‫دوﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﻋﻠﻤﻲـ ﭘﮋوﻫﺸﻲ »ﭘﮋوﻫﺶ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻧﻈﺮي«‬

‫دوره ﺟﺪﻳﺪ‪ ،‬ﺷﻤﺎره ﻫﺸﺘﻢ‪ ،‬ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن و ﭘﺎﻳﻴﺰ ‪99-126 :1389‬‬

‫ﺗﺎرﻳﺦ درﻳﺎﻓﺖ‪1389/06/08 :‬‬
‫ﺗﺎرﻳﺦ ﭘﺬﻳﺮش‪1389/09/20 :‬‬

‫ﻧﻈﺮﻳﺔ ﻋﺪاﻟﺖ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺟﺎن راﻟﺰ‪:‬‬

‫راه ﺣﻠﻲ ﺑﺮاي ﻣﻌﻤﺎي دو وﺟﻬﻲ آزادي و ﺑﺮاﺑﺮي‬
‫*‬
‫ﻣﺤﻤﺪﻋﻠﻲ ﺗﻮاﻧﺎ‬
‫ﭼﻜﻴﺪه‬
‫ﻳﺎﻓﺘﻦ راه ﺣﻠﻲ ﺑﺮاي رﻓﻊ ﺗﻨﺎﻗﺾ ﻣﻴﺎن آزادي و ﺑﺮاﺑﺮي‪ ،‬از ﻣﺴﺎﺋﻞ اﺳﺎﺳﻲ‪ ،‬ﭘﻴﭽﻴـﺪه و ﺑﻐـﺮﻧﺞ‬
‫ﻓﻠﺴــﻔﺔ ﺳﻴﺎﺳــﻲ ﻣﻌﺎﺻــﺮ اﺳــﺖ‪ .‬ﻣﺘﻔﻜــﺮﻳﻦ ﺳــﻨﺖﻫــﺎي ﻓﻜــﺮي ﻣﺨﺘﻠــﻒ‪ ،‬از ﻟﻴﺒــﺮال ﺗــﺎ‬
‫ﭼﻨﺪﻓﺮﻫﻨﮓﮔﺮا‪ ،‬ﺗﻼش ﻧﻤﻮدهاﻧﺪ ﺑﻪ ﻧﺤﻮي اﻳﻦ ﻣﻌﻀﻞ را ﺣﻞ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬ﻳﻜـﻲ از ﺑﺮﺟﺴـﺘﻪﺗـﺮﻳﻦ‬
‫راه ﺣﻞﻫﺎي ﻣﺪرن ﺑﺮاي ﻣﺴﺌﻠﻪ آزادي و ﺑﺮاﺑﺮي‪ ،‬ﻧﻈﺮﻳﺔ ﻋﺪاﻟﺖ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺟﺎن راﻟﺰ اﺳـﺖ‪ .‬راﻟـﺰ‬
‫ﺗﻼش ﻣﻲﻛﻨﺪ درون ﭼﺎرﭼﻮب ﻓﻜﺮي ﻟﻴﺒﺮال اﻳﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ را ﺣﻞ ﻧﻤﺎﻳـﺪ‪ .‬ﻣﻘﺎﻟـﻪ ﺣﺎﺿـﺮ ﺿـﻤﻦ‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ راه ﺣﻞ راﻟﺰ ﺑﺮاي ﻣﺴﺌﻠﻪ آزادي و ﺑﺮاﺑﺮي ﺑﺮ آن اﺳﺖ ﻛﻪ از ﻣﻨﻈﺮ اﻧﺘﻘﺎدي ﻧﻘﺎط ﻗﻮت‬
‫و ﻛﺎﺳﺘﻲﻫﺎي آن را ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬ﭼـﺎرﭼﻮب ﻧﻈـﺮي ﻣﻘﺎﻟـﻪ ﺣﺎﺿـﺮ‪ ،‬اﻟﮕـﻮي ﺗﺤﻠﻴﻠـﻲ اﺻـﻞ‬
‫ﻣﻮﺿﻮﻋﻲ و روش ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻧﻴﺰ ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻣﺤﺘـﻮاي ﻛﻴﻔـﻲ اﺳـﺖ‪ .‬ﺑـﺮ ﻫﻤـﻴﻦ اﺳـﺎس ﺑـﺎ ﺗﺤﻠﻴـﻞ‬
‫ﻣﺤﺘﻮاي ﻧﻮﺷﺘﺎرﻫﺎي اﺻﻠﻲ راﻟﺰ اﺑﺘﺪا ﺗﻼش ﻣﻲﺷﻮد ﻣﺒﺎﻧﻲ و اﺻﻮل ﻧﻈﺮﻳﻪ راﻟﺰ آﺷـﻜﺎر ﮔـﺮدد‪،‬‬
‫ﺳﭙﺲ ﺳﺎزﮔﺎري و ﻧﺎﺳﺎزﮔﺎري اﻳﻦ اﺻﻮل و ﻣﺒﺎﻧﻲ ﺑﺎ ﻧﺘﺎﻳﺞ آن ﺳﻨﺠﻴﺪه ﻣﻲﺷـﻮد و در ﻧﻬﺎﻳـﺖ‬
‫ﺑﺴﻨﺪﮔﻲ ﻳﺎ ﻧﺎﺑﺴﻨﺪﮔﻲ اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺑﺮاي ﺣﻞ ﻣﺴﺌﻠﻪ آزادي و ﺑﺮاﺑﺮي ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﻲﮔﺮدد‪.‬‬

‫واژهﻫﺎي ﻛﻠﻴﺪي‪ :‬ﺟﺎن راﻟﺰ‪ ،‬ﻋﺪاﻟﺖ ﺳﻴﺎﺳﻲ‪ ،‬ﻟﻴﺒﺮاﻟﻴﺴﻢ‪ ،‬ﺑﺮاﺑﺮي و آزادي‪.‬‬

‫‪Tavana.mohammad@yahoo.com‬‬ ‫* اﺳﺘﺎدﻳﺎر ﻋﻠﻮم ﺳﻴﺎﺳﻲ داﻧﺸﮕﺎه ﻳﺰد‬

 ‫‪ / 100‬ﭘﮋوﻫﺶ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻧﻈﺮي‪ ،‬ﺷﻤﺎره ﻫﺸﺘﻢ ‪...‬‬

‫ﻣﻘﺪﻣﻪ‬
‫ﻣﻌﻤﺎي دو وﺟﻬﻲ آزادي و ﺑﺮاﺑﺮي ﻳﻜﻲ از ﻣﺴﺎﺋﻞ ﭘﻴﭽﻴﺪة ﻋﺼﺮ ﺣﺎﺿﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻌﻨـﺎ ﻛـﻪ در‬
‫دﻧﻴﺎي اﻣﺮوز‪ ،‬اﻧﺴﺎنﻫﺎ از ﻳﻚ ﺳﻮ ﺗﻼش ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﺑﻪ ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﺳﻴﺎﺳﻲ‪ ،‬اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ ،‬ﺣﻘﻮﻗﻲ و ﻓﺮﻫﻨﮕـﻲ‬
‫ﺑﺮاﺑﺮ دﺳﺖ ﻳﺎﺑﻨﺪ و از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ درﺻﺪد ﻛﺴﺐ آزاديﻫﺎي ﺑﻴﺶﺗـﺮ و ﺣﻔـﻆ ﺗﻔـﺎوتﻫـﺎي ﺧـﻮد ﺑـﺎ‬
‫دﻳﮕﺮان ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﭼﻨﻴﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪاي در ﻛﺎﻧﻮن اﻧﺪﻳﺸﻪورزي ﺑﺴﻴﺎري از ﻣﺘﻔﻜﺮﻳﻦ ﻣﻌﺎﺻﺮ از ﺟﻤﻠﻪ ﺟـﺎن‬
‫راﻟﺰ‪ 1‬ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬در واﻗﻊ‪ ،‬ﻣﻮﺿﻮع اﺻﻠﻲ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻋﺪاﻟﺖ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺟﺎن راﻟﺰ ﺣﻔﻆ ﻫﻢزﻣﺎن آزادي‬
‫و ﺑﺮاﺑﺮي در ﺟﻮاﻣﻊ ﻟﻴﺒﺮال و ﺣﺘﻲ ﻏﻴﺮﻟﻴﺒﺮال اﺳﺖ‪ .‬ﺑـﻪ ﺑﻴـﺎن دﻳﮕـﺮ‪ ،‬راﻟـﺰ ﺗـﻼش ﻣـﻲﻛﻨـﺪ ﺿـﻤﻦ‬
‫وﻓﺎداري ﺑﻪ ﺳﻨﺖ ﻟﻴﺒﺮال‪ ،‬آزادي و ﺑﺮاﺑﺮي را ﺑـﺎ ﻫـﻢ ﺳـﺎزش دﻫـﺪ‪ .‬ﺑـﺪﻳﻦ ﻣﻨﻈـﻮر‪ ،‬وي ﻣﻔﻬـﻮﻣﻲ از‬
‫ﻋﺪاﻟﺖ را ﻃﺮح ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ در آن اﻓﺮاد ﺿﻤﻦ ﺣﻔﻆ ﺗﻔﺎوتﻫﺎي ﻣـﺬﻫﺒﻲ‪ ،‬ﻓﻠﺴـﻔﻲ و اﺧﻼﻗـﻲ‪ ،‬ﺑـﺮاي‬
‫ﻣﺸﺎرﻛﺖ در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻓﺮﺻﺖ ﺑﺮاﺑﺮ ﻳﺎﺑﻨﺪ‪ .‬در واﻗﻊ‪ ،‬راﻟﺰ در ﻣﺘﻮن اﺻﻠﻲ ﺧـﻮدـ ﻧﻈﺮﻳـﻪ ﻋـﺪاﻟﺖ‬
‫)‪ ،(1971‬ﻳﻌﻨﻲ ﻟﻴﺒﺮاﻟﻴﺴﻢ ﺳﻴﺎﺳﻲ )‪ (1993‬و ﻗﺎﻧﻮن ﻣﻠﻞ )‪ (1999‬ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ؛ ﺑﺪﻳﻦ ﭘﺮﺳـﺶ ﭘﺎﺳـﺦ‬
‫دﻫﺪ ﻛﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻲﺗﻮان ﻳﻚ ﺟﺎﻣﻌﺔ ﻋﺎدﻻﻧﻪ و ﭘﺎﻳﺪار ﺗﺸﻜﻴﻞ داد ﻛـﻪ در آن ﺷـﻬﺮوﻧﺪان‪ ،‬ﻛـﻪ داراي‬
‫)‪(1‬‬
‫آﻣﻮزهﻫﺎي اﺧﻼﻗﻲ‪ ،‬ﻓﻠﺴﻔﻲ و ﻣﺬﻫﺒﻲ ﻣﺘﻔﺎوت و ﻧﺎﺳﺎزﮔﺎر ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻫﻢ آزاد و ﻫﻢ ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎﺷﻨﺪ؟‬
‫ﺑﺮ ﻫﻤﻴﻦ اﺳﺎس‪ ،‬ﻣﻘﺎﻟﺔ ﺣﺎﺿﺮ ﺣﻮل دو ﭘﺮﺳﺶ اﺻـﻠﻲ ﺷـﻜﻞ ﻣـﻲﮔﻴـﺮد؛ ‪ .1‬راﻟـﺰ ﭼﮕﻮﻧـﻪ آزادي و‬
‫ﺑﺮاﺑﺮي را ﺑﺎ ﻫﻢ ﺳﺎزﮔﺎر ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ؟ ‪ .2‬ﭼﻪ اﻧﺘﻘﺎداﺗﻲ ﺑﺮ ﺻﻮرتﺑﻨﺪي و ﻣﺤﺘﻮاي راه ﺣﻞ راﻟﺰ وﺟﻮد دارد؟‬
‫ﻫﺪف ﻣﻘﺎﻟﻪ ﺣﺎﺿﺮ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ راه ﺣﻞ ﺧﺎص راﻟﺰ‪ ،‬ﺑﺮاي ﻣﺴﺌﻠﻪ آزادي و ﺑﺮاﺑﺮي را ﺑﺴﻨﺠﺪ‪ .‬ﺗـﺎ‬
‫ﻣﺰاﻳﺎ و ﻛﺎﺳﺘﻲﻫﺎي ﻧﻈﺮﻳﻪ راﻟﺰ‪ ،‬در ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ ﻣﺴﺌﻠﻪ آزادي و ﺑﺮاﺑﺮي روﺷﻦ ﺷﻮد‪ .‬ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻣﻘﺎﻟﻪ ﺑﺪﻳﻦ‬
‫ﮔﻮﻧﻪ ﺗﻨﻈﻴﻢ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ اﺑﺘﺪا ﭼـﺎرﭼﻮب ﻧﻈـﺮي و روش ﺗﺤﻘﻴـﻖ ﻣﻘﺎﻟـﻪ ﺑـﻪ ﻃـﻮر دﻗﻴـﻖ روﺷـﻦ‬
‫ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺳﭙﺲ ﺑﺮ اﺳﺎس ﭼﺎرﭼﻮب ﻧﻈﺮي و روش ﺗﺤﻘﻴﻖ اراﺋﻪ ﺷﺪه‪ ،‬ﻣﺒﺎﻧﻲ و ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ اﺳﺎﺳﻲ ﻧﻈﺮﻳﺔ‬
‫راﻟﺰ اﺳﺘﺨﺮاج ﻣﻲﮔﺮدد‪ .‬آﻧﮕﺎه ﻧﺸﺎن داده ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻧﻈﺮﻳﻪ راﻟﺰ‪ ،‬ﺗﻼش ﻣﻲﻛﻨـﺪ ﺑـﻪ ﻣﺴـﺌﻠﻪ‬
‫آزادي و ﺑﺮاﺑﺮي ﭘﺎﺳﺨﻲ ﻣﻨﺎﺳﺐ اراﺋﻪ ﻛﻨـﺪ و در ﻧﻬﺎﻳـﺖ راه ﺣـﻞ ﺧـﺎص راﻟـﺰ ﺑـﻪ ﻣﺴـﺌﻠﻪ آزادي و‬
‫ﺑﺮاﺑﺮي‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﻧﻈﺮﻳﺔ ﻋﺪاﻟﺖ ﺳﻴﺎﺳﻲ‪ ،‬ﺑﻪ ﺑﻮﺗﻪ ﻧﻘﺪ ﮔﺬارده ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬

‫ﭼﺎرﭼﻮب ﻧﻈﺮي ﺗﺤﻘﻴﻖ‪ :‬اﻟﮕﻮي ﺗﺤﻠﻴﻠﻲ اﺻﻞ ﻣﻮﺿﻮﻋﻲ‬

‫)‪(2‬‬
‫ﻣﻘﺎﻟﻪ ﺣﺎﺿﺮ از ﭼﺎرﭼﻮب ﻧﻈﺮي ﺗﺤﻠﻴﻞ اﺻﻞ ﻣﻮﺿﻮﻋﻲ ﺑﻬﺮه ﻣﻲﺑﺮد ‪ .‬ﺑﺮ اﻳـﻦ اﺳـﺎس‪ ،‬اﻃﻼﻋـﺎت‬
‫ﻋﻠﻤﻲ ﺑﺎﻳﺪ در ﻗﺎﻟﺐ ﮔﺰارهﻫﺎ و اﺣﻜﺎم ﻋﻠﻤﻲ )ﺗﺼﺪﻳﻘﺎت( ﺑﻴﺎن ﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﮔـﺰارهﻫـﺎ و اﺣﻜـﺎم ﺧـﻮد دو‬
‫ﻧﻮع ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ :‬ﮔﺰارهﻫﺎ و اﺣﻜﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺑﺪﻳﻬﻲ ﭘﻨﺪاﺷﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ و ﻧﻴﺎز ﺑﻪ اﺛﺒـﺎت ﻧﺪارﻧـﺪ و ﮔـﺰارهﻫـﺎ و‬
‫اﺣﻜﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺖ ﺑﺎ ﺳﺎﻳﺮ ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ و ﮔﺰارهﻫﺎ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﺑﻴﺎن دﻳﮕﺮ‪ ،‬در ﻫـﺮ رﺷـﺘﺔ ﻋﻠﻤـﻲ‬

‫‪1. John Rawls‬‬

‫ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻋﺪاﻟﺖ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺟﺎن راﻟﺰ‪101 / ... :‬‬

‫ﭘﺎرهاي از ﮔﺰارهﻫﺎ و اﺣﻜﺎم ﺑﺪون ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻳﺎ اﺛﺒﺎت ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻣﻔـﺎﻫﻴﻢ و ﮔـﺰارهﻫـﺎي ﺑﻨﻴـﺎدي‬
‫ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻧﺎﺷﺪﻧﻲ‪» ،‬ﺣﺪود« و اﺣﻜﺎم ﺑﻨﻴﺎدي ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻧﺎﺷﺪﻧﻲ »اﺻﻮل« ﻧﺎﻣﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬اﺻﻮل ﻧﻴـﺰ ﺧـﻮد‬
‫ﺑﻪ دو دﺳﺘﻪ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ :‬اﺻﻮل ﻣﺘﻌﺎرف و اﺻﻮل ﻣﻮﺿـﻮﻋﻪ‪ .‬اﺻـﻮل ﻣﺘﻌـﺎرف‪ ،‬اﺣﻜـﺎم ﺑـﺪﻳﻬﻲ و‬
‫ﻣﻨﻄﻘﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻳﻦﻛﻪ اﺟﺘﻤﺎع دو ﻧﻘﻴﺾ ﻣﺤﺎل اﺳﺖ ﻳﺎ ﻛﻞ از ﺟﺰء ﺑﺰرگﺗﺮ اﺳـﺖ‪ .‬در ﺣـﺎﻟﻲ‬
‫ﻛﻪ اﺻﻮل ﻣﻮﺿﻮﻋﻪ وﺿﻌﻲ‪ ،‬ﻗﺮاردادي و ﻏﻴﺮﺑﺪﻳﻬﻲاﻧﺪ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ آنﻛﻪ از ﻧﻘﻄﻪاي ﺧﺎرج ﻳﻚ ﺧـﻂ ﻓﻘـﻂ‬
‫ﻳﻚ ﺧﻂ ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪ ﻣﻮازات آن رﺳﻢ ﻧﻤﻮد )ﻧﺒﻮي‪ .(216 :1384 ،‬در واﻗـﻊ‪ ،‬اﺻـﻮل ﻣﺘﻌـﺎرف‪ ،‬در ﻣﻴـﺎن‬
‫ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻋﻠﻮم ﻣﺸﺘﺮك ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ اﺻﻮل ﻣﻮﺿﻮﻋﻪ ﺧﺎص ﻳﻚ ﻋﻠﻢ ﻣﻌﻴﻦ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜـﺎل‪ ،‬اﺻـﻮل‬
‫ﻣﻮﺿﻮﻋﺔ ﻓﻠﺴﻔﻪ و رﻳﺎﺿﻲ ﺑﺎ ﻫﻢ ﺗﻔﺎوت دارﻧﺪ‪.‬‬
‫داﻧﺶ و ﻣﻌﺮﻓﺘﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ اﺳﻠﻮب ﻓﻮق ﭘﻲرﻳﺰي ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﻣﻌﺮﻓﺖ ﻗﻴﺎﺳﻲ ﻳﺎ اﺻـﻞ ﻣﻮﺿـﻮﻋﻲ ﻧﺎﻣﻴـﺪه‬
‫ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬در ﻛﺎرﺑﺴﺖ اﻟﮕﻮي ﻣﻨﻄﻘﻲ اﺻﻞ ﻣﻮﺿﻮﻋﻲ دو ﻧﻜﺘﻪ ﺣﺎﺋﺰ اﻫﻤﻴـﺖ اﺳﺎﺳـﻲ اﺳـﺖ‪ .1 :‬ﻫـﻴﭻ‬
‫ﻣﻔﻬﻮﻣﻲ را ﻧﻤﻲﺗﻮان ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ ﻣﮕﺮ آنﻛﻪ ﺧﻮد ﻣﻔﻬﻮم ﺑﻨﻴﺎدي ﺑﺎﺷﺪ ﻳﺎ اﻳﻦﻛﻪ ﺑﺮ اﺳﺎس ﺣﺪود ﺗﻌﺮﻳﻒ‬
‫ﺷﻮد‪ .2 .‬ﻫﻴﭻ ﺣﻜﻤﻲ را ﻧﻤﻲﺗﻮان ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ ﻣﮕﺮ آنﻛﻪ ﺧﻮد ﺣﻜﻤﻲ ﺑﻨﻴﺎدي ﺑﺎﺷﺪ ﻳﺎ اﻳﻦﻛﻪ ﺑﺮ اﺳـﺎس‬
‫اﺻﻮل اﺛﺒﺎت ﺷﻮد )ﻫﻤﺎن‪.(218 :‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ داﻧﺶ اﺻﻞ ﻣﻮﺿﻮﻋﻲ ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺖ داراي ﺳﻪ وﻳﮋﮔﻲ اﺳﺎﺳﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ :‬ﺳﺎزﮔﺎري‪ ،‬اﺳﺘﻘﻼل و‬
‫ﺗﻤﺎﻣﻴﺖ‪ .‬ﺳﺎزﮔﺎري ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎﺳﺖ ﻛﻪ اﺻﻮل ﻣﻮﺿﻮﻋﻪ و ﻗﻮاﻋﺪ اﺳﺘﻨﺘﺎﺟﻲ آن ﻧﺒﺎﻳﺪ ﻣﺘﻨـﺎﻗﺾ ﺑﺎﺷـﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﺑﻴﺎن دﻳﮕﺮ‪ ،‬اﺻﻮل ﻳﻚ ﻋﻠﻢ ﻧﺒﺎﻳﺪ ﻧﺘﺎﻳﺞ ﻣﺘﻨﺎﻗﺾ ﺑﻪ ﺑـﺎر ﺑﻴﺎورﻧـﺪ‪ .‬اﺳـﺘﻘﻼل ﺑﻴـﺎﻧﮕﺮ آن اﺳـﺖ ﻛـﻪ‬
‫ﻫﻴﭻﻳﻚ از اﺻﻮل ﻣﻮﺿﻮﻋﻪ ﻳﻚ ﻋﻠﻢ از دﻳﮕﺮي اﺳﺘﻨﺘﺎج ﻧﻤﻲﺷﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﺑﻴﺎن دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻫﺮ ﻛـﺪام از اﺻـﻮل‬
‫ﻣﻮﺿﻮﻋﺔ ﻳﻚ ﻋﻠﻢ ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺖ ﻣﺴﺘﻘﻞ از دﻳﮕﺮ اﺻﻮل آن ﻋﻠﻢ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در ﻧﻬﺎﻳﺖ ﺗﻤﺎﻣﻴﺖ ﺑﻪ ﻣﻌﻨـﺎي آن‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻤﺎﻣﻲ ﮔﺰارهﻫﺎ و اﺣﻜﺎم ﺻﺎدق ﻳﻚ ﻋﻠﻢ را ﺑﺘﻮان اﺛﺒﺎت ﻧﻤﻮد )ﻫﻤﺎن‪.(220 :‬‬
‫در اﻳﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ‪ ،‬ﺑﺮ اﺳﺎس ﭼﺎرﭼﻮب ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻣﻨﻄﻘﻲ )اﺻﻞ ﻣﻮﺿﻮﻋﻲ(‪ ،‬اﺑﺘﺪا ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ و اﺻﻮل ﻣﻮﺿـﻮﻋﺔ‬
‫ﻓﻠﺴﻔﺔ ﺳﻴﺎﺳﻲ راﻟﺰ ﻣﺸﺨﺺ و ﺳﭙﺲ ﺳﺎزﮔﺎري ﻳﺎ ﻧﺎﺳﺎزﮔﺎري اﻳﻦ ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ و اﺻﻮل ﻣﻮﺿﻮﻋﻪ ﺑـﺎ ﻧﻈﺮﻳـﺔ‬
‫ﻋﺪاﻟﺖ ﺳﻴﺎﺳﻲ راﻟﺰ )ﻳﻌﻨﻲ ﮔﺰارهﻫﺎي ﺟﺪﻳﺪي ﻛﻪ وي وﺿﻊ ﻣﻲﻛﻨﺪ( ﺳﻨﺠﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬

‫روش ﺗﺤﻘﻴﻖ‪ :‬ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻣﺤﺘﻮا‬

‫اﻧﺘﺨﺎب روش ﻫﻤﻮاره ﺑﺎ ﻳﻚ ﻣﻮﺿﻊ ﻣﻌﺮﻓﺖﺷﻨﺎﺳﺎﻧﻪ ﻫﻤﺮاه اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻨـﺎن ﻛـﻪ دﻳـﻮاﻳﻦ ﻣـﻲﮔﻮﻳـﺪ‬
‫اﻧﺘﺨﺎب روش ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎ اﻳﻦ دﻳﺪ ﺻﻮرت ﮔﻴﺮد ﻛﻪ آﻳﺎ آن روش ﺑﺮاي ﺑﺮرﺳﻲ ﻳﻚ ﺳﺆال ﭘﮋوﻫﺸﻲ ﺧـﺎص‬
‫ﻣﻨﺎﺳﺐ اﺳﺖ ﻳﺎ ﺧﻴـﺮ )دﻳـﻮاﻳﻦ‪ .(232 :1378 ،‬از ﻧﻈـﺮ ونداﻳـﻚ‪ 1‬در ﻣﻄﺎﻟﻌـﺔ ﭘﺪﻳـﺪهﻫـﺎي ﻓﻠﺴـﻔﻲ و‬
‫ﺳﻴﺎﺳﻲ‪ ،‬ﻏﺎﻟﺒﺎً روشﻫﺎي ﻛﻴﻔﻲ ﺑﺮ روشﻫﺎي ﻛﻤﻲ ﺑﺮﺗﺮي داﺷﺘﻪاﻧﺪ )ونداﻳـﻚ‪ .(178 :1960 ،‬از اﻳﻦ رو‪،‬‬

‫‪1. Van Dyke‬‬

 ‫‪ / 102‬ﭘﮋوﻫﺶ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻧﻈﺮي‪ ،‬ﺷﻤﺎره ﻫﺸﺘﻢ ‪...‬‬

‫در ﻣﻘﺎﻟﻪ ﺣﺎﺿﺮ ﻧﻴﺰ از روش ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻣﺤﺘﻮاي ﻛﻴﻔﻲ اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﺳﺎﺳﺎً ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻣﺤﺘﻮا ﻣﻮﺿﻮع اﺻﻠﻲ ﻋﻠﻮﻣﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ درﺑﺎرة اﻧﺴﺎن ﺑﺤﺚ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﺑﻴﺎن دﻳﮕـﺮ‪،‬‬
‫اﺳﺘﻌﺪاد ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻦ‪ ،‬ﺑﺮﺟﺴﺘﻪﺗـﺮﻳﻦ وﻳﮋﮔـﻲ اﻧﺴـﺎن و زﺑـﺎن ﺟـﺰء ﺟـﺪاﻳﻲﻧﺎﭘـﺬﻳﺮ ﺗﻔﻜـﺮ ﻣﻨﻄﻘـﻲ‪،‬‬
‫اﺣﺴﺎﺳﺎت و ﻋﻨﺼﺮ ﻣﺸﺨﺼﺔ زﻧﺪﮔﻲ دروﻧﻲ اوﺳﺖ‪ .‬از اﻳﻦ رو‪ ،‬ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻣﺤﺘﻮا ﻣﺴﺌﻠﺔ ﻣﺮﻛﺰي ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت‬
‫اﻧﺴﺎﻧﻲ اﺳﺖ )ﻫﻮﻟﺴﺘﻲ‪ .(11 :1373 ،‬ﻫﻢﭼﻨﺎن ﻛـﻪ ﻛﺮﻳﭙﻨـﺪروف ﻣـﻲﮔﻮﻳـﺪ‪ ،‬ﺗﺤﻠﻴـﻞ ﻣﺤﺘـﻮا‪ ،‬ﺗﻜﻨﻴﻜـﻲ‬
‫ﭘﮋوﻫﺸﻲ ﺑﺮاي اﺳﺘﻨﺒﺎط ﺗﻜﺮار ﭘﺬﻳﺮ و ﻣﻌﺘﺒﺮ دادهﻫﺎ در ﻣﻮرد ﻣﺘﻦ آﻧﻬﺎﺳـﺖ )ﻛﺮﻳﭙﻨـﺪورف‪.(25 :1378 ،‬‬
‫در واﻗﻊ‪ ،‬ﻣﻬﻢﺗﺮﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﺔ روش ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻣﺤﺘﻮاي ﻛﻴﻔﻲ‪ ،‬اﺳـﺘﻨﺒﺎط اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﺑـﺮ اﺳـﺎس آن راﺑﻄـﺔ‬
‫ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺳﻨﺠﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮد )ﺑﺎردن‪ .(3)(133 :1375 ،‬ﺑﺮ اﻳـﻦ اﺳـﺎس‪ ،‬در ﻣﻘﺎﻟـﺔ ﺣﺎﺿـﺮ‪ ،‬اﺑﺘـﺪا‬
‫ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ اﺳﺎﺳﻲ ﻧﻮﺷﺘﺎرﻫﺎي راﻟﺰ ﻛﺸﻒ و ﺳﭙﺲ ﻧﺴﺒﺖ اﻳﻦ ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ ﺑـﺎ ﻳﻜـﺪﻳﮕﺮ در درون ﻣـﺘﻦ اﻳـﻦ‬
‫ﻧﻮﺷﺘﺎرﻫﺎ ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺟﺪﻳﺪي از آﻧﻬﺎ اﺳﺘﺨﺮاج ﻣﻲﮔﺮدد و در ﻧﻬﺎﻳﺖ ﺑﺎ آزﻣـﻮن اﻳـﻦ‬
‫ﻧﺘﺎﻳﺞ ﻣﻌﻨﺎي ﻣﺘﻦ راﻟﺰ روﺷﻦﺗﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪.‬‬

‫اﺻﻮل و ﻣﺒﺎﻧﻲ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻋﺪاﻟﺖ ﺳﻴﺎﺳﻲ راﻟﺰ‬

‫ﺑﺮ اﺳﺎس ﭼﺎرﭼﻮب ﻧﻈﺮي اﺻﻞ ﻣﻮﺿﻮﻋﻲ‪ ،‬اﺑﺘﺪا ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺖ اﺻـﻮل و ﻣﺒـﺎﻧﻲ ﻧﻈﺮﻳـﻪ راﻟـﺰ آﺷـﻜﺎر‬
‫ﮔﺮدد‪ .‬از اﻳﻦ رو‪ ،‬در ﺑﺨﺶ اول ﺑﺎ ﺧـﻮاﻧﺶ ﻧﻮﺷـﺘﺎرﻫﺎي اﺻـﻠﻲ راﻟـﺰ ﻣﻔـﺎﻫﻴﻢ زﻳﺮﺑﻨـﺎﻳﻲ ﻧﻈﺮﻳـﺔ وي‬
‫ﺑﺎزﺳﺎزي ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻣﻔﻬﻮم ﻟﻴﺒﺮاﻟﻴﺴﻢ ﺳﻴﺎﺳﻲ‬
‫ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻣﻔﻬﻮم اﺳﺎﺳﻲ در ﻧﻈﺮﻳﺔ ﻋـﺪاﻟﺖ ﺳﻴﺎﺳـﻲ راﻟـﺰ‪ ،‬ﻟﻴﺒﺮاﻟﻴﺴـﻢ ﺳﻴﺎﺳـﻲ اﺳـﺖ‪ .‬ﺑـﻪ ﻃـﻮر‬
‫ﻣﺸﺨﺺ‪ ،‬راﻟﺰ دو ﻧﻮع ﻟﻴﺒﺮاﻟﻴﺴـﻢ را از ﻫـﻢ ﻣﺘﻤـﺎﻳﺰ ﻣـﻲﺳـﺎزد؛ ﻳﻜـﻲ ﻟﻴﺒﺮاﻟﻴﺴـﻢ ﺟـﺎﻣﻊ و دﻳﮕـﺮي‬
‫ﻟﻴﺒﺮاﻟﻴﺴﻢ ﺳﻴﺎﺳﻲ‪ .‬راﻟﺰ ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ؛ اﻛﺜﺮ ﻓﻠﺴﻔﻪﻫﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻟﻴﺒـﺮال‪ ،‬از ﻳـﻚ اﺳـﺘﺪﻻل اﺧﻼﻗـﻲ و‬
‫ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻜﻲ )ﭘﺎﻳﻪاي ﻳﺎ ﻧﻈﺮي( درﺑﺎرة ﻃﺒﻴﻌﺖ اﻧﺴﺎن آﻏﺎز ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و ﺑـﺮ اﺳـﺎس آن‪ ،‬ﻧﻈﺮﻳـﺔ ﻋـﺪاﻟﺖ‬
‫ﺧﻮد را ﺑﺮﻣﻲﺳﺎزﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﺑﻴﺎن دﻳﮕﺮ‪ ،‬راﻟﺰ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎي ﻋﺪاﻟﺖ ﻟﻴﺒﺮاﻟﻲ‪ ،‬اﺳﺎﺳـﺎً ﺑـﺮ ﻧﻈﺮﻳـﻪﻫـﺎي‬
‫ﺑﻨﻴﺎدﻳﻦ ﻓﻠﺴﻔﻲ‪ ،‬اﺳﺘﻮار ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑـﺮاي ﻣﺜـﺎل ﻻك در ﻛﺘـﺎب دو رﺳـﺎﻟﻪ درﺑـﺎره ﺣﻜﻮﻣـﺖ‪ ،‬ﺗﺼـﺮﻳﺢ‬
‫ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ اﻧﺴﺎنﻫﺎ »ﻫﻤﮕﻲ ﺳﺎﺧﺘﺔ ﻳﻚ آﻓﺮﻳﺪﮔﺎر ﺗﻮاﻧﺎ و ﺧﺮدﻣﻨﺪ ﻫﺴﺘﻨﺪ« و او ﻫﺮ ﺷﺨﺺ را ﭼﻨـﺎن‬
‫ﺧﻠﻖ ﻛﺮده اﺳﺖ ﻛﻪ »ﺑﺮاﺑﺮ و ﻣﺴﺘﻘﻞ« ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺑﺮاﺑﺮي و اﺳﺘﻘﻼﻟﻲ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑـﻪ ﻫﻤـﻪ اﻓـﺮاد‬
‫اﻋﻄﺎ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻨﺸﺄ ﺣﻖ ﻃﺒﻴﻌﻲ »ﺣﻴﺎت‪ ،‬ﺳﻼﻣﺖ‪ ،‬آزادي و ﺗﻤﻠﻚ« آﻧﻬﺎﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ دوﻟـﺖ‪،‬‬
‫دوﻟﺘﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺑﺮاﺑﺮي و اﺳﺘﻘﻼل را ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﺣﻔﻆ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺑـﺎ ﺑﺮاﺑـﺮي و اﺳـﺘﻘﻼل ﻫﻤﮕـﺎن‬
‫ﺳﺎزﮔﺎر ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬راﻟﺰ اﻳﻦ ﻧﻮع ﻧﻈﺮﻳﺔ ﻟﻴﺒﺮاﻟﻲ را »ﻟﻴﺒﺮاﻟﻴﺴﻢ ﺟﺎﻣﻊ« ﻣﻲﻧﺎﻣﺪ )راﻟﺰ‪.(xv :1996 ،‬‬
‫ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻋﺪاﻟﺖ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺟﺎن راﻟﺰ‪103 / ... :‬‬

‫وي در ﻣﻘﺎﺑﻞ‪ ،‬ﺑﻪ ﺟﺎي »ﻟﻴﺒﺮاﻟﻴﺴﻢ ﺟﺎﻣﻊ« ﭼﻬﺎرﭼﻮﺑﻲ ﺑـﺪﻳﻞ اراﺋـﻪ ﻣـﻲﻛﻨـﺪ ﻛـﻪ آن را »ﻧﻈﺮﻳـﻪ‬
‫ﻋﺪاﻟﺖ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻟﻴﺒﺮال« ﻣﻲﻧﺎﻣﺪ )ﻫﻤﺎن‪ .(xvii :‬وي ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻋـﺪاﻟﺖ ﻟﻴﺒﺮاﻟـﻲ‪ ،‬ﻧـﻪ از ادﻋﺎﻫـﺎي‬
‫اﺧﻼﻗﻲ ﻳﺎ ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻜﻲ )ﭘﺎﻳﻪاي و ﻧﻈﺮي( درﺑﺎره ﻃﺒﻴﻌﺖ اﻧﺴﺎن‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ از ﺳﻨّﺖ ﺗﻔﻜﺮ دﻣﻮﻛﺮاﺗﻴﻚ آﻏـﺎز‬
‫ﻣﻲﺷﻮد )ﻫﻤﺎن‪ .(18 :‬ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎ »ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻋﺪاﻟﺖ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻟﻴﺒﺮال« ﻧﺒﺎﻳﺪ درﺻﺪد اﻋﻤﺎل ﻳﻚ آﻣﻮزة دﻳﻨﻲ‬
‫ﻳﺎ ﻓﻠﺴﻔﻲ ﺟﺎﻣﻊ در ﻗﻠﻤﺮو ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺖ ﻳﻚ ﻧﻈﺮﻳﺔ ﻣﺴﺘﻘﻞ و ﻗﺎﺋﻢ ﺑـﻪ ذات درﺑـﺎرة‬
‫ﺳﺎﻣﺎن ﻋﺎدﻻﻧﺔ ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎي ﭘﺎﻳﻪاي ﺟﺎﻣﻌـﻪ اراﺋـﻪ ﻛﻨـﺪ )ﻫﻤـﺎن‪ .(12 :‬در واﻗـﻊ‪ ،‬اﻳـﻦ ﻧﻈﺮﻳـﻪ )ﻋـﺪاﻟﺖ‬
‫ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻟﻴﺒﺮاﻟﻲ( ﺑﻪ ﺟﺎي اﻳﻦﻛﻪ ﻋﺪاﻟﺖ را ﺑﺮ ﺑﻨﻴﺎنﻫﺎي ﻓﻠﺴﻔﻲ ﺟﺎي دﻫﺪ‪ ،‬ﻣﻲﻛﻮﺷـﺪ از ﻣﺒﺎﺣـﺚ و‬
‫ﻣﺠﺎدﻻت ﻓﻠﺴﻔﻲ و ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻜﻲ ﺑﭙﺮﻫﻴﺰد و آن را ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎﻳﻲ »ﺳﻴﺎﺳﻲ« ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬ﺑـﻪ ﺑﻴـﺎن دﻳﮕـﺮ‪،‬‬
‫اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺑﺮاي ﺗﻮﺟﻴﻪ ﺧﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﺒﻴﻌﺖ اﻧﺴﺎن ﻳﺎ ﺧﺪا ﻣﺘﻮﺳﻞ ﻧﻤﻲﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺑﻪ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻫﻤﮕـﺎﻧﻲـ‬
‫اﻧﺪﻳﺸﻪﻫﺎي ﻣﺸﺘﺮك و اﺻﻮل ﭘﺎﻳﻪاي ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪهـ دﻣﻮﻛﺮاﺳﻲﻫﺎي ﻣﺪرن روي ﻣﻲآورد )ﻫﻤﺎن‪.(8 :‬‬
‫ﺑﺮ اﻳﻦ اﺳﺎس‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ؛ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻋﺪاﻟﺖ ﻟﻴﺒﺮاﻟﻲ ﺑﻪ ﺳﻪ ﻣﻌﻨﺎ ﺳﻴﺎﺳﻲ اﺳﺖ‪ .1 :‬اﻳـﻦ ﻧﻈﺮﻳـﻪ‬
‫ﺻﺮﻓﺎً در ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎي اﺳﺎﺳﻲ اﺟﺘﻤﺎع ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲرود ‪ .2‬اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻣﺴﺘﻘﻞ از ﻫﺮ ﮔﻮﻧﻪ آﻣـﻮزة دﻳﻨـﻲ‬
‫ﻳﺎ ﻓﻠﺴﻔﻲ ﺟﺎﻣﻊ ﻋﺮﺿﻪ ﻣﻲﺷﻮد ‪ .3‬اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳـﻪ ﺑـﺮ اﺳـﺎس اﻳـﺪهﻫـﺎي ﺳﻴﺎﺳـﻲ ﺑﻨﻴـﺎدﻳﻦ ﻣﺴـﺘﺘﺮ در‬
‫ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻳﻚ اﺟﺘﻤﺎع دﻣﻮﻛﺮاﺗﻴﻚ‪ ،‬ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد )ﻫﻤـﺎن‪ .(223 :‬ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎ‪ ،‬راﻟﺰ ﻣـﻲﻛﻮﺷـﺪ‬
‫ﻧﻈﺮﻳﻪاي درﺑﺎره ﻋﺪاﻟﺖ ﺑﻨﺎ ﻧﻬﺪ ﻛﻪ ‪.1‬ﺻﺮﻓﺎً ﻧﻬﺎدﻫﺎي اﺳﺎﺳﻲ اﺟﺘﻤﺎعـ و ﻧﻪ ﺗﻤﺎﻣﻲ ﺣﻮزهﻫﺎي زﻧـﺪﮔﻲ‬
‫ﺷﻬﺮوﻧﺪانـ را ﺳﺎﻣﺎن دﻫﺪ ‪ .2‬از ﻫﻴﭻ آﻣﻮزه ﻓﺮاﮔﻴﺮ )ﺟﺎﻣﻊ( دﻳﻨﻲ ﻳﺎ ﻓﻠﺴﻔﻲ و اﺧﻼﻗﻲ ﻣﺸﺘﻖ ﻧﺸـﺪه‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬زﻳﺮا‪ ،‬ﻫﺮﮔﺰ ﻫﻤﻪ ﺷﻬﺮوﻧﺪان ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺮ ﺳﺮ ﻳﻚ آﻣﻮزة ﺟﺎﻣﻊ )ﻓﺮاﮔﻴﺮ( ﺗﻮاﻓﻖ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﺑﻴﺎن‬
‫دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺑﻪ اﻳﻦ دﻟﻴﻞ ﻛﻪ آﻣﻮزهﻫﺎي ﺟﺎﻣﻊ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻣﺒﻨﺎي ﻣﺤﻜﻤﻲ ﺑﺮاي ﻳﻚ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﺎﺷـﻨﺪ‪ ،‬راﻟـﺰ از‬
‫آﻧﻬﺎ ﺻﺮفﻧﻈﺮ ﻣﻲﻛﻨﺪ ‪ .3‬ﺑﺎ اﻧﺪﻳﺸﻪﻫﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻣﺴـﺘﺘﺮ در ﻓﺮﻫﻨـﮓ ﻋﻤـﻮﻣﻲ ﺟﻮاﻣـﻊ دﻣﻮﻛﺮاﺗﻴـﻚ‬
‫ﻫﻤﺨﻮاﻧﻲ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﺑﻴﺎن دﻳﮕـﺮ‪» ،‬ﻧﻈﺮﻳـﻪ ﻋـﺪاﻟﺖ ﺳﻴﺎﺳـﻲ ﻟﻴﺒﺮاﻟـﻲ« ﺑـﺮ اﻋﺘﻘـﺎدات ﺟﺎاﻓﺘـﺎدة‬
‫ﺷﻬﺮوﻧﺪان ﺟﻮاﻣﻊ ﻟﻴﺒﺮالـ دﻣﻮﻛﺮات ﺑﻨﺎ ﻣﻲﺷﻮد )ﻫﻤﺎن‪.(8 :‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‪ ،‬راﻟﺰ ﺗﺄﻛﻴﺪ دارد ﻛﻪ ﺗﻜﺜّﺮ و ﺗﻨﻮع آﻣﻮزهﻫﺎي ﻣﻌﻘﻮل دﻳﻨﻲ‪ ،‬ﻓﻠﺴﻔﻲ و اﺧﻼﻗﻲ در ﺟﻮاﻣﻊ‬
‫دﻣﻮﻛﺮاﺗﻴﻚ ﺻﺮﻓﺎً ﻳﻚ وﺿﻊ ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ در زﻣﺎن ﻛﻮﺗﺎﻫﻲ از ﺑﻴﻦ ﺑﺮود‪ ،‬ﺑﻠﻜـﻪ ﺣﺎﺻـﻞ ﺗـﻼش‬
‫ﻃﻮﻻﻧﻲ ﻣﺪت ﺧﺮد ﺑﺸﺮي ﺗﺤﺖ ﻧﻬﺎدﻫﺎي آزاد ﭘﺎﻳﺪار اﺳﺖ‪ .‬ﻧﺘﻴﺠﻪ اﻳﻦﻛﻪ‪ ،‬ﭘﻠﻮراﻟﻴﺴـﻢ ﻣﻌﻘـﻮل‪ ،‬ﻳـﻚ‬
‫وﺿﻊ ﻧﺎﮔﻮار در زﻧﺪﮔﻲ ﺑﺸﺮي ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ وﻳﮋﮔﻲ ﭘﺎﻳـﺪار ﺟﺎﻣﻌـﻪ ﻟﻴﺒﺮاﻟـﻲ اﺳـﺖ‪ .‬ﺑـﻪ ﺑﻴـﺎن دﻳﮕـﺮ‪،‬‬
‫ﭘﻠﻮراﻟﻴﺴﻢ ﻣﻌﻘﻮل ﻳﻚ واﻗﻌﻴﺖ اﺳﺖ‪ .‬راﻟـﺰ در اﻳـﻦ ﺑـﺎره ﻣـﻲﮔﻮﻳـﺪ‪» :‬ﻳﻜـﻲ از وﻳﮋﮔـﻲﻫـﺎي ﭘﺎﻳـﻪاي‬
‫دﻣﻮﻛﺮاﺳﻲ‪ ،‬واﻗﻌﻴﺖ ﭘﻠﻮراﻟﻴﺴﻢ ﻣﻌﻘﻮل اﺳﺖـ ﻳﻌﻨﻲ اﻳﻦ واﻗﻌﻴﺖ ﻛﻪ ﻛﺜﺮت آﻣﻮزهﻫﺎي ﺟـﺎﻣﻊ دﻳﻨـﻲ‪،‬‬
‫ﻓﻠﺴﻔﻲ و اﺧﻼﻗﻲ ﻣﺘﻀﺎد و در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل ﻣﻌﻘﻮل ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻃﺒﻴﻌﻲ ﻓﺮﻫﻨﮓ دﻣﻮﻛﺮاﺳﻲ و ﻧﻬﺎدﻫـﺎي آزاد‬
‫آن اﺳﺖ« )ﻫﻤﺎن‪ .(36 :‬اﻟﺒﺘﻪ راﻟﺰ ﺗﺄﻛﻴﺪ دارد ﻛﻪ ﻳﻜﻲ از ﭘﻴﺎﻣﺪﻫﺎي واﻗﻌﻴﺖ ﭘﻠﻮراﻟﻴﺴﻢ ﻣﻌﻘﻮل در ﻃﻮل‬
 ‫‪ / 104‬ﭘﮋوﻫﺶ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻧﻈﺮي‪ ،‬ﺷﻤﺎره ﻫﺸﺘﻢ ‪...‬‬

‫ﺗﺎرﻳﺦ‪» ،‬واﻗﻌﻴﺖ ﺳﺮﻛﻮب« اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻮن آﻣﻮزه ﻫﺎي ﺟﺎﻣﻊ ﻣﻌﻘﻮل ﻧﺘﻴﺠﺔ ﺿﺮوري ﺗﻌﻘـﻞ ﺑﺸـﺮي ﺗﺤـﺖ‬
‫ﻧﻬﺎدﻫﺎي آزاد اﺳﺖ‪ ،‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺗﻮاﻓﻖ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﮔﺴﺘﺮده ﺑﺮ ﺳـﺮ ﻳـﻚ آﻣـﻮزه ﺟـﺎﻣﻊ ﻓﻘـﻂ از ﻃﺮﻳـﻖ‬
‫ﺳﺮﻛﻮب ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﻛﻪ ﻓﻘﻂ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده ﺳﺮﻛﻮﺑﮕﺮاﻧﻪ از ﻗﺪرت دوﻟﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣـﻲﺗـﻮان‬
‫ﻳﻚ درك ﻣﺸﺘﺮك ﭘﺎﻳﺪار از ﻳﻚ آﻣﻮزه ﺟﺎﻣﻊ دﻳﻨﻲ‪ ،‬ﻓﻠﺴﻔﻲ و اﺧﻼﻗـﻲ را ﺣﻔـﻆ ﻧﻤـﻮد‪ .‬ﺑـﺮ ﻫﻤـﻴﻦ‬
‫اﺳﺎس‪ ،‬راﻟﺰ ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻴﭻ آﻣﻮزه ﺟﺎﻣﻌﻲ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﺘﻮاﻧﺪـ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺑﻨﻴﺎن ﻣﻔﻬﻮم ﻋﺪاﻟﺖـ در‬
‫ﺟﺎﻣﻌﻪ آزاد ﻋﻤﻞ ﻛﻨﺪ )ﻫﻤﺎن‪ .(37 :‬از اﻳﻦ رو‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ راه ﺣﻞ‪ ،‬ﭘﺬﻳﺮش ﭘﻠﻮراﻟﻴﺴﻢ ﻣﻌﻘﻮل اﺳﺖ ﺗﺎ زﻣﻴﻨـﻪ‬
‫ﺑﺮاي ﺣﻔﻆ ﺗﻨﻮع‪ ،‬آزادي و ﺑﺮاﺑﺮي ﻫﻢزﻣﺎن ﻓﺮاﻫﻢ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻣﻔﻬﻮم ﭘﻠﻮراﻟﻴﺴﻢ ﻣﻌﻘﻮل‬
‫راﻟﺰ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻣﻴﺎن دو ﻧﻮع ﭘﻠﻮراﻟﻴﺴﻢ ﺗﻤﺎﻳﺰ ﻗﺎﺋﻞ ﻣﻲﺷـﻮد‪ :‬ﭘﻠﻮراﻟﻴﺴـﻢ ﻓـﻲ ﻧﻔﺴـﻪ و ﭘﻠﻮراﻟﻴﺴـﻢ‬
‫ﻣﻌﻘﻮل‪ .‬ﭘﻠﻮراﻟﻴﺴﻢ ﻓﻲ ﻧﻔﺴﻪ ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي ﻋﻘﻼﻧﻴﺖ‪ 1‬ﺷﻜﻞ ﻣـﻲﮔﻴـﺮد و ﭘﻠﻮراﻟﻴﺴـﻢ ﻣﻌﻘـﻮل ﺑـﺮ ﻣﺒﻨـﺎي‬
‫ﻣﻌﻘﻮﻟﻴﺖ‪ 2‬ﺑﻨﺎ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬در واﻗﻊ‪ ،‬راﻟﺰ ﻣﻴﺎن اﻣﺮ ﻣﻌﻘﻮل‪ 3‬و اﻣﺮ ﻋﻘﻼﻧﻲ‪ 4‬ﺗﻤﺎﻳﺰ ﻣﻲﮔـﺬارد‪ .‬او ﻣـﻲﮔﻮﻳـﺪ‬
‫اﻣﺮ ﻣﻌﻘﻮل ﺑﺨﺸﻲ از اﻳﺪة اﺟﺘﻤﺎع‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﻧﻈﺎم ﻣﺸﺎرﻛﺖ ﻣﻨﺼﻔﺎﻧﻪ‪ ،‬اﺳﺖ و از اﻳﻦ رو ﺑﺨﺸـﻲ از اﻳـﺪة‬
‫ﻣﻌﺎﻣﻠﺔ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﺑﻴﺎن دﻳﮕﺮ‪ ،‬اﻣﺮ ﻣﻌﻘﻮل ﺑﺎ اﻳﺪة ﻣﺸﺎرﻛﺖ ﻣﻨﺼﻔﺎﻧﻪ ﻣﺮﺗﺒﻂ اﺳـﺖ‪.‬‬
‫در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ اﻣﺮ ﻋﻘﻼﻧﻲ‪ ،‬اﻣﺮي ﻓﺮدي اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﻛﻪ ﻳﻚ ﻋﺎﻣﻞ )ﻳﻚ ﻓﺮد ﻳﺎ ﺷﺨﺺ( ﺑﺮ اﺳﺎس‬
‫ﻗﺪرت داوري ﺧﻮﻳﺶ‪ ،‬آزاداﻧﻪ اﻫﺪاف و ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺧﻮد را ﺗﻌﻘﻴﺐ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮ اﻳـﻦ اﺳـﺎس‪ ،‬اﻣـﺮ ﻋﻘﻼﻧـﻲ‬
‫ﺑﺮاي ﻧﺸﺎن دادن ﺗﻄﺎﺑﻖ اﻫﺪاف و ﻣﻨﺎﻓﻊ‪ ،‬اﻧﺘﺨﺎب ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ وﺳﻴﻠﻪ ﺑﺮاي رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﻫـﺪف ﻳـﺎ اﻧﺘﺨـﺎب‬
‫ﻣﺤﺘﻤﻞﺗﺮﻳﻦ ﻣﺘﻐﻴﺮ در ﻣﻴﺎن ﻣﺘﻐﻴﺮﻫﺎي ﺑﺮاﺑﺮ و اﻳﺠﺎد ﺗﻌﺎدل ﻣﻴﺎن اﻫﺪاف ﻧﻬﺎﻳﻲ ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲرود‪ .‬ﻳـﻚ‬
‫ﺗﻔﺎوت اﺳﺎﺳﻲﺗﺮ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻣﺮ ﻣﻌﻘﻮل‪ ،‬ﻫﻤﮕـﺎﻧﻲ )ﻋﻤـﻮﻣﻲ( اﺳـﺖ‪ ،‬در ﺣـﺎﻟﻲ ﻛـﻪ اﻣـﺮ ﻋﻘﻼﻧـﻲ‪،‬‬
‫ﺷﺨﺼﻲ و ﻓﺮدي اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎ اﻣﺮ ﻣﻌﻘﻮل ﻣﺎ را در دﻧﻴﺎي ﻣﺸﺘﺮك ﺷـﻬﺮوﻧﺪان آزاد و ﺑﺮاﺑـﺮ وارد‬
‫ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ آﻣﺎدهاﻧﺪ ﻧﻈﺮات ﺧﻮد را ﺑﺎ دﻳﮕﺮان در ﻣﻴﺎن ﺑﮕﺬارﻧﺪ و ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدﻫﺎي دﻳﮕـﺮان را ﺑﭙﺬﻳﺮﻧـﺪ‪.‬‬
‫اﻳﻦ دﻧﻴﺎي ﻣﺸﺘﺮك‪ ،‬ﭼﺎرﭼﻮﺑﻲ ﻣﻌﻘﻮل ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻲآورد ﻛﻪ اﻧﺘﻈﺎر ﻣﻲرود ﻫﺮ ﺷﺨﺼﻲ آن را ﺗﺼﺪﻳﻖ و‬
‫ﺑﺪان ﻋﻤﻞ ﻛﻨﺪـ ﻣﺸﺮوط ﺑﺮ اﻳﻦﻛﻪ دﻳﮕﺮان ﻧﻴﺰ ﭼﻨﻴﻦ ﻛﻨﻨﺪ )ﻫﻤـﺎن‪ .(49 :‬ﻧﺘﻴﺠـﻪ اﻳـﻦﻛـﻪ‪ ،‬اﺷـﺨﺎص‬
‫ﻋﻘﻼﻧﻲ ﻓﺎﻗﺪ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ اﺧﻼﻗﻲ ﺑﺮاي ﻣﺸﺎرﻛﺖ ﻣﻨﺼﻔﺎﻧﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ اﺷـﺨﺎص ﻣﻌﻘـﻮل ﺑـﻪ‬
‫ﺻﻮرت ﻣﻨﺼﻔﺎﻧﻪ در اﻣﻮر اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻣﺸﺎرﻛﺖ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ )ﻫﻤﺎن‪ .(51 :‬در واﻗﻊ‪ ،‬اﺷﺨﺎص ﻣﻌﻘـﻮل‪ ،‬ﺗﻮﺳـﻂ‬
‫ﺧﻴﺮ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻫﺪاﻳﺖ ﻧﻤﻲﺷﻮﻧﺪ )ﻫﻤـﺎن‪ .(50 :‬از اﻳﻦ رو‪ ،‬آﻧـﺎن دﻳـﺪﮔﺎهﻫـﺎي دﻳﮕـﺮان را ﻣـﻲﺷـﻨﻮﻧﺪ و‬
‫آﻣﺎدهاﻧﺪ ﺗﺎ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدﻫﺎي ﻗﺎﺑﻞ ﻗﺒﻮل )ﻣﻌﻘﻮل( ﺑﻪ دﻳﮕﺮان اراﺋﻪ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑـﺪﻳﻦ ﻣﻌﻨـﺎ‪ ،‬اﺟﺘﻤـﺎع اﺷـﺨﺎص‬
‫ﻣﻌﻘﻮل‪ ،‬ﺑﺮ اﺳﺎس اﻳﺪة ﻣﻌﺎﻣﻠﺔ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﺷﻜﻞ ﻣﻲﮔﻴﺮد )ﻫﻤﺎن‪.(54 :‬‬

‫‪1. Rationality‬‬
‫‪2. Reasonablity‬‬
‫‪3. Reasonable‬‬
‫‪4. Rational‬‬
‫ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻋﺪاﻟﺖ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺟﺎن راﻟﺰ‪105 / ... :‬‬

‫ﺑﺮ اﻳﻦ اﺳﺎس‪ ،‬ﭘﻠﻮراﻟﻴﺴﻢ ﻓﻲ ﻧﻔﺴﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﻜﺜّﺮ دﻳﺪﮔﺎهﻫـﺎي اﻓـﺮاد ﺻـﺮﻓﺎً ﻋﻘﻼﻧـﻲ اﺷـﺎره دارد ﻛـﻪ‬
‫ﻧﻈﺮﻳﺎت ﺧﺎص ﺧﻮد را دﻧﺒﺎل ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﺑﺪون آنﻛﻪ ﺑﻪ دﻳﺪﮔﺎهﻫﺎي دﻳﮕﺮان اﻟﺘﻔﺎت داﺷـﺘﻪ ﺑﺎﺷـﻨﺪ‪ ،‬در‬
‫ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﭘﻠﻮراﻟﻴﺴﻢ ﻣﻌﻘﻮل از اﻓﺮادي ﻣﻌﻘﻮل ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ اﻫـﺪاف ﻓـﺮدي ﺧـﻮد را‬
‫دﻧﺒﺎل ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﺑﻠﻜﻪ آﻣﺎدهاﻧﺪ ﺗﺎ دﻳﺪﮔﺎهﻫﺎي دﻳﮕﺮان را ﻧﻴﺰ ﺑﺸﻨﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺷﺮط اﻳـﻦ ﻛـﻪ دﻳﮕـﺮان ﻧﻴـﺰ‬
‫ﭼﻨﻴﻦ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬از اﻳﻦ رو‪ ،‬ﭘﻠﻮراﻟﻴﺴﻢ ﻓﻲ ﻧﻔﺴﻪ ﺑﺮ ﺑﺴﺘﺮ ﻣﺸﺘﺮك اﻧﺴﺎنﻫﺎ ﺗﺄﻛﻴﺪ ﻧـﺪارد‪ ،‬در ﺣـﺎﻟﻲ ﻛـﻪ‬
‫ﭘﻠﻮراﻟﻴﺴﻢ ﻣﻌﻘﻮل ﺑﺮ ﺑﺴﺘﺮ ﻣﺸﺘﺮك اﻧﺴﺎنﻫﺎ ﺑﻨﺎ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺑﺮ اﻳﻦ اﺳﺎس‪ ،‬راﻟﺰ ﭘﻠﻮراﻟﻴﺴﻢ ﻣﻌﻘﻮل را ﺳﻨﮓ ﺑﻨﺎي ﻟﻴﺒﺮاﻟﻴﺴﻢ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﺪ )ﻫﻤـﺎن‪.(63 :‬‬
‫ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﻛﻪ در ﺟﻮاﻣﻊ ﻟﻴﺒﺮالـ دﻣﻮﻛﺮات دﻳﺪﮔﺎهﻫﺎي ﻣﺘﻨﻮع و ﻣﺘﻜﺜّﺮي ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﻔﻬـﻮم زﻧـﺪﮔﻲ‬
‫ﺧﻮب وﺟﻮد دارد ﻛﻪ ﺿﺮورﺗﺎً ﺑﺎ ﻫﻢ ﺳﺎزﮔﺎر ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ .‬در واﻗـﻊ‪ ،‬ﻫـﺮ ﻛـﺪام از اﻳـﻦ دﻳـﺪﮔﺎهﻫـﺎ دﻻﻳـﻞ‬
‫ﻣﻮﺟ‪‬ﻬﻲ ﺑﺮاي اﻋﺘﻘﺎداﺗﺸﺎن دارﻧﺪ‪ ،‬ﺣﺘﻲ اﮔﺮ اﻳﻦ دﻻﻳﻞ از ﻧﻈﺮ ﻣﺎ ﻗﺎﻧﻊﻛﻨﻨﺪه ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﺮ ﺣﺎل‪ ،‬اﻳـﻦ‬
‫دﻻﻳﻞ ﻫﺮﭼﻨﺪ از ﻧﻈﺮ ﻣﺎ ﻋﻘﻼﻧﻲ ﻧﺒﺎﺷﺪ اﻣﺎ ﻣﻌﻘﻮل ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻌﻨـﺎ ﻛـﻪ داراي ﭘﺸـﺘﻮاﻧﺔ ﺧـﺮد‬
‫ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻔﻬﻮم آﻣﻮزهﻫﺎي ﺟﺎﻣﻊ ﻣﻌﻘﻮل‬
‫ﺑﺮ اﺳﺎس ﺗﻤﺎﻳﺰ اﻣﺮ ﻋﻘﻼﻧﻲ و اﻣﺮ ﻣﻌﻘﻮل‪ ،‬راﻟﺰ آﻣـﻮزهﻫـﺎي ﺟـﺎﻣﻊ ﻋﻘﻼﻧـﻲ و آﻣـﻮزهﻫـﺎي ﺟـﺎﻣﻊ‬
‫ﻣﻌﻘﻮل را از ﻫﻢ ﻣﺘﻤﺎﻳﺰ ﻣﻲﺳﺎزد‪ .‬ﻣﻨﻈﻮر راﻟﺰ از آﻣﻮزهﻫﺎي ﺟﺎﻣﻊ ﻣﻌﻘـﻮل‪ ،‬آﻣـﻮزﻫـﺎي ﺟـﺎﻣﻊ دﻳﻨـﻲ‪،‬‬
‫ﻓﻠﺴﻔﻲ و اﺧﻼﻗﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ داراي ﭘﺸﺘﻮاﻧﺔ ﺧﺮد ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑـﺪﻳﻦ ﻣﻌﻨـﺎ ﻛـﻪ ﻓﺮﻫﻨـﮓ ﻋﻤـﻮﻣﻲِ‬
‫ﺟﺎﻣﻌﻪ دﻣﻮﻛﺮاﺗﻴﻚ و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ اﺷﺨﺎص ﻣﻌﻘﻮل آﻧﻬﺎ را ﺗﺄﻳﻴﺪ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﺑﻴﺎن دﻳﮕﺮ‪ ،‬راﻟﺰ ﻣﻌﺘﻘـﺪ اﺳـﺖ‬
‫ﻛﻪ اﺷﺨﺎص ﻣﻌﻘﻮل ﻓﻘﻂ آﻣﻮزهﻫﺎي ﺟﺎﻣﻊ ﻣﻌﻘﻮل را ﺗﺄﻳﻴﺪ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬وي ﺳﻪ وﻳﮋﮔﻲ اﺻﻠﻲ ﺑﺮاي اﻳـﻦ‬
‫آﻣﻮزهﻫﺎ ﺑﺮﻣﻲﺷﻤﺮد‪ .1 :‬آﻣﻮزهﻫﺎي ﺟﺎﻣﻊ ﻣﻌﻘﻮل‪ ،‬ﺗﻤﺮﻳﻦ ﻋﻘﻞ ﻧﻈﺮي ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑـﺪﻳﻦ ﻣﻌﻨـﺎ ﻛـﻪ اﻳـﻦ‬
‫آﻣﻮزهﻫﺎ ارزشﻫﺎي ﺷﻨﺎﺧﺘﻪﺷﺪه را ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻲدﻫﻨﺪ و ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺑﺎ دﻳﮕﺮ ارزشﻫﺎ ﺗﻄﺎﺑﻖ ﻳﺎﺑﻨﺪ‪ ،‬دﻳﺪي‬
‫روﺷﻦﻓﻜﺮاﻧﻪ از دﻧﻴﺎ اراﺋﻪ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .2 .‬آﻣﻮزهﻫﺎي ﺟﺎﻣﻊ ﻣﻌﻘﻮل‪ ،‬ﺑﻴﻦ ارزشﻫﺎ ﺗﻌﺎدل ﺑﺮﻗﺮار ﻣﻲﻛﻨﻨـﺪ‬
‫و اوﻟﻮﻳﺖ آﻧﻬﺎ را ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻲﺳﺎزﻧﺪ‪ .3 .‬آﻣﻮزهﻫﺎي ﺟﺎﻣﻊ ﻣﻌﻘﻮل‪ ،‬ﺿﺮورﺗﺎً ﺛﺎﺑـﺖ ﻧﻴﺴـﺘﻨﺪ ﺑﻠﻜـﻪ ﻗﺎﺑـﻞ‬
‫ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﺮاي رﺳﻴﺪن ﺑﻪ »ﺧﻴﺮ« ﺗﻜﺎﻣﻞ ﻣﻲﻳﺎﺑﻨﺪ )ﻫﻤﺎن‪.(59 :‬‬
‫ﻣﻔﻬﻮم ﺷﺨﺺ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺷﻬﺮوﻧﺪ ﻋﻘﻼﻧﻲ و ﺧﻮدﻣﺨﺘﺎر‬
‫راﻟﺰ ﻫﻤﺎنﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﻣﻲﭘﺬﻳﺮد ﺷﻬﺮوﻧﺪان ﺟﺎﻣﻌﺔ ﻟﻴﺒﺮال ﻣﻌﻘﻮل ﻫﺴﺘﻨﺪ و دﻳﺪﮔﺎهﻫـﺎي دﻳﮕـﺮان را‬
‫ﺗﺄﻳﻴﺪ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ اﻳﻦ ﺷﻬﺮوﻧﺪان داراي ﻋﻘﻼﻧﻴﺖ ﻧﻴﺰ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬راﻟـﺰ ﻣـﻲﮔﻮﻳـﺪ ﻟﻴﺒﺮاﻟﻴﺴـﻢ‬
‫ﺳﻴﺎﺳﻲ از ﺗﻔﻜﺮات ﻣﻮﺟﻮد در ﺳﻨﺖ ﻓﻜﺮي ﻟﻴﺒﺮالـ دﻣﻮﻛﺮاﺳﻲ آﻏﺎز ﻣﻲﺷـﻮد‪ .‬از اﻳـﻦ رو‪ ،‬اﻳـﻦ اﻳـﺪة‬
‫ﺟﺎاﻓﺘﺎده در ﺳﻨﺖ ﻓﻜﺮي ﻟﻴﺒﺮال‪ -‬دﻣﻮﻛﺮاﺳﻲ را ﻣﻲﭘﺬﻳﺮد ﻛﻪ ﻧﻈﻢ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻳﻚ ﻧﻈﻢ ﺛﺎﺑﺖ ﻃﺒﻴﻌـﻲ‬
‫ﻧﻴﺴﺖ ﺑﻠﻜﻪ ﻣﺤﺼﻮل ﺗﺼﻤﻴﻢﻫﺎ و ﻫﻤﻜﺎري ﺷﻬﺮوﻧﺪاﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ اﺟﺘﻤﺎع را ﺷﻜﻞ ﻣـﻲدﻫﻨـﺪ‪ .‬ﻧﺘﻴﺠـﻪ‬
‫اﻳﻦﻛﻪ‪ ،‬ﻟﻴﺒﺮاﻟﻴﺴﻢ ﺳﻴﺎﺳـﻲ اﺷـﺨﺎص را ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان ﻋـﺎﻣﻼن آزاد و ﺑﺮاﺑـﺮي در ﻧﻈـﺮ ﻣـﻲﮔﻴـﺮد ﻛـﻪ‬
 ‫‪ / 106‬ﭘﮋوﻫﺶ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻧﻈﺮي‪ ،‬ﺷﻤﺎره ﻫﺸﺘﻢ ‪...‬‬

‫ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﻫﺎي ﻻزم را ﺑﺮاي ﻫﻤﻜﺎري ﻛﺎﻣﻞ‪ ،‬در ﻣﻘﺎم اﻋﻀﺎي اﺟﺘﻤـﺎع در ﺗﻤـﺎﻣﻲ زﻣﻴﻨـﻪﻫـﺎي زﻧـﺪﮔﻲ‬
‫دارﻧﺪ )ﻫﻤﺎن‪ .(18 :‬در واﻗﻊ‪ ،‬راﻟﺰ ﺷﻬﺮوﻧﺪان را داراي ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ اﺧﻼﻗﻲ )ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ درك ﻣﻌﻨـﺎي ﻋـﺪاﻟﺖ و‬
‫ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ درك ﻣﻔﻬﻮم ﺧﻴﺮ(‪ ،‬ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﻓﻜﺮي )ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﻗﻀﺎوت‪ ،‬ﺗﻔﻜﺮ و اﺳﺘﻨﺒﺎط(‪ ،‬ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻔﻬـﻮم‬
‫ﺧﻴﺮ در زﻣﺎن ﻣﻌﻴﻦ و ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﻋﻀﻮﻳﺖ ﻓﻌﺎل در اﺟﺘﻤﺎع ﻣﻲداﻧﺪ )ﻫﻤﺎن‪.(81 :‬‬
‫ﺑﺮ ﻫﻤﻴﻦ اﺳﺎس‪ ،‬راﻟﺰ ﭼﻬﺎر وﻳﮋﮔﻲ ﺧﺎص ﺑﺮاي ﺷﻬﺮوﻧﺪان در ﺟﻮاﻣـﻊ ﻟﻴﺒـﺮالـ دﻣﻮﻛﺮاﺗﻴـﻚ ﺑـﺮ‬
‫ﻣﻲﺷﻤﺮد‪ .1 :‬ﻣﺸﺎرﻛﺖ ﻣﻨﺼﻔﺎﻧﻪ و اﻃﺎﻋﺖ آزاداﻧﻪ از اﺻـﻮل ﻋـﺪاﻟﺖ ﺳﻴﺎﺳـﻲ )اﻟﺒﺘـﻪ ﺷـﻬﺮوﻧﺪان ﺑـﻪ‬
‫ﻋﻨﻮان اﺷﺨﺎص ﻣﻌﻘﻮل‪ ،‬اﻧﺘﻈﺎر دارﻧﺪ ﻛﻪ دﻳﮕﺮان ﻧﻴﺰ ﭼﻨﻴﻦ رﻓﺘﺎر ﻛﻨﻨﺪ( ‪ .2‬ﺗﺸﺨﻴﺺ دﺷﻮاري ﺣﻜـﻢ‬
‫)ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺷﻬﺮوﻧﺪان ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣـﻲرﺳـﻨﺪ ﻛـﻪ اﺻـﻮل ﻣﺤـﺪودي وﺟـﻮد دارد ﻛـﻪ دﻳﮕـﺮان ﻧﻴـﺰ‬
‫ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ آﻧﻬﺎ را ﺗﺄﻳﻴﺪ ﻛﻨﻨﺪ( ‪ .3‬اﺣﺘﺮام ﺑﻪ ﺧﻮد )ﺷﻬﺮوﻧﺪان ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ در زﻧﺪﮔﻲ اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ ﻣﺸـﺎرﻛﺖ‬
‫ﻣﻨﺼﻔﺎﻧﻪ دارﻧﺪ ﺑﻠﻜﻪ ﺑﻪ ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ دﻳﮕﺮان ﻧﻴﺰ ﻧﻴﺎز دارﻧﺪ( ‪ .4‬روانﺷﻨﺎﺳﻲ اﺧﻼق ﻣﻌﻘﻮل )ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻌﻨـﺎ‬
‫ﻛﻪ ﺷﻬﺮوﻧﺪان داراي آرزوﻫﺎﻳﻲ ﻣﻌﻘﻮل ﻫﺴﺘﻨﺪ( )ﻫﻤﺎن‪ .(82 :‬ﺑـﺮ اﺳـﺎس آﻧﭽـﻪ ﮔﻔﺘـﻪ ﺷـﺪ‪ ،‬ﺑـﻪ ﻧﻈـﺮ‬
‫ﻣﻲرﺳﺪ ﺷﻬﺮوﻧﺪان ﺑﻪ دو دﻟﻴﻞ ﺧﻮدﻣﺨﺘﺎر و ﻋﻘﻼﻧﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ :‬ﻧﺨﺴﺖ اﻳـﻦﻛـﻪ‪ ،‬آﻧﻬـﺎ درون ﻣﺤـﺪودة‬
‫ﻋﺪاﻟﺖ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺑﺮاي ﺗﻌﻘﻴﺐ ﻣﻔﻬﻮم ﺧﻴﺮ‪ ،‬آزاد ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬دﻳﮕﺮ اﻳﻦﻛﻪ‪ ،‬ﻗﺪرت اﺧﻼﻗﻲ ﻻزم ﺑﺮاي ﺣﻔـﻆ‬
‫ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺑﺮﺗﺮ ﺧﻮد را دارﻧﺪ )ﻫﻤﺎن‪.(74 :‬‬
‫راﺑﻄﻪ ﭘﻠﻮراﻟﻴﺴﻢ و اﺷﺨﺎص ﻣﻌﻘﻮل‬
‫راﻟﺰ ﭘﻠﻮراﻟﻴﺴﻢ را از وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي ﺑﻨﻴﺎدﻳﻦ اﺟﺘﻤﺎع آزاد ﻣﻲداﻧﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘـﻪ ﭼﻨـﺎنﻛـﻪ ﮔﻔﺘـﻪ ﺷـﺪ‪ ،‬وي‬
‫ﻣﻴﺎن ﭘﻠﻮراﻟﻴﺴﻢ ﻣﻌﻘﻮل و ﭘﻠﻮراﻟﻴﺴﻢ ﻣﺤﺾ )ﻓﻲ ﻧﻔﺴﻪ( ﺗﻔﺎوت ﻗﺎﺋـﻞ ﻣـﻲﺷـﻮد‪ .‬راﻟـﺰ ﻣـﻲﮔﻮﻳـﺪ؛ در‬
‫ﭘﻠﻮراﻟﻴﺴﻢ ﻣﺤﺾ ﻫﻤﻮاره آﻣﻮزهﻫﺎي ﺟﺎﻣﻊ )ﻣﻌﻘﻮل و ﻏﻴﺮﻣﻌﻘﻮل( ﺑﺴﻴﺎري وﺟـﻮد دارد ﻛـﻪ ﻫﻤـﻪ ﺑـﺎ‬
‫ﺧﺮد ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻫﻢﺧﻮاﻧﻲ ﻧﺪارﻧﺪ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﭘﻠﻮراﻟﻴﺴﻢ ﻣﻌﻘﻮل ﺑﺎ ﺧﺮد ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻫﻢﺧﻮاناﺳـﺖ‪ .‬ﺑـﺪﻳﻦ‬
‫ﻣﻌﻨﺎ ﻛﻪ ﭘﻠﻮراﻟﻴﺴﻢ ﻣﻌﻘﻮل ﻫﻤﺎن آﻣﻮزهﻫﺎي ﺟﺎﻣﻊ ﻣﺘﻨﻮع و ﻣﺘﻜﺜﺮي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻓﺮﻫﻨـﮓ ﻋﻤـﻮﻣﻲ و‬
‫ﺧﺮد ﻫﻤﮕﺎﻧﻲ ﺷﻬﺮوﻧﺪان ﻣﻄﺎﺑﻘﺖ دارد‪ .‬در واﻗﻊ‪ ،‬ﻧﻬﺎدﻫﺎي آزاد اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ ،‬آﻣﻮزهﻫﺎي ﺟﺎﻣﻊ ﺑﺴـﻴﺎري‬
‫را در ﺧﻮد ﭘﺮورش ﻣﻲدﻫﻨﺪ اﻣﺎ ﻫﻤﺔ آﻧﻬﺎ ﻣﻌﻘﻮل ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺮﺧﻲ ﻧﺎﻣﻌﻘﻮل‪ ،‬ﻏﻴﺮﻣﻨﻄﻘـﻲ و ﺣﺘـﻲ‬
‫ﺳﺘﻴﺰهﺟﻮﻳﺎﻧﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ )ﻫﻤﺎن‪ .(64 :‬ﺑﻪ اﻋﺘﻘﺎد راﻟﺰ؛ اﻳﻦ آﻣﻮزهﻫﺎي ﺟﺎﻣﻊ ﻧﺎﻣﻌﻘﻮل ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺖ ﻣﻬﺎر ﺷﻮﻧﺪ‬
‫ﺗﺎ ﺑﻪ وﺣﺪت و ﻋﺪاﻟﺖ اﺟﺘﻤﺎع آﺳﻴﺐ ﻧﺮﺳﺎﻧﻨﺪ )ﻫﻤﺎن‪.(65 :‬‬
‫اﻛﻨﻮن اﻳﻦ ﭘﺮﺳﺶ ﻣﻄﺮح اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻌﻴﺎر ﺗﻌﻴﻴﻦ آﻣﻮزة ﺟﺎﻣﻊ ﻣﻌﻘـﻮل ﭼﻴﺴـﺖ؟ راﻟـﺰ ﻣـﻲﮔﻮﻳـﺪ‬
‫آﻣﻮزة ﺟﺎﻣﻊ ﻣﻌﻘﻮل ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺖ ﺑﺎ اﺻﻮل اﺳﺎﺳﻲ ﻧﻈﺎم دﻣﻮﻛﺮاﺗﻴـﻚ ﺳـﺎزﮔﺎر ﺑﺎﺷـﺪ‪ .‬ﺑـﻪ ﺑﻴـﺎن دﻳﮕـﺮ‪،‬‬
‫آﻣﻮزهﻫﺎي ﺟﺎﻣﻊ ﻣﻌﻘﻮل ﺑﺎﻳﺪ ﺑﭙﺬﻳﺮﻧﺪ ﻛﻪ اﺟﺘﻤﺎع ﻧﻈﺎم ﻣﻨﺼﻔﺎﻧﻪاي از ﻫﻤﻜﺎري ﻣﻴﺎن ﺷـﻬﺮوﻧﺪان آزاد‬
‫و ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ‪ .‬از اﻳﻦ رو‪ ،‬ﻫﺮ آﻣﻮزة ﺟﺎﻣﻌﻲ ﻛﻪ اﻳﻦ اﻳﺪه را ﻧﭙﺬﻳﺮد )ﻳﻌﻨﻲ ﺑﺎ ﻧﻈـﺎم اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ ﻟﻴﺒـﺮالـ‬
‫دﻣﻮﻛﺮاﺗﻴﻚ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻧﻤﺎﻳﺪ( ﻧﺎﻣﻌﻘﻮل اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل‪ ،‬آﻣـﻮزهﻫـﺎي ﺟـﺎﻣﻌﻲ ﻛـﻪ ﻣﻌﺘﻘﺪﻧـﺪ ﺣﻘـﻮق‬
‫ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻋﺪاﻟﺖ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺟﺎن راﻟﺰ‪107 / ... :‬‬

‫اﺳﺎﺳﻲ و ﻗﺪرت ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺖ ﺑﺮ اﺳﺎس ﻧﮋاد‪ ،‬ﺟﻨﺲ‪ ،‬ﻗﻮﻣﻴﺖ ﻳﺎ ﻣﺬﻫﺐ ﺗﻮزﻳـﻊ ﺷـﻮﻧﺪ‪ ،‬اﻧﺪﻳﺸـﺔ‬
‫ﺑﺮاﺑﺮي ﺷﻬﺮوﻧﺪان را رد ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻧﺎﻣﻌﻘﻮل ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫راﻟﺰ‪ ،‬ﻗﻴﺪ ﻣﻌﻘﻮل را درﺑﺎرة اﺷﺨﺎص ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲﺑﺮد‪ .‬از ﻧﻈﺮ وي‪ ،‬ﺷﺨﺺ ﻣﻌﻘﻮل ﺷﺨﺼﻲ اﺳـﺖ‬
‫ﻛﻪ ﺑﻪ ﻳﻚ آﻣﻮزة ﺟﺎﻣﻊ ﻣﻌﻘﻮل ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ )ﻫﻤـﺎن‪ .(59 :‬ﺑـﺪﻳﻦ ﻣﻌﻨـﺎ‪ ،‬اﺷـﺨﺎص ﻣﻌﻘـﻮل‪ ،‬ﻋﻠـﻲرﻏـﻢ‬
‫اﺧﺘﻼﻓﺸﺎن در آﻣﻮزهﻫﺎي ﺑﻨﻴﺎدﻳﻦ ﻓﻠﺴﻔﻲ‪ ،‬اﺧﻼﻗﻲ و دﻳﻨﻲ‪ ،‬اﻧﺪﻳﺸﻪﻫﺎي اﺳﺎﺳﻲ ﺟﻮاﻣﻊ دﻣﻮﻛﺮاﺗﻴـﻚ‬
‫را ﻣﻲﭘﺬﻳﺮﻧﺪ‪ .‬آﻧﻬﺎ ﺑﺮ اﺳﺎس اﺻﻮل ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪﺷﺪة ﻫﻤﮕﺎﻧﻲ ﺑﺎ دﻳﮕﺮان ﻫﻤﻜﺎري ﻣﻲﻛﻨﻨـﺪ‪ .‬ﺑـﺪﻳﻦ ﻣﻌﻨـﺎ‪،‬‬
‫اﺷﺨﺎص ﻣﻌﻘﻮل اﺻﺮار ﻧﺪارﻧﺪ ﻛﻪ ﻧﻬﺎدﻫﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ ،‬دﻳﺪﮔﺎهﻫـﺎي ﺟـﺎﻣﻊ آﻧﻬـﺎ را ﺑﺎزﺗـﺎب‬
‫دﻫﻨﺪ ﻳﺎ ﺑﻪ ﻧﻔﻊ آﻧﻬﺎ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﺑﻴﺎن دﻳﮕﺮ‪ ،‬اﺷﺨﺎص ﻣﻌﻘﻮل‪ ،‬ﭼﻮن ﻣﻲداﻧﻨﺪ رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﺣﻜـﻢ دﺷـﻮار‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﻔﺎوت دﻳﺪﮔﺎهﻫﺎي ﻫﻤﺸﻬﺮﻳﺎﻧﺸﺎن را ﻣﻲﭘﺬﻳﺮﻧـﺪ‪ .‬ﻋـﻼوه ﺑـﺮ اﻳـﻦ‪ ،‬اﺷـﺨﺎص ﻣﻌﻘـﻮل راهﻫـﺎي‬
‫ﻣﺸﺎرﻛﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﺗﺼﻤﻴﻢﮔﻴﺮي ﺳﻴﺎﺳﻲ دﻳﮕﺮان را ﻣﺴﺪود ﻧﻤﻲﻛﻨﻨـﺪ‪ .‬در واﻗـﻊ آﻧﻬـﺎ آﻣـﺎدهاﻧـﺪ‬
‫ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﻨﺼﻔﺎﻧﻪاي ﺑﺮاي ﻣﺸﺎرﻛﺖ ﻫﻤﻪ دﻳﺪﮔﺎهﻫـﺎ ﻓـﺮاﻫﻢ ﻛﻨﻨـﺪ و آزاداﻧـﻪ از اﻳـﻦ ﺷـﺮاﻳﻂ ﭘﻴـﺮوي‬
‫ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺷﺮط آنﻛﻪ دﻳﮕﺮان ﻧﻴـﺰ ﺑـﻪ ﻫﻤـﻴﻦ ﺷـﻜﻞ ﻋﻤـﻞ ﻛﻨﻨـﺪ )ﻫﻤـﺎن‪ .(49 :‬ﻧﺘﻴﺠـﻪ اﻳـﻦﻛـﻪ‬
‫ﺷﻬﺮوﻧﺪان ﻣﻌﻘﻮل اﮔﺮ ﺑﻪ ﻗﺪرت ﺑﺮﺳﻨﺪ‪ ،‬از آن ﺑﺮاي ﺳﺮﻛﻮب آﻣـﻮزهﻫـﺎي ﺟـﺎﻣﻊ ﻣﻌﻘـﻮل‪ ،‬ﻫـﺮ ﭼﻨـﺪ‬
‫ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺧﻮد‪ ،‬اﺳﺘﻔﺎده ﻧﻤﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬زﻳﺮا اﺳﺘﻔﺎده از ﻗـﺪرت ﺳـﺮﻛﻮﺑﮕﺮ دوﻟﺘـﻲ ﺑـﺮاي ﺗﻨﺒﻴـﻪ ﻳـﺎ اﺻـﻼح‬
‫دﻳﮕﺮان را ﻧﺎﻣﻌﻘﻮل ﻣﻲداﻧﻨﺪ )ﻫﻤﺎن‪ .(138 :‬در واﻗﻊ‪ ،‬اﺷﺨﺎص ﻣﻌﻘﻮل ﻣﻴﺎن زﻧﺪﮔﻲ ﺷﺨﺼﻲ ﺧﻮد‪ ،‬ﻛـﻪ‬
‫آﻣﻮزه ﺟﺎﻣﻊ ﻓﻠﺴﻔﻲ‪ ،‬اﺧﻼﻗﻲ و دﻳﻨﻲ ﺑﺮ آن ﺣﺎﻛﻢ اﺳـﺖ‪ ،‬ﺑـﺎ ﻋﺮﺻـﻪ ﺳﻴﺎﺳـﻲ‪ ،‬ﻛـﻪ ﻣﻔﻬـﻮم ﻋـﺪاﻟﺖ‬
‫ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺑﺮ آن ﺣﺎﻛﻢ اﺳﺖ ﺗﻤﺎﻳﺰ ﻗﺎﺋﻞاﻧﺪ )ﻫﻤﺎن‪.(38 :‬‬
‫ﻣﻔﻬﻮم دﺷﻮاري داوري‬
‫‪1‬‬
‫ﻣﻔﻬﻮم ﺑﻌﺪي ﻛﻪ راﻟﺰ ﻃﺮح ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻣﻔﻬﻮم دﺷﻮاري داوري اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻧﻈﺮ راﻟﺰ‪ ،‬اﮔﺮ ﺑﭙـﺬﻳﺮﻳﻢ‬
‫ﻛﻪ ﺷﻬﺮوﻧﺪان اﻓﺮادي ﻣﻌﻘﻮل‪ ،‬ﺧﻮدﻣﺨﺘﺎر و ﻋﻘﻼﻧﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ در اﺟﺘﻤﺎع ﺑﺮ اﺳﺎس اﻧﺼـﺎف ﺑـﺎ ﻫـﻢ‬
‫ﻫﻤﻜﺎري ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ اﺧﺘﻼﻓﺎت دﻳﻨﻲ‪ ،‬ﻓﻠﺴﻔﻲ و اﺧﻼﻗﻲ را ﻛﻨـﺎر ﮔﺬاﺷـﺘﻪ و‬
‫ﺑﺎ ﻫﻢ ﺑﻪ ﺗﻮاﻓﻖ ﺑﺮﺳﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ در ﻋﻤﻞ ﺗﻼشﻫﺎي ﺷﻬﺮوﻧﺪان ﻣﻌﻘﻮل ﺑﻪ ﺗﻮاﻓﻖ ﻣﻌﻘﻮل ﻣﻨﺠـﺮ ﻧﻤـﻲﺷـﻮد‬
‫)ﻫﻤﺎن‪ .(55 :‬راﻟﺰ ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ ﻧﺸﺎن دﻫﺪ ﻛﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻋﺪم ﺗﻮاﻓﻖ ﻣﻌﻘﻮل ﭘﺪﻳﺪ ﻣﻲآﻳـﺪ‪ .‬وي رﻳﺸـﺔ ﻋـﺪم‬
‫ﺗﻮاﻓﻖ ﻣﻌﻘﻮل در ﻣﻴﺎن اﺷﺨﺎص ﻣﻌﻘـﻮل را در ﻧﻘـﺺ ﻗـﻮة ﻋﻘـﻞ و داوري ﺑﺸـﺮ‪ ،‬در زﻧـﺪﮔﻲ روزﻣـﺮه‬
‫ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺟﺴﺖوﺟﻮ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﺑﻴﺎن دﻳﮕﺮ‪ ،‬راﻟﺰ ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ ﻣﺸﻜﻼت ﻗﻮة ﺗﻔﻜﺮ و داوري ﺑﺸﺮ‪ ،‬ﻣـﺎﻧﻊ‬
‫ﺗﻮاﻓﻖ ﻣﻌﻘﻮل ﻣﻴﺎن ﺷﻬﺮوﻧﺪان ﻣﻌﻘﻮل ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬راﻟﺰ اﻳـﻦ ﻣﺴـﺌﻠﻪ را دﺷـﻮاري داوري ﻣـﻲﻧﺎﻣـﺪ‪ .‬وي‬
‫ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ ﻣﺎ در زﻧﺪﮔﻲ روزﻣﺮه ﺑﺎﻳﺪ ﻣﻴﺎن اﻫﺪاف ﻣﺘﻨﻮع ﺧﻮﻳﺶ ﺗﻌﺎدل ﺑﺮﻗﺮار ﻛﻨﻴﻢ و ﺟـﺎي ﻣﻨﺎﺳـﺐ‬
‫ﻫﺮ ﻛﺪام را در زﻧﺪﮔﻲﻣﺎن ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻧﻤﺎﻳﻴﻢ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‪ ،‬ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺖ ﻗﻮت ادﻋﺎﻫﺎﻳﻤﺎن را‪ ،‬ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑـﺮ ﻋﻠﻴـﻪ‬

‫‪1. Burdens of Judgment‬‬

 ‫‪ / 108‬ﭘﮋوﻫﺶ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻧﻈﺮي‪ ،‬ﺷﻤﺎره ﻫﺸﺘﻢ ‪...‬‬

‫دﻳﮕﺮ ادﻋﺎﻫﺎي ﺧﻮد ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺮ ﻋﻠﻴﻪ ادﻋﺎﻫﺎي دﻳﮕﺮان ارزﻳﺎﺑﻲ ﻛﻨﻴﻢ؛ در ﺣـﺎﻟﻲ ﻛـﻪ ﻋﻘـﻞ ﺑﺸـﺮي ﺑـﺮاي‬
‫داوري ﺻﺤﻴﺢ ﻣﻴﺎن اﻳﻦ ادﻋﺎﻫﺎ ﺑﺎ ﻣﺸﻜﻞ ﻣﻮاﺟﻪ اﺳـﺖ‪ .‬راﻟـﺰ ﻣﺸـﻜﻼت ﻗـﻮه ﺗﻔﻜـﺮ و داوري ﺑﺸـﺮ را‬
‫ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺮﻣﻲﺷﻤﺮد‪ .1 :‬ﮔﺎﻫﻲ ﺷﻮاﻫﺪ ﺗﺠﺮﺑﻲ و ﻋﻠﻤﻲ در ﻳﻚ ﻣﻮرد‪ ،‬ﻣﺘﺨﺎﻟﻒ و ﭘﻴﭽﻴﺪه اﺳـﺖ‪ .‬از اﻳـﻦ‬
‫رو‪ ،‬ﻗﻀﺎوت درﺑﺎرة آن ﻣﻮﺿﻮع ﺳﺨﺖ اﺳﺖ ‪ .2‬ﺣﺘﻲ در ﻣﻮاردي ﻛﻪ درﺑﺎرة ﻳﻚ ﻣﻮﺿﻮع‪ ،‬ﻧﻈﺮ ﻳﻜﺴﺎﻧﻲ‬
‫دارﻳﻢ‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ درﺑﺎرة اﻫﻤﻴﺖ ﻣﻮﺿﻮع اﺧﺘﻼف ﻧﻈـﺮ داﺷـﺘﻪ ﺑﺎﺷـﻴﻢ ﻛـﻪ ﻧﺘﻴﺠـﺔ آن ﺗﻔـﺎوت در‬
‫داوريﻫﺎي ﻣﺎﺳﺖ ‪ .3‬ﻣﻌﻤﻮﻻً ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ ﺳﻴﺎﺳﻲ و اﺧﻼﻗﻲ ﻣﺎ ﻣﺒﻬﻢ ﻫﺴﺘﻨﺪ و اﻳﻀﺎح آﻧﻬـﺎ ﻛـﺎر آﺳـﺎﻧﻲ‬
‫ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﻋﻼوه ﺑﺮ آن‪ ،‬ﻣﺎ اﻏﻠﺐ در ﺗﺒﻴﻴﻦ و ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻧﻈﺮاﺗﻤﺎن از ﻫﻤﻴﻦ ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ ﻣـﺒﻬﻢ و ﻧـﺎﻣﻌﻴ‪‬ﻦ ﺑﻬـﺮه‬
‫ﻣﻲﺑﺮﻳﻢ‪ ،‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ داوريﻫﺎي ﻣﺎ ﻣﺘﻔﺎوت ﻣﻲﺷﻮد ‪ .4‬ارزﻳﺎﺑﻲ ﺷﻮاﻫﺪ و ﺳﻨﺠﺶ ارزشﻫﺎي ﺳﻴﺎﺳـﻲ‬
‫و اﺧﻼﻗﻲ ﻣﺎ ﺗﻮﺳﻂ ﻛﻞ ﺗﺠﺎرب ﻣﺎ ﺻﻮرت ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .‬در ﺣﺎﻟﻲﻛﻪ اﻳﻦ ﺗﺠﺎرب از ﻓﺮدي ﺑـﻪ ﻓـﺮد دﻳﮕـﺮ‬
‫ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ )داوريﻫﺎي ﻣﺎ ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ ﺗﺠﺎرب ﻓﺮدي ﻣﺎﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺗﺠﺎرب دﻳﮕﺮان ﻣﺘﻔـﺎوت اﺳـﺖ(‪.‬‬
‫از اﻳﻦ رو‪ ،‬داوريﻫﺎي ﻣﺎ ﻧﻴﺰ ﻣﺘﻔﺎوت ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ‪ .5‬ﻫﻨﺠﺎرﻫﺎي ﻣﺘﻔـﺎوت ﺑـﺮ ﺣﻮاﺷـﻲ ﻳـﻚ ﻣﻮﺿـﻮع‬
‫ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻣﻲﮔﺬارد و ارزﻳﺎﺑﻲ ﻫﻤﻪﺟﺎﻧﺒﺔ آن ﻣﻮﺿﻮع را ﻣﺸﻜﻞ ﻣﻲﺳﺎزد ‪ .6‬ارزشﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻣﺘﻔـﺎوت‪،‬‬
‫ﺑﻪ داوريﻫﺎي ﻣﺘﻔﺎوت ﻣﻲاﻧﺠﺎﻣﺪ‪ .‬ﭼﻮن ارزشﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻣﺎ ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺑﺎ ﻫﻢ ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ‪ ،‬اﺣﺘﻤﺎﻻً‬
‫داوريﻫﺎي ﻣﺎ ﻧﻴﺰ ﻣﺘﻔﺎوت ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬راﻟﺰ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﻪ دﻻﻳﻞ دﻳﮕﺮي ﻫﻤﭽﻮن ﭘﻴﺶداوري‪ ،‬ﺗﻌﺼـﺐ‬
‫دو ﻣﻮرد ﻣﻨﺎﻓﻊ ﮔﺮوه ﺧﻮد و ﺧﻮاﻫﺶﻫﺎي ﻧﻔﺴﺎﻧﻲ اﺷﺎره ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻋﺪم ﺗﻮاﻓﻖ ﻣﻌﻘـﻮل در ﻣﻴـﺎن‬
‫اﺷﺨﺎص ﻣﻌﻘﻮل ﻣﻲاﻧﺠﺎﻣﺪ‪ .‬از اﻳﻦ رو‪ ،‬ﺑﺮﺧﻲ از ﻣﻬﻢﺗـﺮﻳﻦ داوريﻫـﺎي ﻣـﺎ ﺗﺤـﺖ ﺷـﺮاﻳﻄﻲ ﺻـﻮرت‬
‫ﻣﻲﮔﻴﺮد ﻛﻪ در ﻧﺘﻴﺠﺔ آﻧﻬﺎ ﻧﺒﺎﻳﺪ اﻧﺘﻈﺎر داﺷﺖ؛ ﺣﺘﻲ اﻓﺮاد ﺑﺎ ﻗﺪرت ﻋﻘﻠﻲ ﻛﺎﻣﻞ ﺑﻌﺪ از ﮔﻔـﺖوﮔـﻮي‬
‫آزاد ﺑﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻳﻜﺴﺎن ﻧﺎﺋﻞ ﺷﻮﻧﺪ )ﻫﻤﺎن‪ .(57 :‬ﺑﺮ اﻳﻦ اﺳﺎس‪ ،‬راﻟـﺰ ﻧﺘﻴﺠـﻪ ﻣـﻲﮔﻴـﺮد ﻛـﻪ ‪ .1‬در ﻳـﻚ‬
‫اﺟﺘﻤﺎع آزاد ﻫﻤﻮاره اﺧﺘﻼف ﻧﻈﺮ و ﺗﻔﺎوت دﻳﺪﮔﺎه وﺟﻮد ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ ‪ .2‬دﺷﻮاري داوري‪ ،‬اﻫﻤﻴـﺖ‬
‫اﻳﺪة ﺗﺴﺎﻫﻞ و ﭘﺬﻳﺮش ﺧﺮد ﺟﻤﻌﻲ در ﺟﻮاﻣﻊ دﻣﻮﻛﺮاﺗﻴﻚ را ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫـﺪ‪ .‬ﺑـﻪ ﺑﻴـﺎن دﻳﮕـﺮ‪ ،‬روي‬
‫دﻳﮕﺮ ﺳﻜﻪ ﻣﻌﻘﻮل ﺑﻮدن‪ ،‬ﺗﺤﻤﻞ ﭘﻴﺎﻣﺪﻫﺎي دﺷﻮاري داوري اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﻛﻪ اﺷﺨﺎص ﻣﻌﻘﻮل ﺑـﻪ‬
‫اﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﻲرﺳﻨﺪ ﻛﻪ داﻣﻨﻪ اﻣﻮر ﻣﻌﻘﻮل ﻣﺸﺘﺮك‪ ،‬ﻛﻪ اﺷﺨﺎص ﻣﻌﻘﻮل ﻓﻜﺮ ﻣـﻲﻛﻨﻨـﺪ ﻣـﻲﺗﻮاﻧﻨـﺪ‬
‫ﺑﺮاي دﻳﮕﺮان ﺗﻮﺟﻴﻪ ﻛﻨﻨﺪ ﻣﺤﺪود اﺳﺖ و راه ﺣﻞ آن ﭘﺬﻳﺮش اﻳـﺪة ﺗﺴـﺎﻫﻞ و ﺧـﺮد ﺟﻤﻌـﻲ اﺳـﺖ‬
‫)ﻫﻤﺎن‪.(58 :‬‬

‫ﻧﺴﺒﺖ آزادي و ﺑﺮاﺑﺮي در ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻋﺪاﻟﺖ ﺳﻴﺎﺳﻲ راﻟﺰ‬

‫ﺣﺎل ﺑﺮ اﺳﺎس آﻧﭽﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ ﺑﺎﻳﺪ ﻧﺸﺎن دﻫﻴﻢ راﻟﺰ ﭼﮕﻮﻧـﻪ آزادي و ﺑﺮاﺑـﺮي را ﺑـﺎ ﻫـﻢ ﺳـﺎزﮔﺎر‬
‫ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬در واﻗﻊ‪ ،‬راﻟﺰ ﺑﺎ ﻣﻔﺼﻞﺑﻨﺪي ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ ﻓﻮق‪ ،‬راه ﺣﻞ ﺧـﻮد ﺑـﺮاي ﻣﺴـﺌﻠﻪ آزادي و ﺑﺮاﺑـﺮي را‬
‫اراﺋﻪ ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬وي وﺿﻌﻲ را ﺗﺼﻮر ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛـﻪ در آن ﺷـﻬﺮوﻧﺪان ﺧﻮدﻣﺨﺘـﺎر و ﻋﻘﻼﻧـﻲ ﺑـﺮ اﺳـﺎس‬
‫آﻣﻮزهﻫﺎي ﺟﺎﻣﻊ دﻳﻨﻲ‪ ،‬ﻓﻠﺴﻔﻲ و ﻣﺬﻫﺒﻲ ﻣﻌﻘﻮل ﺧﻮد‪ ،‬ﺑﺎ رﻋﺎﻳﺖ اﻧﺼﺎف و ﺑـﻲﻃﺮﻓـﻲ ﺑـﺎ ﺗﻮﺟـﻪ ﺑـﻪ‬
‫ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻋﺪاﻟﺖ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺟﺎن راﻟﺰ‪109 / ... :‬‬

‫واﻗﻌﻴﺖ ﭘﻠﻮراﻟﻴﺴﻢ ﻣﻌﻘﻮل و دﺷﻮاري ﺣﻜﻢ‪ ،‬درﺑﺎرة اﺻﻮل ﻋﺪاﻟﺖ ﺑﻪ ﺗﻮاﻓﻖ دﺳﺖ ﻣﻲﻳﺎﺑﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺗﻮاﻓﻖ‬
‫از ﻃﺮﻳﻖ ﻓﺮآﻳﻨﺪ اﺟﻤﺎع ﻫﻤﭙﻮﺷﺎن ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻲآﻳﺪ‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﻛﻪ ﺷﻬﺮوﻧﺪان از درون آﻣﻮزهﻫﺎي ﺟﺎﻣﻊ‬
‫ﻣﻌﻘﻮل ﺧﻮد ﻧﻘﺎط ﻣﺸﺘﺮﻛﻲ را ﻛﻪ در ﻣﻮرد آﻧﻬﺎ ﺑﺎ دﻳﮕﺮ آﻣﻮزهﻫﺎي ﺟﺎﻣﻊ دﻳﻨـﻲ‪ ،‬ﻓﻠﺴـﻔﻲ و اﺧﻼﻗـﻲ‬
‫ﻣﻌﻘﻮل ﺗﻮاﻓﻖ دارﻧﺪ ﻣﻲﻳﺎﺑﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﺑﻴﺎن دﻳﮕﺮ‪ ،‬راﻟﺰ در ﺻﻮرتﺑﻨـﺪي ﻋـﺪاﻟﺖ ﺳﻴﺎﺳـﻲ ﺧـﻮد‪ ،‬از ﺳـﻨﺖ‬
‫ﻗﺮارداد اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺑﻬﺮه ﻣﻲﺑﺮد‪ ،‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ در آن ﺗﻐﻴﻴﺮاﺗﻲ ﺑﻪ ﻋﻤﻞ ﻣﻲآورد)‪ .(4‬وي وﺿﻊ ﻧﺨﺴﺘﻴﻨﻲ‪ 1‬را‬
‫در ﻧﻈﺮ ﻣﻲﮔﻴﺮد ﻛﻪ در آن ﻃﺮﻓﻴﻦ )اﻓﺮاد آزاد و ﻋﺎﻗـﻞ( در ﭘـﺲ ﭘـﺮده ﺟﻬـﻞ‪ 2‬درﺑـﺎرة ﻣﻔﻬـﻮﻣﻲ از‬
‫ﻋﺪاﻟﺖ ﺗﻮاﻓﻖ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﺣﻘﻮق و ﺗﻜـﺎﻟﻴﻒ ﭘﺎﻳـﻪاي و ﻧﺤـﻮة ﺗﻘﺴـﻴﻢ ﻣﺰاﻳـﺎي اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ را ﺗﻌﻴـﻴﻦ‬
‫ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ )راﻟﺰ‪ .(5)(10 :1971 ،‬از ﻧﻈﺮ راﻟﺰ‪ ،‬ﻃﺮﻓﻴﻦ ﻗﺮارداد‪ ،‬در ﻧﻬﺎﻳﺖ ﺑﺮ ﺳـﺮ دو اﺻـﻞ ﺑـﺎ ﻫـﻢ ﺗﻮاﻓـﻖ‬
‫ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ :‬اﺻﻞ اول اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﺮ ﻓﺮد ﺑﺎﻳﺪ داراي ﺣﻖ آزادي ﺑﺮاﺑﺮ در وﺳﻴﻊﺗﺮﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎي آن ﺑﺎﺷﺪ‬
‫ﺑﻪ ﺷﺮط آنﻛﻪ ﺑﺎ آزادي ﻣﺸﺎﺑﻪ ﻫﻤﮕﺎن‪ ،‬ﻫﻤﺴﺎز ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﺻﻞ دوم ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﺎﺑﺮاﺑﺮيﻫـﺎي‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و اﻗﺘﺼﺎدي ﺑﻪ دو ﺷﺮط ﻣﺠﺎز ﻫﺴﺘﻨﺪ؛ ﻧﺨﺴﺖ اﻳﻦﻛﻪ ﻣﻨﺎﺻﺐ و ﻣﻘﺎمﻫﺎي واﺑﺴﺘﻪ ﺑـﻪ آﻧﻬـﺎ‬
‫ﺑﺮ روي ﻫﻤﮕﺎن ﺑﺎز ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬دوم اﻳﻦﻛﻪ ﻧﺎﺑﺮاﺑﺮيﻫـﺎ ﻣـﻲﺑﺎﻳﺴـﺖ ﺑـﺮاي ﻣﺤـﺮومﺗـﺮﻳﻦ اﻋﻀـﺎي ﺟﺎﻣﻌـﻪ‬
‫ﺑﻴﺶﺗﺮﻳﻦ ﺳﻮد را داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ )راﻟﺰ‪ .(84 :1385 ،‬اﺻﻞ اول را ﻣﻲﺗﻮان »اﺻﻞ آزادي«‪ ،‬ﺑﺨﺶ اول اﺻـﻞ‬
‫دوم را »اﺻﻞ ﻓﺮﺻﺖ ﺑﺮاﺑﺮ« و ﺑﺨﺶ دوم اﺻﻞ دوم را »اﺻـﻞ ﺗﻔـﺎوت« ﻧﺎﻣﻴـﺪ‪ .‬در ﻛـﻞ‪ ،‬اﻳـﻦ دو اﺻـﻞ‬
‫ﺑﺎزﮔﻮﻛﻨﻨﺪة ﻳﻚ ﻣﻔﻬﻮم ﻛﻠﻲ از ﻋﺪاﻟﺖ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺮ اﺳﺎس آن »ﻫﻤﻪ ﻣﻨﺎﻓﻊ اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ اوﻟﻴـﻪ ﻳﻌﻨـﻲ‬
‫آزادي‪ ،‬ﻓﺮﺻﺖ‪ ،‬درآﻣﺪ‪ ،‬ﺛﺮوت و ﻋﺰت ﻧﻔﺲ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﺗﺴﺎوي ﺗﻮزﻳﻊ ﺷﻮد‪ ،‬ﻣﮕﺮ آنﻛﻪ ﺗﻮزﻳﻊ ﻧـﺎﺑﺮاﺑﺮ ﻫـﺮ‬
‫ﻳﻚ از اﻳﻦ ﺧﻮاﺳﺘﻪﻫﺎ ﻳﺎ ﻫﻤﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻧﻔﻊ ﻛﻢﻧﺼﻴﺐﺗﺮﻳﻦ اﻓﺮاد ﺑﺎﺷﺪ« )ﻫﻤـﺎن‪ .(303 :‬ﺑـﻪ ﺑﻴـﺎن دﻳﮕـﺮ‪،‬‬
‫اﺻﻞ آزادي ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ ﻫﻤﻪ اﺳﺘﺤﻘﺎﻗﻲ ﺑﺮاﺑﺮ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ آزاديﻫﺎي ﭘﺎﻳﻪاي دارﻧﺪ‪ .‬راﻟـﺰ ﻣﻬـﻢﺗـﺮﻳﻦ اﻳـﻦ‬
‫آزاديﻫﺎي ﭘﺎﻳﻪاي را آزاديﻫﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ )ﺣﻖ رأي دادن و ﺣﻖ اﺷﺘﻐﺎل در ﻣﻨﺎﺻﺐ ﻋﻤﻮﻣﻲ(‪ ،‬آزادي‬
‫ﺑﻴﺎن و آزادي اﺟﺘﻤﺎﻋﺎت‪ ،‬آزادي وﺟﺪان و آزادي اﻧﺪﻳﺸﻪ و آزادي ﺷﺨﺼﻲ )ﺷﺎﻣﻞ آزادي از ﺳﺮﻛﻮب‬
‫رواﻧﻲ و ﺗﻌﺪي ﺟﺴﻤﺎﻧﻲ(‪ ،‬ﺣﻖ ﺗﻤﻠﻚ ﺷﺨﺼﻲ و آزادي از ﺑﺎزداﺷﺖ ﻳﺎ دﺳﺘﮕﻴﺮي ﺧﻮدﺳﺮاﻧﻪ ﻣﻲداﻧـﺪ‬
‫)راﻟﺰ‪ .(53 :1971 ،‬ﺑﺮ اﺳﺎس اﺻﻞ آزادي‪ ،‬اﻳﻦ آزاديﻫﺎي ﭘﺎﻳﻪاي ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﺑﻪ ﻃﻮر ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﻴﺎن ﻫﻤﺔ اﻓـﺮاد‬
‫ﺗﻮزﻳﻊ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮ اﺳﺎس اﺻﻞ ﺗﻔﺎوت‪ ،‬ﻧﻬﺎدﻫﺎي ﭘﺎﻳﻪاي ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺖ ﭼﻨﺎن ﺳﺎﻣﺎن ﻳﺎﺑﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻨﺎﻓﻊ‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ اوﻟﻴﻪ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺛﺮوت‪ ،‬ﻣﻘﺎم‪ ،‬ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و اﻗﺘﺪار ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺑﺮاﺑﺮ ﺗﻮزﻳـﻊ ﺷـﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻣﮕـﺮ‬
‫آنﻛﻪ ﺗﻮزﻳﻊ ﻧﺎﺑﺮاﺑﺮ اﻳﻦ ﻣﻨﺎﻓﻊ‪ ،‬ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﻣﺤﺮومﺗﺮﻳﻦ اﻓﺮاد ﺟﺎﻣﻌﻪ را ﺑﻬﺘﺮ ﺳﺎزد‪ .‬از اﻳـﻦ رو‪ ،‬ﻧـﺎﺑﺮاﺑﺮي‬
‫ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻣﺠﺎز اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﻔﻊ ﻣﺤﺮومﺗﺮﻳﻦ اﻗﺸـﺎر ﺟﺎﻣﻌـﻪ ﺑﺎﺷـﺪ )راﻟـﺰ‪ .(113 :1385 ،‬در ﻧﻬﺎﻳـﺖ‪ ،‬ﺑـﺮ‬
‫اﺳﺎس اﺻﻞ ﻓﺮﺻﺖ ﺑﺮاﺑﺮ‪ ،‬ﻫﻤﻪ اﻓﺮاد‪ ،‬ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ ﺷﺎﻳﺴﺘﮕﻲﻫﺎ و ﺗﻼشﻫﺎﻳﺸﺎن ﺑﺎﻳﺪ اﻣﻜﺎن دﺳﺖرﺳﻲ‬

‫‪1. Orginal Position‬‬

‫‪2. Veli of Ignorance‬‬
 ‫‪ / 110‬ﭘﮋوﻫﺶ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻧﻈﺮي‪ ،‬ﺷﻤﺎره ﻫﺸﺘﻢ ‪...‬‬

‫ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﻪ آﻣﻮزش و ﭘﺮوش و ﻣﻨﺎﺻﺐ و ﻣﺸﺎﻏﻞ اﻗﺘﺼﺎدي و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ )راﻟﺰ‪.(245 :1971 ،‬‬
‫ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ‪ ،‬از ﻧﻈﺮ راﻟﺰ در ﻳﻚ اﺟﺘﻤﺎع ﺑﺴﺎﻣﺎن‪ ،‬ﻳﻚ آﻣﻮزة ﺟﺎﻣﻊ ﻣﻌﻘﻮل ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻨﻴﺎن‬
‫وﺣﺪت اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻗﺮار ﮔﻴـﺮد و ﭘﺸـﺘﻴﺒﺎﻧﻲ ﻫﻤﮕـﺎﻧﻲ را ﺑـﻪ دﺳـﺖ آورد )ﺑـﺮ ﺧـﻼف ﻧﻈﺮﻳـﻪﭘـﺮدازان‬
‫ﻟﻴﺒﺮاﻟﻴﺴﻢ ﺟﺎﻣﻊ ﻛﻪ ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ ﭘﺎﻳﺪاري ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﺴﺘﻠﺰم ﺗﻮاﻓﻖ ﮔﺴﺘﺮده ﻣﻴﺎن ﺷﻬﺮوﻧﺪان ﺑـﺮ ﺳـﺮ ﻳـﻚ‬
‫آﻣﻮزة ﺟﺎﻣﻊ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ آﻣﻮزة ﺣﻘﻮق ﻃﺒﻴﻌﻲ ﻻك اﺳﺖ(‪ .‬از اﻳﻦ رو‪ ،‬ﻟﻴﺒﺮاﻟﻴﺴﻢ ﺳﻴﺎﺳﻲ اﺧـﺘﻼف ﻣﻴـﺎن‬
‫آﻣﻮزهﻫﺎي ﺟﺎﻣﻊ را ﺑﻪ رﺳﻤﻴﺖ ﻣﻲﺷﻨﺎﺳﺪ‪ .‬اﻛﻨﻮن اﻳﻦ ﭘﺮﺳﺶ ﻣﻄﺮح اﺳﺖ ﻛـﻪ راﻟـﺰ ﭼﻄـﻮر‪ ،‬ﺑـﺪون‬
‫ﺑﺮﻫﻢﺧﻮردن ﻧﻈﻢ و ﺛﺒﺎت اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ ،‬آزادي و ﺑﺮاﺑﺮي را ﺑﺎ ﻫﻢ ﺳﺎزش ﻣﻲدﻫﺪ‪.‬‬
‫راﻟﺰ‪ ،‬راه ﺣﻞ را در اﺟﻤﺎع ﻫﻤﭙﻮﺷﺎن‪ 1‬ﻣﻲداﻧﺪ )ﻫﻤﺎن‪ .(63 :‬اﻣﺎ اﺟﻤـﺎع ﻫﻤﭙﻮﺷـﺎن ﭼﻴﺴـﺖ؟ راﻟـﺰ‬
‫ﺑﺮاي ﺗﻮﺿﻴﺢ ﻣﻔﻬﻮم اﺟﻤﺎع ﻫﻤﭙﻮﺷﺎن اﺑﺘﺪا آن را از ﻣﻔﻬﻮم ﻣﺼﺎﻟﺤﺔ ﻣﻮﻗّﺖ‪ 2‬ﺟﺪا ﻣـﻲﺳـﺎزد‪ .‬راﻟـﺰ در‬
‫اﻳﻦ ﺑﺎره ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻟﻴﺒﺮال ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ از ﻃﺮﻳﻖ ﻣﺼﺎﻟﺤﺔ ﻣﻮﻗﺖ درﺑﺎرة ﻳﻚ ﻣﻔﻬـﻮم از ﻋـﺪاﻟﺖ ﺑـﻪ‬
‫ﺗﻮاﻓﻖ ﺑﺮﺳﺪ و ﺑﺪﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﭘﺎﻳﺪاري ﺧﻮد را ﺣﻔﻆ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﻛـﻪ اﺷﺨﺎﺻـﻲ را ﻣـﻲﺗـﻮان ﺗﺼـﻮر‬
‫ﻧﻤﻮد ﻛﻪ ﺑﻪ آﻣﻮزهﻫﺎي ﺟﺎﻣﻊ ﻣﻌﻘﻮل و ﻧﺎﺳﺎزﮔﺎر اﻋﺘﻘﺎد دارﻧﺪ و درﺑﺎرة ﻧﻈﻢ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻣﻮﺟـﻮد )درﺑـﺎرة‬
‫ﻣﻔﻬﻮم ﻋﺪاﻟﺖ( ﺑﺎ ﻫﻢ ﻣﺼﺎﻟﺤﻪ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﺼﺎﻟﺤﻪ )ﺳﺎزش( ﺑﺮ ﺳﺮ ﻣﻔﻬﻮم ﻋﺪاﻟﺖ ﺑﻪ دﻟﻴـﻞ ﺗـﻮازن‬
‫ﻗﺪرت و از اﻳﻦ رو‪ ،‬ﻣﻮﻗﺘﻲ اﺳﺖ؛ ﭼﺮا ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺤﺾ ﺑﺮ ﻫﻢ ﺧﻮردن ﻣﻮازﻧﻪ ﻗﻮا‪ ،‬اﻳﻦ ﻣﺼﺎﻟﺤﻪ ﻧﻴﺰ ﺧـﻮد‬
‫ﺑﻪ ﺧﻮد ﻟﻐﻮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﺑﻴﺎن دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻫﺮ ﻛﺲ در ﺑﺮآﻳﻨﺪ ﻧﻴﺮوﻫﺎ ﭼﻴﺮه ﮔﺮدد‪ ،‬آﻣﻮزه ﺟـﺎﻣﻊ ﺧـﻮد را‬
‫ﺑﺮ دﻳﮕﺮان ﺗﺤﻤﻴﻞ و آزادي دﻳﮕﺮان را ﭘﺎﻳﻤﺎل ﺧﻮاﻫﺪ ﻧﻤﻮد‪ .‬ﺑﺮ اﻳﻦ اﺳﺎس‪ ،‬اﻳﻦ ﻧﻈﻢ )ﻣﻮﺟـﻮد(‪ ،‬ﻧﻈـﻢ‬
‫ﻣﻄﻠﻮب و آرﻣﺎﻧﻲ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻫﻤﻪ اﺷﺨﺎص از ﺳﺮ رﺿﺎﻳﺖ ﻛﺎﻣﻞ‪ ،‬آن را ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬راﻟـﺰ‪ ،‬ﺳـﺎزش‬
‫ﻛﺎﺗﻮﻟﻴﻚﻫﺎ و ﭘﺮوﺗﺴﺘﺎنﻫﺎ در ﻗﺮن ﺷﺎﻧﺰدﻫﻢ ﻣﻴﻼدي را ﻧﻤﻮﻧﻪاي از ﻣﺼﺎﻟﺤﺔ ﻣﻮﻗﺖ ﻣـﻲداﻧـﺪ‪ .‬وي در‬
‫اﻳﻦ ﺑﺎره ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬در آن زﻣﺎن‪ ،‬ﻫﻢ ﻛﺎﺗﻮﻟﻴﻚﻫﺎ و ﻫﻢ ﭘﺮوﺗﺴﺘﺎنﻫﺎ ﻋﻘﻴﺪه داﺷﺘﻨﺪ ﻛﻪ وﻇﻴﻔﻪ ﺣـﺎﻛﻢ‬
‫دﻓﺎع از دﻳﻦ ﺣﻘﻴﻘﻲ‪ ،‬ﻣﻤﺎﻧﻌﺖ از ﺑﺪﻋﺖ و آﻣﻮزهﻫﺎي ﻧﺎدرﺳـﺖ اﺳـﺖ‪ .‬در اﻳـﻦ ﻣـﻮرد ﭘـﺬﻳﺮش اﺻـﻞ‬
‫رواداري ﺻﺮﻓﺎً ﻳﻚ ﻣﺼﺎﻟﺤﺔ ﻣﻮﻗﺖ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﻛﻪ در ﺻﻮرت ﺗﻔﻮق ﻫﺮ ﻳـﻚ از اﻳـﻦ دو ﻣـﺬﻫﺐ‪،‬‬
‫اﺻﻞ رواداري دﻳﮕﺮ رﻋﺎﻳﺖ ﻧﻤﻲﺷﺪ‪ .‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ آﻧﭽﻪ ﺑﺮاي اﺟﻤﺎع ﻫﻤﭙﻮﺷﺎن اﻫﻤﻴﺖ دارد؛ ﺛﺒﺎت ﺑـﺎ‬
‫ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺗﻮزﻳﻊ ﻗﺪرت اﺳﺖ‪ :‬اﻳﻦ اﻣﺮ ﻣﺴﺘﻠﺰم آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﻬﺮوﻧﺪان ﻓﺎرغ از ﻗﺪرت ﺳﻴﺎﺳـﻲ آﻣـﻮزة‬
‫ﺟﺎﻣﻊ ﺧﻮد‪ ،‬اﻳﻦ ﺑﺮداﺷﺖ ﺳﻴﺎﺳﻲ را ﺗﺄﻳﻴﺪ ﻛﻨﻨﺪ« )ﻫﻤﺎن‪.(148 :‬‬
‫ﺑﻪ ﻫﺮ ﺣﺎل‪ ،‬از ﻧﻈﺮ راﻟﺰ ﻣﺼﺎﻟﺤﻪ ﻣﻮﻗﺖ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﻏﻠﻂ ﺳﻴﺎﺳﻲ اﺳﺖ‪ .‬زﻳﺮا‪ ،‬ﻣﺼﺎﻟﺤﺔ ﻣﻮﻗـﺖ ﻳـﻚ‬
‫ﺳﺎزش ﻋﻤﻠﻲ ﻣﻴﺎن ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻣﺸﻬﻮد و ﻣﻮﺟﻮد )ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑـﺮ ﺗـﻮازن ﻓﻌﻠـﻲ ﻗـﺪرت ﺳﻴﺎﺳـﻲ( اﺳـﺖ و در‬
‫ﺻﻮرت ﺗﻔّﻮق ﻳﻚ آﻣﻮزة ﺟﺎﻣﻊ‪ ،‬دﻳﮕﺮ آﻣﻮزهﻫﺎ ﺳﺮﻛﻮب ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎ‪ ،‬ﻣﺼـﺎﻟﺤﺔ ﻣﻮﻗـﺖ ﺗـﺎ‬

‫‪1. Overlapping Consensus‬‬

‫‪2. Modus vivendi‬‬
‫ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻋﺪاﻟﺖ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺟﺎن راﻟﺰ‪111 / ... :‬‬

‫زﻣﺎﻧﻲ ﭘﺎﻳﺪار اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻮازن ﻗﺪرت ﻣﻴﺎن آﻣﻮزهﻫﺎي ﺟﺎﻣﻊ ﺑﺮ ﻫﻢ ﻧﺨﻮرده ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در واﻗﻊ‪ ،‬ﺑـﻪ ﻣﺤـﺾ‬
‫ﺑﺮ ﻫﻢ ﺧﻮردن ﺗﻮازن ﻗﺪرت‪ ،‬ﻣﺼﺎﻟﺤﺔ ﻣﻮﻗﺖ ﻣﻲﺷﻜﻨﺪ )ﻫﻤﺎن‪.(491 :‬‬
‫ﺑﺮ اﻳﻦ اﺳﺎس‪ ،‬راﻟﺰ ﻧﻮع دﻳﮕﺮي از ﻧﻈﻢ ﺳﻴﺎﺳﻲـ ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ ﻋﺪاﻟﺖ ﺳﻴﺎﺳﻲـ را ﺟﺴﺖوﺟﻮ ﻣﻲﻛﻨﺪ‬
‫ﻛﻪ ﺑﺮ رﺿﺎﻳﺖ ﻛﺎﻣﻞ ﺷﻬﺮوﻧﺪان ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬وي آن را اﺟﻤﺎع ﻫﻤﭙﻮﺷﺎن ﻣﻲﻧﺎﻣﺪ‪ .‬ﺑﺮ اﺳـﺎس اﺟﻤـﺎع‬
‫ﻫﻤﭙﻮﺷﺎن‪ ،‬ﺷﻬﺮوﻧﺪان از درون آﻣﻮزهﻫﺎي ﺟﺎﻣﻊ ﺧﻮد ﻣﻔﻬـﻮم ﻋـﺪاﻟﺖ را ﺗﺼـﺪﻳﻖ ﻣـﻲﻛﻨﻨـﺪ )ﻫﻤـﺎن‪:‬‬
‫‪ .(134‬ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﻛﻪ وﻗﺘﻲ اﺟﻤﺎع ﻫﻤﭙﻮﺷﺎن ﺷﻜﻞ ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬ﻫﺮ ﺷﻬﺮوﻧﺪ ﻣﻔﻬﻮم ﻋﺪاﻟﺖ ﺳﻴﺎﺳﻲ را‪ ،‬ﻛﻪ‬
‫ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎي ﭘﺎﻳﻪاي اﺟﺘﻤﺎع ﺑﺮ آن ﺑﻨﺎ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﺗﺠﻠﻲ درﺳﺖ آﻣﻮزة ﺟﺎﻣﻊ ﺧـﻮد در ﻗﻠﻤـﺮو ﺳﻴﺎﺳـﻲ‬
‫ﻣﻲداﻧﺪ‪ .‬از اﻳﻦ رو‪ ،‬اﺟﻤﺎع ﻫﻤﭙﻮﺷﺎن ﺻﺮﻓﺎً اﺟﻤﺎﻋﻲ ﺑﺮاي ﭘﺬﻳﺮش ﺑﺮﺧـﻲ ﻣﺮﺟﻌﻴـﺖﻫـﺎ ﻳـﺎ اﺟﻤـﺎﻋﻲ‬
‫ﺑﺮاي ﺗﺒﻌﻴﺖ از ﺑﺮﺧﻲ ﺗﺮﺗﻴﺐﻫﺎي ﻧﻬﺎدي ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ ﻫﻤﮕﺮاﻳﻲ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺷﺨﺼﻲ ﻳﺎ ﮔﺮوﻫﻲ ﻧﻴﺴﺖ؛ ﺑﻠﻜـﻪ‬
‫ﻫﻤﻪ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﻔﻬﻮم ﻋﺪاﻟﺖ ﺳﻴﺎﺳﻲ را ﻗﺒﻮل ﻣـﻲﻛﻨﻨـﺪ‪ ،‬از درون آﻣـﻮزهﻫـﺎي ﺟـﺎﻣﻊ ﺧـﻮد آن را‬
‫ﻣﻲﭘﺬﻳﺮﻧﺪ )ﻫﻤﺎن‪ .(147 :‬اﻛﻨﻮن اﻳﻦ ﭘﺮﺳﺶ ﻣﻄﺮح اﺳﺖ ﻛـﻪ ﻟﻴﺒﺮاﻟﻴﺴـﻢ ﺳﻴﺎﺳـﻲ‪ ،‬ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان ﺑﺴـﺘﺮ‬
‫اﺟﻤﺎع ﻫﻤﭙﻮﺷﺎن‪ ،‬ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺗﺤﻘﻖ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪.‬‬
‫راﻟﺰ‪ ،‬ﭘﺲ از ﻣﺸﺨﺺ ﻧﻤﻮدن ﺗﻔﺎوتﻫﺎي اﺟﻤﺎع ﻫﻤﭙﻮﺷﺎن از ﻣﺼـﺎﻟﺤﻪ ﻣﻮﻗـﺖ‪ ،‬ﺑـﻪ اﻳـﻦ ﭘﺮﺳـﺶ‬
‫ﻣﻲﭘﺮدازد ﻛﻪ ﻟﻴﺒﺮاﻟﻴﺴﻢ ﺳﻴﺎﺳﻲ‪ ،‬ﻛﻪ ﺑﺴﺘﺮ ﺷﻜﻞﮔﻴـﺮي اﺟﻤـﺎع ﻫﻤﭙﻮﺷـﺎن اﺳـﺖ‪ ،‬ﭼﮕﻮﻧـﻪ ﻣﻤﻜـﻦ‬
‫ﻣﻲﺷﻮد؟ ﺑﻪ ﺑﻴﺎن دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﭼﮕﻮﻧﻪ ارزشﻫﺎي ﺧﺎص ﺣﻮزه ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺑﺮ ارزشﻫﺎي دﻳﮕـﺮ ﺣـﻮزهﻫـﺎـ ﻛـﻪ‬
‫ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﺎ ارزشﻫﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺗﻌﺎرض داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪـ ﺑﺮﺗﺮي ﻣﻲﻳﺎﺑﻨﺪ؟ ﭘﺎﺳﺦ راﻟﺰ ﺑﻪ اﻳﻦ ﭘﺮﺳـﺶ‬
‫دو ﺑﺨﺶ دارد‪ .‬ﺑﺨﺶ اول اﻳﻦﻛـﻪ ارزشﻫـﺎي ﺳﻴﺎﺳـﻲ ارزشﻫـﺎي اﺳﺎﺳـﻲ ﻫﺴـﺘﻨﺪ‪ .‬از ﻫﻤـﻴﻦ رو‪،‬‬
‫ﻧﻤﻲﺗﻮان ﺑﻪ ﺳﺎدﮔﻲ آﻧﻬﺎ را ﻧﺎدﻳﺪه ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﺑﻴﺎن دﻳﮕﺮ‪ ،‬اﻳﻦ ارزشﻫﺎ ﺑـﺮ ﭼـﺎرﭼﻮب اﺻـﻠﻲ زﻧـﺪﮔﻲ‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ اﺳﺎﺳﻲ ﻣﺸﺎرﻛﺖ ﺳﻴﺎﺳـﻲ و اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ در ﻋـﺪاﻟﺖ ﺑـﻪ ﻣﺜﺎﺑـﻪ‬
‫اﻧﺼﺎف را ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ارزشﻫﺎ‪ ،‬اﺻـﻮل ﻋـﺪاﻟﺖ در ﺳـﺎﺧﺘﺎرﻫﺎي زﻳـﺮﻳﻦ اﺟﺘﻤـﺎع‪ ،‬از ﺟﻤﻠـﻪ‬
‫آزاديﻫﺎي ﻣﺪﻧﻲ و ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺑﺮاﺑﺮ‪ ،‬ﺑﺮاﺑﺮي ﻣﻨﺼﻔﺎﻧﺔ ﻓﺮﺻﺖﻫﺎ و ﻣﺒﺎﻧﻲ اﺣﺘﺮام ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ ﺑـﻴﻦ‬
‫ﺷﻬﺮوﻧﺪان را ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻲﺳﺎزﻧﺪ‪ .‬ﺑﺨﺶ دوم ﭘﺎﺳﺦ راﻟﺰ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﺎرﻳﺦ‪ ،‬ﻣﺬﻫﺐ و ﻓﻠﺴـﻔﻪ ﻧﺸـﺎن‬
‫داده اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻤﻮاره ﺑﺮﺧﻲ راهﻫﺎي ﻣﻌﻘﻮل ﺳﻴﺎﺳﻲ وﺟﻮد دارد ﻛﻪ از ﻃﺮﻳﻖ آﻧﻬﺎ ﻣـﻲﺗـﻮان ﮔﺴـﺘﺮة‬
‫وﺳﻴﻊ ارزشﻫﺎي ﻣﺘﻌﺎرض را ﺑﺎ ﻫﻢ ﺳﺎزش داد )ﻫﻤﺎن‪ .(139 :‬ﺑﻪ ﺑﻴﺎن دﻳﮕﺮ‪ ،‬راﻟﺰ ﺑﺮ اﻳﻦ اﻋﺘﻘـﺎد اﺳـﺖ‬
‫ﻛﻪ ﺷﻬﺮوﻧﺪان داراي دو ﻧﻮع دﻳﺪﮔﺎه ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ :‬ﻳﻚ دﻳـﺪﮔﺎه ﺟـﺎﻣﻊ و ﻳـﻚ دﻳـﺪﮔﺎه ﺳﻴﺎﺳـﻲ‪ .‬اﻳـﻦ دو‬
‫ﺑﺨﺶ در ﻋﻴﻦ ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﻫﻢ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺟﺪا ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬راﻟﺰ ﭘﻴﺸـﻨﻬﺎد ﻣـﻲﻛﻨـﺪ ﻛـﻪ در ﺟﻮاﻣـﻊ ﻟﻴﺒـﺮال‪،‬‬
‫دﻳﺪﮔﺎه ﺳﻴﺎﺳﻲ‪ ،‬و ﻧﻪ ﺟﺎﻣﻊ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﭘﺎﻳﻪ و اﺳﺎس ﺣﻘﺎﻧﻴﺖ ﻳﻌﻨﻲ ﻋـﺪاﻟﺖ ﺳﻴﺎﺳـﻲ ﺣﺎﺻـﻞ از‬
‫اﺟﻤﺎع ﻫﻤﭙﻮﺷﺎن ﻗﺮار ﮔﻴﺮد‪.‬‬
‫اﻛﻨﻮن اﻳﻦ ﭘﺮﺳﺶ ﻣﻄﺮح اﺳﺖ ﻛﻪ ﻋﺪاﻟﺖ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺣﺎﺻـﻞ از اﺟﻤـﺎع ﻫﻤﭙﻮﺷـﺎن ﭼﮕﻮﻧـﻪ ﺛﺒـﺎت‬
‫ﺧﻮد را ﺣﻔﻆ ﻣﻲﻛﻨﺪ؟ اﻳﻦ ﭘﺮﺳﺶ را ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪ دو ﭘﺮﺳﺶ ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﻪ ﻫﻢ ﺗﻘﺴـﻴﻢ ﻧﻤـﻮد‪ .1 :‬ﻣـﺮدم‬
 ‫‪ / 112‬ﭘﮋوﻫﺶ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻧﻈﺮي‪ ،‬ﺷﻤﺎره ﻫﺸﺘﻢ ‪...‬‬

‫ﭼﮕﻮﻧﻪ آزاداﻧﻪ ﻣﻔﻬﻮم ﻋﺪاﻟﺖ ﺳﻴﺎﺳﻲ را اﻧﺘﺨﺎب ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ؟ ‪ .2‬آﻳﺎ ﻣﻔﻬﻮم ﻋـﺪاﻟﺖ ﺳﻴﺎﺳـﻲ ﻣـﻲﺗﻮاﻧـﺪ‬
‫ﻛــﺎﻧﻮن ﻳــﻚ اﺟﻤــﺎع ﻫﻤﭙﻮﺷــﺎن ﻗــﺮار ﮔﻴــﺮد؟ راﻟــﺰ ﭘﺎﺳــﺦ ﭘﺮﺳــﺶ اول را در روانﺷﻨﺎﺳــﻲ اﺧــﻼق‬
‫ﺷﻬﺮوﻧﺪان‪ ،‬ﺟﺴﺖوﺟﻮ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬از ﻧﻈﺮ وي اﻧﮕﻴﺰة ﺷﻬﺮوﻧﺪان ﺑﺮاي ﺑﻪ دﺳـﺖ آوردن ﻧﺘـﺎﻳﺞ ﻣﻨﺎﺳـﺐ‬
‫ﺗﺤﺖ ﻧﻬﺎدﻫﺎي ﻋﺎدﻻﻧﻪ ﺑﺨﺸﻲ از ﺛﺒﺎت را ﺗﻀﻤﻴﻦ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬راﻟﺰ‪ ،‬ﭘﺎﺳﺦ ﭘﺮﺳﺶ دوم را در ﺧـﻮد اﻳـﺪة‬
‫اﺟﻤﺎع ﻫﻤﭙﻮﺷﺎن ﻣﻲﺟﻮﻳﺪ‪ .‬او ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ اﻳﺪة ﺛﺒﺎت ﺑﻪ دو روش ﻣﺘﻤﺎﻳﺰ ﻣـﻲﺗﻮاﻧـﺪ ﺑـﺎ ﻣﻔﻬـﻮم ﻋـﺪاﻟﺖ‬
‫ﺳﻴﺎﺳﻲ ارﺗﺒﺎط ﺑﺮﻗﺮار ﻛﻨﺪ‪ .1 :‬وﻗﺘﻲ ﺛﺒﺎت ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ ﻗﻀﻴﺔ ﻋﻤﻠـﻲ ﺻـﺮف دﻳـﺪه ﺷـﻮد‪ .‬در اﻳـﻦ‬
‫وﺿﻌﻴﺖ‪ ،‬دو ﺣﺎﻟﺖ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﭘﻴﺶ ﺑﻴﺎﻳﺪ‪ :‬اﻟـﻒ( آن ﻣﻔﻬـﻮم ﺳﻴﺎﺳـﻲ ﻛـﻪ ﺧـﻮد را درﺳـﺖ و ﺑـﻪﺣـﻖ‬
‫ﻣﻲداﻧﺪ‪ ،‬دﻳﮕﺮ ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ را ﺑﺎ ﺧﻮد ﻫﻤﺮاه ﻛﻨﺪ )ﻣﺘﻘﺎﻋﺪ ﻛﻨﺪ( و ﺑﺪﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺛﺒـﺎت ﺣﻔـﻆ ﺷـﻮد‪ .‬ب( آن‬
‫ﻣﻔﻬﻮم ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻛﻪ ﺧﻮد را درﺳﺖ و ﺑﻪﺣﻖ ﻣﻲداﻧﺪ‪ ،‬دﻳﮕﺮ ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ را ﺷﻜﺴﺖ دﻫﺪ‪ .2 .‬وﻗﺘﻲ ﺛﺒﺎت ﺑﻪ‬
‫ﻋﻨﻮان ﻳﻚ ﻗﻀﻴﺔ ﺳﻴﺎﺳﻲ دﻳﺪه ﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﻫﻤﺎن راه ﺣﻞ ﻟﻴﺒﺮاﻟﻴﺴﻢ ﺳﻴﺎﺳﻲ اﺳﺖ‪ .‬در واﻗـﻊ‪ ،‬راﻟـﺰ در‬
‫ﻟﻴﺒﺮاﻟﻴﺴﻢ ﺳﻴﺎﺳﻲ‪ ،‬ﻗﺪرت ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺷﻬﺮوﻧﺪان ﺑﺮاﺑﺮ را ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﻳﻚ ﻫﻴﺌـﺖ ﻣﺘﺸـﻜﻞ )ﻫﻤﺎﻧﻨـﺪ ﺑـﺪن‬
‫اﻧﺴﺎن( در ﻧﻈﺮ ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .‬از اﻳﻦ رو‪ ،‬ﻣﺎﻫﻴﺖ ﺗﻤﺎﻣﻲ آﻣﻮزهﻫﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻣﻌﻘﻮل را ﺣﻔﻆ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ‬
‫ﻣﻌﻨﺎ راﻟﺰ ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ ﻛﻪ اﮔﺮ ﻋﺪاﻟﺖ ﺑـﻪ ﻣﺜﺎﺑـﻪ اﻧﺼـﺎف )ﻣﻔﻬـﻮم ﻋـﺪاﻟﺖ ﺳﻴﺎﺳـﻲ( ﻧﺘﻮاﻧـﺪ ﺣﻤﺎﻳـﺖ‬
‫ﺷﻬﺮوﻧﺪان ﻋﻘﻼﻧﻲ و ﻣﻌﻘﻮل را ﺑﻪ دﺳﺖ آورد‪ ،‬ﻫﺮﮔﺰ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻟﻴﺒﺮال ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﺑﻴﺎن دﻳﮕـﺮ‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨـﮓ‬
‫ﻟﻴﺒﺮال ﺧﻮد ﻣﺸﻮ‪‬ق آﻣﻮزهﻫﺎي ﻣﻌﻘﻮل اﺳﺖ )ﻫﻤﺎن‪.(142 :‬‬
‫ﺧﻼﺻﻪ اﻳﻦﻛﻪ راﻟﺰ ﻣﻔﻬﻮم ﻋﺪاﻟﺖ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺣﺎﺻﻞ از اﺟﻤﺎع ﻫﻤﭙﻮﺷـﺎن را ﺑـﻪ اﻳـﻦ دﻟﻴـﻞ ﭘﺎﻳـﺪار‬
‫ﻣﻲداﻧﺪ ﻛﻪ آﻣﻮزهﻫﺎي ﺟﺎﻣﻊ ﺷﻬﺮوﻧﺪان از آن ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻋﺪاﻟﺖ‪ ،‬ﺑـﺮاي ﺷـﻬﺮوﻧﺪان داراي‬
‫ارزش ﻓﻲ ﻧﻔﺴﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﺑﺎ ﺑﺮﻫﻢ ﺧﻮردن ﺗﻮازن ﻗﺪرت در اﺟﺘﻤـﺎع‪ ،‬از ﺑـﻴﻦ ﻧﻤـﻲرود‪ .‬ﺑـﺪﻳﻦ‬
‫ﻣﻌﻨﺎ ﻛﻪ اﮔﺮ آﻣﻮزة ﺟﺎﻣﻊ ﺷﻬﺮوﻧﺪان ﻗﺪرت ﺳﻴﺎﺳﻲ را ﺑﻪ دﺳﺖ ﮔﻴﺮد‪ ،‬آﻧﻬﺎ ﻣﻔﻬﻮم ﻋـﺪاﻟﺖ ﺣﺎﺻـﻞ از‬
‫اﺟﻤﺎع ﻫﻤﭙﻮﺷﺎن را رﻫﺎ ﻧﺨﻮاﻫﻨﺪ ﻛﺮد‪ .‬ﻧﺘﻴﺠﻪ اﻳﻦﻛﻪ ﺷﻬﺮوﻧﺪان آزاد و ﺑﺮاﺑﺮ‪ ،‬ﻧﻈﻢ اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ ﺣﺎﺻـﻞ‬
‫از ﻋﺪاﻟﺖ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ اﺟﻤﺎع ﻫﻤﭙﻮﺷﺎن را ﺣﻔﻆ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﻛﺮد )ﻫﻤﺎن‪.(143 :‬‬
‫اﻛﻨﻮن اﻳﻦ ﭘﺮﺳﺶ ﻣﻄﺮح اﺳﺖ ﻛﻪ اﺟﻤﺎع ﻫﻤﭙﻮﺷﺎن راﻟﺰ داراي ﭼﻪ وﻳﮋﮔﻲﻫﺎﻳﻲ اﺳﺖ؟ در واﻗﻊ‪،‬‬
‫ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ وﻳﮋﮔﻲ اﺟﻤﺎع ﻫﻤﭙﻮﺷﺎن اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺣﻮل ﭘﻠﻮراﻟﻴﺴﻢ ﻣﻌﻘﻮل )ﺗﻌـﺪد آﻣـﻮزهﻫـﺎي ﺟـﺎﻣﻊ‬
‫ﻣﻌﻘﻮل( ﺷﻜﻞ ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .‬در اﻳﻦ ﺑﺎره راﻟﺰ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﭘﻠﻮراﻟﻴﺴـﻢ ﻣﻌﻘـﻮل ﺷـﺮاﻳﻄﻲ ﻧﺎﺧﻮﺷـﺎﻳﻨﺪ ﺑـﺮاي‬
‫زﻧﺪﮔﻲ اﻧﺴﺎنﻫﺎ ﻧﻴﺴﺖ ﺑﻠﻜﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ اﻋﻤﺎل آزاداﻧﻪ ﺧﺮد اﻧﺴﺎﻧﻲ ﺗﺤﺖ ﺷﺮاﻳﻂ آزاد اﺳﺖ« )ﻫﻤـﺎن‪.(144 :‬‬
‫دوﻣﻴﻦ وﻳﮋﮔﻲ اﺟﻤﺎع ﻫﻤﭙﻮﺷﺎن اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ اﺟﻤﺎع ﭘﺪﻳﺪهاي ﺳﻴﺎﺳﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻌﻨـﺎ ﻛـﻪ از‬
‫آﻣﻮزهﻫﺎي اﺧﻼﻗﻲ‪ ،‬ﻓﻠﺴﻔﻲ و ﻣﺬﻫﺒﻲ ﺷﻬﺮوﻧﺪان ﻣﺴـﺘﻘﻞ اﺳـﺖ‪ .‬اﻟﺒﺘـﻪ آﻣـﻮزهﻫـﺎي ﺟـﺎﻣﻊ ﻣﻌﻘـﻮل‬
‫ﺷﻬﺮوﻧﺪان ﻫﻢ ارزشﻫﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ و ﻫﻢ ارزشﻫﺎي ﻏﻴﺮﺳﻴﺎﺳـﻲ دارد؛ اﻣـﺎ اﺟﻤـﺎع ﻫﻤﭙﻮﺷـﺎن ﺻـﺮﻓﺎً‬
‫ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﻨﻄﻘﻲ ارزشﻫﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ آﻣﻮزهﻫﺎي ﺟﺎﻣﻊ اﺳﺖ )ﻫﻤﺎن‪.(155 :‬‬
‫ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻋﺪاﻟﺖ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺟﺎن راﻟﺰ‪113 / ... :‬‬

‫اﻛﻨﻮن اﻳﻦ ﭘﺮﺳﺶ ﻣﻄﺮح اﺳﺖ ﻛﻪ اﺟﻤﺎع ﻫﻤﭙﻮﺷﺎن ﺑﺮاي ﺷﻜﻞﮔﻴﺮي از ﭼﻪ ﻣﺮاﺣﻠﻲ ﻣﻲﮔﺬرد؟‬
‫ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ اﺟﻤﺎع ﻫﻤﭙﻮﺷﺎن داراي دو ﻣﺮﺣﻠﻪ اﺳﺖ‪ :‬ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﻲ )اﺟﻤﺎع ﻧﻬﺎدي( و ﻣﺮﺣﻠـﻪ‬
‫ﻧﻬﺎﻳﻲ )اﺟﻤﺎع ﻫﻤﭙﻮﺷﺎن(‪.‬‬
‫اﻟﻒ( اﺟﻤﺎع ﻧﻬﺎدي‪ :‬در اﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻧﻬﺎدﻫﺎي ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ‪ ،‬ﺑﺮاي ﺗﻌﺪﻳﻞ رﻗﺎﺑﺖ ﺳﻴﺎﺳـﻲ درون اﺟﺘﻤـﺎع‬
‫روﻳﻪﻫﺎي اﻧﺘﺨﺎﺑﺎﺗﻲ دﻣﻮﻛﺮاﺗﻴﻚ اﻳﺠﺎد ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ اﺟﻤﺎع ﻧﻬﺎدي‪ ،‬ﻧﻪ ﮔﺴﺘﺮده و ﻧـﻪ ﻋﻤﻴـﻖ )ﺑﻠﻜـﻪ‬
‫ﻛﺎﻣﻼً ﻧﺤﻴﻒ( اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﻛﻪ اﺟﻤﺎع ﻧﻬﺎدي‪ ،‬ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎي اﺳﺎﺳﻲ اﺟﺘﻤـﺎع را در ﺑﺮﻧﻤـﻲﮔﻴـﺮد و‬
‫ﺻﺮﻓﺎً روﻳ‪‬ﻪﻫﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺣﻜﻮﻣﺖ دﻣﻮﻛﺮاﺗﻴﻚ را ﺷﺎﻣﻞ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اﻛﻨﻮن اﻳﻦ ﭘﺮﺳﺶ ﻣﻄﺮح اﺳـﺖ ﻛـﻪ‬
‫اﺟﻤﺎع ﻧﻬﺎدي ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﻲآﻳﺪ؟ ﭘﺎﺳﺦ راﻟﺰ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺷﻜﻞﮔﻴﺮي اﺟﻤﺎع ﻧﻬﺎدي اﺑﺘﺪا‬
‫ﺷﻬﺮوﻧﺪان اﺻﻮل آزاد ﻋﺪاﻟﺖ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ ﻣﺪل ﻣﺼﺎﻟﺤﻪ ﻣﻮﻗﺖ ﺻﺮف ﻣـﻲﭘﺬﻳﺮﻧـﺪ‪ .‬اﻳـﻦ اﺻـﻮل‪،‬‬
‫ﺣﻘﻮق و آزاديﻫﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ اﺳﺎﺳﻲ را ﺗﻀﻤﻴﻦ و روﻳ‪‬ﻪﻫﺎي دﻣﻮﻛﺮاﺗﻴﻚ ﺑﺮاي ﺗﻌﺪﻳﻞ رﻗﺎﺑﺖ ﺳﻴﺎﺳـﻲ‬
‫و رﻓﺘﺎر اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ اﻳﺠﺎد ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ اﺻﻮل آزاد ﻋﺪاﻟﺖ‪ ،‬ﻧﻬﺎدﻫﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ اﺳﺎﺳﻲ را ﺳﺎﻣﺎن‬
‫دادﻧﺪ‪ ،‬ﺳﻪ ﺷﺮط ﻻزم ﺑﺮاي اﺟﻤﺎع ﻧﻬﺎدي‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﭘﻠﻮراﻟﻴﺴﻢ ﻣﻌﻘﻮل‪ ،‬ﺧﺮد ﻋﻤﻮﻣﻲ و ﻣﺸﺎرﻛﺖ آزاداﻧـﻪ‬
‫ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺣﺎﺻﻞ ﻣﻲﺷﻮد )ﻫﻤﺎن‪163 :‬ـ ‪.(159‬‬
‫در واﻗﻊ‪ ،‬راﻟﺰ ﺑﺮاي ﺗﻮﺟﻴﻪ ﺷﻜﻞﮔﻴﺮي اﺟﻤﺎع ﻧﻬـﺎدي از روانﺷﻨﺎﺳـﻲ اﺧـﻼق ﺷـﻬﺮوﻧﺪان ﺑﻬـﺮه‬
‫ﻣﻲﺑﺮد‪ .‬او ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ ﻛﻪ‪ .1 :‬ﺷﻬﺮوﻧﺪان داراي ﻇﺮﻓﻴﺖ ﻻزم ﺑﺮاي ﭘﺬﻳﺮش اﺻـﻮل ﻋـﺪاﻟﺖ ﺳﻴﺎﺳـﻲ‬
‫ﻣﻌﻘﻮل ﻫﺴﺘﻨﺪ؛ از اﻳﻦ رو‪ ،‬ﺑﻪ اﻳﻦ اﺻﻮل ﻣﻴﻞ ﭘﻴﺪا ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .2 .‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺷـﻬﺮوﻧﺪان ﺑـﺎور داﺷـﺘﻪ‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ روﻳﻪﻫﺎ و ﻧﻬﺎدﻫﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻋﺎدﻻﻧﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ از اﻳﻦ روﻳﻪﻫﺎ و ﻧﻬﺎدﻫﺎ اﻃﺎﻋﺖ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ؛ اﻟﺒﺘـﻪ ﺑـﻪ‬
‫ﺷﺮط اﻳﻦﻛﻪ ﻣﻄﻤﺌﻦ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬دﻳﮕﺮان ﻧﻴﺰ ﭼﻨـﻴﻦ رﻓﺘـﺎر ﻣـﻲﻛﻨﻨـﺪ‪ .3 .‬اﮔـﺮ دﻳﮕـﺮ ﺷـﻬﺮوﻧﺪان ﻧﻴـﺰ‪،‬‬
‫وﻇﺎﻳﻔﺸﺎن را اﻧﺠﺎم دﻫﻨﺪ‪ ،‬اﻋﺘﻤﺎد ﻣﻴﺎن ﺷﻬﺮوﻧﺪان اﻓـﺰاﻳﺶ ﻣـﻲﻳﺎﺑـﺪ‪ .4 .‬اﻳـﻦ اﻋﺘﻤـﺎد و اﻃﻤﻴﻨـﺎن‪،‬‬
‫ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺒﺎت را ﺗﻀﻤﻴﻦ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬در واﻗﻊ اﻋﺘﻤﺎد و اﻃﻤﻴﻨﺎن‪ ،‬ﻫﻢ ﻧﻬﺎدﻫـﺎي اﺳﺎﺳـﻲ و ﻫـﻢ‬
‫ﻣﻨﺎﻓﻊ اﺳﺎﺳﻲ را ﺗﺤﻜﻴﻢ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .5 .‬ﺳـﺮاﻧﺠﺎم اﻳـﻦﻛـﻪ ﺷـﻬﺮوﻧﺪان ﺑـﺎ ﭘـﺬﻳﺮش آزاداﻧـﺔ روﻳ‪‬ـﻪﻫـﺎي‬
‫دﻣﻮﻛﺮاﺗﻴﻚ و ﻧﻬﺎدﻫﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻛﻪ ﺣﺎﺻﻞ ﺧﺮد ﻋﻤﻮﻣﻲ اﺳﺖ آزاداﻧﻪ در آﻧﻬـﺎ ﻣﺸـﺎرﻛﺖ ﻣـﻲﻛﻨﻨـﺪ‬
‫)ﻫﻤﺎن‪.(163 :‬‬
‫ﺧﻼﺻﻪ اﻳﻦﻛﻪ‪ ،‬ﺑﺮاي اﻳﺠﺎد اﺟﻤﺎع ﻧﻬﺎدي‪ ،‬اﺑﺘﺪا اﺻﻮل آزاد ﻋﺪاﻟﺖ ﺑﺎ اﻛﺮاه ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ ﻣﺼﺎﻟﺤﺔ‬
‫ﻣﻮﻗﺖ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ و ﺳﭙﺲ اﻳﻦ اﺟﻤﺎع ﻧﻬﺎدي ﻧﻴﻢﺑﻨﺪ‪ ،‬آﻣﻮزهﻫﺎي ﺟـﺎﻣﻊ ﺷـﻬﺮوﻧﺪان را ﭼﻨـﺎن‬
‫ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﭘﺎﻳﻪﻫﺎي ﻳﻚ ﻧﻬﺎد آزاد را ﺑﭙﺬﻳﺮﻧـﺪ‪ .‬ﺑـﻪ ﺑﻴـﺎن دﻳﮕـﺮ‪ ،‬در اﻳـﻦ ﻣﺮﺣﻠـﻪ‪ ،‬اﺟﺘﻤـﺎع از‬
‫ﭘﻠﻮراﻟﻴﺴﻢ ﺑﻪ ﺳﻮي ﭘﻠﻮراﻟﻴﺴﻢ ﻣﻌﻘﻮل ﺣﺮﻛﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﺑﺪﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ اﺟﻤﺎع ﻧﻬـﺎدي ﺷـﻜﻞ ﻣـﻲﮔﻴـﺮد‬
‫)ﻫﻤﺎن‪.(164 :‬‬
‫ب( اﺟﻤﺎع ﻫﻤﭙﻮﺷﺎن‪ :‬ﺑﺮاي ﮔﺬر از اﺟﻤﺎع ﻧﻬﺎدي ﺑﻪ ﺳﻮي اﺟﻤﺎع ﻫﻤﭙﻮﺷﺎن ﺑﺎﻳﺪ ﻋﻤﻖ و ﮔﺴـﺘﺮة‬
‫اﺟﻤﺎع ﻧﻬﺎدي ﺑﻴﺶﺗﺮ ﮔﺮدد‪ .‬در واﻗﻊ‪ ،‬ﻳﻚ اﺟﻤﺎع ﻧﻬﺎدي ﻋﻤﻴـﻖ ﻣﺴـﺘﻠﺰم اﻳـﻦ اﺳـﺖ ﻛـﻪ اﺻـﻮل و‬
 ‫‪ / 114‬ﭘﮋوﻫﺶ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻧﻈﺮي‪ ،‬ﺷﻤﺎره ﻫﺸﺘﻢ ‪...‬‬

‫آرﻣﺎنﻫﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ آن ﺑﺮ اﺳﺎس ﻣﻔﻬﻮم ﻋﺪاﻟﺖ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺷﻜﻞ ﮔﻴﺮد‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﺤﻮي ﻛﻪ اﻳﺪهﻫـﺎي اﺳﺎﺳـﻲ‬
‫اﺟﺘﻤﺎع و اﺷﺨﺎص )ﺷﻬﺮوﻧﺪان( را ﺑﻪ ﻛﺎر ﺑﻨﺪد‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻳﻚ اﺟﻤﺎع ﻧﻬﺎدي ﮔﺴـﺘﺮده ﻣﺴـﺘﻠﺰم اﻳـﻦ‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ اﺻﻮل ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺗﺄﺳﻴﺴﻲ‪ ،‬روﻳﻪﻫﺎي دﻣﻮﻛﺮاﺗﻴﻚ و ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎي زﻳﺮﻳﻦ اﺟﺘﻤﺎع را ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان‬
‫ﻳﻚ ﻛﻞ در ﺑﺮ ﺑﮕﻴﺮد؛ ﻳﻌﻨﻲ اﻳﻦ اﺻﻮل ﺳﻴﺎﺳﻲ‪ ،‬ﺣﻘﻮق اﺳﺎﺳﻲ ﺷﻬﺮوﻧﺪان ﻫﻤﭽـﻮن آزادي وﺟـﺪان‪،‬‬
‫آزادي اﻧﺪﻳﺸﻪ‪ ،‬ﻓﺮﺻﺖﻫﺎي ﻣﻨﺼﻔﺎﻧﺔ ﺑﺮاﺑﺮ و ﺿﺮورتﻫﺎي اﺳﺎﺳﻲ را ﺗﺄﻣﻴﻦ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬راﻟﺰ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ ﺑـﺮاي‬
‫ﻋﻤﻴﻖﺗﺮ ﺷﺪن اﺟﻤﺎع ﻧﻬﺎدي ‪ .1‬ﮔﺮوهﻫﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻋﺮﺻـﺔ ﻣﺒﺎﺣـﺚ ﺳﻴﺎﺳـﻲ وارد ﺷـﻮﻧﺪ‪.2 .‬‬
‫ﮔﺮوهﻫﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺑﺎﻳﺪ از ﻣﺤﺪودة ﺗﻨﮓﻧﻈﺮيﻫﺎ ﺧﺎرج ﺷﻮﻧﺪ و در ﻋﻮض‪ ،‬ﻣﻔـﺎﻫﻴﻢ ﺳﻴﺎﺳـﻲ ﺧـﻮد را‬
‫ﮔﺴﺘﺮش دﻫﻨﺪ و ﺑﻪ ﺗﺒﻴﻴﻦ و ﺗﻮﺟﻴﻪ اﻳﻦ ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ ﺑﭙﺮدازﻧﺪ‪ .3 .‬ﮔـﺮوهﻫـﺎي ﺳﻴﺎﺳـﻲ رﻗﻴـﺐ از ﻃﺮﻳـﻖ‬
‫ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻋﻤﻮﻣﻲ دﻳﺪﮔﺎهﻫﺎي ﺧﻮد را اﺻﻼح ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬راﻟﺰ ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ اﻳﻦ ﻣﺴﻴﺮ آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﺳﻮي ﺗﺪوﻳﻦ‬
‫ﻣﻔﻬﻮم ﻋﺪاﻟﺖ ﺳﻴﺎﺳﻲ رﻫﻨﻤﻮن ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﺑﻴﺎن دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺑﺤﺚ و ﮔﻔﺖوﮔﻮي ﻋﻤﻮﻣﻲ درﺑـﺎره ﻣﻔـﺎﻫﻴﻢ‬
‫ﻋﺪاﻟﺖ ﺳﻴﺎﺳﻲ‪ ،‬ﻳﻚ ﺑﻨﻴﺎن ﻋﻤﻴﻖﺗﺮ ﺑﺮاي ﺗﺒﻴﻴﻦ ﻣﻌﻨﺎ‪ ،‬اﺻﻮل و ﺳﻴﺎﺳﺖﻫﺎي ﻣـﻮرد ﺗﺄﻳﻴـﺪ ﻫـﺮ ﮔـﺮوه‬
‫ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻲآورد‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﺑﺮاي ﮔﺴﺘﺮدهﺗﺮ ﺷﺪن اﺟﻤﺎع ﻧﻬـﺎدي‪ ،‬ﻣـﻲﺑﺎﻳﺴـﺖ ﻣﺒـﺎﻧﻲ ﻣﺸـﺮوﻋﻴﺖ اﺻـﻮل‬
‫ﻋﺪاﻟﺖ ﺗﻌﻤﻴﻢ ﻳﺎﺑﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﺑﻴﺎن دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺣﻘﻮق اﺳﺎﺳﻲ )آزادي وﺟـﺪان‪ ،‬آزادي اﻧﺪﻳﺸـﻪ‪ ،‬آزادي اﻧﺠﻤـﻦ و‬
‫ﺟﻨﺒﺶ‪ ،‬ﻓﺮﺻﺖﻫﺎي ﻣﻨﺼﻔﺎﻧﺔ ﺑﺮاﺑﺮ و ﺗﺄﻣﻴﻦ ﻧﻴﺎزﻫﺎي اﺳﺎﺳﻲ( ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺖ ﻫﻤﻪﮔﻴﺮ ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮري ﻛﻪ‬
‫ﻫﻤﺔ ﺷﻬﺮوﻧﺪان ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ در زﻧﺪﮔﻲ ﺳﻴﺎﺳﻲ و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻣﺸﺎرﻛﺖ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ )ﻫﻤﺎن‪.(166 :‬‬
‫اﻛﻨﻮن اﻳﻦ ﭘﺮﺳﺶ ﻣﻄﺮح اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑـﺎ وﺟـﻮد ﮔﺴـﺘﺮه ﻣﻔـﺎﻫﻴﻢ ﻟﻴﺒـﺮال‪ ،‬ﻣﺤـﺪودة ﻳـﻚ اﺟﻤـﺎع‬
‫ﻫﻤﭙﻮﺷﺎن ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻲﺷﻮد؟ از ﻧﻈﺮ راﻟﺰ ﺑﺮاي ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﺤﺪوده اﺟﻤﺎع ﻫﻤﭙﻮﺷﺎن دو راه وﺟﻮد‬
‫دارد‪ :‬ﻳﻜﻲ ﺳﺎزش ﻣﻴﺎن ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ ﻟﻴﺒﺮال درﺑﺎرة ﻣﺤﺪوده اﺟﻤـﺎع ﻫﻤﭙﻮﺷـﺎن‪ ،‬ﻳﻌﻨـﻲ ﻫﻤـﺎن ﻣﺼـﺎﻟﺤﻪ‬
‫ﻣﻮﻗﺖ )ﻛﻪ ﻫﻢ ﻧﺎﭘﺎﻳﺪار اﺳﺖ و ﻫﻢ ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ رﺿﺎﻳﺖ ﻛﺎﻣﻞ ﻧﻴﺴﺖ( و دﻳﮕـﺮي ﺗﻘﺎﺑـﻞ و ﺗﻀـﺎد ﻣﻴـﺎن‬
‫اﻳﻦ ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ و ﺑﺮﺗﺮي ﻳﻜﻲ ﺑﺮ دﻳﮕﺮان اﺳﺖ‪ .‬راﻟﺰ‪ ،‬راه ﺣﻞ ﺳﻮﻣﻲ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻣﻲﻛﻨـﺪ‪ .‬او ﻣـﻲﮔﻮﻳـﺪ در‬
‫ﺟﻮاﻣﻊ ﻟﻴﺒﺮال‪ ،‬ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻧﻲ از ﻟﻴﺒﺮاﻟﻴﺴﻢ وﺟﻮد دارﻧﺪ اﻣﺎ اﮔـﺮ ﻋـﺪاﻟﺖ ﺳﻴﺎﺳـﻲ ﺑـﺮ اﻳـﺪهﻫـﺎي‬
‫اﺳﺎﺳﻲ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻋﻤﻮﻣﻲ دﻣﻮﻛﺮاﺗﻴﻚ ﺑﻨﻴﺎن ﻳﺎﺑـﺪ و ﻣﻔـﺎﻫﻴﻢ ﮔﻮﻧـﺎﮔﻮن ﻟﻴﺒﺮاﻟـﻲ‪ ،‬ﻋـﺪاﻟﺖ ﺳﻴﺎﺳـﻲ را‬
‫ﺑﺎﺛﺒﺎت ﺑﻴﺎﺑﻨﺪ‪ ،‬ﻧﺘﻴﺠﻪ اﻳﻦ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ﻛﻪ اﺧﺘﻼف ﺑﻴﻦ اﻳﻦ ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ ﻟﻴﺒﺮاﻟﻲ ﻣﺤـﺪودﺗﺮ ﻣـﻲﺷـﻮد و از‬
‫اﻳﻦ رو‪ ،‬ﻛﺎﻧﻮن اﺟﻤﺎع ﻫﻤﭙﻮﺷﺎن ﻣﺸﺨﺺﺗﺮ ﻣﻲﮔﺮدد )ﻫﻤﺎن‪.(167 :‬‬
‫ﺑﻪ ﻃﻮر ﺧﻼﺻﻪ‪ ،‬ﻓﺮآﻳﻨﺪ ﺷﻜﻞﮔﻴﺮي اﺟﻤﺎع ﻫﻤﭙﻮﺷﺎن راﻟﺰ را ﻣﻲﺗﻮان ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻴﺎن ﻧﻤـﻮد‪ :‬ﺣﺮﻛـﺖ‬
‫از ﻣﺼﺎﻟﺤﺔ ﻣﻮﻗﺖ ﺑﻪ ﺷﻜﻞ اﺟﻤﺎع ﻧﻬﺎدي ﻋﻤﻴﻖﺗﺮ و ﮔﺴﺘﺮدهﺗﺮ ﺷﺪن اﻳﻦ اﺟﻤﺎع ﻧﻬﺎدي و ﺗﺒﺪﻳﻞ آن‬
‫ﺑﻪ اﺟﻤﺎع ﻫﻤﭙﻮﺷﺎن‪.‬‬
‫ﻫﻤﺎنﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺑﺎور راﻟﺰ اﺟﻤﺎع ﻫﻤﭙﻮﺷﺎن اﻳﻦ اﻣﻜﺎن را ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﺗﺎ ﺷـﻬﺮوﻧﺪان‬
‫ﻣﻌﻘﻮل ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ ﻋﻠﻲرﻏﻢ آﻣﻮزهﻫﺎي ﻓﻠﺴﻔﻲ‪ ،‬دﻳﻨﻲ و اﺧﻼﻗﻲ ﻣﺘﻔﺎوﺗﺸﺎن ﺑﺮ ﺳﺮ ﻣﻔﻬﻮﻣﻲ از ﻋﺪاﻟﺖ ﺑـﻪ‬
‫ﺗﻮاﻓﻖ ﺑﺮﺳﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺮ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﭘﺎﻳﻪاي اﺟﺘﻤﺎع ﺣﺎﻛﻢ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬در ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ اﻳﻦ ﭘﺮﺳﺶ ﻛﻪ آﻳﺎ ﺻـﺮف‬
‫ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻋﺪاﻟﺖ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺟﺎن راﻟﺰ‪115 / ... :‬‬

‫اﻳﻦ ﺗﻮاﻓﻖ اوﻟﻴﻪ )اﺟﻤﺎع ﻫﻤﭙﻮﺷﺎن( ﺑﺮ ﺳﺮ اﺻﻮل ﻋﺪاﻟﺖ‪ ،‬ﻛﺎﻓﻲ اﺳﺖ ﻳﺎ اﻳﻦﻛﻪ ﺷﻬﺮوﻧﺪان ﻣﻲﺑﺎﻳﺴـﺖ‬
‫در ﻓﺮآﻳﻨﺪ ﭘﺎﻳﺪار و ﻣﺪاوم ﺗﺼﻤﻴﻢﮔﻴﺮيﻫﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻣﺸﺎرﻛﺖ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬راﻟﺰ ﭼﻨﻴﻦ ﭘﺎﺳﺦ ﻣﻲﮔﻮﻳـﺪ ﻛـﻪ‬
‫در اﺟﺘﻤﺎع دﻣﻮﻛﺮاﺗﻴﻚ‪ ،‬ﺷﻬﺮوﻧﺪان ﺳﻬﻤﻲ ﺑﺮاﺑﺮ در ﻗﺪرت ﺳﻴﺎﺳـﻲ ﻧﻬـﺎﻳﻲ دارﻧـﺪ‪ .‬ﻧﺘﻴﺠـﻪ اﻳـﻦﻛـﻪ‬
‫ﺷﻬﺮوﻧﺪان ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺖ در ﻓﺮآﻳﻨﺪ ﭘﺎﻳﺪار و ﻣﺪاوم ﺗﺼﻤﻴﻢﮔﻴﺮيﻫـﺎي ﺳﻴﺎﺳـﻲ ﻣﺸـﺎرﻛﺖ ﻛﻨﻨـﺪ )راﻟـﺰ‪،‬‬
‫‪ .(214 :1996‬ﭘﺲ اﮔﺮ ﺷﻬﺮوﻧﺪان ﺑﺨﻮاﻫﻨﺪ ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ در ﻓﺮآﻳﻨﺪ ﺗﺼﻤﻴﻢﮔﻴﺮيﻫـﺎي ﺳﻴﺎﺳـﻲ ﻣﺸـﺎرﻛﺖ‬
‫ﻛﻨﻨﺪ آﻳﺎ ﺑﻪﺗﺪرﻳﺞ آن ﭘﺲزﻣﻴﻨﺔ ﻣﺸﺘﺮك رﻧﮓ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﺎﺧﺖ؟ ﺑﻪ ﺑﻴﺎن دﻳﮕـﺮ‪ ،‬ﭼـﻪ ﺗﻀـﻤﻴﻨﻲ ﺑـﺮاي‬
‫اﻋﺘﺒﺎر و ﭘﺎﻳﺪاري اﺟﻤﺎع ﻫﻤﭙﻮﺷﺎن وﺟﻮد دارد؟ ﭘﺎﺳـﺦ راﻟـﺰ اﻳـﻦ اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﺷـﻬﺮوﻧﺪان در ﻓﺮآﻳﻨـﺪ‬
‫ﻣﺒﺎﺣﺜﺎت و ﺗﺼﻤﻴﻢﮔﻴﺮيﻫﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺑﻪ آﻣﻮزهﻫﺎي ﻓﻠﺴﻔﻲ‪ ،‬اﺧﻼﻗﻲ ﻳﺎ دﻳﻨﻲ ﺧﻮﻳﺶ ﻣﺘﻮﺳـﻞ‬
‫ﺷﻮﻧﺪ ﺑﻠﻜﻪ ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺖ ﻣﺒﻨﺎي ﮔﻔﺖوﮔﻮﻫﺎي ﺧﻮد را ﺑﺮ ﺣﻘﺎﻳﻖ ﺳـﺎدهاي ﺑﮕﺬارﻧـﺪ ﻛـﻪ ﻣـﻮرد ﭘـﺬﻳﺮش‬
‫ﻫﻤﮕﺎن اﺳﺖ ﻳﺎ ﺑﺮاي ﻋﻤﻮم ﺷﻬﺮوﻧﺪان ﻗﺎﺑﻞ ﻓﻬﻢ اﺳﺖ )ﻫﻤﺎن‪ .(224 :‬ﺑﻪ ﺑﻴـﺎن ﺳـﺎده‪ ،‬راﻟـﺰ ﻣـﻲﮔﻮﻳـﺪ‬
‫ﺿﻤﺎﻧﺖ ﻋﺪاﻟﺖ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ اﺟﻤﺎع ﻫﻤﭙﻮﺷﺎن ﺧﺮد ﻋﻤﻮﻣﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﻛﻪ ﺷﻬﺮوﻧﺪان در‬
‫ﮔﻔﺖوﮔﻮ ﺑﺮاي ﺗﺼﻤﻴﻢﮔﻴﺮي ﺳﻴﺎﺳﻲ در ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ ﻣﻴﺎن آﻣﻮزهﻫﺎي ﺟﺎﻣﻊ ﺧـﻮد ﺑـﺎ اﺻـﻮل ﭘﺎﻳـﻪاي‬
‫اﺟﺘﻤﺎع ﺗﻀﺎدي ﺑﺒﻴﻨﻨﺪ از آﻣﻮزهﻫﺎي ﺟﺎﻣﻊ ﺧﻮد ﭘﻴﺮوي ﻧﻤﻲﻛﻨﻨﺪ ﺑﻠﻜـﻪ از اﻋﺘﻘـﺎدات ﭘﺬﻳﺮﻓﺘـﻪﺷـﺪة‬
‫ﻫﻤﮕﺎﻧﻲ ﺗﺒﻌﻴﺖ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ )ﻫﻤﺎن‪ .(157 :‬ﺧﻼﺻﻪ اﻳﻦﻛﻪ در ﻋﺮﺻﻪ ﺳﻴﺎﺳﻲ اﮔـﺮ ﺗﻀـﺎدي ﻣﻴـﺎن آﻣـﻮزه‬
‫ﺟﺎﻣﻊ ﺷﻬﺮوﻧﺪان ﺑﺎ ﺧﺮد ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑﻪ وﺟﻮد آﻳﺪ‪ ،‬ﺷﻬﺮوﻧﺪان ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺖ آﻣﻮزة ﺟﺎﻣﻊ ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﻪ ﻧﻔـﻊ‬
‫ﺧﺮد ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺟﺮح و ﺗﻌﺪﻳﻞ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ )ﻫﻤﺎن‪.(217 :‬‬
‫ﺑﺮ اﺳﺎس راه ﺣﻞ ﻓﻮق‪ ،‬ﺷﻬﺮوﻧﺪان آزاد از ﻃﺮﻳﻖ اﺟﻤﺎع ﻫﻤﭙﻮﺷﺎن در ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺑﺮاﺑﺮ ﺑـﺎ‬
‫ﺳﺎﻳﺮﻳﻦ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ و ﺑﺪﻳﻦ وﺳﻴﻠﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺿﻤﻦ ﺣﻔﻆ آزاديﻫﺎي اﺳﺎﺳﻲ ﺧﻮد‪ ،‬ﻓﺮﺻـﺖ ﺑﺮاﺑـﺮ‬
‫ﺑﺮاي ﻣﺸﺎرﻛﺖ در زﻧﺪﮔﻲ ﺳﻴﺎﺳﻲ و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺑﻴﺎﺑﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﺑﻴﺎن ﺳﺎده‪ ،‬راه ﺣﻞ راﻟﺰ ﺑﺮاي ﻣﺴﺌﻠﺔ آزادي‬
‫و ﺑﺮاﺑﺮي‪ ،‬اﻳﺪه اﺟﻤﺎع ﻫﻤﭙﻮﺷﺎن اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮ اﺳﺎس اﻳﻦ اﻳﺪه‪ ،‬ﺷﻬﺮوﻧﺪان ﻣﻌﻘﻮل اﺑﺘﺪا در ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﺑﺮاﺑـﺮ‬
‫ﻳﻌﻨﻲ وﺿﻊ ﻧﺨﺴﺘﻴﻨﻲ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ ﻛﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺟﺎﻳﮕﺎه اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺧـﻮد ﺟﻬـﻞ دارﻧـﺪ‪ ،‬ﺳـﭙﺲ ﺑـﺮ‬
‫اﺳﺎس اﻳﻦ ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﻪ ﺗﻨﻈﻴﻢ اﺻﻮل ﻋﺪاﻟﺖ اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ ﻣـﻲﭘﺮدازﻧـﺪ و در ﻧﻬﺎﻳـﺖ آزاداﻧـﻪ و ﺑـﺮ‬
‫اﺳﺎس آﻣﻮزهﻫﺎي ﺟﺎﻣﻊ ﺧﻮد در زﻧﺪﮔﻲ ﺳﻴﺎﺳﻲ و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻣﺸـﺎرﻛﺖ ﻣـﻲﻧﻤﺎﻳﻨـﺪ و ﻫﺮﮔـﺎه ﻣﻴـﺎن‬
‫آﻣﻮزهﻫﺎي ﺟﺎﻣﻊ آﻧﺎن ﺑﺎ ﺧﺮد ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺗﻨﺎﻗﺾ رخ دﻫﺪ در آﻣﻮزة ﺟﺎﻣﻊ ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻪ ﻧﻔﻊ ﺧـﺮد ﻋﻤـﻮﻣﻲ‬
‫ﺟﺮح و ﺗﻌﺪﻳﻞ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺣﺎل ﻛﻪ راه ﺣﻞ راﻟﺰ ﺑﺮاي ﻣﺴﺌﻠﻪ آزادي و ﺑﺮاﺑﺮي ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪ‪ ،‬زﻣﺎن آن رﺳﻴﺪه اﺳﺖ ﻛـﻪ اﻳـﻦ‬
‫راه ﺣﻞ ﺑﻪ ﺑﻮﺗﻪ ﻧﻘﺪ ﮔﺬارده ﺷﻮد ﺗﺎ ﻋﻴﺎر آن آﺷﻜﺎر ﮔﺮدد‪.‬‬
 ‫‪ / 116‬ﭘﮋوﻫﺶ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻧﻈﺮي‪ ،‬ﺷﻤﺎره ﻫﺸﺘﻢ ‪...‬‬

‫اﻧﺘﻘﺎدات وارد ﺑﺮ ﻧﻈﺮﻳﺔ ﻋﺪاﻟﺖ ﺳﻴﺎﺳﻲ‬

‫دو دﺳﺘﻪ ﻧﻘﺪ ﺑﺮ راه ﺣﻞ راﻟﺰ وارد ﺷﺪه اﺳﺖ؛ ﻳﻚ دﺳﺘﻪ اﻧﺘﻘﺎداﺗﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ اﻳﺪة اﺟﻤﺎع ﻫﻤﭙﻮﺷـﺎن‬
‫راﻟﺰ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻫﺴﺘﻪ و ﻣﺮﻛﺰ ﻧﻈﺮﻳﺔ ﻋﺪاﻟﺖ ﺳﻴﺎﺳﻲ وارد آﻣﺪه و دﻳﮕﺮ ﻧﻘـﺪﻫﺎﻳﻲ ﻛـﻪ ﺑـﺮ ﻋﻠﻴـﻪ ﺧـﻮد‬
‫ﻧﻈﺮﻳﺔ ﻋﺪاﻟﺖ ﺳﻴﺎﺳﻲ راﻟﺰ ﻣﻄﺮح ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﺑﺘﺪا ﻧﻘﺪﻫﺎﻳﻲ ﻣﻄﺮح ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ اﻳﺪة وﺣﺪت اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ ﻣﺒﺘﻨـﻲ ﺑـﺮ اﺟﻤـﺎع‬
‫ﻫﻤﭙﻮﺷﺎن را ﻫﺪف ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪.‬‬
‫اﻧﺘﻘﺎد اول‪ :‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ اﺟﻤﺎع ﻫﻤﭙﻮﺷﺎن ﺻﺮﻓﺎً ﻳﻚ ﻣﺼﺎﻟﺤﺔ ﻣﻮﻗـﺖ اﺳـﺖ‪ .‬ﺑـﻪ ﺑﻴـﺎن دﻳﮕـﺮ‪،‬‬
‫ﺣﺘﻲ اﮔﺮ اﺟﻤﺎع ﻫﻤﭙﻮﺷﺎن ﺑﻪ اﻧﺪازة ﻛﺎﻓﻲ ﺑﺎﺛﺒﺎت ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑـﺎز ﻫـﻢ ﻧﻤـﻲﺗﻮاﻧـﺪ ﻳـﻚ ﺟﺎﻣﻌـﺔ ﺳﻴﺎﺳـﻲ‬
‫ﺗﺸﻜﻴﻞ دﻫﺪ‪ .‬زﻳﺮا ﺑﻪ ﺟﺎي اﻳﻦﻛﻪ ﺑﺮ ﻓﻬﻢ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻋﻤﻴﻖ‪ ،‬ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺮ ﻳﻚ ﻓﻬـﻢ ﻋﻤـﻮﻣﻲ ﻣـﻮﻗﺘﻲ‬
‫ﻣﺒﺘﻨﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﺑﻴﺎن دﻳﮕﺮ‪ ،‬اﺟﻤﺎع ﻫﻤﭙﻮﺷﺎن در ﻇﺎﻫﺮ ﺑﺎ ﻣﺼﺎﻟﺤﺔ ﻣﻮﻗﺖ ﺗﻔﺎوت دارد‪ ،‬در ﺣـﺎﻟﻲ ﻛـﻪ‬
‫در ﻋﻤﻞ ﻧﻮﻋﻲ ﻣﺼﺎﻟﺤﻪ ﻣﻮﻗﺖ اﺳﺖ )ﮔﺎﺗﻤﻦ‪.(6)(311 :1985 ،‬‬
‫اﻧﺘﻘﺎد دوم‪ :‬اﺟﻤﺎع ﻫﻤﭙﻮﺷﺎن ﺑﻲﺗﻔﺎوﺗﻲ را ﺗﻘﻮﻳﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﻛﻪ از ﺷﻬﺮوﻧﺪان ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ‬
‫ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ آﻣﻮزهﻫﺎي ﺟﺎﻣﻊ دﻳﻨﻲ‪ ،‬ﻓﻠﺴﻔﻲ و اﺧﻼﻗﻲ ﺧﻮد ﺑﻲاﻋﺘﻨﺎ ﺑﺎﺷﻨﺪ و در ﻣﻮاردي ﻛﻪ ﻣﻴﺎن اﻳـﻦ‬
‫آﻣﻮزهﻫﺎ و ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺗﻀﺎدي ﭘﻴﺶ آﻣﺪ‪ ،‬اﻳﻦ آﻣﻮزهﻫﺎ را ﺟﺮح و ﺗﻌﺪﻳﻞ ﻛﻨﻨـﺪ‪ .‬ﻧﺘﻴﺠـﻪ اﻳـﻦﻛـﻪ‬
‫ﭼﻨﻴﻦ ﻧﮕﺮﺷﻲ ﺷﻬﺮوﻧﺪان را از ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ ﻫﻮﻳﺖﺑﺨﺶ آﻧﻬﺎ ﺟﺪا ﻣﻲﻛﻨﺪ )ﺳﻨﺪل‪.(62 :1998 ،‬‬
‫اﻧﺘﻘﺎد ﺳﻮم‪ :‬اﺟﻤﺎع ﻫﻤﭙﻮﺷﺎن ﻳﻚ اﻳﺪة آرﻣﺎن ﺷﻬﺮي اﺳـﺖ‪ .‬ﺑـﺪﻳﻦ ﻣﻌﻨـﺎ ﻛـﻪ در ﻋﺮﺻـﺔ واﻗﻌـﻲ‬
‫ﭼﻨﻴﻦ اﺟﻤﺎﻋﻲ ﻣﻤﻜﻦ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﺑﻴﺎن دﻳﮕﺮ‪ ،‬اﺟﻤﺎع ﻫﻤﭙﻮﺷـﺎن ﻗـﺮاردادي واﻗﻌـﻲ ﻧﻴﺴـﺖ )دورﻛـﻴﻦ‪،‬‬
‫‪ .(110 :2002‬ﺑﻪ ﺑﻴﺎن دﻳﮕﺮ‪ ،‬راﻟﺰ در ﻋﺎﻟﻢ ﺧﻴﺎل آرﻣﺎنﺷﻬﺮي را ﺗﺼﻮر ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ در آن ﺷﻬﺮوﻧﺪان ﺑﺎ‬
‫وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي ﻣﻌﻴﻦ و ﻣﺸﺨﺼـﻲ زﻧـﺪﮔﻲ ﻣـﻲﻛﻨﻨـﺪ و آن وﻳﮋﮔـﻲﻫـﺎ‪ ،‬در ﻧﻬﺎﻳـﺖ آﻧﻬـﺎ را ﺑـﻪ اﺟﻤـﺎع‬
‫ﻫﻤﭙﻮﺷﺎن رﻫﻨﻤﻮن ﻣﻲﺷﻮد)‪.(7‬‬
‫اﻧﺘﻘﺎد ﭼﻬﺎرم‪ :‬ﻫﻴﭻ ﺗﻨﺎﺳﺒﻲ ﻣﻴﺎن وﺿﻊ اوﻟﻴﻪ و اﺻﻮل ﻋﺪاﻟﺖ ﺳﻴﺎﺳﻲ راﻟﺰ وﺟﻮد ﻧـﺪارد‪ .‬ﺑـﻪ ﺑﻴـﺎن‬
‫دﻳﮕﺮ‪ ،‬اﺻﻮل ﻋﺪاﻟﺖ ﺳﻴﺎﺳﻲ راﻟﺰ ﺑﺪون وﺿﻊ اوﻟﻴﻪ ﻧﻴﺰ ﻗﺎﺑﻞ ﺣﺼﻮل اﺳﺖ‪ .‬ﺑـﺪﻳﻦ ﻣﻌﻨـﺎ‪ ،‬وﺿـﻊ اوﻟﻴـﻪ‬
‫ﺿﺮورت ﺧﻮد را از دﺳﺖ ﻣﻲدﻫﺪ )ﺟﻮﻧﺰ‪.(523 :1995 ،‬‬
‫ﻋﻼوه ﺑﺮ اﻧﺘﻘﺎداﺗﻲ ﻛﻪ از اﻳﺪة اﺟﻤﺎع ﻫﻤﭙﻮﺷﺎن ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬اﻧﺘﻘﺎداﺗﻲ ﻧﻴﺰ ﺑﺮ ﻛﻠﻴﺖ ﻧﻈﺮﻳﺔ ﻋـﺪاﻟﺖ‬
‫ﺳﻴﺎﺳﻲ راﻟﺰ وارد ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻧﺘﻘﺎد اول‪ :‬ﻧﻈﺮﻳﺔ ﻋﺪاﻟﺖ ﺳﻴﺎﺳﻲ راﻟﺰ از ﺳﻨﺖ ﻓﻜﺮي ﻟﻴﺒﺮاﻟﻴﺴﻢ ﻣﺸﺘﻖ ﺷﺪه اﺳﺖ و از اﻳـﻦ رو‪،‬‬
‫ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﺮاي دﻳﮕﺮ ﺳﻨﺖﻫﺎي ﻓﻜﺮي و ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﻧﺒﺎﺷﺪ )ﺣﺴﻴﻨﻲ ﺑﻬﺸﺘﻲ‪ .(215 :1380 ،‬ﺑـﻪ‬
‫ﺑﻴﺎن دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻧﻈﺮﻳﺔ راﻟﺰ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻴﺢ رواﻳﺖ ﻟﻴﺒﺮاﻟﻴﺴﻢ ﺑﺮ رواﻳﺖﻫﺎي دﻳﮕﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﺑـﺪﻳﻦ ﻣﻌﻨـﺎ ﻛـﻪ ﻧﻈﺮﻳـﺔ‬
‫ﻋﺪاﻟﺖ ﺳﻴﺎﺳﻲ راﻟﺰ‪ ،‬ﻋﻼوه ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﻫﻤـﺔ ﺟﻮاﻣـﻊ را در ﺑـﺮ ﻧﻤـﻲﮔﻴـﺮد‪ ،‬ﻫﻤـﺔ اﻓـﺮاد را ﻧﻴـﺰ ﺷـﺎﻣﻞ‬
‫ﻧﻤﻲﺷﻮد)‪ .(8‬ﻧﺘﻴﺠﻪ اﻳﻦﻛﻪ اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺑﺮﺧﻼف ﺑﺎور راﻟﺰ‪ ،‬ﺟﻬﺎنﺷﻤﻮل ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻋﺪاﻟﺖ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺟﺎن راﻟﺰ‪117 / ... :‬‬

‫اﻧﺘﻘﺎد دوم‪ :‬ﻓﻬﻢ راﻟﺰ از ﻓﺮﻫﻨﮓ داراي دو ﻣﺸﻜﻞ اﺳﺎﺳﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﻧﺨﺴـﺖ اﻳـﻦﻛـﻪ او ﺗﻔـﺎوتﻫـﺎي‬
‫ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ‪ ،‬و در ﻧﺘﻴﺠﻪ اﺧـﺘﻼف ﺑﺎورﻫـﺎي ﺑﺮآﻣـﺪه از آن را ﻣﺨـﺘﺺ ﺣـﻮزة ﻏﻴـﺮﺳﻴﺎﺳـﻲ )ﺷﺨﺼـﻲ(‬
‫ﻣﻲداﻧﺪ‪ .‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ اﻧﺘﻈﺎر دارد ﺑﺎ ﺑﻴﺮون راﻧﺪن ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺣﻘﺎﻧﻴﺖ از ﻋﺮﺻﺔ ﻋﻤـﻮﻣﻲ )از ﻋﺮﺻـﺔ وﻇـﺎﻳﻒ‬
‫ﺳﻴﺎﺳﻲ(‪ ،‬ﻫﻤﻪ ﺷﻬﺮوﻧﺪان اﺻﻮل ﻋﺪاﻟﺖ ﺳﻴﺎﺳﻲ وي را ﻣﻘﺒﻮل ﺑﻴﺎﺑﻨﺪ و ﺑـﺮ اﻳـﻦ اﺳـﺎس ﺑـﻪ اﺟﻤـﺎع‬
‫ﻫﻤﭙﻮﺷﺎن او ﺑﭙﻴﻮﻧﺪﻧﺪ‪ .‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻧﺎدﻳﺪه ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻣﺎﻫﻴﺖ ﭼﻨﻴﻦ ﺗﻔﺎوتﻫﺎﻳﻲ و ﻣﻴﺰان ﺗﻔﺎوتﻫﺎﻳﻲ‬
‫ﻛﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﻴﻦ ﺟﻮاﻣﻊ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و راﺑﻄﺔ ﻧﺰدﻳﻚ )و ﺣﺘﻲ ﮔـﺎه ﺗﻤﺎﻳﺰﻧﺎﭘـﺬﻳﺮ(‬
‫ﺑﻴﻦ وﺟﻮه ﺳﻴﺎﺳﻲ و ﻏﻴﺮﺳﻴﺎﺳﻲ در ﺑﺮﺧـﻲ ﻓﺮﻫﻨـﮓﻫـﺎ‪ ،‬ﻧـﻪ ﺗﻨﻬـﺎ ﺑﺴـﻴﺎري از ﻓﺮﻫﻨـﮓﻫـﺎ ﻛـﻪ ﺑـﻪ‬
‫آﻣﻮزهﻫﺎي ﻏﻴﺮﻟﻴﺒﺮال ﺑﺎور دارﻧﺪ ﺑﻠﻜﻪ ﺣﺘﻲ ﺑﺴﻴﺎري از آﻣﻮزهﻫﺎي ﻟﻴﺒـﺮال در درون ﻓﺮﻫﻨـﮓ ﻟﻴﺒـﺮال‬
‫)ﻣﺎﻧﻨﺪ ﭘﻴﺮوان ﻫﺎﺑﺰ( ﻧﻴﺰ ﺑﻴﺮون از اﺟﻤﺎع ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدي او ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ‪ .‬دوم اﻳﻦﻛﻪ‪ ،‬راﻟﺰ ﭼﻨﻴﻦ ﻓـﺮض‬
‫ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ دﺳﺖ ﻛﻢ ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻣﺮﺑﻮط ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬دﻣﻮﻛﺮاﺳﻲﻫﺎي ﻟﻴﺒﺮال ﻏﺮﺑﻲ ﺑﻪ ﻟﺤـﺎظ‬
‫ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﻫﻤﮕﻦ ﻫﺴﺘﻨﺪ؛ در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﭘﻴﺎﭘﻲ ﺑﻪ ﻓﻬﻢ ﻣﺸﺘﺮﻛﻲ ﻣﺘﻮﺳﻞ ﻣﻲﺷـﻮد ﻛـﻪ وﺟـﻮد آن‬
‫ﻣﺤﻞ ﺗﺮدﻳﺪ اﺳﺖ )ﻫﻤﺎن‪.(216 :‬‬
‫اﻧﺘﻘﺎد ﺳﻮم‪ :‬راﻟﺰ‪ ،‬ﭘﻠﻮراﻟﻴﺴﻢ )ﺗﻌﺪدﮔﺮاﻳﻲ( را ﺧﺎص دﻣﻮﻛﺮاﺳﻲ ﻫﺎي ﻣﺘﺠﺪد و ﺧﺼـﻠﺖ ارزﺷـﻤﻨﺪ‬
‫ﻓﺮﻫﻨﮓ آﻧﺎن ﻣﻲﺷﻤﺮد‪ .‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﺑﺮﺧﻲ ﺷﻮاﻫﺪ ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻣﺒﻨﻲ ﺑﺮ وﺟـﻮد اﺟﺘﻤﺎﻋـﺎت ﺗﻌـﺪدﮔﺮا در‬
‫ﮔﺬﺷﺘﻪ وﺟﻮد دارد‪ ،‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻧﺘﻮان آﻧﻬﺎ را اﺟﺘﻤﺎﻋﺎت ﻟﻴﺒﺮال داﻧﺴﺖ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻣﻄﻠـﻮب‬
‫ﺑﻮدن ﺗﻌﺪد ارزﺷﻲ و ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﻣﺤﻞ ﺷﻚ اﺳﺖ و دﺳﺖ ﻛﻢ اﺳﺘﺤﻜﺎم ﺗﺼﻮر ﺷﺪه ﺑﺮاي اﻳﻦ ﺑﺤـﺚ را‬
‫ﺑﺎ ﭼﺎﻟﺶ ﻣﻮاﺟﻪ ﻣﻲﺳﺎزد )ﻫﻤﺎن‪.(216 :‬‬
‫اﻧﺘﻘﺎد ﭼﻬﺎرم‪ :‬ﻧﻈﺮﻳﺔ ﻋﺪاﻟﺖ ﺳﻴﺎﺳﻲ راﻟﺰـ ﺑﺮﺧﻼف ﺗﺼﻮر ويـ ﺑﺮ ﻳﻚ آﻣﻮزة ﺟﺎﻣﻊ دﻳﻨﻲ‪ ،‬ﻣﺬﻫﺒﻲ‬
‫و ﻓﻠﺴﻔﻲ ﺑﻨﺎ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬در واﻗﻊ‪ ،‬راﻟﺰ ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻋﺪاﻟﺖ وي‪ ،‬ﺳﻴﺎﺳﻲ اﺳﺖ و ﺑﺮ ﺧـﻼف‬
‫ﻟﻴﺒﺮاﻟﻴﺴﻢ ﺟﺎﻣﻊ ﺑﺮ ﻫﻴﭻ آﻣﻮزه ﺟﺎﻣﻊ دﻳﻨﻲ‪ ،‬ﻣﺬﻫﺒﻲ و ﻓﻠﺴﻔﻲ ﻣﺒﺘﻨﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﻣﻨﺘﻘﺪﻳﻦ‬
‫وي )از ﺟﻤﻠﻪ روﻧﺎﻟﺪ دورﻛﻴﻦ( ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺳﻴﺎﺳﻲ راﻟﺰ ﺑﺮ ﻳﻚ ﻧﻈﺮﻳﺔ ﻓﻠﺴﻔﻲ ﻋﻤﻴﻖﺗﺮ )ﻳﻌﻨﻲ‬
‫ﻧﻈﺮﻳﺔ ﻗﺮارداد اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ( ﻣﺒﺘﻨﻲ اﺳﺖ )دورﻛﻴﻦ‪.(37 :1973 ،‬‬
‫اﻧﺘﻘﺎد ﭘﻨﺠﻢ‪ :‬ﻧﻈﺮﻳﺔ ﻋﺪاﻟﺖ ﺳﻴﺎﺳﻲ راﻟﺰ ﻛﺎﻣﻞ ﻧﻴﺴﺖ‪ .1‬ﺑﻪ ﺑﻴﺎن دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻋﺪاﻟﺖ ﺳﻴﺎﺳﻲ راﻟـﺰ‬
‫اﺣﺘﻴﺎج ﺑﻪ ﺗﻮﺿﻴﺢ ﺑﻴﺶﺗﺮ دارد‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﻛﻪ راﻟﺰ ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺖ ﻣﺒﺎﻧﻲ ﻓﻠﺴﻔﻲ ﻋﻤﻴـﻖﺗـﺮي را ﺗﻮﺿـﻴﺢ‬
‫دﻫﺪ ﻛﻪ ﻧﻈﺮﻳﺔ ﻋﺪاﻟﺖ ﺑﺮ آن ﺑﻨﺎ ﺷﺪه اﺳﺖ؛ در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ وي اﻳﻦ ﻣﺒﺎﻧﻲ را ﭘﻨﻬـﺎن ﻣـﻲﻛﻨـﺪ‪ .‬ﺗـﺎﻣﺲ‬
‫ﻧﻴﮕﻞ‪ 2‬در اﻳﻦ ﺑﺎره ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ ﻛﻪ راﻟﺰ ﺑﺮاي ﺗﻮﺟﻴﻪ ﻧﻈﺮﻳﻪاش ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺖ از اﺳـﺘﺪﻻلﻫـﺎي اﺧﻼﻗـﻲاي‬
‫دﻓﺎع ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻧﻈﺮﻳﻪاش ﺑﺮ آن ﺑﻨﺎ ﺷﺪه اﺳﺖ؛ اﮔﺮ آن اﺳﺘﺪﻻلﻫﺎ‪ ،‬ﻗﺎﺑﻞ دﻓﺎع ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻲﺗـﻮان ﻧﻈﺮﻳـﺔ‬
‫ﻋﺪاﻟﺖ راﻟﺰ را ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ )ﻧﻴﮕﻞ‪.(9)(15 :1973 ،‬‬

‫‪ .1‬اﻳﻦ اﻧﺘﻘﺎد ارﺗﺒﺎط ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺑﺎ ﻧﻘﺪ ﭘﻴﺸﻴﻦ دارد‪.‬‬

‫‪2. Thomas Nagel‬‬
 ‫‪ / 118‬ﭘﮋوﻫﺶ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻧﻈﺮي‪ ،‬ﺷﻤﺎره ﻫﺸﺘﻢ ‪...‬‬

‫اﻧﺘﻘﺎد ﺷﺸﻢ‪ :‬ﺗﻮﺻﻴﻒ راﻟﺰ از »ﻣﻔﻬﻮم ﺷﺨﺺ‪ «1‬ﻧﺎدرﺳﺖ اﺳـﺖ‪ .‬ﺑـﺪﻳﻦ ﻣﻌﻨـﺎ ﻛـﻪ راﻟـﺰ ﺷـﺨﺺ را‬
‫ﻣﻮﺟﻮدي اﻧﺘﺨﺎبﮔﺮ ﻣﻲداﻧﺪ ﻛﻪ ﺧﻮد آرزوﻫﺎ‪ ،‬ارزش ﻫﺎ و اﻫﺪاﻓﺶ را اﻧﺘﺨﺎب ﻣﻲﻛﻨـﺪ )ﺳـﻨﺪل‪:1998 ،‬‬
‫‪ .(9‬ﺑﻪ ﺑﻴﺎن دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻫﻤﺎنﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﺳﻨﺪل ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ؛ راﻟﺰ ﺷﺨﺺ‪ ،‬را »ﺧﻮدي ﻧﺎﻣﻘﻴﺪ‪) «2‬ﻏﻴـﺮاﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ(‬
‫ﻣﻲداﻧﺪ‪ .‬از ﻧﻈﺮ ﺳﻨﺪل ﭼﻨﻴﻦ ﺗﻮﺻﻴﻔﻲ از ﺷﺨﺺ‪ ،‬ﻧﺎدرﺳﺖ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﻛﻪ اﮔﺮ ﺷﺨﺺ ﺑﻪ ﻃـﻮر‬
‫ﻣﺴﺘﻘﻞ )ﻗﺎﺋﻢ ﺑﻪ ذات( اﻫﺪاف ﺧﻮد را اﻧﺘﺨﺎب ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺮ اﻫﺪاف ﻣﻘﺪم ﺑﺎﺷـﺪ و در ﻧﺘﻴﺠـﻪ‬
‫ﺑﺘﻮاﻧﺪ از ارزش ﻫﺎ و اﻫﺪاف اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺑﮕﻴﺮد )ﺳـﻨﺪل‪ .(127 :2002a ،‬در ﺣـﺎﻟﻲ ﻛـﻪ ‪ .1‬ﺗﻌﻠﻘـﺎت‬
‫ﺑﺴﻴﺎري وﺟﻮد دارﻧﺪ ﻛﻪ ﺷﺨﺺ‪ ،‬ﺧﻮد آﻧﻬﺎ را اﻧﺘﺨﺎب ﻧﻜﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺷـﺨﺺ ﺧـﻮد‬
‫ﻋﻼﻳﻖ ﻣﺬﻫﺒﻲ ﻳﺎ ﺧﺎﻧﻮادﮔﻲ ﺧﻮﻳﺶ را اﻧﺘﺨﺎب ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ ﺑﻠﻜﻪ آﻧﻬﺎ اﺟﺒﺎري ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .2 .‬ﺟـﺪاﻳﻲ ﻣﻴـﺎن‬
‫ﻫﻮﻳﺖ ﺷﺨﺺ و ﻋﻼﻳﻖ وي ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺸﻜﻞ اﺳﺖ‪ .‬ﺑـﺪﻳﻦ ﻣﻌﻨـﺎ ﻛـﻪ ﺷـﺨﺺ ﻏﺎﻟﺒـﺎً ﻫﻮﻳـﺖ ﺧـﻮد را در‬
‫ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﻋﻼﻳﻖ و دﻟﺒﺴﺘﮕﻲﻫﺎﻳﺶ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﻧﺘﻴﺠﻪ اﻳﻦﻛﻪ ﺷـﺨﺺ )ﺧـﻮد( اﺳﺎﺳـﺎً ﻣﻮﺟـﻮدي‬
‫ﻏﻴﺮاﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻧﻴﺴﺖ )ﺳﻨﺪل‪.(464 :2002b ،‬‬
‫اﻧﺘﻘﺎد ﻫﻔﺘﻢ‪ :‬ﺟﺪاﻳﻲ ﻣﻴﺎن آﻣﻮزهﻫﺎي ﺟﺎﻣﻊ دﻳﻨﻲ‪ ،‬ﻓﻠﺴﻔﻲ و اﺧﻼﻗﻲ ﺷـﺨﺺ )ﺧـﻮد(‪ ،‬از زﻧـﺪﮔﻲ‬
‫ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺸﻜﻞ و ﺑﻪ ﻳﻚ ﻣﻌﻨﺎ ﻏﻴﺮﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﺑﻴﺎن دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺟﺪاﻳﻲ ﻣﻴﺎن دﻳﺪﮔﺎهﻫـﺎي ﻓـﺮد‬
‫در ﻋﺮﺻﺔ ﺧﺼﻮﺻﻲ و ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻧﺎﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ‪ .‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ راﻟﺰ ﺗﻼش ﻣـﻲﻛﻨـﺪ ﻣﻴـﺎن آﻧﻬـﺎ ﺟـﺪاﻳﻲ‬
‫ﺑﻴﻔﻜﻨﺪ‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﻛﻪ راﻟﺰ ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ اﮔﺮ ﻣﻴﺎن اﺻﻮل ﻋﺪاﻟﺖ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺑﺎ آﻣﻮزهﻫﺎي ﺟـﺎﻣﻊ دﻳﻨـﻲ‪،‬‬
‫ﻓﻠﺴﻔﻲ و اﺧﻼﻗﻲ ﺷﺨﺺ ﺗﻌﺎرﺿﻲ ﭘﻴﺶ ﺑﻴﺎﻳﺪ‪ ،‬ﻓﺮد ﺑﺎﻳﺪ آﻣﻮزهﻫﺎي ﺧﻮد را ﺟﺮح و ﺗﻌﺪﻳﻞ ﻛﻨـﺪ و ﻳـﺎ‬
‫اﻳﻦﻛﻪ آﻧﻬﺎ را ﻛﻨﺎر ﺑﮕﺬارد‪ .‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ راﻟﺰ ﻓﺮاﻣﻮش ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ آﻣﻮزهﻫﺎي ﺟﺎﻣﻊ دﻳﻨـﻲ‪ ،‬ﻓﻠﺴـﻔﻲ و‬
‫اﺧﻼﻗﻲ ﺷﺨﺺ‪ ،‬ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ ﻫﻮﻳﺖﺑﺨﺶ زﻧﺪﮔﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬از اﻳﻦ رو‪ ،‬ﺷـﺨﺺ ﺑـﺪون آﻧﻬـﺎ ﺗﻬـﻲ از ﻣﻌﻨـﺎ‬
‫ﻣﻲﺷﻮد )اوﻧﻴﻞ‪.(427 :2002 ،‬‬
‫اﻧﺘﻘﺎد ﻫﺸﺘﻢ‪ :‬ﻣﻌﻠﻮم ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ وﺿﻊ اوﻟﻴﺔ راﻟـﺰ‪ ،‬ﺑﺘﻮاﻧـﺪ ﻣﻨﺼـﻔﺎﻧﻪ و ﺑـﻲﻏﺮﺿـﺎﻧﻪ اﺻـﻮل ﻋـﺪاﻟﺖ‬
‫ﺳﻴﺎﺳﻲ را ﺑﻨﺎ ﻛﻨﺪ‪ .‬زﻳﺮا ﺷﻬﺮوﻧﺪاﻧﻲ ﻛﻪ در ﭘﺲ ﭘﺮدة ﺟﻬﻞ ﺗﺼـﻤﻴﻢﮔﻴـﺮي ﻣـﻲﻛﻨﻨـﺪ‪ ،‬ﻧﻤـﻲﺗﻮاﻧﻨـﺪ‬
‫ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن واﻗﻌﻲ ﺷﻬﺮوﻧﺪان آزاد و ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﻛﻪ آﻧـﺎن ﻓﺎﻗـﺪ اﻃﻼﻋـﺎت و آﮔـﺎﻫﻲﻫـﺎي‬
‫اﻓﺮاد واﻗﻌﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬از اﻳﻦ رو‪ ،‬ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ آﻧﺎن در وﺿﻊ اوﻟﻴﻪ ﺑﺎ ﺷﺮاﻳﻂ ﺣﺎﻛﻢ ﺑﺮ ﻳﻚ ﮔﻔﺘﻤﺎن ﻋﻘﻼﻧـﻲ‬
‫آزاد ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ‪ .‬ﻧﺘﻴﺠﻪ اﻳﻦﻛﻪ‪ ،‬ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن در درون ﻳﻚ ﮔﻔﺘﻤﺎن ﻋﻘﻼﻧﻲ آزاد ﺑـﻪ اﻧﺘﺨـﺎب اﺻـﻮل‬
‫ﻋﺪاﻟﺖ دﺳﺖ ﻧﻤﻲزﻧﻨﺪ )ﻫﺎﺑﺮﻣﺎس‪.(110 :1995 ،‬‬
‫اﻧﺘﻘﺎد ﻧﻬﻢ‪ :‬راﻟﺰ ﻣﻴﺎن ﺗﻮﺟﻴـﻪ اﺻـﻮل ﻋـﺪاﻟﺖ ﺳﻴﺎﺳـﻲ و ﭘـﺬﻳﺮش آن ﺗﻮﺳـﻂ ﺷـﻬﺮوﻧﺪان ﺗﻤـﺎﻳﺰ‬
‫ﻧﻤﻲﮔﺬارد‪ .‬در واﻗﻊ‪ ،‬راﻟﺰ در ﻧﻈﺮ ﻧﻤﻲﮔﻴﺮد ﻛﻪ ﺗﻮﺟﻴـﻪ ﻧﻈﺮﻳـﺔ ﻋـﺪاﻟﺖ ﺳﻴﺎﺳـﻲ ﻳـﻚ ﭼﻴـﺰ اﺳـﺖ و‬

‫‪1. Person‬‬
‫‪2 .Unencumbered Self‬‬
‫ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻋﺪاﻟﺖ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺟﺎن راﻟﺰ‪119 / ... :‬‬

‫ﭘﺬﻳﺮش آن ﺗﻮﺳﻂ ﺷﻬﺮوﻧﺪان ﭼﻴﺰ دﻳﮕﺮ )ﻫﻤﺎن‪ .(112 :‬ﻫﺎﺑﺮﻣﺎس ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ راﻟﺰ ﻣﺸﺨﺺ ﻧﻜـﺮده اﺳـﺖ‬
‫ﻛﻪ ﺷﻬﺮوﻧﺪان آزاد و ﺑﺮاﺑﺮ از اﻳﻦ رو اﺟﻤﺎع ﻫﻤﭙﻮﺷﺎن را ﻣﻲﭘﺬﻳﺮﻧﺪ ﻛﻪ ﻫﻤﻪ ﺑﻪ ﺷﻨﺎﺧﺖ واﺣﺪ دﺳـﺖ‬
‫ﻳﺎﻓﺘﻪاﻧﺪ ﻳﺎ اﻳﻦﻛﻪ اﺟﻤﺎع ﻫﻤﭙﻮﺷﺎن ﺑـﺮاي آﻧـﺎن ﺻـﺮﻓﺎً وﺳـﻴﻠﻪ و اﺑـﺰاري اﺳـﺖ ﺗـﺎ ﻧﻈـﻢ ﺳﻴﺎﺳـﻲ و‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ را ﺑﺮﻗﺮار ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ و ﺑﺪﻳﻦ وﺳﻴﻠﻪ در ﺗﻌﻘﻴﺐ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺧﻮد ﺑﻜﻮﺷـﻨﺪ )ﻫﻤـﺎن‪ .(10)(116 :‬ﻫﻤﭽﻨـﻴﻦ‬
‫ﻫﺎﺑﺮﻣﺎس ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ ﻳﻚ ﮔﻔﺘﻤﺎن واﻗﻌﻲ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ اﻣﻜﺎن ﭘﺬﻳﺮش اﺟﻤﺎع ﻫﻤﭙﻮﺷﺎن راﻟـﺰ را آزﻣـﻮن‬
‫ﺑﻜﻨﺪ‪.‬‬
‫اﻧﺘﻘﺎد دﻫﻢ‪ :‬ﻋﻠﻲرﻏﻢ ادﻋﺎي راﻟﺰ‪ ،‬ﻣﺒﻨﻲ ﺑﺮ اﻳﻦﻛﻪ ﻧﻈﺮﻳﺔ ﻋﺪاﻟﺖ ﺳﻴﺎﺳـﻲ وي ﻫـﻴﭻﮔﻮﻧـﻪ ﻣﺒﻨـﺎي‬
‫ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻜﻲ ﻧﺪارد و ﻗﺎﺋﻢ ﺑﻪ ذات اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﻤﺎنﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﻫﺎﺑﺮﻣﺎس ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ ،‬ﻧﻈﺮﻳﻪ راﻟﺰ ﺑﺮ ﺑﺴﺘﺮ ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ‬
‫و ﻣﻔﺮوﺿﺎت ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻜﻲـ ﻟﻴﺒﺮاﻟﻲ از ﺟﻤﻠﻪ ﻋﻘﻼﻧﻴﺖ ﻣﺪرن و ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻋﻴﻨﻲ ﺑﻨﺎ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬از اﻳﻦ رو‪،‬‬
‫ﻫﺮﮔﺰ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻲﻃﺮف و ﺧﻨﺜﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ ﻛﻪ راﻟﺰ اﻳـﻦ ﻧﻘـﺪ را ﻣـﻲﭘـﺬﻳﺮد و ﺑـﻪ‬
‫ﺗﻨﺎﻗﺾ ﻣﻴﺎن ادﻋﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺑﻮدن ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻋﺪاﻟﺖ و ﻣﺘﺎﻓﻴﺮﻳﻜﻲ ﺑﻮدن ﻣﻔﺮوﺿﺎت آن اﻋﺘﺮاف ﻣﻲﻛﻨﺪ و‬
‫ﺑﺮاي رﻓﻊ اﻳﻦ ﺗﻨﺎﻗﺾ ﺗﻼش ﻣﻲﻛﻨﺪ ﺟﺎﻳﮕﺎه و ﻧﻘﺶ وﺿﻊ اوﻟﻴﻪ در ﻧﻈﺮﻳﺔ ﻋـﺪاﻟﺖ ﺳﻴﺎﺳـﻲ را ﺗﻨـﺰل‬
‫دﻫﺪ‪ .‬ﺑﺮ اﻳﻦ اﺳﺎس‪ ،‬وﺿﻊ اوﻟﻴﻪ را ﺻﺮﻓﺎً وﺿﻌﻲ ﻓﺮﺿﻲ ﻣﻲداﻧﺪ ﻛﻪ ﺣﺪس و ﮔﻤﺎنﻫـﺎ درﺑـﺎره اﺻـﻮل‬
‫ﻋﺪاﻟﺖ را ﺳﺮ و ﺳﺎﻣﺎن ﻣﻲدﻫﺪ‪.‬‬
‫اﻧﺘﻘﺎد ﻳﺎزدﻫﻢ‪ :‬راﻟﺰ ﺗﻼش ﻣﻲﻛﻨﺪ ﺑﺎ ﻃﺮح اﻣـﺮ ﻣﻌﻘـﻮل و ﺷـﺨﺺ ﻣﻌﻘـﻮل‪ ،‬ﻣﻔـﺎﻫﻴﻢ ﻋﻘﻼﻧﻴـﺖ و‬
‫ﺣﻘﻴﻘﺖ را دور ﺑﺰﻧﺪ‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﻛﻪ راﻟﺰ ﺑﻪ دام ﻧﺴـﺒﻲﮔﺮاﻳـﻲاي ﻣـﻲاﻓﺘـﺪ ﻛـﻪ در ﻧﻬﺎﻳـﺖ ﻋﻘﻼﻧﻴـﺖ‬
‫ﺟﻬﺎنﺷﻤﻮل و ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻋﺎم را ﻧﺎدﻳﺪه ﻣﻲﮔﻴﺮد )ﭘﺎﺗﺮﻳﻚ‪.(11)(199 :1388 ،‬‬
‫اﻧﺘﻘﺎد دوازدﻫﻢ‪ :‬ﻫﻤﺎن ﻃﻮر ﻛﻪ آﻣﺎرﺗﻴﺎ ﻛﻮﻣﺎر ﺳﻦ‪ 1‬ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ ،‬ﺻﺮف ﺗﻮزﻳـﻊ ﺑﺮاﺑـﺮ اﻣﻜﺎﻧـﺎت اوﻟﻴـﺔ‬
‫ﺟﺎﻣﻌﻪ‪ ،‬ﺑﺮاﺑﺮي واﻗﻌﻲ ﻓﺮﺻﺖﻫﺎ را ﻓﺮاﻫﻢ ﻧﻤﻲآورد‪ .‬ﺑﻪ ﺑﻴﺎن دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺑﺮ اﺳﺎس دﻳﺪﮔﺎه ﻋـﺪاﻟﺖ ﺗـﻮزﻳﻌﻲ‬
‫راﻟﺰ‪ ،‬ﺑﺮاﺑﺮي ﻓﺮﺻﺖﻫﺎ ﺑﻪ ﺧﻂ ﺷﺮوع زﻧﺪﮔﻲ ﻣﺤﺪود ﻣـﻲﺷـﻮد و ﺗﺤﻘـﻖ ﺑﺮاﺑـﺮي در ﻃـﻮل )ﻣﺴـﻴﺮ(‬
‫زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻐﻔﻮل ﻣﻲﻣﺎﻧﺪ‪ .‬از اﻳﻦ رو‪ ،‬آﻣﺎرﺗﻴﺎ ﺳﻦ در ﺑﺮاﺑـﺮ روﻳﻜـﺮد ﺗـﻮزﻳﻌﻲ راﻟـﺰ‪ ،‬روﻳﻜـﺮد ﻗـﺎﺑﻠﻴﺘﻲ را‬
‫ﻣﻄﺮح ﻧﻤﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﺑﻴﺎن دﻳﮕﺮ‪ ،‬درﺣﺎﻟﻲﻛﻪ روﻳﻜﺮد ﺗﻮزﻳﻌﻲ راﻟﺰ ﺑﺮ ﺗﻮزﻳﻊ ﺑﺮاﺑﺮ اﻣﻜﺎﻧﺎت اوﻟﻴﻪ ﺗﺄﻛﻴـﺪ دارد‪،‬‬
‫روﻳﻜﺮد ﻗﺎﺑﻠﻴﺘﻲ ﺳﻦ ﺑﺮ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺑﺮاﺑﺮ ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲﻫﺎ و ﻗﺎﺑﻠﻴﺖﻫﺎي اﻧﺴﺎﻧﻲ در ﭘﻲﮔﻴﺮي ارزشﻫﺎﻳﺸﺎن ﺗﻜﻴﻪ‬
‫ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎ‪ ،‬ﺳﻦ ﺑﺮ ﺷﺮاﻳﻂ ﺑﺮاﺑﺮ اﻧﺴﺎنﻫﺎ در ﺗﺤﻘﻖ ﺧﻮاﺳﺘﻪﻫﺎﻳﺸﺎن ﺗﺄﻛﻴـﺪ دارد‪ .‬زﻳـﺮا ﻫﻤـﻪ‬
‫ﺷﻬﺮوﻧﺪان ﺑﺮاي ﺗﻮﺳﻌﻪ و اﻋﻤﺎل ﻗﺎﺑﻠﻴﺖﻫﺎي اﻧﺴﺎﻧﻲﺷﺎن ﺑﺎﻳﺪ ﻓﺮﺻﺖ ﺑﺮاﺑﺮ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ )ﺳـﻦ‪:1379 ،‬‬
‫دوازده(‪ .‬ﺳﻦ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺗﻼش ﻧﻤﻮد ﻛﺎرﻛﺮدﻫﺎ و ﻗﺎﺑﻠﻴﺖﻫﺎي اﻧﺴﺎﻧﻲ زﻧﺪﮔﻲ ﺧﻮب را ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﻨﺪ‪ .‬اﻳـﻦ‬
‫ﻛﺎرﻛﺮدﻫﺎ ﺷﺎﻣﻞ ﻃﻴﻒ وﺳﻴﻌﻲ از ﻛﺎرﻛﺮدﻫﺎي اﺑﺘﺪاﻳﻲ ﻫﻤﭽﻮن ﺗﻐﺬﻳﺔ ﻛﺎﻓﻲ‪ ،‬ﮔﺮﻳﺰ از ﺑﻴﻤﺎري و ﻣﺮگ‬
‫ﺗﺎ ﻛﺎرﻛﺮدﻫﺎي ﭘﻴﭽﻴﺪه ﻫﻤﭽﻮن ﺷﺎدي‪ ،‬ﻋﺰت ﻧﻔﺲ‪ ،‬ﻣﺸﺎرﻛﺖ در اﻣﻮر اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ ﻣـﻲﺷـﻮﻧﺪ )ﻫﻤـﺎن‪:‬‬

‫‪1. Amartya Komar Sen‬‬

 ‫‪ / 120‬ﭘﮋوﻫﺶ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻧﻈﺮي‪ ،‬ﺷﻤﺎره ﻫﺸﺘﻢ ‪...‬‬

‫‪ .(59‬در واﻗﻊ ﺳﻦ‪ ،‬ﺑﺮاﺑﺮي را ﺑﺮ ﺑﻨﻴﺎن آﻧﭽﻪ ﺧـﻮد »آزادي واﻗﻌـﻲ« ﻣـﻲﻧﺎﻣـﺪ ﻗـﺮار داد‪ .‬وي در ﺑﺮاﺑـﺮ‬
‫ﭘﺮﺳﺶ ﺑﺮاﺑﺮي ﭼﻪ ﭼﻴﺰ؟ ﭘﺎﺳﺦ آزادي واﻗﻌﻲ را ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬از ﻧﻈﺮ وي‪ ،‬آزادي واﻗﻌﻲ ﻫﻤﺎﻧﺎ »اﻣﻜﺎن‬
‫ﭘﻲﮔﻴﺮي اﻫﺪاﻓﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﺮد ﺑﺮاي ﺧﻮﻳﺶ وﺿﻊ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮ اﻳـﻦ اﺳـﺎس‪ ،‬ﺑﺮاﺑـﺮي ﺑـﻪ ﻣﻌﻨـﺎي‬
‫ﻓﺮﺻﺖ واﻗﻌﻲ ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺮاي اﻧﺠﺎم ﭼﻴﺰي اﺳﺖ ﻛﻪ اﻧﺴﺎن ﺑﺮاﻳﺶ ارزش ﻗﺎﺋﻞ اﺳﺖ« )ﻫﻤﺎن‪.(18 :‬‬
‫اﻧﺘﻘﺎد ﺳﻴﺰدﻫﻢ‪ :‬ﻋﻠﻲرﻏﻢ اﻳﻦ ﻛﻪ راﻟﺰ ﺑﻪ وﻳﮋه در ﻟﻴﺒﺮاﻟﻴﺴﻢ ﺳﻴﺎﺳـﻲ ﺑـﻪ ﺟﺎﻣﻌـﻪﮔﺮاﻳـﻲ ﮔـﺮاﻳﺶ‬
‫ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ و ﺑﺮﺧـﻲ از ﻣﺘﻔﻜـﺮان ازﺟﻤﻠـﻪ راﺑـﺮت ﻧﻮزﻳـﻚ‪ 1‬وي را ﺑـﻪ ﺧـﺮوج از ﻟﻴﺒﺮاﻟﻴﺴـﻢ ﻣـﺘﻬﻢ‬
‫ﻧﻤﻮدهاﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ وي ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻣﻔﺮوﺿﺎت ﻓﺮدﮔﺮاﻳﺎﻧﻪاش ﺑـﻪ ﻣﻜﺘـﺐ ﻓﺮدﮔﺮاﻳـﻲ‬
‫ﺗﻌﻠﻖ دارد و ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ اﻟﺘﺰاﻣﺎت روشﺷﻨﺎﺳﻲ ﺟﺎﻣﻌﻪﮔﺮاﻳﺎﻧـﻪ از ﺟﻤﻠـﻪ ﺗﻘـﺪم ﻧﻬﺎدﻫـﺎ و ﺳـﺎﺧﺘﺎرﻫﺎي‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺑﺮ ﻓﺮد را در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﻴﺮد‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎ راﻟـﺰ ﻫﻤﭽﻨـﺎن ﻓـﺮد را ﻣﻮﺟـﻮدي آﮔـﺎه‪ ،‬ﺧﻮدﻣﺨﺘـﺎر و‬
‫ﻣﻨﻔﺮد ﻓﺮض ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺧﻮد ﺷﺨﺼﺎً ﻣﺤﺪودة ﺑﺮاﺑﺮي و آزادياش را ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬
‫اﻧﺘﻘﺎد ﭼﻬﺎردﻫﻢ‪ :‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻛﻪ راﻟﺰ ﺑﺎ ﻃﺮح ﺗﻔﺎوت ﻣﻴﺎن ﻋﻘﻼﻧﻴﺖ و ﻣﻌﻘﻮﻟﻴﺖ ﺗﻼش ﻣـﻲﻛﻨـﺪ ﺑـﺮ‬
‫ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺷﻬﺮوﻧﺪي ﻏﻴﺮارﺗﺒﺎﻃﻲ ﻧﻬﻔﺘﻪ در ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻋﺪاﻟﺖ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺧﻮد ﻓﺎﺋﻖ آﻳﺪ اﻣﺎ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳـﺪ در‬
‫ﻧﻬﺎﻳﺖ در اﻳﻦ اﻣﺮ ﺗﻮﻓﻴﻖ ﻧﻤﻲﻳﺎﺑﺪ‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﻛﻪ ﻧﻈﺮﻳﺔ ﻋﺪاﻟﺖ ﺳﻴﺎﺳﻲ راﻟﺰ ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺑـﺮ ﻣﻔﺮوﺿـﺎت‬
‫ﻏﻴﺮارﺗﺒﺎﻃﻲ ﺑﻨﺎ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﺑﻴﺎن دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻣﻔﺮوﺿﺎت راﻟﺰ در ﺑﺎب ﻋﻘﻼﻧﻴﺖ‪ ‬ﺟﻬﺎنﺷﻤﻮل و ﻓﺮدﮔﺮاﻳـﻲِ‬
‫اﻧﺘﺰاﻋﻲ ﻣﺪرن‪ ،‬ﺳﺒﺐ ﻣﻲﺷﻮد ﺗﺎ اﻧﺴﺎنﻫﺎ و ﮔﺮوهﻫﺎي ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﻟﻴﺒﺮال از ﻓﻬﻢ اﻧﺴﺎنﻫﺎ و ﻓﺮﻫﻨﮓﻫﺎي‬
‫ﻏﻴﺮﻟﻴﺒﺮال ﻋﺎﺟﺰ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬در ﻧﻬﺎﻳﺖ‪ ،‬راﻟﺰ ﺑﺮاﺑﺮي را ﺑﺮ آزادي ﺑﺮﺗـﺮي ﻣـﻲدﻫـﺪ‪ .‬ﺑـﺪﻳﻦ ﻣﻌﻨـﺎ ﻛـﻪ راﻟـﺰ‬
‫ﺗﻔﺎوتﻫﺎﻳﻲ را ﻛﻪ ﺑﺎ ﺧﺮد ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺣﺎﺻﻞ اﺟﻤـﺎع ﻫﻤﭙﻮﺷـﺎن ﻫـﻢﺧـﻮاﻧﻲ ﻧﺪاﺷـﺘﻪ ﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬ﺑـﺎ ﻋﻨـﻮان‬
‫ﻏﻴﺮﻣﻌﻘﻮل‪ ،‬رد ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﺑﻴﺎن ﺳﺎده‪ ،‬راﻟﺰ ﮔﺰﻳﻨﺸﻲ ﻋﻤﻞ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﻛﻪ ﺗﻔﺎوتﻫـﺎ را ﺻـﺮﻓﺎً‬
‫در ﭼﺎرﭼﻮب ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻟﻴﺒﺮال دﻣﻮﻛﺮاﺗﻴﻚ ﺟﺎﻳﺰ ﻣﻲﺷﻤﺮد‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ راﻟﺰ در آﺧﺮﻳﻦ اﺛﺮ ﺧﻮد ﻗـﺎﻧﻮن ﻣﻠـﻞ‬
‫)‪ (1999‬ﺗﻼش ﻣﻲﻛﻨﺪ اﻳﺪة اﺟﻤﺎع ﻫﻤﭙﻮﺷﺎن ﺧـﻮد را ﺑـﻪ ﻓﺮاﺳـﻮي ﺟﻮاﻣـﻊ ﻟﻴﺒـﺮالـ دﻣﻮﻛﺮاﺗﻴـﻚ‬
‫ﮔﺴﺘﺮش دﻫﺪ اﻣﺎ در ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﺣﺎﻟﺖ اﻳﻦ اﺟﻤﺎع ﺗﻨﻬﺎ ﺷﺎﻣﻞ ﺣﺎل »ﺟﻮاﻣﻊ ﻏﻴﺮﻟﻴﺒﺮال ﺷﺮﻳﻒ« ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺿﻤﻦ اﻳﻦﻛﻪ ﻧﮕﺮش اﺗﻤﻴﺰه‪ 2‬ﻧﻈﺮﻳﻪ وي‪ ،‬ﻣـﺎﻧﻊ ﻣـﻲﺷـﻮد ﻛـﻪ ﺷـﻬﺮوﻧﺪان ﺗﻔـﺎوتﻫـﺎي ﻫﻤـﺪﻳﮕﺮ را‬
‫ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﺑﻴﺎن دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻣﻬﻢﺗـﺮﻳﻦ اﻧﺘﻘـﺎد ﺑـﺮ اﻳـﺪة اﺟﻤـﺎع ﻫﻤﭙﻮﺷـﺎن راﻟـﺰ اﻳـﻦ اﺳـﺖ ﻛـﻪ‬
‫ﺷﻬﺮوﻧﺪي ﺣﺎﺻﻞ از اﻳﺪة اﺟﻤﺎع ﻫﻤﭙﻮﺷﺎن ﻛﺎﻣﻼً ﻓﺮدﮔﺮاﻳﺎﻧﻪ اﺳﺖ‪ .‬از اﻳـﻦ رو‪ ،‬ﻧﻤـﻲﺗﻮاﻧـﺪ از ﻫﻮﻳـﺖ‬
‫ﮔﺮوﻫﻲ اﻓﺮاد در ﻋﺮﺻﺔ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﭘﺎﺳﺪاري ﻛﻨﺪ‪ .‬زﻳﺮا‪ ،‬راﻟﺰ ﺗﻨﻬﺎ راه ارﺗﺒﺎط ﻣﻴﺎن ﺷﻬﺮوﻧﺪان‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻨـﻮان‬
‫ﺳﻮژهﻫﺎي ﺧﻮدﺧﻮاه و ﻣﻨﻔﺮد را ﻳﻚ ﻗـﺮارداد اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ ﻣـﻲداﻧـﺪ ﻛـﻪ ﺑـﺮ اﺳـﺎس آن ﻫـﺮ ﻛـﺪام از‬
‫ﺷﻬﺮوﻧﺪان ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺧﻮد را ﺗﻌﻘﻴﺐ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻌﻨـﺎ‪ ،‬ﺷـﻬﺮوﻧﺪي ﺣﺎﺻـﻞ از اﻳـﺪة اﺟﻤـﺎع ﻫﻤﭙﻮﺷـﺎن‬

‫‪1. Robert Nozick‬‬

‫‪2. Atomism‬‬
‫ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻋﺪاﻟﺖ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺟﺎن راﻟﺰ‪121 / ... :‬‬

‫ﺗﻮاﻧﺶ ارﺗﺒﺎﻃﻲ اﻧﺴﺎن را ﻧﺎدﻳﺪه ﻣﻲﮔﻴﺮد‪.‬‬

‫ﺑﺎﻷﺧﺮه اﻳﻦﻛﻪ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻋﺪاﻟﺖ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑـﺮ اﺟﻤـﺎع ﻫﻤﭙﻮﺷـﺎن ﻋﻤـﻼً اﻣﻜـﺎن ﮔﻔـﺖوﮔـﻮ و‬
‫ﻣﺒﺎﺣﺜﻪ ﻣﻴﺎن ﺷﻬﺮوﻧﺪان آزاد و ﺑﺮاﺑﺮ را از ﺑﻴﻦ ﻣﻲﺑﺮد‪ .‬زﻳﺮا از آﻧﺎن ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ ﻛﻪ ﺑﺮاي دﺳﺖﻳﺎﺑﻲ ﺑـﻪ‬
‫اﺟﻤﺎع‪ ،‬ﺗﻔﺎوتﻫﺎي ﺧﻮد را ﻛﻨﺎر ﺑﮕﺬارﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﺑﻴﺎن دﻳﮕﺮ‪ ،‬راﻟﺰ ﻣﻴﺎن ﺣﻮزة ﺧﺼﻮﺻﻲ )ﻋﺮﺻﺔ ﺗﻔﺎوتﻫﺎ و‬
‫آزاديﻫﺎي ﻓﺮدي( و ﺣﻮزة ﻋﻤﻮﻣﻲ )ﻋﺮﺻﺔ اﺟﻤﺎع ﻫﻤﭙﻮﺷﺎن( ﺗﻔﻜﻴﻜـﻲ ﻗﻄﻌـﻲ ﺑﺮﻗـﺮار ﻣـﻲﻛﻨـﺪ‪ .‬در‬
‫واﻗﻊ‪ ،‬راﻟﺰ ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ ﺑﺮاي دﺳﺖﻳﺎﺑﻲ ﺑﻪ اﺟﻤﺎع ﻫﻤﭙﻮﺷﺎن‪ ،‬ﺷﻬﺮوﻧﺪان آزاد و ﺑﺮاﺑﺮ در ﻫﻤـﺎن اﺑﺘـﺪا‬
‫)وﺿﻊ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ( ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺖ ﺗﻔﺎوتﻫﺎي ارزﺷﻲ ﺧﻮد را ﻛﻨﺎر ﺑﮕﺬارﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻫﻤﺎن اﻧﺘﻘـﺎدي اﺳـﺖ ﻛـﻪ‬
‫ﻫﺎﺑﺮﻣﺎس از آن ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان »دﻣﻮﻛﺮاﺳﻲ ﻏﻴﺮ روﻳﻪاي« راﻟﺰ ﻳﺎد ﻣﻲﻛﻨﺪ )ﻫﺎﺑﺮﻣﺎس‪ .(131 :1995 ،‬ﺑـﺪﻳﻦ‬
‫ﻣﻌﻨﺎ ﻛﻪ راﻟﺰ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻫﺮ دوﺳﻮﻳﻪ ﻣﻌﻤﺎي دو وﺟﻬﻲ آزادي و ﺑﺮاﺑﺮي را ﭘﻮﺷﺶ دﻫﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﺑﻴﺎن دﻳﮕﺮ‪،‬‬
‫راﻟﺰ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻣﻴﺎن آزادي و ﺑﺮاﺑﺮي ﺗﻌﺎدل ﺑﺮﻗﺮار ﻧﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬

‫ﻧﺘﻴﺠﻪﮔﻴﺮي‬
‫راﻟﺰ ﺑﺎ ﻃﺮح اﻳﺪة اﺟﻤﺎع ﻫﻤﭙﻮﺷﺎن ﺗﻼش ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻣﻴﺎن اﻳﺪة آزادي و ﺑﺮاﺑﺮي ﺳﺎزش ﺑﺮﻗﺮار ﻛﻨـﺪ‪.‬‬
‫اﻳﺪة اﺟﻤﺎع ﻫﻤﭙﻮﺷﺎن راﻟﺰ ﺑﺮ اﻳﻦ ﻓﺮض اﺳﺘﻮار اﺳﺖ ﻛﻪ ‪ .1‬ﺷﻬﺮوﻧﺪان ﻋﻠﻲرﻏﻢ اﻳﻦﻛـﻪ آﻣـﻮزهﻫـﺎي‬
‫ﺟﺎﻣﻊ ﻣﺬﻫﺒﻲ‪ ،‬ﻓﻠﺴﻔﻲ و اﺧﻼﻗﻲ ﻣﺘﻔﺎوﺗﻲ دارﻧﺪ‪ ،‬اﻧﺴﺎنﻫﺎﻳﻲ ﻣﻌﻘـﻮل ﻫﺴـﺘﻨﺪ ‪ .2‬ﺷـﻬﺮوﻧﺪان ﭼـﻮن‬
‫اﻧﺴﺎنﻫﺎي ﻣﻌﻘﻮﻟﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺮ ﺳﺮ اﺻﻮل ﻋﺪاﻟﺖ‪ ،‬ﻛﻪ ﻣﻮرد ﭘﺬﻳﺮش ﻫﻤﻪ ﺑﺎﺷـﺪ ﺑـﻪ ﺗﻮاﻓـﻖ‬
‫ﺑﺮﺳﻨﺪ ‪ .3‬در ﺻﻮرت ﺗﻌﺎرض ﻣﻴﺎن اﺻﻮل ﻋﺪاﻟﺖ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺣﺎﺻﻞ از اﺟﻤﺎع ﻫﻤﭙﻮﺷﺎن ﺑـﺎ آﻣـﻮزهﻫـﺎي‬
‫ﺟﺎﻣﻊ ﻣﺬﻫﺒﻲ‪ ،‬ﻓﻠﺴﻔﻲ و اﺧﻼﻗﻲِ ﺷﻬﺮوﻧﺪان‪ ،‬اﻳﻦ آﻣﻮزهﻫﺎي ﺟﺎﻣﻊ ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺖ ﺟﺮح و ﺗﻌـﺪﻳﻞ ﺷـﻮﻧﺪ‬
‫)و ﻧﻪ اﺻﻮل ﻋﺪاﻟﺖ ﺳﻴﺎﺳﻲ(‪ .‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ؛ ﻣﻬﻢﺗﺮﻳﻦ اﻧﺘﻘﺎدي ﻛﻪ ﺑﺮ اﻳﺪه اﺟﻤﺎع ﻫﻤﭙﻮﺷـﺎن راﻟـﺰ‬
‫وارد اﺳﺖ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻮاﻧﺶ ارﺗﺒﺎﻃﻲ اﻧﺴﺎن را ﻧﺎدﻳﺪه ﻣﻲﮔﻴﺮد‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻫﺮ ﺣﺎل‪ ،‬ﻋﻠﻲرﻏﻢ ﺗﻤﺎﻣﻲ اﻧﺘﻘﺎداﺗﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻋﺪاﻟﺖ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ اﺟﻤـﺎع ﻫﻤﭙﻮﺷـﺎن‬
‫وارد ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪ را ﻣﻲﺗﻮان ﻳﻜﻲ از ﺷﺎﻫﻜﺎرﻫﺎي ﻓﻠﺴﻔﺔ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻣﻌﺎﺻﺮ داﻧﺴﺖ ﻛﻪ ﺗـﻼش‬
‫ﻛﺮده ﻫﺮ دو ﺳﻮي ﻣﻌﻤﺎي دو ﻣﺠﻬﻮﻟﻲ آزاديـ ﺑﺮاﺑﺮي را ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮار دﻫﺪ‪ .‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻛﻪ ﺑـﻪ ﻧﻈـﺮ‬
‫ﻣﻲرﺳﺪ‪ ،‬ﺑﻪ دﻻﻳﻞ ﻣﻔﺮوﺿﺎت ﻓﺮدﮔﺮاﻳﺎﻧﻪ و ﺟﻬﺎنﺷﻤﻮل ﺗﻮﻓﻴﻖ اﻧﺪﻛﻲ در اﻳﻦ ﺑـﺎب ﻣـﻲﻳﺎﺑـﺪ‪ .‬ﺑـﺪﻳﻦ‬
‫ﻣﻌﻨﺎ ﻛﻪ ﻧﻈﺮﻳﺔ ﻋﺪاﻟﺖ ﺳﻴﺎﺳﻲ راﻟﺰ‪ ،‬اﺷﺨﺎص را ﻣﻮﺟﻮدات اﻧﺘﺨﺎبﮔﺮي ﻣﻲداﻧﺪ ﻛﻪ ﺑـﺮ اﺳـﺎس ﻋﻘـﻞ‬
‫ﻓﺮدي ﺗﺼﻤﻴﻢ ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ )و ﺣﺘﻲ ﻫﻮﻳﺖ ﺧﻮﻳﺶ را ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ(‪ .‬از اﻳﻦ رو‪ ،‬اﮔﺮ آﻧﻬﺎ در وﺿـﻌﻴﺖ‬
‫ﺑﻲﻃﺮﻓﺎﻧﻪ )در ﭘﺲ ﺣﺠﺎب ﺟﻬﻞ( ﺑﻪ ﮔﻔﺖوﮔﻮ ﺑﻨﺸﻴﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻫﻤﮕﻲ ﺑﻪ ﻧﺘﻴﺠﺔ ﻳﻜﺴﺎن ﻣﻲرﺳـﻨﺪ‪ .‬از اﻳـﻦ‬
‫رو‪ ،‬ﺗﻔﺎوتﻫﺎي ﺧﻮد را ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﺣﻔﻆ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺧﺮد ﻋﻤﻮﻣﻲ )ﺣﺎﺻﻞ از ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺟﻮاﻣﻊ ﻟﻴﺒـﺮال(‬
‫ﺗﻌﺎرض ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و ﺻﺮﻓﺎً ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﺑﺎ ﻫﻢ ﺑﺮاﺑﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺧﺮد ﻋﻤﻮﻣﻲ )ﺣﺎﺻﻞ از ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺟﻮاﻣـﻊ‬
‫ﻟﻴﺒﺮال( را ﺑﭙﺬﻳﺮﻧﺪ‪ .‬ﻧﺘﻴﺠﻪ اﻳﻦﻛﻪ اﮔﺮ آﻣﻮزهﻫﺎي ﻣﺘﻔﺎوت آﻧﻬﺎ ﺑﺎ ﺧﺮد ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺗﻌﺎرض ﻳﺎﺑﺪ‪ ،‬ﺗﺼـﻤﻴﻤﻲ‬
 ‫‪ / 122‬ﭘﮋوﻫﺶ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻧﻈﺮي‪ ،‬ﺷﻤﺎره ﻫﺸﺘﻢ ‪...‬‬

‫ﻛﺎﻣﻼً ﻋﺎﻗﻼﻧﻪ ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ و ﺑﻪ ﺧﺮد ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻛﻪ ﻫﻤـﺎن ﻋﻘﻼﻧﻴـﺖ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘـﻪ ﺷـﺪه در ﺟﻮاﻣـﻊ ﻟﻴﺒـﺮالـ‬
‫دﻣﻮﻛﺮاﺗﻴﻚ اﺳﺖ )و ﺟﻬﺎنﺷﻤﻮل داﻧﺴﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد( ﺗﺴﻠﻴﻢ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻧﺘﻴﺠﻪ اﻳﻦﻛﻪ اﻓـﺮاد ﻫﻤـﻮاره ﺑـﺎ‬
‫ﻫﻢ ﺑﺮاﺑﺮﻧﺪ ﻣﮕﺮ آنﻛﻪ در ﺗﻘﺎﺑﻞ ﺑﺎ ﺧﺮد ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻗﺮار ﮔﻴﺮﻧﺪ‪ .‬از اﻳﻦ رو‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ ﻛﻪ در ﻣﺮﺣﻠﺔ‬
‫ﻧﻬﺎﻳﻲ‪ ،‬ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻋﺪاﻟﺖ ﺳﻴﺎﺳﻲ راﻟﺰ آزادي را ﺗﺎ ﺣﺪودي واﻣﻲﻧﻬﺪ و ﺟﺎﻧﺐ ﺑﺮاﺑﺮي رﺳﻤﻲ را ﻣﻲﮔﻴـﺮد‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﺑﻴﺎن ﺳﺎده‪ ،‬اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺻﺮﻓﺎً ﻣﺮدﻣﺎن ﺟﻮاﻣﻊ ﻟﻴﺒﺮال و ﺗـﺎ ﺣـﺪودي آن ﺟـﻮاﻣﻌﻲ ﻛـﻪ ﺑـﺎ ﻓﺮﻫﻨـﮓ‬
‫ﻟﻴﺒﺮال ﺗﻌﺎرض ﻧﺪارﻧﺪ )ﻣﻠﺖﻫﺎي ﺳﻠﺴﻠﻪ ﻣﺮاﺗﺒﻲ ﺷﺮﻳﻒ( را ﺑﺎ ﻫﻢ ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﻲداﻧـﺪ )آن ﻫـﻢ ﺑﺮاﺑـﺮي در‬
‫ﭘﻴﺶﮔﺎه ﻗﺎﻧﻮن و ﺗﺎ ﺣﺪودي ﺑﺮاﺑﺮي در ﻓﺮﺻﺖﻫﺎ( و از ﺗﺴﺮّي آن ﺑﻪ ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻣﻠﺖﻫـﺎ اﺑـﺎ دارد‪ .‬ﺑـﺪﻳﻦ‬
‫ﻣﻌﻨﺎ‪ ،‬ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻋﺪاﻟﺖ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ اﺟﻤﺎع ﻫﻤﭙﻮﺷـﺎن ﺗﻔـﺎوتﻫـﺎ را ﺻـﺮﻓﺎً در درون اﻳـﻦ ﺟﻮاﻣـﻊ‬
‫)ﻳﻌﻨﻲ ﺟﻮاﻣﻊ ﻟﻴﺒﺮال و ﺟﻮاﻣﻊ ﻏﻴﺮﻟﻴﺒﺮال ﺷﺮﻳﻒ( ﺟﺎﻳﺰ ﻣﻲداﻧـﺪ‪ .‬اﻣـﺎ ﺑـﻪ ﻧﻈـﺮ ﻣـﻲرﺳـﺪ ﺑـﻪ دﻟﻴـﻞ‬
‫ﻣﻔﺮوﺿﺎت ﻏﻴﺮارﺗﺒﺎﻃﻲ )ﻓﺮدﮔﺮاﻳﺎﻧﻪ( در ﺣﻞ ﻣﻌﻤﺎي دوﺳﻮﻳﺔ آزاديـ ﺑﺮاﺑﺮي در اﻳﻦ ﺟﻮاﻣﻊ ﻧﻴﺰ ﻧﺎﻛﺎم‬
‫ﻣﻲﻣﺎﻧﺪ‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﻛﻪ ﻓﺮد ﺻـﺮﻓﺎً از ﻧﻈـﺮ ﻋﻘـﻞ ﻓﺮدﮔﺮاﻳﺎﻧـﺔ ﺧـﻮد وارد ﻓﺮآﻳﻨـﺪ ﻣﺒﺎﺣﺜـﻪاي اﺟﻤـﺎع‬
‫ﻫﻤﭙﻮﺷﺎن ﻣﻲﺷﻮد و ﺻﺮﻓﺎً ﺑﺮ اﺳﺎس دﻳﺪﮔﺎه )آﻣﻮزة ﺟﺎﻣﻊ ﻓﻠﺴﻔﻲ‪ ،‬ﻣﺬﻫﺒﻲ و اﺧﻼﻗﻲ( ﺧـﻮد دﻳـﺪﮔﺎه‬
‫دﻳﮕﺮان را ﻣﻲﭘﺬﻳﺮد‪ .‬از اﻳﻦ رو‪ ،‬از ﻓﻬﻢ و ﺗﺄﻳﻴﺪ ﺗﻔﺎوتﻫﺎ و آزاديﻫﺎي آﻧﻬﺎ ﺑﺮ اﺳﺎس دﻳـﺪﮔﺎه )آﻣـﻮزه‬
‫ﺟﺎﻣﻊ ﻓﻠﺴﻔﻲ‪ ،‬ﻣﺬﻫﺒﻲ و اﺧﻼﻗﻲ( ﺧﻮد آﻧﻬﺎ ﺑﺎز ﻣﻲﻣﺎﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﺑﻴﺎن ﺳﺎده‪ ،‬اﺟﻤـﺎع ﻫﻤﭙﻮﺷـﺎن ﺻـﺮﻓﺎً ﺑـﻪ‬
‫ﺣﻠﻘﻪﻫﺎﻳﻲ ﻣﻲﻣﺎﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺨﺶﻫﺎﻳﻲ از آﻧﻬﺎ ﺑﺮ روي ﻫﻢ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد؛ ﺑﺪون آنﻛﻪ ﺗﻌﺎﻣﻠﻲ ﻣﻴـﺎن آﻧﻬـﺎ‬
‫ﺻﻮرت ﮔﻴﺮد‪ .‬ﻧﺘﻴﺠﻪ اﻳﻦﻛﻪ اﻣﻜﺎن ﻓﻬﻢ ﺧﻮد و دﻳﮕﺮي را ﺳﺪ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻧﻬﺎﻳﺖ اﻳﻦﻛﻪ‪ ،‬راه ﺣﻞ راﻟﺰ ﺑـﺮاي ﺣـﻞ ﻣﺴـﺌﻠﻪ آزادي و ﺑﺮاﺑـﺮي‪ ،‬ﮔﺴـﺘﺮش ﻣﻌﻘﻮﻟﻴـﺖ در درون‬
‫ﺟﺎﻣﻌﻪ اﺳﺖ‪ .‬در واﻗﻊ‪ ،‬راﻟﺰ‪ ،‬ﺑﺮﺧﻼف آﻳﺰﻳﺎ ﺑﺮﻟﻴﻦ‪ ،‬آزادي را ﺑﺎ ﻋﻘﻞ ﭘﻴﻮﻧﺪ ﻣـﻲدﻫـﺪ‪ .‬ﺑـﺪﻳﻦ ﻣﻌﻨـﺎ ﻛـﻪ‬
‫ﻗﻠﻤﺮو آزادي را ﺗﺎ ﺟﺎﻳﻲ ﻣﻲداﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﺮﺧﻮرد ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و ﻫﻤﻪ اﻧﺴﺎنﻫـﺎ‬
‫در ﭼﻨﻴﻦ ﭼﺎرﭼﻮﺑﻲ‪ ،‬ﻓﺮﺻﺖ ﺑﺮاﺑﺮ دارﻧﺪ ﺗﺎ آزاداﻧﻪ ﻋﻤﻞ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﭘﻴﻮﻧﺪ ﻣﻴﺎن ﻋﻘﻞ و آزادي‬
‫ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ دﻳﮕﺮي را ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان ﻋﺪم رﺷﺪ ﻋﻘﻠﻲ از ﻋﺮﺻﺔ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻃﺮد ﻛﻨﺪ و ﺑﺪﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ آزادي وي‬
‫را ﺳﻠﺐ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬از اﻳﻦ رو‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ راﻟﺰ از ﭘﻴﻮﻧﺪ آزادي ﺑﺎ اﻧﺴﺎن ﺑﻪ ﻣﺎ ﻫﻮ اﻧﺴﺎن ﻃﻔﺮه ﻣـﻲرود‬
‫و ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﺗﻮاﻧﺶ ارﺗﺒﺎﻃﻲ ﻣﻴﺎن اﻧﺴﺎنﻫﺎ را ﻧﺎدﻳﺪه ﻣﻲﮔﻴﺮد ﻛﻪ ﺑﺮ اﺳﺎس آن اﻧﺴﺎنﻫﺎ ﺑﺪون ﻛﻨـﺎر‬
‫ﮔﺬاردن ﺗﻔﺎوتﻫﺎ و آزاديﻫﺎي ﺧﻮد ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻓﺮﺻﺖ ﻣﺸﺎرﻛﺖ ﺑﺮاﺑﺮ در ﻋﺮﺻﻪ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑﻴﺎﺑﻨﺪ‪.‬‬

‫ﭘﻲﻧﻮﺷﺖ‬
‫‪ .1‬در واﻗﻊ‪ ،‬راﻟﺰ در ﺳﻪ ﮔﺎﻧﺔ ﺧﻮد‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻋﺪاﻟﺖ )‪ ،(1971‬ﻟﻴﺒﺮاﻟﻴﺴﻢ ﺳﻴﺎﺳﻲ )‪ (1993‬و ﻗﺎﻧﻮن ﻣﻠﻞ‬
‫)‪ (1999‬اﻳﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ را در ﺳﻪ ﺳﻄﺢ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻃﺮح ﻣـﻲﻛﻨـﺪ‪ .‬در ﻧﻈﺮﻳـﻪ ﻋـﺪاﻟﺖ در ﺳـﻄﺢ ﻓﻠﺴـﻔﻲ‪،‬‬
‫ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻋﺪاﻟﺖ ﺧﻮد را ﻣﻄﺮح ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬در ﻟﻴﺒﺮاﻟﻴﺴﻢ ﺳﻴﺎﺳﻲ راﻟـﺰ ﻧﻈﺮﻳـﻪ ﺧـﻮد را در ﺳـﻄﺢ اﻧﺪﻳﺸـﻪ‬
‫ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻋﺪاﻟﺖ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺟﺎن راﻟﺰ‪123 / ... :‬‬

‫ﺳﻴﺎﺳﻲ )ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻟﻴﺒﺮال دﻣﻮﻛﺮاﺳﻲ( ﭘﻲ ﻣﻲﮔﻴﺮد و در ﻗﺎﻧﻮن ﻣﻠﻞ ﺗﻼش ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻋـﺪاﻟﺖ ﺧـﻮد‬
‫را ﺑﻪ رواﺑﻂ ﻣﻴﺎن ﻣﻠﺖﻫﺎ )ﻣﻠﺖﻫﺎي ﻟﻴﺒﺮال و ﻣﻠﺖﻫﺎي ﻏﻴﺮﻟﻴﺒﺮال ﺷﺮﻳﻒ( ﮔﺴﺘﺮش دﻫﺪ‪.‬‬
‫‪ .2‬اﻟﮕﻮي ﺗﺤﻠﻴﻠﻲ اﺻﻞ ﻣﻮﺿﻮﻋﻲ اﻟﮕﻮﻳﻲ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﺮاي ﺑﺎزﺳﺎزي ﻣﻌﺮﻓـﺖ ﻗﻴﺎﺳـﻲ )ﻓﻠﺴـﻔﻲ( اﺳـﺖ ﺗـﺎ ﺑـﺮ‬
‫اﺳﺎس آن ﺳﺎزﮔﺎري و اﻧﺴﺠﺎم رﻳﺸﻪﻫﺎ )ﻣﺒﺎﻧﻲ( و اﺻﻮل ﻳﻚ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺑﺎ ﻧﺘﺎﻳﺞ آن ﺳﻨﺠﻴﺪه ﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ .3‬اﻟﺒﺘﻪ ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻣﺤﺘﻮا ﻫﻢ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻣﺪﻟﻮلﻫﺎ ﺑﺎﺷﺪ ﻣﺜﻞ ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻣﻀﻤﻮﻧﻲ و ﻫـﻢ ﻣـﻲﺗﻮاﻧـﺪ ﺗﺤﻠﻴـﻞ‬
‫دالﻫﺎ ﺑﺎﺷﺪ ﻣﺜﻞ ﺗﺤﻠﻴﻞ واژﮔﺎن )ﺑﺎردن‪ .(34 :1375 ،‬ﺑﺮ اﻳﻦ اﺳﺎس‪ ،‬در ﭘﮋوﻫﺶ ﺣﺎﺿﺮ ﺑﻴﺶ از ﻫﺮ ﭼﻴـﺰ‬
‫ﺑﻪ ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻣﺪﻟﻮلﻫﺎي ﻧﻮﺷﺘﺎرﻫﺎي راﻟﺰ ﺗﻮﺟﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ .4‬ﺑﺮاي ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺑﻴﺶﺗﺮ ر‪.‬ك‪ :‬ﻓﺮي ﻣﻦ‪.2007 ،‬‬
‫‪ .5‬وﺿﻊ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ‪ ،‬وﺿﻌﻴﺘﻲ ﻓﺮﺿﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در آن ﺷﻬﺮوﻧﺪان اﺻﻮل ﻋﺪاﻟﺖ ﺳﻴﺎﺳﻲ را ﮔﺰﻳﻨﺶ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫در واﻗﻊ‪ ،‬ﺷﺎﺧﺺﺗﺮﻳﻦ وﻳﮋﮔﻲ وﺿﻊ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ‪ ،‬وﺟﻮد ﺣﺠﺎب ﺟﻬﻞ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﻛـﻪ در وﺿـﻌﻴﺖ‬
‫ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ‪ ،‬ﺷﻬﺮوﻧﺪان ﻫﻴﭻ ﮔﻮﻧﻪ اﻃﻼﻋﻲ درﺑﺎره ﺧﻮد و ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺧـﻮد ﻧﺪارﻧـﺪ‪ .‬در واﻗـﻊ‪ ،‬در‬
‫وﺿﻊ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ اﺷﺨﺎص )ﺷﻬﺮوﻧﺪان(‪ ،‬ﻫﻴﭻ اﻃﻼﻋﻲ از ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲﻫﺎي ﺧﻮﻳﺶ )ﺷﺎﻣﻞ ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲﻫﺎي ﺑـﺪﻧﻲ‪،‬‬
‫ﻫﻮش‪ ،‬ﻗﺪرت و ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻳﻨﻬﺎ( و ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ اﻗﺘﺼﺎدي و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻧﺪارﻧﺪ‪ .‬از اﻳﻦ رو‪ ،‬ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺧﻮد‬
‫را ﺗﺸﺨﻴﺺ دﻫﻨﺪ‪ ،‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻫﻴﭻ رﻗﺎﺑﺖ اﻗﺘﺼﺎدي ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﻫﻢ ﻧﺪارﻧﺪ )راﻟﺰ‪ .(118 :1971 ،‬اﻟﺒﺘﻪ در وﺿـﻊ‬
‫ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ‪ ،‬ﺷﻬﺮوﻧﺪان ﻣﻲداﻧﻨﺪ در وﺿﻌﻴﺖ واﻗﻌﻲ ﭼﻪ ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻲ وﺟﻮد دارد )ﻫﻤﺎن‪ .(127 :‬ﭘﺮﺳﺸﻲ ﻛـﻪ‬
‫در اﻳﻨﺠﺎ ﻣﻄﺮح اﺳﺖ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ راﻟﺰ ﺑﻪ ﭼﻪ دﻟﻴﻞ ﭼﻨﻴﻦ وﺿﻌﻴﺘﻲ را ﺗﺼﻮر ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬در واﻗﻊ‪ ،‬دﻟﻴﻞ‬
‫اﺻﻠﻲ راﻟﺰ ﺑﺮاي ﺗﺼﻮر وﺿﻊ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦـ در ﭘﺲ ﺣﺠﺎب ﺟﻬﻞـ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛـﻪ ﺷـﻬﺮوﻧﺪان در ﮔـﺰﻳﻨﺶ‬
‫اﺻﻮل ﻋﺪاﻟﺖ ﺑﻲﻃﺮﻓﻲ ﻳﺎ ﺑﻪ ﺗﻌﺒﻴﺮ دﻳﮕﺮ اﻧﺼﺎف را رﻋﺎﻳﺖ ﻛﻨﻨـﺪ‪ .‬ﺑـﺪﻳﻦ ﻣﻌﻨـﺎ ﻛـﻪ ﭼـﻮن ﺷـﻬﺮوﻧﺪان‬
‫)اﺷﺨﺎص( در وﺿﻊ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ‪ ،‬اﻃﻼﻋﻲ از ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺧﻮد و دﻳﮕﺮان ﻧﺪارﻧﺪ‪ ،‬اﻣﻜـﺎن اﻧﺘﺨـﺎب ﺟﺎﻧـﺐداراﻧـﻪ‬
‫اﺻﻮل ﻋﺪاﻟﺖ از ﺳﻮي آﻧﻬﺎ ﻧﻴﺰ وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ .‬در واﻗﻊ‪ ،‬راﻟﺰ ﻣﻌﺘﻘـﺪ اﺳـﺖ داﺷـﺘﻦ اﻃﻼﻋـﺎت در وﺿـﻊ‬
‫ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ‪ ،‬ﺑﻲﻃﺮﻓﻲ را ﻧﻘﺾ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮ ﻫﻤﻴﻦ اﺳﺎس‪ ،‬ﺷﻬﺮوﻧﺪان را از داﺷﺘﻦ ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ اﻃﻼﻋﻲ درﺑﺎره‬
‫ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﺧﻮد ﻣﺤﺮوم ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎ‪ ،‬در وﺿﻊ ﻧﺨﺴـﺘﻴﻦ ﻫـﻴﭻ ﻳـﻚ از ﻃـﺮفﻫـﺎي ﻗـﺮارداد‪ ،‬در‬
‫وﺿﻌﻴﺘﻲ ﻗﺮار ﻧﺪارد ﻛﻪ اﺻﻮل ﻋﺪاﻟﺖ را ﺑﻪ ﻧﻔﻊ ﺧﻮﻳﺶ ﻃﺮاﺣﻲ ﻛﻨﺪ )ﻫﻤﺎن‪ .(120 :‬ﻧﺘﻴﺠـﻪ اﻳـﻦﻛـﻪ در‬
‫وﺿﻊ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ‪ ،‬ﺷﻬﺮوﻧﺪان‪ ،‬اﺻﻮل ﻋﺪاﻟﺘﻲ را ﺑﺮﻣﻲﮔﺰﻳﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻮرد ﭘـﺬﻳﺮش ﻫﻤـﻪ ﺷـﻬﺮوﻧﺪان اﺳـﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﻛﻪ اﺻﻮل ﻋﺪاﻟﺖ ﺑﺮآﻣﺪه از وﺿﻊ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦـ در ﭘﺲ ﺣﺠﺎب ﺟﻬﻞـ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺗﻮاﻓﻘﻲ ﻣﻨﺼﻔﺎﻧﻪ‬
‫اﺳﺖ )ﻫﻤﺎن‪.(17 :‬‬
‫‪ .6‬راﻟﺰ در ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ اﻳﻦ اﻧﺘﻘﺎد ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬اﮔﺮ ﻣﻨﻈﻮر از ﺟﺎﻣﻌﺔ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻳﻚ اﺟﺘﻤﺎع وﺣﺪتﻳﺎﻓﺘﻪ ﺣﻮل ﻳـﻚ‬
‫آﻣﻮزة ﺟﺎﻣﻊ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺖ اﻣﻴﺪ ﺑﻪ ﺗﺄﺳﻴﺲ ﭼﻨﻴﻦ ﺟﺎﻣﻌﻪاي را رﻫﺎ ﻧﻤﻮد‪ .‬وي درﺑﺎره ﺗﻤـﺎﻳﺰ ﻣﻴـﺎن‬
‫اﺟﻤﺎع ﻫﻤﭙﻮﺷﺎن و ﻣﺼﺎﻟﺤﻪ ﻣﻮﻗﺖ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﺼﺎﻟﺤﻪ ﻣﻮﻗﺖ ﻧﻮﻋﻲ ﻗﺮارداد دوﺟﺎﻧﺒﻪ اﺳﺖ ﻛـﻪ ﻫـﺮ دو‬
‫ﻃﺮف آن ﻣﻲداﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﺗﺨﻠﻒ از ﻗﺮارداد ﻫﻴﭻ ﺳﻮدي در ﭘﻲ ﻧﺨﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪ ،‬از اﻳﻦ رو‪ ،‬ﺑـﻪ آن اﺣﺘـﺮام‬
‫ﻣﻲﮔﺬارﻧﺪ‪ .‬در ﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ﻣﻔﻬﻮم ﻋﺪاﻟﺖ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺣﺎﺻﻞ از اﺟﻤﺎع ﻫﻤﭙﻮﺷﺎن ﻫﻢ ﻳـﻚ ﻣﻔﻬـﻮم اﺧﻼﻗـﻲ‬
‫اﺳﺖ و ﻫﻢ ﺑﺮ ﺑﺴﺘﺮﻫﺎي اﺧﻼﻗﻲ ﻣﺒﺘﻨﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﻛﻪ ﺑﺮ ﻓﻀﺎﻳﻞ اﻧﺴﺎﻧﻲ ﻣﺘﻜﻲ اﺳﺖ ﻛـﻪ ﻫﻤـﻪ‬
 ‫‪ / 124‬ﭘﮋوﻫﺶ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻧﻈﺮي‪ ،‬ﺷﻤﺎره ﻫﺸﺘﻢ ‪...‬‬

‫ﺷﻬﺮوﻧﺪان آن را ارج ﻣﻲﮔﺬارﻧﺪ )راﻟﺰ‪ .(146 :1993 ،‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ اﺟﻤﺎع ﻫﻤﭙﻮﺷﺎن ﺑﺎﺛﺒـﺎتﺗـﺮ از ﻣﺼـﺎﻟﺤﻪ‬
‫ﻣﻮﻗﺖ اﺳﺖ‪ .‬زﻳﺮا ﻣﺼﺎﻟﺤﻪ ﻣﻮﻗﺖ ﺑﻪ اﺗﻔﺎﻗﺎت ﻳﺎ ﻣﻮازﻧﺔ ﻧﺴﺒﻲ ﻗـﻮا واﺑﺴـﺘﻪ اﺳـﺖ درﺣـﺎﻟﻲﻛـﻪ اﺟﻤـﺎع‬
‫ﻫﻤﭙﻮﺷﺎن ﺑﺮ رﺿﺎﻳﺖ ﺷﻬﺮوﻧﺪان ﻣﺒﺘﻨﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﺑﻴﺎن دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻫﻤﻪ ﺷﻬﺮوﻧﺪان ﻣﻔﻬﻮم ﻋﺪاﻟﺖ ﺳﻴﺎﺳـﻲـ‬
‫ﺣﺎﺻﻞ از اﺟﻤﺎع ﻫﻤﭙﻮﺷﺎنـ را از ﻣﻨﻈﺮ آﻣﻮزة ﺟﺎﻣﻊ ﺧﻮﻳﺶ‪ ،‬ﻣﻌﻘﻮل ﻣﻲﻳﺎﺑﻨﺪ )ﻫﻤﺎن‪.(150 :‬‬
‫‪ .7‬راﻟﺰ اﻳﻦ اﻧﺘﻘﺎد را ﻧﻤﻲﭘﺬﻳﺮد و در ﭘﺎﺳـﺦ ﻣـﻲﮔﻮﻳـﺪ‪ :‬ﻟﻴﺒﺮاﻟﻴﺴـﻢ ﺳﻴﺎﺳـﻲ اﻣﻜـﺎن واﻗﻌـﻲ ﻳـﻚ اﺟﻤـﺎع‬
‫ﻫﻤﭙﻮﺷﺎن در ﻳﻚ اﺟﺘﻤﺎع دﻣﻮﻛﺮاﺗﻴﻚ را ﻛﻪ ﻣﺸﺨﺼﺔ آن واﻗﻌﻴـﺖ ﭘﻠﻮراﻟﻴﺴـﻢ ﻣﻌﻘـﻮل اﺳـﺖ ﻧﺸـﺎن‬
‫ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﺑﻴﺎن دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻧﻈﺮﻳﺔ وي ﻳﻚ آرﻣﺎنﺷﻬﺮ واﻗﻊﮔﺮاﻳﺎﻧﻪ اﺳﺖ ﻛـﻪ از ﻣﺤـﺪودﻳﺖﻫـﺎي ﺗـﺎرﻳﺨﻲ‬
‫ﻓﺮاﺗﺮ ﻣﻲرود‪ .‬وي در ﻛﺘﺎب ﻗﺎﻧﻮن ﻣﻠﻞ )‪ (1999‬دو دﻟﻴﻞ ﺑﺮاي واﻗﻊﮔﺮاﻳﺎﻧﻪ ﺑـﻮدن ﻧﻈﺮﻳـﺔ ﺧـﻮد اراﺋـﻪ‬
‫ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ :‬ﻳﻜﻲ اﻳﻦﻛﻪ اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺑﺎ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻃﺒﻴﻌﻲ ﻣﻄﺎﺑﻘﺖ دارد و دﻳﮕﺮي اﻳﻦﻛﻪ اﻳﻦ اﺻـﻮل و ﻗﻮاﻋـﺪ‬
‫در ﻧﻈﺎم ﺳﻴﺎﺳﻲ و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺣﺎﻛﻢ‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ )راﻟﺰ‪.(12 :1999 ،‬‬
‫‪ .8‬اﻟﺒﺘﻪ راﻟﺰ در ﻛﺘﺎب ﻗﺎﻧﻮن ﻣﻠﻞ )‪ (1999‬ﺗﻼش ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻋﺪاﻟﺖ ﺧﻮد را ﺑﻪ رواﺑـﻂ ﻣﻴـﺎن ﻣﻠـﻞ‬
‫ﻧﻴﺰ ﺗﺴﺮي دﻫﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﻧﻪ ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻣﻠﻞ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﻣﻠﻠﻲ ﻛﻪ ‪ .1‬داراي ﻧﻈﺎم ﺳﻴﺎﺳﻲ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻟﻴﺒﺮال ﻫﺴﺘﻨﺪ‬
‫‪ .2‬ﻣﻠﻞ ﺷﺮﻳﻔﻲ ﻛﻪ داراي ﻧﻈﺎم ﺳﻴﺎﺳﻲ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺳﻠﺴﻠﻪ ﻣﺮاﺗﺒﻲ ﻏﻴﺮﻟﻴﺒﺮال ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬از اﻳﻦ رو‪ ،‬ﻣﻠـﻞ‬
‫ﻏﻴﺮﻟﻴﺒﺮال ﻗﺎﻧﻮن ﺷﻜﻦ و ﻣﻠﻞ ﻏﻴﺮﻟﻴﺒﺮال ﻣﻬﺠﻮر )ﻣﺸﻜﻞ دار( راﻫﻲ در وﺿﻌﻴﺖ اوﻟﻴﻪ ﺑﺮاي ﭘﻲرﻳـﺰي‬
‫اﺻﻮل ﻋﺪاﻟﺖ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻧﺪارﻧﺪ )راﻟﺰ‪5 :1999 ،‬ـ ‪.(4‬‬
‫‪ .9‬ﺗﺎﻣﺲ ﻧﻴﮕﻞ ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﻓﻠﺴـﻔﻪ ﺑﻨﻴـﺎدﻳﻨﻲ ﻛـﻪ ﻧﻈﺮﻳـﻪ ﻋـﺪاﻟﺖ راﻟـﺰ ﺑـﺮ آن ﻣﺒﺘﻨـﻲ اﺳـﺖ‪ ،‬ﺑـﺎ‬
‫اﺳﺘﺪﻻلﻫﺎي اﺧﻼﻗﻲ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﻣﻲﺗﻮان ﺗﺜﺒﻴﺖ ﻧﻤﻮد‪ .‬از اﻳﻦ رو‪ ،‬ﺗﻤﻬﻴﺪات ﻗـﺮاردادي راﻟـﺰ ﻧﺎﺑﺠﺎﺳـﺖ‬
‫)ﻧﻴﮕﻞ‪.(1 :1973 ،‬‬
‫‪ .10‬اﻟﺒﺘﻪ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ راﻟﺰ ﺑﻪ ﻣﻘﻮﻟﻪ دوم ﻧﻈﺮ دارد‪ .‬زﻳﺮا او ﻣﻲﻧﻮﻳﺴـﺪ‪ :‬ﭼـﻮن ﺻـﺮﻓﺎً از ﻃﺮﻳـﻖ ﻋـﺪاﻟﺖ‬
‫ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ اﺟﻤﺎع ﻫﻤﭙﻮﺷﺎن اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﻧﻈـﻢ و ﺛﺒـﺎت اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ ﺣﻔـﻆ ﻣـﻲﺷـﻮد‪ ،‬ﺑﻨـﺎﺑﺮاﻳﻦ‬
‫ﺷﻬﺮوﻧﺪان آن را ﻣﻲﭘﺬﻳﺮﻧﺪ )راﻟﺰ‪.(66 :1996 ،‬‬
‫‪ .11‬در واﻗﻊ‪ ،‬اﻧﺘﻘﺎدﻫﺎي اﺻﻠﻲ ﻫﺎﺑﺮﻣﺎس ﺑﺮ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻋﺪاﻟﺖ ﺳﻴﺎﺳﻲ راﻟﺰ را ﻣﻲﺗﻮان ﭼﻨﻴﻦ ﺧﻼﺻﻪ ﻧﻤـﻮد‪.1 :‬‬
‫ﺑﺮﺧﻼف ادﻋﺎي راﻟﺰ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻋﺪاﻟﺖ ﺳﻴﺎﺳﻲ وي در ﻳﻚ دﻛﺘﺮﻳﻦ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﻌﻘﻮل ﻳﻌﻨﻲ ﻟﻴﺒﺮاﻟﻴﺴﻢ رﻳﺸﻪ‬
‫دارد‪ .‬ﺑﻪ ﺑﻴﺎن دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻋﺪاﻟﺖ ﺳﻴﺎﺳﻲ‪ ،‬داراي ﻣﻔﺮوﺿﺎت ﻣﺘـﺎﻓﻴﺰﻳﻜﻲ اﺳـﺖ‪ .2 .‬اﻋﺘﺒـﺎر و ﺻـﺤﺖ‬
‫ﻧﻈﺮﻳﻪ راﻟﺰ را ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﻣﺤﻚ آزﻣﻮن ﮔﺬارد‪.‬‬
125 / ... :‫ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻋﺪاﻟﺖ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺟﺎن راﻟﺰ‬

‫ﻣﻨﺎﺑﻊ‬
.‫ داﻧﺸﮕﺎه ﺷﻬﻴﺪ ﺑﻬﺸﺘﻲ‬،‫ ﺗﻬﺮان‬،‫ ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣﺤﻤﺪ ﻳﻤﻨﻲ و ﻣﻠﻴﺤﺔ آﺷﺘﻴﺎﻧﻲ‬،‫( ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻣﺤﺘﻮا‬1375) ‫ ﻟﻮرﻧﺲ‬،‫ﺑﺎردن‬
‫ ﺗﺮﺟﻤـﻪ‬،‫ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺳﻴﺎﺳﻲ در ﮔﺬار‬، ‫ در ﻧﻮﺋﻞ اﺳﻮﻟﻴﻮان‬،«‫ ﺗﻨﻮع و ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ‬،‫( »ﻫﻮﻳﺖ‬1388) ‫ ﻣﻮراگ‬،‫ﭘﺎﺗﺮﻳﻚ‬
.‫ ﻛﻮﻳﺮ‬،‫ ﺗﻬﺮان‬،‫ﺣﺴﻦ آبﻧﻴﻜﻲ‬
‫ ﺗﺮﺟﻤـﻪ‬،‫ روش و ﻧﻈﺮﻳﻪ در ﻋﻠﻮم ﺳﻴﺎﺳـﻲ‬،‫( »ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻛﻴﻔﻲ« در دﻳﻮﻳﺪ ﻣﺎرش و ﺟﺮي اﺳﺘﻮﻛﺮ‬1378) ‫ ﻓﻴﻮﻧﺎ‬،‫دﻳﻮاﻳﻦ‬
.‫ ﭘﮋوﻫﺸﻜﺪة ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت راﻫﺒﺮدي‬،‫ ﺗﻬﺮان‬،‫اﻣﻴﺮ ﻣﺤﻤﺪ ﺣﺎﺟﻲ ﻳﻮﺳﻔﻲ‬
.‫ ﺑﻘﻌﻪ‬،‫ ﺗﻬﺮان‬،‫( ﺑﻨﻴﺎد ﻧﻈﺮي ﺳﻴﺎﺳﺖ در ﺟﻮاﻣﻊ ﭼﻨﺪﻓﺮﻫﻨﮕﻲ‬1380) ‫ ﻋﻠﻴﺮﺿﺎ‬،‫ﺣﺴﻴﻨﻲ ﺑﻬﺸﺘﻲ‬
.‫ ﻗﻘﻨﻮس‬،‫ ﺗﻬﺮان‬،‫ ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻋﺮﻓﺎن ﺛﺎﺑﺘﻲ‬،‫( ﻋﺪاﻟﺖ ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ اﻧﺼﺎف‬1385) ‫ ﺟﺎن‬،‫راﻟﺰ‬
.‫ ﺷﻴﺮازه‬،‫ ﺗﻬﺮان‬،‫ ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺣﺴﻦ ﻓﺸﺎرﻛﻲ‬،‫( آزادي و ﺑﺮاﺑﺮي‬1379) ‫ آﻣﺎﺗﻴﺎر ﻛﻮﻣﺎر‬،‫ﺳﻦ‬
.‫ روش‬،‫ ﺗﻬﺮان‬،‫ ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻫﻮﺷﻨﮓ ﻧﺎﻳﺒﻲ‬،‫ ﻣﺒﺎﻧﻲ روشﺷﻨﺎﺳﻲ‬:‫( ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻣﺤﺘﻮا‬1378) ‫ ﻛﻠﻮس‬،‫ﻛﺮﻳﭙﻨﺪورف‬
،‫ ﺗﻬـﺮان‬،‫ ﺗﺮﺟﻤـﻪ ﻧـﺎدر ﺳـﺎﻻرزادة اﻣﻴـﺮي‬،‫( ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻣﺤﺘﻮا در ﻋﻠﻮم اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و اﻧﺴﺎﻧﻲ‬1373) ‫ آر‬.‫ ف آل‬،‫ﻫﻮﻟﺴﺘﻲ‬
.‫داﻧﺸﮕﺎه ﻋﻼﻣﻪ ﻃﺒﺎﻃﺒﺎﻳﻲ‬
.‫ داﻧﺸﮕﺎه ﺗﺮﺑﻴﺖ ﻣﺪرس‬،‫ ﺗﻬﺮان‬،‫( ﻣﺒﺎﻧﻲ ﻣﻨﻄﻖ و روش ﺷﻨﺎﺳﻲ‬1384) ‫ ﻟﻄﻒ اﻟﻪ‬،‫ﻧﺒﻮي‬

Dworkin, Ronald (1973) “The Original Position” ,in Reading Rawls, Critical Studies on
Rawls, A Theory of Justice, (Ed. Norman Daniels), California, Stanford University
Press.
Dworkin, Ronald (2002) “Justice and Rights” ,in Liberalism, Critical Concepts in Political
Theory, Volume III, Justice and Reason, (Ed. G. W. Smith), London and New York,
Routledge.
Freeman, Samuel (2007) Justice and the Social Contract, Essays on Rawlsian Philosophy,
Oxford, University press.
Gutmann , Amy (1985) “Communitarian Critics of Liberalism” , in Philosophy & Public
Affairs, Vol. 14, No. 3 (Summer 1985).
Habermas, Jurgen (1995) “Reconciliation Through the Use of Public Reason, Remarks on
John Rawls Political liberalism”, transl by Ciaran Cornin, The journal of philosophy,
No 92.
Jones, Peter (1995) “Two Conceptions of Liberalism, Two Conceptions of Justice”, British
Journal of Political Science, Volume 25.
Nagel, Thomas (1973) “Rawls On Justice”, in Reading Rawls, Critical Studies on Rawls,
A Theory of Justice, (Ed). Norman Daniels), California, Stanford University Press.
O'Neill, Onora (2002) “Political Liberalism and Public Reason, A Critical Notice of John
Rawls, Political Liberalism”, in Liberalism, Critical Concepts in Political Theory,
Volume III, Justice and Reason, (Ed. G. W. Smith), London and New York,
Routledge.
Rawls, John (1971) A Theory of Justice, Oxford, Oxford University Press.
Rawls, John (1995) “Reply to Habermas”, transl by Ciaran Cornin, The journal of
philosophy, No 92.
Rawls, John (1996) Political Liberalism, New York, Columbia University Press.
Rawls, John (1999) The Law of Peoples, With the Idea of Public Reason Revisited,
Cambridge, Harvard University Press.
Sandel, Micheal (1998) Liberalism and the Limits of Justice, Cambridge, Cambridge
University Press.
 ... ‫ ﺷﻤﺎره ﻫﺸﺘﻢ‬،‫ ﭘﮋوﻫﺶ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻧﻈﺮي‬/ 126

Sandel, Micheal (2002a) “The Procedural Republic and the Unencumbered Self”, in
Liberalism, Critical Concepts in Political Theory, Volume III, Justice and Reason, (Ed.
G. W. Smith), London and New York, Routledge.
Sandel, Micheal (2002b) “Review of Political Liberalism”, in Liberalism, Critical
Concepts in Political Theory, Volume III, Justice and Reason, (Ed. G. W. Smith) ,
London and New York, Routledge.
Van Dyke, Vemon (1960) Political Science; A Philosophical Analysis, Stanford University
Press.