟﻮد دارد‪ ،‬ﭘﺮﺳﻴﺪﻧﯽ اﺳﺖ‪ :‬در ﺣﺎﻟﻴﮑﻪ ﺗﻤﺎم ﻧﻴﺮوهﺎﯼ ﻧﻈﺎﻣﯽ و اﻧﺘﻈﺎﻣﯽ – ﺑﺎ‬

‫ﺻﺪهﺎ ﺗﺎﻧﮏ و ﺗﻮپ و ﺗﻔﻨﮓ‪ -‬ﺗﺤﺖ اﺧﺘﻴﺎر و ﻓﺮﻣﺎن دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬واﻗﻌﺎً »ﻣﺸﺘﯽ اراذل و اوﺑﺎش« ﭼﮕﻮﻧﻪ‬

‫ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﯾﮏ دوﻟﺖ ﻣﻠّﯽ را ﺳﺮﻧﮕﻮن ﺳﺎزﻧﺪ؟ اﯾﻨﮕﻮﻧﻪ »دﻻﯾﻞ« ﻧﻤﻮﻧۀ دﯾﮕﺮﯼ از ﻓَﺮا ﻓﮑَﻨﯽ هﺎﯼ ﻣﻠّﯽ ﻣﺎ‬

‫اﺳﺖ ﺑﺮاﯼ ﮔﺮﯾﺰ از ﻗﺒﻮل ﮐﻤﺒﻮدهﺎ و ﮐﺎﺳﺘﯽ هﺎ و اﺷﺘﺒﺎهﺎت ﻣﺎ ‪ ...‬واﻗﻌﻴﺖ اﯾﻨﺴﺖ ﮐﻪ ﺷﻌﺒﺎن ﺟﻌﻔﺮﯼ ﺗﺎ ﻇﻬﺮ‬

‫‪ ٢٨‬ﻣﺮداد در زﻧﺪان ﺑﻮد و در واﻗﻊ ﭘﺲ از ﺳﻘﻮط ﻣﺼﺪّق از زﻧﺪان ﺁزاد ﺷﺪ‪ .‬از اﯾﻦ ﮔﺬﺷﺘﻪ‪ ،‬اﺳﻨﺎد‬

‫ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﻧﺸﺎن ﻣﯽ دهﻨﺪ ﮐﻪ ﺷﻌﺒﺎن ﺟﻌﻔﺮﯼ در ﺳﺎل ‪ ١٣٣٠‬ﺑﻪ اﺳﺘﺨﺪام دوﻟﺖ ﻣﺼﺪّق درﺁﻣﺪﻩ ﺑﻮد و در ﺁن‬

‫دورﻩ‪ ،‬در ﺳﺮﮐﻮب و ﻗﻠﻊ و ﻗﻤﻊ ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن ﻣﺼﺪّق‪ ،‬ﻧﻘﺶ اﺳﺎﺳﯽ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ ﺑﻄﻮرﯼ ﮐﻪ در واﻗﻌۀ ‪ ١۴‬ﺁذر‬

‫‪ ١٣٣٠‬و ﮐﺸﺘﻪ و ﻣﺠﺮوح ﺷﺪن ﻋﺪﻩ اﯼ و ﺣﻤﻠۀ ﺷﻌﺒﺎن ﺟﻌﻔﺮﯼ و اﯾﺎدﯼ او ﺑﻪ ادارات روزﻧﺎﻣﻪ هﺎﯼ ﻏﻴﺮ ﺗﻮدﻩ اﯼِ‬

‫ﻣﺨﺎﻟﻒ ﻣﺼﺪّق )از ﺟﻤﻠﻪ‪ :‬روزﻧﺎﻣﻪ هﺎﯼ ﻓﺮﻣﺎن‪ ،‬داد‪ ،‬ﺁﺗﺶ‪ ،‬ﺳﻴﺎﺳﯽ و ﻃﻠﻮع( و ﺑﺎزﺗﺎب ﮔﺴﺘﺮدۀ اﯾﻦ واﻗﻌﻪ در‬

‫ﻣﺠﻠﺲ‪ ،‬ﺟﻤﺎل اﻣﺎﻣﯽ در ﺟﻠﺴۀ ‪ ١٩‬ﺁذرِ ﻣﺠﻠﺲ‪ ،‬ﻣﺘﻦ اﺑﻼغ اﺳﺘﺨﺪام ﺷﻌﺒﺎن ﺟﻌﻔﺮﯼ را ﮐﻪ ﺑﺮ ﻃﺒﻖ دﺳﺘﻮر‬

‫رﯾﺎﺳﺖ ﺷﻬﺮﺑﺎﻧﯽ ﮐﻞ ﮐﺸﻮر )ﺗﻴﻤﺴﺎر ﻣﺰّﯾﻨﯽ‪ ،‬ﻣﻨﺼﻮب و ﻣﻨﺘﺨﺐ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق( از ﺗﺎرﯾﺦ ‪ ١۵‬ﺁﺑﺎن ‪ ١٣٣٠‬ﺑﺎ ﺣﻘﻮق‬

‫ﻣﺎهﯽ ﺳﻪ هﺰار رﯾﺎل ﺑﻪ اﺳﺘﺨﺪام ﺷﻬﺮﺑﺎﻧﯽ درﺁﻣﺪﻩ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ اﯾﻦ ﺷﺮح ﻗﺮاﺋﺖ ﮐﺮد‪:‬‬

‫»ادارﻩ‪ ،‬داﺋﺮﻩ‪ ،‬ﺷﻌﺒﻪ‪ ،‬روﻧﻮﺷﺖ‪ ،‬ﮔﺰارش ﻣﻮرخ ‪ ،٣٠/٨/٢٠‬وزارت ﮐﺸﻮر‪،‬‬

‫ﺷﻬﺮﺑﺎﻧﯽ ﮐﻞ ﮐﺸﻮر‬

‫ﻣﺤﺘﺮﻣﺎً ﺑﻪ ﻋﺮض ﻋﺎﻟﯽ ﻣﯽ رﺳﺎﻧﺪ‪ ،‬ﺗﻴﻤﺴﺎر ﺳﺮﺗﻴﭗ ﻧﺨﻌﯽ‪ ،‬رﯾﺎﺳﺖ ادارۀ اﻧﺘﻈﺎﻣﯽ و ﺳﺮﮐﻼﻧﺘﺮﯼ اﻇﻬﺎر ﻣﯽ‬

‫ﻧﻤﺎﯾﺪ ﮐﻪ ﺗﻴﻤﺴﺎر ﻣﻌﻈﻢ رﯾﺎﺳﺖ ﺷﻬﺮﺑﺎﻧﯽ ﮐﻞ ﮐﺸﻮر‪ ،‬ﻣﻘﺮّر ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ از ﺗﺎرﯾﺦ ‪ ١۵‬ﺁﺑﺎن ﻣﺎﻩ ‪ ١٣٣٠‬ﺷﻌﺒﺎن‬
‫ﺟﻌﻔﺮﯼ ﺑﺎ ﻣﺎهﯽ ﺳﻪ هﺰار رﯾﺎل ﺣﻘﻮق از اﻋﺘﺒﺎر ﻣﺤﺮﻣﺎﻧﻪ اﺳﺘﺨﺪام ﮔﺮدد‪ .‬ﺑﺮاﯼ اﺳﺘﺤﻀﺎر ﺧﺎﻃﺮ ﻣﺒﺎرﮎ‪ ،‬ﮔﺰارش‬

‫ﻋﺮض ﺗﺎ هﺮ ﻧﻮع اﻣﺮ و ﻣﻘﺮر ﻓﺮﻣﺎﺋﻴﺪ اﻃﺎﻋﺖ ﮔﺮدد‪.‬‬

‫رﺋﻴﺲ ادارۀ ﺣﺴﺎﺑﺪارﯼ ﻣﺤﺮﻣﺎﻧﻪ‪ :‬ﺧﺪاﺋﯽ‬

‫ﺟﻤﺎل اﻣﺎﻣﯽ )ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﮐﻨﻨﺪۀ اﺻﻠﯽ ﻧﺨﺴﺖ وزﯾﺮﯼ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق در ‪ ٨‬اردﯾﺒﻬﺸﺖ ‪ (١٣٣٠‬در اﯾﻦ ﺑﺎرﻩ‬

‫اﻓﺰود‪:‬‬

‫‪ » -‬اﯾﻦ‪ ،‬ﺗﻴﻤﺴﺎر ﺳﺮﺗﻴﭗ ﺷﻌﺒﺎن ﺑﯽ ﻣﺦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﺎﻧۀ ﻣﺮدم را ﻏﺎرت ﻣﯽ ﮐﺮدﻩ اﺳﺖ و در ﻣﻘﺎﺑﻞ اﯾﻦ ﺧﺪﻣﺎت‬

‫ﺑﺎ ﻣﺎهﯽ ‪ ٣٠٠٠‬رﯾﺎل در ﺷﻬﺮﺑﺎﻧﯽ اﺳﺘﺨﺪام ﺷﺪﻩ اﺳﺖ ‪ ...‬روزﻧﺎﻣﻪ هﺎﯼ ﻃﻠﻮع‪ ،‬داد‪ ،‬ﺳﻴﺎﺳﯽ‪ ،‬ﻓﺮﻣﺎن‪،‬‬

‫ﺟﺎﻧﺴﭙﺎران و ﺁﺗﺶ ﮐﻪ ﺗﻮدﻩ اﯼ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ و ﺑﺎ ﺣﺰب ﺗﻮدﻩ ﻣﺒﺎرزﻩ ﻣﯽ ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺁﻧﻬﺎ هﻢ ﻏﺎرت ﺷﺪﻩ اﻧﺪ ‪ ...‬ﭘﺲ‬

‫ﺑﮕﻮﺋﻴﺪ هﺮ ﮐﺲ ﺑﺎ دوﻟﺖ ﻣﺎ ﻣﺨﺎﻟﻒ اﺳﺖ ﯾﺎ ﻣﻮاﻓﻖ ﻧﻴﺴﺖ ﯾﺎ ﺗﻨﻘﻴﺪ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﺑﺎ او ﻣﺒﺎرزﻩ ﻣﯽ ﮐﻨﻴﻢ و او را ﻏﺎرت‬

‫ﻣﯽ ﮐﻨﻴﻢ ‪) ....‬ﻣﮑّﯽ‪ ،‬ﮐﺘﺎب ﺳﻴﺎﻩ‪ ،‬ج ‪ ،۴‬ﺻﺺ ‪ ٣٠۶‬و ‪ ٣۵۶‬و ﻧﻴﺰ ﺻﻔﺤﺎت ‪٣٣۶ ،٣٠٩ ،٣٠٢ ،٣٠١ ،٢٩٧‬ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از‬

‫ﻣﺬاﮐﺮات ﻣﺠﻠﺲ‪ ١٩ ،‬ﺁذرﻣﺎﻩ ‪١٣٣٠‬؛ ﻣﺘﻴﻨﯽ‪ ،‬ﺻﺺ ‪.(٢٧٧-٢٧۶‬‬

‫ﻣﺼﺪّق‪ ،‬ﺿﻤﻦ ﺗﺄﺋﻴﺪ اﻗﺪام ﻧﻴﺮوهﺎﯼ اﻧﺘﻈﺎﻣﯽ در ﺳﺮﮐﻮب ﺗﻈﺎهﺮات ‪ ١۴‬ﺗﻴﺮ و اﺑﺮاز ﺗﺄﺳﻒ از ﻣﺠﺮوح ﺷﺪن‬

‫اﻓﺮاد‪ ،‬هﻴﭻ ﭘﺎﺳﺨﯽ ﺑﻪ اﻧﺘﻘﺎدات ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن ﻣﺠﻠﺲ درﺑﺎرۀ اﺳﺘﺨﺪام ﺷﻌﺒﺎن ﺟﻌﻔﺮﯼ در ﺷﻬﺮﺑﺎﻧﯽ ﺗﻬﺮان ﻧﺪاد‪.‬‬

‫ﭘﺲ از اﯾﻦ ﺣﺎدﺛﻪ‪ ،‬ﻣﺪﯾﺮان ‪ ٢١‬روزﻧﺎﻣۀ ﻏﻴﺮﺗﻮدﻩ اﯼ ﺑﺎ ﺻﺪور اﻋﻼﻣﻴّﻪ هﺎﺋﯽ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ »ﻋﺪم اﻣﻨﻴّﺖ ﺷﻐﻠﯽ« ﺑﻄﻮر‬

‫دﺳﺘﻪ ﺟﻤﻌﯽ‪ ،‬در ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮراﯼ ﻣﻠّﯽ و ﺳﭙﺲ در ﻣﺠﻠﺲ ﺳﻨﺎ ﻣﺘﺤﺼّﻦ ﮔﺮدﯾﺪﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺗﺄﻣّﻠﯽ در ﺑﺮﺧﯽ واژﮔﺎن و ﻣﻔﺎهﻴﻢ‬

‫ﯾﮑﯽ از ﺿﻌﻒ هﺎﯼ اﺳﺎﺳﯽ ﻓﺮهﻨﮓ ﺳﻴﺎﺳﯽ ﻣﺎ‪ ،‬ﻋﺪم دﻗّﺖ در ﮐﺎرﺑُﺮدِ واژﮔﺎن ﺳﻴﺎﺳﯽ اﺳﺖ‪ .‬از اﯾﻦ رو‪،‬‬

‫اﺣﺰاب و ﺳﺎزﻣﺎن هﺎﯼ ﺳﻴﺎﺳﯽ ﻣﺎ ‪ -‬ﺧﻮدﺳﺮاﻧﻪ ‪ -‬ﺑﻪ ﺟﻌﻞِ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﯾﺎ ﺷﻨﺎﺳﻨﺎﻣﻪ ﺑﺮاﯼ ﮐﻠﻤﺎت و روﯾﺪادهﺎﺋﯽ‬

‫ﭘﺮداﺧﺘﻪ اﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺗﻌﺮﯾﻒ دﻗﻴﻖ اﯾﻦ ﮐﻠﻤﺎت در ﻓﺮهﻨﮓ ﻏﺮب ﭘﻴﻮﻧﺪﯼ ﻧﺪارد‪ ،‬ﭼﺮا ﮐﻪ اﯾﻦ واژﮔﺎن‪ ،‬ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻪ از‬

‫ﺗﮑﺎﻣﻞ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و ﻧﺎﺷﯽ از ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺳﻴﺎﺳﯽ ﺧﺎﺻّﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﺗﺎرﯾﺦ ﻣﻌﺎﺻﺮ ﻣﺎ‪ ،‬ﻣﻨﺸﺎء و ﻣﻌﻨﺎﺋﯽ ﻧﺪاﺷﺘﻪ‬

‫و ﻧﺪارد‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﻣﺤﺎﻓﻈﻪ ﮐﺎر )‪ ،(Conservateur‬ﻟﻴﺒﺮال )‪ ،(Libéral‬ﻟﻴﺒﺮال ‪ -‬دﻣﻮﮐﺮات )‪ (Libéral-Démocrate‬و ‪...‬‬

‫اﯾﻦ ﺟﻌﻞ و ﺗﻌﺮﯾﻒِ ﺧﻮدﺳﺮاﻧﻪ‪ ،‬ﺁﺷﻔﺘﮕﯽ هﺎ و زﯾﺎن هﺎﯼ ﺟﺒﺮان ﻧﺎﭘﺬﯾﺮﯼ در ﺑﺮرﺳﯽ ﺗﺎرﯾﺦ و درﮎ ﻓﻠﺴﻔۀ‬

‫ﺳﻴﺎﺳﯽ در اﯾﺮان ﻣﻌﺎﺻﺮ وارد ﺁوردﻩ اﺳﺖ‪ ،‬و هﻢ از اﯾﻦ روﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﺲ از ﮔﺬﺷﺖ ﻧﻴﻢ ﻗﺮن از ﺳﻘﻮط دوﻟﺖ‬

‫دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق‪ ،‬هﻨﻮز ﻧﻴﺰ رهﺒﺮان ﺳﻴﺎﺳﯽ و روﺷﻨﻔﮑﺮان ﻣﺎ ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻪ اﻧﺪ ﺑﻪ ﺗﻔﺎهﻤﯽ ‪ -‬ﺣﺘّﯽ ﻧﺴﺒﯽ ‪ -‬درﺑﺎرۀ‬

‫ﮐﻢ و ﮐﻴﻒ اﯾﻦ روﯾﺪاد ﻣﻬّﻢ ﻧﺎﺋﻞ ﺁﯾﻨﺪ‪ .‬ﺳﻠﻄۀ رﺳﻮﺑﺎت ﺣﺰﺑﯽ ‪ -‬اﯾﺪﺋﻮﻟﻮژﯾﮏ و وﺟﻮد ﺧﺼﻠﺖ هﺎﯼ ﺑﺠﺎﻣﺎﻧﺪﻩ از ﯾﮏ‬

‫ﺗﺎرﯾﺦ اﯾﻠﯽ ‪ -‬ﻗﺒﻴﻠﻪ اﯼ ﻧﻴﺰ ﺑﺮ اﯾﻦ ﻋﺪم ﺗﻔﺎهﻢ ﻧﺴﺒﯽ ﯾﺎ ﺗﻮاﻓﻖ ﻣﻠّﯽ داﻣﻦ زدﻩ اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫واﻗﻌﺎً! ﺗﺄﮐﻴﺪ ﺑﺮ اهﻤﻴّﺖ ﻗﺎﻧﻮن و ﻧﻈﻢ و ﺁزادﯼ هﺎﯼ ﻓﺮدﯼ و ﭘﺮهﻴﺰ از ﮐﺎرﺑُﺮد زور و ﺧﺸﻮﻧﺖ در اﻋﺘﻘﺎد‬

‫ﻣﺤﺎﻓﻈﻪ ﮐﺎران ﻏﺮﺑﯽ و ﯾﺎ اﻋﺘﻘﺎد ﺑﻪ ﺁزادﯼ ﻋﻘﺎﯾﺪ و ﺳﻮدﻣﻨﺪﯼ ﺁن ﺑﺮاﯼ ﺟﺎﻣﻌﻪ و ﺿﺮورت ﻣﺪاراﯼ دﯾﻨﯽ و ﺑﻴﺰارﯼ‬

‫از ﻗﺪرت ﺧﻮدﺳﺮاﻧﻪ و اﺳﺘﺒﺪادﯼ در ﺗﻔﮑّﺮ ﻟﻴﺒﺮال ﻏﺮﺑﯽ ﭼﻪ ﺷﺒﺎهﺖ ﯾﺎ ﻧﺴﺒﺘﯽ ﺑﺎ اﻧﺪﯾﺸﻪ هﺎ و ﻋﻤﻠﮑﺮدهﺎﯼ‬

‫ﺧﻮدﺳﺮاﻧﻪ‪ ،‬اﺳﺘﺒﺪادﯼ و ﻗﺎﻧﻮن ﺷﮑﻨﺎﻧۀ »ﻣﺤﺎﻓﻈﻪ ﮐﺎران« و »ﻟﻴﺒﺮال« هﺎﯼ ﻣﺎ داﺷﺘﻪ و دارد؟‬

‫در ﭘﻴﻮﻧﺪ ﺑﺎ ﺟﺮﯾﺎﻧﺎت ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ روﯾﺪاد ‪ ٢٨‬ﻣﺮداد ‪ ٣٢‬و ﺳﻘﻮط دوﻟﺖ ﻣﺼﺪّق ﻧﻴﺰ هﻤﻴﻦ ﺟﻌﻞ و اﺑﻬﺎم و ﺁﺷﻔﺘﮕﯽِ‬

‫ﻣﻔﺎهﻴﻢ ﺣﺎﮐﻢ اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ اﻣﺮ‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ درﺑﺎرۀ ﻓﻠﺴﻔۀ ﺳﻴﺎﺳﯽ دﮐﺘﺮ ﻣﺤﻤّﺪ ﻣﺼﺪّق )ﺑﻌﻨﻮان ﯾﮏ »ﻟﻴﺒﺮال ‪-‬‬

‫دﻣﻮﮐﺮات«!( و ﻧﻴﺰ ‪ -‬ﺧﺼﻮﺻﺎً‪ -‬درﺑﺎرۀ ﻣﻌﻨﺎ و ﻣﻔﻬﻮم »ﮐﻮدﺗﺎ« و ﺗﺤﻤﻴﻞ ﺁن ﺑﺮ وﻗﺎﯾﻊ ‪ ٢٨‬ﻣﺮداد ‪ ،٣٢‬ﺑﭽﺸﻢ‬

‫ﻣﯽ ﺧﻮرد‪.‬‬

‫ﻧﮑﺘۀ دﯾﮕﺮ در ﺑﺮرﺳﯽ ﺣﻮادث و روﯾﺪادهﺎﯼ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ‪ ٢٨‬ﻣﺮداد ‪ ٣٢‬اﯾﻨﮑﻪ‪ :‬در ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻣﻮاﺿﻊ ﺷﺨﺼﻴّﺖ هﺎﯼ‬

‫ﺳﻴﺎﺳﯽ اﯾﻦ دوران ‪-‬ﮐﻪ ﻋﻤﻮﻣﺎً از ﯾﺎران ﻧﺰدﯾﮏ ﻣﺼﺪّق ﺑﻮدﻧﺪ ‪ -‬ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻴﻦ »ﻣﺼﺎﻟﺢ ﻣﻠّﯽ« و »ﻣﻨﺎﻓﻊ‬

‫ﺷﺨﺼﯽ« ﻓﺮق ﮔﺬاﺷﺖ ﭼﺮا ﮐﻪ ‪ -‬ﺑﺮﺧﻼف داورﯼ هﺎﯼ ﺳﻬﻞ اﻧﮕﺎراﻧﻪ و ﻏﺎﻟﺒﺎً ﻣُﻐﺮﺿﺎﻧۀ راﯾﺞ ‪ -‬ﺑﺎ هﻴﭻ »ﻣﻨﺎﻓﻊ‬

‫ﺷﺨﺼﯽ« ﻧﻤﯽ ﺗﻮان ﻣﻮاﺿﻊ ﺳﻴﺎﺳﯽ و ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ هﺎﯼ ﺑﻌﺪﯼ ﺷﺨﺼﻴّﺖ هﺎﺋﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺣﺴﻴﻦ ﻣﮑّﯽ‪ ،‬دﮐﺘﺮ ﻣﻈﻔﺮ‬

‫ﺑﻘﺎﺋﯽ‪ ،‬ﺣﺎﺋﺮﯼ زادﻩ و ‪ ...‬را »ﺗﻮﺿﻴﺢ« داد زﯾﺮا ﮐﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ اﯾﻦ رهﺒﺮان و ﺷﺨﺼﻴّﺖ هﺎ ﭘﺲ از ‪ ٢٨‬ﻣﺮداد ‪ ٣٢‬دﭼﺎر‬

‫ﻣﻀﺎﯾﻖ ﻣﺎﻟﯽ و رﻧﺞ و ﺷﮑﻨﺞ هﺎﯼ ﻓﺮاوان ﮔﺮدﯾﺪﻧﺪ‪.‬‬

‫از اﯾﻦ ﮔﺬﺷﺘﻪ‪ :‬دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق ‪ -‬ﺧﻮد ‪ -‬ﺗﺎ ﺁﺧﺮﯾﻦ دﻗﺎﯾﻖ‪ ،‬دﻟﺒﺴﺘﻪ و در اﻧﺘﻈﺎر ﮐﻤﮏ هﺎﯼ دوﻟﺖِ ﺁﻣﺮﯾﮑﺎ ﺑﻮد و‬

‫ﺗﺎ ﺷﺎﻣﮕﺎﻩِ ‪ ٢٧‬ﻣﺮداد ‪ ٣٢‬ﺑﺎ هﻨﺪرﺳﻮن )ﺳﻔﻴﺮ ﺁﻣﺮﯾﮑﺎ( ﻣﺬاﮐﺮات ﻣﺤﺮﻣﺎﻧﻪ و رواﺑﻂ دوﺳﺘﺎﻧﻪ و ﺻﻤﻴﻤﺎﻧﻪ داﺷﺖ‪،‬‬

‫هﻢ از اﯾﻦ روﺳﺖ ﮐﻪ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق هﻴﭽﮕﺎﻩ از » ﮐﻮدﺗﺎﯼ ﺁﻣﺮﯾﮑﺎ ﻋﻠﻴﻪ ﺧﻮد« ﺳﺨﻨﯽ ﻧﮕﻔﺘﻪ اﺳﺖ!‬

‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻣﯽ ﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺷﮑﺴﺖ ﻣﺬاﮐﺮات ﻧﻔﺖ‪ ،‬ﺑﻴﻤﺎرﯼ‪ ،‬ﺿﻌﻒ و ﭘﻴﺮﯼ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق و‬

‫ﺧﺼﻮﺻﺎً ﺑﺎ ﻗﺪرت ﻧﻤﺎﺋﯽِ روزاﻓﺰون ﺣﺰب ﺗﻮدﻩ و در ﻧﺘﻴﺠﻪ‪ ،‬ﺗﺮس دوﻟﺖ ﺁﻣﺮﯾﮑﺎ از »وﺣﺸﺖ ﺳﺮخ« و ﺳﻠﻄۀ‬

‫ﮐﻤﻮﻧﻴﺴﺖ هﺎﯼ واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﺷﻮروﯼ‪ ،‬در ﯾﮏ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺟﻬﺖ اﺳﺎﺳﯽ‪ ،‬ﮐﻤﮏ هﺎﯼ دوﻟﺖ ﺁﻣﺮﯾﮑﺎ ﺑﻪ ﺟﺎﯼ اراﺋﻪ ﺑﻪ‬

‫دوﻟﺖ ﻣﺼﺪّق‪ ،‬ﺻﺮف ﮐﻤﮏ ﺑﻪ ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن ﻣﺼﺪّق ﮔﺮدﯾﺪ و ‪...‬‬

‫از ﻃﺮف دﯾﮕﺮ‪ :‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟّﻪ ﺑﻪ اهﻤﻴّﺖ ﺁﻣﺮﯾﮑﺎ »ﺑﻌﻨﻮان ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ دوﺳﺖ اﯾﺮان« در دﯾﺪﮔﺎﻩ ﻣﺼﺪّق‪ ،‬ﺑﻘﺎﺋﯽ‪ ،‬ﻣﮑّﯽ و‬

‫دﯾﮕﺮان‪ ،‬ﻣﯽ ﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﮐﻪ اﺧﺘﻼف اﺳﺎﺳﯽِ ﺣﺴﻴﻦ ﻣﮑّﯽ‪ ،‬ﺑﻘﺎﺋﯽ‪ ،‬ﺣﺎﺋﺮﯼ زادﻩ و دﯾﮕﺮان ﺑﺎ ﻣﺼﺪّق در واﻗﻊ‬

‫اﺧﺘﻼف در ﺗﻠﻘّﯽ ﺁﻧﺎن از »ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻣﻠّﯽ«‪ ،‬ﺑﺮﺧﻮرد ﺑﺎ ﺣﺰب ﺗﻮدﻩ و ﺗﺤﻘّﻖ »ﻣﻤﮑﻨﺎت« در ﻣﺬاﮐﺮات ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻧﻔﺖ‬

‫ﺑﻮد‪.‬‬

‫هﻤﭽﻨﻴﻦ در ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﻣﻮﺟﻮد درﺑﺎرۀ ﺳﻘﻮط دوﻟﺖ ﻣﺼﺪّق‪ ،‬ﻧﺎم واﻗﻌﯽ ﻋﻤﻠﻴﺎت ﺳﺎزﻣﺎن ﺳﻴﺎ ‪ -‬ﺑﻪ ﻋﻤﺪ‬

‫ﯾﺎ ﻏﻴﺮﻋﻤﺪ ‪ -‬ﺑﻄﻮر ﻧﺎﻗﺺ‪ AJAX ،‬ذﮐﺮ ﺷﺪﻩ و هﺪف اﺳﺎﺳﯽ اﯾﻦ ﻃﺮح را ﻣﺨﺪوش ﺳﺎﺧﺘﻪ اﻧﺪ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﻴﮑﻪ ﻧﺎم‬

‫واﻗﻌﯽ و ﮐﺎﻣﻞ اﯾﻦ ﻃﺮح ‪ -‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ در اﺳﻨﺎد ﺳﺎزﻣﺎن ﺳﻴﺎ ﺁﻣﺪﻩ ‪ TPAJAX -‬ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﭘﻴﺸﻮﻧﺪ »‪ «T P‬اﺷﺎرۀ‬
 ‫اﺧﺘﺼﺎرﯼ ﺑﻪ ﺣﺰب ﺗﻮدﻩ )‪ (Tudeh Party‬و ‪ AJAX‬ﻧﻴﺰ ﻧﺎم راﯾﺞ ﯾﮏ ﻣﺎدۀ ﭘﺎﮎ ﮐﻨﻨﺪۀ ﺧﺎﻧﮕﯽ ﺑﻮد‪) .‬ﮔﺎزﯾﻮروﺳﮑﯽ‪،‬‬

‫ﻣﺼﺪّق و ﮐﻮدﺗﺎ‪ ،‬ص ‪ .(٣٧٠‬ﺑﺪﯾﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‪ :‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻓﻀﺎﯼ ﺟﻨﮓ ﺳﺮد‪ ،‬هﺪف اﺳﺎﺳﯽ ﻃﺮح ﺳﺎزﻣﺎن ﺳﻴﺎ‬

‫)‪» (TPAJAX‬ﭘﺎﮐﺴﺎزﯼ اﯾﺮان از ﺣﺰب ﺗﻮدﻩ« ﺑﻮد!‬

‫ﺳﺮﻟﺸﮕﺮ زاهﺪﯼ و دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق‬

‫ﺳﺮﻟﺸﮕﺮ زاهﺪﯼ‪ ،‬اﻓﺴﺮﯼ ﺑﻮد ﮐﻪ درﺟﺎت ﻋﺎﻟﯽِ ارﺗﺸﯽ را ﺑﺎ اﯾﺮاﻧﺪوﺳﺘﯽ و اﺣﺴﺎﺳﺎت ﻣﻠّﯽ‪ ،‬در‬

‫ﮐﻮران هﺎﯼ ﺧﻄﺮﻧﺎﮎ ﻧﻈﺎﻣﯽ ﮐﺴﺐ ﮐﺮدﻩ ﺑﻮد‪ .‬او در ﮐﻨﺎر رﺿﺎﺷﺎﻩ‪ ،‬ﻓﺎﺗﺢ ﯾﺎ ﺁزادﮐﻨﻨﺪۀ ﺧﻮزﺳﺘﺎنِ ﻧﻔﺖ ﺧﻴﺰ از ﭼﻨﮓ‬
 ‫ﺷﻴﺦ ﺧﺰﻋﻞ )دﺳﺖ ﻧﺸﺎﻧﺪۀ اﻧﮕﻠﻴﺲ( ﺑﻮد و ﻟﺬا اﮔﺮ رﺿﺎﺷﺎﻩ ﯾﺎ ﺳﺮﻟﺸﮕﺮ زاهﺪﯼ ﻧﺒﻮد‪ ،‬ﭼﻴﺰﯼ ﻧﺒﻮد ﺗﺎ ﺑﻌﺪهﺎ‬

‫دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺁﻧﺮا ﻣﻠّﯽ ﮐﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺳﺮﻟﺸﮕﺮ زاهﺪﯼ ﭘﺲ از ﺣﻤﻠۀ ﻣﺘّﻔﻘﻴﻦ ﺑﻪ اﯾﺮان )ﺳﻮم ﺷﻬﺮﯾﻮر ‪ (١٣٢٠‬ﺑﻌﻨﻮان ﻓﺮﻣﺎﻧﺪۀ ﻟﺸﮕﺮ اﺻﻔﻬﺎن و‬

‫ﺑﺨﺎﻃﺮ ﻣﻘﺎوﻣﺖ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻧﻴﺮوهﺎﯼ اﻧﮕﻠﻴﺲ‪ ،‬ﺑﺎزداﺷﺖ و ﺑﺎ هﻮاﭘﻴﻤﺎ ﺑﻪ ﻓﻠﺴﻄﻴﻦ ﻣﻨﺘﻘﻞ ﮔﺮدﯾﺪ و ﺣﺪود ﺳﻪ ﺳﺎل‬

‫در ﺁﻧﺠﺎ زﻧﺪاﻧﯽ ﺑﻮد‪ .‬وﯼ ﭘﺲ از ﺧﺮوج ﻧﻴﺮوهﺎﯼ ﻣﺘّﻔﻘﻴﻦ از اﯾﺮان‪ ،‬در ﮐﻨﺎر ﻣﺼﺪّق ﺑﻪ ﻣﺒﺎرزات ﺧﻮﯾﺶ اداﻣﻪ داد‬

‫ﺑﻄﻮرﯾﮑﻪ در ﮐﺎﺑﻴﻨۀ ﻧﺨﺴﺖ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق‪ ،‬وزﯾﺮ ﮐﺸﻮر ﮔﺮدﯾﺪ‪ .‬او در ﻣﻘﺎم رﯾﺎﺳﺖ ﮐﻞّ ﺷﻬﺮﺑﺎﻧﯽ‪ ،‬در ﺑﺎزﮔﺮداﻧﺪن‬

‫ﺁﯾﺖ اﷲ ﮐﺎﺷﺎﻧﯽ از ﺗﺒﻌﻴﺪ ﮐﻮﺷﻴﺪ و اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت دورۀ ﺷﺎﻧﺰدهﻢ ﻣﺠﻠﺲ ‪ -‬ﮐﻪ ﺑﻪ ﻧﻔﻊ ﯾﺎران ﻣﺼﺪّق ﺗﻤﺎم ﺷﺪ ‪ -‬زﯾﺮ‬

‫ﻧﻈﺮ و ﺑﺎ ﮐﻤﮏ ﻓﺮاوان زاهﺪﯼ اﻧﺠﺎم ﺷﺪ‪.‬‬

‫دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق در ﺟﻠﺴۀ ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮراﯼ ﻣﻠّﯽ )در ‪ ۴‬ﺧﺮداد ‪ (١٣٢٩‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺑﺮﮐﻨﺎرﯼ زاهﺪﯼ از رﯾﺎﺳﺖ‬

‫ﺷﻬﺮﺑﺎﻧﯽ‪ ،‬ﺑﻪ دوﻟﺖ وﻗﺖ اﻋﺘﺮاض ﻧﻤﻮد و زاهﺪﯼ را ﺑﻪ وﻇﻴﻔﻪ ﺷﻨﺎﺳﯽ و اﻓﺴﺮﯼ ﮐﻪ » از ﺟﻨﺒۀ ﺑﯽ ﻃﺮﻓﯽ‬

‫ﺧﺎرج ﻧﺸﺪﻧﺪ و ﺑﻪ اﻓﮑﺎر ﻋﻤﻮﻣﯽ ﻧﻬﺎﯾﺖ اﺣﺘﺮام را ﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ« ﺗﻮﺻﻴﻒ ﮐﺮد‪) .‬ﻣﮑّﯽ‪ ،‬ﺧﺎﻃﺮات ﺳﻴﺎﺳﯽ‪ ،‬ص‬

‫‪.(٢١۴‬‬

‫در ﺳﻔﺮ هﺮﯾﻤﻦ )‪ -(Harriman‬ﻓﺮﺳﺘﺎدۀ دوﻟﺖ ﺁﻣﺮﯾﮑﺎ‪ -‬ﺑﻪ اﯾﺮان در ‪ ٢٣‬ﺗﻴﺮﻣﺎﻩ ‪ ١٣٣٠‬و ﺗﻈﺎهﺮات ﺧﻮﻧﻴﻦ‬

‫ﺳﺎزﻣﺎن هﺎﯼ ﺣﺰب ﺗﻮدﻩ ﻋﻠﻴﻪ وﯼ‪ ،‬ﻋﺪﻩ اﯼ ﮐﺸﺘﻪ و ﻣﺠﺮوح ﺷﺪﻧﺪ و ﻣﺼﺪّق‪ ،‬ﺿﻤﻦ اﻋﻼم ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻧﻈﺎﻣﯽ در‬

‫ﺗﻬﺮان‪ ،‬رﺋﻴﺲ ﺷﻬﺮﺑﺎﻧﯽ وﻗﺖ )ﺳﺮﻟﺸﮕﺮ ﺑﻘﺎﺋﯽ( را ﺑﺪون ﻣﻮاﻓﻘﺖ وزﯾﺮ ﮐﺸﻮرش )زاهﺪﯼ( ﺑﺮﮐﻨﺎر ﮐﺮد‪ .‬زاهﺪﯼ‬

‫در اﻋﺘﺮاض ﺑﻪ اﯾﻦ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﺧﻮدﺳﺮاﻧﻪ‪ ،‬از ﻣﻘﺎم ﺧﻮد در ﮐﺎﺑﻴﻨۀ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق اﺳﺘﻌﻔﺎء داد و از اﯾﻦ هﻨﮕﺎم ﺗﺎ ﺳﻘﻮط‬

‫دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق‪ ،‬رهﺒﺮﯼ ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن وﯼ را ﻋﻬﺪﻩ دار ﺷﺪ‪ .‬او ﺧﻮد را از ﭘﺎﯾﻪ ﮔﺬاران »ﻧﻬﻀﺖ ﻣﻠّﯽ اﺳﺘﻴﻔﺎﯼ ﺣﻘﻮق‬

‫ﻣﻠّﺖ اﯾﺮان« ﻣﯽ داﻧﺴﺖ )ﺑﺮاﯼ ﺁﮔﺎهﯽ از رواﺑﻂ زاهﺪﯼ و ﺟﺒﻬۀ ﻣﻠّﯽ‪ ،‬ﻧﮕﺎﻩ ﮐﻨﻴﺪ ﺑﻪ‪ :‬ﻣﮑّﯽ‪ ،‬ﺻﺺ ‪.(٢١٣-٢٠۶‬‬

‫ﺑﺮرﺳﯽ اﺳﻨﺎد ﺳﺎزﻣﺎن ﺳﻴﺎ و وزارت اﻣﻮرﺧﺎرﺟۀ ﺁﻣﺮﯾﮑﺎ )در ﺁرﺷﻴﻮ ﻣﻠّﯽ ﺁﻣﺮﯾﮑﺎ( ﺑﻪ روﺷﻨﯽ ﻧﺸﺎن ﻣﯽ دهﺪ‬

‫ﮐﻪ ﺗﺎ ‪ ٣‬ﻣﺎﻩ ﭘﻴﺶ از ‪ ٢٨‬ﻣﺮداد ‪ ،٣٢‬هﻴﭻ ﻧﺸﺎﻧﯽ از هﻤﮑﺎرﯼ ﺁﻣﺮﯾﮑﺎ ﺑﺎ زاهﺪﯼ ‪ -‬ﯾﺎ ﺑﺮﻋﮑﺲ ‪ -‬وﺟﻮد ﻧﺪارد‬

‫ﺑﻄﻮرﯾﮑﻪ در ‪ ٢٩‬اردﯾﺒﻬﺸﺖ ‪ ،٣٢‬زاهﺪﯼ در ﭘﻴﺎﻣﯽ ﺑﻪ هﻨﺪرﺳﻮن )ﺳﻔﻴﺮ ﺁﻣﺮﯾﮑﺎ در اﯾﺮان( و اراﺋۀ ﺑﺮﻧﺎﻣۀ دوﻟﺖ‬

‫اﺣﺘﻤﺎﻟﯽ ﺧﻮد‪ ،‬ﺗﺄﮐﻴﺪ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ‪» :‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ دوﻟﺖ ﺁﻣﺮﯾﮑﺎ در اﺟﺮاﯼ اﯾﻦ ﺑﺮﻧﺎﻣۀ اﺻﻼﺣﺎت ﺑﻪ وﯼ اﻋﺘﻤﺎد ﻧﺪارد‪،‬‬

‫ﺣﺎﺿﺮ اﺳﺖ ﺑﺎ هﺮ ﺷﺨﺺ دﯾﮕﺮﯼ ﮐﻪ ﺑﺘﻮاﻧﺪ اﯾﻦ اﺻﻼﺣﺎت را ﺑﻪ ﺛﻤﺮ ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ‪ ،‬هﻤﮑﺎرﯼ ﮐﻨﺪ و او را ﻣﻮرد ﺣﻤﺎﯾﺖ و‬

‫ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﯽ ﻗﺮار دهﺪ و از ﮐﻮﺷﺶ هﺎﯼ ﺧﻮد ﺑﺮاﯼ رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﻧﺨﺴﺖ وزﯾﺮﯼ ﺑﻪ ﻧﻔﻊ ﺁن ﺷﺨﺺ‪ ،‬ﻣﻨﺼﺮف ﮔﺮدد«‪.‬‬

‫)ﺁرﺷﻴﻮ ﻣﻠّﯽ ﺁﻣﺮﯾﮑﺎ‪ ،‬ﺷﻤﺎرۀ ﭘﻴﺎم‪ ،982 :‬ﺗﻠﮕﺮاف ‪ .788.00/5-2053‬ﺗﺎرﯾﺦ ﮔﺰارش ‪ ٢٠‬ﻣﺎﻩ ﻣﻪ ‪٣٠ = ١٩۵٣‬‬

‫اردﯾﺒﻬﺸﺖ ‪.(١٣٣٢‬‬

‫ﭘﺲ از ‪ ٢٨‬ﻣﺮداد و ﭘﺲ از اﯾﻨﮑﻪ ﻣﺼﺪّق و ﯾﺎراﻧﺶ‪ ،‬ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪارﯼ ﻧﻈﺎﻣﯽ ﺗﻬﺮان ﻣﻌﺮّﻓﯽ ﯾﺎ ﺗﺴﻠﻴﻢ‬

‫ﮐﺮدﻧﺪ )در ‪ ٢٩‬ﻣﺮداد ‪ (٣٢‬ﺑﺮﺧﻮرد ﺳﺮﻟﺸﮕﺮ زاهﺪﯼ ﺑﺎ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق و ﯾﺎراﻧﺶ‪ ،‬ﻧﻤﻮﻧﻪ اﯼ از اﺧﻼق و ادب‬
 ‫ﺳﻴﺎﺳﯽ ﺑﻮد ﺑﻄﻮرﯾﮑﻪ ﺑﻘﻮل دﮐﺘﺮ ﻏﻼﻣﺤﺴﻴﻦ ﺻﺪﯾﻘﯽ )وزﯾﺮ ﮐﺸﻮر دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق و ﯾﺎرِ ﺻﺪﯾﻖ او ﺗﺎ ﺁﺧﺮﯾﻦ‬

‫ﻟﺤﻈﻪ(‪:‬‬

‫در ﻓﺮﻣﺎﻧﺪارﯼ ﻧﻈﺎﻣﯽ‪ ،‬ﺳﺮﻟﺸﮕﺮ زاهﺪﯼ »ﭘﻴﺶ ﺁﻣﺪ و ﺑﻪ ﺁﻗﺎﯼ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق ﺳﻼم ﮐﺮد و دﺳﺖ داد و‬

‫ﮔﻔﺖ‪ » :‬ﻣﻦ ﺧﻴﻠﯽ ﻣﺘﺄﺳﻔﻢ ﮐﻪ ﺷﻤﺎ را در اﯾﻨﺠﺎ ﻣﯽ ﺑﻴﻨﻢ‪ ،‬ﺣﺎﻻ ﺑﻔﺮﻣﺎﺋﻴﺪ در اﻃﺎﻗﯽ ﮐﻪ ﺣﺎﺿﺮ ﺷﺪﻩ‬

‫اﺳﺖ‪ ،‬اﺳﺘﺮاﺣﺖ ﺑﻔﺮﻣﺎﺋﻴﺪ« ‪ ...‬ﺳﭙﺲ )زاهﺪﯼ( رو ﺑﻪ ﻣﺎ ﮐﺮد و ﮔﻔﺖ‪ » :‬ﺁﻗﺎﯾﺎن هﻢ ﻓﻌﻼً ﺑﻔﺮﻣﺎﺋﻴﺪ ﯾﮏ ﭼﺎﺋﯽ‬

‫ﻣﻴﻞ ﮐﻨﻴﺪ ﺗﺎ ﺑﻌﺪاً« ‪ ...‬و ﺑﺎ ﻣﺎ دﺳﺖ داد و ﻣﺎ ﺑﻪ راﻩ اﻓﺘﺎدﯾﻢ ‪ ...‬از ﭘﻠﮑﺎن ﭘﺎﺋﻴﻦ ﺁﻣﺪﯾﻢ‪ ،‬ﺳﺮﻟﺸﮕﺮ ﻧﺎدر ﺑﺎﺗﻤﺎﻧﻘﻠﻴﭻ‬

‫]ﮐﻪ در ‪ ٢۵‬ﻣﺮداد ﺗﻮﺳﻂ ﻣﺼﺪّق دﺳﺘﮕﻴﺮ و زﻧﺪاﻧﯽ ﺷﺪﻩ ﺑﻮد[ ﺑﺎزوﯼ ﺁﻗﺎﯼ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق را ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬هﻨﮕﺎﻣﯽ‬

‫ﮐﻪ ﺧﻮاﺳﺘﻴﻢ ﺳﻮار ﻣﺎﺷﻴﻦ ﺷﻮﯾﻢ‪ ،‬ﺷﺨﺼﯽ‪ ،‬ﺑﺎ ﺻﺪاﯼ ﺑﻠﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺮ ﺿﺪ ﻣﺎ ﺷﺮوع ﺑﻪ ﺳﺨﻨﮕﻮﺋﯽ و ﺷﻌﺎردهﯽ ﮐﺮد‪.‬‬

‫ﺳﺮﻟﺸﮕﺮ ﺑﺎﺗﻤﺎﻧﻘﻠﻴﭻ ﺑﺎ اﺧﻢ و ﺗَﺸَﺮ )ﺧﻄﺎب ﺑﻪ ﺷﻌﺎر دهﻨﺪﻩ( ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺧﻔﻪ ﺷﻮ! ﭘﺪر ﺳﻮﺧﺘﻪ! ‪ ...‬ﺳﺮﻟﺸﮕﺮ‬

‫ﺑﺎﺗﻤﺎﻧﻘﻠﻴﭻ ﮐﻪ ﺁﻗﺎﯼ دﮐﺘﺮ )ﻣﺼﺪّق( را ﺑﻪ اﻃﺎق رﺳﺎﻧﻴﺪ‪ ،‬ﺑﺮﮔﺸﺖ و ﺑﻪ ﻣﺎ ﮔﻔﺖ‪ » :‬وﺳﺎﯾﻞ راﺣﺖ ﺁﻗﺎﯾﺎن ﻓﺮاهﻢ‬

‫ﺧﻮاهﺪ ﺷﺪ‪ .‬هﺮ ﮐﺪام از ﺁﻗﺎﯾﺎن هﺮ ﭼﻪ ﻣﯽ ﺧﻮاهﻴﺪ ﺑﻔﺮﻣﺎﺋﻴﺪ ﺑﻴﺎورﻧﺪ« و ﺑﻌﺪ رو ﺑﻪ ﻣﻦ ﮐﺮد و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﺎ ﺁﻗﺎﯼ دﮐﺘﺮ‬

‫)ﺻﺪﯾﻘﯽ( هﻢ ﮐﻪ ﻗﻮم و ﺧﻮﯾﺶ هﺴﺘﻴﻢ!« ‪ ...‬ﺳﺮﺗﻴﭗ ﻓﻮﻻدوﻧﺪ ﺑﻪ ﻣﻦ )ﺻﺪﯾﻘﯽ( ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺷﻤﺎ ﭼﻪ‬

‫ﻣﯽ ﺧﻮاهﻴﺪ؟ ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬وﺳﺎﯾﻞ ﻣﺨﺘﺼﺮ ﺷﺴﺖ و ﺷﻮ ﮐﻪ ﺑﺎﯾﺪ از ﺧﺎﻧﻪ ﺑﻴﺎورﻧﺪ و ﯾﮑﯽ دو ﮐﺘﺎب‪ .‬ﺳﺮﺗﻴﭗ ﻧﺼﻴﺮﯼ ]ﮐﻪ‬

‫در ﺷﺐ ‪ ٢۵‬ﻣﺮداد ﺑﺨﺎﻃﺮ اﺑﻼغ ﻓﺮﻣﺎنِ ﺷﺎﻩ در ﻋﺰل دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق‪ ،‬دﺳﺘﮕﻴﺮ و زﻧﺪاﻧﯽ ﺷﺪﻩ ﺑﻮد[ ﮔﻔﺖ‪ :‬هﺮ ﭼﻪ‬

‫ﺑﺨﻮاهﻴﺪ‪ ،‬ﺧﻮدم ﺑﺮاﯼ ﺟﻨﺎﺑﻌﺎﻟﯽ ﻓﺮاهﻢ ﻣﯽ ﮐﻨﻢ هﺮ ﭼﻨﺪ ﺑﺎ وﺟﻮد ﺳﺎﺑﻘۀ ﻗﺪﯾﻢ‪ ،‬ﺷﻤﺎ ﻣﯽ ﺧﻮاﺳﺘﻴﺪ ﻣﺮا‬

‫ﺑﮑﺸﻴﺪ! ‪(٧) .«...‬‬

‫ﺑﺎﻗﺮ ﻋﺎﻣﻠﯽ‪ ،‬در ﺿﻤﻦ روﯾﺪادهﺎﯼ ‪ ٢٩‬ﻣﺮداد ‪ ٣٢‬در اﯾﻦ ﺑﺎرﻩ ﻧﻮﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪:‬‬

‫» ﺳﺮﻟﺸﮕﺮ زاهﺪﯼ هﻨﮕﺎم ورود ﻣﺼﺪّق ﺑﻪ ﺑﺎﺷﮕﺎﻩ )اﻓﺴﺮان( از او اﺳﺘﻘﺒﺎل ﺑﻌﻤﻞ ﺁورد و ﻣﺼﺪّق هﻢ ﺑﻪ او‬

‫ﺗﺒﺮﯾﮏ ﮔﻔﺖ‪) «.‬هﻤﺎن‪ ،‬ص ‪ ۴٨٧‬ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از‪ :‬ﻋﺎﻣﻠﯽ‪ ،‬ج ‪ ،٢‬ص ‪.(٩‬‬

‫ﺣﺴﺎم اﻟﺪﯾﻦ دوﻟﺖ ﺁﺑﺎدﯼ در ﺧﺎﻃﺮاﺗﺶ ﻣﯽ ﻧﻮﯾﺴﺪ‪:‬‬

‫»دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق ﺑﻪ ﺳﺮﻟﺸﮕﺮ زاهﺪﯼ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ اﯾﻨﺠﺎ اﺳﻴﺮ هﺴﺘﻢ و ﺷﻤﺎ اﻣﻴﺮ‪ .‬زاهﺪﯼ ﺟﻮاب داد‪ :‬ﺷﻤﺎ اﯾﻨﺠﺎ‬

‫ﻣﻴﻬﻤﺎن هﺴﺘﻴﺪ« )اردﺷﻴﺮ زاهﺪﯼ‪ ،‬ص ‪(٢٢٩‬‬

‫ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣﯽ ﮐﻨﻴﻢ ﮐﻪ ﺑﺮﺧﻼف هﻤۀ ﮐﻮدﺗﺎهﺎﯼ واﻗﻌﯽ )ﻣﺎﻧﻨﺪ ﮐﻮدﺗﺎﯼ ﺷﻴﻠﯽ‪ ،‬ﺁرژاﻧﺘﻴﻦ‪ ،‬اﻧﺪوﻧﺰﯼ‪ ،‬اوروﮔﻮﺋﻪ و‬

‫‪ (...‬ﻃﺒﻖ ﮔﺰارش دﻗﻴﻖ و ﺻﺪﯾﻖ دﮐﺘﺮ ﺻﺪﯾﻘﯽ‪ ،‬هﻴﭻ رﻓﺘﺎر ﺗُﻨﺪ ﯾﺎ ﮔﻔﺘﺎر ﺧﺸﻨﯽ از ﺳﻮﯼ ﺑﻪ اﺻﻄﻼح‬

‫»ﮐﻮدﺗﺎﭼﻴﺎن« ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﺼﺪّق و ﯾﺎران وﯼ اﺑﺮاز ﻧﺸﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ :‬ﺁﻧﭽﻪ ﮐﻪ در ‪ ٢٨‬ﻣﺮداد اﺗّﻔﺎق اﻓﺘﺎد‪ ،‬ﺑﺎ‬

‫ﻣﻌﻨﺎﯼ »ﮐﻮدﺗﺎ« ﯾﻌﻨﯽ‪) :‬اﻧﺘﻘﺎل ﻧﺎﮔﻬﺎﻧﯽ و ﻗﻬﺮﺁﻣﻴﺰ ﻗﺪرت ﺗﻮﺳﻂ ارﺗﺶ( هﻤﺨﻮاﻧﯽ ﻧﺪارد‪) .‬در اﯾﻦ ﺑﺎرﻩ‪ ،‬ﺑﻴﺸﺘﺮ‬

‫ﺳﺨﻦ ﺧﻮاهﻴﻢ ﮔﻔﺖ(‪.‬‬

‫زﯾﺮﻧﻮﯾﺲ‪:‬‬

‫‪ -٧‬ﮐﻠﻤﺎت داﺧﻞ ] [ از ﻧﻮﯾﺴﻨﺪۀ اﯾﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاﯼ ﻣﺘﻦ ﮐﺎﻣﻞ ﮔﺰارش دﮐﺘﺮ ﻏﻼﻣﺤﺴﻴﻦ ﺻﺪﯾﻘﯽ‪ ،‬ﻧﮕﺎﻩ ﮐﻨﻴﺪ‬

‫ﺑﻪ‪ :‬ﯾﺎدﻧﺎﻣۀ اﺳﺘﺎد دﮐﺘﺮ ﻏﻼﻣﺤﺴﻴﻦ ﺻﺪﯾﻘﯽ‪ ،‬ﺻﺺ ‪١٣٢-١٢۴‬؛ ﻣﺘﻴﻨﯽ‪ ،‬ﭘﻴﻮﺳﺖ ﺷﻤﺎرۀ ‪ ،۴‬ﺻﺺ ‪.۴٨٨-۴۶٩‬‬

‫ﺑﺨﺶ ﺷﺸﻢ‪:‬‬

‫* در ﺁن دوران‪ ،‬در دﯾﺪﻩ و دﯾﺪﮔﺎﻩ ﺳﻴﺎﺳﺘﻤﺪاران اﯾﺮان )ﺧﺼﻮﺻﺎً دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق( دوﻟﺖ ﺁﻣﺮﯾﮑﺎ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ‬

‫»ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ دوﺳﺖ اﯾﺮان« ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ اﯾﻦ ﮐﺸﻮر‪» ،‬ﻣﻬﺪ ﺁزادﯼ« و »ﻗﺒﻠﻪ ﮔﺎﻩ ﺁزادﯾﺨﻮاهﺎن و ﻣﻠﻴّﻮن‬

‫اﯾﺮان« ﺑﺸﻤﺎر ﻣﯽ رﻓﺖ!‬

‫* دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق در ﻣﺬاﮐﺮﻩ ﺑﺎ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن دوﻟﺖ ﺁﻣﺮﯾﮑﺎ ﭼﻨﻴﻦ واﻧﻤﻮد ﻣﯽ ﮐﺮد ﮐﻪ ﺁﻣﺮﯾﮑﺎ ﺑﻴﻦ دوﻟﺖ او و‬

‫اﺳﺘﻘﺮار ﮐﻤﻮﻧﻴﺴﻢ در اﯾﺮان‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ ﯾﮑﯽ را اﻧﺘﺨﺎب ﮐﻨﺪ!‬

 ‫* ﺁﯾﺰﻧﻬﺎور ﮐﻪ ﺑﺎ ﺷﻌﺎرِ »ﻋﻘﺐ راﻧﺪن ﮐﻤﻮﻧﻴﺴﻢ« ﺑﻪ ﻗﺪرت رﺳﻴﺪﻩ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺎ ﺳﻴﺎﺳﺘﯽ ﺟﺪﯾﺪ‪ ،‬ﺿﻤﻦ‬

‫ﻗﻄﻊ ﮐﻤﮏ هﺎﯼ ﻣﺎﻟﯽ ﺑﻪ دوﻟﺖ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق‪ ،‬ﺧﻮاﺳﺘﺎر ﺑﺮﮐﻨﺎرﯼ وﯼ ﮔﺮدﯾﺪ‪ ،‬اﻣّﺎ اﺟﺮاﯼ ﻃﺮح‬

‫ﺳﺮﻧﮕﻮﻧﯽ دوﻟﺖ ﻣﺼﺪّق ﺑﺎ ﯾﮏ ﻣﺸﮑﻞ اﺳﺎﺳﯽ روﺑﺮو ﺑﻮد‪ :‬ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺷﺎﻩ ﺑﺎ ﮐﻮدﺗﺎ!‬

‫اﯾﺮان‪ ،‬ﺑﺨﺎﻃﺮ ﻣﻮﻗﻌﻴّﺖ اﺳﺘﺮاﺗﮋﯾﮏ و ﺣﺴّﺎس ﺧﻮد در ﻣﻨﻄﻘﻪ ‪ -‬از دﯾﺮﺑﺎز ‪ -‬ﻣﻮرد ﻃﻤﻊ و ﻃُﻌﻤﻪء روﺳﻴﻪء‬

‫ﺗﺰارﯼ و ﺳﭙﺲ اﺗﺤﺎد ﺟﻤﺎهﻴﺮ ﺷﻮروﯼ ﺑﻮد‪ .‬ﻣﺎﺟﺮاﯼ ﻧﻔﺖ ﺷﻤﺎل )‪ (١٣٢٣‬و ﻏﺎﺋﻠﻪء ﺁذرﺑﺎﯾﺠﺎن )‪ (١٣٢۴‬اﯾﺮان را ﺑﻪ‬

‫ﯾﮑﯽ از اﺻﻠﯽ ﺗﺮﯾﻦ ﻣﻴﺪان هﺎﯼ ﺟﻨﮓ ﺳﺮد ﺑﻴﻦ ﺷﻮروﯼ و ﺁﻣﺮﯾﮑﺎ ﺑﺪل ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬ﺗﻀﺎد اﯾﺪﺋﻮﻟﻮژﯾﮏِ ﺟﻬﺎن‬

‫ﮐﻤﻮﻧﻴﺴﺖ )ﺷﻮروﯼ( ﺑﺎ ﺟﻬﺎن ﺁزاد ﻏﺮب )ﺁﻣﺮﯾﮑﺎ( ﺗﻀﺎد ﻣﻴﺎن اﯾﻦ دو ﻗُﻄﺐ را دوﭼﻨﺪان ﻣﯽ ﮐﺮد‪ ،‬هﻢ از اﯾﻦ‬

‫روﺳﺖ ﮐﻪ در ﺁﻏﺎز ﮔﻔﺘﻪ اﯾﻢ‪ :‬ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ اﯾﺮان ﻣﻌﺎﺻﺮ را دو ﻣﺴﺌﻠﻪء اﺳﺎﺳﯽ رﻗﻢ زدﻩ اﺳﺖ‪ :‬ﯾﮑﯽ‪ ،‬ﻧﻔﺖ‪ ،‬و‬

‫دﯾﮕﺮﯼ‪ :‬هﻤﺴﺎﯾﮕﯽ ﺑﺎ اﺗﺤﺎد ﺟﻤﺎهﻴﺮ ﺷﻮروﯼ ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴﺘﯽ‪.‬‬

‫در ﺳﺎل هﺎﯼ ‪ ،٣٢-٣٠‬ﺑﺤﺮان ﻣﺎﻟﯽ و وﺧﺎﻣﺖ اوﺿﺎع اﻗﺘﺼﺎدﯼ دوﻟﺖ ﻣﺼﺪّق‪ ،‬ﺑﻦ ﺑﺴﺖ ﻣﺬاﮐﺮات ﻧﻔﺖ ﺑﻴﻦ‬

‫اﯾﺮان و اﻧﮕﻠﻴﺲ‪ ،‬ﺑﺮوز ﺁﺷﻔﺘﮕﯽ هﺎﯼ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و ﮔُﺴﺘﺮش ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ هﺎﯼ ﺣﺰب ﺗﻮدﻩ در ﺷﻬﺮهﺎ و روﺳﺘﺎهﺎ‪،‬‬

‫ﺁﻣﺮﯾﮑﺎ را ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﻣﮑﺎن ﻗﺪرت ﮔﻴﺮﯼ ﺣﺰب ﺗﻮدﻩ ﻋﻤﻴﻘﺎً ﻧﮕﺮان ﻣﯽ ﺳﺎﺧﺖ‪ ،‬از اﯾﻦ رو دوﻟﺖ ﺁﻣﺮﯾﮑﺎ ﺑﺎ ﮐﻤﮑﻬﺎﯼ‬

‫ﻣﺎﻟﯽ‪ ،‬ﻋﻤﺮاﻧﯽ و ﺑﻬﺪاﺷﺘﯽ ‪ -‬از ﻃﺮﯾﻖ ﻃﺮح »اﺻﻞ ﭼﻬﺎر« )‪ - (٨‬ﺿﻤﻦ ﺗﻘﻮﯾﺖ دوﻟﺖ ﻣﺼﺪّق‪ ،‬ﮐﻮﺷﻴﺪ ﺗﺎ از‬

‫ﺗﻮﺟّﻪء اﯾﺮان ﺑﻪ ﺷﻮروﯼ ﯾﺎ از ﻧﻔﻮذ ﺁن ﮐﺸﻮر در اﯾﺮان‪ ،‬ﺟﻠﻮﮔﻴﺮﯼ ﮐﻨﺪ‪ ،‬در اﯾﻦ راﺳﺘﺎ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ در ﺳﺎل ‪(١٣٣١) ١٩۵٢‬‬

‫ﻋﻼوﻩ ﺑﺮ ﮐﻤﮏ هﺎﯼ ﻣﺎﻟﯽ‪ ،‬ﺑﻬﺪاﺷﺘﯽ و ﻋﻤﺮاﻧﯽ‪ ،‬دوﻟﺖ ﺁﻣﺮﯾﮑﺎ ﺗﻌﺪاد ‪ ۴٢‬ﺗﺎﻧﮏ ﺷﺮﻣﻦ ﺑﻪ دوﻟﺖ ﻣﺼﺪّق ﺗﺤﻮﯾﻞ‬

‫داد و ﺑﻴﺶ از ‪ ٣٠٠‬اﻓﺴﺮ اﯾﺮاﻧﯽ را ﺑﺮاﯼ دﯾﺪن ﺁﻣﻮزش ﻧﻈﺎﻣﯽ‪ ،‬ﺑﻪ ﺁﻣﺮﯾﮑﺎ دﻋﻮت ﮐﺮد‪.‬‬

‫در اﯾﻦ دوران‪ ،‬در دﯾﺪﻩ و دﯾﺪﮔﺎﻩ ﺳﻴﺎﺳﺘﻤﺪاران اﯾﺮان )ﺧﺼﻮﺻﺎً دﮐﺘﺮ ﻣﺤﻤّﺪ ﻣﺼﺪّق( دوﻟﺖ ﺁﻣﺮﯾﮑﺎ‪ ،‬ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ‬

‫»ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ دوﺳﺖ اﯾﺮان« ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ اﯾﻦ ﮐﺸﻮر »ﻣﻬﺪ ﺁزادﯼ« و »ﻗﺒﻠﻪ ﮔﺎﻩِ ﺁزادﯾﺨﻮاهﺎن و ﻣﻠﻴّﻮن اﯾﺮان« ﺑﺸﻤﺎر‬

‫ﻣﯽ رﻓﺖ‪.‬‬

‫ﺑﺎ ﭼﻨﻴﻦ ﺟﺎﯾﮕﺎهﯽ‪ ،‬در اﺧﺘﻼﻓﺎت ﻧﻔﺘﯽ ﺑﻴﻦ اﯾﺮان و اﻧﮕﻠﻴﺲ و ﺗﻬﺪﯾﺪات دوﻟﺖ اﻧﮕﻠﻴﺲ ﺑﺮاﯼ ﺣﻤﻠﻪ ﺑﻪ اﯾﺮان و‬

‫ﯾﺎ در ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ اوﻟﻴﻦ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد اﻧﮕﻠﻴﺲ در ﺗﺪارﮎ ﮐﻮدﺗﺎ ﺑﺮاﯼ ﺳﺮﻧﮕﻮﻧﯽ دوﻟﺖ ﻣﺼﺪّق‪ ،‬دوﻟﺖ ﺁﻣﺮﯾﮑﺎ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ‬

‫ﻣﺨﺎﻟﻒ اﻗﺪاﻣﺎت ﺗﺠﺎوزﮐﺎراﻧﻪء اﻧﮕﻠﻴﺲ ﻋﻠﻴﻪ اﯾﺮان و ﻧﻴﺰ ﻣﺨﺎﻟﻒ ﻃﺮح ﮐﻮدﺗﺎ ﻋﻠﻴﻪ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﻋﻤﻮم‬

‫ﺳﻴﺎﺳﺘﻤﺪاران اﯾﻦ ﮐﺸﻮر ﺑﺎ ﮐﻤﮏ هﺎﯼ ﻣﺎﻟﯽ‪ ،‬ﻧﻈﺎﻣﯽ و ﻋﻤﺮاﻧﯽ ﺑﻪ ﺗﻘﻮﯾﺖ و ﺗﺤﮑﻴﻢ دوﻟﺖ ﻣﺼﺪّق ﻣﺼﻤّﻢ‬

‫ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬زﯾﺮا ﮐﻪ در اﯾﻦ دوران‪ ،‬ﺣﻤﺎﯾﺖ از ﻧﺎﺳﻴﻮﻧﺎﻟﻴﺴﻢ و دوﻟﺖ هﺎﯼ ﻣﻠّﯽ از هﺪف هﺎﯼ اﺳﺘﺮاﺗﮋﯾﮏ ﺁﻣﺮﯾﮑﺎ در‬

‫ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ ﻧﻔﻮذ ﮐﻤﻮﻧﻴﺴﻢ ﺑﻮد‪.‬‬

‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ :‬در اﺧﺘﻼف اﯾﺮان و اﻧﮕﻠﻴﺲ و ﺧﺼﻮﺻﺎً ﭘﺲ از ﻗﻄﻊ راﺑﻄﻪء دﯾﭙﻠﻤﺎﺗﻴﮏ ﺑﻴﻦ دو ﮐﺸﻮر‪ ،‬ﺁﻣﺮﯾﮑﺎ در ﻧﻘﺶ‬

‫ﯾﮏ »ﻣﻴﺎﻧﺠﯽ« ﮐﻮﺷﻴﺪ ﺗﺎ ﺟﺎﯼ ﺧﺎﻟﯽ اﻧﮕﻠﻴﺲ را در ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ »وﺣﺸﺖ ﺳﺮخ« ﭘُﺮ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬دوﻟﺘﻤﺮدان ﺁﻣﺮﯾﮑﺎ در‬
 ‫ﺁن دوران ‪ -‬ﺑﺮﺧﻼف دوﻟﺖ اﻧﮕﻠﻴﺲ‪ -‬ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ‪ :‬ﺑﯽ ﺗﻮﺟّﻬﯽ ﺑﻪ ﮔﺮاﯾﺶ هﺎ و ﺁرﻣﺎن هﺎﯼ ﻣﻠّﯽ در ﻣﻨﻄﻘﻪء‬

‫ﺧﺎورﻣﻴﺎﻧﻪ‪ ،‬ﺑﺎﻋﺚ راﻧﺪﻩ ﺷﺪن ﻣﺮدﻣﺎن اﯾﻦ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺑﻪ ﺳﻮﯼ اردوﮔﺎﻩ ﺷﻮروﯼ ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬ﺁﻧﻬﺎ اﻋﺘﻘﺎد داﺷﺘﻨﺪ ﮐﻪ‬

‫ﻧﺎﺳﻴﻮﻧﺎﻟﻴﺴﻢ در ﮐﺸﻮرهﺎﯼ ﺧﺎورﻣﻴﺎﻧﻪ‪ ،‬ﺑﺮج و ﺑﺎروﯼ ﻣﺴﺘﺤﮑﻤﯽ در ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ ﮐﻤﻮﻧﻴﺴﻢ ﺷﻮروﯼ‬

‫ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫هﻨﺪرﺳﻮن‪ ،‬ﺳﻔﻴﺮ اﻣﺮﯾﮑﺎ‪ ،‬در ﮔﺰارﺷﯽ ﺑﻪ وزﯾﺮ اﻣﻮر ﺧﺎرﺟﻪء ﺁﻣﺮﯾﮑﺎ‪ ،‬ﺿﻤﻦ اراﺋﻪء ارزﯾﺎﺑﯽ ﻣﺸﺘﺮﮎ ﺧﻮد و‬

‫هﻤﺘﺎﯼ اﻧﮕﻠﻴﺴﯽ ﺧﻮﯾﺶ‪ ،‬درﺑﺎرﻩء اوﺿﺎع اﯾﺮان ﺗﺄﮐﻴﺪ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪:‬‬

‫‪ ۶‬ﻧﻮاﻣﺒﺮ ‪ ١۵] ١٩۵١‬ﺁﺑﺎن ‪ ٩ [١٣٣٠‬ﺑﻌﺪ از ﻇﻬﺮ‪ ،‬ﺗﻠﮕﺮاف‪ ،888.2553/11-651 :‬ﺳﺮّﯼ‪ ،‬ﻓﻮرﯼ‬

‫‪ -١‬ﻓﺮض ﻣﺎ ﺑﺮ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ هﺪف ﻣﺸﺘﺮﮎ‪ ،‬ﻓﻮرﯼ و ﺗﻌﻴﻴﻦ ﮐﻨﻨﺪﻩء ﺁﻣﺮﯾﮑﺎ و اﻧﮕﻠﻴﺲ در اﯾﺮان‪ ،‬ﺟﻠﻮﮔﻴﺮﯼ از‬

‫اﻓﺘﺎدن اﯾﻦ ﮐﺸﻮر در ﭼﻨﮕﺎل ﮐﻤﻮﻧﻴﺴﻢ اﺳﺖ‪ ... .‬ﭘﻴﮕﻴﺮﯼ اﯾﻦ هﺪف ﺑﺎﯾﺪ ﭘﺎﯾﻪء هﻤﻪء ﮐﻮﺷﺶ هﺎﯼ دوﻟﺘﻴﻦ‬

‫ﺁﻣﺮﯾﮑﺎ و اﻧﮕﻠﻴﺲ در اﯾﺮان ﺑﺸﻤﺎر ﺁﯾﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﺗﺼﻮّر ﺷﻮد ﮐﻪ ﺑﻪ ﺧﻄﺮ اﻓﺘﺎدن ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺗﺠﺎرﯼ ﻣﺎ ‪ -‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﻪ ﺧﻄﺮ اﻓﺘﺎدن‬

‫ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺣﺎﺻﻞ از ﻧﻔﺖ اﯾﺮان ﯾﺎ اﺟﺮاﯼ ﺷﻴﻮﻩء ‪ ۵٠-۵٠‬درﺗﻘﺴﻴﻢ ﺳﻮد ﺣﺎﺻﻠﻪ از ﻓﺮوش ﻧﻔﺖ ‪ -‬ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ‬

‫ﺗﺤﻘّﻖ ﯾﺎﻓﺘﻦ اﯾﻦ هﺪف اﺳﺎﺳﯽ ﺁﻣﺮﯾﮑﺎ و اﻧﮕﻠﻴﺲ را در درازﻣﺪّت ﺑﻪ ﻣﺨﺎﻃﺮﻩ اﻧﺪازد‪ ،‬اﯾﻨﮕﻮﻧﻪ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺗﺠﺎرﯼ‬

‫اﺣﺘﻤﺎﻻً در درﺟﻪء دوّم اهﻤﻴّﺖ ﻗﺮار دارﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺁورد ﮐﻪ ﻋﺎﻣﻞ ﻧﻮﯾﻨﯽ در ﺻﺤﻨﻪء ﺧﺎورﻣﻴﺎﻧﻪ وارد‬

‫ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﺗﺒﻠﻴﻐﺎت ﺷﻮروﯼ و ﺳﺎزﻣﺎن هﺎﯼ ﮐﻤﻮﻧﻴﺴﺘﯽ ﺗﻼش ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ ﺗﺎ رهﺒﺮﯼ ﻧﻬﻀﺖ هﺎﯼ ﻣﻠّﯽ را ﺑﻪ‬

‫ﭼﻨﮓ ﺁورﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ -٢‬اﮔﺮ هﺪف اﺳﺎﺳﯽ ﺁﻣﺮﯾﮑﺎ و اﻧﮕﻠﻴﺲ ﻣﯽ ﺑﺎﯾﺪ ﺗﺤﻘّﻖ ﯾﺎﺑﺪ‪ ،‬ﻻزم اﺳﺖ ﺗﺎ در اﯾﺮان ﺣﮑﻮﻣﺘﯽ درﺳﺘﮑﺎر و ﮐﺎرﺁﻣﺪ‬

‫‪ -‬ﺑﺎ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪء اﺻﻼﺣﺎت ﻣﺜﺒﺖ ‪ -‬ﺑﺮ ﺳﺮِِ ﮐﺎر ﺁﯾﺪ ﺗﺎ از ﺟﺬﺑﻪء ﺣﺰب ﺗﻮدﻩ ﺑﮑﺎهﺪ‪.‬‬

‫***‬

‫ﮐﻮدﺗﺎﯼ ﮐﻤﻮﻧﻴﺴﺖ هﺎ در ﭼﮑﺴﻠﻮاﮐﯽ ) ﻓﻮرﯾﻪ ‪ (١٩۴٨‬و ﺳﭙﺲ ﺟﻨﮓ ﮐُﺮﻩ )‪ (١٩۵٠‬اﯾﻦ ﻧﮕﺮاﻧﯽ را در ﻣﻴﺎن‬

‫ﺳﻴﺎﺳﺘﻤﺪاران ﺁﻣﺮﯾﮑﺎ ﺗﻘﻮﯾﺖ ﮐﺮد ﮐﻪ دوﻟﺖ ﻣﺴﮑﻮ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ از ﻃﺮﯾﻖ ﺟﻨﮓ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ از ﻃﺮﯾﻖ ﺑﺴﺘﺮﺳﺎزﯼ هﺎﯼ‬

‫ﻣﺤﻠّﯽ‪ ،‬اﯾﺠﺎد ﺟﻤﻌﻴّﺖ هﺎ‪ ،‬اﺣﺰاب و ﺳﺎزﻣﺎن هﺎﯼ داﺧﻠﯽ و ﻧﻔﻮذ در دوﻟﺖ هﺎ‪ ،‬ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﺗﻮﺳﻌﻪء ﻧﻔﻮذ ﺧﻮد‬

‫و ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﺑﻪ ﺗﺴﻠّﻂ ﺑﺮ ﮐﺸﻮرهﺎﯼ ﻧﻔﺖ ﺧﻴﺰ ﺧﺎورﻣﻴﺎﻧﻪ ‪ -‬اداﻣﻪ دهﺪ‪.‬‬

‫ﺳﺎزﻣﺎن ‪ C.I.A‬ﮐﻪ در ﺳﺎل ‪ ١٩۴٧‬ﺗﺸﮑﻴﻞ ﺷﺪﻩ ﺑﻮد‪ ،‬در ﺳﺎل ‪ ١٩۵٠‬هﻨﻮز ﮐﺎراﺋﯽ و ﺗﺠﺮﺑﻪء ﮐﺎﻓﯽ در‬

‫ﻋﻤﻠﻴﺎت ﺧﺮاﺑﮑﺎراﻧﻪ و ﺗﺒﻠﻴﻐﺎت ﺿﺪﮐﻤﻮﻧﻴﺴﺘﯽ ﻧﺪاﺷﺖ‪ ،‬اﻣّﺎ ﺟﻨﮓ ﮐُﺮﻩ و ﺗﺤﻮّﻻت ﺟﺎرﯼ در اﯾﺮان و هﺸﺪار‬

‫روزاﻓﺰون ﻣﺄﻣﻮران ﺁﻣﺮﯾﮑﺎﺋﯽ درﺑﺎرﻩء »ﺧﻄﺮ اﺳﺘﻴﻼﯼ وﺣﺸﺖ ﺳﺮخ ﺑﺮ اﯾﺮان« ﺑﺎﻋﺚ ﮔﺮدﯾﺪ ﺗﺎ ﺗﺮوﻣﻦِ‬

‫دﻣﻮﮐﺮات در ﺳﺎل ‪ ١٩۵٢‬در ﯾﮏ ﺗﺠﺪﯾﺪ ﻧﻈﺮ ﺁﺷﮑﺎر‪» ،‬اﻗﺪام ﺑﻪ ﺟﻨﮓ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ اﯾﺮان« را در ﺳﺮﻟﻮﺣﻪء‬

‫ﺳﻴﺎﺳﺖ هﺎﯼ ﻣﻨﻄﻘﻪ اﯼ ﺧﻮد ﻗﺮار دهﺪ‪.‬‬

 ‫ﺑﯽ ﺗﺮدﯾﺪ‪ ،‬ﺗﺒﻠﻴﻐﺎت و ﺑﺮﺁوردهﺎﯼ ﻣﺄﻣﻮران و ﺳﻴﺎﺳﺘﻤﺪاران ﺁﻣﺮﯾﮑﺎﺋﯽ درﺑﺎرﻩء ﺳﻠﻄﻪء »وﺣﺸﺖ ﺳﺮخ ﺑﺮ‬

‫اﯾﺮان« و ﮐﻢّ و ﮐﻴﻒ ﻗﺪرت و ﻧﻔﻮذ ﺣﺰب ﺗﻮدﻩ‪ ،‬ﺧﺎﻟﯽ از اﻏﺮاق ﻧﺒﻮد‪ ،‬اﻣّﺎ‪ ،‬هﻢ ﺗﻬﺪﯾﺪهﺎ و ﺗﻠﻘﻴﻦ هﺎﯼ ﺷﺨﺺِ‬

‫دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق )در ﻣﺬاﮐﺮﻩ ﺑﺎ ﻣﻘﺎﻣﺎت دوﻟﺖ ﺁﻣﺮﯾﮑﺎ( و هﻢ ﺗﻈﺎهﺮات و اﻗﺪاﻣﺎت رادﯾﮑﺎل ﺣﺰب ﺗﻮدﻩ ‪ -‬ﺑﻌﻨﻮان ﺑﺰرگ‬

‫ﺗﺮﯾﻦ و ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ ﺗﺮﯾﻦ ﺳﺎزﻣﺎن ﮐﻤﻮﻧﻴﺴﺘﯽ در ﺧﺎورﻣﻴﺎﻧﻪ ‪ -‬ﺑﺮ ﻧﮕﺮاﻧﯽ ﺗﺴﻠّﻂ اﺣﺘﻤﺎﻟﯽ ﺣﺰب ﺗﻮدﻩ داﻣﻦ ﻣﯽ زد‪.‬‬

‫در اﯾﻦ ﺑﺎرﻩ ﮐﺎﻓﯽ اﺳﺖ ﺑﺪاﻧﻴﻢ ﮐﻪ در ﻓﺎﺻﻠﻪء ‪ ١٣٣١‬ﺗﺎ ‪ ،١٣٣٢‬دﻩ هﺎ اﻋﺘﺼﺎب و ﺗﻈﺎهﺮات ﮐﺎرﮔﺮﯼ و‬

‫ﺷﻬﺮﯼ – ﻋﻤﻮﻣﺎً – ﺗﺤﺖ رهﺒﺮﯼ و هﺪاﯾﺖ ﺣﺰب ﺗﻮدﻩ ﺑﻮد‪ (٩) .‬از اﯾﻦ ﮔﺬﺷﺘﻪ‪ ،‬ﺣﻀﻮر اﻓﺮاد رادﯾﮑﺎﻟﯽ‬

‫ﻣﺎﻧﻨﺪ دﮐﺘﺮ ﻋﻠﯽ ﺷﺎﯾﮕﺎن‪ ،‬ﻣﻬﻨﺪس زﯾﺮﮎ زادﻩ‪ ،‬ﻣﻬﻨﺪس اﺣﻤﺪ رﺿﻮﯼ و ﺣﺴﻴﻦ ﻓﺎﻃﻤﯽ در ﮐﺎﺑﻴﻨﻪء دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق‬

‫ﺑﺎﻋﺚ ﺗﺸﺪﯾﺪ ﻧﮕﺮاﻧﯽ هﺎﯼ دوﻟﺖ ﺁﻣﺮﯾﮑﺎ ﺑﻮد ﭼﺮا ﮐﻪ ﻣﺜﻼً‪ :‬دﮐﺘﺮ ﻋﻠﯽ ﺷﺎﯾﮕﺎن از ﯾﮏ ﺳﺎﺑﻘﻪء »ﺗﻮدﻩ اﯼ« و ﭘﻴﻮﻧﺪ‬

‫ﺑﺎ ﻣﺤﺎﻓﻞ ﺷﻮروﯼ ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻄﻮرﯼ ﮐﻪ ﺣﺴﻴﻦ ﻣﮑّﯽ ﻣﯽ ﻧﻮﯾﺴﺪ‪» :‬ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺪﺑﺨﺘﯽ هﺎ را دﮐﺘﺮ ﺷﺎﯾﮕﺎن و‬

‫ﻓﺎﻃﻤﯽ ﺑﺮاﯼ ﻣﺼﺪّق اﯾﺠﺎد ﮐﺮدﻧﺪ ‪ ....‬ﺷﺎﯾﮕﺎن زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ در ﺷﻴﺮاز ﻣﺤﺼّﻞ ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﻘﺎﻻﺗﯽ ﺑﺮاﯼ روزﻧﺎﻣﻪء‬

‫»ﻃﻮﻓﺎنِ« ﻓﺮّﺧﯽ ﯾﺰدﯼ ﻣﯽ ﻧﻮﺷﺖ و ﺑﺎ ﺳﻔﺎرت ﺷﻮروﯼ هﻢ ارﺗﺒﺎط داﺷﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ را دﮐﺘﺮ اﻧﻮر ﺧﺎﻣﻪ اﯼ در‬

‫ﮐﺘﺎب »از اﻧﺸﻌﺎب ﺗﺎ ﮐﻮدﺗﺎ« ﻧﻮﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ارﺗﺒﺎط ﻧﻪ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪء ﺣﺰب ﺗﻮدﻩ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﺎً ﺑﺎ ﺳﻔﻴﺮ روس‬

‫ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻬﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ در ﻣﺤﺎﮐﻤﻪء ﺳﺮان ﺣﺰب ﺗﻮدﻩ‪ ،‬دﮐﺘﺮ ﺷﺎﯾﮕﺎن وﮐﺎﻟﺖ ﺁﻧﻬﺎ را ﻗﺒﻮل ﮐﺮد ‪) .«...‬ﻣﮑّﯽ‪ ،‬ج ‪ ،١‬ص‬

‫‪ ،١٩٧‬ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از‪ :‬ﻣﺘﻴﻨﯽ‪ ،‬ص ‪.(٣۶۴‬‬

‫در ﻣﻮرد ﺗﻬﺪﯾﺪهﺎ و ﺗﻠﻘﻴﻦ هﺎﯼ ﺷﺨﺺِ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق درﺑﺎرﻩء ﺧﻄﺮ ﮐﻤﻮﻧﻴﺴﻢ‪ ،‬ﯾﺎدﺁور ﻣﯽ ﺷﻮﯾﻢ‪:‬‬

‫دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق در دﯾﺪار از ﺁﻣﺮﯾﮑﺎ و ﮔﻔﺘﮕﻮ ﺑﺎ ﺗﺮوﻣﻦ )رﺋﻴﺲ ﺟﻤﻬﻮر( و اﭼﺴﻦ )وزﯾﺮ اﻣﻮرﺧﺎرﺟﻪء ﺁﻣﺮﯾﮑﺎ( در ‪٢٣‬‬

‫اﮐﺘﺒﺮ ‪ ١٩۵١‬ﺿﻤﻦ اﺷﺎرﻩ اوﺿﺎع ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺪِ اﻗﺘﺼﺎدﯼ اﯾﺮان‪ ،‬ﺗﺄﮐﻴﺪ ﮐﺮد ﮐﻪ ﻧﻴﺮوﯼ ﻣﺴﻠّﺢ و ﭘﻠﻴﺲ اﯾﺮان ﻣﺪت ‪٢‬‬

‫ﻣﺎﻩ اﺳﺖ ﮐﻪ هﻴﭽﮕﻮﻧﻪ ﺣﻘﻮﻗﯽ درﯾﺎﻓﺖ ﻧﮑﺮدﻩ اﻧﺪ و ﺧﻮدِ اﯾﻦ اﻣﺮ‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﺋﯽ ﺧﻄﺮ ﻣﻬﻤّﯽ ﺑﺸﻤﺎر ﻣﯽ رود‪ .‬او‬

‫ﺗﺄﮐﻴﺪ ﮐﺮد ﮐﻪ ﺑﻮدﺟﻪء دوﻟﺖ‪ ،‬ﺑﺎ ﮐﺴﺮﯼ ﺣﺪود ﭼﻬﺎرﺻﺪ ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺗﻮﻣﺎن روﺑﺮو اﺳﺖ و ﻓﻘﺮ و ﺁﺷﻮب در ﺳﺮاﺳﺮ‬

‫ﮐﺸﻮر‪ ،‬ﮔﺴﺘﺮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻌﻠّﻤﻴﻦ ﻣﺪارس‪ ،‬ﺣﻘﻮق ﻣﺎهﻴﺎﻧﻪ اﯼ ﺑﻪ ﻣﺒﻠﻎ ﯾﮑﺼﺪ ﺗﻮﻣﺎن – ﮐﻪ ﻣﻌﺎدل ‪ ٢۵‬دﻻر اﺳﺖ –‬

‫درﯾﺎﻓﺖ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬اﯾﻦ ﻣﺒﻠﻎ ﺑﻪ دﺷﻮارﯼ هﺰﯾﻨﻪء ﭘﺮداﺧﺖ اﺟﺎرﻩء ﯾﮏ اﻃﺎق را در ﻣﺎﻩ ﮐﻔﺎﯾﺖ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ ،‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ‪:‬‬

‫ﺑﺴﻴﺎرﯼ از ﻣﻌﻠّﻤﻴﻦ‪ ،‬هﻮادار و ﻣﺘﻤﺎﯾﻞ ﺑﻪ ﮐﻤﻮﻧﻴﺴﻢ ﺷﺪﻩ اﻧﺪ‪ ،‬و اﯾﻦ اﻓﮑﺎر را در ﺳﺮاﺳﺮ ﻣﺪارس‬

‫ﮐﺸﻮر ﺗﺮوﯾﺞ ﻣﯽ دهﻨﺪ‪) .‬ﻧﻘﻞ از‪ :‬ﺻﻮرت ﺟﻠﺴﻪء ﻣﺬاﮐﺮات‪ ،‬در ﮐﺎخ ﺳﻔﻴﺪ‪ ،‬ﺳﻨﺪ ﺷﻤﺎرﻩء ‪888.2553/10-‬‬

‫‪(2351‬‬

‫ﻣﺼﺪّق در ﻣﺬاﮐﺮات ﻣﺘﻌﺪّد ﺑﺎ هﻨﺪرﺳﻮن )ﺳﻔﻴﺮ ﺁﻣﺮﯾﮑﺎ در اﯾﺮان( ﻧﻴﺰ ﭼﻨﻴﻦ واﻧﻤﻮد ﻣﯽ ﮐﺮد ﮐﻪ‪ :‬دوﻟﺖ‬

‫ﺁﻣﺮﯾﮑﺎ ﺑﻴﻦ دوﻟﺖ او )ﻣﺼﺪّق( و اﺳﺘﻘﺮار ﮐﻤﻮﻧﻴﺴﻢ در اﯾﺮان‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ ﯾﮑﯽ را اﻧﺘﺨﺎب ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺜﻼً‪ :‬در ﺗﺎرﯾﺦ‬

‫‪ ١٣‬ژاﻧﻮﯾﻪء ‪ ٢٣) ١٩۵٢‬دﯼ ﻣﺎﻩ ‪ (١٣٣١‬دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق‪ ،‬ﺿﻤﻦ دﯾﺪار ﺑﺎ هﻨﺪرﺳﻮن‪ ،‬درﺧﻮاﺳﺖ ﮐﻤﮏ ﻣﺎﻟﯽ ﻓﻮرﯼ‬

‫ﺁﻣﺮﯾﮑﺎ ﺑﺮاﯼ ﺗﺮﻣﻴﻢ ﮐﺴﺮ ﺑﻮدﺟﻪء ﺟﺎرﯼ دوﻟﺖ – ﺑﻪ ﻣﻴﺰان ﺗﻘﺮﯾﺒﯽ ﻣﺎهﯽ دﻩ ﻣﻴﻠﻴﻮن دﻻر‪ -‬را ﺑﻪ ﺳﻔﻴﺮ ﺁﻣﺮﯾﮑﺎ‬

‫ﺗﺴﻠﻴﻢ ﮐﺮد‪ .‬ﻣﺼﺪّق در اﯾﻦ دﯾﺪار ﺑﺎ ﻟﺤﻨﯽ ﺗﻬﺪﯾﺪﺁﻣﻴﺰ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺪون اﯾﻦ ﮐﻤﮏ ﻣﺎﻟﯽ‪ ،‬ﺑﻪ ﻓﺎﺻﻠﻪء ﺳﯽ روز‪،‬‬
‫اﯾﺮان ﺳﻘﻮط ﺧﻮاهﺪ ﮐﺮد و ﭼﻪ ﺑﺴﺎ ﺣﺰب ﺗﻮدﻩ ﻗﺪرت را ﺑﺪﺳﺖ ﮔﻴﺮد«‪ .‬ﻣﺼﺪّق اﻓﺰود‪ :‬هﺮﮔﺎﻩ از درﯾﺎﻓﺖ‬

‫ﮐﻤﮏ ﺁﻣﺮﯾﮑﺎ – ﻓﻮراً‪ -‬اﻃﻤﻴﻨﺎن ﻧﻴﺎﺑﺪ‪ ،‬ﭘﺲ از ‪ ۵‬روز‪ ،‬وﯼ ﻧﺎﭼﺎر ﺑﻪ ﺷﻮروﯼ ﻣﺘﻮﺳّﻞ ﺧﻮاهﺪ ﺷﺪ‪.‬‬

‫هﻨﺪرﺳﻮن در ﺑﺮاﺑﺮ اﯾﻦ »اوﻟﺘﻴﻤﺎﺗﻮمِ« دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق‪ ،‬در ﮔﺰارش ﻣﻔﺼّﻞ ﺧﻮد ﺑﻪ وزارت اﻣﻮرﺧﺎرﺟﻪء ﺁﻣﺮﯾﮑﺎ‬

‫ﻧﻮﺷﺖ‪:‬‬

‫ﺗﻬﺮان‪ ١۵ ،‬ژاﻧﻮﯾﻪء ‪ ۶ ،١٩۵٢‬ﺑﻌﺪ از ﻇﻬﺮ‪ :‬ﺗﻠﮕﺮاف ‪ ،888.10/1-1552‬ﺷﻤﺎرﻩء ﭘﻴﺎم‪ ، 2640 :‬ﺑﮑﻠّﯽ ﺳﺮّﯼ‪،‬‬

‫ﻓﻮرﯼ‬

‫‪ -١‬ﻣﺎ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﺴﺌﻠﻪ و اوﺿﺎع ﮐﻨﻮﻧﯽ اﯾﺮان – ﮐﻪ ﺳﺮﯾﻌﺎً در ﺣﺎل ﻓﺮوﭘﺎﺷﯽ اﺳﺖ‪ -‬ﺑﻪ وﯾﮋﻩ درﺑﺎرﻩء‬

‫ﺳﺨﻨﺎن ﻣﺼﺪّق ﮐﻪ ﺑﺪون درﯾﺎﻓﺖ ﮐﻤﮏ ﻣﺎﻟﯽ ﺧﺎرﺟﯽ در ﺳﯽ روز ﺁﯾﻨﺪﻩ‪ ،‬اﯾﺮان ﺑﺎ اﻧﻘﻼب ﻣﻮاﺟﻪ ﺧﻮاهﺪ ﺷﺪ‪،‬‬

‫ﺗﻮﺟﻪ و ﺗﺄﻣّﻞ ﺑﺴﻴﺎر ﮐﺮدﻩ اﯾﻢ‪ .‬ﻣﺎ ﻣﻌﺘﻘﺪﯾﻢ ﮐﻪ ﻣﺼﺪّق اﯾﻨﮏ دﺳﺖ ﺑﻪ ﺑﺰرﮔﺘﺮﯾﻦ ﻗﻤﺎر ﺧﻮﯾﺶ زدﻩ اﺳﺖ‬

‫ﮐﻪ ﯾﺎ ﺑﺮﻧﺪﻩء هﻤﻪ ﭼﻴﺰ ﯾﺎ ﺑﺎزﻧﺪﻩء هﻤﻪ ﭼﻴﺰ ﻣﯽ ﮔﺮدد‪ .‬ﻣﺼﺪّق ﻣﯽ ﮔﻮﯾﺪ اﯾﻦ اﻣﻴﺪ را دارد ﮐﻪ اﮔﺮ ﺑﺘﻮاﻧﺪ از‬

‫ﺁﻣﺮﯾﮑﺎ ﮐﻤﮏ ﻣﺎﻟﯽ درﯾﺎﻓﺖ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺑﻪ ﯾﮏ ﻗﻬﺮﻣﺎن ﻣﻠّﯽ – ﺣﺘّﯽ ﺑﺰرگ ﺗﺮ ‪ -‬ﺷﻮد و ﯾﮏ ﺑﺎر دﯾﮕﺮ‬

‫ﺑﺮ اﻧﮕﻠﻴﺲ ﭘﻴﺮوز ﮔﺮدد ‪ ...‬اﮔﺮ هﻴﭻ ﮐﻤﮏ ﺧﺎرﺟﯽ درﯾﺎﻓﺖ ﻧﺸﻮد‪ ،‬وﯼ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ در ﻟﺤﻈﺎت ﺁﺧﺮ ﺗﻮﺳﻂ ﯾﮏ‬

‫ﻣﺠﻠﺲ‪ ،‬ﻣﺮﻋﻮب و ﯾﺎ ﺑﺮ اﺛﺮ ﻧﻮﻋﯽ ﮐﻮدﺗﺎ ﺳﺎﻗﻂ ﮔﺮدد‪ ،‬و ﯾﺎ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ اﯾﺮان ﺑﻪ ﺳﻮﯼ هﺮج و ﻣﺮج و ﺑﯽ ﻧﻈﻤﯽ‬

‫ﺑَﺮَود و اﻣﮑﺎن دارد ﮐﻪ اﯾﻦ ﺑﯽ ﻧﻈﻤﯽ ﺑﻪ ﭘﻴﺪاﯾﺶ رژﯾﻢ هﺎﯼ ﻣﺨﺘﻠﻔﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ اﺣﺘﻤﺎل ﻗﻮﯼ ﺗﺤﺖ‬

‫ﮐﻨﺘﺮل اﺗﺤﺎد ﺷﻮروﯼ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻴﺎﻧﺠﺎﻣﺪ‪ .‬ﻣﺼﺪّق ﻣﺸﻐﻮل ﭘﺮوراﻧﺪن اﯾﻦ ﻓﮑﺮ در ﺳﺮ اﺳﺖ ﺗﺎ در ﺻﻮرت ﻋﺪم‬

‫ﮐﻤﮏ ﻣﺎﻟﯽ ﺁﻣﺮﯾﮑﺎ ﯾﺎ ﻋﺪم ﺗﻮاﻓﻖ ﺑﺎ اﻧﮕﻠﻴﺲ‪ ،‬روس هﺎ را ﺑﺮاﯼ ﮐﻤﮏ ﺑﻪ اﯾﺮان ﺗﺮﻏﻴﺐ ﻧﻤﺎﯾﺪ ‪ ...‬ﻣﺼﺪّق‬

‫ﺗﺸﺨﻴﺺ ﻣﯽ دهﺪ ﮐﻪ روس هﺎ – ﺑﺪون هﺰﯾﻨﻪ و ﺻﺮف هﻴﭻ ﻣﻨﺎﺑﻌﯽ ‪ -‬ﻓﺮﺻﺖ و ﺷﺎﻧﺲ ﺧﻮﺑﯽ ﺑﺮاﯼ ﺗﺴﻠّﻂ ﺑﺮ‬

‫اﯾﺮان را دارﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎ اﯾﻦ ﺣﺎل‪ ،‬اﮔﺮ ﻣﺼﺪّق اﻣﻴﺪِ درﯾﺎﻓﺖ ﻓﻮرﯼ ﮐﻤﮏ هﺎﯼ ﻣﺎﻟﯽ ﺁﻣﺮﯾﮑﺎ را از دﺳﺖ ﺑﺪهﺪ‪ ،‬ﺻﺮف ﻧﻈﺮ‬

‫از ﻋﻮاﻗﺐ ﻧﻬﺎﺋﯽ ﺁن‪ ،‬اﺣﺘﻤﺎﻻً در اﻧﺠﺎم ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ ﺑﺎ روس هﺎ – ﮐﻪ ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ دوﻟﺖ وﯼ را ﺑﺮاﯼ ﻣﺪﺗﯽ ﺳﺮِِ‬

‫ﭘﺎ ﻧﮕﻬﺪارﻧﺪ ‪ -‬ﺗﺮدﯾﺪﯼ ﻧﺨﻮاهﺪ ﮐﺮد‪.‬‬

‫‪...........................‬‬

‫‪ -٣‬ﻣﺎ ﺑﺎور دارﯾﻢ ﮐﻪ ﻣﺼﺪّق ﺑﺎ روﺣﻴﻪء ﮐﻨﻮﻧﯽ اش‪ ،‬هﺮج و ﻣﺮج و اﻧﻘﻼب را ﺑﻪ راﺣﺘﯽ – ﺑﺮ ﺁﻧﭽﻪ ﮐﻪ‬

‫وﯼ ﺑﻪ ﻣﻔﻬﻮم »ﺗﺴﻠﻴﻢ ﺑﻪ اﻧﮕﻠﻴﺲ« ﺗﻠﻘّﯽ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻴﺢ ﻣﯽ دهﺪ‪ .‬ﺧﻮاﺳﺘﻪ هﺎﯼ او در ﻃﻮل زﻣﺎن‬

‫ﺑﻪ ﺳﺮﻋﺖ از ﺣﺪّ ﺧﻮد ﻓﺮاﺗﺮ رﻓﺘﻪ اﺳﺖ و ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻧﻤﯽ رﺳﺪ ﮐﻪ او ﻋﻘﺐ ﻧﺸﻴﻨﯽ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ درﺳﺖ ﺑﺮﻋﮑﺲ –‬

‫ﻣﺎ ﻋﻘﻴﺪﻩ دارﯾﻢ ﮐﻪ وﯼ ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﭘﻴﺶ ﺑﻪ اﻗﺪاﻣﺎت ﺿﺪاﻧﮕﻠﻴﺴﯽ و ﺿﺪ ﺑﻴﮕﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻦ اﺣﺴﺎﺳﺎت و‬

‫ﻣﻨﺤﺮف ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺗﻮﺟّﻪء ﻣﺮدم از ﻧﻘﺎط ﺿﻌﻒ دوﻟﺖ ﺧﻮد‪ ،‬روﯼ ﻣﯽ ﺁوَرَد‪.‬‬

‫‪........................‬‬
 ‫‪........................‬‬

‫‪ -١٠‬ﻣﺎ ﺗﺮدﯾﺪ دارﯾﻢ ﮐﻪ وزارت اﻣﻮر ﺧﺎرﺟﻪ ]ﺁﻣﺮﯾﮑﺎ[ در ﻓﺎﺻﻠﻪء ‪ ۵‬روزِ اﻋﻼم ﺷﺪﻩ ﺗﻮﺳﻂ ﻣﺼﺪّق ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﭘﺎﺳﺨﯽ‬

‫ﮐﺎﻣﻞ و اﺳﺎﺳﯽ ﺗﻬﻴﻪ ﮐﻨﺪ ‪ ...‬اﮔﺮ ﻣﺼﺪّق هﻴﭻ ﭘﺎﺳﺨﯽ در ﻓﺎﺻﻠﻪء ‪ ۵‬روزِ درﯾﺎﻓﺖ ﻧﺪارد‪ ،‬ﻣﺎ ﻧﻤﯽ ﺗﻮاﻧﻴﻢ اﯾﻦ‬

‫اﺣﺘﻤﺎل را ﮐﻪ وﯼ دﺳﺖ ﺑﻪ ﯾﮏ اﻗﺪام ﻧﺴﻨﺠﻴﺪﻩء ﻏﻴﺮﻗﺎﺑﻞ ﺑﺮﮔﺸﺖ ﺑﺰﻧﺪ‪ ،‬ﻧﺪﯾﺪﻩ ﺑﮕﻴﺮﯾﻢ ‪...‬‬

‫***‬

‫در اوّل اﺳﻔﻨﺪﻣﺎﻩ ‪ ،١٣٣١‬ﺁﺧﺮﯾﻦ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﺁﻣﺮﯾﮑﺎ و اﻧﮕﻠﻴﺲ )ﮐﻪ ﺧﻮد ﺁﻧﺮا »ﻋﺎدﻻﻧﻪ ﺗﺮﯾﻦ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ‪ ...‬ﮐﻪ‬

‫هﻴﭽﮕﻮﻧﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮﯼ در ﻣﻔﺎد ﺁن دادﻩ ﻧﺨﻮاهﺪ ﺷﺪ« ﺗﻮﺻﻴﻒ ﮐﺮدﻩ ﺑﻮدﻧﺪ( اﻣﻴﺪ ﻓﺮاواﻧﯽ ﺑﺮاﯼ ﺧﺎﺗﻤﻪء اﺧﺘﻼﻓﺎت اﯾﺮان‬

‫و اﻧﮕﻠﻴﺲ ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺖ و ﭼﻨﻴﻦ ﺗﺼﻮّر ﻣﯽ ﺷﺪ ﮐﻪ ﻣﺼﺪّق ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﺁن ﻣﻮاﻓﻖ اﺳﺖ و ﺑﻌﻨﻮان »ﺗﺤﻘّﻖ ﻣﻤﮑﻨﺎت«‪،‬‬

‫ﻣﻮﺿﻮع را هﺸﺘﺎد درﺻﺪ ﺧﺎﺗﻤﻪ ﯾﺎﻓﺘﻪ ﻣﯽ داﻧﺪ‪ .‬ﻣﺘﺄﺳﻔﺎﻧﻪ اﯾﻦ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد‪ ،‬ﺑﺨﺎﻃﺮ ﻣﻴﺰان ﭘﺮداﺧﺖ ﻏﺮاﻣﺖ ﺑﻪ‬

‫ﺷﮑﺴﺖ اﻧﺠﺎﻣﻴﺪ )‪ .(١٠‬ﺑﻨﻈﺮ ﻓﺆاد روﺣﺎﻧﯽ‪ ،‬ﮐﺎرﺷﻨﺎس ارﺷﺪ و ﻣﺸﺎور ﻧﻔﺘﯽ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق‪» :‬ﺑﺰرﮔﺘﺮﯾﻦ ﻣﺰﯾّﺖ‬

‫ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد اﯾﻦ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺗﺴﻠّﻂ اﯾﺮان ﺑﺮ ادارﻩء ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ را ﺗﺄﻣﻴﻦ ﻣﯽ ﮐﺮد«‪ .‬دﮐﺘﺮ ﭘﺮوﯾﺰ ﻣﻴﻨﺎ ﻧﻴﺰ ﺿﻤﻦ اﯾﻨﮑﻪ ردّ‬

‫اﯾﻦ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد از ﻃﺮف دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق را »ﺑﺰرﮔﺘﺮﯾﻦ ﺧﻄﺎﯼ ﻣﺼﺪّق« ﻣﯽ داﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺄﮐﻴﺪ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪» :‬اﮔﺮ واﻗﻌﺎً ﺁن‬

‫ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻪ ﻣﯽ ﺷﺪ‪ ،‬رﺳﻴﺪن ﺑﻪ هﺪف ﻧﻬﺎﺋﯽ ﻣﻠّﯽ ﺷﺪن ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ‪ ،‬ﺑﻴﺴﺖ ﺳﺎل زودﺗﺮ در اﯾﺮان‬

‫ﻋﻤﻠﯽ ﻣﯽ ﺷﺪ«‪.‬‬

‫دﮐﺘﺮ ﻣﺤﻤﺪ ﻋﻠﯽ ﻣﻮﺣّﺪ ﻧﻴﺰ ﺗﺄﮐﻴﺪ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ ... » :‬ﻣﻮﺿﻊ ﻣﻨﻔﯽ ﻣﺼﺪّق در ﺑﺮاﺑﺮ اﯾﻦ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد‪ ،‬اﺷﺘﺒﺎﻩ ﺑﻮد ‪...‬‬

‫ﺁﻧﭽﻪ ﻣﺼﺪّق ﻣﯽ ﺧﻮاﺳﺖ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﺑﻬﺎﯼ ﻓﺮوﭘﺎﺷﯽ ﺟﺒﻬﻪء ﺟﻬﺎن ﻏﺮب در ﺑﺮاﺑﺮ ﮐﻤﻮﻧﻴﺴﻢ ﺗﻤﺎم‬

‫ﻣﯽ ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺳﺎﺧﺘﺎر اﻣﺘﻴﺎزات را در ﺳﺮاﺳﺮ ﺟﻬﺎن‪ ،‬ﻣﺘﺰﻟﺰل ﻣﯽ ﺳﺎﺧﺖ ‪) «...‬ﻣﺘﻴﻨﯽ‪ ،‬ﺻﺺ ‪-٣۴١‬‬

‫‪.(٣۴٢‬‬

‫ﻣﺘﺄﺳﻔﺎﻧﻪ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق در ﺁﺧﺮﯾﻦ ﻟﺤﻈﺎت و ‪ -‬ﺑﺎز ‪ -‬در ﺑﻴﻢ از »وﺟﺎهﺖ ﻣﻠّﯽ« و ﺗﺮس از اﺗﻬﺎم »ﺳﺎزش« و‬

‫»ﺧﻴﺎﻧﺖ«‪ ،‬ﺑﺮ اﺛﺮ ﺗﻠﻘﻴﻦ دو ﺗﻦ از ﻣﺸﺎوران ﺧﻮد )دﮐﺘﺮ ﻋﻠﯽ ﺷﺎﯾﮕﺎن و ﻣﻬﻨﺪس ﺣﺴﻴﺒﯽ( ﺑﺎ ردّ ِ ﺁﺧﺮﯾﻦ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد‬

‫ﺁﻣﺮﯾﮑﺎ و اﻧﮕﻠﻴﺲ‪ ،‬ﺁﺧﺮﯾﻦ ﺗﻼش هﺎ و اﻣﻴﺪهﺎ را در رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﯾﮏ »ﺗﻮاﻓﻖ ﻣﻤﮑﻦ« ﺑﺮ ﺑﺎد داد‪.‬‬

‫***‬

‫اﺧﺮاج ﻣﺘﺨﺼﺼّﺎن اﻧﮕﻠﻴﺴﯽ از اﯾﺮان )‪ ،(١٩۵١‬ﺑﺴﺘﻦ ﺳﻔﺎرت اﻧﮕﻠﻴﺲ در ﺗﻬﺮان و ﻗﻄﻊ ﮐﺎﻣﻞ رواﺑﻂ‬

‫دﯾﭙﻠﻤﺎﺗﻴﮏ ﺑﺎ دوﻟﺖ اﻧﮕﻠﻴﺲ )اﮐﺘﺒﺮ ‪ (١٩۵٢‬و ردّ ﺁﺧﺮﯾﻦ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻧﻔﺘﯽ از ﻃﺮف دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق‪ ،‬ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ هﺮﮔﻮﻧﻪ‬

‫ﺗﻼش و اﻣﻴﺪ ﺑﻪ ﺣﻞ اﺧﺘﻼف ﺑﻴﻦ اﯾﺮان و اﻧﮕﻠﻴﺲ را ﺑﺮﺑﺎد داد‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺁﻣﺮﯾﮑﺎ را ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ دوﻟﺖ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق‪،‬‬

‫ﻋﻤﻴﻘﺎً ﺑﺪﺑﻴﻦ و ﻧﺎاﻣﻴﺪ ﺳﺎﺧﺖ ﺑﻄﻮرﯾﮑﻪ ﻣﮏ ﮔﯽ )ﻣﻌﺎون وزﯾﺮاﻣﻮر ﺧﺎرﺟﻪء ﺁﻣﺮﯾﮑﺎ( ﮔﻔﺖ‪:‬‬

‫‪» -‬اﯾﺮان‪ ،‬داراﯼ ﺟﺎﻣﻌﻪ اﯼ ﺑﻴﻤﺎر و داراﯼ ﯾﮏ رهﺒﺮ ﺳﻴﺎﺳﯽِ ﺑﻴﻤﺎرﺗﺮ اﺳﺖ«‪.‬‬
 ‫ﺑﺎ ردّ ِ ﺁﺧﺮﯾﻦ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﺁﻣﺮﯾﮑﺎ و اﻧﮕﻠﻴﺲ ﺗﻮﺳﻂ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق و اوﺿﺎع ﺷﮑﻨﻨﺪﻩء اﻗﺘﺼﺎدﯼ و ﺁﺷﻔﺘﮕﯽ هﺎﯼ‬

‫ﺳﻴﺎﺳﯽ‪ -‬اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ در اﯾﺮان و ﭘﻴﺮوزﯼ ﺟﻤﻬﻮرﯾﺨﻮاهﺎن در ﺁﻣﺮﯾﮑﺎ )ﻧﻮاﻣﺒﺮ ‪ ،(١٩۵٢‬ﺁﯾﺰﻧﻬﺎور )‪ (Eisenhower‬ﮐﻪ‬

‫»ﻋﻘﺐ راﻧﺪن ﮐﻤﻮﻧﻴﺴﻢ« را ﯾﮑﯽ از ﺷﻌﺎرهﺎﯼ اﺻﻠﯽ اﻧﺘﺨﺎﺑﺎﺗﯽ ﺧﻮد ﻗﺮار دادﻩ ﺑﻮد – ﻋﻠﻴﺮﻏﻢ ﺧﻮش ﺑﻴﻨﯽ‬

‫هﺎﯼ اوّﻟﻴﻪ اش در »ﺣﻔﻆ ﻣﺼﺪّق« ‪ -‬در ﯾﮏ ﺑﺮﺁوردِ ﺗﺎزﻩ از اوﺿﺎع اﯾﺮان‪ ،‬ﺿﻌﻒ هﺎ و ﮐﺎﺳﺘﯽ هﺎﯼ ﺷﺨﺼﻴّﯽ دﮐﺘﺮ‬

‫ﻣﺼﺪّق را ﻋﺎﻣﻠﯽ در ﮔﺴﺘﺮش روزاﻓﺰون ﻧﻔﻮذ ﮐﻤﻮﻧﻴﺴﻢ در اﯾﺮان داﻧﺴﺖ و ﺗﺄﮐﻴﺪ ﮐﺮد ﮐﻪ‪ :‬ﻣﺼﺪّق ﺑﺎ اﯾﻦ ﺿﻌﻒ‬

‫هﺎ و ﮐﺎﺳﺘﯽ هﺎﯼ ﺷﺨﺼﻴّﺘﯽ و ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ اﻧﺰواﯼ روزاﻓﺰون ﺳﻴﺎﺳﯽ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺮﮐﻨﺎر ﺷﻮد و ﺷﺨﺺ دﯾﮕﺮﯼ‬

‫ﺟﺎﯾﮕﺰﯾﻦ وﯼ ﮔﺮدد‪ ...‬ﺁﻧﭽﻪ ﮐﻪ اﯾﻦ ﺳﺨﻦ ﺁﯾﺰﻧﻬﺎور را ﻣﻮﺟّﻪ و ﻣﻌﺘﺒﺮ ﻣﯽ ﺳﺎﺧﺖ اﻧﺸﻌﺎب ﮔﺴﺘﺮدﻩ در ﺟﺒﻬﻪء‬

‫ﻣﻠّﯽ و اﺧﺘﻼف ﺷﺪﯾﺪ در ﺻﻒِ ﯾﺎران ﻧﺰدﯾﮏ ﻣﺼﺪّق )ﯾﻌﻨﯽ‪ :‬ﻣﮑّﯽ‪ ،‬ﺑﻘﺎﺋﯽ‪ ،‬ﺁﯾﺖ اﷲ ﮐﺎﺷﺎﻧﯽ‪ ،‬ﺣﺎﺋﺮﯼ زادﻩ و‬

‫دﯾﮕﺮان ‪ (...‬ﺑﻮد‪ .‬اﯾﻦ اﺧﺘﻼف و اﻧﺸﻌﺎب و اﻧﺰوا ﺑﺎﻋﺚ ﮔﺮدﯾﺪ ﺗﺎ در ﻧﻈﺮ دوﻟﺖ ﺁﻣﺮﯾﮑﺎ‪ ،‬ﺣﺰب ﺗﻮدﻩ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﻣﻴﺪان‬

‫دارِِ ﻋﺮﺻﻪء ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺁﯾﻨﺪﻩء اﯾﺮان ﺑﺸﻤﺎر ﺁﯾﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﻣﻴﺎن‪ ،‬ﻣﺮگ ﻧﺎﮔﻬﺎﻧﯽ اﺳﺘﺎﻟﻴﻦ و ﺧﻼء ﻧﺎﺷﯽ از ﺁن‬

‫)ﻣﺎرس ‪ (١٩۵٣‬و اﺑﻬﺎم و ﺁﺷﻔﺘﮕﯽ در ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﯽ اﺗﺤﺎد ﺷﻮروﯼ‪ ،‬ﺁﯾﺰﻧﻬﺎور و دﯾﮕﺮ ﺳﻴﺎﺳﺘﻤﺪاران ﺁﻣﺮﯾﮑﺎ را‬

‫ﺑﻪ »ﺣﻞّ هﺮ ﭼﻪ زودﺗﺮ ﻣﺴﺌﻠﻪء اﯾﺮان« ﺗﺮﻏﻴﺐ ﮐﺮد‪.‬‬

‫ﺳﻪ هﻔﺘﻪ ﭘﺲ از ﺁﻏﺎز زﻣﺎﻣﺪارﯼ ﺁﯾﺰﻧﻬﺎور‪ ،‬ﯾﮏ هﻴﺄت اﻧﮕﻠﻴﺴﯽ در ﺳﻔﺮ ﺑﻪ واﺷﻨﮕﺘﻦ و ﻣﻼﻗﺎت و ﻣﺬاﮐﺮﻩ ﺑﺎ‬

‫ﺟﺎن ﻓﻮﺳﺘﺮ داﻟﺲ )‪ (John Foster Dulles‬وزﯾﺮ اﻣﻮر ﺧﺎرﺟﻪء ﺟﺪﯾﺪ ﺁﻣﺮﯾﮑﺎ‪ ،‬و ﺑﺮادرش‪ ،‬ﺁﻟﻦ داﻟﺲ ) ‪Allen‬‬

‫‪ ( Dulles‬رﺋﻴﺲ ﺟﺪﯾﺪ ﺳﺎزﻣﺎن ﺳﻴﺎ‪ ،‬دوﻟﺖ ﺁﻣﺮﯾﮑﺎ را ﺑﻪ ﺧﻄﺮ اداﻣﻪء ﺣﮑﻮﻣﺖ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق و ﺳﻠﻄﻪء ﺣﺰب ﺗﻮدﻩ‬

‫ﺑﺮ اﯾﺮان‪ ،‬ﻣﺘﻘﺎﻋﺪ ﺳﺎﺧﺖ )‪ ١٠‬ژوﺋﻦ ‪ ٢٠/١٩۵٣‬ﺧﺮداد ﻣﺎﻩ ‪(١٣٣٢‬‬

‫در اواﯾﻞ ﺧﺮداد ‪ ،١٣٣٢‬دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق در ﻧﺎﻣﻪء ﻣﺤﺮﻣﺎﻧﻪ اﯼ ﺑﻪ ﺁﯾﺰﻧﻬﺎور‪ ،‬ﺿﻤﻦ ﺗﻘﺎﺿﺎﯼ ﮐﻤﮏ هﺎﯼ ﻣﺎﻟﯽ‬

‫ﻓﻮرﯼ‪ ،‬ﺑﻪ اﺣﺘﻤﺎل ﺳﻠﻄﻪء ﮐﻤﻮﻧﻴﺴﺖ هﺎ ‪ -‬در ﺻﻮرت ﻋﺪم ﮐﻤﮏ ﻣﺎﻟﯽ ﺁﻣﺮﯾﮑﺎ ‪ -‬اﺷﺎرﻩ ﻧﻤﻮد‪ .‬ﺁﯾﺰﻧﻬﺎور ﺑﻪ اﯾﻦ‬

‫ﻧﺎﻣﻪء ﻣﺼﺪّق ﭘﺎﺳﺨﯽ ﻧﺪاد و ﭘﺲ از ﯾﮏ ﻣﺎﻩ ﺗﺄﺧﻴﺮ‪ ،‬درﺧﻮاﺳﺖ ﮐﻤﮏ ﻣﺼﺪّق را ﺻﺮﯾﺤﺎً رد ﮐﺮد‪.‬‬

‫دوﻟﺖ ﺁﻣﺮﯾﮑﺎ ﮐﻪ در زﻣﺎن ﺗﺮوﻣﻦ )‪ (Truman‬ﺑﺎ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻃﺮح ﮐﻮدﺗﺎﯼ اﻧﮕﻠﻴﺴﯽ هﺎ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﮐﺮدﻩ ﺑﻮد‪،‬‬

‫دوﻣﻴﻦ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﮐﻮدﺗﺎ را ﭘﺲ از ﻧﺎاﻣﻴﺪ ﺷﺪن ﻗﻄﻌﯽ از دوﻟﺖ ﻣﺼﺪّق ﭘﺬﯾﺮﻓﺖ و ﺳﺮاﻧﺠﺎم در اواﺳﻂ ژوﺋﻴﻪ‬

‫‪/١٩۵٣‬اواﺧﺮ ﺗﻴﺮﻣﺎﻩ ‪ – ١٣٣٢‬ﺑﺠﺎﯼ ﻃﺮح اﻧﮕﻠﻴﺴﯽ هﺎ‪ -‬ﻃﺮح ﻋﻤﻠﻴّﺎت ‪ TPAJAX‬را ﺗﺼﻮﯾﺐ ﮐﺮد و ﮐﺮﻣﻴﺖ روزوﻟﺖ‬

‫)‪ (Kermit Roosevelt‬را ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪهﯽ ﻋﻤﻠﻴﺎت ﺑﺮﮔﺰﯾﺪ‪ ،‬ﺑﺎ اﯾﻨﺤﺎل‪ ،‬ﺑﻪ رواﯾﺖ ﮔﺎزﯾﻮروﺳﮑﯽ )ﻣﺼﺪّق و ﮐﻮدﺗﺎ‪،‬‬

‫ﺻﺺ ‪ ٢۵١‬و ‪ :(٢۵٣‬هﻢ‪ ،‬ﺑﻴﺮود )‪ ( Byroade‬ﻣﻌﺎون وزﯾﺮ اﻣﻮر ﺧﺎرﺟﻪء ﺁﻣﺮﯾﮑﺎ‪ ،‬هﻢ‪ ،‬هﻨﺪرﺳﻮن )ﺳﻔﻴﺮ ﺁﻣﺮﯾﮑﺎ‬

‫در اﯾﺮان(‪ ،‬هﻢ‪ ،‬ﻣﺎﺗﻴﺴﻮن )‪ ( Mattison‬ﻣﻌﺎون هﻨﺪرﺳﻮن در اﯾﺮان‪ ،‬هﻢ‪ ،‬راﺟﺮ ﮔﻮﯾﺮان ) ‪Roger‬‬

‫‪(Goiran‬رﺋﻴﺲ ﭘﺎﯾﮕﺎﻩ ﺳﺎزﻣﺎن ﺳﻴﺎ در اﯾﺮان‪ ،‬و ﭼﻨﺪ ﺗﻦ دﯾﮕﺮ از ﻣﺘﺨﺼّﺼﺎن اﻣﻮر اﯾﺮان در ﺳﺎزﻣﺎن ﺳﻴﺎ ﺑﺎ ﮐﻮدﺗﺎ‬

‫ﻋﻠﻴﻪ ﻣﺼﺪّق ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺗﺼﻮﯾﺐ ﺷﺘﺎﺑﺰدﻩء ﻃﺮح ‪ T.P.AJAX‬ﺷﺎﯾﺪ ﺑﯽ راﺑﻄﻪ ﺑﺎ ﺗﻈﺎهﺮات ﻋﻈﻴﻢ و ﻗﺪرت ﻧﻤﺎﺋﯽ هﺎﯼ ﺗﻮاﻧﻤﻨﺪ ﺣﺰب‬

‫ﺗﻮدﻩ ﻧﺒﻮد زﯾﺮا ﮐﻪ در ﯾﮏ ﻣﺎﻩ ﺑﻌﺪ‪ ،‬ﺗﻈﺎهﺮات ﺣﺰب ﺗﻮدﻩ در ﺳﺎﻟﮕﺮد ﻗﻴﺎم ‪ ٣٠‬ﺗﻴﺮ‪ ،‬ﻋﻈﻤﺖ و ﺗﻮاﻧﻤﻨﺪﯼ اﯾﻦ ﺣﺰب را‬
‫ﺑﺮ ﺟﺒﻬﻪء ﻣﻠّﯽ ﺁﺷﮑﺎر ﺳﺎﺧﺖ‪ .‬ﺳﻔﺎرت ﺁﻣﺮﯾﮑﺎ در ﺗﻬﺮان در ﮔﺰارﺷﺎت ﻣﺘﻌﺪّدﯼ‪ ،‬ﻧﮕﺮاﻧﯽ ﻋﻤﻴﻖ ﺧﻮد را از ﻗﺪرت و‬

‫ﺗﻮان ﺣﺰب ﺗﻮدﻩ اﺑﺮاز ﮐﺮد‪ .‬ﺧﻠﻴﻞ ﻣﻠﮑﯽ )ﯾﺎرِ ِ وﻓﺎدار ﻣﺼﺪّق( ﻧﻴﺰ در ﻧﺎﺑﺎورﯼ و ﻧﺎﺗﻮاﻧﯽ از اﯾﻦ ﺗﻈﺎهﺮات ﻋﻈﻴﻢ ﺑﻪ‬

‫دﮐﺘﺮ ﺳﻨﺠﺎﺑﯽ ﮔﻔﺖ‪:‬‬

‫‪ ... » -‬ﺁﻗﺎ! دﯾﮕﺮ ﭼﻪ ﺑﺮاﯼ ﻣﺎ ﺑﺎﻗﯽ ﻣﺎﻧﺪﻩ؟ ﺗﻮدﻩ اﯼ هﺎ اﻣﺮوز ﺁﺑﺮوﯼ ﻣﺎ را ﺑﺮدﻩ اﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﺁﻗﺎﯼ ﻣﺼﺪّق ﻣﯽ ﺧﻮاهﺪ‬

‫ﺑﺎ ﻣﺎ ﭼﻪ ﮐﺎر ﮐﻨﺪ؟« )ﻣﻮﺣّﺪ‪ ،‬ج ‪ ،٢‬ﺻﺺ ‪.(٧۵٩-٧۵٧‬‬

‫ﺑﻄﻮرﯼ ﮐﻪ ﮔﻔﺘﻪ اﯾﻢ‪ :‬در ﻃﺮح ‪ T.P.AJAX‬ﭘﻴﺸﻮﻧﺪ »‪ «T.P‬اﺷﺎرﻩء اﺧﺘﺼﺎرﯼ ﺑﻪ ﺣﺰب ﺗﻮدﻩ )‪(Tudeh Party‬‬

‫ﺑﻮد و ‪ AJAX‬ﻧﻴﺰ ﻧﺎم راﯾﺞ ﯾﮏ ﻣﺎدﻩء ﭘﺎﮎ ﮐﻨﻨﺪﻩ ﺧﺎﻧﮕﯽ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ :‬هﺪف اﺳﺎﺳﯽ ﻃﺮح‪» ،‬ﭘﺎﮐﺴﺎزﯼ اﯾﺮان از‬

‫ﺣﺰب ﺗﻮدﻩ« ﺑﻮد‪ .‬ﺑﺎ اﯾﻨﻬﻤﻪ‪ ،‬اﺟﺮاﯼ ﻃﺮح ﺁﻣﺮﯾﮑﺎ و اﻧﮕﻠﻴﺲ ﺑﺎ ﯾﮏ ﻣﺸﮑﻞ اﺳﺎﺳﯽ روﺑﺮو ﺑﻮد‪ :‬ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺷﺎﻩ‬

‫ﺑﺎ ﮐﻮدﺗﺎ!‬

‫ﭘﺎﻧﻮﯾﺲ هﺎ‪:‬‬

‫‪ -٨‬اﺻﻞ ﭼﻬﺎر ﺗﺮوﻣﻦ؛ ﻃﺮﺣﯽ ﺑﺮاﯼ ﮐﻤﮏ هﺎ و و ﮐﺎرهﺎﯼ ﻋﻤﺮاﻧﯽ‪ ،‬ﮐﺸﺎورزﯼ‪ ،‬ﺟﻨﮕﻠﺒﺎﻧﯽ و ﺑﻬﺪاﺷﺘﯽ در‬

‫ﮐﺸﻮرهﺎﯼ ﻋﻘﺐ ﻣﺎﻧﺪﻩ ﺑﻮد‪ .‬اﯾﻦ ﻃﺮح‪ ،‬ﺧﺪﻣﺎت ﺷﺎﯾﺎﻧﯽ در اﯾﺮان اﻧﺠﺎم داد و ﺧﺼﻮﺻﺎً در رﯾﺸﻪ ﮐﻨﯽ ﻣﺎﻻرﯾﺎ در‬

‫اﯾﺮان ﻧﻘﺸﯽ اﺳﺎﺳﯽ داﺷﺖ‪.‬‬

‫‪ -٩‬ﺑﺮاﯼ ﺷﺮح دﻗﻴﻘﯽ از ﭼﻨﺪ اﻋﺘﺼﺎب ﻣﻬﻢ ﮐﺎرﮔﺮﯼ در اﯾﻦ دوران‪ ،‬ﻧﮕﺎﻩ ﮐﻨﻴﺪ ﺑﻪ‪ :‬ارﺳﻼن ﭘﻮرﯾﺎ )ﻋﻀﻮ ﮐﻤﻴﺘﻪء‬

‫اﯾﺎﻟﺘﯽ ﺣﺰب ﺗﻮدﻩ(‪ ،‬ﮐﺎرﻧﺎﻣﻪء ﺣﺰب ﺗﻮدﻩ‪ ،‬ﺻﺺ ‪ ۴٧۴ -۴۶٨ ،۴٠۶-۴٠٢‬و ﺻﻔﺤﺎت دﯾﮕﺮ‪ .‬ﺑﺮاﯼ ﺁﮔﺎهﯽ از ﻗﺪرت‬

‫واﻗﻌﯽ ﺣﺰب ﺗﻮدﻩ ﻧﮕﺎﻩ ﮐﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﻣﻘﺎﻻت ﻓﺨﺮاﻟﺪﯾﻦ ﻋﻈﻴﻤﯽ و ﻣﺎزﯾﺎر ﺑﻬﺮوز در‪ :‬ﻣﺼﺪّق و ﮐﻮدﺗﺎ‪ ،‬ﺻﺺ ‪،٩٣-٨٩‬‬

‫‪ ١۴٣-١٢١‬و ‪٣٢١‬‬

‫‪ -١٠‬ﺑﺮاﯼ ﺁﮔﺎهﯽ از ﺁﺧﺮﯾﻦ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﺁﻣﺮﯾﮑﺎ و اﻧﮕﻠﻴﺲ ﻧﮕﺎﻩ ﮐﻨﻴﺪ ﺑﻪ‪ :‬ﻓﺆاد روﺣﺎﻧﯽ‪ ،‬ﺗﺎرﯾﺦ ﻣﻠّﯽ ﺷﺪن ﺻﻨﻌﺖ‬

‫ﻧﻔﺖ اﯾﺮان‪ ،‬ﺻﺺ ‪.٣٣٨-٣٣٢‬‬

‫ﺑﺨﺶ هﻔﺘﻢ‪:‬‬
 ‫* در ﺑﺮرﺳﯽ ﻋﻠﻞ و ﻋﻮاﻣﻞ ﺳﻘﻮط دوﻟﺖ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق‪ ،‬ﺑﺠﺎﯼ ﺗﺄﮐﻴﺪ اﻏﺮاق ﺁﻣﻴﺰ ﺑﺮ‬

‫»ﺗﻮﻃﺌﻪءاﻧﮕﻠﻴﺲ و ﺁﻣﺮﯾﮑﺎ«‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ ﺿﻌﻒ هﺎﯼ دروﻧﯽ ﺟﺒﻬﻪء ﻣﻠّﯽ واﺷﺘﺒﺎهﺎت اﺳﺎﺳﯽ دﮐﺘﺮ‬

‫ﻣﺼﺪّق و ﺧﺼﻮﺻﺎً ﺑﻪ واﮐﻨﺶ ﻧﻬﺎﺋﯽ ﻣﺮدﻣﯽ ﺗﻮﺟّﻪ ﮐﺮد ﮐﻪ ﺧﺴﺘﻪ و ﺳﺮﺧﻮردﻩ و ﺑﯽ ﺗﻔﺎوت‪،‬‬

‫ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﺑﻪ ﺻﻒِ ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن ﻣﺼﺪّق ﭘﻴﻮﺳﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫* اﻓﺴﺎﻧﻪ ﺳﺎزﯼ هﺎ و ﻻف و ﮔﺰاف هﺎﯼ ﮐﺮﻣﻴﺖ روزوﻟﺖ )ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻩء ﻋﻤﻠﻴّﺎت ﺳﻴﺎ در ﺗﻬﺮان( اﻣﺮوزﻩ‬

‫ﺣﺘّﯽ ﺑﺮاﯼ دوﺳﺘﺪاران ﺻﺪﯾﻖ ﻣﺼﺪّق ﻧﻴﺰ ارزش و اﻋﺘﺒﺎرﯼ ﻧﺪارﻧﺪ!‬

‫* ﺑﺎ ﺗﻮﺟّﻪ ﺑﻪ اﯾﻨﮑﻪ در ﺳﺎل هﺎﯼ اﺧﻴﺮ‪ ،‬اﺳﻨﺎد ﺑﺴﻴﺎرﯼ از ﮐﻮدﺗﺎهﺎﯼ ﻣﻌﺮوف‪ ،‬ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪﻩ اﻧﺪ‪ ،‬ﭼﺮا‬

‫ﺳﺎزﻣﺎن »ﺳﻴﺎ« ﺗﻤﺎم ﭘﺮوﻧﺪﻩ هﺎﯼ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺳﺮﻧﮕﻮﻧﯽ دوﻟﺖ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق را ﻧﺎﺑﻮد ﺳﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ؟‬

‫ﮐﻮدﺗﺎ؟ ﺿﺪ ﮐﻮدﺗﺎ ؟ ﯾﺎ ﺧﻴﺰش ﻣﺮدﻣﯽ؟‬

‫دﮐﺘﺮ ﻣﺘﻴﻨﯽ در ﭼﻨﺪ ﺻﻔﺤﻪ‪ ،‬ﺑﻪ وﻗﺎﯾﻊ ‪ ٢۵‬ﺗﺎ ‪ ٢٨‬ﻣﺮداد ‪ ٣٢‬اﺷﺎرﻩ ﮐﺮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻦ‪ ،‬ﮐﻤﺒﻮد اﺳﺎﺳﯽ‬

‫ﮐﺘﺎب وﯼ‪ ،‬در هﻤﻴﻦ ﺑﺨﺶ ﭼﻬﺮﻩ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ‪ :‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﯾﻦ روﯾﺪاد ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻬﻢ و ﺣﺘّﯽ ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﺳﺎز‪،‬‬

‫ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ ﺑﻮد ﮐﻪ دﮐﺘﺮ ﻣﺘﻴﻨﯽ درﻧﮓ و ﺗﺤﻘﻴﻖ ﺑﻴﺸﺘﺮﯼ دراﯾﻦ ﺑﺎرﻩ ﻣﯽ ﻧﻤﻮد‪ .‬ﻻزم ﺑﻮد ﮐﻪ ﻣﺆﻟﻒ ﻣﺤﺘﺮم‪ ،‬اﺳﻨﺎد‬

‫و ﻣﺪارﮎ ﺟﺪﯾﺪ درﺑﺎرﻩء »ﮐﻮدﺗﺎ« را ﺑﺮرﺳﯽ ﻣﯽ ﮐﺮد و ﺧﺼﻮﺻﺎً ﺑﺎ ﺑﺮرﺳﯽ ﮔﺰارش ﺳﺎزﻣﺎن ﺳﻴﺎ و اﺳﻨﺎد ﺳﺮّﯼ‬

‫وزارت اﻣﻮرﺧﺎرﺟﻪء ﺁﻣﺮﯾﮑﺎ )در ﺁرﺷﻴﻮ ﻣﻠّﯽ ﺁﻣﺮﯾﮑﺎ( ﺑﻪ اﺑﻬﺎﻣﺎت و اﻓﺴﺎﻧﻪ هﺎﯼ راﯾﺞ در اﯾﻦ ﺑﺎرﻩ‪ ،‬ﻧﻘﻄﻪء ﭘﺎﯾﺎن ﻣﯽ‬
‫ﮔﺬاﺷﺖ‪ .‬از اﯾﻦ ﮔﺬﺷﺘﻪ‪ ،‬ﭼﺎپ ﻋﮑﺲ هﺎﯼ ﻣﺨﺘﻠﻒ از وﻗﺎﯾﻊ ﻣﻬﻢ اﯾﻦ دورﻩ )از ﺟﻤﻠﻪ ﭼﺎپ ﻋﮑﺲ هﺎﯼ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ‬

‫ﻣﻠّﯽ ﺷﺪن ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ‪ ،‬ﻓﺮﻣﺎن ﻋﺰل دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق ﺗﻮﺳﻂ ﺷﺎﻩ و ﻧﺨﺴﺖ وزﯾﺮﯼ ﺳﺮﻟﺸﮕﺮ زاهﺪﯼ و ﯾﺎ ﭼﺎپ‬

‫ﻋﮑﺲ هﺎﯼ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ روز رﻓﺮاﻧﺪوم ﺑﺮاﯼ اﻧﺤﻼل ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮراﯼ ﻣﻠّﯽ( ﻧﻴﺰ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺑﻪ ﻏﻨﺎﯼ ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﮐﺘﺎب‬

‫ﺑﻴﻔﺰاﯾﺪ و ﺑﻪ روﯾﺪادهﺎﯼ ﮔﺬﺷﺘﻪ – ﺧﺼﻮﺻﺎً ﺑﺮاﯼ ﺟﻮاﻧﺎن و داﻧﺸﺠﻮﯾﺎن ‪ -‬ﻋﻴﻨﻴّﺖ ﺑﻴﺸﺘﺮﯼ دهﺪ‪.‬‬

‫ﺳﻨّﺘﯽ درﺑﺎرﻩء ‪ ٢٨‬ﻣﺮداد و ﺳﻘﻮط دوﻟﺖ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق‪ ،‬ﻋﻤﻮﻣﺎً‪ ،‬ﺑﺎ ﺑﺰرگ ﻧﻤﺎﺋﯽ و ﺗﺄﮐﻴﺪ اﻏﺮاق‬
‫ﺗﺤﻠﻴﻞ هﺎﯼ ُ‬

‫ﺁﻣﻴﺰ و اﻓﺴﺎﻧﻪ اﯼ درﺑﺎرﻩء ﻧﻘﺶ ﺁﻣﺮﯾﮑﺎ و اﻧﮕﻠﻴﺲ هﻤﺮاﻩ اﻧﺪ و از درﮎ ﺿﻌﻒ هﺎ و ﺗﻀﺎدهﺎﯼ ﺳﺎﺧﺘﺎرﯼ ﺟﺒﻬﻪء‬

‫ﻣﻠّﯽ و اﺷﺘﺒﺎهﺎت اﺳﺎﺳﯽ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق ﻏﺎﻓﻞ اﻧﺪ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﻴﮑﻪ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻧﮕﺎرﻧﺪﻩ‪ :‬در ﺑﺮرﺳﯽ روﯾﺪاد ﻣﻬﻤّﯽ ﮐﻪ‬

‫»ﺁﺳﺎن ﺗﺮﯾﻦ و ارزان ﺗﺮﯾﻦ ﮐﻮدﺗﺎﯼ ﺟﻬﺎن« ﻧﺎﻣﻴﺪﻩ ﺷﺪﻩ‪ ،‬ﺑﺠﺎﯼ ﺗﺄﮐﻴﺪ اﻏﺮاق ﺁﻣﻴﺰ ﺑﺮ »ﺗﻮﻃﺌﻪء اﻧﮕﻠﻴﺲ و‬

‫ﺁﻣﺮﯾﮑﺎ«‪ ،‬ﻧﺨﺴﺖ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ ﺿﻌﻒ هﺎﯼ دروﻧﯽ ﺟﺒﻬﻪء ﻣﻠّﯽ و اﺷﺘﺒﺎهﺎت اﺳﺎﺳﯽ ﺷﺨﺺ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق و ﺧﺼﻮﺻﺎً‬

‫ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ واﮐﻨﺶ ﻧﻬﺎﺋﯽ ﻣﺮدﻣﯽ ﺗﻮﺟّﻪ ﮐﺮد ﮐﻪ ﺧﺴﺘﻪ و ﺳﺮﺧﻮردﻩ و ﻧﺎاﻣﻴﺪ و ﺑﯽ ﺗﻔﺎوت‪ ،‬ﺳﺮاﻧﺠﺎم‪ ،‬ﺑﻪ ﺻﻒ‬

‫ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن ﻣﺼﺪّق ﭘﻴﻮﺳﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺧﻮﺷﺒﺨﺘﺎﻧﻪ در ﺳﺎل هﺎﯼ اﺧﻴﺮ‪ ،‬ﻣﺤﻘّﻘﺎﻧﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﺎرﮎ ﮔﺎزﯾﻮروﺳﮑﯽ )‪ ،(Mark Gasiorowski‬ﻣﺎﻟﮑﻮﻟﻢ‬

‫ﺑﺮن )‪ ،(Malcolm Byrne‬اﺳﺘﻔﻦ دورﯾﻞ) ‪ ،(Stephen Dorril‬دﮐﺘﺮ ﻓﺨﺮاﻟﺪﯾﻦ ﻋﻈﻴﻤﯽ و دﯾﮕﺮان ﺑﻪ اﯾﻦ ﺿﻌﻒ‬

‫هﺎ و اﺷﺘﺒﺎهﺎت و ﺧﺼﻮﺻﺎً ﺑﻪ »ﻧﻘﺶ ﮐﻠﻴﺪﯼ اﯾﺮاﻧﻴﺎن ﮐﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرﺗﯽ روزاﻓﺰون در ﻣﻘﺎﺑﻞ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق ﺻﻒ ﺁراﺋﯽ‬

‫ﮐﺮدﻧﺪ« اﺷﺎرﻩ ﮐﺮدﻩ و ﻧﻴﺰ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ هﺎ و ﺗﺮدﯾﺪهﺎﯼ ﺷﺎﻩ در دﺳﺖ زدن ﺑﻪ ﮐﻮدﺗﺎ و ﺗﺄﮐﻴﺪ وﯼ ﺑﺮ »ﺑﺮﮐﻨﺎرﯼ ﻣﺼﺪّق‬

‫از ﻃﺮﯾﻖ ﻣﺠﻠﺲ« را ﯾﺎدﺁور ﺷﺪﻩ اﻧﺪ‪(١١) .‬‬

‫اﻣﺮوزﻩ‪ ،‬اﺳﻨﺎد ﺳﺮّﯼ وزارت اﻣﻮرﺧﺎرﺟﻪء ﺁﻣﺮﯾﮑﺎ )در ﺁرﺷﻴﻮ ﻣﻠّﯽ ﺁﻣﺮﯾﮑﺎ( و ﻧﻴﺰ اﻧﺘﺸﺎر ﮔﺰارش ﺳﺮّﯼ ﺳﺎزﻣﺎن‬

‫ﺳﻴﺎ درﺑﺎرﻩء ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ ﺳﺮﻧﮕﻮﻧﯽ ﺣﮑﻮﻣﺖ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق‪ ،‬اﻓﺴﺎﻧﻪ ﺳﺎزﯼ هﺎ وﻻف و ﮔﺰاف هﺎﯼ ﮐﺮﻣﻴﺖ روزوﻟﺖ‬

‫)ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻩء اﺻﻠﯽ ﻋﻤﻠﻴﺎت ﺳﻴﺎ در اﯾﺮان( را ﺁﺷﮑﺎر ﺳﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ ﺑﻄﻮرﯾﮑﻪ ﺑﺴﻴﺎرﯼ از ﻧﻮﺷﺘﻪ هﺎﯼ وﯼ در ﮐﺘﺎب‬

‫»ﺿﺪﮐﻮدﺗﺎ« )‪ - (Countercoup‬ﮐﻪ ﺗﻈﺎهﺮات ﺧﻮدﺟﻮش ﻣﺮدم در ‪ ٢٨‬ﻣﺮداد را ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﻋﻮاﻣﻞ ﺧﻮد وارﯾﺰ‬

‫ﮐﺮدﻩ ‪ -‬ﺣﺘّﯽ ﺑﺮاﯼ دوﺳﺘﺪاران ﺻﺪﯾﻖ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق ﻧﻴﺰ ارزش و اﻋﺘﺒﺎرﯼ ﻧﺪارﻧﺪ‪ ،‬ﺁﻧﭽﻨﺎﻧﮑﻪ ﺳﺮهﻨﮓ ﻏﻼﻣﺮﺿﺎ‬

‫ﻧﺠﺎﺗﯽ – ﮐﻪ در ﺷﻨﺎﺧﺖ و ﺷﻨﺎﺳﺎﻧﺪن ﻧﻬﻀﺖ ﻣﻠّﯽ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق‪ ،‬هﻤﺖ ﻓﺮاوان ﮐﺮدﻩ ‪ -‬ﮐﺘﺎب روزوﻟﺖ را ﯾﮏ‬

‫ﻧﻮﺷﺘﻪء ﺗﺒﻠﻴﻐﺎﺗﯽ ﺑﻪ ﺗﻮﺻﻴﻪء ﮔﺮداﻧﻨﺪﮔﺎن ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺧﺎرﺟﯽ ﺁﻣﺮﯾﮑﺎ ﻣﯽ داﻧﺪ ﮐﻪ هﺪف ﺁن‪ ،‬دﻓﺎع از ﺧﺪﻣﺎت‬

‫ﺳﺎزﻣﺎن »ﺳﻴﺎ« ﭘﺲ از ﺷﮑﺴﺖ ﺁﻣﺮﻳﮑﺎ در ﺣﻤﻠﻪ ﺑﻪ ﮐﻮﺑﺎ )ﺧﻠﻴﺞ ﺧﻮﮎ هﺎ( ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ‪(١٢) .‬‬

‫اردﺷﻴﺮ زاهﺪﯼ ﻧﻴﺰ ﮐﻪ در ﻃﻮل وﻗﺎﯾﻊ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ‪ ٢٨‬ﻣﺮداد ‪ – ٣٢‬ﺧﻮد‪ -‬از ﺑﺎزﯾﮕﺮان اﺻﻠﯽ ﺑﻮدﻩ‪ ،‬در اﻳﻦ ﺑﺎرﻩ ﻣﯽ‬

‫ﻧﻮﻳﺴﺪ‪:‬‬

‫»رﯾﭽﺎرد هﻠﻤﺰ )‪ (R. Helms‬ﮐﻪ ﻣﺪت هﺎ رﯾﺎﺳﺖ ﺳﻴﺎ را ﺑﺮ ﻋﻬﺪﻩ داﺷﺖ ‪ -‬در ﻣﺼﺎﺣﺒﻪء ﺗﻠﻮﯾﺰﯾﻮﻧﯽ ﺑﺎ ‪،B.B.C‬‬

‫اﻇﻬﺎر داﺷﺖ ﮐﻪ ﺳﻴﺎ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﮔﺮﻓﺖ »ﭘﻴﺮوزﯼ« ﺧﻮد در اﯾﺮان را ﺗﮑﺬﯾﺐ ﻧﮑﻨﺪ زﯾﺮا ﺗﺒﻠﻴﻐﺎت ﺧﻮﺑﯽ ﺑﻮد‪ .‬ﺳﻴﺎ در‬

‫‪ ١٩۶١‬ﻣﺘﺤﻤّﻞ ﻧﺎﮐﺎﻣﯽ در ﻋﻤﻠﻴّﺎت »ﺧﻠﻴﺞ ﺧﻮﮎ« هﺎ ﻋﻠﻴﻪ ﮐﻮﺑﺎ ﺷﺪﻩ ﺑﻮد و ﻣﯽ ﺧﻮاﺳﺖ ﺑﻪ ﻧﻮﻋﯽ »ﭘﻴﺮوزﯼ«‬
‫ﺧﻮد را ﻧﺸﺎن دهﺪ ﺗﺎ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺑﻮدﺟﻪ اش را ‪ -‬ﮐﻪ ﻣﻮﺟﻮدﯾﺘﺶ ﺑﻪ ﺁن ﺑﺴﺘﮕﯽ داﺷﺖ ‪ -‬ﺗﻮﺟﻴﻪ ﮐﻨﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﺳﺎزﻣﺎن ﺑﻪ‬

‫ﻧﻘﺶ ﻧﺎﭼﻴﺰﯼ ﮐﻪ در اﯾﺮان اﯾﻔﺎء ﮐﺮدﻩ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺮاﯼ اﯾﻦ ﻣﻘﺼﻮد‪ ،‬ﺗﻮﺳّﻞ ﺟُﺴﺖ‪ .‬ﺳﻴﺎ ﺑﺎ اﯾﻦ اﻗﺪام‪ ،‬ﺗﺎرﯾﺦ را ﺟﻌﻞ‬

‫ﮐﺮد‪ .‬اﻓﮑﺎر ﻋﻤﻮﻣﯽ ﺁﻣﺮﯾﮑﺎ را ﻣﻨﺤﺮف ﺳﺎﺧﺖ و زﻣﻴﻨﻪء دﺷﻤﻨﯽ ﺑﻴﻦ ﻣﺮدم اﯾﺮان و ﺁﻣﺮﯾﮑﺎ را ‪ -‬ﮐﻪ دوﺳﺘﺎن‬

‫ﻧﺰدﯾﮏ و ﺑﺮاﯼ دو ﻧﺴﻞ‪ ،‬ﻣﺘﺤّﺪ هﻢ ﺑﻮدﻧﺪ ‪ -‬ﻓﺮاهﻢ ﺁورد ‪(١٣) «...‬‬

‫ﺑﻪ رواﯾﺖ روزﻧﺎﻣﻪ ﻧﮕﺎر و ﻣﺤﻘّﻖ اﻧﮕﻠﻴﺴﯽ در اﻣﻮر ﺳﺮوﻳﺲ هﺎﯼ ﺟﺎﺳﻮﺳﯽ و اﻃﻼﻋﺎﺗﯽ‪ ،‬اﺳﺘﻔﻦ دورﯾﻞ‬

‫)‪ :(Stephan Dorril‬ﺁﯾﺰﻧﻬﺎور ﭘﺲ از ﻣﻄﺎﻟﻌﻪء ﮔﺰارش روزوﻟﺖ ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻮﺷﺖ‪» :‬ﮔﺰارش او ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﻪ داﺳﺘﺎن‬

‫ﺷﺒﺎهﺖ داﺷﺖ‪ ،‬ﺗﺎ ﺑﻪ ﯾﮏ واﻗﻌﻴﺖ ﺗﺎرﯾﺨﯽ!« )‪(١۴‬‬

‫ﮔﺰارش ﺳﺎزﻣﺎن »ﺳﻴﺎ« ‪ -‬ﺑﺎ ﻧﺎم »ﺗﺎرﯾﺨﭽﻪء ﻋﻤﻠﻴّﺎت ﺳﺮّﯼ ﺳﻴﺎ ﺑﺮاﯼ ﺳﺮﻧﮕﻮﻧﯽ ﻣﺼﺪّق در ‪«١٩۵٣‬‬

‫‪ -‬اﺑﺘﺪاء در ‪ ٨٠‬ﺻﻔﺤﻪ در روزﻧﺎﻣﻪء ﻧﻴﻮﯾﻮرﮎ ﺗﺎﯾﻤﺰ )‪ ١۶‬ﺁورﯾﻞ و ‪ ١٨‬ژوﺋﻦ ‪ (٢٠٠٠‬ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪ )‪ (١۵‬و ﺳﭙﺲ ﻣﺘﻦ‬

‫ﮐﺎﻣﻞ ﺁن ‪ -‬در ‪ ١۶٩‬ﺻﻔﺤﻪ‪ -‬اﻧﺘﺸﺎر ﯾﺎﻓﺖ )‪ (١۶‬و ﺑﻪ ﻋﻨﻮان »ﺳﻨﺪ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻬّﻢ«‪ ،‬ﻣﻮرد ﺗﻮﺟّﻪء ﻋﻤﻤﻮم‬

‫ﭘﮋوهﺸﮕﺮان ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ و در اﯾﺮان ﻧﻴﺰ ﺑﺎزﺗﺎب ﮔﺴﺘﺮدﻩ ﯾﺎﻓﺖ )‪ .(١٧‬ﻧﻮﯾﺴﻨﺪﻩء ﮔﺰارش‪ ،‬دوﻧﺎﻟﺪ وﯾﻠﺒﺮ ) ‪Donald‬‬

‫‪ ،(Wilber‬ﯾﮑﯽ از ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﻦ اﺟﺮاﺋﯽ ﻋﻤﻠﻴﺎت ﺳﻴﺎ در اﯾﺮان‪ ،‬در اﯾﻦ ﮔﺰارش‪ ،‬روﻧﺪ ﺗﻬﻴّﻪء ﻃﺮح و ﺗﺪارﮎ ﻋﻤﻠﻴّﺎت‬

‫ﺑﺮاﯼ ﺗﻀﻌﻴﻒ و ﺳﺮﻧﮕﻮﻧﯽ دوﻟﺖ ﻣﺼﺪّق و ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ ﺷﮑﺴﺖ ﻋﻤﻠﻴﺎت ‪ ٢۵‬ﻣﺮداد‪ ،‬ﻧﺎاﻣﻴﺪﯼ ﻣﻄﻠﻖ ﻋﻮاﻣﻞ‬

‫ﺳﺎزﻣﺎن ﺳﻴﺎ در ﺗﻬﺮان و ﺗﺼﻤﻴﻢ ﺑﻪ ﺗﻮﻗّﻒ ﻋﻤﻠﻴّﺎت را ﺑﺎزﮔﻮ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ و ﻋﻠّﺖ اﺻﻠﯽ ﻃﺮح ﮐﻮدﺗﺎ را ﻧﻪ ﻣﻨﺎﻓﻊ‬

‫اﻗﺘﺼﺎدﯼ ﺑﻠﮑﻪ »ﺗﺮس از ﮐﻤﻮﻧﻴﺴﻢ و ﺳُﻠﻄﻪء ﺣﺰب ﺗﻮدﻩ ﺑﺮ اﯾﺮان« ﻣﯽ داﻧﺪ‪ .‬وﯾﻠﺒﺮ ﺑﻪ ﺗﺎرﯾﺦ‪ ،‬زﺑﺎن و ادﺑﻴﺎت‬

‫ﻓﺎرﺳﯽ ﺁﺷﻨﺎﺋﯽ ﮐﺎﻣﻞ داﺷﺖ و ﮐﺘﺎب هﺎﺋﯽ درﺑﺎرﻩء ﺑﺎغ هﺎﯼ اﯾﺮان و ﺁﺛﺎر و اﺑﻨﻴﻪء ﺗﺎرﯾﺨﯽ اﯾﺮان ﺗﺄﻟﻴﻒ ﮐﺮدﻩ‬

‫ﺑﻮد‪ .‬او در ﻃﺮح ت‪ .‬پ‪ .‬ﺁژاﮐﺲ‪ ،‬ﻣﺴﺌﻮﻟﻴّﺖ اﻣﻮر ﺗﺒﻠﻴﻐﺎﺗﯽ را ﺑﺮ ﻋﻬﺪﻩ داﺷﺖ‪.‬‬

‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﯾﻨﮑﻪ در ﺳﺎل هﺎﯼ اﺧﻴﺮ‪ ،‬اﺳﻨﺎد ﺑﺴﻴﺎرﯼ از ﮐﻮدﺗﺎهﺎﯼ ﻣﻌﺮوف )از ﺟﻤﻠﻪ ﮐﻮدﺗﺎﯼ ﮔﻮاﺗﻤﺎﻻ‪ ،‬ﺷﻴﻠﯽ‪،‬‬

‫اﻧﺪوﻧﺰﯼ‪ ،‬ﺁرژاﻧﺘﻴﻦ و ‪ (...‬ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪﻩ اﻧﺪ و ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﯾﻨﮑﻪ ‪ C.I.A‬ﺗﻤﺎم ﭘﺮوﻧﺪﻩ هﺎﯼ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﮐﻮدﺗﺎ را ﻧﺎﺑﻮد‬

‫ﺳﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ )‪ (١٨‬ارزش و اهﻤﻴّﺖ ﮔﺰارش وﯾﻠﺒﺮ ﭼﻘﺪر ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎﺷﺪ؟‬

‫ﭼﺮا ﺳﺎزﻣﺎن ‪ C.I.A‬اوّﻟﻴﻦ‪ ،‬ﻣﻬﻢ ﺗﺮﯾﻦ و »ﺷﺎهﮑﺎر« ﺗﺠﺮﺑﻪء ﮐﻮدﺗﺎﺋﯽ ﺧﻮد را ﻧﺎﺑﻮد ﮐﺮدﻩ اﺳﺖ؟ ﺁﯾﺎ اﯾﻦ اﺳﻨﺎد‬

‫و ﻣﺪارﮎ داراﯼ ﭼﻨﺎن ﺟﻌﻞ و ﻻف و ﮔﺰاﻓﯽ ﺑﻮدﻩ ﮐﻪ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺴﺖ اﻓﺴﺎﻧﻪء »ﭘﻴﺮوزﯼ ‪ «C.I.A‬را ﺑﺮﺑﺎد دهﺪ؟ ﺁﯾﺎ‬

‫ﻣﺴﺌﻮﻻن ﺳﺎزﻣﺎن ‪ C.I.A‬ﺑﺎ ﺁﺗﺶ زدن و ﻧﺎﺑﻮد ﮐﺮدن اﯾﻦ اﺳﻨﺎد ﺧﻮاﺳﺘﻪ اﻧﺪ ﺗﺎ هﻢ اﯾﻦ ﭘﺮوﻧﺪﻩء »ﭘُﺮ از ﺧﺎﻟﯽ«‬

‫ﯾﺎ »ﮐﻮهﯽ ﮐﻪ ﻣﻮش زاﺋﻴﺪﻩ ﺑﻮد« را از ﻧﻈﺮ ﺟﻬﺎﻧﻴﺎن ﭘﻨﻬﺎن ﮐﻨﻨﺪ؛ و هﻢ – ﺑﻌﻨﻮان ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻩ و ﺑﺮﻧﺪﻩء ﻋﻤﻠﻴﺎت ‪ -‬در‬

‫ﺑﺮاﺑﺮ رﻗﻴﺐ ﺧﻮد )ﺳﺎزﻣﺎن اﻃﻼﻋﺎﺗﯽ اﻧﮕﻠﻴﺲ(‪ ،‬ﺳﻬﻢ ﺑﻴﺸﺘﺮﯼ را ﻃﻠﺐ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ؟‬

‫ﺑﺎ وﺟﻮد ﻟﺤﻦ ﻣﺤﺘﺎﻃﺎﻧﻪء وﯾﻠﺒﺮ‪ ،‬ﮔﺰارش او – ﺑﻪ روﺷﻨﯽ – ﺷﺘﺎﺑﺰدﮔﯽ در ﺗﻨﻈﻴﻢ ﻃﺮحِ ت‪ .‬پ ‪.‬ﺁژاﮐﺲ و ﻋﺪم‬

‫ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﯽ هﺎﯼ ﻻزم در ﺗﺪارﮐﺎت اﺳﺎﺳﯽ ﮐﻮدﺗﺎ را ﺁﺷﮑﺎر ﻣﯽ ﺳﺎزد‪:‬‬

 ‫‪ -‬اﯾﻨﮑﻪ‪ :‬وﯾﻠﺒﺮ و هﻤﮑﺎر اﻧﮕﻠﻴﺴﯽ او‪ ،‬دارﺑﯽ ﺷﺮ )‪ (Darbyshire‬ﺑﻪ ﻣﺪت ‪ ١٧‬روز )از ‪ ١٣‬ﻣﻪ ‪ ١٩۵٣‬ﺗﺎ ‪ ٣٠‬ﻣﻪ‬

‫‪ ٢٣ = ١٩۵٣‬اردﯾﺒﻬﺸﺖ ﺗﺎ ‪ ٩‬ﺧﺮداد ‪ (١٣٣٢‬ﺑﺮ روﯼ ﻃﺮح‪ ،‬ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ و ﮐﺎر ﮐﺮدﻧﺪ )ﺑﺨﺶ ‪ ،٢‬ص‪(۵‬‬

‫‪ -‬اﯾﻨﮑﻪ ﺳﺎزﻣﺎن ﺳﻴﺎ در ﺁن زﻣﺎن ﺑﺮاﯼ ﮐﻤﮏ ﺑﻪ ﻃﺮح ت‪ .‬پ‪ .‬ﺁژاﮐﺲ‪ ،‬هﻴﭻ ﻋﺎﻣﻞ ﻧﻈﺎﻣﯽ در اﯾﺮان ﻧﺪاﺷﺖ‬

‫و ﺳﺮهﻨﮓ ﺑﺎزﻧﺸﺴﺘﻪ‪ ،‬ﻋﺒﺎس ﻓﺮزاﻧﮕﺎن )اﻓﺴﺮ ﺳﺎﺑﻖ ﻣﺨﺎﺑﺮات( ﻧﻴﺰ ﭘﻴﺶ از ﺁن در هﻴﭻ ﻋﻤﻠﻴﺎت ﻧﻈﺎﻣﯽ‬

‫)ﭘﻴﻮﺳﺖ د‪ ،‬ص‪(٣‬‬ ‫ﺷﺮﮐﺖ ﻧﮑﺮدﻩ ﺑﻮد و در ﻣﻮرد وﻗﺎﯾﻊ ﭘﻴﺶ رو‪ ،‬هﻴﭻ ﭼﻴﺰ ﻧﻤﯽ داﻧﺴﺖ‪،‬‬

‫‪ -‬اﯾﻨﮑﻪ ﺳﺮﻟﺸﮕﺮ زاهﺪﯼ‪ ،‬ﻓﺎﻗﺪ هﺮﮔﻮﻧﻪ ﻃﺮح دﻗﻴﻖ ﯾﺎ ﺳﺎزﻣﺎن و ﻧﻔﺮات ﻧﻈﺎﻣﯽ ﺑﻮد و هﻴﭻ ﯾﮏ از اﻓﺴﺮان ﻣﺬﮐﻮر‬

‫)ﭘﻴﻮﺳﺖ د‪،‬‬ ‫در ﻃﺮح ﮐﻮدﺗﺎ را ﻧﻤﯽ ﺷﻨﺎﺧﺖ و ﻟﺬا »ﻧﻤﯽ ﺷﺪ روﯼ ﺳﺮﻟﺸﮕﺮ زاهﺪﯼ ﺣﺴﺎب ﮐﺮد«‬

‫ص‪( ٣‬‬

‫‪ -‬اﯾﻨﮑﻪ ﺳﺮﻟﺸﮕﺮ زاهﺪﯼ ﺗﺎ ﺳﺎﻋﺖ ‪ ۴/۵‬ﺑﻌﺪ از ﻇﻬﺮ روز ‪ ٢٨‬ﻣﺮداد‪ ،‬در ﯾﮏ ﺧﺎﻧﻪ اﻣـﻦ‪ ،‬ﻣﺨﻔﯽ ﺑﻮدﻩ‪،‬‬

‫)ﺑﺨﺶ ‪ ،٨‬ص‪(۶٩‬‬

‫‪ -‬اﯾﻨﮑﻪ ﺑﺮﺧﻼف ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﯽ هﺎﯼ ﻃﺮح – ﮐﻪ ﺷﺎﻩ را ﮐﺎﻧﻮن ﻣﺤﻮرﯼ ﻋﻤﻠﻴّﺎت ﻣﯽ داﻧﺴﺖ ‪ -‬در ﺳﺮاﺳﺮ‬

‫ﻣﺬاﮐﺮات‪ ،‬ﺷﺎﻩ از هﻤﮑﺎرﯼ ﺑﺎ ﻃﺮّاﺣﺎن ﮐﻮدﺗﺎ ﺧﻮددارﯼ ﮐﺮد ﺑﻄﻮرﯾﮑﻪ »ﻓﺸﺎر ﺑﯽ اﻣﺎن ﺑﺮ ﺷﺎﻩ« ﺿﺮورت ﯾﺎﻓﺖ؛‬

‫)ﺑﺨﺶ ‪۵‬؛ ﭘﻴﻮﺳﺖ ب‪ ،‬ص ‪ ٢‬؛ ﺑﺨﺶ ‪ ،١٠‬ص ‪(٨٨‬‬

‫‪ -‬اﯾﻨﮑﻪ ﺑﺮﺧﻼف ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﯽ هﺎﯼ ﻃﺮح‪ ،‬هﻴﭻ ﯾﮏ ازﻋﻠﻤﺎﯼ ﻣﻌﺮوف ﻣﺬهﺒﯽ )ﺑﺮوﺟﺮدﯼ و ﮐﺎﺷﺎﻧﯽ( ﺑﻪ درﺧﻮاﺳﺖ‬

‫هﺎﯼ ﻃﺮّاﺣﺎن ﮐﻮدﺗﺎ‪ ،‬ﭘﺎﺳﺦ ﻣﺜﺒﺖ ﻧﺪادﻧﺪ )ﺑﺨﺶ ‪ ، ١٠‬ص ‪(٩١‬‬

‫‪ -‬اﯾﻨﮑﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺷﺮﮐﺖ ﮐﻨﻨﺪﮔﺎن در ﻋﻤﻠﻴّﺎت‪ ،‬در ﻟﺤﻈﻪء ﺣﺴّﺎس‪ ،‬دﭼﺎر ﺗﺮدﯾﺪ و ﺑﯽ ﺗﺼﻤﻴﻤﯽ ﺑﻮدﻧﺪ و ﺳﺮاﻧﺠﺎم‪،‬‬

‫ﺑﯽ اﺣﺘﻴﺎﻃﯽ ﯾﺎ ﺧﻴﺎﻧﺖ ﯾﮑﯽ از اﻓﺴﺮان ‪ -‬ﺑﻪ ﺁﺳﺎﻧﯽ ‪ -‬ﺑﺎﻋﺚ ﻟﻮ رﻓﺘﻦ و ﺷﮑﺴﺖ ﮐﻮدﺗﺎ ﮔﺮدﯾﺪ )ﺑﺨﺶ ‪ ، ۶‬ص ‪١‬‬

‫؛ ﺑﺨﺶ ‪ ، ٧‬ص ‪(۴٧‬‬

‫‪ -‬اﯾﻨﮑﻪ در ﺁﻏﺎز ﻋﻤﻠﻴّﺎت‪ ،‬ﻣﻌﻠﻮم ﺷﺪ ﮐﻪ »هﻤﻪ ﭼﻴﺰ ﺑﻪ اِﺷﮑﺎل ﺑﺮﺧﻮرد ﮐﺮدﻩ اﺳﺖ«‪) .‬ﺑﺨﺶ ‪ ، ٧‬ص‬

‫‪(۴۴‬‬

‫‪ -‬اﯾﻨﮑﻪ ﺑﺎ ﺗﻮﺟّﻪ ﺑﻪ ﻗﻄﻊ ﮐﺎﻣﻞ رواﺑﻂ دﯾﭙﻠﻤﺎﺗﻴﮏ ﺑﻴﻦ اﯾﺮان و اﻧﮕﻠﻴﺲ‪ ،‬ﺳﺎزﻣﺎن اﻃﻼﻋﺎﺗﯽ اﻧﮕﻠﻴﺲ )‪ (MI6‬ﻏﻴﺮ از‬

‫ﭼﻬﺎر‪ -‬ﭘﻨﺞ ﺗَﻦ )ﺑﺮادران رﺷﻴﺪﯾﺎن و دو ﺧﺒﺮﻧﮕﺎر روزﻧﺎﻣﻪء اﻃﻼﻋﺎت‪ :‬ﻋﻠﯽ ﺟﻼﻟﯽ و ﻓﺮّخ ﮐﻴﻮاﻧﯽ( ﻓﺎﻗﺪ ﻧﻔﺮات‪،‬‬

‫اﻣﮑﺎﻧﺎت و اﻃﻼﻋﺎت ﻻزم در اﯾﺮان ﺑﻮد‪،‬‬

‫‪ -‬اﯾﻨﮑﻪ ﺗﻌﺪاد ﻣﺄﻣﻮران در ﻣﻘﺮّ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪهﯽ ﻋﻤﻠﻴﺎت )ﻧﻴﮑﻮزﯾﺎ( ﻓﻘﻂ ‪ ٢‬ﻣﺄﻣﻮر و ‪ ٢‬ﻣﺎﺷﻴﻦ ﻧﻮﯾﺲ ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ در‬

‫ﻧﮕﺎﻩ اول‪ ،‬ﺑﺴﻴﺎر ﺷﮕﻔﺖ اﻧﮕﻴﺰ ﻣﯽ ﻧﻤﻮد و ارﺗﺒﺎط ﻣﺮﮐﺰ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪهﯽ ﮐﻮدﺗﺎ )ﻧﻴﮑﻮزﯾﺎ( ﺑﺎ ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﺄﺧﻴﺮهﺎﯼ ﻓﺮاوان‬

‫هﻤﺮاﻩ ﺑﻮد‪) T‬ﺑﺨﺶ ‪ ، ١٠‬ص ‪ ...(٨۵‬هﻤﻪ و هﻤﻪ ﻧﺸﺎن ﻣﯽ دهﻨﺪ ﮐﻪ ﻃﺮح ﺳﺎزﻣﺎن ﺳﻴﺎ‪ ،‬ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﻪ ﯾﮏ ﻃﺮح‬

‫ﺳﺎدﻩ ﻟﻮﺣﺎﻧﻪ ﯾﺎ ﺧﻴﺎﻟﭙﺮدازاﻧﻪ ﺷﺒﻴﻪ ﺑﻮد ﺗﺎ ﺑﻪ ﯾﮏ ﻃﺮح ﮐﻮدﺗﺎ‪ ،‬و ﺑﻬﻤﻴﻦ ﺟﻬﺖ‪ ،‬ﺷﮑﺴﺖ ﺁن – در ‪ ٢۵‬ﻣﺮداد ‪– ٣٢‬‬

‫ﻣﺤﺘﻮم و ﻣﻘﺪّر ﺑﻮد‪.‬‬

‫ﺑﺎ اﯾﻦ وﺟﻮد‪ ،‬ﮔﺰارش وﯾﻠﺒﺮ داراﯼ ﺁﮔﺎهﯽ هﺎ و اﻃﻼﻋﺎﺗﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺎ را ﺑﺎ ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ ﺟﻨﺒﺶ ﺧﻮدﺑﺨﻮدﯼ‬

‫ﻣﺮدم ﺗﻬﺮان در روز ‪ ٢٨‬ﻣﺮداد ‪ ٣٢‬ﺁﺷﻨﺎ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﺁﮔﺎهﯽ هﺎ و اﻃﻼﻋﺎت اﮔﺮ ﺑﺎ دﯾﮕﺮ ﮔﺰارﺷﺎت )ﺧﺼﻮﺻﺎً ﺑﺎ‬

‫ﮔﺰارﺷﺎت هﻨﺪرﺳﻮن‪ ،‬ﺳﻔﻴﺮ ﺁﻣﺮﯾﮑﺎ در اﯾﺮان( ﺗﻠﻔﻴﻖ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﻨﺪ در ﺗﺮﺳﻴﻢ واﻗﻌﯽ روﯾﺪاد ﻣﻬّﻤﯽ ﮐﻪ ‪ -‬ﺑﻪ‬

‫ﻧﺎدرﺳﺘﯽ ‪» -‬ﮐﻮدﺗﺎﯼ ‪ ٢٨‬ﻣﺮداد ‪ «٣٢‬ﻧﺎﻣﻴﺪﻩ ﺷﺪﻩ‪ ،‬ﮐﻤﮏ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪.‬‬

‫اﺳﻨﺎد ﺳﺮّﯼ وزارت اﻣﻮر ﺧﺎرﺟﻪء ﺁﻣﺮﯾﮑﺎ )در ﺁرﺷﻴﻮ ﻣﻠّﯽ ﺁﻣﺮﯾﮑﺎ( ﻧﻴﺰ ﺑﺎ اراﺋﻪء ﺁﮔﺎهﯽ هﺎﯼ دﻗﻴﻘﯽ از‬

‫ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺷﺎﻩ ﺑﺎ ﮐﻮدﺗﺎ و ﻋﻼﻗﻪء وﯼ ﺑﻪ ﺑﺮﮐﻨﺎرﯼ ﻣﺼﺪّق از ﻃﺮﯾﻖ ﻣﺠﻠﺲ‪ ،‬ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ ﺷﮑﺴﺖ ﻋﻤﻠﻴّﺎت ‪٢۵‬‬

‫ﻣﺮداد‪ ،‬ﻧﺎاﻣﻴﺪﯼ ﻣﻄﻠﻖ ﻋﻮاﻣﻞ ﺳﻴﺎ در ﺗﻬﺮان و ﺗﺼﻤﻴﻢ ﺑﻪ ﺗﻮﻗّﻒ ﻋﻤﻠﻴّﺎت ﺑﻪ اﺻﻄﻼح »ﮐﻮدﺗﺎ« را ﺑﺎزﮔﻮ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫اﯾﻦ اﺳﻨﺎد‪ ،‬ﺧﺼﻮﺻﺎً ﻋﻠﻞ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و رواﻧﯽ ﺟﻨﺒﺶ ﺧﻮدﺑﺨﻮدﯼ ﻣﺮدم ﺗﻬﺮان در روز ‪ ٢٨‬ﻣﺮداد ‪ ٣٢‬و »ﺳﻘﻮط‬

‫ﺁﺳﺎن و ﺷﮕﻔﺖ اﻧﮕﻴﺰ دوﻟﺖ ﻣﺼﺪّق« را ﺑﺨﻮﺑﯽ ﻧﺸﺎن ﻣﯽ دهﻨﺪ‪(١٩).‬‬

‫زﯾﺮﻧﻮﯾﺲ هﺎ‬

‫‪ -١١‬ﻧﮕﺎﻩ ﮐﻨﻴﺪ ﺑﻪ‪ :‬ﻣﺼﺪّق و ﮐﻮدﺗﺎ )ﻣﺠﻤﻮﻋﻪء ﻣﻘﺎﻻت(‪ ،‬ﺻﺺ ‪ ٢٩٧ ،٢٩٣ ،١١۵-١١٠ ،١۶ ،١۵‬و ‪...‬‬

‫‪ -١٢‬ﻏﻼﻣﺮﺿﺎ ﻧﺠﺎﺗﯽ‪ ،‬ﺟﻨﺒﺶ ﻣﻠّﯽ ﺷﺪن ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ اﯾﺮان‪ ،‬ﺻﺺ ‪٣٢١-٣١٧‬‬
 ‫‪ -١٣‬اردﺷﻴﺮ زاهﺪﯼ‪ ،‬ﺧﺎﻃﺮات‪ ،‬ص ‪٢۶٩‬؛ رازهﺎﯼ ﻧﺎﮔﻔﺘﻪ‪ ،‬ص ‪١۶۵‬‬

‫‪ -١۴‬ﺗﺎرﯾﺦ ﻣﻌﺎﺻﺮ اﯾﺮان )ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪء ﺗﺨﺼّﺼﯽ(‪ ،‬ﺷﻤﺎرﻩء ‪ ،٣۵‬ص ‪۶٨‬‬

‫‪htttp://www.nytimes.com/library/world/mideast/041600iran-cia-index.html -١۵‬‬

‫‪:or _ www.crytome.org/cia-iran/all.html :coup, 1953 Iran - The secret CIA History of the١۶‬‬

‫‪gwu.edu/~nsarchiv/NSAEBB/NSAEBB28/index.htm.http://www‬‬

‫‪ -١٧‬ﺑﺨﺶ هﺎﺋﯽ از اﯾﻦ ﮔﺰارش در روزﻧﺎﻣﻪء »اﻃﻼﻋﺎت ﺳﻴﺎﺳﯽ‪ -‬اﻗﺘﺼﺎدﯼ«‪ ،‬ﺷﻤﺎرﻩ هﺎﯼ ‪ ١‬و ‪ ،٢‬ﻣﻬﺮ و ﺁﺑﺎن‬

‫‪ ١٣٧٩‬و ﻣﺎهﻨﺎﻣﻪء »ﭘﻴﺎم اﻣﺮوز«‪ ،‬ﺷﻤﺎرﻩء ‪ ،۴١‬ﻣﻬﺮﻣﺎﻩ ‪ ١٣٧٩‬اﻧﺘﺸﺎر ﯾﺎﻓﺖ و ﺳﭙﺲ‪ ،‬ﺣﺪاﻗﻞ ﺳﻪ ﺗﺮﺟﻤﻪ از ﻣﺘﻦ‬

‫ﮐﺎﻣﻞ اﯾﻦ ﮔﺰارش ﻣﻨﺘﺸﺮ ﮔﺮدﯾﺪ‪:‬‬

‫اﺳﻨﺎد ﺳﺎزﻣﺎن ﺳﻴﺎ درﺑﺎرﻩء ﮐﻮدﺗﺎﯼ ‪ ٢٨‬ﻣﺮداد و ﺳﺮﻧﮕﻮﻧﯽ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪء ﻏﻼﻣﺮﺿﺎ وﻃﻦ دوﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎ‬

‫ﻣﻘﺪﻣﻪء هﻤﺎﯾﻮن ﮐﺎﺗﻮزﯾﺎن‪ ،‬ﻣﺆﺳﺴﻪء ﻓﺮهﻨﮕﯽ رﺳﺎ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪١٣٧٩ ،‬؛ اﺳﺮار ﮐﻮدﺗﺎ‪ :‬اﺳﻨﺎد ﺳﻴﺎ درﺑﺎرﻩء ﺳﺮﻧﮕﻮﻧﯽ‬

‫دوﻟﺖ ﻣﺼﺪّق‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪء ﺣﻤﻴﺪ اﺣﻤﺪﯼ‪ ،‬ﻧﺸﺮ ﻧﯽ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪١٣٧٩ ،‬؛ ﺁﻣﺮﯾﮑﺎ و ﺗﺤﻮّﻻت اﯾﺮان‪ :‬اﺳﻨﺎد و ﻣﺪارﮎ ﺁزاد‬

‫ﺷﺪﻩء دوﻟﺖ اﯾﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪﻩء ﺁﻣﺮﯾﮑﺎ درﺑﺎرﻩء ﺟﻨﺒﺶ ﻣﻠّﯽ ﺷﺪن ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺳﻴﺪ ﺻﺎدق ﺧﺮّازﯼ‪ ،‬وزارت‬

‫اﻣﻮر ﺧﺎرﺟﻪ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪.١٣٨٠ ،‬‬

‫‪New York Times, May 29. 1997, p 19 -١٨‬‬

‫‪D. C ,Washington ,Archives Building National .U.S ١٩-‬‬

‫ﺑﺴﻴﺎرﯼ از اﻳﻦ اﺳﻨﺎد و ﮔﺰارش هﺎ را در ﮐﺘﺎب هﺎﯼ‪ :‬ﺧﻮاب ﺁﺷﻔﺘﻪء ﻧﻔﺖ )ﻣﺤﻤﺪ ﻋﻠﯽ ﻣﻮﺣّـﺪ( ؛ ﻧﻈﺮ از درون ﺑﻪ‬

‫ﻧﻘﺶ ﺣﺰب ﺗﻮدﻩء اﻳﺮان )ﺑﺎﺑﮏ اﻣﻴﺮ ﺧﺴﺮوﯼ( ؛ ﺧﺎﻃﺮات اردﺷﻴﺮ زاهﺪﯼ؛ و اﺳﻨﺎد ﺳﺨﻦ ﻣﯽ ﮔﻮﻳﻨــﺪ )ﺷﺎﻣﻞ‬

‫‪ ۵٠٨‬ﺳﻨﺪ رﺳﻤﯽ ﺑﮑﻠﯽ ﺳﺮّﯼ و ﺳﺮّﯼ( ‪ ،‬در ‪ ٢‬ﺟﻠــﺪ‪ ،‬ﻣﯽ ﺗﻮان ﻳﺎﻓﺖ‪ .‬در ﻧﻘﻞ اﺳﻨﺎد و ﮔﺰارش هﺎ‪ ،‬ﻣﺎ ﺑﻪ اﻳﻦ‬

‫ﺗﺮﺟﻤﻪ هﺎ ﻧﻴﺰ ﻧﻈﺮ داﺷﺘﻪ اﻳﻢ هﺮ ﭼﻨﺪ ﮐﻪ هﻤﻴﺸﻪ ﻣﻘﻴّﺪ ﺑﻪ ﺁﻧﻬﺎ ﻧﺒﻮدﻩ اﻳﻢ‪.‬‬

‫ﺑﺨﺶ هﺸﺘﻢ‪:‬‬
‫* ﺷﺎﻩ‪ ،‬ﺧﻄﺎب ﺑﻪ هﻨﺪرﺳﻮن )ﺳﻔﻴﺮ وﻗﺖ ﺁﻣﺮﯾﮑﺎ در اﯾﺮان(‪» :‬ﻣﻦ هﺮﻗﺪر ﮐﻪ ﺑﺨﻮاهﻢ ﻗﻮﯼ و ﻗﺎﻃﻊ‬

‫ﺑﺎﺷﻢ‪ ،‬ﻧﻤﯽ ﺗﻮاﻧﻢ ﺑﺮﺧﻼف ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ و ﺑﺮ ﺿﺪ ﺟﺮﯾﺎن ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪ اﺣﺴﺎﺳﺎت ﻣﻠّﯽ‪ ،‬ﺣﺮﮐﺖ ﮐﻨﻢ«‪.‬‬

‫* ﮔﺰارش هﻨﺪرﺳﻮن‪» :‬ﺷﺎﻩ ﻣﺎﯾﻞ ﻧﻴﺴﺖ اﻗﺪاﻣﯽ ﺑﺮﺧﻼف ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ اﻧﺠﺎم دهﺪ‪ .‬ﺷﺎﻩ در ﯾﮏ‬

‫ﮐﻮدﺗﺎ ﺷﺮﮐﺖ ﻧﻤﯽ ﮐﻨﺪ«‪.‬‬

‫* ﺷﺎﻩ‪» :‬ﺣﻞّ ﻣﺴﺌﻠﺔ ﻧﻔﺖ ﺑﺎ ﺧﻮدِ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق ﺁﺳﺎن ﺗﺮ ﺧﻮاهﺪ ﺑﻮد ﺗﺎ ﺑﺎ ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ او‪ .‬ﭼﻨﻴﻦ راﻩ‬

‫ﺣﻠّﯽ – ﺣﺘّﯽ اﮔﺮ ﺑﻪ اداﻣﻪء ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻣﺼﺪّق ﻣﻨﺠﺮ ﺷﻮد – ﺑﺎز‪ ،‬ارزشِ ﺁﻧﺮا دارد ﮐﻪ ﺣﺪاﮐﺜﺮِ ﺗﻼش در‬

‫اﯾﻦ راﻩ ﺑﮑﺎر رود«‪.‬‬

‫دﮐﺘﺮ ﻣﺤﻤّﺪ ﻣﺼﺪّق‪ ،‬ﺳﺨﻨﮕﻮﯼ ﺧﺸﻢ و ﺧﺮوش ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﻣﻠّﺖ اﯾﺮان ﻋﻠﻴﻪ ﺗﺤﻘﻴﺮهﺎ و اﺟﺤﺎﻓﺎت درازﻣﺪّت‬

‫اﺳﺘﻌﻤﺎر اﻧﮕﻠﻴﺲ ﺑﻮد و در اﯾﻦ راﻩ‪ ،‬ﻋﻤﻮم ﻃﺒﻘﺎت و اﻗﺸﺎر اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ اﯾﺮان در ﮐﻨﺎر وﯼ ﺑﻮدﻧﺪ و ﻣﺤﻤّﺪرﺿﺎ ﺷﺎﻩ‬

‫ﻧﻴﺰ ‪ -‬ﮐﻪ هﻨﻮز ﺷﻬﺮﯾﻮر ‪ ١٣٢٠‬و ﺗﺒﻌﻴﺪ ﺧﻔّﺖ ﺑﺎرِ ﭘﺪرش ﺗﻮﺳﻂ اﻧﮕﻠﻴﺴﯽ هﺎ را ﺑﺨﺎﻃﺮ داﺷﺖ ‪ -‬ﺑﺎ وﺟﻮد هﻤﻪء‬

‫ﮐﺪورت هﺎ و اﺧﺘﻼﻓﺎﺗﺶ ﺑﺎ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق‪ ،‬ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﺒﺎرزات وﯼ‪ ،‬هﻤﺪل و هﻤﺮاﻩ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻄﻮرﯾﮑﻪ‬

‫هﻨﺪرﺳﻮن )ﺳﻔﻴﺮ ﺁﻣﺮﯾﮑﺎ در اﯾﺮان( در ﮔﻔﺘﮕﻮﯼ ﺧﺼﻮﺻﯽ ﺧﻮد ﺑﺎ ﺷﺎﻩ )ﺑﻪ ﺗﺎرﯾﺦ ‪ ٣٠‬ﺳﭙﺘﺎﻣﺒﺮ ‪ ٨/١٩۵١‬ﻣﻬﺮﻣﺎﻩ‬

‫‪ (١٣٣٠‬ﮔﺰارش ﻣﯽ دهﺪ‪:‬‬

‫» ‪ ...‬ﺷﺎﻩ ﺗﺄﮐﻴﺪ ﮐﺮد ﮐﻪ اﺣﺴﺎﺳﺎت ﻣﻠّﯽ ﻋﻠﻴﻪ اﻧﮕﻠﻴﺲ و ﺑﻪ ﺣﻤﺎﯾﺖ از ﻣﺼﺪّق ‪ -‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮏ ﻣﺪاﻓﻊ ﺷﺠﺎع‬

‫ﻣﻨﺎﻓﻊ اﯾﺮان ‪ -‬ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻪ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ دﻟﻴﻞ رواج ﺷﺎﯾﻌﺎﺗﯽ ﻣﺒﻨﯽ ﺑﺮ ﺗﺠﺎوز اﺣﺘﻤﺎﻟﯽ اﻧﮕﻠﻴﺲ در ﺟﻨﻮب اﯾﺮان‬

‫و ﭘﻴﺎدﻩ ﮐﺮدن ﻧﻴﺮو‪ ،‬ﻣﻮﻗﻌﻴّﺖ ﻣﺼﺪّق ﺑﻪ ﻣﻴﺰان زﯾﺎدﯼ ﺗﻘﻮﯾﺖ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ ‪ ...‬در ﻣﻮرد ﻧﻔﺖ‪ ،‬اﺣﺴﺎﺳﺎت ﻣﻠّﯽ‬

‫اﯾﺮاﻧﻴﺎن ﻋﻠﻴﻪ اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ اﺣﺴﺎﺳﺎت را ﻋﻮاﻣﻔﺮﯾﺒﺎن ﺷﻌﻠﻪ ورﺗﺮ ﺳﺎﺧﺘﻪ اﻧﺪ‪ .‬ﻣﻦ هﺮﻗﺪر ﮐﻪ ﺑﺨﻮاهﻢ‬

‫ﻗﻮﯼ و ﻗﺎﻃﻊ ﺑﺎﺷﻢ‪ ،‬ﻧﻤﯽ ﺗﻮاﻧﻢ ﺑﺮﺧﻼف ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ و ﺑﺮ ﺿﺪ ﺟﺮﯾﺎن ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪ اﺣﺴﺎﺳﺎت ﻣﻠّﯽ‬

‫ﺣﺮﮐﺖ ﮐﻨﻢ ‪) «...‬ﺁرﺷﻴﻮ ﻣﻠّﯽ ﺁﻣﺮﯾﮑﺎ‪ :‬ﺷﻤﺎرﻩء ﭘﻴﺎم‪ ،١٢١۵ :‬ﮔﺰارش ﮔﻔﺘﮕﻮﯼ ﺧﺼﻮﺻﯽ هﻨﺪرﺳﻮن ﺑﺎ ﺷﺎﻩ‪٣٠ ،‬‬

‫ﺳﭙﺘﺎﻣﺒﺮ ‪ ٨] ١٩۵١‬ﻣﻬﺮﻣﺎﻩ ‪ ۵ ،[١٣٣٠‬ﺑﻌﺪ از ﻇﻬﺮ‪ ،‬ﺗﻠﮕﺮاف‪888.2553/9-3051 :‬‬

 ‫***‬

‫ﮔﻔﺘﻴﻢ ﮐﻪ ﺑﺮ اﺳﺎس ﻃﺮح »ت ‪ .‬پ‪ .‬ﺁژاﮐﺲ«‪ ،‬ﻣﻮاﻓﻘﺖ و هﻤﮑﺎرﯼ ﺷﺎﻩ‪ ،‬ﻣﺤـﻮر اﺳﺎﺳـﯽ ﮐﻮدﺗـﺎ ﻋﻠﻴـﻪ دوﻟـﺖ‬

‫ﻣﺼﺪّق ﺑﻮد‪ ،‬اﻣّﺎ ﺑﺎ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺁﺷﮑﺎر ﺷﺎﻩ‪ ،‬ﻃﺮّاﺣـﺎن ﮐﻮدﺗـﺎ در ﺳـﺎزﻣﺎن ﺳـﻴﺎ ﮐﻮﺷـﻴﺪﻧﺪ ﺗـﺎ ﺑـﺎ »اﻓـﺰاﯾﺶ ﻓـﺸﺎر ﺑـﺮ‬

‫ﺷﺎﻩ« ﻣﻮاﻓﻘﺖ و هﻤﮑﺎرﯼ وﯼ ﺑﺎ ﻃﺮح ﮐﻮدﺗﺎ را ﺑﺪﺳﺖ ﺁورﻧﺪ )ﮔﺰارش وﯾﻠﺒﺮ‪ ،‬ﺑﺨﺶ ‪.(۵‬‬

‫ﮔﺰارش هﺎﯼ ﻣﺘﻌﺪد هﻨﺪرﺳﻮن )ﺳﻔﻴﺮ وﻗﺖ ﺁﻣﺮﯾﮑﺎ در اﯾﺮان( ﻧﻴﺰ ﺷـﻮاهﺪ ﮔﻮﯾـﺎﺋﯽ در ﻣﺨﺎﻟﻔـﺖ ﺷـﺎﻩ ﺑـﺎ ﮐﻮدﺗـﺎ‬

‫ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﻧﻤﻮﻧﻪ هﺎﺋﯽ از اﯾﻦ ﮔﺰارش هﺎ را ﻣﺮور ﻣﯽ ﮐﻨﻴﻢ )‪:(٢٠‬‬

‫ﺷﻤﺎرﻩء ﭘﻴﺎم‪ ،٣٧٧١ :‬ﺑﻴﺴﺘﻢ ﻣﺎرس ‪ ٢٩] ١٩۵٣‬اﺳﻔﻨﺪ ﻣﺎﻩ ‪ [١٣٣١‬ﺗﻠﮕﺮاف‪788.00/3-2053 :‬‬

‫از‪ :‬ﺗﻬﺮان ﺑﻪ‪ :‬وزﯾﺮ ﺧﺎرﺟﻪ‬

‫‪.................................‬‬

‫‪ ... -٢‬ﻋﻼ )وزﯾﺮ درﺑﺎر( ﻣﯽ ﮔﻮﯾﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ وﺟﻮد هﻤﻪء ﺗﻮﺻﻴﻪ هﺎ‪ ،‬ﺷﺎﻩ اﯾﺴﺘﺎدﮔﯽ ﻣﻨﻔﻌﻼﻧﻪ اﯼ دارد‪.‬‬

‫ﻋﻼء ﺗﺮدﯾﺪ دارد ﮐﻪ ﺑﺘﻮان ﺷﺎﻩ را ﺑﻪ ﮐﺎرﺑُﺮدِ اﻗﺪاﻣﯽ ﻓﻌّﺎل ﺑﺮ ﺿﺪ ﻣﺼﺪّق ﺗﺮﻏﻴﺐ ﮐﺮد ﺣﺘّﯽ اﮔﺮ‬

‫ﻣﺼﺪق ﻋﻠﻨﺎً ﺷﺎﻩ را ﺑﺮ ﮐﺮﺳﯽ اﺗﻬﺎم ﺑﻨﺸﺎﻧﺪ‪.‬‬

‫‪.................................‬‬

‫‪ -۶‬ﺑﻨﻈﺮ ﻣﺎ ﺑﻌﻴﺪ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﺪ ﮐﻪ ﺷﺎﻩ ﺗﻘﺎﺿﺎﯼ اﺳﺘﻌﻔﺎﯼ ﻣﺼﺪّق را ﺑﮑُﻨﺪ ‪...‬‬

‫اﻣﻀﺎء‪ :‬هﻨﺪرﺳﻮن‬

‫ﺷــﻤﺎرﻩء ﭘﻴــﺎم‪ ،٣١۵٣ :‬ﺗﻬــﺮان‪ ٣١ ،‬ﻣــﺎرس ‪ ١١] ١٩۵٣‬ﻓــﺮوردﯾﻦ ‪ ،[١٣٣٢‬ﺳــﺎﻋﺖ ﯾــﮏ ﺑﻌــﺪ از ﻇﻬــﺮ‪ ،‬ﺗﻠﮕــﺮاف‬

‫‪788.00/3-3153‬‬
 ‫‪.....................................‬‬

‫‪ -٣‬ﻋﻼء ﻣﯽ ﮔﻮﯾﺪ ﮐﻪ در هﻔﺘﻪء ﮔﺬﺷﺘﻪ ﮔﺮوهﯽ از ﺳﻴﺎﺳﺘﻤﺪاران ﺑﺎ وﯼ ﺗﻤﺎس ﮔﺮﻓﺘﻪ و اﺻﺮار داﺷﺘﻨﺪ ﺗﺎ وﯼ‬

‫ﺑﻪ ﺷﺎﻩ ﺑﮕﻮﯾﺪ ﮐﻪ ﺗﻌﻠّﻞ ﺑﻴﺸﺘﺮ در اﻗﺪام ﻋﻠﻴﻪ ﻣﺼﺪّق ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺑﺮاﯼ ﻧﺠﺎت اﯾﺮان ﺑﺴﻴﺎر دﯾﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ‬

‫ﻋﻘﻴﺪﻩء ﻋﻼء‪ :‬اﮐﺜﺮ اﯾﻦ اﻓﺮاد ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻓﺮدﯼ ﮐﻪ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﻣﺼﺪّق ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺗﻴﻤﺴﺎر زاهﺪﯼ‬

‫اﺳﺖ‪ .‬زاهﺪﯼ از ﺣﻤﺎﯾﺖ رهﺒﺮان ﺳﻴﺎﺳﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﮐﺎﺷﺎﻧﯽ‪ ،‬ﺣﺎﺋﺮﯼ زادﻩ‪ ،‬ﺑﻘﺎﺋﯽ و ﺑﺮادران ذواﻟﻔﻘﺎرﯼ و ﺳﺎﯾﺮ‬

‫ﻣﺤﺎﻓﻈﻪ ﮐﺎران و ارﺗﺶ ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ‪ .‬ﻣﮑّﯽ ﻧﻴﺰ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ از او ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﯽ ﻧﻤﺎﯾﺪ ‪ ...‬ﻋﻼء ﺑﻪ زاهﺪﯼ‬

‫ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد ﮐﻪ وﯼ اﻃﻤﻴﻨﺎن دارد ﮐﻪ ﺷﺎﻩ ﻣﺎﯾﻞ ﻧﻴﺴﺖ اﻗﺪاﻣﯽ ﺑﺮﺧﻼف ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ اﻧﺠﺎم دهﺪ‪ .‬ﺷﺎﻩ‬

‫در ﯾﮏ ﮐﻮدﺗﺎ ﺷﺮﮐﺖ ﻧﻤﯽ ﮐﻨﺪ ‪...‬‬

‫اﻣﻀﺎء‪ :‬هﻨﺪرﺳﻮن‬

‫ﺷﻤﺎرﻩء ﭘﻴﺎم‪ ،٣٩٩۴ :‬ﺗﻬﺮان‪ ١١ ،‬ﺁورﯾﻞ ‪ ٢٣] ،١٩۵٣‬ﻓﺮوردﯾﻦ ‪ ،[١٣٣٢‬ﺗﻠﮕﺮاف‪788.00/4-1153 :‬‬

‫ﺑﮑﻠّﯽ ﺳﺮّﯼ‬

‫از‪ :‬ﺗﻬﺮان ﺑﻪ‪ :‬وزﯾﺮ ﺧﺎرﺟﻪ‬

‫‪.....................................‬‬

‫‪ -٣‬ﻋﻼء ﮔﻔﺖ ﮐﻪ هﺮ ﭼﻨﺪ او ﻣﺮﺗّﺐ ﺑﻪ ﺷﺎﻩ ﺗﻮﺻﻴﻪ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﺎ ﻗﺪرت در ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﺼﺪّق ﺑﺎﯾﺴﺘﺪ وﻟﯽ ﺗﺮدﯾﺪ‬

‫دارد ﮐﻪ ﺷﺎﻩ ﺷﺨﺺ دﯾﮕﺮﯼ را ﺑﺠﺎﯼ ﻣﺼﺪّق ﻣﻨﺼﻮب ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﯾﺎ ﺣﺘّﯽ ﺗﻤﺎﯾﻞ ﺑﻪ ﺷﺨﺺ دﯾﮕﺮﯼ ﺟﻬﺖ‬

‫ﻧﺨﺴﺖ وزﯾﺮﯼ را‪ ،‬ﭘﻴﺶ از اﯾﻨﮑﻪ ﻣﺠﻠﺲ رأﯼ ﺗﻤﺎﯾﻞ ﺑﻪ ﺁن ﺷﺨﺺ دادﻩ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﺑﺮاز ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬

‫‪......................................‬‬

‫اﻣﻀﺎء‪ :‬هﻨﺪرﺳﻮن‬

‫ﺷﻤﺎرﻩء ﭘﻴﺎم‪ ،۴٠٢٧ :‬ﺗﺎرﯾﺦ ‪ ١۵‬ﺁورﯾﻞ ‪ ٢۶] ١٩۵٣‬ﻓﺮوردﯾﻦ ‪[١٣٣٢‬‬

‫وزارت ﺧﺎرﺟﻪ‪ ،‬ﺗﻠﮕﺮاف درﯾﺎﻓﺘﯽ از ﺳﻔﻴﺮ ﺁﻣﺮﯾﮑﺎ در ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﺗﻠﮕﺮاف‪788.00/4-1553 :‬‬

 ‫‪ -١‬ﻋﻼء )وزﯾﺮ درﺑﺎر( اﻣﺮوز ﺻﺒﺢ زود ﺑﻪ دﯾﺪار ﻣﻦ ﺁﻣﺪ‪ .‬وﯼ اﻇﻬﺎر داﺷﺖ ﮐﻪ دﯾﺮوز ﻃﯽ ﯾﮏ ﮔﻔﺘﮕﻮﯼ ﻃﻮﻻﻧﯽ ﺑﺎ‬

‫ﺷﺎﻩ ﺳﻌﯽ ﮐﺮدﻩ ﺑﻮد ﺷﺎﻩ را ﻣﺘﻘﺎﻋﺪ ﮐﻨﺪ ﺗﺎ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺣﻮادث داﺧﻞ ﮐﺸﻮر اﻗﺪاﻣﺎت ﻣﺜﺒﺘﯽ اﻧﺠﺎم دهﺪ‪ .‬ﺷﺎﻩ در‬

‫ﭘﺎﺳﺦ ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد ﮐﻪ او ﻣﻮﺿﻊ ﺧﻮد را ﻗﻄﻌﯽ ﮐﺮدﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﺎ زﻣﺎﻧﻴﮑﻪ ﻣﺠﻠﺲ رأﯼ ﻋﺪم اﻋﺘﻤﺎد ﺑﻪ ﻣﺼﺪّق‬

‫ﻧﺪهﺪ و ﺗﻤﺎﯾﻠﯽ ﺑﻪ ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ وﯼ اﺑﺮاز ﻧﮑﻨﺪ‪ ،‬ﺷﺎﻩ ﭘﻴﺸﮕﺎم ﻧﺨﻮاهﺪ ﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺷﺎﻩ دو دﻟﻴﻞ ﮐﻠّﯽ ﺑﺮاﯼ اﺗّﺨﺎذ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻮﺿﻌﯽ اﺑﺮاز ﮐﺮدﻩ اﺳﺖ‪:‬‬

‫اﻟﻒ‪ -‬ﺷﺎﻩ ﮔﻔﺖ ﮐﻪ وﯼ ﺑﻪ اﻧﮕﻠﻴﺴﯽ هﺎ ﻣﻈﻨﻮن اﺳﺖ و ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺁﻧﻬﺎ ﻣﺴﺌﻮل اﺧﺘﻼف ﻓﻌﻠﯽ ﺑﻴﻦ‬

‫دوﻟﺖ و درﺑﺎر هﺴﺘﻨﺪ و ﻗﺼﺪ دارﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﺎ اﯾﺠﺎد ﯾﮏ ﺟﻨﮓ داﺧﻠﯽ‪ ،‬اﯾﺮان را ﺗﺠﺰﯾﻪ و ﺑﻴﻦ ﺧﻮد و روس هﺎ ﺗﻘﺴﻴﻢ‬

‫ﮐﻨﻨﺪ ‪...‬‬

‫ب‪ -‬او )ﺷﺎﻩ( ﻧﻤﯽ ﺧﻮاهﺪ ﺁﻟﺖ دﺳﺖ ﺳﻴﺎﺳﺘﻤﺪاران ﺟﺎﻩ ﻃﻠﺐ و ﺑﯽ ﺻﻔﺖ اﯾﺮاﻧﯽ ﺷﻮد‪ .‬ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن‬

‫ﻣﺠﻠﺲ از ﯾﮏ در‪ ،‬ﻧﺰدِ او ﻣﯽ ﺁﯾﻨﺪ و داﺳﺘﺎﻧﯽ ﻣﯽ ﺑﺎﻓﻨﺪ و از درِ دﯾﮕﺮ‪ ،‬ﻧﺰد ﻣﺼﺪّق ﻣﯽ روﻧﺪ و دروغ دﯾﮕﺮﯼ ﻣﯽ‬

‫ﺳﺎزﻧﺪ‪.‬‬

‫‪...............................‬‬

‫‪ ... -٣‬ﺑﻪ ﻋﻘﻴﺪﻩء ﻋﻼء‪ :‬ﺑﺪﺑﺨﺘﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﯽ رﺳﻴﺪ ﮐﻪ ﻗﺎﻧﻊ ﮐﺮدن و ﻗﺒﻮﻻﻧﺪن ﺑﻪ ﺷﺎﻩ در ﮔﺰﯾﻨﺶ و اﻧﺘﺼﺎب ﯾﮏ‬

‫ﻧﺨﺴﺖ وزﯾﺮ‪ ،‬ﺑﺪون ﮐﺴﺐ رأﯼ ﺗﻤﺎﯾﻞ ﻣﺠﻠﺲ‪ ،‬ﻏﻴﺮ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ‪.‬‬

‫اﻣﻀﺎء‪ :‬هﻨﺪرﺳﻮن‬

‫ﺷﻤﺎرﻩء ﭘﻴﺎم‪۴٠٩٣ :‬‬

‫از‪ :‬ﺗﻬﺮان ﺑﻪ‪ :‬وزﯾﺮ ﺧﺎرﺟﻪ‪ .‬ﺗﺎرﯾﺦ ‪ ١٩‬ﺁورﯾﻞ ‪ ٣٠] ١٩۵٣‬ﻓﺮوردﯾﻦ ‪ [١٣٣٢‬ﺗﻠﮕﺮاف‪788.00/4-1953 :‬‬

‫ﮑﻠّﯽ ﺳﺮّﯼ‬
‫ﺑُ‬

‫‪ -١‬ﻋﻼء وزﯾﺮ درﺑﺎر‪ ،‬اﻣﺮوز ﺻﺒﺢ ﺑﻪ دﯾﺪار ﻣﻦ ﺁﻣﺪ‪ .‬وﯼ ﮔﻔﺖ ﺑﺎ وﺟﻮد هﻤﻪء ﺗﻼش هﺎﯼ او و دوﺳﺘﺎن دﯾﮕﺮ‬

‫ﺷﺎﻩ‪ ،‬اﻋﻠﻴﺤﻀﺮت ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ روﯾﺪادهﺎﯼ داﺧﻞ ﮐﺸﻮر هﻤﭽﻨﺎن در ﯾﮏ ﺣﺎﻟﺖ اﻧﻔﻌﺎﻟﯽ و ﺗﻘﺮﯾﺒﺎً وازدﻩ‬

‫ﻣﺎﻧﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﺗﺮس ﻋﻼء اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺒﺎدا ﺁن دﺳﺘﻪ از ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن ﻣﺠﻠﺲ ﮐﻪ ﺳﻌﯽ در ﺣﻔﻆ اﺧﺘﻴﺎرات‬

‫ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﺷﺎﻩ‪ ،‬داﺷﺘﻪ اﻧﺪ در ﺑﺮاﺑﺮ ﺗﺎﺧﺖ و ﺗﺎز ﻣﺼﺪّق و ﻧﻴﺰ ﺑﺨﺎﻃﺮ ﺳﺴﺘﯽ ﺷﺎﻩ ﺳﺮﺧﻮردﻩ ﺷﺪﻩ و ﺗﺴﻠﻴﻢ‬

‫ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
 ‫‪ -٢‬ﻋﻼء ﮔﻔﺖ ﮐﻪ ﺷﺎﻩ هﺮ روز دﯾﺪار ﺑﺎ زاهﺪﯼ را ﺑﻪ ﻋﻘﺐ ﻣﯽ اﻧﺪازد‪ .‬ﻋﻼء ﻓﮑﺮ ﻧﻤﯽ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺷﺎﻩ‬

‫ﺁﻧﻄﻮرﯾﮑﻪ ﺷﺎﯾﻊ اﺳﺖ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ زاهﺪﯼ ﺑﯽ ﺗﻔﺎوت و ﺳﺮد ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬وﻟﯽ ﻓﻌﻼً ﺑﺮاﯼ اﻧﺘﺨﺎب زاهﺪﯼ ﺑﻪ ﻧﺨﺴﺖ‬

‫وزﯾﺮﯼ ﺣﺮارﺗﯽ ﻧﺸﺎن ﻧﻤﯽ دهﺪ‪.... .‬‬

‫‪...............................‬‬

‫‪ -٣‬ﻋﻼء ﮔﻔﺖ ﮐﻪ ﺷﺎﻩ از ﻣﺠﺎرﯼِ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﺎ راﯾﺰﻧﯽ هﺎﯼ ﻣﺘﻀﺎد روﺑﺮو اﺳﺖ‪ .‬و در ﭼﻨﻴﻦ ﺷﺮاﯾﻄﯽ ﺑﺠﺎﯼ‬

‫ﺗﺼﻤﻴﻢ ﮔﻴﺮﯼ ﺗﺮﺟﻴﺢ ﻣﯽ دهﺪ ﮐﻪ دﺳﺖ روﯼ دﺳﺖ ﺑﮕﺬارد و ﮐﺎرﯼ ﻧﮑﻨﺪ‪.‬‬

‫اﯾﻦ ﻋﺪم ﺗﺤّﺮﮎِ ﺷﺎﻩ ﺑﺎﻋﺚ ﺳﺮﺧﻮردﮔﯽ و ﻧﮕﺮاﻧﯽ دوﺳﺘﺎن اوﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺪون رهﺒﺮﯼ و دﺳـﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ ﺷـﺎﻩ ﺑـﺮاﯼ‬

‫ﺣﻔﻆ ﺗﻌﺎدل و ﻧﻈﻢ در ﮐﺸﻮر در ﺗﻼش اﻧﺪ‪.‬‬

‫اﻣﻀﺎء‪ :‬هﻨﺪرﺳﻮن‬

‫ﺷﻤﺎرﻩء ﭘﻴﺎم‪ ٢۵ ،۴١٩٢ :‬ﺁورﯾﻞ ‪] ١٩۵٣‬ﭘﻨﺠﻢ اردﯾﺒﻬﺸﺖ ‪ ،[١٣٣٢‬ﺗﻠﮕﺮاف‪788.00/4-2553 :‬‬

‫ﮑﻠّﯽ ﺳﺮّﯼ‬
‫ﺑُ‬

‫از ﺳﻔﻴﺮ ﺁﻣﺮﯾﮑﺎ در ﺗﻬﺮان ﺑﻪ وزﯾﺮ ﺧﺎرﺟﻪ‬

‫‪..............................‬‬

‫ﻋﻼء ﻣﺮﺗﺐ ﺑﻪ ﺷﺎﻩ ﺗﻮﺻﻴﻪ ﻣﯽ ﮐﺮد ﮐﻪ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﺼﺪّق ﻗﺎﻃﻌﻴﺖ ﺑﺨﺮج دهﺪ و ﺿﻤﻨﺎً ﺷﺮوع ﺑﻪ اﻗﺪاﻣﺎﺗﯽ ﺑﮑﻨﺪ‬

‫ﮐﻪ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮ دوﻟﺖ ﺷﻮد‪ .‬هﺮ ﭼﻨﺪ ﻋﻼء زاهﺪﯼ را ﭼﻨﺪان ﻧﻤﯽ ﭘﺴﻨﺪد ﺑﺎ اﯾﻦ هﻤﻪ ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ ﮐﻪ در‬

‫ﺷﺮاﯾﻂ ﻓﻌﻠﯽ‪ ،‬زاهﺪﯼ ﺗﻨﻬﺎ ﺷﺨﺼﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﺟﺎﯼ ﻣﺼﺪّق را ﺑﮕﻴﺮد‪ .‬در اﯾﻦ ﭘﻨﺞ ﺷﺶ هﻔﺘﻪء‬

‫ﮔﺬﺷﺘﻪ‪ ،‬ﻋﻼء داﺋﻤﺎً ﺗﻼش ﮐﺮدﻩ ﺑﻮد ﺗﺎ ﺷﺎﻩ را ﻣﺘﻘﺎﻋﺪ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﮔﺎﻣﻬﺎﯾﯽ ﺑﺮدارد و ﻋﻼﻗﻪء ﺧﻮد را ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ‬

‫زاهﺪﯼ ﻧﺸﺎن دهﺪ‪.‬‬

‫ﺷﺎﻩ ﭼﻨﻴﻦ واﻧﻤﻮد ﻣﯽ ﮐﺮد ﮐﻪ از اﯾﻦ ﻧﺼﻴﺤﺖ هﺎ دﻟﺨﻮر ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪......................................‬‬
 ‫ﻋﻼء ﺑﺴﺨﺘﯽ ﮐﻮﺷﻴﺪﻩ ﺑﻮد ﺷﺎﻩ را ﻣﺘﻘﺎﻋﺪ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ او اﺟﺎزﻩ دهﺪ ﺗﺎ ﺑﻌﻨﻮان وزﯾﺮ درﺑﺎر ﺑﻪ اﺗﻬﺎﻣﺎت ﻣﺼﺪّق‬

‫ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺷﺎﻩ و درﺑﺎر ﭘﺎﺳﺦ دهﺪ‪ .‬ﺷﺎﻩ ﻗﺴﻤﺖ هﺎﯼ اﺳﺎﺳﯽ ﻣﺘﻦ را ﺣﺬف ﮐﺮدﻩ ﺑﻮد و ﺑﻌﺪ ﺑﻪ ﻋﻼء ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد‬

‫ﮐﻪ دﯾﮕﺮ ﻣﺴﺌﻮل ﭘﺎﺳﺦ دادن ﺑﻪ ﻣﺼﺪّق ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ .‬وﻗﺘﯽ ﻣﺼﺪّق و اﻃﺮاﻓﻴﺎﻧﺶ ﻓﻬﻤﻴﺪﻧﺪ ﮐﻪ ﺳﺘﻮن اﺻﻠﯽ ﻣﻘﺎوﻣﺖ‬

‫ﺷﺎﻩ‪ ،‬ﺧﻮدِ ﻋﻼء اﺳﺖ ﻧﻴﺮوهﺎﯼ ﺧﻮد را ﺑﺮاﯼ ﮐﻮﺑﻴﺪن او ﺑﺴﻴﺞ ﮐﺮدﻧﺪ‪.‬‬

‫‪.......................................‬‬

‫اوج ﻓﺸﺎر ﺑﺮ ﺷﺎﻩ‪ ،‬زﻣﺎﻧﯽ ﺑﻮد ﮐﻪ دﮐﺘﺮ ﻓﺎﻃﻤﯽ وزﯾﺮ ﺧﺎرﺟﻪ در روز ‪ ١٩‬ﺁورﯾﻞ )‪ ٣٠‬ﻓﺮوردﯾﻦ ‪ (١٣٣٢‬ﺑﻪ دﯾﺪار‬

‫ﺷﺎﻩ رﻓﺖ‪ .‬اﯾﻦ دﯾﺪار ﺑﺪون ﺻﻼﺣﺪﯾﺪ ﻋﻼء و ﺑﺪون اﻃﻼع وﯼ اﻧﺠﺎم ﮔﺮﻓﺖ و دو ﺳﺎﻋﺖ ﻃﻮل ﮐﺸﻴﺪ‪ .‬ﻓﺎﻃﻤﯽ در‬

‫اﯾﻦ دﯾﺪار ﺑﺎ ﻣﺪاهﻨﻪ از ﺷﺎﻩ‪ ،‬ﺑﻪ او ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد ﮐﻪ راﯾﺰﻧﯽ هﺎﯼ ﻋﻼء ﺑﻪ ﺿﺮر ﺷﺎﻩ اﺳﺖ و اﮔﺮ او از ﺳﺮِ‬

‫ﮐﺎر ﺑﺮداﺷﺘﻪ ﺷﻮد ﺗﻤﺎم اﺧﺘﻼﻓﺎت ﺷﺎﻩ و ﻣﺼﺪّق ﻗﺎﺑﻞ ﺣﻞ ﺧﻮاهﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻌﺪ از ﺷﺮﻓﻴﺎﺑﯽ ﻓﺎﻃﻤﯽ‪ ،‬ﺷﺎﻩ ﻧﺴﺒﺖ‬

‫ﺑﻪ ﻋﻼء ﻧﺎراﺣﺖ ﺑﻮد و از ﮔﻔﺘﮕﻮ ﺑﺎ وﯼ ﭘﺮهﻴﺰ ﻣﯽ ﮐﺮد‪.‬‬

‫اﻣﻀﺎء‪ :‬هﻨﺪرﺳﻮن‬

‫ﺷﻤﺎرﻩء ﭘﻴﺎم‪٩۵٣ :‬‬

‫ﮔﺰارش ﮔﻔﺘﮕﻮﯼ ﺳﻔﻴﺮ و اﻋﻀﺎء ﺑﺮﺟﺴﺘﻪء ﺳﻔﺎرت ﺁﻣﺮﯾﮑﺎ ﺑﺎ ﻣﺤﺮم ﺷﺎﻩ‬

‫‪ ١۴‬ﻣﻪ ‪ ٢۴] ١٩۵٣‬اردﯾﺒﻬﺸﺖ ‪ ،[١٣٣٢‬ﺗﻠﮕﺮاف‪788.00/5-1953 :‬‬

‫‪.................................................‬‬

‫ﺷﺎﻩ ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﮔﺬﺷﺖ زﻣﺎن‪ ،‬ﻣﺼﺪّق را ﺑﯽ اﻋﺘﺒﺎر ﺧﻮاهﺪ ﺳﺎﺧﺖ ‪ ...‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺑﺮﮐﻨﺎر ﮐﺮدن‬

‫ﻣﺼﺪّق از راﻩ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ در ﺁﯾﻨﺪﻩء ﻧﻪ ﭼﻨﺪان دور‪ ،‬ﻋﻤﻠﯽ ﺧﻮاهﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﺧﻮدِ ﺷﺎﻩ اﯾﻦ ﺷﻴﻮﻩ را ﺗﺮﺟﻴﺢ‬

‫ن دﻟﺒﺨﻮاﻩ ﺷﺎﻩ ﻣﺒﻨﯽ ﺑﺮ ﻋﺰل ﻣﺼﺪّق و اﻧﺘﺼﺎب ﺷﺨﺺ دﯾﮕﺮﯼ‬

‫ﻣﯽ دهﺪ ﺗﺎ ﻣﺜﻼً ﯾﮏ ﮐﻮدﺗﺎﯼ ﻧﻈﺎﻣﯽ ﯾﺎ ﻓﺮﻣﺎ ِ‬

‫ﺑﻪ ﻧﺨﺴﺖ وزﯾﺮﯼ‪ ،‬ﯾﺎ زﻧﺪاﻧﯽ ﮐﺮدن ﻣﺼﺪّق ﯾﺎ ﺗﺒﻌﻴﺪ وﯼ ﯾﺎ ﺣﺘّﯽ ﻣﺮگ او ﺑﺪﺳﺖ ﺑﻠﻮاﺋﻴﺎن ﺗﻬﺮان‪ .‬در هﺮ ﯾﮏ از اﯾﻦ‬

‫ﻣﻮارد‪ ،‬از ﻣﺼﺪّق ﯾﮏ ﺷﻬﻴﺪ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺧﻮاهﺪ ﺷﺪ و ﺳﺮﭼﺸﻤﻪء دردﺳﺮهﺎﯼ ﺟﺪّﯼ در ﺁﯾﻨﺪﻩ ﺧﻮاهﺪ ﺷﺪ ‪...‬‬

‫ﺷﺎﻩ ﺗﺮﺟﻴﺢ ﻣﯽ دهﺪ ﮐﻪ ﺧﻮد هﻴﭻ اﺑﺘﮑﺎرﯼ ﻋﻠﻴﻪ ﻣﺼﺪّق ﺑﺨﺮج ﻧﺪهﺪ و اﺣﺴﺎس ﻣﯽ ﮐﺮد ﮐﻪ ﻣﺼﺪّق ﭼﻮن‬

‫از ﻃﺮﯾﻖ ﭘﺎرﻟﻤﺎن ﺑﻪ ﻗﺪرت رﺳﻴﺪﻩ‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ از هﻤﺎن ﻃﺮﯾﻖ ﺳﺮﻧﮕﻮن ﺷﻮد و ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ ﮐﻪ از ﻃﺮف ﺷﺎﻩ‬

‫هﻴﭽﮕﻮﻧﻪ ﻣﺪاﺧﻠﻪء ﺁﺷﮑﺎرﯼ ﺻﻮرت ﻧﮕﻴﺮد ‪...‬‬

‫اﻣﻀﺎء‪ :‬هﻨﺪرﺳﻮن‬
 ‫‪.................................................‬‬

‫ﺷﻤﺎرﻩء ﭘﻴﺎم‪۴۵٧٣ :‬‬

‫ﮔﺰارش ﮔﻔﺘﮕﻮﯼ هﻨﺪرﺳﻮن ﺑﺎ ﻣﺤﻤﺪرﺿﺎ ﺷﺎﻩ‬

‫ﺗﺎرﯾﺦ ‪ ٣٠‬ﻣﻪ ‪ ٩] ١٩۵٣‬ﺧﺮداد ‪ [١٣٣٢‬ﺳﺎﻋﺖ ‪ ١‬ﺑﻌﺪ از ﻇﻬﺮ‪ ،‬ﺗﻠﮕﺮاف‪788.11/5-3053 :‬‬

‫‪...............................‬‬

‫‪ -٢‬ﺷﺎﻩ اﻇﻬﺎر ﮐﺮد‪ :‬اﻧﮕﻠﻴﺴﯽ هﺎ در ﮔﺬﺷﺘﻪ ﮐﻮﺷﻴﺪﻩ ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ وﯼ را ﻗﺎﻧﻊ ﮐﻨﻨﺪﺗﺎ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﯾﮏ ﭘﺎدﺷﺎﻩ ﻣﺸﺮوﻃﻪ‬

‫ﺑﺮ اﺳﺎس ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﺑﻪ ﻣﻔﻬﻮم اروﭘﺎﺋﯽ رﻓﺘﺎر ﻧﻤﻮدﻩ و از ﻣﺸﺎرﮐﺖ در زﻧﺪﮔﯽ ﺳﻴﺎﺳﯽ اﯾﺮان ﺧﻮددارﯼ‬

‫ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬ﺷﺎﻩ ﮔﻔﺖ ﮐﻪ ﺑﻨﻈﺮ ﻣﯽ رﺳﺪ ﺳﻴﺎﺳﺖ اﻧﮕﻠﻴﺴﯽ هﺎ در اﯾﻦ ﺑﺎرﻩ‪ ،‬اﯾﻨﮏ در ﺣﺎل ﺗﻐﻴﻴﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﺷﺎﻩ‪،‬‬

‫ﺷﺨﺼﺎً ﻣﺘﻘﺎﻋﺪ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ ﮐﻪ اﮔﺮ وﯼ ﻓﻘﻂ ﻧﻘﺶ ﻣﺤﺪود و ﻣﻌﻴّﻨﯽ در زﻧﺪﮔﯽ ﺳﻴﺎﺳﯽ و ﺑﻮﯾﮋﻩ ﺣﻴﺎت ﻧﻈﺎﻣﯽ‬

‫ﮐﺸﻮر اﯾﻔﺎء ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﮐﺸﻮر دﭼﺎر ﺁﺷﻮب و ﺁﺷﻔﺘﮕﯽ و هﺮج و ﻣﺮج ﺧﻮاهﺪ ﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺷﺎﻩ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﺎﯾﺪ ﺻﺎدﻗﺎﻧﻪ و ﺻﺮﯾﺢ اﻋﺘﺮاف ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺗﺎﮐﻨﻮن ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻪ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺧﻮد درﺑﺎرﻩء ﺣﺮاﺳﺖ از‬

‫ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ رﻓﺘﺎر ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬ﻣﺼﺪّق در ﯾﮑﺴﺎل ﮔﺬﺷﺘﻪ‪ ،‬ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ را زﯾﺮ ﭘﺎ ﮔﺬاﺷﺘﻪ اﺳﺖ و او )ﺷﺎﻩ(‬

‫ﻣﺘﺄﺳﻔﺎﻧﻪ در ﻣﻮﻗﻌﻴّﺘﯽ ﻧﺒﻮدﻩ ﮐﻪ دﺧﺎﻟﺖ ﮐﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ -٣‬ﺑﻪ ﺷﺎﻩ ﮔﻔﺘﻢ ﮐﻪ ﻣﺎﯾﻠﻢ ﻧﻈﺮش را ﺑﯽ ﭘﺮدﻩ و ﺻﺮﯾﺢ درﺑﺎرﻩء ﺳﺮﻟﺸﮕﺮ زاهﺪﯼ ﺑﻴﺎن ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺷﺎﻩ ﮔﻔﺖ ﮐﻪ ﺑﻨﻈﺮ‬

‫او ﺳﺮﻟﺸﮕﺮ زاهﺪﯼ ﻣﺮد ﻓَـﮑﻮرﯼ ﻧﻴﺴﺖ )‪ ،(not intellectual giant‬ﺑﺎ اﯾﻦ وﺟﻮد‪ ،‬ﺑﺮاﯼ ﺷﺎﻩ‪ ،‬زاهﺪﯼ ﺑﻪ ﺳﻪ‬

‫ﺷﺮط ﻗﺎﺑﻞ ﻗﺒﻮل ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬

‫اﻟﻒ‪ :‬زاهﺪﯼ ﺑﺎﯾﺪ از راﻩ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ و ﭘﺎرﻟﻤﺎﻧﯽ ﺑﻪ ﻗﺪرت ﻧﺸﺎﻧﺪﻩ ﺷﻮد‪ ،‬ﻧﻪ از راﻩ ﮐﻮدﺗﺎ‪.‬‬

‫ب‪ :‬زاهﺪﯼ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺎ ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﯽ ﮔﺴﺘﺮدﻩء ﺳﻴﺎﺳﯽ ﺑﻪ ﻗﺪرت ﺑﺮﺳﺪ ‪...‬‬

‫ج‪ :‬دوﻟﺖ زاهﺪﯼ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺮاﯼ ﺁﻣﺮﯾﮑﺎ و دوﻟﺖ ﺑﺮﯾﺘﺎﻧﻴﺎ ﻣﻘﺒﻮل ﺑﺎﺷﺪ ‪...‬‬

‫‪ ... -۴‬ﺷﺎﻩ ﮔﻔﺖ ﮐﻪ )درﺑﺎرﻩء زاهﺪﯼ( ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻋﻘﻴﺪﻩ ﻧﺨﻮاهﺪ داد‪ ،‬وﻟﯽ ﻣﻬﻢ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺷﺮاﯾﻄﯽ ﮐﻪ ﻗﺒﻼً ﺑﻪ‬

‫ﺁن هﺎ اﺷﺎرﻩ ﮐﺮدﻩ ﺑﻪ روﺷﻨﯽ درﮎ و رﻋﺎﯾﺖ ﮔﺮدد‪ .‬اﮔﺮ زاهﺪﯼ ﺑﺎ ﯾﮏ ﮐﻮدﺗﺎ ﺳﺮِ ﮐﺎر ﺑﻴﺎﯾﺪ‪ ،‬ﺷﺎﻩ در ﺣﻤﺎﯾﺖ‬
 ‫از او دو دل ﺧﻮاهﺪ ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﮕﺮ اﯾﻨﮑﻪ ﻣﻄﻤﺌﻦ ﺑﺎﺷﺪ ﭘﺸﺖ ﺳﺮِ او ﻃﻴﻔﯽ ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪ از رهﺒﺮان ﺳﻴﺎﺳﯽ ﻗﺮار دارد‬

‫و ﻧﻴﺰ وﯼ از ﺣﻤﺎﯾﺖ ﮔﺴﺘﺮدﻩء ﻣﺮدم ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -۵‬ﺷﺎﻩ اﻓﺰود ﮐﻪ ﺑﻬﺮ ﺣﺎل ﻓﮑﺮ ﻧﻤﯽ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ زاهﺪﯼ ﺑﺘﻮاﻧﺪ از راﻩ ﮐﻮدﺗﺎ ﻗﺪرت را ﺑﺪﺳﺖ ﮔﻴﺮد‪.‬‬

‫ﺑﻪ ﺷﺎﻩ ﮔﻔﺘﻢ ﮐﻪ ﻣﺎﯾﻠﻢ‪ ،‬ﺷﺎﻩ ﺑﺎر دﯾﮕﺮ ﻣﻮﺿﻊ ﺧﻮدش را درﺑﺎرﻩء ﺳﺮﻟﺸﮕﺮ زاهﺪﯼ اﻋﻼن ﮐﻨﺪ‪ .‬ﭼﻮن ﺑﺮاﯼ دوﻟﺖ‬

‫ﺁﻣﺮﯾﮑﺎ ﻻزم و ﺿﺮورﯼ اﺳﺖ‪ ،‬زﯾﺮا ﺑﻪ ﺗﺼﻤﻴﻤﺎﺗﯽ ﮐﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد ﻣﺮﺑﻮط اﺳﺖ‪ .‬اﻋﻠﻴﺤﻀﺮت ﮔﻔﺖ‬

‫ﺑﻪ دوﻟﺖ ﻣﺘﺒﻮع ﺧﻮد‪ ،‬ﺁﻣﺮﯾﮑﺎ ﺑﮕﻮﯾﻢ ﮐﻪ ﺷﺎﻩ ﻧﺨﺴﺖ وزﯾﺮﯼ زاهﺪﯼ را ﺧﻮاهﺪ ﭘﺬﯾﺮﻓﺖ ﻣﻨﻮط ﺑﻪ اﯾﻨﮑﻪ‬

‫ﺷﺮاﯾﻄﯽ ﮐﻪ ﻗﺒﻼً در اﯾﻦ ﻣﻮرد ﺑﺮاﯼ ﻣﻦ ﻋﻨﻮان ﮐﺮدﻩ ﺑﻮد رﻋﺎﯾﺖ ﺷﻮد‪.‬‬

‫‪..................................‬‬

‫‪ -۶‬ﺷﺎﻩ ﮔﻔﺖ‪ :‬هﻨﻮز ﺑﺮ اﯾﻦ ﻋﻘﻴﺪﻩ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺣﻞ ﻣﺴﺌﻠﻪء ﻧﻔﺖ ﺑﺎ ﺧﻮدِ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق ﺁﺳﺎن ﺗﺮ ﺧﻮاهﺪ ﺑﻮد‬

‫ﺗﺎ ﺑﺎ ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ وﯼ‪ .‬ﺷﺎﻩ هﻤﭽﻨﻴﻦ ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ ﮐﻪ اﮔﺮ ﺣﻞ ﻣﺴﺌﻠﻪء ﻧﻔﺖ ﺑﺎ ﺧﻮدِ ﻣﺼﺪّق ﺻﻮرت ﺑﮕﻴﺮد‪ ،‬وﯼ‬

‫اﻣﺘﻴﺎزات ﺑﻴﺸﺘﺮﯼ ﺑﺮاﯼ اﻧﮕﻠﻴﺴﯽ هﺎ ﻣﻠﺤﻮظ ﺧﻮاهﺪ داﺷﺖ ﺗﺎ هﺮ ﮐﺲ دﯾﮕﺮﯼ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺟﺎﯼ او ﺑﻴﺎﯾﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﺷﺎﻩ‬

‫ﻣﺘﻮﺟّﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ ﮐﺮدن ﺑﺎ ﻣﺼﺪّق ﮐﺎر ﺑﺴﻴﺎر دﺷﻮارﯼ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎ اﯾﻦ وﺻﻒ‪ ،‬ﺑﻨﻈﺮ ﺷﺎﻩ اﮔﺮ راﻩ و ﻣﻔﺮّﯼ‬

‫ﺑﺮاﯼ ﺣﻞ ﻣﺸﺎﺟﺮﻩء ﻧﻔﺖ ﺑﺎ ﻣﺼﺪّق ﭘﻴﺪا ﺷﻮد‪ ،‬ﻏﻨﻴﻤﺖ ﺧﻮاهﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﭼﻨﻴﻦ راهﯽ ﺣﺘّﯽ اﮔﺮ ﺑﻪ اداﻣﻪء‬

‫ﺣﮑﻮﻣﺖ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق ﻣﻨﺠﺮ ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﺎز‪ ،‬ارزشِ ﺁﻧﺮا دارد ﮐﻪ ﺣﺪاﮐﺜﺮِ ﺗﻼش در اﯾﻦ راﻩ ﺑﮑﺎر رود‪.‬‬

‫‪ -٧‬ﺷﺎﻩ هﻤﭽﻨﻴﻦ ﮔﻔﺖ ﮐﻪ وﺿﻊ ﻣﺎﻟﯽ و اﻗﺘﺼﺎدﯼ اﯾﺮان ﺁﻧﻘﺪر ﺧﺮاب اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﻴﺎز ﻓﺮاوان ﺑﻪ ﮐﻤﮏ ﺁﻣﺮﯾﮑﺎ دارد‬

‫ﺣﺘّﯽ ﺑﺎ ﺣﻀﻮر دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق در ﻗﺪرت و ﺣﺘﯽ اﮔﺮ ﭼﻨﻴﻦ ﮐﻤﮏ هﺎﯾﯽ از ﺟﺎﻧﺐ ﺁﻣﺮﯾﮑﺎ ﺑﻪ ﺣﻤﺎﯾﺖ از‬

‫دوﻟﺖ ﻣﺼﺪّق ﺗﻠﻘّﯽ ﺷﻮد‪.‬‬

‫‪...................................‬‬

‫‪ .... -٩‬ﺷﺎﻩ ﺳﭙﺲ ﭘﺮﺳﻴﺪ ﮐﻪ ﺁﯾﺎ ﻣﻦ ﻗﺒﻮل ﻧﺪارم ﮐﻪ ﻧﻔﻊ هﻤﻪ در اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ دﻋﻮاﯼ ﻧﻔﺖ ﺑﻪ ﺻﻮرﺗﯽ ﺑﺎ‬

‫دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق ﻓﻴﺼﻠﻪ ﯾﺎﺑﺪ؟ ﮔﻔﺘﻢ ﮐﻪ‪ :‬ﻧﻈﺮ ﻣﻦ هﻤﻴﺸﻪ هﻤﻴﻦ ﺑﻮدﻩ‪ ،‬وﻟﯽ ﺑﺘﺪرﯾﺞ اﺣﺴﺎس ﻣﯽ ﮐﻨﻢ ﮐﻪ ﺗﺎ‬

‫زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻣﺼﺪّق‪ ،‬ﻧﺨﺴﺖ وزﯾﺮ اﺳﺖ اﯾﻦ ﻣﺎﺟﺮا ﺣﻞ ﺷﺪﻧﯽ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ .‬اﻧﮕﻠﻴﺴﯽ هﺎ دﯾﮕﺮ ﺑﻪ اﯾﻦ‬

‫ﻧﺘﻴﺠﻪ رﺳﻴﺪﻩ اﻧﺪ ﮐﻪ هﺮﮔﻮﻧﻪ ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ اﯼ ﺑﺎ ﻣﺼﺪّق ﺑﯽ ﺛﻤﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ اﮔﺮ ﻗﺮار اﺳﺖ دوﻟﺖ ﻣﺼﺪّق‬

‫ﺑﻤﺎﻧﺪ و ﻣﺴﺌﻠﻪء ﻧﻔﺖ هﻢ ﺣﻞ ﺷﻮد ﺑﺎﯾﺪ ﻣﺼﺪّق ﭘﻴﺸﮕﺎم ﺷﻮد و ﭘﻴﺸﻨﻬﺎداﺗﯽ ﺑﻪ اﻧﮕﻠﻴﺴﯽ هﺎ ﺑﮑﻨﺪ ﮐﻪ ﺁﻧﻬﺎ را‬

‫ﻣﺘﻘﺎﻋﺪ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ او ﻣﺴﺌﻠﻪ را ﺟﺪّﯼ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ ﺗﺠﺮﺑﻪء دو ﺳﺎل ﮔﺬﺷﺘﻪ‪ ،‬ﻣﺸﮑﻞ اﺳﺖ ﻣﺼﺪّق ﺑﺘﻮاﻧﺪ‬

‫اﻧﮕﻠﻴﺴﯽ هﺎ را ﻗﺎﻧﻊ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ او واﻗﻌﺎً ﻃﺮفِ ﺁﻧﻬﺎ ﺑﺮاﯼ ﺣﻞ ﻣﻨﺼﻔﺎﻧﻪ و ﻣﻌﻘﻮلِ ﻣﺴﺌﻠﺔ ﻧﻔﺖ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ ‪...‬‬

‫اﻣﻀﺎء‪ :‬هﻨﺪرﺳﻮن‬
 ‫ﭘﺎﻧﻮﯾﺲ‪:‬‬

‫‪ – ٢٠‬ﻋﻼﻣﺖ ‪ ..........‬ﻧﺸﺎﻧﻪء ﺣﺬف ﺟﻤﻼت ﯾﺎ ﻋﺒﺎراﺗﯽ از ﮔﺰارش هﺎ ﺗﻮﺳﻂ ﻧﻮﯾﺴﻨﺪﻩء اﯾﻦ ﻣﻘﺎل اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺑﺨﺶ ﻧﻬﻢ‪:‬‬

‫* رهﺒﺮان ﭘﻮﭘﻮﻟﻴﺴﺖ‪ ،‬در ﺑﺴﺘﺮ ﺑﻴﺴﻮادﯼ ﻓﺮهﻨﮕﯽ و ﺑﯽ ﻧﻮاﺋﯽ هﺎﯼ ﺳﻴﺎﺳﯽ – اﺟﺘﻤﺎﻋﯽِ ﺟﺎﻣﻌﻪ‬

‫رﺷﺪ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ و ﺑﺎ ﺗﺮﮐﻴﺒﯽ از ﺷﻌﺎر و هﻴﺠﺎن و ﻋﺼﺒﻴّﺖ و ﻋﻮام زدﮔﯽ و ﻋﻈﻤﺖ ﻃﻠﺒﯽ‪ ،‬ﺑﺼﻮرت‬

‫»ﭘﻴﺸﻮا« ﻇﺎهﺮ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫* در ﺗﻤﺎﻣﺖ اﯾﻦ دوران‪ ،‬ﻧﻪ ﻓﺮزاﻧﮕﯽ ﺳﻴﺎﺳﯽ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﺤﻤﺪ ﻋﻠﯽ ﻓﺮوﻏﯽ ﺑﺮاﯼ ﻣﺼﺪّق‪،‬‬

‫ﺟﻠﻮﻩ و ﺟﺬﺑﻪ اﯼ داﺷﺖ و ﻧﻪ ﻓﺮهﻴﺨﺘﮕﯽِ ﻓﺮهﻨﮕﯽ ﺁﻧﺎن در ﺣﻤﺎﯾﺖ از اﺻﻼﺣﺎت اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ رﺿﺎﺷﺎﻩ‪.‬‬

‫* ﺗﻈﺎهﺮات ﻧﻬﻢ اﺳﻔﻨﺪ ‪ ،١٣٣١‬ﻧﻘﻄﻪء ﺁﻏﺎزﯼ ﺑﻮد ﺑﺮاﯼ ﭘﺎﯾﺎن ﺣﮑﻮﻣﺖ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق!‬

‫دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق‪ -‬ﺑﻌﻨﻮان ﯾﮑﯽ از ﺑﺎزﻣﺎﻧﺪﮔﺎن ﺧﺎﻧﺪان ﻗﺎﺟﺎر‪ -‬هﻴﭽﮕﺎﻩ رﺿﺎﺷﺎﻩ را ﺑﺨﺎﻃﺮ ﻧﻘﺶ ﻗﺎﻃﻊ او در اﻧﻘﺮاض‬

‫ﺳﻠﺴﻠﻪء ﺑﯽ ﻟﻴﺎﻗﺖ ﻗﺎﺟﺎرهﺎ‪ ،‬ﻧﺒﺨﺸﻴﺪﻩ ﺑﻮد و ﺑﻬﻤﻴﻦ ﺟﻬﺖ‪ ،‬ﺑﺮﺧﻼف اﺻﻞ ﯾﺎزدهﻢ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﻣﺸﺮوﻃﻴﺖ‬

‫و ﺑﺮﺧﻼف هﻤﻪء ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن ﻣﺠﻠﺲ‪ ،‬ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ در وﻓﺎدارﯼ »ﺑﻪ اﺳﺎس ﺳﻠﻄﻨﺖ و ﺣﻘﻮق ﻣﻠّﺖ« ﺳﻮﮔﻨﺪ ﻧﺨﻮردﻩ‬

‫ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ از ﺁﻏﺎز ﺗﺎ ﭘﺎﯾﺎن ﭘﺎدﺷﺎهﯽ رﺿﺎﺷﺎﻩ ‪ -‬و ﺳﭙﺲ ﻣﺤﻤّﺪ رﺿﺎ ﺷﺎﻩ ‪ -‬ﻣﺼﺪّق ﺑﻌﻨﻮان ﯾﮏ »ﺳﻴﺎﺳﺘﻤﺪارِ‬

‫هﻤﻴﺸﻪ ﻣﺨﺎﻟﻒ« ﺑﺎﻗﯽ ﻣﺎﻧﺪ‪(٢١) .‬‬

‫هﻨﺪرﺳﻮن )ﺳﻔﻴﺮ ﺁﻣﺮﯾﮑﺎ در اﯾﺮان( ﮐﻪ ﺑﺎ ﻣﺼﺪّق رواﺑﻂ ﺑﺴﻴﺎر دوﺳﺘﺎﻧﻪ و ﺻﻤﻴﻤﺎﻧﻪ داﺷﺖ‪ ،‬ﺿﻤﻦ ﮔﺰارش‬

‫‪ ١٠‬ﻣﺎرس ‪ ١٩ = ١٩۵٣‬اﺳﻔﻨﺪ ‪ ،١٣٣١‬درﺑﺎرﻩء ﻣﺼﺪّق ﻣﯽ ﻧﻮﯾﺴﺪ‪:‬‬

‫»ﻣﺼﺪّق ‪ -‬اﺳﺎﺳﺎً‪ -‬ﺁدم ﻣﻨﻔﯽ ﺑﺎﻓﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﺗﻤﺎم دوران ﺣﻴﺎت ﺳﻴﺎﺳﯽ ﺧﻮد‪ ،‬ﺟﺰ اﻗﺪاﻣﺎت ﻣﻨﻔﯽ و دادن‬

‫ﺷﻌﺎر‪ ،‬ﮐﺎر ِ دﯾﮕﺮﯼ ﻧﮑﺮدﻩ و در دورﻩء ﻧﺨﺴﺖ وزﯾﺮﯼ ﺧﻮد ﻧﻴﺰ‪ ،‬اﻗﺪام ﺳﺎزﻧﺪﻩ اﯼ اﻧﺠﺎم ﻧﺪادﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﮐﻮﺷﺶ‬

‫ﺑﺮاﯼ ﺗﺤﻠﻴﻞ اَﻋﻤﺎل و اﻗﺪاﻣﺎت او ﺑﺮ ﭘﺎﯾﻪء ﻋﻘﻞ و ﻣﻨﻄﻖ‪ ،‬اﻣﮑﺎن ﭘﺬﯾﺮ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬او در هﺮ ﻗﺪم ﮐﻪ ﺑﺎ ﺷﮑﺴﺖ‬

‫ﻣﻮاﺟﻪ ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﺪﻧﺒﺎل دﺷﻤﻦ ﺗﺎزﻩ اﯼ ﻣﯽ ﮔﺮدد ﺗﺎ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴّﺖ ﺷﮑﺴﺖ ﺧﻮﯾﺶ را ﺑﺮ ﮔﺮدن وﯼ اﻧﺪازد«‪.‬‬
‫در ﺗﻤﺎﻣﺖ اﯾﻦ دوران‪ ،‬ﻧﻪ ﻓﺮزاﻧﮕﯽ ﺳﻴﺎﺳﯽ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﺤﻤﺪ ﻋﻠﯽ ﻓﺮوﻏﯽ ﺑﺮاﯼ ﻣﺼﺪّق‪ ،‬ﺟﻠﻮﻩ و ﺟﺬﺑﻪ‬

‫اﯼ داﺷﺖ و ﻧﻪ ﻓﺮهﻴﺨﺘﮕﯽِ ﻓﺮهﻨﮕﯽ ﺁﻧﺎن در ﺣﻤﺎﯾﺖ از اﺻﻼﺣﺎت اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ رﺿﺎﺷﺎﻩ ﺑﺮاﯼ ﭘﯽ رﯾﺰﯼ‬

‫ﻣﻬﻨﺪﺳﯽ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺟﻬﺖِ ﺧﺎرج ﮐﺮدنِ اﯾﺮان از ﻗﺮون وﺳﻄﺎﯼ ﺗﺎرﯾﺦ ﺧﻮﯾﺶ‪.‬‬

‫ﻣﺼﺪّق در ﺳﺮاﺳﺮ دوران رﺿﺎ ﺷﺎﻩ و ﻣﺤﻤّﺪ رﺿﺎ ﺷﺎﻩ ﺑﻌﻨﻮان ﯾﮏ ﻣﻨﺘﻘﺪ ﺷﺠﺎع و ﺷﺮﯾﻒ درﺧﺸﻴﺪ‪ ،‬اﻣّﺎ ﺁن‬

‫زﻣﺎن ﮐﻪ ﺑﻌﻨﻮان ﺳﺨﻨﮕﻮﯼ ﺧﻮاﺳﺖ هﺎ و ﺁرزو هﺎﯼ ﯾﮏ ﻣﻠّﺖ‪ ،‬ﻣﺤﺒﻮب ﺗﺮﯾﻦ و ﻣﻘﺘﺪرﺗﺮﯾﻦ ﺷﺨﺼﻴّﺖ ﺳﻴﺎﺳﯽ‬

‫اﯾﺮان ﮔﺮدﯾﺪ‪ ،‬در اﺳﺎرت »وﺟﺎهﺖ ﻣﻠّﯽ« و ﯾﺎ در ﺣﺼﺎر ﻣﺤﺪودﯾّﺖ هﺎ و ﺳﻮداهﺎﯼ ﺳﻴﺎﺳﯽ دﯾﮕﺮ‪ ،‬ﻧﺘﻮاﻧﺴﺖ‬

‫ﺁﻧﭽﻪ را ﮐﻪ او »ﺁزادﯼ«‪» ،‬رﻓﺎﻩ ﻣﻠّﯽ«‪» ،‬ﺗﺮﻗّﯽ و ﺗﻮﺳﻌﻪ« و »ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻗﺎﻧﻮن« ﻣﯽ ﻧﺎﻣﻴﺪ‪ ،‬ﺗﺤﻘّﻖ ﺑﺨﺸﺪ و ﻟﺬا‬

‫ﮐﻮﺷﻴﺪ ﺗﺎ در ﯾﮏ ﺷﺮاﯾﻂ هﻴﺠﺎﻧﯽ‪ ،‬ﺟﺎﻣﻌﻪء اﯾﺮان را از ﺑﺤﺮاﻧﯽ ﺑﻪ ﺑﺤﺮاﻧﯽ دﯾﮕﺮ و از ﻋﺼﺒﻴّﺘﯽ ﺑﻪ ﻋﺼﺒﻴّﺘﯽ دﯾﮕﺮ‬

‫ﭘﺮﺗﺎب ﮐﻨﺪ‪ ،‬و اﯾﻦ‪ -‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﮔﻔﺘﻪ اﯾﻢ‪ -‬ﯾﮑﯽ از ﻣﺸﺨﺼّﻪ هﺎﯼ رهﺒﺮان ﭘﻮﭘﻮﻟﻴﺴﺖ در »ﺟﺎﻣﻌﻪء ﺗﻮدﻩ وار« ) ‪Société‬‬

‫‪ (de Masse‬ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫رهﺒﺮان ﭘﻮﭘﻮﻟﻴﺴﺖ‪ ،‬در ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻧﻴﺎﻓﺘﮕﯽِ ﺟﺎﻣﻌﻪ رﺷﺪ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬در ﺑﺴﺘﺮ ﺑﻴﺴﻮادﯼ هﺎﯼ ﻓﺮهﻨﮕﯽ و ﺑﯽ‬

‫ﻧﻮاﺋﯽ هﺎﯼ ﺳﻴﺎﺳﯽ‪ -‬اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﻣﺮدم‪ ،‬ﻗﻮام ﻣﯽ ﯾﺎﺑﻨﺪ و ﺑﺎ ﺗﺮﮐﻴﺒﯽ از ﺷﻌﺎر و هﻴﺠﺎن و ﻋﺼﺒﻴّﺖ و ﻋﻮام زدﮔﯽ‬

‫و ﻋﻈﻤﺖ ﻃﻠﺒﯽ‪ ،‬ﺑﺼﻮرت »ﭘﻴﺸﻮا« ﯾﺎ »ﭘﺪر ﻣﻠّﺖ« ﻇﺎهﺮ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺧﺎﺳﺘﮕﺎﻩ و ﭘﺎﯾﮕﺎﻩ ﺳُﻨـّﺘﯽ »ﭘﻴﺸﻮا«‬

‫ﺑﺎﻋﺚ ﻣﯽ ﺷﻮد ﺗﺎ در اوج ﺟﻨﺒﺶ‪ ،‬رهﺒﺮان ﻗﺪرﺗﻤﻨﺪ ﻣﺬهﺒﯽ )ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺁﯾﺖ اﷲ ﮐﺎﺷﺎﻧﯽ( ﻧﻴﺰ ﺑﺎ وﯼ‪ ،‬هﻤﺪل و‬

‫هﻤﺮاﻩ ﮔﺮدﻧﺪ‪ ،‬هﻢ از اﯾﻦ روﺳﺖ ﮐﻪ ﻋﻤﻮم ﺟﻨﺒﺶ هﺎﯼ ﭘﻮﭘﻮﻟﻴﺴﺘﯽ در ﮐﺸﻮرهﺎﯼ ﺧﺎورﻣﻴﺎﻧﻪ و ﺁﻣﺮﯾﮑﺎﯼ ﻻﺗﻴﻦ‪،‬‬

‫داراﯼ ﻣﺆﻟّﻔﻪء ﻗﺪرﺗﻤﻨﺪ ﻣﺬهﺒﯽ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺑﺨﺎﻃﺮ ﺧﺼﻠﺖ ﻋَﺼَﺒﯽ و ﺁﻧﺎرﺷﻴﮏِ ﺧﻮد‪» ،‬ﭘﻴﺸﻮا« ﻧﻤﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﻣﺸﮑﻼت ﻣﺸﺨّﺺ ﺳﻴﺎﺳﯽ‪ -‬اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ‪،‬‬

‫ﭘﺎﺳﺨﯽ ﻣﺸﺨﺺ دهﺪ و ﻟﺬا‪ ،‬ﺑﺎ ﻋﻤﺪﻩ ﮐﺮدن »ﺗﻮﻃﺌﻪ« ﯾﺎ »دﺳﺖ ﺑﻴﮕﺎﻧﮕﺎن«‪ ،‬ﮐﻮﺷﺶ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﺗﺎ ﺿﻌﻒ هﺎ و‬

‫ﻧﺎﺗﻮاﻧﯽ هﺎﯼ ﺧﻮﯾﺶ را ﭘﻨﻬﺎن ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﯾﮕﺮ‪ :‬رهﺒﺮ ﭘﻮﭘﻮﻟﻴﺴﺖ‪ ،‬هﻢ‪» ،‬ﺁﺷﻮب زا« ﺳﺖ‪ ،‬و هﻢ‪،‬‬

‫»ﺁﺷﻮب زﯼ«‪ .‬او ﺗﻨﻬﺎ در ﺁﺷﻮب و ﺁﺷﻔﺘﮕﯽ و ﻋﺼﺒﻴّﺖ و ﺑﺤﺮان اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ اداﻣﻪء ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺧﻮد را‬

‫ﺗﻀﻤﻴﻦ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮرﺳﯽ ﻋﻤﻠﮑﺮدهﺎﯼ دو ﺳﺎل و ﻧﻴﻤﻪء ﺣﮑﻮﻣﺖ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق ‪ -‬ﻣﺘﺄﺳﻔﺎﻧﻪ ‪ -‬ﻣﺼﺪاق ﻋﻴﻨﯽ ﭼﻨﻴﻦ‬

‫رهﺒﺮﯼ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﺟﺮأت ﻣﯽ ﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﮐﻪ در ﻣﻴﺎن رهﺒﺮان ﺳﻴﺎﺳﯽ اﯾﺮان ‪ -‬از ﻣﺸﺮوﻃﻴﺖ ﺗﺎ ﺳﺎل ‪- ١٣٣٢‬‬

‫هﻴﭻ رهﺒﺮ ﯾﺎ ﺷﺨﺼﻴّﺖ ﺳﻴﺎﺳﯽ را ﻧﻤﯽ ﺗﻮان ﯾﺎﻓﺖ ﮐﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق‪ ،‬اﯾﻨﻬﻤﻪ‪ ،‬دﭼﺎر »ﺗﻮّهﻢ ﺗﻮﻃﺌﻪ«‬

‫ﺑﻮدﻩ ﺑﺎﺷﺪ!‬

‫ﻧﻬﻢ اﺳﻔﻨﺪ ‪:١٣٣١‬‬

‫ﻧﻘﻄﻪء ﺁﻏﺎز ﺑﺮاﯼ ﭘﺎﯾﺎن ﺣﮑﻮﻣﺖ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق؟!‬

 ‫ﺑﺎ ﻗﻴﺎم ‪ ٣٠‬ﺗﻴﺮ ‪ ١٣٣١‬و ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﻣﺼﺪّق ﺑﻪ ﺣﮑﻮﻣﺖ‪ ،‬ﺑﺎدِ ﻗﺪرت ﻣﻄﻠﻘﻪ ﺑﺮ ﭘﺮﭼﻢ دوﻟﺖ ﻣﺼﺪّق وزﯾﺪ و او‬

‫ﻣﺤﺒﻮب ﺗﺮﯾﻦ و ﻗﺪرﺗﻤﻨﺪﺗﺮﯾﻦ ﺷﺨﺼﻴّﺖِ ﺳﻴﺎﺳﯽِ زﻣﺎن ﺷﺪﻩ ﺑﻮد و ﻟﺬا ﺑﻘﻮل ﻣﺤﻤﺪ ﻋﻠﯽ ﻣﻮﺣّﺪ‪ :‬ﮐﻮﺷﻴﺪ »ﺗﺎ ﺗﻨﻮر‬

‫داغ اﺳﺖ‪ ،‬ﻋﺮﺻﻪ را ﺑﺮ ﻓﺘﻨﻪ اﻧﮕﻴﺰان ﺗﻨﮓ ﮔﺮداﻧَـﺪ« )ﻣﻮﺣّﺪ‪ ،‬ج ‪ ،٢‬ص ‪ .(۵۶٢‬ﻣﺼﺪّق اﺑﺘﺪاء ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن ﻣﺨﺎﻟﻒ‬

‫ﻣﺠﻠﺲ را ﻣﺮﻋﻮب و ﻣﻨﮑﻮب ﺳﺎﺧﺖ و در ﻓﻀﺎﺋﯽ از ارﻋﺎب و ﺗﻮهﻴﻦ و ﺗﻬﺪﯾﺪ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن ﻣﺠﻠﺲ ﺑﺎ ﮐﺴﺐ‬

‫اﺧﺘﻴﺎرات ‪ ۶‬ﻣﺎهﻪ و ﺳﭙﺲ ‪ ١‬ﺳﺎﻟﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﺤﮑﻴﻢ ﻗﺪرت و ﻣﻮﻗﻌﻴّﺖ ﺧﻮد ﭘﺮداﺧﺖ و ﺳﭙﺲ‪ ،‬ﻣﺒﺎرزﻩ ﺑﺎ ﺷﺎﻩ و درﺑﺎر را‬

‫در ﺻﺪر ﻣﺒﺎرزات ﺳﻴﺎﺳﯽ ﺧﻮﯾﺶ ﻗﺮار داد‪ .‬ﻣﺼﺪّق ﮐﻪ ﺿﻤﻦ ﺑﺴﺘﻦ دﻓﺎﺗﺮ ﺷﺎهﭙﻮرهﺎ و ﺷﺎهﺪﺧﺖ هﺎ‪ ،‬ﻣﺎدر و‬

‫ﺧﻮاهﺮ ﺷﺎﻩ )اﺷﺮف( را ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺧﺎرج رواﻧﻪ ﮐﺮدﻩ ﺑﻮد و ﻣﻌﺎوﻧﺎن ﺧﻮد در وزارت دﻓﺎع را از ارﺗﺒﺎط ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺑﺎ ﺷﺎﻩ و‬

‫دادن ﮔﺰارش اﻣﻮر ارﺗﺶ ﺑﻪ او‪ ،‬ﻣﻨﻊ ﻧﻤﻮدﻩ ﺑﻮد‪ ،‬اﯾﻨﮏ ﺑﻪ ﺗﻮﺻﻴﻪء دﮐﺘﺮ ﻓﺎﻃﻤﯽ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ رﺳﻴﺪﻩ ﺑﻮد ﮐﻪ‬

‫»ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ﮐﺎرﯼ ﮐﺮد ﮐﻪ ﺷﺎﻩ ﻣﺠﺒﻮر ﺑﻪ ﻣﺴﺎﻓﺮت ﺷﻮد«‪) .‬ﻣﻮﺣّﺪ‪ ،‬ج ‪ ،٢‬ﺻﺺ ‪ ،۶٨۴-۶٨٣‬ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از‬

‫ﯾﺎدداﺷﺖ اول اﺳﻔﻨﺪ ‪ ،١٣٣١‬ﻣﻬﻨﺪس ﺣﺴﻴﺒﯽ(‪.‬‬

‫ﺑﻪ ﮔﺰارش هﻨﺪرﺳﻮن‪:‬‬

‫»در ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ﮔﺬﺷﺘﻪ )ﭘﺲ از ‪ ٣٠‬ﺗﻴﺮ و ﺑﺮﮐﻨﺎرﯼ ﻗﻮام اﻟﺴﻠﻄﻨﻪ(‪ ،‬ﻣﺼﺪّق ﺑﺮ اﺳﺎس ﺷﺮاﯾﻂ ﺧﻮد‪ ،‬ﻣﻮﻗﺘﺎً ﺑﺎ ﺷﺎﻩ‬

‫ﺁﺷﺘﯽ ﻧﻤﻮد و ﻗﺮار ﺷﺪ ﮐﻪ ﺷﺎﻩ از او ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﯽ ﻧﻤﺎﯾﺪ و ﻣﺼﺪّق ﻧﻴﺰ در اﺧﺘﻴﺎرات ﺷﺎﻩ دﺧﺎﻟﺘﯽ ﻧﮑﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮاﯼ‬

‫ﻣﺪﺗﯽ‪ ،‬ﻣﺼﺪّق اﯾﻦ ﻗﻮل و ﻗﺮار را ﺑﻪ ﻧﻔﻊ ﺧﻮﯾﺶ ﺗﻠﻘّﯽ و ﺗﻌﺒﻴﺮ ﻣﯽ ﮐﺮد ﮐﻪ ﺑﺮ اﺳﺎس ﺁن‪ ،‬وﯼ اﻣﻴﺪوار ﺑﻮد ﮐﻪ‬

‫ﮐﻨﺘﺮل ﮐﺎﻣﻞ ﺑﺮ هﻤﻪء ﻧﻴﺮوهﺎﯼ ارﺗﺶ و از ﺟﻤﻠﻪ ﻧﻴﺮوهﺎﯼ ﭘﻠﻴﺲ و اﻧﺘﻈﺎﻣﯽ را ﺑﺪﺳﺖ ﺁوَرَد ﺗﺎ ﺳﭙﺲ‪ ،‬ﺗﻤﺎم‬

‫اﺧﺘﻴﺎرات ﺳﻴﺎﺳﯽ و اﺳﺘﻘﻼل اﻗﺘﺼﺎدﯼ ﺷﺎﻩ را از وﯼ ﺳﻠﺐ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪) .«.‬از ﮔﺰارش ‪ ١٠‬ﻣﺎرس ‪١٩ = ١٩۵٣‬‬

‫اﺳﻔﻨﺪ ‪.(١٣٣١‬‬

‫هﻤﺎﻧﻄﻮر ﮐﻪ ﮔﻔﺘﻪ اﯾﻢ‪ :‬دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق‪ -‬ﺑﻌﻨﻮان ﺗﺠﺴّﻢ ﺁرﻣﺎن هﺎ و ﺁرزوهﺎﯼ ﻣﻠّﺖ اﯾﺮان در ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ ﺗﺤﻘﻴﺮهﺎ و‬

‫اﺟﺤﺎﻓﺎت درازﻣﺪّت اﺳﺘﻌﻤﺎر اﻧﮕﻠﻴﺲ ‪ -‬ﮔﻮهﺮ ﻋﺰّت و اﺳﺘﻘﻼل اﯾﺮان را در ﻧﮕﻴﻦ ارادﻩء ﺧﻮد داﺷﺖ‪ ،‬اﻣّﺎ –‬

‫ﻣﺘﺄﺳﻔﺎﻧﻪ ‪ -‬او در هﻴﺎهﻮهﺎ و ﺟﻨﺠﺎل هﺎ و ﻋﺼﺒﻴّﺖ هﺎﯼ ﺳﻴﺎﺳﯽ‪ ،‬اﯾﻦ »ﺑﺎر ِ اﻣﺎﻧﺖ« ﯾﺎ ﮔﻮهﺮ ﻋﺰّت و اﺳﺘﻘﻼل‬

‫را ﭼﻮﻧﺎن »ﻣِﻠﮏ ﺷﺨﺼﯽ« ﯾﺎ ﺑﺴﺎن ﯾﮏ »ﮔﺮوﮔﺎن«‪ ،‬در ﻧﻬﺎﻧﺨﺎﻧﻪء ﺿﻌﻒ هﺎ و ﺳﻮداهﺎﯼ ﺳﻴﺎﺳﯽ ﺧﻮﯾﺶ‪،‬‬

‫ﻣﺤﺒﻮس ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺑﻮد‪.‬‬

‫هﻨﺪرﺳﻮن ﮐﻪ روﺣﻴﻪ و روان دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق را ﺑﺨﻮﺑﯽ ﻣﯽ ﺷﻨﺎﺧﺖ‪ ،‬در ﯾﮏ ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﯽ دﻗﻴﻖ )ﺑﺘﺎرﯾﺦ ‪١٠‬‬

‫ﻣﺎرس ‪ ١٩ =١٩۵٣‬اﺳﻔﻨﺪ ‪ (١٣٣١‬رَوَﻧﺪ ﺣﺮﮐﺖ هﺎﯼ ﺁﯾﻨﺪﻩء دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق را ‪ -‬ﭘﺲ از درﯾﺎﻓﺖ ﺁﺧﺮﯾﻦ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدات‬

‫ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺁﻣﺮﯾﮑﺎ و اﻧﮕﻠﻴﺲ ‪ -‬ﭼﻨﻴﻦ ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪:‬‬

‫»زﻣﺎﻧﯽ هﻤﻪ اﻣﻴﺪوار ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ ﻣﺼﺪّق ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﻣﺸﮑﻞ ﻧﻔﺖ را ﺣﻞ و ﻓﺼﻞ ﮐﻨﺪ و ﻣﺼﺪّق ﻧﻴﺰ ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن ﺧﻮد را‬

‫ﺑﺎ اﯾﻦ ﺣﺮﺑﻪ ﻣﯽ ﮐﻮﺑﻴﺪ ﮐﻪ‪ :‬ﺁﻧﺎن در راﻩ او ﺳﻨﮓ اﻧﺪازﯼ و ﻣﺎﻧﻊ ﺗﺮاﺷﯽ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬وﻟﯽ اﯾﻨﮏ )ﺑﺎ ﺁﺧﺮﯾﻦ‬

‫ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدات ﺁﻣﺮﯾﮑﺎ و اﻧﮕﻠﻴﺲ( ﺑﺮاﯼ ﺧﻮدِ ﻣﺼﺪّق روﺷﻦ ﺷﺪﻩ ﮐﻪ راﻩِ ﻓﺮار ﻧﺪارد‪ .‬ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدهﺎﯼ اﺧﻴﺮ اﻧﮕﻠﻴﺲ‬

‫درﺑﺎرﻩء ﻏﺮاﻣﺖ ‪ -‬ﭼﻪ در ﺻﻮرتِ ردّ و ﭼﻪ در ﺻﻮرتِ ﻗﺒﻮل ‪ -‬ﺑﻪ ﺳﻘﻮط ﻣﺼﺪّق ﻣﻨﺠﺮ ﺧﻮاهﺪ ﺷﺪ‪.‬‬
 ‫ﭘﺮﺣﺮارت ﺗﺮﯾﻦ اﻋﻀﺎء ﺟﺒﻬﻪء ﻣﻠّﯽ ﮐﻪ ﺟﺰو ﻧﺰدﯾﮑﺎن دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق اﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎ اﯾﻦ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدهﺎ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ و‬

‫ﻣﺼﺪّق ﻧﺎﭼﺎر اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺁﻧﺎن هﻤﺪل و هﻤﺮاﻩ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در ﭼﻨﻴﻦ ﺷﺮاﯾﻄﯽ‪ ،‬ﻣﻄﻤﺌﻦ ﺗﺮﯾﻦ راﻩ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ او‬

‫اﺑﺘﺪاء ﺑﻪ درﺑﺎر ﺑﭙﺮدازد و ﮐﺎﻧﻮن ﺗﻤﺮﮐﺰ ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن ﺧﻮﯾﺶ را ﺑﺮﭼﻴﻨﺪ و ﺁﻧﮕﺎﻩ ﺷﮑﺴﺖ ﻣﺬاﮐﺮات ﻧﻔﺖ را‬

‫اﻋﻼم ﮐﻨﺪ«‪.‬‬

‫ﻣﺼﺪّق ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮد ﮐﻪ »ﺷﺎﻩ ﺑﺎﯾﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﻼﻃﻴﻦ اﻧﮕﻠﻴﺲ و ﺳﻮﺋﻴﺲ‪ ،‬ﺳﻠﻄﻨﺖ ﮐﻨﺪ ﻧﻪ ﺣﮑﻮﻣﺖ«‪ ،‬اﯾﻦ‬

‫اﻋﺘﻘﺎد‪ ،‬ﻧﻪ ﺑﺎ ﻓﻠﺴﻔﻪء ﺳﻴﺎﺳﯽ ﻣﺼﺪّق ﻧﺴﺒﺘﯽ داﺷﺖ و ﻧﻪ ‪ -‬اﺳﺎﺳﺎً ‪ -‬ﺑﺎ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺳﻴﺎﺳﯽ ‪ -‬اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ‬

‫اﯾﺮان‪ ،‬ﭘﻴﻮﻧﺪﯼ‪ .‬ﺑﻪ راﺳﺘﯽ! ﮐﺪام ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺳﻴﺎﺳﯽ‪ -‬اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ اﯾﺮان ﺷﺒﻴﻪ ﺑﻪ اﻧﮕﻠﻴﺲ ﯾﺎ ﺳﻮﺋﻴﺲ ﺑﻮد ﺗﺎ‬

‫ﭘﺎدﺷﺎﻩ ﺁن ﺑﺎﺷﺪ؟ از اﯾﻦ ﮔﺬﺷﺘﻪ‪ ،‬ﻋﻤﻠﮑﺮدهﺎﯼ ﺷﺨﺺِ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق در ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ ﺷﺎﻩ و ﻣﺠﻠﺲ‪ ،‬ﮐﺴﺐ‬

‫ﻓﺮﻣﺎﻧﺪهﯽ ﮐﻞّ ﻗﻮا و ﺳﺮاﻧﺠﺎم‪ ،‬اﻧﺤﻼل ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮراﯼ ﻣﻠّﯽ‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻤﻠﮑﺮدهﺎﯼ ﮐﺪاﻣﻴﮏ از ﻧﺨﺴﺖ وزﯾﺮان‬

‫اﻧﮕﻠﻴﺲ و ﺳﻮﺋﻴﺲ ﺷﺒﺎهﺖ داﺷﺖ؟‬

‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟّﻪ ﺑﻪ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ هﺎﯼ ﭘﺎﯾﺪار دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق ﺑﺎ رﺿﺎ ﺷﺎﻩ‪) ،‬ﺑﺨﺎﻃﺮ ﻧﻘﺶ وﯼ در ﺑﺮﮐﻨﺎرﯼ اﺣﻤﺪ ﺷﺎﻩ و‬

‫اﻧﻘﺮاض ﺳﻠﺴﻠﻪء ﻗﺎﺟﺎر( و ﺑﺎ ﺗﻮﺟّﻪ ﺑﻪ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪء ﻋﻤﻠﮑﺮدهﺎﯼ ﻣﺼﺪّق در ﻃﻮل ﺳﻠﻄﻨﺖ ﻣﺤﻤﺪرﺿﺎ ﺷﺎﻩ‪ ،‬ﺁﯾﺎ‬

‫ﻣﺼﺪّق در ﺳﻮداﯼ ﺳﻴﺎﺳﯽ دﯾﮕﺮﯼ ﺑﻮد؟‬

‫ﻣﺼﺪّق ﮐﻪ اﺣﻤﺪﺷﺎﻩ را ﺑﻌﻨﻮان »ﭘﺎدﺷﺎﻩ ﺟﻮاﻧﺒﺨﺖ« و »ﺷﺎﻩِ وﻃﻦ ﭘﺮﺳﺖ« ﺑﺎرهﺎ ﻣﻮرد ﺳﺘﺎﯾﺶ و‬

‫ﺗﻤﺠﻴﺪ ﻗﺮار دادﻩ ﺑﻮد‪ ،‬ﭼﻪ ﺑﺴﺎ ﮐﻪ در ﺳﻮداﯼ ﺑﺎزﮔﺸﺖ و اﺳﺘﻘﺮار ﻣﺠﺪّد ﺳﻠﻄﻨﺖ ﻗﺎﺟﺎرهﺎ ﺑﻮد‪ ،‬در اﯾﻦ ﺑﺎرﻩ‪،‬‬

‫ﺣﺴﻴﻦ ﻣﮑّﯽ ﻣﯽ ﻧﻮﯾﺴﺪ‪:‬‬

‫» دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق‪ ،‬ﻣﯽ ﺧﻮاﺳﺖ ﺷﺎﻩ را ﺑﺮﮐﻨﺎر ﮐﻨﺪ و ﻣﻄﻤﺌﻨﺎً ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻮد‪ .‬از اواﯾﻞ ﻣﺮداد ﻣﺎﻩ ‪ ،١٣٣١‬اﮐﺒﺮ‬

‫ﻣﻴﺮزاﯼ ﺻﺎرم اﻟﺪوﻟﻪ را ﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ ﺑﻪ اروﭘﺎ ﺗﺎ ﺑﺎ ﺑﭽّﻪ هﺎﯼ ﻣﺤﻤﺪ ﺣﺴﻦ ﻣﻴﺮزا ‪ -‬وﻟﻴﻌﻬﺪ اﺣﻤﺪ ﺷﺎﻩ ‪ -‬ﻣﻼﻗﺎت‬

‫ﮐﻨﺪ‪ .‬دﮐﺘﺮ ﺻﺤّﺖ ﮐﻪ ﻃﺒﻴﺐ ﻣﺨﺼﻮص ﻣﺤﻤﺪ ﺣﺴﻦ ﻣﻴﺮزا ﺑﻮد‪ ،‬ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﭽّﻪ هﺎﯼ ﻣﺤﻤﺪ ﺣﺴﻦ ﻣﻴﺮزا ﻗﺒﻮل‬

‫ﻧﮑﺮدﻧﺪ« )ﻣﮑّﯽ‪ ،‬ج ‪ ،١‬ص ‪١٩١‬؛ ﻣﺘﻴﻨﯽ‪ ،‬ص ‪.(٣۴٨‬‬

‫در اوّل اﺳﻔﻨﺪ ﻣﺎﻩ ‪ ٢٠ =) ١٣٣١‬ﻓﻮرﯾﻪ ‪ (١٩۵٣‬ﺁﺧﺮﯾﻦ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدات ﻧﻔﺘﯽ ﺁﻣﺮﯾﮑﺎ و اﻧﮕﻠﻴﺲ ﻣﻮرد ﺗﻮﺟّﻪء دﮐﺘﺮ‬

‫ﻣﺼﺪّق ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد و ﺑﻘﻮل ﻓﺆاد روﺣﺎﻧﯽ )ﮐﺎرﺷﻨﺎس ارﺷﺪ و ﻣﺸﺎور ﻧﻔﺘﯽ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق(‪» :‬ﻣﻮﺿﻮع ‪%٨٠‬‬

‫ﺧﺎﺗﻤﻪ ﯾﺎﻓﺘﻪ ﺗﺼﻮّر ﻣﯽ ﺷﺪ« اﻣّﺎ – ﻧﺎﮔﻬﺎن ‪ -‬ﻣﺼﺪّق ﺗﺼﻤﻴﻢ ﮔﺮﻓﺖ ﺗﺎ ﺷﺎﻩ را ﺑﺮاﯼ ﻣﺪﺗﯽ از اﯾﺮان دور ﮐﻨﺪ!‬

‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟّﻪ ﺑﻪ ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﺿﻤﻨﯽ ﯾﺎ ُﮐﻠّﯽ ﻣﺼﺪّق ﺑﺎ ﺁﺧﺮﯾﻦ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدات ﻧﻔﺘﯽ‪ ،‬ﺁﯾﺎ او ﻣﯽ ﺧﻮاﺳﺖ ﮐﻪ در ﭘﺮﺗﻮ ﺟﺸﻦ‬

‫هﺎ و هﻴﺠﺎﻧﺎتِ ﻧﺎﺷﯽ از اﯾﻦ »ﭘﻴـﺮوزﯼ« در ﺟﺎﻣﻌﻪ‪ ،‬ﺑﺮ ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن ﺳﻴﺎﺳﯽ ﺧﻮد ﻓﺎﺋﻖ ﺁﯾﺪ و ﺑﺎ ﻃﺮد ﻣﺤﻤﺪ رﺿﺎ‬

‫ﺷﺎﻩ از ﮐﺸﻮر‪ ،‬از وﯼ ﯾﮏ »اﺣﻤﺪ ﺷﺎﻩ ﻗﺎﺟﺎر« ﺑﺴﺎزد؟ ﺑﺎ ﺗﻮﺟّﻪ ﺑﻪ ﻗﺒﻀﻪ ﮐﺮدن ﻓﺮﻣﺎﻧﺪهﯽ ارﺗﺶ و ﻧﻴﺮوهﺎﯼ‬

‫اﻧﺘﻈﺎﻣﯽ ﺗﻮﺳﻂ ﻣﺼﺪّق‪ ،‬ﺁﯾﺎ ﻣﺼﺪّق‪ ،‬در ﻏﻴﺒﺖ ﺷﺎﻩ‪ ،‬ﻣﯽ ﺧﻮاﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ ﻧﻮﻋﯽ »ﮐﻮدﺗﺎﯼ ﺳﻔﻴﺪ«‪ ،‬ﻣﻘﺪّﻣﺎت‬

‫ﺗﻐﻴﻴﺮ رژﯾﻢ ﭘﻬﻠﻮﯼ را ﻓﺮاهﻢ ﻧﻤﺎﯾﺪ؟‬

‫ﭘﺎﺳﺦ ﻗﻄﻌﯽ ﺑﻪ اﯾﻦ ﺳﺌﻮاﻻت‪ ،‬دﺷﻮار اﺳﺖ‪ .‬هﻨﺪرﺳﻮن در ﮔﺰارش ﺧﻮد )ﺑﺘﺎرﯾﺦ ‪ ١٠‬ﻣﺎرس ‪١٩ = ١٩۵٣‬‬

‫اﺳﻔﻨﺪ ‪ (١٣٣١‬ﻣﯽ ﻧﻮﯾﺴﺪ‪:‬‬

‫»ﻣﺼﺪّق ﮐﻪ اﻧﮕﻠﻴﺴﯽ هﺎ را ﺑﻴﺮون راﻧﺪﻩ‪ ،‬ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮراﯼ ﻣﻠّﯽ را ﻓﻠﺞ ﮐﺮدﻩ و ﻣﺠﻠﺲ ﺳﻨﺎ را ﻧﻴﺰ ﻣﻨﺤﻞ ﻧﻤﻮدﻩ‪،‬‬

‫هﻤﻪء ﺳﻴﺎﺳﺘﻤﺪاران ﻣﻌﺮوف را ﺗﺎرو و ﻣﺎر ﮐﺮدﻩ و ﺻﺎﺣﺐ ﻣﻨﺼﺒﺎن ارﺷﺪ ﻟﺸﮕﺮﯼ و ﮐﺸﻮرﯼ را از ﮐﺎر ﺑﺮﮐﻨﺎر‬

‫ﻧﻤﻮدﻩ و ﭼﻨﺪﯾﻦ ﻋﻀﻮ ﺧﺎﻧﺪان ﺳﻠﻄﻨﺘﯽ را ﺑﻪ ﺗﺒﻌﻴﺪ ﻓﺮﺳﺘﺎدﻩ‪ ،‬اﯾﻨﮏ ﺑﻪ ﺳﺮاغ ﺷﺎﻩ رﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺷﺎﯾﺪ ﺑﻌﺪ از‬

‫ﺷﺎﻩ‪ ،‬ﻧﻮﺑﺖ ﻣﺠﻠﺲ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺑﺨﻮاهﺪ ﺧﻮد را از ﺷﺮِّ ﺁن ﻧﻴﺰ ﺑﺮهﺎﻧﺪ ‪ ...‬ﻣﺼﺪّق‪ ،‬ﻣﺮدﯼ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻘﻬﻮر‬

‫اﺣﺴﺎﺳﺎت و ﭘﻴﺸﺪاورﯼ هﺎ و ﺑﺪﮔﻤﺎﻧﯽ هﺎﯼ ﺧﻮﯾﺶ اﺳﺖ و ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﺴﻴﺎرﯼ از اﻋﻀﺎء ﺧﺎﻧﺪان ﻗﺎﺟﺎر‪ ،‬ﮐﻴﻨﻪ اﯼ‬

‫ﭘﻨﻬﺎﻧﯽ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺷﺎﻩ دارد‪ .‬او ﺷﺎﻩ را ﺑﻪ ﭼﺸﻢ »ﻓﺮزﻧﺪ ﺁن ﺷﻴّﺎد و ﺳﺘﻤﮑﺎر« )رﺿﺎ ﺷﺎﻩ( ﻣﯽ ﻧﮕﺮد‬

‫ﮐﻪ هﻤﻮارﻩ در ﺗﻀﻌﻴﻒ ﻗﺪرت و اﻋﺘﺒﺎر او ﻣﯽ ﮐﻮﺷﺪ ‪.«...‬‬

‫ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﺧﻮاهﻴﻢ دﯾﺪ‪ ،‬ﺣﻮادث ﺑﻌﺪﯼ )ﺧﺼﻮﺻﺎً در ‪ ٢۵‬ﻣﺮداد ‪ (٣٢‬ﺗﻤﺎﯾﻼت ﭘﻨﻬﺎن ﻣﺼﺪّق ﯾﺎ اﻧﮕﻴﺰﻩ هﺎﯼ دروﻧﯽ‬

‫ﯾﺎران ﻧﺰدﯾﮏ او )ﺧﺼﻮﺻﺎً دﮐﺘﺮ ﺣﺴﻴﻦ ﻓﺎﻃﻤﯽ( را ﺁﺷﮑﺎر ﺳﺎﺧﺖ‪.‬‬

‫در ﭼﻨﺎن ﺷﺮاﯾﻄﯽ‪ ،‬ﺑﺎ ﻣﺘﻬﻢ ﮐﺮدن ﺷﺎﻩ و درﺑﺎرﯾﺎن ﺑﻪ »ﻣﺪاﺧﻠﻪ و ﺗﺤﺮﯾﮏ ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن«‪ ،‬ﻣﺼﺪّق اﻋﻼم ﮐﺮد ﮐﻪ‬

‫ﺑﺰودﯼ اﺳﺘﻌﻔﺎء ﺧﻮاهﺪ داد و ﺑﻪ ﻣﺮدم ﺧﻮاهﺪ ﮔﻔﺖ ﮐﻪ در ﺑﺮاﺑﺮ ﺗﺤﺮﯾﮑﺎت ﺷﺎﻩ و درﺑﺎر از اﺟﺮاﯼ وﻇﺎﯾﻒ ﺧﻮد‬

‫ﺑﺎزﻣﺎﻧﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﺷﺎﻩ از ﻋﻼء )وزﯾﺮ درﺑﺎر( ﺧﻮاﺳﺖ ﺗﺎ ﭘﺎدرﻣﻴﺎﻧﯽ ﮐﻨﺪ و ﻣﺼﺪّق را از اﯾﻦ ﮐﺎر ﺑﺎزدارد‪ .‬ﻋﻼء در روز‬

‫دوم اﺳﻔﻨﺪ ﻣﺎﻩ ‪ ١٣٣١‬ﺑﻪ ﻧﺰد ﻣﺼﺪّق رﻓﺖ و در ﺑﺮاﺑﺮ اﻋﺘﺮاﺿﺎت ﻣﺼﺪّق درﺑﺎرﻩء ﺗﺤﺮﯾﮑﺎت ﺷﺎﻩ‪ ،‬ﮔﻔﺖ‪ » :‬ﮐﻪ ﺷﺎﻩ‬

‫هﻤﻮارﻩ ﺑﺎ ﻧﻈﺮ ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن ﻣﺼﺪّق ﺑﺮاﯼ ﺑﺮﮐﻨﺎر ﺳﺎﺧﺘﻦ او ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﮐﺮدﻩ اﺳﺖ«‪ ... .‬اﯾﻦ ﺳﺨﻦِ ﻋﻼء ﺑﺎ ﺁﻧﭽﻪ ﮐﻪ در‬

‫ﮔﺰارش هﺎﯼ هﻨﺪرﺳﻮن دﯾﺪﻩ اﯾﻢ‪ ،‬ﮐﺎﻣﻼً درﺳﺖ و ﺻﺎدﻗﺎﻧﻪ ﺑﻮد‪.‬‬

‫در هﺮ ﺣﺎل‪ ،‬ﺑﺎ ﮐﻮﺷﺶ ﮐﻤﻴﺘﻪء هﻔﺖ ﻧﻔﺮﻩء ﻣﺠﻠﺲ در ﻣﻼﻗﺎت هﺎﯼ ﻣﺘﻌﺪّد ﺑﺎ ﺷﺎﻩ و ﻣﺼﺪّق از ﺟﻤﻠﻪ‪ ،‬ﻗﺮار‬

‫ﺷﺪ‪:‬‬

‫اوّﻻً‪ :‬ﺷﺎﻩ‪ ،‬اﻓﺴﺮان ارﺗﺶ را ﺁﮔﺎﻩ ﺳﺎزد ﮐﻪ از اﯾﻦ ﭘﺲ‪ ،‬دﺳﺘﻮر از ﻧﺨﺴﺖ وزﯾﺮ ﺧﻮاهﻨﺪ ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬
 ‫ﺛﺎﻧﻴﺎً‪ :‬ﺷﺎﻩ ﺑﺎﯾﺪ دﺷﻤﻨﺎن ﻣﺼﺪّق را ﺑﻪ درﺑﺎر راﻩ ﻧﺪهﺪ و از ﻣﻼﻗﺎت ﺑﺎ ﺁﻧﺎن ﺧﻮددارﯼ ﮐﻨﺪ‪،‬‬

‫ﺛﺎﻟﺜﺎً‪ :‬ﺷﺎﻩ از ﺗﻘﺴﻴﻢ اراﺿﯽ ﺳﻠﻄﻨﺘﯽ در ﻣﻴﺎن رﻋﺎﯾﺎ دﺳﺖ ﺑﺮدارد ‪ ...‬ﺷﺎﻩ ﺑﻪ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد ﮐﻪ‬

‫ﺷﺮط اوّل و دوّم را ﺑﻪ ﮐﺎر ﺧﻮاهﺪ ﺑﺴﺖ‪ ،‬اﻣّﺎ ﻓﮑﺮ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺗﻘﺴﻴﻢ اراﺿﯽ ﺑﻴﻦ رﻋﺎﯾﺎ ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﺁﯾﻨﺪﻩء ﮐﺸﻮر‪،‬‬

‫ﺿﺮورت دارد و ﺣﺎﺿﺮﺳﺖ ﮐﻪ در اﯾﻦ ﺑﺎرﻩ ﺑﺎ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق ﻣﺬاﮐﺮﻩ ﮐﻨﺪ‪) .‬ﻣﻮّﺣﺪ‪ ،‬ج ‪ ،٢‬ﺻﺺ ‪(۶٩٠-۶٨٩‬‬

‫اﯾﻦ ﺗﻮاﻓﻖ‪ ،‬ﻣﻮﺟﺐ ﻧﺎرﺿﺎﯾﺘﯽ ﺁﯾﺖ اﷲ ﮐﺎﺷﺎﻧﯽ‪ ،‬ﺣﺴﻴﻦ ﻣﮑّﯽ و ﺑﺴﻴﺎرﯼ از ﺳﻴﺎﺳﺘﻤﺪاران دﯾﮕﺮ ﺷﺪ‪ .‬ﻣﮑّﯽ‬

‫ﮐﻪ »ﺷﺎﻩ را ﻣﺜﻞ ﻣﻮم در دﺳﺖ ﻣﺼﺪّق« ﻣﯽ داﻧﺴﺖ‪ ،‬ﺗﻮاﻓﻖ ﺷﺎﻩ ﺑﺎ ﻣﺼﺪّق را ﺑﺎﻋﺚ زﯾﺎدﻩ ﺧﻮاهﯽ و ﺗﻘﻮﯾﺖ‬

‫روﺣﻴﻪء ﻗﺪرت ﻃﻠﺒﯽ ﻣﺼﺪّق و زﻣﻴﻨﻪ اﯼ ﺑﺮاﯼ ﺳﺮﻧﮕﻮﻧﯽ ﺳﻠﻄﻨﺖ ﺷﺎﻩ ارزﯾﺎﺑﯽ ﻣﯽ ﮐﺮد‪.‬‬

‫در ﺷﺮاﯾﻂ روﺣﯽ ﺑﺴﻴﺎر دﺷﻮار ‪ -‬ﮐﻪ ﺷﺎﻩ از ﺳﻠﺐ ﺣﻘﻮق ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﺧﻮد ﺗﻮﺳﻂ ﻣﺼﺪّق و ﺑﯽ ﺣﺮﻣﺘﯽ‬

‫اﻓﺴﺮان ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺧﻮﯾﺶ‪ ،‬اﻓﺴﺮدﻩ و ﭘﺮﯾﺸﺎن اﺳﺖ و ﺑﻘﻮل هﻤﺴﺮش ‪ -‬ﺛﺮﯾﺎ اﺳﻔﻨﺪﯾﺎرﯼ ‪» -‬ﻓﻀﺎﯼ ﮐﺎخ‬

‫اﺧﺘﺼﺎﺻﯽ ﺑﺮاﯼ ﻣﺎ ﻏﻴﺮﻗﺎﺑﻞ ﺗﺤﻤّﻞ ﺷﺪﻩ ﺑﻮد و ﺷﺎﻩ‪ ،‬ﻧﻴﻤﻪ ﺷﺒﺎن ﻣﺮا از ﺧﻮاب ﺑﻴﺪار ﻣﯽ ﮐﺮد ﺗﺎ ﻣﺤﺾ اﺣﺘﻴﺎط‪،‬‬

‫اﺗﺎق ﻣﺎن را ﻋﻮض ﮐﻨﻴﻢ‪ .‬ﺷﺐ هﺎ در ﺣﺎﻟﻴﮑﻪ اﺳﻠﺤﻪ اﯼ زﯾﺮ ﺑﺎﻟﺶِ ﺧﻮد ﮔﺬاﺷﺘﻪ اﯾﻢ ﺑﻪ رﺧﺘﺨﻮاب ﻣﯽ روﯾﻢ و‬

‫هﺮ ﺑﺎر ﮐﻪ ﺑﺮ ﺳﺮِ ﻣﻴﺰ ﻏﺬا ﻣﯽ ﻧﺸﻴﻨﻴﻢ‪ ،‬ﯾﮏ دﺳﺖ ﻣﺎن ﻗﺒﻀﻪء اﺳﻠﺤﻪ را ﻣﯽ ﻓﺸﺎرد و ﻣﺤﻤﺪرﺿﺎ از ﺧﻮردن‬

‫ﻏﺬاﯾﯽ ﮐﻪ در ﺑﺮاﺑﺮش ﻣﯽ ﮔﺬارﻧﺪ ﭘﺮهﻴﺰ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻮن ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺑﺨﻮاهﻨﺪ ﻣﺴﻤﻮﻣﺶ ﮐﻨﻨﺪ‪ (٢٢) «....‬در‬

‫ﭼﻨﻴﻦ ﺷﺮاﯾﻄﯽ )ﺑﺎ ﺗﻮﺟّﻪ ﺑﻪ وﺟﻮد ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدات ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻧﻔﺖ(‪ ،‬ﻣﺼﺪّق در ﻣﻼﻗﺎﺗﯽ ﺑﺎ ﺷﺎﻩ‪ ،‬ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‬

‫ﮐﻪ »ﺷﺎﯾﺪ ﺑﻬﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪ اﻋﻠﻴﺤﻀﺮت ﻣﺪﺗﯽ در ﺧﺎرج از ﮐﺸﻮر ﺑﻤﺎﻧﻨﺪ ﺗﺎ اوﺿﺎع ﺁرام ﮔﻴﺮد‪ .‬ﺷﺎﻩ از ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻣﺼﺪّق‬

‫اﺳﺘﻘﺒﺎل ﻧﻤﻮد و ﭘﺮﺳﻴﺪ‪ :‬ﮐﯽ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ از ﮐﺸﻮر ﺧﺎرج ﺷﻮد؟ ﻣﺼﺪّق ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد‪ :‬هﻤﻴﻦ ﺷﻨﺒﻪ ‪ ٩‬اﺳﻔﻨﺪ ﻣﺎﻩ‬

‫‪.١٣٣١‬‬

‫هﻨﺪرﺳﻮن در ﮔﺰارش ﺧﻮد ﺑﻪ ﺗﺎرﯾﺦ ‪ ٢۵‬ﻓﻮرﯾﻪ ‪ ۶) ١٩۵٣‬اﺳﻔﻨﺪ ‪ (١٣٣١‬ﻣﯽ ﻧﻮﯾﺴﺪ‪:‬‬

‫»اﻣﺮوز ﺻﺒﺢ‪ ،‬ﺷﺎﻩ ﺑﻪ ﻋﻼء )وزﯾﺮ درﺑﺎر( ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ اﻋﺼﺎﺑﺶ ﭼﻨﺎن ﺧﺮاب اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﻤﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﺗﺎ ‪ ٢٨‬ﻓﻮرﯾﻪ‬

‫)‪ ٩‬اﺳﻔﻨﺪ( در ﺗﻬﺮان ﺑﻤﺎﻧﺪ و ﻣﯽ ﺧﻮاهﺪ‪ ،‬ﺻﺒﺢِ ‪ ٧‬اﺳﻔﻨﺪ ﺑﺎ اﺗﻮﻣﻮﺑﻴﻞ رواﻧﻪء ﺑﻐﺪاد ﺷﻮد و از ﺁﻧﺠﺎ ﺑﻪ اروﭘﺎ ﻋﺰﯾﻤﺖ‬

‫ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬ﻣﺼﺪّق ﻧﻴﺰ ﮔﻔﺘﻪ ﮐﻪ ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ ﺷﺎﻩ هﻤﻴﻦ ﻓﺮدا رواﻧﻪ ﺷﻮد‪ ،‬اﻣّﺎ ﺑﻪ اﺻﺮار ﻋﻼء‪ ،‬ﻗﺎﻧﻊ ﺷﺪﻩ ﮐﻪ ﺣﺮﮐﺖ‬

‫ﺷﺎﻩ ﺗﺎ روز ﺷﻨﺒﻪ ﺑﻪ ﺗﺄﺧﻴﺮ اﻓﺘﺪ«‪.‬‬

‫ﺑﺎ ﺁﮔﺎهﯽ ﺁﯾﺖ اﷲ ﮐﺎﺷﺎﻧﯽ‪ ،‬ﺁﯾﺖ اﷲ ﺑﻬﺒﻬﺎﻧﯽ‪ ،‬دﮐﺘﺮ ﺑﻘﺎﺋﯽ‪ ،‬ﺣﺴﻴﻦ ﻣﮑّﯽ‪ ،‬ﻗﻮام اﻟﺴﻠﻄﻨﻪ و دﯾﮕﺮان از ﺧﺮوج‬

‫ﺷﺎﻩ و ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺁﻧﺎن ﺑﺎ ﺳﻔﺮِ وﯼ‪ ،‬در ﻓﻀﺎﺋﯽ از ﺑﻴﻢ و ﺗﻮﻃﺌﻪ و ﺑﯽ اﻋﺘﻤﺎدﯼ و ﺗﺸﻮﯾﺶ‪ ،‬ﺟﻤﻊ ﮐﺜﻴﺮﯼ از ﻣﺮدم‬

‫ﺗﻬﺮان در ﺑﺮاﺑﺮ ﮐﺎخ ﺳﻠﻄﻨﺘﯽ ازدﺣﺎم ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ ﺗﺎ ﻣﺎﻧﻊ ﻣﺴﺎﻓﺮت ﺷﺎﻩ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﮔﺰارش ﺧﺒﺮﻧﮕﺎر روزﻧﺎﻣﻪء‬

‫ﮐﻴﻬﺎن‪:‬‬
‫»ﺗﺎ ﻧﺰدﯾﮑﯽ ﻇﻬﺮ‪ ،‬ﮐُﻠﻴّﻪء دﮐّﺎﮐﻴﻦ ﺗﻌﻄﻴﻞ ﺷﺪﻧﺪ‪) .‬ﻣﺮدم( ﺑﻪ ﻣﻨﺰل ﺁﯾﺖ اﷲ ﺑﻬﺒﻬﺎﻧﯽ رﻓﺘﻨﺪ و از اﯾﺸﺎن ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ‬

‫ﺑﻪ درﺑﺎر ﺑﺮوﻧﺪ و ﻣﺎﻧﻊ ﺣﺮﮐﺖ ﺷﺎهﻨﺸﺎﻩ ﺷﻮﻧﺪ ‪ ...‬ﻋﺪﻩ اﯼ ﺑﺎ ﺻﺪاﯼ ﺑﻠﻨﺪ ﮔﺮﯾﻪ ﻣﯽ ﮐﺮدﻧﺪ ‪ ...‬ﻋﺪﻩ اﯼ در ﺑﺎزار‬

‫ﻓﺮﯾﺎد ﻣﯽ زدﻧﺪ‪ :‬ﺑﺠﻨﺒﻴﺪ! ﻣﻤﻠﮑﺖ از دﺳﺖ رﻓﺖ ‪ ...‬در ﻧﺰدﯾﮏ ﮐﺎخ ﻣﺮﻣﺮ‪ ،‬زﻧﺎن‪ ،‬ﺗﻈﺎهﺮات ﻣﯽ ﮐﺮدﻧﺪ و ﺧﻄﺎب ﺑﻪ‬

‫ﺳﺮﺑﺎزان و ﻣﺮدم ﻣﯽ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻏﻴﺮت ﮐﺠﺎﺳﺖ؟ ﺣﻤﻴّﺖ ﮐﺠﺎﺳﺖ؟ ﻣﻤﻠﮑﺖ از دﺳﺖ رﻓﺖ ‪) «...‬ﻣﻮﺣّﺪ‪ ،‬ج ‪ ،٢‬ص‬

‫‪.(۶٩٣‬‬

‫در ﺣﺎﻟﻴﮑﻪ ﻧﺸﺮﻳﺎت و روزﻧﺎﻣﻪ هﺎﯼ ﺣﺰب ﺗﻮدﻩ ﺗﻈﺎهﺮات ﻧﻬـﻢ اﺳﻔﻨﺪ را »ﺗﻈﺎهﺮات ﻣﺸﺘﯽ ارازل و‬

‫اوﺑﺎش« و »زﻧﺎن ﺑﺪﮐﺎرﻩ« ﻧﺎﻣﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺧﺒﺮﻧﮕﺎر روزﻧﺎﻣﻪء ﺷﺎهﺪ ﮔﺰارش داد‪:‬‬

‫»‪ ...‬ﺳﺎﻋﺖ از ‪ ١۴‬ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﻧﺎﮔﻬﺎن ﺻﺪاﯼ ﻓﺮﯾﺎد ﺟﻤﻌﻴّﺘﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ دﺳﺘﻮر ﮐﺎﺷﺎﻧﯽ و ﺑﻬﺒﻬﺎﻧﯽ در ﺑﻴﺮون ﮐﺎخ‬

‫ﮔﺮدﺁﻣﺪﻩ ﺑﻮدﻧﺪ و ﺷﻤﺎرﯼ ﮐﻔﻦ ﭘﻮش هﻢ در ﻣﻴﺎن ﺁﻧﺎن دﯾﺪﻩ ﻣﯽ ﺷﺪ و ﭘﺴﺮ ﮐﺎﺷﺎﻧﯽ و ﭼﻨﺪ روﺣﺎﻧﯽ در‬

‫ﭘﻴﺸﺎﭘﻴﺶ ﺁﻧﺎن ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬در داﺧﻞ ﮐﺎخ ﺳﻠﻄﻨﺘﯽ ﺑﻪ ﮔﻮش رﺳﻴﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﺟﺰ ﺟﻤﻌﻴّﺖ ﺑﺎزارﯼ‪ ،‬اﻓﺮاد واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﺣﺰب‬

‫زﺣﻤﺘﮑﺸﺎن ﮐﻪ ﺧﻮدِ ﺑﻘﺎﺋﯽ ‪ -‬رهﺒﺮ ﺣﺰب ‪ -‬ﭘﻴﺸﺎﭘﻴﺶ ﺁﻧﺎن ﺑﻮد‪ ،‬و ﮔﺮوهﯽ از اﻓﺴﺮان ﺑﺎزﻧﺸﺴﺘﻪ و ﺗﻴﻤﺴﺎران‬

‫ﺑﻠﻨﺪﭘﺎﯾﻪ ‪ -‬ﭼﻮن اﻣﻴﺮاﺣﻤﺪﯼ و ﺷﺎﻩ ﺑﺨﺘﯽ و ﮔَﺮزن و ﮔﻴﻼﻧﺸﺎﻩ و ﺟﻤﻌﯽ از درﺟﻪ داران و ﻧﻴﺰ ﮔﺮوﻩ ورزﺷﮑﺎران‬

‫ﺑﺎﺷﮕﺎﻩ ﺗﺎج‪ ،‬هﻤﺮاﻩ ﺳﺮﮔﺮد ﺧﺴﺮواﻧﯽ – ﻣﺪﯾﺮ ﺑﺎﺷﮕﺎﻩ – در ﺟﻠﻮﯼ ﮐﺎخ ﺳﻠﻄﻨﺘﯽ ﮔﺮد ﺁﻣﺪﻩ‪ ،‬ﻓﺮﯾﺎد ﺁﻧﺎن ﺑﻪ‬

‫ﻃﺮﻓﺪارﯼ از ﺷﺎﻩ در ﻓﻀﺎ ﻃﻨﻴﻦ اﻓﮑﻨﺪ‪ .‬در ﺑﻴﺮون ﮐﺎخ‪ ،‬ﯾﮏ ﮔﺮوﻩ ﭼﻨﺪ ﺻﺪ ﻧﻔﺮﯼ از ﺑﺎﻧﻮان ﻧﻴﺰ دﯾﺪﻩ ﻣﯽ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬در‬

‫ﭘﻴﺸﺎﭘﻴﺶ ﺁﻧﺎن ﺧﺎﻧﻤﯽ ﺟﻮان ﺑﻨﺎم ﻣﻠﮑﻪء اﻋﺘﻀﺎدﯼ در اﺗﻮﻣﻮﺑﻴﻞ روﺑﺎز‪ ،‬اﯾﺴﺘﺎدﻩ و ﺑﺎ ﻣﻴﮑﺮوﻓُﻨﯽ در دﺳﺖ‪ ،‬ﭘﻴﺎم‬

‫ﻣﯽ ﻓﺮﺳﺘﺎد و ﺑﻪ ﻃﺮﻓﺪارﯼ ﺷﺎﻩ ﺷﻌﺎر ﻣﯽ داد و ﻓﺮﯾﺎد ﻣﯽ زد‪» :‬ﺷﺎﻩ ﻧﺒﺎﯾﺪ ﮐﺸﻮر را ﺗﺮﮎ ﮐﻨﺪ«‪) .‬اﺑﺮاهﻴﻢ‬

‫ﺻﻔﺎﺋﯽ‪ ،‬ص ‪ ٢۴٧‬ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از‪ :‬ﻣﺘﻴﻨﯽ‪ ،‬ص ‪.(٣٣۶‬‬

‫در اﯾﻦ هﻨﮕﺎم‪ ،‬ﻣﺼﺪّق ﮐﻪ ﺑﺮاﯼ ﻣﺸﺎﯾﻌﺖ و ﺧﺪاﺣﺎﻓﻈﯽ ﺑﺎ ﺷﺎﻩ ﺑﻪ ﮐﺎخ رﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﻈﺎهﺮات ﺧﺸﻤﮕﻴﻨﺎﻧﻪء‬

‫ﻣﺮدم‪ ،‬دﭼﺎر ﺗﺮس و ﺗﺸﻮﯾﺶ ﮔﺮدﯾﺪ و ﻟﺬا ﺗﻮﺳﻂ راﻧﻨﺪﻩء ﺷﺎﻩ از ﯾﮑﯽ از درهﺎﯼ ﻓﺮﻋﯽ ﮐﺎخ‪ ،‬ﺑﻪ ﺑﻴﺮون هﺪاﯾﺖ‬

‫ﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺑﻪ ﮔﺰارش هﻨﺪرﺳﻮن از ﺳﺎﻋﺎت ‪ ۵‬ﺗﺎ ‪ ٧‬ﺷﺐِ ﻧﻬﻢ اﺳﻔﻨﺪ ‪:١٣٣١‬‬

‫»هﺰاران ﻧﻔﺮ از ﻣﺮدم در ﺧﻴﺎﺑﺎن ﮐﺎخ‪ ،‬راﻩ را ﺑﺮ ﻣﺼﺪّق ﺑﺴﺘﻪ و ﺑﻪ ﺗﻈﺎهﺮات و ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﯽ از ﺷﺎﻩ ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ ‪...‬‬

‫ﺑﻬﻨﮕﺎم ﻣﺮاﺟﻌﺖ ﻣﺼﺪّق‪ ،‬ﺟﻴﭗ هﺎﯼ ﭘﺮ از ﺳﺮﺑﺎزان ﺑﻪ ﺳﻮﯼ ﺧﺎﻧﻪء ﻣﺼﺪّق در ﺣﺮﮐﺖ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺗﻈﺎهﺮﮐﻨﻨﺪﮔﺎن ﺑﺎ‬

‫ﺟﻴﭗ ﺑﻪ درِ ﺧﺎﻧﻪء ﻣﺼﺪّق ﮐﻮﺑﻴﺪﻧﺪ و ﺑﺮ ﻣﺤﺎﻓﻈﻴﻦ ﺧﺎﻧﻪ ﻏﻠﺒﻪ ﯾﺎﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﻣﺼﺪّق ﺑﺎ ﭘﻴﮋاﻣﻪ ﺑﻪ ﺑﺎﻟﮑﻦ ﺧﺎﻧﻪ رﻓﺖ ﺗﺎ‬

‫ﻋﻤّﺎل‬
‫ﺟﻤﺎﻋﺖ را ﺁرام ﮐﻨﺪ‪ ،‬وﻟﯽ ﺑﺎ هﻮ و ﺟﻨﺠﺎلِ ﺁﻧﺎن روﺑﺮو ﮔﺮدﯾﺪ‪ ،‬ﺑﻨﺎﭼﺎر ﻣﺼﺪّق ﺑﺮاﯼ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ ﺗﺤﺮﯾﮑﺎت ُ‬

‫اﻧﮕﻠﻴﺴﯽ‪ ،‬ﺗﻮﺳﻂ ﻋﻼء از ﻧﻴﺮوهﺎﯼ ﮔﺎردِ ﺷﺎهﻨﺸﺎهﯽ ﮐﻤﮏ ﺧﻮاﺳﺖ و ﺳﺮاﻧﺠﺎم‪ ،‬ﺑﺎ هﻤﺎن ﭘﻴﮋاﻣﻪ از دﯾﻮارِ‬

‫ﭘﺸﺖِ ﺧﺎﻧﻪ‪ ،‬ﺑﺎﻻ رﻓﺘﻪ و هﻤﺮاﻩ ﺑﺎ ﻓﺎﻃﻤﯽ ﺑﺎ اﺗﻮﻣﻮﺑﻴﻞ ﺑﻪ ﺳﻮﯼ ﻣﻘﺼﺪﯼ ﻧﺎﻣﻌﻠﻮم ﺣﺮﮐﺖ ﮐﺮد‪ .‬در ﺳﺎﻋﺖ ‪ ۵‬ﺑﻌﺪ‬

‫از ﻇﻬﺮ‪ ،‬هﻨﻮز هﺰاران ﻧﻔﺮ در اﻃﺮاف ﺧﺎﻧﻪء ﻣﺼﺪّق و ﺷﺎﻩ ﺟﻤﻊ ﺑﻮدﻧﺪ و ﺗﻈﺎهﺮات ﺑﻪ ﻧﻔﻊ ﺷﺎﻩ‪ ،‬اداﻣﻪ داﺷﺖ‪.‬‬

‫ﺷﺎﻩ از ﺑﺎﻟﮑﻦ ﮐﺎخ‪ ،‬ﺑﺎ ﻣﺮدم ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺖ و اﻧﺼﺮاف ﺧﻮد را از ﻣﺴﺎﻓﺮت اﻋﻼم ﮐﺮد«‪.‬‬
 ‫روﺑﺮوﯼ ﮐﺎخ ﻣﺮﻣﺮ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ ٩ ،‬اﺳﻔﻨﺪ ‪١٣٣١‬‬

‫ﺑﺪﻧﺒﺎل اﯾﻦ ﺗﻈﺎهﺮات‪ ،‬در ﻋﺼﺮ روز ﻧﻬﻢ اﺳﻔﻨﺪ‪ ،‬اﻋﻼﻣﻴﻪ اﯼ درﺑﺎرﻩء ﻣﺴﺎﻓﺮت ﺷﺎﻩ از ﻃﺮف درﺑﺎر ﺻﺎدر ﺷﺪ‬

‫ﮐﻪ در ﺁن ﺁﻣﺪﻩ ﺑﻮد‪:‬‬

‫» ‪ ...‬اﯾﻦ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﺷﺎهﺎﻧﻪ‪ ،‬ﻣﻮﺟﺐ ﻧﮕﺮاﻧﯽ و ﺑﺮوز اﺣﺴﺎﺳﺎت ﻣﻴﻬﻦ ﭘﺮﺳﺘﺎﻧﻪ از ﻃﺮف ﻗﺎﻃﺒﻪء ﻣﺮدم ﻣﺤﺘﺮم ﮔﺮدﯾﺪ‬

‫و ﺑﺎ اﺟﺘﻤﺎع و ﺗﻈﺎهﺮات ﺷﺎﯾﺴﺘﻪء ﺗﻘﺪﯾﺮﯼ‪ ،‬ﺧﻮاهﺎن اﻧﺼﺮاف اﻋﻠﻴﺤﻀﺮت هﻤﺎﯾﻮن ﺷﺎهﻨﺸﺎهﯽ از ﻣﺴﺎﻓﺮت‬

‫ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﭼﻮن ﺧﺎﻃﺮ ﺧﻄﻴﺮ ﺷﺎهﺎﻧﻪ‪ ،‬ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﻣﻌﻄﻮف ﺑﻪ رﻋﺎﯾﺖ اﻓﮑﺎر ﻋﺎﻣّﻪ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﺳﭙﺎﺳﮕﺰارﯼ و‬

‫ﻗﺪرداﻧﯽ از اﺣﺴﺎﺳﺎت ﭘﺎﮎ ﻣﺮدم‪ ،‬ﻓﻌﻼً از ﻣﺴﺎﻓﺮت اﻧﺼﺮاف ﺣﺎﺻﻞ ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪) «.‬ﻓﺎﺗﺢ‪ ،‬ص ‪ ،۶۵١‬ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از‬

‫ﻣﺘﻴﻨﯽ‪ ،‬ص ‪(٣٣۶‬‬

‫ﺗﻈﺎهﺮات ﻧﻬﻢ اﺳﻔﻨﺪ ﺑﺮ ﻋﺰّت و اﻋﺘﺒﺎر دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق‪ ،‬ﺿﺮﺑﻪء ﺳﻨﮕﻴﻨﯽ وارد ﮐﺮد و ﺑﺮ اﻋﺘﻤﺎدِ ﺑﻪ ﻧﻔﺲِ ﺷﺎﻩ و‬

‫اﻃﻤﻴﻨﺎن او از »ﺣﺲّ ﺷﺎهﺪوﺳﺘﯽ ﻣﺮدم«‪ ،‬اﻓﺰود‪.‬‬

‫در ﭼﻨﺎن ﺷﺮاﯾﻄﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق ﺿﻤﻦ اﯾﻨﮑﻪ ﺗﻈﺎهﺮات ﻣﺮدم را ﯾﮏ »ﻏﺎﺋﻠﻪ« و »ﺗﻮﻃﺌﻪ اﯼ ﺑﺮاﯼ‬

‫ﻗﺘﻞ او« ﻧﺎﻣﻴﺪ‪ ،‬در زﻧﺠﻴﺮﻩء ﻋﺼﺒﻴّﺖ هﺎ و ﻋﺼﺒﺎﻧﻴّﺖ هﺎ‪ ،‬ﺁﺧﺮﯾﻦ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدات ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺁﻣﺮﯾﮑﺎ و اﻧﮕﻠﻴﺲ را در‬

‫‪ ٢٩‬اﺳﻔﻨﺪ ‪ ١٣٣١‬رد ﮐﺮد ‪ ...‬و ﺑﺪﯾﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‪ :‬هﻤﻪء ﺗﻼش هﺎ و اﻣﻴﺪهﺎ و ﺁرزوهﺎﯼ ﻣﻠّﯽ ﺑﺮ ﺑﺎد رﻓﺖ ‪...‬‬

‫زﯾﺮ ﻧﻮﯾﺲ هﺎ‪:‬‬

‫‪ -٢١‬ﺑﺮاﯼ ﻧﻤﻮﻧﻪ هﺎﺋﯽ از ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ هﺎﯼ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق در اﯾﻦ دوران ﻧﮕﺎﻩ ﮐﻨﻴﺪ ﺑﻪ‪ :‬ﻣﺘﻴﻨﯽ‪ ،‬ﺻﺺ ‪١١١-٨۵‬‬

‫‪22-Le Palais des Solitudes, P 148‬‬

‫ﯾﮏ ﺗﺼﺤﻴﺢ‬
 ‫در ﺑﺨﺶ ﺷﺸﻢ‪ ،‬ﺟﻤﻠﻪء درﺳﺖ ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ‪:‬‬

‫ﺑﻘﻮل هﻨﺪرﺳﻮن )ﺳﻔﻴﺮ ﺁﻣﺮﯾﮑﺎ در اﯾﺮان(‪» :‬اﯾﺮان‪ ،‬ﮐﺸﻮرﯼ ﺑﻴﻤﺎر‪ ،‬و ﻣﺼﺪّق‪ ،‬ﯾﮑﯽ از ﺑﻴﻤﺎرﺗﺮﯾﻦ رهﺒﺮان ﺁن‬

‫اﺳﺖ« )ﺗﻠﮕﺮاف ‪ ۴‬ژاﻧﻮﯾﻪء ‪ ١٩۵٢‬ﺑﻪ وزارت اﻣﻮرﺧﺎرﺟﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺷﻤﺎرﻩء ‪.(2462‬‬

‫ﺑﺨﺶ دهﻢ‪:‬‬

‫* ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﺗﻈﺎهﺮات ﻧﻬﻢ اﺳﻔﻨﺪ‪ ،‬ﻗﻄﻊ ﮐﺎﻣﻞ راﺑﻄﻪء دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق ﺑﺎ ﺷﺎﻩ ﺑﻮد‪.‬‬

‫* ﺑﺎ ﺁﻏﺎز ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻣﺼﺪق‪ ،‬ﮐﻤﮑﻬﺎﯼ ﻣﺎﻟﯽ ﺁﻣﺮﻳﮑﺎ ﺑﻪ اﻳﺮان از ‪ ۵٠٠‬هﺰار دﻻر ﺑﻪ ‪ ٢٣‬ﻣﻴﻠﻴﻮن دﻻر‬

‫اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﺎﻓﺖ‪.‬‬

‫* ﺧﻠﻴﻞ ﻣﻠﮑﯽ‪» :‬ﺁﻗﺎﯼ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق! اﻳﻦ راهﯽ ﮐﻪ ﺷﻤﺎ ﻣﯽ روﻳﺪ ﺑﻪ ﺟﻬﻨﻢ اﺳﺖ‪ ،‬وﻟﯽ ﻣﺎ ﺗﺎ ﺟﻬﻨﻢ‬

‫هﻢ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﺷﻤﺎ ﺧﻮاهﻴﻢ ﺁﻣﺪ«‪.‬‬

‫ﺗﻈﺎهﺮات ﻧﻬﻢ اﺳﻔﻨﺪ ‪ ،٣١‬ردّ ﺁﺧﺮﯾﻦ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدات ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺁﻣﺮﯾﮑﺎ و اﻧﮕﻠﻴﺲ ‪ -‬ﺑﻌﻨﻮان ردّ »ﺗﺤﻘّﻖ ﻣﻤﮑﻨﺎت« ‪ -‬و‬

‫ﻗﻄﻊ ﮐﻤﮏ هﺎﯼ ﻣﺎﻟﯽ ﺁﻣﺮﯾﮑﺎ ﺑﻪ دوﻟﺖ ﻣﺼﺪّق و در ﻧﺘﻴﺠﻪ‪ :‬ﺑﺤﺮان ﻣﺎﻟﯽ‪ ،‬وﺟﻮد ﺗﻮرّم‪ ،‬ﺑﻴﮑﺎرﯼ و رﺷﺪ ﻧﺎرﺿﺎﯾﺘﯽ‬

‫هﺎﯼ ﻋﻤﻮﻣﯽ‪ ،‬ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﻣﻮﻗﻌﻴّﺖ و اﻋﺘﺒﺎر دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق ﺁﺳﻴﺐ رﺳﺎﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺑﺎﻋﺚ ﺳﺮﺧﻮردﮔﯽ هﺎﯼ ﻣﺮدم و‬

‫ﺻﻒ ﺑﻨﺪﯼ هﺎﯼ ﻋﻠﻨﯽ ﻧﻴﺮوهﺎ و ﺷﺨﺼﻴّﺖ هﺎﯼ ﻣﻬﻢ ﺳﻴﺎﺳﯽ ﻋﻠﻴﻪ ﻣﺼﺪّق ﮔﺮدﯾﺪ‪ :‬اﯾﻨﮏ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق و‬

‫ﯾﺎراﻧﺶ )ﺣﺴﻴﻦ ﻓﺎﻃﻤﯽ‪ ،‬ﻋﻠﯽ ﺷﺎﯾﮕﺎن‪ ،‬ﺳﻨﺠﺎﺑﯽ‪ ،‬ﻣﻬﻨﺪس زﯾﺮﮎ زادﻩ‪ ،‬ﻣﻬﻨﺪس اﺣﻤﺪ رﺿﻮﯼ و ‪ (...‬در‬

‫ﯾﮑﻄﺮف‪ ،‬و ﺁﯾﺖ اﷲ ﮐﺎﺷﺎﻧﯽ‪ ،‬دﮐﺘﺮ ﺑﻘﺎﺋﯽ‪ ،‬ﺣﺴﻴﻦ ﻣﮑّﯽ‪ ،‬ﺣﺎﺋﺮﯼ زادﻩ‪ ،‬ﻗﻮام اﻟﺴﻠﻄﻨﻪ‪ ،‬ﺳﺮﻟﺸﮕﺮ زاهﺪﯼ و‬

‫دﯾﮕﺮان در ﻃﺮف دﯾﮕﺮ‪ ،‬ﺁﺧﺮﯾﻦ ﺣﺮﮐﺖ هﺎ را در ﺷﻄﺮﻧﺞ ﺳﻴﺎﺳﺖ اﯾﺮان ﺑﺮاﯼ »ﻣﺎت« ﮐﺮدن ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺁﻏﺎز ﮐﺮدﻩ‬

‫ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬و ﺷﺎﻩ ﮐﻪ ﺿﻤﻦ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺑﺎ ﮐﻮدﺗﺎ ﺑﻪ هﻨﺪرﺳﻮن ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد ﮐﻪ‪» :‬ﮔﺬﺷﺖ زﻣﺎن‪ ،‬ﻣﺼﺪق را ﺑﯽ اﻋﺘﺒﺎر‬

‫ﺧﻮاهﺪ ﺳﺎﺧﺖ ‪ ......‬و ﺑﺮﮐﻨﺎر ﮐﺮدن ﻣﺼﺪق از راﻩ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ در ﺁﻳﻨﺪﻩء ﻧﻪ ﭼﻨﺪان دور ﻋﻤﻠﯽ ﺧﻮاهﺪ ﺷﺪ«‬

‫)ﮔﺰارش ‪ ١۴‬ﻣﻪ ‪ ٢۴ = ١٩۵٣‬اردﻳﺒﻬﺸﺖ ‪ (١٣٣٢‬اﯾﻨﮏ ﺑﺎ اﻃﻤﻴﻨﺎن ﺑﻪ اﺣﺴﺎﺳﺎت ﺷﺎهﺪوﺳﺘﯽ ﻣﺮدم‪ ،‬اﻋﺘﻤﺎدِ ﺑﻪ‬

‫ﻧﻔﺲ ﺧﻮد را ﺑﺎز ﻣﯽ ﯾﺎﻓﺖ‪.‬‬

‫ﺑﺎ ردّ ﺁﺧﺮﯾﻦ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدات ﺁﻣﺮﯾﮑﺎ و اﻧﮕﻠﻴﺲ ﺗﻮﺳﻂ ﻣﺼﺪّق‪ ،‬ﻣﻬﻤﺘﺮﯾﻦ ﺗﮑﻴﻪ ﮔﺎﻩ ﻣﺎﻟﯽ و ﺳﻴﺎﺳﯽ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق در‬

‫ﺳﻄﺢ ﺑﻴﻦ اﻟﻤﻠﻠﯽ )ﯾﻌﻨﯽ دوﻟﺖ ﺁﻣﺮﯾﮑﺎ( ﻧﻴﺰ ﻓﺮورﯾﺨﺖ و اﮔﺮ ﺑﺪاﻧﻴﻢ ﮐﻪ از ﺁﻏﺎز ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻣﺼﺪّق‪ ،‬ﮐﻤﮏ هﺎﯼ‬
 ‫ﻣﺎﻟﯽ ﺁﻣﺮﯾﮑﺎ ﺑﻪ اﯾﺮان از ‪ ۵٠٠‬هﺰار دﻻر ﺑﻪ ‪ ٢٣‬ﻣﻴﻠﻴﻮن دﻻر اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﺎﻓﺖ‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ ﭘﺬﯾﺮﻓﺖ ﮐﻪ در ﻃﻮل ﺣﮑﻮﻣﺖ دو‬

‫ﺳﺎل و ﻧﻴﻤﻪِ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق‪ ،‬اﮔﺮ ﮐﻤﮏ هﺎﯼ ﻣﺎﻟﯽ ﺁﻣﺮﯾﮑﺎ ﻧﻤﯽ ﺑﻮد ﭼﻪ ﺑﺴﺎ ﮐﻪ دوﻟﺖ ﻣﺼﺪّق در ﺑﺮاﺑﺮ‬

‫ﻧﺎرﺿﺎﯾﺘﯽ هﺎﯼ ﻣﺮدم‪ ،‬ﻣﺪّت هﺎ ﭘﻴﺶ از ‪ ٢٨‬ﻣﺮداد ‪ ٣٢‬ﺳﻘﻮط ﮐﺮدﻩ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ :‬در اواﻳﻞ ﺧﺮداد ‪ ١٣٣٢‬ﺑﺎ ردّ‬

‫ﺁﺧﺮﯾﻦ ﺗﻘﺎﺿﺎﯼ ﮐﻤﮏ ﻣﺎﻟﯽ ﻓﻮرﯼ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق ﺗﻮﺳﻂ ﺁﯾﺰﻧﻬﺎور‪ ،‬ﻣﺼﺪّق‪ ،‬هﻢ در ﺟﺒﻬﻪء داﺧﻠﯽ و هﻢ در ﺟﺒﻬﻪء‬

‫ﺧﺎرﺟﯽ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ و ﻣﻨﺰوﯼ ﻣﺎﻧﺪ‪.‬‬

‫رﺑﻮدن و ﻗﺘﻞ ﻧﺎﺧﻮاﺳﺘﻪء ﺳﺮﺗﻴﭗ اﻓﺸﺎرﻃﻮس ‪ -‬رﺋﻴﺲ ﺷﻬﺮﺑﺎﻧﯽ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق و هﻮادار ﭘﺮﺷﻮرِ وﯼ ‪ -‬در اول‬

‫اردﯾﺒﻬﺸﺖ ‪ -١٣٣٢‬ﺿﻤﻦ اﯾﻨﮑﻪ ﻓﻀﺎﯼ ﺳﻴﺎﺳﯽ و ﭘﺎرﻟﻤﺎﻧﯽ اﯾﺮان را ‪ -‬ﺑﺎر دﯾﮕﺮ‪ -‬ﺑﻪ ﺧﺸﻮﻧﺖ و ﻋﺼﺒﻴّﺖ ﺁﻏﺸﺘﻪ‬

‫ﺳﺎﺧﺖ‪ ،‬ﺑﺎﻋﺚ ﺗﺮس و ﺗﺸﻮﯾﺶ ﺑﺴﻴﺎرﯼ از اﻓﺴﺮان و ارﺗﺸﻴﺎن ﮔﺮدﯾﺪ )‪(١‬‬

‫اﯾﻨﮏ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ در ﻗﺘﻞ هﮋﯾﺮ و رزم ﺁرا‪ ،‬ﺷﺎدﻣﺎﻧﯽ و ﭘﺎﯾﮑﻮﺑﯽ ﮐﺮدﻩ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬در زﻧﺠﻴﺮﻩء ﻋﺼﺒﻴّﺖ هﺎﯼ ﺗﺎزﻩ‪ ،‬در‬

‫ﺑﺮاﺑﺮ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺻﻒ ﺁراﺋﯽ ﻣﯽ ﮐﺮدﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺳﻨّﺘﯽ ارﺗﺶ ‪ -‬اﺳﺎﺳﺎً ‪ -‬در ﺣﻤﺎﯾﺖ از ﺷﺎﻩ و ﺷﺎهﺪوﺳﺘﯽ ﺷﮑﻞ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬اﻣّﺎ ﺑﺎﯾﺪ‬
‫هﺮ ﭼﻨﺪ ﮐﻪ ﺳﺎﺧﺘﺎر ُ‬

‫داﻧﺴﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ ﻗﺒﻀﻪ ﮐﺮدن وزارت ﺟﻨﮓ و ﻓﺮﻣﺎﻧﺪهﯽ وزارت دﻓﺎع ﺗﻮﺳﻂ ﻣﺼﺪّق )ﺑﻌﺪ از ‪ ٣٠‬ﺗﻴﺮ ‪ (١٣٣١‬ﻧﻴﺮوهﺎﯼ‬

‫ارﺗﺸﯽ ‪ -‬ﺧﺼﻮﺻﺎً ﺳﺮان و ﻓﺮﻣﺎﻧﺪهﺎن ارﺗﺶ ‪ -‬در ﺁﺳﺘﺎﻧﻪء ‪ ٢٨‬ﻣﺮداد ‪ ٣٢‬ﺑﻪ ﺳﻪ ﺑﺨﺶ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺷﺪﻩ ﺑﻮدﻧﺪ‪:‬‬

‫‪ -١‬ﻃﺮﻓﺪاران ﺷﺎﻩ ‪ -٢‬ﻃﺮﻓﺪاران ﻣﺼﺪّق ‪ -٣‬ﺑﯽ ﻃﺮف هﺎ‬

‫ﻓﺨﺮاﻟﺪﯾﻦ ﻋﻈﻴﻤﯽ ‪ -‬ﺑﺪرﺳﺘﯽ‪ -‬ﺗﺄﮐﻴﺪ ﮐﺮدﻩ ﮐﻪ‪» :‬ﺑﺮاﯼ اوﻟﻴﻦ ﺑﺎر در ﺗﺎرﯾﺦ اﯾﺮان و ﺑﻪ رﻏﻢ ﻣﻮاﻧﻊ ﻣﺘﻌﺪّد‪ ،‬ﯾﮏ‬

‫دوﻟﺖ ﻏﻴﺮﻧﻈﺎﻣﯽ ﻣﻮﻓﻖ ﺷﺪﻩ ﺑﻮد ﭼﻨﺎن ﮐﻨﺘﺮﻟﯽ ﺑﺮ ارﺗﺶ اِﻋﻤﺎل ﻧﻤﺎﯾﺪ ﮐﻪ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ زاهﺪﯼ ﺑﻠﮑﻪ ﺷﺎﻩ ﻧﻴﺰ ﻧﻤﯽ‬

‫ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺑﺮ ﺣﻤﺎﯾﺖ ﺁﺷﮑﺎر ارﺗﺶ ﺗﮑﻴﻪ ﮐﻨﺪ« )ﻣﺼﺪّق‪ ،‬ﮐﻮدﺗﺎ‪ ،‬ص ‪.(١٠۶‬‬

‫ﭼﻨﻴﻦ ﺷﺮاﯾﻄﯽ ‪ -‬اﻟﺒﺘﻪ ‪ -‬ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ زﻣﻴﻨﻪ ﺑﺮاﯼ رﺷﺪ و ﮔﺴﺘﺮش ﺳﺎزﻣﺎن ﻧﻈﺎﻣﯽ ﺣﺰب ﺗﻮدﻩ ﺑﻮد ﺑﻄﻮرﯾﮑﻪ در‬

‫ﺁﺳﺘﺎﻧﻪء ‪ ٢٨‬ﻣﺮداد ‪ ،٣٢‬ﺷﺎﺧﻪء ﻧﻈﺎﻣﯽ ﺣﺰب ﺗﻮدﻩ ﺣﺪود ‪ ۶٠٠‬ﻋﻀﻮ رﺳﻤﯽ و ﺻﺪهﺎ اﻓﺴﺮِ هﻮادار داﺷﺖ‪.‬‬

‫ﺑﺎﺑﮏ اﻣﻴﺮ ﺧﺴﺮوﯼ )ﻋﻀﻮ ﮐﻤﻴﺘﻪء ﻣﺮﮐﺰﯼ ﺣﺰب ﺗﻮدﻩ( در ﻧﻘﺪ ﺧﺎﻃﺮات ﮐﻴﺎﻧﻮرﯼ در اﻳﻦ ﺑﺎرﻩ ﻣﯽ ﻧﻮﻳﺴﺪ‪:‬‬

‫»ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺑﻨﺪﯼ اﻓﺴﺮان ﺣﺰب ﺗﻮدﻩ ﺑﻪ رﺳﺘﻪ هﺎﺋﯽ ﭼﻮن هﻮاﺋﯽ‪ ،‬ﺗﻮﭘﺨﺎﻧﻪ‪ ،‬ﺳﻮار‪ ،‬ﭘﻴﺎدﻩ‪ ،‬ژاﻧﺪارﻣﺮﯼ‪ ،‬ﺷﻬﺮﺑﺎﻧﯽ‪،‬‬

‫داﻧﺸﺠﻮﯼ اﻓﺴﺮﯼ و ‪ ...‬ﺑﻴﺎﻧﮕﺮ ﺁﻧﺴﺖ ﮐﻪ ﺣﺰب ﺗﻮدﻩ در هﻤﻪء ارﮐﺎن و زواﻳﺎﯼ ارﺗﺶ – ﺣﺘﯽ ﮔﺎرد ﺟﺎوﻳﺪان‬

‫ﺷﺎهﯽ – رﺧﻨﻪ ﮐﺮدﻩ ﺑﻮد ‪ ...‬ﺑﺎ اﻃﻤﻴﻨﺎن ﻣﯽ ﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﮐﻪ در ﺗﺎرﻳﺦ ﺟﻨﺒﺶ هﺎﯼ ﺳﻴﺎﺳﯽ در ﺟﻬﺎن‪ ،‬هﺮﮔﺰ‬

‫هﻴﭻ ﺣﺰب و ﺳﺎزﻣﺎن ﺳﻴﺎﺳﯽ ﺳﺮاغ ﻧﺪارﻳﻢ ﮐﻪ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﺁن هﻤﻪ اﻓﺴﺮ را در ﻳﮏ ﺣﺰب ﻏﻴﺮ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﺑﺎ‬

‫اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژﯼ ﮐﻤﻮﻧﻴﺴﺘﯽ ﮔﺮد ﺁوردﻩ ﺑﺎﺷﺪ« )‪(٢‬‬

‫ﻣﻬﻢ ﺗﺮﯾﻦ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﺗﻈﺎهﺮات ﻧﻬﻢ اﺳﻔﻨﺪ‪ ،‬ﻗﻄﻊ ﮐﺎﻣﻞ راﺑﻄﻪء دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق ﺑﺎ ﺷﺎﻩ و درﺑﺎر ﺑﻮد ﺑﻄﻮرﯾﮑﻪ ﺑﻪ‬

‫ﺗﺼﺮﯾﺢ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق‪:‬‬

 ‫»از ﻧُﻪ اﺳﻔﻨﺪ ﺑﻪ ﺑﻌﺪ‪ ،‬ﺑﻪ درﺑﺎر ﻧﺮﻓﺘﻢ و ﭼﻨﺪ ﻣﺮﺗﺒﻪ هﻢ ﮐﻪ ﺁﻗﺎﯼ اﺑﻮاﻟﻘﺎﺳﻢ اﻣﻴﻨﯽ )ﮐﻔﻴﻞ وزارت درﺑﺎر( ﻣﺬاﮐﺮﻩ‬

‫ﻧﻤﻮد ﺗﺎ ﺷﺮﻓﻴﺎب ﺷﻮم ﯾﺎ اﻋﻠﻴﺤﻀﺮت هﻤﺎﯾﻮن ﺷﺎهﻨﺸﺎهﯽ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪء دﮐﺘﺮ ﻏﻼﻣﺤﺴﻴﻦ )ﭘﺴﺮم( ﮐﻪ ﺑﻴﻦ ﺧﺎﻧﻪء‬

‫ﻣﻦ و ﮐﺎخ اﺧﺘﺼﺎﺻﯽ واﻗﻊ ﺷﺪﻩ ﺑﻮد‪ ،‬ﺗﺸﺮﯾﻒ ﺑﻴﺎورﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﻧﻨﻤﻮدم« )ﺧﺎﻃﺮات‪ ،‬ص ‪.(٢۶٧‬‬

‫ﻣﺼﺪّق‪ ،‬ﺣﺘّﯽ ﺑﺮ ﺧﻼف ﺳﻨّﺖ هﻤﻪ ﺳﺎﻟﻪ‪ ،‬از ﺣﻀﻮر در ﺳﻼم ﻧﻮروزﯼ ‪ ١٣٣٢‬ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻋﺬر ﮐﺴﺎﻟﺖ‪ ،‬ﺧﻮددارﯼ ﮐﺮد‬

‫)ﻣﻮّﺣﺪ‪ ،‬ج ‪ ،٢‬ص ‪.(٧٢١-٧١٩‬‬

‫ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﮔﺰارﺷﺎت هﻨﺪرﺳﻮن ﻧﺸﺎن ﻣﯽ دهﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟّﻪ ﺑﻪ ﺗﻈﺎهﺮات ‪ ٩‬اﺳﻔﻨﺪ و ﺟﺮأت و ﺟﺴﺎرت ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن‬

‫ﺷﺎﻩ‪ ،‬هﻨﻮز ﺷﺎﻩ ﺑﺪﻧﺒﺎل ﺑﺮﮐﻨﺎرﯼ ﻣﺼﺪّق از ﻃﺮﯾﻖ ﭘﺎرﻟﻤﺎن ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺴﻴﺎرﯼ از ﺳﻴﺎﺳﺘﻤﺪاران ﻧﻴﺰ اﻣﻴﺪوار‬

‫ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق ‪ -‬ﮐﻪ در ﻃﻮل ﺣﻴﺎت ﺳﻴﺎﺳﯽ ﺧﻮﯾﺶ‪ ،‬ﺁﻧﻬﻤـﻪ در راﻩ ارزش هﺎﯼ ﻣﺒﺎرزﻩء ﭘﺎرﻟﻤﺎﻧﯽ ﺳﺨﻦ‬

‫ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬اﯾﻨﮏ ﺑﻪ ﻗﻮاﻋﺪ ﺑﺎزﯼ دﻣﻮﮐﺮاﺳﯽ ‪ ،‬ﮔﺮدن ﻧﻬﺪ و از ﻃﺮﯾﻖ ﭘﺎرﻟﻤﺎﻧﯽ ﮐﻪ زﯾﺮ ﻧﻈﺮ دوﻟﺖ او ﺗﺸﮑﻴﻞ‬

‫ﺷﺪﻩ ﺑﻮد و ﺧﻮدِ ﻣﺼﺪّق‪ %٨٠ ،‬ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن ﺁن را »ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن ﺣﻘﻴﻘﯽ ﻣﺮدم« ﻧﺎﻣﻴﺪﻩ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺎ ﮐﺴﺐ رأﯼ‬

‫اﻋﺘﻤﺎد ﯾﺎ ﻋﺪم اﻋﺘﻤﺎد‪ ،‬ﺑﻪ ﺁﺷﻔﺘﮕﯽ هﺎ و ﺑﺤﺮان هﺎﯼ ﻣﻮﺟﻮد ﺧﺎﺗﻤﻪ دهﺪ‪ ،‬اﻣّﺎ اﺧﺘﻼف ﺗﺎزﻩء ﻣﺼﺪق ﺑﺎ ﺷﺎﻩ ‪-‬‬

‫درﺑﺎرﻩء ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻣﻮادﯼ از ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ )ﻧﺎﻇﺮ ﺑﺮ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪهﯽ ﮐﻞّ ﻗﻮا و اﻋﻼن ﺟﻨﮓ و ﻋﻘﺪ ﺻﻠﺢ( – ﺑﻪ ﺑﺤﺮان‬

‫ﺳﻴﺎﺳﯽ ﻣﻮﺟﻮد‪ ،‬ﺑُﻌﺪ ﺗﺎزﻩ اﯼ داد‪ .‬ﻣﺼﺪّق ﻣﯽ ﺧﻮاﺳﺖ ﺗﺎ ﺑﺎر دﯾﮕﺮ ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪهﺎن ارﺗﺶ ﺗﻔﻬﻴﻢ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ در‬

‫اﻧﺠﺎم وﻇﺎﯾﻒ ﺧﻮد‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ ﻧﻪ ﺑﻪ ﺷﺎﻩ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ دوﻟﺖ او ﮔﻮش ﮐﻨﻨﺪ )ﻣﻮّﺣﺪ‪ ،‬ج ‪ ،٢‬ﺻﺺ ‪(٧٣٧-٧٣۵‬‬

‫هﻨﺪرﺳﻮن از ﻗﻮل ﺷـﺎﻩ )ﮔﺰارش ‪ ١۴‬ﻣﺎرس ‪ ٢٣ =١٩۵٣‬اﺳﻔﻨﺪ ‪ (١٣٣٢‬ﺗﺄﮐﻴﺪ ﻣﯽ ﮐﻨــﺪ‪:‬‬

‫» ‪ ...‬روز ﺑﻪ روز روﺷﻦ ﺗﺮ ﻣﯽ ﺷﻮد ﮐﻪ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق ﺗﻮان ِ رهـﺎﺋﯽ از ورﻃﻪ اﯼ ﮐﻪ ﮐﺸﻮر را ﺑﻪ ﺁن ﮐﺸﺎﻧﻴﺪﻩ‬

‫اﺳﺖ ﻧـﺪارد‪ .‬ﻣﺼﺪّق ﺑﺎ هﻤﻪء اﻧﺘﻘﺎدهﺎﺋﯽ ﮐﻪ در ﮔﺬﺷﺘﻪ از دﯾﮑﺘﺎﺗﻮرﯼ ﮐﺮدﻩ ﺑﻮد‪ ،‬اﯾﻨﮏ ﻧﺎﮔﺰﯾﺮ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ روش‬

‫دﯾﮑﺘﺎﺗﻮرﻣﺂﺑﺎﻧﻪ ﻣﺘﻮّﺳﻞ ﺷﻮد«‬

‫هﻤﺎﻧﻄﻮر ﮐﻪ ﮔﻔﺘﻪ اﯾﻢ‪ :‬در هﻤﻴﻦ زﻣﺎن دوﻟﺖ ﺁﻣﺮﯾﮑﺎ ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ دوﺳﺖ اﯾﺮان و ﮐﺸﻮر ﺁﻣﺮﯾﮑﺎ‪ ،‬ﻣﻬﺪ ﺁزادﯼ و ﻗﺒﻠﻪ‬

‫ﮔﺎﻩ دﻣﻮﮐﺮاﺳﯽ ﺑﺮاﯼ ﻣﻠﻴّﻮن اﯾﺮان ﺑﺸﻤﺎر ﻣﯽ رﻓﺖ و از اﯾﻦ رو‪ :‬اﮐﺜﺮ رهﺒﺮان ﺳﻴﺎﺳﯽ اﯾﺮان )از دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق و‬
 ‫دﮐﺘﺮ ﻓﺎﻃﻤﯽ ﺗﺎ دﮐﺘﺮ ﺑﻘﺎﺋﯽ و ﻋﻼء و زاهﺪﯼ و ﻣﮑّﯽ و ‪ (...‬ﺑﺎ ﺳﻔﺎرت ﺁﻣﺮﯾﮑﺎ راﺑﻄﻪ اﯼ ﻧﺰدﯾﮏ داﺷﺘﻨﺪ و ﮔﺎﻩ‬

‫ﺣﺘّﯽ ﻣﺬاﮐﺮات ﺧﺼﻮﺻﯽ ﺧﻮﯾﺶ را ﺑﺎ ﺳﻔﻴﺮ ﺁﻣﺮﯾﮑﺎ در ﻣﻴﺎن ﻣﯽ ﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫در واﻗﻊ ﺁﻣﺮﯾﮑﺎ – ﺑﻌﻨﻮان ﯾﮏ ﮐﺸﻮر ﺟﻮان و ﺁزادﯾﺨﻮاﻩ‪ -‬ﺗﺎ ﺳﺎل ‪ ،١٩۵٠‬ﭘﺸﺘﻴﺒﺎن و ﺣﺎﻣﯽ ﮐﺸﻮرهﺎﺋﯽ ﺑﻮد ﮐﻪ‬

‫ﺑﺮاﯼ رهﺎﺋﯽ ﺧﻮد از ﭼﻨﮓ اﺳﺘﻌﻤﺎر اﻧﮕﻠﻴﺲ ﻣﺒﺎرزﻩ ﻣﯽ ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻬﻤﻴﻦ ﺟﻬﺖ در ﺟﺮﯾﺎن ﻗﺮارداد ‪ ١٩١٩‬اﯾﺮان و‬

‫اﻧﮕﻠﻴﺲ )ﻣﻌﺮوف ﺑﻪ ﻗﺮارداد وﺛﻮق اﻟﺪوﻟﻪ( ﺁﻣﺮﯾﮑﺎ ﻋﻠﻴﻪ دوﻟﺖ اﻧﮕﻠﻴﺲ‪ ،‬در ﮐﻨﺎر ﺁزادﯾﺨﻮاهﺎن و ﻣﻠﻴّﻮن اﯾﺮان ﻗﺮار‬

‫ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﺑﺎ ﺁﻧﮑﻪ اﯾﻦ ﻗﺮارداد ﻧﻨﮕﻴﻦ ﺗﻮﺳﻂ اﺣﻤﺪﺷﺎﻩ ﻗﺎﺟﺎر ﺗﺄﺋﻴﺪ و اﻣﻀﺎء ﺷﺪ و ﺷﺨﺺِ ﺷﺎﻩ از ﻣﺰاﯾﺎ و ﻣﻘﺮّرﯼ‬

‫هﺎﯼ ﻣﺎهﺎﻧﻪء دوﻟﺖ اﻧﮕﻠﻴﺲ ﺑﺮﺧﻮردار ﮔﺮدﯾﺪ‪ ،‬اﻣّﺎ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق ﺑﺨﺎﻃﺮ ﻋﻼﻗﻪء ﺧﻮد ﺑﻪ ﺧﺎﻧﺪان ﻗﺎﺟﺎر‪ ،‬ﺿﻤﻦ‬

‫ﺳﺘﺎﯾﺶ از اﺣﻤﺪﺷﺎﻩ – ﺑﻌﻨﻮان »ﺁن ﭘﺎدﺷﺎﻩ ﺟﻮاﻧﺒﺨﺖ« و »ﺷﺎﻩ اﯾﺮان ﭘﺮﺳﺖ« ‪ -‬ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮد ﮐﻪ‪ :‬ﺳﻠﻄﺎن‬

‫اﺣﻤﺪ ﺑﺎ ﺁﻧﮑﻪ ﻣﯽ داﻧﺴﺖ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺑﺎ ﻗﺮارداد ‪ ١٩١٩‬ﻣﻮﺟﺒﺎت ﺧﻠﻊ او را از ﺳﻠﻄﻨﺖ ﻓﺮاهﻢ ﻣﯽ ﺳﺎزد‪ ،‬ﺑﺎ اﯾﻨﺤﺎل‬

‫»ﺗﻦ ﺑﻪ اﺳﺎرت ﻧﺪاد و از ﺳﻠﻄﻨﺖ ﮔﺬﺷﺖ و ﻣﻮﺟﺒﺎت ﺧﻠﻊ ﺧﻮد از ﺳﻠﻄﻨﺖ را ﻓﺮاهﻢ ﺁورد« )ﮐﯽ اﺳﺘﻮان‪ ،‬ج ‪،١‬‬

‫ص ‪.(٣) (٣٠‬‬

‫ﺑﺎ ﭼﻨﺎن ﮔﺬﺷﺘﻪ اﯼ از رواﺑﻂ ﺁﻣﺮﯾﮑﺎ و اﯾﺮان‪ ،‬در ﻃﻮل اﺧﺘﻼﻓﺎت ﻧﻔﺘﯽ ﺑﻴﻦ اﯾﺮان و اﻧﮕﻠﻴﺲ‪ ،‬ﻋﻤﻮم ﺳﻴﺎﺳﺘﻤﺪاران‬

‫دوﻟﺖ ﺁﻣﺮﯾﮑﺎ در ﮐﻨﺎر ﺧﻮاﺳﺖ هﺎﯼ ﻣﺮدم اﯾﺮان ﺑﻮدﻧﺪ و ﻣﮏ ﮔﯽ ) وزﯾﺮ اﻣﻮر ﺧﺎرﺟﻪء ﺁﻣﺮﯾﮑﺎ ( ﺑﻘﻮل دﮐﺘﺮ‬

‫ﻣﺼﺪّق‪» :‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﯾﮏ ﺑﺮادر ﺻﻤﻴﻤﯽ« در ‪ ٨٠‬ﺳﺎﻋﺖ ﻣﺬاﮐﺮﻩ ﺑﺎ ﻣﺼﺪّق‪ ،‬ﮐﻮﺷﻴﺪ ﺗﺎ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﺳﺘﻴﻔﺎﯼ ﺣﻘﻮق‬

‫ﺣﻘّﻪء اﯾﺮان اﻗﺪام ﮐﻨﺪ‪ ،‬اﻣّﺎ ﺑﺎ ردّ ﺁﺧﺮﯾﻦ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدات ﺁﻣﺮﯾﮑﺎ و اﻧﮕﻠﻴﺲ – ﮐﻪ ﻋﻤﻮم ﮐﺎرﺷﻨﺎﺳﺎن ﻧﻔﺘﯽ و‬

‫ﺳﻴﺎﺳﯽ‪ ،‬ﺁﻧﺮا »ﻣﻌﻘﻮل‪ ،‬ﻣﻨﺎﺳﺐ‪ ،‬ﻣﻤﮑﻦ و ﻣﻨﺼﻔﺎﻧﻪ« داﻧﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬دوﻟﺖ ﺁﻣﺮﯾﮑﺎ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ رﺳﻴﺪ‪:‬‬

‫»ﺗﺎ زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻣﺼﺪّق در ﻗﺪرت اﺳﺖ‪ ،‬هﻴﭻ اﻣﻴﺪﯼ ﺑﺮاﯼ ﺣﻞّ ﻣﺴﺌﻠﻪء ﻧﻔﺖ وﺟﻮد ﻧﺪارد« )هﻨﺪرﺳﻮن‪ ،‬ﮔﺰارش‬

‫‪ ١٠‬ﻣﺎرس ‪ ٢١ = ١٩۵٣‬اﺳﻔﻨﺪ ‪.(١٣٣١‬‬

‫در ﭼﻨﺎن ﻣﻮﻗﻌﻴﺘﯽ‪ ،‬دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق در ورﻃﻪء ﺷﺮاﯾﻂ دﺷﻮار اﻗﺘﺼﺎدﯼ‪ ،‬ﺳﻴﺎﺳﯽ و رﺷﺪ ﻧﺎرﺿﺎﻳﺘﯽ هﺎﯼ ﻋﻤﻮﻣﯽ و‬

‫ﺧﺼﻮﺻﺎً ﺑﺎ ﺣﻀﻮر روزاﻓﺰون ﺣﺰب ﺗﻮدﻩ‪ ،‬ﺟﺎﻣﻌﻪ را از ﺑﺤﺮاﻧﯽ ﺑﻪ ﺑﺤﺮاﻧﯽ دﯾﮕﺮ ﭘﺮﺗﺎب ﻧﻤﻮد‪ ،‬در ﺣﺎﻟﻴﮑﻪ دوﻟﺖ هﺎﯼ‬

‫ﺁﻣﺮﯾﮑﺎ و اﻧﮕﻠﻴﺲ در ﯾﮏ وﺣﺪت ﻧﻈﺮ ﻣﺸﺘﺮﮎ‪ ،‬ﻃﺮح ﺑﺮﮐﻨﺎرﯼ دوﻟﺖ ﻣﺼﺪّق را ﺗﺪارﮎ ﻣﯽ دﯾﺪﻧﺪ‪.‬‬

‫اﯾﻨﮏ ﺑﺎﯾﺪ ﺳﺨﻦ درﺧﺸﺎن ﭘﻮﭘﺮ را ‪ -‬ﺑﺎر دﯾﮕﺮ‪ -‬ﺑﻴﺎد ﺁورد‪:‬‬

‫»وﻇﻴﻔﻪء ﯾﮏ ﺳﻴﺎﺳﺘﻤﺪار ﺻﺪﯾﻖ‪ ،‬ﺧﻮﺷﺒﺨﺖ ﮐﺮدن ﺟﺎﻣﻌﻪ ﯾﺎ ﺗﻘﻠﻴﻞ ﺑﺪﺑﺨﺘﯽ هﺎﯾﺶ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ و‬

‫در ﺁﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﺳﻴﺎﺳﺘﻤﺪار از ﺗﺤﻘّﻖ اﯾﻦ وﻇﺎﯾﻒ ﺑﺎز ﻣﯽ ﻣﺎﻧَﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﺻﺪاﻗﺖ و ﺷﻬﺎﻣﺖ اﺧﻼﻗﯽ ﺑﺎﯾﺪ از‬

‫ﮐﺎر ﮐﻨﺎرﻩ ﮔﻴﺮد ﺗﺎ از ﺳﻮق دادن ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﻪ ﺁﺷﻮب و اﻧﻘﻼب ﺟﻠﻮﮔﻴﺮﯼ ﮔﺮدد‪«.‬‬

‫ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﮔﻔﺘﻴﻢ‪ :‬در ﺷﺮاﯾﻄﯽ ﮐﻪ ﻣﺼﺪّق‪ ،‬ﺳﻴﺎﺳﺖ »هﻤﻪ ﭼﻴﺰ ﯾﺎ هﻴﭻ ﭼﻴﺰ« را در ﭘﻴﺶ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﺷﺎﻩ‬

‫ﺗﻮﺳﻂ ﺣﺴﻴﻦ ﻋﻼء )وزﯾﺮ درﺑﺎر( ﺑﻪ ﻣﺼﺪّق ﭘﻴﻐﺎم داد ﮐﻪ‪» :‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺣﺴّﺎﺳﻴّﺖ اﻧﮕﻠﻴﺴﯽ هﺎ و ﺑﻦ ﺑﺴﺖ‬
 ‫ﻣﺬاﮐﺮات‪ ،‬ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ از ﮐﺎر ﮐﻨﺎرﻩ ﮔﻴﺮد و هﺮ ﮐﺲ را ﮐﻪ او )ﻣﺼﺪّق( ﺻﻼح ﺑﺪاﻧﺪ )ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻟﻬﻴﺎر ﺻﺎﻟﺢ ﯾﺎ ﺣﺴﻴﻦ‬

‫ﻣﮑّﯽ( ﺑﻪ ﻧﺨﺴﺖ وزﯾﺮﯼ اﻧﺘﺨﺎب ﮐﻨﺪ ﺗﺎ ﻣﺬاﮐﺮات ﻧﻔﺖ از ﺣﺎﻟﺖ ﺑﻦ ﺑﺴﺖ‪ ،‬ﺧﺎرج ﮔﺮدد و ﺟﺎﻣﻌﻪء اﯾﺮان ﻧﻴﺰ از‬

‫ﺣﺎﻟﺖ اﻟﺘﻬﺎب و ﺁﺷﻔﺘﮕﯽ ﺑﻴﺮون ﺁﯾﺪ و ‪ «...‬اﻣّﺎ ﻣﺼﺪّق‪ ،‬ﺿﻤﻦ ردّ اﯾﻦ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد‪ ،‬ﺟﻮاب داد‪:‬‬

‫‪» -‬ﺣﺎﻻ ﻣﯽ ﺧﻮاهﻴﺪ ﺑﺮاﯼ ﻣﻦ‪ ،‬ﻧﺨﺴﺖ وزﯾﺮ هﻢ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﮐﻨﻴﺪ؟!« )ﻣﻴﺮﻓﻄﺮوس‪ ،‬ﺑﺮﺧﯽ ﻣﻨﻈﺮﻩ هﺎ ‪ ، ...‬ص‬

‫‪(١۴٩‬‬

‫ﺧﻠﻴﻞ ﻣﻠﮑﯽ ‪ -‬اﻧﺪﯾﺸﻤﻨﺪﺗﺮﯾﻦ‪ ،‬ﺻﺪﯾﻖ ﺗﺮﯾﻦ و ﺷﺮﯾﻒ ﺗﺮﯾﻦ ﯾﺎر ِ وﻓﺎدار دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق – ﯾﺎزدﻩ ﻣﺎﻩ ﻗﺒﻞ از وﻗﺎﯾﻊ‬

‫‪ ٢٨-٢۵‬ﻣﺮداد ‪ ،٣٢‬ﺑﺎ ﺗﺤﻠﻴﻞ و ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﯽ ﺷﮕﻔﺘﯽ از ﺗﺤﻮﻻت ﺁﯾﻨﺪﻩ‪ ،‬ﯾﺎدﺁور ﺷﺪﻩ ﺑﻮد‪:‬‬

‫» رهﺒﺮﯼ زﻣﺎﻧﯽ واﻗﻊ ﺑﻴﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ اوّﻻً ﺗﺎﺑﻊ اﺣﺴﺎﺳﺎت ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻧﻴـﺮوهﺎﯼ ﻓﻌّﺎل و ذﺧﻴﺮﻩء ﺧﻮد را ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺧﻮب‬

‫ﺣﺴﺎب و ﺑﺮﺁورد ﮐﻨﺪ و ﻧﻴﺮوهﺎﯼ رﻗﻴﺐ ﯾﺎ دﺷﻤﻦ را ﻧﻴﺰ ﺁﻧﻄﻮرﯼ ﮐﻪ هﺴﺖ‪ ،‬ﺣﺴﺎب ﮐﻨﺪ و هﻴﭻ اﻗﺪام ﺑﯽ ﻣﻮردﯼ‬

‫ﮐﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ اش ﺣﺘﻤﺎً ﺷﮑﺴﺖ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻤﻞ ﻧﻴﺎورد‪.‬‬

‫ﺛﺎﻧﻴﺎً‪ :‬رهﺒﺮﯼِ واﻗﻊ ﺑﻴﻦ ﺑﺎﯾﺪ ﺗﻘﺎﺿﺎهﺎ و ﺧﻮاﺳﺘﻪ هﺎﯼ ﺧﻮد را ﻧﻴﺰ ﻧﻪ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺁﺧﺮﯾﻦ و ﺑﺎﻻﺗﺮﯾﻦ ﺁﻣﺎل و ﺁرزوهﺎ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ‬

‫ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ ﻧﻴﺮوﯼ ﺧﻮﯾﺶ و ﻧﻴﺮوﯼ دﺷﻤﻦ در دﺳﺘﻮر روز ﻗﺮار دهﺪ ‪ ...‬رهﺒﺮﯼ ِ واﻗﻊ ﺑﻴﻦ در هﺪف و اﯾﺪﺋﻮﻟﻮژﯼ‬

‫ﻧﺒﺎﯾﺪ ﺳﺎزﺷﮑﺎر ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﻣّﺎ در ﺳﻴﺎﺳﺖِ روز‪» ،‬ﺳﺎزﺷﮑﺎرﯼ« ﺑﺮاﯼ رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﻗﺴﻤﺘﯽ از هﺪف هﺎﯼ اﻋﻼم‬

‫ﺷﺪﻩ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻣﺠﺎز‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺿﺮورﯼ اﺳﺖ ‪ ...‬ﺑﺪور اﻧﺪاﺧﺘﻦ ﺷﻌﺎرِ »ﯾﺎ هﻤﻪ ﭼﻴﺰ ﯾﺎ هﻴﭻ ﭼﻴﺰ« ﺿﺮورﯼ اﺳﺖ‪.‬‬

‫)زﻳـﺮا( دﻧﻴﺎﯼ ﻣـﺎ‪ ،‬دﻧﻴﺎﯼ ﻧﺴﺒﯽ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ در ﻣﺮاﺣﻞ ﭼﻨﺪ ﺑﻪ هﺪف ﻧﺰدﯾﮏ ﺷﻮﯾﻢ ‪ ...‬ﺑﻪ اﻣﻴﺪ اﯾﺪﻩ ﺁل ﻣﻄﻠﻖِ‬

‫»هﻤﻪ ﭼﻴﺰ ﯾﺎ هﻴﭻ ﭼﻴﺰ«‪ ،‬هﻤﻪ ﭼﻴﺰ را از دﺳﺖ دادن اﮔﺮ هﻢ ارزش اﺧﻼﻗﯽ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ارزش ﺳﻴﺎﺳﯽ‬

‫و اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﻧﺪارد«‪(۴) .‬‬

‫دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق در ﺑﺮاﺑﺮ اﯾﻦ اﻧﺘﻘﺎد‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﻠﻴﻞ ﻣﻠﮑﯽ ﭘﺎﺳﺦ داد‪:‬‬

‫» اﮔﺮ وﺿﻌﻴّﺖ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ اﯼ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻠﮑـﯽ ﺑﻴﺎن ﻣﯽ ﮐﻨـﺪ‪ ،‬او هﻢ اﮐﻨﻮن ﺁﻣﺎدﻩ اﺳﺖ از ﺟﺎﯼ ﺧﻮد ﺑﺮﺧﻴﺰد و از‬

‫ﺳﮑّﺎن دوﻟﺖ را ﺑﺪﺳﺖ ﻣﻠﮑﯽ و ﯾﺎران او ﺑﺴﭙﺎرد« ‪...‬‬

‫ﺳﻤﺖِ ﺧﻮﯾﺶ ﮐﻨﺎر رَوَد و ُ‬

‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟّﻪ ﺑﻪ اراﺋﻪء هﻤﻴﻦ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد از ﻃﺮف ﺷﺎﻩ‪ ،‬روﺷﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺳﺨﻦ ﻣﺼﺪّق ﺑﻪ ﺧﻠﻴﻞ ﻣﻠﮑﯽ ﺗﻌﺎرﻓﯽ‬

‫ﺑﻴﺶ ﻧﺒﻮد و ﺑﻪ هﻤﻴﻦ ﺟﻬﺖ‪ ،‬ﻣﻠﮑﯽ در روز ‪ ٣١‬ﺗﻴﺮ ﻣﺎﻩ ‪ – ١٣٣٢‬ﺣﺪود ﯾﮏ ﻣﺎﻩ ﭘﻴﺶ از وﻗﺎﯾﻊ ‪ ٢٨-٢۵‬ﻣﺮداد‬

‫‪ -١٣٣٢‬در ﺟﻠﺴﻪ اﯼ در ﺧﺎﻧﻪء ﻣﺼﺪّق‪ ،‬ﺑﺎ ﺷﻬﺎﻣﺖ و ﺻﻤﻴﻤﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﻣﺼﺪّق ﮔﻔﺖ‪:‬‬

‫‪» -‬ﺁﻗﺎﯼ ﻣﺼﺪّق! اﯾﻦ راهﯽ ﮐﻪ ﺷﻤﺎ ﻣﯽ روﯾﺪ ﺑﻪ ﺟﻬّﻨﻢ اﺳﺖ‪ ،‬وﻟﯽ ﻣﺎ ﺗﺎ ﺟﻬّﻨﻢ هﻢ ﺑﺪﻧﺒﺎل ﺷﻤﺎ‬

‫ﺧﻮاهﻴﻢ ﺁﻣﺪ!«‪(۵).‬‬
 ‫زﻳﺮﻧﻮﻳﺲ هﺎ‪:‬‬

‫‪ -١‬ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻪء دارﺑﯽ ﺷﺮ )رﺋﻴﺲ ﺷﻌﺒﻪء اﻃﻼﻋﺎﺗﯽ اﻧﮕﻠﻴﺲ در ﺗﻬﺮان(‪ ،‬ﺗﻤﺎﯾﻞ ﺑﻪ ﻗﺘﻞ اﻓﺸﺎرﻃﻮس وﺟﻮد‬

‫ﻧﺪاﺷﺖ‪ ،‬اﻣّﺎ‪ ،‬دﺷﻨﺎم هﺎ و ﻋﺒﺎرات ﺗﻮهﻴﻦ ﺁﻣﻴﺰ ﺳﺮﺗﻴﭗ اﻓﺸﺎرﻃﻮس ﺑــﻪ ﺷﺎﻩ‪ ،‬ﯾﮑﯽ از اﻓﺴﺮان را ﻣﺠﺒﻮر ﮐﺮد ﺗﺎ‬

‫ﺑﻪ وﯼ ﺷﻠﻴﮏ ﮐﻨﺪ‪) .‬ﻓﺨﺮاﻟﺪﯾﻦ ﻋﻈﻴﻤﯽ‪ ،‬ﻣﺼﺪّق و ﮐﻮدﺗﺎ‪ ،‬ﺻﺺ ‪ ١٠٣‬و ‪(٣٢۴‬‬

‫‪ – ٢‬ﻧﮕﺎﻩ ﮐﻨﻴﺪ ﺑﻪ‪ :‬ﺑﺎﺑﮏ اﻣﻴﺮ ﺧﺴﺮوﯼ‪ ،‬ﺻﺺ ‪٧٢١ – ٧٠٧‬؛ ﻣﺎزﻳﺎر ﺑﻬﺮوز‪ ،‬ﺻﺺ ‪ .١٢۵ – ١٢۴‬ﺑﺮاﯼ ﺑﺤﺚ‬

‫ارزﺷﻤﻨﺪﯼ در ﺑﺎرﻩء ﺳﺎزﻣﺎن اﻓﺴﺮان ﺣﺰب ﺗﻮدﻩ‪ ،‬ﻧﮕﺎﻩ ﮐﻨﻴﺪ ﺑﻪ‪ :‬ﻣﺤﻤﺪ ﺣﺴﻴﻦ ﺧﺴﺮوﭘﻨﺎﻩ‪ ،‬ﺗﺎرﻳﺨﭽﻪء ﻇﻬﻮر و‬

‫ﺳﻘﻮط ﺳﺎزﻣﺎن اﻓﺴﺮان ﺣﺰب ﺗﻮدﻩء اﻳﺮان‪ ،‬در‪ :‬ﻧﮕﺎﻩ ﻧـﻮ‪ ،‬ﺷﻤﺎرﻩء ‪ ،٣٣‬ﺻﺺ ‪.٧٢ – ٢۵‬‬

‫‪ - ٣‬درﺑﺎرﻩء ﻗﺮارداد ‪ ١٩١٩‬و ﻣﻮﺿﻊ اﺣﻤﺪﺷﺎﻩ‪ ،‬ﻧﮕﺎﻩ ﮐﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﮐﺘﺎب ارزﺷﻤﻨﺪ ﻣﺤﻤﺪ ﺟﻮاد ﺷﻴﺦ اﻻﺳﻼﻣﯽ‪:‬‬

‫ﺳﻴﻤﺎﯼ اﺣﻤﺪﺷﺎﻩ ﻗﺎﺟﺎر‪ ٢ ،‬ﺟﻠﺪ‪ ،‬ﺧﺼﻮﺻﺎً ﺻﻔﺤﺎت ‪ ٢١۴-٢٠٧ ،٣١-٣٠ ،٢٨-٢٣‬و ‪ ٢٢٧-٢١٩‬و ‪ ...‬؛ ﻣﺘﻴﻨﯽ‪،‬‬

‫ﭘﻴﻮﺳﺖ ﺷﻤﺎرﻩء ‪ ،٢‬ﺻﺺ ‪.۴٢٢-۴٠٨‬‬

‫‪ - ۴‬ﻣﺎهﻨﺎﻣﻪء ﻋﻠﻢ و زﻧﺪﮔﯽ‪ ،‬ﺷﻤﺎرﻩء ‪ ،٧‬ﺷﻬﺮﯾﻮر ‪ ،١٣٣١‬ﭼﺎپ ﺷﺪﻩ در‪ :‬ﺧﻠﻴﻞ ﻣﻠﮑﯽ‪ ،‬ﻧﻬﻀﺖ ﻣﻠﯽ اﻳﺮان و‬

‫ﻋﺪاﻟﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ )ﻣﺠﻤﻮﻋﻪء ﻣﻘﺎﻻت( ﺑﻪ ﮐﻮﺷﺶ ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﺮهﺎن‪ ،‬ﺻﺺ ‪.١۵٢ – ١۵٠‬‬

‫‪ – ۵‬ﺧﺎﻃﺮات ﺳﻴﺎﺳﯽ ﺧﻠﻴﻞ ﻣﻠﮑﯽ‪ ،‬ﺑﺎ ﻣﻘﺪﻣﻪء ﻣﺤﻤﺪ ﻋﻠﯽ ﮐﺎﺗﻮزﻳﺎن‪ ،‬ص ‪.١٠۴‬‬

‫ﺑﺨﺶ ﯾﺎزدهﻢ‪:‬‬

‫ﺧﻠﻴﻞ ﻣﻠﻜﻲ اﻧﺪﻳﺸﻤﻨﺪ ﺗﻨﻬﺎ‬

‫* ﺧﻠﻴﻞ ﻣﻠﮑﯽ ﺑﺰرﮔﺘﺮﯾﻦ ﻣﺘﻔﮑّﺮﯼ اﺳﺖ ﮐﻪ در »ﺣﻤّﺎم ﻓﻴﻦِ ﺳﻴﺎﺳﺖ اﯾﺮان«‪ ،‬ﺗﻮﺳﻂ دﻻّﮐـﺎن ﺣـﺰب‬

‫ﺗﻮدﻩ‪ ،‬رگ زدﻩ ﺷﺪ‪.‬‬

‫* ﺧﻠﻴﻞ ﻣﻠﮑﯽ ﺑﺎ ﻧﺠﺎﺑﺖ و ﻓﻀﻴﻠﺘﯽ اﺳﺘﺜﻨﺎﺋﯽ‪ ،‬هﻴﭽﮕﺎﻩ‪ ،‬ﻧﻪ ﺧﻮد را »ﺑﻪ رُخ« ﮐﺸﻴﺪ و ﻧﻪ ﮐﻮﺷـﻴﺪ ﺗـﺎ‬

‫ﺑﻪ »وﺟﺎهﺖ ﻣﻠّﯽ« ﻧﺎﺋﻞ ﺁﯾﺪ‪.‬‬

‫* ﺧﻠﻴﻞ ﻣﻠﮑﯽ‪ :‬از ﻣﺼﺪّق ﺑُﺖ ﻧﺴﺎزﯾـﺪ!‬

‫ﺳﺨﻦ ﺧﻠﻴـﻞ ﻣﻠﮑـﯽ و ﭘـﻴﺶ ﺑﻴﻨـﯽ داهﻴﺎﻧـﻪء وﯼ درﺑـﺎرﻩء ﺟﻬﻨّﻤـﯽ ﮐـﻪ ﭘـﻴﺶ روﯼ دﮐﺘـﺮ ﻣـﺼﺪّق ﺑـﻮد‪ ،‬ﺗﺄﻣّـﻞ‬

‫ﺑﻴﺸﺘﺮﯼ را ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺷﺨﺼﻴّﺖ و ﻋﻘﺎﯾﺪ وﯼ ﻃﻠﺐ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺧﺼﻮﺻﺎً اﯾﻨﮑـﻪ ﺑـﺎ هﻤـﻪء ﺗﺤـﻮﻻت ﺳﻴﺎﺳـﯽ ﺳـﺎل‬

‫هﺎﯼ اﺧﻴﺮ و ﻓﺮوﭘﺎﺷﯽ دﯾﻮارهﺎﯼ ﺗﻌـﺼّﺐ و ﺗﻨـﮓ ﻧﻈـﺮﯼ‪ ،‬هﻨـﻮز ﻧﻴـﺰ ﮐـﺴﺎﻧﯽ هـﺴﺘﻨﺪ ﮐـﻪ در ﭘﻨـﺎﻩ ﻧـﺎم ﻣـﺼﺪّق‪،‬‬

‫اﺳﺘﻘﻼل اﻧﺪﯾﺸﻪ و ﻧﻈﺮ را »ﮔﻨﺎﻩ ﮐﺒﻴﺮﻩ« ﻣﯽ داﻧﻨﺪ و ﺑﺎ ذهـﻦ و زﺑﺎن ِ ﺣـﺰب ﺗﻮدﻩ‪ ،‬هﻨﻮز ﻧﻴﺰ در ﻓﻀﺎﯼ ﺳﺎل هﺎﯼ‬

‫‪ ٣٠‬ﻧَﻔـَﺲ ﻣﯽ ﮐﺸﻨﺪ! ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ :‬ﻣﺴﺌﻠﻪء دﯾﺮوز ﺧﻠﻴﻞ ﻣﻠﮑﯽ‪ ،‬ﻣﺴﺌﻠﻪء اﻣـﺮوز ﻣﺎ ﻧﻴﺰ هﺴﺖ‪.‬‬

‫ﺧﻠﻴﻞ ﻣﻠﮑﯽ ﭘﺲ از اﻧﺸﻌﺎب از ﺣﺰب ﺗﻮدﻩ )‪ (١٣٢۶‬و ﺗﺄﺳﻴﺲ ﺣﺰب زﺣﻤﺘﮑﺸﺎن ﺑﺎ هﻤﮑﺎرﯼ دﮐﺘﺮ ﻣﻈﻔﺮ‬

‫ﺑﻘﺎﺋﯽ )‪ (١٣٣٠‬و ﺳﭙﺲ ﺗﺸﮑﻴﻞ »ﻧﻴﺮوﯼ ﺳﻮم« )‪ (١٣٣١‬ﺑﺴﺎنِ ﺷﺮﯾﻒ ﺗﺮﯾﻦ‪ ،‬ﺁﮔﺎﻩﺗﺮﯾﻦ و ﺻﺪﯾﻖ ﺗﺮﯾﻦ ﯾﺎرِ وﻓﺎدار‬

‫ﻣﺼﺪّق ﺗﺎ ﺁﺧﺮﯾﻦ ﻟﺤﻈﺎت در ﮐﻨﺎر وﯼ ﺑﺎﻗﯽ ﻣﺎﻧﺪ‪ .‬در واﻗﻊ اوّﻟﻴﻦ ﻣﻘﺎﻻت اﺻﻠﯽ درﺑﺎرﻩء ﻣﻠّﯽ ﺷﺪن ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ‬

‫اﯾﺮان ﺑﻪ ﻗﻠﻢ ﺧﻠﻴﻞ ﻣﻠﮑﯽ در روزﻧﺎﻣﻪء »ﺷﺎهﺪ« ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪﻩ ﺑﻮد‪ ،‬اﻣّﺎ او ‪ -‬ﺑﺎ ﻧﺠﺎﺑﺖ و ﻓﻀﻴﻠﺘﯽ اﺳﺘﺜﻨﺎﺋﯽ‪،‬‬

‫هﻴﭽﮕﺎﻩ‪ ،‬ﻧﻪ ﺧﻮد را »ﺑﻪ رُخ« ﮐﺸﻴﺪ و ﻧﻪ ﮐﻮﺷﻴﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ »وﺟﺎهﺖ ﻣﻠّﯽ« ﻧﺎﺋﻞ ﺁﯾﺪ‪.‬‬

‫اﻧﺸﻌﺎب از ﺣﺰب ﺗﻮدﻩ‪ ،‬ﺑﺎﻋﺚ ﮔﺮدﯾﺪ ﺗﺎ در هﺠﻮم زرّادﺧﺎﻧﻪء ﻋﻈﻴﻢ ﺗﺒﻠﻴﻐﺎﺗﯽ ﺣﺰب )ﺑﺎ دﻩ هﺎ روزﻧﺎﻣﻪ و ﻧﺸﺮﯾﻪ‪،‬‬

‫رادﯾﻮ ﭘﻴﮏ اﯾﺮان‪ ،‬رادﯾﻮ ﻣﺴﮑﻮ و ‪ (...‬اﻧﺪﯾﺸﻪ هﺎﯼ ﺧﻠﻴﻞ ﻣﻠﮑﯽ ﺑﺮاﯼ ﻧﺴﻞ هﺎﯼ ﮔﺬﺷﺘﻪ و ﺣﺎل‪ ،‬ﻧﺎﺷﻨﺎﺧﺘﻪ‬

‫ﺑﻤﺎﻧﺪ و ﺑﻘﻮل ﻣﻠﮑﯽ‪:‬‬

‫»زﺟﺮ و ﺷﮑﻨﺠــﻪء روﺣﯽ ﮐﻪ هﻤﺮزﻣﺎن ﺳﺎﺑﻖ ﻣﻦ ]ﯾﻌﻨﯽ ﺗﻮدﻩ اﯼ هﺎ[ ﺑﺮ ﻣﻦ ﺗﺤﻤﻴﻞ ﮐﺮدﻩ اﻧﺪ‪،‬‬

‫ﺧﻴﻠﯽ ﮐُﺸﻨﺪﻩ ﺗﺮ از ﺷﮑﻨﺠـﻪ هﺎﯼ ﺟﺴﻤﺎﻧﯽ ﺳﺖ ﮐﻪ )در زﻧﺪان( ﺑﻪ ﻣﻦ دادﻩ اﻧﺪ و ﯾﺎ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﻨﺪ‬

‫ﺑﺪهﻨﺪ« )ﻧﺎﻣﻪ هﺎ‪ ،‬ص ‪» ... «(۵٠٩-۵٠٨‬ﻣﻦ ﺷﺨﺼﺎً – هﻤﻮارﻩ ‪ -‬ﻋﺎدت ﮐﺮدﻩ ام ﮐﻪ از ﺑﺮوﺗﻮس هﺎ‬

‫)‪ * (Brutus‬از ﭘﺸﺖ ﺧﻨﺠﺮ ﺑﺨﻮرم« )ص ‪.(١٢۶‬‬

‫اﯾﻦ ﮐﻴﻨﻪ و ﻧﻔﺮت رﻓﻘﺎﯼ ﺣﺰب ﺗﻮدﻩ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﻠﮑﯽ ﭼﻨﺎن ﺑﻮد ﮐﻪ ﺑﻪ رواﯾﺖ دﮐﺘﺮ ﻣﻬﺮداد ﺑﻬﺎر‪ :‬رﻓﻘﺎﯼ ﺣﺰﺑﯽ‬

‫اش ﻧﻘﺸـﻪء ﻗﺘﻞ ﻣﻠﮑﯽ را در زﻧﺪان ﻓﻠﮏ اﻻﻓﻼﮎ ﮐﺸﻴﺪﻩ ﺑﻮدﻧﺪ‪) .‬ص ‪ (۶٩‬در ﺗﺠﺮﺑﻪء اﯾﻦ رﻧﺞ هﺎ و ﺷﮑﻨﺞ هﺎ‬

‫ﺑﻮد ﮐﻪ ﺧﻠﻴﻞ ﻣﻠﮑﯽ زﯾﺮ ﻟﺐ زﻣﺰﻣﻪ ﻣﯽ ﮐﺮد‪:‬‬

‫‪» -‬ز ﺑﺲ ﮐﻪ ﻣﺮدﻣﮏِ دﯾﺪﻩ‪ ،‬دﯾﺪﻩ ﻣﺮدم ِ ﺑﺪ‬

‫ﮐﻨﻮن ﺑﻪ ﻣﺮدﻣﮏِ دﯾــﺪﻩ ﺳﻮءﻇﻦ دارم«‬

 ‫ﺑﻪ ﺟﺮأت ﻣﯽ ﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﮐﻪ ﺧﻠﻴﻞ ﻣﻠﮑﯽ ﺑﺰرﮔﺘﺮﯾﻦ ﻣﺘﻔﮑّﺮﯼ اﺳﺖ ﮐﻪ در »ﺣﻤّﺎم ﻓﻴﻦ ﺳﻴﺎﺳﺖ اﯾﺮان« ﺗﻮﺳﻂ‬

‫دﻻّﮐﺎن ﺣﺰب ﺗﻮدﻩ رگ زدﻩ ﺷﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ :‬اﺷﺎرﻩ اﯼ ﮐﻮﺗﺎﻩ ﺑﻪ ﺷﺨﺼﻴّﺖ و اﻧﺪﯾﺸﻪ هﺎﯼ ﺧﻠﻴﻞ ﻣﻠﮑﯽ‪ ،‬هﻢ اداﯼ‬

‫دﯾﻨﯽ اﺳﺖ ﺑﻪ اﯾﻦ اﻧﺪﯾﺸﻤﻨﺪِ ﺗﻨﻬﺎ‪ ،‬و هﻢ ﻓﺮﺻﺘﯽ اﺳﺖ ﺑﺮاﯼ ﯾﺎدﺁورﯼِ ﺑﺮﺧﯽ ﻋﻘﺎﯾﺪ او ﺑﻪ ﻧﺴﻠﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ ﻓﺎﺻﻠﻪ‬

‫از روﯾﺪادهﺎﯼ ﺗﺎرﯾﺨﯽ‪ ،‬اﯾﻨﮏ دوﺳﺘﺪار ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻣﻨﺼﻔﺎﻧﻪء ﺗﺎرﯾﺦ ﻣﻌﺎﺻﺮ اﯾﺮان اﺳﺖ‪(١) .‬‬

‫***‬

‫ﻣﻬﻢ ﺗﺮﯾﻦ وﯾﮋﮔﯽ هﺎﯼ ﺧﻠﻴﻞ ﻣﻠﮑﯽ ﻋﺒﺎرت ﺑﻮدﻧﺪ از‪ :‬اﺳﺘﻘﻼل اﻧﺪﯾﺸﻪ‪ ،‬ﻋﻘﻼﻧﻴّﺖ‪ ،‬اﯾﺮاﻧﺪوﺳﺘﯽ‪ ،‬اﻋﺘﺪال‪،‬‬

‫واﻗﻊ ﺑﻴﻨﯽ‪ ،‬اﺻﻼح ﻃﻠﺒﯽ‪ ،‬ادب ﺳﻴﺎﺳﯽ‪ ،‬ﻓﺮهﻨﮓِ ﺑﺤﺚ وﮔﻔﺘﮕﻮ‪ ،‬ﺷﺠﺎﻋﺖ و ﺷﺮاﻓﺖ اﺧﻼﻗﯽ‪ ،‬و اﯾﻦ هﺎ‪ ،‬در‬

‫»ﺟﺎﻣﻌﻪء ﺗﻮدﻩ وار« ) ‪ - (Société de Masse‬ﮐﻪ ﺗﻮدﻩ هﺎ ﻗﺪرت اﻧﺪﯾﺸﻴﺪن ﻧﺪارﻧﺪ و »رهﺒﺮ« ﯾﺎ »ﺣﺰب‬

‫ﭘﻴﺸﺘﺎز« ﺑﻪ ﺟﺎﯼ ﺁﻧﺎن ﻓﮑﺮ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ و ﻋﺼﺒﻴّﺖ و هﻴﺠﺎن و ﻋﺎﻃﻔﻪ و اﺣﺴﺎﺳﺎت‪ ،‬ﻋﻘﻞ و اﻧﺪﯾﺸﻪء ﺳﺎﻟﻢ را‬

‫ﻣﻀﺮوب ﻣﯽ ﮐﻨﺪ و »ﺳﻴﺎﺳﺖ« را ‪ -‬ﻋﻤﻮﻣﺎً‪ -‬ﺑﺎ »ﺳﻴّﺎﺳﯽ« )ﺣﻴﻠﻪ و ﻧﻴﺮﻧﮓ( ﯾﮑﯽ ﻣﯽ داﻧﻨﺪ‪ -‬ﺑﺴﻴﺎر‬

‫ﺧﻄﺮﻧﺎﮎ و ﻧﺎﺧﻮﺷﺎﯾﻨﺪ ﺑﻮد‪ .‬هﻢ از اﯾﻦ روﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﻠﻴﻞ ﻣﻠﮑﯽ در ﻃﻮل زﻧﺪﮔﯽ ﺳﻴﺎﺳﯽ ﺧﻮﯾﺶ ﻧﻪ ﺑﻪ »ﮐﺎم«‬

‫رﺳﻴﺪ و ﻧﻪ ﺑﻪ »ﻧﺎن« زﯾﺮا ﮐﻪ ﺑﻘﻮل هﻤﺮاﻩ و هﻤﺮزم اوﻟﻴّﻪء او‪ ،‬ﻧﺎدر ﻧﺎدرﭘﻮر‪:‬‬

‫»ﻣﺎ‪ ،‬ﻧـﺎن ﺑﻪ ﻧﺮخ ِ ﺧﻮنِ ﺟﮕﺮ ﺧﻮردﯾﻢ‬

‫زﯾــﺮا ﮐــﻪ ﻧــﺮخِ روز‪ ،‬ﻧﺪاﻧﺴﺘﻴﻢ«‬

‫ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ در ﺟﺎﯼ دﯾﮕﺮﯼ ﻧﻴﺰ ﮔﻔﺘﻪ ام )‪ :(٢‬ﻣﻦ در ﺗﺎرﯾﺦ ﻣﻌﺎﺻﺮ اﯾﺮان ﻓﻘﻂ ‪ ٢‬ﯾﺎ ‪ ٣‬ﺷﺨﺼﻴّﺖ ﺳﻴﺎﺳﯽ را ﻣﯽ‬

‫ﺷﻨﺎﺳﻢ ﮐﻪ ﻓﻀﻞ ﻓﺮهﻨﮕﯽ را ﺑﺎ ﻓﻀﻴﻠﺖ اﺧﻼﻗﯽ‪ ،‬ﺑﺎ هﻢ داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬اوّل‪ :‬ﻣﺤﻤﺪ ﻋﻠﯽ ﻓﺮوﻏﯽ و ﺑﻌﺪ‪ :‬دﮐﺘﺮ‬

‫ﻏﻼﻣﺤﺴﻴﻦ ﺻﺪﯾﻘﯽ و ﺧﻠﻴﻞ ﻣﻠﮑﯽ ﺑﺎ اﯾﻦ ﺗﻔﺎوت ﮐﻪ ﺑﻘﻮﻟﯽ‪» :‬ﭘﻴﺮوزﯼ ﻣﻠﮑـﯽ ﭘﺲ از ﻣﺮﮔﺶ ﺑﻮد«‪(٣) .‬‬

‫ﺟﺮﯾﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ هﻤّﺖ ﺧﻠﻴﻞ ﻣﻠﮑﯽ از ﺣﺰب ﺗﻮدﻩ اﻧﺸﻌﺎب ﮐﺮد ‪ -‬اﺳﺎﺳﺎً ‪ -‬ﯾﮏ ﺟﺮﯾﺎن ﻓﺮهﻨﮕﯽ ﺑﻮد ﮐﻪ اﻋﻀﺎء‬

‫ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪﻩء ﺁن ﻋﺒﺎرت ﺑﻮدﻧﺪ از‪ :‬ﻓﺮﯾﺪون ﺗﻮﻟّﻠﯽ‪ ،‬رﺳﻮل ﭘﺮوﯾﺰﯼ‪ ،‬ﺟﻼل ﺁل اﺣﻤﺪ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ ﻋﻠﯽ ﺧﻨﺠﯽ‪،‬‬

‫ﺣﺴﻴﻦ ﻣﻠﮏ‪ ،‬ﻧﺎﺻﺮ وﺛﻮﻗﯽ‪ ،‬هﻮﺷﻨﮓ ﺳﺎﻋﺪﻟﻮ‪ ،‬اﺑﺮاهﻴﻢ ﮔﻠﺴﺘﺎن‪ ،‬ﻧﺎدر ﻧﺎدرﭘﻮر‪ ،‬اﺣﻤﺪ ﺁرام‪ ،‬ﮐﻪ ﺻﺎدق هﺪاﯾﺖ ﻧﻴﺰ‬

‫– ﮔﺎﻩ ‪ -‬در ﻣﺒﺎﺣﺜﺎت ﺁﻧﺎن ﺣﻀﻮر داﺷﺖ‪ ،‬اﯾﻦ ﺟﺮﯾﺎن ﻓﺮهﻨﮕﯽ‪ ،‬اﺑﺘﺪاء ﺑﺎ اﻧﺘﺸﺎر هﻔﺘﻪ ﻧﺎﻣﻪء »ﻧﻴﺮوﯼ ﺳﻮم« و‬

‫ﺳﭙﺲ ﺑﺎ ﻧﺸﺮ ﻣﺎهﻨﺎﻣﻪء »ﻋﻠﻢ و زﻧﺪﮔﯽ« و ﺑﻌﺪ‪» :‬اﻧﺪﯾﺸﻪء ﻧﻮ« )ﺑﻪ ﺳﺮدﺑﻴﺮﯼ ﻧﺎﺻﺮ وﺛﻮﻗﯽ( ﺑﻪ ﺗﺒﻠﻴﻎ و ﺗﺮوﯾﺞ‬

‫دﯾﺪﮔﺎﻩ هﺎﯼ ﺧﻮﯾﺶ ﭘﺮداﺧﺖ‪ ،‬هﺮ ﭼﻨﺪ ﮐﻪ در ﻃﻮل زﻣﺎن‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﺧﻠﻴﻞ ﻣﻠﮑﯽ ﺑﻮد ﮐﻪ در ﻋﺮﺻﻪء ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ هﺎﯼ‬

‫ﺳﻴﺎﺳﯽ‪ -‬ﺗﺌﻮرﯾﮏ ﺑﺎﻗﯽ ﻣﺎﻧﺪ‪ .‬ﻣﯽ ﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﮐﻪ »ﻧﻴﺮوﯼ ﺳﻮم« از ﻧﻈﺮ ﺗﺌﻮرﯾﮏ‪ ،‬ﻣﻬﻢ ﺗﺮﯾﻦ ﺣﺰب و ﺗﻨﻬﺎ ﻣﮑﺘﺐ‬

‫ﻓﮑﺮﯼ ﻣﺴﺘﻘﻞ ﭼﭗ در ﺑﺮاﺑﺮ ﺣﺰب ﺗﻮدﻩء واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﺷﻮروﯼ ﺑﻮد‪.‬‬

‫در ﮐﻨﺎر ﮐﺎر ﺳﻴﺎﺳﯽ‪ ،‬دﻏﺪﻏﻪء اﺳﺎﺳﯽ ﺧﻠﻴﻞ ﻣﻠﮑﯽ‪ -‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﺤﻤﺪﻋﻠﯽ ﻓﺮوﻏﯽ‪ -‬ﻓﺮهﻨﮕﺴﺎزﯼ و ﻣﻬﻨﺪﺳﯽ‬

‫اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺑﻮد‪ ،‬هﻢ از اﯾﻦ روﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﻠﻴﻞ ﻣﻠﮑﯽ را – اﺑﺘﺪاء ‪ -‬ﺑﺎﯾﺪ ﻓﺮهﻨﮕﺴﺎز و ﻧﻈﺮﯾّﻪ ﭘﺮداز ﻧﺎﻣﻴﺪ ﺗﺎ ﯾﮏ‬
 ‫ﺳﻴﺎﺳﺘﻤﺪار‪ .‬ﺧﻠﻴﻞ ﻣﻠﮑﯽ ﺑﻪ ﺳﻪ زﺑﺎن اﻧﮕﻠﻴﺴﯽ‪ ،‬ﺁﻟﻤﺎﻧﯽ و ﻓﺮاﻧﺴﻪ ﺗﺴﻠّﻂ ﮐﺎﻣﻞ داﺷﺖ‪ .‬او داراﯼ ﺣﺪود ‪١۵‬‬

‫ﺗﺮﺟﻤﻪ و ﺗﺄﻟﻴﻒ ﺑﻮد ﮐﻪ از ﺁن ﺟﻤﻠﻪ ﻣﯽ ﺗﻮان از ﺗﺮﺟﻤﻪ هﺎﯼ زﯾﺮ ﻧﺎم ﺑﺮد‪:‬‬

‫ﻧﻘﺶ ﺷﺨﺼﻴّﺖ در ﺗﺎرﯾﺦ ) ﭘﻠَﺨﺎﻧُﻒ(‪ ،‬ﻗﻬﺮﻣﺎن ﺗﺎرﯾﺦ )ﺳﻴﺪﻧﯽ هﻮﮎ(‪ ،‬اﻧﻘﻼب ﻧﺎﺗﻤﺎم )اﯾﺰاﮎ دوﯾﭽﺮ(‪ ،‬ﻓﺮهﻨﮓ‬

‫اﺻﻄﻼﺣﺎت اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ )ﺗﻮﻣﺎس ﺳﻮرﻩ(‪ ،‬ﮐﺘﺎب ﺳﻴﺎﻩ ﮔﺮﺳﻨﮕﯽ )ﺣﻮزﻩ دو ﮐﺎﺳﺘﺮو(‪.‬‬

‫از ﻣﻬﻢ ﺗﺮﯾﻦ وﯾﮋﮔﯽ هﺎﯼ ﺧﻠﻴﻞ ﻣﻠﮑﯽ‪ ،‬ﺻﺮاﺣﺖ ﮐﻼم و ﻋﻘﻼﻧﻴّﺖ ﺳﻴﺎﺳﯽ او ﺑﻮد‪ .‬ﻣﻠﮑﯽ‪ -‬ﺑﻪ ﻗﻮل ﺧﻮد‪-‬‬

‫»ﻣﻼﺣﻈﺎت ﺧﻮد را ﺑﺪون ﭘﺮدﻩ ﭘﻮﺷﯽ و ﺑﺎ ﺻﺮاﺣﺖِ ﺧﺎصّ ِ »ﺗﺮﮎ هﺎﯼ ﺁذرﺑﺎﯾﺠﺎﻧﯽ« اﻋﻼم ﻣﯽ ﮐﺮد« )ﻧﺎﻣﻪ هﺎ‪،‬‬

‫ص ‪ .(٢٣٠‬او درﺑﺎرﻩء ﻋﻘﻼﻧﻴّﺖ ﺳﻴﺎﺳﯽ‪ -‬ﺑﺎ ﻃﻨﺰﯼ ﮐﻪ ﮔﻮﯾﺎ ﻧﺎﻇﺮ ﺑﺮ دﮐﺘﺮ ﻣﺤﻤﺪ ﻣﺼﺪّق اﺳﺖ‪ -‬ﻣﯽ ﮔﻮﯾﺪ‪:‬‬

‫»ﻣﻦ ﺑﺮاﯼ ﺳﻴﺎﺳﺘﻤﺪار‪ ،‬هﻤﻮارﻩ ﻋﻘﻞ ﺳﺎﻟﻢ ﺑﺸﺮﯼ ‪ -‬ﻧﻪ راﺿﯽ ﮐﺮدن هﻤﻪ و ﻧﻪ ﻓﺮﯾﻔﺘﻪ ﺑﻮدن ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ‬

‫ﻋﻮام ‪ -‬را ﻣﻼﮎ و ﻣﻌﻴﺎر داﻧﺴﺘﻪ ام«‪) .‬ﻧﺎﻣﻪ هﺎ‪ ،‬ص ‪(٣٣۶‬‬

‫اﯾﻦ ﺳﺨﻦ ﻣﻠﮑﯽ‪ ،‬ﯾﺎدﺁورِ ﺳﺨﻦ »ﮐﺎرل ﭘﻮﭘﺮ« اﺳﺖ ﮐﻪ در رواﯾﺖ از ﺳﻘﺮاط ﻣﯽ ﮔﻮﯾﺪ‪» :‬ﺳﻴﺎﺳﺘﻤﺪار ﯾﺎ‬

‫دوﻟﺘﻤﻨﺪ ﺑﺎﯾﺪ ﺧِﺮدﻣﻨﺪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﻨﻈﻮر اﯾﻨﺴﺖ ﮐﻪ ﺳﻴﺎﺳﺘﻤﺪار ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ ﻧﺎداﻧﯽ اش ﺁﮔﺎﻩ ﺑﺎﺷﺪ زﯾﺮا ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ‬

‫ﺳﻨﮕﻴﻨﯽ ﺑﺮ ﻋﻬﺪﻩ دارد‪ .‬اﯾﻦ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴّﺖ ﺑﺎﯾﺪ او را ﺑﻪ درﮎِ ﻗﺎﺻﺮ ﺑﻮدن ﻓﻬﻢ وﯼ و ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ :‬ﺑﻪ ﻓﺮوﺗﻨﯽ رهﻨﻤﻮن‬

‫ﺷﻮد«‪.‬‬

‫ﺁن ﻋﻘﻼﻧﻴّﺖ ﺳﻴﺎﺳﯽ و ﺻﺮاﺣﺖ ﮔﻔﺘﺎر و رﻓﺘﺎر‪ ،‬ﺑﺎﻋﺚ ﻣﯽ ﺷﺪ ﺗﺎ ﺧﻠﻴﻞ ﻣﻠﮑﯽ‪ -‬ﺑﺪور از ﺗﻘﻴّــﻪ هﺎ و ﻣﺼﻠﺤﺖ‬

‫ﺟﻮﺋﯽ هﺎ و ﻋﻮاﻣﻔﺮﯾﺒﯽ هﺎﯼ راﯾﺞِ روﺷﻨﻔﮑﺮان و رهﺒﺮان ﺳﻴﺎﺳﯽ ﺁن دوران‪ ،‬ﺧﻄﺮ ﮐﻨﺪ و از ﻣﺴﺎﺋﻠﯽ ﺳﺨﻦ‬

‫ﺑﮕﻮﯾﺪ ﮐﻪ ﺑﻘﻮل ﻧﻴﻤﺎ‪» :‬ﺁب در ﺧﻮاﺑﮕــﻪء ﻣﻮرﭼﮕﺎن رﯾﺨﺘﻪ ﺑﻮد«‪ .‬ﺑﺎ ﭼﻨﺎن ﻋﻘﻼﻧﻴﺖ ﺳﻴﺎﺳﯽ و دﻟﻴﺮﯼ رﻓﺘﺎر‬

‫ﺑﻮد ﮐﻪ او ﺣﺘّﯽ ﺑﻪ ﻣﻼﻗﺎت ﺷﺎﻩ رﻓﺖ و ‪...‬‬

‫ﺑﺮﺧﯽ ﻋﻘﺎﯾﺪ و ﻋﻤﻠﮑﺮدهﺎﯼ ﺳﻴﺎﺳﯽ ﺧﻠﻴﻞ ﻣﻠﮑﯽ را ﻣﺮور ﻣﯽ ﮐﻨﻴﻢ‪:‬‬

‫درﺑﺎرﻩء اﻣﭙﺮﯾﺎﻟﻴﺴﻢ ﺁﻣﺮﯾﮑﺎ‬

‫در ﻧﺎﻣﻪء ‪ ٢٩‬دﺳﺎﻣﺒﺮ ‪: ١٩۶٣‬‬

‫»‪ ...‬ﺁﻧﭽﻪ در ﮐﻨﮕﺮﻩء ]ﺟﺎﻣﻌﻪء ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴﺖ هﺎﯼ اﯾﺮان در اروﭘﺎ[ ﺗﺼﻮﯾﺐ ﺷﺪﻩ و از ﻣﻘﺎﻟﻪ اﯼ در ﺷﻤﺎرﻩء اوّل‬

‫ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴﻢِ ﻣﺎهﺎﻧﻪ اﻧﺘﺨﺎب ﺷﺪﻩ ﮐﻪ »اﻣﭙﺮﯾﺎﻟﻴﺴﻢ ﺁﻣﺮﯾﮑﺎ‪ ،‬دﺷﻤﻦ ﺷﻤﺎرﻩء ﯾﮏ ﻣﻠّﺖ هﺎﺳﺖ« ﺑﻪ ﻧﻈﺮ‬

‫ﻣﻦ ﺷﻌﺎر ﭘﻮچ‪ ،‬ﺗﻬﯽ و ﺧﺎﻟﯽ از ﻣﻌﻨﺎﺳﺖ‪ .‬هﻤﻴﻦ »دﺷﻤﻦ ﺷﻤﺎرﻩء ﯾﮏ ﻣﻠّﺖ هﺎ« در اﯾﺮان ﺑﺎ زور و ﻓﺸﺎر ﺳﻌﯽ‬

‫ﮐﺮد ﮐﻪ ﺟﺒﻬﻪء ﻣﻠّﯽ ]دوّم[ را ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ رژﯾﻢ ﺷﺎﻩ ﮐﻨﺪ و ﺁﻧﭽﻪ در ﻗﺪرت داﺷﺖ ﺑﻪ ﺷﺎﻩ ﻓﺸﺎر ﺁوُرد‪ .‬اﮔﺮ ﺟﺒﻬﻪء‬

‫ﻣﻠّﯽ ]دوّم[ ﻣﻮﻓّﻖ ﻧﺸﺪ‪ ،‬ﺗﻘﺼﻴﺮ ﺁن »دﺷﻤﻦ ﺷﻤﺎرﻩء ﯾﮏ« ﻧﺒﻮد‪ ،‬ﺁزادﯼ هﺎﯼ ﻧﺴﺒﯽ اﺧﻴﺮ اﯾﺮان و ﺗﻐﻴﻴﺮ و‬
 ‫ﺗﺤﻮﻻت در اﻣﻼﮎ ﺑﺰرگ ]اﺻﻼﺣﺎت ارﺿﯽ[ هﻤﻪ در ﺗﺤﺖ ﻓﺸﺎر »دﺷﻤﻦ ﺷﻤﺎرﻩء ﯾﮏ« اﺳﺖ‪ .‬ﺁﻧﻬﺎ‬

‫]اﻣﭙﺮﯾﺎﻟﻴﺴﺖ هﺎ[ ﻣﺪت هﺎ از ﺷﺎﻩ ﻣﺄﯾﻮس ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬در ﺑﻪ در ﻣﯽ ﮔﺸﺘﻨﺪ ﺗﺎ ﻧﻴﺮوﯼ ﺟﺎﻧﺸﻴﻨﯽ ﭘﻴﺪا ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﺗﻔﺮﻗﻪ و‬

‫ﺗﺸﺘّﺖ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻊ اﯾﻦ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺁﻟﺘﺮﻧﺎﺗﻴﻮ ﭘﻴﺪا ﺷﻮد و ﺟﺎﻧﺸﻴﻨﻦ رژﯾﻢ ﮔﺮدد‪ .‬اﮔﺮ ﻣﻨﻈﻮر ]از اﻣﭙﺮﯾﺎﻟﻴﺴﻢ[ اﻧﺤﺼﺎرات ﻧﻔﺖ‬

‫و ﻏﻴﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﻟﺒﺘﻪ‪ ،‬ﻣﻮﺿﻮع دﯾﮕﺮﯼ اﺳﺖ‪ .‬ﺁن هﻢ راهﺶ‪ ،‬ﻓﺤﺶ دادن ﻧﻴﺴﺖ‪) .‬ﻧﺎﻣﻪ هﺎ‪ ،‬ص ‪(١۶۴-١۶٣‬‬

‫درﺑﺎرﻩء روﺷﻨﻔﮑﺮان و ﺟﻼل ﺁل اﺣﻤﺪ‬

‫»اﺧﻴﺮاً ﺟﻼل ﺁل اﺣﻤﺪ ﮐﺘﺎﺑﯽ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﮐﻪ ﭘﻴﺶ از ﭼﺎپ‪ ،‬ﻣﻦ ﺁن را ﺧﻮاﻧﺪم‪ .‬او هﻢ ﻋﻴﻦ اﯾﻦ اﺷﺘﺒﺎﻩ را ]ﮐﺮدﻩ[‬

‫ﮐﻪ »ﻓﮑﺮِ« روﺷﻨﻔﮑﺮ ﺑﺎﯾﺪ »روﺷﻦ« ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻋﻼوﻩ ﺑﺮ ﺁن‪ ،‬ﺁل اﺣﻤﺪ ﺗﺼﻮّر ﮐﺮدﻩ اﺳﺖ ﮐﻪ اﮔﺮ روﺷﻨﻔﮑﺮ ﺧﻮد را در‬

‫ﺧﺪﻣﺖ ﻓﺌﻮدال ﯾﺎ ﺑﻮرژوازﯼ و ﯾﺎ اﺳﺘﻌﻤﺎر و ﺧﻼﺻﻪ در ﺧﺪﻣﺖ هﻴﺄت ﺣﺎﮐﻤﻪ ﻗﺮار داد ]دﯾﮕﺮ[ روﺷﻨﻔﮑﺮ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬

‫ﺑﺎﯾﺪ ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺖ ﮐﻪ ﻗﺸﺮ روﺷﻨﻔﮑﺮ ﻃﺒﻘﻪء ﺧﺎﺻﯽ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬روﺷﻨﻔﮑﺮان – ﯾﻌﻨﯽ اﻧﺘﻠﮑﺘﻮﺋﻞ هﺎ ‪ -‬در ﺧﺪﻣﺖ‬

‫ﻃﺒﻘﺎت ﻣﺨﺘﻠﻒ اﻧﺪ‪ .‬در ﺗﻤﺎم ﻗﺮن ﻧﻮزدهﻢ‪ ،‬ﺑﺨﺶ ﺑﺰرﮔﯽ از روﺷﻨﻔﮑﺮان و هﻨﺮﻣﻨﺪان در ﺧﺪﻣﺖ ﺑﻮرژوازﯼ ﺑﻮدﻩ اﻧﺪ‬

‫و هﻨﻮز هﻢ هﺴﺘﻨﺪ ‪ ...‬ﻣﻮﺿﻮع روﺷﻨﻔﮑﺮ ﺑﻮدن ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ ﻓﮑﺮ او ‪ -‬ﮐﻪ ﻣﺘﺮّﻗﯽ ﯾﺎ ﻏﻴﺮ ﻣﺘﺮّﻗﯽ ﺑﺎﺷﺪ ‪-‬‬

‫ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬روﺷﻨﻔﮑﺮ ﮐﺴﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ ﻧﻴﺮوﯼ ﻓﮑﺮ‪ ،‬ﮐﺎر ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﻧﻪ ﺑﺎزو ‪ ...‬ﻣﻦ ﺑﻪ ﺟﻼل ﺗﻮﺿﻴﺢ دادم ﮐﻪ‬

‫روﺷﻨﻔﮑﺮان روﯾﻬﻤﺮﻓﺘﻪ ﺣﺎﻟﺖ روان ﺷﻨﺎﺳﯽ ﺧﺎص و ﻣﺸﺘﺮﮎ دارﻧﺪ اﻣّﺎ اﯾﺪﺋﻮﻟﻮژﯼ ﻣﺸﺘﺮﮎ ﻧﺪارﻧﺪ‪ .‬او ]ﺁل‬

‫اﺣﻤﺪ[ در ﺗﻮﺿﻴﺢ ]ﺗﻌﺮﯾﻒ[ روﺷﻨﻔﮑﺮ دﭼﺎر ﻣﺸﮑﻼت ﻋﺠﻴﺒﯽ ﺷﺪﻩ ﺑﻮد ‪) « ...‬ﻧﺎﻣﻪ هﺎ‪ ،‬ﺻﺺ ‪(٣٠٩-٣٠٨‬‬

‫» ‪ ...‬ﻏﺮب زدﮔﯽ ﺁل اﺣﻤﺪ ﯾﮏ ﺳﻮءﺗﻔﺎهﻢ ﻋﺠﻴﺒﯽ راﻩ اﻧﺪاﺧﺘﻪ ﮐﻪ ﮔﻮﯾﺎ ﻏﺮب‪ ،‬ﯾﮑﭙﺎرﭼﻪ اﺳﺖ و ﺟﻨﺒﻪء ﻃﺒﻘﺎﺗﯽ‬

‫ﻧﺪارد و هﺮ ﭼﻪ در ﻏﺮب ﻣﯽ ﮔﺬرد ﺑﻴﻤﺎرﯼ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ دارﯼ و اﻣﭙﺮﯾﺎﻟﻴﺴﻢ اﺳﺖ و از هﺮ ﺁﻧﭽﻪ ﻏﺮﺑﯽ‬

‫اﺳﺖ ﺑﺎﯾﺪ اﺣﺘﺮاز داﺷﺖ« )ﻧﺎﻣﻪ هﺎ‪ ،‬ص ‪(۴۵٠‬‬

‫از دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق‪ ،‬ﺑُﺖ ﻧﺴﺎزﯾﺪ!‬

‫در ﻧﺎﻣﻪء ‪ ١٨‬اردﯾﺒﻬﺸﺖ ‪ ١٣۴۶‬ﺧﻄﺎب ﺑﻪ دﮐﺘﺮ اﻣﻴﺮ ﭘﻴﺸﺪاد )ﯾﮑﯽ از رهﺒﺮان ﺟﺎﻣﻌﻪء ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴﺖ هﺎﯼ‬

‫اﯾﺮاﻧﯽ در اروﭘﺎ(‪:‬‬

‫» اﻧﺘﻘﺎدﯼ ﮐﻪ دارم ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ از دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق ﺑُﺘﯽ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻣﯽ ﺷﻮد و اﺷﺘﺒﺎهﺎت اﺳﺎﺳﯽ‬

‫او را ﺑﻪ اﺣﺰاب ﻧﺴﺒﺖ ﻣﯽ دهﻴﺪ ﮐﻪ ﮔﻮﯾﺎ ‪ -‬ﺑﻤﻨﺎﺳﺒﺖ ﺿﻌﻒ اﯾﺪﺋﻮﻟﻮژﯾﮏ اﺣﺰاب ﻃﺮﻓﺪار ﺟﺒﻬﻪء ﻣﻠّﯽ ﺑﻮدﻩ ﮐﻪ‬

‫ﻣﺼﺪّق ﻣﻮﻓّﻖ ﻧﺸﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬اﻟﺒﺘّﻪ ﻣﻮﺿﻮع‪ ،‬ﻣﻔﺼّﻞ اﺳﺖ و در اﯾﻦ ﺟﺎ ﻧﻤﯽ ﺗﻮان ]ﺁن را ﺑﻪ ﺗﻔﺼﻴﻞ[ ﻃﺮح ﮐﺮد‪.‬‬

‫ﺑﻄﻮر ﺧﻼﺻﻪ و در ﺣﻘﻴﻘﺖ ]اﯾﻦ ﻧﺎﻣﻪ[ اﻋﻼم ﻋﻘﻴﺪﻩ و ﺗﺬﮐّﺮ ﺑﻌﻀﯽ از واﻗﻌﻴـّﺎت ]اﺳﺖ[‪:‬‬
 ‫‪ -١‬دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق ﺑﻪ اﺣﺰاب ﻋﻘﻴﺪﻩ ﻧﺪاﺷﺖ و ﺣﺘّﯽ ﺧﻮد را ﻣﺎﻓﻮق ﺟﺒﻬﻪء ﻣﻠّﯽ و اﺣﺰاب اﻋﻼم ﮐﺮدﻩ ﺑﻮد و‬

‫ﻣﻮﻗﻊ اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت ]دورﻩء هﻔﺪهﻢ ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮراﯼ ﻣﻠّﯽ[ ﻣﻮﺟﺐ ﺷﺪ‪ ،‬ﮐﻪ ﺟﺒﻬﻪء ﻣﻠّﯽ ﺑﮑﻠّﯽ ﺗﻌﻄﻴﻞ ﮔﺮدﯾﺪ‪ ،‬و ﭘﺲ‬

‫از ﺁن‪ ،‬ﻣﻦ اﺻﻄﻼح »ﻧﻬﻀﺖ ﻣﻠّﯽ« را ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ »ﺟﺒﻬﻪء ﻣﻠّﯽ« ‪ -‬ﮐﻪ دﯾﮕﺮ ﻧﺒﻮد ‪ -‬ﮐﺮدم‪ .‬در ﻣﺠﻠﺲ ]هﻔﺪهﻢ[‬

‫ﻧﻴﺰ دﯾﮕﺮ ﻓﺮاﮐﺴﻴﻮن ﺟﺒﻬﻪء ﻣﻠّﯽ ﻧﺒﻮد‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﻓﺮاﮐﺴﻴﻮن ﻧﻬﻀﺖ ﻣﻠّﯽ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﺎ وﺟﻮد ﺗﺬﮐّﺮات ﻣﺴﺘﻤﺮّ و داﺋﻤﯽ ﻣﻦ‪،‬‬

‫]ﻣﺼﺪّق[ ﺑﻪ ﺣﺰب و ﺣﺰب ﺑﺰرگ ﻋﻘﻴﺪﻩ ﻧﺪاﺷﺖ‪ .‬ﻓﻘﻂ ﺑﻌﺪ از ]ﺣﻮادث[ ‪ ٩‬اﺳﻔﻨﺪ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻢ او را ﻣﺘﻘﺎﻋﺪ ﮐﻨﻢ‪ ،‬اﻣّﺎ‬

‫ﻣﺘﺄﺳﻔﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﻣﻨﺎﺳﺒﺎت دﯾﮕﺮ‪ ،‬ﮐﺎر از ﮐﺎر ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﻮد‪.‬‬

‫‪ -٢‬ﺻﺤﻴﺢ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺣﺰب اﺳﺘﺎﻟﻴﻨﯽ ﺗﻮدﻩ‪ ،‬ﮐﺎرﺷﮑﻨﯽ ﻣﯽ ﮐﺮد‪ ،‬اﻣّﺎ ﺻﺤﻴﺢ ﺗﺮ‪ ،‬اﺻﻄﻼﺣﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻋﺎﻣّﻪء ﻣﺮدم‬

‫ﺁن را اﺧﺘﺮاع ﮐﺮدﻧﺪ‪» :‬ﺗﻮدﻩء ﻧﻔﺘﯽ« ‪ -‬ﯾﻌﻨﯽ ﺗﺮﮐﻴﺐ ﺳﻴﺎﺳﺖ اﻧﮕﻠﻴﺲ و ﺣﺰب ﺗﻮدﻩ ‪-‬ﮐﺎرﺷﮑﻨﯽ ﻣﯽ ﮐﺮد‪ ،‬و اﯾﻦ‬

‫ﺿﻌﻒ اﯾﺪﺋﻮﻟﻮژﯾﮏ ﻣﺎ ﻧﺒﻮد ﮐﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﺷﮑﺴﺖ ﺷﺪ‪ ،‬ﺿﻌﻒ اﯾﺪﺋﻮﻟﻮژﯾﮏ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق و ﺗﻤﺎم رهﺒﺮان‬

‫ﻧﻬﻀﺖ ﻣﻠّﯽ ﺑﻮد ﮐﻪ از ﮐﺎرﺷﮑﻨﯽ هﺎﯼ ﺣﺰب ﺗﻮدﻩ ‪ -‬ﻧﻔﺘﯽ ﺳﺮ درﻧﻴﺎوردﻧﺪ و ﺁﻟﺖ دﺳﺖ اﻧﮕﻠﻴﺲ هﺎ ﮔﺮدﯾﺪﻧﺪ و‬

‫ﻣﺎ را ‪ -‬ﮐﻪ از ﮐﺎرﺷﮑﻨﯽ هﺎﯼ ﺣﺰب ﺗﻮدﻩ ﭘﺮدﻩ ﺑﺮﻣﯽ داﺷﺘﻴﻢ ‪ -‬اﻏﻠﺐ ﺗﺨﻄﺌﻪ ﮐﺮدﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ ٢٨ -٣‬ﻣﺮداد ]‪ [٣٢‬اﺟﺘﻨﺎب ﭘﺬﯾﺮ ﺑﻮد‪ .‬ﻋﺪم ﺁﮔﺎهﯽ رهﺒﺮﯼ ]ﻣﺼﺪّق[ ﻣﻮﺟﺐ ﺷﮑﺴﺖ ﺷﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮﻋﯽ‬

‫ﻧﻴﺴﺖ ﮐﻪ ﭘﺲ از ﮔﺬﺷﺖ زﻣﺎن ﮔﻔﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﻢ‪ .‬در ﺁن زﻣﺎن هﻢ‪ ،‬ﺷﺮاﯾﻂ و ﻋﻮاﻣﻞ ﺷﮑﺴﺖ را ﺑﺮﺷﻤﺮدﯾﻢ و هﻢ‬

‫ﻋﻮاﻣﻞ ﭘﻴﺮوزﯼ را ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﮐﺮدﯾﻢ‪ .‬اﺳﻨﺎد و ﻣﺪارﮎ و ﺷﻮاهﺪ‪ ،‬زﯾﺎد هﺴﺖ ﮐﻪ ﺣﺰب زﺣﻤﺘﮑﺸﺎن )ﻧﻴﺮوﯼ ﺳﻮّم(‬

‫ﻋﻮاﻣﻞ ﭘﻴﺮوزﯼ را ﺑﺮﺷﻤﺮدﻩ و ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﮐﺮدﻩ‪ ،‬هﻢ در روزﻧﺎﻣﻪ ]ﻧﻴﺮوﯼ ﺳﻮّم[ و هﻢ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﻄﻮر ﺷﻔﺎهﯽ ﺑﻪ ﺧﻮدِ‬

‫دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق اﻋﻼم ﮐﺮدﯾﻢ‪ .‬اﻣّﺎ ﺿﻌﻒ اﯾﺪﺋﻮﻟﻮژﯾﮏ او و ﻋﺪم ﺁﺷﻨﺎﯾﯽ او ﺑﺮ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺟﻬﺎﻧﯽ روز‪ ،‬ﻣﻮﺟﺐ‬

‫ﺷﮑﺴﺖ ﮔﺮدﯾﺪ‪) .‬ﻧﺎﻣﻪ هﺎ‪ ،‬ص ‪.(۴١۵-۴١۴‬‬

‫درﺑﺎرﻩء ﺟﺒﻬﻪء ﻣﻠﯽ‬

‫»‪ ...‬ﺟﺒﻬﻪء ﻣﻠّﯽ ]دوّم[ ﺑﻪ ﻓﺮضِ رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﻗﺪرت‪ ،‬ﭼﻪ ﮐﺎر ﺧﻮاهﺪ ﮐﺮد؟ ﯾﮑﯽ از اﻋﻀﺎء ﺷﻮراﯼ ﻣﺮﮐﺰﯼ ﺟﺒﻬﻪء‬

‫ﻣﻠّﯽ ]دوّم[ ﺑﻪ ﻣﻦ ﮔﻔﺖ‪ :‬اﯾﻦ هﻴﺄت ﺣﺎﮐﻤﻪ‪ ،‬اﺣﻤﻖ اﺳﺖ‪ ،‬اﮔﺮ ﺣﮑﻮﻣﺖ را ﺧﻮدﺷﺎن ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﺎ ﺑﺴﭙﺎرﻧﺪ‪ ،‬در‬

‫ﻣﺪت دو روز‪ ،‬اﺧﺘﻼف و ﻧﻔﺎق را ﺑﻪ ﺟﺎﺋﯽ ﻣﯽ رﺳﺎﻧﻴﻢ ﮐﻪ ﻧﺎﭼﺎر از ﺑﻴﻦ ﻣﯽ روﯾﻢ« »رهﺒﺮان ﺟﺒﻬﻪء ﻣﻠّﯽ‬

‫]دوّم[ ﺣﺘّﯽ در ﺳﻄﺢ ﻗﺮن ﻧﻮزدهﻢ ﻧﻴﺰ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ«‪) .‬ﻧﺎﻣﻪ هﺎ‪ ،‬ص ‪ ١٢٢‬و ‪(١٢۵‬‬

‫***‬

‫زﯾﺮ ﻧﻮﯾﺲ هﺎ‪:‬‬

‫* ﺑﺮوﺗﻮس ﺳﻴﺎﺳﺘﻤﺪار روﻣﯽ و از ﻧـﺰدﻳﮑـﺎن ﻗﻴﺼـﺮ )ژول ﺳﺰار( ﮐﻪ در ﺗﻮﻃﺌﻪء ﻗﺘﻞ او ﺷـﺮﮐﺖ ﮐـﺮد و از ﭘـﺸﺖ‬

‫ﺑﻪ او ﺧﻨﺠﺮ زد‪ ،‬وﻗﺘﯽ ﻗﻴـﺼﺮ او را در ﻣﻴـﺎن ﻗـﺎﺗﻼن ﺧـﻮد دﻳـﺪ از دﻓـﺎع دﺳـﺖ ﺑﺮداﺷـﺖ و ﻓﺮﻳـﺎد ﮐـﺮد‪" :‬ﺗـﻮ هـﻢ‪،‬‬

‫ﭘﺴﺮم؟!"‬

‫‪ -١‬اﯾﻦ ﺑﺨﺶ‪ ،‬ﺧﻼﺻﻪ اﯼ از ﻋﻘﺎﯾﺪ ﺧﻠﻴﻞ ﻣﻠﮑﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ – ﻋﻤﻮﻣﺎً ‪ -‬از ﻧﺎﻣﻪ هﺎﯼ وﯼ اﺳﺘﺨﺮاج ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪،‬‬

‫در ﻣﺘﻦ ﮐﺘﺎب )دﮐﺘﺮﻣﺤﻤّﺪ ﻣﺼﺪّق؛ ﺁﺳﻴﺐ ﺷﻨﺎﺳﯽ ﯾﮏ ﺷﮑﺴﺖ( ﺑﺎ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺑﻪ ﻣﻘﺎﻻت و ﺧﺎﻃﺮات ﺳﻴﺎﺳﯽ‬

‫ﺧﻠﻴﻞ ﻣﻠﮑﯽ‪ ،‬از ﻋﻘﺎﯾﺪ و اﻧﺪﯾﺸﻪ هﺎﯼ وﯼ‪ ،‬ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻪ اﯾﻢ‪.‬‬

‫‪ -٢‬ﺑﺮﺧﯽ ﻣﻨﻈﺮﻩ هﺎ ‪ ،....‬ص ‪۵٧‬‬

‫‪ -٣‬ﻧﺎﻣﻪ هﺎﯼ ﺧﻠﻴﻞ ﻣﻠﮑﯽ‪ ،‬ﺑﻪ ﮐﻮﺷﺶ اﻣﻴﺮ ﭘﻴﺸﺪاد و ﻣﺤﻤﺪﻋﻠﯽ هﻤﺎﯾﻮن ﮐﺎﺗﻮزﯾﺎن‪ ،‬ص ‪.٢‬‬

‫ﺑﺨﺶ دوازدهﻢ‪:‬‬

‫از راﺳﺖ ﺻﺎدق هﺪاﻳﺖ‪ ،‬ﺑﺰرگ ﻋﻠﻮي‪ ،‬ﻋﺒﺪاﻟﺤﺴﻴﻦ ﻧﻮﺷﻴﻦ و ﺑﺎﻧﻮ ﻟﺮﺗﺎ )هﻤﺴﺮ ﻧﻮﺷﻴﻦ(‪ ،‬اﻃﺮاف ﺗﻬﺮان‬

‫* ﺧﻠﻴﻞ ﻣﻠﮑﯽ و ﻋﺒﺪاﻟﺤﺴﻴﻦ ﻧﻮﺷﻴﻦ‪ ،‬ﭘﺮوردﻩء ﺟﻨﺒﺶ ﻣﺸﺮوﻃﻴّﺖ و ﺑﺎﻟﻴﺪﻩء ﺗﺠﺪّد ﻧﻮﭘﺎﯼ اﯾﺮان‬

‫ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬

‫* ﺧﻠﻴﻞ ﻣﻠﮑﯽ ﺑﺎ ﺷﻬﺎﻣﺖ و ﺟﺴﺎرت اﺳﺘﺜﻨﺎﺋﯽ‪ ،‬ﺿﻤﻦ ﺗﺎﺋﻴﺪ اﺻﻼﺣﺎت اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺷﺎﻩ‪ ،‬دﻋﻮت ﺷﺎﻩ‬

‫را ﺑﺮاﯼ ﻣﻼﻗﺎت و ﮔﻔﺘﮕﻮ ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪.‬‬

‫ﮔﺎهﯽ ﻓﮑﺮ ﻣﯽ ﮐﻨﻢ ﮐﻪ ﭼﻪ ﺟﺎن هﺎﺋﯽ! ﭼﻪ ﺟﺎن هﺎﯼ ﺷﻴﻔﺘﻪ و ﺷﻴﺪاﺋﯽ در ﺣﺮﯾﻖ ﺣﺰب ﺗﻮدﻩ ﺳﻮﺧﺘﻨﺪ و‬

‫ﺧﺎﮐﺴﺘﺮ ﺷﺪﻧﺪ!‪ :‬ﻣﺮﺗﻀﯽ ﮐﻴﻮان‪ ،‬ﻋﺒﺪاﻟﺤﺴﻴﻦ ﻧﻮﺷﻴﻦ‪ ،‬ﻟﻮرِﺗـﺎ‪ ،‬ﺧﻠﻴﻞ ﻣﻠﮑﯽ و ﺑﺴﻴﺎران دﯾﮕﺮ ‪ ...‬ﭘﺲ ﻃﺒﻴﻌﯽ‬
 ‫اﺳﺖ ﮐﻪ در ﺷﺮح ﺣﺎل و زﻧﺪﮔﯽ ﺁﻧﺎن ﺑﺘﻮان ﺳﺨﻦ ِ اﺑﻮاﻟﻔﻀﻞ ﺑﻴﻬﻘﯽ را ﺑﻴﺎد ﺁورد و ‪» :‬ﻗﻠﻢ را‪ ،‬ﻟَﺨﺘﯽ ﺑﺮ وﯼ‬

‫ﺑﮕﺮﻳـﺎﻧﻢ«‪.(١) .‬‬

‫ﺧﻠﻴﻞ ﻣﻠﮑﯽ و ﻋﺒﺪاﻟﺤﺴﻴﻦ ﻧﻮﺷﻴﻦ ﭘﺮوردﻩء ﺟﻨﺒﺶ ﻣﺸﺮوﻃﻴّﺖ و ﺑﺎﻟﻴﺪﻩء ﺗﺠﺪّد ﻧﻮﭘﺎﯼ اﯾﺮان ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬از اﯾﻦ رو‪،‬‬

‫ﭘﺎﺋﯽ در ﻓﺮهﻨﮓ ﮐُﻬﻨﺴﺎل اﯾﺮان و ﭘﺎﯼ دﯾﮕﺮﯼ در ﻋﺮﺻﻪء ﻓﺮهﻨﮓ ﻣﺪرن اروﭘﺎ داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﻣﺆﻟّﻔﻪ هﺎﯼ دﯾﮕﺮﯼ ﻧﻴﺰ –‬

‫اﻟﺒﺘّﻪ ‪ -‬ﺳﺮﺷﺖ و ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﻣﺸﺘﺮﮎ ﺧﻠﻴﻞ ﻣﻠﮑﯽ و ﻋﺒﺪاﻟﺤﺴﻴﻦ ﻧﻮﺷﻴﻦ را رَﻗَﻢ زدﻩ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬از ﺟﻤﻠﻪ‪ :‬هﺮ دو‬

‫در ﮐﻮدﮐﯽ ﭘﺪر را از دﺳﺖ دادﻩ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬هﺮ دو ﺟﺰو ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﮔﺮوﻩ ﻣﺤﺼّﻠﻴﻨﯽ ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ ﺗﻮﺳﻂ رﺿﺎﺷﺎﻩ ﺑﻪ اروﭘﺎ‬

‫اﻋﺰام ﺷﺪﻩ ﺑﻮدﻧﺪ )ﺧﻠﻴﻞ ﻣﻠﮑﯽ ﺑﺮاﯼ ﺗﺤﺼﻴﻞ ﻋﻠﻢ ﺑﻪ ﺁﻟﻤﺎن رﻓﺖ و ﻋﺒﺪاﻟﺤﺴﻴﻦ ﻧﻮﺷﻴﻦ ﺑﺮاﯼ هﻨﺮ ﺗﺌﺎﺗﺮ ﺑﻪ‬

‫ﻓﺮاﻧﺴﻪ(‪ .‬هﺮ دو ﺑﺎ اﻧﺪﯾﺸﻪ و ﺁرﻣﺎﻧﯽ اﻧﺴﺎﻧﯽ ﺑﻪ ﺣﺰب ﺗﻮدﻩ ﭘﻴﻮﺳﺘﻨﺪ و ﺑﻪ ﻋﻨﻮان »اﺻﻼح ﻃﻠﺒﺎن« ﮐﻮﺷﻴﺪﻧﺪ ﺗﺎ‬

‫رهﺒﺮﯼ ﺣﺰب ﺗﻮدﻩ را از ﻓﺴﺎد و واﺑﺴﺘﮕﯽ و اﻃﺎﻋﺖ ﮐﻮرﮐﻮراﻧﻪ ﺑﺮهﺎﻧﻨﺪ‪ ،‬هﺮ دو‪ ،‬رواﺑﻂ ﺻﻤﻴﻤﺎﻧﻪ اﯼ ﺑﺎ ﺻﺎدق‬

‫هﺪاﯾﺖ داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬هﺮ دو از ﻧﺠﺎﺑﺖ و ﻓﻀﻴﻠﺖ اﺧﻼﻗﯽ ﺧﺎﺻﯽ ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬هﺮ دو ﭘﺎﯾﻪ ﮔﺬار ﻣﮑﺘﺐ ﻧﻮﻳـﯽ در‬

‫اﯾﺮان ﺑﻮدﻧﺪ‪ :‬ﻧﻮﺷﻴﻦ‪ ،‬ﭘﺎﯾﻪ ﮔﺬار ﺗﺌﺎﺗﺮ ﻣﺪرن اﯾﺮان )‪ (٢‬و ﺧﻠﻴﻞ ﻣﻠﮑﯽ‪ ،‬ﭘﺎﯾﻪ ﮔﺬار اﻧﺪﯾﺸﻪء ﺳﻴﺎﺳﯽ ِ ﻣﺴﺘﻘﻞ‪،‬‬

‫ﻣﻠّﯽ و ﻣﺪرن )‪ .(٣‬هﺮ دو‪ ،‬ﻧﺴﻠﯽ از هﻨﺮﻣﻨﺪان و ﻧﻮﯾﺴﻨﺪﮔﺎن ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ را ﭘﺮورش دادﻧﺪ‪ :‬ﻧﻮﺷﻴﻦ )ﺑﻪ هﻤﺮاﻩ‬

‫هﻤﺴﺮش ﻟﻮرِﺗﺎ هﺎﯾﺮاﭘﺘﻴﺎن(‪ ،‬هﻨﺮﻣﻨﺪاﻧﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﺤﻤﺪ ﻋﻠﯽ ﺟﻌﻔﺮﯼ‪ ،‬ﻋﺰّت اﷲ اﻧﺘﻈﺎﻣﯽ‪ ،‬ﻧﺼﺮت ﮐﺮﯾﻤﯽ‪ ،‬ﺗﻮران‬

‫ﻣﻬﺮزاد‪ ،‬ﻣﻬﻴﻦ و ﻣﺼﻄﻔﯽ اﺳﮑﻮﺋﯽ‪ ،‬اﻳﺮن و ﻣﺤﻤﺪ ﻋﺎﺻﻤﯽ را ﭘﺮورش داد*‪ ،‬و ﺧﻠﻴﻞ ﻣﻠﮑﯽ‪ ،‬ﻧﻮﯾﺴﻨﺪﮔﺎﻧﯽ ﭼﻮن‬

‫ﻣﺤﻤﺪ ﻋﻠﯽ هﻤﺎﯾﻮن ﮐﺎﺗﻮزﯾﺎن‪ ،‬دارﯾﻮش ﺁﺷﻮرﯼ و هﻮﺷﻨﮓ وزﯾﺮﯼ را ‪ ،...‬هﺮ دو ﺑﺎ وﺟﻮد ﻏﻨﺎﯼ ﻓﺮهﻨﮕﯽ‪ ،‬در‬

‫ﺳﺮاﺳﺮ زﻧﺪﮔﯽ ﺧﻮﯾﺶ در ﺗﻨﮕﺪﺳﺘﯽ و ﻓﻘﺮ زﯾﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﺳﺮاﻧﺠﺎم‪ :‬هﺮ دو ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ اﯼ ﻣﺘﻔﺎوت ‪ -‬در ﺣﺮﯾﻖ ﺣﺰب‬

‫ﺗﻮدﻩ ﺳﻮﺧﺘﻨﺪ‪ :‬ﻋﺒﺪاﻟﺤﺴﻴﻦ ﻧﻮﺷﻴﻦ؛ در ﻏﺮﺑﺖِ ﻏﺮﯾﺐِ ﻣﻬﺎﺟﺮت )در ﺗﻨﻬﺎﺋﯽِ ﺑﻴﻤﺎرﺳﺘﺎﻧﯽ در ﻣﺴﮑﻮ(‪ ،‬و ﺧﻠﻴﻞ‬

‫ﻣﻠﮑﯽ؛ در ﻃﻮﻓﺎن ﺗﻬﻤﺖ هﺎﯼ ﺣﺰب ﺗﻮدﻩ‪ ،‬در ﻋُﺰﻟﺖ و اﻧﺰواﯼ وﻃﻦ‪:‬‬

‫» ﮐﺎﺷﻔﺎن ﻓﺮوﺗﻦِ ﺷﻮﮐﺮان‬

‫ﺟﻮﯾﻨﺪﮔﺎن ﺷﺎدﯼ‬

‫در ﻣِﺠﺮﯼِ ﺁﺗﺸﻔﺸﺎن هﺎ ‪...‬‬

‫در ﺑﺮاﺑﺮ ﺗُﻨﺪَر ﻣﯽ اﯾﺴﺘﻨﺪ‬

‫ﺧﺎﻧﻪ را روﺷﻦ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ‬

‫و ﻣﯽ ﻣﻴﺮﻧﺪ‪(۴) .«.‬‬

‫***‬
 ‫ﺧﻠﻴﻞ ﻣﻠﮑﯽ‬

‫ﻧﺎﻣﻪء ﺧﻠﻴﻞ ﻣﻠﮑﯽ ﺑﻪ ﻋﺒﺪاﻟﺤﺴﻴﻦ ﻧﻮﺷﻴﻦ‪:‬‬

‫اﯾﻦ ﻧﺎﻣﻪ ﭼﻨﺪ ﻣﺎﻩ ﭘﺲ از اﻧﺸﻌﺎبِ دﯼ ﻣﺎﻩ ‪ ١٣٢۶‬از ﺣﺰب ﺗﻮدﻩ‪) ،‬اواﯾﻞ ﺳﺎل ‪ (١٣٢٧‬ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻋﺒﺪاﻟﺤﺴﻴﻦ ﻧﻮﺷﻴﻦ ﮐﻪ از دوﺳﺘﺎن ﻧﺰدﯾﮏ ﺻﺎدق هﺪاﯾﺖ ﺑﻮد ﺑﺎ ﺟﻤﻌﯽ دﯾﮕﺮ از روﺷﻨﻔﮑﺮانِ ﺣﺰب ﺗﻮدﻩ ﺑﻪ‬

‫دﯾﺪن ﺧﻠﻴﻞ ﻣﻠﮑﯽ ﻣﯽ رﻓﺘﻨﺪ و ﺑﻪ او اﺻﺮار ﻣﯽ ﮐﺮدﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﺣﺰب ﺗﻮدﻩ ﺑﭙﻴﻮﻧﺪد و ﺑﺮاﯼ اﺻﻼحِ راﻩ و روش و‬

‫رهﺒﺮﯼ ﺁن ﺣﺰب‪ ،‬ﺁﻧﺎن را ﯾﺎرﯼ دهﺪ‪ .‬ﻣﻠﮑﯽ ﺑﻪ دﻟﻴﻞِ رﻓﺘﺎرهﺎﯾﯽ ﮐﻪ از ﺑﺮﺧﯽ رﻓﻘﺎﯾﺶ )ﮐﻪ اﮐﻨﻮن در دﺳﺘﮕﺎﻩ‬

‫رهﺒﺮﯼ ﺣﺰب ﺗﻮدﻩ ﺑﻮدﻧﺪ( در زﻧﺪان »ﭘﻨﺠﺎﻩ و ﺳﻪ ﻧﻔﺮ« دﯾﺪﻩ ﺑﻮد‪ ،‬از اﯾﻦ ﮐﺎر اﮐﺮاﻩ داﺷﺖ‪ .‬اﻣّﺎ ﺑﺎﻻﺧﺮﻩ ﯾﮏ ﻋﺎﻣﻞ‬

‫ﻋﺎﻃﻔﯽ در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﻧﻮﺷﻴﻦ ﺳﺒﺐ ﺷﺪ ﮐﻪ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد او و دوﺳﺘﺎﻧﺶ را ﺑﭙﺬﯾﺮد و در ﺣﺰب ﺗﻮدﻩ ﺑﻪ ﺁﻧﺎن ﺑﭙﻴﻮﻧﺪد‪.‬‬

‫ﺑﻘﻮﻟﯽ )‪ :(۵‬روزﯼ ﮐﻪ ﺧﻠﻴﻞ ﻣﻠﮑﯽ ﺑﺮاﯼ دﯾﺪار ﻧﻮﺷﻴﻦ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ اش رﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬دﯾﺪ ﮐﻪ در ﺁن اﻃﺎﻗﮏ ﮐﻮﭼﮏ و‬

‫ﻣﺤﻘّﺮ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻟﻮرِﺗﺎ‪ ،‬هﻤﺴﺮ ﻧﻮﺷﻴﻦ‪ ،‬ﺳﻌﯽ ﻣﯽ ﮐﺮد ﺗﺎ ﮐﻮدﮎ ﺷﻴﺮﺧﻮارﺷﺎن را ﺁرام ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻋﺎﻃﻔﯽِ دﯾﺪن اﯾﻦ‬

‫ﻣﻨﻈﺮﻩ ﺳﺒﺐ ﺷﺪ ﺗﺎ ﻣﻠﮑﯽ دﻋﻮت ﻧﻮﺷﻴﻦ و دﯾﮕﺮان را ﺟﻬﺖ ﭘﻴﻮﺳﺘﻦ ﺑﻪ ﺣﺰب ﺗﻮدﻩ ﺑﭙﺬﯾﺮد‪.‬‬

‫در ﺣﺰب ﺗﻮدﻩ‪ ،‬ﻋﺒﺪاﻟﺤﺴﻴﻦ ﻧﻮﺷﻴﻦ از اﻋﻀﺎء ﻣﻬﻢ و ﻓﻌّﺎلِ ﺟﻨﺎحِ اﺻﻼح ﻃﻠﺐ و از ﺟﻤﻠﻪ دوﺳﺘﺎن ﻧﺰدﯾﮏ و‬

‫ﺻﻤﻴﻤﯽ ﻣﻠﮑﯽ ﺑﻮد‪ .‬ﻧﻮﺷﻴﻦ ﮐﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﻌﻀﯽ دﯾﮕﺮ از اﺻﻼح ﻃﻠﺒﺎن‪ ،‬اﻧﺸﻌﺎب را ﺻﻼح ﻧﻤﯽ داﻧﺴﺖ ﺑﺎ رﺿﺎﯾﺖ‬

‫ﻣﻠﮑﯽ و دﯾﮕﺮِ اﻧﺸﻌﺎﺑﻴﻮن‪ ،‬درﺣﺰب ﺗﻮدﻩ ﻣﺎﻧﺪ‪ ،‬اﻣّﺎ ﻓﺸﺎر رهﺒﺮﯼ ﺣﺰب ﺑﺮاﯼ ﻣﺤﮑﻮم ﮐﺮدن اﻧﺸﻌﺎب و ﺷﺨﺺِ‬

‫ﻣﻠﮑﯽ‪ ،‬ﻧﻮﺷﻴﻦ را ﻧﻴﺰ ﻧﺎﮔﺰﯾﺮ ﮐﺮد ﺗﺎ ﻋﻠﻴﺮﻏﻢ ﻣﻴﻞ ﺧﻮد‪ ،‬ﺑﺎ ﺁﻧﺎن هﻤﺴﺎز ﺷﻮد و اﻋﻼﻣﻴّﻪء ﺷﺪﯾﺪ و اﻓﺘﺮاءﺁﻣﻴﺰ ﺣﺰب‬

‫ﺗﻮدﻩ ﻋﻠﻴﻪ ﺧﻠﻴﻞ ﻣﻠﮑﯽ را اﻣﻀﺎ ﮐﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻧﺎﻣﻪء ﻣﻠﮑﯽ ﺑﻪ ﻧﻮﺷﻴﻦ‪ ،‬اﻧﺪوﻩ و اﻓﺴﺮدﮔﯽ ﯾﮏ اﻧﺪﯾﺸﻤﻨﺪ ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻪ اﺧﻼق را درﺑﺎرﻩء ﻋﻤﻞِ ﻧﺎرواﯼ ﯾﮏ‬

‫دوﺳﺖ ﻋﺰﯾﺰ و هﻨﺮﻣﻨﺪِ ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ ﻋﻴﺎن ﻣﯽ ﮐﻨﺪ و در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل‪ ،‬ﺻﻔﺎﯼ ﺑﺎﻃﻦ‪ ،‬ادب و ﻋﺎﻃﻔﻪء ﺳﺮﺷﺎرِ ﺧﻠﻴﻞ‬

‫ﻣﻠﮑﯽ را ﺁﺷﮑﺎر ﻣﯽ ﺳﺎزد‪:‬‬

‫دوﺳﺖ ﻋﺰﯾﺰ ﺁﻗﺎﯼ ﻧﻮﺷﻴﻦ!‬

 ‫ﭼﻨﺪ ﺳﺎﻋﺖ ﭘﺲ از ﻧﺼﻒ ﺷﺐ اﺳﺖ ﮐﻪ اﯾﻦ ﺳﻄﻮر را ﺑﺮاﯼ ﺷﻤﺎ ﻣﯽ ﻧﻮﯾﺴﻢ‪ .‬ﺧﻴﻠﯽ دﻟﻢ ﺑﺮاﯼ ﺷﻤﺎ ﺗﻨﮓ‬

‫ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ ،‬وﻟﯽ ﻣﻼﻗﺎت ﺑﺎﯾﮏ ﻧﻔﺮ ﺧﺎﺋﻦ و ﻣﻨﺤﺮف ﺑﺮاﯼ ﺷﻤﺎ ﺧﻴﻠﯽ ﺧﻮﺷﺎﯾﻨﺪ ﻧﺒﺎﯾﺪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﮔﺎهﯽ ﺧﻴﺎل ﻣﯽ‬

‫ﮐﻨﻢ ﺷﻤﺎ را در روﯼ ﺻﺤﻨﻪء ﺗﺌﺎﺗﺮ زﯾﺎرت ﻧﻤﺎﯾﻢ‪ ،‬وﻟﯽ ﻧﻤﯽ ﺗﻮاﻧﻢ ﺧﻮد را راﺿﯽ ﮐﻨﻢ‪ .‬اﯾﺮاد ﻣﻦ ]ﺑﻪ ﺷﻤﺎ[ ﻧﻪ ﺑﺮاﯼ‬

‫اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺷﻤﺎ اﻣﻀﺎﺋﯽ ﺑﺮاﯼ ﺗﻘﺒﻴﺢ ﻋﻤﻠﯽ ﻧﻤﻮدﻩ اﯾﺪ ﮐﻪ ﻣﺴﺒّﺒﻴﻦ ﺣﻘﻴﻘﯽ ﺁن را ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﻣﻦ ﻣﯽ‬

‫ﺷﻨﺎﺳﻴﺪ! ﺑﺮاﯼ اﯾﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﮐﻪ ﻣﻦ ﻧﻤﯽ ﺧﻮاهﻢ و ﻧﻤﯽ ﺗﻮاﻧﻢ ﺣﺘﯽ در روﯼ ﺻﺤﻨﻪء ]ﺗﺌﺎﺗﺮ[ ﺷﻤﺎ را ﺑﺒﻴﻨﻢ! ﺑﻠﮑﻪ‬

‫ﺗﻨﻔّﺮ ﻣﻦ از دﯾﺪن ﺷﻤﺎ ﺑﻪ اﯾﻦ ﺟﻬﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﻣﻘﺎﺑﻞ اﯾﻦ روشِ ﺑﯽ ﺷﺮﻓﺎﻧﻪ و ﻧﺎﺟﻮاﻧﻤﺮداﻧﻪ‪ ،‬ﺳﮑﻮت اﺧﺘﻴﺎر‬

‫ﻧﻤﻮدﯾﺪ‪ .‬ﺷﻤﺎ ﮐﻪ ﺟﺮأت ﺗﻘﺒﻴﺢ ﻋﻠﻨﯽ ﻣﻦ و ﺧﺎﻣﻪ اﯼ ]و[ ﺟﻮاهﺮﯼ و ﻏﻴﺮﻩ را داﺷﺘﻴﺪ‪ ،‬وﻟﯽ ﺟﺮأت ﺗﻘﺒﻴﺢ اﯾﻦ‬

‫روش را ﮐﻪ ﺧﻮدﺗﺎن ﻧﺰدﯾﮏ ﺗﺮ از ﻣﻦ ﺑﻪ ﻗﺒـُﺢ ﺁن هﺴﺘﻴﺪ ﻧﺪارﯾﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﻣﻦ ﻓﻌﻼً ﻧﻤﯽ ﺗﻮاﻧﻢ اﯾﻦ اﻓﺘﺨﺎر را داﺷﺘﻪ‬

‫ﺑﺎﺷﻢ ﮐﻪ ﺑﺎزﯼ هﻨﺮﻣﻨﺪاﻧﻪء ﺷﻤﺎ را روﯼ ﺻﺤﻨﻪء ﺗﺌﺎﺗﺮ ﺑﺒﻴﻨﻢ‪ ،‬داراﯼ اﯾﻦ اﻓﺘﺨﺎر هﺴﺘﻢ ﮐﻪ ﺑﺎزﯼ هﻨﺮﻣﻨﺪاﻧﻪء‬

‫ﺷﻤﺎ را در ﺻﺤﻨﻪء ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺗﻤﺎﺷﺎ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﻢ‪ .‬اﮔﺮ ﻣﻦ ﻧﻤﯽ ﺗﻮاﻧﻢ ﺑﻪ اﻧﺪازﻩء ﯾﮏ ﻧﻔﺮ از هﺰاران ﻧﻔﺮ ﺗﻤﺎﺷﺎﭼﯽ‬

‫از ﺷﻤﺎ و هﻤﮑﺎران هﻨﺮﻣﻨﺪ ﺷﻤﺎ ﺗﺸﻮﯾﻘﯽ ﺑﻪ ﻋﻤﻞ ﺁرم‪ ،‬در ﻋﻮض ﯾﮏ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻣﻔﻴﺪ دارم‪:‬‬

‫ﭘﺲ از »وُﻟﭙﻦ« )‪ (۶‬ﺷﻤﺎ ﻧﻘﺸﯽ را ﮐﻪ اﻣﺮوز در ﺻﺤﻨﻪء ﺳﻴﺎﺳﯽ ﺑﺎزﯼ ﻣﯽ ﮐﻨﻴﺪ در ﺻﺤﻨﻪء ﺗﺌﺎﺗﺮ ﺑﺎزﯼ‬

‫ﻧﻤﺎﺋﻴﺪ و ﺷﺨﺼﻴّﺖ ﺳﻴﺎﺳﯽ ﺧﻮدﺗﺎن را ﺑﻪ ﻣﺮدم ﻣﺠﺴّﻢ ﺳﺎزﯾﺪ؛ ﺑﯽ ﺷﮏ ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ ﺑﺰرﮔﯽ ﺧﻮاهﻴﺪ داﺷﺖ‪.‬‬

‫ﭼﻮن ﻣﻦ »ﻗﺮﯾﺤﻪء« اﯾﻦ ﻧﻮع ﻧﻮﯾﺴﻨﺪﮔﯽ را ﻧﺪارم‪ ،‬ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ اﯾﻦ ﻣﺸﮑﻞ و ﺣﻞ ﺁن را ﺑﻪ ﻋﻬﺪﻩء ﺁﻗﺎﯼ‬

‫]اﺣﺴﺎن[ ﻃﺒﺮﯼ‪ ،‬ﯾﺎ رﻓﻴﻖ ﻃﺒﺮﯼ‪ ،‬ﺑﮕﺬارﯾﻢ ﮐﻪ رﻓﺎﻗﺖ ﭼﻬﺎردﻩ ﺳﺎﻟﻪء ﺧﻮد را ﺑﺎ ]اﻧﻮر[ ﺧﺎﻣﻪ اﯼ ﻣﺨﺼﻮﺻﺎً ﺑﻪ ﺣﺪ‬

‫ﮐﻤﺎل هﻨﺮﻣﻨﺪﯼ رﺳﺎﻧﺪﻩ اﺳﺖ‪.‬‬

‫در روﯼ ﺻﺤﻨــﻪ‪ ،‬ﯾﮏ ﻓﺮد اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و ﻣﺒﺎرزﯼ را ﻣﺠﺴّﻢ ﻧﻤﺎﺋﻴﺪ ﮐﻪ ﺗﺎ دﯾﺮوز ﻋﻠﻴﺮﻏﻢ ﺗﻮﺟّﻪء ﺗﻤﺎم دوﺳﺘﺎن ﺧﻮد‬

‫و ﻋﻠﻴﺮﻏﻢ ﻋﻘﻞ و ﻣﻨﻄﻖ‪ ،‬هﻨﺮ و ﻗﺮﯾﺤﻪء ﺧﻮد را ﻓﺪاﯼ ﺳﻴﺎﺳﺖ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ وﮐﻴﻞ ﺷﺪن ﺑﺮاﯼ ﻣﺠﻠﺲ‪ ،‬ﻧﻤﻮدﻩ ﺑﻮد‪،‬‬

‫وﻟﯽ اﻣﺮوز ‪ -‬ﺑﻪ ﻋﮑﺲ ‪ -‬ﺗﻤﺎم ﻋﻘﺎﯾﺪ ﺳﻴﺎﺳﯽ و اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺗﻤﺎم ﻣﻌﻨﯽِ ﮐﻠﻤﻪ‪ ،‬ﻓﺪاﯼ ﻗﺮﯾﺤﻪ و هﻨﺮ‪،‬‬

‫ﯾﻌﻨﯽ ﻓﺪاﯼ ﻧﺘﻴﺠﻪء ﺣﺎﺻﻞ از هﻨﺮ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ »ﭘﻮل« ﻧﻤﻮدﻩ اﺳﺖ‪ ،‬هﻤﺎن ﭘـﻮﻟـﯽ ﮐﻪ ﺷﻤﺎ هﻨﺮﻣﻨﺪاﻧﻪ ﺑﺎرهﺎ ﺁن را در‬

‫ﺻﺤﻨﻪء ]ﺗﺌﺎﺗﺮ[ ﻣﻌﺮﻓﯽ ﻧﻤﻮدﻩ اﯾﺪ‪ ،‬ﮐﻪ ﺑﺎ ﺁن ﻣﯽ ﺗﻮان وﺟﺪان اﺧﻼﻗﯽ ﺗﺮﯾﻦ ﻣﺮدم را ﺧﺮﯾﺪ!‬

‫ﺑﺎ ﭘﻮل ﻣﯽ ﺗﻮان ﺷﺠﺎﻋﺖ اﺧﻼﻗﯽ اﻧﺴﺎن را ﺧﺮﯾﺪ‪ ،‬اﻟﺒﺘﻪ ﺗﺼﺪﯾﻖ ﺧﻮاهﻴﺪ ﻓﺮﻣﻮد ﮐﻪ اﯾﻦ ﻧﻮع ﺧﺮﯾﺪارﯼ ﻻزم‬

‫ﻧﻴﺴﺖ هﻤﻴﺸﻪ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺑﺎﺷﺪ‪ :‬ﻏﻴﺮﻣﺴﺘﻘﻴﻢ هﻢ‪ ،‬از ﻟﺤﺎظ اﺧﻼﻗﯽ هﻤﺎن اﺛﺮ و ﻧﺘﻴﺠﻪ را دارد )‪.(٧‬‬

‫اﮔﺮ ﯾﮏ ﻓﺮدِ ﻣﺒﺎرزِ هﻨﺮﻣﻨﺪﯼ ﺑﺮاﯼ رواج ﺑﺎزار ﺗﺠﺎرت هﻨﺮﻣﻨﺪاﻧﻪء ﺧﻮد‪ ،‬و ﯾﺎ از ﺗﺮس ﮐﺴﺎدﯼ ﺑﺎزار ﺧﻮد‪ ،‬اﺟﺎزﻩ‬

‫دهﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻧﺎم او ‪ -‬و ﯾﺎ ]ﺑـﺎ[ ﺳﻮءاﺳﺘﻔﺎدﻩ ﺿﻤﻨﯽ از ﻧﺎم و ﺷﺨﺼﻴّﺖ او ‪ -‬ﻗﺒﻴﺢ ﺗﺮﯾﻦ ﻣﺮدم‪ ،‬ﺷﺮﯾﻒ ﺗﺮﯾﻦ اﻓﺮاد‬

‫را ﺧﻴﺎﻧﺘﮑﺎر و ﻣﻨﺤﺮف و ﻋﺎﻣﻞ اﻣﭙﺮﯾﺎﻟﻴﺴﻢ و هﻤﺮدﯾﻒ ﺗﺮوﺗﺴﮑﯽ و ﻏﻴﺮﻩ ﺟﻠﻮﻩ دهﻨﺪ‪ ،‬و او ﺳﺎﮐﺖ و ﺁرام ﺑﻨﺸﻴﻨﺪ‬

‫ﮐﻪ اﺳﻢ او ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻋﻀﻮ هﻴﺌﺖ اﺟﺮاﺋﻴّﻪ در اﯾﻦ اﺗﻬﺎﻣﺎت ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اﮐﺜﺮﯾﺖ ﺗﺎمّ و ﺗﻤﺎم ]هﻴﺌﺖ اﺟﺮاﺋﻴﻪ ﻣﻮﻗّﺖ‬

‫ﺣﺰب ﺗﻮدﻩ[ ﻣﻮرد ﺳﻮءاﺳﺘﻔﺎدﻩ ﻗﺮار ﺑﮕﻴﺮد‪ ،‬اﺳﻢ اﯾﻦ را ﭼﻪ ﻣﯽ ﺗﻮان ﮔﺬارد؟‬
‫ﺁرﯼ دوﺳﺖ ﻋﺰﯾﺰم ‪ ...‬ﻧﺸﺎن دادن ﺷﺨﺼﻴّﺖ ﯾﮏ هﻤﭽﻮ ﻓﺮدِ »ﺑﯽ ﺷﺨﺼﻴّﺘﯽ« در ﺻﺤﻨﻪء اﻣﺮوز ﺑﻴﺸﺘﺮ از هﺮ‬

‫روز ﺑﺮاﯼ ﺟﺎﻣﻌﻪء اﯾﺮان ﻣﻔﻴﺪ و ﻣﺆﺛﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻦ ﺧﻮب ﻣﺘﻮﺟّﻪء اﯾﻦ ﺑﯽ ﺷﺨﺼﻴّﺘﯽِ ﺑﺎ ﺷﺨﺼﻴّﺖ ﺗﺮﯾﻦ‬

‫اﻓﺮاد ﺟﺎﻣﻌﻪء روﺷﻨﻔﮑﺮان هﺴﺘﻢ و ﻟﺰوم ﻣﺒﺎرزﻩ ﺑﺎ اﯾﻦ ﺑﯽ ﺷﺨﺼﻴّﺘﯽ را ﺑﺨﻮﺑﯽ درﮎ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﻢ‪.‬‬

‫ﺷﻤﺎ اﯾﻦ ﻣﺒﺎرزﻩ را از ﺻﺤﻨﻪء ]ﺗﺌﺎﺗﺮ[ ﺷﺮوع ﮐﻨﻴﺪ‪ ،‬و از ﺧﻮدﺗﺎن ﻧﻴﺰ ﺷﺮوع ﻧﻤﺎﺋﻴﺪ‪.‬‬

‫اﮔﺮ ﻣﻦ ﺟﺮأت ﺻﺮاﺣﺖ ﻟﻬﺠﻪء ﮔﺴﺘﺎﺧﺎﻧﻪ را ﭘﻴﺪا ﮐﺮدﻩ ام‪ ،‬اﻟﺒﺘﻪ ﺗﻌﺠﺐ ﻧﺨﻮاهﻴﺪ ﻧﻤﻮد‪ .‬ﺷﻤﺎ ﮐﻪ ﻻاﻗﻞ در روﯼ‬

‫ﺻﺤﻨﻪ ]ﺗﺌﺎﺗﺮ‪ ،‬ﻧﻘﺶ[ »ﺣﺎدﺛﻪ ﺟﻮ« را ﺑﺎزﯼ ﻧﻤﻮدﻩ اﯾﺪ‪ ،‬ﻣﺘﻮﺟﻪ هﺴﺘﻴﺪ ﮐﻪ ﻣﻦ اﻣﺮوز ﺑﺎ ﺣﺎدﺛﻪ اﯼ روﺑﺮو ﺷﺪﻩ ام‬

‫ﮐﻪ هﺮ ﻧﻮع ﺻﺮاﺣﺖ ﻟﻬﺠﻪء ﮔﺴﺘﺎﺧﺎﻧﻪ اﯼ را ﺗﻮﺟﻴﻪ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬ﺷﻤﺎ ﺧﻮب ﻣﺘﻮﺟﻪ هﺴﺘﻴﺪ در اﯾﻦ ﭘﻴﺲ‬

‫]ﻧﻤﺎﯾﺸﻨﺎﻣﻪء[ ﺳﻴﺎﺳﯽ ﮐﻪ اﻣﺮوز در ﻧﻬﻀﺖ ﺗﻮدﻩ اﯼ اﯾﺮان ﺑﻪ ﻗﻠﻢ ﺁﻗﺎﯼ ﻃﺒﺮﯼ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﯽ ﺷﻮد‪ ،‬و ﺑﻪ‬

‫ﮐﺎرﮔﺮداﻧﯽ اﯾﺸﺎن و ﺷﺮﮐﺖ دﮐﺘﺮ ﯾﺰدﯼ هﺎ و دﮐﺘﺮ ﮐﺸﺎورزهﺎ و ﻗﺎﺳﻤﯽ هﺎ و ﻋﻤّﻪ ﻣﻈﻔﺮ ﻓﻴﺮوزهﺎ و ﺷﻮهﺮ او‬

‫)‪ ،(٨‬و ﻣﺘﺄﺳﻔﺎﻧﻪ ﺑﺎ ﺷﺮﮐﺖ ﺧﻮدِ ﺷﻤﺎ ﺑﺎزﯼ ﻣﯽ ﺷﻮد‪ ،‬ﻧﻘﺶ ﺧﻴﺎﻧﺘﮑﺎر ﺑﻪ ﻣﻦ و ﺧﺎﻣﻪ اﯼ و ﺟﻮاهﺮﯼ و ﺳﺎﯾﺮ‬

‫اﻓﺮاد ﺷﺮاﻓﺘﻤﻨﺪ ﺗﺤﻤﻴﻞ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺧﻮب ﻣﺘﻮﺟﻪ هﺴﺘﻴﺪ ﮐﻪ در اﯾﻦ ﺑﺎزﯼ ﺗﺮاژﯾﮏ و ﮐﻤﻴﮏ‪ ،‬ﻧﻘﺶ ﻟﻨﻴﻦ و اﺳﺘﺎﻟﻴﻦ و ﻏﻴﺮﻩ را دﮐﺘﺮ ﯾﺰدﯼ و دﮐﺘﺮ‬

‫ﮐﺸﺎورز و ﻋﻤّﻪ ﻓﻴﺮوز ﻣﻈﻔﺮ و ﺷﻮهﺮش ﺑﺎزﯼ ﮐﺮدﻩ‪ ،‬و ﻧﻘﺶ ﺧﻴﺎﻧﺘﮑﺎران را ﺧﺎﻣﻪ اﯼ و ﺟﻮاهﺮﯼ ﺑﺎزﯼ ﻣﯽ‬

‫ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ!‬

‫دوﺳﺖ ﻋﺰﯾﺰم ﺁﻗﺎﯼ ﻧﻮﺷﻴﻦ! ﮔﻮﯾﺎ ﻓﺮاﻣﻮش ﻧﻤﻮدﻩ اﯾﺪ اﯾﻦ اﻧﺤﺮاﻓﺎت ﺧﻴﺎﻧﺘﮑﺎراﻧﻪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﻦ ﻧﺴﺒﺖ دادﻩ ﻣﯽ‬

‫ﺷﻮد ﺗﺎرﯾﺨﺶ‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﮑﺲ ﺁﻧﭽﻪ ادﻋﺎ ﺷﺪﻩ‪ ،‬از ﻣﻮﻗﻊ اﻧﺘﺸﺎر ﮐﺘﺎب »ﭼﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﮐﺮد؟« ]اﺛﺮ اﭘﺮﯾﻢ اﺳﺤﻖ‪ ،‬اردﯾﺒﻬﺸﺖ‬

‫‪ [١٣٢۵‬ﻧﻤﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺧﻴﻠﯽ زودﺗﺮ از ﺁن ﺷﺮوع ﺷﺪﻩ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﻓﺮاﻣﻮش ﻧﮑﺮدﻩ اﯾﺪ ‪ -‬و اﮔﺮ اﺷﺘﻐﺎﻻت ﮐﺴﺒﯽ ﺑﺎﻋﺚ‬

‫ﻓﺮاﻣﻮﺷﯽ ﺷﺪﻩ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﮐﻤﯽ ﺗﺄﻣّﻞ ﺗﺼﺪﯾﻖ ﺧﻮاهﻴﺪ ﻧﻤﻮد ‪ -‬ﮐﻪ ﻃﺒﺮﯼ و ﻗﺎﺳﻤﯽ و ﮐﻴﺎﻧﻮرﯼ و ﺷﻤﺎ ﺑﻮدﯾﺪ ﮐﻪ‬

‫اﯾﻦ ﻓﮑﺮ اﻣﺮوزﯼ را ﮐﻪ ﻣﻦ ﺗﻌﻘﻴﺐ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﻢ‪ ،‬در ﻣﻦ ﺗﺰرﯾﻖ ﻧﻤﻮدﯾﺪ‪ .‬ﮔﻮﯾﺎ ﻓﺮاﻣﻮش ﻧﮑﺮدﻩ ﺑﺎﺷﻴﺪ ﮐﻪ ﻣﻦ ﭘﺲ از‬

‫ﺷﻨﺎﺧﺘﻦ اﻓﺮاد »اﭘﻮرﺗﻮﻧﻴﺴﺖ« در ﮔﻮﺷﻪء ﺧﺎﻧﻪء ﺧﻮد ﻣﻨﺰوﯼ ﺷﺪﻩ ﺑﻮدم )‪ .(٩‬وﻗﺘﯽ ﺷﻤﺎ از ﻃﺒﺮﯼ ﺗﻌﺮﯾﻒ و‬

‫ﺗﻤﺠﻴﺪ ]ﮐﺮدﯾﺪ[ و ﻣﺮا ﺑﻪ ﺗﺒﻌﻴﺖ از ﻓﮑﺮ ﺧﻮدﺗﺎن ﺗﺸﻮﯾﻖ ﻧﻤﻮدﯾﺪ‪ ،‬ﻣﻦ ﺿﻌﻒ هﺎ و ﺧﻮدﺧﻮاهﯽ هﺎﯼ او را ﮐﻪ در‬

‫زﻧﺪان دﯾﺪﻩ ﺑﻮدم ﺑﺮاﯼ ﺷﻤﺎ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﮐﺮدم‪ .‬ﺷﻤﺎ ﺧﻮب ﻣﯽ داﻧﻴﺪ ﮐﻪ ﻓﮑﺮ اﻣﺮوزﯼ ﻣﻦ ﻋﻴﻨﺎً هﻤﺎن ﻓﮑﺮ ﻣﺸﺘﺮﮐﯽ‬

‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻦ و ﺷﻤﺎ و ﻃﺒﺮﯼ و ﻗﺎﺳﻤﯽ و ﮐﻴﺎﻧﻮرﯼ ﺁن روز ﺗﻌﻘﻴﺐ ﻣﯽ ﻧﻤﻮدﯾﻢ‪ ،‬و ﮔﻮﯾﺎ ﺗﻨﻬﺎ ﻣﻦ و ﺧﺎﻣﻪ اﯼ‪ ،‬از‬

‫ﺁن ﻋﺪﻩ‪ ،‬اﻣﺮوز ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺁن اﻓﮑﺎر ﺷﺮﯾﻒ و ﻋﺎﻟﯽ وﻓﺎدار ﻣﺎﻧﺪﻩ اﯾﻢ‪ ،‬و ﻃﺒﺮﯼ و ﻗﺎﺳﻤﯽ و ﺷﻮهﺮِ ﻣﺮﯾﻢ‬

‫]ﮐﻴﺎﻧﻮرﯼ[ درﺳﺖ در ﻋﮑﺲ ﺁن ﺟﻬﺖ ﺣﺮﮐﺖ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ ،‬و ﺷﻤﺎ هﻢ ﻧﻘﺶ »ﻟﺶ« ]ﯾﻌﻨﯽ‪ :‬رُل ﻧﻌﺶ[ را ﺑﺎزﯼ‬

‫ﻣﯽ ﻧﻤﺎﺋﻴﺪ‪.‬‬
 ‫ﺻﺎدق هﺪاﻳﺖ و ﻋﺒﺪاﻟﺤﺴﻴﻦ ﻧﻮﺷﻴﻦ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪١٣٢۶ ،‬‬

‫اﮔﺮ ]هﻢ[ ﮐﺴﺐ و ﺗﺠﺎرت ﺷﻤﺎ را ﺧﻴﻠﯽ ﻓﺮاﻣﻮﺷﮑﺎر ﻧﻤﻮدﻩ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺣﺘﻤﺎً ﻓﺮاﻣﻮش ﻧﻨﻤﻮدﻩ اﯾﺪ ﮐﻪ ﻋﻼوﻩ ﺑﺮ‬

‫اﺷﺨﺎص ﻧﺎﻣﺒﺮدﻩ‪ ،‬ﯾﮏ ﺷﺨﺺ ﺳﺎﮐﺖ و ﺁرام ﻧﻴﺰ در اﻏﻠﺐ ﺟﻠﺴﺎت ﻣﺎ ﺣﻀﻮر داﺷﺖ‪ ،‬ﺷﺨﺼﯽ ﮐﻪ ﻧَﻄـّﺎق ﺧﻮﺑﯽ‬

‫ﻧﻴﺴﺖ وﻟﯽ ﻣﺘﻔﮑﺮ و ﻗﻀﺎوت ﮐﻨﻨﺪﻩء ﺧﻮﺑﯽ اﺳﺖ‪ ،‬و ﻣﻦ و ﺷﻤﺎ هﺮ دو ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ او اﺣﺘﺮام و ارزش ﻗﺎﺋﻞ‬

‫هﺴﺘﻴﻢ‪ .‬ﺁرﯼ ‪ ...‬اﮔﺮ ﺧﺎﻃﺮات ﺁن روز را ﻓﺮاﻣﻮش ﮐﺮدﻩ اﯾﺪ‪ ،‬و اﮔﺮ ﺟﺮأت دارﯾﺪ‪ ،‬ﺧﻮاهﺶ ﻣﯽ ﮐﻨﻢ اﯾﻦ ﺳﻄﻮر را‬

‫ﺑﺮاﯼ ﺻﺎدق هﺪاﯾﺖ ﺑﺨﻮاﻧﻴﺪ‪ .‬او ﻓﺮاﻣﻮﺷﮑﺎرﯼ ﺷﻤﺎ را ﺟﺒﺮان ﺧﻮاهﺪ ﻧﻤﻮد! )‪(١٠‬‬

‫ﻣﻦ ﭘﺲ از ﻧﻮﺷﺘﻦ اﯾﻦ ﻣﺮاﺳﻠﻪ‪ ،‬ﺣﺲ ﻣﯽ ﮐﻨﻢ ﮐﻪ ﺗﻤﺎم ﻧﻔﺮت ﻣﻦ از ﺷﻤﺎ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺑﻪ ﻣﺤﺒّﺖ و ﺻﻤﻴﻤﻴّﺖ‬

‫هﻤﻴﺸﮕﯽ ﮔﺮدﯾﺪﻩ و ﺣﺲ ﻣﯽ ﮐﻨﻢ ﮐﻪ در ﯾﮑﯽ از ﺷﺐ هﺎﯼ هﻔﺘﻪ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﻢ ﺷﻤﺎ را در روﯼ ﺻﺤﻨﻪء ]ﺗﺌﺎﺗﺮ[‬

‫ﺑﺒﻴﻨﻢ و ﻣﺎﻧﻨﺪ ﮔﺬﺷﺘﻪ‪ ،‬ﺳﻌﯽ ﻣﯽ ﮐﻨﻢ در ﺻﻒ اول ﻧﺸﺴﺘﻪ و از ﻧﺰدﯾﮏ ﺑﻪ روﯼ ﺷﻤﺎ ﺗﻤﺎﺷﺎ ﻧﻤﺎﯾﻢ‪ .‬ﻣﻦ ﺑﺪون‬

‫ﺷﺮﻣﺴﺎرﯼ و ﺑﺎ وﺟﺪان راﺣﺖ ﺑﻪ روﯼ ﺷﻤﺎ ﻧﮕﺎﻩ ﺧﻮاهﻢ ﮐﺮد‪ ،‬زﯾﺮا ﺑﺎ ﻧﻮﺷﺘﻦ اﯾﻦ ﺳﻄﻮر‪ ،‬دﯾﮕﺮ هﻴﭻ اﺛﺮﯼ از‬

‫ﻧﻔﺮت و ﺗﺤﻘﻴﺮ در ﻓﮑﺮ ﻣﻦ ﺑﺎﻗﯽ ﻧﻤﺎﻧﺪﻩ‪ ،‬و ارزش و اﺣﺘﺮام هﻤﻴﺸﮕﯽ ﺧﻮد را ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﺑﺎزﯾﺎﻓﺘﻪ ام‪ .‬ﻣﻦ در‬

‫ﻋﺎﻟﻢ دوﺳﺘﯽ ﻣﻮﻇّﻒ ﺑﻮدم ﺑﻪ ﺗﮑﻠﻴﻒ ﺧﻮد ﻋﻤﻞ ﮐﻨﻢ‪ ،‬و اﻓﮑﺎر ﺧﻮد را درﺑﺎرﻩء ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﺧﻮدِ ﺷﻤﺎ ﺑﻨﻮﯾﺴﻢ ﺗﺎ‬

‫ﺑﺘﻮاﻧﻢ اﺳﺘﺮاﺣﺖ ﻧﻤﺎﯾﻢ‪.‬‬

‫دوﺳﺖ ﺻﻤﻴﻤﯽ ﺷﻤﺎ‬

‫درﺑﺎرﻩء اﺻﻼﺣﺎت اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺷﺎﻩ‬

‫ﺧﻠﻴﻞ ﻣﻠﮑﯽ ﺑﺨﺎﻃﺮ واﻗﻊ ﺑﻴﻨﯽ و ﺧﺼﻠﺖ اﺻﻼح ﻃﻠﺒﯽ ﺧﻮد‪ ،‬ﺑﺤﺚ و ﻣﺬاﮐﺮﻩ و ﮔﻔﺘﮕﻮ را ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ ﺷﻴﻮﻩ ﺑﺮاﯼ‬

‫ﺣﻞّ ﻣﺴﺎﺋﻞ و ﻣﺸﮑﻼت ﺳﻴﺎﺳﯽ ﻣﯽ داﻧﺴﺖ و ﻟﺬا‪ ،‬در ﻋﺼﺮﯼ ﮐﻪ ﺑﺴﻴﺎرﯼ از رهﺒﺮان ﺳﻴﺎﺳﯽ و روﺷﻨﻔﮑﺮان‬

‫اﯾﺮان‪ ،‬ﻣﺒﺎرزﻩء ﻣﺴﻠّﺤﺎﻧﻪ را »ﺗﻨﻬﺎ رﻩ رهﺎﺋﯽ« ﻣﯽ داﻧﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻠﮑﯽ ﺗﺄﮐﻴﺪ ﻣﯽ ﮐﺮد‪» :‬ﻣﺎ ﺗﺌﻮرﯼ ﻣﺒﺎرزﻩ«‬
 ‫]ﻗﻬﺮﺁﻣﻴﺰ[ را ﺑﻄﻮر ﮐﻮرﮐﻮراﻧﻪ و ﺟﺎﻣﺪ در ﺷﺮاﯾﻂ و اوﺿﺎع و اﺣﻮال ﺧﺎصّ ﺟﺎﻣﻌﻪء اﯾﺮان‪ ،‬ﻗﺎﺑﻞ اﻧﻄﺒﺎق ﻧﻤﯽ داﻧﻴﻢ‪.‬‬

‫)ﺧﺎﻃﺮات‪ ،‬ص ‪ (٣۵٨‬ﺑﺎ اﯾﻦ واﻗﻊ ﺑﻴﻨﯽ و ﺧﺼﻠﺖ اﺻﻼح ﻃﻠﺒﯽ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺧﻠﻴﻞ ﻣﻠﮑﯽ درﺑﺎرﻩء اﺻﻼﺣﺎت ارﺿﯽ و‬

‫اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺷﺎﻩ ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮد‪:‬‬

‫» هﺮ ﭼﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺎرهﺎ ﻧﻮﺷﺘﻪ ام‪ ،‬ﺑﺎز ﺗﮑﺮار ﻣﯽ ﮐﻨﻢ ﮐﻪ ﺗﺌﻮرﯼ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺷﺎﻩ اﯾﺮان راﺟﻊ ﺑﻪ ﺗﺤﻮّل‪ ،‬ﻣﺘﺮﻗﯽ اﺳﺖ‪،‬‬

‫هﺮ ﭼﻨﺪ ﮐﺎﻓﯽ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﻣﺠﺮﯾﺎن و ﻃﺮّاﺣﺎن ﺑﺮﻧﺎﻣﻪء ﺗﺤﻮّل‪ ،‬اﯾﻤﺎن ﺑﻪ ﺁن ﻧﺪارﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺴﺌﻠﻪ اﯼ اﺳﺖ ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ‪.‬‬

‫ﺑﺨﺼﻮص ﻣﻠﯽ ﮐﺮدن ﺁب‪ ،‬هﻤﻮارﻩ ﯾﮑﯽ از هﺪف هﺎﯼ ﻣﺎ ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ«‪) .‬ﻧﺎﻣﻪ هﺎ‪ ،‬ص ‪.(۴١۴‬‬

‫دﯾﺪار ﻣﻠﮑﯽ ﺑﺎﺷﺎﻩ‬

‫ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ دﯾﺪﯾﻢ‪ ،‬ﺧﻠﻴﻞ ﻣﻠﮑﯽ ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮد ﮐﻪ »رهﺒﺮﯼِ واﻗﻊ ﺑﻴﻦ‪ ،‬در هﺪف و اﯾﺪﺋﻮﻟﻮژﯼ ﻧﺒﺎﯾﺪ ﺳﺎزﺷﮑﺎر ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬

‫اﻣّﺎ در ﺳﻴﺎﺳﺖ روز‪» ،‬ﺳﺎزﺷﮑﺎرﯼ« ﺑﺮاﯼ رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﻗﺴﻤﺘﯽ از هﺪف هﺎﯼ اﻋﻼم ﺷﺪﻩ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻣُﺠﺎز‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ‬

‫ﺿﺮورﯼ اﺳﺖ‪«...‬‬

‫ﺑﺎ ﭼﻨﺎن درﮎ ﻣﺪرن و واﻗﻊ ﺑﻴﻨﺎﻧﻪ از ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺑﻮد ﮐﻪ در ﺳﺎل ‪ ١٣٣٩‬ﺧﻠﻴﻞ ﻣﻠﮑﯽ دﻋﻮت ﺷﺎﻩ را ﺑﺮاﯼ دﯾﺪار و‬

‫ﮔﻔﺘﮕﻮ ﭘﺬﯾﺮﻓﺖ و ﺑﺴﺎن ﯾﮏ ﻣﺘﻔﮑّﺮ ﺁزادﻩ و ﻣﺴﺘﻘﻞ‪ ،‬ﮐﻮﺷﻴﺪ ﺗﺎ ﻧﻈﺮات و ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدات ﺧﻮﯾﺶ را ﺑﻪ ﺷﺎﻩ اراﺋﻪ‬

‫دهﺪ‪:‬‬

‫‪ ...» -‬اﮔﺮ اﻋﻠﻴﺤﻀﺮت اﻧﺘﻈﺎر دارﻧﺪ ﻣﻦ هﻢ ﻣﺎﻧﻨﺪ درﺑﺎرﯾﺎن هﺮ ﭼﻪ را ﻓﺮﻣﻮدﯾﺪ ﺗﺄﯾﻴﺪ ﮐﻨﻢ‪ ،‬ﻣﺴﺌﻠﻪء دﯾﮕﺮﯾﺴﺖ‪ ،‬اﻣّﺎ‬

‫اﮔﺮ اﻋﻠﻴﺤﻀﺮت ﻣﺎﯾﻞ هﺴﺘﻨﺪ از واﻗﻌﻴﺎت ﻣﻮﺟﻮد اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ‪ -‬ﺁن ﻃﻮر ﮐﻪ هﺴﺖ ﻧﻪ ﺁن ﻃﻮر ﮐﻪ ﻣﻮرد ﭘﺴﻨﺪ‬

‫اﺳﺖ ‪ -‬اﻃﻼع ﺣﺎﺻﻞ ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺁﻧﭽﻪ ﮐﻪ ﻣﻦ ﻋﺮض ﻣﯽ ﮐﻨﻢ ﺻﺤﻴﺢ اﺳﺖ«‪ ...‬اﯾﻦ را اﻧﺼﺎف ﻣﯽ دهﻢ ﮐﻪ در ﺗﻤﺎم‬

‫ﻣﻮاردﯼ ﮐﻪ ﻣﻦ ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﮐﺮدم و ﺗﻮﺿﻴﺢ دادم ﺑﺎﻻﺧﺮﻩ ]ﺷﺎﻩ[ ﻗﺎﻧﻊ ﺷﺪﻧﺪ! درﺑﺎرﻩء رﻓﺮاﻧﺪوم و دﮐﺘﺮ ﺻﺪﯾﻘﯽ و‬

‫دﻓﺎع ﻣﻦ از اﯾﺸﺎن‪ ،‬ﻗﺮﯾﺐ ﯾﮏ ﺳﺎﻋﺖ ﺑﺤﺚ ﺷﺪ و ﻣﺘﻘﺎﻋﺪ ﺷﺪﻧﺪ ﮐﻪ ﺻﻼحِ ﺷﺨﺺ اﯾﺸﺎن ﻧﻴﺰ زﯾﺎد ﮐﺮدن‬

‫ﺷﮑﺎف ﻧﺎﺷﯽ از ‪ ٢٨‬ﻣﺮداد ﻧﻴﺴﺖ ﺑﻠﮑﻪ ﭘُﺮ ﮐﺮدن ﺁﻧﺴﺖ‪ .‬ﺑﺎﻻﺧﺮﻩ اﯾﺸﺎن ﺳﻔﺎرﺷﯽ را ﺑﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﻣﻦ ﺑﻪ ﺳﺮان‬

‫ﺟﺒﻬﻪء ﻣﻠّﯽ دادﻧﺪ‪ .‬او ]ﺷﺎﻩ[ ﻣﯽ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﺮاﯼ ﻣﻦ ﭼﻪ ﻓﺮق ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻋَﻤﺮو ﯾﺎ زﯾﺪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻦ هﺮ ﻧﻮع‬

‫اﺧﺘﻴﺎرات ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ دارم و ﺣﺎل ﮐﻪ ﻣﺮدم ﺻﺎﻟﺢ هﺎ و ﺳﻨﺠﺎﺑﯽ هﺎ را ﻣﯽ ﺧﻮاهﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻦ ﺣﺮﻓﯽ ﻧﺪارم‪ .‬او ]ﺷﺎﻩ[‬

‫ﻣﯽ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ از ﺁﻧﻬﺎ ﻓﻘﻂ دو اﻃﻤﻴﻨﺎن ﻣﯽ ﺧﻮاهﻢ‪ .‬اوﻻً وﺿﻊ ﺧﻮد را رﺳﻤﺎً ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﺣﺘﺮام ﺑﻪ ﻗﺎﻧﻮن‬

‫اﺳﺎﺳﯽ )ﮐﻪ ﻣﻨﻈﻮر اﯾﺸﺎن اﺣﺘﺮام ﺑﻪ ﻣﻘﺎم ﺳﻠﻄﻨﺖ ﺑﻮد( اﻋﻼم ﮐﻨﻨﺪ؛ ﺛﺎﻧﻴﺎً وﺿﻊ ﺧﻮد را ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺣﺰب ﺗﻮدﻩ‬

‫ﻣﺸﺨﺺ ﺳﺎزﻧﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪ ﮔﻔﺖ‪ :‬اﻟﺒﺘﻪ ﻣﻄﻠﺐ ﺳﻮﻣﯽ هﻢ هﺴﺖ ﮐﻪ اﺧﺘﻼﻓﯽ در ﺁن اﺳﺖ‪ .‬او ﺗﺄﮐﻴﺪ ﮐﺮد در ﺻﻮرﺗﯽ‬

‫ﮐﻪ اﯾﻦ دو ﻣﻄﻠﺐ روﺷﻦ ﺑﺸﻮد ﺑﺮاﯼ ﻣﻦ ﺻﺎﻟﺢ هﺎ ﯾﺎ دﯾﮕﺮان ﻓﺮق ﻧﺪارﻧﺪ«‪.‬‬
 ‫ﺧﻠﻴﻞ ﻣﻠﮑﯽ ﺳﭙﺲ از ﻣﻮﺿﻊِ رهﺒﺮان ﺟﺒﻬﻪء ﻣﻠّﯽ ﻣﯽ ﻧﻮﯾﺴﺪ ﮐﻪ ﯾﺎدﺁورِ ﻣﻮﺿﻊ ﮔﻴﺮﯼ هﺎﯼ اﯾﻦ رهﺒﺮان در‬

‫ﺁﺳﺘﺎﻧﻪء اﻧﻘﻼب ‪ ۵٧‬اﺳﺖ‪:‬‬

‫»ﻣﻦ اﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ را ﺑﻪ ﺁﻗﺎﯾﺎن ]ﺟﺒﻬﻪء ﻣﻠّﯽ[ اﻃﻼع دادم‪ ،‬وﻟﯽ در ﺁن روزهﺎ ﺑﺎزارِ ﻣﻨﻔﯽ ﺑﺎﻓﯽ ﻣﻄﻠﻖ رواج داﺷﺖ‬

‫و رهﺒﺮان ﻧﻬﻀﺖ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﻮارد ﮔﺬﺷﺘﻪ‪ ،‬ﺣﺘﯽ ﻋﻮام ﻓﺮﯾﺐ هﻢ ﻧﺒﻮدﻧﺪ ﺑﻠﮑﻪ ﻓﺮﯾﻔﺘﻪء ﺗﻤﺎم و ﮐﻤﺎل ﻋﻮام ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺘﺄﺳﻔﺎﻧﻪ ﺳﺮان ﺟﺒﻬﻪء ﻣﻠّﯽ‪ ،‬در ﻋﻤﻞ‪ ،‬ﻧﺸﺎن دادﻧﺪ ﮐﻪ ﻣﺮداﻧﯽ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ در ﺟﺮﯾﺎن هﺎﯼ‬

‫ﺳﻴﺎﺳﯽ ﺁﮔﺎهﺎﻧﻪ دﺧﺎﻟﺖ ﮐﻨﻨﺪ و ﺑﺎ ﺗﺪﺑﻴﺮ و ﻣﻮﻗﻊ ﺷﻨﺎﺳﯽ از ﻓﺮﺻﺖ هﺎ اﺳﺘﻔﺎدﻩ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﺁﻧﻬﺎ ﻧﺸﺎن‬

‫دادﻧﺪ ﮐﻪ هﺪﻓﺸﺎن ﻣﺠﺒﻮب اﻟﻘﻠﻮب ﺑﻮدنِ ﺻﺮف اﺳﺖ ﻧﻪ اﻗﺪام و ﺧﺪﻣﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﮐﻪ ﻣﺤﺒﻮﺑﻴﺖ ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﺑﻴﺎورد‪.‬‬

‫ﺁﻧﺎن در ﺳﻨﮕﺮ راﺣﺖِ ﻣﻨﻔﯽ ﺑﺎﻓﯽ ﻣﻮﺿﻊ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫در ﺁن زﻣﺎن ﮐﻪ هﻴﺄت ﺣﺎﮐﻤﻪ ﺳﺨﺖ ﻣﺘﺰﻟﺰل ﺑﻮد و هﻤﻪ ﮔﻮﻧﻪ اﻣﺘﻴﺎز را ﺑﻪ ﻧﻔﻊ ﻧﻬﻀﺖ ﻣﻠّﯽ ﻣﯽ ﺷﺪ ﮔﺮﻓﺖ‪،‬‬

‫اﻋﻼم ﮐﺮدن دو ﮐﻠﻤﻪ درﺑﺎرﻩء ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ و ﺣﺰب ﺗﻮدﻩ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺴﺖ وﺿﻊ ﻧﻬﻀﺖ را از ﺟﻨﺒﻪء داﺧﻠﯽ و‬

‫ﺧﺎرﺟﯽ ﻣﺸﺨّﺺ و روﺷﻦ ﺳﺎزد‪ .‬وﻟﯽ رهﺒﺮان اﯾﻦ دو ﻣﻮﺿﻮع را ﻣﺴﮑﻮت ﮔﺬاردﻧﺪ ﺗﺎ ﺁن ﮐﻪ ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﺧﻮد‬

‫ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺑﻪ ﻣﺪاﻓﻊ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ و ﺳﻠﻄﻨﺖ ﻣﺸﺮوﻃﻪ ﮔﺸﺘﻨﺪ و ﺑﻪ ﻣﻨﺎﺳﺒﺖ ﺗﻬﻤﺖ هﺎﺋﯽ ﮐﻪ از ﻃﺮف ﺳﺎزﻣﺎن‬

‫اﻣﻨﻴّﺖ ﺑﻪ ﺁﻧﺎن زدﻩ ﻣﯽ ﺷﺪ ﻣﺠﺒﻮر ﺷﺪﻧﺪ ﺑﺎرهﺎ ﺑﺮ ﻋﻠﻴﻪ ﺣﺰب ﺗﻮدﻩ و رادﯾﻮهﺎﯼ واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﺷﻮروﯼ اﻋﻼﻣﻴﻪ‬

‫ﺑﺪهﻨﺪ‪ .‬ﺣﺎل ﺁﻧﮑﻪ اﮔﺮ از اول وﺿﻊ را روﺷﻦ ﮐﺮدﻩ ﺑﻮدﻧﺪ ﻣﺠﺒﻮر ﺑﻪ ﭼﻨﻴﻦ دﻧﺒﺎﻟﻪ روﯼ هﺎﺋﯽ ﻧﻤﯽ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﺑﻬﺮ‬

‫ﺻﻮرت اﮔﺮ درﺳﺖ ﻋﻤﻞ ﺷﺪﻩ ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﻤﮑﻦ ﺑﻮد ﺟﺒﻬﻪء ﻣﻠّﯽ ﺑﻪ ﺟﺎﯼ دﮐﺘﺮ اﻣﻴﻨﯽ روﯼ ﮐﺎر ﺑﻴﺎﯾﺪ وﻟﯽ ﭼﻨﻴﻦ ﻧﺸﺪ‪.‬‬

‫در دورﻩء ﺣﮑﻮﻣﺖ دﮐﺘﺮ اﻣﻴﻨﯽ ﻧﻴﺰ ﻓﺮﺻﺖ ﻧﻮع دﯾﮕﺮﯼ وﺟﻮد داﺷﺖ و ﻣﻴﺎن هﻴﺄت ﺣﺎﮐﻤﻪ ﺷﮑﺎف اﻓﺘﺎدﻩ ﺑﻮد و ﺑﻪ‬

‫ﺁﺳﺎﻧﯽ ﻣﯽ ﺷﺪ ﭘﺲ از اﻣﻴﻨﯽ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻣﻠّﯽ ﺗﺸﮑﻴﻞ داد‪ ،‬اﻣﺎ رهﺒﺮان ﺟﺒﻬﻪ ﺑﺎ اﺷﺘﺒﺎﻩ ﮐﺎرﯼ هﺎﯼ ﺣﻴﺮت اﻧﮕﻴﺰ‬

‫اﯾﻦ ﻓﺮﺻﺖ را ﻧﻴﺰ از دﺳﺖ دادﻧﺪ ‪) « ...‬ﻧﺎﻣﻪ هﺎ‪ ،‬ﺻﺺ ‪.(٧٩ ،٧٧‬‬

‫***‬

‫زﯾﺮﻧﻮﯾﺲ هﺎ‪:‬‬

‫‪ -١‬ﺗﺎرﯾﺦ ﺑﻴﻬﻘﯽ‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻋﻠﯽ اﮐﺒﺮ ﻓﻴّﺎص‪ ،‬ص ‪.٧٩۵‬‬

 ‫از راﺳﺖ ﭘﺮﺗﻮ ﻋﻠﻮي )ﻧﻔﺮ اول(‪ ،‬ﺑﺎﻧﻮ ﻟﺮﺗﺎ )ﻧﻔﺮ ﺳﻮم(‪ ،‬ﺻﺎدق هﺪاﻳﺖ )ﻧﻔﺮ ﭘﻨﺠﻢ(‪ ،‬ﺗﻬﺮان‬

‫‪ -٢‬در اﯾﻦ ﺑﺎرﻩ ﻧﮕﺎﻩ ﮐﻨﻴﺪ ﺑﻪ‪ :‬ﻣﻘﺎﻟﻪء ﻣﺨﺘﺼﺮ اﻣّﺎ ﺟﺎﻣﻊ هﻮﺷﻨﮓ اﺗﺤّﺎد‪ :‬ﭘﮋوهﺸﮕﺮان ﻣﻌﺎﺻﺮ اﯾﺮان )ﺻﺎدق‬

‫هﺪاﯾﺖ(‪ ،‬ﺻﺺ ‪ . ۶٢٣-۶٠٨‬درﺑﺎرﻩء ﻟﻮرﺗﺎ هﺎﯾﺮاﭘﺘﻴﺎن )هﻤﺴﺮ ﻧﻮﺷﻴﻦ( و ﻧﻘﺶ ﺧﻼّق او در ﺗﺌﺎﺗﺮ ﻧﻮﯾﻦ اﯾﺮان‪،‬‬

‫ﻣﺘﺄﺳﻔﺎﻧﻪ‪ ،‬ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻣﺴﺘﻘّﻠﯽ در دﺳﺖ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﻟﻮرﺗﺎ در ﺳﺎل ‪ ١٢٩٠‬ﺧﻮرﺷﻴﺪﯼ در ﺗﻬﺮان ﭼﺸﻢ ﺑﻪ ﺟﻬﺎن‬

‫ﮔﺸﻮد‪ .‬او اوﻟﻴﻦ زﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ وﺟﻮد ﻣﺤﺪودﯾّﺖ هﺎﯼ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺁن زﻣﺎن ﺑﻄﻮر ﺣﺮﻓﻪ اﯼ ﭘﺎ ﺑﻪ ﺻﺤﻨﻪء ﺗﺌﺎﺗﺮ‬

‫ﮔﺬاﺷﺖ‪ .‬او – ﺑﻪ هﻤﺮاﻩ ﻋﺒﺪاﻟﺤﺴﻴﻦ ﻧﻮﺷﻴﻦ – در ﻧﻤﺎﯾﺸﻨﺎﻣﻪ هﺎﯼ ﻣﺸﻬﻮرﯼ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬ﺗﻮﭘﺎز )ﻣﺎرﺳﻞ ﭘﺎﻧﻴﻮل(‪،‬‬

‫وُﻟﭙﻦ )ﺟﺎﻧﺴﻮن(‪ ،‬ﭘﺮﻧﺪﻩء ﺁﺑﯽ )ﻣﺘﺮﻟﻴﻨﮓ(‪ ،‬اﺗﻠﻠّﻮ )ﺷﮑﺴﭙﻴﺮ( رُزﻣﺎرﯼ )ﺑﺮﮐﻠﯽ(‪ ،‬در اﻋﻤﺎق )ﮔﻮرﮐﯽ(‪ ،‬اوژﻧﯽ‬

‫ﮔﺮاﻧﺪﻩ )ﺑـﺎﻟـﺰاﮎ( و ‪ ...‬ﺷﺮﮐﺖ داﺷﺖ‪.‬‬

‫از راﺳﺖ ﺻﺎدق هﺪاﻳﺖ‪ ،‬ﺑﺰرگ ﻋﻠﻮي‪ ،‬ﻣﺴﻌﻮد ﻓﺮزاد‪ ،‬ﺑﺎﻧﻮ ﻟﺮﺗﺎ‪ ،‬ﻳﻜﻲ از دوﺳﺘﺎن و ﭘﺮﺗﻮ ﻋﻠﻮي‪ ،‬ﺗﻬﺮان‬

‫در ‪ ١٣‬ﻣﻬﺮﻣﺎﻩ ‪) ١٣١٣‬در زﻣﺎن رﺿﺎﺷﺎﻩ( ﺑﻪ هﻨﮕﺎم ﺑﺮﮔﺰارﯼ ﮐﻨﮕﺮﻩء »هﺰارﻩء ﻓﺮدوﺳﯽ«‪ ،‬ﺳﻪ ﺗﺎﺑﻠﻮ )ﺑﺮ اﺳﺎس‬

‫داﺳﺘﺎن هﺎﯼ »روداﺑﻪ و زال«‪» ،‬رﺳﺘﻢ و ﻗﺒﺎد« و »رﺳﺘﻢ و ﺗﻬﻤﻴﻨﻪ«( ﺑﻪ ﮐﺎرﮔﺮداﻧﯽ ﻧﻮﺷﻴﻦ و ﺑﺎزﯼ هﻨﺮﻣﻨﺪاﻧﻪء‬

‫ﻟﻮرﺗـﺎ ﺑﻪ ﺻﺤﻨﻪ رﻓﺖ ﮐﻪ ﻣﻮرد ﺗﻮﺟّﻪ و ﺗﺸﻮﯾﻖ ﺧﺎورﺷﻨﺎﺳﺎن ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ ﺑﻄﻮرﯾﮑﻪ ﻣﻮﻓّﻖ ﺑﻪ درﯾﺎﻓﺖِ ﻣﺪال‬

‫ﻣﺨﺼﻮص ﺟﺸﻨﻮارﻩ ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬

‫اهﻤﻴّﺖ ﺣﻀﻮر و ﻧﻘﺶ ﺧﻼّق ﻟﻮرﺗـﺎ در ﻋﺮﺻﻪء هﻨﺮ ﺗﺌﺎﺗﺮ اﯾﺮان ﭼﻨﺎن ﺑﻮد ﮐﻪ اﺣﻤﺪ ﺷﺎﻣﻠﻮ ‪ -‬ﺑﻪ ﺳﺎل ‪-١٣٢٩‬‬

‫ﺷﻌﺮ ﻣﻌﺮوف »ﺗﺌﺎﺗﺮ« را ﺑﻪ ﻟﻮرﺗـﺎ ﺗﻘﺪﯾﻢ ﮐﺮد‪ .‬ﻟﻮرﺗـﺎ ﭘﺲ از ﺑﺎزﮔﺸﺖ از ﻣﻬﺎﺟﺮت ﺟﺎﻧﮑﺎﻩِ ﺷﻮروﯼ ﺑﻪ اﯾﺮان‪ ،‬در‬

‫ﭼﻨـﺪ ﻓﻴﻠﻢ ﻣﻬّﻢ‪ ،‬ﻧﻘﺶ ﺁﻓﺮﯾﻦ ﺑﻮد ﮐﻪ ﻋﺒﺎرت ﺑﻮدﻧﺪ از‪ :‬ﺷﺐ اﻋﺪام )داود ﻣﻼّﭘﻮر(‪ ،‬ﻣﻌﺮﮐﻪ )روﺑﻴﮏ زادورﯾﺎن(‪،‬‬

‫ﺑﺎﺷﺮف هﺎ )ﻗﺪرت اﷲ ﺑﺰرﮔﯽ( و اﺳﺮار ﮔﻨﺞ درّة ﺟﻨّﯽ )اﺑﺮاهﻴﻢ ﮔﻠﺴﺘﺎن(‪.‬‬

‫ﻟﻮرﺗـﺎ ﺑﻪ زﺑﺎن هﺎﯼ ارﻣﻨﯽ‪ ،‬روﺳﯽ و ﻓﺮاﻧﺴﻪ ﺗﺴﻠّﻂ داﺷﺖ و ﺑﺎ زﺑﺎن ﺁﻟﻤﺎﻧﯽ ﻧﻴﺰ ﺁﺷﻨﺎ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻌﺪ از اﻧﻘﻼب‬

‫اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬او ‪ -‬ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ ‪ -‬ﺑﻪ اﺗﺮﯾﺶ ﻣﻬﺎﺟﺮت ﮐﺮد و ﺳﺮاﻧﺠـﺎم در هﺸﺘﻢ ﻓﺮوردﯾﻦ ‪ ١٣٧٧‬در ﮐﻨﺎر ﺗﻨﻬﺎ ﯾﺎدﮔﺎر‬

‫ﻋﺒﺪاﻟﺤﺴﻴﻦ ﻧﻮﺷﻴﻦ )ﮐﺎوﻩ( در ﺷﻬﺮ وﻳـﻦ ﭼﺸﻢ از ﺟﻬﺎن ﻓﺮوﺑﺴﺖ‪) .‬ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎدﻩ از‪ :‬داﻧﺸﻨﺎﻣـﻪء اﻳﺮاﻧﻴـﺎن‬

‫ارﻣﻨﯽ‪ ،‬ﺑﻪ ﮐﻮﺷﺶ ژاﻧﺖ‪ .‬د‪ .‬ﻻزارﻳﺎن‪ ،‬ﺻﺺ ‪ ۴٣٢ – ۴٣١‬و ﻣﻘﺎﻻت ﮐﻮﺗﺎﻩ هﻮﺷﻨﮓ اﺗّﺤﺎد و ﺳُﻬﻴﻞ ﺁﺻﻔﯽ(‬
‫* دﮐﺘﺮ ﻣﺤﻤﺪ ﻋﺎﺻﻤﯽ‪ ،‬هﻤﮑﺎر و هﻤﺮاﻩ ﻧﻮﺷﻴﻦ و ﻟﻮرﺗﺎ‪ ،‬در ﮔﻔﺘﮕﻮﯼ ﺑﻠﻨﺪﯼ ﺑﺎ ﻧﮕﺎرﻧﺪﻩ‪ ،‬ﺧﺎﻃﺮات ﺟﺎﻟﺒﯽ از ﻓﻀﻞ‬

‫و ﻓﻀﻴﻠﺖ هﺎﯼ اﻳﻦ دو هﻨﺮﻣﻨﺪ ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ اﻇﻬـﺎر داﺷﺘﻪ ﮐﻪ ﺑﺰودﯼ ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺧﻮاهﺪ ﺷﺪ‪.‬‬

‫‪ -٣‬در اﯾﻦ ﺑﺎرﻩ ﻧﮕﺎﻩ ﮐﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﻣﻘﺪّﻣﻪء ﻣﻔﺼّﻞ ﻣﺤﻤﺪ ﻋﻠﯽ هﻤﺎﯾﻮن ﮐﺎﺗﻮزﯾﺎن‪ :‬ﺧﺎﻃﺮات ﺳﻴﺎﺳﯽ ﺧﻠﻴﻞ ﻣﻠﮑﯽ‪،‬‬

‫ﭼﺎپ دوم‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪.١٣۶٨ ،‬‬

‫‪ -۴‬اﺣﻤﺪ ﺷﺎﻣﻠﻮ‪ ،‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ اﺷﻌﺎر‪ ،‬ج ‪ ،٢‬ﺻﺺ ‪١٠٧٣-١٠٧٢‬‬

‫‪ -۵‬ﻧﺎﻣﻪ هﺎﯼ ﺧﻠﻴﻞ ﻣﻠﮑﯽ‪ ،‬ﻣﻘﺪﻣﻪء اﻣﻴﺮ ﭘﻴﺸﺪاد و ﻣﺤﻤﺪﻋﻠﯽ هﻤﺎﯾﻮن ﮐﺎﺗﻮزﯾﺎن‪ ،‬ص ‪.٢٠‬‬

‫‪ ،Volpone -۶‬ﻗﻬﺮﻣﺎن ﻧﻤﺎﯾﺸﻨﺎﻣﻪ اﯼ ﺑﻪ هﻤﻴﻦ ﻧﺎم از ﻧﻮﯾﺴﻨﺪﻩء اﻧﮕﻠﻴﺴﯽ‪ ،‬ﺑﻦ ﺟﺎﻧﺴﻮن )‪ (B Johnson‬ﺑﺎ‬

‫ﺧﺼﻠﺘﯽ روﺑﺎﻩ ﮔﻮﻧﻪ و ﻓﺮﯾﺒﮑﺎر‪.‬‬

‫‪ -٧‬ﮔﻮﯾﺎ در ﺁن زﻣﺎن‪ ،‬ﺣﺰب ﺗﻮدﻩ ﺑﻪ ﻧﻮﺷﻴﻦ و هﻤﺴﺮ هﻨﺮﻣﻨﺪش ﻟﻮرﺗﺎ وﻋﺪﻩ دادﻩ ﺑﻮد ﺗﺎ اﯾﻦ دو را ﺑﺮاﯼ ﺷﺮﮐﺖ در‬

‫ﻣﺮاﺳﻤﯽ ﺑﻪ ﭼﮑﺴﻠﻮاﮐﯽ ﺑﻔﺮﺳﺘﺪ‪ .‬از اﯾﻦ ﮔﺬﺷﺘﻪ‪ ،‬ﺗﺒﻠﻴﻐﺎت ﺣﺰب ﺗﻮدﻩ در روﻧﻖ ﮐﺎر ﺗﺌﺎﺗﺮ ﺳﻌﺪﯼ )واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ‬

‫ﻧﻮﺷﻴﻦ( ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻔﻴﺪ و ﻣﺆﺛّﺮ ﺑﻮد‪.‬‬

‫‪ -٨‬اﺷﺎرﻩ ﺑﻪ ﻣﺮﯾﻢ ﻓﻴﺮوز و هﻤﺴﺮش )ﻧﻮراﻟﺪﯾﻦ ﮐﻴﺎﻧﻮرﯼ( اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -٩‬اﺷﺎرﻩ ﺑﻪ اﯾﻨﮑﻪ ﺧﻠﻴﻞ ﻣﻠﮑﯽ در زﻧﺪان ﺑﺎ ﺑﺴﻴﺎرﯼ از ﺿﻌﻒ هﺎ و ﻓﺮﺻﺖ ﻃﻠﺒﯽ هﺎﯼ رهﺒﺮان ﺣﺰب ﺗﻮدﻩ ﺁﺷﻨﺎ‬

‫ﺷﺪﻩ ﺑﻮد و ﻟﺬا ﭘﺲ از ﺁزادﯼ‪ ،‬از ﺁﻧﺎن ﮐﻨﺎرﻩ ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﻣﻨﺰوﯼ ﺷﺪﻩ ﺑﻮد‪.‬‬

‫‪ -١٠‬ﺻﺎدق هﺪاﯾﺖ هﺮﮔﺰ ﺑﻪ ﻋﻀﻮﯾﺖ ﺣﺰب ﺗﻮدﻩ در ﻧﻴﺎﻣﺪ‪ ،‬اﻣﺎ در ﭼﻨﺪ ﺳﺎل اول ﺗﺸﮑﻴﻞ ﺁن ﺣﺰب‪ ،‬ﺑﻪ ﺟﻨﺎح‬

‫اﺻﻼح ﻃﻠﺐ ﺁن ﻣﺘﻤﺎﯾﻞ ﺑﻮد‪ ،‬و ﺑﻪ هﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ ﺑﺴﻴﺎرﯼ از ﺟﻠﺴﺎت اﯾﻦ ﺟﻨﺎح در اﻃﺎﻗﯽ ﮐﻪ او در ﺧﺎﻧﻪء ﭘﺪرﯼ‬

‫اش داﺷﺖ‪ ،‬در ﺣﻀﻮر ﺧﻮد او )ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﺎﻇﺮ( ﺗﺸﮑﻴﻞ ﻣﯽ ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ اﯾﻦ دﻟﻴﻞ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻠﮑﯽ او را ﺑﻪ ﺷﻬﺎدت‬

‫ﻣﯽ ﮔﻴﺮد‪) .‬ﻧﺎﻣﻪ هﺎ ‪ ...‬ﻣﻘﺪّﻣﻪ‪ ،‬ص ‪.(٢۵‬‬

‫‪ -١١‬اﺷﺎرﻩء ﻣﻠﮑﯽ ﺑﻪ اﯾﻦ واﻗﻌﻴﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﺁن زﻣﺎن‪ ،‬ﻋﻤﻮم رهﺒﺮان و روﺷﻨﻔﮑﺮان اﯾﺮان‪ ،‬اﺻﻼﺣﺎت‬

‫اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺷﺎﻩ را ﺑﻪ رﯾﺸﺨﻨﺪ و ﻣﺴﺨﺮﻩ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻣﺜﻼً‪ ،‬وﻗﺘﯽ ﻋﮑﺲ اﻓﺘﺘﺎح ﺳﺪّ ﻋﻈﻴﻢ »دِزّ« )در‬

‫ﺧﻮزﺳﺘﺎن( در ﻧﺸﺮﯾﺎت ﺧﺎرﺟﯽ ﭼﺎپ ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺤﺚ ﺑﺴﻴﺎرﯼ از رهﺒﺮان ﺳﻴﺎﺳﯽ در ﺧﺎرج از ﮐﺸﻮر‪ ،‬اﯾﻦ ﺑﻮد ﮐﻪ‪:‬‬

‫»اﯾﻦ ﻋﮑﺲ‪ ،‬ﻣﻮﻧﺘﺎژ اﺳﺖ و ﺳﺎﺧﺘﻦ ﭼﻨﻴﻦ ﺳﺪّ ﻋﻈﻴﻤﯽ در اﯾﺮان‪ ،‬دروغ ﺗﺒﻠﻴﻐﺎﺗﯽ رژﯾﻢ ﺷﺎﻩ اﺳﺖ!«‪) .‬ﻋﻠﯽ‬

‫ﻣﻴﺮﻓﻄﺮوس‪ ،‬ﮔﻔﺘﮕﻮهﺎ‪ ،‬ص ‪.(٧١‬‬

‫ﺑﺨﺶ ﺳﻴﺰدهﻢ‪:‬‬
 ‫دﮐﺘﺮ ﺻﺪﯾﻘﯽ ﺧﻄﺎب ﺑﻪ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق‪:‬‬

‫» ﺷﻤﺎ ﻣﯽ ﺧﻮاهﻴــﺪ وزﯾﺮ و دﺳﺘﮕﺎﻩ دوﻟﺖ‪ ،‬ﻧﻮﮐﺮ ﺷﻤﺎ ﺑﺎﺷــﺪ! «‬

‫* ﺑﺎ اﻃﻤﻴﻨﺎن ﻣﯽ ﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﮐﻪ ﻣﺼﺪّق از هﺮ ﻧﺨﺴﺖ وزﯾﺮ دﯾﮕﺮﯼ در ﺗﺎرﯾﺦ ﻣﺸﺮوﻃﻴّﺖ اﯾﺮان‪،‬‬

‫اﻗﺘﺪار و ﻗﺪرت ﺑﻴﺸﺘﺮﯼ داﺷﺖ‪.‬‬

‫* ﭼﺎپ ﻣﺤﺮﻣﺎﻧــﻪء ‪ ٣١٢‬ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺗﻮﻣﺎن اﺳﮑﻨﺎس اﺿﺎﻓﯽ ﺗﻮﺳﻂ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق و ﺗﺮس از اﺳﺘﻴﻀﺎح‬

‫ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن‪ ،‬ﻣﺼﺪّق را وادار ﺑﻪ اﻧﺤﻼل ﻣﺠﻠﺲ ﮐﺮدﻩ ﺑﻮد‪.‬‬

‫* هﻨــﺪرﺳﻮن )ﺳﻔﻴﺮ ﺁﻣﺮﻳﮑﺎ در اﻳﺮان( ﺳـﻪ ﻣﺎﻩ ﭘﻴﺶ از ‪ ٢٨‬ﻣﺮداد ‪ ٣٢‬ﮔﺰارش داد‪» :‬در ‪ ۶‬ﻣﺎﻩ‬

‫ﮔﺬﺷﺘـﻪ‪ ،‬ﺗﻐﻴﻴﺮ و دﮔﺮﮔﻮﻧﯽ ﺷﺪﻳﺪﯼ در ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﯽ از ﻣﺼﺪق ﻣﻴﺎن رهﺒﺮان ﺳﻴﺎﺳﯽ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ‬

‫اﺳﺖ‪ .‬اﮐﺜـﺮ ﻋﻨﺎﺻـﺮ اوﻟﻴـﻪء ﺟﺒﻬﻪء ﻣﻠﯽ اﻳﻨﮏ در ﺣﺎل ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺁﺷﮑﺎر و ﭘﻨﻬﺎن ﺑﺎ ﻣﺼﺪق ﻣﯽ‬

‫ﺑﺎﺷﻨﺪ«‪.‬‬

‫در ﺁﻏﺎز‪» ،‬ﺳﻴﺎﺳﺖ« را »هﻨــﺮِ ﺗﺤﻘّﻖ ﻣﻤﮑﻨﺎت« ﺗﻌﺮﯾﻒ ﮐﺮدﯾﻢ وﮔﻔﺘﻴﻢ‪ :‬ﺁﻧﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺧﻮاﺳﺘﻪ اﻧﺪ ﺗﺎ در‬

‫هﺎﻟﻪ اﯼ از ﺁرﻣﺎن ﮔﺮاﺋﯽ‪ ،‬ﻣﻄﻠﻮب ﺧﻮاهﯽ و ﺷﻬﺎدت ﻃﻠﺒﯽ ﻋﻤﻞ ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺧﻮد‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪء اﯾﺮان را ﺑﻪ‬

‫ﭘﺮﺗﮕﺎﻩ هﺎﯼ ﺑﯽ ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺳﻮق دادﻩ اﻧﺪ‪ .‬در واﻗﻊ‪ ،‬ﺑﺴﻴﺎرﯼ از دوﻟﺘﻤﺮدان و ﺳﻴﺎﺳﺘﻤﺪاراﻧﯽ ﮐﻪ در ﻣﻴﺎن دو‬

‫ﺳﻨﮓ ﺁﺳﻴﺎبِ ﻗﺪرت هﺎﯼ اﺳﺘﻌﻤﺎرﯼ اﻧﮕﻠﻴﺲ و روﺳﻴﻪ‪ ،‬ﻣﯽ زﻳﺴﺘﻨــﺪ‪ ،‬ﮐﻮﺷﻴﺪﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﺎ درﮎ »هﻨﺮِ‬

‫ﺗﺤﻘّﻖ ﻣﻤﮑﻨﺎت«‪ ،‬ﺳﻴﺎﺳﺖ ورزﯼ ﮐﻨﻨﺪ و ﻣﺸﮑﻼت ﺟﺎﻣﻌﻪ را ﺑﻪ ﭘﻴﺶ ﺑـَﺮﻧﺪ‪.‬‬

‫دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق ﮐﻪ رﺿﺎﺷﺎﻩ و رزم ﺁرا و دﯾﮕﺮان را ﺑﺨﺎﻃﺮ ﭼﻨﻴﻦ ﺳﻴﺎﺳﺘﯽ‪» ،‬ﺧﻴﺎﻧﺘﮑﺎر« ﻧﺎﻣﻴﺪﻩ ﺑﻮد‪ ،‬اﯾﻨﮏ ﺧﻮد‪ ،‬در‬

‫زﯾﺮِ ﺳﻨﮓِ ﺁﺳﻴﺎبِ ﺷﺮاﯾﻂ و در ورﻃﻪ اﯼ از ﻋﺼَﺒﻴّﺖ هﺎ و اﺣﺴﺎﺳﺎت و ﻋﻮام ﭘﺴﻨﺪﯼ و ﺣﻔﻆ »وﺟﺎهﺖ ﻣﻠّﯽ«‪،‬‬

‫ﻣﯽ ﮐﻮﺷﻴﺪ ﺗﺎ راهﯽ ﺑﻪ ﺳﺎﺣﻞ ﻋﺎﻓﻴﺖ ﺑﻴﺎﺑﺪ‪ .‬ﻣﺼﺪّق ﮐﻪ ﻣﺴﺌﻠﻪء ﻣﺎﻟﯽ ﺑﺎ ﺷﺮﮐﺖ ﻧﻔﺖ اﯾﺮان و اﻧﮕﻠﻴﺲ را ﺑﻪ‬

‫ﯾﮏ ﻣﺴﺌﻠﻪء ﺳﻴﺎﺳﯽ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﮐﺮدﻩ ﺑﻮد‪ ،‬اﯾﻨﮏ ﺑﺎ ﺑُﻦ ﺑﺴﺖ ﯾﺎ ﺷﮑﺴﺖ در »ﺟﻨﮓ ﺧﺎرﺟﯽ« )ﻣﺬاﮐﺮات ﻧﻔﺖ(‪،‬‬

‫ﺟﻨﮓ داﺧﻠﯽ )ﻣﺒﺎرزﻩ ﺑﺎ ﺷﺎﻩ و ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن ﺳﻴﺎﺳﯽ ﺧﻮد( را ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ ﮐﺮدﻩ ﺑﻮد‪.‬‬
 ‫ﺑﺎ اﻃﻤﻴﻨﺎن ﻣﯽ ﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﮐﻪ ﻣﺼﺪّق از هﺮ ﻧﺨﺴﺖ وزﯾﺮ دﯾﮕﺮﯼ در ﺗﺎرﯾﺦ ﻣﺸﺮوﻃﻴّﺖ اﯾﺮان‪ ،‬اﻗﺘﺪار و ﻗﺪرت‬

‫ﺑﻴﺸﺘﺮﯼ داﺷﺖ و ﺑﻘﻮل ﺣﺴﻴﻦ ﻣﮑّﯽ‪» :‬اﺧﺘﻴﺎراﺗﯽ ﮐﻪ ﻣﺼﺪّق داﺷﺖ‪) ،‬ﺣﺘّﯽ( ﭼﺮﭼﻴﻞ هﻢ در دوران ﺟﻨﮓ‬

‫ﺟﻬﺎﻧﯽ دوم ﻧﺪاﺷﺖ« )ﻣﮑّﯽ‪ ،‬ج ‪ ،١‬ص ‪١٩٧‬؛ ﻣﺘﻴﻨﯽ‪ ،‬ص ‪.(٣١٠‬‬

‫ﺑﺎ اﯾﻨﺤﺎل‪ ،‬ﺑﺨﺎﻃﺮ ﻓﻘﺪان »هﻨﺮِ ﺗﺤﻘّـﻖِ ﻣﻤﮑـﻨﺎت« ﯾﺎ ﺑﻘﻮل ﺧﻠﻴـﻞ ﻣﻠﮑﯽ ﭘﺎﯼ ﺑﻨﺪﯼ ﺑﻪ »هﻤﻪ ﭼﻴﺰ ﯾﺎ هﻴﭻ‬

‫ﭼﻴﺰ«‪ ،‬ﻣﺼﺪّق درﮔﻴﺮِ ﮐﺎرزارﯼ ﺷﺪﻩ ﺑﻮد ﮐﻪ هﻤﻪ ﭼﻴﺰ را از دﺳﺖ ﻣﯽ داد‪ .‬ﺑﻌﺒﺎرت دﻳﮕﺮ‪» :‬ﻣﺼﺪق درﮔﻴـﺮ‬

‫ﮐﺎرزارﯼ ﺷﺪﻩ ﺑﻮد ﮐﻪ اﻣﮑﺎن ﭘﻴـﺮوزﯼ در ﺁن‪ ،‬ﻧﺎﭼﻴـﺰ ﺑﻮد‪) «.‬ﻓﺨﺮاﻟﺪﻳﻦ ﻋﻈﻤﻴﯽ‪ ،‬ﺗﺠﺮﺑﻪء ﻣﺼﺪق در ﭼﺸﻢ‬

‫اﻧﺪاز ﺁﻳﻨﺪﻩء اﻳﺮان‪ ،‬ﺻﺺ ‪ ٣٠‬و ‪.(٣٣‬‬

‫ﺑـﺎ ﺁﻏـﺎز ﺣﮑـﻮﻣﺖ ﻣﺼـﺪّق‪ ،‬ﮐﻤﮏ هـﺎﯼ ﺁﻣﺮﻳـﮑﺎ ﺑــﻪ اﻳـﺮان‪ ،‬از ‪ ۵٠٠‬هـﺰار دﻻر ﺑــﻪ ‪ ٢٣‬ﻣﻴﻠﻴـﻮن دﻻر اﻓــﺰاﻳﺶ‬

‫ﻳـﺎﻓﺘــﻪ ﺑــﻮد‪.‬‬

‫ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ در ﮔﺰارﺷﺎت هﻨﺪرﺳﻮن دﯾﺪﯾﻢ‪ :‬ﺗﺎ ‪ ٩‬ﺧﺮداد ‪ ٣٠ =) ١٣٣٢‬ﻣﻪ ‪ (١٩۵٣‬ﺷﺎﻩ ‪ -‬هﻨﻮز ‪ -‬اداﻣــﻪء ﺣﮑﻮﻣﺖ‬

‫ﻣﺼﺪّق را ﺑﺮ هﺮﮔﻮﻧﻪ اﻧﺘﺨﺎب ﯾﺎ اﻧﺘﺼﺎب ﺷﺨﺺ دﯾﮕﺮﯼ ﺑﻪ ﻧﺨﺴﺖ وزﯾﺮﯼ ﺗﺮﺟﻴﺢ ﻣﯽ داد و اﺳﺎﺳﺎً ﺑﺪﻧﺒﺎل‬

‫ﺑﺮﮐﻨﺎرﯼ ﻣﺼﺪّق از ﻃﺮﯾﻖ ﭘﺎرﻟﻤﺎن ﺑﻮد‪ .‬ﺷﺎﻩ در ﻣﺬاﮐﺮﻩ ﺑﺎ ﺳﻔﻴﺮ ﺁﻣﺮﯾﮑﺎ درﺑﺎرﻩء ﻧﺨﺴﺖ وزﯾﺮﯼ ﺳﺮﻟﺸﮕﺮ‬

‫زاهﺪﯼ ﺗﺄﮐﻴﺪ ﮐﺮدﻩ ﺑﻮد ﮐﻪ »زاهﺪﯼ ﺑﺎﯾﺪ از راﻩ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ و ﭘﺎرﻟﻤﺎﻧﯽ ﺑﻪ ﻗﺪرت ﻧﺸﺎﻧﺪﻩ ﺷﻮد ﻧﻪ از راﻩ‬

‫ﮐﻮدﺗﺎ«‪ ،‬هﻨﺪرﺳﻮن در اداﻣــﻪء ﮔﺰارش ﺧﻮد ﺗﺄﮐﻴﺪ ﮐﺮدﻩ ﺑﻮد ﮐﻪ »اﮔﺮ زاهﺪﯼ ﺑﺎ ﯾﮏ ﮐﻮدﺗﺎ ﺑﺮ ﺳﺮِ ﮐﺎر ﺁﯾﺪ‪،‬‬

‫ﺷﺎﻩ در ﺣﻤﺎﯾﺖ از او دو دل ﺧﻮاهﺪ ﺑﻮد‪«.‬‬

‫ﻋﻼوﻩ ﺑﺮ اﯾﻦ‪ ،‬درهﻤﻴﻦ دﯾﺪار ﺑﺎ ﺷﺎﻩ اﺳﺖ ﮐﻪ هﻨﺪرﺳﻮن ‪ -‬ﺑﺮاﯼ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺑﺎر ‪ -‬از »ﺗﺼﻤﻴﻤﺎت ﺁﯾﻨﺪﻩء‬

‫دوﻟﺖ ﺁﻣﺮﯾﮑﺎ« )ﺑﺮاﯼ ﺗﻐﻴﻴﺮ دوﻟﺖ ﻣﺼﺪّق( ﭘﺮدﻩ ﺑﺮ ﻣﯽ دارد‪:‬‬

 ‫»اﻋﻼم ﻧﻈﺮ ﺷﻤﺎ )ﺷﺎﻩ( درﺑﺎرﻩء ﺳﺮﻟﺸﮕﺮ زاهﺪﯼ ﺑﺮاﯼ دوﻟﺖ ﺁﻣﺮﯾﮑﺎ ﻻزم و ﺿﺮورﯼ اﺳﺖ‪ ،‬زﯾﺮا ﺑﻪ‬

‫ﺗﺼﻤﻴﻤﺎﺗﯽ ﮐﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد ﻣﺮﺑﻮط اﺳﺖ« )ﮔﺰارش ‪ ٣٠‬ﻣﻪ ‪ ٩ =١٩۵٣‬ﺧﺮداد ‪ ،١٣٣٢‬ﺗﻠﮕﺮاف ﺷﻤﺎرﻩء‬

‫‪(788.11/5-3053‬‬

‫اﯾﻦ دﯾﺪار – دﻗﻴﻘﺎً – ‪ ١٠‬روز ﭘﺲ از اراﺋــﻪء ﻧﺎﻣﻪ و ﺑﺮﻧﺎﻣـﻪء ﺳﺮﻟﺸﮕﺮ زاهﺪﯼ ﺑﻪ هﻨﺪرﺳﻮن ﺑﻮد ﮐﻪ ﻃّﯽ ﺁن‪،‬‬

‫زاهﺪﯼ ﺿﻤﻦ اﻋﻼم ﺁﻣﺎدﮔﯽ ﺧﻮد ﺑﺮاﯼ ﭘُﺴﺖ ﻧﺨﺴﺖ وزﯾﺮﯼ‪ ،‬ﺗﺄﮐﻴﺪ ﮐﺮدﻩ ﺑﻮد ﮐﻪ »ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ دوﻟﺖ ﺁﻣﺮﯾﮑﺎ در‬

‫اﺟﺮاﯼ اﯾﻦ ﺑﺮﻧﺎﻣـﻪء اﺻﻼﺣﺎت ﺑﻪ وﯼ اﻋﺘﻤﺎد ﻧﺪارد‪ ،‬او ﺣﺎﺿﺮ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ هﺮ ﺷﺨﺺ دﯾﮕﺮﯼ ﮐﻪ ﺑﺘﻮاﻧﺪ اﯾﻦ‬

‫اﺻﻼﺣﺎت را ﺑﻪ ﺛﻤﺮ ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ‪ ،‬هﻤﮑﺎرﯼ ﮐﻨﺪ و وﯼ را ﻣﻮرد ﺣﻤﺎﯾﺖ و ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﯽ ﻗﺮار دهﺪ و از ﮐﻮﺷﺶ هﺎﯼ ﺧﻮد‬

‫ﺑﺮاﯼ رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﻧﺨﺴﺖ وزﯾﺮﯼ‪ ،‬ﻣﻨﺼﺮف ﮔﺮدد‪) «.‬ﮔﺰارش ‪ ٢٠‬ﻣﻪ ‪ ٣٠ = ١٩۵٣‬اردﯾﺒﻬﺸﺖ ‪.(١٣٣٢‬‬

‫رﺑﻮدن و ﻗﺘﻞ ﺳﺮﻟﺸﮕﺮ اﻓﺸﺎرﺗﻮس )رﺋﻴﺲ ﺷﻬﺮﺑﺎﻧﯽِ هﻮادار دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق( و ﺷﮑﻨﺠـﻪء دﺳﺘﮕﻴﺮﺷﺪﮔﺎن ﺟﻬﺖ‬

‫اﻋﺘﺮاف ﺑﻪ ﻣﺸﺎرﮐﺖ دﮐﺘﺮ ﺑﻘﺎﺋﯽ در ﻗﺘﻞ وﯼ‪ ،‬اﻗﺪام ﻣﺼﺪّق ﺑﺮاﯼ ﺳﻠﺐ ﻣﺼﻮﻧﻴّﺖ ﭘﺎرﻟﻤﺎﻧﯽ از دﮐﺘﺮ ﺑﻘﺎﺋﯽ و‬

‫ﺳﭙﺲ اﺳﺘﻴﻀﺎح دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق در ﻣﺠﻠﺲ ﺗﻮﺳﻂ ﻋﻠﯽ زُهﺮﯼ )درﺑﺎرﻩء ﺷﮑﻨﺠﻪ و زﺟﺮ و ﺁزار ﻣﺘﻬﻤﺎن ﺑﻪ ﻗﺘﻞ‬

‫اﻓﺸﺎرﺗﻮس( ﻓﻀﺎﯼ ﺳﻴﺎﺳﯽ و ﭘﺎرﻟﻤﺎﻧﯽ اﯾﺮان را ﺁﺷﻔﺘﻪ ﺗﺮ ﺳﺎﺧﺖ‪ .‬در اﯾﻦ ﻣﻴﺎن اﺣﻀﺎر ﺳﺮﻟﺸﮕﺮ زاهﺪﯼ و‬

‫ﺗﺤﺼّﻦ وﯼ در ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮراﯼ ﻣﻠّﯽ‪ ،‬زاهﺪﯼ را ﺑﻪ ﻣﺮﮐﺰ ﺗﻮﺟّــﻪء ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن ﺳﻴﺎﺳﯽ ﻣﺼﺪّق ﺗﺒﺪﯾﻞ ﮐﺮد ﺑﻄﻮرﯼ‬

‫ﮐﻪ ﺑﺎ اﺳﺘﻘﺒﺎل و ﭘﺬﯾﺮاﺋﯽ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن ﻣﺠﻠﺲ از زاهﺪﯼ‪ ،‬روز ﺑﻪ روز اﻓﺮاد و اﻋﻀﺎء ﻣﻬّﻢ ﺟﺒﻬـﻪء ﻣﻠّﯽ ﺑﻴﺸﺘﺮ از‬

‫ﻣﺼﺪّق ﻓﺎﺻﻠﻪ ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﺑﻪ ﺻﻒِ ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن وﯼ ﭘﻴﻮﺳﺘﻨﺪ ﺁﻧﭽﻨﺎﻧﮑﻪ ﺑﺰرﮔﺘﺮﯾﻦ ﻣﺘﺤﺪ ﺳﻴﺎﺳﯽ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق )ﺁﯾﺖ اﷲ‬

‫ﮐﺎﺷﺎﻧﯽ( در ‪ ١۵‬ﺗﻴﺮ ﻣﺎﻩ ‪ ١٣٣٢‬در اﻋﻼﻣﻴـﻪء ﺷﺪﯾﺪاﻟﺤﻨﯽ‪ ،‬دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق را »ﺻﻴّﺎد ﺁزادﯼ اﯾﺮان« و » ﯾﺎﻏﯽِ‬

‫ﻃﺎﻏﯽ « ﺧﻮاﻧﺪ ﮐﻪ »در ﮐﺸﻮر ﻣﺸﺮوﻃــﻪء اﯾﺮان‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﻴﺎل ﺧﺪاوﻧﺪﮔﺎرﯼ اﻓﺘﺎدﻩ اﺳﺖ« )ﻣﻮّﺣﺪ‪ ،‬ج ‪ ،٢‬ﺻﺺ‬

‫‪ ٧۴۵-٧۴۴‬و ‪.(٧۵٩‬‬

‫هﻨﺪرﺳﻮن در ﮔﺰارش ‪ ٨‬ﻣﻪ ‪ ١٨ = ١٩۵٣‬اردﯾﺒﻬﺸﺖ ‪ ١٣٣٢‬ﻣﯽ ﻧﻮﯾﺴﺪ‪:‬‬

‫» ‪ ...‬اﯾﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﮐﻪ ﺳﺮﻟﺸﮕﺮ زاهﺪﯼ ‪ -‬ﺑﻬﻨﮕﺎم ﺗﺤﺼّﻦ در ﻣﺠﻠﺲ ‪ -‬ﻣﻮرد اﺳﺘﻘﺒﺎل دوﺳﺘﺎﻧــﻪء ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن‬

‫ﻣﺠﻠﺲ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ‪ ،‬ﻧﺸﺎن دهﻨﺪﻩء ﮐﺎهﺶ ﻧﻔﻮذ و اﻋﺘﺒﺎر دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق در ﻣﺠﻠﺲ اﺳﺖ‪ .‬در ‪ ۶‬ﻣﺎﻩ ﮔﺬﺷﺘﻪ‪،‬‬

‫ﺗﻐﻴﻴﺮ و دﮔﺮﮔﻮﻧﯽ ﺷﺪﯾﺪﯼ در ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﯽ از ﻣﺼﺪّق ﻣﻴﺎن رهﺒﺮان ﺳﻴﺎﺳﯽ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫اﮐﺜﺮ ﻋﻨﺎﺻﺮ اوّﻟﻴــﻪء ﺟﺒﻬــﻪء ﻣﻠّﯽ اﯾﻨﮏ در ﺣﺎل ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺁﺷﮑﺎر و ﭘﻨﻬﺎن ﺑﺎ ﻣﺼﺪّق ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ ‪...‬‬

‫ﻧﺸﺎﻧﻪ هﺎ ﺣﺎﮐﯽ از ﺑﺮﺧﻮرد ﻣﻴﺎن ﻣﺼﺪّق و ﺣﺰب اﯾﺮان )ﯾﮑﯽ از ﺁﺧﺮﯾﻦ ﺳﺎزﻣﺎن هﺎﯼ ﺗﺸﮑﻴﻞ دهﻨﺪﻩء ﺟﺒﻬــﻪء‬

‫ﻣﻠّﯽ( اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﯽ رﺳﺪ ﮐﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮﯾﻦ اﺗّﮑﺎﯼ ﻣﺼﺪّق‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﻴﺮوهﺎﯼ اﻣﻨﻴّﺘﯽ و اﻧﺘﻈﺎﻣﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ او ‪ -‬ﺧﻮد‬

‫ﺑﻪ ﻣﻦ ﮔﻔﺘﻪ ‪ -‬اﻋﺘﻤﺎدﯼ ﺑﻪ ﺁﻧﺎن ﻧﺪارد« )هﻨﺪرﺳﻮن‪ ٨ ،‬ﻣﻪ ‪ ،١٩۵٣‬ﺷﻤﺎرة ﺗﻠﮕﺮاف ‪.( 788.00/5-853‬‬

‫اﻧﺪﯾﺸــﻪء اﻧﺤﻼل ﻣﺠﻠﺲ‬

 ‫دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق در ﺧﺎﻃﺮات ﺧﻮد ﻣﯽ ﻧﻮﯾﺴﺪ ﮐﻪ دو ﭼﻴﺰ او را ﺑﻪ اﻧﺤﻼل ﻣﺠﻠﺲ واداﺷﺖ‪ ،‬اول‪ :‬اﻧﺘﺨﺎب ﻣﮑّﯽ ﺑﻪ‬

‫ﻋﻀﻮﯾﺖ هﻴﺌﺖ ﻧﻈﺎرت ﺑﺮ اﻧﺪوﺧﺘـﻪء اﺳﮑﻨﺎس از ﺳﻮﯼ ﻣﺠﻠﺲ‪.‬‬

‫دوم‪ :‬ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎنِ ﻣﻮاﻓﻘﯽ ﮐﻪ در ﺻﺪد ﺑﻮدﻧـﺪ ﺗﺎ ﻋﻠﻴﻪ دوﻟﺖ رأﯼ دهﻨــﺪ و دوﻟﺖ را در ﻣﻀِﻘــﻪ ﺑﮕﺬارﻧﺪ ﮐﻪ ﺧﻮد‪،‬‬

‫اﺳﺘﻌﻔـﺎ دهــﺪ و اﮔﺮ ﻧـﺪاد‪] ،‬دوﻟﺖ را[ اﺳﺘﻴﻀﺎح ﮐﻨﻨﺪ‪) .‬ﺧﺎﻃﺮات‪ ،‬ص ‪(٢۵۴‬‬

‫ﻣﺼﺪّق در اﯾﻦ ﻣﺪت ﮐﻪ از ﻋﻮاﯾﺪ ﻧﻔﺖ ﺧﺒﺮﯼ ﻧﺒﻮد و ﻣﺨﺎرج دﺳﺘﮕﺎﻩ ﻧﻔﺖ هﻢ ﺳﺮﺑﺎر هﺰﯾﻨﻪ هﺎﯼ دﯾﮕﺮ دوﻟﺖ‬

‫ﺑﻮد‪ ،‬اﻣﻮر ﮐﺸﻮر را ﺑﺎ ﭼﺎپ ﻣﺤﺮﻣﺎﻧـﻪء ﺳﻴﺼﺪ و دوازدﻩ ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺗﻮﻣﺎن اﺳﮑﻨﺎس اﺿﺎﻓﯽ ادارﻩ ﮐﺮدﻩ ﺑﻮد و‬

‫از ﺁن ﻣﯽ ﺗﺮﺳﻴﺪ ﮐﻪ ﻣﮑّﯽ ‪ -‬ﺑﻌﺪ از ﺣﻀﻮر در ﺟﻠﺴﺎت هﻴﺌﺖ ﻧﻈﺎرت و دﺳﺘﺮﺳﯽ ﺑﻪ اﺳﻨﺎد و ﻣﺪارﮎ ‪ -‬ﭘﺮدﻩ از‬

‫ﺁن راز ﺑﺮدارد‪ .‬اﻓﺸﺎﮔﺮﯼ ﻣﮑّﯽ ‪ -‬اﻟﺒﺘﻪ ‪ -‬ﺑﻪ اﻓﺰاﯾﺶ ﻧﺮخ ﺗﻮرّم در ﻗﻴﻤﺖ هﺎ ﻣﯽ اﻧﺠﺎﻣﻴﺪ و ﻧﺎراﺣﺘﯽ و ﻧﺎرﺿﺎﯾﺘﯽ‬

‫ﺣﺎﺻﻞ از ﻣﻀﻴﻘــﻪء اﻗﺘﺼﺎدﯼ را داﻣﻦ ﻣﯽ زد‪ .‬ﻣﮑّﯽ در ‪ ۶‬ﻣﺮداد ‪ ٣٢‬ﮔﻔﺖ‪:‬‬

‫» ﺑﻄﻮرﯼ ﮐﻪ ﺷﻨﻴﺪﻩ ام و در ﺑﻌﻀﯽ از ﺟﺮاﯾﺪ هﻢ ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﺁﻗﺎﯼ ﻧﺨﺴﺖ وزﯾﺮ از اﻧﺘﺨﺎب اﯾﻦ ﺟﺎﻧﺐ‬

‫ﺑﻪ ﺳِﻤﺖِ ﻧﻈﺎرت ﺑﺎﻧﮏ ﻣﻠﯽ ﺧﻴﻠﯽ ﻋﺼﺒﺎﻧﯽ هﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻋﻠّﺖ ﻋﺼﺒﺎﻧﻴّﺖ اﯾﺸﺎن ﺧﻴﻠﯽ واﺿﺢ اﺳﺖ‪ ،‬زﯾﺮا از دو ﺣﺎل‬

‫ﺧﺎرج ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﯾﺎ دوﻟﺖ اﺳﮑﻨﺎسِ اﺿﺎﻓﯽ ﻣﻨﺘﺸﺮ ﮐﺮدﻩ ﯾﺎ ﻧﮑﺮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﻣﻨﺘﺸﺮ ﮐﺮدﻩ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻴﻢ ﺁن دارد ﮐﻪ‬

‫اﮔﺮ ﻣﻦ از ﺁن ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺧﺒﺮدار ﺷﻮم‪ ،‬ﻣﻠّﺖ اﯾﺮان را در ﺟﺮﯾﺎن ﺧﻮاهﻢ ﮔﺬاﺷﺖ‪ .‬ﭘﺲ ﻻﺑﺪ ﻓﻌﻞ و اﻧﻔﻌﺎﻟﯽ ﺻﻮرت‬

‫ﮔﺮﻓﺘﻪ ﮐﻪ دوﻟﺖ از اﻧﺘﺨﺎب ﻣﻦ ﺗﺎ اﯾﻦ ﺣﺪ ﻧﮕﺮان اﺳﺖ‪) «.‬روزﻧﺎﻣــﻪء اﻃﻼﻋﺎت‪ ۶ ،‬ﻣﺮداد ‪ ،٣٢‬ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از ﻣﻮﺣّﺪ‪ ،‬ج‬

‫‪ ،٢‬ص ‪(٧۶١‬‬

‫ﻣﮑّﯽ در ﻧﺎﻣﻪ اﯼ ﺑﻪ دﮐﺘﺮ ﻧﺼﻴﺮﯼ ‪ -‬ﻣﺪﯾﺮ ﮐﻞ ﺑﺎﻧﮏ ﻣﻠﯽ اﯾﺮان ﮐﻪ روﻧﻮﺷﺖ ﺁن را ﺑﻪ رﺋﻴﺲ دﯾﻮان ﻋﺎﻟﯽ‬

‫ﮐﺸﻮر و دادﺳﺘﺎن ﺗﻬﺮان ﻓﺮﺳﺘﺎد ‪ -‬ﺗﺄﮐﻴﺪ ﮐﺮد ﮐﻪ »از ﻧﻈﺮ اﺟﺮاﯼ ﻗﺎﻧﻮن‪ ،‬هﺮ ﻧﻮع ﻓﻌﻞ و اﻧﻔﻌﺎﻟﯽ در ﻧﺸﺮ‬

‫اﺳﮑﻨﺎس و هﻤﭽﻨﻴﻦ هﺮ ﻧﻮع ﻓﻌﻞ و اﻧﻔﻌﺎﻟﯽ در ﭘﺸﺘﻮاﻧــﻪء اﺳﮑﻨﺎس ﺑﻪ ﻋﻤﻞ ﺁﯾﺪ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺎ ﻧﻈﺎرت ﮐﺎﻣﻞ اﯾﻦ‬

‫ﺟﺎﻧﺐ ﺑﺎﺷﺪ«‪.‬‬

‫ﻣﺤﻤﺪﻋﻠﯽ ﻣﻮﺣّﺪ ﻧﻴـﺰ ﻣﯽ ﻧﻮﻳﺴﺪ‪ :‬ﻣﻼﺣﻈــﻪء دﯾﮕﺮﯼ ﮐﻪ ﻣﺼﺪّق را ﺑﻪ ﻓﮑﺮ اﻧﺤﻼل ﻣﺠﻠﺲ اﻧﺪاﺧﺖ اﯾﻦ ﺑﻮد‬

‫ﮐﻪ دوﻟﺖ ﺑﻪ ﻗﻄﻊ و ﯾﻘﻴﻦ‪ ،‬ﻣﻮﻗﻌﻴّﺖ ﺧﻮد را در ﻣﻴﺎن ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن از دﺳﺖ دادﻩ ﺑﻮد‪ .‬ﻣﺼﺪّق ﺑﻪ ﺧﻮﺑﯽ‬

‫ﻣﯽ داﻧﺴﺖ ﮐﻪ در ﻣﻴﺎن ‪ ٨٠‬ﻧﻔﺮ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن ﻣﺠﻠﺲ‪ ،‬هﻮاداران واﻗﻌﯽ او ﯾﻌﻨﯽ اﻋﻀﺎﯼ ﻓﺮاﮐﺴﻴﻮن ﻧﻬﻀﺖ ﻣﻠﯽ‪،‬‬

‫در اﻗﻠﻴّﺖ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬دﯾﮕﺮان‪ ،‬ﯾﺎ رﺳﻤﺎً و ﻋﻠﻨﺎً ﺑﺎ او ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻣﯽ ﮐﺮدﻧﺪ و ﯾﺎ اﮔﺮ ﺑﻪ ﻇﺎهﺮ ﺧﻮد را ﻣﺴﺘﻘﻞ و ﺑﯽ ﻃﺮف‬

‫واﻧﻤﻮد ﻣﯽ ﮐﺮدﻧﺪ در درون ﺑﺎ او ﺧﻮش ﻧﺒﻮدﻧﺪ ‪ ...‬ﻣﺼﺪّق ﻣﻄﻤﺌﻦ ﺑﻮد ﮐﻪ اﮔﺮ ﮐﺎرِ اﺳﺘﻴﻀﺎح ﺑﻪ ﺟﻮاﺑﮕﻮﺋﯽ‬

‫دوﻟﺖ و درﺧﻮاﺳﺖ رأﯼ اﻋﺘﻤﺎد ﻣﯽ اﻧﺠﺎﻣﻴﺪ‪ ،‬ﺑﺎ رأﯼ ﻣﻨﻔﯽ اﮐﺜﺮﯾﺖ ﻣﺠﻠﺲ ﻣﻮاﺟﻪ ﻣﯽ ﺷﺪ‪.‬‬

‫از ﯾﺎدداﺷﺖ هﺎﯼ ﻣﻬﻨﺪس ﺣﺴﻴﺒﯽ )ﯾﺎرِ وﻓﺎدار ﻣﺼﺪّق( ﺑﺮ ﻣﯽ ﺁﯾﺪ ﮐﻪ در داﺧﻞ اردوﯼ هﻮاداران ﻣﺼﺪّق ﻧﻴﺰ‬

‫ﺗﻔﺮﻗﻪ و ﺗﺸﺘّﺖ ﺣﮑﻤﻔﺮﻣﺎ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ﻧﻮﺷﺘــﻪء ﻣﻮرخ ‪ ١٣‬ﺗﻴﺮﻣﺎﻩِ وﯼ‪ ،‬وﮐﻼﯼ ﻧﻬﻀﺖ ]ﺟﺒﻬــﻪء ﻣﻠّﯽ[ ﺑﺎ دﮐﺘﺮ‬

‫ﻏﻼﻣﺤﺴﻴﻦ ﺻﺪﯾﻘﯽ ‪ -‬وزﯾﺮ ﮐﺸﻮر‪ -‬دراﻓﺘﺎدﻩ ﺑﻮدﻧﺪ و ﺻﺪﯾﻘﯽ – در ﺣﻀﻮرِ ﺧﻮدِ ﻣﺼﺪّق ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد‪:‬‬
 ‫‪» -‬ﺷﻤﺎ ﻣﯽ ﺧﻮاهﻴﺪوزﯾﺮ و دﺳﺘﮕﺎﻩ دوﻟﺖ‪ ،‬ﻧﻮﮐﺮ ﺷﻤﺎ ﺑﺎﺷﺪ!«‬

‫ﻣﻬﻨﺪس ﺣﺴﻴﺒﯽ در هﻤﻴﻦ اﯾّﺎم از ﺷﻴﻮع اﺣﺴﺎس ﻋﺪم رﺿﺎﯾﺖ در ﻣﻴﺎن وﮐﻼﯼ ﻃﺮﻓﺪار دوﻟﺖ ]ﻣﺼﺪّق[‬

‫ﺳﺨﻦ ﻣﯽ ﮔﻮﯾﺪ‪) .‬ﻣﻮّﺣﺪ‪ ،‬ج ‪ ،٢‬ص ‪.(٧۶٢-٧۶١‬‬

‫***‬

‫هﻤﭽﻨﺎﻧﮑﻪ ﭘﻴﺸﺘﺮ اﺷﺎرﻩ ﮐﺮدﻳﻢ‪ :‬در ﺣﮑﻮﻣﺖ هﺎﯼ ﭘﻮﭘﻮﻟﻴﺴﺘﯽ‪ ،‬ﮐﺎﻧﻮﻧﯽ ﺷﺪنِ ارادﻩء ﻋﻤﻮﻣﯽ و »ﻣﺼﻠﺤﺖ‬

‫ﻣﻠّﯽ«‪ ،‬ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﻣﯽ ﮔﺮدد و ﺗﺤﻘّﻖ ﺧﻮاﺳﺖ هﺎ و ﺗﻤﺎﯾﻼت »ﭘﻴﺸﻮا« ﺑﻪ هﺪف اﺻﻠﯽ ﺟﻨﺒﺶ ﺑَﺪَل ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬از‬

‫ﻧﻈﺮ »ﭘﻴﺸﻮا«‪ ،‬ﺟﻮهﺮِ ﺟﻨﺒﺶ او در ﻧﺺّ ِ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻣﻮﺿﻮﻋﻪ )ﺧﺼﻮﺻﺎً ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ( ﻧﻴﺴﺖ ﺑﻠﮑﻪ در درﮎ و‬

‫ﺗﻔﺴﻴﺮﯼ اﺳﺖ ﮐﻪ »ﭘﻴﺸﻮا« ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ از ﻗﻮاﻧﻴﻦ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻬﻤﻴﻦ ﺟﻬﺖ‪ ،‬او در ﻣﻮارد اﺳﺎﺳﯽ‪ ،‬ﺑﻪ »روح‬

‫ﻗﺎﻧﻮن« و »ﻣﺼﻠﺤﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ« )ﮐﻪ در واﻗﻊ‪ ،‬روح و ﻣﺼﻠﺤﺖ ﺧﻮدِ او اﺳﺖ( اﺳﺘﻨﺎد ﻣﯽ ﮐﻨﺪ و ﺣﻀﻮر‬

‫هﻴﺠﺎﻧﯽ »ﺗﻮدﻩء ﻣﺮدم« را ﻣﻼﮎ درﺳﺘﯽِ ﻋﻤﻞ و »ﻗﻮﻩء ﺗﻤﻴﻴﺰ و ﺗﺸﺨﻴﺺ ﻣﺮدم« ﻣﯽ داﻧﺪ‪.‬‬

‫ﮐﺴﺐ اﺧﺘﻴﺎرات ﻓﻮق اﻟﻌﺎدﻩء ‪ ۶‬ﻣﺎهﻪ و ﺳﭙﺲ ﯾﮑﺴﺎﻟﻪ‪ ،‬ﺗﺤﻘﻴﺮ و ﺗﻬﺪﯾﺪ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن ﻣﺠﻠﺲ‪ ،‬ﺑﯽ ﺗﻮﺟﻬﯽ ﺑﻪ‬

‫ارادﻩ و اﻓﮑﺎر اﻋﻀﺎء هﻴﺄت دوﻟﺖ و ﺗﻨﺰّل ﻣﻘﺎم و ﻣﻨﺰﻟﺖ ﺁﻧﺎن ﺗﺎ ﺣﺪِ »دﻓﺘﺮدار«‪ ،‬اﻧﺤﻼل ﻣﺠﻠﺲ و ﺳﭙﺲ ﺑﯽ‬

‫ﺗﻮﺟﻬﯽ ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎن ﻋﺰل ﺧﻮد ﺗﻮﺳﻂ ﺷﺎﻩ و ﺗﻔﺴﻴﺮ ﺷﺨﺼﯽِ ﻣﺼﺪّق از »روح ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ«‪ ،‬ﻧﻤﻮﻧﻪ اﯼ از‬

‫ﻋﻤﻠﮑﺮدهﺎﯼ ﯾﮏ »ﭘﻴﺸﻮا« در ﻧﻈﺎم هﺎﯼ اﻗﺘﺪارﮔﺮا )‪ (autoritaire‬اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻣﺤﻤﺪ ﻋﻠﯽ ﻣﻮﺣّﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﻋﻼﻗﻪ و اﺣﺘﺮام ﻋﻤﻴﻖ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق‪ ،‬ﻣُﻨﺼﻔﺎﻧﻪ ﻣﯽ ﻧﻮﯾﺴﺪ‪:‬‬

‫»اﻧﺤﻼل ﻣﺠﻠﺲ – اﻟﺒﺘّــﻪ ‪ -‬ﺑﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﺗﻔﺴﻴﺮ اﺻﻞ ‪ ۴٨‬ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ در اﺧﺘﻴﺎر ﺷﺎﻩ ﺑﻮد‪ ،‬اﻣّﺎ‬

‫ﻣﺼﺪّق ﻧﻤﯽ ﺧﻮاﺳﺖ ﺁن ﺗﻔﺴﻴﺮ را ﺑﻪ رﺳﻤﻴّﺖ ﺑﺸﻨﺎﺳﺪ و ﺣﺎﺿﺮ ﻧﺒﻮد ﭼﻨﻴﻦ ﺗﻘﺎﺿﺎﺋﯽ را از ﺷﺎﻩ ﺑﮑﻨﺪ و ﻣﯽ‬

‫داﻧﺴﺖ ﮐﻪ در ﺻﻮرت ﺗﻘﺎﺿﺎ هﻢ‪ ،‬ﺷﺎﻩ ﺁن را ﻧﺨﻮاهﺪ ﭘﺬﯾﺮﻓﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ راﻩِ اﻧﺤﻼل ﻣﺠﻠﺲ‪ ،‬ﺗﻮﺳّﻞ ﺑﻪ‬

‫رﻓﺮاﻧﺪوم ﺑﻮد‪ ،‬اﻣّﺎ رﻓﺮاﻧﺪوم در اﯾﺮان ﺳﺎﺑﻘﻪ ﻧﺪاﺷﺖ و ﺑﺮﺧﯽ از اﻋﻀﺎء ﻓﺮاﮐﺴﻴﻮن ﻧﻬﻀﺖ ﻣﻠّﯽ ﺁن را ﻧﻤﯽ‬

‫ﭘﺴﻨﺪﯾﺪﻧﺪ‪ .‬ﻣﻬﻨﺪس ﺣﺴﻴﺒﯽ در ﯾﺎدداﺷﺖ ﻣﻮرّخ ‪ ١٩‬ﺗﻴﺮﻣﺎﻩ ]‪ [٣٢‬از ﭘﺎرﺳﺎ و ﻣُﻌﻈّﻤﯽ و رﺿﻮﯼ و ﺳﻨﺠﺎﺑﯽ ﻧﺎم‬

‫ﻣﯽ ﺑـَﺮَد ﮐﻪ ﺑﺎ رﻓﺮاﻧﺪوم )ﺑﺮاﯼ اﻧﺤﻼل ﻣﺠﻠﺲ( ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺑﻮدﻧﺪ و در ‪ ٢٠‬ﺗﻴﺮﻣﺎﻩ‪ ،‬ﯾﺎدداﺷﺖ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺧﻮد‪،‬‬

‫هﻤﺮاﻩ ﻧﻘﻮﯼ ﻧﺰدِ ﻣﺼﺪّق رﻓﺘﻪ و او را از رﻓﺮاﻧﺪوم ﺑﺮاﯼ ﺗﻌﻄﻴﻞ ﻣﺠﻠﺲ ﺑﺮﺣﺬر داﺷﺘﻪ اﺳﺖ« )ﻣﻮﺣّﺪ‪ ،‬ج ‪ ،٢‬ﺻﺺ‬

‫‪.(٧۶٣-٧۶٢‬‬

‫دﮐﺘﺮ ﺳﻨﺠﺎﺑﯽ در اﯾﻦ ﺑﺎرﻩ ﻣﯽ ﮔﻮﯾﺪ‪:‬‬

‫»ﭘﺲ از اﻧﺘﺨﺎب ﻣﮑّﯽ ﺑﻪ ﻋﻀﻮﯾّﺖ هﻴﺄت ﻧﻈﺎرت ﺑﺮ اﻧﺪوﺧﺘــﻪء اﺳﮑﻨﺎس‪ ،‬ﻧﺰد ﻣﺼﺪّق رﻓﺘﻢ و او را در ﺣﺎل‬

‫ﻋﺼﺒﺎﻧﻴّﺖ و ﺁﺷﻔﺘﮕﯽِ ﻣﻄﻠﻖ دﯾﺪم‪] .‬ﻣﺼﺪق[ ﺑﻪ ﻣﻦ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺁﻗﺎ! ﻣﺎ ﺑﺎﯾﺪ اﯾﻦ ﻣﺠﻠﺲ را ﺑﺒﻨﺪﯾﻢ ‪ ...‬اﯾﻦ ﻣﺠﻠﺲ‬

‫ﻣﺨﺎﻟﻒ ﻣﺎﺳﺖ و ﻧﻤﯽ ﮔﺬارد ﮐﻪ ﻣﺎ ﮐﺎر ﺑﮑﻨﻴﻢ‪ ،‬ﻣﺎ ﺑﺎﯾﺪ ﻣﺠﻠﺲ را ﺑﺎ رأﯼ ﻋﺎﻣّﻪ ﺑﺒﻨﺪﯾﻢ ‪ ...‬ﺑﻨﺪﻩ )ﺳﻨﺠﺎﺑﯽ( ﮔﻔﺘﻢ‪:‬‬
 ‫ﺟﻨﺎب دﮐﺘﺮ! ﻣﻦ ﺑﺎ اﯾﻦ ﻧﻈﺮِ ﺷﻤﺎ ﻣﺨﺎﻟﻒ هﺴﺘﻢ‪ ،‬ﺷﻤﺎ اﻣﺮوز از ﺟﻬﺖ اﻧﺘﺨﺎب ﺁﻗﺎﯼ ﻣﮑّﯽ ﻧﺎراﺣﺖ هﺴﺘﻴﺪ ‪...‬‬

‫ﻣﻦ ﺑﺎ ﺑﺴﺘﻦ ﻣﺠﻠﺲ ﻣﺨﺎﻟﻔﻢ و دﻻﯾﻠﻢ را هﻢ ﻣﻔﺼّﻼً ﺧﺪﻣﺖ ﺗﺎن ﻋﺮض ﻣﯽ ﮐﻨﻢ ‪ ...‬اﻓﮑﺎر ﻋﻤﻮﻣﯽ را ﺷﻤﺎ دارﯾﺪ‬

‫وﻟﯽ اﻓﮑﺎر ﻋﻤﻮﻣﯽِ اﻣﺮوز ﺑﺎ اﻓﮑﺎر ﻋﻤﻮﻣﯽِ دو ﺳﺎل ﭘﻴﺶ ﺗﻔﺎوت دارد‪ .‬اﯾﻦ اﻓﮑﺎر ﻋﻤﻮﻣﯽ‪ ،‬زﯾﺎد ﻣﻮرد‬

‫اﺳﺘﻔﺎدﻩ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﺧﻴﻠﯽ ﺧﺴﺎرت و ﺁﺳﻴﺐ ﺑﺮ ﺁن وارد ﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ‪ :‬اﺧﺘﻼﻓﺎت در ﻣﻴﺎن ﻣﺎ اﻓﺘﺎدﻩ‪ ،‬دو ﺳﺎل‬

‫ﺑﻴﺸﺘﺮ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺴﺌﻠـﻪء ﻧﻔﺖ ﺣﻞ ﻧﺸﺪﻩ‪ ،‬ﺑﻴﻦ ﺷﻤﺎ و ﺷﺎﻩ اﺧﺘﻼف ﺑﺮوز ﮐﺮدﻩ‪ ،‬ﺗﻮدﻩ اﯼ هﺎ ﻧﻴﺮو و ﻗﺪرت ﮔﺮﻓﺘﻪ‬

‫اﻧﺪ‪ ،‬هﻤــﻪء اﯾﻦ هﺎ ﺑﺎﻋﺚ ﺗﺸﻮﯾﺶ ﻣﺮدم ﺷﺪﻩ اﺳﺖ ‪ ...‬ﺷﻤﺎ )اﮔﺮ( ﻣﺠﻠﺲ را ﺑﺒﻨﺪﯾﺪ‪ ،‬در ﻏﻴﺎب ﺁن‪ ،‬ﻣﻤﮑﻦ‬

‫اﺳﺖ ﺑﺎ دو وﺿﻊ ﻣﻮاﺟﻪ ﺷﻮﯾﺪ‪ :‬ﯾﮑﯽ اﯾﻨﮑﻪ ﻓﺮﻣﺎن ﻋﺰل ﺷﻤﺎ از ﻃﺮف ﺷﺎﻩ ﺻﺎدر ﺷﻮد‪ ،‬دﯾﮕﺮ اﯾﻨﮑﻪ ﺑﺎ ﯾﮏ‬

‫ﮐﻮدﺗﺎ ﻣﻮاﺟﻪ ﺷﻮﯾﺪ‪ ،‬ﺁن وﻗﺖ ﭼﻪ ﻣﯽ ﮐﻨﻴﺪ؟ )ﻣﺼﺪّق( ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺷﺎﻩ ﻓﺮﻣﺎن ﻋﺰل ﻣﺮا ﻧﻤﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺪهﺪ و ﺑﺮ ﻓﺮض‬

‫هﻢ ﺑﺪهﺪ ﻣﺎ ﺑﻪ او ﮔﻮش ﻧﻤﯽ ﮐﻨﻴﻢ‪ ،‬اﻣّﺎ اﻣﮑﺎن ﮐﻮدﺗﺎ؛ ﻗﺪرتِ ﺣﮑﻮﻣﺖ در دﺳﺖ ﻣﺎﺳﺖ و ﺧﻮدﻣﺎن از ﺁن‬

‫ﺟﻠﻮﮔﻴﺮﯼ ﻣﯽ ﮐﻨﻴﻢ ‪) «...‬ﻣﺘﻴﻨﯽ‪ ،‬ﺻﺺ ‪ ،٣۵۴-٣۵٣‬ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از‪ :‬ﺳﻨﺠﺎﺑﯽ‪ ،‬ﺻﺺ ‪.(١٣۶-١٣۴‬‬

‫ﻣﺼﺪّق در ﭘﺎﺳﺦِ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ دﮐﺘﺮ ﺳﻨﺠﺎﺑﯽ ﺑﺎ ﺑﺴﺘﻦ ﻣﺠﻠﺲ ﺑﻪ وﯼ ﮔﻔﺖ‪:‬‬

‫‪ » -‬ﻣﻌﻠﻮم ﻣﯽ ﺷﻮد ﮐﻪ ﺟﻨﺎب ﻋﺎﻟﯽ اﻣﺮوز ﺻﺒﺢ‪ ،‬ﭼَﺮس ﮐﺸﻴﺪﻩ اﯾﺪ! «‬

‫دﮐﺘﺮ ﺻﺪﯾﻘﯽ )وزﯾﺮ ﮐﺸﻮر ﻣﺼﺪّق( ﻧﻴﺰ درﺑﺎرﻩء ﻏﻴﺮﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﺑﻮدن رﻓﺮاﻧﺪوم ﮔﻔﺖ‪:‬‬

‫»ﮔﺮﯾﻪ ﮐﺮدم و ﺑﻪ او )ﻣﺼﺪّق( ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬هﺮ ﭼﻪ ﺷﻤﺎ ﺑﮕﻮﺋﻴﺪ ﻣﺎ اﺟﺮا ﻣﯽ ﮐﻨﻴﻢ‪ ،‬اﻣّﺎ رﻓﺮاﻧﺪوم )ﺑﺮاﯼ اﻧﺤﻼل ﻣﺠﻠﺲ(‬

‫ﮐﺎر درﺳﺘﯽ ﻧﻴﺴﺖ«‪) .‬ﻣﺘﻴﻨﯽ‪ ،‬ص ‪ ،٣۵٣-٣۵٢‬ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از ﻧﺮاﻗﯽ‪ ،‬ص ‪(١٩٢‬‬

‫دﮐﺘﺮ ﻣﻌﻈّﻤﯽ‪ ،‬رﺋﻴﺲ ﻣﺠﻠﺲ )ﻣﻨﺘﺨﺐ هﻮادارانِ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق( ﻧﻴﺰ در اﻋﺘﺮاض ﺑﻪ ﺗﺼﻤﻴﻢ رﻓﺮاﻧﺪوم ﺟﻬﺖ‬

‫اﻧﺤﻼل ﻣﺠﻠﺲ‪ ،‬از رﯾﺎﺳﺖ ﻣﺠﻠﺲ اﺳﺘﻌﻔﺎء ﮐﺮد‪ .‬ﺧﻠﻴﻞ ﻣﻠﮑﯽ‪ ،‬ﻣﺤﻤﻮد ﻧﺮﻳﻤﺎن‪ ،‬دارﻳﻮش ﻓﺮوهﺮ و دﻳﮕــﺮان ﻧﻴﺰ ﺑﺎ‬

‫اﻧﺤﻼل ﻣﺠﻠﺲ و اﻧﺠـﺎم رﻓـﺮاﻧــﺪوم ﺑﻪ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ اﻣﺎ ﺑﻪ ﻗﻮل دﮐﺘﺮ ﮐﺮﻳﻢ ﺳﻨﺠﺎﺑﯽ‪:‬‬

‫‪» -‬ﻣﺼﺪق ﺑﻪ اَﺣَــﺪﯼ ﮔــﻮش ﻧﻤﯽ داد‪«.‬‬

‫ﺑﺨﺶ ﭼﻬﺎردهﻢ‪:‬‬

‫ﺧﻠﻴﻞ ﻣﻠﮑﯽ‪:‬‬

‫‪» -‬ﺁﻗﺎ! اﯾﻦ ﺁﻗﺎﯼ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق ﻣﯽﺧﻮاهﺪ ﺑﺎ ﻣﺎ ﭼﻪ ﮐﺎر ﮐﻨﺪ؟!«‬

‫* ﺑﻪ ﺟﺮأت ﻣﯽ ﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﮐﻪ در ﺻﻮرت اﺳﺘﻌﻔﺎﯼ ﺷﺨﺼﻴّﺖ هﺎﯼ ﻣﻤﺘﺎز ﺟﺒﻬﻪء ﻣﻠّﯽ ‪ -‬در اﻋﺘﺮاض‬

‫ﻋﻤﻠﯽ ﺑﻪ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﻏﻴﺮﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﻣﺼﺪّق و ﻋﺪم اﻧﺤﻼل ﻣﺠﻠﺲ ‪ -‬ﻗﻄﻌـﺎً از وﻗﻮع روﯾﺪادهﺎﯼ ﻧـﺎﮔــﻮار‬

‫‪ ٢۵‬ﺗﺎ ‪ ٢٨‬ﻣﺮداد ‪ ٣٢‬ﻧﻴﺰ ﺟﻠﻮﮔﻴﺮﯼ ﻣﯽ ﺷﺪ‪.‬‬

‫* ﺗﻈﺎهﺮات ﺣﺰب ﺗﻮدﻩ در ﺳﺎﻟﮕﺮد ‪ ٣٠‬ﺗﻴﺮ‪ ،‬ﻋﻈﻤﺖ‪ ،‬ﺗﻮاﻧﻤﻨﺪﯼ و ﻗﺪرت ﺗﺸﮑﻴﻼﺗﯽ اﯾﻦ ﺣﺰب و ﺿﻌﻒ‬

‫و ﺑﯽﻧﻮاﺋﯽ ﺟﺒﻬﻪء ﻣﻠّﯽ را ﺁﺷﮑﺎر ﺳﺎﺧﺖ‪.‬‬

‫»ﻣﺎ ﻣﻌﺘﻘﺪﯾﻢ ﮐﻪ ﻣﺼﺪّق اﯾﻨﮏ دﺳﺖ ﺑﻪ ﺑﺰرﮔﺘﺮﯾﻦ ﻗﻤﺎر ﺧﻮﯾﺶ زدﻩ اﺳﺖ ﮐﻪ ﯾﺎ ﺑﺮﻧﺪﻩء هﻤﻪ ﭼﻴﺰ ﯾﺎ ﺑﺎزﻧﺪﻩء هﻤﻪ‬

‫ﭼﻴﺰ ﻣﯽ ﮔﺮدد‪ .‬ﻣﺎ ﺑﺎور دارﯾﻢ ﮐﻪ ﻣﺼﺪّق ﺑﺎ روﺣﻴﻪء ﮐﻨﻮﻧﯽاش‪ ،‬هﺮج و ﻣﺮج و اﻧﻘﻼب را ‪ -‬ﺑﻪ راﺣﺘﯽ ‪ -‬ﺑﺮ‬

‫ﺁﻧﭽﻪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﻔﻬﻮم »ﺗﺴﻠﻴﻢ ﺑﻪ اﻧﮕﻠﻴﺲ« ﺗﻠﻘّﯽ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻴﺢ ﻣﯽدهﺪ ‪ ...‬ﻣﺎ ﻧﻤﯽ ﺗﻮاﻧﻴﻢ اﯾﻦ‬

‫اﺣﺘﻤﺎل را ﮐﻪ وﯼ دﺳﺖ ﺑﻪ ﯾﮏ اﻗﺪام ﻧﺴﻨﺠﻴﺪﻩء ﻏﻴﺮﻗﺎﺑﻞ ﺑﺮﮔﺸﺖ ﻧﺰﻧﺪ‪ ،‬ﻧﺪﯾﺪﻩ ﺑﮕﻴﺮﯾﻢ ‪ ...‬ﻣﺎ ﻋﻘﻴﺪﻩ دارﯾﻢ‬

‫ﮐﻪ ﻣﺼﺪّق ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﭘﻴﺶ ﺑﻪ اﻗﺪاﻣﺎت ﺿﺪاﻧﮕﻠﻴﺴﯽ و ﺿﺪ ﺑﻴﮕﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻦ اﺣﺴﺎﺳﺎت و‬

‫ﻣﻨﺤﺮف ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺗﻮﺟﻪء ﻣﺮدم از ﻧﻘﺎط ﺿﻌﻒ دوﻟﺖ ﺧﻮد‪ ،‬روﯼ ﺁوَرَد‪) «.‬ﮔﺰارش هﻨﺪرﺳﻮن‪ ،‬ﺳﻔﻴﺮ ﺁﻣﺮﯾﮑﺎ در‬

‫اﯾﺮان‪ ،‬ﺑﺘﺎرﯾﺦ ‪ ١۵‬ژاﻧﻮﯾﻪء ‪ ٢۵ =١٩۵٢‬دﯼ ﻣﺎﻩ ‪ ،١٣٣١‬ﺗﻠﮕﺮاف ﺷﻤﺎرﻩء ‪(888.10/1-1552‬‬

‫اﯾﻦ ﮔﺰارشِ هﻨﺪرﺳﻮن )ﮐﻪ ﺑﺎ ﻣﺼﺪّق راﺑﻄﻪاﯼ ﺑﺴﻴﺎر ﻧﺰدﯾﮏ و ﺻﻤﻴﻤﺎﻧﻪ داﺷﺖ( روانِ ﺳﻴﺎﺳﯽ و روﺣﻴﻪء‬

‫ﻧﺎﺳﺎزﮔﺎر دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق در ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ روﯾﺪادهﺎﯼ ﺁﯾﻨﺪﻩ را ‪ -‬ﺑﻪ روﺷﻨﯽ‪ -‬ﻧﺸﺎن ﻣﯽدهﺪ‪:‬‬

‫‪ -‬ﻋُﻤﺪﻩ ﮐﺮدن اﺧﺘﻼﻓﺎت ﺑﺎ ﺷﺎﻩ ﺑﺮاﯼ ﮐﺴﺐ هﺮ ﭼﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻗﺪرت ﻧﻈﺎﻣﯽ و ﺗﺴﻠّﻂ ﺑﺮ ﻧﻴﺮوهﺎﯼ ارﺗﺶ ﺗﻮﺳﻂ‬

‫دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق و ﺗﻈﺎهﺮات ‪ ٩‬اﺳﻔﻨﺪ ‪،١٣٣١‬‬

‫‪ -‬ردِّﺁﺧﺮﯾﻦ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدات ﻣﻨﺎﺳﺐ ﯾﺎ ﻣﻤﮑﻦِ دوﻟﺖ هﺎﯼ ﺁﻣﺮﯾﮑﺎ و اﻧﮕﻠﻴﺲ درﺑﺎرﻩء ﺣﻞ اﺧﺘﻼﻓﺎت ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻣﺴﺌﻠﻪء‬

‫ﻧﻔﺖ )در ‪ ٢٩‬اﺳﻔﻨﺪ ‪،(١٣٣١‬‬

‫‪ -‬ردِّ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﺷﺎﻩ ﺑﺮاﯼ ﮐﻨﺎرﻩﮔﻴﺮﯼ ﻣﺼﺪّق و اﻧﺘﺨﺎبِ ﺷﺨﺺِ دﯾﮕﺮﯼ )ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻟﻬﻴﺎر ﺻﺎﻟﺢ ﯾﺎ ﺣﺴﻴﻦ ﻣﮑّﯽ(‬

‫ﺗﻮﺳﻂ ﻣﺼﺪّق‪،‬‬

‫‪ -‬ﺗﻌﻘﻴﺐ ﻗﻀﺎﺋﯽ ﺳﺮﻟﺸﮕﺮ زاهﺪﯼ و دﮐﺘﺮ ﺑﻘﺎﺋﯽ ﺑﻪ اﺗﻬﺎم واهﯽ ﺷﺮﮐﺖ در ﻗﺘﻞ ﺳﺮﻟﺸﮕﺮ اﻓﺸﺎر ﺗﻮس و‬

‫ﺷﮑﻨﺠﻪ و ﺁزار دﺳﺘﮕﻴﺮ ﺷﺪﮔﺎن ﺟﻬﺖ اﻋﺘﺮاف ﮔﺮﻓﺘﻦ و ﻣﺘﺤﺼّﻦ ﺷﺪن اﯾﻦ دو در ﺻﺤﻦ ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮراﯼ ﻣﻠﯽ‪،‬‬

‫‪ -‬ﭼﺎپ ﻣﺤﺮﻣﺎﻧﻪ و ﻏﻴﺮﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ‪ ٣١٢‬ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺗﻮﻣﺎن اﺳﮑﻨﺎس اﺿﺎﻓﯽ ﺗﻮﺳﻂ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق و ﺑﻴﻢ از اﺳﺘﻴﻀﺎح‬

‫ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن ﻣﺠﻠﺲ ﺧﺼﻮﺻﺎً ﺗﻮﺳﻂ ﺣﺴﻴﻦ ﻣﮑّﯽ‪،‬‬

 ‫‪ -‬و ﺳﺮاﻧﺠﺎم‪ :‬ﺗﺼﻤﻴﻢ ﻧﺎﮔﻬﺎﻧﯽِ ﻣﺼﺪّق ﺑﺮاﯼ اﻧﺤﻼل ﻣﺠﻠﺲ ‪ -‬ﮐﻪ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎﻧﺶ ﺗﺤﺖ ﺗﺪﺑﻴﺮ و ﻧﻈﺎرت ﻣﺄﻣﻮران‬

‫ﻣﺼﺪّق اﻧﺘﺨﺎب ﺷﺪﻩ ﺑﻮدﻧﺪ و ﺧﻮدِ وﯼ ‪ %٨٠‬اﯾﻦ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن را »ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن واﻗﻌﯽ ﻣﺮدم« ﻧﺎﻣﻴﺪﻩ ﺑﻮد‪ -‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ‬

‫ﺑﻪ اﯾﻨﮑﻪ ﻓﻘﻂ ﭼﻨﺪ ﻣﺎﻩ ﺑﻪ ﭘﺎﯾﺎن دورﻩء هﻔﺪهﻢ ﻣﺠﻠﺲ ﺑﺎﻗﯽ ﻣﺎﻧﺪﻩ ﺑﻮد‪ ... ،‬هﻤﻪ و هﻤﻪ‪ ،‬ﻧﻤﻮﻧﻪهﺎﺋﯽ‬

‫از ﺳﻘـﻮط ﻣﺼﺪّق ﺑﻪ ورﻃﻪء »هﺮج و ﻣﺮج و اﻧﻘﻼب« و »اﻗﺪام ﻧﺴﻨﺠﻴﺪﻩء ﻏﻴﺮﻗﺎﺑﻞ ﺑﺮﮔﺸﺖ ‪ ...‬ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر‬

‫ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻦ اﺣﺴﺎﺳﺎت و ﻣﻨﺤﺮف ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺗﻮﺟﻪء ﻣﺮدم از ﻧﻘﺎط ﺿﻌﻒ دوﻟﺖ ﻣﺼﺪّق« اﺳﺖ ﮐﻪ هﻨﺪرﺳﻮن – ﭼﻨﺪ‬

‫ﻣﺎﻩ ﻗﺒﻞ ‪ -‬ﺁﻧﻬﺎ را ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﯽ ﮐﺮدﻩ ﺑﻮد!‬

‫ﺳﺎﻟﮕﺮد ‪ ٣٠‬ﺗﻴﺮ و ﺣﻀﻮر ﮔﺴﺘﺮدﻩ و ﺗﻮاﻧﻤﻨﺪ ﺣﺰب ﺗﻮدﻩ و ﺷﻌﺎرهﺎﯼ رادﯾﮑﺎل اﯾﻦ ﺣﺰب ﻋﻠﻴﻪ ﺳﻠﻄﻨﺖ و‬

‫»اﻣﭙﺮﯾﺎﻟﻴﺴﻢ ﺁﻣﺮﯾﮑﺎ و اﯾﺎدﯼ ﺁن«‪ ،‬ﺷﺎﯾﺪ ﻣﻮﺟﺐ دﻟﮕﺮﻣﯽ ﻣﺼﺪّق در اداﻣﻪء ﺑﺎزﯼ ﺑﺎ »ﮐﺎرت ﺣﺰب ﺗﻮدﻩ« در‬

‫ﻣﺬاﮐﺮﻩ ﺑﺎ ﺁﻣﺮﯾﮑﺎ‪ ،‬و ﻧﻴﺰ ﺷﺎﯾﺪ ﻣﻮﺟﺐ ﭘُﺸﺘﮕﺮﻣﯽ وﯼ ﺑﺮاﯼ »اﻗﺪاﻣﺎت ﻧﺴﻨﺠﻴﺪﻩ و ﻏﻴﺮﻗﺎﺑﻞ ﺑﺮﮔﺸﺖ« )از ﺟﻤﻠﻪ‪،‬‬

‫اﻧﺤﻼل ﻣﺠﻠﺲ( ﮔﺮدﯾﺪﻩ ﺑﻮد‪ .‬در هﺮ ﺣﺎل‪ ،‬ﺳﺎﻟﮕﺮد ‪ ٣٠‬ﺗﻴﺮ و ﺗﻈﺎهﺮات ﺣﺰب ﺗﻮدﻩ‪ ،‬ﻋﻈﻤﺖ‪ ،‬ﺗﻮاﻧﻤﻨﺪﯼ و ﻗﺪرت‬

‫ﺗﺸﮑﻴﻼﺗﯽ اﯾﻦ ﺣﺰب و ﺿﻌﻒ و ﺑﯽ ﻧﻮاﺋﯽ ﺟﺒﻬﻪء ﻣﻠّﯽ را ﺁﺷﮑﺎر ﺳﺎﺧﺖ ﺑﻄﻮرﯼ ﮐﻪ ﺧﻠﻴﻞ ﻣﻠﮑﯽ در ﻧﺎﺑﺎورﯼ و‬

‫ﻧﺎﺗﻮاﻧﯽ از اﯾﻦ ﺗﻈﺎهﺮات ﻋﻈﻴﻢ ﺑﻪ دﮐﺘﺮ ﺳﻨﺠﺎﺑﯽ ﮔﻔﺖ‪:‬‬

‫‪» -‬ﺁﻗﺎ! دﯾﮕﺮ ﭼﻪ ﺑﺮاﯼ ﻣﺎ ﺑﺎﻗﯽ ﻣﺎﻧﺪﻩ؟ ﺗﻮدﻩاﯼهﺎ اﻣﺮوز ﺁﺑﺮوﯼ ﻣﺎ را ﺑﺮدﻩاﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﺁﻗﺎﯼ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق‬

‫ﻣﯽﺧﻮاهﺪ ﺑﺎ ﻣﺎ ﭼﻪ ﮐﺎر ﮐﻨﺪ؟«‪) .‬اﻣﻴﺪهﺎ و ﻧﺎاﻣﻴﺪﯼهﺎ‪ ،‬ﺳﻨﺠﺎﺑﯽ‪ ،‬ص ‪(١٣٨‬‬

‫***‬

‫ﺗﺼﻤﻴﻢ ﺑﻪ اﻧﺤﻼل ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮراﯼ ﻣﻠّﯽ و اﻧﺠﺎم رﻓﺮاﻧﺪوم ﺑﻘﻮل هﻨﺪرﺳﻮن‪» ،‬ﺑﺰرﮔﺘﺮﯾﻦ ﻗﻤﺎر« ﯼ ﺑﻮد ﮐﻪ‬

‫دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق ﺑﺎ اﻧﺠﺎم ﺁن‪ ،‬هﻤﻪ ﭼﻴﺰ را ﺑﺎﺧﺖ‪ .‬ﻧﺘﺎﯾﺞ و ﮐﻢ و ﮐﻴﻒ اﻧﺠﺎم اﯾﻦ ﺑﻪ اﺻﻄﻼح »رﻓﺮاﻧﺪوم« )ﺑﺎ وﺟﻮد‬

‫ﻣﺨﺎﻟﻔﺖهﺎﯼ اﮐﺜﺮ ﯾﺎرانِ ﻧﺰدﯾﮏِ ﻣﺼﺪّق( ‪ -‬در واﻗﻊ ‪ -‬ﺳﺮﺷﺖ و ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ روﯾﺪادهﺎﯼ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ‪ ٢۵‬ﺗـﺎ ‪ ٢٨‬ﻣﺮداد‬

‫‪ ٣٢‬را رﻗﻢ زد‪.‬‬

‫ﺳﺌﻮال اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ وﺟﻮد ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ هﺎﯼ ﺁﺷﮑﺎر ﺷﺨﺼﻴّﺖهﺎﯼ ﻣﻤﺘﺎز ﻧﻬﻀﺖ ﻣﻠّﯽ )ﻣﺎﻧﻨﺪ دﮐﺘﺮ‬

‫ﻏﻼﻣﺤﺴﻴﻦ ﺻﺪﯾﻘﯽ‪ ،‬دﮐﺘﺮ ﺳﻨﺠﺎﺑﯽ‪ ،‬ﺧﻠﻴﻞ ﻣﻠﮑﯽ‪ ،‬ﻓﺮوهﺮ‪ ،‬ﻣُﻌﻈّﻤﯽ‪ ،‬ﭘﺎرﺳﺎ‪ ،‬ﺣﺴﻴﺒﯽ و دﯾﮕﺮان( ﺑﺎ اﻧﺤﻼل‬

‫ﻣﺠﻠﺲ و اﻧﺠﺎم ﺑﻪ اﺻﻄﻼح رﻓﺮاﻧﺪوم‪ ،‬ﭼﺮا ﺁﻧﺎن ﺑﺎ ﺗﺸﮑﻴﻞ ﯾﮏ »ﺟﺒﻬﻪء اﻣﺘﻨﺎع« از دوﻟﺖ ﻣﺼﺪّق اﺳﺘﻌﻔﺎء‬

‫ﻧﺪادﻧﺪ؟ و ﯾﺎ ﺑﺎ اﻗﺪاﻣﯽ ﯾﮑﭙﺎرﭼﻪ و ﻣﺸﺘﺮﮎ‪ ،‬ﻣﺼﺪّق را ﻣﻘﻴـّـﺪ ﺑﻪ ﻗﺒﻮل و ﺗﻤﮑﻴﻦ اﻋﺘﺮاﺿﺎت درﺳﺖ ﺧﻮﯾﺶ‪،‬‬

‫ﻧﻨﻤـﻮدﻧــﺪ؟‬

‫ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ اﯾﻦ ﺳﺌﻮال را ﺑﺎﯾﺪ در ﺳُﻠﻄﻪء ﺁن »روح ﺗﻮدﻩ اﯼ« ﺟﺴﺘﺠﻮ ﮐﺮد ﮐﻪ ﺧﻠﻴﻞ ﻣﻠﮑﯽ درﺑﺎرﻩء‬

‫ﺟﻨﺒﺶهﺎﯼ ﭘﻮﭘﻮﻟﻴﺴﺘﯽ و ﺗﻮﺗﺎﻟﻴﺘﺎرﯾﺴﺘﯽ ﺑﻪ ﺁن اﺷﺎرﻩ ﮐﺮدﻩ ﺑﻮد‪ :‬در ﭼﻨﻴﻦ ﺟﻨﺒﺶهﺎﺋﯽ » اﻓﺮادِ ﺑﺎهﻮش و ﺑﺎ‬

‫ﻗﻀﺎوت ﺻﺤﻴﺢ‪ ،‬در )روح ﺗﻮدﻩ اﯼ(‪ ،‬ﺷﺨﺼﻴّﺖ ﺧﻮد را از دﺳﺖ ﻣﯽ دهﻨﺪ ‪ ...‬هﺮ ﮐﺲ‪ ،‬وﻗﺘﯽ ﮐﻪ در ﺗﻮدﻩ‪،‬‬

‫ﻣﻨﺤّﻞ ﺷﻮد‪ ،‬ﯾﮏ اﺣﻤﻖ از ﺁﻧﻬﺎ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻣﯽ ﺷﻮد« )ﻧﺎﻣﻪهﺎ‪ ،‬ﺻﺺ ‪ ١٢٠‬و ‪(٣۵۴‬‬
 ‫ﻣﻦ ‪ -‬اﻟﺒﺘّﻪ‪ -‬ﺧﻠﻴﻞ ﻣﻠﮑﯽ را از اﯾﻦ ﺗﻌﻠّﻞ و ﯾﺎ اﻣﺘﻨﺎعِ دﯾﮕﺮ رهﺒﺮان ﻧﻬﻀﺖ ﻣﻠّﯽ ‪ -‬در اﻋﺘﺮاض ﯾﮑﭙﺎرﭼﻪ ﺑﻪ دﮐﺘﺮ‬

‫ﻣﺼﺪّق‪ -‬ﻣﺴﺘﺜﻨﯽ ﻣﯽ ﮐﻨﻢ ﭼﺮا ﮐﻪ وﯼ ﭘﺲ از اﻧﺸﻌﺎب از ﺣﺰب ﺗﻮدﻩ و ﺣﺰب زﺣﻤﺘﮑﺸﺎن‪ ،‬در زﻳـﺮ ﺑﻤﺒﺎران‬

‫ﺗﻮهﻴﻦهﺎ و ﺗﺒﻠﻴﻐﺎت اﯾﻦ دو ﺣﺰب‪ ،‬هﻨﻮز ﮐﻤﺮ راﺳﺖ ﻧﮑﺮدﻩ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺎ اﯾﻨﺤﺎل ‪ -‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ دﯾﺪﯾﻢ ‪ -‬ﺑﻴﺶ از دﯾﮕﺮِان‪،‬‬

‫ﻣﻠﮑﯽ ﺑﻮد ﮐﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺗﺤﻮﻻّت ﻧﺎﮔﻮار ﺁﯾﻨﺪﻩ ﺑﻪ ﻣﺼـﺪق‪ ،‬هﺸﺪار ﻣﯽداد‪:‬‬

‫‪» -‬ﺁﻗﺎﯼ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق! اﯾﻦ راهﯽ ﮐﻪ ﺷﻤﺎ ﻣﯽ روﯾﺪ ﺑﻪ ﺟﻬﻨﻢ اﺳﺖ«‪.‬‬

‫ﺑﻪ ﺟﺮأت ﻣﯽ ﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﮐﻪ در ﺻﻮرت اﺳﺘﻌﻔﺎﯼ ﺷﺨﺼﻴّﺖ هﺎﯼ ﻣﻤﺘﺎز ﺟﺒﻬﻪء ﻣﻠّﯽ ﯾﺎ اﻋﺘﺮاض ﺑﺎزدارﻧﺪﻩء‬

‫ﺁﻧﺎن ﺑﻪ ﺗﺼﻤﻴﻢ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق و ﻋﺪم اﻧﺤﻼل ﻣﺠﻠﺲ‪ -‬از وﻗﻮع روﯾﺪادهﺎﯼ ﻧﺎﮔﻮار ‪ ٢۵‬ﺗﺎ ‪ ٢٨‬ﻣﺮداد ‪ ٣٢‬ﻧﻴﺰ ﺟﻠﻮﮔﻴﺮﯼ‬

‫ﻣﯽ ﺷﺪ‪.‬‬

‫***‬

‫ﯾﮑﯽ دﯾﮕﺮ از وﯾﮋﮔﯽهﺎﯼ ﺟﻨﺒﺶ هﺎﯼ ﭘﻮﭘﻮﻟﻴﺴﺘﯽ در »ﺟﺎﻣﻌﻪء ﺗﻮدﻩوار« )‪ (Société de Masse‬اﯾﺠﺎد »از‬

‫ﺧﻮدﺑﻴﮕﺎﻧﮕﯽ« )‪ (Aliénation‬و اﺣﺴﺎس »ﺟﻨﻮن ﺟﻤﻌﯽ« در ﻣﻴﺎن ﺗﻮدﻩ هﺎﺳﺖ‪ .‬ﻣﻮج ﺗﻈﺎهﺮاتِ ﺟﻨﻮن ﺁﻣﻴﺰ و اﺑﺮاز‬

‫اﺣﺴﺎﺳﺎت ﮔﺮﯾﻪ ﺁﻟﻮد در ﺳﺘﺎﯾﺶ از »ﻋﻈﻤﺖ« ‪» ،‬ﺁﮔﺎهﯽ ﺷﮕﺮف« و »ﺣﻘّﺎﻧﻴّﺖ ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﭘﻴﺸﻮا«‪ ،‬از‬

‫ﺧﻮدﺑﻴﮕﺎﻧﮕﯽ و ﺑﯽ ﺣﺴّﯽ اﺧﻼﻗﯽ ﺗﻮدﻩ هﺎ و ﺣﺘّﯽ روﺷﻨﻔﮑﺮان را ﺗﺸﺪﯾﺪ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ .‬هﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ »ﭘﻴﺸﻮا«‬

‫دﺳﺖ ﺑﻪ ﺗﺠﺎوزات ﺁﺷﮑﺎر ﺑﻪ ﺣﻘﻮق اﺳﺎﺳﯽ ﻣﯽزﻧﺪ و ﺣﺘّﯽ ﭼﺎرﭼﻮبهﺎﯼ ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪﻩء اﺳﻤﯽ را ﻧﻴﺰ زﯾﺮ ﭘﺎ‬

‫ﻣﯽﮔﺬارد‪ ،‬ﭼﻴﺰﯼ ﺑﺎﯾﺪ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﺗﺎ ﺗﺼﻤﻴﻤﺎت ﭘﻴﺸﻮا را ﺗﻮﺟﻴﻪ ﮐﻨﺪ ﯾﺎ ﺟﻠﻮﯼ ﺑﺮوزِ ﺧﺸﻢ ﻣﺮدم را ﺑﮕﻴﺮد‬

‫و ﺁن را ﺑﺴﻮﯼ دﯾﮕﺮﯼ ﺳﻮق دهﺪ)‪ .(١‬در ﺟﻨﺒﺸﯽ ﮐﻪ دﮐﺘﺮ ﻣﺤﻤﺪ ﻣﺼﺪّق رهﺒﺮِ ﺁن ﺑﻮد‪ ،‬اﯾﻦ »ﭼﻴﺰ«‪ ،‬ﻏﺎﻟﺒﺎً‬

‫»دﺳﺖ اﻧﮕﻠﻴﺴﯽ هﺎ« و »ﻋﻮاﻣﻞ ﺑﻴﮕﺎﻧﻪ« ﻧﺎﻣﻴﺪﻩ ﻣﯽ ﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺑﻪ هﺮ ﺣﺎل‪ ،‬در ﺷﺮاﯾﻄﯽ هﻴﺠﺎﻧﯽ‪ ،‬ﺷﺘﺎﺑﺰدﻩ و ﻏﻴﺮﻗﺎﻧﻮﻧﯽ‪ ،‬ﺑﺎ ﺣﻤﺎﯾﺖ ﮔﺴﺘﺮدﻩء ﺳﺎزﻣﺎنهﺎ و ﺳﻨﺪﯾﮑﺎهﺎﯼ‬

‫ﺣﺰب ﺗﻮدﻩ در ‪ ١٢‬ﻣﺮداد ‪ ،٣٢‬ﻣﺼﺪّق‪ ،‬رﻓﺮاﻧﺪوم ﺑﺮاﯼ اﻧﺤﻼل ﻣﺠﻠﺲ را ﺑﻪ ﺷﻴﻮﻩاﯼ ﻏﻴﺮدﻣﻮﮐﺮاﺗﻴﮏ ﺑﺮﮔﺰار ﮐﺮد‪،‬‬

‫ﺷﻴﻮﻩ اﯼ ﮐﻪ در هﻴﭽﻴﮏ از ﻧﻈﺎم هﺎﯼ ﭘﺎرﻟﻤﺎﻧﯽ ﺟﻬﺎن ﺳﺎﺑﻘﻪ ﻧﺪاﺷﺖ‪ .‬ﺧﺒﺮﻧﮕﺎر روزﻧﺎﻣﻪء ﻣﻌﺘﺒﺮ ‪Le Monde‬‬

‫)ﭼﺎپ ﭘﺎرﯾﺲ( از ﺗﻬﺮان درﺑﺎرﻩء ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ اﻧﺠﺎم رﻓﺮاﻧﺪوم ﺑﺮاﯼ اﻧﺤﻼل ﻣﺠﻠﺲ ﺑﺎ ﺗﻴﺘﺮِ »اﺧﺬ ﺁراﯼ ﻣﻮاﻓﻖ و‬

‫ﻣﺨﺎﻟﻒِ اﻧﺤﻼل ﻣﺠﻠﺲ‪ ،‬در ‪ ٢‬ﻣﺮﮐﺰ ﻣﺨﺘﻠﻒ‪ ،‬اﻧﺠﺎم ﺷﺪ!« ﮔﺰارش داد‪:‬‬
 ‫رﻓـﺮاﻧـﺪوم اﻧﺤـﻼل ﻣﺠﻠﺲ‪:‬‬

‫دو ﺻﻨـﺪوق ﺟـﺪاﮔـﺎﻧــﻪ ﺑﺮاﯼ ﻣﻮاﻓﻘﺎن و ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن!‪.‬‬

‫اﻳﻦ ﻋﮑﺲ‪ ،‬ﻣﻮاﻓﻘﺎن رﻓﺮاﻧﺪوم و ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ اﺧـﺬ ﺁراء را ﻧﺸﺎن ﻣﯽ دهــﺪ‪.‬‬

‫» ‪ ...‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﯽرﺳﺪ ﮐﻪ ﯾﮏ ﺗﻮاﻓﻖ ﺿﻤﻨﯽ ﺑﻴﻦ ﺣﺰب ﺗﻮدﻩ و ﺟﺒﻬﻪء ﻣﻠﯽ ﺑﺮﻗﺮار ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ اﯾﻦ ﺷﮑﻞ‬

‫ﮐﻪ ﻃﺮﻓﺪاران ﺟﺒﻬﻪء ﻣﻠﯽ در ﻣﻴﺪان ﺳﭙﻪ و ﻃﺮﻓﺪاران ﺣﺰب ﺗﻮدﻩ در اﯾﺴﺘﮕﺎﻩ )راﻩ ﺁهﻦ( ﺁراء ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺻﻨﺪوق‬

‫ﺑﺮﯾﺰﻧﺪ‪ .‬ﺗﻤﺎم ﺳﻔﺎرﺗﺨﺎﻧﻪهﺎ ﺑﺴﺘﻪاﻧﺪ و ﺣﺪود ﺳﻪ هﺰار ﻧﻴﺮوﯼ ﻧﻈﺎﻣﯽ از ‪ ۴‬ﻧﻘﻄﻪء ﻣﺤﻞ اﺧﺬ رأﯼ و ﻧﻘﺎط‬

‫اﺳﺘﺮاﺗﮋﯾﮏ ﺗﻬﺮان ﻣﺤﺎﻓﻈﺖ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ ‪ ...‬ﮔﺮوﻩ هﺎﯼ واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﺣﺰب ﺗﻮدﻩ ﺧﻴﻠﯽ ﻋﻈﻴﻢ ﺗﺮ هﺴﺘﻨﺪ و‬

‫ﻃﻮل ﺻﻒ هﺎﯼ ﺁﻧﺎن ﺑﻪ ﭼﻨﺪ ﺻﺪ ﻣﺘﺮ ﺑﺎﻟﻎ ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬ﺷﻌﺎرهﺎ و ﭘﻼﮐﺎردهﺎﯼ ﺟﺒﻬﻪء ﻣﻠﯽ ﺣﺎﮐﯽ از اﻋﻼم‬

‫ﺣﻤﺎﯾﺖ از دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق و درﺧﻮاﺳﺖ اﻧﺤﻼل ﻣﺠﻠﺲ اﺳﺖ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﻴﮑﻪ ﺷﻌﺎرهﺎﯼ ﺣﺰب ﺗﻮدﻩ ‪ -‬اﺳﺎﺳﺎً ‪ -‬ﻋﻠﻴﻪ‬

‫ﻣﺠﻠﺲ اﺳﺖ و درﺧﻮاﺳﺖ ﺗﺸﮑﻴﻞ ﻣﺠﻠﺲ ﻣﺆﺳّﺴﺎن ﺑﺮاﯼ ﺗﻐﻴﻴﺮ رژﯾﻢ ﻓﻌﻠﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﻧﺤﻮﻩء اﺧﺬ رأﯼ‪،‬‬

‫ﻣﺨﻔﯽ ﻧﻴﺴﺖ زﯾﺮا ﻧﻪ ﻓﻘﻂ ﯾﮏ ﻣﺤﻞِ ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ ﺑﺮاﯼ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻣﯽﺧﻮاهﻨﺪ رأﯼ ﻣﻨﻔﯽ ﺑﺪهﻨﺪ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ‬

‫ﺷﺪﻩ ﺑﻠﮑﻪ هﺮ ﯾﮏ از ﺷﺮﮐﺖ ﮐﻨﻨﺪﮔﺎن در اﯾﻦ رﻓﺮاﻧﺪوم ﺑﺎﯾﺪ ورﻗﻪاﯼ را ﭘُﺮ ﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ اﺳﻢ و ﺁدرس ﺧﻮد را‬

‫روﯼ ﺁن ﺑﻨﻮﯾﺴﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺤﻠّﯽ ﮐﻪ ﺑﺮاﯼ اﺧﺬ رأﯼ ﻃﺮﻓﺪاران ﻣﺠﻠﺲ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪﻩ‪ ،‬ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻣﺠﻠﺲ اﺳﺖ و روﯼ ﯾﮏ ﭘﻼﮐﺎردِ‬

‫ﺑﺰرگ اﯾﻦ ﺟﻤﻠﻪ ﺑﭽﺸﻢ ﻣﯽﺧﻮرَد‪.‬‬

‫‪» -‬ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ اﻳﻨﺠﺎ رأﯼ ﻣﯽدهﻨﺪ‪ ،‬ﻃﺮﻓﺪار اﻧﺤﻼل ﻣﺠﻠﺲ هﺴﺘﻨﺪ«‬

‫ﺗﺎ ﺳﺎﻋﺖ‪ ٩‬ﺑﻪ وﻗﺖ ﻣﺤﻠّﯽ‪ ،‬ﻓﻘﻂ ﺳﻪ ﻧﻔﺮ ﺑﺮاﯼ اﻋﻼم رأﯼ »ﻧــــﻪ« در اﯾﻦ ﺻﻨﺪوق ﺣﻀﻮر ﯾﺎﻓﺘﻨﺪ و از اﯾﻦ‬

‫ﺳﻪ ﻧﻔﺮ‪ ،‬ﺗﻌﺪاد زﯾﺎدﯼ ﻋﮑﺲ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪ و از ﺁﻧﻬﺎ ﻓﻴﻠﻤﺒﺮدارﯼ ﺷﺪ و ﻣﻮرد اهﺎﻧﺖ و ﺁزار ﻗﺮار‬

‫ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬
 ‫دﯾﺸﺐ )ﯾﮑﺸﻨﺒﻪ( ﺣﻮادﺛﯽ در ﻣﻨﺰل ﺁﯾﺖ اﷲ ﮐﺎﺷﺎﻧﯽ رُخ داد‪ .‬وﯼ ﺑﻪ ﺗﻤﺎم »ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺣﻘﻴﻘﯽ« ﺗﻮﺻﻴﻪ‬

‫ﮐﺮدﻩ ﺗﺎ اﯾﻦ رﻓﺮاﻧﺪوم را ﺗﺤﺮﯾﻢ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﻃﺮﻓﺪاران ﻣﺼﺪّق ﺑُﻄﺮﯼهﺎﯼ ﺑﻨﺰﯾﻦِ ﺁﺗﺶ زا ﺑﻄﺮف ﻣﻨﺰل ﺁﯾﺖاﷲ ﮐﺎﺷﺎﻧﯽ‬

‫ﭘﺮﺗﺎپ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ و ﻧﺰاﻋﯽ در اﻃﺮاف ﻣﻨﺰل اﯾﺸﺎن در ﮔﺮﻓﺖ ﮐﻪ ﯾﮏ ﻧﻔﺮ ﮐﺸﺘﻪ و ﻧﺰدﯾﮏ ﺑﻪ ﺻﺪ ﻧﻔﺮ ﻣﺠﺮوح ﺷﺪﻧﺪ‬

‫و اﻣﺮوز ﺻﺒﺢ ﮔﺮوﻩ هﺎﯼ ﻣﺴﻠّﺢ‪ ،‬ﻣﻨﺰل ﺁﯾﺖاﷲ ﮐﺎﺷﺎﻧﯽ را ﻣﺤﺎﺻﺮﻩ ﮐﺮدﻩ و ورود ﺑﻪ ﻣﻨﺰل اﯾﺸﺎن ‪ -‬ﺣﺘّﯽ ﺑﺮاﯼ‬

‫ﻧﺰدﯾﮑﺎن و ﺑﺴﺘﮕﺎن وﯼ ‪ -‬را ﻣﻤﻨﻮع ﮐﺮدﻩ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺁﯾﺖاﷲ ﮐﺎﺷﺎﻧﯽ ﻣﺠﺪّداً رﻓﺮاﻧﺪوم ﺑﺮاﯼ اﻧﺤﻼل ﻣﺠﻠﺲ را ﺗﺤﺮﯾﻢ‬

‫ﮐﺮد و اﻋﻼم ﻧﻤﻮد ﮐﻪ هﺮ رأﺋﯽ ﮐﻪ ﻣﺼﺪّق در اﯾﻦ رﻓﺮاﻧﺪوم زﯾﺮ ﺣﻤﺎﯾﺖ ﺳﺮﻧﻴﺰﻩهﺎ و ﺗﺎﻧﮏ هﺎ ﺑﮕﻴﺮد‪ ،‬ﻣﻮﺟﺐ‬

‫ﺑﻄﻼن هﺮ ﻗﺮارداد ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﺁﯾﻨﺪﻩ ﻣﻨﻌﻘﺪ ﻧﻤﺎﯾﺪ« )‪(٢‬‬

‫ﮔﺰارﺷﮕﺮ ﻟﻮﻣﻮﻧﺪ در ﮔﺰارش ﺑﻌﺪﯼ ﺧﻮد ﺧﺒﺮ داد‪:‬‬

‫» ‪ ...‬ﻃﺮﻓﺪاران دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق در ﺗﻬﺮان ﺑﺮﻧﺪﻩ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮ ﻃﺒﻖ ﺧﺒﺮ رادﯾﻮ ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﺑﻴﺶ از ﺻﺪ هﺰارﻧﻔﺮ ﺑﻪ ﻃﺮﻓﺪارﯼ‬

‫از دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق رأﯼ ﺑﻪ اﻧﺤﻼل ﻣﺠﻠﺲ و ﻓﻘﻂ ‪ ۶٧‬ﻧﻔﺮ رأﯼ ﻣﺨﺎﻟﻒ دادﻧﺪ و اﯾﻦ ﻧﺘﺎﯾﺞ‪ ،‬ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺗﻬﺮان اﺳﺖ ﮐﻪ‬

‫ﺣﺪود ﯾﮏ ﻣﻴﻠﻴﻮن ﻧﻔﺮ ﺟﻤﻌﻴﺖ دارد‪«...‬‬

‫روزﻧﺎﻣﻪء ﻣﻌﺮوف واﺷﻨﮕﺘﻦ ﭘُﺴﺖ )ﭼﺎپ ﺁﻣﺮﯾﮑﺎ( ﻧﻴﺰ ﻧﻮﺷﺖ‪:‬‬

‫»ﭼﻴﺰﯼ ﺑﻪ ﺳﻘﻮط دوﻟﺖ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق ﺗﻮﺳﻂ ﻣﺠﻠﺲ ﺑﺎﻗﯽ ﻧﻤﺎﻧﺪﻩ ﺑﻮد ﮐﻪ وﯼ )ﻣﺼﺪّق( ﭘﻴﺸﺪﺳﺘﯽ ﮐﺮد و‬

‫ﻣﺠﻠﺲ را ﻣﻨﺤﻞ ﻧﻤﻮد‪.«.‬‬

‫ﻣﺎﺗﻴﺴﻮن )‪) (Mattison‬ﮐﺎردار ﺳﻔﺎرت ﺁﻣﺮﯾﮑﺎ در اﯾﺮان( ﭼﻨﺪ روز ﭘﺲ از اﻧﺠﺎم رﻓﺮاﻧﺪوم ﮔﺰارش داد‪:‬‬

‫‪ » -١‬ﺑﺎ ﭘﺎﯾﺎن ﯾﺎﻓﺘﻦ رﻓﺮاﻧﺪوم‪ ،‬ﻣﺼﺪّق ﻣﺠﻠﺲ را – ﮐﻪ ﭘﺲ از ﻣﻄﺒﻮﻋﺎت ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺁﺧﺮﯾﻦ ﭘﺎﯾﮕﺎﻩ و ﺗﺮﯾﺒﻮن ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن‬

‫ﻣﺤﺴﻮب ﻣﯽﺷﺪ ‪ -‬از ﻣﻴﺎن ﺑﺮﻣﯽ دارد‪ .‬اﯾﻦ ﻋﻤﻞ ﺑﻪ روﺷﻨﯽ ﻣﺎهﻴّﺖ رژﯾﻢ وﯼ را ﻣﺸﺨّﺺ ﻣﯽ ﺳﺎزد ﮐﻪ ﺑﻪ‬

‫ﻣﻮازات اﻓﺰاﯾﺶ ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن و ﻧﺎرﺿﺎﯾﺘﯽ هﺎ‪ ،‬ﻣﺼﺪّق ﺑﻪ ﺳﻮﯼ ﺳﻠﻄﻪ ﺟﻮﺋﯽ ﭘﻴﺶ رﻓﺘﻪ و ﺑﺎ ﺑﮑﺎرﮔﻴﺮﯼ ﺑﺴﻴﺞ ﻣﺮدم‪،‬‬

‫ﺑﻪ ﺣﻔﻆ ﻗﺪرت ﺧﻮد ﮐﻮﺷﻴﺪﻩ اﺳﺖ و ﻣﯽﺧﻮاهﺪ ﻧﻔﻮذ ﺷﺎﻩ را از ﻣﻴﺎن ﺑﺮدارد و ‪...‬‬

‫‪ -٢‬در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ روﺷﻨﯽ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﯽرﺳﺪ ﻣﺼﺪّق ﺑﻪ ﺳﻮﯼ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﺧﻮدﮐﺎﻣﻪء ﻓﺮدﯼ روﯼ ﺁوردﻩ‪ ،‬هﻤﺰﻣﺎن ﺑﺎ‬

‫ﺁن‪ ،‬ﺑﺎ ﺿﻌﻒ هﺎﯼ داﺧﻠﯽ ﻣﺘﻌﺪّدﯼ روﺑﺮو ﮔﺮدﯾﺪﻩ ﮐﻪ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﮐﺎرِ وﯼ را ﺑﻄﻮر ﻓﺰاﯾﻨﺪﻩ اﯼ دﺷﻮارﺗﺮ ﺳﺎزد‪ .‬اداﻣﻪء‬

‫ﺗﻮﺳّﻞ ﻣﺼﺪّق ﺑﻪ ﺑﺴﻴﺞ ﻣﺮدمِ ﮐﻮﭼﻪ و ﺑﺎزار ﮐﻪ ﺑﻪ رﻓﺮاﻧﺪوم اﻧﺠﺎﻣﻴﺪ ﺗﺪﺑﻴﺮ ﺧﻄﺮﻧﺎﮐﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ‬

‫ﺑﻪ ﻃﺮفِ ﺧﻮدِ وﯼ ﮐﻤﺎﻧﻪ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﻣﺼﺪّق در ﺣﺎﻟﻴﮑﻪ رﯾﺎﺳﺖ رژﯾﻤﯽ ﺧﻮدﮐﺎﻣﻪ را در دﺳﺖ دارد‪ ،‬ﻓﺎﻗﺪ هﺮ ﻧﻮع‬

‫ﺳﺎزﻣﺎن ﺗﻮاﻧﻤﻨﺪ و ﻣﻘﺘﺪر ﺟﺪا از ﻧﻴﺮوهﺎﯼ ﻣﺴﻠّﺢ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻧﺨﺴﺖ وزﯾﺮ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺑﺨﻮاهﺪ از‬

‫ﺗﺸﮑﻴﻼت ﺳﺎزﻣﺎن ﯾﺎﻓﺘﻪء ﺣﺰب ﺗﻮدﻩ ﺑﺮاﯼ ﺟﺒﺮان ﻧﺴﺒﯽ اﯾﻦ ﮐﻤﺒﻮد اﺳﺘﻔﺎدﻩ ﮐﻨﺪ‪ .‬روﺷﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ‬

‫ﻣﺼﺪّق ﻣﯽﺧﻮاهﺪ ﺑﺎ اﻧﺠﺎم ﻣﺎﻧﻮر ﻣﺤﺘﺎﻃﺎﻧﻪاﯼ‪ ،‬از ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﯽ ﺣﺰب ﺗﻮدﻩ اﺳﺘﻔﺎدﻩ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬ﯾﮏ ﻧﻤﻮﻧﻪء‬

‫ﮐﻮﭼﮏ‪ ،‬ﺣﺎﮐﯽ از ﺁن اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺼﺪّق ﺑﻄﻮر ﭘﻨﻬﺎﻧﯽ اﺟﺎزﻩ دادﻩ ﺗﺎ ﺣﺪاﻗّﻞ ﭼﻬﻞ ﮔﺬرﻧﺎﻣﻪ ﺑﺮاﯼ‬
 ‫اﻋﻀﺎء ﺣﺰب ﺗﻮدﻩ ﺟﻬﺖ ﺷﺮﮐﺖ در ﮐﻨﮕﺮﻩء ﺟﻮاﻧﺎن در ﺷﻬﺮ ﺑُﺨﺎرﺳﺖ‪ ،‬ﺻﺎدر ﮔﺮدد ‪ ١٢) «...‬اوت‬

‫‪ ٢١ =١٩۵٣‬ﻣﺮداد ‪ ،٣٢‬ﺗﻠﮕﺮاف ‪(788.00/8-1253‬‬

‫زﯾﺮﻧﻮﯾﺲهﺎ‪:‬‬

‫‪ -١‬ﻋﻠﯽ ﻣﻴﺮﻓﻄﺮوس‪ ،‬ﻣﻼﺣﻈﺎﺗﯽ در ﺗﺎرﯾﺦ اﯾﺮان‪ ،‬ﺻﺺ ‪ .١۴۶-١۴۵‬در اﯾﻦ ﺑﺎرﻩ ﻧﮕﺎﻩ ﮐﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﺑﺤﺚ درﺧﺸﺎن هﺎﻧﺎ‬

‫ﺁرﻧﺖ در ﮐﺘﺎب زﯾﺮ‪:‬‬

‫‪Hannah Arendt: Le systeme totalitaire, chapitre 2, Paris, 1972‬‬

‫‪2- Le Monde, 4 aout, 1953, P 12‬‬

‫ﺑﺨﺶ ﭘﺎﻧﺰدهﻢ )‪:(١‬‬

‫ﻃﺮح ﮐﻮدﺗﺎ و ﻓﺮﻣﺎن ﻋﺰل ﻣﺼﺪّق )‪(١‬‬

‫* ﺑﻪ ﻗﻮل هﻤﻪء ﻣﺤﻘّﻘﺎن ﻣﻌﺘﺒﺮ‪» :‬ﺷﺎﻩ ﺗﺎ ﺁﺧﺮﯾﻦ ﻟﺤﻈﻪ‪ ،‬اﻗﺪاﻣﯽ ﺟﺪّﯼ در اﺟﺮاﯼ ﻃـﺮح ﮐﻮدﺗـﺎ ﻋﻠﻴـﻪ‬

‫ﻣﺼﺪّق اﻧﺠﺎم ﻧﺪاد«‪.‬‬

‫* دو روﯾﺪادِ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻬّﻢ‪ ،‬زﻣﻴﻨﻪ را ﺑﻪ زﯾﺎن ﻃـﺮح ﮐﻮدﺗﺎ و ﺑﻪ ﻧﻔﻊ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﺷﺎﻩ – ﻣﺒﻨﯽ ﺑﺮ ﺑﺮﮐﻨﺎرﯼ‬

‫ﻣﺼﺪّق از ﻃﺮﯾﻖ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ‪ -‬ﺗﻘﻮﯾﺖ ﮐﺮد‪.‬‬

‫* ﻣﺼﺪّق – ﺑﻌﻨﻮان ﯾﮏ »ﭘﻴﺸﻮا« و ﮐﺴﯽ ﮐﻪ در ﻣﺒﺎرزﻩ ﺑﺎ دوﻟﺖ اﻧﮕﻠﻴﺲ »ﻗﻬﺮﻣﺎن ﻣﻠﻞ ﺷﺮق«‬

‫ﻧﺎﻣﻴﺪﻩ ﺷﺪﻩ ﺑﻮد – ﻧﻤﯽ ﺧﻮاﺳﺖ ﮐﻪ ﺁﺳﺎن ﺗﺴﻠﻴﻢ ﺷﺮاﯾﻂ ﺷﻮد و ﭼﻪ ﺑﺴﺎ ﮐﻪ هﻤﺎﻧﻨﺪ هﻤﻪء‬

‫ﻗﻬﺮﻣﺎﻧﺎن‪ ،‬ﻣﯽ ﺧﻮاﺳﺖ ﺗﺎ ﺑﺎ ﻏﺮور و ﻋﻈﻤﺖ ﻃﻠﺒﯽ‪ ،‬در ﺟﺪال ﺑﺎ دﺷﻤﻨﯽ ﺑﺰرگ ﺗﺮ از ﺧﻮﯾﺶ )ﻧﻪ‬

‫ﺳﺮﻟﺸﮕﺮ زاهﺪﯼ( ﺗﺴﻠﻴﻢ ﮔﺮدد‪.‬‬

‫اﯾﻨﮏ ﻣﺎ‪ ،‬در ﺁﺳﺘﺎﻧﻪء روﯾﺪادهﺎﯼ ‪ ٢۵‬ﺗﺎ ‪ ٢٨‬ﻣﺮداد ‪ ٣٢‬ﻗﺮار دارﯾﻢ‪ ،‬روﯾﺪادهﺎﺋﯽ ﮐﻪ ﭘﺲ از ﮔﺬﺷﺖ ‪ ۵٠‬ﺳﺎل‪،‬‬

‫ﺳﺎﯾﻪ ﺳﻨﮕﻴﻦ ﺁن هﺎ‪ ،‬هﻨﻮز ﻧﻴﺰ ﺑﺮ روان و ﻓﺮهﻨﮓ ﺳﻴﺎﺳﯽ ﻣﺎ اﺣﺴﺎس ﻣﯽ ﺷﻮد و ﭼﻪ ﺑﺴﺎ در ﺗﺼﻤﻴﻢ هﺎ و‬

‫ﻣﻮﺿﻊ ﮔﻴﺮﯼ هﺎﯼ روﺷﻨﻔﮑﺮان و رهﺒﺮان ﺳﻴﺎﺳﯽ ﻣﺎ ﺗﺄﺛﻴﺮﯼ ﻗﺎﻃﻊ داﺷﺘﻪ و دارد‪.‬‬

‫ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ در ﺑﺨﺶ هﺸﺘﻢ دﯾﺪﯾﻢ‪ ،‬ﺷﺎﻩ ﺗﺎ ﺁﺳﺘﺎﻧﻪء ﻣﺮداد ﻣﺎﻩ ‪ ٣٢‬اداﻣﻪء ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻣﺼﺪّق را ﺑﻪ هﺮﮔﻮﻧﻪ اﻧﺘﺨﺎب‬

‫ﯾﺎ اﻧﺘﺼﺎب ﺷﺨﺺ دﯾﮕﺮﯼ ﺗﺮﺟﻴﺢ ﻣﯽ داد و اﺳﺎﺳﺎً ﺧﻮاهﺎن ﺑﺮﮐﻨﺎرﯼ ﻣﺼﺪّق از ﻃﺮﯾﻖ ﭘﺎرﻟﻤﺎن ﯾﺎ ﺑﻪ‬

‫ﺷﻴﻮﻩء ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﺑﻮد‪ .‬ﭼﻨﺪ ﻣﺎﻩ ﭘﻴﺶ از ‪ ٢٨‬ﻣﺮداد ‪ ،٣٢‬ﺗﻐﻴﻴﺮات ﻋﻤﻴﻖ در ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﯽ از ﻣﺼﺪّق و ﺷﮑﺎف و‬

‫اﻧﺸﻌﺎب در ﻣﻴﺎن رهﺒﺮان ﺟﺒﻬﻪء ﻣﻠّﯽ ﺑﺎﻋﺚ ﺷﺪﻩ ﺑﻮد ﺗﺎ ﻋﻨﺎﺻﺮ اﺻﻠﯽ ﺟﺒﻬﻪء ﻣﻠّﯽ ﺑﺘﺪرﯾﺞ ﺑﻪ ﺻﻒِ ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن‬

‫ﻣﺼﺪّق ﺑﭙﻴﻮﻧﺪﻧﺪ ﺑﻄﻮرﯼ ﮐﻪ ﻋﺒﺪاﻟﺤﺴﻴﻦ ﺣﺎﺋﺮﯼ زادﻩ )از ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﭘﻴﺸﮕﺎﻣﺎن و ﺑﻨﻴﺎﻧﮕﺬاران ﺟﺒﻬﻪء ﻣﻠّﯽ( در‬

‫ﺁﺳﺘﺎﻧﻪء ‪ ٢٨‬ﻣﺮداد ‪ ،٣٢‬در ﻧﺎﻣﻪ اﯼ ﺑﻪ دﺑﻴﺮ ﮐﻞ ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻠﻞ‪ ،‬دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق را ﺑﻪ ﭘﺎﯾﻤﺎل ﮐﺮدن اﻋﻼﻣﻴّﻪء ﺣﻘﻮق‬

‫ﺑﺸﺮ ﻣﺘﻬﻢ ﻧﻤﻮد ﮐﻪ »هﻴﭽﮕﻮﻧﻪ ﺁزادﯼ ﻋﻤﻞ و ﻋﻘﻴﺪﻩ اﯼ ﺑﺮاﯼ هﻴﭻ ﮐﺲ ﺑﺎﻗﯽ ﻧﮕﺬاﺷﺘﻪ و در ﺳﺎﯾﻪء ﻗﺪرت‬

‫ﭘﻠﻴﺴﯽ و ﻧﻈﺎﻣﯽ‪ ،‬ﻣﺨﺎﻟﻔﻴﻦ ﺧﻮد را زﻧﺪاﻧﯽ و ﻣﻄﺒﻮﻋﺎت ﺁزاد را ﺗﻮﻗﻴﻒ ﮐﺮدﻩ اﺳﺖ« )روزﻧﺎﻣﻪء اﻃﻼﻋﺎت‪١٨ ،‬‬

‫ﻣﺮداد ‪ .(١٣٣٢‬ﻓﺮورﯾﺰﯼ ﻧﻴﺮوهﺎﯼ ﺟﺒﻬﻪء ﻣﻠّﯽ‪ ،‬ﻓﺮﺻﺖ ﻣﻨﺎﺳﺒﯽ ﺑﺮاﯼ ﻗﺪرت ﻧﻤﺎﺋﯽ ﺣﺰب ﺗﻮدﻩ ﺑﻮد‪ ،‬ﺗﻈﺎهﺮات‬

‫ﻋﻈﻴﻢ و ﺗﻮاﻧﻤﻨﺪ ﺣﺰب ﺗﻮدﻩ در ﺳﺎﻟﮕﺮد ‪ ٣٠‬ﺗﻴﺮ‪ ،‬اﯾﻦ ﺣﺰب را ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪء ﻗﻮﯼ ﺗﺮﯾﻦ‪ ،‬ﻣﺘﺸﮑّﻞ ﺗﺮﯾﻦ و ﮔُﺴﺘﺮدﻩ ﺗﺮﯾﻦ‬

‫ﺳﺎزﻣﺎن ﺳﻴﺎﺳﯽ اﯾﺮان ﻧﺸﺎن دادﻩ ﺑﻮد‪.‬‬

‫دوﻟﺖ ﺁﯾﺰﻧﻬﺎور‪ -‬در ﺗﻘﺎﺑﻞ ﺑﺎ ﺳﻴﺎﺳﺖ هﺎﯼ دوﻟﺖ اﻧﮕﻠﻴﺲ‪ -‬هﻨﻮز ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻪ ﺣﻤﺎﯾﺖ از ﻣﺼﺪّق ﺑﻮد ﺑﻄﻮرﯾﮑﻪ در‬

‫ﺁﻏﺎز زﻣﺎﻣﺪارﯼ ﺧﻮد ﺗﺼﻤﻴﻢ داﺷﺖ ﺗﺎ ﺑﺎ اﻋﻄﺎﯼ ﯾﮏ وام ﯾﮑﺼﺪﻣﻴﻠﻴﻮن دﻻرﯼ ﺑﻪ ﻣﺼﺪّق‪ ،‬دوﻟﺖ وﯼ را از ﺑﺤﺮان و‬

‫ﺳﻘﻮط‪ ،‬رهﺎﺋﯽ ﺑﺨﺸﺪ‪ ،‬اﻣّﺎ ردّ ﺁﺧﺮﯾﻦ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدات ﺁﻣﺮﯾﮑﺎ و اﻧﮕﻠﻴﺲ‪ ،‬اﻧﺸﻌﺎب هﺎ و ﺗﻔﺮﻗﻪ هﺎﯼ ﮔﺴﺘﺮدﻩ در ﺑﻴﻦ‬

‫ﻧﻴﺮوهﺎﯼ ﺟﺒﻬﻪء ﻣﻠّﯽ و ﺧﺼﻮﺻﺎً ﻗﺪرت ﻧﻤﺎﺋﯽ هﺎﯼ روزاﻓﺰون ﺣﺰب ﺗﻮدﻩ و ﻣﻤﺎﺷﺎت دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق ﺑﺎ اﯾﻦ ﺣﺰب‬

‫ﻏﻴﺮﻗﺎﻧﻮﻧﯽ‪ ،‬ﺑﺎﻋﺚ ﮔﺮدﯾﺪ ﺗﺎ دوﻟﺖ ﺁﻣﺮﯾﮑﺎ در هﺮاس از اﺳﺘﻴﻼﯼ »وﺣﺸﺖ ﺳﺮخ ﺑﺮ اﯾﺮان«‪ ،‬ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﺑﻪ‬

‫ﻣﻮاﺿﻊ دوﻟﺖ اﻧﮕﻠﻴﺲ ﻧﺰدﯾﮏ ﺷﻮد و »ﻋﻤﻠﻴّﺎت ﭼﮑﻤﻪ« )‪ (Operation Boot‬را ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮار دهﺪ‪.‬‬

‫ﺑﺮ اﺳﺎس ﮔﺰارش »وود هﺎوس )‪ ،(Woodhouse‬ﻃﺮّاح اﻧﮕﻠﻴﺴﯽ »ﻋﻤﻠﻴّﺎت ﭼﮑﻤﻪ«‪» :‬ﺗﺎ ژوﺋﻴﻪء ‪١٩۵٣‬‬

‫)ﺗﻴﺮﻣﺎﻩ ‪ (١٣٣٢‬ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ دوﻟﺖ ﺁﻣﺮﯾﮑﺎ ﺑﻠﮑﻪ دوﻟﺖ اﻧﮕﻠﻴﺲ ﻧﻴﺰ ﺑﺮاﯼ ﺳﺮﻧﮕﻮﻧﯽ دوﻟﺖ ﻣﺼﺪّق دﭼﺎر ﺷﮏ و ﺗﺮدﯾﺪ‬

‫ﺑﻮد ﺗﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﺑﺎ ﺑﻴﻤﺎرﯼ »اﯾﺪن« )‪ (Eden‬وزﯾﺮ ﺧﺎرﺟﻪء اﻧﮕﻠﻴﺲ‪ ،‬ﭼﺮﭼﻴﻞ ﺑﻌﻨﻮان ﻣﺴﺌﻮل و ﻧﺎﻇﺮ ﻃﺮح‪ ،‬دﺳﺘﻮر ﺁﻏﺎز‬

‫»ﻋﻤﻠﻴّﺎت ﭼﮑﻤﻪ« را ﺻﺎدر ﮐﺮد )ﻣﺎﺟﺮاﺟﻮﺋﯽ هﺎﯼ ﻣﺨﺎﻃﺮﻩ ﺁﻣﻴﺰ‪ ،‬وودهﺎس‪ ،‬ﺻﺺ ‪ ،١٢۵-١٢۶‬ﻣﺘﻦ اﻧﮕﻠﻴﺴﯽ(‬

‫در ﻣﺬاﮐﺮات ﻣﺘﻌﺪّد ﺑﻴﻦ هﻴﺄت اﻧﮕﻠﻴﺴﯽ )ﺑﻪ رﯾﺎﺳﺖ وودهﺎوس( ﺑﺎ ﺟﺎن ﻓﻮﺳﺘﺮ داﻟﺲ ) ‪Jahn Foster‬‬

‫‪ (Dulles‬وزﯾﺮ ﺧﺎرﺟﻪء ﺟﺪﯾﺪ ﺁﻣﺮﯾﮑﺎ‪ ،‬و ﺑﺮادرش‪ ،‬ﺁﻟﻦ داﻟﺲ )‪ (Allen Dulles‬رﺋﻴﺲ ﺟﺪﯾﺪ ﺳﺎزﻣﺎن ﺳﻴﺎ‪ ،‬ﺳﺮاﻧﺠﺎم‬

‫دوﻟﺖ ﺁﻣﺮﯾﮑﺎ ﻧﻈﺮِ اﻧﮕﻠﻴﺴﯽ هﺎ ﻣﺒﻨﯽ ﺑﺮ ﺧﻄﺮ اﺳﺘﻴﻼﯼ ﺣﺰب ﺗﻮدﻩ )ﺑﺎ ﺻﺪهﺎ ﻋﻀﻮ و هﻮادار در ارﮐﺎن ارﺗﺶ‬

‫اﯾﺮان( را ﭘﺬﯾﺮﻓﺖ و ﺿﻤﻦ ﺗﺼﻮﯾﺐ ﻃﺮح »ت‪.‬پ‪ .‬ﺁژاﮐﺲ« )ﺑﺠﺎﯼ ﻃﺮح ﻋﻤﻠﻴّﺎت ﭼﮑﻤﻪ(‪ ،‬ﮐﺮﻣﻴﺖ روزوﻟﺖ را‬

‫ﺑﻔﺮﻣﺎﻧﺪهﯽ ﻋﻤﻠﻴّﺎت ﺑﺮﮔﺰﯾﺪ و در واﻗﻊ‪ ،‬دوﻟﺖ اﻧﮕﻠﻴﺲ را در ﺣﺎﺷﻴﻪء اﯾﻦ ﻋﻤﻠﻴّﺎت ﻗﺮار داد‪ .‬ﺑﺪﯾﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‪ :‬هﺪف‬
 ‫اﺳﺎﺳﯽ ﻃﺮحِ »ت‪ .‬پ‪ .‬ﺁژاﮐﺲ«‪ ،‬ﭘﺎﮐﺴﺎزﯼ اﯾﺮان از ﺣﺰب ﺗﻮدﻩ ﺑﻮد و ﭘﻴﺸﻮﻧﺪ »‪ «T.P‬اﺷﺎرﻩء اﺧﺘﺼﺎرﯼ ﺑﻪ‬

‫ﺣﺰب ﺗﻮدﻩ )‪ (Tudeh Party‬و ‪ AJAX‬ﻧﻴﺰ ﻧﺎم ﯾﮏ ﻣﺎدّﻩء ﭘﺎﮎ ﮐﻨﻨﺪﻩء ﺧﺎﻧﮕﯽ ﺑﻮد ﮐﻪ هﻨﻮز ﻧﻴﺰ راﯾﺞ و ﻣﻌﺮوف اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺑﺎ اﯾﻨﺤﺎل ‪ -‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﮔﻔﺘﻴﻢ‪ -‬اﺟﺮاﯼ ﻃﺮح ﺁﻣﺮﯾﮑﺎ و اﻧﮕﻠﻴﺲ ﺑﺎ ﯾﮏ ﻣﺸﮑﻞ اﺳﺎﺳﯽ روﺑﺮو ﺑﻮد‪ :‬ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺷﺎﻩ ﺑﺎ‬

‫ﮐﻮدﺗﺎ!‬

‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟّﻪ ﺑﻪ اﯾﻨﮑﻪ ﻋﻤﻠﻴّﺎت »ت‪ .‬پ‪ .‬ﺁژاﮐﺲ« اوّﻟﻴﻦ ﺗﺠﺮﺑﻪء ﺳﺎزﻣﺎن ﻧﻮﭘﺎﯼ ﺳﻴﺎ در ﯾﮏ ﮐﺸﻮر ﺧﺎرﺟﯽ ﺑﻮد‪،‬‬

‫ﻣﺎ‪ ،‬در ﻧﻘﺪ ﻃﺮح ﻋﻤﻠﻴّﺎت »ت‪ .‬پ‪ .‬ﺁژاﮐﺲ« )ﺑﺨﺶ هﻔﺘﻢ( ﻧﺸﺎن دادﻩ اﯾﻢ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻃﺮح‪ ،‬ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﻪ ﯾﮏ‬

‫ﻣﺎﺟﺮاﺟﻮﺋﯽ ﺳﻴﺎﺳﯽ و ﻋﻤﻠﻴّﺎت ﺳﺎدﻩ ﻟﻮﺣﺎﻧﻪ و ﺧﻴﺎﻟﭙﺮدازاﻧﻪ ﺷﺒﻴﻪ ﺑﻮدﻩ ﺗﺎ ﺑﻪ ﯾﮏ ﻃﺮح واﻗﻌﯽ و‬

‫ﻧﻈﺎﻣﯽ و ﺑﻬﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ‪ ،‬ﺑﻘﻮل ﻃﺮّاﺣﺎن ﻋﻤﻠﻴّﺎت‪» :‬در ﺁﻏﺎز ﻋﻤﻠﻴّﺎت‪ ،‬ﻣﻌﻠﻮم ﺷﺪ ﮐﻪ هﻤﻪ ﭼﻴﺰ ﺑﻪ‬

‫اِﺷﮑﺎل ﺑﺮﺧﻮرد ﮐﺮدﻩ اﺳﺖ«‪) .‬وﯾﻠﺒﺮ‪ ،‬ﺗﺎرﯾﺨﭽﻪء ﻋﻤﻠﻴّﺎت ﺳﺮّﯼ ﺳﻴﺎ ﺑﺮاﯼ ﺳﺮﻧﮕﻮﻧﯽ ﻣﺼﺪّق‪ ،‬ﻣﺘﻦ‬

‫اﻧﮕﻠﻴﺴﯽ‪ ،‬ﺿﻤﻴﻤﻪء ب‪ ،‬ص ‪.(١٠‬‬

‫از اﯾﻦ ﮔﺬﺷﺘﻪ‪ ،‬ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺁﺷﮑﺎر و ﭘﺎﯾﺪار ﺷﺎﻩ ﺑﺎ ﻃﺮح ﮐﻮدﺗﺎ‪ ،‬ﻋﻤﻼً ﻃﺮح ﺁﻣﺮﯾﮑﺎ و اﻧﮕﻠﻴﺲ را ﺑﺎ ﺑُﻦ ﺑﺴﺖ روﺑﺮو‬

‫ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺑﻮد ﺑﻄﻮرﯾﮑﻪ ﺑﻪ ﻗﻮل هﻤﻪء ﻣﺤﻘّﻘﺎن ﻣﻌﺘﺒﺮ )ﻣﺎﻧﻨﺪ ﮔﺎزﯾﻮرﺳﮑﯽ‪ ،‬ﻓﺨﺮاﻟﺪﯾﻦ ﻋﻈﻴﻤﯽ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ ﻋﻠﯽ ﻣﻮّﺣﺪ‬

‫و دﯾﮕﺮان(‪» :‬ﺷﺎﻩ ﺗﺎ ﺁﺧﺮﯾﻦ ﻟﺤﻈﻪ‪ ،‬اﻗﺪاﻣﯽ ﺟﺪّﯼ در اﺟﺮاﯼ ﻃﺮح ﮐﻮدﺗﺎ ﻋﻠﻴﻪ ﻣﺼﺪّق اﻧﺠﺎم ﻧــﺪاد‪ «.‬و‬

‫ﺣﺘّﯽ ﻣﻼﻗﺎت ﺧﺼﻮﺻﯽ ژﻧﺮال ﺷﻮارﺗﺴﮑُﻒ و ﮐﺮﻣﻴﺖ روزوﻟﺖ ﺑﺎ ﺷﺎﻩ ﻧﻴﺰ در ﺟﻠﺐ ﻣﻮاﻓﻘﺖ وﯼ ﺑﯽ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﺎﻧﺪ‬

‫ﺑﻄﻮرﯾﮑﻪ » ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﻦ ﮐﻮدﺗﺎ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ ﺗﺎ ﮐﻮدﺗﺎ را ﺑﺪون ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﺷﺎﻩ اﻧﺠﺎم دهﻨﺪ ﯾﺎ ﺷﺎﻩ را ﺑﻄﻮر‬

‫ﻏﻴﺮداوﻃﻠﺒﺎﻧﻪ ﺑﺎ اﻗﺪام )ﮐﻮدﺗﺎ( ﻣﺮﺗﺒﻂ ﮐﻨﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ هﻤﺎن ﻧﺘﻴﺠﻪ اﯼ ﺑﺮﺳﻨﺪ ﮐﻪ ﺷﺎﻩ ﮔﻮﯾﺎ در ﻋﻤﻠﻴّﺎت‪ ،‬ﻣﺸﺎرﮐﺖِ‬

‫ﻓﻌّﺎل داﺷﺘﻪ اﺳﺖ« )وﯾﻠﺒﺮ‪ ،‬ﺑﺨﺶ ‪ ،٧‬ص ‪.(۴۴‬‬

‫ﻣﺤﻤﺪﻋﻠﯽ ﻣﻮﺣّﺪ ﻧﻴﺰ – ﺑﻪ درﺳﺘﯽ‪ -‬ﻣﯽ ﻧﻮﯾﺴﺪ‪:‬‬

‫»ﺷﺎﻩ‪ ،‬ﺣﺘّﯽ در ﺁن اﯾّﺎم ﮐﻪ ﺗﻴﺮﮔﯽ رواﺑﻂ او و ﻣﺼﺪّق ﺑﻪ ﺑﺎﻻﺗﺮﯾﻦ درﺟﻪ رﺳﻴﺪﻩ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺎ روﯼ ﮐﺎر ﺁوردن زاهﺪﯼ از‬

‫راﻩ ﮐﻮدﺗﺎﯼ ﻧﻈﺎﻣﯽ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻣﯽ ﻧﻤﻮد و ﺣﻞ ﻣﺴﺌﻠــﻪء ﻧﻔﺖ را ﺑﻪ دﺳﺖِ ﻣﺼﺪّق‪ ،‬ﺗﺮﺟﻴﺢ ﻣﯽ داد‪ .‬ﺷﺎﻩ ﺑﻪ هﻴﭻ‬

‫وﺟﻪ دلِ ﺧﻮﺷﯽ از دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق ﻧﺪاﺷﺖ و ﺑﺮاﯼ ﺑﺮﮐﻨﺎرﯼ او دﻗﻴﻘﻪ ﺷﻤﺎرﯼ ﻣﯽ ﮐﺮد‪ ،‬اﻣّﺎ‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ ﻣﯽ اﻧﺪﯾﺸﻴﺪ‬

‫ﮐﻪ ﺑﺎ اﻗﺪام ﺑﻪ ﮐﻮدﺗﺎ‪ ،‬ﯾﮏ ﺑﺎر ﮐﻪ رﺳﻢ ﺷﺪ‪ ،‬ﺗﺎج و ﺗﺨﺖ او هﻤﻮارﻩ در ﻣﻌﺮض ﺗﻬﺪﯾﺪ ﻗﺮار ﺧﻮاهﺪ ﮔﺮﻓﺖ« )ﻣﻮﺣّﺪ‪،‬‬

‫ج ‪ ،٢‬ص ‪.(٩۵۵‬‬

‫در اﯾﻦ ﻣﻴﺎن دو روﯾﺪاد ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻬﻢ‪ ،‬زﻣﻴﻨﻪ را ﺑﻪ زﯾﺎن ﻃـﺮح ﮐﻮدﺗﺎ و ﺑﻪ ﻧﻔﻊ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﺷﺎﻩ ‪ -‬ﻣﺒﻨﯽ‬

‫ﺑﺮ ﺑﺮﮐﻨﺎرﯼ ﻣﺼﺪّق از ﻃﺮﯾﻖ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ‪ -‬ﺗﻘﻮﯾﺖ ﮐﺮد‪:‬‬

‫‪ -١‬ﭼﺎپ ﻏﻴﺮﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ‪ ٣١٢‬ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺗﻮﻣﺎن اﺳﮑﻨﺎس ﻣﺤﺮﻣﺎﻧﻪ ﺗﻮﺳﻂ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق و اﺣﺘﻤﺎل اﺳﺘﻴﻀﺎح وﯼ ﺗﻮﺳﻂ‬

‫ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن ﻣﺠﻠﺲ )ﺧﺼﻮﺻﺎً ﺣﺴﻴﻦ ﻣﮑّﯽ(‪.‬‬

 ‫‪ -٢‬اﻧﺠﺎم رﻓﺮاﻧﺪوم ﻧﻤﺎﯾﺸﯽ و اﻧﺤﻼل ﻣﺠﻠﺲ ﺗﻮﺳﻂ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق ﺑﺎ وﺟﻮد ﻣﺨﺎﻟﻔﺖِ ﺑﺴﻴﺎرﯼ از ﯾﺎران ﻧﺰدﯾﮏ او‪.‬‬

‫اﺻﻞ ‪ ۴۶‬ﻣﺘﻤّﻢ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﺻﺮاﺣﺖ داﺷﺖ ﮐﻪ »ﻋﺰل و ﻧﺼﺐ وزراء ﺑﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﻓﺮﻣﺎن هﻤﺎﯾﻮن ﭘﺎدﺷﺎﻩ‬

‫اﺳﺖ« و روﺷﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ اﯾﻦ اﺻﻞ ‪ -‬اﺳﺎﺳﺎً ‪ -‬ﻧﺎﻇﺮ ﺑﺮ ﻋﺰل و ﻧﺼﺐ وزراء در ﻏﻴﺎب ﻣﺠﻠﺲ ﺑﻮد‪ .‬ﻋﺰل وزﯾﺮان‬

‫ﺗﻮﺳﻂ ﺷﺎﻩ‪ ،‬ﺿﻤﻦ اﯾﻨﮑﻪ در ﻣﺘﻤّﻢ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﯽ ﺷﺪﻩ ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﺴﺒﻮق ﺑﻪ ﺳﺎﺑﻘﻪ ﻧﻴﺰ ﺑﻮد ﺑﻄﻮرﯾﮑﻪ‬

‫در زﻣﺎن اﺣﻤﺪ ﺷﺎﻩ ﻗﺎﺟﺎر‪ -‬ﮐﻪ ﻣﻮرد اﺣﺘﺮام ﻋﻤﻴﻖ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق ﺑﻮد ‪ -‬در ﻓﺎﺻﻠﻪء ﺗﻌﻄﻴﻞ ﻣﺠﻠﺲِ ﺳﻮم و اﻓﺘﺘﺎح‬

‫ﻣﺠﻠﺲِ ﭼﻬﺎرم‪ ١۴ ،‬ﺑﺎر ﻓﺮﻣﺎن ﻧﺨﺴﺖ وزﯾﺮﯼ ﺑﻨﺎم ‪ ١٢‬ﺗﻦ ﺻﺎدر ﺷﺪ ﮐﻪ ﻣﻮرد ﺗﺄﺋﻴﺪ و اﺣﺘﺮام ﻣﺼﺪّق ﻧﻴﺰ ﺑﻮد )ﻧﮕﺎﻩ‬

‫ﮐﻨﻴﺪ ﺑﻪ‪ :‬ﻋﺎﻗﻠﯽ‪ ،‬ﺻﺺ ‪١۵۴-١٠٨‬؛ ﻣﺘﻴﻨﯽ‪ ،‬ص ‪.(٣۶٣‬‬

‫ﻧﻤﻮﻧﻪء دﯾﮕﺮ‪ :‬درﺧﻮاﺳﺖ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق از ﻣﺤﻤﺪرﺿﺎ ﺷﺎﻩ و ﺗﺤﺼّﻦ وﯼ و ﯾﺎراﻧﺶ در درﺑﺎر ﺑﺮاﯼ ﻋﺰل‬

‫ﺳﺎﻋﺪ ﻣﺮاﻏﻪ اﯼ در ﻏﻴﺎب ﻣﺠﻠﺲ ﺑﺴﺎل ‪ ١٣٢٨‬ﺑﻮد‪ .‬ﻣﺼﺪّق در ﻧﺎﻣﻪ اﯼ ﺑﻪ وزﯾﺮ درﺑﺎر )ﻋﺒﺪاﻟﺤﺴﻴﻦ هﮋﯾﺮ( ﺗﺄﮐﻴﺪ‬

‫ﮐﺮدﻩ ﺑﻮد ﮐﻪ‪» :‬ﻏﺮضِ ﻋُﻤﺪﻩ از ﺗﺤﺼّﻦ اﯾﻦ ﺑﻮد ﮐﻪ در اﯾﻦ دورﻩء ﻓﺘﺮت – ﮐﻪ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻧﺨﺴﺖ وزﯾﺮ ﻣﺤﺘﺎج ﺑﻪ‬

‫ﺗﻤﺎﯾﻞ ﻣﺠﻠﺲ ﻧﻴﺴﺖ‪] ،‬اﻋﻠﻴﺤﻀﺮت[ دوﻟﺘﯽ را روﯼ ﮐﺎر ﺑﻴﺎورﻧﺪ ﮐﻪ وﺟﻬﻪء ﻧﻈﺮ ﺧﻮد را ﻓﻘﻂ ﺣﻔﻆ ﻣﺼﺎﻟﺢ‬

‫ﺳﻠﻄﻨﺖ و ﻣﻠّﺖ ﻗﺮار دهﺪ ‪) «...‬ﺷﻤﺸﻴﺮﯼ‪ ،‬ﺻﺺ ‪ ،۵٠-۴٩‬ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از روزﻧﺎﻣﻪء ﺷﺎهﺪ‪ ،‬ﺷﻤﺎرﻩء ‪ ،٢٨‬ﻣﻮرّخ ‪٢٧‬‬

‫ﻣﻬﺮﻣﺎﻩ ‪.(١٣٢٨‬‬

‫اﻧﺤﻼل ﻣﺠﻠﺲ‪ ،‬ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ ﻓﺮﺻﺖ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ را ﺑﺮاﯼ ﺷﺎﻩ ﻓﺮاهﻢ ﺳﺎﺧﺖ ﺗﺎ ﻃﺒﻖ اﺻﻞ ‪ ۴۶‬ﻣﺘﻤّﻢ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ‪،‬‬

‫ﺿﻤﻦ ﻋﺰل ﻣﺼﺪّق از ﻧﺨﺴﺖ وزﯾﺮﯼ‪ ،‬ﺳﺮﻟﺸﮕﺮ زاهﺪﯼ را ﺑﻪ ﺟﺎﯼ وﯼ ﻣﻨﺼﻮب ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ٢ .‬روز ﭘﺲ از اﻧﺠﺎم‬

‫رﻓﺮاﻧﺪوم‪ ،‬ﺁﯾﺰﻧﻬﺎور ﻧﻴﺰ ﭘﻴﺮوزﯼ ﻣﺼﺪّق در اﯾﻦ رﻓﺮاﻧﺪوم را »ﻣﺮهﻮن ﮐﻤﮏ ﺣﺰب ﮐﻤﻮﻧﻴﺴﺖ اﯾﺮان« داﻧﺴﺖ و ﺁن را‬

‫ﺑﺮاﯼ ﺁﻣﺮﯾﮑﺎ‪» ،‬ﺷﻮم و ﺧﻄﺮﻧﺎﮎ« ﻧﺎﻣﻴﺪﻩ ﺑﻮد )ﻣﻮﺣّﺪ‪ ،‬ج ‪ ،٢‬ﺻﺺ ‪.(٧٧٧-٧٧۶‬‬

‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ :‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟّﻪ ﺑﻪ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ هﺎﯼ ﭘﺎﯾﺪار ﺷﺎﻩ ﺑﺎ ﮐﻮدﺗﺎ و ﺑﺎ ﺗﻮﺟّﻪ ﺑﻪ اﻧﺤﻼل ﻣﺠﻠﺲ ﺗﻮﺳﻂ ﻣﺼﺪّق‪،‬‬

‫ﺳﺮاﻧﺠﺎم‪ ،‬ﻋﻤﻠﻴّﺎت ﺳﺎزﻣﺎن ﺳﻴﺎ‪ ،‬ﺑﻪ ﺑﺮﮐﻨﺎرﯼ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ و ﻣﺴﺎﻟﻤﺖ ﺁﻣﻴﺰ ﻣﺼﺪّق ﺗﻮﺳﻂ ﺷﺎﻩ‪ ،‬ﺗﻐﻴﻴﺮ ﯾﺎﻓﺖ و ﺑﺮ اﯾﻦ‬

‫اﺳﺎس‪ ،‬ﺷﺎﻩ ﺿﻤﻦ اﻣﻀﺎء ﻓﺮﻣﺎن ﻋﺰل ﻣﺼﺪّق‪ ،‬در ﻓﺮﻣﺎن دﯾﮕﺮﯼ‪ ،‬ﺳﺮﻟﺸﮕﺮ زاهﺪﯼ را ﺑﻪ ﻧﺨﺴﺖ وزﯾﺮﯼ‬

‫ﻣﻨﺼﻮب ﮐﺮد‪.‬‬
 ‫ﻓـﺮﻣـﺎن اﻧﺘﺼـﺎب ﺳـﺮﻟﺸﮕـﺮ زاهـﺪﯼ ﺑـﻪ ﻧﺨﺴﺖ وزﻳـﺮﯼ‬

‫در ﺷﻨﺒﻪ ﺷﺐِ ‪ ٢۴‬ﻣﺮداد ﻣﺎﻩ‪ ،‬ﺳﺮهﻨﮓ ﻧﺼﻴﺮﯼ )ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻩء ﮔﺎرد ﺷﺎهﻨﺸﺎهﯽ در ﮐﺎخ ﺳﻌﺪﺁﺑﺎد( ﭘﺲ از‬

‫ﺳﺨﻨﺮاﻧﯽ ﺑﺮاﯼ اﻓﺴﺮان ﮔﺎرد ﺳﻠﻄﻨﺘﯽ‪ ،‬ﺑﻪ ﺑﺎﻏﺸﺎﻩ رﻓﺘﻪ و ﺿﻤﻦ ﺳﺨﻨﺮاﻧﯽ‪ ،‬اﻓﺴﺮان را از ﻋﺰل ﻣﺼﺪّق و‬

‫ﻧﺨﺴﺖ وزﯾﺮﯼ ﺳﺮﻟﺸﮕﺮ زاهﺪﯼ ﺁﮔﺎﻩ ﺳﺎﺧﺖ و ﺳﭙﺲ در ﻧﻴﻤﻪ ﺷﺐ ‪ -‬در ﺣﻤﺎﯾﺖ ‪ ۵-۴‬اﻓﺴﺮ و ﮔﺮوهﯽ‬

‫ﺳﺮﺑﺎز‪ ،‬ﺑﺮاﯼ اﺑﻼغ ﻓﺮﻣﺎن ﻋﺰل ﻣﺼﺪّق ﺑﺴﻮﯼ اﻗﺎﻣﺘﮕﺎﻩِ وﯼ ﻣﯽ رود وﻟﯽ ﺑﻪ ﻋﻠّﺖ ﺣﺠﻢ ﺗﺪاﺑﻴﺮ و ﺗﺪارﮐﺎت‬

‫اﻣﻨﻴّﺘﯽ در اﻃﺮاف ﺧﺎﻧﺔ ﻣﺼﺪّق‪ ،‬ﻧﺼﻴﺮﯼ – ﺑﯽ ﺁﻧﮑﻪ ﺑﺘﻮاﻧﺪ وارد اﻗﺎﻣﺘﮕﺎﻩ ﻣﺼﺪّق ﺷﻮد – ﻓﺮﻣﺎن ﻋﺰل را ﺗﻮﺳﻂ‬

‫ﻓﺮﻣﺎﻧﺪة اﻧﺘﻈﺎﻣﺎت اﻗﺎﻣﺘﮕﺎﻩ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺼﺪّق ﺗﺴﻠﻴﻢ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ .‬دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق ﭘﺲ از ﻣﻼﺣﻈﻪء ﻓﺮﻣﺎن ﻋﺰل ﺧﻮد‪ ،‬در ﯾﮏ‬

‫ﺟﻤﻠﻪ‪ ،‬رﺳﻴﺪِ ﻓﺮﻣﺎن ﺷﺎﻩ را اﻋﻼم ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪» :‬دﺳﺘﺨﻂ اﻋﻠﻴﺤﻀﺮت هﻤﺎﯾﻮﻧﯽ رﺳﻴﺪ«‪ ،‬اﻣّﺎ ﻧﺎﮔﻬﺎن ﺳﺮهﻨﮓ‬

‫ﻧﺼﻴﺮﯼ ﺗﻮﺳﻂ ﮔﺎرد ﻣﺤﺎﻓﻆ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق ﺗﻮﻗﻴﻒ ﻣﯽ ﺷﻮد و اﯾﻦ در ﺷﺮاﯾﻄﯽ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺑﺪﺳﺘﻮر ﻧﺨﺴﺖ وزﯾﺮ ﺟﺪﯾﺪ‬

‫)ﺳﺮﻟﺸﮕﺮ زاهﺪﯼ( ﻋﺪﻩ اﯼ از اﻓﺴﺮان‪ ،‬دﮐﺘﺮ ﻓﺎﻃﻤﯽ )ﺳﺨﻨﮕﻮﯼ ﭘُﺮﺷﻮر دوﻟﺖ ﻣﺼﺪّق(‪ ،‬ﻣﻬﻨﺪس زﯾﺮﮎ زادﻩ و‬

‫ﻣﻬﻨﺪس ﺣﻖ ﺷﻨﺎس را در ﺧﺎﻧﻪ هﺎﯼ ﺷﺎن دﺳﺘﮕﻴﺮ و ﺑﻪ ﮐﺎخ ﺳﻌﺪﺁﺑﺎد ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬اﻣّﺎ ﺑﺮﺧﻮرد ﺑﺎ ﺳﺮﺗﻴﭗ‬

‫رﯾﺎﺣﯽ )رﺋﻴﺲ ﺳﺘﺎد ارﺗﺶ ﻣﺼﺪّق( – ﺑﺮاﯼ ﺗﺤﻮﯾﻞ ﮔﺮﻓﺘﻦِ ﭘُﺴﺖ ﺳﺘﺎد ارﺗﺶ‪ -‬ﺑﻪ ﻋﻠّﺖ ﻋﺰﯾﻤﺖ وﯼ از ﺧﺎﻧﻪ ﺑﻪ‬

‫ﺳﻮﯼ اﻗﺎﻣﺘﮕﺎﻩ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق و ﺳﺘﺎد ارﺗﺶ ﺑﯽ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﺎﻧﺪ‪.‬‬

 ‫ﺳﺮهﻨﮓ ﻧﺼﻴـﺮﯼ ﻓـﺮﻣـﺎن ﻋﺰل ﻣﺼّﺪق را ﺑـﻪ ﺧﺒﺮﻧﮕﺎران ﻧﺸﺎن ﻣﯽ دهﺪ‬

‫ﻣﺼﺪّق ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺑﺎ ﻗﺒﻮل ﻓﺮﻣﺎن ﻋﺰل ﺧﻮد از ﻃﺮف ﺷﺎﻩ‪ ،‬ﺑﺮ ﺑﺤﺮان هﺎﯼ ﺳﻴﺎﺳﯽ ‪ -‬اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﻣﻮﺟﻮد‪،‬‬

‫ﻧﻘﻄﻪء ﭘﺎﯾﺎن ﺑﮕﺬارد‪ ،‬اﻣّﺎ ﮔﻮﺋﯽ ﮐﻪ او ﺑﺎ ﺷﻌﺎرِ »ﺟﻨﮓ! ﺟﻨﮓ ﺗﺎ ﭘﻴﺮوزﯼ« ﻣﯽ ﺧﻮاﺳﺖ ﺑﻪ هﺪف هﺎﯼ ﺧﻮﯾﺶ‬

‫ﻧﺎﺋﻞ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﻘﻮل هﻨﺪرﺳﻮن‪» :‬او هﺮج و ﻣﺮج و اﻧﻘﻼب را ﺑﺮ ﺁﻧﭽﻪ ﮐﻪ ﺗﺴﻠﻴﻢ ﺑﻪ اﻧﮕﻠﻴﺲ ﺗﻠﻘّﯽ ﻣﯽ ﮐﺮد‪ ،‬ﺗﺮﺟﻴﺢ‬

‫ﻣﯽ داد« و ﯾﺎ ﺷﺎﯾﺪ ‪ -‬هﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﮐﻪ ﻣﺼﺪّق ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد ‪ -‬ﺑﺎ اﻋﺘﻘﺎد ﺑﻪ »اﻟﻬﺎم ﻏﻴﺒﯽ و ﺗﻮﺻﻴﻪء ﺁن ﺷﺨﺺِ ﻧﻮراﻧﯽ‬

‫در ﻣﻠّﯽ ﮐﺮدن ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ«‪ ،‬ﻣﯽ ﺧﻮاﺳﺖ ﺗﺎ ﻣﺮزِ ﺷﻬﺎدت ﻃﻠﺒﯽ و اﯾﺜﺎر‪ ،‬ﭘﻴﺶ رَوَد‪.‬‬

‫» ﺑﺎ اﯾﻦ ﮐﻪ ﺻﻼح و ﺻﺮﻓﻪء ﺷﺨﺼﯽ ﻣﻦ در اﯾﻦ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺁن ]ﻓﺮﻣﺎن ﻋﺰل[ را ﺑﻬﺎﻧﻪ ﻗﺮار دهﻢ و دﺳﺖ از ﮐﺎر‬

‫ﺑﮑَـﺸَﻢ‪ ،‬ﻧﻈﺮ ﺑﻪ اﯾﻦ ﮐﻪ ﮐﻨﺎرﻩ ﺟﻮﺋﯽِ ﻣﻦ از ﮐﺎر ﺳﺒﺐ ﻣﯽ ﺷﺪ هﺪف ﻣﻠّﺖ اﯾﺮان از ﺑﻴﻦ ﺑﺮَوَد‪ ،‬اﺳﺘﻘﺎﻣﺖ ﮐﺮدم‬

‫و ﺁن ]ﻓﺮﻣﺎن ﻋﺰل[ را اﺟﺮا ﻧﻨﻤﻮدم« )ﺧﺎﻃﺮات و ﺗﺄﻣّﻼت‪ ،‬ص ‪(٢٩٣‬‬

‫ﺗﻮﻗﻴﻒ ﺳﺮهﻨﮓ ﻧﺼﻴﺮﯼ و اﻣﺘﻨﺎع دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق از اﺟﺮاﯼ ﻓﺮﻣﺎن ﺷﺎﻩ و دﺳﺘﮕﻴﺮﯼ دﮐﺘﺮ ﺣﺴﻴﻦ ﻓﺎﻃﻤﯽ – ﮐﻪ‬

‫ﺑﺎ ﺳﺮﻟﺸﮕﺮ زاهﺪﯼ دﺷﻤﻨﯽ ِ دﯾﺮﯾﻨﻪ داﺷﺖ ‪ -‬ﻋﻤﻼً رَوَﻧﺪِ اﻧﺘﻘﺎل ﯾﺎ ﺟﺎﺑﺠﺎﺋﯽ ﻣﺴﺎﻟﻤﺖ ﺁﻣﻴﺰِ ﻗﺪرت از دﮐﺘﺮ‬

‫ﻣﺼﺪّق ﺑﻪ ﺳﺮﻟﺸﮕﺮ زاهﺪﯼ را ﻣﺨﺘﻞ ﺳﺎﺧﺖ‪.‬‬

‫دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق ‪ -‬ﮐﻪ ﻗﺒﻼً ﺑﺮاﯼ ﺗﻌﻘﻴﺐ و دﺳﺘﮕﻴﺮﯼ ﺳﺮﻟﺸﮕﺮ زاهﺪﯼ‪ ،‬ﺑﺴﻴﺎر ﮐﻮﺷﻴﺪﻩ ﺑﻮد ‪ -‬اﯾﻨﮏ او را در هﻴﺄت‬

‫ﻧﺨﺴﺖ وزﯾﺮﯼ ﻣﯽ دﯾﺪ ﮐﻪ ﭼﻪ ﺑﺴﺎ ﺑﺮاﯼ ﺗﺨﻠّﻔﺎﺗﺶ )از ﺟﻤﻠﻪ ﭼﺎپ ‪ ٣١٢‬ﻣﻴﻠﻴﻮن ﺗﻮﻣﺎن اﺳﮑﻨﺎس ﻣﺤﺮﻣﺎﻧﻪ( وﯼ‬

‫را ﺑﻪ ﻣﺤﺎﮐﻤﻪ ﻣﯽ ﮐﺸﻴﺪ‪ ،‬و اﯾﻦ اﻣﺮ در ﮔﻤﺎن ﻣﺼﺪّق‪ ،‬ﺑﺮﺑﺎد رﻓﺘﻦِ ﺁن »وﺟﺎهﺖ ﻣﻠّﯽ« و اﻋﺘﺒﺎرﯼ ﺑﻮد ﮐﻪ ﻣﺼﺪّق‬

‫ﺣﺪود ﻧﻴﻢ ﻗﺮن ﺑﺮاﯼ ﺁن ﺗﻼش ﮐﺮدﻩ ﺑﻮد‪.‬‬

‫از اﯾﻦ ﮔﺬﺷﺘﻪ‪ ،‬ﻣﺼﺪّق‪ -‬ﺑﻌﻨﻮان ﯾﮏ »ﭘﻴﺸﻮا« و ﮐﺴﯽ ﮐﻪ در ﻣﺒﺎرزﻩ ﺑﺎ دوﻟﺖ اﻧﮕﻠﻴﺲ »ﻗﻬﺮﻣﺎن ﻣﻠﻞ‬

‫ﺷﺮق« ﻧﺎﻣﻴﺪﻩ ﺷﺪﻩ ﺑﻮد ‪ -‬ﻧﻤﯽ ﺧﻮاﺳﺖ ﮐﻪ ﺁﺳﺎن‪ ،‬ﺗﺴﻠﻴﻢ ﺷﺮاﯾﻂ ﺷﻮد و ﭼﻪ ﺑﺴﺎ ﮐﻪ هﻤﺎﻧﻨﺪ هﻤﻪء‬

‫ﻗﻬﺮﻣﺎﻧﺎن‪ ،‬ﻣﯽ ﺧﻮاﺳﺖ ﺗﺎ ﺑﺎ ﻏﺮور و ﻋﻈﻤﺖ ﻃﻠﺒﯽ‪ ،‬در ﺟﺪال ﺑﺎ دﺷﻤﻨﯽ ﺑﺰرگ ﺗﺮ از ﺧﻮﯾﺶ )ﻧﻪ ﺳﺮﻟﺸﮕﺮ‬

‫زاهﺪﯼ( ﺗﺴﻠﻴﻢ ﮔﺮدد‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﯾﮕﺮ‪ :‬دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق ﮐﻪ در ‪ ۵٠‬ﺳﺎل زﻧﺪﮔﯽ ﺳﻴﺎﺳﯽ ﺧﻮد ﺷﺨﺼﻴّﺖ هﺎﯼ‬
 ‫ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ اﯼ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻗﻮام اﻟﺴﻠﻄﻨﻪ را »ﻣﺎت« ﮐﺮدﻩ ﺑﻮد‪ ،‬اﯾﻨﮏ ﻧﻤﯽ ﺧﻮاﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ وزﯾﺮ ﮐﺸﻮر ﺳﺎﺑﻖ ﺧﻮد ‪-‬‬

‫ﺳﺮﻟﺸﮕﺮ زاهﺪﯼ‪ -‬ﺑﺒﺎزد‪ .‬ﺁﺧﺮﯾﻦ ﺳﺨﻨﺎن ﻣﺼﺪّق ﺑﻬﻨﮕﺎم ﻣﺤﺎﺻﺮﻩ – در ‪ ٢٨‬ﻣﺮداد ‪ – ٣٢‬ﺑﺴﻴﺎر ﭘُﺮﻣﻌﻨﺎ اﺳﺖ‪:‬‬

‫»دﮐﺘﺮ ﺻﺪﯾﻘﯽ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﯽ ﮐﺮد وﻗﺘﯽ ﺧﺎﻧﻪء دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق را ﻏﺎرت ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬وﯼ ﺑﻪ اﺗّﻔﺎق دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق و دﮐﺘﺮ‬

‫ﺷﺎﯾﮕﺎن ﻣﯽ روﻧﺪ از دﯾﻮار ﺑﺎﻻ‪ ،‬روﯼ ﭘﺸﺖ ﺑﺎم هﻤﺴﺎﯾﻪ در ﮔﻮﺷﻪ اﯼ ﻣﯽ ﻧﺸﻴﻨﻨﺪ‪ .‬دﮐﺘﺮ ﺷﺎﯾﮕﺎن ﻣﯽ ﮔﻮﯾﺪ‪:‬‬

‫»ﺑﺪ ﺷﺪ!«‪ .‬ﻣﺼﺪّق ﯾﮏ ﻣﺮﺗﺒﻪ از ﺟﺎ ﻣﯽ ﭘـَﺮَد و ﻣﯽ ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﭼﯽ ﺑﺪ ﺷﺪ؟ ﺑﺎﯾﺴﺘﻴﻢ اﯾﻦ اراذل و اوﺑﺎش ﻣﺎ را در‬

‫ﻣﺠﻠﺲ ﺳﺎﻗﻂ ﮐﻨﻨﺪ؟ در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﺣﺎﻻ دو اَﺑـَﺮﻗﺪرت ﻣﺎ را ﺳﺎﻗﻂ ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺧﻴﻠﯽ هﻢ ﺧﻮب ﺷﺪ‪ ،‬ﭼﯽ ﭼﯽ ﺑﺪ‬

‫ﺷﺪ؟!« )ﻣﺘﻴﻨﯽ‪ ،‬ﺻﺺ ‪ ،٣٧۵-٣٧۴‬ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از‪ :‬ﻧﺮاﻗﯽ‪ ،‬ﺻﺺ ‪.(١٩٢-١٩١‬‬

‫اﯾﻦ هﺎ ﻣﺴﺎﺋﻞ اﻧﺴﺎﻧﯽ‪ ،‬رواﻧﺸﻨﺎﺧﺘﯽ و ﺷﺨﺼﻴّﺘﯽ هﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺪ ﯾﺎ ﺧﻮب‪ ،‬در ﺁن دلِ ﺷﺐ و در ﺷﺮاﯾﻄﯽ‬

‫ﮐﻪ ﺑﺴﻴﺎرﯼ از ﯾﺎران ﻣﺼﺪّق از او ﺟﺪا ﺷﺪﻩ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ در روح و روان دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق ﺗﺄﺛﻴﺮ داﺷﺘﻪ‬

‫ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬

‫در هﺮ ﺣﺎل‪ ،‬دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق ‪ -‬ﺑﺮﺧﻼف اﺻﻞ ‪ ۶١‬ﻣﺘﻤّﻢ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ‪ ،(١) -‬ﺿﻤﻦ ﭘﻨﻬﺎن ﮐﺮدن ﻓﺮﻣﺎن ﻋﺰل‬

‫ﺧﻮﯾﺶ از وزﯾﺮان ﮐﺎﺑﻴﻨﻪ اش ﯾﺎ ﺑﯽ ﺁﻧﮑﻪ ﮐﻤﺘﺮﯾﻦ ﺳﺨﻨﯽ در اﯾﻦ ﺑﺎرﻩ اﺑﺮاز ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬در ﺑﺎﻣﺪاد ‪ ٢۵‬ﻣﺮداد ‪ ٣٢‬در‬

‫اﻗﺪاﻣﯽ ﻋَﺼَﺒﯽ و ﺷﺘﺎﺑﺰدﻩ‪ ،‬از ﻃﺮﯾﻖ رادﯾﻮ ﺗﻬﺮان ﺣﻮادث ﺷﺐ ﮔﺬﺷﺘﻪ را »ﮐﻮدﺗﺎﯼ ﻧﺎﻓﺮﺟﺎم ﻧﻈﺎﻣﯽِ‬

‫اﻓﺴﺮان ﮔﺎردِ ﺷﺎهﻨﺸﺎهﯽ« اﻋﻼم ﮐﺮد‪(٢) .‬‬

‫زﯾﺮﻧﻮﯾﺲ هـﺎ‪:‬‬

‫‪ -١‬اﺻﻞ ‪ ۶١‬ﻣﺘﻤّﻢ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ‪» :‬وزرا‪ ،‬ﻋﻼوﻩ ﺑﺮ اﯾﻨﮑﻪ ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﺋﯽ ﻣﺴﺌﻮل ﻣﺸﺎﻏﻞ ﻣﺨﺘﺼّﻪء وزارت ﺧﻮد‬

‫هﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ هﻴﺄتِ اﺗﻔﺎق ﻧﻴﺰ در ﮐﻠﻴﺎت اﻣﻮر‪ ،‬در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻣﺠﻠﺴﻴﻦ‪ ،‬ﻣﺴﺌﻮل و ﺿﺎﻣﻦِ اَﻋﻤﺎل ﯾﮑﺪﯾﮕﺮﻧﺪ«‪.‬‬

‫‪ -٢‬ﺑﺮاﯼ ﺁﮔﺎهﯽ از اﻋﻼﻣﻴﻪء دوﻟﺖ ﻣﺼﺪّق در ﺑﺎﻣﺪاد ‪ ٢۵‬ﻣﺮداد ‪ ٣٢‬ﻧﮕﺎﻩ ﮐﻨﻴﺪ ﺑﻪ‪ :‬ﻣﻮﺣّﺪ‪ ،‬ج ‪ ،٢‬ﺻﺺ ‪٨١٠ -٨٠٩‬‬

‫ﺑﺨﺶ ﭘﺎﻧﺰدهﻢ )‪:(٢‬‬

‫ﻃﺮح ﮐﻮدﺗﺎ و ﻓﺮﻣﺎن ﻋﺰل ﻣﺼﺪّق )‪(٢‬‬

 ‫* دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق‪ ،‬ﻗﺒﻼً – ﺑﺎرهﺎ – اﻧﺪﯾﺸﻪ و ارادﻩء ﺧﻮد – ﻣﺒﻨﯽ ﺑﺮ ردِّ ﻓﺮﻣﺎن ﻋﺰل ﺧﻮﯾﺶ – را اﺑﺮاز‬

‫ﮐﺮدﻩ ﺑﻮد‪.‬‬

‫* دﻩ هﺎ اﻓﺴﺮِ ﻋﻀﻮ ﺣﺰب ﺗﻮدﻩ در درون ارﺗﺶ‪ ،‬در واﻗﻊ‪ ،‬ﭼﺸﻢ و ﮔﻮش دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق ﻋﻠﻴﻪ هﺮﮔﻮﻧﻪ‬

‫ﮐﻮدﺗﺎ و ﺗﺤﺮّﮐﺎت ﻧﻈﺎﻣﯽ ﺑﻮدﻧﺪ!‬

‫* ﺑﺮ اﺳﺎس اﺳﻨﺎد ﺳﺎزﻣﺎن ﺳﻴﺎ‪ :‬ﮐﻮدﺗﺎﭼﻴﺎن‪ ،‬ﻓﺎﻗﺪ ﮐﻤﺘﺮﯾﻦ ﺗﺪارﮐﺎت ﻻزم ﺑﺮاﯼ اﺟﺮاﯼ ﮐﻮدﺗﺎ ﺑﻮدﻧﺪ‬

‫و ﺑﻬﻤﻴﻦ ﺟﻬﺖ؛ در ﺁﻏﺎزِ ﻋﻤﻠﻴّﺎت‪ ،‬ﻣﻌﻠﻮم ﺷﺪ ﮐﻪ » هﻤﻪ ﭼﻴﺰ ﺑﺎ اِﺷﮑﺎل ﻣﻮاﺟﻪ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ«!‬

‫اﺑﻼغ ﻓﺮﻣﺎن ﻋﺰل ﻣﺼﺪّق در ﻧﻴﻤﻪء ﺷﺐِ ‪ ٢۵‬ﻣﺮداد ‪ ٣٢‬ﺗﻮﺳﻂ ﺳﺮهﻨﮓ ﻧﺼﻴﺮﯼ ‪ -‬ﺁﻧﻬﻢ ﺑﻪ هﻤﺮاﻩ ‪ ۵-۴‬اﻓﺴﺮ و‬

‫ﮔﺮوهﯽ ﺳﺮﺑﺎز‪ -‬ﺑﺎﻋﺚ ﺑﺤﺚ هﺎ و ﮔﻤﺎﻧﻪ زﻧﯽ هﺎﯼ ﻓﺮاواﻧﯽ درﺑﺎرﻩء »وﻗﻮع ﮐﻮدﺗﺎ« و ﺗﺮدﯾﺪ در »اﺻﺎﻟﺖ ﻓﺮﻣﺎن‬

‫ﻋﺰل« ﮔﺮدﯾﺪﻩ ﮐﻪ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق ﻧﻴﺰ ‪ -‬در ﻣﺤﮑﻤﻪء ﻧﻈﺎﻣﯽ ‪ -‬ﺑﻪ ﺁن اﺷﺎرﻩ ﮐﺮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬در اﯾﻦ ﺑﺎرﻩ ﻣﯽ ﺗﻮان دو‬

‫ﻣﺴﺌﻠﻪ را ‪ -‬ﺑﻄﻮر ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ ‪ -‬ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﯽ ﻗﺮار داد‪:‬‬

‫‪ .١ -١‬اﺑﻼغ ﻓﺮﻣﺎن ﻋﺰل ﻣﺼﺪّق در ﻧﻴﻤﻪ ﺷﺐ‬

‫‪ .٢ -٢‬وﻗﻮع ﮐﻮدﺗﺎ‬

‫اﻟﻒ‪ :‬ﺁراﯾﺶ ﻧﻴﺮوهﺎﯼ ﻧﻈﺎﻣﯽ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق‬

‫ب‪ :‬ﺁراﯾﺶ ﻧﻴﺮوهﺎﯼ ﻧﻈﺎﻣﯽ ﮐﻮدﺗﺎﭼﻴﺎن‬

‫‪ -١‬ﻓﺮﻣﺎن ﻋﺰل دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق‪:‬‬

‫ﻣﺤﻤﺪرﺿﺎ ﺷﺎﻩ ﻣﯽ ﻧﻮﯾﺴﺪ‪» :‬در ‪ ٢٢‬ﻣﺮداد ﺳﺎل ‪ ،١٣٣٢‬اﺣﮑﺎم اﻧﻔﺼﺎل ﻣﺼﺪّق از ﻣﻘﺎم ﻧﺨﺴﺖ وزﯾﺮﯼ و‬

‫اﻧﺘﺼﺎب ﺳﺮﻟﺸﮕﺮ زاهﺪﯼ ﺑﺠﺎﯼ وﯼ را اﻣﻀﺎء ﮐﺮدم و ﻣﺄﻣﻮرﯾﺖ ﺧﻴﻠﯽ دﻗﻴﻖ اﺑﻼغ اﺣﮑﺎم را ﺑﻪ ﺳﺮهﻨﮓ ﻧﻌﻤﺖ‬

‫اﷲ ﻧﺼﻴﺮﯼ ‪ -‬ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻩ ﮔﺎرد ﺷﺎهﻨﺸﺎهﯽ‪ -‬ﻣﺤﻮّل ﻧﻤﻮدم‪ .‬ﺷﺮح اﺗّﻔﺎﻗﺎﺗﯽ ﮐﻪ ﺑﺮاﯼ ﺳﺮهﻨﮓ ﻧﺼﻴﺮﯼ در اﻧﺠﺎم اﯾﻦ‬

‫ﻣﺄﻣﻮرﯾﺖ‪ ،‬ﭘﻴﺶ ﺁﻣﺪﻩ ﺑﻮد‪ ،‬ﺣﮑﺎﯾﺖِ »ﺳﻪ ﺗﻔﻨﮕﺪارِ« ﺁﻟﮑﺴﺎﻧﺪر دوﻣﺎ را ﺑﻴﺎد ﻣﻦ ﻣﯽ ﺁوَرَد‪ ،‬ﺑﺎ اﯾﻦ ﺗﻔﺎوت ﮐﻪ داﺳﺘﺎنِ‬

‫دوﻣﺎ‪ ،‬اﻓﺴﺎﻧﻪ اﯼ ﺑﻴﺶ ﻧﻴﺴﺖ وﻟﯽ ﻣﺎﺟﺮاﯼ ﺳﺮهﻨﮓ ﻧﺼﻴﺮﯼ ﯾﮑﯽ از وﻗﺎﯾﻊ ﺣﻘﻴﻘﯽ ﺗﺎرﯾﺦ ﻣﻌﺎﺻﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫ﭘﺲ از ﺁﻧﮑﻪ ﺳﺮهﻨﮓ ﻧﺼﻴﺮﯼ از راﻣﺴﺮ ﺑﻪ ﮐﺎخ ﺳﻌﺪﺁﺑﺎد رﺳﻴﺪ‪ ،‬اﺑﺘﺪاء ﻋﺎزم اﺑﻼغ ﻓﺮﻣﺎن ﻣﻦ ﺑﻪ ﺳﺮﻟﺸﮕﺮ‬

‫زاهﺪﯼ ﮔﺮدﯾﺪ‪ .‬ﺑﺎﯾﺪ اﯾﻦ ﻧﮑﺘﻪ را ﯾﺎدﺁور ﺷﻮم ﮐﻪ زاهﺪﯼ از ﻃﺮﻓﺪاران ﻧﺰدﯾﮏ ﻣﺼﺪّق و زﻣﺎﻧﯽ وزﯾﺮ داﺧﻠﻪء دوﻟﺖ او‬

‫ﺑﻮد و در اواﯾﻞ دوران زﻣﺎﻣﺪارﯼ رزم ﺁراء‪ ،‬ﺳِﻤﺖِ رﯾﺎﺳﺖ ﮐﻞ ﺷﻬﺮﺑﺎﻧﯽ را داﺷﺘﻪ و در اﻧﺘﺨﺎب ﻣﺠﺪّد ﻣﺼﺪّق ﺑﻪ‬

‫ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﯽ ﻣﺠﻠﺲ‪ ،‬ﮐﻮﺷﺶ هﺎ ﮐﺮدﻩ ﺑﻮد‪ .‬زاهﺪﯼ در ﺁن ﻣﻮﻗﻊ در ﻧﺰدﯾﮑﯽ هﺎﯼ ﺗﻬﺮان ]ﻣﺨﻔﯽ[ ﺑﻮد وﻟﯽ ﺟﺰ‬

‫ﭼﻨﺪ ﺗﻦ از دوﺳﺘﺎن ﻧﺰدﯾﮑﺶ‪ ،‬ﮐﺴﯽ از ﻣﺤﻞ اﻗﺎﻣﺖ وﯼ ‪ -‬ﮐﻪ هﺮروزﻩ ﺁن را ﻋﻮض ﻣﯽ ﮐﺮد ‪ -‬اﻃﻼع ﻧﺪاﺷﺖ‪،‬‬

‫ﺑﯽ روﯾّـــﻪء ﻣﺼﺪّق اﻧﺘﻘﺎد ﮐﺮدﻩ ﺑﻮد و ﯾﮑﺒﺎر دﺳﺘﮕﻴﺮ ﺷﺪﻩ و ﭘﺲ از ﺁزادﯼ‪ ،‬ﭼﻮن‬ ‫زﯾﺮا او ﺑﯽ ﭘﺮوا از ﻋﻤﻠﻴّﺎت‬

‫ﺗﺄﻣﻴﻦ ﺟﺎﻧﯽ ﻧﺪاﺷﺖ‪ ،‬در ﻣﺠﻠﺲ ﻣﺘﺤﺼّﻦ ﮔﺮدﯾﺪﻩ ﺑﻮد‪ .‬ﭘﺲ از ﺗﺮﮎ ﺗﺤﺼّﻦ‪ ،‬ﻧﺎﮔﺰﯾﺮ ﺑﻮد در ﺧﻔﺎ ﺑﺴﺮ ﺑَﺮَد‪.‬‬

‫ﺳﺮهﻨﮓ ﻧﺼﻴﺮﯼ ﺑﺎ ﮐﻤﮏِ واﺳﻄﻪ هﺎﯼ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﻪ ﺳﺮﻟﺸﮕﺮ زاهﺪﯼ دﺳﺘﺮﺳﯽ ﯾﺎﻓﺘﻪ و ﻓﺮﻣﺎن ﻣﺮا ﺑﻪ وﯼ‬

‫اﺑﻼغ ﻧﻤﻮد ‪ ....‬زاهﺪﯼ ﺑﻪ ﺳﺮهﻨﮓ ﻧﺼﻴﺮﯼ دﺳﺘﻮر دادﻩ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺣﺘّﯽ اﻻﻣﮑﺎن‪ ،‬ﻓﺮﻣﺎن را ﺑﺪون‬

‫واﺳﻄﻪ ﺑﻪ ﺷﺨﺺِ ﻣﺼﺪّق اﺑﻼغ ﮐﻨﺪ و رﺳﻴﺪ درﯾﺎﻓﺖ دارد ﺗﺎ ﻧﺘﻮاﻧﺪ ﺑﻌﺪاً وﺻﻮل ﺁﻧﺮا ﻣﻨﮑﺮ ﺷﻮد‪.‬‬

‫ﺿﻤﻨﺎً ﺧﻮدِ ﻣﻦ ﻧﻴﺰ ﻗﺒﻼً ﺑﻪ ﻧﺼﻴﺮﯼ ﺗﺄﮐﻴﺪ ﮐﺮدﻩ ﺑﻮدم ﻣﺮاﻗﺐ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ هﻴﭽﮕﻮﻧﻪ ﺁﺳﻴﺒﯽ ﺑﻪ ﻣﺼﺪّق وارد ﻧﻴﺎﯾﺪ«‪.‬‬

‫)ﻣﺄﻣﻮرﯾﺖ ﺑﺮاﯼ وﻃﻨﻢ‪ ،‬ص ‪(١٧٩‬‬

‫اﯾﻦ ﺗﻮﺻﻴﻪ ﯾﺎ ﺳﻔﺎرش ﺷﺎﻩ ‪ -‬در ﺗﻮﺟّﻪ ﺑﻪ ﺳﻼﻣﺘﯽ ﻣﺼﺪّق و ﺁﺳﻴﺐ ﻧﺮﺳﺎﻧﺪن ﺑﻪ وﯼ ‪ -‬ﺣﻘﻴﻘﺘﯽ ﺑﻮدﻩ ﮐﻪ ﻣﺎ‬

‫ﻗﺒﻼً ﻧﻴﺰ ﺷﺎهﺪ ﺁن ﺑﻮدﯾﻢ ﺑﻄﻮرﯾﮑﻪ در ﻣﻼﻗﺎت و ﮔﻔﺘﮕﻮ ﺑﺎ ﺳﻔﻴﺮ ﺁﻣﺮﯾﮑﺎ در اﯾﺮان‪ ،‬ﺷﺎﻩ ﺿﻤﻦ ردِّ ﮐﻮدﺗﺎ ﻋﻠﻴﻪ‬

‫ﻣﺼﺪّق‪ ،‬ﺑﻪ هﻨﺪرﺳﻮن ﺗﺄﮐﻴﺪ ﮐﺮدﻩ ﺑﻮد‪:‬‬

‫» ‪ ...‬زﻧﺪاﻧﯽ ﮐﺮدن ﻣﺼﺪّق ﯾﺎ ﺣﺘّﯽ ﻣﺮگ او ﺑﻪ دﺳﺖ ﺑﻠﻮاﺋﻴﺎن ﺗﻬﺮان‪ ،‬از ﻣﺼﺪّق ﯾﮏ ﺷﻬﻴﺪ ﺧﻮاهﺪ ﺳﺎﺧﺖ و‬

‫ﺳﺮﭼﺸﻤﻪء دردﺳﺮهﺎﯼ ﺟﺪّﯼ در ﺁﯾﻨﺪﻩ ﺧﻮاهﺪ ﺷﺪ« )ﮔﺰارش هﻨﺪرﺳﻮن‪ ،‬ﺑﺘﺎرﯾﺦ ‪ ١۴‬ﻣﻪ ‪٢۴ =١٩۵٣‬‬

‫اردﯾﺒﻬﺸﺖ ‪ ،١٣٣٢‬ﺷﻤﺎرﻩء ﺗﻠﮕﺮاف ‪(1953-5/788.00‬‬

‫ﺑﺪﯾﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‪ ،‬ﻓﺮﻣﺎن ﻋﺰل ﻣﺼﺪّق ‪ -‬ﮐﻪ در ﺗﺎرﯾﺦ ‪ ٢٢‬ﻣﺮداد اﻣﻀﺎء ﺷﺪﻩ ﺑﻮد ‪ -‬ﺑﻪ ﻋﻠّﺖ اﺧﺘﻔﺎء ﺳﺮﻟﺸﮕﺮ زاهﺪﯼ‬

‫و ﻋﺪم دﺳﺘﺮﺳﯽ ﺑﻪ وﯼ‪ ،‬دو روز ﺑﻌﺪ ﺑﻪ او اﺑﻼغ ﻣﯽ ﺷﻮد و ﺳﭙﺲ ‪ -‬ﺑﺮاﯼ ﺟﻠﻮﮔﻴﺮﯼ از اﺗﻼف وﻗﺖِ ﺑﻴﺸﺘﺮ‪ ،‬در‬

‫هﻤﺎن ﺷﺐِ ‪ ٢۴‬ﻣﺮداد‪ ،‬ﺳﺮهﻨﮓ ﻧﺼﻴﺮﯼ ﺟﻬﺖ اﺑﻼغ ﻓﺮﻣﺎن ﺷﺎﻩ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺎﻧـﻪء دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق رواﻧﻪ ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬اﺑﻼغ‬

‫ﻓﺮﻣﺎن ﺷﺎﻩ ﺗﻮﺳّﻂ ﺷﺨﺺِ ﺳﺮهﻨﮓ ﻧﺼﻴﺮﯼ‪ ،‬ﻣُﺴﻠّﻤﺎً ﺑﻪ اﯾﻦ ﻋﻠّﺖ ﺑﻮدﻩ ﺗﺎ اﻋﺘﺒﺎر‪ ،‬اهﻤﻴّﺖ و اﺻﺎﻟﺖ‬

‫ﻓﺮﻣﺎن ﺷﺎﻩ ﺑﻪ ﻣﺼﺪّق ﯾﺎدﺁورﯼ ﺷﻮد ﭼﺮا ﮐﻪ در ﺁن هﻨﮕﺎم ‪ -‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟّﻪ ﺑﻪ ﺳﻔﺮِ ﺗﺎﺑﺴﺘﺎﻧﻪء ﺷﺎﻩ ﺑﻪ‬

‫»ﮐﻼردﺷﺖ« )راﻣﺴﺮ( ‪ -‬ﺳﺮهﻨﮓ ﻧﺼﻴﺮﯼ ‪ -‬ﺑﻌﻨﻮان رﺋﻴﺲ ﮔﺎرد ﺳﻠﻄﻨﺘﯽ‪ -‬ﺑﻴﺶ از هﺮ ﺷﺨﺺِ دﯾﮕﺮﯼ ﺑﻪ ﺷﺎﻩ‪،‬‬

‫ﻧﺰدﯾﮏ و ﺑﺎ او در ارﺗﺒﺎط ﺑﻮد‪ .‬از اﯾﻦ ﮔﺬﺷﺘﻪ‪،‬‬

‫‪ -‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟّﻪ ﺑﻪ ﻗﻄﻊ رﻓﺖ و ﺁﻣﺪِ رﺟﺎل ﺳﻴﺎﺳﯽِ ﻣﺨﺎﻟﻒ ﻣﺼﺪّق در ﻧﺰد ﺷﺎﻩ )ﻃﺒﻖ ﺗﻮاﻓﻘﻨﺎﻣﻪء ‪ ۵‬ﺑﻬﻤﻦ ‪،(١٣٣١‬‬

‫‪ -‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟّﻪ ﺑﻪ ﻗﻄﻊ ﮐﺎﻣﻞ راﺑﻄﻪء ﻣﺼﺪّق ﺑﺎ ﺷﺎﻩ ﭘﺲ از واﻗﻌــﻪء ﻧﻬﻢ اﺳﻔﻨﺪ‪،‬‬
 ‫‪ -‬و ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻓﻘﺪان ارﺗﺒﺎط ﺳﺮان ﻣﻬّﻢ ﺟﺒﻬــﻪء ﻣﻠّﯽ ﺑﺎ ﻣﺼﺪّق‪،‬‬

‫ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﯽ رﺳﻴﺪ ﮐﻪ اﺑﻼغ ﻓﺮﻣﺎن ﻋﺰل ﻣﺼﺪّق در ﻃﻮل روز ‪ -‬ﺑﺎرِ دﯾﮕﺮ‪ -‬ﺑﺎﻋﺚ ﺑﺴﻴﺞ ﺑﻠﻮاﺋﻴﺎن و ﻣﻮﺟﺐ ﺁﺷﻮب هﺎ‬

‫و ﺁﺷﻔﺘﮕﯽ هﺎ ﮔﺮدد‪.،‬‬

‫اﯾﻦ ﮔﻤﺎن‪ ،‬زﻣﺎﻧﯽ ﺗﻘﻮﯾﺖ ﻣﯽ ﺷﻮد ﮐﻪ ﺑﻴﺎد ﺁورﯾﻢ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق ﭼﻨﺪﯾﻦ روز ﭘﻴﺶ از ﻋﺰل ﺧﻮﯾﺶ‪ ،‬در ﮔﻔﺘﮕﻮ ﺑﺎ‬

‫ﺣﺴﻴﻦ ﻣﮑّﯽ و ﮐﺮﯾﻢ ﺳﻨﺠﺎﺑﯽ‪ ،‬اﻧﺪﯾﺸﻪ و ارادﻩء ﺧﻮد ﻣﺒﻨﯽ ﺑﺮ ردّ ﻓﺮﻣﺎن ﻋﺰل ﺧﻮد را اﺑﺮاز ﮐﺮدﻩ ﺑﻮد‪.‬‬

‫ﺑﻪ رواﯾﺖ ﺣﺴﻴﻦ ﻣﮑّﯽ‪:‬‬

‫» وﻗﺘﯽ ]از ﻧﺰد ﺷﺎﻩ[ ﺑﺮﮔﺸﺘﻢ ﻧﺰدِ ﻣﺼﺪّق‪ ،‬ﺑﻪ او ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﺁﻗﺎﯼ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق! اﯾﻦ ﺷﺨﺺ ]ﺷﺎﻩ[ ﺗﺎ ﺣﺎﻻ ﻣﺜﻞِ ﻣﻮم‬

‫در دﺳﺖ ﺷﻤﺎ ﺑﻮدﻩ و هﺮ ﭼﻪ ﮔﻔﺘﻴﺪ اﻧﺠﺎم دادﻩ ‪ ...‬ﺣﺎﻻ ﭼﺮا ﺑﻮدﺟــﻪء درﺑﺎر را زدﯾﺪ؟ ‪ ...‬ﮐﺎرﯼ ﻧﮑﻨﻴﺪ ﮐﻪ ﺑﺮود و ﺑﺎ‬

‫ﺧﺎرﺟﯽ هﺎ ﺳﺎزش ﮐﻨﺪ و ﺑﺎ ﯾﮏ ﮐﻮدﺗﺎ ﺷﻤﺎ را ﺳﺮﻧﮕﻮن ﮐﻨﺪ ‪] ...‬ﻣﺼﺪّق[ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺁن ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﮐﻮدﺗﺎ‬

‫ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻦ ﺑﺎ ﻟﮕﺪ او را ﺑﻴﺮون ﻣﯽ ﮐﻨﻢ«‪ ،‬هﻤﻴﻦ ﻣﻄﻠﺐ را ﺑﻪ دﮐﺘﺮ ﻣُﻌﻈّﻤﯽ )رﺋﻴﺲ ﻣﺠﻠﺲ( و هﻤﻴﻦ ﻃﻮر ﺑﻪ‬

‫ذُﮐﺎﺋﯽ و ﯾﮑﯽ از وﮐﻼﯼ دورﻩء ﭼﻬﺎردهﻢ و هﻔﺪهﻢ هﻢ ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬ﺁن وﮐﻴﻞ ﺑﻪ ﻣﺼﺪّق ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد‪ :‬ﺁﻗﺎ! اﺣﻤﺪ ﺷﺎﻩ‬

‫]در ﺗﻌﻄﻴﻠﯽ ﺑﻴﻦ ﻣﺠﻠﺲ ﺳﻮم و ﭼﻬﺎرم[ ﭘﻨﺞ رﺋﻴﺲ اﻟﻮزراء را ﻋﻮض ﮐﺮد ‪ ...‬اﯾﻦ ]ﻣﺤﻤﺪرﺿﺎ ﺷﺎﻩ[ ﮐﻪ دﯾﮕﺮ از او‬

‫ﺑﺪﺗﺮ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺷﻤﺎ اﮔﺮ ﻣﺠﻠﺲ را ﻣﻨﺤﻞ ﮐﻨﻴﺪ‪ ،‬ﻣُﺴﻠّﻢ ﺑﺪاﻧﻴﺪ ﮐﻪ ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ روﻣﺎﻧﻮف ]ﺧﺎﻧﺪان ﺳﻠﻄﻨﺘﯽ‬

‫روﺳﻴﻪ[ دﭼﺎر ﺧﻮاهﻴﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﺧﻼﺻﻪ‪ ،‬ﻣﺼﺪّق اﯾﻨﻘﺪر ﻣﻐﺮور ﺑﻮد«‪) .‬ﻣﮑّﯽ‪ ،‬ج‪ ،١‬ﺻﺺ ‪١٩٧-١٩۶‬؛ ﻣﺘﻴﻨﯽ‪ ،‬ص ‪(٣۴٨‬‬

‫ﮐﺮﯾﻢ ﺳﻨﺠﺎﺑﯽ )ﺣﻘﻮﻗﺪان و وزﯾﺮ ﻓﺮهﻨﮓ ﮐﺎﺑﻴﻨــﻪء ﻣﺼﺪّق( ﻧﻴﺰ ﺑﻪ او ﯾﺎدﺁور ﺷﺪﻩ ﺑﻮد‪:‬‬

‫‪ ... » -‬اﮔﺮ ﺷﻤﺎ ﻣﺠﻠﺲ را ﺑﺒﻨﺪﯾﺪ‪ ،‬در ﻏﻴﺎب ﺁن‪ ،‬ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺑﺎ دو وﺿﻊ ﻣﻮاﺟﻪ ﺷﻮﯾﺪ‪ :‬ﯾﮑﯽ اﯾﻦ ﮐﻪ ﻓﺮﻣﺎن ﻋﺰل‬

‫ﺷﻤﺎ از ﻃﺮف ﺷﺎﻩ ﺻﺎدر ﺑﺸﻮد‪ ،‬دﯾﮕﺮ اﯾﻦ ﮐﻪ ﺑﺎ ﯾﮏ ﮐﻮدﺗﺎ ﻣﻮاﺟﻪ ﺷﻮﯾﺪ‪ ،‬ﺁن وﻗﺖ ﭼﻪ ﻣﯽ ﮐﻨﻴﺪ؟‬

‫]ﻣﺼﺪّق[ ﮔﻔﺖ‪ » :‬ﺷﺎﻩ‪ ،‬ﻓﺮﻣﺎن ﻋﺰل ﻣﺮا ﻧﻤﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺪهﺪ و ﺑﺮ ﻓﺮض هﻢ ﺑﺪهﺪ ﻣﺎ ﺑﻪ او ﮔﻮش ﻧﻤﯽ‬

‫ﮐﻨﻴﻢ ‪.«...‬‬

‫ﺳﻨﺠﺎﺑﯽ ‪ -‬ﺑﻌﻨﻮان ﯾﮏ ﺣﻘﻮﻗﺪان ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ ‪ -‬در ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ اﯾﻦ ﺳﺌﻮال ﮐﻪ ﺁﯾﺎ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ‪ ،‬در‬

‫ﻏﻴﺎب ﻣﺠﻠﺴﻴﻦ‪ ،‬ﺷﺎﻩ ﺣﻖّ ِ ﺻﺪورِ ﻓﺮﻣﺎن ﻋﺰل ﻧﺨﺴﺖ وزﯾﺮ را دارد؟ ﭘﺎﺳﺦ ﻣﯽ دهﺪ‪] :‬ﺷﺎﻩ ﺣﻖ ﺻﺪور ﻋﺰل‬

‫ﻧﺨﺴﺖ وزﯾﺮ را[ دارد! )ﺳﻨﺠﺎﺑﯽ‪ ،‬ص ‪١٣۶-١٣۴‬؛ ﻣﺘﻴﻨﯽ‪ ،‬ص ‪(٣۵۴‬‬

‫ﺑﺪﯾﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ اﺳﺘﻨﺒﺎط ﻣﯽ ﺷﻮد ﮐﻪ ﻓﺮﻣﺎن ﻋﺰل ﻣﺼﺪّق‪ ،‬ﺣﺘّﯽ اﮔﺮ در وﺳﻂ روز ﻧﻴﺰ ﺑﻪ وﯼ اﺑﻼغ ﻣﯽ ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺎ‬

‫اﻣﺘﻨﺎع و ﻋﺪم اﻃﺎﻋﺖ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق روﺑﺮو ﻣﯽ ﮔﺮدﯾﺪ‪.‬‬

‫‪ -٢‬وﻗﻮع ﮐﻮدﺗﺎ‬
 ‫در روزهﺎﯼ ‪ ٢٣ ،٢٢ ،٢١ ،٢٠ ،١٩ ،١٨‬و ‪ ٢۴‬ﻣﺮداد‪ ،‬اﺧﺒﺎر و ﺷﺎﯾﻌﺎت ﮔﺴﺘﺮدﻩ اﯼ ﻣﺒﻨﯽ ﺑﺮ اﺣﺘﻤﺎل »وﻗﻮع‬

‫ﮐﻮدﺗﺎ« در ﻧﺸﺮﯾﺎت و روزﻧﺎﻣﻪ هﺎﯼ هﻮادار ﻣﺼﺪّق ‪ -‬و ﺧﺼﻮﺻﺎً در ﻧﺸﺮﯾﺎت ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺣﺰب ﺗﻮدﻩ ‪ -‬ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪﻩ ﺑﻮد‬

‫ﺑﻄﻮرﯾﮑﻪ روزﻧﺎﻣﻪء »ﺑﺴﻮﯼ ﺁﯾﻨﺪﻩ« )واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﺣﺰب ﺗﻮدﻩ( ﺿﻤﻦ هﺸﺪارِ وﻗﻮع ﮐﻮدﺗﺎ‪ ،‬ﺣﺘّﯽ اﺳﺎﻣﯽ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪهﺎن‬

‫و اﻓﺴﺮان ﮐﻮدﺗﺎﮔﺮ را ﺑﻪ ﺗﻔﺼﻴﻞ ﻣﻨﺘﺸﺮ ﮐﺮدﻩ ﺑﻮد‪ .‬دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق ﻧﻴﺰ در اﯾﻦ ﺑﺎرﻩ ﻣﯽ ﮔﻮﯾﺪ‪:‬‬

‫»در روزهﺎﯼ ‪ ١٩‬و ‪ ٢٠‬ﻣﺮداد‪ ،‬ﻋﺪﻩ اﯼ از اﺷﺨﺎﺻﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﻨﺰل ﻣﻦ ﻣﯽ ﺁﻣﺪﻧﺪ اﻇﻬﺎر ﻣﯽ ﻧﻤﻮدﻧﺪ ﮐﻪ‪ :‬درﺑﺎر در‬

‫ﺧﻴﺎل ﮐﻮدﺗﺎﺳﺖ‪ .‬روز دوﺷﻨﺒﻪ ‪ ٢٢‬ﻣﺮداد‪ ،‬اﺧﺒﺎرِ ﮐﻮدﺗﺎ ﺑﻪ ﺣﺪِّ اِﺷﺒﺎع رﺳﻴﺪﻩ ﺑﻮد‪) «.‬ﻣﺼﺪّق در ﻣﺤﮑﻤﻪء‬

‫ﻧﻈﺎﻣﯽ‪ ،‬ج ‪ ،١‬ص ‪.(١٣١‬‬

‫دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق ﺑﺎ ﮔﻔﺘﮕﻮ ﺑﺎ ﮐﺮﯾﻢ ﺳﻨﺠﺎﺑﯽ ﻣﺒﻨﯽ ﺑﺮ اﻣﮑﺎن وﻗﻮع ﮐﻮدﺗﺎ ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد‪:‬‬

‫‪ »-‬اﻣﺎ‪ ،‬اﻣﮑﺎن ﮐﻮدﺗـﺎ !‪ ،‬ﻗﺪرت ﺣﮑﻮﻣﺖ در دﺳﺖِ ﻣﺎﺳﺖ و ﺧﻮدﻣﺎن از ﺁن ]ﮐﻮدﺗﺎ[ ﺟﻠﻮﮔﻴﺮﯼ ﻣﯽ‬

‫ﮐﻨﻴﻢ« )ﺳﻨﺠﺎﺑﯽ‪ ،‬ص ‪١٣۵-١٣۴‬؛ ﻣﺘﻴﻨﯽ‪ ،‬ص ‪.(٣۵۴‬‬

‫اﻟﻒ – ﺁراﯾﺶ ﻧﻴﺮوهﺎﯼ ﻧﻈﺎﻣﯽ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق‪:‬‬

‫ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺣﮑﻮﻣﺖ ‪ ٢٨‬ﻣﺎهـﻪء دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق‪ ،‬ﺗﺤﺖ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻧﻈﺎﻣﯽ و ﻣﺮاﻗﺒﺖ هﺎﯼ ﺷﺪﯾﺪ اﻣﻨﻴّﺘﯽ ﮔﺬﺷﺖ‪ .‬دﮐﺘﺮ‬

‫ﻣﺼﺪّق ‪ -‬ﺑﻌﻨﻮان ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻩء ارﺗﺶ و وزﯾﺮ دﻓﺎع ‪ -‬ﺗﻤﺎم ﻧﻴﺮوهﺎﯼ ارﺗﺸﯽ و اﻧﺘﻈﺎﻣﯽ و ﺷﻬﺮﺑﺎﻧﯽ و ژاﻧﺪارﻣﺮﯼ را در‬

‫اﺧﺘﻴﺎر داﺷﺖ و رﺋﻴﺲ ﺳﺘﺎد ارﺗﺶ )ﺳﺮﺗﻴﭗ رﯾﺎﺣﯽ( ﻧﻴﺰ ﻣﻨﺘﺨﺐِ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق و هﻮادار و وﻓﺎدار وﯼ ﺑﻮد‪ ،‬در‬

‫ﭼﻨﺎن ﺷﺮاﯾﻄﯽ‪ ،‬از روزهﺎﯼ ﭘﻴﺶ‪ ،‬اﻗﺎﻣﺘﮕﺎﻩ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق ﺑﺎ اﻣﮑﺎﻧﺎت دﻓﺎﻋﯽ و اﻣﻨﻴّﺘﯽ‪ ،‬ﺷﺪﯾﺪاً ﻣﺤﺎﻓﻈﺖ ﻣﯽ‬

‫ﺷﺪ‪ .‬از اﯾﻦ ﮔﺬﺷﺘﻪ‪ ،‬دﻩ هﺎ اﻓﺴﺮِ ﻋﻀﻮ ﺣﺰب ﺗﻮدﻩ در درون ارﺗﺶ‪ ،‬در واﻗﻊ‪ ،‬ﭼﺸﻢ و ﮔﻮش دﮐﺘﺮ‬

‫ﻣﺼﺪّق ﻋﻠﻴﻪ هﺮﮔﻮﻧﻪ ﮐﻮدﺗﺎ و ﺗﺤﺮّﮐﺎت ﻧﻈﺎﻣﯽ ﺑﻮدﻧﺪ‪) .‬ﻧﮕﺎﻩ ﮐﻨﻴﺪ ﺑﻪ رواﯾﺖ ﺑﺎﺑﮏ اﻣﻴﺮﺧﺴﺮوﯼ‪ ،‬ﺻﺺ‬

‫‪.(۵٣۴-۵٢۴‬‬

‫ﺑﻪ رواﯾﺖ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق‪:‬‬

‫‪ » -‬ﻣﻦ از رﺋﻴﺲ ﺳﺘﺎد ارﺗﺶ ]ﺳﺮﺗﻴﭗ رﯾﺎﺣﯽ[ ﭘﺮﺳﻴﺪم ﮐﻪ در اﯾﻦ ﺑﺎب ]ﮐﻮدﺗﺎ[ ﭼﻪ اﻗﺪاﻣﯽ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ‬

‫ﮐﻮدﺗﺎ ﺻﻮرت وﻗﻮع ﭘﻴﺪا ﻧﮑﻨﺪ؟ اﯾﺸﺎن ﺑﺎز ﺟﻮاب دادﻧﺪ‪ :‬ﺗﻤﺎم اﺣﺘﻴﺎﻃﺎت ﻻزﻣﻪ ﺷﺪﻩ‪ ،‬ﺟﺎﯼ ﻧﮕﺮاﻧﯽ ﻧﻴﺴﺖ ‪...‬‬

‫ﭼﻨﺪ ﻣﺮﺗﺒﻪ از ﺁﻗﺎﯼ ﺳﺮﺗﻴﭗ رﯾﺎﺣﯽ رﺋﻴﺲ ﺳﺘﺎد ﺳﺌﻮال ﮐﺮدم ﮐﻪ وﺿﻌﻴّﺖ ﺧﺎﻧـﻪء ﻣﻦ در ﭼﻪ ﺣﺎﻟﯽ اﺳﺖ؟‬

‫اﯾﺸﺎن ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺑﻪ هﻴﭻ وﺟﻪ ﺟﺎﯼ ﻧﮕﺮاﻧﯽ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺷﺐ هﺎ در اوّلِ ﺑﻌﻀﯽ از ﺧﻴﺎﺑﺎن هﺎ ﮐﻪ ﻣﻨﺘﻬﯽ ﺑﻪ ﺧﺎﻧـﻪء‬

‫ﻣﻦ ﻣﯽ ﺷﺪ‪ ،‬ﮐﺎﻣﻴﻮن در ﻋﺮضِ ﺟﺎدﻩ ﻣﯽ ﮔﺬارﻧﺪ ﮐﻪ اﮔﺮ ﺟﻤﻌﻴّﺖ هﺎ رو ﺑﻪ ﺧﺎﻧـﻪء ﻣﻦ ﺑﻴﺎﯾﻨﺪ‪ ،‬دوﭼﺮﺧﻪ‬

‫ﺳﻮارانِ ﻣﻮاﻇﺐ‪ ،‬ﺑﻪ ﻗﻮاﯼ اﻧﺘﻈﺎﻣﻴّﻪ اﻃﻼع دهﻨﺪ ]ﺗﺎ[ ﺁﻧﻬﺎ ﺣﺎﺿﺮ ﺷﻮﻧﺪ و از ﺧﺎﻧﻪء ﻣﻦ دﻓﺎع ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ ‪ ...‬ﻣﻦ ﺑﻪ‬

‫اﯾﺸﺎن ]ﺳﺮﺗﻴﭗ رﯾﺎﺣﯽ[ ﮔﻔﺘﻢ ﮐﻪ ﮔﺬاردن ﮐﺎﻣﻴﻮن در اوّلِ ﺧﻴﺎﺑﺎن هﺎﺋﯽ ﮐﻪ ﻣﻨﺘﻬﯽ ﺑﻪ ﻣﻨﺰل ﻣﻦ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﮐﺎرِ‬

‫ﻣﻔﻴﺪﯼ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬اﮔﺮ ﮐﻮدﺗﺎﺋﯽ ﺻﻮرت ﮔﻴﺮد‪ ،‬ﺗﺎ ﻗﻮّﻩء اﻣﺪادﯼ ﺑﻪ ﺧﺎﻧـﻪء ﻣﻦ ﺑﺮﺳﺪ‪ ،‬ﻋﻮاﻣﻞ ﮐﻮدﺗﺎ ﺁﻣﺪﻩ و ﮐﺎرِ ﺧﻮد را‬
‫ﺗﻤﺎم ﮐﺮدﻩ اﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦ ]ﺷﺐِ ‪ ٢۵‬ﻣﺮداد[ از ﺁن ﺷﺐ هﺎﯾﯽ ﻧﻴﺴﺖ ﮐﻪ ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﺧﺎﻧـﻪء ﻣﻦ ﺗﺎﻧﮏ ﻧﻔﺮﺳﺘﻴﺪ‪ .‬اﯾﻦ از ﺁن‬

‫ﺷﺐ هﺎﺋﯽ ﻧﻴﺴﺖ ﮐﻪ اﮔﺮ ﺗﺎﻧﮏ ﺑﻔﺮﺳﺘﻴﺪ‪ ،‬ﻣﺮدم از ﺻﺪاﯼ ﺗﺎﻧﮏ‪ ،‬ﻧﺎراﺿﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻻزم اﺳﺖ در‬

‫ﺟﻠﻮﯼ ﺧﺎﻧﻪء ﻣﻦ ﺑﻪ ﻗﺪرِ ﮐﺎﻓﯽ ﺗﺎﻧﮏ و ﻗﻮّﻩء دﻓﺎﻋﻴّﻪ ﺑﮕﺬارﯾﺪ ﮐﻪ در ﺻﻮرت ﺑﺮوز ﮐﻮدﺗﺎ‪ ،‬از ﻣﻦ و ﺧﺎﻧـﻪء ﻣﻦ‬

‫دﻓﺎع ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﺁﻗﺎﯼ ﺳﺮﺗﻴﭗ رﯾﺎﺣﯽ ﺑﺎ اﯾﻦ ﻧﻈﺮ ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﮐﺮدﻧﺪ و دﺳﺘﻮر ﻓﺮﺳﺘﺎدنِ ﺗﺎﻧﮏ را دادﻧﺪ ﮐﻪ ﺧﻮد ﻣﻦ‬

‫]ﻣﺼﺪّق[ ﺗﺎﻧﮏ هﺎ را در ﻣﻨﺰل ﺣﺲ ﮐﺮدم‪) .‬ﻣﺼﺪّق در ﻣﺤﮑﻤـﻪء ﻧﻈﺎﻣﯽ‪ ،‬ج ‪ ،١‬ﺻﺺ ‪.(١٣٣-١٣٠‬‬

‫در ﭼﻨﺎن ﺷﺮاﯾﻂ دﻓﺎﻋﯽ‪ ،‬ﻃﺒﻴﻌﯽ ﺑﻮد ﮐﻪ اﺗﻮﻣﺒﻴﻞ ﺣﺎﻣﻞ ﺳﺮهﻨﮓ ﻧﺼﻴﺮﯼ و ‪ ۵ -۴‬اﻓﺴﺮ و ﮐﺎﻣﻴﻮن ﺳﺮﺑﺎزانِ‬

‫هﻤﺮاﻩِ وﯼ‪ ،‬ﻧﺘﻮاﻧﻨﺪ از ﻣﻴﺎن ﺗﺎﻧﮏ هﺎ و ﻣﺎﺷﻴﻦ هﺎ و ﮐﺎﻣﻴﻮن هﺎﯼ ﻣﺴﺘﻘﺮ در ﻋﺮض ﺧﻴﺎﺑﺎن هﺎﯼ ﻣُﺸﺮف ﺑﻪ‬

‫اﻗﺎﻣﺘﮕﺎﻩ ﻣﺼﺪّق ‪ -‬ﺑﮕﺬرﻧﺪ‪ .‬ﻟﺬا‪ ،‬اﺗﻮﻣﺒﻴﻞ ﺣﺎﻣﻞ ﺳﺮهﻨﮓ ﻧﺼﻴﺮﯼ و ‪ ۵ -۴‬اﻓﺴﺮ هﻤﺮاﻩ وﯼ در ﻓﺎﺻﻠﻪ اﯼ دور از‬

‫ﺧﺎﻧـﻪء دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق‪ ،‬ﺗﻮﺳﻂ اﻓﺴﺮ ﻧﮕﻬﺒﺎنِ اﻗﺎﻣﺘﮕﺎﻩِ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق )ﺳﺮهﻨﮓ ﻣﻤﺘﺎز( ﻣﺘﻮﻗّﻒ ﻣﯽ ﺷﻮد و‬

‫ﺳﺮهﻨﮓ ﻧﺼﻴﺮﯼ ﭘﺲ از ﺗﻮﺿﻴﺢِ داﺷﺘﻦ ﻧﺎﻣﻪ اﯼ از ﻃﺮف اﻋﻠﻴﺤﻀﺮت‪ ،‬ﻓﺮﻣﺎن را ﺑﻪ ﺳﺮهﻨﮓ دﻓﺘﺮﯼ )از ﺑﺴﺘﮕﺎن‬

‫دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق و رﺋﻴﺲ اﻧﺘﻈﺎﻣﺎت اﻗﺎﻣﺘﮕﺎﻩ وﯼ( ﺗﺴﻠﻴﻢ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ )‪ .(١‬ﻟﺤﻈﺎﺗﯽ ﺑﻌﺪ‪ ،‬ﺳﺮهﻨﮓ دﻓﺘﺮﯼ‪ ،‬رﺳﻴﺪِ‬

‫ﻓﺮﻣﺎن ﺷﺎﻩ را ﺑﻪ ﺧﻂ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق ﺑﻪ ﺳﺮهﻨﮓ ﻧﺼﻴﺮﯼ ﺗﺤﻮﯾﻞ ﻣﯽ دهﺪ اﻣّﺎ ﻧﺎﮔﻬﺎن و ﺑﻄﻮر ﻏﻴﺮﻣﻨﺘﻈﺮﻩ‪ ،‬ﺳﺮهﻨﮓ‬

‫ﻧﺼﻴﺮﯼ ﺑﺎزداﺷﺖ ﻣﯽ ﺷﻮد و اﻓﺴﺮان و ﺳﺮﺑﺎزاﻧﯽ ﮐﻪ در ﻓﺎﺻﻠــﻪء دور‪ ،‬ﻣﻨﺘﻈﺮ ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺳﺮهﻨﮓ ﻧﺼﻴﺮﯼ‬

‫ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ازﻣﺤﻞ‪ ،‬ﭘﺮاﮐﻨﺪﻩ و ﻣﺘﻮارﯼ ﻣﯽ ﮔﺮدﻧﺪ‪.‬‬

‫ب ‪ -‬ﺁراﯾﺶ ﻧﻴﺮوﯼ ﮐﻮدﺗﺎﭼﻴﺎن‪:‬‬

‫ﻣﺎ ﺿﻤﻦ ردِّ ﻻف و ﮔﺰاف هﺎﯼ ﮐﺮﻣﻴﺖ روزوﻟﺖ )ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻩء اﺻﻠﯽ ﻋﻤﻠﻴّﺎت ﮐﻮدﺗﺎ( در ﮐﺘﺎب »ﺿﺪ ﮐﻮدﺗﺎ«‪ ،‬در‬

‫ﺑﺮرﺳﯽ ﮔﺰارش وﯾﻠﺒﺮ )‪ ،(Wilber‬ﯾﮑﯽ از ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﻦ اﺻﻠﯽ ﻃﺮح ﮐﻮدﺗﺎ )ﺑﺨﺶ هﻔﺘﻢ ﻣﻘﺎﻟﻪ( دﯾﺪﯾﻢ‪:‬‬

‫‪ -١‬ﺳﺎزﻣﺎن ﺳﻴﺎ در ﺁن زﻣﺎن ﺑﺮاﯼ ﮐﻤﮏ ﺑﻪ ﻃﺮح ت‪.‬پ ﺁژاﮐﺲ‪ ،‬هﻴﭻ ﻋﺎﻣﻞ ﻧﻈﺎﻣﯽ در اﯾﺮان ﻧﺪاﺷﺖ و ﺳﺮهﻨﮓ‬

‫ﺑﺎزﻧﺸﺴﺘﻪ‪ ،‬ﻋﺒﺎس ﻓﺮزاﻧﮕﺎن )اﻓﺴﺮ ﺳﺎﺑﻖ ﻣﺨﺎﺑﺮات( ﻧﻴﺰ ﭘﻴﺶ از ﺁن‪ ،‬در هﻴﭻ ﻋﻤﻠﻴّﺎت ﻧﻈﺎﻣﯽ ﺷﺮﮐﺖ ﻧﮑﺮدﻩ ﺑﻮد‬

‫و در ﻣﻮرد وﻗﺎﯾﻊ ﭘﻴﺶ رو‪ ،‬هﻴﭻ ﻧﻤﯽ داﻧﺴﺖ )ﺗﺎرﯾﺨﭽــﻪء ﻋﻤﻠﻴّﺎت ﺳﺮّﯼ ﺳﻴﺎ ﺑﺮاﯼ ﺳﺮﻧﮕﻮﻧﯽ ﻣﺼﺪّق‪ ،‬ﻣﺘﻦ‬

‫اﻧﮕﻠﻴﺴﯽ‪ ،‬ﭘﻴﻮﺳﺖِ د‪ ،‬ﺻﻔﺤــﻪء ‪(٣‬‬

‫‪ -٢‬ﺑﺮ اﺳﺎس ﻃﺮح ﮐﻮدﺗﺎ‪ ،‬ﺳﺮﻟﺸﮕﺮ زاهﺪﯼ‪ ،‬ﻓﺎﻗﺪ هﺮﮔﻮﻧﻪ ﻃﺮح دﻗﻴﻖ ﯾﺎ ﺳﺎزﻣﺎن و ﻧﻔﺮات ﻧﻈﺎﻣﯽ ﺑﻮد‬

‫و هﻴﭽﻴﮏ از اﻓﺴﺮان ﻣﺬﮐﻮر در ﻃﺮح ﮐﻮدﺗﺎ را ﻧﻤﯽ ﺷﻨﺎﺧﺖ و ﻟﺬا »ﻧﻤﯽ ﺷﺪ روﯼ ﺳﺮﻟﺸﮕﺮ زاهﺪﯼ‪،‬‬

‫ﺣﺴﺎب ﮐﺮد« )ﭘﻴﻮﺳﺖِ د‪ ،‬ص ‪(٣‬‬

 ‫‪ -٣‬ﺳﺮﻟﺸﮕﺮ زاهﺪﯼ ﺗﺎ ﺳﺎﻋﺖ ‪ ۴/۵‬ﺑﻌﺪ از ﻇﻬﺮ روز ‪ ٢٨‬ﻣﺮداد‪ ،‬در ﯾﮏ ﺧﺎﻧـﻪء اﻣﻨﻴّﺘﯽ‪ ،‬ﻣﺨﻔﯽ ﺑﻮد )ﺑﺨﺶ ‪،٨‬‬

‫ﺻﻔﺤــﻪء ‪.(۶٩‬‬

‫‪ -۴‬ﺑﺮﺧﻼف ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﯽ هﺎﯼ ﻃﺮح ‪ -‬ﮐﻪ ﺷﺎﻩ را ﮐﺎﻧﻮن ﻣﺤﻮرﯼ ﻋﻤﻠﻴّﺎت ﻣﯽ داﻧﺴﺖ‪ ،‬در ﺳﺮاﺳﺮِ ﻋﻤﻠﻴّﺎت‪،‬‬

‫ﺷﺎﻩ از هﻤﮑﺎرﯼ ﺑﺎ ﻃﺮّاﺣﺎن ﮐﻮدﺗﺎ ﺧﻮددارﯼ ﮐﺮد ﺑﻄﻮرﯾﮑﻪ »ﻓﺸﺎرِ ﺑﯽ اﻣﺎن ﺑﺮ ﺷﺎﻩ« ﯾﺎ »ﮐﻮدﺗﺎ ﺑﺪون اﻃﻼع ﯾﺎ‬

‫ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﺷﺎﻩ« ﺿﺮورت ﯾﺎﻓﺖ )ﺑﺨﺶ ‪ ،۵‬ﭘﻴﻮﺳﺖِ ب‪ ،‬ﺻﻔﺤﻪ ‪٢‬؛ ﺑﺨﺶ ‪ ،١٠‬ﺻﻔﺤــﻪء ‪.(٨٨‬‬

‫‪ -۵‬ﺑﺮﺧﻼف ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﯽ هﺎﯼ ﻃﺮح‪ ،‬هﻴﭽﻴﮏ از ﻋﻠﻤﺎﯼ ﻣﻌﺮوف ﻣﺬهﺒﯽ )ﺑﺮوﺟﺮدﯼ و ﮐﺎﺷﺎﻧﯽ( ﺑﻪ درﺧﻮاﺳﺖ‬

‫ﻃﺮّاﺣﺎن ﮐﻮدﺗﺎ‪ ،‬ﭘﺎﺳﺦ ﻣﺜﺒﺖ ﻧﺪادﻧﺪ‪) .‬ﺑﺨﺶ ‪ ،١٠‬ﺻﻔﺤــﻪء ‪.(٩١‬‬

‫‪ -۶‬و ﺳﺮاﻧﺠﺎم‪ ،‬در ﺁﻏﺎز ﻋﻤﻠﻴّﺎت‪ ،‬ﻣﻌﻠﻮم ﺷﺪ ﮐﻪ »هﻤﻪ ﭼﻴﺰ ﺑﺎ اِﺷﮑﺎل ﻣﻮاﺟﻪ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ« )ﺑﺨﺶ ‪،٧‬‬

‫ﺻﻔﺤــﻪء ‪(۴۴‬‬

‫ﺑﺎ ﺁﻧﭽﻪ ﮐﻪ ﮔﻔﺘﻪ اﯾﻢ‪ :‬واﻗﻌــﻪء ﺷﺐ ‪ ٢۵‬ﻣﺮداد را ﺑﺎ هﻴﭻ ﻣﻌﻴﺎرﯼ ﻧﻤﯽ ﺗﻮان »ﮐﻮدﺗﺎ« ﻧﺎﻣﻴﺪ ﭼﺮا ﮐﻪ‪» :‬ﮐﻮدﺗﺎ‪،‬‬

‫ﺳﺮﻧﮕﻮﻧﯽ ﻗﺪرت ﺳﻴﺎﺳﯽ ﺣﺎﮐﻢ از راﻩ هﺎﯼ ﻏﻴﺮﻗﺎﻧﻮﻧﯽ و ﺗﻮﺳﻂ ﻣﺪاﺧﻠــﻪء ﻗﻬﺮﺁﻣﻴﺰ ارﺗﺶ اﺳﺖ« و‬

‫دﯾﺪﯾﻢ ﮐﻪ در اﯾﻦ ﺷﺐ‪ ،‬ﻧﻪ ﮐﻮﺷﺸﯽ ﻏﻴﺮﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد و ﻧﻪ از ﻣﺪاﺧﻠــﻪء ﻗﻬﺮﺁﻣﻴﺰ ارﺗﺶ ﺧﺒﺮﯼ ﺑﻮد!‬

‫ﻣﺎﺗﻴﺴﻮن )ﮐﺎردار ﺳﻔﺎرت ﺁﻣﺮﯾﮑﺎ در اﯾﺮان( در ‪ ٩‬و ‪ ١٠‬ﺑﺎﻣﺪاد و ‪ ٣‬ﺑﻌﺪ از ﻇﻬﺮ ‪ ٢۵‬ﻣﺮداد ‪ ٣٢‬ﺑﻪ وزارت اﻣﻮر‬

‫ﺧﺎرﺟــﻪء ﺁﻣﺮﯾﮑﺎ ﭼﻨﻴﻦ ﮔﺰارش داد‪:‬‬

‫» در ﺳﺎﻋﺖ ‪ ٧‬ﺻﺒﺢ‪ ،‬رادﯾﻮ ﺗﻬﺮان اﻋﻼم ﻧﻤﻮد ﮐﻪ دﯾﺸﺐ ﮐﻮدﺗﺎﺋﯽ ﻋﻠﻴﻪ دوﻟﺖ ﻣﺼﺪّق ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ ﮐﻪ دوﻟﺖ‬

‫]ﻣﺼﺪّق[ ﺑﺎ ﻣﻮﻓﻘﻴّﺖ ﺁن را ﺧُﻨﺜﯽ ﻧﻤﻮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬اﻃﻼﻋﺎﺗﯽ ﮐﻪ هﻤﺰﻣﺎن ﺑﻪ ﺳﻔﺎرت رﺳﻴﺪ ﻣﺆﯾّﺪ اﯾﻦ واﻗﻌﻴّﺖ اﺳﺖ‬

‫ﮐﻪ دوﻟﺖ ]ﻣﺼﺪّق[ اوﺿﺎع را در اﺧﺘﻴﺎر دارد ‪ ...‬ﺷﺎﯾﻌﺎتِ راﯾﺞ ﮐﻪ از ﻣﻨﺎﺑﻊ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﺑﻪ ﺳﻔﺎرت رﺳﻴﺪﻩ‪ ،‬ﺣﺎﮐﯽ از‬

‫ﺁن اﺳﺖ ﮐﻪ ﮐﻮدﺗﺎﯼ ادﻋﺎ ﺷﺪﻩ‪ ،‬از ﺳﻮﯼ دوﻟﺖ ]ﻣﺼﺪّق[ هﺪاﯾﺖ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬اﺳﺘﺪﻻلِ ﭘُﺸﺖ ﺳﺮِ اﯾﻦ‬

‫ﺑﺮداﺷﺖ ﻋﻤﻮﻣﯽ اﯾﻨﺴﺖ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻋﻤﻞ ﺑﻪ ﻣﺼﺪّق‪ ،‬ﺑﻬﺎﻧــﻪء ﻻزم را ﺑﺮاﯼ دﺳﺖ زدن ﺑﻪ اﻗﺪام ﻋﻠﻴﻪ ﺷﺎﻩ ﻣﯽ‬

‫دهﺪ«‪.‬‬

‫ﻣﺎﺗﻴﺴﻮن اﻓﺰود‪:‬‬

‫» در اواﺧﺮ ﺳﺎﻋﺎت ﺻﺒﺢ اﻣﺮوز ]‪ – ١۶‬اوت = ‪ ٢۵‬ﻣﺮداد ‪ (٣٢‬ﺧﺒﺮﻧﮕﺎران ﺁﺳﻮﺷﻴﺘﺪﭘﺮس و ﻧﻴﻮﯾﻮرﮎ ﺗﺎﯾﻤﺰ ﺑﻪ‬

‫درﺧﻮاﺳﺖ ﭘﺴﺮ ﺗﻴﻤﺴﺎر زاهﺪﯼ ﺑﺮاﯼ ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﺑﻪ ﺗﭙﻪ هﺎﯼ ﺷﻤﺎل ﺗﻬﺮان رﻓﺘﻨﺪ‪ .‬ﻓﻀﻞ اﷲ زاهﺪﯼ ﺣﻀﻮر‬

‫ﻧﺪاﺷﺖ‪ ،‬وﻟﯽ ﭘﺴﺮِ او ﻓﺮﻣﺎن اﻣﻀﺎء ﺷﺪﻩ از ﺳﻮﯼ ﺷﺎﻩ را ﺑﻪ ﺧﺒﺮﻧﮕﺎران اراﺋـــﻪ داد و ﻓﺘﻮﮐﭙﯽ هﺎﺋﯽ از ﺁن را‬

‫ﻣﻴﺎن ﺧﺒﺮﻧﮕﺎران ﭘﺨﺶ ﮐﺮد«‪.‬‬

 ‫ﻣﺎﺗﻴﺴﻮن‪ ،‬ﭘﺲ از ذﮐﺮ ﻣﺤﺘﻮاﯼ ﻓﺮﻣﺎن ﺷﺎﻩ در اﻧﺘﺼﺎب ﺳﺮﻟﺸﮕﺮ زاهﺪﯼ ﺑﻪ ﻧﺨﺴﺖ وزﯾﺮﯼ ﺗﺄﮐﻴﺪ ﮐﺮد‪:‬‬

‫»ﻣﺘﺮﺟﻢ ﺳﻔﺎرت ]ﻋﻠﯽ ﭘﺎﺷﺎ ﺻﺎﻟﺢ‪ ،‬ﺑﺮادر اﻟﻬﻴﺎر ﺻﺎﻟﺢ؟[ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻋﻠّﺖ ﮐﺎر و ﻣﺸﺎﻏﻞ ﻗﺒﻠﯽ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﻮﺑﯽ اﻣﻀﺎء‬

‫ﺷﺎﻩ را ﻣﯽ ﺷﻨﺎﺧﺖ‪ ،‬هﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﻓﺘﻮﮐﭙﯽ ﻓﺮﻣﺎن را دﯾﺪ‪ ،‬ﺻﺤّﺖ و اﺻﺎﻟﺖ اﻣﻀﺎء ﺷﺎﻩ را ﺗﺎﺋﻴــﺪ ﻧﻤــﻮد‪«.‬‬

‫ﭘﺲ از دﺳﺘﮕﻴﺮﯼ ﻧﺼﻴﺮﯼ و اﻋﻼم ﺧﺒﺮ »وﻗﻮع ﮐﻮدﺗﺎ« از رادﯾﻮ ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﺷﺎﻩ ﺑﻪ هﻤﺮاﻩ ﻣﻠﮑﻪ ﺛﺮﯾﺎ از راﻣﺴﺮ ﺑﻪ‬

‫ﺑﻐﺪاد ﭘﺮواز ﮐﺮد و از ﺁﻧﺠﺎ ﺑﻪ رُم ﻋﺰﯾﻤﺖ ﻧﻤﻮد‪ .‬ﺷﺎﻩ ﺑﻪ ﻣﺤﺾ ورود ﺑﻪ ﺑﻐﺪاد‪ ،‬در ﺳﺎﻋﺖ ‪ ٩/۵‬ﺷﺐِ ‪ ٢۵‬ﻣﺮداد‪ ،‬در‬

‫ﻣﻼﻗﺎت ﺑﺎ »ﺑﺮﺗﻮن ﺑِﺮﯼ« )‪ (Burton Berry‬ﺳﻔﻴﺮ ﺁﻣﺮﯾﮑﺎ اﻇﻬﺎر داﺷﺖ‪:‬‬

‫» ‪ ...‬در هﻔﺘﻪ هﺎﯼ اﺧﻴﺮ‪ ،‬وﯼ ]ﺷﺎﻩ[ ﺑﻴﺶ از ﭘﻴﺶ ﻓﮑﺮ ﻣﯽ ﮐﺮدﻩ ﮐﻪ ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ﻋﻠﻴﻪ ﻣﺼﺪّق دﺳﺖ ﺑﻪ اﻗﺪام‬

‫ﺑﺰﻧﺪ زﯾﺮا ﻣﺼﺪّق در ﻧﻘﺾ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﮔﺴﺘﺎخ ﺗﺮ ﺷﺪﻩ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬وﻗﺘﯽ ﮐﻪ دو هﻔﺘﻪ ﭘﻴﺶ ﺑﻪ وﯼ ]ﺷﺎﻩ[‬

‫ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﺷﺪ ﮐﻪ هﺪاﯾﺖ ﯾﮏ ﮐﻮدﺗﺎﯼ ﻧﻈﺎﻣﯽ را ﺑﺮ ﻋﻬﺪﻩ ﺑﮕﻴﺮد ﭘﺬﯾﺮﻓﺖ ﺑﺎ اﯾﻦ وﺻﻒ ﺑﺎ ﻣﻄﺎﻟﻌــﻪء ﺑﻴﺸﺘﺮ‪،‬‬

‫ﺗﺼﻤﻴﻢ ﮔﺮﻓﺖ دﺳﺖ ﺑﻪ اﻗﺪاﻣﯽ زَﻧـَﺪ ﮐﻪ در ﭼﺎرﭼﻮب اﺧﺘﻴﺎرات وﯼ در ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺎﺳﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﻧﻪ‬

‫ﻣﺒﺎدرت ﺑﻪ ﯾﮏ ﮐﻮدﺗﺎ‪ ،‬ﺑﺪﯾﻦ ﺳﺒﺐ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﮔﺮﻓﺖ ﺗﺎ ﺳﺮﻟﺸﮕﺮ زاهﺪﯼ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﺨﺴﺖ وزﯾﺮ ﺑﻪ ﺟﺎﯼ‬

‫ﻣﺼﺪّق ﻣﻨﺼﻮب ﻧﻤﺎﯾﺪ ‪) .«...‬ﺗﻠﮕﺮافِ ‪ - ١٧‬اوت ‪ ،١٩۵٣‬ﺑﻪ ﺷﻤﺎرﻩء ‪(788.00/8-1753‬‬

‫ﺧﺒﺮﮔﺰارﯼ روﯾﺘﺮ ﮔﺰارش داد‪:‬‬

‫»ﭘﺎدﺷﺎﻩ اﯾﺮان ﻓﻘﻂ ﻣﻮﻗﻌﯽ ﺣﺎﺿﺮ اﺳﺖ ﺑﻪ اﯾﺮان ﻣﺮاﺟﻌﺖ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﺼﺪّق از او ﻣﺘﺎﺑﻌﺖ ﮐﻨﺪ و اﻣﻮر ﮐﺸﻮر را ﺑﻪ‬

‫ﺳﺮﻟﺸﮕﺮ ﻓﻀﻞ اﷲ زاهﺪﯼ ‪ -‬ﮐﻪ از ﻃﺮف ﺷﺎﻩ ﺑﻪ ﻧﺨﺴﺖ وزﯾﺮﯼ ﻣﻨﺼﻮب ﺷﺪﻩ اﺳﺖ ‪ -‬واﮔﺬار ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬ﭘﺎدﺷﺎﻩ‬

‫ﻣﻄّﻠﻊ در ﺑﻐﺪاد اﻇﻬﺎر ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ ﺳﺮﻟﺸﮕﺮ‬

‫اﯾﺮان اﺳﺘﻌﻔﺎء ﻧﺪادﻩ و ﻗﺼﺪ اﺳﺘﻌﻔﺎ دادن هﻢ ﻧﺪارد‪ .‬ﻣﺤﺎﻓﻞ ُ‬

‫زاهﺪﯼ‪ ،‬ﮐﻮدﺗﺎ ﻧﮑﺮدﻩ ﺑﻠﮑﻪ ﻓﻘﻂ ﻓﺮﻣﺎن ﻋﺰل دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق را ‪ -‬ﮐﻪ ﺷﺎﻩ اﯾﺮان ﭼﻬﺎر روز ﻗﺒﻞ ﺻﺎدر ﮐﺮدﻩ ﺑﻮد – ﺑﻪ او‬

‫اﺑﻼغ ﻧﻤﻮدﻩ اﺳﺖ« )ﻣﻮّﺣﺪ‪ ،‬ج ‪ ،٢‬ص ‪.(٨١٧‬‬

‫در ‪ ١٨‬اوت )‪ ٢٧‬ﻣﺮداد ‪ (٣٢‬دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق در ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ ﭘﺮﺳﺶ هﻨﺪرﺳﻮن )ﺳﻔﻴﺮ ﺁﻣﺮﯾﮑﺎ در اﯾﺮان( درﺑﺎرﻩء‬

‫ﻓﺮﻣﺎن ﺷﺎﻩ ﻣﺒﻨﯽ ﺑﺮ ﻋﺰل وﯼ؛ ﺗﺄﮐﻴﺪ ﮐﺮد ﮐﻪ‪» :‬هﻴﭽﮕﺎﻩ ﭼﻨﻴﻦ ﻓﺮﻣﺎﻧﯽ را ﻧﺪﯾﺪﻩ و اﮔﺮ هﻢ دﯾﺪﻩ ﺑﻮد‪ ،‬هﻴﭻ‬

‫ﺗﻔﺎوﺗﯽ ﻧﻤﯽ ﮐﺮد‪ .‬ﻣﻮﺿﻊ وﯼ )ﻣﺼﺪّق( از ﻣﺪّت هﺎ ﭘﻴﺶ اﯾﻦ ﺑﻮدﻩ ﮐﻪ اﺧﺘﻴﺎرات ﺷﺎﻩ ﺗﻨﻬﺎ ﻣﺎهﻴّﺖ ﺗﺸﺮﯾﻔﺎﺗﯽ‬

‫داﺷﺘﻪ و ﺷﺎﻩ ﺣﻖ ﻧﺪاﺷﺖ ﺑﻪ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴّﺖ ﺷﺨﺼﯽِ ﺧﻮد‪ ،‬ﻓﺮﻣﺎن ﺻﺎدر ﮐﻨﺪ و دﺳﺘﻮر ﺗﻐﻴﻴﺮ دوﻟﺖ را ﺑﺪهﺪ« ‪...‬‬

‫درﺣﺎﻟﻴﮑﻪ دﯾﺪﯾﻢ ﮐﻪ در ﻓﺎﺻﻠــﻪء ﺗﻌﻄﻴﻠﯽ ﻣﺠﻠﺲ ﺳﻮم و ﭼﻬﺎرم‪ ،‬اﺣﻤﺪﺷﺎﻩ ﻗﺎﺟﺎر )ﭘﺎدﺷﺎﻩ ﻣﺤﺒﻮب دﮐﺘﺮ‬

‫ﻣﺼﺪّق( ‪ ١۴‬ﺑﺎر‪ ،‬ﻓﺮﻣﺎن ﻧﺨﺴﺖ وزﯾﺮﯼ ﺑﻨﺎم ‪ ١٢‬ﺗﻦ ﺻﺎدر ﮐﺮدﻩ ﺑﻮد و ﻧﻴﺰ ﺷﺨﺺِ ﻣﺼﺪّق ‪ -‬ﺑﺎ ﺗﺤﺼّﻦ در درﺑﺎر‪ ،‬از‬

‫ﻣﺤﻤﺪرﺿﺎ ﺷﺎﻩ‪ ،‬ﺧﻮاﺳﺘﺎر ﻋـﺰل ﺳﺎﻋــﺪ ﻣﺮاﻏــﻪ اﯼ در ﻏﻴﺎب ﻣﺠﻠﺲ ﺑﺴﺎل ‪ ١٣٢٨‬ﺷﺪﻩ ﺑﻮد!‬
 ‫از اﯾﻦ ﮔﺬﺷﺘﻪ‪ ،‬ﻣﺼﺪّق در ﮐﺘﺎب »ﺧﺎﻃﺮات و ﺗﺄﻣّﻼتِ« )ص ‪ ،(٢٩٣‬ﺿﻤﻦ اﻋﺘﺮاف ﺑﻪ دﯾﺪن و درﯾﺎﻓﺖ ﻓﺮﻣﺎن‬

‫ﻋﺰل ﺧﻮد‪ ،‬ﺗﺄﮐﻴﺪ ﮐﺮدﻩ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺨﺎﻃﺮ »هﺪف ﻣﻠّﺖ اﯾﺮان« ‪ ....‬اﺳﺘﻘﺎﻣﺖ ﮐﺮدم و ﻓﺮﻣﺎن ﻋﺰل را اﺟﺮاء‬

‫ﻧﻨﻤﻮدم«‪.‬‬

‫ﻣﺤﻤﺪﻋﻠﯽ ﻣﻮﺣّﺪ ‪ -‬ﺑﺎ ﻋﻼﻗﻪ و اﺣﺘﺮامِ ﻋﻤﻴﻖ ﺑﻪ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق ‪ -‬ﻣﯽ ﻧﻮﯾﺴﺪ‪:‬‬

‫» اﯾﻦ ﻣﻄﺎﻟﺐ را دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق درﻣﻘﺎم ﺗﺄﮐﻴﺪ ﺑﻪ ﮔﻨﺎﻩ ﺷﺎﻩ در اﻣﻀﺎﯼ دﺳﺘﺨﻂ ﻋﺰل‪ ،‬ﺑﻪ ﻗﻠﻢ ﺁوردﻩ اﺳﺖ‪ ،‬اﻣّﺎ‬

‫رﻋﺎﯾﺖ اﻧﺼﺎف را ﺑﺎﯾﺪ ﮔﻔﺖ ﮐﻪ ﺷﺎﻩ‪ ،‬ﺻﺪور ﻓﺮﻣﺎنِ ﻋﺰل را وﻗﺘﯽ ﭘﺬﯾﺮﻓﺖ ﮐﻪ ﮐﺎﻣﻼً روﺷﻦ ﺑﻮد ﮐﻪ او ‪ -‬ﺑﺨﻮاهﺪ ﯾﺎ‬

‫ﻧﺨﻮاهﺪ ‪ -‬ﺁﻣﺮﯾﮑﺎ و ﺑﺮﯾﺘﺎﻧﻴﺎ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﻗﻄﻌﯽ ﺑﻪ رهﺎﺋﯽ از دﺳﺖ ﻣﺼﺪّق ﮔﺮﻓﺘﻪ اﻧﺪ و ﺁن را ﺑﻪ اﻧﺠﺎم ﺧﻮاهﻨﺪ‬

‫رﺳﺎﻧﻴﺪ‪ .‬در ﻣﺮور ﺑﺮ ﮔﺰارش هﺎﯼ رﺳﻤﯽ دﯾﺪﯾﻢ ﮐﻪ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﺑﺮ ﺁن ﺑﻮد ﮐﻪ ﻧﻘﺸــﻪء ﮐﻮدﺗﺎ ﺣﺘّﯽ ﺑﺪون اﻃﻼع ﺷﺎﻩ‬

‫ﺑﻪ اﺟﺮاء ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺷﻮد«‪) .‬ﻣﻮﺣّﺪ‪ ،‬ج ‪ ،٢‬ص ‪.(٨٧١‬‬

‫زﯾﺮﻧﻮﯾﺲ‪:‬‬

‫‪ -١‬اﯾﻦ ﺳﺮهﻨﮓ دﻓﺘﺮﯼ ﺑﺎ ﺳﺮﺗﻴﭗ ﻣﺤﻤﺪ دﻓﺘﺮﯼ )ﺧﻮاهﺮزادﻩء دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق ﮐﻪ در ‪ ٢٨‬ﻣﺮداد در ﮐﻨﺎر ﻧﻴﺮوهﺎﯼ‬

‫ﻣﺨﺎﻟﻒ ﻣﺼﺪّق ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ(‪ ،‬ﺗﻔﺎوت دارد‪.‬‬

‫ﺑﺨﺶ ﺷﺎﻧﺰدهﻢ )‪:(١‬‬

‫‪ ٢٨‬ﻣﺮداد ‪٣٢‬؛ ﮐﻮدﺗﺎ؟ ﯾﺎ ﺧﻴﺰشِ ﺧﻮدﺟﻮشِ ﻣﺮدم؟ )‪(١‬‬

‫* ﻣﻘﺎﻟـﻪء ﺗُﻨﺪ و ﺳﺨﻨﺮاﻧﯽ ﺗﻮهﻴﻦﺁﻣﻴﺰ دﮐﺘﺮ ﺣﺴﻴﻦ ﻓﺎﻃﻤﯽ ﻋﻠﻴﻪ ﺷﺎﻩ در روز ‪ ٢۵‬ﻣﺮداد ‪ ٣٢‬و ﭘﺨﺶ‬

‫ﺁن از رادﯾﻮ ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﺗﺨﺮﯾﺐ ﻣﺠﺴّﻤﻪهﺎﯼ رﺿﺎ ﺷﺎﻩ و ﻣﺤﻤﺪ رﺿﺎ ﺷﺎﻩ و ﺷﻌﺎرهﺎﯼ ﺣﺰب ﺗﻮدﻩ –‬

‫ﻣﺒﻨﯽ ﺑﺮ »ﺑﺮﭼﻴﺪﻩ ﺑﺎد ﺳﻠﻄﻨﺖ! ﭘﻴﺮوز ﺑﺎد ﺟﻤﻬﻮرﯼ دﻣﻮﮐﺮاﺗﻴﮏ« ‪ -‬ﺑﺎﻋﺚ ﺗﺮس و ﻧﮕﺮاﻧﯽ ﺷﺪﯾﺪ‬

‫ﮐَـﺴَﺒﻪ‪ ،‬ﭘﻴﺸﻪ وران و ﻣﺮدم ﻋﺎدﯼ ﺗﻬﺮان ﮔﺮدﯾﺪ‪ ،‬و اﯾﻨﻬﻤﻪ‪ ،‬ﻓﻀﺎﯼ رواﻧﯽِ ﺟﺎﻣﻌﻪ و ﺳﺮﺑﺎزان را‬

‫ﻋﻠﻴﻪ ﻣﺼﺪّق و ﺑﻪ ﻧﻔﻊ ﺷﺎﻩ و ﺑﺎزﮔﺸﺖ او‪ ،‬ﺗﻐﻴﻴﺮ داد‪.‬‬

‫* ﺷﻌﺒﺎن ﺟﻌﻔﺮﯼ ازﺣﻤﺎﯾﺖ و اﺣﺘﺮام ﺑﺴﻴﺎرﯼ از رهﺒﺮان ﺟﺒﻬــﻪء ﻣﻠّﯽ ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﻮد و ﺗﺎ ﻏﺮوب ‪٢٨‬‬

‫ﻣﺮداد در زﻧﺪان ﺑﺴﺮ ﻣﯽ ﺑُﺮد!‬

‫دﮐﺘﺮ ﺣﺴﻴﻦ ﻓﺎﻃﻤﯽ و ﻋﻼﻣﺖ ﺳﺌـﻮال!‬

‫ﻣﺤﻤﺪ ﻋﻠﯽ ﻣﻮّﺣﺪ در ﮐﺘﺎب ﭘُﺮارج ﺧﻮﯾﺶ‪ ،‬زﯾﺮ ﻋﻨﻮان »ﻓﺎﻃﻤﯽ و ﻋﻼﻣﺖ ﺳﺌﻮال«‪ ،‬ﻣﯽ ﻧﻮﯾﺴﺪ‪» :‬ﻣﻄﻠﺐ‬

‫ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺄﻣﻞِ دﯾﮕﺮ در »ﺗﺎرﯾﺨﭽــﻪء ﻋﻤﻠﻴّﺎت ﺳﻴﺎ«‪ ،‬زﯾﺮﻧﻮﯾﺲ‪ ،‬راﺟﻊ ﺑﻪ دﮐﺘﺮ ﺣﺴﻴﻦ ﻓﺎﻃﻤﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺎ در ﺷﺮح‬

‫زﻣﻴﻨﻪ ﺳﺎزﯼ هﺎ ﺑﺮاﯼ ﮐﻮدﺗﺎ ﺁوردﻩ ﺑﻮدﯾﻢ‪» :‬ﻗﺮار ﺷﺪ ﯾﮏ ﻧﻔﺮ از ﺳﺎزﻣﺎن اﻃﻼﻋﺎت اﻧﮕﻠﻴﺲ و ﯾﮑﯽ دﯾﮕﺮ از ﺳﻴﺎ ﺑﻪ‬

‫دﯾﺪنِ ﺧﻮاهﺮ ﺷﺎﻩ‪ ،‬اﺷﺮف ‪ -‬ﮐﻪ در ﻓﺮاﻧﺴﻪ ﺑﻮد ‪ -‬ﺑﺮَوَد و او را ﺑﻪ ﺗﻬﺮان ﺑﻔﺮﺳﺘﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﺮادر ]ﺷﺎﻩ[ را از رﺳﻤﻴّﺖ و‬

‫اﻋﺘﺒﺎر ﮐﺎﻣﻞ اﻗﺪاﻣﺎت ]ﮐﺮﻣﻴﺖ[ روزوﻟﺖ ﻣﻄﻤﺌﻦ ﺳﺎزد«‪.‬‬

‫»‪ ...‬ﭼﻨﻴﻦ ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﯽ ﺷﺪﻩ ﺑﻮد ﮐﻪ اﺳﺪاﷲ رﺷﻴﺪﯾﺎن ﺑﻪ ﻓﺮاﻧﺴﻪ ﺑﺮود و در دﯾﺪارﯼ از اﺷﺮف‪ ،‬ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻣﻼﻗﺎت او‬

‫را ﺑﺎ ﻣﺄﻣﻮران ﺑﺮﯾﺘﺎﻧﻴﺎ و ﺁﻣﺮﯾﮑﺎ ﺑﺪهﺪ‪ .‬اﻣّﺎ ﮔﺮﻓﺘﻦ اﺟﺎزﻩء ﺧﺮوج از ﮐﺸﻮر ]ﺑﺮاﯼ رﺷﻴﺪﯾﺎن[ در ﺁن روزهﺎ ﮐﺎرِ ﺁﺳﺎﻧﯽ‬

‫ﻧﺒﻮد‪ .‬اﯾﻦ ﻣﺸﮑﻞ را دﮐﺘﺮ ﺣﺴﻴﻦ ﻓﺎﻃﻤﯽ وزﯾﺮ اﻣﻮر ﺧﺎرﺟــﻪء دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق ﺣﻞ ﮐﺮد و ﺧﻮد‪ ،‬اﺟﺎزﻩء‬

‫ﺧﺮوج و روادﯾﺪِ ورود رﺷﻴﺪﯾﺎن را در اﺧﺘﻴﺎر او ﮔﺬاﺷﺖ‪ .‬ﮔﺰارﺷﮕﺮ ﺳﻴﺎ ﭘﺲ از اﯾﻦ ﺣﮑﺎﯾﺖ‪ ،‬در زﯾﺮﻧﻮﯾﺲ اﺿﺎﻓﻪ‬

‫ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺣﺴﻴﻦ ﻓﺎﻃﻤﯽ در ﻧﺰدِ ﺳﻴﺎ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻋﻀﻮﯼ ﻣﺸﮑﻮﮎ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻣﯽﺷﺪ ﮐﻪ ﮔﺎﻩ و ﺑﯽ ﮔﺎﻩ ﺁﻣﺎدﻩء‬

‫ﺗﻤﺎس ﺑﺎ اﻧﮕﻠﻴﺴﯽ هﺎ ﺑﻮد و دﻟﺶ ﻣﯽ ﺧﻮاﺳﺖ در ﺻﻮرت ﺳﻘﻮط ﻣﺼﺪّق‪ ،‬ﺟﺎﯾﮕﺎهﯽ در ﻣﻴﺎن ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن او و‬

‫هﻮاﺧﻮاهﺎن ﺑﺮﯾﺘﺎﻧﻴﺎ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬زﯾﺮﻧﻮﯾﺲِ ﺳﻴﺎ ﺗﺄﮐﻴﺪ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺣﺴﻴﻦ ﻓﺎﻃﻤﯽ‪ ،‬رﺷﻴﺪﯾﺎن را ﻣﯽ ﺷﻨﺎﺧﺖ و‬

‫ﻣﯽداﻧﺴﺖ ﮐﻪ او ﻋﺎﻣﻞ اﻧﮕﻠﻴﺴﯽ هﺎﺳﺖ ‪ ...‬اﯾﻦ اﻟﺒﺘﻪ‪ ،‬ﻧﮑﺘــﻪء درﺧﻮرِ ﺗﺄﻣّﻠﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮادران رﺷﻴﺪﯾﺎن ﺑﻪ‬

‫اﺗﻔﺎق ﺳﺮﻟﺸﮑﺮ ﺣﺠﺎزﯼ در ﻣﻬﺮﻣﺎﻩ ‪ ١٣٣١‬ﺑﻪ اﺗﻬﺎم ﺗﻮﻃﺌــﻪء ﮐﻮدﺗﺎ دﺳﺘﮕﻴﺮ ﺷﺪﻧﺪ و درﺳﺖ در هﻤﺎن اﯾّﺎم ﺑﻮد‬

‫ﮐﻪ دﮐﺘﺮ ﺣﺴﻴﻦ ﻓﺎﻃﻤﯽ از ﺳﻔﺮﯼ ﮐﻪ ﺑﺮاﯼ ﻣﻌﺎﻟﺠﻪ در اروﭘﺎ داﺷﺖ ﺑﻪ اﯾﺮان ﺑﺎزﮔﺸﺘﻪ و ﺑﻪ وزارت ﺧﺎرﺟﻪ‬

‫ﻣﻨﺼﻮب ﺷﺪﻩ ﺑﻮد« )ﻣﻮﺣّﺪ‪ ،‬ج ‪ ،٢‬ﺻﺺ ‪.(٩۶٨-٩۶٧‬‬

‫ﺑﻪ ﮔﺰارش هﻨﺪرﺳﻮن‪:‬‬

‫»در ﺗﺎرﯾﺦ ‪ ٣٠‬ﻓﺮوردﯾﻦ و ‪ ۴‬اردﯾﺒﻬﺸﺖ ‪ ٣٢‬دﮐﺘﺮ ﺣﺴﻴﻦ ﻓﺎﻃﻤﯽ دو ﺑﺎر ﺑﺎ ﺷﺎﻩ ﻣﻼﻗﺎت ﮐﺮد و ﺳﭙﺲ ﻣﻀﻤﻮن‬

‫ﮔﻔﺘﮕﻮهﺎﯾﺶ را در ‪ ٢۶‬ﺁورﯾﻞ ‪ ۶ =) ١٩۵٣‬اردﯾﺒﻬﺸﺖ ‪ (٣٢‬ﺑﺎ هﻨﺪرﺳﻮن در ﻣﻴﺎن ﮔﺬاﺷﺖ‪ .‬ﻓﺎﻃﻤﯽ در ﻣﻼﻗﺎت‬

‫ﻧﺨﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﺷﺎﻩ ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد ﮐﻪ او در ﻃﻮل ‪ ١٢‬ﺳﺎل ﺳﻠﻄﻨﺖ‪ ،‬ﺑﺎ دﺧﺎﻟﺖِ ﺧﻮد‪ ،‬ﻣﺎﻧﻊِ ﮐﺎرِ دوﻟﺖ هﺎ ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ و‬

‫اﯾﻨﮏ ﺑﺎﯾﺪ روش ﺧﻮد را ﺗﻐﻴﻴﺮ دهﺪ و از دﺧﺎﻟﺖ در اﻣﻮر دوﻟﺖ دﺳﺖ ﺑﺮدارد‪ .‬اﮔﺮ ﺷﺎﻩ ﺑﺨﻮاهﺪ ﺑﺎ ﻣﺼﺪّق‬

‫دراﻓﺘﺪ‪ ،‬ﻋﺎﻗﺒﺖِ ﻧﺎﮔﻮارﯼ در اﻧﺘﻈﺎرش ﺧﻮاهﺪ ﺑﻮد‪ .‬اﮔﺮ ﮐﻮدﺗﺎﺋﯽ رخ دهﺪ ﺑﻪ ﭘﻴﺮوزﯼ ﻧﻬﻀﺖ ﻣﻠّﯽ‬

‫ﺧﻮاهﺪ اﻧﺠﺎﻣﻴﺪ و ﺷﺎﻩ – ﯾﮏ ﺑﺎرﻩ – از ﺻﺤﻨﻪ ﺑﻴﺮون راﻧﺪﻩ ﺧﻮاهﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﺷﺎﻩ ﺑﺎﯾﺪ از اﺻﺮارِ ﺧﻮد در ﮐﻨﺘﺮل‬

‫ﻧﻴﺮوهﺎﯼ ﻣﺴﻠّﺢ‪ ،‬دﺳﺖ ﺑﺮدارد و از ﻧﻈﺮِ درﺁﻣﺪ ﻧﻴﺰ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ ﺑﻮدﺟﻪ اﯼ ﮐﻪ دوﻟﺖ ﺑﺮاﯼ وﯼ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﻗﻨﺎﻋﺖ‬
 ‫ﺣﺴﻦ ﻧﻴّﺖ ﺑﺎ دوﻟﺖ‪ ،‬ﻋﻼء را )از وزارت درﺑﺎر( ﺑﺮﮐﻨﺎر ﺳﺎزد‪ .‬در ﻏﻴﺮ اﯾﻦ‬
‫ﮐﻨﺪ و ﻧﻴﺰ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ ﻧﺸﺎنِ هﻤﮑﺎرﯼ و ُ‬

‫ﺻﻮرت‪] ،‬ﺷﺎﻩ[ ﻧﻪ از ﻓﺎﻃﻤﯽ و ﻧﻪ از دﯾﮕﺮِ اﻋﻀﺎء ﻧﻬﻀﺖ ﻣﻠّﯽ اﻧﺘﻈﺎرﯼ ﺟﻬﺖ وﻓﺎدارﯼ ﺑﻪ او ﻧﺒﺎﯾﺪ‬

‫داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ‪«...‬‬

‫ﻣﺎ ﺑﻪ »دﺷﻤﻨﯽِ دﯾﺮﯾﻨــﻪء ﺳﺮﻟﺸﮑﺮ زاهﺪﯼ و دﮐﺘﺮ ﺣﺴﻴﻦ ﻓﺎﻃﻤﯽ« اﺷﺎرﻩ ﮐﺮدﯾﻢ و اﯾﻨﮏ اﺿﺎﻓﻪ ﻣﯽﮐﻨﻴﻢ‬

‫ﮐﻪ در اواﯾﻞ ﺳﺎل ‪ ،١٣٣٠‬ﭘﺲ از ﺣﻤﻠﻪ و اﺷﻐﺎل ﺧﺎﻧــﻪء »رﯾﭽﺎرد ﺳﺪان« )‪ - (Richard Seddan‬ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﻩء‬

‫ﺷﺮﮐﺖ ﻧﻔﺖ اﻧﮕﻠﻴﺲ و اﯾﺮان ‪ -‬ﮐﻪ ﮔﻮﯾﺎ داراﯼ ﻣﺼﻮﻧﻴّﺖ ﺳﻴﺎﺳﯽ ﺑﻮد ‪ -‬و ﮐﺸﻒِ اﺳﻨﺎد و ﻣﺪارﮎ ﺷﺮﮐﺖ ﻧﻔﺖِ‬

‫ﻣﺪّﻋﯽ ﺷﺪ‪:‬‬
‫اﻧﮕﻠﻴﺲ ﮐﻪ ﺑﻪ »اﺳﻨﺎد ﺧﺎﻧــﻪء ﺳﺪان« ﻣﻌﺮوف ﺷﺪ‪ ،‬روزﻧﺎﻣــﻪء »ﺑﺎﺧﺘﺮ اﻣﺮوزِ« دﮐﺘﺮ ﻓﺎﻃﻤﯽ‪ُ ،‬‬

‫»در اﺳﻨﺎد »ﺧﺎﻧــﻪء ﺳﺪان«‪ ،‬راﺑﻄــﻪء ﭘﺎرﻩاﯼ از اﺷﺨﺎص ﺳﺮﺷﻨﺎس و ﺑﻌﻀﯽ ﺟﺮاﯾﺪ )ﻣﺨﺎﻟﻒ ﻣﺼﺪّق( ﺑﺎ‬

‫ﺷﺮﮐﺖ ﻧﻔﺖ ﺑﻪ ﺛﺒﻮت رﺳﻴﺪﻩ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺰودﯼ اﺳﺎﻣﯽ ﺁﻧﺎن اﻋﻼم ﺧﻮاهﺪ ﺷﺪ« رادﯾﻮ ﺗﻬﺮان ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﭘﺨﺶ ﻣﻄﺎﻟﺐ‬

‫ﺗﺤﺮﯾﮏ ﺁﻣﻴﺰﯼ در اﯾﻦ ﺑﺎرﻩ‪ ،‬ﻓﻀﺎﺋﯽ از ﺗﻬﺪﯾﺪ و ارﻋﺎب ﻋﻠﻴﻪ ﺷﺨﺼﻴّﺖ هﺎ و ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن ﻣﺨﺎﻟﻒ ﻣﺼﺪّق‪ ،‬اﯾﺠﺎد ﮐﺮدﻩ‬

‫ﺑﻮد‪(١) .‬‬

‫ﺑﻪ رواﯾﺖ ﺳﭙﻬﺒﺪ ﮐﻤﺎل )رﺋﻴﺲ ﺷﻬﺮﺑﺎﻧﯽ ﻣﺼﺪّق(‪:‬‬

‫‪ » -‬ﺷﺒﯽ در رادﯾﻮ‪ ،‬وزﯾﺮ اﻣﻮرﺧﺎرﺟﻪ ‪ -‬دﮐﺘﺮ ﺣﺴﻴﻦ ﻓﺎﻃﻤﯽ‪ -‬ﮔﻔﺖ‪» :‬ﯾﮏ ﮔﻮﻧﯽ ﺳﻨﺪ از ارﺗﺒﺎط زاهﺪﯼ ﺑﺎ‬

‫ﺳﻔﺎرت اﻧﮕﻠﻴﺲ و ﺷﺮﮐﺖ ﻧﻔﺖ ﺑﺪﺳﺖ ﺁﻣﺪﻩ« ﭼﻮن در ﺁن ﻣﻮﻗﻊ‪ ،‬ﻣﻦ رﺋﻴﺲ ﺷﻬﺮﺑﺎﻧﯽ ﺑﻮدم‪ ،‬ﻧﺎﭼﺎر ﺑﻪ ﻣﺮاﻗﺒﺖ‬

‫ﺷﺪﯾﺪ از ﺳﺮﻟﺸﮑﺮ زاهﺪﯼ ﺷﺪم ﺗﺎ ﺁن ﮐﻪ زاهﺪﯼ ﻧﺎﻣــﻪء ﺗﻬﺪﯾﺪ و ﺗﻮهﻴﻦ ﺁﻣﻴﺰ ﺑﻪ ﻣﻦ ﻧﻮﺷﺖ‪ .‬از اﯾﻦ ﺟﻬﺖ‪ ،‬ﻣﻦ‬

‫ﺑﺮاﯼ اﯾﻨﮑﻪ ﺟﻮاﺑﯽ ﺑﻪ ﺳﺮﻟﺸﮑﺮ زاهﺪﯼ ﺑﺪهﻢ‪ ،‬از دﮐﺘﺮ ﻓﺎﻃﻤﯽ در ﻣﻮرد ﻣﺪارﮎ ﮐﺸﻒ ﺷﺪﻩ ﺑﺮ ﻋﻠﻴﻪ زاهﺪﯼ‬

‫ﺳﺌﻮال ﮐﺮدم ]دﮐﺘﺮ ﻓﺎﻃﻤﯽ[ در ﺟﻮاب ﻓﺮﻣﻮدﻧﺪ‪» :‬ﺣﺮف‪ ،‬ﺑﺎدِ هﻮاﺳﺖ! ﻣﺪرﮎ ﻧﻤﯽ ﺧﻮاهﺪ! ‪ «...‬ﻣﻌﻠﻮم‬

‫ﺷﺪ ﮐﻪ اﺻﻼً ﻣﺪرﮐﯽ ]ﻋﻠﻴﻪ ﺳﺮﻟﺸﮑﺮ زاهﺪﯼ[ ﻧﺒﻮدﻩ ‪) »...‬ﺧﺎﻃﺮات ﺳﭙﻬﺒﺪ ﮐﻤﺎل‪ ،‬ﭼﺎپ ﺗﻬﺮان‪ ١٣۶١ ،‬ﺑﻪ ﻧﻘﻞ‬

‫از‪ :‬ﺧﺎﻃﺮات اردﺷﻴﺮ زاهﺪﯼ‪ ،‬ﺻﺺ ‪.(١۶٣ - ١۶٢‬‬

‫دﮐﺘﺮ ﻓﺎﻃﻤﯽ‪ ،‬وزﯾﺮ ﺧﺎرﺟﻪ و ﺳﺨﻨﮕﻮﯼ دوﻟﺖ ﻣﺼﺪّق‪ ،‬در ﺳﺮﻣﻘﺎﻟــﻪء »ﺑﺎﺧﺘﺮ اﻣﺮوز« )در ‪ ٢۵‬ﻣﺮداد ‪ (٣٢‬ﺑﻪ‬

‫ﺷﺪّت ﺑﻪ ﺷﺎﻩ ﺣﻤﻠﻪ ﮐﺮد و ﻣﺤﻤﺪ رﺿﺎ ﺷﺎﻩ را »ﻗﺒﻠﻪﮔﺎﻩِ هﺮ ﭼﻪ دزد‪ ،‬هﺮ ﭼﻪ ﺑﯽ ﻧﺎﻣﻮس‪ ،‬هﺮ ﭼﻪ‬

‫واﺧﻮردﻩء اﺟﺘﻤﺎع و ﺗﻨﻬﺎ ﺗﮑﻴﻪ ﮔﺎﻩِ ﺧﺎرﺟﻴﺎن و ﻧﻘﻄــﻪء اﺗّﮑﺎﯼ ﺳﻔﺎرت اﻧﮕﻠﻴﺲ« ﺧﻮاﻧﺪ ‪ ...‬در ﻋﺼﺮ روز‬

‫‪ ٢۵‬ﻣﺮداد ‪ ٣٢‬ﻧﻴﺰ در ﻣﻴﺘﻴﻨﮓ ﺟﺒﻬــﻪء ﻣﻠّﯽ و اﺣﺰاب و اﺗﺤﺎدﯾﻪ هﺎﯼ هﻮادار ﻣﺼﺪّق در ﺑﻬﺎرﺳﺘﺎن‪ ،‬ﻓﺎﻃﻤﯽ »از‬

‫ﺟﻨﺎﯾﺎت درﺑﺎر ﭘﻬﻠﻮﯼ« و »ﻓﺮزﻧﺪِ ﻋﺎﻣﻞِ ﻗﺮاردادِ )ﻧﻔﺖ(« ﯾﺎد ﮐﺮد و در »ﺑﺎﺧﺘﺮ اﻣﺮوز« )روز ‪ ٢۶‬ﻣﺮداد( ﻧﻴﺰ ﺧﻄﺎب ﺑﻪ‬

‫ﺷﺎﻩ ﻧﻮﺷﺖ‪:‬‬

‫‪ » -‬ﺑﺮو! اﯼ ﺧﺎﺋﻦ! ‪ ...‬ﺑﺮو! اﯼ اﺳﻴﺮِ ارادﻩء اﺟﻨﺒﯽ ﮐﻪ ﺗﺎرﯾﺦِ ﺟﻨﺎﯾﺖ ﺁﻣﻴﺰِ دودﻣﺎن ﺳﯽ ﺳﺎﻟــﻪء ﭘﻬﻠﻮﯼ را ﺗﮑﻤﻴﻞ‬

‫ﮐﺮدﯼ ‪ ...‬ﻣﻦ هﻤﻴﺸﻪ ﮔﻔﺘﻪام ﮐﻪ ﺣﻖ اﯾﻦ ﺑﻮد ﮐﻪ ﭘﻴﺶ از ﺑﺴﺘﻦ ﮐﻨﺴﻮﻟﮕﺮﯼهﺎﯼ ]اﻧﮕﻠﻴﺲ[ و ﺳﻔﺎرت ﻓﺨﻴﻤﻪ‬

‫در ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﺁن ﻣﺮﮐﺰِ ﻧﻨﮓ و رﺳﻮاﺋﯽ ]درﺑﺎرِ ﺷﺎﻩ[ ﮐﻮﺑﻴﺪﻩ ﺷﻮد و درِ ﺧﺎﻧــﻪء ﻣُﺠﺮﯼِ ارادﻩء اﺟﻨﺒﯽهﺎ را ﮔِﻞ‬
 ‫ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ« )ﺑﺮاﯼ ﺁﮔﺎهﯽ از ﺳﺮﻣﻘﺎﻟﻪهﺎﯼ ﺗُﻨﺪِ ﺑﺎﺧﺘﺮ اﻣﺮوز‪ ،‬ﻧﮕﺎﻩ ﮐﻨﻴﺪ ﺑﻪ‪ :‬زﻧﺪﮔﻴﻨﺎﻣﻪ و ﻣﺒﺎرزات ﺳﻴﺎﺳﯽ دﮐﺘﺮ‬

‫ﺣﺴﻴﻦ ﻓﺎﻃﻤﯽ‪ ،‬ﻧﺼﺮاﷲ ﺷﻴﻔﺘﻪ‪ ،‬ﺻﺺ ‪.(٣٢٧-٣٢١‬‬

‫ﺟﺎﻟﺐ اﺳﺖ ﮐﻪ در هﻴﭽﻴﮏ از ﻣﻘﺎﻻت و ﺳﺨﻨﺮاﻧﯽ هﺎﯼ دﮐﺘﺮ ﺣﺴﻴﻦ ﻓﺎﻃﻤﯽ و دﯾﮕﺮ ﺳﺮان ﻧﻬﻀﺖ ﻣﻠّﯽ‬

‫از ‪ ٢۵‬ﺗﺎ ‪ ٢٨‬ﻣﺮداد‪ ،‬هﻴﭻ ﺳﺨﻨﯽ از ﺗﻮﻃﺌــﻪ ﯾﺎ ﮐﻮدﺗﺎﯼ دوﻟﺖ ﺁﻣﺮﯾﮑﺎ ﻧﺒﻮد!‬

‫اﯾﻦ ﺷﻌﺎرهﺎ و دﺷﻨﺎمهﺎ‪ ،‬ﯾﺎدﺁورِ دﺷﻨﺎمهﺎﯼ ﺣﺰب ﺗﻮدﻩ در ﺁن زﻣﺎن ﺑﻮد‪ .‬در ‪ ١٨‬ﻣﺮداد ﻣﺎﻩ ‪ -‬ﭘﺲ از اﻧﺠﺎم‬

‫رﻓﺮاﻧﺪوم ‪ -‬رهﺒﺮﯼ ﺣﺰب ﺗﻮدﻩ در اﻋﻼﻣﻴﻪاﯼ‪ ،‬ﺑﻪ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق ﺗﻮﺻﻴﻪ ﮐﺮدﻩ ﺑﻮد‪:‬‬

‫» ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺎ ﯾﮏ ﺣﻤﻠــﻪء ﻣﺮداﻧﻪ‪ ،‬ﻗﻠﻌــﻪء ﻓﺮﺗﻮتِ درﺑﺎر را ﮔﺸﻮد و ﭘﺮﭼﻢ ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﺋﯽ ﻣﻠّﺖ را ﺑﺮ ﻓﺮازِ ﺁن اﺳﺘﻮار ﮐﺮد«‬

‫)روزﻧﺎﻣــﻪء ﺷﺠﺎﻋﺖ )ﺑﺴﻮﯼ ﺁﯾﻨﺪﻩ(‪ ،‬ﺷﻤﺎرﻩء ‪ ،١٠‬ﺑﺘﺎرﯾﺦ ‪ ١٨‬ﻣﺮداد ‪ ،٣٢‬ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از‪ :‬ﮔﺬﺷﺘﻪ‪ ،‬ﭼﺮاغِ راﻩ ﺁﯾﻨﺪﻩ‬

‫اﺳﺖ‪ ،‬ص ‪(۶٢٧‬‬

‫و ﮔﻮﯾﺎ‪ ،‬در ﺷﻮر و اﻟﺘﻬﺎب اﯾﻦ دﺷﻨﺎم هﺎ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺑﺪﺳﺘﻮر دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق )ﺑﺎ وﺟﻮد ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ هﺎﯼ ﮐﺮﯾﻢ ﺳﻨﺠﺎﺑﯽ و‬

‫ﺧﻠﻴﻞ ﻣﻠﮑﯽ و دﯾﮕﺮان( ﻣﺠﺴّﻤﻪ هﺎﯼ ﺷﺎﻩ را ﭘﺎﺋﻴﻦ ﮐﺸﻴﺪﻧﺪ‪ ،‬ﮐﺎخ هﺎﯼ ﺳﻠﻄﻨﺘﯽ را ﺑﺎ ﺣﻀﻮر ﻓﺎﻃﻤﯽ‪ ،‬ﻣُﻬﺮ و‬

‫ﻣﻮم ﮐﺮدﻧﺪ و ﻧﺎم ﺷﺎﻩ را از ﺳﺮود ﺷﺎهﻨﺸﺎهﯽ و ﻧﻴﺰ از دﻋﺎﯼ ﺷﺎﻣﮕﺎﻩ و ﺻﺒﺤﮕﺎﻩ ﺳﺮﺑﺎزﺧﺎﻧﻪ هﺎ ﺣﺬف ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪.‬‬

‫دﮐﺘﺮ ﻓﺎﻃﻤﯽ ﺑﻪ ﺳﻔﺮاء‪ ،‬وزراﯼ ﻣﺨﺘﺎر و ﮐﺎرداران در ﺧﺎرج‪ ،‬اﻋﻼم ﮐﺮد ﮐﻪ »ﺷﺎﻩ از ﺳﻠﻄﻨﺖ‪ ،‬ﻣﺨﻠﻮع اﺳﺖ و‬

‫ﻧﺒﺎﯾﺪ ﻣﻮرد اﺳﺘﻘﺒﺎل ﻗﺮار ﮔﻴﺮد«‪) .‬ﻋﺎﻣﻠﯽ‪ ،‬ج ‪ ،١‬ص ‪.(٣۵٠‬‬

‫‪ -‬ﺁﯾﺎ دﮐﺘﺮ ﻓﺎﻃﻤﯽ ﺑﺎ رهﺒﺮان ﺣﺰب ﺗﻮدﻩ راﺑﻄﻪ داﺷﺖ؟‬

‫‪ -‬ﭘﺲ از ﺳﻘﻮط ﻣﺼﺪّق و روﯾﺪاد ‪ ٢٨‬ﻣﺮداد‪ ،‬ﭼﺮا دﮐﺘﺮ ﺣﺴﻴﻦ ﻓﺎﻃﻤﯽ ﺗﻮﺳﻂ ﺣﺰب ﺗﻮدﻩ‪ ،‬اﺑﺘﺪاء در ﻣﺨﻔﻴﮕﺎﻩِ‬

‫ﺷﺨﺺ ِ ﮐﻴﺎﻧﻮرﯼ و ﺳﭙﺲ در ﺧﺎﻧــﻪء ﯾﮑﯽ از اﻓﺴﺮان واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﺣﺰب ﺗﻮدﻩ‪ ،‬ﻣﺨﻔﯽ ﮔﺮدﯾﺪ؟‬

‫‪ -‬ﺁﯾﺎ ﺟﺒﻬــﻪء ﻣﻠّﯽ‪ ،‬ﺁﻧﻘﺪر ﺑﯽ ﭘﻨﺎهﮕﺎﻩ و ﺑﯽ ﭘﺎﯾﮕﺎﻩ ﺑﻮد ﮐﻪ در ﺁن ﺷﺮاﯾﻂ ﺣﺴّﺎس‪ ،‬ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺴﺖ ﻣﻬﻢ ﺗﺮﯾﻦ‬

‫ﭼﻬﺮﻩء دوﻟﺖ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق را ﭘﻨﻬﺎن ﮐﻨﺪ؟‬

‫‪ -‬هﻤﭽﻨﺎﻧﮑﻪ در اﺳﻨﺎد ﺳﺎزﻣﺎن ﺳﻴﺎ و وزارت اﻣﻮرﺧﺎرﺟــﻪء ﺁﻣﺮﯾﮑﺎ ﺁﻣﺪﻩ‪ ،‬ﺁﯾﺎ ﻓﺎﻃﻤﯽ در ﺻَﺪَد اﺗّﺤﺎد ﺑﻴﻦ ﻧﻴﺮوهﺎﯼ‬

‫ﻣﺼﺪّﻗﯽ و ﺣﺰب ﺗﻮدﻩ ﺑﺮاﯼ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ ﻏﺮب ﺑﻮد؟‬

‫ﺣﺴﻴﻦ ﻣﮑّﯽ ﺿﻤﻦ ﺷﺮح رواﺑﻂ دوﺳﺘﺎﻧﻪ اش ﺑﺎ دﮐﺘﺮ ﻓﺎﻃﻤﯽ و ﻋﻠﻞ اﺧﺘﻼﻓﺶ ﺑﺎ وﯼ‪ ،‬ﺗﺄﮐﻴﺪ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ :‬در‬

‫ﺳﺎﻋﺖ ‪ ١٠‬ﺻﺒﺢ ‪ ٢٨‬ﻣﺮداد ‪ -‬در اﻃﺎق ﻣﺼﺪّق‪ -‬دﮐﺘﺮ ﻓﺎﻃﻤﯽ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺳﺘﺎد ارﺗﺶ دﺳﺘﻮر دادﻩ‬

‫ﺷﻮد ﺗﺎ اﺳﻠﺤﻪ در اﺧﺘﻴﺎر ﺗﻮدﻩ اﯼ هﺎ ﺑﮕﺬارﻧﺪ ‪ ...‬ﭘﺲ از ﮐﺸﻒ ﺷﺒﮑــﻪء ﺣﺰب ﺗﻮدﻩ‪ ،‬ﻣﻌﻠﻮم ﺷﺪ ﮐﻪ دﮐﺘﺮ‬

‫ﻓﺎﻃﻤﯽ ﺑﺎ ﺗﻮدﻩاﯼهﺎ هﻤﮑﺎرﯼ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ اﻣﺮ‪ ،‬و اﺧﺘﻔﺎﯼ ﻓﺎﻃﻤﯽ در ﻣﺨﻔﻴﮕﺎﻩِ ﺣﺰب ﺗﻮدﻩ‪ ،‬ﻋﺎﻣﻞ ﺗﺸﺪﯾﺪ‬

‫ﮐﻨﻨﺪﻩء اﻋﺪام وﯼ ﺑﻮد‪) .‬ﻧﮕﺎﻩ ﮐﻨﻴﺪ ﺑﻪ‪ :‬ﻣﮑّﯽ‪ ،‬ﺻﺺ ‪.(۴٢١ - ۴١١‬‬
 ‫ﺑﻪ ﮔﺰارش ﺳﺎزﻣﺎن ﺳﻴﺎ‪ :‬در وﻗﺎﯾﻊ ‪ ٢۵‬ﻣﺮداد و ﻓﺮار ﺷﺎﻩ ﺑﻪ ﺑﻐﺪاد‪ ،‬دﮐﺘﺮ ﻓﺎﻃﻤﯽ در ﯾﮏ ﮐﻨﻔﺮاﻧﺲ ﻣﻄﺒﻮﻋﺎﺗﯽ‬

‫اﻋﻼم ﮐﺮد ﮐﻪ‪» :‬ﺷﻮرشهﺎﯼ ﺟﺪّﯼ ﻋﻠﻴﻪ ﺷﺎﻩ‪ ،‬در ﺑﻐﺪاد ﺑﻮﻗﻮع ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ اﺳﺖ« ‪» ...‬ﺧﺒﺮﯼ ﮐﻪ ﮐﺎﻣﻼً دروغ‬

‫ﺑﻮد« )ﺗﺎرﯾﺨﭽــﻪء ﻋﻤﻠﻴّﺎت ﺳﻴﺎ‪ ،‬ﺑﺨﺶ ‪ ،٧‬ص ‪.(۶٢‬‬

‫ﺑﯽ ﺗﺮدﯾﺪ اﯾﻨﮕﻮﻧﻪ دﺷﻨﺎم هﺎ‪ ،‬ﭘﺮوﻧﺪﻩ ﺳﺎزﯼهﺎ و دروﻏﭙﺮدازﯼ هﺎ‪ ،‬از ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺆﺛّﺮ در ﺑﺎزداﺷﺖ دﮐﺘﺮ ﻓﺎﻃﻤﯽ‬

‫در ﺷﺐِ ‪ ٢۵‬ﻣﺮداد و ﺳﭙﺲ در دﺳﺘﮕﻴﺮﯼ و اﻋﺪام وﯼ ﭘﺲ از ‪ ٢٨‬ﻣﺮداد ‪ ،٣٢‬ﺑﻮدﻩ اﻧﺪ‪.‬‬

‫ﭘﺨﺶ ﻧﺎﻣﺘﻌﺎرف و ﻧﺎﻣﻌﻤﻮل ﻣﻘﺎﻟــﻪء ﭘُﺮدﺷﻨﺎم دﮐﺘﺮ ﺣﺴﻴﻦ ﻓﺎﻃﻤﯽ از رادﯾﻮ ﺗﻬﺮان و ﺗﮑﺮار ﺁن در ﻃﻮل روز ‪٢۵‬‬

‫ﻣﺮداد و ﺳﭙﺲ‪ ،‬ﻓﻀﺎﯼ ﻋَﺼَﺒﯽ و اﻋﺘﺮاﺿﯽ هﻮاداران ﻣﺼﺪّق و ﺧﺼﻮﺻﺎً ﻧﻴﺮوهﺎﯼ ﺣﺰب ﺗﻮدﻩ در ﺗﺨﺮﯾﺐ ﻣﺠﺴّﻤﻪ‬

‫هﺎﯼ رﺿﺎ ﺷﺎﻩ و ﻣﺤﻤﺪ رﺿﺎ ﺷﺎﻩ و ﭘﺎﺋﻴﻦ ﮐﺸﻴﺪن ﻋﮑﺲهﺎﯼ ﺷﺎﻩ و اﻓﺮاد ﺧﺎﻧﺪان ﺳﻠﻄﻨﺘﯽ از ادارات و ﻣﻐﺎزﻩ‬

‫هﺎ و ﺣﺘّﯽ ﮐﻮﺷﺶ در ﺗﻌﻮﯾﺾ ﻧﺎم ﺧﻴﺎﺑﺎنهﺎ‪ ،‬هﻤﺮاﻩ ﺑﺎ ﺷﻌﺎرهﺎﯼ ﺣﺰب ﺗﻮدﻩ ﻣﺒﻨﯽ ﺑﺮ »ﺑﺮﭼﻴﺪﻩ ﺑﺎد ﺳﻠﻄﻨﺖ!‬

‫ﭘﻴﺮوزﺑﺎد ﺟﻤﻬﻮرﯼ دﻣﻮﮐﺮاﺗﻴﮏ« )‪ (٢‬ﺑﺎﻋﺚ ﺗﺮس و ﻧﮕﺮاﻧﯽ ﺷﺪﯾﺪ ﮐَﺴَﺒﻪ‪ ،‬ﭘﻴﺸﻪ وران و ﻣﺮدم ﻋﺎدﯼ ﺗﻬﺮان‬

‫ﮔﺮدﯾﺪ و در ذهﻦ ﺑﺴﻴﺎرﯼ از ﻣﺮدم‪ ،‬ﺣﻀﻮر ﻧﻴﺮوهﺎﯼ ارﺗﺶ ﺳﺮخ )در ﺳﺎل هﺎﯼ ‪ ١٣٢٠‬ﺗﺎ ‪ (١٣٢۴‬را زﻧﺪﻩ ﮐﺮد‪ .‬از‬

‫ﺳﻨّﺘﯽ ارﺗﺶ‪ ،‬ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮ ﺣﺲّ ﺷﺎهﺪوﺳﺘﯽ ﺑﻮد و ﺷﻌﺎر ِ »ﺧﺪا‪ ،‬ﺷﺎﻩ‪ ،‬ﻣﻴﻬﻦ« در‬
‫ﻃﺮف دﯾﮕﺮ‪ ،‬ﺑﺎﻓﺖ ُ‬

‫ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻋﺎﻃﻔﯽِ ﺳﺮﺑﺎزان‪ ،‬درﺟﻪ داران و ﻧﻴﺮوهﺎﯼ اﻧﺘﻈﺎﻣﯽ‪ ،‬ﺟﺎﯾﮕﺎﻩ ﻣﻬّﻤﯽ داﺷﺖ‪ .‬در ذهﻦ ﺑﺴﻴﺎرﯼ از‬

‫ﺳﺮﺑﺎزان و درﺟﻪداراﻧﯽ ﮐﻪ از روﺳﺘﺎهﺎ و ﺷﻬﺮهﺎﯼ دور ﺁﻣﺪﻩ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺷﺎﻩ ﻣﻈﻬﺮ اﺗﺤﺎد و ﯾﮑﭙﺎرﭼﮕﯽ ﮐﺸﻮر‬

‫ﺑﺸﻤﺎر ﻣﯽ رﻓﺖ و از اﺣﺘﺮام و ﺗﻘﺪّس ﻣﻌﻨﻮﯼ ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﻮد و ﻟﺬا‪ ،‬ﺣﺬف ﻧﺎمِ ﺷﺎﻩ در دﻋﺎﯼ ﺻﺒﺤﮕﺎهﯽ و ﺣﺬف‬

‫ﺳﻨّﺘﯽِ ﺳﺮﺑﺎزان و درﺟﻪ داران و ﺑﺴﻴﺎرﯼ دﯾﮕﺮ‬

‫ﺳﺮود ﺷﺎهﻨﺸﺎهﯽ در ﻣﺮاﺳﻢ ﭘﺎدﮔﺎن هﺎ‪ ،‬ﻋﺎﻃﻔﻪ و اﺣﺴﺎﺳﺎت ُ‬

‫از ﻧﻴﺮوهﺎﯼ ارﺗﺸﯽ و اﻧﺘﻈﺎﻣﯽ را‪ ،‬ﺟﺮﯾﺤﻪ دار ﺳﺎﺧﺖ و اﯾﻦ‪ ،‬ﻣﺴﺌﻠﻪ اﯼ ﺑﻮد ﮐﻪ در ﺁن ﺷﺮاﯾﻂ ﺣﺴّﺎس‪ ،‬هﻢ‬

‫ﻣﺼﺪّق و هﻢ ﯾﺎران ﭘﺮﺷﻮر و ﺟﻮان وﯼ )ﺧﺼﻮﺻﺎً دﮐﺘﺮ ﺣﺴﻴﻦ ﻓﺎﻃﻤﯽ( از درﮎ ﺁن ﻏﺎﻓﻞ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎن ﺷﻌﺎرهﺎ و‬

‫اﻗﺪاﻣﺎت ﺗُﻨﺪﯼ‪ ،‬ﻣﺮدم ﻋﺎدﯼ را ﻣﺘﻘﺎﻋﺪ ﮐﺮدﻩ ﺑﻮد ﮐﻪ هﺪف دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق‪ ،‬ﻧﺎﺑﻮد ﮐﺮدن ﺳﻠﻄﻨﺖ اﺳﺖ ﻧﻪ ﭘﻴﮑﺎر ﺑﺎ‬

‫دوﻟﺖ اﻧﮕﻠﻴﺲ ﺑﺮاﯼ ﺣﻞّ ﻣﺴﺌﻠــﻪء ﻧﻔﺖ‪ .‬ﭼﻨﺎن ﺷﻌﺎرهﺎ و اﻗﺪاﻣﺎت ﺗﻨﺪﯼ‪ ،‬در واﻗﻊ‪ ،‬ﺗﻴﺮهﺎﯾﯽ ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ‬

‫ﺑﻘﻮل ﻣﺎﺗﻴﺴﻮن )ﮐﺎردار ﺳﻔﺎرت ﺁﻣﺮﯾﮑﺎ در اﯾﺮان( ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺑﻪ ﺳﻮﯼ ﺧﻮدِ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق‪ ،‬ﮐﻤﺎﻧﻪ‬

‫ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬هﻢ از اﯾﻦ روﺳﺖ ﮐﻪ از ﺷﺎﻣﮕﺎﻩ ‪ ٢٧‬ﻣﺮداد‪ ،‬ﻓﻀﺎﯼ رواﻧﯽ ﺟﺎﻣﻌﻪ‪ ،‬ﻋﻠﻴﻪ ﻣﺼﺪّق و ﺑﻪ ﻧﻔﻊ ﺷﺎﻩ و‬

‫ﺑﺎزﮔﺸﺖ او‪ ،‬ﺗﻐﻴﻴﺮ ﯾﺎﻓﺖ ‪...‬‬

‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟّﻪ ﺑﻪ ﺗﻔﺮﻗﻪ و ﭘﺮاﮐﻨﺪﮔﯽِ ﻧﻴﺮوهﺎﯼ ﺟﺒﻬــﻪء ﻣﻠّﯽ ‪ -‬ﮐﻪ در ﺁن هﻨﮕﺎم‪ ،‬ﻋﻤﻮﻣﺎً ﺑﻪ ﺻﻒِ ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن ﻣﺼﺪّق‬

‫ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ ‪ -‬ﺣﺲّ ِ ﻧﻬﻔﺘــﻪء ﺷﺎهﺪوﺳﺘﯽِ ﻣﺮدمِ ﮐﻮﭼﻪ و ﺑﺎزار‪ ،‬ﺁن »ﺣﻠﻘــﻪء ﻣﻔﻘﻮدﻩ«اﯼ ﺑﻮد ﮐﻪ در ‪٢٨‬‬

‫ﻣﺮداد ‪ ،٣٢‬زﻧﺠﻴﺮﻩء ﻃﺒﻘﺎت و اﻗﺸﺎر ﻣﺨﺘﻠﻒ را ﺑﻬﻢ ﭘﻴﻮﻧﺪ داد و ﺑﺎﻋﺚ ﺳﻘﻮط ﻣﺼﺪّق ﮔﺮدﯾﺪ‪.‬‬

‫اﻓﺴﺎﻧــﻪء ﺷﻌﺒﺎن ﺟﻌﻔﺮﯼ‬

‫ﺟﻨﺒﺶ هﺎﯼ ﭘﻮﭘﻮﻟﻴﺴﺘﯽ‪ ،‬ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺮاﯼ ﺗﻮدﻩهﺎ و روﺷﻨﻔﮑﺮان‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺑﺮاﯼ »اراذل و اوﺑﺎش« ﻧﻴﺰ ﺟﺎذﺑـﻪء ﺑﺴﻴﺎر‬

‫دارﻧﺪ‪ ،‬هﻢ از اﯾﻦ روﺳﺖ ﮐﻪ در اﯾﻨﮕﻮﻧﻪ ﺟﻨﺒﺶ هﺎ‪» ،‬اراذل و اوﺑﺎش« ﺑﺎ »ﺣﻀﻮرِ هﻤﻴﺸﻪ در ﺻﺤﻨﻪ« زﻣﻴﻨﻪ‬

‫ﺳﺎزانِ ﻗﺪرت ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺳﻨّﺘﯽ اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ اﻓﺮاد‪ ،‬ﻣﺤﺼﻮل ﻓﻘﺮ ﻓﺮهﻨﮕﯽ‪،‬‬

‫ﭘﺪﯾﺪﻩء »ﻟﻮﻃﯽ« و »ﻣَﺸﺘﯽ« ﻣﺤﺼﻮل ﺟﻮاﻣﻊ ﻋﻘﺐ ﻣﺎﻧﺪﻩء ُ‬

‫ﺳﻨّﺘﯽ و ﭘﺪرﺳﺎﻻر ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺑﯽ ﺛﺒﺎﺗﯽ هﺎﯼ ﺳﻴﺎﺳﯽ و ﻓﻘﺪانِ اﻣﻨﻴّﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ در ﺟﻮاﻣﻊ ُ‬

‫ﻗﺪرت ﺑﺪﻧﯽ ِ ﭼﺸﻤﮕﻴﺮ و در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل‪ ،‬ﺣﻤﺎﯾﺖ از ﻣﻈﻠﻮﻣﺎن‪ ،‬ﺑﻴﻮﻩ زﻧﺎن و ﺑﻴﻨﻮاﯾﺎن‪ ،‬وﺟﻮد ﻧﻮﻋﯽ »ﺳﺨﺎوت«‪،‬‬

‫»ﺻﻔﺎ« و »ﻣﺮداﻧﮕﯽ« و اﻋﺘﻘﺎد ﺑﻪ »ﺷﺎﻩِ ﻣﺮدان‪ ،‬ﻋﻠﯽ«‪ ،‬ﺑﻪ »ﻟﻮﻃﯽ« هﺎ و »ﻣﺸﺘﯽ« هﺎ ﭼﻨﺎن »وﻗﺎر« ﯼ‬

‫ﻣﯽﺑﺨﺸﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺎﻋﺚ ﺣﺮﻣﺖ ﺁﻧﺎن در ﻣﻴﺎن ﻃﺒﻘﺎت ﻓﺮودﺳﺖ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬هﻤﻴﻦ ﺧﺼﻠﺖهﺎ و ﺧﺼﻮﺻﻴّﺎت‬

‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﻟﻮﻃﯽهﺎ و ﻣﺸﺘﯽهﺎ را از ﻟُﻤﭙﻦهﺎ و ﻟُﻤﭙﻨﻴﺴﻢ ﺟﺪا ﻣﯽﺳﺎزﻧﺪ )‪(١‬‬

‫در ﺁﺷﻮبهﺎ و ﺁﺷﻔﺘﮕﯽهﺎﯼ ﺳﻴﺎﺳﯽ ‪ -‬اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ‪» ،‬ﻟﻮﻃﯽ« هﺎ و »ﻣﺸﺘﯽ« هﺎ – ﺑﺎ ﺷﺒﮑﻪ اﯼ از‬

‫»ﻧﻮﭼﻪ«هﺎ ‪ -‬ﻣﻴﺪان داران ﻋﺮﺻــﻪء اﺟﺘﻤﺎع ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ و ﺑﻪ ارﻋﺎب و ﺗﻬﺪﯾﺪ و ﺿﺮب و ﺷﺘﻢ ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن ﻣﯽ ﭘﺮدازﻧﺪ‬

‫اﻣّﺎ ﺑﺎ اﺳﺘﻘﺮار ﺛﺒﺎت و ﺁراﻣﺶ ﻧﺴﺒﯽ‪ ،‬ﺳﺮاﻧﺠﺎم‪ ،‬ﻣﻘﻬﻮر ﯾﺎ ﻣﺠﺬوب ﻗﺪرتِ ﺣﺎﮐﻤﻪ ﻣﯽ ﮔﺮدﻧﺪ و ﺑﺎ ﮐﺴﺐ اﻗﺘﺪار ﯾﺎ‬

‫اﺧﺘﻴﺎراﺗﯽ در ﻣﺤﻼت ﺧﻮﯾﺶ‪ ،‬از ﻣﺰاﯾﺎﯼ ﺣﮑﻮﻣﺘﯽ ﻧﻴﺰ ﺑﺮﺧﻮردار ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺑﻄﻮرﯾﮑﻪ در ﺑﺨﺶ ﭘﻨﺠﻢ ﮔﻔﺘﻪ اﯾﻢ‪ :‬ﺑﺪﻧﺒﺎل واﻗﻌــﻪء ‪ ١۴‬ﺁذر ‪ ١٣٣٠‬و ﻣﻀﺮوب و ﻣﺠﺮوح ﺷﺪن ﺑﺴﻴﺎرﯼ ﺗﻮﺳّﻂ‬

‫ﻋﻮاﻣﻞ ﺷﻌﺒﺎن ﺟﻌﻔﺮﯼ و ﺣﻤﻠــﻪء ﺁﻧﺎن ﺑﻪ روزﻧﺎﻣﻪ هﺎﯼ ﻣﺨﺎﻟﻒِ ﻣﺼﺪّق‪ ،‬در ﺟﻠﺴــﻪء ﯾﮑﺸﻨﺒﻪ ‪ ١٧‬ﺁذرﻣﺎﻩِ‬

‫ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮراﯼ ﻣﻠّﯽ‪ ،‬ﺗﻌﺪادﯼ از ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن‪ ،‬دوﻟﺖ ﻣﺼﺪّق را ﻣﻮرد اﻧﺘﻘﺎدات ﺷﺪﯾﺪ ﻗﺮار دادﻧﺪ و ﺟﻤﺎل اﻣﺎﻣﯽ‪،‬‬

‫ﻧﺎﻣــﻪء اﺳﺘﺨﺪام ﺷﻌﺒﺎن ﺟﻌﻔﺮﯼ در ادارﻩء ﺷﻬﺮﺑﺎﻧﯽ را ﺑﺮاﯼ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن ﻣﺠﻠﺲ ﻗﺮاﺋﺖ ﮐﺮد ﮐﻪ ﺑﺮ اﺳﺎس ﺁن‪،‬‬

‫ﺷﻌﺒﺎن ﺟﻌﻔﺮﯼ »ﺑﺎ ﻣﺎهﯽ ﺳﻪ هﺰار رﯾﺎل ﺣﻘﻮق از اﻋﺘﺒﺎر ﻣﺤﺮﻣﺎﻧﻪ«‪ ،‬در ﺧﺪﻣﺖ ﺷﻬﺮﺑﺎﻧﯽ دوﻟﺖ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق‬

‫ﺑﻮدﻩ و در ﺿﺮب و ﺷﺘﻢ ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن ﻣﺼﺪّق‪ ،‬ﻧﻘﺸﯽ ﻓﻌّﺎل داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺷﻌﺒﺎن ﺟﻌﻔﺮﯼ در ﺁن دوران از اﺣﺘﺮام و ﺣﻤﺎﯾﺖ ﺑﺴﻴﺎرﯼ از ﺳﺮان ﺟﺒﻬــﻪء ﻣﻠّﯽ ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﻮد ﺑﻄﻮرﯾﮑﻪ در‬

‫ﻣﺮاﺳﻢ »ﮔُﻠﺮﯾﺰان« )اﻓﺘﺘﺎحِ ﺑﺎﺷﮕﺎﻩ »ﺷﻌﺒﺎن ﺟﻌﻔﺮﯼ«‪ ،‬ﺑﺴﻴﺎرﯼ از ﺳﺮان و رهﺒﺮان ﺟﺒﻬــﻪء ﻣﻠّﯽ ﻧﻴﺰ ﺣﻀﻮر‬

‫داﺷﺘﻨﺪ و ﺳﺨﻨﺮاﻧﯽ ﮐﺮدﻩ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬روزﻧﺎﻣﻪء ﺑﺎﺧﺘﺮ اﻣﺮوزِ )دﮐﺘﺮ ﺣﺴﻴﻦ ﻓﺎﻃﻤﯽ( در اﯾﻦ ﺑﺎرﻩ در ﺷﻤﺎرﻩء ‪،٩١۴‬‬

‫ﺷﻨﺒﻪ ‪ ٢٩‬ﺷﻬﺮﯾﻮر ‪ ١٣٣١‬ﮔﺰارش داد‪:‬‬

 ‫ﺑـﺎﺧﺘـﺮ اﻣـﺮوز )دﮐﺘﺮ ﺣﺴﻴﻦ ﻓﺎﻃﻤﯽ(‪ :‬ﺷﻤﺎرﻩء ‪ ، ٩١۴‬ﺷﻨﺒـﻪ ‪ ٢٩‬ﺷﻬـﺮﻳـﻮر ‪١٣٣١‬‬

‫» از ﺳﺎﻋﺖ هﻔﺖ ﺗﺎ دﻩ ﺑﻌﺪ از ﻇﻬﺮ ﭼﻬﺎرﺷﻨﺒﻪ‪ ،‬ﺟﺸﻦ ﺁﺑﺮوﻣﻨﺪﯼ در ورزﺷﮕﺎﻩ ﺷﻌﺒﺎن ﺟﻌﻔﺮﯼ )ﺧﻴﺎﺑﺎن‬

‫ﺷﺎهﭙﻮر‪ ،‬ﻣﻘﺎﺑﻞ ﮐﻮﭼــﻪء ﮐﺮﺑﻼﺋﯽ ﻋﺒﺎﺳﻌﻠﯽ‪ ،‬ﺟﻨﺐ ﺳﻴﻨﻤﺎ ﺟﻬﺎن( ﺑﺮ ﭘﺎ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺑﻴﺶ از ﭼﻬﻞ ﻧﻔﺮ از‬

‫ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮراﯼ ﻣﻠّﯽ و ﻋﺪﻩء زﯾﺎدﯼ از رﺟﺎل و ﻣﺤﺘﺮﻣﻴﻦ و روزﻧﺎﻣﻪ ﻧﮕﺎران در اﯾﻦ ﺟﻠﺴﻪ ﺣﻀﻮر‬

‫داﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫ﮐﺎﺷﺎﻧﯽ زادﻩ ﺑﻪ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﯽ از ﺁﯾﺖ اﷲ ﮐﺎﺷﺎﻧﯽ در اﯾﻦ ﻣﺮاﺳﻢ ﺣﻀﻮر داﺷﺖ‪ .‬ﺳﭙﻬﺒﺪ ﺟﻬﺎﻧﺒﺎﻧﯽ و ﺻﺪرﯼ ‪-‬‬

‫رﺋﻴﺲ ﺗﺮﺑﻴﺖ ﺑﺪﻧﯽ‪ -‬و ﻣﺪﯾﺮان ﺑﺎﺷﮕﺎﻩ هﺎﯼ ورزﺷﯽ ﭘﺎﯾﺘﺨﺖ ﻧﻴﺰ ﺣﻀﻮر داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﺿﻤﻦ ﺳﺨﻨﺮاﻧﯽ‪ ،‬از دﮐﺘﺮ‬

‫ﺣﻀّﺎر‪ ،‬ﺗﺠﻠﻴﻞ ﺧﺎﺻﯽ ﺑﻌﻤﻞ ﺁﻣﺪ و ﮐﻮدﮎ ‪ ٧‬ﺳﺎﻟﻪ اﯼ‬

‫ﻣﺼﺪّق و ﺁﯾﺖ اﷲ ﮐﺎﺷﺎﻧﯽ از ﻃﺮف ورزﺷﮑﺎران و ُ‬

‫ﺳﺨﻨﺮاﻧﯽ ﮐﻮﺗﺎهﯽ اﯾﺮاد و او ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﻓﺮﯾﺎدِ »زﻧﺪﻩ ﺑﺎد ﻣﺼﺪّق« ﺑﻪ ﺳﺨﻨﺮاﻧﯽ ﺧﻮد ﺧﺎﺗﻤﻪ داد‪ .‬ﺳﭙﺲ ﻣﺮاﺳﻢ‬

‫ورزﺷﯽِ ﺑﯽ ﺳﺎﺑﻘﻪ ﺷﺮوع ﺷﺪ و ﺑﻌﺪ‪ ،‬ﻣﻬﻨﺪس ﺣﺴﻴﺒﯽ ﺳﺨﻨﺮاﻧﯽ ﻣُﻬﻴّﺠﯽ درﺑﺎرﻩء ورزش و ﺗﻨﺪرﺳﺘﯽ و‬

‫ﺗﺸﻮﯾﻖ ورزﺷﮑﺎران ﺑﻌﻤﻞ ﺁورد و ﻣﻘﺎرن ﺳﺎﻋﺖ ‪ ،١٠‬اﯾﻦ ﺟﺸﻦ ورزﺷﯽ ﮐﻪ در ﻧﻮع ﺧﻮد ﺟﺎﻟﺐ ﺗﻮﺟّﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﭘﺎﯾﺎن‬

‫ﯾﺎﻓﺖ و ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن ﺟﺒﻬــﻪء ﻣﻠّﯽ – ﺑﺨﺼﻮص دﮐﺘﺮ ﺷﺎﯾﮕﺎن‪ ،‬ﺣﺎﺋﺮﯼ زادﻩ‪ ،‬ﻣُﺸﺎر‪ ،‬دﮐﺘﺮ ﻣُﻌﻈّﻤﯽ و‬

‫ﻣﻬﻨﺪس ﺣﺴﻴﺒﯽ‪ -‬از اﯾﻦ ﭘﻴﺸﺮﻓﺖِ ﺑﺎﺷﮕﺎﻩ ﺷﻌﺒﺎن ﺟﻌﻔﺮﯼ‪ ،‬اﻇﻬﺎر ﻗﺪرداﻧﯽ ﻧﻤﻮدﻩ و اﻣﻴﺪوار ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ‬

‫ﺑﺰودﯼ‪ ،‬ﺑﺎﺷﮕﺎﻩ ﺁﺑﺮوﻣﻨﺪﯼ ﺑﻪ ﮐﻤﮏ ورزش دوﺳﺘﺎن ﺗﺸﮑﻴﻞ ﮐﻪ ﺧﺪﻣﺎت ورزﺷﯽِ اﯾﻦ ﺑﺎﺷﮕﺎﻩ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﯾﺎﺑﺪ‪«.‬‬

‫)ﺷﻌﺒﺎن ﺟﻌﻔﺮﯼ‪ ،‬در ﮔﻔﺘﮕﻮ ﺑﺎ هﻤﺎ ﺳﺮﺷﺎر‪ ،‬ﺻﺺ ‪.(١١٩ - ١١٨‬‬

‫ﺑﺎ ﭼﻨﺎن ﺟﺎﯾﮕﺎهﯽ‪ ،‬ﺷﻌﺒﺎن ﺟﻌﻔﺮﯼ ﺑﻪ هﻨﮕﺎم ﻣﺒﺎرزات ﻣﻠّﯽ ﮐﺮدن ﺻﻨﻌﺖ ﻧﻔﺖ‪ ،‬در ﺗﻈﺎهﺮات ﺟﺒﻬــﻪء ﻣﻠّﯽ‬

‫ﺣﻀﻮر ﻓﻌّﺎل داﺷﺘﻪ و ﻋﮑﺲهﺎﺋﯽ از ﻣﺼﺪّق و ﮐﺎﺷﺎﻧﯽ را ﺣﻤﻞ ﻣﯽﮐﺮدﻩ اﺳﺖ‪.‬‬

 ‫ﺷﻌﺒﺎن ﺟﻌﻔﺮﯼ در ﺁﻏﺎز ﺟﻮاﻧﯽ ﺑﻪ ﻓﺪاﺋﻴﺎن اﺳﻼم ِ ﻧﻮاب ﺻﻔﻮﯼ ﻧﺰدﯾﮏ ﺑﻮد و در ﺳﺎل هﺎﯼ ‪ ٣٢ -٣٠‬از‬

‫ﻣﺮﯾﺪان ﺁﯾﺖ اﷲ ﮐﺎﺷﺎﻧﯽ ﺑﺸﻤﺎر ﻣﯽ رﻓﺖ‪ ،‬اﻣّﺎ ﺑﺎ اﺧﺘﻼﻓﺎت ﺟﺒﻬــﻪء ﻣﻠّﯽ و ﺟﺪا ﺷﺪن ﮐﺎﺷﺎﻧﯽ از دﮐﺘﺮ‬

‫ﻣﺼﺪّق‪ ،‬ﺷﻌﺒﺎن ﺟﻌﻔﺮﯼ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺻﻒِ ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن ﻣﺼﺪّق ﭘﻴﻮﺳﺖ‪ .‬او در ﺗﻈﺎهﺮات ‪ ٩‬اﺳﻔﻨﺪ ‪ ١٣٣١‬ﺑﻪ ﺟُﺮم ﺣﻤﻠﻪ ﺑﻪ‬

‫ﺧﺎﻧــﻪء دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق‪ ،‬دﺳﺘﮕﻴﺮ و ﺗﺎ ﻋﺼﺮ ‪ ٢٨‬ﻣﺮداد ‪ ٣٢‬ﺑﺎزداﺷﺖ و زﻧﺪاﻧﯽ ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺮ اﺳﺎس ﺳﻨﺪ ﺳﺎزﻣﺎن‬

‫ﺳﻴﺎ‪:‬‬

‫در ﺣﻮاﻟﯽ ﻋﺼﺮ ‪ ٢٨‬ﻣﺮداد‪» ،‬اﯾﺴﺘﮕﺎﻩ رادﯾﻮ ﺗﻬﺮان ﺑﺪﺳﺖ ﺳﻠﻄﻨﺖ ﻃﻠﺒﺎن اﻓﺘﺎد و ﮐﺎرﻣﻨﺪان ﺳﻔﺎرت ]ﺁﻣﺮﯾﮑﺎ[‬

‫ﺑﺎ اﯾﻦ ﺧﺒﺮ‪ ،‬دﭼﺎر ﺷﺎدﯼ و ﺷﻌﻒ ﮔﺮدﯾﺪﻧﺪ‪ .‬ﻗﺮار ﺷﺪ ﮐﻪ در ﺳﺎﻋﺖ ‪ ۴/۵‬ﺑﻌﺪ از ﻇﻬﺮ ﺳﺮﻟﺸﮑﺮ زاهﺪﯼ از‬

‫ﭘﻨﺎهﮕﺎﻩ ﺧﻮﯾﺶ ﺧﺎرج ﺷﻮد و در ﻧﺒﺶ ﺧﻴﺎﺑﺎﻧﯽ ﺧﺎصّ ﺑﺎ ﺳﺮﻟﺸﮑﺮ ﮔﻴﻼﻧﺸﺎﻩ‪ ،‬ﻣﻼﻗﺎت ﮐﻨﺪ و از ﺁﻧﺠﺎ ﺑﻪ ﺳﻮﯼ‬

‫اﯾﺴﺘﮕﺎﻩ رادﯾﻮ ﺗﻬﺮان رواﻧﻪ ﺷﻮﻧﺪ ﺗﺎ ﺳﺮﻟﺸﮑﺮ زاهﺪﯼ ﭘﻴﺎم ﺧﻮد ﺑﻪ ﻣﻠّﺖ اﯾﺮان را اﯾﺮاد ﻧﻤﺎﯾﺪ ‪ ...‬در ﺳﺎﻋﺖ‬

‫‪ ۵/٢۵‬دﻗﻴﻘﻪ ﺑﻌﺪ از ﻇﻬﺮ‪ ،‬زاهﺪﯼ از رادﯾﻮ ﺗﻬﺮان ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺖ‪) «.‬ﺗﺎرﯾﺨﭽﻪء ﻋﻤﻠﻴّﺎت ﺳﻴﺎ ‪ ،...‬ﺑﺨﺶ ‪،٨‬‬

‫ﺻﺺ ‪ ،٧٣-٧٢‬ﻣﺘﻦ اﻧﮕﻠﻴﺴﯽ(‪.‬‬

‫دﮐﺘﺮ ﻏﻼﻣﺤﺴﻴﻦ ﺻﺪﯾﻘﯽ )وزﯾﺮ ﮐﺸﻮر دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق( در هﻨﮕﺎﻣــﻪء ‪ ٢٨‬ﻣﺮداد از ﺧﻴﺎﺑﺎن هﺎﯼ ﻣﻬﻢ ﺗﻬﺮان دﯾﺪن‬

‫ﻧﻤﻮدﻩ‪ ،‬ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ ﺗﺼﺮّف ﺳﺘﺎد ارﺗﺶ‪ ،‬اﯾﺴﺘﮕﺎﻩ رادﯾﻮ و ﻣﺤﺎﺻﺮﻩ و ﺗﺼﺮّف اﻗﺎﻣﺘﮕﺎﻩ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق را – ﻟﺤﻈﻪ ﺑﻪ‬

‫ﻟﺤﻈﻪ – ﮔﺰارش ﮐﺮدﻩ اﺳﺖ و – ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﺧﻮاهﻴﻢ دﯾﺪ – ﮔﺰارش او ﺑﺎ ﮔﺰارش هﻨﺪرﺳﻮن )ﺳﻔﻴﺮ ﺁﻣﺮﯾﮑﺎ( ﻣﻄﺎﺑﻘﺖ‬

‫دارد‪ .‬دﮐﺘﺮ ﺻﺪﯾﻘﯽ ﻣﯽ ﻧﻮﯾﺴﺪ‪:‬‬

‫» ‪ ...‬ﭼﻨﺪ دﻗﻴﻘﻪ از ﺳﺎﻋﺖ ﭘﺎﻧﺰدﻩ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬دﯾﺪم ﺟﻤﻌﯽ ]در اﻃﺎق ﻣﺼﺪّق[‪ ،‬هﻤﻪ در ﺣﺎل اﻧﺘﻈﺎر و ﻓﮑﺮ‬

‫ﻧﺸﺴﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬ﺁﻗﺎﯼ ﻧﺨﺴﺖ وزﯾﺮ ﭘﺮﺳﻴﺪﻧﺪ‪ :‬ﭼﻪ ﺧﺒﺮ دارﯾﺪ؟ ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬اوﺿﺎع ]ﺷﻬﺮ[ ﺧﻮب ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬وﻟﯽ ﻧﺎاﻣﻴﺪ ﻧﺒﺎﯾﺪ‬

‫ﺑﻮد‪ .‬ﺁﻗﺎﯼ دﮐﺘﺮ ﺣﺴﻴﻦ ﻓﺎﻃﻤﯽ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﭼﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﮐﺮد؟ ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﻻﺑﺪ دﺳﺘﻮرهﺎﯼ ﻻزم از ﻃﺮف ﺟﻨﺎب ﺁﻗﺎﯼ ﻧﺨﺴﺖ‬

‫وزﯾﺮ دادﻩ ﺷﺪﻩ‪ ،‬وﻟﯽ ﻓﻌﻼً ﺁﻧﭽﻪ ﺑﺮ هﺮ ﭼﻴﺰ‪ ،‬ﻣﻘﺪّم اﺳﺖ‪ ،‬ﺣﻔﻆ ﻣﺮﮐﺰ ﺑﯽ ﺳﻴﻢ و رادﯾﻮ اﺳﺖ ‪ ...‬ﺑﻌﺪ ﺑﻪ اﺗﺎﻗﯽ‬

‫ﮐﻪ هﻴﺄت وزﯾﺮان در ﺁن ﺗﺸﮑﻴﻞ ﻣﯽﺷﺪ رﻓﺘﻢ ‪ ...‬ﺁﻗﺎﯼ دﮐﺘﺮ ﺣﺴﻴﻦ ﻓﺎﻃﻤﯽ روﯼ ﺻﻨﺪﻟﯽ‪ ،‬رو ﺑﻪ روﯼ ﻣﻬﻨﺪس‬

‫ﺣﺴﻴﺒﯽ ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬ﻣﻦ ﭘﻬﻠﻮﯼ او ﻧﺸﺴﺘﻢ‪ .‬ﭼﻮن هﺮ دو‪ ،‬ﻧﺎهﺎر ﻧﺨﻮردﻩ ﺑﻮدﯾﻢ ‪ ...‬ﯾﮏ ﻟﻘﻤﻪ ﺧﻮردﯾﻢ‪ .‬ﻟﻘﻤــﻪء‬

‫دوم را ﮐﻪ ﺑﻪ دهﻦ ﮔﺬاﺷﺘﻴﻢ‪ ،‬ﺻﺪاﯼ هﻴﺎهﻮ و ﺟﻨﺠﺎل در رادﯾﻮﯼ اﺗﺎق ﻣﺠﺎور ﺷﻨﻴﺪﻩ ﺷﺪ ‪ ...‬ﻣﻌﻠﻮم ﺷﺪ‬

‫ﻣﺨﺎﻟﻔﻴﻦ‪ ،‬ادارﻩء رادﯾﻮ را اﺷﻐﺎل ﮐﺮدﻩ اﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺣﺪود ﺳﺎﻋﺖ ﺷﺎﻧﺰدﻩ‪ ،‬رادﯾﻮ را ﺑﺎز ﮐﺮدﯾﻢ‪ ،‬اﺣﻤﺪ ﻓﺮاﻣﺮزﯼ ﻧﻄﻖ ﻣﯽ ﮐﺮد‪ .‬ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﺁﻧﭽﻪ ﻣﻦ از ﺳﺎﻋﺖ ‪١١‬‬

‫]ﺻﺒﺢ[ از ﺁن ﻣﯽ ﺗﺮﺳﻴﺪم و در ﻓﮑﺮ ﺁن ﺑﻮدم و ﺑﻪ ﺁﻗﺎﯼ ﻧﺨﺴﺖ وزﯾﺮ هﻢ ﺗﻠﻔﻦ ﮐﺮدم و ﻧﺒﺎﯾﺪ ﺑﺸﻮد‪ ،‬ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‬

‫و ﻗﻄﻌﺎً اوﺿﺎع ﺷﻬﺮﺳﺘﺎن هﺎ هﻢ ﻣﺨﺘﻞ ﺧﻮاهﺪ ﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻣﻘﺎرن ﺳﺎﻋﺖ هﻔﺪﻩ‪ :‬ﺁﻗﺎﯼ ﻣﻬﻨﺪس رﺿﻮﯼ ﺑﺮاﯼ ﺁﻧﮑﻪ ﺳﺮﺑﺎزانِ ﻣﺨﺎﻟﻒ‪ ،‬ﺗﻴﺮاﻧﺪازﯼ را ﻣﻮﻗﻮف ﮐﻨﻨﺪ‪،‬‬

‫ﻣﻠﺤﻔـﻪء روﯼ ﺗﺨﺘﺨﻮاب ﺁﻗﺎﯼ ﻧﺨﺴﺖ وزﯾﺮ را ﺑﺮداﺷﺖ و ﺑﻴﺮون ﺑُﺮد و ﺑﻪ ﺳﺮﺑﺎزان داﺧﻞ ﺣﻴﺎط داد ﮐﻪ ﺁن را ]ﺑﻪ‬

‫ﻋﻼﻣﺖ ﺗﺴﻠﻴﻢ[ روﯼ ﺑﺎم ﻧﺼﺐ ﮐﻨﻨﺪ ‪) ...‬ﻏﻼﻣﺮﺿﺎ ﻧﺠﺎﺗﯽ‪ ،‬ج ‪ ،٢‬ص ‪.(١٣٠ – ١٢۶‬‬
 ‫ﺑﻪ رواﯾﺖ ﺷﻌﺒﺎن ﺟﻌﻔﺮﯼ‪:‬‬

‫»ﺑﻌﺪ از ﻇﻬﺮ ‪ ٢٨‬ﻣﺮداد‪ ،‬زاهﺪﯼ ﻣﺎ رو ]از زﻧﺪان[ ﺧﻮاﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺎ رﻓﺘﻴﻢ اوﻧﺠﺎ‪ .‬ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺮﯾﻦ ﻧﺬارﯾﻦ ﻣﺮدم ﺷﻠﻮغ ﮐُﻨﻦ‬

‫دﯾﮕــﻪ« اﯾﻦ ﺑﻮد ﮐﻪ ﻣﺎ ﺑﻪ ﺣﺴﺎب راﻩ اﻓﺘﺎدﯾﻢ ‪ ...‬وﻟﯽ ﺑﻪ ﺧﻮﻧــﻪء ﻣﺼﺪّق ﻧﺮﻓﺘﻴﻢ‪ ،‬ﺧﻮﻧﻪ اش ﺗﻮ دﻋﻮاﯼ‬

‫ﺑﻴﻦ ﻣﺮدم و ﺳﺮهﻨﮓ ﻣﻤﺘﺎز ]ﻣﺴﺌﻮل دﻓﺎع از ﺧﺎﻧــﻪء ﻣﺼﺪّق[ و اﯾﻨﺎ‪ ،‬داﻏﻮن ﺷﺪﻩ ﺑﻮد« )ﺷﻌﺒﺎن‬

‫ﺟﻌﻔﺮﯼ‪ ،‬ص ‪(١۶۵‬‬

‫ﺑﺪﯾﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‪ ،‬ﻣﻼﻗﺎت زاهﺪﯼ ﺑﺎ ﺷﻌﺒﺎن ﺟﻌﻔﺮﯼ ﻣﯽﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ﺑﻌﺪ از ﺳﺎﻋﺖ ‪ ۶‬ﯾﺎ ‪ ٧‬ﺑﻌﺪ از ﻇﻬﺮِ ‪٢٨‬‬

‫ﻣﺮداد و ﭘﺲ از اﺳﺘﻘﺮار ﺳﺮﻟﺸﮑﺮ زاهﺪﯼ در ﻣﺮﮐﺰ ﺷﻬﺮﺑﺎﻧﯽ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و اﯾﻦ‪ ،‬زﻣﺎﻧﯽ ﺑﻮد ﮐﻪ از‬

‫ﺳﻘﻮط دوﻟﺖ ﻣﺼﺪّق‪ ،‬ﺳﺎﻋﺖهﺎ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻣﯽ ﺗﻮان ﻧﺘﻴﺠﻪ ﮔﺮﻓﺖ ﮐﻪ ﻧﻘﺶِ ﺷﻌﺒﺎن ﺟﻌﻔﺮﯼ در‬

‫وﻗﺎﯾﻊ ‪ ٢٨‬ﻣﺮداد‪ ،‬ﻧﻘﺸﯽ ﺣﺎﺷﻴﻪاﯼ و ﮐﻤﺮﻧﮓ ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ‪.‬‬

‫زﯾﺮﻧﻮﯾﺲ‪:‬‬

‫‪ -١‬ﺑﺮاﯼ ﺁﮔﺎهﯽ از اﯾﻦ ﻣﺎﺟﺮا ‪ -‬ﮐﻪ ﯾﺎدﺁورِ واﻗﻌــﻪء »ﺣﻤﻠﻪ ﺑﻪ ﺳﻔﺎرت ﺁﻣﺮﯾﮑﺎ در ﺗﻬﺮان« و »ﺗﺴﺨﻴﺮ ﻻﻧــﻪء‬

‫ﺟﺎﺳﻮﺳﯽ« اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﮕﺎﻩ ﮐﻨﻴﺪ ﺑﻪ‪ :‬اﺳﺮار ﺧﺎﻧــﻪء ﺳﺪان‪ ،‬اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ راﺋﻴﻦ‪ ،‬هﻤﭽﻨﻴﻦ ﻧﮕﺎﻩ ﮐﻨﻴﺪ ﺑﻪ‪ :‬ﻣﻮﺣّﺪ‪ ،‬ج ‪،١‬‬

‫ﺻﺺ ‪١٧٧-١٧۶‬؛ ﻣﺼﺪّق؛ ﺳﺎل هﺎﯼ ﻣﺒﺎرزﻩ و ﻗﺪرت‪ ،‬ﻏﻼﻣﺮﺿﺎ ﻧﺠﺎﺗﯽ‪ ،‬ج ‪ ،١‬ﺻﺺ ‪.٣٢٢-٣١٨‬‬

‫‪ -٢‬ﻧﮕﺎﻩ ﮐﻨﻴﺪ ﺑﻪ‪ :‬روزﻧﺎﻣــﻪء ﺷﺠﺎﻋﺖ )ﺑﺴﻮﯼ ﺁﯾﻨﺪﻩ(‪ ،‬ﺷﻤﺎرﻩء ‪ ٢٧ ،١٨‬ﻣﺮداد ‪ ،٣٢‬ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از‪ :‬ﮔﺬﺷﺘﻪ‪ ،‬ﭼﺮاغِ راﻩ‬

‫ﺁﯾﻨﺪﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ص ‪.۶۵٩‬‬

‫‪ -٣‬ﺑﺮاﯼ ﺑﺤﺜﯽ درﺑﺎرﻩء »ﻟﻮﻃﯽ« هﺎ و ﻧﻘﺶ ﺷﺎن در دوران ﻗﺎﺟﺎر ﻧﮕﺎﻩ ﮐﻨﻴﺪ ﺑﻪ ﻣﻘﺎﻟــﻪء درﺧﺸﺎن و ‪ .‬م‪ .‬ﻓﻠﻮر‪:‬‬

‫ﺗﺎرﯾﺦ و ﮔُﺴﺘﺮﻩء ادﺑﻴﺎت‪ ،‬ﺷﻤﺎرﻩء ‪ ،١٣۶٢ ،١‬ﺻﺺ ‪. ٢٨ - ٧‬‬

‫ﺑﺨﺶ ﺷﺎﻧﺰدهﻢ )‪:(٢‬‬

‫‪ ٢٨‬ﻣﺮداد ‪٣٢‬؛ ﮐﻮدﺗﺎ؟ ﯾﺎ ﺧﻴﺰشِ ﺧﻮدﺟﻮشِ ﻣﺮدم؟ )‪(٢‬‬

 ‫* اﺳﻨﺎد ﺳﺮّﯼِ وزارت اﻣﻮرﺧﺎرﺟــﻪء ﺁﻣﺮﯾﮑﺎ و ﮔﺰارش ﻣﺄﻣﻮران ﺳﺎزﻣﺎن ﺳﻴﺎ در ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﺷﻮاهﺪ‬

‫اﺻﻴﻠﯽ هﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﻧﺎﺑﺎورﯼ و ﺷﮕﻔﺘﯽ ﺁﻣﺮﯾﮑﺎﺋﯽ هﺎ را از وﻗﺎﯾﻌﯽ ﮐﻪ در روز ‪ ٢٨‬ﻣﺮداد ‪ ٣٢‬در ﺑﺮاﺑﺮ‬

‫دﯾﺪﮔﺎن ﺷﺎن ﻣﯽ ﮔﺬﺷﺖ‪ ،‬ﻧﺸﺎن ﻣﯽ دهﻨﺪ‪.‬‬

‫* اﯾﻦ اﺳﻨﺎد‪ ،‬ﺑﺮ اﻓﺴﺎﻧﻪ ﺳﺮاﺋﯽ هﺎ و ﮔﺰاﻓﻪ ﺑﺎﻓﯽ هﺎﯼ ﮐﺮﻣﻴﺖ روزوﻟﺖ )ﮐﻪ ﺧﻴﺰش ﺧﻮدﺟﻮشِ‬

‫ﻣﺮدم ﺗﻬﺮان را ﺑﻪ ﺣﺴﺎبِ »ﻋﻮاﻣﻞ ﺧﻮد« ﻣﻨﻈﻮر ﮐﺮدﻩ(‪ ،‬ﻗﻠﻢ ﺑﻄﻼن ﻣﯽ ﮐﺸﻨـﺪ‪.‬‬

‫* ﮔﺰارش ﺳﻔﺎرت ﺁﻣﺮﯾﮑﺎ از ﺗﻬﺮان در روز ‪ ٢٨‬ﻣﺮداد ‪ » :‬ﯾﮏ ﺷﻮرش ﻏﻴﺮﻣﻨﺘﻈﺮﻩ و ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪ ﻋﻠﻴﻪ‬

‫دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق در ﺟﺮﯾﺎن اﺳﺖ ‪ ...‬ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ اﻃﺮاﻓﻴﺎن ﻣﺼﺪّق‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺷﺎهﯽ هﺎ هﻢ از اﯾﻦ ﭘﻴﺮوزﯼ ﺁﺳﺎن‬

‫و ﺳﺮﯾﻊ ‪ -‬ﮐﻪ ﺗﺎ ﺣﺪودﯼ زﯾﺎدﯼ ﺧﻮدﺟﻮش اﺳﺖ ‪ -‬ﺷﮕﻔﺖ زدﻩ اﻧﺪ‪.«.‬‬

‫‪ -‬ﺁﯾﺎ در ‪ ٢٨‬ﻣﺮداد ‪ ،٣٢‬ﻃﺮﺣﯽ ﺑﺮاﯼ ﮐﻮدﺗﺎ ﻋﻠﻴﻪ دوﻟﺖ ﻣﺼﺪّق وﺟﻮد داﺷﺖ؟‬

‫‪ -‬اﮔﺮ ﺁرﯼ! ﭘﺲ ﭼﺮا دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق ‪ -‬ﺑﺎ وﺟﻮد اﺻﺮارِ دﮐﺘﺮ ﺣﺴﻴﻦ ﻓﺎﻃﻤﯽ ودﯾﮕﺮ ﯾﺎراﻧﺶ‪ -‬در ﺑﺮاﺑﺮ ﮐﻮدﺗﺎ‪ ،‬هﻴﭻ‬

‫ﻣﻘﺎوﻣﺘﯽ ﻧﮑﺮد؟‬

‫‪ -‬اﮔﺮ ﻧﻪ! ﭼﻪ ﻋﻠﻞ ﯾﺎ ﻋﻮاﻣﻠﯽ ﺑﺎﻋﺚ ﺳﻘﻮط دوﻟﺖ ﻣﺼﺪّق ﮔﺮدﯾﺪ؟‬

‫‪ -‬ﺁﯾﺎ ﻓﻠﺴﻔۀ ﺳﻴﺎﺳﯽ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق – ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﻣﯽ ﮔﻮﯾﻨﺪ – ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮ ﻟﻴﺒﺮاﻟﻴﺴﻢ ﯾﺎ ﻟﻴﺒﺮال – دﻣﻮﮐﺮاﺳﯽ ﺑﻮد؟‬

‫‪ -‬ﺑﺎ ﺁﻏﺎز ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻣﺼﺪّق‪ ،‬ﮐﻤﮏ هﺎﯼ ﻣﺎﻟﯽ ﺁﻣﺮﯾﮑﺎ ﺑﻪ اﯾﺮان از ‪ ۵٠٠‬هﺰار دﻻر ﺑﻪ ‪ ٢٣‬ﻣﻴﻠﻴﻮن دﻻر اﻓﺰاﯾﺶ‬

‫ﯾﺎﻓﺖ‪ .‬ﺁﻧﭽﻨﺎن ﮐﻪ اﮔﺮ ﮐﻤﮏ هﺎﯼ ﻣﺎﻟﯽ ﺁﻣﺮﯾﮑﺎ ﻧﻤﯽ ﺑﻮد‪ ،‬دوﻟﺖ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق – ﭼﻪ ﺑﺴﺎ – ﺑﺴﻴﺎر زودﺗﺮ ﺳﻘﻮط‬

‫ﻣﯽ ﮐﺮد‪ .‬ﻧﻴﺎز ﻣﺎﻟﯽ دوﻟﺖ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق ﺑﻪ اﯾﻦ ﮐﻤﮏ هﺎﯼ ﻣﺎﻟﯽ‪ ،‬ﺁﻧﻘــﺪر ﺑﻮد ﮐﻪ ﺣﺘّﯽ ﯾﮏ روز ﻗﺒﻞ از ‪٢٨‬‬

‫ﻣﺮداد ‪ ،٣٢‬ﻣﺼﺪّق )در ﻣﻼﻗﺎت ﺑﺎ هﻨﺪرﺳﻮن( ﺧﻮاﺳﺘﺎر ﯾﮏ وام ‪ ١٠‬ﻣﻴﻠﻴﻮن دﻻرﯼ دﯾﮕﺮ از ﺁﻣﺮﯾﮑﺎ ﺷﺪﻩ ﺑﻮد‪،‬‬

‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ :‬ﭼﮕﻮﻧﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺁﻣﺮﯾﮑﺎ ﺗﺎ روزﯼ ﮐﻪ ﺑﻪ دوﻟﺖ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق ﮐﻤﮏ هﺎﯼ ﻣﺎﻟﯽ و ﺗﺴﻠﻴﺤﺎﺗﯽ ﻣﯽ ﮐﺮد‪ ،‬ﺑﻪ‬

‫ﻗﻮل دﮐﺘﺮ ﻣﺼـﺪق »ﻧﺰدﯾﮏ ﺗﺮﯾﻦ و ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ دوﺳﺖ اﯾﺮان« ﺑﺸﻤﺎر ﻣﯽ رﻓﺖ‪ ،‬اﻣّﺎ ﺑﺎ ﻗﻄﻊ ﮐﻤﮏ هﺎﯼ ﻣﺎﻟﯽ‬

‫ﺁﻣﺮﻳﮑﺎ‪ ،‬وﻗﻮع روﯾﺪادهﺎﯼ ‪ ٢٨‬ﻣﺮداد و ﺳﻘﻮط دوﻟﺖ ﻣﺼﺪّق‪ ،‬ﺁﻣﺮﻳﮑﺎ ﺑﻪ »اﻣﭙﺮﯾﺎﻟﻴﺴﻢ ﺟﻬﺎﻧﺨﻮار« ﺑَـﺪَل ﺷﺪﻩ‬

‫اﺳﺖ؟!‬
 ‫‪ -‬و ﺳﺮاﻧﺠﺎم‪» :‬اﮔﺮ ‪ ٢٨‬ﻣﺮداد ﻧﺒﻮد«‪ ،‬ﺁﯾﺎ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق ‪ -‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟّﻪ ﺑﻪ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺳﻴﺎﺳﯽ ‪ -‬ﻓﺮهﻨﮕﯽ و ﻣﺤﺪودﯾّﺖ‬

‫هﺎﯼ ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﺟﺎﻣﻌﻪ‪ ،‬ﻗﺎدر ﺑﻪ اﺳﺘﻘﺮار ﺁزادﯼ‪ ،‬دﻣﻮﮐﺮاﺳﯽ و ﺟﺎﻣﻌــﻪء ﻣﺪﻧﯽ در اﻳـﺮان ﺑﻮد؟‬

‫اﯾﻦ هﺎ ﺳﺌﻮاﻻﺗﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺷﻴﻔﺘﮕﺎن دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق و ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن وﯼ را ‪ -‬ﭘﺲ از ﮔﺬﺷﺖ ‪ ۵٠‬ﺳﺎل ‪ -‬هﻨﻮز درﮔﻴﺮِ‬

‫ِﺧﻮد ﺳﺎﺧﺘﻪ و ﺑﺤﺚ هﺎﺋﯽ را ﺑﻮﺟﻮد ﺁوردﻩ ﮐﻪ ﻋﻤﻮﻣﺎً ﺁﻟﻮدﻩ ﺑﻪ ﺗﻬﻤﺖ و ﺗﻮهﻴﻦ و ﺗﮑﺮار اﺳﺖ و از اﯾﻦ رو؛ داﺷﺘﻦِ‬

‫درﮐﯽ روﺷﻦ از روﯾﺪادهﺎﯼ ‪ ٢۵‬ﺗﺎ ‪ ٢٨‬ﻣﺮداد را ‪ -‬ﺧﺼﻮﺻﺎً ﺑﺮاﯼ ﻧﺴﻞ ﺟﻮان و داﻧﺸﺠﻮﯾﺎن ﻣﺎ ‪ -‬دﺷﻮار ﺳﺎﺧﺘﻪ‬

‫اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﺗﻬﻤﺖ هﺎ و ﺗﻮهﻴﻦ هﺎ‪ ،‬ﻧﺸﺎﻧــﻪء دﯾﮕﺮﯼ از ﻋَﺼَﺒﻴّﺖ ﺗﺎرﯾﺨﯽ‪ ،‬ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻧﻴﺎﻓﺘﮕﯽ ذهﻨﯽ و ﻃﻔﻮﻟﻴّﺖ‬

‫ﻓﮑﺮﯼِ »ﻣﺮدان ﺳﻴﺎﺳﯽِ« ﻣﺎ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﺎرﯾﺦ و روﯾﺪادهﺎﯼ ﮔﺬﺷﺘﻪ را ﻧﻪ »ﭼﺮاغ« ﯼ ﺑﺮاﯼ راﻩِ ﺁﯾﻨﺪﻩ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ‬

‫ﭼﻮﻧﺎن »ﭼُﻤﺎق« ﯼ ﺑﺮاﯼ ﺗﻮهﻴﻦ‪ ،‬ارﻋﺎب اﺧﻼﻗﯽ و ﺳﺮﮐﻮب ﺁزادﯼ اﻧـﺪﻳﺸــﻪ و ﺗﺤﻘﻴﻖ ﺑﮑﺎر ﻣﯽ ﮔﻴﺮﻧﺪ!‬

‫ﺑﻄﻮرﻳﮑﻪ ﭘﻴﺸﺘﺮ ﮔﻔﺘﻴﻢ‪ :‬ﺧﻮﺷﺒﺨﺘﺎﻧﻪ در ﺳﺎل هﺎﯼ اﺧﻴﺮ‪ ،‬ﻣﺤﻘّﻘﺎﻧﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﺎرﮎ ﮔﺎزﯾﻮروﺳﮑﯽ ) ‪Mark‬‬

‫‪ ،(Gasiorowski‬ﻣﺎﻟﮑﻮﻟﻢ ﺑﺮن )‪ ،(Malcolm Byrne‬اﺳﺘﻔﻦ دورﯾﻞ )‪ ،(Stephen Dorril‬دﮐﺘﺮ ﻓﺨﺮاﻟﺪﯾﻦ ﻋﻈﻴﻤﯽ و‬

‫دﯾﮕﺮان ﺑﻪ ﺿﻌﻒ هﺎ و اﺷﺘﺒﺎهﺎت دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق و ﺧﺼﻮﺻﺎً ﺑﻪ »ﻧﻘﺶ ﮐﻠﻴﺪﯼ اﯾﺮاﻧﻴﺎن ﮐﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرﺗﯽ روزاﻓﺰون در‬

‫ﻣﻘﺎﺑﻞ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق ﺻﻒ ﺁراﺋﯽ ﮐﺮدﻧﺪ« اﺷﺎرﻩ ﻧﻤـﻮدﻩ اﻧﺪ‪.‬‬

‫اﻣﺮوزﻩ‪ ،‬اﺳﻨﺎد ﺳﺮّﯼ وزارت اﻣﻮرﺧﺎرﺟـﻪء ﺁﻣﺮﯾﮑﺎ )در ﺁرﺷﻴﻮ ﻣﻠّﯽ ﺁﻣﺮﯾﮑﺎ( و ﻧﻴﺰ اﻧﺘﺸﺎر ﮔﺰارش ﺳﺮّﯼ ﺳﺎزﻣﺎن‬

‫ﺳﻴﺎ درﺑﺎرﻩء ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ ﺳﺮﻧﮕﻮﻧﯽ ﺣﮑﻮﻣﺖ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق‪ ،‬اﻓﺴﺎﻧﻪ ﺳﺎزﯼ هﺎ وﻻف و ﮔﺰاف هﺎﯼ ﮐﺮﻣﻴﺖ روزوﻟﺖ‬

‫)ﻣﺴﺌﻮل اﺻﻠﯽ ﻋﻤﻠﻴﺎت ﺳﺎزﻣﺎن ﺳﻴﺎ در اﯾﺮان( را ﺁﺷﮑﺎر ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺑﻄﻮرﯾﮑﻪ ﮔﻔﺘﻪ هﺎﯼ وﯼ در ﮐﺘﺎب »ﺿﺪﮐﻮدﺗﺎ«‬

‫)‪ (Contercoup‬ﮐﻪ ﺗﻈﺎهﺮات ﺧﻮدﺟﻮش ﻣﺮدم در ‪ ٢٨‬ﻣﺮداد را ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﻋﻮاﻣﻞ ﺧﻮد وارﯾﺰ ﮐﺮدﻩ‪ ،‬ﺣﺘّﯽ ﺑﺮاﯼ‬

‫دوﺳﺘﺪاران ﺻﺪﯾﻖ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق ﻧﻴﺰ ارزش و اﻋﺘﺒﺎرﯼ ﻧﺪارد‪ (١) .‬ﺗﻌﺎرض اﻳﻦ اﺳﻨـﺎد ﺑﺎ ﺁﻧﭽــﻪ ﮐﻪ ﮐﺮﻣﻴﺖ روزوﻟﺖ‬

‫ﻣﺪّﻋﯽ ﺁﻧﺴﺖ‪ ،‬ﻧﺸﺎن از ﺷﻴﻮﻩء راﯾﺠﯽ دارد ﮐﻪ در ﺑﺴﻴﺎرﯼ ﻣﻮارد‪ ،‬اﻓﺮاد ‪ -‬ﺑﻤﻨﻈﻮر ﺑﺰرﮔﻨﻤﺎﺋﯽ ﻋﻤﻠﮑﺮدِ ﺧﻮد و‬

‫ﺑﺎﻻ ﺑﺮدن ﺳﻄﺢ ﻋﻤﻠﻴﺎت ﺧﻮﻳﺶ در راﻩ اﻧﺠﺎم ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ هﺎ و ﻣﺄﻣﻮرﻳﺖ هﺎﯼ ﻣﺤّﻮﻟﻪ ‪ -‬ﺑﺪان ﻣﺒﺎدرت ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ ﺗﺎ‬

‫ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻣﻮﻓﻘﻴّﺖ ﺣﺎﺻﻠﻪ را ﯾﮑﺴﺮﻩ‪ ،‬ﻧﺘﻴﺠـﻪء دراﻳﺖ‪ ،‬اﺑﺘﮑﺎر و ﺧﻼﻗﻴﺖ ﺧﻮﻳﺶ واﻧﻤﻮد ﮐﻨﻨـــﺪ‪ .‬ﮔﺎﻩ‪ ،‬اﻳﻦ ﺷﻴﻮﻩء‬

‫ﺑﺰرﮔﻨﻤﺎﺋﯽ‪ ،‬ﺁﻧﭽﻨﺎن ﭘﻴﺶ ﻣﯽ رود ﮐﻪ ﺑﺎ ﻣﺴﺘﻨﺪات ﻗﻄﻌﯽ‪ ،‬ﺗﻌﺎرض ﻳﺎﻓﺘﻪ و ﺑﻪ اﻓﺴﺎﻧﻪ ﻳﺎ ﺑﻪ »ﻋﻤﻠﻴّﺎت‬

‫ﻣﺤﻴّﺮاﻟﻌﻘﻮل« ﭘﻬـﻠــﻮ ﻣﯽ زﻧــﺪ‪.‬‬

‫اﻧﺘﺸﺎر اﺳﻨﺎد وزارت اﻣﻮرﺧﺎرﺟــﻪء ﺁﻣﺮﯾﮑﺎ و ﻧﻴﺰ ‪ -‬ﺧﺼﻮﺻﺎً‪ -‬ﮔﺰارش ﻋﻤﻠﻴﺎت ﺳﺎزﻣﺎن ﺳﻴﺎ در ﺳﺮﻧﮕﻮﻧﯽ دوﻟﺖ‬

‫ﻣﺼﺪّق‪ ،‬ﻣﺎ را ﺑﻪ ﮐﻢ و ﮐﻴﻒ روﯾﺪادهﺎﯼ ‪ ٢۵‬ﺗﺎ ‪ ٢٨‬ﻣﺮداد ‪ ٣٢‬ﺁﺷﻨﺎ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ .‬اﯾﻦ اﺳﻨﺎد و ﻣﺪارﮎ اﮔﺮ ﺑﺎ رواﯾﺖ‬

‫هﺎﯼ ﺷﺎهﺪان ﺣﺎﺿﺮ در ﺻﺤﻨﻪ‪ ،‬ﺟﻤﻊ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺗﺼﻮﯾﺮﯼ واﻗﻌﯽ از ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ روﯾﺪادهﺎﯼ ‪ ٢۵‬ﺗﺎ ‪ ٢٨‬ﻣﺮداد‬

‫و ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ ﺳﻘﻮط دوﻟﺖ ﻣﺼﺪّق ﺑﺪﺳﺖ دهﻨﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﺑﺎرﻩ‪ ،‬ﻣﺎ اﯾﻦ اﺳﻨﺎد و رواﯾﺖ هﺎ را ﺑﻪ ‪ ۵‬ﺑﺨﺶ ﺗﻘﺴﻴﻢ‬

‫ﻣﯽ ﮐﻨﻴﻢ‪:‬‬

‫‪ -١‬اﺳﻨﺎد وزارت ﺧﺎرﺟــﻪء ﺁﻣﺮﯾﮑﺎ‬

 ‫‪ -٢‬ﮔﺰارش ﻣُﺠﺮﯾﺎن و ﻃﺮّاﺣﺎن ﮐﻮدﺗﺎ )ﺳﺎزﻣﺎن ﺳﻴﺎ( از ﺣﻮادث ‪ ٢٨‬ﻣﺮداد‬

‫‪ -٣‬ﮔﺰارش دﻗﻴﻖ و ﻟﺤﻈﻪ ﺑﻪ ﻟﺤﻈــﻪء دﮐﺘﺮ ﻏﻼﻣﺤﺴﻴﻦ ﺻﺪﯾﻘﯽ )وزﯾﺮ ﮐﺸﻮر دوﻟﺖ ﻣﺼﺪّق( از ﺣﻮادث ‪ ٢٨‬ﻣﺮداد‬

‫‪ -۴‬رواﯾﺖ ﯾﮑﯽ از ﮐﺎدرهﺎﯼ ﻓﻌﺎّل ﺣﺰب ﺗﻮدﻩ در ﺻﺤﻨــﻪء ‪ ٢٨‬ﻣﺮداد‬

‫‪ -۵‬رواﯾﺖ ﯾﮑﯽ از اﻋﻀﺎء ﺣﺰب زﺣﻤﺘﮑﺸﺎن )دﮐﺘﺮ ﺑﻘﺎﺋﯽ( ﺣﺎﺿﺮ در روﯾﺪادهﺎﯼ ‪ ٢٨‬ﻣﺮداد‪.‬‬

‫ﻓﺼﻞ ﻣﺸﺘﺮﮎ هﻤــﻪء اﯾﻦ رواﯾﺎت ‪ ۵‬ﮔﺎﻧــﻪء ﻣﺨﺘﻠﻒ‪ ،‬ﺗﺄﮐﻴﺪ ﺁﻧﻬﺎ ﺑﺮ ﺧﻴﺰش ﺧﻮدﺑﺨﻮدﯼ ﻣﺮدم‬

‫ﺗﻬﺮان در روز ‪ ٢٨‬ﻣﺮداد اﺳﺖ ﺑﻄﻮرﯾﮑﻪ هﻢ ﺳﻠﻄﻨﺖ ﻃﻠﺒﺎن‪ ،‬هﻢ هﻮاداران ﻣﺼﺪّق و هﻢ ﻃﺮّاﺣﺎن‬

‫ﮐﻮدﺗﺎ را ﻏﺎﻓﻠﮕﻴﺮ و ﺷﮕﻔﺖ زدﻩ ﮐﺮدﻩ ﺑﻮد و ﮔﻮﯾﺎ در ﺑﺮاﺑﺮ اﯾﻦ ﺧﻴﺰش ِ ﻣﺮدﻣﯽ ﺑﻮد ﮐﻪ ﻣﺼﺪّق – ﺑﻌﻨﻮان ﯾﮏ‬

‫ﺳﻴﺎﺳﺘﻤﺪار ﻣﺮدم دوﺳﺖ – از ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ ﺁن ﺧﻮددارﯼ ﮐﺮدﻩ ﺑﻮد!‬

‫***‬

‫‪ ٢٨‬ﻣــﺮداد‪ :‬ﺗـﺼّــﺮف اﻳﺴﺘـﮕﺎﻩ رادﻳــﻮ ﺗـﻮﺳـﻂ ﻣــﺮدم‬

‫ﮔﻔﺘﻴﻢ ﮐﻪ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل اﻣﺘﻨﺎع دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق از ﭘﺬﯾﺮش ﻓﺮﻣﺎن ﻋﺰل و اﻋﻼم رادﯾﻮﺋﯽِ ﺁن ﺑﻌﻨﻮان »ﮐﻮدﺗﺎﯼ ﻧﺎﻓﺮﺟﺎم‬

‫ﮔﺎرد ﺷﺎهﻨﺸﺎهﯽ« در ﺑﺎﻣﺪاد ‪ ٢۵‬ﻣﺮداد‪ ،‬و ﺳﭙﺲ ﻣﻘﺎﻻت ﺗُﻨــﺪ و ﺳﺨﻨﺮاﻧﯽ هﺎﯼ ﺗﻮهﻴﻦ ﺁﻣﻴﺰ دﮐﺘﺮ ﺣﺴﻴﻦ‬

‫ﻓﺎﻃﻤﯽ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺷﺎﻩ و ﭘﺨﺶ ﺁن ﻣﻘﺎﻻت و اﺧﺒﺎر از ﻃﺮﯾﻖ رادﯾﻮ‪ ،‬و در ﻧﺘﻴﺠﻪ‪ :‬ﺁﮔﺎهﯽ ﻣﺮدم ﺗﻬﺮان از »رﻓﺘﻦ‬

‫ﺷﺎﻩ« و ﺧﺼﻮﺻﺎً ﺷﻌﺎرهﺎﯼ ﺿﺪﺳﻠﻄﻨﺘﯽِ ﺣﺰب ﺗﻮدﻩ و اﻗﺪاﻣﺎت ﺗُﻨﺪ و ﺗﺤﺮﯾﮏ ﺁﻣﻴﺰ اﻋﻀﺎء اﯾﻦ ﺣﺰب در ﺗﺨﺮﯾﺐ‬

‫ﻣﺠﺴﻤﻪ هﺎﯼ رﺿﺎ ﺷﺎﻩ و ﻣﺤﻤﺪ رﺿﺎ ﺷﺎﻩ و ﺑﻪ زﯾﺮ ﮐﺸﻴﺪن ﻋﮑﺲ هﺎﯼ ﺧﺎﻧﺪان ﺳﻠﻄﻨﺘﯽ از ﻣﻐﺎزﻩ هﺎ و ادارات‬

‫دوﻟﺘﯽ‪ ،‬و ﻧﻴﺰ اﻗﺪام ﺁﻧﺎن ﺑﻪ ﺗﻌﻮﯾﺾ ﻧﺎم ﺧﻴﺎﺑﺎن هﺎ‪ ،‬هﻤﻪ و هﻤﻪ‪ ،‬ﺑﺎﻋﺚ ﻧﮕﺮاﻧﯽ و هﺮاس ﺑﺎزارﯾﺎن‪ ،‬ﭘﻴﺸﻪ وران و‬

‫ﻣﺮدم ﮐﻮﭼﻪ و ﺑﺎزار و ﻧﻴﺮوهﺎﯼ ﻣﺬهﺒﯽ )ﺑﻪ رهﺒﺮﯼ ﺁﻳﺖ اﷲ ﮐﺎﺷﺎﻧﯽ( ﮔﺮدﯾﺪ‪ .‬از ﻃﺮف دﯾﮕﺮ‪ :‬ﺣﺬف ﻧﺎم ﺷﺎﻩ از‬

‫ﺳﻨّﺘﯽِ ﺷﺎهﺪوﺳﺘـﯽ‬
‫دﻋﺎﯼ ﺻﺒﺤﮕﺎهﯽ و ﻣﻤﻨﻮع ﮐﺮدن ﺳﺮود ﺷﺎهﻨﺸﺎهﯽ در ﻣﺮاﺳﻢ ﭘﺎدﮔﺎن هﺎ‪ ،‬اﺣﺴﺎﺳﺎت ُ‬

‫ﺑﺴﻴﺎرﯼ از ﺳﺮﺑﺎزان‪ ،‬درﺟﻪ داران و ﻧﻴﺮوهﺎﯼ ارﺗﺸﯽ و اﻧﺘﻈﺎﻣﯽ را ﺟﺮﯾﺤﻪ دار ﺳﺎﺧﺖ‪ .‬ﻣﺠﻤﻮﻋــﻪء اﯾﻦ ﻋﻮاﻣﻞ‪،‬‬

‫ﺑﺎﻋﺚ ﮔﺮدﯾﺪ ﺗﺎ از ﺷﺎﻣﮕﺎﻩ ‪ ٢٧‬ﻣﺮداد‪ ،‬ﻓﻀﺎﯼ رواﻧﯽ ﺟﺎﻣﻌﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﻔﻊ ﺷﺎﻩ و ﺑﺎزﮔﺸﺖ او ﺑﻪ اﯾﺮان‪ ،‬ﺗﻐﻴﻴﺮ ﯾﺎﺑﺪ‪.‬‬
 ‫اﺳﻨﺎد ﺳﺮّﯼ وزارت ﺧﺎرﺟــﻪء ﺁﻣﺮﯾﮑﺎ در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ ‪ ٢٨‬ﻣﺮداد ‪٣٢‬‬

‫اﺳﻨﺎد ﺳﺮّﯼ وزارت اﻣﻮرﺧﺎرﺟــﻪء ﺁﻣﺮﯾﮑﺎ )در ﺁرﺷﻴﻮ ﻣﻠّﯽ ﺁﻣﺮﯾﮑﺎ( ﺷﺎهﺪان اﺻﻴﻠﯽ هﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﻧﺎﺑﺎورﯼ و‬

‫ﺷﮕﻔﺘﯽ ﻣﺄﻣﻮران ﺳﻴﺎ را از وﻗﺎﯾﻌﯽ ﮐﻪ در ﺑﺮاﺑﺮ دﯾﺪﮔﺎن ﺷﺎن ﻣﯽ ﮔﺬﺷﺖ‪ ،‬ﺑﻪ روﺷﻨﯽ ﻧﺸﺎن ﻣﯽ دهﻨﺪ اﯾﻦ‬

‫اﺳﻨﺎد‪ ،‬ﺷﺎﻣﻞ ﮔﺰارش هﺎﯼ ﺳﺎﻋﺖ ﺑﻪ ﺳﺎﻋﺖِ ﺳﻔﺎرت ﺁﻣﺮﯾﮑﺎ از ﺗﻬﺮان ﺑﻪ واﺷﻨﮕﺘﻦ درﺑﺎرﻩء وﻗﺎﯾﻊ ‪ ٢٨‬ﻣﺮداد‬

‫ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﮐﻪ ﺗﻌﺪادﯼ از ﺁن هﺎ‪ ،‬ﻧﻤﻮﻧﻪ وار‪ ،‬در اﺧﺘﻴﺎر ﺧﻮاﻧﻨﺪﮔﺎن ﻗﺮار ﻣﯽ ﮔﻴﺮﻧﺪ‪ .‬ﺗﺎ ﺁﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﻧﮕﺎرﻧﺪﻩ ﻣﯽ داﻧﺪ‪ ،‬در‬

‫ﻣﻴﺎن ﻣﺤﻘّﻘﺎن و ﻣﺘﺮﺟﻤﺎن اﯾﺮاﻧﯽ‪ ،‬اﯾﻦ اﺳﻨﺎد ﺑﺮاﯼ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺑﺎر ﺗﻮﺳﻂ ﺁﻗﺎﯼ ﺑﺎﺑﮏ اﻣﻴﺮﺧﺴﺮوﯼ و دوﺳﺘﺎﻧﺶ‬

‫ﮔﺮدﺁورﯼ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ و ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪﻩ اﻧﺪ‪ ،‬از اﯾﻦ رو‪ ،‬ﺑﻪ اﺣﺘﺮامِ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺟﻮﺋﯽِ اﻳﺸﺎن و ﺑﻌﻨﻮان رﻋﺎﯾﺖِ »ﺗﻘﺪّم ﻓﻀﻞ«‪،‬‬

‫اﯾﻦ اﺳﻨﺎدِ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻬﻢ و روﺷﻨﮕﺮ را ‪ -‬ﺑﺎ ﺗﻐﻴﻴﺮات ﮐﻮﭼﮑﯽ در وﯾﺮاﯾﺶ ﺑﻌﻀﯽ ﮐﻠﻤﺎت و ﻋﺒﺎرات ‪ -‬از ﮐﺘﺎبِ »ﻧﻈﺮ‬

‫از درون ﺑﻪ ﻧﻘﺶ ﺣﺰب ﺗﻮدﻩء اﯾﺮان« )ﺻﻔﺤﺎت ‪ (٧٣۵-٧٢۵‬ﻧﻘﻞ ﻣﯽ ﮐﻨﻴﻢ‪ .‬اهﻤﻴّﺖ اﯾﻦ اﺳﻨﺎد زﻣﺎﻧﯽ دو ﭼﻨﺪان‬

‫ﻣﯽ ﺷﻮد ﮐﻪ ﺑﺪاﻧﻴﻢ اﯾﻦ اﺳﻨﺎد از ﻃﺮف ﯾﮏ ﮐﺎدر ﺟﻮان و ﻓﻌّﺎل ﺣﺰب ﺗﻮدﻩ در روز ‪ ٢٨‬ﻣﺮداد ‪ ٣٢‬و ﺳﭙﺲ‬

‫ﯾﮑﯽ از اﻋﻀﺎء ﺑﺮﺟﺴﺘۀ ﮐﻤﻴﺘــﻪء ﻣﺮﮐﺰﯼ ﺣﺰب ﺗﻮدﻩ )از ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن ﺧﻂ و ﻣﺸﯽ ﮐﻴﺎﻧﻮرﯼ( و از دوﺳﺘﺪاران ﺻﺪﯾﻖ‬

‫دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎر ﯾﺎﻓﺘﻪ اﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺟﻮﺋﯽ ﺁﻗﺎﯼ اﻣﻴﺮﺧﺴﺮوﯼ‪ ،‬ﻣﺼﺪاق روﺷﻦ ﺳﺨﻦِ ﺁن ﻓﺮزاﻧــﻪء ﻣﻌﺮوف اﺳﺖ ﮐﻪ در هﺠﻮم ﺗﻬﻤﺖ هﺎﯼ‬

‫»ﻣﺪّﻋﻴﺎن ﺁزادﯼ و دﻣﻮﮐﺮاﺳﯽ«‪ ،‬ﮔﻔﺖ‪:‬‬

‫‪» -‬زﻧﺪﮔﯽ‪ ،‬ﮐﻮﺗﺎﻩ ﺳﺖ اﻣّﺎ ﺣﻘﻴﻘﺖ‪ ،‬دورﺗﺮ ﻣﯽ رود و ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻋُﻤﺮ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺑﮕﺬار ﺗﺎ ﺣﻘﻴﻘﺖ را‬

‫ﺑﮕﻮﯾﻢ!«‪.‬‬

‫‪ -‬ﻇﻬﺮ روز ‪ ١٩‬اوت )‪ ٢٨‬ﻣﺮداد(‪ ،‬ﺗﻠﮕﺮاف ﺷﻤﺎرﻩء ‪788.00/8-1953‬‬

‫از‪ :‬ﺗﻬﺮان ﺑﻪ‪ :‬وزﯾﺮ ﺧﺎرﺟﻪ‬

‫اﻧﺪﮐﯽ ﭘﺲ از ﺳﺎﻋﺖ ﯾﺎزدﻩ‪ ،‬ﺳﻔﺎرت اﻃﻼع ﯾﺎﻓﺖ ﮐﻪ ﻣﻘﺮّ روزﻧﺎﻣﻪ هﺎﯼ ﺑﺎﺧﺘﺮ اﻣﺮوز و ﺷﻮرش و ﺣﺰب اﯾﺮان‬

‫ﺑﻪ ﺁﺗﺶ ﮐﺸﻴﺪﻩ ﺷﺪﻩ اﻧﺪ‪ .‬داﻧﺸﺠﻮﯾﺎن داﻧﺸﮑﺪﻩ اﻓﺴﺮﯼ ﻧﻴﺰ ﻋﻠﻴﻪ دوﻟﺖ دﺳﺖ ﺑﻪ اﻋﺘﺼﺎب زدﻩ اﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺗﻈﺎهﺮات هﻮاداران ﺷﺎﻩ در ﺣﻮاﻟﯽ ﻣﺠﻠﺲ از ﺳﻮﯼ ﺑﺎزارﯾﺎن واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﮐﺎﺷﺎﻧﯽ و ﺳﺎﯾﺮ رهﺒﺮان دﯾﻨﯽِ ﮐﻢ‬

‫اهﻤﻴﺖ ﺗﺮ‪ ،‬ﺣﻤﺎﯾﺖ ﻣﯽ ﮔﺮدد‪ .‬ﺟﻤﻌﻴﺖ ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻼﺣﻈﻪ اﯼ از ﻃﺮﻓﺪاران ﺷﺎﻩ هﻢ اﮐﻨﻮن ﺑﺴﻮﯼ ﺑﺎزار در ﺣﺮﮐﺖ اﻧﺪ‪.‬‬
 ‫هﻴﭽﮕﻮﻧﻪ ﮔﺰارﺷﯽ در ﻣﻮرد اﯾﻨﮑﻪ ﻧﻴﺮوهﺎﯼ اﻧﺘﻈﺎﻣﯽ در ﭘﻴﺸﮕﻴﺮﯼ و ﯾﺎ ﻣﻤﺎﻧﻌﺖ از ﺗﻈﺎهﺮﮐﻨﻨﺪﮔﺎنِ ﻃﺮﻓﺪار‬

‫ﺷﺎﻩ دﺧﺎﻟﺖ ﮐﺮدﻩ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻧﺮﺳﻴﺪﻩ اﺳﺖ‪.‬‬

‫هﻨﺪرﺳﻮن‬

‫‪ -‬ﺳﺎﻋﺖ ‪ ٢‬ﺑﻌﺪازﻇﻬﺮ روز ‪ ١٩‬اوت )‪ ٢٨‬ﻣﺮداد(‪ ،‬ﺗﻠﮕﺮاف ﺷﻤﺎرﻩء ‪788.00/88-1953‬‬

‫از‪ :‬ﺗﻬﺮان ﺑﻪ‪ :‬وزﯾﺮ ﺧﺎرﺟﻪ‬

‫ﮔﺰارش رﺳﻴﺪﻩ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺟﻤﻌﻴّﺘﯽ در ﺣﺪود ‪ ٣٠٠٠‬ﻧﻔﺮ ﮐﻪ ﺧﻮاﺳﺘﺎر ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺷﺎﻩ هﺴﺘﻨﺪ در ﺣﻮاﻟﯽ ﺧﺎﻧــﻪء‬

‫ﻣﺼﺪّق ﻣﻮرد ﺣﻤﻠﻪ و ﺗﻴﺮاﻧﺪازﯼ ﻧﻴﺮوهﺎﯼ اﻧﺘﻈﺎﻣﯽ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﻧﺪ‪ .‬اﻗﺪاﻣﺎت ﻗﺒﻠﯽ در ﭘﺮاﮐﻨﺪﻩ ﮐﺮدن اﯾﻦ ﺟﻤﻌﻴّﺖ‬

‫ﻣﻮﺟﺐ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻋﺪﻩ اﯼ از ﺳﺮﺑﺎزان ﺑﻪ ﺁﻧﻬﺎ ﺑﭙﻴﻮﻧﺪﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﺟﻤﻌﻴّﺖ ﺑﺎر دﯾﮕﺮ در ﺑﺮاﺑﺮ ﺳﺘﺎد ارﺗﺶ ﺑﻪ هﻢ‬

‫ﭘﻴﻮﺳﺘﻨﺪ و ﻣﺠﺪداً هﺪف ﺗﻴﺮاﻧﺪازﯼ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ .‬در ﺑﺮاﺑﺮ وزارت ﺧﺎرﺟﻪ ﻧﻴﺰ زد و ﺧﻮرد در ﺟﺮﯾﺎن اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻃﺮز ﺑﺮﺧﻮرد ﻧﻴﺮوهﺎﯼ اﻧﺘﻈﺎﻣﯽ هﻨﻮز ﺣﺎﮐﯽ از دو دل ﺑﻮدن ﺁﻧﻬﺎﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﺗﻌﺪاد ﻧﻈﺎﻣﻴﺎن و اﻓﺴﺮاﻧﯽ ﮐﻪ‬

‫ﻣﻨﻔﺮداً ﺑﻪ هﻮاداران ﺷﺎﻩ ﻣﯽ ﭘﻴﻮﻧﺪﻧﺪ در ﺣﺎل ازدﯾﺎد اﺳﺖ‪ .‬ﮐﺎﻣﻴﻮن هﺎﺋﯽ ﺣﺎﻣﻞ ﺳﺮﺑﺎزان در ﺳﻄﺢ ﺷﻬﺮ دﯾﺪﻩ‬

‫ﺷﺪﻩ اﻧﺪ ﮐﻪ در ﺣﺎل ﻋﺒﻮر ﻓﺮﯾﺎد ﻣﯽ زﻧﻨﺪ »زﻧﺪﻩ ﺑﺎد ﺷﺎﻩ«‪ .‬ﯾﮏ ﮐﺎﻣﻴﻮن‪ ،‬ﻣﺠﺴﻤــﻪء از ﺟﺎ ﮐﻨﺪﻩ ﺷﺪﻩء‬

‫رﺿﺎﺷﺎﻩ را ﺣﻤﻞ ﻣﯽ ﮐﺮد در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﺟﻤﻌﻴّﺘﯽ ﺁﻧﺮا ﺗﻌﻘﻴﺐ ﻣﯽ ﻧﻤﻮد و ﺑﻨﻈﺮ ﻣﯽ رﺳﻴﺪ ﮐﻪ ﻣﯽ ﺧﻮاهﻨﺪ ﺁﻧﺮا‬

‫ﻣﺠﺪداً ﻧﺼﺐ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﺗﻤﺎم اﻧﺘﺸﺎرات ﻏﻴﺮﺗﻮدﻩ اﯼ هﻮادارِ ﺣﮑﻮﻣﺖ )ﻣﺼﺪّق( ﻣﺘﻼﺷﯽ و ﺑﻪ ﺁﺗﺶ ﮐﺸﻴﺪﻩ ﺷﺪﻩ اﻧﺪ‪.‬‬

‫در ﻣﻴﺎن اﯾﻨﻬﺎ ﻣﯽ ﺗﻮان از روزﻧﺎﻣﻪ هﺎﯼ ﻧﻴﺮوﯼ ﺳﻮم و ﺷﻬﺒﺎز ﮐﻪ ﻣﺘﻤﺎﯾﻞ ﺑﻪ ﺣﺰب ﺗﻮدﻩ هﺴﺘﻨــﺪ‪ ،‬ﻧﺎم ﺑﺮد‪.‬‬

‫ﺟﻤﻌﻴّﺖ زﯾﺎدﯼ در ﺣﻮاﻟﯽ ادارﻩء رادﯾﻮ دﯾﺪﻩ ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬ﻇﺎهﺮاً ﺁﻧﻬﺎ ﻣﺼﻤّﻢ هﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ادارﻩء رادﯾﻮ را اﺷﻐﺎل‬

‫ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﺟﺎدﻩء ﺷﺮق ﺷﻤﻴﺮان )ﺟﺎدﻩ ﻗﺪﯾﻢ( ﮐﻪ ﺑﻪ اﯾﺴﺘﮕﺎﻩ رادﯾﻮ ﻣﻨﺘﻬﯽ ﻣﯽ ﺷﻮد از ﻃﺮف هﻮاداران ﺷﺎﻩ‬

‫ﻣﺴﺪودﻩ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺳﻔﺎرت هﻨﻮز ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻪ اﺳﺖ ﺗﺸﮑﻴﻼت و ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ اﯼ ﺑﺮاﯼ اﯾﻦ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﮐﺸﻒ ﮐﻨﺪ*‪ .‬اﻣﺎ ﺑﻨﻈﺮ‬

‫ﻣﯽ رﺳﺪ ﮐﻪ ﺟﻤﻌﻴّﺖ ﺑﺮاﯼ هﺪﻓﻬﺎﯼ ﻣﻌﻴّﻨﯽ ﺟﻤﻊ ﺷﺪﻩ اﻧﺪ‪.‬‬

‫هﻨﺪرﺳﻮن‬

‫*‪ -‬ﮔﺰارش هﺎﯼ ﺳﻔﻴﺮ هﻨﺪرﺳﻮن ﺑﻪ وزارت ﺧﺎرﺟﻪ ﺁﻣﺮﯾﮑﺎ‪ ،‬ﺑﺎﻻﺗﺮﯾﻦ ﺗﮑﺬﯾﺐ ﺑﺮ ادﻋﺎهﺎﯼ واهﯽِ ﮐﺮﻣﻴﺖ روزوﻟﺖ در‬

‫ﮐﺘﺎب »ﺿﺪ ﮐﻮدﺗﺎ« اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﻈﺎهﺮات و ﻋﻤﻠﻴﺎت ‪ ٢٨‬ﻣﺮداد را ﺑﻪ ﺣﺴﺎب و اﺷﺎرﻩء ﻋﻮاﻣﻞ ﺧﻮد وارﯾﺰ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
 ‫ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﺎورﮐﺮدﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ او ﮐﻮدﺗﺎﯾﯽ را ﺗﺪارﮎ ﺑﺒﻴﻨﺪ ﮐﻪ ﺳﻔﻴﺮ ﺁﻣﺮﯾﮑﺎ از ﺁن ﺗﺎ اﯾﻦ ﺣﺪّ ﺑﯽ ﺧﺒﺮ ﺑﺎﺷﺪ؟ ﻣﯽ‬

‫داﻧﻴﻢ ﮐﻪ هﻨﺪرﺳﻮن از ﺷﺮﮐﺖ ﮐﻨﻨﺪﮔﺎن ﻧﺸﺴﺖ ‪ ۴‬ﺗﻴﺮﻣﺎﻩ ‪ ١٣٣٢‬در واﺷﻨﮕﺘﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﮔﺰارش و ﻣﻮﺿﻊ او در‬

‫ﺗﺼﻤﻴﻢ دوﻟﺖ ﺁﻣﺮﯾﮑﺎ درﺑﺎرﻩء ﮐﻮدﺗﺎﯼ ﻧﻈﺎﻣﯽ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﮐﻨﻨﺪﻩ ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ‪) .‬ﺑﺎﺑﮏ اﻣﻴﺮﺧﺴﺮوﯼ(‬

‫‪ -‬ﺳﺎﻋﺖ ‪ ۴‬ﺑﻌﺪاز ﻇﻬﺮ روز ‪ ١٩‬اوت )‪ ٢٨‬ﻣﺮداد( ﺗﻠﮕﺮاف ﺷﻤﺎرﻩء ‪788.00/8-1953‬‬

‫از‪ :‬ﺗﻬﺮان ﺑﻪ‪ :‬وزﯾﺮ ﺧﺎرﺟﻪ‬

‫)وزارت( ﭘﺴﺖ و ﺗﻠﮕﺮاف و ﻣﺮﮐﺰ ﺗﺒﻠﻴﻐﺎت‪ ،‬اﺷﻐﺎل ﺷﺪﻩ اﻧﺪ‪ .‬ﻃﺒﻖ ﮔﺰارﺷﻬﺎﯼ رﺳﻴﺪﻩ‪ ،‬ﺑﻪ ﺷﻬﺮﺳﺘﺎن هﺎ ﻧﻴﺰ‬

‫ﺗﻠﮕﺮاف ﻣﯽ ﺷﻮد ﺗﺎ ﺁﻧﻬﺎ ﻧﻴﺰ ﺗﺸﻮﯾﻖ ﺷﻮﻧﺪ ﺗﻈﺎهﺮات ﻣﺸﺎﺑﻪ اﯼ در هﻮادارﯼ از ﺷﺎﻩ اﻧﺠﺎم دهﻨﺪ‪.‬‬

‫ﮐﺎرﻣﻨﺪان ﺳﻔﺎرت‪ ،‬ﮐﺎﻣﻴﻮﻧﻬﺎﯼ ﻣﺘﻌﺪّدِ ﺣﺎﻣﻞ ﻧﻈﺎﻣﻴﺎن و ﻏﻴﺮﻧﻈﺎﻣﻴﺎن را ﺑﻪ هﻤﺮاﻩ ‪ ۶‬ﺗﺎﻧﮏ در ﺧﻴﺎﺑﺎﻧﻬﺎ دﯾﺪﻩ اﻧﺪ‬

‫ﮐﻪ ﻋﮑﺲ هﺎﯾﯽ از ﺷﺎﻩ را ﺣﻤﻞ ﻣﯽ ﮐﺮدﻩ اﻧﺪ‪.‬‬

‫رادﯾﻮﯼ ﺗﻬﺮان ﭘﺲ از اﺷﻐﺎل‪ ،‬ﺑﺮاﯼ ﻣﺪت ﮐﻮﺗﺎهﯽ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﭘﺨﺶ ﻣﻮﺳﻴﻘﯽِ از ﭘﻴﺶ ﺿﺒﻂ ﺷﺪﻩ ﭘﺮداﺧﺖ و‬

‫ﺳﭙﺲ در ﺳﮑﻮت ﻓﺮو رﻓﺖ‪.‬‬

‫ﺗﻴﻤﺴﺎر دﻓﺘﺮﯼ ]ﺧﻮاهﺮزادﻩء دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق[ از ﻗﺮار ﮔﺰارش رﺳﻴﺪﻩ ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪهﯽ ﻧﻈﺎﻣﯽ ﺗﻬﺮان و رﯾﺎﺳﺖ‬

‫ﭘﻠﻴﺲ ﻣﻨﺼﻮب ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬از ﻗﺮار ﻣﻌﻠﻮم‪ ،‬ﺗﻴﻤﺴﺎر دﻓﺘﺮﯼ ﺳﻌﯽ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ از ﮔﺎردِ ﮔﻤﺮﮎ ﮐﻪ ﻗﺒﻼً از ﻃﺮف‬

‫ﻣﺼﺪّق ﺑﻪ رﯾﺎﺳﺖ ﺁن ﻣﻨﺼﻮب ﺷﺪﻩ ﺑﻮد اﺳﺘﻌﻔﺎ ﮐﻨﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ را ﻣﺮﮐﺰ اﺳﺘﺮاق ﺳﻤﻊِ ﺳﻔﺎرت از ﻣﺨﺎﺑﺮات‬

‫ﺗﻠﻔﻨﯽ ﺑﺪﺳﺖ ﺁوردﻩ اﺳﺖ‪.‬‬

‫هﻨﺪرﺳﻮن‬

‫‪ -‬ﺳﺎﻋﺖ ‪ ۵‬ﺑﻌﺪ از ﻇﻬﺮ روز ‪ ١٩‬اوت )‪ ٢٨‬ﻣﺮداد( ﺗﻠﮕﺮاف ﺷﻤﺎرﻩء ‪788.00/8-1953‬‬

‫از‪ :‬ﺗﻬﺮان ﺑﻪ‪ :‬وزﯾﺮ ﺧﺎرﺟﻪ‬

‫ﻃﺒﻖ ﮔﺰارﺷﺎت ﻣﺨﺘﻠﻒ‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ ﮔﺰارش اﻋﻀﺎء ﺳﻔﺎرت و ﺳﺎﯾﺮ ﻣﻘﺎﻣﺎتِ رﺳﻤﯽ ﺁﻣﺮﯾﮑﺎﯾﯽ‪ ،‬در ﺷﻬﺮ ﺣﺎﻟﺖ‬

‫ﯾﮏ ﺗﻌﻄﻴﻠﯽ ﻋﻤﻮﻣﯽ ﺣﮑﻤﻔﺮﻣﺎﺳﺖ‪ .‬ﺗﻤﺎم وﺳﺎﺋﻞ ﻧﻘﻠﻴﻪ‪ ،‬ﭼﺮاغ هﺎﯼ ﺧﻮد را ﺑــﻪ ﻧﺸﺎﻧﻪء ﭘﻴﺮوزﯼ‬

‫ﺷﺎﻩ‪ ،‬روﺷﻦ ﮐﺮدﻩ اﻧﺪ‪ .‬ﻣـﺮدم در ﭘﻴﺎدﻩ روهﺎ ﺑﺮاﯼ اﻓﺮاد ﺷﺨﺼﯽ ﮐﻪ در ﮐﺎﻣﻴﻮﻧﻬﺎﯼ ﺳﺮﺑﺎزان ﺑﻨﻔﻊ‬
 ‫ﺷﺎﻩ ﺗﻈﺎهﺮات ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬دﺳﺖ ﻣﯽ زﻧﻨﺪ و ﺁﻧﺎن را ﻣﻮرد ﺣﻤﺎﻳﺖ و ﺗﺸﻮﻳﻖ ﻗﺮار ﻣﯽ دهﻨــﺪ‪ .‬ﺗﺌﺎﺗﺮ‬

‫ﺳﻌﺪﯼ ﮐﻪ اﻏﻠﺐ ﻣﺮﮐﺰ رﻓﺖ و ﺁﻣﺪ ﺗﻮدﻩ اﯼ هﺎﺳﺖ ﺑﻪ ﺁﺗﺶ ﮐﺸﻴﺪﻩ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ ﺁﻧﮑﻪ هﻮاداران ﺷﺎﻩ ﻣﻮﻓﻖ‬

‫ﺑﻪ ﭘﻴﺮوزﯼ هﺎﯾﯽ ﺷﺪﻩ اﻧﺪ‪ ،‬ﺧﺎﻧــﻪء ﻣﺼﺪّق و ﻣﺮﮐﺰ ﺳﺘﺎد ارﺗﺶ هﻨﻮز در دﺳﺖ هﻮاداران ﻣﺼﺪّق اﺳﺖ‪.‬‬

‫هﻨﺪرﺳﻮن‬

‫‪ -‬ﺳﺎﻋﺖ ‪ ٧‬ﺑﻌﺪازﻇﻬﺮ روز ‪ ١٩‬اوت )‪ ٢٨‬ﻣﺮداد( ﺗﻠﮕﺮاف ﺷﻤﺎرﻩء ‪788.00/8-1953‬‬

‫از‪ :‬ﺗﻬﺮان ﺑﻪ‪ :‬وزﯾﺮ ﺧﺎرﺟﻪ‬

‫ﺑﻪ ﻟﻨﺪن ﺗﺤﺖ ﺷﻤﺎرﻩء ‪ ١۴‬و ﺑﻪ رُم‪ ،‬ﺗﺤﺖ ﺷﻤﺎرﻩء ‪ ٩‬ﺗﮑﺮار ﮔﺮدﯾﺪ‪.‬‬

‫وزارت ﺧﺎرﺟــﻪ‪ ،‬ﻟﻄﻔﺎً اﯾﻦ ﮔﺰارش و ﺳﺎﯾﺮ ﺗﻠﮕﺮاف هﺎﯼ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ را ﺑﺮاﯼ ﻣﺴﮑﻮ هﻢ ﺗﮑﺮار ﮐﻨﻴﺪ‪.‬‬

‫ﻃﯽ روز‪ ،‬ﺗﻈﺎهﺮات ﺑﻪ ﻧﻔﻊ ﺷﺎﻩ در ﺗﻤﺎم ﺷﻬﺮ ﺗﻬﺮان ﮔﺴﺘﺮش ﯾﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﮐﺎﻣﻴﻮﻧﻬﺎﯼ ﭘُﺮ از‬

‫ﺗﻈﺎهﺮﮐﻨﻨﺪﮔﺎن در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﻣﻮرد اﺳﺘﻘﺒﺎل ﻋﺎﺑﺮﯾﻦ ﭘﻴﺎدﻩ ﻗﺮار ﻣﯽ ﮔﻴﺮﻧﺪ در ﺳﻄﺢ ﺷﻬﺮ در‬

‫ﮔﺮدش اﻧﺪ‪ .‬از ﻗﺮار‪ ،‬اﮐﺜﺮﯾﺖ ﺧُﺮدﮐﻨﻨﺪﻩء ﻣﺸﻬﻮدِ ﺳﻠﻄﻨﺖ ﻃﻠﺐ‪ ،‬ﮔﺮوهﻬﺎﯼ ﭼﭗ ﮔﺮا را ﻣﺮﻋﻮب و‬

‫ﻣﺠﺒﻮر ﺑﻪ ﺳﮑﻮت ﮐﺮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬اﻧﺘﺸﺎرات ﻏﻴﺮﺗﻮدﻩ اﯼ‪ ،‬اﻣﺎ هﻮادارِ ﺣﮑﻮﻣﺖ )ﻣﺼﺪّق( ﻣﺘﻼﺷﯽ و ﺑﻪ ﺁﺗﺶ‬

‫ﮐﺸﻴﺪﻩ ﺷﺪﻩ اﻧﺪ‪ .‬رادﯾﻮﯼ ﺗﻬﺮان ﺗﻮﺳﻂ ﭼﻨﺪﯾﻦ هﺰار ﻧﻔﺮ از ﻃﺮﻓﺪاران زاهﺪﯼ اﺷﻐﺎل ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬در ﺑﺮﻧﺎﻣــﻪء‬

‫ﺑﻌﺪ از ﻇﻬﺮ‪ ،‬زاهﺪﯼ ﻃﯽ ﻧﻄﻖ ﮐﻮﺗﺎهﯽ‪ ،‬ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻧﺨﺴﺖ وزﯾﺮﯼ را ﮐﻪ از ﻃﺮف ﺷﺎﻩ ﺑﻪ او ﺳﭙﺮدﻩ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‬

‫ﻗﺒﻮل ﮐﺮد‪ .‬رادﯾﻮ هﻤﭽﻨﺎن اﻋﻼم ﮐﺮد ﮐﻪ ﺷﺎﻩ ﺑﻼدرﻧﮓ ﺑﻪ ﮐﺸﻮر ﺑﺎزﺧﻮاهﺪ ﮔﺸﺖ‪.‬‬

‫ﻋﻤﻠﮑﺮد ﻧﻴﺮوهﺎﯼ اﻧﺘﻈﺎﻣﯽ ﮐﻪ دراﺑﺘﺪاء ﻧﺎﻣﻌﻠﻮم ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﯽ رﺳﻴﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﺪرﯾﺞ ‪ -‬ﺑﺎ ﭘﻴﻮﺳﺘﻦ ﺗﺪرﯾﺠﯽ ﺳﺮﺑﺎزان‪،‬‬

‫اﻓﺴﺮان و ﻧﻴﺮوهﺎﯼ ﭘﻠﻴﺲ ﺑﻪ ﺗﻈﺎهﺮﮐﻨﻨﺪﮔﺎنِ هﻮادار ﺷﺎﻩ ‪ -‬روﺷﻦ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻌﺪاد زﯾﺎدﯼ از ﮐﺎﻣﻴﻮن هﺎﯼ‬

‫ﻣﻤّﻠﻮِ از ﺳﺮﺑﺎزان و ﺣﺪاﻗﻞ ‪ ۶‬ﺗﺎﻧﮏ در ﺻﻔﻮف ﺗﻈﺎهﺮﮐﻨﻨﺪﮔﺎن ﺑﻪ ﻧﻔﻊ ﺷﺎﻩ در ﺧﻴﺎﺑﺎﻧﻬﺎ دﯾﺪﻩ ﺷﺪﻩ اﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺧﺎﻧــﻪء ﻣﺼﺪّق‪ ،‬ﻃﺒﻖ ﮔﺰارش رﺳﻴﺪﻩ در ﺳﺎﻋﺖ ‪ ۵‬ﺑﻌﺪ از ﻇﻬﺮ ﻣﻮرد ﺣﻤﻠﻪ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺻﺪاﯼ ﺗﻴﺮاﻧﺪازﯼ‬

‫ﮔﺎﻩ ﺑﻪ ﺳﻔﺎرت ﻧﻴﺰ ﻣﯽ رﺳﺪ‪ .‬ﻣﻴﺮاﺷﺮاﻓﯽ از رادﯾﻮﯼ ﺗﻬﺮان اﻋﻼم ﮐﺮد ﮐﻪ ﻓﺎﻃﻤﯽ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﺮدم ﺗﮑﻪ ﺗﮑﻪ ﺷﺪﻩ‬

‫اﺳﺖ‪ .‬هﻢ ﭼﻨﻴﻦ ﻃﺒﻖ ﮔﺰارش هﺎﯼ رﺳﻴﺪﻩ‪ ،‬ﺳﻨﺠﺎﺑﯽ ﮐﺸﺘﻪ و ﯾﺎ ﻣﺠﺮوح ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ اﻇﻬﺎرات ﻓﻌﻼً ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺎ‬

‫اﺣﺘﻴﺎط ﺗﻠﻘّﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺳﺘﺎد ارﺗﺶ ﮐﻪ ﻗﺒﻼً ﺑﺎ ﺗﻬﺎﺟﻢ ﻧﺎﮐﺎم روﺑﺮو ﺷﺪﻩ ﺑﻮد هﻨﻮز در دﺳﺖ هﻮاداران ﻣﺼﺪّق ﻣﯽ‬

‫ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﺮﮐﺰ ﭘﻠﻴﺲ ﻧﻴﺰ هﻨﻮز در دﺳﺖ ﻣﺼﺪّﻗﯽ هﺎﺳﺖ‪ .‬ﺗﻴﻤﺴﺎر دﻓﺘﺮﯼ از ﻗﺮار ﻣﻌﻠﻮم از ﻃﺮف ﻣﺼﺪّق ﺑﻪ‬

‫ﻓﺮﻣﺎﻧﺪهﯽ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻧﻈﺎﻣﯽ و رﯾﺎﺳﺖ ﭘﻠﻴﺲ ﺗﻬﺮان ﻣﻨﺼﻮب ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﺗﺎ ﺁﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﮔﺰارش رﺳﻴﺪﻩ اﺳﺖ هﻨﻮز‬

‫هﻴﭻ ﻟﺸﮕﺮ و ﯾﺎ ﺗﻴﭙﯽ رﺳﻤﺎً ﺑﻪ ﺷﺎﻩ ﻧﭙﻴﻮﺳﺘﻪ‪ ،‬اﻣﺎ ﺳﺮﺑﺎزان‪ ،‬اﻓﺴﺮان و ﭼﻨﺪﯾﻦ ﺗﺎﻧﮏ ﺑﻪ ﻃﻮر اﻧﻔﺮادﯼ از زاهﺪﯼ‬
 ‫ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﯽ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﺳﺮهﻨﮓ ﺑﺨﺘﻴﺎر از ﻗﺮار ﻣﻌﻠﻮم ﺑﺮاﯼ ﺣﻤﺎﯾﺖ از زاهﺪﯼ از ﮐﺮﻣﺎﻧﺸﺎﻩ ﺑﻪ ﺳﻮﯼ ﺗﻬﺮان در‬

‫ﺣﺮﮐﺖ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺷﺎﯾﺪ وزارت ﺧﺎرﺟﻪ از ﺳﻔﺎرت در رُم ﺑﺨﻮاهﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ اﻃﻼﻋﺎت را ﺑﻪ ﺷﺎﻩ ﺑﺮﺳﺎﻧﻨﺪ‪.‬‬

‫هﻨﺪرﺳﻮن‬

‫‪ -‬ﺳﺎﻋﺖ ‪ ٨‬ﺑﻌﺪ از ﻇﻬﺮ روز ‪ ١٩‬اوت )‪ ٢٨‬ﻣﺮداد( ﺗﻠﮕﺮاف ﺷﻤﺎرﻩء ‪788.00/8-1953‬‬

‫از‪ :‬ﺗﻬﺮان ﺑﻪ‪ :‬وزﯾﺮ ﺧﺎرﺟﻪ‬

‫اﻃﻼﻋﺎت ﻣﻮﺛّﻖ ﺣﺎﮐﯽ از ﺁن اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﻴﺮوهﺎﯼ واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ زاهﺪﯼ ﺳﺘﺎد ارﺗﺶ و ﺳﺎﯾﺮ ادارات اﻣﻨﻴّﺘﯽ را در‬

‫ﮐﻨﺘﺮل دارﻧﺪ‪ .‬ﺧﺎﻧــﻪء ﻣﺼﺪّق ﮐﻪ در ﻣﺤﺎﺻﺮﻩ ﻗﺮار داﺷﺖ‪ ،‬اﺷﻐﺎل و ﺗﻮﺳﻂ هﻮاداران ﺷﺎﻩ ﻏﺎرت ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ‬

‫هﻨﻮز اﻃﻼع دﻗﻴﻘﯽ درﺑﺎرﻩء ﻣﺨﻔﻴﮕﺎﻩ ﻣﺼﺪّق در دﺳﺖ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬

‫رادﯾﻮﯼ ﺗﻬﺮان اﻃﻼع دادﻩ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺣﮑﻮﻣﺖ ﻧﻈﺎﻣﯽ ﺗﻬﺮان‪ ،‬رﻓﺖ و ﺁﻣﺪ را از ﺳﺎﻋﺖ ‪ ٨‬ﺷﺐ ﺗﺎ ‪ ۵‬ﺻﺒﺢ ﻣﻤﻨﻮع‬

‫اﻋﻼم ﮐﺮدﻩ و از ﻣﺮدم ﺧﻮاﺳﺘﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮاﯼ ﺑﺮﻗﺮارﯼ ﻧﻈﻢ ﺑﺎ ارﺗﺶ هﻤﮑﺎرﯼ ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫اﮐﻨﻮن ﺗﺎﯾﻴﺪ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﻴﻤﺴﺎر دﻓﺘﺮﯼ ﺣﺎﮐﻢِ ﻧﻈﺎﻣﯽ زاهﺪﯼ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﯾﺎ ﮔﺰارش ﻗﺒﻠﯽ ﺳﻔﺎرت‬

‫)ﺷﻤﺎرﻩء ‪ ١٩-۴٠٠‬اوت( اﺷﺘﺒﺎﻩ ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ و ﯾﺎ ﺗﻴﻤﺴﺎر دﻓﺘﺮﯼ در ﺁﺧﺮﯾﻦ دﻗﺎﯾﻖ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﻮﺿﻊ دادﻩ اﺳﺖ‪.‬‬

‫هﻨﺪرﺳﻮن‬

‫‪ -‬ﺳﻨﺪ ﺷﻤﺎرﻩء ‪ ،٣۴٩‬از ﮐﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪ ﺁﯾﺰﻧﻬﺎور‪ ،‬ﻣﺮاﺳﻼت ﺁﯾﺰﻧﻬﺎور‪ ،‬دوﺳﻴﻪ وﯾﺖ ﻣﺎن ‪ ،Whitmon‬ﯾﺎدداﺷﺖ ﺗﻮﺳﻂ‬

‫ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ رﯾﺎﺳﺖ ﺳﻴﺎ‪ ،‬ﮐﺎﺑﻞ )‪ (Cabell‬ﺑﻪ رﺋﻴﺲ ﺟﻤﻬﻮر‪ ،‬واﺷﻨﮕﺘﻦ‬

‫ﺗﺎرﯾﺦ ﻧﺪارد‪* .‬‬

‫*)ﺗﻮﺿﻴﺢ ﺑﺎﺑﮏ اﻣﻴﺮﺧﺴﺮوﯼ‪ :‬از ﻣﻀﻤﻮن اﯾﻦ ﮔﺰارش ﭘﻴﺪاﺳﺖ ﮐﻪ در ﻏﻮﻏﺎﯼ روز ‪ ٢٨‬ﻣﺮداد ارﺳﺎل ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪.‬‬

‫وﯾﮋﮔﯽ اﯾﻦ ﺗﻠﮕﺮام در اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺧﺒﺮﯼ اﺳﺖ ﮐﻪ از ﻃﺮﯾﻖ »ﺳﻴﺎ« ﻣﺨﺎﺑﺮﻩ ﻣﯽ ﺷﻮد و ﺑﺎ ﺗﻮﺟّﻪ ﺑﻪ‬

‫ﻣﻀﻤﻮن ﺁن‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﯽ رﺳﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ‪ ،‬هﻤﺎن ﺗﻠﮕﺮاﻓﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ )ﮐﺮﻣﻴﺖ روزوﻟﺖ در ﮐﺘﺎب »ﺿﺪﮐﻮدﺗﺎ« ﺑﺎ ﺑﺎد در‬
 ‫ﻏﺒﻐﺐ ﭼﻨﻴﻦ ﯾﺎد ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪» :‬ﭘﻴﺎم ‪ ١٨‬اوت ﺷﻤﺎ رﺳﻴﺪ‪ .‬ﺧﻮﺷﺤﺎﻟﻢ ﮐﻪ ﺑﻪ اﻃﻼع ﺑﺮﺳﺎﻧﻢ ر‪ .‬ن‪ .‬زﯾﮕﻠﺮ )اﺳﻢ‬

‫ﻣﺴﺘﻌﺎر زاهﺪﯼ( ﺑﻪ ﺳﻼﻣﺖ‪ ،‬و ﺳﺎوﯼ )اﺳﻢ ﻣﺴﺘﻌﺎر ﺷﺎﻩ( ﺑﺎ ﭘﻴﺮوزﯼ ﺑﻪ اﯾﺮان ﺑﺎز ﻣﯽ ﮔﺮدد(‪.‬‬

‫ﻣﺤﺮﻣﺎﻧﻪ‬

‫»ﯾﮏ ﺷﻮرش ﻏﻴﺮﻣﻨﺘﻈﺮﻩ و ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪ ﻣﺮدم و ﻧﻈﺎﻣﻴﺎن ﻋﻠﻴﻪ ﻧﺨﺴﺖ وزﯾﺮ ﻣﺼﺪّق ﺑﺎﻋﺚ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ ﮐﻪ‬

‫ﺷﻬﺮ ﺗـﻬﺮان ﺗﻘﺮﯾﺒﺎً ﺑﮑﻠّﯽ ﺑﻪ ﺗﺼﺮف ﻧﻴﺮوهﺎﯼ ﻣﻮاﻓﻖ ﺷﺎﻩ و ﻧﺨﺴﺖ وزﯾﺮِ اﻧﺘﺼﺎﺑﯽ وﯼ ﯾﻌﻨﯽ زاهﺪﯼ درﺁﯾﺪ‪.‬‬

‫ﮔﺰارش هﺎﯼ رﺳﻴﺪﻩ ﻣﺒﻨﯽ ﺑﺮ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺼﺪّق و رﺋﻴﺲ ﺳﺘﺎد ارﺗﺶِ وﯼ‪ ،‬ﺳﺮﺗﻴﭗ رﯾﺎﺣﯽ هﻨﻮز در‬

‫ﻣﻘﺮهﺎﯼ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪهﯽ ﺧﻮد ﭘﻨﻬﺎن ﺷﺪﻩ اﻧﺪ‪ ،‬وﻟﯽ ﺑﯽ ﺧﺒﺮ و ﺑﺪون ارﺗﺒﺎط هﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻮن وﺳﺎﯾﻞ ارﺗﺒﺎﻃﯽ در دﺳﺖ‬

‫ﻧﻴﺮوهﺎﯼ ﺳﻠﻄﻨﺖ ﻃﻠﺐ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺷﻬﺮ ﺗﺤﺖ ﮐﻨﺘﺮل ﻧﻴﺮوهﺎﯼ ﺷﺎهﯽ اﺳﺖ‪ ،‬هﺮ ﭼﻨﺪ ﮔﺰارش ﻣﯽ رﺳﺪ ﮐﻪ‬

‫اﯾﻨﺠﺎ و ﺁﻧﺠﺎ ﺷﻤﺎرﯼ از ﻃﺮﻓﺪاران ﻣﺼﺪّق درﺧﻴﺎﺑﺎﻧﻬﺎ هﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻧﻴﺮوهﺎﯼ ﺳﻠﻄﻨﺖ ﻃﻠﺐ از هﻤــﻪء رﺳﺎﻧﻪ هﺎﯼ‬

‫ﮔﺮوهﯽ ﺑﺮاﯼ ﺗﺮﻏﻴﺐ ﻣﺮدم و ارﺗﺶ ﺑﻪ ﻃﺮﻓﺪارﯼ از ﺷﺎﻩ ﺑﺮﺧﻮردار ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬

‫اﺧﺒﺎر رادﯾﻮ ﻣﺒﻨﯽ ﺑﺮ ﺁﻧﺴﺖ ﮐﻪ اﺳﺘﺎن اﺳﺘﺮاﺗﮋﯾﮏ ﺁذرﺑﺎﯾﺠﺎن در دﺳﺖ ﺷﺎهﯽ هﺎ اﺳﺖ‪ .‬وﻟﯽ رادﯾﻮ‬

‫اﺻﻔﻬﺎن در ﯾﮏ ﺑﺨﺶ ﮐـﻪ ﺻﺪاﯼ ﺁن ﺿﺒﻂ ﺷﺪ‪ ،‬ﺧﻮد را هﻤﭽﻨﺎن وﻓﺎدار ﻣﺼﺪّق اﻋﻼم ﮐﺮدﻩ اﺳﺖ‪ ،‬در اﯾﻦ اوﺿﺎع‬

‫ﺁﺷﻔﺘﻪ‪ ،‬ﺑﻨﻈﺮ ﻣﯽ رﺳﺪ ﮐﻪ ﻟﺤﻦ و ﻣﺘﻦ هﻤــﻪء اﻋﻼﻣﻴﻪ هﺎ ﺿﺪ ﮐﻤﻮﻧﻴﺴﺘﯽ اﺳﺖ‪ .‬از ﺗﻮدﻩ اﯼ هﺎ هﻴﭽﮕﻮﻧﻪ‬

‫ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ و واﮐﻨﺸﯽ در اﯾﻦ ﺳﺎﻋﺎت ﺧﻄﻴﺮ ﻣﺸﺎهﺪﻩ ﻧﻤﯽ ﺷﻮد‪ .‬اﮔﺮ ﺷﺎهﯽ هﺎ ﺑﺮاﯼ ﭼﻴﺮﻩ ﺷﺪن و‬

‫ﻗﺒﻀﻪ ﮐﺮدن اوﺿﺎع ﻋﻤﻞ ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺴﻠﻤﺎً ﺗﻮدﻩ اﯼ هﺎ ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪﺗﺮﯾﻦ و ﻗﻬﺮﺁﻣﻴﺰﺗﺮﯾﻦ ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن ﺁﻧﻬﺎ ﺧﻮاهﻨﺪ ﺑﻮد‪.‬‬

‫ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﺎ‪ ،‬ﮔﺰارﺷﺎت ﻣﻄﺒﻮﻋﺎت و رادﯾﻮهﺎ را ‪ -‬ﻣﺒﻨﯽ ﺑﺮ اﯾﻨﮑﻪ ﮐﻨﺘﺮل ﺷﻬﺮ ﺗـﻬﺮان در دﺳﺖ ﺷﺎهﯽ هﺎﺳﺖ و‬

‫زاهﺪﯼ ﺑﻪ ﺷﻬﺮ ﺑﺮﮔﺸﺘﻪ و در ﻓﺮاﺧﻮان رادﯾﻮﺋﯽ ﺑﻪ ﻣﺮدم ﻗﻮل اﺻﻼﺣﺎت اﻗﺘﺼﺎدﯼ و اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ دادﻩ اﺳﺖ ‪ -‬ﺗﺄﯾﻴﺪ‬

‫ﮐﺮدﻩ اﻧﺪ‪ .‬ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺧﺒﺮﯼِ ﻣﺎ ﮔﺰارش ﻣﯽ دهﻨﺪ ﮐﻪ ﺧﻴﺎﺑﺎن هﺎﯼ ﺗـﻬﺮان‪ ،‬ﻣﻤّﻠﻮِ از اﻧﺒﻮﻩ ﻣﺮدﻣﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﺗﻈﺎهﺮات‬

‫ﺧﻮد ﺧﻮاﺳﺘﺎر ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺷﺎﻩ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬

‫اﻣﻀﺎء ﺳﯽ‪ .‬ﭘﯽ‪ .‬ﮐﺎﺑﻞ‬

‫زﯾﺮﻧﻮﯾﺲ‪:‬‬
 ‫‪ -١‬ﻇﺎهﺮاً ﺗﻴﺘﺮ ﮐﺘﺎب روزوﻟﺖ )ﺿﺪ ﮐﻮدﺗﺎ(‪،‬اﻟﻬﺎم ﺑﺨﺶ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﺷﺪﻩ ﺗﺎ ﺷﺘﺎﺑﺰدﻩ‪ ،‬ﻣﺪّﻋﯽ ﺷﻮﻧﺪ ﮐﻪ »ﻣﺼﺪّق‬

‫ﻋﻠﻴﻪ ﺷﺎﻩ ﮐﻮدﺗﺎ ﮐﺮدﻩ اﺳﺖ« !!!‬

‫ﺑﺨﺶ ﺷﺎﻧﺰدهﻢ )‪(٣‬‬

‫‪ ٢٨‬ﻣﺮداد ‪٣٢‬؛ ﮐﻮدﺗﺎ؟ ﯾﺎ ﺧﻴﺰشِ ﺧﻮدﺟﻮشِ ﻣﺮدم؟ )‪(٣‬‬

‫* ﺳﻨﺪ وزارت اﻣﻮر ﺧﺎرﺟــﻪء ﺁﻣﺮﯾﮑﺎ‪» :‬ﻣﺮدم از دﺷﻨﺎم هﺎ و ﺣﺮف هﺎﯼ رﮐﻴﮏ وزﯾﺮ ﺧﺎرﺟﻪ )دﮐﺘﺮ‬

‫ﻓﺎﻃﻤﯽ( و ﺳﺮدﺑﻴﺮان روزﻧﺎﻣﻪ هﺎ در ﺣﻤﻠﻪ ﺑﻪ ﺷﺎﻩ‪ ،‬اﺣﺴﺎس ﺗﻨﻔّﺮ و اﻧﺰﺟﺎر ﮐﺮدﻧﺪ«‪.‬‬

‫* اﺷﺘﺒﺎﻩ ﺑﺰرگ ﺷﺎﻩ و دوﻟﺖ زاهﺪﯼ در ﻣﺤﺎﮐﻤــﻪء ﻧﺎرواﯼ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق و ﺗﺄﺛﻴﺮات ﻋﻤﻴﻖ ﺁن ﺑﺮ روانِ‬

‫ﺳﻴﺎﺳﯽ و ﺣﺎﻓﻈــﻪء ﻣﻠّﯽ اﯾﺮاﻧﻴﺎن و ﺧﺼﻮﺻﺎً ﺗﺒﻠﻴﻐﺎت ﮔُﺴﺘﺮدﻩ و دﯾﺮﭘﺎﯼ ﺣﺰب ﺗﻮدﻩ )ﮐﻪ ﺑﺎ وﻗﻮع‬

‫‪ ٢٨‬ﻣﺮداد‪ ،‬اﻣﻴﺪِ اﯾﺠﺎدِ »اﯾﺮاﻧﺴﺘﺎنِ« واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﺷﻮروﯼ را ﺑﺮ ﺑﺎد رﻓﺘﻪ ﻣﯽ دﯾﺪ(‪ ،‬هﻤﻪ و هﻤﻪ‪،‬‬

‫ﻣﺤﻜﻮﻣﻴّﺖ ﺗﺎرﻳﺨﯽ ‪ ٢٨‬ﻣﺮداد را ‪ -‬ﺑﻌﻨﻮان ﯾﮏ »ﮐﻮدﺗﺎ« ‪ -‬ﺑﺮ ﺣﺎﻓﻈــﻪء ﺗﺎرﻳﺨﯽ ﺟﺎﻣﻌــﻪء ﻣﺎ ﺗﺜﺒﻴﺖ‬

‫آﺮد‪ .‬از اﻳﻦ زﻣﺎن ‪ -‬ﺑﺎر ِدﻳﮕﺮ ‪» -‬ﺗﺎرﻳﺦ« ﺑﻪ »ﺗﻘﻮﻳﻢ« ﺑﺪل ﮔﺮدﻳﺪ و »ﻋﻘﻞ ﻧﻘّﺎد« ﺑﻪ »ﻋﻘﻞ ﻧﻘّﺎل«‪،‬‬

‫ﺳﻘﻮط آﺮد و اﻧﺪﻳﺸــﻪء ﺳﻴﺎﺳﯽ‪ ،‬ﺑﻪ ﺁﺋﻴﻦ هﺎ و ﻋﺰادارﯼ هﺎﯼ ﻣﺬهﺒﯽ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺷﺪ‪.‬‬

‫* ﭘﺲ از ﮔﺬﺷﺖ ‪ ۵٠‬ﺳﺎل‪ ٢٨ ،‬ﻣﺮداد را )ﺑﻪ هﺮ ﻧﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﺑﻨﺎﻣﻴﻢ( ﺑﻌﻨﻮان ﯾﮏ »ﮔﺬﺷﺘﻪ« ﺑﺎﯾﺪ ﺗﺒﺪﯾﻞ‬

‫ﺑﻪ »ﺗﺎرﯾﺦ« ﮐﻨﻴﻢ و ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﻠّﺖ هﺎﯼ اﺳﭙﺎﻧﻴﺎ‪ ،‬ﺷﻴﻠﯽ و ﺁﻓﺮﯾﻘﺎﯼ ﺟﻨﻮﺑﯽ‪ ،‬ﺑﺎ ﺑﻠﻨﺪﻧﻈﺮﯼ و ﻧﮕﺎﻩ ﺑﻪ‬

‫ﺁﯾﻨﺪﻩ‪ ،‬ﺑﮑﻮﺷﻴﻢ ﺗﺎ ﺑﺮ ﮔﺬﺷﺘــﻪء ﻋَﺼَﺒﯽ و ﻧﺎﺷﺎد ﺧﻮﯾﺶ‪ ،‬ﻓﺎﺋﻖ ﺁﺋﻴﻢ‪.‬‬

‫* هﻢ رﺿﺎ ﺷﺎﻩ و ﻣﺤﻤﺪ رﺿﺎ ﺷﺎﻩ‪ ،‬هﻢ ﻗﻮام اﻟﺴﻠﻄﻨﻪ و دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق‪ ،‬در ﺑﻠﻨﺪﭘﺮوازﯼ هﺎﯼ‬

‫ﻣﻐﺮوراﻧــﻪء ﺧﻮﯾﺶ‪ ،‬اﯾﺮان را ﺳﺮﺑﻠﻨﺪ و ﺁزاد و ﺁﺑﺎد ﻣﯽ ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ‪ ،‬هﺮ ﭼﻨﺪ ﮐﻪ ﺳﺮاﻧﺠﺎم‪ ،‬هﺮ ﯾﮏ –‬
‫ﭼﻮﻧﺎن ﻋﻘﺎﺑﯽ ﺑﻠﻨﺪﭘﺮواز ‪ -‬در ﻓﻀﺎﯼ ﺗﻨﮓ ﻣﺤﺪودﯾّﺖ هﺎ و ﺿﻌﻒ هﺎ و اﺷﺘﺒﺎهﺎت‪ ،‬ﭘـَﺮ ﺳﻮﺧﺘﻨﺪ و»ﭘـَﺮ‬

‫ﭘـَﺮ« زدﻧﺪ‪.‬‬

‫***‬

‫ﺳﻨﺪ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻬﻢ ِ دﯾﮕﺮ‪ ،‬ﮔﺰارش ﺗﻠﮕﺮاف ﻣﺤﺮﻣﺎﻧــﻪء ﺷﻤﺎرﻩء ‪ ٣۴٨‬اﺳﺖ ﮐﻪ هﻨﺪرﺳﻮن در ‪ ٢٩‬ﻣﺮداد ﻣﺎﻩ‬

‫‪ ١٣٣٢‬ﺑﻪ وزارت ﺧﺎرﺟــﻪء ﺁﻣﺮﯾﮑﺎ ﻣﺨﺎﺑﺮﻩ ﮐﺮدﻩ اﺳﺖ‪.‬‬

‫اﮔﺮ ﻟﺤﻦ و ﺟﻨﺒﻪ هﺎﯼ ﺟﺎﻧﺒﺪاراﻧﻪء ﮔﺰارشِ ﺳﻔﻴﺮ ﺁﻣﺮﯾﮑﺎ را ‪ -‬ﮐﻪ ﺗﺎ ﺣﺪﯼ ﻗﺎﺑﻞ ﻓﻬﻢ اﺳﺖ‪ -‬ﻧﺎدﯾﺪﻩ اﻧﮕﺎرﯾﻢ‪،‬‬

‫ﮔﺰارش‪ ،‬ﺣﺎوﯼ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﺷﺎﯾﺎن ﺗﻮﺟﻬﯽ از رَوَ ﻧﺪ ِ وﻗﺎﯾﻊ ‪ ٢٨‬ﻣﺮداد ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬و ﮔﻮاهﯽ اﺳﺖ ﺑﺮ ﺷﮕﻔﺖ‬

‫زدﮔﯽ ﺁن هﺎ از ﭘﻴﺮوزﯼِ ﺁﺳﺎن ﺑﺪﺳﺖ ﺁﻣﺪﻩ‪ .‬هﻨﺪرﺳﻮن ﺗﺄﮐﻴﺪ دارد‪» :‬ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ اﻃﺮاﻓﻴﺎن دوﻟﺖ‬

‫ﻣﺼﺪّق‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺷﺎهﯽ هﺎ هﻢ از اﯾﻦ ﭘﻴﺮوزﯼِ ﺁﺳﺎن و ﺳﺮﯾﻊ ﮐﻪ ﺗﺎ ﺣﺪودﯼ زﯾﺎد ﺧﻮدﺟﻮش ﺻﻮرت‬

‫ﮔﺮﻓﺘﻪ‪ ،‬در ﺷﮕﻔﺖ اﻧﺪ«‪ .‬اﯾﻦ ﮔﺰارش در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل ﺑﻪ ﮐﻨﺪ و ﮐﺎوِ ﻋﻮاﻣﻠﯽ ﻣﯽ ﭘﺮدازد ﮐﻪ از دﯾﺪﮔﺎﻩِ او در ﺗﮑﻮﯾﻦ‬

‫ﭼﻨﻴﻦ ﺟﺮﯾﺎﻧﯽ ﻣﺆﺛﺮ اﻓﺘﺎدﻧﺪ ‪ ...‬اﯾﻨﮏ ﻣﺘﻦ ﮐﺎﻣﻞ ﺳﻨﺪ‪:‬‬

‫‪ -‬ﺳﻨﺪ ﺷﻤﺎرﻩء ‪ -٣۴٨‬ﺗﻠﮕﺮاف ﺷﻤﺎرﻩء ‪788.00/8-2053‬‬

‫از‪ :‬ﺳﻔﻴﺮ ﺁﻣﺮﯾﮑﺎ در اﯾﺮان )هﻨﺪرﺳﻮن( ﺑﻪ وزارت ﺧﺎرﺟﻪ‬

‫ﺗﻬﺮان ‪ ٢٠‬اوت ‪ ٢٩) ١٩۵٣‬ﻣﺮداد ‪ - (١٣٣٢‬ﺑﻮﻗﺖ ﻇﻬﺮ‪ .‬ﻣﺤﺮﻣﺎﻧﻪ‬

‫‪ -١‬هﻨﻮز زود اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺘﻮاﻧﻴﻢ ﺟﺰﺋﻴﺎت دﻗﻴﻖ ﺟﺮﯾﺎﻧﺎت ‪ ٣۶‬ﺳﺎﻋﺖ ﮔﺬﺷﺘﻪ را ﮔﺰارش ﮐﻨﻴﻢ‪ .‬ﺑﺎ اﯾﻦ هﻤﻪ‪ ،‬در‬

‫اﯾﻨﺠﺎ ﮐﻮﺷﺶ ﻣﯽ ﺷﻮد ﺗﺎ ﻃﺮح اوّﻟﻴﻪ اﯼ از ﻋُﻤﺪﻩ ﺗﺮﯾﻦ ﻧﮑﺎت واﻗﻌﻪ‪ ،‬ﻃﺒﻖ اﻃﻼﻋﺎت ﻣﻮﺟﻮدِ در دﺳﺘﺮس‪ ،‬اراﺋﻪ‬

‫ﮔﺮدد‪.‬‬

‫‪ -٢‬در ﻋﺼﺮ ‪ ١٨‬اوت )‪ ٢٧‬ﻣﺮداد( ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﯽ رﺳﻴﺪ ﮐﻪ ﺑﻴﻦ هﻮاداران ﺣﺰب ﮐﻤﻮﻧﻴﺴﺖ ﺗﻮدﻩ و دوﻟﺖ ﻣﺼﺪّق‬

‫ﻧﻔﺎق و ﻧﺰاع درﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻇﺎهﺮاً هﻮاداران ﺣﺰب ﺗﻮدﻩ ﺑﺪون ﮐﺴﺐ اﺟﺎزﻩ از دوﻟﺖ ﻣﺼﺪّق ﺷﺮوع ﺑﻪ ﺗﻈﺎهﺮات‬

‫ﺧﻴﺎﺑﺎﻧﯽ و ﻋﻤﻠﻴﺎت ﺧﺸﻮﻧﺖ ﺁﻣﻴﺰ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ؛ ﻣﺼﺪّق دﺳﺘﻮر ﻣﯽ دهﺪ ﮐﻪ ﺗﻈﺎهﺮات‪ ،‬ﻣﻮﻗﻮف و ﺧﻴﺎﺑﺎن هﺎ از‬

‫ﺗﻈﺎهﺮﮐﻨﻨﺪﮔﺎن ﺧﺎﻟﯽ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﺮاﯼ اوﻟﻴﻦ ﺑﺎر در ﭼﻨﺪ ﻣﺎﻩ ﮔﺬﺷﺘﻪ‪ ،‬زد و ﺧﻮردﯼ ﺟﺪّﯼ ﺑﻴﻦ ﻧﻴﺮوهﺎﯼ اﻧﺘﻈﺎﻣﯽ و‬

‫ﺗﻮدﻩ اﯼ هﺎ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬

 ‫ﺗﻬــﺮان‪ :‬ﻣــﺮدم در روز ‪ ٢٨‬ﻣــﺮداد ‪٣٢‬‬

‫‪ -٣‬ﺻﺒﺢ روز ‪ ١٩‬اوت )‪ ٢٨‬ﻣﺮداد( هﻮاداران ﺷﺎﻩ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﻧﺸﺎن دادن ﺗﺪاوم اﺣﺴﺎﺳﺎت ﻣﻮاﻓـﻖ ﺑـﻪ ﻧﻔـﻊ او‬

‫در ﮐﺸﻮر‪ ،‬ﺷﺮوع ﺑﻪ ﺗﻈﺎهﺮات ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﺗﻈﺎهﺮﮐﻨﻨﺪﮔﺎن در ﻣﻘﻴﺎس ﮐﻮﭼﮑﯽ از ﺑـﺎزار ﺑـﻪ راﻩ ﻣـﯽ اﻓﺘﻨـﺪ‪.‬‬

‫وﻟﯽ اﯾﻦ ﺷﻌﻠــﻪء اوّﻟﻴّﻪ‪ ،‬ﺑﻄﻮر ﺷﮕﻔﺖ اﻧﮕﻴﺰﯼ ﮔُـﺴﺘﺮش ﯾﺎﻓـﺖ و ﺑـﺰودﯼ ﺑـﻪ ﺁﺗـﺶِ ﺧـﺮﻣﻦ ﺳـﻮز ِ‬

‫ﻋﻈﻴﻤﯽ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻣﯽ ﺷﻮد ﮐﻪ در ﻃﻮل روز‪ ،‬ﺗﻤﺎم ﺗـﻬــﺮان را ﻓـﺮا ﻣـﯽ ﮔﻴـﺮد‪ .‬ﻧﻴﺮوهـﺎﯼ اﻧﺘﻈـﺎﻣﯽ ﮐـﻪ‬

‫ﺑﺮاﯼ ﭘﺮاﮐﻨﺪن ﻣﺮدم ﻓﺮﺳﺘﺎدﻩ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬از ﻓﺮﻣﺎن ﺣﻤﻠـﻪ ﺑـﻪ ﺟﻤﻌﻴّـﺖ ﺳـﺮ ﺑـﺎز ﻣـﯽ زﻧﻨـﺪ و ﺣﺘّـﯽ‬

‫ﺑﻌﻀﯽ از ﺁﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﺗﻈﺎهﺮﮐﻨﻨﺪﮔﺎن ﻣـﯽ ﭘﻴﻮﻧﺪﻧـﺪ و ﺑﻌـﻀﯽ دﯾﮕـﺮ هـﻢ ﻣﻨﻔﻌـﻞ ﻣـﯽ ﻣﺎﻧﻨـﺪ‪ .‬هﻤـﻴﻦ ﮐـﻪ‬

‫ﺟﻤﻌﻴّــﺖ در ﻧﻘــﺎط ﻣﺨﺘﻠــﻒ ﺷــﻬﺮ‪ ،‬اﻧﺒــﻮﻩ ﺗــﺮ ﻣــﯽ ﺷــﻮد‪ ،‬دﺳــﺘﺠﺎت ﺷــﺮوع ﺑــﻪ ﺣﻤﻠــﻪ ﺑــﻪ اداراتِ‬

‫روزﻧﺎﻣﻪ هﺎﺋﯽ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ در ﭼﻨﺪ روز ﮔﺬﺷﺘﻪ‪ ،‬دﺷﻨﺎم هﺎﯼ رﮐﻴـﮏ و ﺳـﺨﻴﻔﺎﻧﻪ‪ ،‬ﻧﺜـﺎر ﺷـﺎﻩ ﮐـﺮدﻩ‬

‫ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬روزﻧﺎﻣﻪ هﺎﯼ ﻃﺮﻓﺪار ﻣﺼﺪّق و ارﮔﺎن هﺎﯼ ﻃﺮﻓﺪار ﺣﺰب ﮐﻤﻮﻧﻴﺴﺖِ ﺗﻮدﻩ از ﺁن ﺟﻤﻠﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬

‫ﯾﮑﯽ از ﻧﻘﺎط ﺣﺴّﺎس اﺳﺘﺮاﺗﮋﯾﮏ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺗﺼﺮّف ﺟﻤﻌﻴّﺖ در ﻣﯽ ﺁﯾﺪ‪ ،‬ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﻣﺮﮐﺰﯼ ﭘﺴﺖ و ﺗﻠﮕﺮاف ﺑﻮد‬

‫ﮐﻪ از ﺁﻧﺠﺎ ﭘﻴﺎم هﺎﯼ ﺗﻬﻴﻴﺞ ﮐﻨﻨﺪﻩ ﺑﻪ اﻃﺮاف ﮐﺸﻮر در هﻤﻪ ﺟﺎ ﭘﺨﺶ ﻣﯽ ﺷﺪ‪.‬‬

‫از ﻣﺮﮐﺰ ﺷﻬﺮ‪ ،‬اﻧﺒﻮﻩ ﺟﻤﻌﻴّﺖِ هﻴﺠﺎن زدﻩ‪ ،‬هﺮ ﭼﻪ ﻣﺎﺷﻴﻦ و ﮐﺎﻣﻴﻮن ﺑﻮد در اﺧﺘﻴﺎر ﻣﯽ ﮔﻴﺮﻧﺪ و ﺑﻪ ﺷﻤﺎل‬

‫ﺷﻬﺮ ﻣﯽ ﺷﺘﺎﺑﻨﺪ و رادﯾﻮ ﺗـﻬﺮان را ﻣﺤﺎﺻﺮﻩ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﮐﺎرﮐﻨﺎن ﺳﻔﺎرﺗﺨﺎﻧﻪ در ﻃﯽ اﯾﻦ ﺟﺮﯾﺎن ﻓﺮﺻﺖ ﺧﻮﺑﯽ‬

‫داﺷﺘﻨﺪ ﮐﻪ از ﻧﺰدﯾﮏ ﻧﻮع ﺗﻈﺎهﺮﮐﻨﻨﺪﮔﺎن را ﺑﺴﻨﺠﻨﺪ‪ .‬اﯾﻨﻬﺎ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻏﻴﺮﻧﻈﺎﻣﯽ ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ در ﻣﻴﺎن ﺷﺎن‬

‫ﺗﻌﺪادﯼ از ﻧﻴﺮوهﺎﯼ اﻧﺘﻈﺎﻣﯽ ﻣﺴﻠّﺢ ﻧﻴﺰ ﻣﺸﺎهﺪﻩ ﻣﯽ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬وﻟﯽ ﺑﻬﺮ ﺣﺎل ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﯽ رﺳﻴﺪ ﮐﻪ رهﺒﺮﯼ‬

‫ﺟﻤﻌﻴّﺖ دﺳﺖ ﺷﺨﺼﯽ هﺎ اﺳﺖ ﻧﻪ ﻧﻴﺮوهﺎﯼ ﻧﻈﺎﻣﯽ‪ .‬در ﺿﻤﻦ‪ ،‬ﺷﺮﮐﺖ ﮐﻨﻨﺪﮔﺎن هﻢ از ﻧﻮع‬

‫ﻣﻌﻤﻮل ﭼﺎﻗﻮﮐﺶ و ﻋﺮﺑﺪﻩ ﺟﻮ ﮐﻪ ﻣﻌﻤﻮﻻً در ﺗﻈﺎهﺮات اﺧﻴﺮ ﻣﺸﺎهﺪﻩ ﻣﯽ ﺷﺪ‪ ،‬ﻧﺒﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﯽ‬

‫رﺳﻴﺪ ﮐﻪ اﯾﻨﻬﺎ از اﻗﺸﺎر و ﻃﺒﻘﺎت ﻣﺨﺘﻠﻒ و ﻣﺮﮐﺐ از ﮐﺎرﮔﺮ و ﮐﺎرﻣﻨﺪ و دﮐﺎﻧﺪار و ﮐﺎﺳﺐ و داﻧﺸﺠﻮ‬

‫ﺑﺎﺷﻨﺪ و روﺣﻴّــﻪء ﺟﻤﻌﻴّﺖ‪ ،‬ﺳﺮﺷﺎر از ﯾﮏ ﻋﺰم و ﺷﺎدﯼ اﺳﺖ‪ .‬هﺮ ﭼﻨﺪ اﯾﻦ ﺣﺎﻟﺖِ وﻟﻨﮕﺎرﯼ ﻣﺎﻧﻊ از اﯾﻦ‬

‫ﻧﺸﺪ ﮐﻪ اﯾﻨﺠﺎ و ﺁﻧﺠﺎ ﻗﻬﺮ و ﺧﺸﻮﻧﺖ اِﻋﻤﺎل ﻧﺸﻮد‪ .‬اﻗﻼً دو ﻧﻔﺮ ﺑﻪ ﻗﺘﻞ رﺳﻴﺪﻧﺪ‪ .‬ﻣﺪاﻓﻌﻴﻦ رادﯾﻮ ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﺁﻧﺮا از‬
 ‫ﮐﺎر ﺑﻴﻨﺪازﻧﺪ و در اواﯾﻞ ﺑﻌﺪ از ﻇﻬﺮ ﮐﻪ رادﯾﻮ ﺑﺪﺳﺖ ﺗﻈﺎهﺮﮐﻨﻨﺪﮔﺎن اﻓﺘﺎد‪ ،‬ﻣﺮﺗّﺐ ﺑﻪ ﻧﻔﻊ ﺟﻤﻌﻴّﺖ و ﺑﺮاﯼ‬

‫ﻧﮕﻬﺪاﺷﺖ روﺣﻴﻪء ﺁﻧﻬﺎ ﭘﻴﺎم هﺎﯼ ﺗﻬﻴﻴﺞ ﮐﻨﻨﺪﻩ ﻣﯽ ﻓﺮﺳﺘﺎد‪.‬‬

‫‪ -۴‬ﺣﻤﻠــﻪء ﺗﻈﺎهﺮﮐﻨﻨﺪﮔﺎن ﺑﻪ ﺧﺎﻧــﻪء ﻧﺨﺴﺖ وزﯾﺮ‪ ،‬اواﯾﻞ ﺻﺒﺢ ﺷﺮوع ﻣﯽ ﺷﻮد ﮐﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﮔﺎرد‬

‫]اﻗﺎﻣﺘﮕﺎﻩ ﻣﺼﺪّق[ ﭘﺪاﻓﻨﺪ ﺷﺪﻩ و ﭼﻨﺪ ﺗﻦ ﮐﺸﺘﻪ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬اواﺧﺮ روز ‪ -‬ﺑﺎ وﺟﻮد ﻋﻤﻠﻴّﺎت دﻓﺎﻋﯽ‬

‫ﻣﺤﺎﻓﻈﺎن – ﺧﺎﻧــﻪء ﻧﺨﺴﺖ وزﯾﺮ ﺗﻮﺳﻂ ﺟﻤﻌﻴّﺖ‪ ،‬ﺗﺴﺨﻴﺮ و ﺗﺨﺮﯾﺐ ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬ﻇﺎهﺮاً ﻧﺨﺴﺖ وزﯾﺮ )ﻣﺼﺪّق( از‬

‫اﯾﻦ ﻏﺎﺋﻠﻪ ﺑﻪ ﺳﻼﻣﺖ ﺟَﺴﺘﻪ‪ ،‬ﮔﺮﯾﺨﺘﻪ و ﭘﻨﻬﺎن ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ ،‬هﻨﻮز ﺷﺐ ﻧﺸﺪﻩ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺳﺘﺎد ارﺗﺶ ﺑﺪﺳﺖ‬

‫دوﻟﺖ زاهﺪﯼ ﻣﯽ اﻓﺘﺪ و ﺳﺮﻟﺸﮕﺮ ﺑﺎﺗﻤﺎﻧﻘﻠﻴﭻ‪ ،‬ﺧﻮد را رﺋﻴﺲ ﺳﺘﺎد اﻋﻼم ﻣﯽ ﮐﻨﺪ و ﺑﻪ ﮐﺎر ﻣﺸﻐﻮل ﻣﯽ ﺷﻮد‪.‬‬

‫در هﻤﺎن زﻣﺎن‪ ،‬ﺳﺮﻟﺸﮕﺮ زاهﺪﯼ ﭘﺸﺖ ﻣﻴﺰ دﻓﺘﺮ ﻧﺨﺴﺖ وزﯾﺮ ﻧﺸﺴﺖ ﮐﻪ هﻴﭽﮕﺎﻩ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎدﻩء ﻣﺼﺪّق‬

‫ﻗﺮار ﻧﮕﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪.‬‬

‫‪ -۵‬ﺗﺎ ﺷﺒﺎﻧﮕﺎﻩ‪ ،‬ﻧﮕﺮاﻧﯽ زﯾﺎدﯼ در ﻣﻮرد ﻣﻮﺿﻌﯽ ﮐﻪ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪهﺎن ﮔُﺮداﻧﻬﺎﯼ ارﺗﺶ در ﺣﻮﻣـﻪء ﺷﻬﺮ اﺗﺨﺎذ‬

‫ﺧﻮاهﻨﺪ ﮐﺮد وﺟﻮد داﺷﺖ‪ .‬ﺑﻌﻀﯽ ﻣﯽ ﺗﺮﺳﻴﺪﻧﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ ﯾﮕﺎن هﺎﯼ ارﺗﺸﯽ ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎن ﺳﺮﺗﻴﭗ رﯾﺎﺣﯽ )رﺋﻴﺲ‬

‫ﺳﺘﺎد ﻣﺼﺪّق( ﺑﺴﻮﯼ ﺷﻬﺮ ﺳﺮازﯾﺮ ﺷﻮﻧﺪ و ﺷﻬﺮ را ﺷﺒﺎﻧﻪ دوﺑﺎرﻩ ﺑﻪ ﻧﻔﻊ ﻣﺼﺪّق اﺷﻐﺎل ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬هﻤﭽﻨﻴﻦ ﭘﭻ ﭘﭻ‬

‫و زﻣﺰﻣﻪ هﺴﺖ ﮐﻪ وﻗﺘﯽ ﺷﺎهﯽ هﺎ از ﺟﻨﺐ و ﺟﻮش اﻓﺘﺎدﻧﺪ‪ ،‬ﺗﻮدﻩ اﯼ هﺎ ﻣﯽ ﺧﻮاهﻨﺪ ﺿﺮب ﺷﺴﺖ‬

‫ﺧﻮدﺷﺎن را ﻧﺸﺎن ﺑﺪهﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﯽ رﺳﺪ هﻤﻴﻦ ﮐﻪ ﺑﺎﺗﻤﺎﻧﻘﻠﻴﭻ رﯾﺎﺳﺖ ﺳﺘﺎد ارﺗﺶ را ﺑﺮ ﻋﻬﺪﻩ ﮔﺮﻓﺖ‪،‬‬

‫ﯾﮑﺎن هﺎﯼ ارﺗﺶ در اﻃﺮاف ﺗﻬﺮان ﯾﮑﯽ ﺑﻌﺪ از دﯾﮕﺮﯼ ﺳﺮ ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎن او ﮔﺬاﺷﺘﻪ اﻧﺪ‪ .‬و ﺑﺎﻻﺧﺮﻩ ﺻﺪور دﺳﺘﻮرات‬

‫ﺑﺮاﯼ ﺧﺎﻟﯽ ﮐﺮدن ﺧﻴﺎﺑﺎﻧﻬﺎ و ﻣﻤﻨﻮﻋﻴّﺖ رﻓﺖ و ﺁﻣﺪ از ﺳﺎﻋﺖ ‪ ٨‬ﺷﺐ ﺑﻪ ﺑﻌﺪ اﻣﮑﺎن ﭘﺬﯾﺮ ﮔﺮدﯾﺪ‪ .‬از ﺳﺎﻋﺖ ‪٨‬‬

‫ﺷﺐِ ﮔﺬﺷﺘﻪ‪ ،‬دﺳﺘﻮرات اﻧﺘﻈﺎﻣﯽ اﮐﻴﺪاً ﺑﻪ ﻣﻮرد اﺟﺮا ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺷﺪ‪ .‬ﻃﺮح دﺳﺘﮕﻴﺮﯼ رهﺒﺮان ﺣﺰب ﺗﻮدﻩ در ﺻﺒﺢ‬

‫اﻣﺮوز ﺑﻨﺎﮐﺎﻣﯽ اﻧﺠﺎﻣﻴﺪﻩ و ﺑﻨﻈﺮ ﻣﯽ رﺳﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ‪ ،‬در ﻧﺘﻴﺠــﻪء ﻧﺎﺷﯽ ﮔﺮﯼ ﭘﻠﻴﺲ ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﺷﺎﯾﻊ اﺳﺖ ﮐﻪ‬

‫ﺗﻮدﻩ اﯼ هﺎ در ﺗﺪارﮎ ﺣﻤﻠــﻪء ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ هﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻧﻴﺮوهﺎﯼ اﻧﺘﻈﺎﻣﯽ ﺑﺮاﯼ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ ﭼﻨﻴﻦ ﺣﺮﮐﺖ اﺣﺘﻤﺎﻟﯽ ﺑﺴﻴﺞ‬

‫ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻓﺮﺟﺎم اﯾﻦ ﺑﺮﺧﻮرد و ﻣﺒﺎرزﻩ ﻣﺴﻠﻤﺎً ﺑﺮاﯼ ﻧﻈﻢ ﺷﻬﺮ و ﺁﯾﻨﺪﻩء اﯾﺮان داراﯼ اهﻤﻴّﺖ ﻓﻮق اﻟﻌﺎدﻩ اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫‪ -۶‬درﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ اﺧﺒﺎر ﻣﻮﺛّﻘﯽ از ﺷﻬﺮﺳﺘﺎن هﺎ در دﺳﺖ ﻧﻴﺴﺖ وﻟﯽ ﮔﺰارﺷﺎت ﻏﻴﺮﻣﻮﺛّﻖ ﺣﺎﮐﯽ از ﺁن‬

‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮِ اﯾﺮان در زﯾﺮ ﮐﻨﺘﺮل دوﻟﺖ ﺟﺪﯾﺪ اﺳﺖ‪ .‬ﮔﺰارﺷﯽ ﻣﺒﻨﯽ ﺑﺮ ﻣﻘﺎوﻣﺖ در اﺻﻔﻬﺎن رﺳﻴﺪﻩ‪ .‬راﺟﻊ ﺑﻪ‬

‫اﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ در ﺗﻠﮕﺮاﻓﺎت ﺁﯾﻨﺪﻩ‪ ،‬اﻃﻼﻋﺎت اراﺋﻪ ﺧﻮاهﺪ ﺷﺪ‪.‬‬

‫‪ -٧‬ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ اﻋﻀﺎء دوﻟﺖ ﻣﺼﺪّق‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺷﺎهﯽ هﺎ هﻢ از اﯾﻦ ﻣﻮﻓﻘﻴّﺖِ ﺁﺳﺎن و ﺳﺮﯾﻊ ﮐﻪ ﺗﺎ‬

‫ﺣﺪود زﯾﺎدﯼ ﺧﻮدﺟﻮش ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ‪ ،‬در ﺷﮕﻔﺖ هﺴﺘﻨﺪ‪ .‬در ﻣﻴﺎن ﻋﻮاﻣﻠﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺑﺎور ﻣﺎ در اﯾﻦ ﺟﺮﯾﺎن‬

‫ﻣﺆﺛﺮ ﺑﻮدﻧﺪ ﻣﯽ ﺗﻮان ﻣﻮارد زﯾﺮﯾﻦ را ﺑﺮﺷﻤﺮد‪:‬‬

‫اﻟﻒ‪ -‬ﻣﺮدم اﯾﺮان از هﺮ ﻃﺒﻘﻪ اﯼ‪ ،‬در ﺑﺮاﺑﺮِ وﻗﺎﺣﺘﯽ ﮐﻪ ﻧﻴﺮوهﺎﯼ ﺿﺪﺷﺎهﯽ ﻧﺸﺎن دادﻩ ﺑﻮدﻧﺪ‬

‫ﻣُﺸﻤﺌﺰ ﺷﺪﻩ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻣﺜﻼً وﻗﺘﯽ ﮐﻪ دﺳﺘﺠﺎت اوﺑﺎش ﺑﺎ ﭘﺮﭼﻢ هﺎﯼ ﺳﺮخ ﻇﺎهﺮ ﺷﺪﻧﺪ و ﺷﻌﺎرهﺎﯼ‬

‫ﮐﻤﻮﻧﻴﺴﺘﯽ ﺳﺮدادﻧﺪ و ﺑﻪ ﺗﺨﺮﯾﺐ و ﭘﺎﺋﻴﻦ ﮐﺸﻴﺪن ﻣﺠﺴّﻤﻪ هﺎﯼ ﺷﺎﻩ و ﭘﺪرش ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ و در و ﭘﻨﺠﺮﻩء ﺧﺎﻧﻪ‬

‫هﺎ و دﮐﺎﮐﻴﻦ ﻣﺮدم را ﺑﻪ ﺑﻬﺎﻧﻪء ﭘﺎرﻩ ﮐﺮدن ﻋﮑﺲِ ﺷﺎﻩ‪ ،‬ﺧُﺮد ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺮدم ﻣﻨﺰﺟﺮ ﺷـﺪﻧـــﺪ‪.‬‬

‫هﻤﭽﻨﻴﻦ‪ ،‬ﻣﺮدم از دﺷﻨﺎم هﺎ و ﺣﺮف هﺎﯼ رﮐﻴﮏِ وزﯾﺮ ﺧﺎرﺟﻪ‪ ،‬دﮐﺘﺮ ﻓﺎﻃﻤﯽ و ﺳﺮدﺑﻴﺮان‬

‫روزﻧﺎﻣﻪ هﺎ در ﺣﻤﻠﻪ ﺑﻪ ﺷﺎﻩ‪ ،‬اﺣﺴﺎسِ ﺗﻨﻔّﺮ و اﻧﺰﺟﺎر ﮐﺮدﻧﺪ‪.‬‬

‫ب‪ -‬ﺑﻌﻼوﻩ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﯽ رﺳﻴﺪ ﮐﻪ ﻣﺮدم اﯾﺮان از ﻃﺒﻘﺎت ﻣﺨﺘﻠﻒ‪ ،‬از ﺳﺎزشِ ﻣﻮﻗّﺖ ﺑﻴﻦ ﻣﺼﺪّﻗﯽ هﺎ و ﺗﻮدﻩ‬

‫اﯼ هﺎ ﻧﮕﺮان ﺷﺪﻩ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻣﺮدم ﺑﺎ دﯾﺪن ﺗﻈﺎهﺮات هﺰاران هﺰار ﺗﻮدﻩ اﯼ ‪ -‬ﮐﻪ ﺁﻧﻬﺎ را ﮔﻤﺎﺷﺘــﻪء ﺷﻮروﯼ هﺎ‬

‫ﻣﺤﺴﻮب ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ ‪ -‬و رﯾﺨﺘﻦ ِ اﻧﺒﻮﻩ ﺁﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﺧﻴﺎﺑﺎن هﺎ و ﮔﻔﺘﻦِ »ﻣﺮدﻩ ﺑﺎد ﺷﺎﻩ« ﯾﺎ از ﺷﻌﺎرِ »ﻣﺮگ ﺑﺮ ﻏﺮب و‬

‫ﺁﻣﺮﯾﮑﺎ« ﯼ ﺁﻧﺎن‪ ،‬دﭼﺎر وﺣﺸﺖ ﺷﺪﻩ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺣﺰب ﺗﻮدﻩ‪ ،‬اﯾﻦ ﺑﺎور را در ﻣﺮدم ﺑﻮﺟﻮد ﺁوردﻩ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺑﺎﯾﺪ‬

‫ﺑﻴﻦ ﻣﺼﺪّق و اﺗﺤﺎد ﺷﻮروﯼ از ﯾﮑﺴﻮ و ﺷﺎﻩ و دﻧﻴﺎﯼ ﻏﺮب از ﺳﻮﯼ دﯾﮕﺮ‪ ،‬ﯾﮑﯽ را اﻧﺘﺨﺎب ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫ج ‪ -‬ﻣﺮدم اﯾﺮان‪ ،‬دﯾﮕﺮ از ﺳﺨﺘﯽ هﺎ و ﻓﺸﺎرهﺎﯼ دو ﺳﺎل اﺧﻴﺮ‪ ،‬ﻓﺮﺳﻮدﻩ ﺷﺪﻩ ﺑﻮدﻧﺪ و دﻟﺸﺎن‬

‫ﻣﯽ ﺧﻮاﺳﺖ ﮐﻪ دورﻩء ﺗﺎزﻩ و ﺑﯽ دردﺳﺮﯼ ﻓﺮا رﺳﺪ ﺗﺎ ﻧﻔﺲِ راﺣﺘﯽ ﺑﮑﺸﻨﺪ و ﻓﺮﺻﺖ ﺑﻬﺒﻮدِ‬

‫زﻧﺪﮔﯽِ ﺧﻮدﺷﺎن را ﭘﻴﺪا ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﺴﻴﺎرﯼ از ﻣﺮدم‪ ،‬دﯾﮕﺮ از اﯾﻨﮑﻪ ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ ﺗﺤﺖ دوﻟﺖ ﻣﺼﺪّق‬

‫زﻧﺪﮔﯽ ﺷﺎن را ﺳﺮ و ﺳﺎﻣﺎن دهﻨﺪ ﻧﺎاﻣﻴﺪ ﺷﺪﻩ ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬

‫د‪ -‬اﺧﺘﻼف و ﺗﻔﺮﻗﻪ ﺑﻴﻦ دوﻟﺖ ﻣﺼﺪّق و ﺣﺰب ﺗﻮدﻩ در ﻋﺼﺮ ‪ ١٨‬اوت )‪ ٢٧‬ﻣﺮداد( ﺑﺎﻋﺚ ﺷﺪ ﺗﺎ اﯾﻦ دو ﻧﻴﺮوﯼ‬

‫ﺿﺪ ﺷﺎﻩ ﻧﺘﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ هﻤﮑﺎرﯼِ ﻣﺆﺛّﺮﯼ ﮐﻨﻨﺪ و در ﺑﺮاﺑﺮ ﺗﻈﺎهﺮﮐﻨﻨﺪﮔﺎنِ ﻃﺮﻓﺪار ﺷﺎﻩ ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ .‬ﺗﻮدﻩ اﯼ‬

‫هﺎ ﺗﻤﺎم روز در ﺻﺤﻨﻪ ﺁﻓﺘﺎﺑﯽ ﻧﺸﺪﻧﺪ‪ .‬ﺷﺎﯾﺪ رهﺒﺮان ﺣﺰب ﯾﻘﻴﻦ داﺷﺘﻨﺪ ﮐﻪ در ﻃﯽ روز‪ ،‬هﺮ ﺁن ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ‬

‫ﻣﺼﺪّق از ﺁﻧﻬﺎ درﺧﻮاﺳﺖ ﮐﻤﮏ ﮐﻨﺪ‪ .‬وﻟﯽ وﻗﺘﯽ ﺗﻈﺎهﺮات ﻃﺮﻓﺪاران ﺷﺎﻩ ﺣﺴﺎﺑﯽ ﺑﻪ راﻩ اﻓﺘﺎد‪ ،‬دﯾﮕﺮ‪ ،‬ﻣﺼﺪّق و‬

‫دوﻟﺖ او در ﻣﻮﻗﻌﻴّﺘﯽ ﻧﺒﻮدﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ ﺣﺘّﯽ ﭼﻨﻴﻦ ﺗﻘﺎﺿﺎﯼ هﻤﻴﺎرﯼ و ﮐﻤﮑﯽ را ﺑﮑﻨﻨﺪ‪.‬‬
 ‫ذ ‪ -‬ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻧﻈﺎﻣﻴﺎن و ﺑﺴﻴﺎرﯼ از ﻣﺮدم‪ ،‬ﻗﻠﺒﺎً ﺑﻪ ﺷﺎﻩ وﻓﺎدارﻧﺪ‪ ،‬زﯾﺮا ﺑﺎ اﯾﻦ ﺑﺎور ﺑﺰرگ ﺷﺪﻩ اﻧﺪ ﮐﻪ‬

‫ﺷﺎﻩ‪ ،‬ﻧﻤﺎدِ اﺗﺤﺎد ﻣﻠّﯽ و ﺛﺒﺎت ﮐﺸﻮر اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺨﺼﻮﺻﺎً ارﺗﺶ ﺑﯽ اﻧﺪازﻩ دوﺳﺘﺪار ﺁﻣﺮﯾﮑﺎﺳﺖ‪ .‬ﺑﻌﻠﺖ ﺗﺮس از‬

‫هﻤﺴﺎﯾــﻪء ﻧﻴﺮوﻣﻨﺪ ﺷﻤﺎﻟﯽ ]روس هﺎ[ و ﺗﺎ اﻧﺪازﻩ اﯼ هﻢ ﺑﺪﻟﻴﻞ ﮐﻤﮏ هﺎﯼ ﻧﻈﺎﻣﯽ ﺁﻣﺮﯾﮑﺎ ﺑﻪ اﯾﺮان در‬

‫ﺳﺎﻟﻬﺎﯼ اﺧﻴﺮ‪ ،‬و هﻢ ﺑﺨﺎﻃﺮ ﮐﻤﮏ هﺎﯼ ‪) TCI‬اﺻﻞ ﭼﻬﺎر(‪ ،‬در ﺑﻴﻦ اﯾﺮاﻧﻴﺎن ﻏﻴﺮﻧﻈﺎﻣﯽ‪ ،‬وﺟﻬــﻪء ﺧﻮﺑﯽ ﺑﺮاﯼ‬

‫ﺁﻣﺮﯾﮑﺎ ﻓﺮاهﻢ ﺷﺪﻩ ﺑﻮد‪.‬‬

‫ﺑﺴﻴﺎرﯼ از اﯾﺮاﻧﻴﺎن ﻧﻈﺎﻣﯽ و ﻏﻴﺮﻧﻈﺎﻣﯽ ﺑﺎﻻﺧﺮﻩ ﻣﺘﻘﺎﻋﺪ ﺷﺪﻩ ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ ﺳﻴﺎﺳﺖ هﺎﯼ ﻣﺼﺪّق ﺑﻮد ﮐﻪ‬

‫ﺳﺪّ ِ راﻩ هﻤﮑﺎرﯼ ﻧﺰدﯾﮏ اﯾﺮان و ﺁﻣﺮﯾﮑﺎ ﮔﺮدﯾﺪﻩ و ﻓﻘﻂ ﺗﺤﺖ رهﺒﺮﯼ ﺷﺎﻩ اﺳﺖ ﮐﻪ اﯾﻦ هﻤﮑﺎرﯼ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ‬

‫ﺗﺪاوم ﯾﺎﺑﺪ‪.‬‬

‫‪ -٨‬هﻤﭽﻨﺎﻧﮑﻪ اﺷﺎرﻩ ﺷﺪ‪ ،‬هﺮ ﭼﻨﺪ ﺟﻤﻌﻴّﺖ در ﻣﻮاردﯼ‪ ،‬وﺣﺸﻴﺎﻧﻪ رﻓﺘﺎر ﻣﯽ ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬وﻟﯽ ﺑﻄﻮر ﮐﻠّﯽ‪،‬‬

‫ﻓﺎرغ اﻟﺒﺎل ﺑﻨﻈﺮ ﻣﯽ رﺳﻴﺪﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﺧﺎرﺟﻴﺎن ﺗﻌﺮّض ﻧﻤﯽ ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺠﺰ ﺗﻈﺎهﺮات ﻣﺨﺘﺼﺮﯼ در ﺑﺮاﺑﺮ ﺳﻔﺎرت ﺷﻮروﯼ‬

‫و ﺗﺨﺮﯾﺐ ادارﻩء ﻣﻄﺒﻮﻋﺎﺗﯽ ﺷﻮروﯼ هﺎ‪ ،‬ﮐﺴﯽ ﻓﺮﯾﺎدِ »ﯾﺎﻧﮑﯽ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ ات ﺑﺮﮔﺮد!« را ﻧﻤﯽ ﺷﻨﻴﺪ و هﻴﭻ‬

‫اﻣﺮﯾﮑﺎﺋﯽ ﺳﻨﮕﺒﺎران ﻧﺸﺪ‪ .‬ﻓﻘﻂ ادارﻩء »اﺻﻞ ﭼﻬﺎرِ« ﺗﻬﺮان ‪ -‬ﮐﻪ ﻧﺰدﯾﮏ ﺧﺎﻧــﻪء ﻣﺼﺪّق ﺑﻮد و ﻣﺼﺪّق اﻧﺪﮎ‬

‫زﻣﺎﻧﯽ در ﺗﻈﺎهﺮات ‪ ٢٨‬ﻓﻮرﯾﻪ )‪ ٩‬اﺳﻔﻨﺪ ﮔﺬﺷﺘﻪ( ﺑﻪ ﺁﻧﺠﺎ ﭘﻨﺎهﻨﺪﻩ ﺷﺪﻩ ﺑﻮد ‪ -‬ﻗﺪرﯼ ﺁﺳﻴﺐ دﯾﺪ‪ ،‬ﺷﺎﯾﺪ ﺑﻪ اﯾﻦ‬

‫ﺗﺼﻮّر ﮐﻪ ﻣﺼﺪّق دوﺑﺎرﻩ در ﺁﻧﺠﺎ ﭘﻨﻬﺎن ﺷﺪﻩ اﺳﺖ! ﺗﺎ ﺁﻧﺠﺎ ﮐﻪ اﻃﻼع ﯾﺎﻓﺘﻪ اﯾﻢ هﻴﭻ ﺁﻣﺮﯾﮑﺎﺋﯽ ﯾﺎ ﺧﺎرﺟﯽ‬

‫درﺗﻈﺎهﺮات دﯾﺮوز ﺁﺳﻴﺐ ﻧﺪﯾﺪﻩ اﺳﺖ‪.‬‬

‫اﻧﺒﻮﻩ ﺟﻤﻌﻴّﺖ در هﻤﻪ ﺟﺎ دﺳﺘﻮر ﻣﯽ دادﻧﺪ ﮐﻪ ﻣﺮدم‪ ،‬ﭼﺮاغ ﻣﺎﺷﻴﻦ هﺎﯼ ﺷﺎن را ‪ -‬ﺑﻌﻨﻮان ﻃﺮﻓﺪارﯼ از‬

‫ﺷﺎﻩ ‪ -‬روﺷﻦ ﮐﻨﻨﺪ و ﻋﮑﺲ هﺎﯼ ﺷﺎﻩ را ﺑﻪ ﺷﻴﺸــﻪء ﺧﻮدروهﺎ ﻧﺼﺐ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ .‬ﺟﻤﻌﻴﺖ‪ ،‬اﺗﻮﻣﺒﻴﻞ واﺑﺴﺘﻪء‬

‫درﯾﺎﺋﯽ ﻣﺎ را ﻣﺘﻮﻗّﻒ ﮐﺮدﻧﺪ و دﺳﺘﻮر دادﻧﺪ ﮐﻪ ﻋﮑﺲ ﺷﺎﻩ را ﺑﻪ ﺷﻴﺸﻪ ﻣﺎﺷﻴﻦ ﺑﭽﺴﺒﺎﻧﺪ‪ .‬او ﯾﮏ اﺳﮑﻨﺎس ﺑﺎ‬

‫ﻋﮑﺲ ﺷﺎﻩ را درﺁورد و ﺑﻪ ﺷﻴﺸﻪ ﭼﺴﺒﺎﻧﺪ‪ ،‬ﮐﻪ ﻣﺮدم دﺳﺖ زدﻧﺪ و ﺧﻨﺪﯾﺪﻧﺪ‪.‬‬

‫اﻣﻀﺎء‪ :‬هﻨﺪرﺳﻮن‬

‫‪ -‬از‪ :‬ﺗﻬﺮان ﺑﻪ‪ :‬وزﯾﺮ ﺧﺎرﺟﻪ‪ ٢١ ،‬اوت ‪ ٣٠) ١٩۵٣‬ﻣﺮداد ‪ (٣٢‬ﺳﺎﻋﺖ ‪ ١‬ﺑﻌﺪ از ﻇﻬﺮ‬

‫ﺑﻪ‪ :‬وزارﺗﺨﺎﻧﻪ ﻓﺮﺳﺘﺎدﻩ ﺷﺪ‪ ،‬ﺗﺤﺖ ﺷﻤﺎرﻩء ‪ ۴٣۴‬ﺗﻠﮕﺮاف ﺷﻤﺎرﻩء ‪788.00/8-2153‬‬

‫ﺑﻪ ﻟﻨﺪن ﺗﺤﺖ ﺷﻤﺎرﻩء ‪١١۵‬‬

‫ﺑﻪ ﺑﻐﺪاد ﺗﺤﺖ ﺷﻤﺎرﻩء ‪١٢‬‬

 ‫‪ -١‬روز ‪ ٢٠‬اوت )‪ ٢٩‬ﻣﺮداد( در ﺗﻬﺮان و ﻇﺎهﺮاً در ﺗﻤﺎم ﺷﻬﺮﺳﺘﺎﻧﻬﺎ ﺑﺎ ﺟﻮّ ﻧﺴﺒﺘﺎً ﺁراﻣﯽ ﺁﻏﺎز ﺷﺪ‪ .‬ﻣﺮدم‬

‫ﮐﺸﻮر ﻇﺎهﺮاً ﺑﻪ ﺧﻮد ﻗﺒﻮﻻﻧﺪﻩ اﻧﺪ ﮐﻪ دﻋﻮاﯼ ﺑﻴﻦ ﺷﺎﻩ و ﻣﺼﺪّق ﺑﺎﻻﺧﺮﻩ ﻓﺮﺟﺎم ﯾﺎﻓﺘﻪ و ﻋﻤﻮﻣﺎً از ﻧﺘﻴﺠــﻪء ﺁن‬

‫ﺧﺸﻨﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎ اﯾﻦ اﺣﻮال‪ ،‬در ﺑﻴﻦ ﻣﺤﺎﻓﻞ ﺁﮔﺎﻩ ﺗﺮ‪ ،‬هﻨﻮز ﺗﺎ اﻧﺪازﻩ اﯼ ﻧﮕﺮاﻧﯽ اﺣﺴﺎس ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬ﺁﻧﺎن ﻣﯽ ﮔﻮﯾﻨﺪ‬

‫اﮔﺮ ﭼﻪ دوﻟﺖ زاهﺪﯼ ﺗﻘﺮﯾﺒﺎً ﺑﻪ ﺳﺮاﺳﺮ ﻣﻤﻠﮑﺖ ﭼﻴﺮﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺸﮑﻞ ﺑﺘﻮان ﺑﺎور ﮐﺮد ﮐﻪ ﺗﻮدﻩ اﯼ هﺎ ﺁرام‬

‫ﺖ ﺗﺸﮑﻴﻼﺗﯽ و رهﺒﺮاﻧﯽ ﮐﻪ در‬

‫ﺑﻨﺸﻴﻨﻨﺪ و ﺿﺮﺑــﻪء ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﻧﺰﻧﻨﺪ‪ .‬ﺗﺎ زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺗﻮدﻩ اﯼ هﺎ ‪ -‬ﺑﺎ ﺁن اﻧﻀﺒﺎط ﺳﺨ ِ‬

‫ﺗﺎﮐﺘﻴﮏ هﺎﯼ اﻧﻘﻼﺑﯽ و اﺻﻮل ﺗﺒﻠﻴﻐﺎﺗﯽ‪ ،‬ﮐﺎرﮐُﺸﺘﻪ هﺴﺘﻨﺪ ‪ -‬وﺟﻮد دارﻧﺪ‪ ،‬ﻧﺒﺎﯾﺪ اﯾﻦ دﺷﻤﻦِ ﺧﻄﺮﻧﺎﮎ را دﺳﺖ‬

‫ﮐﻢ ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﻧﻘﺸﻪ هﺎﺋﯽ ﮐﻪ ﻗﺮار ﺑﻮد ﺑﺮاﯼ ﺗﻮﻗﻴﻒ رهﺒﺮان ﺳﺮﺷﻨﺎس ﺣﺰب ﺗﻮدﻩ در اولِ وﻗﺖِ دﯾﺮوز اﺟﺮاء ﺷﻮد‬

‫ﺑﺠﺎﺋﯽ ﻧﺮﺳﻴﺪ‪ .‬رﺋﻴﺲ ﺑﺨﺶ ﺳﻴﺎﺳﯽ ﺷﻬﺮﺑﺎﻧﯽ ﮐﻪ در ﻣﻮرد اﯾﻦ ﻋﺪم ﮐﺎراﺋﯽ در دﺳﺘﮕﻴﺮﯼ‪ ،‬ﻣﻮرد ﻣﺆاﺧﺬﻩ ﻗﺮار‬

‫ﮔﺮﻓﺘﻪ‪ ،‬ادﻋﺎ ﮐﺮدﻩ اﺳﺖ ﮐﻪ اﯾﻦ رهﺒﺮان‪ ،‬زﯾﺮ زﻣﻴﻦ رﻓﺘﻪ و ﻣﺨﻔﯽ ﺷﺪﻩ اﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎ اﯾﻨﻬﻤﻪ‪ ،‬اﯾﻦ ﺑﺪﮔﻤﺎﻧﯽ وﺟﻮد دارد‬

‫ﮐﻪ ﺷﺎﯾﺪ او هﻢ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﺴﻴﺎرﯼ از ﺻﺎﺣﺐ ﻣﻨﺼﺒﺎن اﯾﺮاﻧﯽ دﯾﮕﺮ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻴﺢ دادﻩ ﺗﺎ رأﺳﺎً وارد ﻋﻤﻠﻴﺎﺗﯽ ﻧﺸﻮد ﮐﻪ‬

‫ﺑﺎﻋﺚ ﺷﻮد ﻧﺎم او در ﻟﻴﺴﺖ ﺳﻴﺎﻩ ﺣﺰب ﺗﻮدﻩ ﻗﺮار ﮔﻴﺮد‪ .‬اﯾﻦ واهﻤﻪ و ﺗﺮس ‪ -‬ﮐﻪ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ از ﺣﻤﺎﯾﺖ‬

‫هﻤﺴﺎﯾــﻪء ﻗﺪرﺗﻤﻨﺪ ﺷﻤﺎﻟﯽ ﺑﺮﺧﻮردارﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺮ ﻃﺒﻖ ﻗﺎﻧﻮن ﺟﺎذﺑــﻪء ﺳﻴﺎﺳﯽ‪ ،‬ﺑﺎﻷﺧﺮﻩ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﻗﺪرت را‬

‫ﺑﺪﺳﺖ ﮔﻴﺮﻧﺪ‪ -‬ﻏﺎﻟﺒﺎً از ﮐﺎراﺋﯽ دﺳﺘﻮراﺗﯽ ﮐﻪ ﺑﺮاﯼ ﻗﻠﻊ و ﻗﻤﻊ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻣُﺨﺮّب ﮐﻤﻮﻧﻴﺴﺖ ﺻﺎدر ﺷﺪﻩ‪ ،‬ﮐﺎﺳﺘﻪ و‬

‫ﮐﺎر را ﻣﺸﮑﻞ ﮐﺮدﻩ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -٢‬ﻋﺎﻣﻞ دﯾﮕﺮﯼ ﮐﻪ ﺑﻪ اﺳﺘﻤﺮار ﺣﺲ ﻧﮕﺮاﻧﯽ ﮐﻤﮏ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ اﯾﻨﺴﺖ ﮐﻪ ﺧﻄﺮﻧﺎﮎ ﺗﺮﯾﻦ رهﺒﺮان ﻣﻠﯽ ﮔﺮا‬

‫هﻨﻮز ﺁزادﻧﺪ‪ .‬ﻣﺼﺪّق‪ ،‬ﻓﺎﻃﻤﯽ‪ ،‬ﺷﺎﯾﮕﺎن‪ ،‬ﺣﺴﻴﺒﯽ و دﯾﮕﺮان ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ هﻢ اﮐﻨﻮن ﺑﺎ رهﺒﺮان ﺣﺰب ﺗﻮدﻩ‬

‫ﻣﺸﻐﻮل ﺗﻮﻃﺌﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺣﻘﻴﻘﺖ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻓﺎﻃﻤﯽ ‪ -‬ﺑﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﺷﺎﯾﻌــﻪء ﻣﺮگ او در روز ‪ ١٩‬اوت ﺑﻪ ﮔﻮش‬

‫رﺳﻴﺪﻩ ﺑﻮد ‪ -‬هﻨﻮز زﻧﺪﻩ اﺳﺖ‪ ،‬و زﻧﺪﻩ ﺑﻮدن او ﻣﺨﺼﻮﺻﺎً ﺑﺎﻋﺚ ﻧﮕﺮاﻧﯽ اﺳﺖ‪ .‬زﯾﺮا او ﺟﺰء زﯾﺮﮎ ﺗﺮﯾﻦ و ﺧﻄﺮﻧﺎﮎ‬

‫ﺗﺮﯾﻦ ﮐﺴﺎﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﮔﺮد ﻣﺼﺪّق ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬اﻋﺘﻘﺎد ﻣﺎ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻓﺎﻃﻤﯽ اﮔﺮ ﺑﺮاﯼ اﻧﺘﻘﺎم ﮐﺸﯽ هﻢ‬

‫د اﺗﺤﺎد ﺑﻴﻦ ﻣﻠﻴّﻮن و ﺣﺰب ﺗﻮدﻩ ﺑﺮاﯼ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ ﺑﺎ ﻏﺮب‪ ،‬ﺗﺮدﯾﺪﯼ ﺑﺨﻮد راﻩ ﻧﺨﻮاهﺪ داد‬
‫ﺷﺪﻩ‪ ،‬در اﯾﺠﺎ ِ‬

‫‪.«...‬‬

‫]ﺗﻮﺿﻴﺢ‪ :‬ﺧﻮاﻧﻨﺪﮔﺎن ارﺟﻤﻨﺪ‪ ،‬اداﻣــﻪء اﯾﻦ اﺳﻨﺎد و ﮔﺰارش هﺎﯼ ‪ ۵‬ﮔﺎﻧﻪ و ﻧﻴـﺰ‪ ،‬ﻣﺒﺎﺣـﺚ دﯾﮕـﺮ را در ﮐﺘـﺎب »دﮐﺘـﺮ‬

‫ﻣﺤﻤﺪ ﻣﺼﺪّق؛ ﺁﺳﻴﺐ ﺷﻨﺎﺳﯽ ﯾﮏ ﺷﮑﺴﺖ« و ﯾﺎ در ﺳﺎﯾﺖ اﯾﻨﺘﺮﻧﺘﯽ ﻧﻮﯾﺴﻨﺪﻩ‪،‬ﻣﻼﺣﻈﻪ ﺧﻮاهﻨﺪ ﮐﺮد‪[.‬‬

‫ﻧﺘﻴﺠﻪ اﯾﻨﮑﻪ‪:‬‬

‫ﺑﺎ وﺟﻮد ﻃﺮح ﻋﻤﻠﻴﺎت »ت‪ .‬پ‪ .‬ﺁژاﮐﺲ« در ﺳﺮﻧﮕﻮﻧﯽ دوﻟﺖ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق‪،‬‬

‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﭘﺎﯾﺪار ﺷﺎﻩ ﺑﺎ ﮐﻮدﺗﺎ و اﻋﺘﻘﺎد وﯼ ﺑﻪ ﺑﺮﮐﻨﺎرﯼ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﻣﺼﺪّق و در ﻧﺘﻴﺠﻪ؛ ﺻﺪور ﻓﺮﻣﺎن‬

‫ﻋﺰل او‪،‬‬
 ‫و ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻣﺘﻨﺎع دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق از ﻗﺒﻮل و اﺟﺮاﯼ ﻓﺮﻣﺎن ﻋﺰل ﺧﻮﯾﺶ‪ ،‬و ﺳﭙﺲ ﻋَﺼَﺒﻴّﺖ هﺎ و اﻗﺪاﻣﺎت ﺗُﻨﺪ‬

‫ﺑﻌﻀﯽ از ﯾﺎران دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق )ﺧﺼﻮﺻﺎً دﮐﺘﺮ ﺣﺴﻴﻦ ﻓﺎﻃﻤﯽ( از ﺑﺎﻣﺪاد ‪ ٢۵‬ﻣﺮداد‪ ،‬ﺟﺎﻣﻌــﻪء اﯾﺮان در ﯾﮏ‬

‫ﺑﻼﺗﮑﻠﻴﻔﯽ‪ ،‬ﺁﺷﻔﺘﮕﯽ‪ ،‬ﻧﺎاﻣﻴﺪﯼ و ﺧﺼﻮﺻﺎً ﺗﺮس از ﺳﻠﻄــﻪء ﮐﻤﻮﻧﻴﺴﺖ هﺎ )ﺣﺰب ﺗﻮدﻩ(‪ ،‬در ‪ ٢٨‬ﻣﺮداد ‪٣٢‬‬

‫ﺳﺮاﻧﺠﺎم‪ ،‬دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق را رهﺎ ﮐﺮد و ﺧﻮاﺳﺘﺎر ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺷﺎﻩ ﮔﺮدﯾﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﯾﮕﺮ‪ :‬ﺑﯽ ﺗﻔﺎوﺗﯽ ﻋﻈﻴﻢ ﻣﺮدم ﯾﺎ‬

‫ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺁﺷﮑﺎر ﺁﻧﺎن ﺑﺎ ﻣﺼﺪّق در روز ‪ ٢٨‬ﻣﺮداد را ﻧﻮﻋﯽ رﻓﺮاﻧﺪوم ﯾﺎ رأﯼ ﻋﺪم ﮐﻔﺎﯾﺖِ ﻣﺮدم ﺑﻪ دوﻟﺖ دﮐﺘﺮ‬

‫ﻣﺼﺪّق ﻣﯽ ﺗﻮان داﻧﺴﺖ‪.‬‬

‫ﺳﻨّﺘﯽِ ﺳﺮﺑﺎزان و‬
‫هﻤﭽﻨﺎﻧﮑﻪ ﭘﻴﺸﺘﺮ ﮔﻔﺘﻪ اﯾﻢ‪ :‬ﺣﺲّ ﻧﻬﻔﺘﻪء ﺷﺎهﺪوﺳﺘﯽِ ﻣﺮدم ﮐﻮﭼﻪ و ﺑﺎزار و اﺣﺴﺎﺳﺎت ُ‬

‫ﺑﺴﻴﺎرﯼ از درﺟﻪ داران و ارﺗﺸﻴﺎن ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺷﺎﻩ‪ ،‬ﺁن »ﺣﻠﻘﻪء ﻣﻔﻘﻮدﻩ« اﯼ ﺑﻮد ﮐﻪ در ‪ ٢٨‬ﻣﺮداد ‪،٣٢‬‬

‫زﻧﺠﻴﺮﻩء ﻃﺒﻘﺎت و اﻗﺸﺎر ﻣﺨﺘﻠﻒ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ را ﺑﻬﻢ ﭘﻴﻮﻧﺪ داد و ﺑﺎﻋﺚ ﺑﺮوز ِ روﯾﺪادهﺎﯼ ﺷﮕﻔﺖ اﻧﮕﻴﺰ در ﺳﻘﻮط‬

‫ﻣﺼﺪّق ﮔﺮدﯾﺪ‪» ،‬ﺣﻠﻘﻪء ﻣﻔﻘﻮدﻩ« اﯼ ﮐﻪ در ﺁن ﺷﺮاﯾﻂ ِ ﻋَـﺼَﺒﯽ و ﻋﺼﻴﺎن‪ ،‬ﻧﻪ ﻣﺼﺪّق و ﻧﻪ ﯾﺎران ﻧﺰدﯾﮏ او‪،‬‬

‫ﻗﺎدر ﺑﻪ دﯾﺪن ﯾﺎ درﮎ ﺁن ﻧﺒﻮدﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻋﺪم ﻣﻘﺎوﻣﺖ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق ﯾﺎ ﻣﻘﺎﺑﻠﻪء ﻗﻬﺮﺁﻣﻴﺰ وﯼ ﺑﺎ ﺧﻴﺰش ﻣﺮدم ‪ -‬ﺑﺎ وﺟﻮد اﺻﺮارهﺎ و ﭘﺎﻓﺸﺎرﯼ هﺎﯼ دﮐﺘﺮ‬

‫ﺣﺴﻴﻦ ﻓﺎﻃﻤﯽ و دﯾﮕﺮ ﯾﺎرانِ ﻣﺼﺪّق ‪ -‬ﻧﺸﺎﻧﻪء دراﯾﺖ‪ ،‬دوراﻧﺪﯾﺸﯽ و ﺣﺲّ ﻣﺮدم دوﺳﺘﯽِ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق ﺑﻮد ﮐﻪ‬

‫ﻧﻤﯽ ﺧﻮاﺳﺖ اﯾﺮان را در ﯾﮏ ﺟﻨﮓ داﺧﻠﯽ‪ ،‬ﻧﺼﻴﺐ ﺣﺰب ﺗﻮدﻩ و اﺗﺤﺎد ﺟﻤﺎهﻴﺮ ﺷﻮروﯼ ﺳﺎزد‪ .‬اﻧﺘﺼﺎب‬

‫ﻧﺎﮔﻬﺎﻧﯽ و ﻏﻴﺮ ﻣﻨﺘﻈﺮﻩء ﺳﺮﺗﻴﭗ ﻣﺤﻤﺪ دﻓﺘـﺮﯼ )ﺧﻮاهﺮ زادﻩء دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق( ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪارﯼ ﻧﻈﺎﻣﯽ ﺗﻬﺮان در روز‬

‫‪ ٢٨‬ﻣﺮداد‪ ،‬ﺑﺎ وﺟﻮد ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ هﺎﯼ ﺷﺪﻳﺪ دﮐﺘﺮ ﻓﺎﻃﻤﯽ و دﻳﮕﺮ ﻳﺎران دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق و ﺗﺄﮐﻴﺪ ﺁﻧﺎن ﺑﻪ واﺑﺴﺘﮕﯽ‬

‫ﺳﺮﺗﻴﭗ دﻓﺘﺮﯼ ﺑﻪ »ﻋﻮاﻣﻞ ﮐﻮدﺗﺎ« و ﻧﻘﺶ ﺳﺮﺗﻴﭗ دﻓﺘﺮﯼ در ﭘﺎﮐﺴﺎزﯼ ﺧﻴﺎﺑﺎن هﺎ از ﺗﻈﺎهﺮ ﮐﻨﻨﺪﮔﺎن ﺣﺰب‬

‫ﺗــﻮدﻩ ﻧﻴﺰ ﻧﺸﺎﻧﻪء دﻳﮕﺮﯼ از اﻳﻦ ﻋﺪم ﻣﻘﺎوﻣﺖ و دوراﻧﺪﻳﺸﯽ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪق ﺑﻮد‪ .‬اﯾﻦ دراﯾﺖ و دوراﻧﺪﯾﺸﯽ‪،‬‬

‫ﺧﺪﻣﺖ دﯾﮕﺮﯼ اﺳﺖ در ﮐﺎرﻧﺎﻣــﻪء ﺳﻴﺎﺳﯽِ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق ﮐﻪ ﮐﻤﺘﺮ از ﺧﺪﻣﺖ ﺑﺰرگ او در ﻣﻠّﯽ ﮐﺮدن ﺻﻨﻌﺖ‬

‫ﻧﻔﺖ اﯾﺮان‪ ،‬ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬

‫***‬

‫ﺷﮑﺴﺖ ﻧﺎﻣﻨﺘﻈﺮ‪ ،‬ﺁﺳﺎن و ﺷﮕﻔﺖ اﻧﮕﻴﺰ ِ ﻣﺼﺪّق‪ ،‬و ﺗﺒﻠﻴﻐﺎت ﮔﺴﺘﺮدﻩ و دﻳﺮﭘﺎي ﺣﺰب ﺗﻮدﻩ )آﻪ ﺑﺎ وﻗﻮع ‪٢٨‬‬

‫ﻣﺮداد‪ ،‬اﻣﻴﺪ ِ اﻳﺠﺎدِ »اﻳﺮاﻧﺴﺘﺎنِ« واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﺷﻮروﯼ را ﺑﺮ ﺑﺎد رﻓﺘﻪ ﻣﯽ دﻳﺪ(‪ ،‬وﺧﺼﻮﺻﺎً اﺷﺘﺒﺎﻩ ﺑﺰرگ ﺷﺎﻩ و‬

‫دوﻟﺖ زاهﺪﯼ در ﻣﺤﺎﮐﻤــﻪء ﻧﺎرواﯼ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق و اﺳﺘﻔﺎدﻩء هﻨﺮﻣﻨﺪاﻧﻪء ﻣﺼﺪّق از ﺗﺮﯾﺒﻮنِ اﯾﻦ ﻣﺤﮑﻤﻪء ﻧﻈﺎﻣﯽ‬

‫و ﺗﺄﺛﻴﺮات ﻋﻤﻴﻖ ﺁن ﺑﺮ روانِ ﺳﻴﺎﺳﯽ و ﺣﺎﻓﻈﻪء ﻣﻠّﯽ اﯾﺮاﻧﻴﺎن ‪ ،...‬هﻤﻪ و هﻤﻪ‪ ،‬ﻣﺤﻜﻮﻣﻴّﺖ ﺗﺎرﻳﺨﯽ ‪ ٢٨‬ﻣﺮداد را‬

‫‪ -‬ﺑﻌﻨﻮان ﯾﮏ »ﮐﻮدﺗﺎ« ‪ -‬ﺑﺮ ﺣﺎﻓﻈﻪء ﺗﺎرﻳﺨﯽ ﺟﺎﻣﻌﻪء ﻣﺎ ﺗﺜﺒﻴﺖ آﺮد‪ .‬از اﻳﻦ زﻣﺎن ‪ -‬ﺑﺎر ِدﻳﮕﺮ ‪» -‬ﺗﺎرﻳﺦ« ﺑﻪ‬

‫»ﺗﻘﻮﻳﻢ« ﺑﺪل ﮔﺮدﻳﺪ و »ﻋﻘﻞ ﻧﻘّﺎد« ﺑﻪ »ﻋﻘﻞ ﻧﻘّﺎل«‪ ،‬ﺳﻘﻮط آﺮد و اﻧﺪﻳﺸﻪء ﺳﻴﺎﺳﻲ‪ ،‬ﺑﻪ ﺁﺋﻴﻦ هﺎ و‬

‫ﻋﺰادارﯼ هﺎﯼ ﻣﺬهﺒﯽ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺷﺪ و ﺑﻘﻮل ﻓﺮوغ ﻓﺮﺧﺰاد‪:‬‬

‫»ﻣﺮداب هﺎي اﻟﻜﻞ‬

 ‫اﻧﺒﻮﻩِ ﺑﯽ ﺗﺤﺮّك روﺷﻨﻔﻜﺮان را‬

‫ﺑﻪ ژرﻓﻨﺎﯼ ﺧﻮﻳﺶ آﺸﻴﺪﻧﺪ‬

‫در دﻳﺪﮔﺎنِ ﺁﻳﻨﻪ هﺎ ﮔﻮﺋﯽ‬

‫ﺣﺮآﺎت و رﻧﮓ هﺎ و ﺗﺼﺎوﻳﺮ‬

‫واروﻧﻪ ﻣﻨﻌﻜﺲ ﻣﯽ ﮔﺸﺖ‬

‫دﻳﮕﺮ آﺴﯽ ﺑﻪ ﻋﺸﻖ ﻧﻴﺎﻧﺪﻳﺸﻴﺪ‬

‫و هﻴﭽﻜﺲ‪ ،‬دﻳﮕﺮ ﺑﻪ هﻴﭻ ﭼﻴﺰ‬

‫ﻧﻴﺎﻧﺪﻳﺸﻴﺪ‪«.‬‬

‫دﮐﺘﺮ ﻣﺤﻤﺪ ﻋﻠﯽ ﻣﻮﺣّﺪ ) ﺑﺎ وﺟﻮد ارادت و اﺣﺘﺮام ﻓﻮق اﻟﻌﺎدﻩ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق( ﻣﯽ ﻧﻮﯾﺴﺪ‪:‬‬

‫»اﯾﻨﮏ ﭘﺲ از ﮔﺬﺷﺖ ﺳﺎﻟﻴﺎن دراز ‪ -‬ﮐﻪ ﺷﻮر و اﻟﺘﻬﺎب ﺷﮕﻔﺖِ ﺁن روزهﺎ ﻓﺮاﻣﻮش ﮔﺸﺘﻪ اﺳﺖ ‪ -‬در ﯾﮏ ﻧﮕﺮش‬

‫ﻣﻨﻄﻘﯽ و واﻗﻊ ﺑﻴﻨﺎﻧﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﯽ رﺳﺪ ﮐﻪ دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق در ﺗﻴﺮﻣﺎﻩ ‪ ،١٣٣١‬ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ ﻣﻮﻗﻊ‪ ،‬و هﻢ ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ دﺳﺘﺎوﯾﺰ‬

‫را ﺑﺮاﯼ ﮐﻨﺎرﺟﻮﺋﯽ اﻧﺘﺨﺎب ﮐﺮدﻩ ﺑﻮد‪ .‬در ﺁن زﻣﺎن‪ ،‬هﻨﻮز ﺳﺮﻃﺎن ﻧﻔﺎق و ﺷﻘﺎق ﭘﻨﺠﻪ در ﭘﻴﮑﺮ ﻧﻬﻀﺖ ﻣﻠّﯽ اﯾﺮان‪،‬‬

‫ﻣﺤﮑﻢ ﻧﮑﺮدﻩ ﺑﻮد‪ .‬هﻨﻮز ﺣﺮﻣﺖ و اﻋﺘﺒﺎر دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق و ﺁﯾﺖ اﷲ ﮐﺎﺷﺎﻧﯽ ﻟﻄﻤﻪ ﻧﺨﻮردﻩ ﺑﻮد‪ .‬در ﺁن ﺷﺮاﯾﻂ‪ ،‬هﺮ‬

‫راﻩ ﺣﻠّﯽ ﺑﺮاﯼ ﻣﺴﺌﻠﻪء ﻧﻔﺖ در ﺑﺮاﺑﺮ ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﻣﺼﺪّق ﻣﯽ ﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻣُﺴﻠّﻤﺎً از ﺁﻧﭽﻪ در ﺁﺧﺮِ ﮐﺎر اﯾﺮان را ﻣﺠﺒﻮر‬

‫ﺑﻪ ﻗﺒﻮل ﺁن ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻬﺘﺮ ﺑﻮد« )ﻣﻮﺣّﺪ‪ ،‬ج‪ ،١‬ص ‪(۵٠٨‬‬

‫ﺁﺳﻴﺐ ﺷﻨﺎﺳﯽ ﺷﮑﺴﺖِ دﮐﺘﺮ ﻣﺤﻤّﺪ ﻣﺼﺪّق‪ ،‬ﺁﺳﻴﺐ ﺷﻨﺎﺳﯽ ﺗﺎرﯾﺦ و ﻓﺮهﻨﮓ ﻣﺎ و ﺗﺤﻠﻴﻠﯽ اﺳﺖ ﺑﺮ‬

‫ﭼﺮاﺋﯽِ ﺷﮑﺴﺖِ ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﻣﺎ در ﻣﻬﻨﺪﺳﯽ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ )ﺑﻪ ﺗﻌﺒﻴﺮ ﭘﻮﭘﺮ( و ﺧﺼﻮﺻﺎً در اﺳﺘﻘﺮار ﺁزادﯼ و ﺟﺎﻣﻌﻪء‬

‫ﻣﺪﻧﯽ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﯾﮕﺮ‪ :‬ﮐﺎرﻧﺎﻣــﻪء ﺳﻴﺎﺳﯽ دﮐﺘﺮ ﻣﺤﻤّﺪ ﻣﺼﺪّق‪ ،‬ﮐﺎرﻧﺎﻣــﻪء ﺗﻮاﻧﺎﺋﯽ هﺎ‪ ،‬ﺿﻌﻒ هﺎ‪ ،‬ﻋَﺼَﺒﻴّﺖ هﺎ‬

‫و اﺷﺘﺒﺎهﺎت هﻤــﻪء ﻣﺎﺳﺖ ﭼﺮا ﮐﻪ دﮐﺘﺮ ﻣﺤﻤّﺪ ﻣﺼﺪّق ‪ -‬ﺑﻌﻨﻮان ﯾﮑﯽ از ﺑﺰرﮔﺘﺮﯾﻦ و ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ ﺗﺮﯾﻦ ﻣﺮدان‬

‫ﺳﻴﺎﺳﯽ اﯾﺮان ﻣﻌﺎﺻﺮ ‪ -‬ﺑﺎزﺗﺎب و ﺑﺎﻟﻴﺪﻩء ﺟﺎﻣﻌﻪ اﯼ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﺁن‪ ،‬از »رهﺒﺮﯼ« ﺗﺎ »رهﺒُﺮﯼ«‪ ،‬از »ﺳﺮﺑﺎز‬

‫ِ ﻓﺪاﮐﺎر ِ وﻃﻦ« ﺗﺎ »ﺳﺮﺑﺎز ﺧﻄﺎﮐﺎر ِ وﻃﻦ« راهﯽ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬هﻢ از اﯾﻦ روﺳﺖ ﮐﻪ ﭼﻬﺮﻩ هﺎﯼ ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ اﯼ‬

‫ﭼﻮن ﻗﻮام اﻟﺴﻠﻄﻨﻪ‪ ،‬ﺳﻴﺪ ﺣﺴﻦ ﺗﻘﯽ زادﻩ‪ ،‬ﺧﻠﻴﻞ ﻣﻠﮑﯽ‪ ،‬ﺣﺴﻴﻦ ﻣﮑّﯽ و دﯾﮕﺮان در ﺿﻤﻴﺮ ﻣﺸﮑﻮﮎ ﻣﺎن‬

‫ﺟﺎﺋﯽ ﻧﺪارﻧﺪ‪.‬‬
 ‫**‬

‫ﭘﺲ از ﮔﺬﺷﺖ ‪ ۵٠‬ﺳﺎل‪ ٢٨» ،‬ﻣﺮداد ‪ «٣٢‬را )ﺑﻪ هﺮ ﻧﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﺑﻨﺎﻣﻴﻢ( ﺑﻌﻨﻮان ﯾﮏ »ﮔﺬﺷﺘﻪ«‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺑﻪ‬

‫»ﺗﺎرﯾﺦ« ﮐﺮد و ﺁن را »ﻣﻮﺿﻮع« ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت و ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﻣﻨﺼﻔﺎﻧﻪ ﻗﺮار داد‪ .‬از ﯾﺎد ﻧﺒﺮﯾﻢ ﮐﻪ ﻣﻠّﺖ هﺎﺋﯽ ﭼﻮن‬

‫اﺳﭙﺎﻧﻴﺎﺋﯽ هﺎ‪ ،‬ﺷﻴﻠﻴﺎﺋﯽ هﺎ و ﺁﻓﺮﯾﻘﺎﯼ ﺟﻨﻮﺑﯽ هﺎ‪ ،‬ﺗﺎرﯾﺦ ﻣﻌﺎﺻﺮﺷﺎن ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺴﻴﺎر ﺧﻮﻧﺒﺎرﺗﺮ و ﻧﺎﺷﺎدﺗﺮ از ﺗﺎرﯾﺦ‬

‫ﻣﻌﺎﺻﺮ ﻣﺎﺳﺖ‪ ،‬اﻣّﺎ ﺁﻧﺎن ‪ -‬ﺑﺎ ﺑﻠﻨﺪﻧﻈﺮﯼ‪ ،‬ﺁﮔﺎهﯽ و اﻏﻤﺎض )و ﻧﻪ ﻓﺮاﻣﻮﺷﯽ( و ﺑﺎ ﻧﮕﺎﻩ ﺑﻪ ﺁﯾﻨﺪﻩ – ﮐﻮﺷﻴﺪﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﺮ‬

‫ﮔﺬﺷﺘــﻪء ﻋَـﺼَﺒﯽ و ﻧﺎﺷﺎد ﺧﻮﯾﺶ ﻓﺎﺋﻖ ﺁﯾﻨﺪ و ﺗﺎرﯾﺦ ﺷﺎن را‪ ،‬ﻋﺎﻣﻞ هﻤﺒﺴﺘﮕﯽ‪ ،‬ﺁﺷﺘﯽ و ﺗﻔﺎهﻢ ﻣﻠّﯽ ﺳﺎزﻧﺪ‪.‬‬

‫ارﯾﮏ اﺷﻨﺎﮎ ‪ -‬ﯾﮑﯽ از رهﺒﺮان ﻣﻌﺮوف ﺣﺰب ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴﺖ ﺷﻴﻠﯽ در زﻣﺎن ﺁﻟﻨﺪﻩ ‪ -‬ﻣﯽ ﮔﻮﯾﺪ‪» :‬ﺣﺰب ﻣﻦ در‬

‫ﭘﻴﺪاﯾﺶ ﮐﻮدﺗﺎﯼ ﻧﻈﺎﻣﯽ ﭘﻴﻨﻮﺷﻪ – ﮐﻪ ﻣﺎ از ﺁن ﺁﺳﻴﺐ هﺎﯼ ﻓﺮاوان دﯾﺪﯾﻢ‪ -‬از ﺑﺎزﯾﮕﺮان اﺻﻠﯽ ﺑﻮدﻩ و از اﯾﻦ‬

‫ﺑﺎﺑﺖ‪ ،‬ﭘﻮزﺷﯽ ﺑﻪ ﻣﻠّﺖ ﺧﻮﯾﺶ ﺑﺪهﮑﺎرﯾﻢ«‪.‬‬

‫داﺷﺘﻦ ﺷﺠﺎﻋﺖ اﺧﻼﻗﯽ در ﻧﮕﺎﻩِ ﻓﺮوﺗﻨﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﮔﺬﺷﺘﻪ و دﺳﺘﻴﺎﺑﯽ ﺑﻪ ﺗﻔﺎهﻢ ﻣﻠّﯽ ‪ -‬ﯾﺎ ﺗﺎرﯾﺦ ﻣﻠّﯽ‪ ،‬ﻣﯽ‬

‫ﺗﻮاﻧﺪ ﺳﻘﻔﯽ ﺑﺮاﯼ اﯾﺠﺎد ﺟﺎﻣﻌﻪء ﻣﺪﻧﯽ ﺑﺸﻤﺎر ﺁﯾﺪ‪ ،‬ﭼﺮا ﮐﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪء ﻣﺪﻧﯽ‪ ،‬ﺗﺒﻠﻮر ﯾﮏ ﺟﺎﻣﻌﻪء ﻣﻠّﯽ‬

‫اﺳﺖ و ﺟﺎﻣﻌﻪء ﻣﻠّﯽ ﻧﻴﺰ ﺗﺒﻠﻮر داﺷﺘﻦ ﺗﻔﺎهﻢ ﻣﻠّﯽ ﭘﻴﺮاﻣﻮن ﯾﮏ ﺳﺮﯼ ارزش هﺎ )از ﺟﻤﻠﻪ ﺑﺮ روﯼ‬

‫ﺣﻮادث و ﺷﺨﺼﻴّﺖ هﺎﯼ ﻣﻬّﻢ ﺗﺎرﯾﺨﯽ( اﺳﺖ‪.‬‬

‫هﻢ رﺿﺎ ﺷﺎﻩ و ﻣﺤﻤﺪ رﺿﺎﺷﺎﻩ‪ ،‬هﻢ ﻗﻮام اﻟﺴﻠﻄﻨﻪ و دﮐﺘﺮ ﻣﺼﺪّق‪ ،‬در ﺑﻠﻨﺪﭘﺮوازﯼ هﺎﯼ ﻣﻐﺮوراﻧــﻪء ﺧﻮﯾﺶ‪،‬‬

‫اﯾﺮان را ﺳﺮﺑﻠﻨﺪ و ﺁزاد و ﺁﺑﺎد ﻣﯽ ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ‪ ،‬هﺮ ﭼﻨﺪ ﮐﻪ ﺳﺮاﻧﺠﺎم‪ ،‬هﺮ ﯾﮏ ‪ -‬ﭼﻮﻧﺎن ﻋﻘﺎﺑﯽ ﺑﻠﻨﺪ ﭘﺮواز‪ -‬در ﻓﻀﺎﯼ‬

‫ﺗﻨﮓ ﻣﺤﺪودﯾّﺖ هﺎ و ﺿﻌﻒ هﺎ و اﺷﺘﺒﺎهﺎت‪ ،‬ﭘﺮ ﺳﻮﺧﺘﻨﺪ و »ﭘَﺮ ﭘَﺮ« زدﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺁﯾﻨﺪﮔﺎن ﺑﻪ ﺗﮑﺮارِ دوﺑﺎرﻩء اﺷﺘﺒﺎهﺎت ﻣﺎ ﻧﺨﻮاهﻨﺪ ﭘﺮداﺧﺖ ﺑﻪ اﯾﻦ ﺷﺮط ﮐﻪ اﻣﺮوز‪ ،‬ﻣﺎ ‪ -‬اﮐﻨﻮﻧﻴﺎن‪ -‬ﮔﺬﺷﺘﻪ و ﺣﺎل‬

‫را از ﭼﻨﮓ ﺗﻔﺴﻴﺮهﺎﯼ اﻧﺤﺼﺎرﯼ ﯾﺎ اﯾﺪﺋﻮﻟﻮژﯾﮏ ﺁزاد ﮐﻨﻴﻢ‪ .‬ﺑﺮاﯼ داﺷﺘﻦ ِ ﻓﺮداﺋﯽ روﺷﻦ و ﻣﺸﺘﺮﮎ‪ ،‬اﻣﺮوز‪،‬‬

‫ﺑﺎﯾﺪ ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﻣﻠّﯽ و ﻣﺸﺘﺮﮎ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﻢ‪(١) .‬‬

‫***‬

‫در ﭘﺎﯾﺎن‪ ،‬از دوﺳﺘﺎن ﻋﺰﯾﺰم‪ :‬دﮐﺘﺮ ﻣﻴﻨﺎ راد )ﮐﻪ اﯾﻦ ﻣﻘﺎﻻت را ﭘﻴﺶ از اﻧﺘﺸﺎر ﺧﻮاﻧﺪﻩ و ﻧﻈﺮات ارزﺷﻤﻨﺪﯼ‬

‫اﺑﺮاز ﮐﺮدﻩ اﻧﺪ(‪ ،‬ﺁﻟﻴﺲ ﺁواﮐﻤﻴﺎن‪ ،‬ﻣﻬﻴﻦ ﺁزادﻓﺮ‪ ،‬ﻋﺒﺎس اﺣﻤﺪﯼ‪ ،‬ﻣﺴﻌﻮد ﻟﻘﻤﺎن‪ ،‬ﺗﻮرج ﺟﻮادﯼ )ﺑﺮاﯼ ﯾﺎرﯼ هﺎﯼ‬

‫ارزﺷﻤﻨﺪﺷﺎن در ﺗﺎﯾﭗ و ﻧﺸﺮ اﯾﻨﺘﺮﻧﺘﯽ اﯾﻦ ﻣﻘﺎﻻت( و ﻧﻴﺰ از دوﺳﺖ ﺷﺎﻋﺮ و هﻨﺮﻣﻨﺪم )ﻣﺤﻤﺪ ﻣﻬﺪﯼ ﻣﺮادﯼ(‬

‫ﺑﺨﺎﻃﺮ ﻃﺮح روﯼ ﺟﻠﺪ ﮐﺘﺎب‪ ،‬ﺻﻤﻴﻤﺎﻧﻪ ﺳﭙﺎﺳﮕﺰارﯼ ﻣﯽ ﮐﻨﻢ‪.‬‬

‫زﯾﺮﻧﻮﯾﺲ‪:‬‬
 ‫‪ -١‬رو در رو ﺑﺎ ﺗﺎرﯾﺦ‪ ،‬ﻋﻠﯽ ﻣﻴﺮﻓﻄﺮوس‪ ،‬ص ‪٧‬‬

‫ﭘـﺎﯾـﺎن‬

‫ﺗﻮﺿﻴﺢ و ﯾﺎدﺁورﯼ‪:‬‬

‫ﺧﻮاﻧﻨﺪﮔﺎن ارﺟﻤﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺨﺶ هﺎﯼ دﯾﮕﺮ ِ اﯾﻦ ﺑﺤﺚ و ﺑﺮرّﺳﯽ را در ﮐﺘﺎب در دﺳﺖ ِ اﻧﺘﺸﺎرِ ﻧﻮﯾﺴﻨﺪﻩ ﺧﻮاهﻨﺪ‬

‫ﺧﻮاﻧﺪ و اﻣﻴﺪوارم ﮐﻪ دوﺳﺘﺎن ﻋﺎﻟﻴﻤﻘﺪار و ﺧﺼﻮﺻﺎً دوﺳﺘﺪاران زﻧﺪﻩ ﯾﺎد دﮐﺘﺮ ﻣﺤﻤﺪ ﻣﺼﺪّق‪ ،‬ﭘﺲ از ﻣﻄﺎﻟﻌــﻪء‬

‫ﻣﺘﻦ ﮐﺎﻣﻞ ﮐﺘﺎب ‪ -‬ﯾﺎ ﺗﺮﺟﻤــﻪء اﻧﮕﻠﻴﺴﯽ ﺁن ‪ -‬ﺑﺪور از ﻋَﺼَﺒﻴّﺖ هﺎ و اﺣﺴﺎﺳﺎت‪ ،‬ﺑﺎ اﻧﺘﻘﺎدات ارزﺷﻤﻨﺪ ﺧﻮد‪ ،‬ﺑﻪ‬

‫ﻏﻨﺎﯼ ﺗﺤﻘﻴﻖ ِﺣﺎﺿﺮ‪ ،‬ﮐﻤﮏ و ﯾﺎرﯼ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ .‬از هﻤــﻪء ﻋﺰﯾﺰاﻧﯽ ﮐﻪ در اﻧﺘﺸﺎر ِ ﺑﺨﺶ هﺎﺋﯽ از اﯾﻦ ﺗﺤﻘﻴﻖ ِ‬

‫ﮐﻮﭼﮏ‪ ،‬هﻤّﺖ ﮐﺮدﻩ اﻧﺪ‪ ،‬ﺻﻤﻴﻤﺎﻧﻪ ﺳﭙﺎﺳﮕﺰارﯼ ﻣﯽ ﮐﻨﻢ‪.‬‬

‫ﻋﻠﯽ ﻣﻴﺮﻓﻄﺮوس‬

‫ﺗﺎرﻧﻤﺎﯼ دﮐﺘﺮ ﻋﻠﯽ ﻣﻴﺮﻓﻄﺮوس‪:‬‬

‫‪www.mirfetros.com‬‬

‫ﺗﺎرﻧﮕﺎر روزﻧﺎﻣﮏ‪:‬‬

‫‪www.rouznamak.blogfa.com‬‬