Αφιέρωμα: Γλώσσα

πολιτική / πολιτισμός / τέχνες

Νοέβριος 2009
1

κοντέινερ Νοέμβριος 2009 | 1

 Πε ρι ε χόμ ενα _ Σ υν τ ε λε στέ ς
Μια προσφορά της Ελευθεροτυπίας

ΣΤΗΛΕΣ
05 Editorial
κοντέινερ μηνιαία εφημερίδα
06 Σχεδόν
ΙΔΙΟΚΤΗΣΙΑ: Γιάννης Μακριδάκης
Διάδραση Α.Μ.Κ.Ε.
07 Πάντα Εδώ
info@konteiner.gr
Γιάννης Υφαντής
τηλ. 211 400 57 45
08 Το ένα και το άλλο
ΕΚΔΟΤΗΣ:
Λένα Κιτσοπούλου
Στέφανος Νόλλας
09 Μινεράλια
ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ:
Δημήτρης Νόλλας
Κωνσταντίνος Τζαμιώτης
k.tzamiotis@konteiner.gr 10 Λαβύρινθος της Λογικής
Γιώργος Κοκκινάκος
ΕΙΔΙΚΟΣ ΣΥΜΒΟΥΛΟΣ:
Γιώργος Διβάνης
g.divanis@konteiner.gr ΑΦΙΕΡΩΜΑ
ΒΛΕΜΜΑ
ΑΡΧΙΣΥΝΤΑΚΤΡΙΑ: ΓΛΩΣΣΑ
Μικρού Μήκους
Ευγενία Μπόζου 28
Το ανέκφραστο Κάτω / The Erasers
e.bozou@konteiner.gr 14
Βαγγέλης Ραπτόπουλος
Κουβέντες του Σιναφιού
CREATIVE DIRECTION:
Μισέλ Δημόπουλος -
NoLogo 16 "Νώ" Εμείς οι δυο
32 Αλέξανδρος Βούλγαρης
Ιωάννα Ρεμιεδάκη
ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ:
Λογοτεχνία
Λευτέρης Βασιλόπουλος, Αλέξανδρος 17 Πραγματικός Διάλογος
Λίνα Πανταλέων
Βούλγαρης, Χαράλαµπος Γωγιός, Γιώργος Γιώργος Διβάνης
Διβάνης, Γεράσιμος Δομένικος, Μαργαρίτα Κινηματογράφος
18 Η Τελευταία Λέξη της Πάλης
Κιάου, Λένα Κιτσοπούλου, Γιώργος 38 Αλέξανδρος Βούλγαρης
Αλέκος Λούτζης
Κοκκινάκος, Βασιλική Λάµδα, Αλέκος Λούτζης,
Αρχιτεκτονική
Γιάννης Μακριδάκης, Μαρία Μανδαλά, 19 Πολιτική και Ποδόσφαιρο
39 Errands
Αντώνης Μανιτάκης, Ηλίας Μαρµαράς, Μαρία Μανδαλά
Δηµήτρης Νόλλας, Ζάφος Ξαγοράρης, Λίνα Θέατρο
Λόγος και πολιτισμικές
Πανταλέων, Πάνος Παπαδηµητρόπουλος, 40 Μαρία Λουίζα Παπαδο-
22 εννοιολογήσεις
Μαρία Λουίζα Παπαδοπούλου, Κλειώ πούλου
Πάνος Παπαδημητρόπουλος
Παπαπαντολέων, Βαγγέλης Ραπτόπουλος,
41 Μουσική
Ιωάννα Ρεµιεδάκη, Μάνος Σιφονιός, Δέσποινα 23 Η Γλώσσα του Νόμου
Χαράλαμπος Γωγιός
Σπύρου, Ματθαίος Τσιμιτάκης, Κώστας Αντώνης Μανιτάκης
Τσιρώνης, Γιάννης Υφαντής, Άννα-Μαρία Δικηγόροι με γυαλιά
24 Αρχετυπικό Στοίχημα
Φίλιππα, Αντώνης Φυσεκίδης, Errands, Mr Κλειώ Παπαπαντολέων
Λευτέρης Βασιλόπουλος 42
Comfort, Maurizio De Rosa, The Εrasers. Άννα-Μαρία Φίλιππα
24 Μεταγραφή
ΕΤΑΙΡΙΚΗ ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ - ΠΙΛΟΤΙΚΟ LAYOUT:
Maurizio De Roza
Βαγγέλης Παπάζογλου
25 Η Γλώσσα του Διαδικτύου 46
ΑΤΕΛΙΕ:
Ματθαίος Τσιμιτάκης
Ελένη Σγόντζου
26 Το Λεξικό του Διαόλου
ΔΙΟΡΘΩΣΕΙΣ ΚΕΙΜΕΝΩΝ:
Μάνος Σιφονιός
Ηρώ Μακρή
27
Οι λέξεις και τα avatars
ΓΡΑΜΑΤΕΙΑ:
Ηλίας Μαρμαράς
Juliette Van Dorst
j.vandorst@konteiner.gr

ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΣ ΣΥΜΒΟΥΛΟΣ:
Γιώργος Πολυκράτης

ΕΜΠΟΡΙΚΟ ΤΜΗΜΑ
ADVERTISING EXECUTIVE:
Πόπη Κουδούνη T: 210 92 96 377

ΥΠΟΔΟΧΗ ΔΙΑΦΗΜΙΣΗΣ
Κώστας Καλογερός T: 210 92 96 144

ΝΟΜΙΚΟ ΤΜΗΜΑ:
Γιάννης Μπάστας

ΕΚΤΥΠΩΣΗ - ΒΙΒΛΙΟΔΕΣΙΑ
Χ.Κ. Τεγόπουλος Εκδόσεις Α.Ε.

κοντέινερ Νοέμβριος 2009 | 3

 E ditorial

Η φωτιά κάτω απ’ τον καπνό

_ Κωνσταντίνος Τζαμιώτης

Η τέχνη, οι νέες ιδέες, ένα καινούργιο έντυπο, οφείλουν

www.cnpdonline.com/archive/CollapseAndClosure/22.html
να αμφισβητούν, υποστηρίζουν ορισμένοι.

Σε μια ατελή κοινωνία όπως η δική μας, τίποτα δεν μπο-

ρεί να είναι σπουδαιότερο για έναν σκεπτόμενο άνθρωπο
απ’ αυτή την υποχρέωση, συμπληρώνουν κάποιοι άλλοι.

Η υπακοή στον κανόνα γρήγορα αποδεικνύεται πνιγε-

ρή, οδηγεί σε χυδαίους καθωσπρεπισμούς, μολύνει κά-
θε προσπάθεια παρέμβασης. Συμφωνούμε, έστω και αν η
ελληνική πραγματικότητα, μέρος της οποίας είμαστε και

NoLogo.gr
εμείς, είναι αρκούντως μελαγχολική.

Το βλέπετε, είμαστε βέβαιοι πως το βλέπετε και εσείς.

Το αντίπαλο δέος κάθε δημιουργικής πρότασης βρίσκε-
ται πάντα εκεί, γιγάντιο, ζοφερό, προστατευμένο από θη-
ριώδεις πλειοψηφίες, ανιαρά αμετάβλητες κοινοτοπίες
και βλακώδεις πολιτικές. Ονομάζεται άγνοια, μετριότητα,
απάθεια, αδιαφορία, ευδαιμονισμός.

Χρειάζεται θάρρος ή θράσος για να σταθείς απέναντι σ’

αυτό το συνωστισμό, είναι απαραίτητο να διαθέτεις προ-
τάσεις για οτιδήποτε αμφισβητείς. Η αναστροφή μιας τό-
σο γενικευμένης κατάστασης απαιτεί νηφαλιότητα, γνώ-
ση, εντιμότητα, μαχητική διάθεση, επιμονή.

Η θέση όμως είναι συγκεκριμένη, οι πρώτες επιλογές μας

σαφείς, η φιλοδοξία μας δηλωμένη.

Το πρώτο τεύχος του κοντέινερ είναι εδώ, γεμάτο ιδέες

που κάνουν λόγο όχι μόνο για τον «καπνό» που απειλεί
να τυλίξει τα πάντα γύρω μας αλλά και για τη φωτιά που
καίει από κάτω.

η σούπα του Κάφκα

Το ίντερνετ με άλλη λογική. Το παγκόσµιο µπεστ σέλερ από τις εκδόσεις
www.konteiner.gr
www.metaixmio.gr

Ζ Η Τ Η Σ Τ Ε Τ Ο Σ Ε Ο Λ Α Τ Α Β Ι Β Λ Ι Ο Π Ω Λ Ε Ι Α

κοντέινερ Νοέμβριος 2009 | 5

 Σ χεδό ν παν τ α εδ ω

Μετεκλογικό Σημείωμα Οι φοράδες του Πλούταρχου

_ Γιάννης Μακριδάκης _ Γιάννης Υφαντής

Ορεξάτα και πολύ δυναμικά ξεκίνησε ο Γιώργος Παπαν-
δρέου την πρωθυπουργική του θητεία. Όλα από κοντά.
Λογικόν. Κάθε επίδοξος εραστής που μάχεται με πάθος
επί πολύ καιρό για να κατακτήσει τον έρωτα, έτσι αντιδρά
μόλις πέσει στην αγκαλιά του το αντικείμενο του πόθου.
Αφήνεται βέβαια να χαλαρώσει, να ξεφυσήσει και να συ-
νειδητοποιήσει την επιτυχία μα λόγω αδρανείας από την
πρόσφατη υπερπροσπάθεια συνεχίζει, για ένα διάστημα
τουλάχιστον, να δρα ορμητικά και καθ’ υπερβολήν. Παρό-
λα αυτά τότε βρίσκουν ευκαιρία να φυτρώσουν, και μέρα
τη μέρα να βλασταίνουν οι δεύτερες σκέψεις, οι φρίκες,
κυρίως περί των πρακτικών θεμάτων του βίου. Διότι, δε-
δομένου βέβαια ότι ο εραστής έχει τη στοιχειώδη συνεί-
αυτό να είναι μεμπτό αφού πηγάζει από ισχυρή εσωτερι-
κή παρόρμηση πραγματικά καλών προθέσεων, κυριευμέ-
νοι από τη γλύκα του έρωτα γαρ, όλοι ονειρευτήκαμε κά-
ποτε πως από τούδε και πέρα τα πάντα θα τα κάνουμε αλ-
λιώς, θα μηδενίσουμε αυτή τη φορά το κοντέρ και θ’ αρ-
χίσουμε από μια διάφανη αρχή, θα συνεχίσουμε πορεία
μπριλάντι, άμεμπτη, όλοι έχουμε νιώσει πως δε θα προ-
δώσουμε αυτή τη φορά τον έρωτα που τόσο μας παίδε-
ψε ώς να μας δοθεί.
Μα μόλις αρχίζει η συμβίωση παίρνουνε θέση μάχης αμέ-
σως οι εχθροί. Ο κακός εαυτός του εραστή και ο αντίστοιχος
της ερωμένης, διάβαζε εγωισμός και φιλαυτία ταμπουρώ-
www.banksy.co.uk/indoors/questiontime.html
Με την κατάληψη της Κύπρου, ένιωσε πάνω στο σώμα του
ο ελληνικός λαός τον πόνο και την ταπείνωση της βιασμέ-
νης Μεγαλονήσου. Την Κύπρο, δεν θα μπορούσαν να τη
βιάσουν οι Τούρκοι, αν δεν την κρατούσαν γερά, από χέ-
ρια και πόδια, οι Αμερικανοί, οι Εγγλέζοι, κι όλοι οι μεγα-
λόσχημοι της Δυτικής Ευρώπης, μα και η Ελλάδα, κρυμμέ-
νη πίσω από διάφορα προσωπεία: έκπληξης, αποτροπια-
σμού, συμπόνιας… Μαζί κι αυτή κρατούσε την Κύπρο για
να τη βιάζουν οι Τούρκοι. Η Ελλάδα; Τρόπος του λέγειν:
Εννοώ οι ελληνικές κυβερνήσεις: Χουντικές, «δημοκρατι-
κές», «σοσιαλιστικές», που παίρνουν η μια από την άλλη
τη σκυτάλη των Αμερικανών και των άλλων γνωστών και
άγνωστων Εταιρειών.
Ύστερα ήρθαν οι βιασμοί των παραβιάσεων. Και μετά η
ατίμωση με τα Ίμια. Για να προχωρήσει η βαριά σκιά του
τρόμου και του εξευτελισμού πάνω από το Αιγαίο. Και
μετά η ατίμωση μέσω της παραδόσεως του Οτσαλάν. Τι
σημασία έχει αν μόνο πέντε εγκάθετοι παραδίδουν τον
ίδιου του εραστή αφού το Κράτος είναι βαθύ, οι πολιτικές
Οτσαλάν; Σημασία έχει πως το έκαναν της Ελλάδας οι
θέσεις πάμπολλες και οι προσδοκίες των κομματικών στε-
εγκάθετοι, που εκλέγονται τάχα μου από τον ελληνικό
λεχών ανά την επικράτεια μεγάλες. Η ελληνική επαρχία
λαό. Έτσι, τι κι αν μόνος αυτός ο λαός κατατρόμαξε πριν
που αποτελεί μικροσκόπιο και τα δείχνει όλα μεγεθυμέ-
δύο αιώνες την Οθωμανική αυτοκρατορία; Τι κι αν μόνος
να μα όχι αλλοιωμένα, μαρτυρά ότι το βαθύ ΠΑΣΟΚ ζει και
αυτός νίκησε τη φασιστική Ιταλία; Τι κι αν μόνος αυτός
βασιλεύει ευρισκόμενο προς το παρόν σε θέση αναμονής
κράτησε στα σύνορα για μήνες τους παντοδύναμους Να-
αλλά όχι για πολύ. Τα στόματα χάσκουν και απαιτούν. Αν
ζί; Τώρα είναι κι αυτός ένας από τους λαούς που παραδί-
δεν ικανοποιηθούν οι προσωπικές προσδοκίες θα αρχί-
δει ήρωες, που βοηθά φασιστικές κυβερνήσεις, που παίρ-
σει η γκρίνια της ερωμένης. Αν ικανοποιηθούν, θα γίνει
νει εμμέσως μέρος σε γενοκτονίες.
μια απ’ τα ίδια με τους προηγούμενους ο εραστής. Αν ικα-
νοποιούνται με φειδώ, θα έχουμε μια σχέση που κουτσά
στραβά θα πορεύεται δίχως να γίνει ποτέ υγιής, δίχως πο-
τέ να αποκτήσει προοπτικές.
Και βέβαια το αίσθημα αξιοπρέπειας και υπερηφάνειας
του ελληνικού λαού, όλο και κατρακυλά. Συμμετοχή του
ελληνικού στρατού στο ΝΑΤΟ. Το ΝΑΤΟ των εταιρειών, και
των βιομηχανιών όπλων. Που θέλουν συνένοχους στους
κερδοφόρους πολέμους, τους κερδοφόρους βομβαρ-
δισμούς, το κερδοφόρο αίμα, τον κερδοφόρο πόνο, την
κερδοφόρα δυστυχία.
Και το αίσθημα αξιοπρέπειας και υπερηφάνειας του ελ-
ληνικού λαού κατρακυλά ακόμα περισσότερο καθώς, μέ-
σα στην Ευρωπαϊκή Ένωση, η Ελλάδα γίνεται η χώρα με
τα περισσότερα σκουπίδια, η χώρα με τους περισσότερους
μετανάστες, η χώρα με τους χαμηλότερους μισθούς, η χώ-
ρα με τους πιο διεφθαρμένους πολιτικούς, η χώρα με τους
πιο διεφθαρμένους ιερωμένους, τους πιο διεφθαρμένους
δικαστικούς, τους πιο διεφθαρμένους δημόσιους υπαλλή-
λους. Είναι αδύνατο να πας σε δημόσια υπηρεσία και, μία
φορά στις δύο, να μη φτάσεις στα πρόθυρα εγκεφαλικού,
να μη μαλώσεις άγρια με τον ηλίθιο, απ’ το παράθυρο μπα-
σμένο «υπάλληλο», που σε αντιμετωπίζει με την αλαζονεία
και το ύφος σαράντα Παττακών κι εξήντα Παπαδόπουλων.
Όταν όλα τούτα συμβαίνουν, ο λαός, μη έχοντας πια συ-
γκεκριμένο κι ορατό εχθρό, για να τον πολεμήσει και να
σωθεί, καταντά να γίνεται, αυτό που οι χαιρέκακοι για
δεκαετίες προσπαθούσαν να γίνει. Καταντά να γίνεται
ένας άθλιος λαός. Ένας πολτός που μπορεί να δεχτεί τους
πάντες και τα πάντα.
Και βέβαια, όλο αυτό που συνέβη με τον ελληνικό λαό τα τε-
λευταία 40 χρόνια, όλη αυτή η επιτυχημένη μετάλλαξη προς
την αθλιότητα, μου θυμίζει τις φοράδες του Πλούταρχου:
Σε μια περιοχή, λέει ο Πλούταρχος, όλος ο πλούτος των
εκεί κατοίκων στηρίζονταν στην εξαγωγή μουλαριών. Μα
για ν’ αυξήσουν τον πλούτο τους, έπρεπε να καλυτερέ-
ψουν τη ράτσα των μουλαριών. Έψαξαν λοιπόν και βρή-
καν τις πιο όμορφες, τις πιο δυνατές, τις πιο υπερήφα-
νες φοράδες και τις έβαλαν να διασταυρωθούν με τα γαϊ-
δούρια τους. Όμως οι φοράδες αυτές με κανένα τρόπο
δεν δέχονταν να τις καβαλήσουν τα γαϊδούρια. Αδύνατον.
Οι έμποροι μουλαριών έπεσαν σε απελπισία.
Όμως ένας σταυλάρχης, πανέξυπνος, με τεράστια εμπειρία
πάνω στην ψυχολογία των ζώων αυτών, βρήκε τι έφταιγε.
Κι αφού απέσπασε τη συγκατάθεση των εμπόρων εφάρ-
μοσε το σχέδιό του. Πήρε λοιπόν τις φοράδες, τις κού-
ρεψε κακάσχημα (χαίτη, τσουλούφια, ουρά, ψαλιδιές πα-
ντού), τις άλειψε με βρωμιές, και τις οδήγησε στον πα-
ρακείμενο ποταμό. Οι φοράδες, βλέποντας στα νερά
την όψη τους, παρέλυσαν. Έπεσαν σε βαριά μελαγχο-
λία. Έχασαν κάθε διάθεση για αντίσταση. Και δεν έφεραν
πια καμμιά δυσκολία στα γαϊδούρια. Τ’ άφησαν να τις πη-
δούν, όσο ήθελαν, όπως ήθελαν.

δηση του εαυτού του, οι φρίκες πάντοτε υπήρχαν αλλά
μονάχα ως σπόροι θαμμένοι βαθιά στο νου του, αφού η
λαχτάρα της επικείμενης κατάκτησης τον όπλιζε με άκρα-
τη αισιοδοξία η οποία δεν τις άφηνε να σηκώσουν κεφά-
λι. Έτσι ο άνθρωπος ζούσε σε μια κατά κάποιον τρόπο
ωραιοποιημένη εκ του ιδίου πραγματικότητα, αφοσιωμέ-
νος στον ένα και μοναδικό του υπέροχο στόχο.
Δεν μπορεί να τον ψέξει κανείς. Όλοι την έχουμε περάσει
αυτή τη φάση σε κάποια στιγμή της ζωής μας. Όλοι έχου-
με νιώσει κάποτε πως είμαστε μικροί θεοί και μπορούμε
ν’ αλλάξουμε τα πάντα αρκεί να κατακτήσουμε τ’ όνειρο,
όλοι έχουμε πει και κάνει υπερβολές, εν γνώσει μας, κα-
θώς δίναμε την υπέρτατη μάχη τού όλα ή τίποτα, δίχως
νονται πίσω από το χρόνο που περνάει ισοπεδώνοντας τα
πάντα, ενδεχομένως βρίσκουν και σύμμαχο τυχόν έλλειμ-
μα προσωπικού πολιτισμού και παιδείας κι έτσι λαβώνουν
τη σχέση σε κάθε ευκαιρία, με στόχο την τελική ρήξη.
Η σχέση Παπανδρέου – Ελλάδας είναι ακόμη πιο επίφοβη,
πιο φαύλη γαρ. Διότι ο εραστής παρόλη την ανανέωση στα
πρόσωπα που τον περιστοιχίζουν, στηρίζεται και οφείλει
την επιτυχία του σε μια πεπαλαιωμένη βάση, σε εκατομ-
μύρια «κοινωνικά απαίδευτους» που τους έκανε εν μιά νυ-
κτί «αξιότιμους πολίτες» κάποτε ο μακαρίτης πατέρας του.
Κι αυτοί όλοι δεν αποτελούν μονάχα τον προβληματικό
εαυτό της ερωμένης Ελλάδας μα και τον κακό εαυτό του
www.ekebi.gr
Ο Παπανδρέου πρέπει να σπάσει το αυγό, δεν έχει άλλη
επιλογή. Να ξεριζώσει τώρα που μπορεί τον βαθύ κομμα- o κόμβος του Εθνικού Κέντρου Βιβλίου
τισμό, να δώσει ευκαιρίες σε νέους, ανεξάρτητους κομ-
ματικά ανθρώπους σε όλα τα επίπεδα της διακυβέρνησης Μ’ ένα κλικ γνωρίστε τον κόσμο του βιβλίου
και όχι μόνο κοντά του, στα υπουργεία. Η Ελλάδα πονά-
ει περισσότερο από το επίπεδο της Περιφέρειας και κά- ❦ Όλες οι πληροφορίες για το ελληνικό βιβλίο: ΒιΒλιονετ η ελληνική βιβλιοπαραγωγή από το 1990 μέχρι σήμερα | Πολιτιστικη ατζεντα
τω. Εκεί που η αμορφωσιά αλωνίζει. Εκεί απ’ όπου ξεκι- ενημερωθείτε για τις εκδηλώσεις βιβλίου που γίνονται στην Ελλάδα | Μηνιαιο Newsletter εγγραφείτε για να μαθαίνετε ανελλιπώς τα νέα του βιβλίου
νάει όλο το κακό της μοίρας της. Εκεί που ξεκινάει η γκρί-
νια της ερωμένης που φέρνει την τελική ρήξη και αφήνει ❦ Ανακαλύψτε τα αρχεία: ηλεκτρονικη ΒιΒλιοθηκη λογοτεχνικων Περιοδικων 200.000 ψηφιοποιημένες σελίδες | αρχειο συγ-
εκτεθειμένο πάντα τον εραστή που έδινε μεγαλόσχημες χρονων ελληνων συγγραφεων περισσότερα από 2.000 λημματογραφημένα ονόματα | αρχειο ΜεταφρασΜενων ελληνικων ΒιΒλιων
υποσχέσεις παρασυρμένος από ένα, πολλές φορές αγνό 12.000 τίτλοι μεταφρασμένοι σε 45 γλώσσες | αρχειο λογοτεχνικων ΒραΒειων τα σημαντικότερα ελληνικά βραβεία της μεταπολεμικής περιόδου
και ανυστερόβουλο, πάθος. Θα βρείτε επίσης αρχεία μεταφραστών, εικονογράφων, εκδοτών, βιβλιοπωλών, βιβλιοθηκών, περιοδικών, ελληνικής ποίησης, βιβλίων τέχνης, επιστημών του ανθρώπου κ.ά.
ΕΘΝΙΚΟ Κ ΕΝ Τ Ρ Ο ΒΙΒΛΙΟΥ (ΕΚ ΕΒΙ): ΑΘ. ΔΙ Α ΚΟΥ 4, 117 42 , ΑΘηΝ Α , Τ η Λ . : 210 -920 03 0 0

�����µ�-1 1 27-10-09 15:36:50

6 | κ ο ν τ έ ι ν ε ρ Νο έ μ β ρ ι ο ς 2 0 0 9 κοντέινερ Νοέμβριος 2009 | 7
 το ενα και το α λ λ ο
Η πίπα της ειρήνης
_ Λένα Κιτσοπούλου
Αυτοί που απαγόρευσαν το κάπνισμα στους εσωτερικούς
χώρους, επειδή τόσο πολύ ενδιαφέρονται για το ανθρώπι-
νο είδος, μήπως θα μπορούσαν να απαγορεύσουν και με-
ρικά άλλα ενοχλητικά και βλαβερά για την υγεία πράγμα-
τα, που επίσης λαμβάνουν χώρα σε εσωτερικούς χώρους;
Μήπως π.χ. θα μπορούσαν να απομονώσουν σε κάποιον
ειδικά κατασκευασμένο χώρο που να κλείνει με κλειδα-
ριές ασφαλείας, όχι τους καπνιστές, αλλά τους μαλάκες;
Και αν γινόταν αυτό, πόσοι θα έμεναν απ’ έξω; Πόσοι θα
ήτανε οι μη – μαλάκες; Και ποιος μαλάκας θα έκρινε ποιοι
να κλειστούν μέσα και ποιοι να είναι απ’ έξω; Κι εγώ που
γράφω αυτά τα λόγια, σε ποιον χώρο από τους δύο θα άρ-
μοζε να βρίσκομαι;
Ο δημιουργός και εκπρόσωπος της εκπαιδευτικής και ψυ-
χαγωγικής μας τηλεόρασης, που εκμεταλλεύεται τον αν-
θρώπινο πόνο με τον χυδαιότερο τρόπο για να πλουτίζει
ο ίδιος, μεταμφιεσμένος σε πονόψυχο ψυχολόγο, λανσά-
ροντας ταυτόχρονα την ευτυχισμένη του οικογένεια και τα
ντόλτσε καμπάνα παιδιά του σε φωτογραφίες πανομοιό-
τυπες με εκείνες των μουσακάδων και των ιμάμ μπαϊλντί
που κρέμονται έξω από τα τουριστικά εστιατόρια, άραγε
θα ενδιαφερόταν για τον ανθρώπινο πόνο, άμα δεν έπαιρ-
νε τα λεφτά που παίρνει; Όχι βέβαια, αφού δεν ενδιαφέ-
ρεται ούτε για τα ίδια του τα παιδιά, καθώς τα εκπορνεύ-
ει με τον ίδιο τρόπο που ο επαίτης σέρνει στα φανάρια μα-
ζί του, το καχεκτικό άρρωστο παιδάκι του για να ανεβαί-
νει το κασέ του. Η παιδεία και οι μορφωμένοι εκπρόσωποί
της που υπηρετούν ένα χυδαίο σύστημα δημιουργίας ηλί-
8 | κ ο ν τ έ ι ν ε ρ Νο έ μ β ρ ι ο ς 2 0 0 9
θιων στρατιωτών που πρέπει να παπαγαλίζουν επί δώδε-
κα χρόνια μέσα σε κακόγουστα κτήρια, χωρίς καμία χαρά
για γνώση, όπου μέχρι και η ‘’έκθεση ιδεών’’ έχει κανόνες
και λυσάρια για το τι πρέπει και τι δεν πρέπει, η απόλυτη
δηλ. κατατρόπωση οποιασδήποτε ελεύθερης και αυτόνο-
μης προσωπικότητας, κι όλα αυτά με μοναδικό στόχο έναν
βαθμουλάκο που θα τους επιτρέψει την είσοδο στο περί-
φημο κρατικό πανεπιστήμιο, που μόνο κρατικό δεν είναι
αν αναναλογιστεί κανείς τα λεφτά που ξοδεύει μέχρι να
καταφέρει να γίνει ο ιδανικός παπαγάλος για να μπει εκεί
μέσα (τώρα τι σόι παπαγάλος είναι αυτός, χωρίς φτερά και
χωρίς κανένα χρώμα ιδέα, δεν έχω), δεν είναι βλαβερή για
την υγεία; Ο γονιός που σπέρνει παιδιά μόνο και μόνο για
να τους κάνει υπηρέτες των δικών του ονείρων και ντρέπε-
ται μετά να πει στον κοινωνικό του περίγυρο ότι το παιδά-
κι του κοιμάται πλέον με λεξοτανίλ στα σαράντα του (στην
καλύτερη περίπτωση), στα οποία ο ίδιος με αρρωστημέ-
νη βία το έσπρωξε ευνουχίζοντάς το, πάντα στο όνομα της
περιβόητης αγάπης, επιλέγοντας το τι επάγγελμα θα κά-
νει, σε ποια περιοχή θα του αγοράσει διαμέρισμα, τι χρώ-
μα θα έχουν τα πλακάκια του, μέχρι και το ποιον θα ερω-
τευτεί, δεν θά ’πρεπε αυτός ο άνθρωπος ή έστω το σπέρ-
μα του να αποκλειστεί σε κάποιον ειδικά διαμορφωμένο
χώρο για επικίνδυνους εγκληματίες;
Οι πολιτικοί εκπρόσωποι που μας επιβεβαιώνουν οτι όλα
πάνε καλά και όλα είναι υπό έλεγχο, την ώρα που γύρω
μας σε αυτή τη χώρα βλέπουμε μόνο κλέφτες, ψεύτες,
ρουσφέτια στο δημόσιο, φακελάκια στα νοσοκομεία,
την νομιμοποίηση, δηλαδή, της παραοικονομίας, ασχή-
μι νε ρα λι α
www.cnpdonline.com/archive/ThirdWorld/30.html
ΚΑΠΝΟΣ χωρίς ΦΩΤΙΑ υπάρχει;
_ Δημήτρης Νόλλας
Φαίνεται πως τα ψέματα τέλειωσαν. Από την 1η Ιουλίου
κυνηγιούνται χωρίς έλεος όσοι θα επιμείνουν να καπνί-
ζουν σε κλειστό χώρο. Τουλάχιστον έτσι μας μήνυσαν και
είναι φρόνιμο τις εξαγγελίες της εξουσίας να τις παίρνει
κανείς στα σοβαρά.
Αφού ασκήθηκε για καιρό μια τρομακτική και τρομοκρα-
τική ψυχολογική πίεση για τις βλαβερές συνέπειες του
καπνού στην υγεία των ανθρώπων (καπνιστών και μη),
φαίνεται πως η υπόθεση ωρίμασε για να ολοκληρώσει το
κράτος την επιβολή του νέου είδους ανθρώπου.
Και καλά οι δημόσιοι κλειστοί χώροι. Τα σχολεία, τα νοσο-
κομεία, οι πάσης φύσεως αίθουσες αναμονής, και οι διά-
φορες υπηρεσίες (αν και από τις τελευταίες θα έπρεπε να
εξαιρεθούν οι Εφορίες, καθώς εκεί μέσα το τσιγάρο εί-
ναι πρώτης ανάγκης, όταν προσέρχεσαι να πληρώσεις μια
δόση ή να διευθετήσεις κάποιο παλιότερο χρέος, προκει-
μένου να μην εκραγείς, εκδηλώνοντας αντικοινωνική συ-
μπεριφορά), τα καφενεία όμως; Τι τους φταίνε τα καφε-
νεία και τα μπαρ, όπου η πλειοψηφία των θαμώνων τους
είναι καπνιστές;
Το τσιγάρο τους μάρανε. Τα μεταλλαγμένα προϊόντα που μας
ταΐζουν, τα μολυσμένα νερά που μας ποτίζουν και των αυτο-
κινήτων τα καυσαέρια που μας μπουκώνουν είναι μια εκ των
πραγμάτων διάψευση του ενδιαφέροντος για την υγεία μας.
Κατά τη γνώμη μου υπάρχει μια άλλη διάσταση αυτής της
απαγόρευσης, πολύ πιο ουσιαστική. Είναι βέβαιο πως
μια, αναξιοκρατία, ρατσισμό, όλοι αυτοί οι εκπρόσωποι
αποτέλεσμα της απαγόρευσης θα είναι να κλείσουν πολ-
της δημοκρατίας και της προόδου, κυκλοφορούν ελεύθε-
λά καφενεία και μπαρ ή θα υποχρεωθούν ν’ αλλάξουν
ροι, την ώρα που εμείς σαν μαλάκες ψάχνουμε να βρού-
χρήση. Κι έτσι οι πολίτες θα στερηθούν εκείνων των δημό-
με πoιο χρώμα σημαίας θα κουνήσουμε στις εκλογές, με
σιων χώρων συνάντησης, όπου η κοινωνικότητα θάλλει.
την ψευδαίσθηση ότι μας παρέχεται και χώρος για την δι-
κή μας άποψη και οι λίγο πιο σκεπτόμενοι αναγκάζονται
Και όπου κοινωνικότητα, εκεί και κριτική, εκεί και από-
και καταντάνε οικολόγοι, αντί να πάρουν τα όπλα και να
ψεις διαφορετικές, και όνειρα, και σχέδια ριζικών αλλα-
αρχίσουν να πυροβολάνε δεξιά κι αριστερά.
γών. Όλες οι μεγάλες κοινωνικές ανατροπές στα καφε-
νεία ζυμώθηκαν. Στα καφενεία του Παρισιού το 1789 και
Ούτε καν τρομοκρατία της προκοπής δεν καταφέραμε να
στης Ζυρίχης το 1917. Και την έξωση του Όθωνα, τα κα-
γεννήσουμε στην Ελλάδα, αλλά είναι φυσικό, αφού η αυ-
φενεία των φοιτητών γύρω απ’ το Πανεπιστήμιο και των
θεντική τρομοκρατία είναι νόμιμη.
επαγγελματιών στο Μοναστηράκι την προετοίμασαν.
Οπότε, για να μπορούμε να λέμε, ότι φτιάχνουμε ειδικά
Τα καφενεία είναι χώροι, όπου μια κοινωνία ελευθέρων
διαμορφωμένους χώρους για κάποια ουσία η οποία εί-
ανθρώπων έχει ζωτική ανάγκη να συνέρχεται και να εκ-
ναι βλαβερή για την ανθρώπινη υγεία, θά’ πρεπε νομίζω
φράζεται. Πολύ παλιά, με το πρόσχημα της προσβολής
να περιφράξουμε όλη τη χώρα, με ένα σούπερ σύστημα
των ηθών, είχαν καταργήσει τα δημόσια λουτρά, όπου
ασφαλείας, με πολύ καλή ηχομόνωση για να μην ακούμε
συναθροίζονταν πολίτες, άλλοι συνωμοτώντας και άλλοι
κι άλλες μαλακίες και οι πέντ’ έξι άνθρωποι που δεν είναι
αερολογώντας, ακριβώς όπως σήμερα το πρόσχημα είναι
και τόσο βλαβεροί για τον εαυτό τους και για τους γύρω
το τσιγάρο, ενώ στόχος είναι χώροι στους οποίους καλλι-
τους, να κάθονται απ’ έξω, ίσως στα παράλια κάποιας πιο
εργείται η αδέσποτη κριτική σκέψη. Το νέο είδος του αν-
προηγμένης και πολιτισμένης χώρας, όπως π.χ. η Τουρκία
θρώπου που θα προκύψει θα είναι ο μαντρωμένος. Απο-
και να καπνίζουνε το ένα τσιγάρο μετά το άλλο.
κλειστικά στη δουλειά, στο σπίτι και στο κόμμα.
Εγώ προσωπικά, τώρα που το σκέφτομαι, θα επέλεγα να μεί-
νω με τους έγκλειστους μαλάκες, επειδή είμαι ψώνιο και
θεωρώ ότι σε αντίθεση με τους περισσότερους συμπολίτες
μου, μού ’χει απομείνει κάποιο ίχνος αυτογνωσίας μέσα μου.
κοντέινερ Νοέμβριος 2009 | 9
 λαβυ ρ ινθοσ τη σ λ ογ ι κη σ

Κάτι ήθελε να πει ο άνθρωπος εκείνος

_ Γιώργος Κοκκινάκος

Σχεδόν κάθε απόγευμα πλησίαζε έναν τοίχο στο ψυχια-

τρείο και σε μια τρύπα που υπήρχε κοιτούσε με τις ώρες.

φανζίν ουφ:bassclass kommandos

Για μέρες, εβδομάδες, μήνες, χρόνια… Ώσπου μια μέρα
πήγα να δω κι εγώ τι είναι αυτό που με τόση μεθοδικότη-
τα παρατηρεί. Δεν είδα τίποτε του λέγω, τι βλέπεις εσύ;

Μα τι να δεις γιατρέ; μου απαντά. Εσύ θέλεις σε δυο

λεπτά να δεις; Εγώ 10 χρόνια προσπαθώ και δεν είδα
τίποτε ακόμα!!

Αιχμάλωτος της ορθολογικοκρατίας εγώ έμεινα σαστισμέ-

νος, τι ήθελε να δει ο άνθρωπος εκείνος; Μέσα στο «πα-
ραλήρημά του», εκεί όπου κατέφυγε για κάποιο «λόγο»
και όχι αναιτίως, ποια κρυμμένη αλήθεια ήθελε να ανα-
καλύψει; Ποιο νόημα μέσα στο «μη νόημα του Κόσμου»;

Και ποιο είναι το νήμα από τους Ινδιάνους Πουέμπλος που

με τις τελετουργίες τους «σήκωναν τον ήλιο στον ουρα-
νό» μέχρι τον άνθρωπό μας που κοιτούσε μέσα από την
τρύπα στον τοίχο λες και παρατηρούσε τον Θεό μέσα από
τη συμπαντική χοάνη.

Μου κάνει νόημα με το χέρι του να μη μιλώ. Και συνέχι-

σε την παρατήρηση μεριμνητικός, παρηγορητικός, φανε-
ρωτικός, μιας βαθύτερης ουσίας, αιωρούμενος, προσευ-
χόμενος. Και η προσευχή του ακουγόταν στα πέρατα. Ένα
άνθος της σιωπής, μια κραυγή ουρανομήκης, ένας αιώ-
νιος εραστής του απόλυτου. Μέσα στον κατακλυσμό της
σαχλαμάρας της εποχής μας, μέσα στον κενό, άρριζο,
εφήμερο και θνησιγενή λόγο του σήμερα.

Μέσα στην ακατάσχετη πολυλογία, κενολογία, φλυαρία,

λογοκοπία του καιρού μας.

Ένας «τρελός», ιαματικός, αφυπνιστικός, υπαρξιστικός. Ένας

άνθρωπος, ναυαγισμένος, πονεμένος, και γι’ αυτό αυθεντικός.

Στερημένος και γι’ αυτό πλούσιος στην πενία του.

Ένας άνθρωπος κομίζων και αναγγέλλων την κρυμμένη

ομορφιά του Κόσμου. Ένας δαίμονας που μας καλεί να
βγούμε από τις τρώγλες της ‘’λογικής’’ στην απόλυτη ορα-
τότητα των ανοιχτών οριζόντων. Μια περίπτωση για την
Προκρούστεια ψυχιατρική και ας φωνάζει διαρκώς τον
στίχο του Ρεμπώ: «Η αληθινή ζωή είναι απούσα». Δηλαδή
μια σπαρακτική παρουσία της απουσίας, μια κραυγή ότι η
αξία, η ουσία και το νόημα του ανθρώπου βρίσκεται ακρι-
βώς σε αυτό πού δεν υπάρχει, και το οποίο ο άνθρωπος
μέσα απ’ την οντολογική αγωνία το γνωρίζει ως απουσία,
η ως διαρκώς διαφεύγον, η ως χάσμα, η ως τραγική μοίρα.

1 0 | κ ο ν τ έ ι ν ε ρ Νο έ μ β ρ ι ο ς 2 0 0 9 κοντέινερ Νοέμβριος 2009 | 11

 Αφιέρωμα: Γλώσσα

Κείμενα με θέσεις, ιδέες και απόψεις για τη γλώσσα,

την εξέλιξή της και ορισμένες χρήσεις της.

1 2 | κ ο ν τ έ ι ν ε ρ Νο έ μ β ρ ι ο ς 2 0 0 9 κοντέινερ Νοέμβριος 2009 | 13

 Η ιστορία του ανθρώπου είναι η ιστορία του λόγου
του· άνθρωπος σημαίνει λόγος, όπως πουλί σημαί-
νει πέταγμα και σκορπιός δηλητήριο.

Όνομα είναι ο ήχος που κάνει το πράγμα καθώς

Αφιέρωμα: Γλώσσα

ξεκολλά από τον συμπαγή κορμό της πραγματικό-

1 4 | κ ο ν τ έ ι ν ε ρ Νο έ μ β ρ ι ο ς 2 0 0 9
τητας.

#
Το ανέκφραστο

Δεν είπαν ότι ο λόγος αρχίζει με την προστακτι-

_ Βαγγέλης Ραπτόπουλος, Συγγραφέας

κή; Και δεν αρχίζει μόνο· ο λόγος είναι πάντοτε

προστακτικός, η προστακτική είναι το φυσικό του
ήθος.

Ο λόγος εκπορεύεται, κατευθύνεται και συντηρεί-

Ανθολογώντας τα μαθήματα για τον λόγο του Γιώργου Χειμωνά

ται από εκείνο που η συνείδηση έχει συλλάβει και
κατέχει, αλλά αδυνατεί να το αποδώσει στο από-
λυτο μέγεθός του και στην απόλυτη αξία του ―
από το ανέκφραστο.

Ο λόγος διαδραματίζεται πίσω από την ομιλία. Η

εννόηση συντελείται άλεκτα, πίσω από το φράγμα
του λεκτικού βόμβου.

Ο γραπτός λόγος, σαν λόγος αυτοτελής, δεν μπο-

ρεί να υπάρξει, είναι έμμεσος και επινοημένος.

Oι ψυχολογικές-διανοητικές εξάρσεις του ήρωα

δεν εκφράζουν παρά την ισχυρή γλωσσολογική
έξαψη του συγγραφέα: συγγραφέας είναι εκείνος
που θέλει, πριν απ’ όλα, να μ ι λ ά.

Ο ισχυρότερος, κατά τη γνώμη μου, νόμος της

γλώσσας: η γλώσσα να γίνεται ένα με το ζων «νό-
ημα», να παρακολουθεί στο έπακρο την αυτόνομη
κινητικότητά του.

Μοίρα της γλώσσας είναι ακριβώς, η άλωσή της

από το νόημα.

Η γλώσσα μου είναι μια α ν α σ κ α φ ή. Σ’ εκεί-

νους τους τόπους της ανθρώπινης ζωής (έρωτας,
θάνατος, φόνος, λύπη) όπου με φτωχικές, γρήγο-
ρες, μικρές τελετές θάβεται η αρχαία χλιδή του
λόγου.

Τω αγνώστω λόγω.

Ο λόγος αδιάκοπα ρέοντας, κινούμενος συνεχώς

και κυρίως κινώντας, περιβάλλει σαν μία στεφάνη
το ακίνητο νόημα. Λόγος είναι η κίνηση, η αέναη
κίνηση των ακινήτων νοημάτων.

Η δυνατότητα που έχει ο λογοτεχνικός λόγος να

χειρίζεται ακριβώς το αναίτιο τον κάνει να υπερ-
τερεί του φιλοσοφικού και του επιστημονικού
λόγου.

Αντιφάσκοντας ορίζουμε τον λόγο, δεν έχουμε

άλλον τρόπο.

Ο λόγος είναι κινητός και ακίνητος μαζί, μετα-

βάλλων αναπαύεται. Ακίνητος απειλείται διαρκώς
από την κίνηση, διαρκώς παρακινείται.

Η γλώσσα της μεγάλης λογοτεχνίας φέρνει τον

λόγο σύρριζα στον δικό του θάνατο, τη σιωπή ― ή
κάποιο είδος σιωπής.
Αφιέρωμα: Γλώσσα

κοντέινερ Νοέμβριος 2009 | 15

 Αφιέρωμα: Γλώσσα
«Νώ», εμείς οι δύο
_ Ιωάννα Ρεμιεδάκη, Θεατρολόγος
Πώς μετράμε τον κόσμο; Τι σημαίνει «αριθμός» στη γραμ-
ματική και τη σκέψη; Στην αρχαία ελληνική γλώσσα έχου-
με ενικό, πληθυντικό και δυϊκό. Αυτόν τον αριθμό χρησι-
μοποιεί η Αντιγόνη, στο ομώνυμο έργο του Σοφοκλή, από
τον δεύτερο κιόλας στίχο. Μιλά στην αδελφή της Ισμήνη
για το κοινό τους χρέος, την ταφή του ατιμασμένου αδελ-
φού τους Πολυνείκη, και ενεργοποιεί, με τον γραμματικό
αυτό τύπο, τη σκληρή συγγένεια που τις ενώνει. Δύο ζευ-
γάρια τραγικών προσώπων, δυο αδελφές και δυο (σκοτω-
μένοι) αδελφοί, δεμένα με την πατρογονική συμφορά. Κι
όμως, ακόμα και σε αυτούς τους δυϊκούς χωράει πολλή
αγάπη και τρυφερότητα. Μετά την άρνηση της Ισμήνης
να συμμετάσχει, η Αντιγόνη θα μιλά και θα πράττει στον
ενικό, είναι μόνη.
Τι είναι λοιπόν ο δυϊκός; Τι υπήρχε εκεί για τους αρχαί-
ους, και σε τι δεν μας χρησιμεύει πια, στη σημερινή δο-
μή της γλώσσας, ώστε να επιβιώσει; Ο Στάινερ υποστηρί-
ζει σωστά ότι οι θεσμοί της ζωής (όπως η συγγένεια), κα-
θώς και το ριζικό νόημα ορισμένων πρωταρχικών ελληνι-
κών μύθων, συνδέονται άμεσα με τα θεμελιώδη γνωρί-
σματα της σύνταξής μας (γένος, ονομασία, χρόνους και
εγκλίσεις του ρήματος), και καταγράφονται σε αυτά. Κι
αφού λοιπόν στα λόγια ενός προσώπου ακούμε τη φωνή
1 6 | κ ο ν τ έ ι ν ε ρ Νο έ μ β ρ ι ο ς 2 0 0 9
ενός κοινωνικού πολιτισμού, ας επανέλθουμε στο ερώτη-
μα: τι/πού είναι η «δυϊκότητα»; Στο διαδίκτυο βρέθηκε το
εξής: Συζήτηση: Δυϊκός αριθμός. Από τη Βικιπαίδεια, την
ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια. 1ος χρήστης, 21:09, 5 Ιουν.
2005: «Κάτι δεν πάει καλά μ' αυτή τη σελίδα;! Βγαίνουν
οι χαρακτήρες αλαμπουρνέζικα». 2ος χρήστης, 21:41, 5
Ιουν. 2005: «Ίσως κάτι έγινε με τη συγγραφή του και με
τον υπολογιστή που γράφτηκε. Πάντως έχω την εντύπωση
πως δε διορθώνεται. Οπότε όποιος θέλει ας γράψει για το
Δυϊκό από την αρχή.»
Ένας δυϊκός ανθρώπων αναρωτιέται, το ίδιο βράδυ καλο-
καιριού, και προτρέπει να γράψουμε για τον δυϊκό απ’ την
αρχή. Ας προσπαθήσουμε να το κάνουμε, ας μετρήσου-
με ξανά τον κόσμο σε ζευγάρια: Δυο μάτια, δυο χέρια.
Δυο ήλιοι, δυο φεγγάρια, όπως λέει το δημοτικό τραγού-
δι. Ή: τα μαύρα μάτια σου, που όταν τα βλέπω με ζαλίζου-
νε. Αν μεταγράφαμε τα παραπάνω στα αρχαία ελληνικά,
θα χρησιμοποιούσαμε δυϊκό αριθμό. Για να μην πούμε για
το: εμείς οι δυο πάμε πακέτο, ξεκάθαρος δυϊκός, ή για το
(λιγότερο προφανές):
Αν πεθάνεις, θα ‘ναι σα να μου βγάζουν τα κόκαλα απ’ το
κορμί μου. Θα σωριαστώ χάμω και κανείς δεν θα καταλά-
βει γιατί. Μια λεπτή διαβάθμιση από τον έναν στους πολ-
λούς, ένα σκαλοπάτι στη μέτρηση και τη συγκρότηση του
κόσμου, ένα ανάμεσα στη μονάδα και το σύνολο.
Το ζεύγος, το ζευγάρι. Είμαι επειδή είσαι, και είμαστε
επειδή είμαστε διαφορετικοί. Μπορούμε να πιστεύου-
με ακόμα λίγο ότι είμαστε καλύτερα μόνοι μας, με τους
ομοίους μας, τραγικά μόνοι δηλαδή, κι έτσι είναι καλά,
χωρίς έρωτες, επαναστάσεις και τα τοιαύτα, όμως η δυ-
νατότητα του ανθρώπου έγκειται στη συνάντηση.
Η απουσία αυτής της τρυφερότητας μας σκληραίνει όλο
και πιο πολύ. Κι ο σκληρός άνθρωπος είναι μόνος, και
σπάει εύκολα και εντελώς, όπως λένε και στην Αντιγόνη,
κι η ανάγκη είναι τεράστια, σήμερα, φθινόπωρο του ’09,
γι' αυτό το εμείς οι δύο, το ανάμεσα, όπου και όπως προσ-
διορίζεται αυτή η συνάντηση. Θέση-αντίθεση, σύνθεση,
όπως έλεγαν οι αρχαίοι ημών. Τα δύο κάνουν ένα, μόνον
εφόσον είναι διαφορετικά. Ας αρχίσουμε να το γράφου-
με στους τοίχους, «νω», «νω», «εσύ κι εγώ», σαν παιδικό
τραγουδάκι. Μα να θυμάστε, τα παιδιά όταν παίζουν δεν
αστειεύονται. Χαίρονται πραγματικά. Και τότε είναι που
όλα μπορούν να συμβούν.
Πραγματικός διάλογος
_ Γιώργος Διβάνης
Αρκετά συχνά ο λόγος κατανοείται ως η ικανότητα συ-
γκρότησης σωστά δομημένων επιχειρημάτων στη βάση
κάποιων λογικών κανόνων. Όμως, όπως έχουν δείξει οι
εραστές της διαλεκτικής, κάτι τέτοιο δεν μπορεί παρά να
αποτελεί μόνο μία αναγκαία συνθήκη προς τη γνώση.
Για να καταστεί και ικανή, η συνθήκη του λόγου ως το ιδι-
αίτερο χαρακτηριστικό της φύσης μας, θα πρέπει μάλλον
να νοείται ως να εμπεριέχει και την διάσταση του διαλό-
γου, τη δυνατότητα να εκφράσουμε τις σκέψεις μας, να
τις επικοινωνήσουμε, να τις κάνουμε γνωστές και να τις
υποβάλουμε σε ανοιχτή κρίση.
Ο Σωκράτης αναφέρει συχνά ως παράδειγμα, για το πώς ο
λόγος μπορεί να κάνει διάφορα αφανή στοιχεία της σκέ-
ψης μας γνωστά και κατανοητά, το αποτέλεσμα που προ-
κύπτει όταν τα σύμφωνα συνδυάζονται με τα φωνήεντα κα-
θώς μιλάμε. Τα επτά σύμφωνα έχουν μόνο φωνή, ένα θόρυ-
βο σαν να σφυρίζει η γλώσσα, δεν έχουν όμως λόγο. Μόνο
αφότου συνδυαστούν με ένα άλλο στοιχείο σε μία συλλαβή
γίνονται φανερά και επομένως μπορούν να κατανοηθούν.
Κάτι ανάλογο φαίνεται να συμβαίνει και με τις σκέψεις μας.
Όπως εξηγεί ο Σωκράτης στον νεαρό Θεαίτητο, πολλές φο-
ρές παρατηρούμε ότι όταν σκεφτόμαστε είναι σαν η ψυχή
μας να μιλάει με τον εαυτό της. Η αιτία είναι ότι η ψυχή έχει
την ανάγκη να προσομοιάσει τη διανοητική λειτουργία της
με έναν ιδιότυπο διάλογο σχετικά με τα ζητήματα που εξε-
τάζει. Με αυτό τον τρόπο η ίδια η ψυχή προσπαθεί να φανε-
ρώσει και να κατανοήσει τις ίδιες τις διεργασίες της.
Όμως καθώς οι διεργασίες της σκέψης διεξάγονται εν τη
απουσία άλλου συνομιλητή, ο διάλογος αυτός παραμένει
εικονικός, ένας διάλογος τον οποίο η ίδια η ψυχή διεξάγει
μόνη της. Η σκέψη μας είναι μάλλον ένας ιδιότυπος μονό-
λογος. Έτσι όμως η ψυχή μας στερείται της ικανότητας να
ελέγξει τις σκέψεις που η ίδια παράγει. Μάλλον υποκύ-
πτει, όπως συνήθως ένας περήφανος γονιός, ευνοώντας
Αφιέρωμα: Γλώσσα
πάντα τις δικές της σκέψεις ακριβώς και μόνο επειδή εί-
ναι δικές της. Ένας άνθρωπος λοιπόν δεν μπορεί να κάνει
διάκριση μεταξύ των δικών του απόψεων απλά και μόνο
μέσω της σκέψης του.
Επομένως, οι άνθρωποι για να γνωρίσουν και να κατανο-
ήσουν δεν μπορούν να περιοριστούν στις σκέψεις τους,
στον εσωτερικό διάλογο της ψυχής τους.
Μέσω ενός ιδιότυπου διαλόγου οι διάφορες σκέψεις μας
μορφοποιούνται και αποκτούν υπόσταση Όμως μόνο μέ-
σα από τον πραγματικό διάλογο είναι δυνατό οι σκέψεις
αυτές στη συνέχεια να κριθούν ως προς την αλήθεια και
την εγκυρότητά τους.
Ο λόγος προσφέρει επομένως τη δυνατότητα οι σκέψεις
μας να γίνουν γνωστές. Όμως γνώση του κόσμου και του
εαυτού μας προκύπτει μόνο μέσω ουσιαστικού διαλόγου.
κοντέινερ Νοέμβριος 2009 | 17
 Αφιέρωμα: Γλώσσα
Η τελευταία λέξη της πάλης
_ Αλέκος Λούντζης, Ανθρωπολόγος
«Εμπρός λαέ μη σκύβεις το κεφάλι, ο μόνος δρόμος είναι
αντίσταση και πάλη»/ «Όταν τα βρίσκουν στο κτίριο της
Βουλής, η μόνη αντιπολίτευση είμαστε εμείς»/«Το πάθος
για τη λευτεριά είναι δυνατότερο απ’ όλα τα κελιά»
Λόγια του αέρα, ιαχές εν στάσει και σε κυνηγητό, μασκο-
φόροι, οδοιπόροι, «φοιτηταί και εργάται», συνδικαλιστές
σε βάθρα, συντεταγμένες γκρούπες ως κόκκινες καλλί-
φωνες χορωδίες, τραγούδια για την άγια ώρα της κατα-
βαράθρωσης πλάι σε αναποδογυρισμένους κάδους, πα-
τενταρισμένα συνθήματα, βινιέτες χωρίς πατρόν, «οργα-
νωμένοι» να κρατούν το ίσο και ανένταχτοι να σιγοντά-
ρουν στα ρεφραίν της αρεσκείας τους.
Ο ύμνος του ΕΛΑΣ και ο αφρός της Τούμπας Libre από
ντουντούκες, ξελαρυγγιασμένες βραχνάδες και σκεπτι-
κούς ψιθυριστές, σαρκαστικά δίστιχα από την έμπνευση
ενός στη βροντή της μαζικής παρόρμησης, η συμπύκνω-
ση της συγκυρίας και η αφήγηση της ιστορίας σμιλευμέ-
νη σε αμφιθέατρα, ταβέρνες, γιάφκες και πεζοδρόμια με
soundtrack Φαραντούρη και Guns of Brixton.
Κουβέντες των δρόμων, λόγια του αέρα … να σαρώνουν
τις λεωφόρους και να χώνονται στις συνοικίες, να απο-
τυπώνουν και να σεισμογραφούν την πραγματικότητα, να
συγκροτούν και να αποδομούν, να αντηχούν εκκωφαντι-
κά στο αστικό πάρκο σαν προφητεία και να σβήνουν αίφ-
νης χωρίς αντανάκλαση σαν δεκαετία, να ταξινομούνται
ως διαχρονικά, αντιδραστικά, ξεπερασμένα, συγκινητικά
ενίοτε να επανέρχονται υπό την ειρωνεία της επανάλη-
ψης της ιστορίας ή την εμμονή της αποφθεγματικής κο-
σμικής προσευχής που δεν εκπληρώθηκε…
«Ήρθε η ώρα τα μάτια σου να ανοίξεις να δεις τους 100
που κάνουν καταλήψεις»/ «Ένα είναι το σύνθημα που
όλους μας ενώνει, μπάτσοι, γουρούνια, δολοφόνοι»/
«Εσείς με τα γκουλάγκ και τα ψυχιατρεία και μεις με τους
τρελούς για μι’ άλλη κοινωνία»/ «Αγρότες, εργάτες, φοι-
τητές με μέτωπο απαντάμε στις πολυεθνικές»
Από τη στοχευμένη πολιτική δολοφονία του καθηγητή Νί-
κου Τεμπονέρα κατά τη διάρκεια των μαζικών καταλήψε-
ων τον Ιανουάριο του ’91 έως την τυφλή θανάτωση του
εφήβου Αλέξανδρου Γρηγορόπουλου από δημόσιο υπάλ-
ληλο σε υπηρεσία ρουτίνας, η οποία πυροδότησε και τη
βίαιη υπερχείλιση ανοχής μαθητών, επισφαλών, αποδιο-
πομπαίων, απολύτως ασφαλών, μεσοαστών (και όσες άλ-
λες γενικές επιθυμείτε) τον Δεκέμβρη του 2008, το φό-
ντο της πραγματικότητας άλλαξε 100 αποχρώσεις.
Το έλασμα της συναίνεσης άγγιξε 100 φορές τα όριά του
και άλλες τόσες επέστρεψε στη βάση του, οι διάλεκτοι
και τα paraphernalia της δράσης εξειδικεύθηκαν, τα μέ-
σα μαζικής καταγραφής και διασποράς αλλοίωσαν τις δι-
άρκειες και την επωνυμία. Ωστόσο, στην τεχνολογία των
1 8 | κ ο ν τ έ ι ν ε ρ Νο έ μ β ρ ι ο ς 2 0 0 9
συνθημάτων, στην τελευταία λέξη της κάθε τελευταίας
πάλης, τα πορτρέτα και τα τοπία, οι εξιδανικεύσεις και οι
αφορισμοί, οι ευχές και οι κατάρες σχηματίζονται πάνω
στον ίδιο ρευστό χάρτη.
Τα πολιτισμικά διακοσμητικά ή χαρακτηριστικά εκάστης δε-
καετίας, εκάστης πολιτικής συγκυρίας, εκάστης ομάδας ή
συντεχνίας επηρεάζουν και ανανεώνουν τη διατύπωση, την
τροπικότητα της αναπαράστασης και της αναπαραγωγής.
Δεν αλλάζουν όμως την υφή του συγκεκριμένου εκείνου λό-
γου που μετεωρίζεται ανάμεσα στη μυθική αναπαραγωγή
της ουτοπίας και τη μοναδική αποτύπωση του παρόντος, του
λόγου-σύνθημα που περιγράφει τη διαμάχη στο πεδίο της
γλώσσας πάνω ακριβώς στη συνοριακή γραμμή της με την
πράξη ή και αντιστρόφως τη διαμάχη στο πεδίο της πράξης
πάνω ακριβώς στη συνοριακή γραμμή της με τη γλώσσα.
Αν, λοιπόν, από τον Wittgenstein και έπειτα είναι λίγο-
πολύ κοινός τόπος σε όλες τις κοινωνικές επιστήμες ότι η
γλώσσα δημιουργείται αλλά και παράγει την πραγματικό-
τητα, ο μεταιχμιακός λόγος του συνθήματος, το όριο με-
ταξύ της περιγραφής και της παρακίνησης, η συμπύκνω-
ση της συγκυρίας σε δυο προτάσεις που οι ίδιες ενέχουν
και την ευχή της αναίρεσής της, φαντάζουν δυσπρόσιτα
για οποιαδήποτε αποκλειστική γλωσσολογική, ανθρωπο-
λογική ή κοινωνιολογική ανάλυση.
Ίσως, εν τέλει, το πλέον πρόσφορο προς παρατήρηση πε-
δίο του συνθηματικού λόγου να είναι ό, τι μαρτυρεί όχι
για τη συγκεκριμένη πολιτική συγκυρία στην οποία γεν-
νιέται ή επανέρχεται, αλλά για το πλαίσιο, για την περι-
βάλλουσα αισθητική, για τις ορίζουσες πρόσληψης της
πραγματικότητας από τα υποκείμενα κάθε κινήματος.
«Ζει, ζει ο Τεμπονέρας ζει, με Πέτρουλα, Λαμπράκη μάς
οδηγεί»/«Ο Κουσουρής είμαστε εμείς»/«Αφήσατε τα δά-
ση να καούν για πλάκα, και τώρα φυλάτε το δέντρο του
μαλάκα»/«Δεν είπαμε ακόμα την τελευταία λέξη, αυτές
οι μέρες είναι του Αλέξη»
Την τελευταία δεκαπενταετία η απογείωση της τεχνικής
των μέσων μαζικής καταγραφής και διασποράς, η ακατα-
μάχητη γοητεία του ψευδωνυμικού σχολιασμού, η κοινή
παραίσθηση της δημόσιας παρέμβασης μέσω μιας οθό-
νης υγρών κρυστάλλων ονομάτισαν, αναταξινόμησαν και
κατηγοριοποίησαν τα πάντα.
Δεν υπήρξαν ποτέ τόσες αιωρούμενες υποδιαιρέσεις,
υποκατηγορίες, ψευδώνυμα, ταμπέλες, ονόματα για να
απεικονίσουν την ίδια πεπερασμένη πραγματικότητα που
δεν άλλαξε δα και τόσο δραματικά αυτή τη δεκαπενταε-
τία ή ίσως για να υποκαταστήσουν πρόχειρα εκείνες τις
κατηγορίες γένους που φάνταζαν ξαφνικά τόσο ρευστές
και αταίριαστες στα παλαιά τους ενδύματα.
Αφιέρωμα: Γλώσσα
Πολιτική και ποδόσφαιρο, έρωτας και οικονομία
_ Μαρία Μανδαλά, Λεξικογράφος
Η συνθηματική συμπύκνωση θα ακολουθούσε το πνεύμα
των καιρών. Γιατί πόσο εύκολο είναι να ορίσει κανείς με
ακρίβεια σήμερα εργατική τάξη, μέσα παραγωγής, περι-
θώριο, κεφαλαιοκράτες, μάνες δίχως γιους/ γυναίκες δί-
χως άντρες, ιδανική λύση;
Η αποδόμηση των κατηγοριών και η αποδυνάμωση των
συλλογικοτήτων διάνοιξαν το πεδίο της πάλης σε και-
νούργια πεδία ακτιβισμού και παρέμβασης (οικολογία,
κοινωνικό φύλο), ευνόησαν γκραν-γκινιόλ αφηγηματικά
μοτίβα μιας μάλλον χλιαρής πραγματικότητας («η κρίση
διαβρώνει το σύστημα, ο καπιταλισμός καταρρέει») αλ-
λά και σήμαναν την αγωνιώδη προσπάθεια ισχυρών ταυτί-
σεων σήμαναν την απωθημένη επιστροφή στην αίγλη της
επικράτειας των ονομάτων, την έντονη ανάγκη εύρεσης
μαρτύρων στα ερείπια της συλλογικότητας.
Αυτή δεν θα μπορούσε και δεν θα είναι η τελευταία λέξη
ούτε των συνθημάτων ούτε του επαγγελλόμενου τέλους
της ιστορίας ενδεχομένως, όμως, να οφείλει να είναι η
επόμενη. Αν η απήχηση του συνθηματικού λόγου στο πα-
ρόν συναρτάται πάντα με την περιγραφή και τη συμβολο-
ποίηση των πιο εύφλεκτων υλικών του (και ο θάνατος ενός
ανθρώπου θα είναι πάντα η κορύφωση κάθε αγώνα), η
ατραπός για τη διαχρονική σημασία του λόγου είναι η πο-
λιτική αφαίρεση πέραν των ονομάτων. Είναι το πέρασμα
από το πένθος ή την εκδίκηση για τη μοίρα του ενός στην
πάλη για την ανατροπή των συνθηκών που την όρισαν.
Είναι και κάτι άλλο, κάτι τελευταίο πέραν πάλης, πένθους
και εκδίκησης, πέραν συγκυρίας και διαχρονικότητας: ο
αυτοσαρκασμός.
Όσο ρευστός, μεταιχμιακός, συναισθηματικά φορτισμέ-
νος και αν είναι ο λόγος των κινημάτων, για κάθε σύνθη-
μα, κάθε πορεία, κάθε δεκαετία υπάρχει και μια ακατα-
χώρητη, υποφωτισμένη, αντιηρωική αφήγηση που ενοχι-
κά ή συνδικαλιστικά κρατιέται στα υπόγεια.
Η ανάλυση, ο σχολιασμός και η ερμηνεία της πολιτικής γί- Η ποδοσφαιρική ορολογία επιστρατεύεται ακόμη κι όταν Ο πόλεμος από την άλλη μεριά μάς έδωσε τις λέξεις του
Μια αφήγηση εσωτερική, αυτοκριτική αλλά όχι μηδενιστι- νονται με ποδοσφαιρική ορολογία. Η περιγραφή των αν- πρόκειται για γυναίκες πολιτικούς: Στις 5-10-07 σε ημερή- για να περιγραφούν παραστατικά οι ερωτικές σχέσεις: η
κή, μια ιστορία της ιστορίας των κινημάτων και των συν- θρώπινων σχέσεων με όρους δανεισμένους από την οικο- σια πολιτική εφημερίδα, όταν στο ΠΑΣΟΚ είχαν εκλογές για κατάκτηση, ο κατακτητής και με έμφαση καρδιοκατακτη-
θημάτων τους που σαρκάζει χωρίς να ειρωνεύεται, που νομία και τον πόλεμο. την αρχηγία του κόμματος, γράφτηκε «η Άννα Διαμαντο- τής, η πολιορκία, η κάμψη της αντίστασης και η παράδοση.
αποτελεί, εν τέλει, και το έσχατο ανάχωμα στην εκδρα- πούλου έκανε μια βόλτα στον αγωνιστικό χώρο, επιθεώρη-
μάτιση ή την αυτοϊκανοποίηση. Κάποια φωτισμένη στιγμή Η μεταφορά σχεδόν πάντοτε λειτουργεί με παραστατικές σε τις λακκούβες στο πράσινο χορτάρι και τελικά κατέθε- Τελευταία από τον πόλεμο περάσαμε στο «χρηματιστήριο
ο λόγος αυτός, αστείος – καθαρτικός – αντιφατικός, έρ- εικόνες: στην προεκλογική περίοδο ακούσαμε για τον σε την εντολή και πήρε θέση στην εξέδρα των επισήμων». των αισθημάτων» και ανέλαβε η οικονομική ορολογία να
χεται στην επιφάνεια απρόσμενα και λυτρωτικά σαν απλά ένα αρχηγό που «έπαιζε κατενάτσιο», τον άλλο που «δεν εκφράσει μεταφορικά τις σχέσεις μας, έτσι: επενδύουμε
μαθήματα πολιτικής οικονομίας. είχε πάγκο», στο ντιμπέιτ «κανείς δεν έβαλε γκολ, ούτε Είναι τόσο καθιερωμένη πια η ποδοσφαιρική ορολογία σε μια σχέση, παίρνουμε το ρίσκο της σχέσης, χάνουμε ή
δέχθηκε γκολ», για «αυτογκόλ», για «φάουλ» και προ- για την ερμηνεία της πολιτικής που πολλοί μάθαμε ποδό- κερδίζουμε, ανεβαίνουν ή πέφτουν οι μετοχές μας και η
Στα λόγια τι σκαφτιάς/τι σκαφτιάς τι επιστάτης/μα όμοια χθές ακόμη, στις προγραμματικές δηλώσεις στη Βουλή σφαιρο από την πολιτική. κρίση των σχέσεων κι αυτή από τα οικονομικά είναι.
λάσπη να γυρνάς/κι όμοια να διατάζεις;/Στα λόγια φοι- ακούστηκε η κατηγορία «πετάτε τη μπάλα στη σέντρα».
τητές/φοιτητές κι εργάτες ένα/μα για να δούμε αν στην
ζωή/θα κάνουνε παρέα
κοντέινερ Νοέμβριος 2009 | 19
 Αφιέρωμα: Γλώσσα
Η γλώσσα του νόμου, όπως η γλώσσα των χρησμών
_ Αντώνης Μανιτάκης, Καθηγητής Νομικής
Η γλώσσα του νόμου είναι κατ’ αρχήν στεγνή, άψυχη, τυπι-
κή και τυποποιημένη. Είναι στεγνή γιατί οι νόμοι είναι, και
πρέπει να είναι άτεγκτοι και να εμφανίζονται ως απρόσωποι
και απροσωπόληπτοι. Γι’ αυτό και διατυπώνονται πάντα με
τρόπο γενικό και αφηρημένο, ώστε να μη γεννά οι ρύθμισή
τους υπόνοιες προσωποληψίας, ακόμη και αν είναι ατομι-
κοί, χαριστικοί και κραυγαλέα συμφεροντολογικοί.
Η γενική όμως και αφηρημένη διατύπωση ενός νόμου τον
εμφανίζει απόμακρο, χωρίς δεσμούς με συγκεκριμένα
πρόσωπα, τυφλό απέναντι στις διαφοροποιήσεις και στις
διαφορετικότητες και τελικά αδιάφορο για τις αδικίες και
στις ανισότητες.
Η γλώσσα του νόμου εκλαμβάνει τους ανθρώπους ως τυ-
πικά ίσα υποκείμενα δικαίου, χωρίς πάθη, χωρίς επιθυμί-
ες, χωρίς διαφορετικές ανάγκες, χωρίς φοβίες.
Ακόμη και όταν η νομοθεσία γίνεται συγκεκριμένη, λαμ-
βάνοντας υπόψη της τη διαίρεση της κοινωνίας σε ομάδες
και κατηγορίες, σε δυνατούς και αδύνατους, σε φτωχούς
και πλούσιους και προνοεί για τους αδύναμους, τους μη
έχοντες και μη κατέχοντες, και πάλι η γλώσσα πρέπει να
εμφανίζεται το ίδιο τυπική και απρόσωπη.
Ο νομοθέτης, από τη μεριά του, ενώ έχει όνομα και είναι
πολιτικά και θεσμικά γνωστός, το πρόσωπό του χάνεται,
διαχέεται σε πολύπλοκες διαδικασίες, σε άγνωστες επι-
2 0 | κ ο ν τ έ ι ν ε ρ Νο έ μ β ρ ι ο ς 2 0 0 9
τροπές, σε απρόσωπους θεσμούς και σε απίθανους συμ-
βούλους. Ο «συντάκτης» τελικά του νόμου, αυτός που τον
διατυπώνει νομοτεχνικά δεν είναι, όπως θα περίμενε κα-
νείς η διοίκηση του Υπουργείου ή μια νομοτεχνική επιτρο-
πή, αλλά οι νομικοί σύμβουλοι του υπουργού, νομικοί με
ειδίκευση και πολιτική αφοσίωση στον ίδιο.
Οι νόμοι διατυπώνονται, τελικά από ειδικούς, από τεχνοκρά-
τες νομικούς, που είναι συνήθως απαίδευτοι γλωσσικά και
άσχετοι με τα ζητήματα της νομοθετικής πολιτικής, χωρίς
μνήμη θεσμική και χωρίς γνώση της προϊστορίας του νόμου.
Το αποτέλεσμα είναι να κατασκευάζονται νόμοι ακατα-
λαβίστικοι, πολύπλοκοι και σύνθετοι. Γεμάτοι αντινομί-
ες και ακυρολεξίες, ανεφάρμοστοι και ασυνάρτητοι. Και,
κυρίως, γλωσσικά ανερμάτιστοι και ασύντακτοι. Και είναι
φυσικό, αφού θα πρέπει γλωσσικά να βολέψουν συμφέ-
ροντα, ποικίλα και συγκρουόμενα και να στρογγυλέψουν
τα αστρογγύλευτα.
Η ταλαίπωρη νομική γλώσσα δεν πάσχει μόνον εξαιτίας
της γενικής και αφηρημένης της διατύπωσης, δεινοπαθεί
και από τους άμουσους γλωσσικά τεχνοκράτες της νομι-
κής επιστήμης.
Το δεινοπαθήματα όμως της νομικής γλώσσας δεν σταματούν
στη γλωσσική της εκφορά, συνεχίζονται και με την ταλαιπω-
ρία της εγγενούς, νομοθετικής αοριστίας και απροσδιοριστίας.
Η γλώσσα του νόμου είναι από τη φύση της αμφίσημη και
πολύσημη, όπως και τα ιερά κείμενα. Η νομική διατύπω-
ση πάσχει από νοηματική απροσδιοριστία. Εκεί οφείλο-
νται και οι πολλές, ενίοτε αντιφατικές και συγκρουόμε-
νες ερμηνείες του ίδιου νόμου. Τόσες ερμηνείες όσοι και
οι ερμηνευτές. Κάθε εφαρμογή του νόμου επιδέχεται και
μια διαφορετική ερμηνεία.
Δεν φταίνε όμως γι’ αυτό μόνον οι νομοθέτες ούτε οι ερ-
μηνευτές που τον ερμηνεύουν όπως θέλουν, χωρίς να τη-
ρούν πάντα τους κανόνες της νομικής ερμηνευτικής. Φταί-
ει και ο ίδιος ο νόμος, που εννοεί να τα ρυθμίζει όλα και
μάλιστα λεπτομερώς και ατομικά, και να ορίζει τα πάντα.
Φταίμε όμως και εμείς που περιμένουμε ο νόμος να τα
λέει όλα, και τόσο καλά σαν να τον είχαμε φτιάξει εμείς
στα μέτρα μας και για τη δική μας την περίπτωση. Αν μπο-
ρούσαμε να είχαμε νόμους ατομικούς για τον καθένα, τι
ωραία θα ήτανε!
Η γλώσσα του νόμου μοιάζει με τη γλώσσα των χρησμών:
προβλέπει το μέλλον μας και δείχνει τη μοίρα μας, χωρίς
να αλλάζει το ριζικό μας.
Παρόλο που μας αφορά, δεν την καταλαβαίνουμε, ίσως επει-
δή και ο νόμος, όπως και οι χρησμοί, επιδέχεται πολλές ερμη-
νείες, που καμιά δεν θέλουμε να αποδεχτούμε ως μοιραία.
Λόγος και πολιτισμικές εννοιολογήσεις
_ Πάνος Παπαδημητρόπουλος, Ανθρωπολόγος
Αποτελεί πλέον κοινή γνώση στους χώρους των κοινωνι-
κών επιστημών ότι η πραγματικότητα συγκροτείται συμ-
βολικά, ότι δηλαδή το νόημα που οι άνθρωποι δίνουν
στον κόσμο δεν αντικατοπτρίζει μια βαθύτερη ουσία των
πραγμάτων αλλά είναι προϊόν σχέσης ανάμεσα σε αυτό
για το οποίο μιλάμε και τη σημασία που εμείς του αποδί-
δουμε. Υπό αυτήν την έννοια, δύο άνθρωποι μπορούν να
κατανοούν την ίδια κατάσταση, σχέση ή γεγονός με δια-
φορετικούς τρόπους χωρίς αναγκαστικά να σημαίνει ότι ο
ένας από τους δύο αντιλαμβάνεται το ‘πράγμα’ ορθά ενώ
ο άλλος λανθασμένα.
Ο λόγος (με την έννοια του φουκωικού ‘discours’), ως ένα
σώμα γνώσεων ή απόψεων για κάτι, ακολουθεί μια συγκε-
κριμένη συλλογιστική αλλά αποτελεί ταυτόχρονα ένα συμ-
βολικό σχήμα, έναν τρόπο να μιλήσουμε για τα πράγματα
σύμφωνα με μια ορισμένη κατηγοριοποίηση του κόσμου.
Οι διάφορες παρανοήσεις ή η ασυνεννοησία που καθημε-
ρινά παρατηρούμε ιδίως στον δημόσιο πολιτικό λόγο πη-
γάζουν εν μέρει και απ’ αυτό: ότι διαφορετικοί άνθρωποι
χρησιμοποιούν τις ίδιες λέξεις ή όρους για να εννοήσουν
διαφορετικά πράγματα.
Ιδιαίτερα δε όσον αφορά την ιστορική εμπειρία και ερμη-
νεία, συνήθως ένα σύνολο νοημάτων και εννοιολογήσε-
ων είναι εκείνο που καθορίζει τη μία ή την άλλη πρόσλη-
ψη ενός γεγονότος. Έτσι, τα νέο-συντηρητικά αντανακλα-
στικά ορισμένων μπορεί να τους οδήγησαν στο να αντιλη-
φθούν την πρόσφατη εξέγερση του περασμένου Δεκέμ-
βρη ως σύμπτωμα μιας κοινωνίας που παρακμάζει και
ενός κράτους που αδυνατεί να αντιδράσει στη βούληση
εκείνων που κινούνται με ‘παράλογη’ καταστροφική μα-
νία εναντίον περιουσιών.
Από την άλλη μεριά, μια πιο ελευθεριακή οπτική προσεγγί-
ζει τα ίδια γεγονότα από τη σκοπιά μιας πολυπόθητης ρήξης
με δυνάμεις που καταπιέζουν το άτομο και την κοινωνία.
Ο κυρίαρχος λόγος του κράτους και των mainstream
media –σοβαροφανής και από τα πάνω ηθικοπλαστικός–
συγκρούεται με την ετερογένεια όσων ακόμη τολμούν να
μιλήσουν για την επανάσταση, για μια διαδικασία που στη
δυτική πολιτική κουλτούρα ισοδυναμεί με μια διαφορε-
τική κοινωνία. Η σύγκρουση των δύο καταδεικνύει τους
τρόπους με τους οποίους τα νοήματα υπόκεινται σε συ-
νεχή επαναδιαπραγμάτευση ανάλογα με τα κίνητρα, τους
σκοπούς και τις ιδέες των ανθρώπων. Την ίδια στιγμή κα-
Αφιέρωμα: Γλώσσα
ταδεικνύεται ότι ο πολιτισμός, ως σύνολο νοημάτων που
πηγάζουν από πολλαπλούς λόγους και εμπειρίες που συ-
γκροτούν πολλαπλούς τρόπους να υπάρχει κανείς μέσα
στον κόσμο, αποτελεί ο ίδιος ένα πεδίο σύγκρουσης, με-
ταβολής αλλά και επινόησης ήδη υπαρχόντων νοημάτων.
«Υπάρχουν τόσοι πολλοί τρόποι να ζήσει κανείς»…
Υπάρχουν ?
Αν και δεν μπορούμε να δράσουμε ή να σκεφτούμε έξω
από το πολιτισμικό-ιστορικό πλαίσιο στο οποίο ζούμε,
μπορούμε σταδιακά να μεταμορφώνουμε μέσω της πρά-
ξης το περιεχόμενο των λέξεων προς την κατεύθυνση της
επανοικειοποίησης της ζωής μας. ‘Κοινότητα’, ‘συντροφι-
κότητα’, ‘αλληλοβοήθεια’, ‘παιχνίδι’ είναι μερικές από τις
λέξεις στις οποίες οφείλουμε να δώσουμε νέο περιεχόμε-
νο διότι πιθανότατα αυτές μπορούν να ζεστάνουν ξανά τις
καρδιές μας και να μας φέρουν πιο κοντά με τους ανθρώ-
πους που αγαπάμε. Στην εποχή της μοναξιάς και της απο-
μόνωσης των ανθρώπων ίσως ο πολιτισμός να μετασχη-
ματίζεται πιο γόνιμα μέσα από το λόγο των ουτοπιστών
και των ονειροπόλων.
κοντέινερ Νοέμβριος 2009 | 21
 Αφιέρωμα: Γλώσσα Αφιέρωμα: Γλώσσα

ΑΡΧΕΤΥΠΙΚΟ ΣΤΟΙΧΗΜΑ Η γλώσσα του διαδικτύου

_ Λευτέρης Βασιλόπουλος, Ποιητής _ Ματθαίος Τσιμιτάκης, Βlogger

«Δεν επιθυμώ το καινούργιο, επιθυμώ το αληθινό» - Μα-
ρίνα Τσβετάγιεβα (16 Φεβρουαρίου 1932)
Ξεχνάμε εύκολα, φαίνεται, την ιδιαίτερη σημασία των
λέξεων, που διαλέγουμε (ή, που, όπως αισθάνομαι κα-
μιά φορά, μας διαλέγουν) για να εκφραστούμε. Ωστόσο,
ένας προσεκτικός συνομιλητής μπορεί να εξάγει πολύση-
μα συμπεράσματα, βάσει αυτού του προσωπικού, αλλά
εν πολλοίς ετεροκαθορισμένου, γλωσσικού κώδικα. Πα-
ραδείγματος χάριν, μήπως είναι τυχαίο ότι χρησιμοποιεί-
ται πιο συχνά (σχεδόν καθημερινά) η λέξη τέλος (των ιδε-
ολογιών, της ιστορίας κλπ), από την αντίθετή (;) της αρχή;
Κι’ όμως, όσοι αναζήτησαν κάποιαν «αρχή» (με την καθα-
ρότητα των προσωκρατικών, με την μεταβλητότητα των
επαναστατικών περιόδων, με την προσήλωση στην ευτο-
πία των εξεγερμένων, με την ομορφιά της ματαιότητας
όποιων θέλησαν ν’ αλλάξουν-ζωή, με την αξίωση ξανά-
ξεκινήματος της φαινομενολογίας, χωρίς την μετεγγρα-
φή της, ως υπαρξισμός, στα γαλλικά), εγείρουν, επιτακτι-
κά, το –τρομερό κάποτε– ερώτημα : γιατί; (-υπάρχουμε;)
– αντί των τόσο επιφανειακών κι’ εφήμερων : πώς; πού;
πότε; Αυτά τα λίγα λόγια θέλω να αφιερώσω στην εποχή
μου (καθώς όλοι αναφωνούν πως τελειώνει), όχι σαν επι-
κήδειο – αξιοσημείωτο θεωρώ το γεγονός ότι συνεχίζει
να ονομάζεται και να ονομάζει, χωρίς να διαθέτει μνή-
μη (προϋπόθεση γνώσης και πεδίο σύγκρισης). «Οι επο-
χές τέλος δεν έχουν – μόνο αρχαία διαστροφή». Οι τό-
ποι σημαίνουν – ο έγκλειστος άνθρωπος, όσο και να καυ-
χιέται σαν διαμορφωτής συνθηκών, παλεύει για να μην
ξεχαστεί μέσα στη στάσιμη ροή του πεπερασμένου χρό-
νου – όμως, της έχει ήδη δοθεί. Αν θυμάται ποιοί; και ποι-
ές; είμαστε, επόμενο βήμα (προς τα μέσα; προς τα έξω;
- εξίσου γιγάντιο, μα ελάχιστο) είναι το αγωνιώδες : Για-
τί-Εμείς; (- κι’ όχι κάποιοι άλλοι;) – βαθύτερα, ή απένα-
ντι, περιμένει κάτι απείρως πιο απελευθερωτικό : το Για-
Στην προμετωπίδα της αίθουσας εκδηλώσεων της Ένω-
τί-Όχι; μίας επιθυμίας ψυχικών συναντήσεων (πηγή, άλ-
σης Συντακτών Ημερησίων Εφημερίδων Αθηνών φιγου-
λωστε, κάθε χειρονομίας μας προς τους άλλους – κάθε
ράρει αυτάρεσκα ίσως αλλά τόσο αληθινά μια πινακίδα:
εξομολόγησης ή απόπειρας διαλόγου – κάθε γλώσσας,
Η δημοσίευσις είναι η ψυχή της δημοκρατίας. Οι δημο-
είτε γεννήθηκε για να ορίσει την ατομική ιδιοκτησία, εί-
σιογράφοι γνωρίζουν καλά ότι το απόφθεγμα αυτό είναι
τε από ανάγκη αναζήτησης κατάλληλων τρόπων, κοινών
ένα “κλειδί”. Από την επανάσταση της τυπογραφίας έως
δράσεων και διαφορετικών μυστικών).
σήμερα, οι εξελίξεις στον τρόπο με τον οποίο διεξάγεται
η δημόσια επικοινωνία επηρεάζουν καθοριστικά τη λει-
τουργία του πολιτεύματος, τον τρόπο με τον οποίο κάνου-
με πολιτική. Το βιβλίο, η τυπογραφία επέτρεψε την δη-
μιουργία βιβλιοθηκών, το ξέβγαλμα της γνώσης από τα
μοναστήρια του μεσαίωνα στην κοινωνία. Τα 200 περί-
που χρόνια που διήρκεσε η επανάσταση της τυπογραφίας
ώθησαν καθοριστικά τον ορθό λόγο και τη δημοκρατική
κουλτούρα στη γηραιά ήπειρο. Οι τραγικότερες στιγμές
του 20ού αιώνα, όπως ο 2ος παγκόσμιος πόλεμος, συνδέ-
ονται με το ραδιόφωνο. Η εικονοποιία της τηλεόρασης
πάλι σημαδεύει την εποχή του ψυχρού πολέμου. Οι εικό-
νες από το Βιετνάμ, η κρίση του κόλπου των χοίρων και
αργότερα ο πόλεμος του Περσικού κόλπου σε απευθεί-
ας μετάδοση, η επέμβαση του ΝΑΤΟ στην πρώην Γιουγκο-
σλαβία εγγράφονται στην παγκόσμια κοινή μνήμη με τον
ιδιαίτερο αισθητικό τρόπο των μεγάλων τηλεοπτικών Μέ-
σων Ενημέρωσης κάθε δεκαετίας και καθορίζουν σε με-
γάλο βαθμό την πολιτική συζήτηση.
Κάθε μέσο δημόσιας επικοινωνίας υποβάλλει τη μορφή
και το είδος του λόγου που αναπτύσσεται εντός του, σμι-
λεύει τη δημόσια αφήγηση, τη γλώσσα στην οποία επι-
Η έκβαση αυτής της διαμάχης καθορίζει εν πολλοίς και
τα όρια της πολιτικής αντιπαράθεσης. Η δεκαετία που δι-
ανύουμε θα χαρακτηρισθεί πιθανότατα από τους ιστορι-
κούς, ως “επαναστατική” για έναν και μόνο λόγο. Η έλευ-
ση του διαδικτύου, η εξάπλωση της ψηφιακής τεχνολογί-
ας, δημιουργεί για πρώτη φορά τις προϋποθέσεις για μια
“κοινωνικοποίηση των Μέσων Ενημέρωσης”. Αιτία αυτού
του φαινομένου δεν είναι άλλη από την αποκέντρωση των
μέσων παραγωγής και διανομής πληροφοριών σε μεγά-
λη κλίμακα. Ένας blogger στο Ιράν μπορεί για πρώτη φο-
ρά να επικοινωνήσει στην ίδια εμβέλεια με ένα συντεταγ-
μένο Μέσο Ενημέρωσης, όπως είναι για παράδειγμα τα
μεγάλα ειδησεογραφικά πρακτορεία. Όλες οι μεγάλες
κρίσεις των τελευταίων ετών για πρώτη φορά καταγρά-
φονται τόσο από δημοσιογράφους, όσο και από πολίτες
στις πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης και τα ημερολό-
για του διαδικτύου (blogs). Η δημόσια αφήγηση της επο-
χής μας για την εξέγερση στο Ιράν, τη Βιρμανία, την κατά-
ρευση της Ισλανδίας, τη ρωσική επέμβαση στη Γεωργία,
τον ελληνικό Δεκέμβρη και πολλά ακόμα γεγονότα συντί-
θεται για πρώτη φορά συλλογικά.
Τόσο στη γλώσσα των media, όσο και στη γλώσσα των
ερασιτεχνών γραφιάδων του διαδικτύου. Οι συντακτικοί
κανόνες αυτής της δεύτερης γλώσσας διαφέρουν ριζι-
κά από αυτούς της πρώτης. Υποκειμενική γραφή έναντι
της αντικειμενικής. Ψευδωνυμία έναντι της επωνυμίας,
προφορικός λόγος, έναντι του λόγου των δημοσιογρα-
φικών σχολών, άμεση μετάδοση πληροφοριών, έναντι

Μεταγραφή κοινωνούμε, καταγράφουμε και τεκμηριώνουμε την επο-

_ Maurizio De Rosa, Νεοελληνιστής
Η μετάφραση απασχολεί τον Δυτικό πολιτισμό για του-
λάχιστον 23 αιώνες, από τότε που ο Έλληνας Λίβιος Αν-
δρόνικος μετέφρασε (ή μάλλον διασκεύασε) στα Λατινι-
κά την Οδύσσεια του Ομήρου σηματοδοτώντας την αρχή
της Λατινικής λογοτεχνίας και καθιστώντας την, την πρώ-
τη «μη ελληνόφωνη ελληνιστικού τύπου» λογοτεχνία. Η
περίπτωση της Λατινικής λογοτεχνίας δεν είναι όμως μο-
ναδική. Ανά τους αιώνες πολλές άλλες εθνικές λογοτεχνι-
κές παραδόσεις, στην Ευρώπη όπως και αλλού, ξεκίνη-
σαν την πορεία τους από μια μετάφραση, συνήθως των
Ιερών Γραφών, ενώ ακόμη και η Νέα ελληνική λογοτε-
χνία, στην προσπάθειά της να αυτονομηθεί από τη Βυζα-
ντινή κληρονομιά και να εμπλουτίσει τις εκφραστικές ικα-
νότητες της Νέας ελληνικής γλώσσας, ενσωμάτωσε στους
κόλπους της πολλά έργα μεταφρασμένα από τα Ιταλικά,
τα Γαλλικά αλλά και από τα Αρχαία Ελληνικά (ενδογλωσ-
σική μετάφραση). Το γεγονός ότι ένα ξένο έργο δύναται
να αποτελέσει το σημείο εκκίνησης για μια εθνική λογο-
τεχνία, μας φανερώνει κάποιες ιδιαιτερότητες της με-
ταφραστικής πράξης. Κατ’ αρχήν, ότι πρόκειται για πρά-
ξη με κορυφαία πολιτισμική αξία. Επίσης, ότι προϋπόθε-
ση της καλής μετάφρασης είναι ένα είδος «τελετουργι-
κής θυσίας» του κειμένου-πηγής, το οποίο πρέπει εξ ολο-
κλήρου να αντικατασταθεί από το καινούργιο κείμενο στη
γλώσσα-στόχο.
Με άλλα λόγια, ο μεταφραστής δολοφονεί τελετουργικά τη
γλώσσα και το κείμενο του πρωτοτύπου, εξαφανίζει όλα τα
ίχνη της πράξης αυτής και εμφανίζει πλέον ένα καινούργιο
πρωτότυπο, το οποίο έχει οικειοποιηθεί το αίμα (όχι όμως
και τη σάρκα) και τη ζωή του πρώτου κειμένου.
Με αυτή την έννοια, η μετάφραση (στο πεδίο των πολιτι-
σμικών ανταλλαγών, συγκρούσεων, συναντήσεων και δια-
σταυρώσεων) αποτελεί διφορούμενη πράξη, όπου ο πολι-
τισμός Α οικειοποιείται τα επιτεύγματα του πολιτισμού Β
είτε γιατί δηλώνει κατώτερος του δεύτερου είτε με στόχο
να τον γνωρίσει καλύτερα. Η οικειοποίηση όμως δεν αρ-
κεί. Συνθήκη της μετάφρασης είναι η ολοκληρωτική δια-
γραφή του κειμένου-πηγής και η απάλειψη όσων εκφρα-
στικών στοιχείων δεν ταιριάζουν με το καινούργιο πολιτι-
σμικό περιβάλλον, ούτως ώστε το κείμενο-πηγή να λησμο-
χή μας. Ο λόγος των εφημερίδων, περιγραφικός, περιε-
της ανακατασκευής της είδησης. Καθώς ο λόγος των κα-
τεστημένων Μέσων Ενημέρωσης ξεψυχάει στην αυτοα-
κτικός, σκιαγραφεί τα γεγονότα διανθίζοντάς τα με ερμη- ναφορικότητά του, ο αυθάδικος λόγος του διαδικτύου
νείες. Έχει πάντοτε (ακόμα και αδιόρατα) κριτική διάθεση αρθρώνεται σε δίκτυα και διεκδικεί ανταγωνιστικά μια
έναντι του γεγονότος. Ο λόγος του ραδιοφώνου άμεσος πιο αυθεντική σχέση με την εποχή μας.
και παραστατικός ανακατασκευάζει τα γεγονότα κινητο-
νηθεί για πάντα. Πράξη προσπολιτισμού, λοιπόν, αλλά και
ποιώντας τη φαντασία. Ο λόγος της τηλεόρασης ελλειπτι- Δεν υπάρχει χαρακτηριστικότερο παράδειγμα από την με-
πράξη βίαια, πράξη τελετουργική, πράξη που υπηρετεί
κός συμπληρωματικός του κεντρικού φορέα της είδησης τάδοση των γεγονότων της 6ης Δεκεμβρίου 2008, όταν
τη λήθη, πράξη μεταμφίεσης, πράξη παραπλανητική: εν
που είναι η εικόνα. Πέρα από τους εγγενείς περιορισμούς δίπλα στα έκτακτα δελτία ειδήσεων της τηλεόρασης, ένας
ολίγοις, πράξη τραυματική μέσα από την οποία καινούρ-
που η τεχνολογία κάθε φορά επιβάλλει, άλλοι παράγοντες καταιγισμός προσωπικών μαρτυριών κατέκλυζε το διαδί-
για στοιχεία εισάγονται στη διαδικασία της ανθρώπινης
παίζουν ακόμα καθοριστικότερο ρόλο. Ιστορικά τα media κτυο, ανασυνθέτοντας το γεγονός. Μετά από λίγη ώρα η
επικοινωνίας, στοιχεία που καθιστούν ακόμη πιο σύνθετη
βρίσκονται στα χέρια κυβερνήσεων, στρατών ή μεγάλων είδηση γράφτηκε από έναν ανώνυμο χρήστη του διαδι-
και περίπλοκη την επαφή με τον Άλλο, την ώρα που φαί-
εταιριών που μπορούν να τα συντηρήσουν. Έτσι αντανα- κτύου σε ένα κοινωνικό δίκτυο ως εξής: “κόσμος στο πο-
νεται να διευρύνονται, ενώ στην ουσία καταργούνται, ο
κλούν την οπτική και –μοιραία– τα συμφέροντά τους. λυτεχνείο, επεισόδια στα Εξάρχεια, ανοιχτή η Πατησίων,
ιστός συνδηλώσεων του πρωτοτύπου και το σύστημα δια-
το παιδί είναι 16 χρονών. Κατεβείτε κάτω είναι επιβεβαι-
κειμενικών αναφορών του για να αντικατασταθούν με το
Κάθε εμφάνιση νέου μέσου συνοδεύεται από μια περί- ωμένο”. Στην ανατομία αυτής της λειτουργίας και αυτού
φαντασιακό, πολιτισμικό και γλωσσικό πλαίσιο του και-
οδο αναζήτησης στο επίπεδο της αφήγησης, συναρπα- του ενδεικτικού σημειώματος, ίσως κρύβεται το μέλλον
νούργιου κειμένου. Η μετάφραση ως πράξη ουτοπική και
στικά χρόνια κατά τα οποία σχηματίζονται οι διαλεκτικοί της δημοσιογραφίας.
σε τελευταία ανάλυση αδιανόητη, λοιπόν, που χτίζει το
κανόνες, διευρύνεται η αίσθηση ελευθερίας, ενώ ταυτό-
μέλλον πάνω στα ερείπια ενός παρελθόντος που πρέπει
χρονα αναζητείται ο τρόπος χειραγώγησης του.
να λησμονηθεί. Επειδή όμως όλα είναι μετάφραση εφό-
σον οποιαδήποτε ανθρώπινη σκέψη μπορεί να εκφραστεί
και να γίνει κοινό κτήμα των άλλων ανθρώπων μόνο εάν
μεταφραστεί σε λόγο (είτε προφορικό είτε γραπτό), εύ-
λογα θα αναρωτηθούμε για τη φύση και της πράξης αυ-
τής και για το αδιανόητο της ανθρώπινης επικοινωνίας.

2 2 | κ ο ν τ έ ι ν ε ρ Νο έ μ β ρ ι ο ς 2 0 0 9 κοντέινερ Νοέμβριος 2009 | 23

 Αφιέρωμα: Γλώσσα Αφιέρωμα: Γλώσσα

2 4 | κ ο ν τ έ ι ν ε ρ Νο έ μ β ρ ι ο ς 2 0 0 9 κοντέινερ Νοέμβριος 2009 | 25

 Αφιέρωμα: Γλώσσα Αφιέρωμα: Γλώσσα

ΤΟ ΛΕΞΙΚΟ ΤΟΥ ΔΙΑΟΛΟΥ Οι λέξεις και τα avatars

_ Μάνος Σιφονιός
_ Ηλίας Μαρμαράς, New media artist

Μέχρι τα τέλη του δέκατου έκτου αιώνα, η έννοια και η
πρακτική χρήση της ομοιότητας είχε ένα θεμελιώδη ρό-
λο σε σχέση με τους τρόπους αντίληψης, επικοινωνίας και
κατ’ επέκταση της γνώσης του κόσμου.
Η ομοιότητα οργάνωνε το παιχνίδι της χρήσης των συμβό-
λων, μέσω της ομοιότητας οι άνθρωποι, του δυτικού του-
λάχιστον κόσμου, αποκτούσαν τη γνώση των ορατών και
των αόρατων πραγμάτων και με την ομοιότητα παιζόταν
το παιχνίδι της αναπαράστασής τους. Ο δέκατος έβδομος
αιώνας, δηλαδή οι απαρχές του διαφωτισμού, άλλαξαν τη
σχέση της ομοιότητας με την αντίληψη ριζικά.
~ πια εικόνες γύρω από ένα τρισδιάστατο σκελετό. Μαζί με
Επειδή όμως η ιστορία της γνώσης και οι τεχνικές της
γνώσης είναι μια μη-γραμμική πολυπλοκότητα συμβά-
ντων, η παλιά αυτή σχέση της ομοιότητας με τον κόσμο
και τα πράγματα, επανήλθε με ένα παράδοξο τρόπο, που
διαρκώς εξελίσσεται, στους εικονικούς ψηφιακούς κό-
σμους του εικοστού πρώτου αιώνα. Έχει αλλάξει όνο-
μα- εν μέρει- σήμερα η ομοιότητα λέγεται προσομοίωση,
αλλά στην ουσία, έστω και θρυμματισμένη δεν είναι τί-
ποτε άλλο από την παλιά εκείνη διαφανή σχέση των λέ-
ξεων και των πραγμάτων. Λέξεων, που εκφέρονται από
avatars που αντιπροσωπεύουν ανθρώπους, ενώ τα ίδια τα
avatars, είναι επίσης και πράγματα.
Τι είναι ένα avatar; Ένα avatar είναι η αντιπροσώπευση,
το alter ego, ενός χρήστη που διαμέσου κάποιων υπολο-
γιστών και του αντίστοιχου λογισμικού, συμμετέχει σε
κάποια online κοινότητα.
Υπάρχουν δυσδιάστατα αλλά και τρισδιάστατα avatars. Τα
τελευταία είναι και τα πλέον ενδιαφέροντα γιατί όχι μόνο
είναι σαφώς πιο πολύπλοκα άρα και με περισσότερες αι-
σθητικές και κοινωνικές δυνατότητες, αλλά γιατί στην ου-
σία, συνθέτουν το επόμενο επίπεδο αναπαράστασης του
κόσμου και της ανθρώπινης υπόστασης μέσα σε αυτόν. Αν
ο κόσμος του θεάματος όπως τον διαμόρφωσε ο κινηματο-
γράφος και η τηλεόραση τον προηγούμενο αιώνα, περιό-
ρισε την ύπαρξη γενικά και την ανθρώπινη ταυτότητα ειδι-
κότερα, στα πλαίσια της εικόνας, τα τρισδιάστατα avatars,
ανακαλύπτουν ξανά τον όγκο των τριών διαστάσεων της
ανθρώπινης κατάστασης, τυλίγοντας τις κουρελιασμένες
την εικόνα της ταυτότητας των υποκειμένων, τυλίγεται σε
αυτή τη τρισδιάστατη κατασκευή, και ο ανθρώπινος λόγος,
έτσι όπως μπορεί να αρθρωθεί μέσα στους εικονικούς κό-
σμους, κι αυτό μαζί με την επιπλέον υποχρέωση να συνυ-
πάρξει με τις γλώσσες της μηχανής (δηλαδή των κάθε εί-
δους συστημάτων της πληροφορικής ) που συνθέτουν τις
κάθε είδους εικονικές πραγματικότητες.
Δεν υπάρχει λόγος των avatars εκτός της προσομοίωσης.
Είναι αδύνατον να διαχωριστεί από τη διαφάνεια που τον
συνδέει με το τρισδιάστατο περιβάλλον, με την ατελεί-
ωτη ποικιλία των animations που συνοδεύουν τη διαδι-
κασία της εικονικής κοινωνικοποίησης, και την κατανόη-
ση και αποδοχή της όποιας γλώσσας που χρησιμοποιούν
οι υπολογιστές. Όχι της γλώσσας προγραμματισμού, αυτό
είναι μια άλλη ιστορία, αλλά της γλώσσας και των διαλέ-
κτων που προκύπτουν εντός των εικονικών κόσμων, εκεί
που είναι εξαιρετικά δύσκολο, αν έχει και κάποια σημα-
σία, να καταλάβει κανείς αν αυτός που μιλά τις ανθρώπι-
νες λέξεις είναι άνθρωπος, αντικείμενο, ή ένα script που
τρέχει να διευκολύνει ή να εμπλουτίσει την κατάσταση.
Ένα είναι πάντως το διαφαινόμενο. Στο εξαιρετικό έργο
του ΄΄Οι λέξεις και τα πράγματα΄΄ ο Michel Foucault αναφέ-
ρει πως το σημαντικό υφάδι της ομοιότητας κατά τον δέ-
κατο έκτο αιώνα είναι πολύ πλούσιο. Amicitia, Aequalitas
(contractus, consencus, matrimonium, societas, pax και
similia), Consonantia, Concertus, Continuum, Paritas,
Proportio, Similitudo, Conjunctio, Copula. Και άλλες πολ-
λές έννοιες που αλληλοκαλύπτονται, αλληλοενισχύονται
και αλληλοδιασταυρώνονται στην επιφάνεια μιας σκέψης,
δηλαδή μιας γλώσσας που επιχειρεί να κατανοήσει και να
αναπαραστήσει τον κόσμο στην πολυπλοκότητά του.
Ειπώθηκε στην αρχή, η προσομοίωση των εικονικών κό-
σμων, είναι προς το παρόν ένα παράγωγο της ομοιότητας
που χαρακτήριζε κάποτε, τις σχέσεις διαφάνειας ανάμε-
σα στα πράγματα, στη γλώσσα και στην κατανόηση. Αλλά
από την άλλη, οι εικονικοί κόσμοι και τα avatars είναι μό-
λις νεογέννητα. Και τα νεογέννητα ψελλίζουν αλλά όταν
ενηλικιώνονται είναι ικανά να κάνουν ποίηση.

Ο Ambrose Bierce, ήταν ένας μάχιμος αντικομφορμιστής
δημοσιογράφος και συγγραφέας. Οι σατυρικοί «ορισμοί»
του για διάφορα λήμματα, ξεκίνησαν να γράφονται σε
μια στήλη μιας μικρής εφημερίδας του Σαν Φραντσίσκο
στο δεύτερο μισό του 19ου αιώνα. Η αιρετική του γραφή
έγινε συχνά αιτία αντιπαραθέσεων, αλλά είχε και μεγάλη
επιτυχία. Το 1911 εκδόθηκε το βιβλίο με τίτλο «Το Λεξι-
κό του διαβόλου». Το σημείωμα δανείζεται (τον τίτλο και)
την ιδέα και στο πνεύμα της σημερινής εποχής ανατέμνει
και φωτίζει με αιρετικό τρόπο, τους ορισμούς που θα βρί-
σκαμε σε ένα κλασικό λεξικό.
Slutissima Oh: not in luuuve, only in passion, luuuve doesnt interest me even in rl
11:40 Imala Lemon: ok my ID likes this too,
Xcite! Clit is excited by the proximity of Mudbear McDowwll
but try to b more poetic
Imala Lemon: she said before: it is not sex what we are doing here...
11:41 Anton Dekkar: Hmmm
Slutissima Oh: we deal with texts, we are authors...
Anton Dekkar: Can I TP you
Imala Lemon: and you know texts are everything...Il n y a pas du hors
Imala Lemon: u can do better, i am sure..
text...as a philosopher said once...
Imala Lemon: doing some poetry i mean...
Mudbear McDowwll: You fucked with this philosopher or you just read him?
11:42 Anton Dekkar: Where Ma Raney and
Imala Lemon: It is not the same thing? So far i thought it was...
Beethoven once unwrapped their bed
Chalet Medium House : I am only an avatar Joler, is at the back door
Roll… Tuba players now rehearsal around the flagpole
Anton Dekkar: Thats a good point.. is masturbation a solo activity?
Raine Hextall smells copy/paste and filters it all out.
Γλώσσα (η) ουσ. [<αρχ. γλωσσα] Πολύπλοκη μηχανή ψεύ- Anton Dekkar: or if I masturbate with you by reading yr chat is it then sex?
11:45 hand job: Chalupa Helvetic, say ‘/1 Hide’ to hide me,
δους την οποία χειρίζονται αποκλειστικά εκπαιδευμένοι Imala Lemon: You like it?
or ‘/1 Show’ to make me show.
από τα μικράτα τους, εργάτες της νόησης. (βλ. λήμμα άν- Imala Lemon: Does it feel good?
11:46 0 Or just right- click and sit on me
θρωπος). Αν και έχει οστεοθραυστικές δυνατότητες, συνή- lutissima Oh: but pls, focus a bit on text sex that we are doing here...
Anton Dekkar: I have a strong urge for sex
θως περιορίζεται σε λείανση και γλύφανση «σκληρών πε- slutissima Oh: can teleport urself anyway
11:47 Imala Lemon: it is not sex what we are doing here...
τρωμάτων» Mudbear McDowwll: If I am inclined
Anton Dekkar: mostly about using your orafices in various manners
Imala Lemon: a ok u prefer me to talk all the time like: aggggghhhhhhhhh
Λόγος (ο) ουσ. [<αρχ. λόγος < λέγω] 1. Ευεργετική βροχή Mudbear McDowwll: Now you can relax and listen
11:48 - Instant message logging enabled --
που εμπλουτίζει το έδαφος της ανθρώπινης επικοινωνίας Mudbear McDowwll: The sweet pretty things are in bed now of course
με χρήσιμα ιχνοστοιχεία. Σε άνυδρα μέρη πίπτει ράβδος. The city fathers they’re trying to endorse, The reincarnation of Paul
Mudbear McDowwll: You changed your profile
2. Επιταγή που δίδεται έναντι ψήφου συμπάθειας, εμπι- Revere’s horse But the town has no need to be nervous.
Mudbear McDowwll: Glad you didn’t change your look
στοσύνης, βεβαιότητας, εξουσίας, κλπ («σου δίνω το λόγο Mudbear McDowwll: The ghost of Belle Star she hands down her wits
11:49 Chalet Medium House : Che Bonito is at the door.
μου ότι…»). Κατά κανόνα ακάλυπτη. To Jezebel the nun she violently knits
11:50 Mudbear McDowwll: Were u in love in SL at some point?
A bald wig for Jack the Ripper who sits
At the head of the chamber of commerce.

2 6 | κ ο ν τ έ ι ν ε ρ Νο έ μ β ρ ι ο ς 2 0 0 9 κοντέινερ Νοέμβριος 2009 | 27

 ΜΙ ΚΡΟΥ Μ Η ΚΟΥΣ ΜΙ Κ ΡΟΥ ΜΗΚ ΟΥΣ

ΤΗΣ ΣΕΙΡΑΣ.
_ The Erasers featuring Lo-Fi.

25 βήματα προς την αίθουσα ελέγχου, υπολογίζοντοντας την κάθε νύχτα.. Εδώ είναι που κάθομαι και παρατηρώ το απαρατήρητο.

Είμαι στο υπόγειο, τώρα. Νέον φώτα πάλι. Αυτό το κρύο φως που απο-
στειρώνει τα πάντα. Αυτό είναι ένα μήνυμα προς εμένα. Αυτό που γρά-
φω, είναι ένα μήνυμα για μένα.

Επιπλέω, παρατηρώντας τον εαυτό μου απ’ έξω, αλλά πού είναι το έξω;

Αλλάζω ρούχα εργασίας. Ένα πουκάμισο που γράφει Βλέπω να με κοιτάω και είμαι:
“security”.

Από τις 8 το βράδυ μέχρι τις 8 το πρωί, τα φώτα νέον

με φέρνουν πιο κοντά στην άκρη του ύπνου.

2 8 | κ ο ν τ έ ι ν ε ρ Νο μ έ β ρ ι ο ς 2 0 0 9 κοντέινερ Νομέβριος 2009 | 29

 ΜΙ ΚΡΟΥ Μ Η Κ ΟΥΣ ΜΙ Κ ΡΟΥ ΜΗΚ ΟΥΣ

Οριζόντιος. Τοπίο ονείρων, τοπίο γεύσεων, τοπίο επιθυμιών, τοπίο του εαυτού μου.

Τώρα, χάνομαι σ’ένα τσιμεντένιο τοίχο. Χάνομαι στα απόβλητα.

Χάνομαι κι εμφανίζομαι εδώ και παντού, όπου επιθυμεί το μυαλό μου...

Όνειρο: Τα σύννεφα φεύγουν, η βροχή σταματά, σκόνη καλύπτει τα πάντα.

Ονειρεύομαι ότι έχω εξαφανιστεί μέσα σ’ όλα κι’ ότι μια μέρα θα με βρουν στην ίδια μου την Πομπηία.

Σηκώνω το κεφάλι μου απ’ το γραφείο. Άλλα 90 λεπτά προτού τελειώσει η βάρδια μου.
Αύριο πάλι εδώ, αύριο άλλο ένα όνειρο για να ξεχαστώ από τη ρουτίνα μου.

Χάνομαι στο σύστημα υπονόμου. Χάνομαι στο σύστημα εξαερισμού.

3 0 | κ ο ν τ έ ι ν ε ρ Νο έ μ β ρ ι ο ς 2 0 0 9 κοντέινερ Νοέμβριος 2009 | 31


Ο ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΒΟΥΛΓΑΡΗΣ
Το φεστιβάλ Θεσσαλονίκης γιορτάζει σε λίγες μέρες
τα 50 χρόνια του. Την ίδια στιγμή, το μεγαλύτερο μέρος
των ελλήνων κινηματογραφιστών, που στο μεταξύ προ-
χώρησε στην δημιουργία της κίνησης «Κινηματογραφι-
στές στην Ομίχλη» αποφάσισε να παρουσιάσει τις ταινί-
ες του στην πολυαναμενώμενη «Fog Week» γυρνώντας
την πλάτη στο Υπουργείο Πολιτισμού και στη διοίκηση του
Φεστιβάλ. Ταραγμένοι καιροί για τον ελληνικό κινηματο-
γράφο, αλλά και εξαιρετικά ενδιαφέροντες- ίσως και ελ-
πιδοφόροι!
Σε αυτό το …ομιχλώδες τοπίο, ο σκηνοθέτης Αλέξανδρος
Βούλγαρης συναντάει τον Μισέλ Δημόπουλο, διευθυντή
του Φεστιβάλ την περίοδο 1991-2004 και συνομιλούν για
το σύγχρονο κινηματογραφικό τοπίο, σε μια συνεύρεση
τόσο σπάνια όσο και εξαιρετικά επίκαιρη.
Στις αρχές της δεκαετίας του '70 δουλέψατε στο ιστορι-
κό πλέον περιοδικό "Σύγχρονος Κινηματογράφος". Τι δι-
αφορές βλέπετε στα περιοδικά της εποχής μας όσον αφο-
ρά την κινηματογραφική κριτική και την παρουσίαση ται-
νιών;
Δεν χωράει αμφιβολία ότι την εποχή εκείνη τα κινημα-
τογραφικά περιοδικά – κυρίως ο «Σύγχρονος» – έπαιξαν
ένα τεράστιο ρόλο στην θεμελίωση της κινηματογραφι-
κής σκέψης και θεωρίας στην Ελλάδα. Και ας ήταν κά-
πως …«τρομοκρατικές» οι απόψεις που εκφραζόντουσαν,
ακραίες μερικές φορές και πολεμικές. Δεν έπαιζε ρό-
λο μόνο η κριτική μιας ταινίας, αλλά και ο τρόπος γραφής
της, οι αναφορές που επιστρατεύονταν, το πάθος που την
υποκινούσε.
Από την άλλη, σ’ ένα περιοδικό που κυκλοφορεί σε τα-
κτά διαστήματα οικοδομείται μια σχέση πιο ευρεία ανά-
μεσα στον αναγνώστη και τους συντάκτες. Αυτή η σχέση
εγγράφεται σε μια ιστορική συνέχεια όπου νοοτροπίες,
ευαισθησίες, απόψεις, θεωρίες, μετεξελίσσονται στην δι-
άρκεια των χρόνων. Υπήρξαν φάσεις: σινεφιλική, ιδεολο-
γική, ψυχαναλυτική, κινηματογράφος των δημιουργών.
Δυστυχώς όμως, στην χώρα μας, η αναγκαιότητα ύπαρ-
ξης των περιοδικών αυτού του είδους, μετά την δεκαετία
του ΄80, φαίνεται ότι δεν ήταν πια επιβεβλημένη ενώ, σε
άλλες ευρωπαϊκές χώρες (Γαλλία, Αγγλία, Ιταλία) συνεχι-
ζόταν η λειτουργία τους, κυρίως λόγω της έντονης ανά-
πτυξης των πανεπιστημιακών κινηματογραφικών σπου-
δών. Αντιθέτως, εδώ, το κοινό άλλαζε όπως και τα γού-
στα και οι συνήθειες, κυριαρχούσε όλο και περισσότερο
ένας κινηματογράφος τυποποιημένος και ισοπεδωμένος,
με αποτέλεσμα ο κριτικός λόγος, η κριτική δραστηριότη-
τα να ελαχιστοποιείται προς όφελος διαφόρων στρατη-
γικών επικοινωνίας και εμπορικότητας. Σήμερα οι κριτι-
κοί πασχίζουν να εκφράσουν την μέση γνώμη του κοινού,
εξαντλώντας την «αποστολή» τους στα εισιτήρια που κά-
νουν οι μπλοκμπάστερ ταινίες, αδιαφορώντας για τις «μι-
3 2 | κ ο ν τ έ ι ν ε ρ Νο έ μ β ρ ι ο ς 2 0 0 9
κρότερες» ταινίες όταν δεν έχουν την τύχη να βραβευ-
τούν στα μεγάλα φεστιβάλ.
Παράλληλα, τα σύνορα του αντικείμενού τους δεν είναι
πια καθαρά προσδιορισμένα.
Βρισκόμαστε αντιμέτωποι με ένα κορεσμό από πολλά
και διαφορετικά καθεστώτα παραγωγής και διανομής ει-
κόνων: ίντερνετ, dvd, μουσεία, φεστιβάλ με άφθονες πα-
ρεμβολές μεταξύ τους. Εάν ο ρόλος του κριτικού δεν εί-
ναι πια εκ των πραγμάτων, όπως παλιότερα, να ξαφνιά-
σει, να ενοχλήσει, να αντισταθεί στις επιταγές των καιρών
μας, όπως έλεγε ο Αλμπέρ Καμύ, και να πολεμήσει την νο-
θεία στην τέχνη, τότε τουλάχιστον ας βοηθήσει στο ξε-
σκαρτάρισμα αυτών των εικόνων.
Πρόσφατα είδα στην νέα ταινιοθήκη το "Μοντέλο" του
Κώστα Σφήκα και παρατήρησα στους τίτλους ότι είσασταν
ένας απο τους ερμηνευτές. Πιστεύετε οτι οι νέοι κινημα-
τογραφιστές έχουν σταματήσει να πειραματίζονται με
την ουσία της φόρμας με τον τρόπο που το έκαναν οι σκη-
νοθέτες της δεκαετίας του 70;
Υπάρχουν και σήμερα δημιουργοί που πειραματίζονται
στη φόρμα, αν και όχι πια στον ίδιο βαθμό. Το βίντεο και
η αλληλοεπίδραση με την κινηματογραφική εικόνα έχουν
προσφέρει θαυμάσια αποτελέσματα.. Επίσης η «διαπλο-
κή» εικόνων σε διαφορετικές παραστατικές τέχνες, κυρί-
ως στα ζωντανά θεάματα (θέατρο, μουσική, χορός) άνοι-
ξαν νέους ορίζοντες αμφισβητώντας την τυπική κινημα-
τογραφική διαδικασία... Ο Γκοντάρ στις «Ιστορίες του κι-
νηματογράφου» και στην έκθεση του στο Κέντρο Πομπι-
ντού «Ταξίδια στην Ουτοπία», καθώς και ο Γκας Βαν Σαντ
στις πρόσφατες ταινίες του αποτελούν χαρακτηριστικά
παραδείγματα.
Κοιτώντας το παρελθόν του ελληνικού κινηματογράφου
τα τελευταία 40 χρόνια βλέπω πολλούς σκηνοθέτες και
πολλές ταινίες που θα μπόρούσαν να κοντραριστούν με
τα αριστουργήματα που άφησε ο παγκόσμιος κινηματο-
γράφος σε αυτό το διάστημα .Τι έφταιξε και αυτές οι ται-
νίες δεν βγήκαν όσο έπρεπε προς τα έξω; Πως πιστεύε-
τε οτι θα μπόρούσαν να αποφευχθούν αυτά τα λάθη τώ-
ρα που ο ελληνικός κινηματογράφος ξαναπαίρνει τα πά-
νω του;
Υπάρχει μόνο μια λύση σε αυτό το θέμα. Οι ταινίες να κα-
ταφέρνουν να επιλεγούν στα διεθνή φεστιβάλ. Ας μην ξε-
χνάμε ότι τα φεστιβάλ πια παίζουν ολοένα και περισσό-
τερο το ρόλο ενός εναλλακτικού δικτύου διανομής ταινι-
ών. Από φεστιβάλ σε φεστιβάλ οι ταινίες των μικρών χω-
ρών όπως η Ελλάδα καταφέρνουν να προσεγγίσουν ένα
αξιοσημείωτο κοινό - έστω και αν αυτό δεν λύνει σίγουρα
το οικονομικό μέρος, την εμπορική διάσταση. Βέβαια, οι
Ελληνικές ταινίες –πέρα από ελάχιστες εξαιρέσεις- είχαν
πάντα ένα μηδαμινό μερίδιο στην παγκόσμια αγορά ται-
νιών και αυτό δεν έχω πολλές ελπίδες ότι πρόκειται πο-
τέ να βελτιωθεί, αν κρίνουμε από την κατάσταση που επι-
κρατεί σήμερα και την εξέλιξη που διαγράφεται στο μέλ-
λον. Αν ο κινηματογράφος των δημιουργών στην Ελλάδα
δεν μπορέσει να «τρυπώσει» με την αξία του σε διεθνείς
διοργανώσεις, είναι καταδικασμένος να εγκλωβιστεί σε
μια νέα εσωστρέφεια που ισοδυναμεί με θάνατο.
Φαντάζομαι οτι έχεις παρακολουθήσει αναρίθμητα κινη-
ματογραφικά φεστιβάλ όλα αυτά τα χρόνια. Τι κάνει ένα
φεστιβάλ επιτυχημένο;
Ασχολούμαι με τα διεθνή φεστιβάλ εδώ και σχεδόν σα-
ράντα χρόνια, όμως τη μαγική συνταγή του επιτυχημέ-
νου φεστιβάλ δεν νομίζω ότι την ξέρω! Προσωπικά, θε-
ωρώ ότι
ένα επιτυχημένο φεστιβάλ είναι αυτό που κάνει μια επι-
λογή αυστηρά καλλιτεχνική και δίνει τον πρώτο ρόλο στις
ταινίες (και στους σκηνοθέτες) που προτείνει στο κοινό
του. Δ Τα τελευταία χρόνια εμφανίζονται φαινόμενα γιγα-
ντισμού με εκατοντάδες ταινίες στο πρόγραμμα που προ-
σπαθούν να προσελκύσουν εκατοντάδες χιλιάδες θεα-
τές, κάτι σαν άμορφο πανηγύρι όπου συσσωρεύονται οι
ταινίες χωρίς να ασχολείται κανείς για το πώς προβάλλο-
νται, πώς θα επικοινωνήσουν καλύτερα με το κοινό τους,
πώς θα υποστηριχτούν, πώς θα διαφυλαχτεί η διαφορετι-
κότητά τους απέναντι σ΄ ένα ανυποψίαστο κοινό. Διάβα-
ζα πρόσφατα το άρθρο ενός σπουδαίου γάλλου στοχαστή
και ανθρωπολόγου, του Μαρκ Οζέ, που έλεγε ότι σήμερα
τα κτήρια των νέων μουσείων που σχεδιάζονται από αρ-
χιτέκτονες σταρ και εγκαινιάζονται με τυμπανοκρουσίες
τείνουν να αποκτήσουν μεγαλύτερο πρεστίζ ως έργα τέ-
χνης από τα έργα και τις συλλογές που φιλοξενούν. Ποιος
νοιάζεται για το τι θα δει στο Μουσείο του Μπιλμπάο ή
στο νέο Μουσείο της Ακρόπολης; Οι περισσότεροι θέ-
λουν να επισκεφτούν τα ίδια τα κτήρια! Αυτό το φαινόμε-
νο, το συναντάμε και στα φεστιβάλ κινηματογράφου κα-
τά κάποιον τρόπο: συχνά το κοινό δεν πολυνοιάζεται για
το ποιες ταινίες θα δει, αρκεί να συμμετάσχει στο φεστι-
βάλ ως event, να πάει στα πάρτυ, να δει και μερικές ται-
νίες. Μετατοπίζεται δηλαδή το ενδιαφέρον από τις ται-
νίες στην ίδια την εκδήλωση, και αυτό είναι λάθος διότι
δεν αρκούν τα διαφημιστικά τρικ και τα δημοσιοσχεσίτι-
κα κόλπα για να αποκτήσει ένα φεστιβάλ αληθινή φυσι-
ογνωμία και ψυχή.
Πιστεύεις οτι το Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης έχει τα φόντα
να εξελιχθεί σε σημαντικό φεστιβάλ παγκοσμίως; Προ-
σωπικά, μου δίνει την εντύπωση οτι πάει να παίξει ένα
παιχνίδι που είναι έξω απο τα νερά του αντί να προσπα-
θήσει να γίνει ένα πιο ανεξάρτητο φεστιβάλ, χωρίς το άγ-
χος της σύγκρισης με τα μεγαθήρια.
Συμφωνώ μαζί σου. Το Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης παίζει
πρωταγωνιστικό ρόλο στην περιοχή των Βαλκανίων και
Κ ο υβέ ν τ ες τ ο υ σι να φιού
αυτόν τον ρόλο πρέπει να υπερασπιστεί. Με αυτήν τη λο-
γική προχώρησα παλιότερα, χωρίς ψευδαισθήσεις και
όνειρα απατηλά...
Θεωρώ επίσης ότι όταν τα Κρατικά Βραβεία τελικά απα-
γκιστρωθούν από το Φεστιβάλ, θα αποκτήσει μεγαλύτε-
ρη ευκολία κινήσεων και θα επαναπροσδιοριστούν πολ-
λοί από τους στόχους του.
Γιατί τα Κρατικά Βραβεία αποτελούν βάρος για το φεστι-
βάλ Θεσσαλονίκης; Πολλοί είναι αυτοί που πιστεύουν οτι
ο λόγος που το φεστιβάλ κινείται τόσο καλά απο πλευράς
θεατών και προβολής απο τα μέσα, είναι το ελληνικό πρό-
γραμμα και η απονομή των Κρατικών Βραβείων.
Ο θεσμός των Κρατικών απαιτεί μια οργάνωση που πέ-
φτει στην πλάτη του φεστιβάλ, τουλάχιστον ως προς το
μέρος της επίσημης Τελετής και της φιλοξενίας των ελ-
λήνων συντελεστών και των διαφόρων προσωπικοτή-
των στην Θεσσαλονίκη. Πάρε για παράδειγμα την Τελε-
τή Απονομής: επιστρατεύεται μεγάλο δυναμικό για ένα
αποτέλεσμα συχνά κατώτερο των προσδοκιών που την
ευθύνη του επωμίζεται το φεστιβάλ. Αυτό το αντιλαμβά-
νομαι ως βάρος.
Γεγονός βέβαια είναι ότι το ελληνικό πρόγραμμα ταινι-
ών είναι αναπόσπαστο κομμάτι του φεστιβάλ και ως τέ-
τοιο πρέπει να αναβαθμιστεί. Από την άλλη, δεν είναι
αναγκαίο να παρουσιάζονται όλες οι ελληνικές ταινίες
στο φεστιβάλ αλλά ένα απάνθισμα από τις καλύτερες της
χρονιάς για το κοινό και τους ξένους επαγγελματίες που
το επισκέπτονται. Οι ταινίες που παρουσιάζονται σ ένα
καλλιτεχνικό φεστιβάλ πρέπει να επιλέγονται, δεν είναι
«γουρούνι στο σακί».
Κατα πόσο είναι σημαντικοί είναι για τη λειτουργία ενος
θεσμού όπως το Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης οι πολιτικοί συ-
σχετισμοί; Είστε απο αυτούς που διώχθηκαν απο το Φε-
στιβάλ με την εκλογή της ΝΔ το 2004. Μπορεί ένας θε-
σμός όπως ένα Φεστιβάλ να λειτουργήσει υπο τέτοιες
συνθήκες ή χρειάζεται μια σταθερότητα στην διοίκηση
του, για να υλοποιήσει το πρόγραμμα του;
Η απάντηση είναι προφανής! Αλίμονο αν με κάθε κυβερ-
νητική αλλαγή να απολύονται οι διοικήσεις πολιτιστικών
φορέων! Θα έπρεπε δηλαδή το ΠΑΣΟΚ να απομακρύνει
τον Λούκο από το Φεστιβάλ Αθηνών επειδή διορίστηκε
από την ΝΔ;
Εξωφρενικό δεν είναι; Στη περίπτωση μου όμως, στόχος
της φατρίας Τατούλη-Ζαχόπουλου ήταν, κυρίως, να πλα-
σάρουν την κυρία Μουζάκη που είχε προετοιμαστεί για
το ρόλο αρκετούς μήνες πριν και που, παρασκηνιακά, κα-
ραδοκούσε….
Το φετινό φεστιβάλ μένει χωρίς ελληνικές ταινίες καθώς
κοντέινερ Νοέμβριος 2009 | 33
 Κ ο υ βέ ν τ ες τ ο υ σ ι να φ ιού Κ ο υβέ ν τ ες τ ο υ σι να φιού

η ομάδα των "Κινηματογραφιστών στην ομίχλη" επέλεξε να διαμαρτυρηθεί με αυ-

τόν τον τρόπο ενάντια στην κρατικη αδιαφορία στα προβλήματα του ελληνικού κι-
νηματογράφου. Συμφωνείτε με αυτή την κίνηση που μάλιστα πλήττει το φεστιβάλ
στην επαίτιο των 50 χρόνων του; Εχετε σκεφτεί πως θα μεταχειριζόσασταν μια τέ-
τοια περίσταση αν ήσασταν εσείς στην διεύθυνση του φεστιβάλ;

Γενικώς συμφωνώ διότι ήταν μια κοροϊδία που την είχαμε επισημάνει στην πράξη.
Τα Κρατικά Βραβεία ήταν λάθος που κόλλησαν στο Φεστιβάλ ενώ ήταν από την αρ-
χή ξένο σώμα, ένα βαρίδι, που έσερνε το φεστιβάλ. Το Υπουργείο δεν βιάστηκε να
δώσει λύση, ιδού το αποτέλεσμα, δικαιολογημένη η αντίδραση... Τώρα αν θα είχα
διαχειριστεί το θέμα έτσι η αλλιώς, τι σημασία έχει;

Τελικά, ποια είναι η γνώμη σας για την κίνηση των "Κινηματογραφιστών στην Ομί-
χλη"; Έχετε ζήσει το Αντιφεστιβάλ του '77, το πέρασμα του Κέντρου Κινηματογρά-
φου απο το Υπουργείο Βιομηχανίας στο Υπουργείο Πολιτισμού το '80, την αλλαγή
του Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης σε Διεθνές το '91. Ποιές είναι οι παγίδες που υπάρ-
χουν σε μια τέτοια πρωτοβουλία;

Η μεγάλη επιτυχία της κίνησης αυτής είναι η αποφασιστικότητα της, η συλλογικό-

τητα της και η δημοκρατικότητα στην λήψη των αποφάσεων, χάρη, κυρίως, στη
χρήση του forum στο site της «Ομίχλης» όπου όλες οι απόψεις διατυπώνονται και
σχολιάζονται αυτομάτως από τους διάφορους σκηνοθέτες. Είναι η μεγάλη και ρι-
ζικότατη πρωτοτυπία της κίνησης αυτής, την στιγμή μάλιστα που τα σωματεία του
χώρου λιμνάζουν σε παλαιολιθικές αντιλήψεις. Δεν ξέρω αν έχει μέλλον όμως μια
τέτοια κίνηση που δημιουργήθηκε με ένα συγκεκριμένο σκοπό... Τι πάει να γίνει;
Νέο σωματείο;

Σαν θεατές βλέπουμε οτι για μια περίοδο ολα γυρνάνε γύρω απο το Ιρανικό σι-
νεμά, μετά απο το Κορεάτικο ,τώρα το Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης έχει ένα αφιέ-
ρωμα στο νέο σινεμά των Φιλιππίνων αντιμετωπίζοντας το ώς την νέα τάση. Με
την εμπειρία σας όλα αυτά τα χρόνια μπορείτε να μας εξηγήσετε ποιοί είναι αυ-
τοί οι παράγοντες που ορίζουν το τι είναι ουσιαστικό και μοντέρνο στο σινεμά ανα
εποχή;

Νομίζω ότι το θέμα τίθεται αλλιώς. Ένα δημιουργικό διεθνές φεστιβάλ είναι ταυ-
τόχρονα σταυροδρόμι και σεισμογράφος. Ανοίγεται σε όλους τους ορίζοντες, σε
όλες τις κοινωνικές εκφράσεις, αναδεικνύει νέες προοπτικές, νέα βλέμματα. Οι
παγκόσμιες σινεφίλ ευαισθησίες μεταβάλλονται με το πέρασμα του χρόνου. Στην
δεκαετία του ΄90, ο κινηματογράφος της Ευρώπης ήταν σε ύφεση, τα τελευταία
χρόνια βλέπουμε την ανάκαμψη του κινηματογράφου της Ιταλίας, της Ρουμανίας,
της Γερμανίας, της Τουρκίας...Τα φεστιβάλ είναι αυτά που δίνουν το έναυσμα αυ-
τών των φαινομένων, η διανομή μετά παίρνει τη σκυτάλη. Ιταλικές ταινίες είχα-
με να δούμε χρόνια στις ελληνικές αίθουσες, ξαφνικά ξεπετάχτηκαν πέντε-έξι σε
μια χρονιά, το ίδιο ισχύει για τις Ρουμάνικες ή τις Τούρκικες...Τα δύο-τρία τελευ-
ταία χρόνια παρατηρούμε επίσης στις Κάννες μια έξαρση αξιόλογων παραγωγών
από το Ισραήλ και από τις Φιλιππίνες όπου, μάλιστα, τα όρια ανάμεσα στον σινε-
μά των δημιουργών και το σινεμά των «ειδών» (μελό, γκαγκστερικό, θρίλερ) εί-
ναι ασαφή και το κράμα αυτό ιδιαίτερα …ερεθιστικό. Εύλογο είναι να μεταφέρε-
ται αυτή η τάση στο φεστιβάλ Θεσσαλονίκης. Δυστυχώς, στην χώρα μας όπου το
πολιτιστικό έλλειμμα είναι τα τελευταία χρόνια ιδιαίτερα έντονο, η κριτική του κι-
νηματογράφου δεν στέκεται στο ύψος των περιστάσεων και δεν δείχνει ιδιαίτερη
περιέργεια σ’ αυτές τις τάσεις.

Με την έλευση του βίντεο στον κινηματογράφο πιστεύετε οτι θα αλλάξει και η δι-
αδικασία των Φεστιβάλ; Μήπως έρθουμε αντιμέτωποι με μια online εκδοχή των
φεστιβάλ στο μέλλον;

Δεν το πολυπιστεύω. Επιτυχία ενός φεστιβάλ είναι το κοινό του, επιθυμία του θε-
ατή των φεστιβάλ είναι να συνυπάρξει για πολλούς και διάφορους λόγους στην
συλλογικότητα, στην μαζικότητα μιας εκδήλωσης. Το αποδεικνύει άλλωστε η αυ-
ξανόμενη επιτυχία των φεστιβάλ και ο ολοένα και μεγαλύτερος αριθμός τους.
Σκεφτείτε πως φημολογείται ότι υπάρχουν παγκοσμίως πάνω από 2500 φεστι-
βάλ κινηματογράφου!

3 4 | κ ο ν τ έ ι ν ε ρ Νο έ μ β ρ ι ο ς 2 0 0 9 κοντέινερ Νοέμβριος 2009 | 35

 Κ ο υ βέ ν τ ες τ ο υ σ ι να φ ιού Κ ο υβέ ν τ ες τ ο υ σι να φιού

3 6 | κ ο ν τ έ ι ν ε ρ Νο έ μ β ρ ι ο ς 2 0 0 9 κοντέινερ Νοέμβριος 2009 | 37

 β λε μ μα _ Λογοτε χνία
Τι γλώσσα μιλούν τα βιβλία σήμερα;
_ Λίνα Πανταλέων
Σε τι γλώσσα γράφουν οι σημερινοί Έλληνες συγγραφείς;
Γλώσσα δουλεμένη ή μήπως ατημέλητη, είτε επιμελώς εί-
τε ακουσίως; Γλώσσα «λογοτεχνική» ή της καθομιλουμέ-
νης; Γλώσσα προϊόν αυτοματισμού ή μόχθου; Διατρέχο-
ντας τη σύγχρονη παραγωγή με βλέμμα βιαστικό, διαπι-
στώνουμε ότι μεταξύ των νεότερων πεζογράφων λίγοι εί-
ναι εκείνοι που θεωρούν τη γραφή μείζονα προτεραιό-
τητά τους. Η παραπάνω διατύπωση δημιουργεί την υπό-
νοια ότι οι συγγραφείς, στην πλειονότητά τους τουλάχι-
στον, παραγκωνίζουν το ζήτημα της γραφής προκειμένου
να στρέψουν το ενδιαφέρον τους κάπου αλλού. Όμως η
εστίαση της προσοχής τους δεν είναι πάντα διακριτή. Ο
μύθος, η πλοκή, η ιστορία, αποτελούν τις πιο προφανείς
επεξηγήσεις. Η οκνηρία και η ανικανότητα συγκαταλέγο-
νται μάλλον στις ανομολόγητες. Ενδεχομένως μόνον όταν
η γλώσσα σιγεί, να ακούγεται η πλοκή. Ίσως πάλι η εξα-
ντλητική σμίλευση της γλώσσας να αντιστρατεύεται τον
μυθοπλαστικό πλούτο. Από το άλλο μέρος, δεν πρέπει να
παραθεωρούμε την προθυμία αρκετών αναγνωστών να
συγχωρούν συγγραφικές κακοτεχνίες, όταν σε αντάλλαγ-
μα τους προσφέρεται μια ιστορία πρόσφορη σε απνευ-
στί καταβυθίσεις. Καλό θα ήταν, βέβαια, να μην πέσου-
με στην παγίδα να αναζητήσουμε άλλοθι για την αξία της
προσφοράς, στην ποιότητα της ζήτησης. Το αναγνωστικό
κοινό δεν μπορεί σε καμία περίπτωση να άρει τις αμαρτί-
ες των συγγραφέων, μόνον να τις συνδράμει.
Οπωσδήποτε η πρόταξη του μύθου έναντι της γραφής,
δεν συνεπάγεται απαραίτητα εκφραστικές αστοχίες.
Η απέραντη πεδιάδα που ονομάζουμε «στρωτή» γλώσ-
σα, αποτελεί το ιδανικό έδαφος για τον ενταφιασμό των
αδεξιοτήτων. Αυτή την ομοιογενή, λειασμένη γλώσσα μι-
λούν τα πεζογραφήματα των εγχώριων συγγραφέων πο-
λύ περισσότερο απ’ ό, τι την ελληνική, σε τέτοιο δε βαθ-
μό που η ανίχνευση του συγγραφικού ύφους να συναρ-
τάται σε ορισμένες περιπτώσεις αποκλειστικά με τη θε-
ματική. Οι κακουχίες της καθημερινότητας, το φαντα-
στικό και το αλλόκοσμο, το μυστήριο, η περιπέτεια με
αστυνομική χροιά, το θρίλερ, τα δράματα εντός του οι-
κογενειακού κλοιού, οι πορείες αυτογνωσίας, οι τραγω-
δίες του ερωτικού μικρόκοσμου, η προκλητική διερεύνη-
ση της σεξουαλικότητας, η εξεικόνιση του αστικού τοπί-
ου, τα αδιέξοδα της σύγχρονης πραγματικότητας, εν ολί-
γοις κάθε μυθοπλαστική σύλληψη μπορεί να αποδοθεί
«στρωτά». Με εξαίρεση τη σάτιρα, είδος σύμφυτο με την
εκφορά του λόγου και ίσως γι’ αυτό δεν ανθοφορεί στην
3 8 | κ ο ν τ έ ι ν ε ρ Νο έ μ β ρ ι ο ς 2 0 0 9
ελληνική αγορά βιβλίου.
Είναι πάντως αυτονόητο ότι αν ο τρόπος γραφής μπορεί
λίγο έως πολύ να αγνοηθεί, η επιλογή συγκεκριμένου θέ-
ματος δύσκολα παραμερίζεται, όχι όμως ότι δεν συμβαί-
νει και αυτό. Υπάρχουν βιβλία που στις σελίδες τους χαί-
νει ένα ανύποπτο κενό.
Ας επισημάνω εδώ ότι οι παραπάνω σκέψεις δεν δρασκε-
λίζουν το ρευστό, ολοένα και πιο θολό, σύνορο πέραν του
οποίου απλώνεται η αχανής έκταση της παραλογοτεχνί-
ας. Το ζήτημα της γλώσσας έχει νόημα να συζητηθεί πρω-
τίστως αναφορικά με τα πεζογραφήματα λογοτεχνικών
αξιώσεων. Μόνο σε αυτό το πλαίσιο αποκτά υπόσταση η
αντίφαση της εν λόγω διερεύνησης, το γεγονός δηλαδή
ότι πολλοί συγγραφείς ούτε καν διανοούνται να συσχετί-
σουν τις λογοτεχνικές τους αξιώσεις με τη γλώσσα.
Η συγγραφική τους δικαίωση επαφίεται, στην καλύτε-
ρη περίπτωση, στην ποικιλομορφία των μυθοπλαστικών
ιδεών, ιδεών απαλλαγμένων από μια γραφή δυναστική.
Οφείλουμε, ασφαλώς, να διαχωρίσουμε την πρόχειρη,
αδιάφορη και αδιαφοροποίητη, πολυχρησιμοποιημένη
γραφή, από εκείνη που με κόπο αποφλοιώθηκε. Η δια-
φορά ανάμεσα στην πρώτη και τη δεύτερη περίπτωση, εί-
ναι η δουλειά που καταβάλλει ο συγγραφέας. Πρόκειται
για τη διαφορά μεταξύ φυγοπονίας και επιλογής, μεταξύ
αδυναμίας και δεξιότητας.
Στο σημείο αυτό θα ήταν σκόπιμο να αναρωτηθούμε κατά
πόσο οι σύγχρονοι συγγραφείς κοπιάζουν για τα βιβλία τους.
Η γραφή που από μέριμνα έχει εκπέσει σε μέσο, ή αλλιώς,
η γραφή που επείγεται να αφηγηθεί, μαρτυρά συχνά την
πλήξη του γράφοντος, την ανορεξία του για συγγραφή,
ανορεξία που παραδόξως δεν υποσκελίζει τη λαχτάρα για
αναγνώστες. Η αδημονία ενός γραπτού να διαβαστεί, συμ-
βαδίζει πολλές φορές με την απροθυμία του συγγραφέα
να γράψει.
Από την άλλη, η μειοψηφία των πεζογράφων που επιμέ-
νει να αναγνωρίζει στη γλώσσα απόλυτη κυριαρχία επί
του κειμένου, διατρέχει σοβαρότατο κίνδυνο να υποπέσει
στον ναρκισσισμό. Οι επονομαζόμενοι μάστορες της γρα-
φής, μετατρέπουν ενίοτε τις μεθοδικά αλιευμένες λέξεις
τους, σε κάτοπτρα για αυτοθαυμασμό. Το τι ιστορεί η γρα-
φή τους ή αν αυτό που ιστορεί καθίσταται κατανοητό, λίγη
β λε μμ α _ Κι νη μ ατ ογ ρά φος
Το δόντι έσπασε. Το αίμα αναβλύζει.
_ Αλέξανδρος Βούλγαρης
σημασία έχει από τη στιγμή που η γοητεία της είναι απαρα-
γνώριστη. Πέρα από το αμάρτημα της φιλαυτίας, κάποιοι
όχι και τόσο άξιοι διάκονοι της γραφής διαπράττουν επί-
σης κατά συρροή εγκλήματα ποιητικίζοντος οίστρου. Ίσως
ένας οκνηρός συγγραφέας να είναι εν τέλει λιγότερο επι-
ζήμιος για την πεζογραφία από κάποιον με αξόδευτα απο-
θέματα λυρισμού.
Βέβαια, οι νάρκισσοι πεζογράφοι δείχνουν συνήθως
εξαιρετική φιλοστοργία απέναντι στα κείμενά τους και
ανάλογη εγρήγορση σε ότι αφορά τα γλωσσικά ολισθή-
ματα. Όση απώθηση και αν προκαλούν τα γραπτά πίσω
από τα οποία ενεδρεύει ένας καταγοητευμένος από τον
εαυτό του συγγραφέας, σχεδόν πάντα αποδεικνύονται
θελκτικότερα από εκείνα που περιορίζουν τις φιλοδοξί-
ες τους στην ιστορία. Ένα λογοτεχνικό βιβλίο με στοιχει-
ώδη μύθο πιθανότατα να συναρπάσει χάρη στη γλωσσική
του κατεργασία και πρωτοτυπία, αλλά ένα μυθιστόρημα
με συναρπαστική πλοκή, αρθρωμένη με στοιχειώδεις εκ-
φραστικούς τρόπους, προβάλλει ελλιπές ως προς την κα-
τασκευή του, συχνά μάλιστα μοιάζει με θύμα κακής με-
τάφρασης. Βέβαια, εδώ ανοίγεται το αβυσσαλέο ερώ-
τημα, κατά πόσο η σύγχρονη ελληνική πεζογραφία είναι
συναρπαστική, με τον ένα ή τον άλλο τρόπο. Στριμωγμέ-
νοι ανάμεσα στη Σκύλλα και τη Χάρυβδη των βιβλίων της
πρόσφατης παραγωγής, ανάμεσα δηλαδή στη γλωσσική
ομοιογένεια και τη θεματική ένδεια –που όχι σπανίως συ-
νυπάρχουν– οι περισσότεροι αναγνώστες θα αναζητή-
σουν καταφύγιο στην πλοκή, ψάχνοντάς την στο σύνορο
μεταξύ λογοτεχνίας και παραλογοτεχνίας, σύνορο εύφο-
ρο σε τίτλους. Κάποιοι αμετανόητοι, όχι πολλοί, θα παρα-
μείνουν εντός των λογοτεχνικών συνόρων, αναζητώντας Μια νεαρή κοπέλα απελευθερώνεται από τα δεσμά της κρυφό κρατίδιο. Η ταινία του Λάνθιμου επιπλέον κατα- Μια ξένη κριτικός που είδε την ταινία στις Κάννες έγραψε
πεζογραφήματα όπου οι ιδέες και η γλώσσα δεν θα ερί- οικογενείας, σπάζοντας τον κυνόδοντά της με ένα βα- φέρνει να αφορά όλους εμάς σε προσωπικό επίπεδο και ότι ο Κυνόδοντας θα μπορούσε να είναι και μια ταινία επι-
ζουν για την πρωτοκαθεδρία. Είναι εκείνοι που βλέπουν ράκι της γυμναστικής. Μια πράξη που για κανέναν από να είναι ταυτόχρονα ένα οξύ σχόλιο πάνω στην νεοελλη- στημονικής φαντασίας. Η αλήθεια όμως είναι πιο ανατρι-
ακόμα τη σκέψη και τη γραφή σαν δοχεία συγκοινωνού- εμάς δεν βγάζει νόημα, για την ηρωίδα της πολυβρα- νική κοινωνία. Ο Κρόνενμπεργκ έλεγε ότι η επιτυχία του χιαστική. Ο Κυνόδοντας χρησιμοποιεί όλα τα στοιχεία της
ντα και ένα βιβλίο σαν το σημείο όπου εκβάλλουν. βευμένης νέας ταινίας του Γιώργου Λάνθιμου σημαίνει καλλιτέχνη είναι να κάνει τη χώρα του να τον μισήσει και επιστημονικής φαντασίας. Το ολοκληρωτικό καθεστώς
την αρχή μιας επανάστασης. ο Λάνθιμος με τον Κυνόδοντα έκανε ένα σημαντικό βήμα που ελέγχει μέχρι και τη σκέψη είναι το βασικό μοτίβο
Για τους περισσότερους συγγραφείς της σημερινής εποχής, προς αυτή την κατεύθυνση. των φουτουριστικών ταινιών. Η ταινία του Λάνθιμου όμως
η ιδέα υπερνικά τη λέξη, για λιγοστούς ισχύει το αντίστρο- Η πλοκή του Κυνόδοντα δεν συμβαίνει σε μια χώρα δί- καταφέρνει να βρει αυτό το καθεστώς μέσα στο παρόν.
φο, για τους πιο οξυδερκείς δεν τίθεται ζήτημα διαπάλης, χως όνομα, αλλά στην Ελλάδα που όλοι ξέρουμε, ασχέ- Στη σύγχρονη Ελλάδα που κάθε ένας από εμάς πασχίζει
στις σελίδες τους το «τι» και το «πώς» της γραφής κρίνο- τως αν ο σκηνοθέτης της αρνείται πεισματικά να την να πείσει τον εαυτό του, σαν κοινός σχιζοφρενής, ότι εί- Στη χώρα της δημοκρατίας, της ορθοδοξίας και του πο-
νται ισοβαρή. Πέρα από τις υποκειμενικότητες που αναπό- ονοματίσει. Ο Λανθιμος επιλέγει πολύ σωστά να αντιμε- ναι ο γνήσιος απόγονος ενός μεγάλου αρχαίου πολιτι- λιτισμού.
φευκτα παρεισδύουν σε κάθε συζήτηση που θίγει κριτήρια τωπίσει τον θεατή με τον ίδιο τρόπο που οι γονείς στην σμού ο Λάνθιμος έρχεται να μας πει ότι είμαστε ένα μά-
αισθητικής και γούστου, ένα βιβλίο είναι περισσότερο από ταινία του, αποκρύπτουν από τα παιδιά τους όλα αυτά τσο φοβισμένα ανθρωπάκια που προβάλλουμε τους φό- Φεύγοντας από τον κινηματογράφο αρχίσα όλο και πε-
οτιδήποτε άλλο προϊόν λόγου και όταν πρόκειται για την που οι ίδιοι δεν εγκρίνουν. βους μας στο μέλλον και δεν το αφήνουμε να υπάρξει. ρισσότερο να σκέφτομαι ότι η ταινία μιλάει για κάτι που
αποτίμησή του, ο λόγος έχει τον πρώτο λόγο. γνωρίζω πάρα πολύ καλά. Αυτή η άρρωστημένη οικογέ-
Τα τελευταία χρόνια όλη η Ευρώπη συγκλονίστηκε από τα Στην αδυσώπητη σύγχρονη Ελλάδα του Κυνόδοντα, η απε- νεια είναι η κοινωνία που ζω. Είναι η οικογένεια του κα-
αλεπάλληλα περιστατικά εγκλεισμού παιδιών από τους λευθέρωση έρχεται με μια βιντεοκασέτα του Flashdance θενός από εμάς. Καταλήγωντας σε αυτό το συμπέρασμα
γονείς τους. Τις περισσότερες από αυτές τις φορές όμως που πέφτει στα χέρια της μεγάλης κόρης και την κάνει να και σκεπτόμενος τη σχέση της οικογένειας του Κυνόδο-
οι λόγοι ήταν καθαρά σεξουαλικοί. Εδώ έρχεται η ουσι- ερωτευτεί παράφορα το απ’ έξω. Το διαφορετικό. Η εικό- ντα με τη διαταραγμένη οικογένεια του πρώτου και συ-
αστική ρήξη της ταινίας με οποιαδήποτε ρεαλιστική κα- να της κόρης που χορεύει σε στυλ Τζένιφερ Μπήλς μπρο- γκλονιστικού Σχιζοφρενή Δολοφόνου με το Πριόνι του
τάσταση. Ο πατέρας και η μητέρα του Κυνόδοντα είναι στά στους έντρομους γονείς της, φέρνει στο νου όλες αυ- Τόμπ Χούπερ, που απεικόνιζε σε όλο της το μεγαλείο
μεγαλοαστοί που κρατάνε έγκλειστα τα παιδιά τους όχι τές τις χιλιάδες ανθρώπων που πάσχιζαν να βγουν από το τη αρρωστημένη βία που εκκολαπτόταν σε κάθε σημείο
για να ικανοποιήσουν κάποιες αρρωστημένες σεξουαλι- Ανατολικό Βερολίνο μόνο και μόνο για να ψωνίσουν σε της Αμερικής, νιώθω πια μετά από μήνες που είδα την
κές ορέξεις, αλλά γιατί δεν εμπιστεύονται τον κόσμο γύ- ένα σούπερ μάρκετ. Και όμως ενώ ακούγεται αξιολύπητο ταινία ότι ο Κυνόδοντας είναι μια ταινία τρόμου. Απόλυ-
ρω τους. Έτσι λοιπόν πλάθουν μοναδικές απαντήσεις για ίσως και αστείο πια, η αλήθεια είναι ότι η ανάγκη για ελευ- του κοινωνικού τρόμου.
οποιαδήποτε πιθανή ερώτηση τον παιδιών τους και τους θερία αποτυπώνεται ακριβώς σε κάτι τέτοιες πράξεις. Κα-
παραδίδουν έναν Παράδεισο όμοιο με αυτό που η εκκλη- νένας φτιαχτός παράδεισος δεν μπορεί να συναγωνιστεί
σία μάς καλεί να προσμένουμε. Χωρίς προσωπικές επιλο- την ομορφιά της αλήθειας. Η ταινία του Λάνθιμου σχολιά-
γές. Χωρίς περιθώρια για λάθη. Χωρίς αμφιβολίες. Μια ζει ακριβώς αυτή την ανάγκη των ανθρώπων να προσεγγί-
οργουελική βίλλα σε κάποια Εκάλη, που όλοι όταν έρθει σουν την αντικειμενική αλήθεια. Να ενηλικιωθούν.
η ώρα τους θα πεθάνουν για το «κοινό καλό». Ένα μικρό
κοντέινερ Νοέμβριος 2009 | 39
 β λε μ μα _ αρ χ ι τεκ τ ον ικη
Αυτοσχέδια πόλη
_ Εrrands
Παρατηρήσαμε και καταγράψαμε κατά τη διάρκεια περι-
πάτου στο κέντρο της Αθήνας την ακόλουθη εικόνα από τις
βεράντες επταόροφου κτηρίου: Από τις αποχετεύσεις των
εσωτερικών μονάδων των κλιματιστικών κατέβαιναν σωλή-
νες που άδειαζαν το άχρηστο νερό στις ρίζες των δέντρων
που βρίσκονται στο πεζοδρόμιο. Συνηθισμένοι στην τεχνη-
τή βροχή του καλοκαιριού ενδιαφερθήκαμε να μάθουμε
πιο πολλά γι’ αυτή την εναλλακτική χρήση της αποχέτευσης.
Πρόκειται για μια εγκατάσταση από πέντε σπιράλ πλαστι-
κούς σωλήνες της μιας ίντσας άσπρου χρώματος, τρείς
μαύρους πλαστικούς σωλήνες ποτίσματος της μισής
ίντσας, και ένα καφέ λάστιχο ποτίσματος. Το μήκος ποικίλ-
λει από 4 ως 18 μέτρα αναλόγως τον όροφο απ’ όπου κα-
τεβαίνουν. Οι σωλήνες βγαίνουν από μικρές τρύπες στην
πρόσοψη του κτηρίου δίπλα στις εξωτερικές μονάδες και
δένονται στην κατάληξή τους στα 3 δέντρα με ταινία γκρι
ή καφέ πλαστική, ρόκα ή σκοινί. Στο πρώτο δέντρο κατα-
λήγουν τρεις άσπροι και τρεις μαύροι από τον πέμπτο και
τον δεύτερο όροφο, στο δεύτερο 2 άσπροι σωλήνες από
τον τρίτο και τον τέταρτο όροφο και στο τρίτο δέντρο το
λάστιχο από τον κοντινό πρώτο όροφο.
Οι περισσότερες ουτοπίες και όχι μόνον αυτές που οραμα-
τίστηκε η πράσινη αρχιτεκτονική, είχαν για κεντρικό τους
άξονα ένα μοντέλο της πόλης ως ζωντανό οργανισμό, ο
οποίος χαρακτηρίζεται από την αλληλεξάρτηση και αλ-
ληλοδιαπερατότητα των στοιχείων του, και όπου μια σει-
ρά από μικρές ιδιωτικές κινήσεις, έχοντας καθαρά τοπι-
κές σκοπιμότητες και χωρίς να είναι προϊόν αναγκαστικά
μιας συνείδησης που αντιλαμβάνεται το θέμα σφαιρικά –
στην προκειμένη περίπτωση οικολογικά– συνεισφέρουν
σε μια χαοτική αλλά απόλυτα λειτουργική συμπεριφορά
στο σύνολό της. Αυτή η διαδικασία περιγράφεται με τον
όρο emergence-ανάδυση, στη θεωρία συστημάτων.
Προσεγγίζοντας το θέμα με μεθόδους από τις κοινωνι-
κές επιστήμες, απευθύνουμε ερωτήσεις στους επιτόπιους
κατασκευαστές, ένας από τους οποίους πρότεινε να αρ-
χίσει το κείμενο έτσι: Βρεθήκαμε στη Θεμιστοκλέους 42
και κάποιος ένοικος της πολυκατοικίας που δε δέχτηκε το
φτύσιμο..(και συνέχισε) Πέρναγα από κάτω και νόμιζα ότι
με φτύνει ο άλλος από πάνω, το θεωρώ ξεφτίλα που λέ-
με στην καθομιλουμένη, δεν αντέχω να σου έρχεται στο
κεφάλι ή να σου λερώνει το ρούχο. Δεν ξέρω τι περιεκτι-
κότητα έχει το νερό, πάντως τα δέντρα τα βλέπετε πως εί-
4 0 | κ ο ν τ έ ι ν ε ρ Νο έ μ β ρ ι ο ς 2 0 0 9
ναι δεν έχουν ξεραθεί καθόλου. Εμείς το βάλαμε προκει-
μένου να μη γλιστρήσει και όχι για εξοικονόμηση νερού,
προκειμένου να μην το τρώμε στο κεφάλι. Εγώ δεν έχω
κλιματιστικό, εγώ με τον θυρωρό από δίπλα μεσολάβησα
για να μπουν οι σωλήνες. Τους αγοράσαμε από απέναντι.
Η εγκατάσταση ξεκίνησε πριν από 10 χρόνια, και από τό-
τε υποχρεώνουν κάθε καινούργιο που βάζει κλιματιστικό
να ακολουθεί το σύστημα-πατέντα. Το νερό του κλιματιστι-
κού, σύμφωνα με τους τεχνικούς των κλιματιστικών, προ-
έρχεται από την υγρασία του αέρα στο εσωτερικό του δια-
μερίσματος και είναι φιλτραρισμένο, όσο πιο υγρός είναι ο
αέρας τόσο περισσότερο νερό βγάζει το κλιματιστικό. Στις
μέρες του Σεπτέμβρη που έχει πολύ υγρασία, μπορεί να
βγάλει μέχρι και 5 λίτρα την ημέρα. Η θερμοκρασία του νε-
ρού είναι ίδια με τη θερμοκρασία του περιβάλλοντος.
Η πρακτική εφαρμογή ενός εντελώς τοπικού γεγονότος,
που ξεκινάει από ένα αποτρεπτικό θέμα, την αποφυγή
της καλοκαιρινής κλιματιστικής βροχής αποκτά γρήγο-
ρα θετική επίδραση σε κάτι άλλο, στα δέντρα που δεν
έχουν καθόλου ελεύθερη επιφάνεια γύρω τους για να πο-
τιστούν και αποκτούν σταθερό σταγονοπότισμα. Παίρνει
μορφή το αέναο και χωρίς όρια πορώδες των πραγμάτων.
Το κλειστό κλιματιζόμενο γραφείο γίνεται ενεργό κύττα-
ρο της πόλης μέσω της αυτοδιάθεσης και αυτοοργάνω-
σης στο τοπικό επίπεδο.
Μια ρωγμή στο « περίκλειστο βασίλειο»
_ Μαρία Λουίζα Παπαδοπούλου
Στη Χώρα του τίποτα, ένα μικρό θεατρικό έργο για παιδιά,
ο βασιλιάς κλείνει σε κλουβιά κάθε αναστεναγμό, κάθε
τραγούδι, κάθε χαμόγελο. Προστατεύει το βασίλειο από
οποιαδήποτε εισβολή.
Ένα παρόμοιο βασίλειο θυμίζει η πολιτιστική πολιτική
στην επαρχία. Οι δημοτικοί άρχοντες έχουν υψώσει ένα
γερό προστατευτικό τοίχο στηρίζοντας συνήθως χειρο-
πιαστές δοκιμασμένες κωμωδίες, μεγάλα ονόματα ή προ-
τάσεις που δίνουν χώρο σε κάποια ψηφοθηρική σκοπι-
μότητα. Σπάνια στηρίζουν την έλευση μικρών σχημάτων.
Υποτάσσονται στο γούστο του κοινού που έχει διαμορφώ-
σει η τηλεόραση και το προφυλάσσουν λες και είναι εί-
δος αμετάβλητο, φτιαγμένο από τσιμέντο που δεν πλάθε-
ται, δεν εξελίσσεται.
Στο «Χώρα του τίποτα», ένα θαρραλέο αγόρι τρυπώνει από
μια ρωγμή, προσεγγίζει την κόρη του βασιλιά και της δεί-
χνει τον άλλο κόσμο, τη ζωντάνια και τη σκληρότητα του.
Έτσι, από μια χαραμάδα δείχνει να γλίστρησε ένας νέος
θεσμός, το art locus που το εμπνεύστηκε η Έλενα Βόγλη,
και φέρνει από πολλές πλευρές ένα αεράκι αισιοδοξίας.
Όσο σε τοπικό επίπεδο δεν προωθείται συστηματικά μια
ανανεωτική αντίληψη και ένα πολιτιστικό πρόγραμμα με
άποψη, η δράση στην επαρχία θα μπορούσε να προωθη-
θεί από πιο ευέλικτες πολυκεντρικές κινήσεις ανεξάρτη-
της πρωτοβουλίας, ενταγμένες σε ένα πλαίσιο ώστε να
μπορούν να βρουν και να διευρύνουν το κοινό τους.
Το Ε.ΚΕ.ΘΕ.Χ. εδώ αναλαμβάνει έναν διαφορετικό ρόλο:
στηρίζει ένα «θεσμό»εν τη γενέσει του. Με αφετηρία το
art locus θα μπορούσαν να ενισχυθούν και να υλοποιη-
θούν πρωτότυπες προτάσεις και δράσεις εντός και εκτός
των τειχών.
Ο ρόλος του Ε.ΚΕ.ΘΕ.Χ με αυτό τον τρόπο να διευρυνθεί
από δέκτης ιδεών –προτάσεων και σε αντίστοιχο πομπό.
Στο art locus στην πρώτη του πιλοτική μορφή, τέσσερις
νέες μη επιχορηγούμενες ομάδες, συμπορεύονται στο
χώρο και το χρόνο (21 Αυγούστου-2 Οκτωβρίου) και μα-
ζί με ένα νεανικό ενθουσιώδες τεχνικό προσωπικό συνα-
παρτίζουν ένα μικρό πλανόδιο “φεστιβάλ”. Ενίοτε πλαισι-
ώνονται από εικαστικές παρεμβάσεις.
Δίνουν παραστάσεις δωρεάν σε προ-επιλεγμένους χώ-
ρους μη θεατρικούς, συχνά απόκεντρους, γύρω από κά-
ποιο παλαιό κτίσμα, ιδιαίτερου αρχιτεκτονικού κάλλους
γεμάτο ιστορικές μνήμες.
Στην Ελευσίνα το σαπωνοποιείο Χαριλάου του 19ου αιώνα,
στον Πόρο ο ρωσικός ναύσταθμος, οι στρατώνες Καποδί-
στρια στο Άργος, και το Υδραγωγείο Καψάλι στα Κύθηρα.
Παράλληλα στο κέντρο της πόλης παρεμβαίνουν με δρά-
σεις δρώμενα. Ντελαλούν, τραγουδούν, κάνουν invisible
δράσεις …
Θεματικός άξονας αυτού του συλλογικού οδοιπορικού :
η τοπική κοινωνία και ο δημόσιος χώρος ως σκηνικός χώ-
ρος, η ανίχνευση της σχέσης με το κοινό κάθε πόλης. Πα-
ράλληλα μια έρευνα πάνω στο site specifique, δηλαδή το
θέατρο που συνδέεται με μια τοποθεσία, εμπνέεται από
την αρχιτεκτονική της και από ότι βρίσκει στο χώρο –υλι-
κά, ανθρώπους, ιστορία, μύθους, όνειρα– προξενώντας
μια διαφορετική εμπειρία στο θεατή και δίνοντας ξεχωρι-
στή δύναμη στην παράσταση.
Οι ομάδες περπάτησαν τους τόπους και δημιούργησαν
παραστάσεις ειδικά για το art locus. Αλλάζουν από τόπο
σε τόπο την εγγραφή τους στο χώρο ή ακόμα φτιάχνουν
μια καινούργια παράσταση κάθε φορά!.
Εξαίρεση οι Τσιριτσάντσουλες Η νομαδική φύση της ομά-
δας και η εδραιωμένη σχέση τους με το κοινό της επαρχί-
ας τούς ενέταξε στο οδοιπορικό του art locus.
Παρουσιάζουν το σατυρικό δράμα του Ευριπίδη Κύκλω-
πας, με μορφή γνήσιας λαϊκής κωμωδίας. Παίζουν με-
τωπικά κουβαλώντας το μικρό ζωγραφισμένο τελάρο
ίσα-ίσα να τους κρύβει για να αλλάξουν βιαστικά μάσκες,
περιβολή, προσωπεία. Εδώ και μια δεκαετία τριγυρνούν
από πόλη σε πόλη και βγάζουν «καπέλο». Παίζουν ζωντα-
νή παραδοσιακή μουσική που δίνει ρυθμό στο λόγο και
στην κίνησή τους δημιουργώντας παράσταση συνόλου
όπου χορός, ρόλοι, τραγούδι, εναλλάσσονται με ταχύτη-
τα και καταλήγουν στο φινάλε σε μια γιορτή με το κοινό
σε ικαριώτικο ρυθμό.
Η χορο-θεατρική ομάδα μετ’ εμποδίων εμπνεύστηκε από
τη φθορά των κτιρίων. Παρουσιάζει τα «γενέθλια», μια
χορο-θεατρική δουλειά πάνω στο πέρασμα του χρόνου.
Χρησιμοποιεί το χώρο με ένα καθαρά συμβολικό τρόπο
και σε κάθε τοποθεσία εγγράφει την παράσταση διαφο-
ρετικά στο χώρο με το ίδιο πάντα ζητούμενο : να βρουν
την πιο δυνατή αίσθηση για το θέμα τους.
Στον Πόρο, αναπτύσσουν το θέαμα σε τρεις χώρους/σταθ-
μούς, που σηματοδοτούν τρεις φάσεις της ανθρώπινης
ζωής. Τα νιάτα γιορτάζουν γενέθλια στην ακτή βουτώντας
β λ ε μμ α _ Θέ ατρ ο
στη θάλασσα και χορεύοντας σε μια άναρχη ομαδικότη-
τα. Σιγά σιγά ανηφορίζουν σε μια ορθογώνια πλατφόρμα
μπροστά στον ναύσταθμο. Περνούν στην ενηλικίωση. Εδώ
κάθε χορευτής αναδεικνύει την ατομικότητά, του αρθρώ-
νει λόγο, γνωρίζει και τσαλακώνεται από τον έρωτα. Κά-
ποια στιγμή θα μπουν μέσα στον ερειπωμένο ναύσταθμο
όπου παρουσιάζονται (λίγο σχηματικά)τα γηρατειά.
Οι χορευτές στέκουν πίσω από τα «παράθυρα» ατενίζο-
ντας την προηγούμενη ζωή, μην μπορώντας πια να την αγ-
γίξουν. Μια όμορφη, μελαγχολική ελεγεία που δένει άρ-
τια με το φυσικό ντεκόρ.
Οι Sforaris παρουσιάζουν παραλογές με στοιχεία
promenade theatre. Εντάσσουν τους ηθοποιούς σε φυσι-
κά κάδρα του χώρου, καλλιεργούν μια αίσθηση μεγέθους
που εντείνεται από την μακρινή απόσταση κοινού/ ηθο-
ποιών. Από την άλλη ο λόγος τους με τη βοήθεια της μι-
κροφωνικής εγκατάστασης είναι δίπλα στο αυτί μας.
Στον Πόρο περιορίστηκαν σε μια πιο συμβατική παράστα-
ση. Ήθελαν μια προβλήτα μακριά, μες στη θάλασσα και
να κινηθούν σφαιρικά γύρω από το κτίριο. Όμως η κωλυ-
σιεργία του Δήμου, οι απαγορεύσεις της αρχαιολογικής
υπηρεσίας δεν επέτρεψαν!.
Οι Μotus terrae κάνουν καθαρά θέατρο δημόσίου χώρου.
Μια καλλιτεχνική «κολεκτίβα» : performers δρόμου, ζο-
γκλέρ, ηθοποιοί, εικαστικoί που ξέρουν καλά κωδικούς
του είδους και φτιάχνουν ένα δυναμικό θέατρο εικόνων
με τα υλικά που βρίσκουν στο χώρο αποκαλύπτουν την
ποιητική του διάσταση. Στο art locus παρουσιάζουν τέσ-
σερις διαφορετικές παραστάσεις, γιατί εμπνέονται από
την ιστορική μνήμη κάθε χώρου. Κεντρική ιδέα, η πόλη
«γένους θηλυκού» η Ελευσίνα, ο Πόρος, το Άργος…, ρόλο
που αναλαμβάνει μια ηθοποιός. Στον Πόρο τής στήνουν
δίκη γιατί «μοίχευσε» με τους Ρώσους.
Ο σκηνικός χώρος διαρκώς μετασχηματίζεται. Παίρνει και
μεγάλες διαστάσεις και μας δημιουργεί οικειότητα στην
απεραντοσύνη. Η φύση γίνεται δρών πρόσωπο Οι εντυπω-
σιακές, υπαινικτικές εικόνες τους σκοπεύουν να δώσουν
νίξεις αφηγηματικές (ιστορία ναύσταθμου)και μεταφορι-
κές (σχέση Πόρου- Ρώσων) κάτι που όμως δεν είναι πάντα
εύγλωτο,. Mένουμε νοηματικά λίγο μετέωροι. Ο τρόπος
τους όμως είναι ενδιαφέρων και αφήνει δυνατή αίσθηση.
(Ο περφόρμερ δεν διακρίνεται αρχικά από το κοινό και
οδηγείται σταδιακά σε μια έξαρση που εκπλήσσει
κοντέινερ Νοέμβριος 2009 | 41
 β λε μ μα _ Μο υ σ ι κή

Καταχώρηση 3
Φωνή λαού
_ Χαράλαμπος Γωγιός

Έχει χρειαστεί να απολογηθώ πολλές φορές στους καλό-

γουστους φίλους μου για την αγάπη μου στη μουσική του
Μίκη Θεοδωράκη (και μάλιστα στα χαμηλόφρονα, «βρώ-
μικα» έργα του, εκείνα με τα μπουζούκια, όχι μονάχα
στην αξιοθαύμαστη, πρώιμη «λόγια» παραγωγή του μέχρι
τη δεκαετία του ’50). Ωστόσο, στη μουσική του Θεοδω-
ράκη (συγκεκριμένα στο ΑΞΙΟΝ ΕΣΤΙ) χρωστώ το ότι έγινα
μουσικός, και πρέπει κανείς να ξεπληρώνει τα χρέη του.

Η παρτιτούρα μου του ΑΞΙΟΝ ΕΣΤΙ είναι γαλλόφωνη, προ-

ορισμένη προφανώς για διεθνή χρήση, με το κείμενο του
Ελύτη μεταγεγραμμένο στο λατινικό αλφάβητο και με-
ταφρασμένο σε τρεις γλώσσες. Έστω, λοιπόν, λ.χ., ένας
γάλλος μουσικός (ας τον πούμε «Νικολά») που, για τον
ένα ή τον άλλο λόγο, θέλει να παίξει στη χώρα του το έρ-
γο του διάσημου συνθέτη του «τιρίν-τιρίν-τιριριριριρίν».
Προμηθεύεται την παρτιτούρα, ανοίγει την πρώτη σελίδα,
και διαβάζει: «Λαϊκό ορατόριο για λαϊκό τραγουδιστή, βα-
ρύτονο, ηθοποιό, μικτή χορωδία, μικρή λαϊκή ορχήστρα
και συμφωνική ορχήστρα». Ο Νικολά αντιπαρέρχεται εύ-
κολα το σκόπελο της, φαινομενικά αντιφατικής, περιγρα-
φής «λαϊκό ορατόριο»,  βαφτίζοντάς τη «συνθετική ιδιο-
τροπία» ή «γραφική παραξενιά των σίξτις», και πηγαίνει
παρακάτω. Η παρτιτούρα, ευτυχώς, τον διευκολύνει να
καταλάβει τι σημαίνει ο όρος «λαϊκή ορχήστρα», αφού ο
συνθέτης έχει φροντίσει να διευκρινίσει: πιάνο, κιθάρα,
ντραμς, και δύο μπουζούκια (ή, εναλλακτικά, μαντολίνα,
ή ακόμη και μπαλαλάικες, αν τα μπουζούκια είναι δυσεύ-
ρετα στη χώρα του Νικολά): ως εδώ, όλα εντάξει. Τώρα,
όμως, ο Νικολά σκοντάφτει πια για τα καλά (επειδή, βέ-
βαια, είναι Γάλλος και δεν έχει ακούσει ποτέ του τον Μπι-
θικώτση και τον Καζαντζίδη): τι στον κόρακα θέλει να πει
ο Θεοδωράκης όταν ζητάει «λαϊκό τραγουδιστή»;
Μερικές φορές τα πιο αυτονόητα πράγματα είναι εκεί-
να που απαιτούν την αυστηρότερη σκέψη. Και το γεγονός
πως εγώ, σε αντίθεση με τον Νικολά, είμαι έλληνας μου-
σικός, δεν με απαλλάσσει από το καθήκον να θέσω με τη
σειρά μου το ίδιο ερώτημα, και με την ίδια σοβαρότητα:
τι, ακριβώς, εννοούμε όταν λέμε «λαϊκός τραγουδιστής»;
Και, φυσικά, δεν αναφέρομαι στο λαϊκό τραγούδι με την
ιστορική, εμπειρική έννοια (ή, καλύτερα, στο αστικό λαϊ-
κό τραγούδι – γιατί ποιος θα ισχυριζόταν ότι το παραδο-
σιακό δημοτικό τραγούδι της υπαίθρου δεν είναι λαϊκό;).
Aυτό, από τον Τσιτσάνη και τον Χιώτη μέχρι τους (ποιους
να πω;) την Γλυκερία και τον Μητροπάνο, αποτελεί μια
αδιαμφισβήτητα συγκεκριμένη ιστορική οντότητα με σα-
φή χαρακτηριστικά, μορφολογικά και κοινωνικά, και που
την τρώμε στα μούτρα όλοι μας, για καλό ή για κακό, εδώ
και αρκετές δεκαετίες. Αναφέρομαι, αντίθετα, στη μετα-
φυσική σημασία του όρου «λαϊκός τραγουδιστής»: μια
φωνή, δηλαδή, που αποδίδει όχι την πραγματικότητα αλ-
λά τη δυνατότητα ενός λαού, όχι το εδώ και το τώρα αλλά
την ουτοπική του διάσταση, την «ψυχή» του, όχι το «φαι-
νόμενον» αλλά το «νοούμενον», όχι αυτό που είναι ένας
λαός (στην γκρίζα καθημερινή του υπόσταση) αλλά αυ-
τό που μπορεί, που πρέπει να γίνει. (Και, ας το πω να φύ-
γει από πάνω μου: κανείς δεν θα μου βγάλει από το μυα-
λό ότι αυτή την έννοια είχε στο μυαλό του ο Θεοδωράκης
στο ΑΞΙΟΝ ΕΣΤΙ – και μ’ αυτή την έννοια, δυστυχώς, ούτε
ο Νταλάρας, ούτε ο Μητσιάς, ούτε ο Κότσιρας, ούτε ο Μά-
ριος Φραγκούλης είναι «λαϊκοί τραγουδιστές».)
Ακόμη κι αν δεν ζούσαμε σε έναν καιρό βαθιάς και πρω-
τοφανούς κοινωνικής α-ταξίας (κυριολεκτικά: ταξικής
σύγχυσης), όπου «λαός» και «Κολωνάκι» χτυπιούνται
ανελέητα στο μπλέντερ και όπου ο ίδιος άνθρωπος (εγώ,
πέρυσι) είναι δυνατόν να είναι ταυτόχρονα καλεσμένος
σε πρωτοχρονιάτικο ρεβεγιόν στην Παλαιά Πεντέλη και
σε τροτσκιστικό πάρτι στα Εξάρχεια, θα ήταν ούτως ή άλ-
λως σφάλμα να ταυτίζαμε το «λαό» και το «λαϊκό» με ένα
συγκεκριμένο στρώμα του πληθυσμού.
Είναι πεποίθησή μου πως η λέξη «λαός» (ή «δήμος», όπως
στη λέξη «δημοκρατία») παραμένει ζωντανή μόνο όταν
σηματοδοτεί αυτό που οι χριστιανοί ονομάζουν «λείμμα»
(και, οι μαρξιστές, «προλεταριάτο»): το αδέσμευτο «υπό-
λοιπο», δηλαδή, το «απομεινάρι» που περισσεύει όταν
όλες οι υπόλοιπες κοινωνικές ομάδες έχουν περιχαρα-
κωθεί στη διεκδίκηση στενών ταξικών συμφερόντων. Το
«λαϊκό» δεν έχει, δεν μπορεί να έχει συγκεκριμένο «προ-
φίλ»: ανήκει στη χούφτα των ευλογημένων εκείνων λέξε-
ων-μπαλαντέρ (το «κλασικό» είναι άλλη μια τέτοια, εξίσου
κακοποιημένη, λέξη) που είναι προορισμένες να αποτε-
λούν κενά σύνολα, ανοίγματα, στ’ αλήθεια, προς οτιδήπο-
τε νέο, προοδευτικό, ανατρεπτικό, λυτρωτικό.
Αλλιώς, ως κάτι το τάχα συγκεκριμένο, η λέξη «λαϊκό» μι-
κραίνει, μιζερεύει. Στην καλύτερη περίπτωση, απομένει
απλή ονομασία ενός ακόμη target group, ταμπελάκι στα
ράφια των δισκοπωλείων, διαφανές άλλοθι («αυτά θέλει
ο λαός!») για να πουλήσουμε αυτά που θέλουμε εμείς.
Στη χειρότερη (και σε ακριβή αντιστοιχία με την αριστε-
ρίστικη κατάχρηση μιας τρίτης καταραμένης έκφρασης,
της «εργατικής τάξης»), ξεπέφτει σε λέξη-αγελάδα, ανα-
κουφιστικό εύσημο «αυθεντικότητας», εγγύηση για την
απρόσκοπτη στασιμότητά μας. Εφόσον ο (Λευτέρης) Πα-
παδόπουλος παραμένει σε κυκλοφορία, εφόσον το «λαϊ-
κό» παραμένει «λαϊκό», ο Νεοέλληνας είναι ήσυχος πως
κρύβει μέσα του έναν πτωχό πλην τίμιο απόγονο του Αλέ-
ξη Ζορμπά, και μπορεί να νεοπλουτίσει χωρίς τύψεις.
Ο «λαός» έχει μονάχα νόημα όταν αναφέρεται στην ου-
τοπική (και παν-τοπική!) δυνατότητα της συλλογικότη-
τας εκείνης που, μόνη, μπορεί να μας βγάλει από τη ναρ-
κισσιστική απομόνωση· στο «νέο σώμα», το ενεργητικό,
επαναστατικό σώμα βαθιά μέσα στα σπλάχνα της κοινω-
νίας. Παρακαλώ, μην τον συγχέουμε με καλλιτέχνες που
μαζεύονται στη βάφτιση της ανιψιάς μου και γύρω από το
τραπέζι του (Σπύρου) Παπαδόπουλου.
Νικολά, πρέπει να επαναδιεκδικήσουμε τα μεγάλα λόγια.
(Υ.Γ. Επίσης, πρέπει να οργανώσουμε μια εκτέλεση του
ΑΞΙΟΝ ΕΣΤΙ όπου το μέρος του λαϊκού τραγουδιστή να
τραγουδούν οι κερκίδες ενός ποδοσφαιρικού γηπέδου.
Το κάνουν που το κάνουν.)

4 2 | κ ο ν τ έ ι ν ε ρ Νο έ μ β ρ ι ο ς 2 0 0 9
 Καταχώρηση 4

Kρίση είναι θα περάσει.

4 4 | κ ο ν τ έ ι ν ε ρ Νο έ μ β ρ ι ο ς 2 0 0 9
 Δι κηγό ροι με γ υα λ ι ά
Αποφασεισ
_ Κλειώ Παπαπαντολέων,
_ Άννα-Μαρία Φίλιππα
Είναι μια συνηθισμένη ημέρα στην αίθουσα του Πρωτο-
δικείου Αθηνών που δικάζει αυτοκινητιστικές υποθέσεις.
Η πρόεδρος δείχνει αμέτοχη έχοντας υιοθετήσει βλέμμα
απλανές. Ο μάρτυράς του ενάγοντος συνταξιούχος υπάλ-
ληλος του δημοσίου δηλώνει αυτόπτης μάρτυρας με φο-
βερή μνήμη και εμμονή στη λεπτομέρεια όπως και απλός
περαστικός από το συμβάν. Αφού καταθέτει κάθεται αυ-
τάρεσκα στο ακροατήριο. Ώρα ερωτήσεων της αντίθετης
πλευράς: Ο μάρτυρας σας ήταν απλός περαστικός; «ναι»,
εσείς δεν τον γνωρίζετε καθόλου και δεν του έχετε μι-
λήσει ποτέ έκτοτε; «καθόλου», ΜΠΟΡΕΙΤΕ ΝΑ ΜΟΥ ΠΕΙ-
ΤΕΤΟΤΕΠΩΣΣΕΑΥΤΗΝΕΔΩΤΗΝΚΑΡΤΑΣΑΣΕΙΝΑΙΣΗΜΕΙ-
ΩΜΕΝΟ ΤΟ ΤΗΛΕΦΩΝΟ ΤΟΥ; Επιτέλους ακούμε τη φωνή
της προέδρου που σηκώνει το κεφάλι και κοιτάει τον μάρ-
τυρα: «γιά ελάτε εδώ εσείς, ΓΙΑ ΕΛΑΤΕ ΕΔΩ!». Ο μάρτυρας
πλησιάζει με ρυθμό ταινίας του Αγγελόπουλου και ερωτά-
ται γιατί είπε ψέματα.
Η απάντηση κανείς δεν αρνήθηκε ότι ήταν ειλικρινής: «Εί-
ναι φίλος μου κυρία πρόεδρε, τι; να μην τον βοηθήσω;».
Έφυγε συνοδεία οργάνου στο αυτόφωρο αναρωτώμενος
εάν είναι κακό τελικά σε αυτή τη χώρα να βοηθάς τους φί-
λους σου. Ο εν λόγω δικηγόρος έφυγε με το ύφος ολυμπι-
ονίκη που ανεβαίνει στο βάθρο.
Η ελληνική δικαιοσύνη έχει καταφέρει να μπερδέψει την
απονομή δικαιοσύνης με την εκδίκηση που είναι πιάτο
που τρώγεται κρύο. Παράδειγμα: σου χρωστάνε 13.000
ευρώ και αποφασίζεις να ζητήσεις από το κράτος να βά-
λει σε μια τάξη τα πράγματα. Σου έρχεται λοιπόν το ωραι-
ότατο κράτος και αποφασίζει επ’ αυτού 3 χρόνια μετά.
Γιατί έτσι έχουν τα πράγματα εδώ που ζούμε και κυκλο-
φορούμε. Βάλε πότε θα πάρεις δικάσιμο, βάλε πότε θα
ξαναπάρεις δικάσιμο μετά την πρώτη αναβολή, βάλε
στην καλύτερη περίπτωση να πέσεις σε δικαστή γρήγορο
και να σου βγάλει απόφαση εντός 6μήνου και κάτσε και
υπολόγισε πότε θα ξαναδείς το χρώμα του χρήματος. Αυ-
τά όσον αφορά τον απλό κοσμάκη με τα απλά προβλήμα-
τα που θέλει να βρει το δίκιο του (για τα πιο σύνθετα προ-
βλήματα μιλάμε άλλη φορά). Όσον αφορά τώρα το πώς
θα ζήσει ο φουκαράς ο νέος δικηγόρος… ΑΛΛΟ ΘΕΜΑ!
A.M.Φ.
4 6 | κ ο ν τ έ ι ν ε ρ Νο έ μ β ρ ι ο ς 2 0 0 9
Ο Χ. εκτίει ποινή κάθειρξης για ναρκωτικά. Στη διάρκεια της
κράτησής του έκπληκτος πληροφορείται ότι κατηγορείται
για παράβαση του νόμου 5960/1933 “περί επιταγής”, και
συγκεκριμένα ότι στα μέσα του 2004 φέρεται να έχει εκδώ-
σει ακάλυπτη επιταγή ως πρόεδρος και νόμιμος εκπρόσω-
πος ανώνυμης εταιρείας! Ο Χ. συνειδητοποιεί ότι πράγμα-
τι, μέσα στο 2004, όντας άνεργος και ήδη 15 χρόνια εξαρ-
τημένος από την ηρωίνη, είχε έρθει σε επαφή με κάποιους
ανθρώπους που του πρόσφεραν δουλειά στην εν λόγω εται-
ρεία. Θυμάται ότι όντως υπέγραψε κάποια έγγραφα, τα
οποία είχε θεωρήσει ότι είχαν να κάνουν με την “πρόσλη-
ψή” του, η οποία τελικά ουδέποτε πραγματοποιήθηκε, διότι
οι ίδιοι αυτοί άνθρωποι λίγο αργότερα, τον πληροφόρησαν
πως η εταιρεία “έπεσε έξω”. Χωρίς να μπορεί να αντιληφθεί
τι ακριβώς έχει συμβεί και πώς μπορεί να υπερασπιστεί τον
εαυτό του, καταδικάστηκε από το Μονομελές Πλημμελειο-
δικείο Αθηνών σε πρώτο βαθμό σε ποινή φυλάκισης 12 μη-
νών και χρηματική ποινή 1.000 ευρώ.
Στο δεύτερο βαθμό, και έχοντας από καιρό ενταχθεί σε
πρόγραμμα απεξάρτησης μέσα στη φυλακή, αποφασί-
ζει να παλέψει για την αθωότητά του, προβάλλοντας στο
ακροατήριο τον αυτοτελή ισχυρισμό ότι, κατά το χρόνο
τέλεσης του αδικήματος της έκδοσης ακάλυπτης επιτα-
γής ήταν ήδη από χρόνια βαριά εξαρτημένος χρήστης
ναρκωτικών ουσιών και η συνολική ψυχική και σωματική
αλλά κυρίως η πνευματική του κατάσταση δεν του επέ-
τρεπε να αντιληφθεί, όχι μόνο την ευθύνη την οποία ανα-
λάμβανε, αλλά και τις συνέπειες που συνεπαγόταν η υπο-
γραφή του σε πρακτικό ΔΣ ή στην επιταγή αυτή καθαυτή.
Το Τριμελές Πλημμελειοδικείο Αθηνών με μια γενναία
απόφαση, δέχθηκε τον παραπάνω ισχυρισμό και έκρινε
τον Χ. ατιμώρητο, με το σκεπτικό ότι πράγματι ο κατηγο-
ρούμενος όταν υπέγραφε τα πρακτικά του ΔΣ αποδεχό-
μενος τη θέση του Προέδρου της εταιρείας και την επιτα-
γή, είχε το ακαταλόγιστο λόγω της έξης του από τα ναρ-
κωτικά.
Εάν για κάποιους η παραπάνω απόφαση θεωρείται ανα-
μενόμενη και εναρμονισμένη με τα πορίσματα της επι-
στήμης και της ψυχιατρικής, για τους νομικούς είναι μία
απόφαση-εξαίρεση. Σπανίως τα Δικαστήρια δέχονται την
έλλειψη ή μείωση του καταλογισμού λόγω τοξικομανίας,
αφού δύσκολα δέχονται ότι κάποιος είναι τοξικομανής,
ακόμα και όταν προσκομίζονται ιατρικές πραγματογνω-
μοσύνες που τη διαπιστώνουν…
Η δικαστική λειτουργία συνήθως προσλαμβάνεται ως ένα
απλό άθροισμα ρυθμίσεων επιμέρους ιδιωτικών υποθέ-
σεων, όπου η κάθε απόφαση αφορά αποκλειστικά και
μόνο τους διαδίκους της συγκεκριμένης υπόθεσης, ενώ
στην ουσία ασκεί στην κοινωνική και πολιτική μας ζωή,
δημόσια εξουσία. Το αποτέλεσμα αυτής της αντίληψης εί-
ναι ότι –ακόμα και εάν εμπλακείς σε μία δίκη–, σου εί-
ναι μάλλον απολύτως θολός ο τρόπος, τα κριτήρια και οι
κώδικες με τους οποίους δρα ο μηχανισμός αυτός. Τα δι-
καστήρια είναι το σημείο τομής ιδιωτικού και δημοσίου
καθώς και ένα τόπος πολλαπλών και επάλληλων μηχανι-
σμών εξουσίασης, ελέγχου και ιεραρχιών. Δεν καθρεφτί-
ζουν απλώς πραγματικότητες, αλλά τις διαπλάθουν ανα-
παράγοντας προκαταλήψεις, διακρίσεις και κοινωνικούς
διαχωρισμούς. Με λίγα λόγια, παράγουν καθημερινά πο-
λιτικά –με την ευρεία έννοια– ιδεολογικά και υλικά απο-
τελέσματα που μας αφορούν όλους και δεν είναι ένας πα-
ράλληλος κόσμος στο μακρινό σύμπαν με καλτ αισθητική.
Ο Χ. της παραπάνω υπόθεσης, απαλλάχτηκε από 12 μή-
νες φυλάκισης που του είχε επιβάλει το πρωτοβάθμιο δι-
καστήριο. Του μένει τώρα να εκτίσει τα 5 χρόνια κάθειρ-
ξης, μαζί με εκατοντάδες άλλους χρήστες καταδικασμέ-
νους για ναρκωτικά.
Κ.Π.
Για την υπόθεση του Χ. και την απόφαση του Τριμελούς Πλημ/κείου
Αθηνών που εκδόθηκε τον Οκτώβριο του 2009 ευχαριστούμε
θερμά τη συνήγορο υπεράσπισής του Μαρία Αποστολάκη.
Οι Kινηματογραφιστές στην Ομίχλη παρουσιάζουν:

ΠΕΜΠΤΗ 5/11 ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ 6/11 ΣΑΒΒΑΤΟ 7/11 ΚΥΡΙΑΚΗ 8/11 ΔΕΥΤΕΡΑ 9/11 ΤΡΙΤΗ 10/11 ΤΕΤΑΡΤΗ 11/11

16:00-17:00 ΜΙΚΡΟΥ ΜΗΚΟΥΣ Α' ΣΥΖΗΤΗΣΗ ΣΥΖΗΤΗΣΗ ΣΥΖΗΤΗΣΗ ΣΥΖΗΤΗΣΗ ΣΥΖΗΤΗΣΗ ΜΙΚΡΟΥ ΜΗΚΟΥΣ Γ'

17:00-18:45 ΜΙΚΡΟΥ ΜΗΚΟΥΣ Β' ΣΤΟ ΒΑΘΟΣ ΚΗΠΟΣ BANK BANG ΓΚΙΝΕΣ ΠΕΘΑΙΝΩ ΓΙΑ ΣΕΝΑ ΟΛΑ ΘΑ ΠΑΝΕ ΚΑΛΑ ΜΙΚΡΟΥ ΜΗΚΟΥΣ Δ'
Κ. ΔΑΝΟΠΟΥΛΟΣ Α. ΠΑΠΑΔΗΜΗΤΡΟΠΟΥΛΟΣ Α. ΚΑΡΔΑΡΑΣ Ν. ΚΑΡΑΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ Γ. ΞΑΝΘΟΠΟΥΛΟΣ

19:00-20:45 ΠΑΡΑΔΕΙΣΟΣ ΣΤΗ ΔΥΣΗ ΚΑΠΕΤΑΝ ΚΕΜΑΛ, Η ΖΩΗ ΣΤΟΥΣ ΒΡΑΧΟΥΣ ΡΥΘΜΟΙ ΚΑΙ ΡΙΜΕΣ Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΕΥΡΙΔΙΚΗ ΑΠΟ ΤΟΝ ΟΛΥΜΠΟ ΚΥΝΟΔΟΝΤΑΣ
Κ. ΓΑΒΡΑΣ Ο ΣΥΝΤΡΟΦΟΣ Α. ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ Ν. ΣΚΑΡΕΝΤΖΟΣ Φ. ΒΙΑΝΕΛΗΣ ΣΤΟ ΕΒΕΡΕΣΤ Γ. ΛΑΝΘΙΜΟΣ
Φ. ΛΑΜΠΡΙΝΟΣ Π. ΤΣΙΑΝΤΟΣ

ΑΛΛΟΣ ΔΡΟΜΟΣ ΞΕΝΕΣ ΣΕ ΞΕΝΗ ΧΩΡΑ ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΤΗΣ ΧΟΡΩΔΙΑΣ ΣΥΖΗΤΗΣΗ - ΛΗΞΗ
20:45-22:30 ΣΥΖΗΤΗΣΗ - ΕΝΑΡΞΗ GUILT ΧΡΥΣΟΣΚΟΝΗ ΔΕΝ ΥΠΗΡΧΕ Δ. ΠΑΝΑΓΙΩΤΑΤΟΣ Λ. ΡΙΚΑΚΗ
Β. ΜΑΖΩΜΕΝΟΣ Μ. ΜΑΝΤΑ ΣΤ. ΨΥΛΛΑΚΗΣ

ΣΤΡΕΛΛΑ ΜΑΥΡΟ ΛΙΒΑΔΙ RICORDI MI ΑΚΑΔΗΜΙΑ ΠΛΑΤΩΝΟΣ ΤΟ ΚΑΚΟ ΣΤΗΝ ΕΠΟΧΗ ΣΥΝΤΡΙΜΜΙΑ ΨΥΧΗΣ ΜΙΚΡΟΥ ΜΗΚΟΥΣ Ε'
22:30-00:30 Π. Χ. ΚΟΥΤΡΑΣ Β. ΜΑΡΙΝΑΚΗΣ ΣΤ. ΘΕΟΔΩΡΑΚΗ Φ. ΤΣΙΤΟΣ ΤΩΝ ΗΡΩΩΝ J. PODESWA
Γ. ΝΟΥΣΙΑΣ

Πέμπτη 5/11 παρτυ έναρξης με djs και visuals, 23:30

booze (Κολοκοτρώνη 57)

Το Ελληνικό Σινεμά Αυθαδιάζει.

Πέμπτη 12/11 παρτυ λήξης, 21:00

Kινηματογράφος ΕΛΛΗ, Ακαδημίας 64. berlin brides, lost bodies, felizol, the boy, sancho vs biomass
bios (Πειραιώς 84)

Με την υποστήριξη: Χορηγοί Επικοινωνίας:

NoLogo.gr

κοντέινερ Νοέμβριος 2009 | 49