WUNPAWNG MUNGDAN

SHANGLAWT HPUNG

NINGGAWN MUNGMASA

LAM YAN
 WUNPAWNG MUNGDAN SHANGLAWT HPUNG

1969 NING JUNE SHATA LAMAN HTA

HPAWNG AI GINJAW KOMITI ZUPHPAWNG HTA

DAW DAN SHAGRIN DAT AI.

GA BAW NI

MASAT YAN LAIKA MAN

I. Wunpawng Mungdang Shanglawt Hpung.

II. Mungmasa Makam Masham hte Pandung Shadaw 3.

III. Wungpawng Mungdan Shanglawt hpung A Ningpawt Ninghpang Madung 3

Ninghpang Madung Tara Kanu Ni.

IV. Gasat Kau Ra Ai Hpyen 7.

V. Ya Yang Maju Jung Gasat Kau Ra ai Hpyen 8.

VI. Kadai Gaw Mungshawa Kadai Gaw Hpyen 10.

VII. Wunpawng Mungdan Rawt Malan Lam A Daw Nu. 11.

VIII. Pandung Shadaw Du Hkra Gasat Sa Wa Ai Ladat 12.

IX. Mungshawa A Rawt Malan Lam. 14.

X. Mungshawa A Kahkyin Gumdin Lam. 16.

XI. Laknak Lang Makawp Maga Hpung Hpaw Da Ai Lam. 20.

XII. Mungchying Uphkang Lam. 22.

XIII. Wunpawng Mungdan Shanglawt Hpung A Myit Jasat Lam. 24.

XIV. Mung Sang Masa Lam. 28.

WUNPAWNG MUNGDAN SHANGLAWT HPUNG

Daw – I.

Wunpawng Mungdan Shanglawt Hpung gaw. Wunpawng Mungdan masha ni hte, Wunpawng Amyu sha ni a myit hkrum

kahkyin gumdin ai, mungshawa a lam woi ningshawng, mungshawa a akyu ara hpe gunhpai ai,mungsha wa a gawng malai

tai ai Rawt malan ai Hpung re.

1. Wunpawng Mungdan

Moi chyaloi n-hkoi kaw nna Wunpawng Amyu sha ni shanu nga ai hte uphkang nga ai lamu ga gaw, Wunpawng Amyu

sha ni a lamu ga re. Lamu ga ginra maka hku nna mung, dai lamu ga hta shanu nga ai Amyu sha ni a htunghking lam hku

nna mung, Maigan mungdan ni hte kaga hkrai rai nna Mungdan langai hku san san grin nga lu ai. Wunpawng Amyu sha ni

a lamu gag aw Wunpawng Mungdan re. Wunpawng Mungdan a dingdung hte sinpraw de Miwa Mung, sinpraw dingda jut de

Sam Mung, dingda de Myen Mung, sinna dingda jut de Hkang Na Ga Mung, sinna dingdung jut de Kala Mung ni nga shajang

ma ai.

Wunpawng Mungdan gaw awm dawm shanglawt ai hte shadip jahpang lu ai Mungdan langai mi re. Raitimung lai wa sai

(60) ning jan kaw nna Britisha mung maden, Japan mung maden ni a n-pu de mayam lata kaw na lawt wa nna Myen mung

hte Sam, Kayin, Kaya, Chin ni hte arau Munghpawm Mungdan Langai hpe jawm hpaw sai. Dai rai yang Myen Amyu nig aw,

Britisha Mung Maden hkring htawng dagraw lang nna dai Munghpawm Mungdan hpe jahten kau manu ai. Wunpawng

Mungdan hte Sam, Kayin, Kaya, Chin, Mun ni a n tsa, mung maden Koloni Lailen Lang nna tawt lai roi rip sha bang wa sai.

Dai majaw, dai ni na aten hta Wunpawng Mungdan gaw Myen mung maden ni tawt lai shang kabye dip kamyet mayam yam

tawn hkrum ai Koloni Mung langai byin taw nga sai.

2. Shanglawt Hpung
Myen Mung maden ni tawt lai dip up mayam yam tawn hkrum ai prat kaw na lawt pru wa lu na matu dai mung maden

ni hpe Wunpawng Mungdan kaw nna atsai awai gawt shapraw kau ra nga ai. Wunpawng Mungdan masha ni yawng hte,

Wunpawng Amyu sha ni yawng myit hkrum mang rum,kahkyin gumdin la n htawm, rawt malan shingle gasat dang kau

lu yang chyu sha, dai tawt lai shang kabye dip up sha rawng nga ai maigan mung maden hpyen ni hpe ninggun kaba

hte rawt malan shingle gasat awng dang lu hkra, Wunpawng Mungdan masha ni hte Wunpawng amyu sha ni ji n ban

yawng hte hpe myit sharum mang jahkrum kahkyin gumdin ai hpung gaw Shanglawt Hpung re.

Wunpawng Mungdan hpe maigan hpen ni a lata na lawt hkra Wunpawng Mungdan mungshawa yawng hpe myit

jasu sharawt ginrawn kahkyin gumdin woi awn ai Shanglawt Hpung re majaw, Wunpawng Mungdan Shanglawt Hpung

ngu ai re. Wunpawng Mungdan Shanglawt Hpung hta, mungkan ga ningtsa shingjut shingnaw jut shagu kaw nga pra

nga ai Wunpawng Amyu sha ni hte Wunpawng Mungdan Masha ji n’ban yawng shang lawm ninghtan shabawn ra ai.

Wunpawng Mungdan Shanglawt Hpung gaw, Wunpawng mungdan shanglawt lam hte Wunpawng mungshawa

yawng a shanglawt awm dawm lu la hkra woi awn rawt malan gasat saw a nga ai re majaw, lam mi hku tsun yang

Wunpawng mungshawa a akyu ara hpe tam gunhpai ai mungshawa a hpung rai nga ai. Dai majaw, Wunpawng

Mungdan Shanglawt Hpung gaw Wunpawng mungshawa a gawng malai nan rai nga ai.

Daw – II. Mung Masa Kam Sham Ai Lam Hte Pandung Shadaw

Anhte a mungmasa kam sham ai lam;-

Anhte a Wunpawng Mungdan kata de tawt lai shang kabye dip kamyet chyinglau rawng nga ai maigan hpen

mahkra hpe atsai awai gawt shapraw kau n’htawm mungshawa hta shadip jahpang nga ai Wunpawng Gumrawng

Gumtsa Mungdan hpe gaw sharawt shagrin da lu ai shani she, Wunpawng Mungdan hpe gaw sharawt shagrin da lu ai

shani she, Wunpawng Mungdan ngwi pyaw sim sa ai hte rawt galu kaba wan a re ngu ai hpe anhte da kring da lang kam

sham nga ai.

Anhte a Pandung Shadaw:-

Wunpawng Mungdan kata de tawt lai shang kabye dip kamyet chyinglau up sha rawng nga ai Myen mung maden

koloni asuya hpe Wunpawng mungdan kata kaw nna atsai awai gawt shapraw kau n’htawm, awm dawm shanglawt nna
 shadip jahpang lu ai Wunpawng Gumrawng Gumtsa Mungdan hpe gaw sharawt shagrin da na.

Daw – III Wunpawng Mungdan Shanglawt Hpung a

Ningpawt Ninghpang Madung Tara Kanu Ni.

Wunpawng Mungdan Shanglawt Hpung a ningpawt ninghpang madung tara kanu nig aw:-

1. Myu tsaw, Mung tsaw masa.

2. Dimokresi.

3. Mungshawa a nga mu nga mai lam ni re.

Hpung kaw nna galaw saw a ai magma bunglu ma hkra hta n’dai madung tara kanu ni hpe lam woi ningshawng tara

shatai nna galaw sa wa na.

1. My Tsaw Masa

Wunpawng Amyu sha nig aw Mungdan lu ai Amyu re. Shanglawt ai Amyu re. Raitimung, lai wa sai ten Tsa ning ka

ang hkup ( Half Cen-tury) jan kaw nna Maigan mungmaden ni a n-pu de mayam tai war a sai. Dai lam a n pawt n

hpang hpe sagawn yu ai shaloi, Wunpawng Amyu sha langai mi hku nna tinang a Amyu hte Mungdan hpe tsawra

makawp maga chye ai My tsaw myit hpe sharawt na malai Gumchying Gumsa Chyanun Ninglen Masa ht chyu len

nga, arau shada wa zep hkat, bru sha hkat na lam hta chyu dek lek nga nna, Maigan hpen du ai shaloi hkap

shingdaw shingle gasat manga kau lu na daram myit hkrum kahkyin gumdin ai lam n-nga ai majaw, byin wa sai lam

ni hpe mu lu ai. Dai majaw, dai ni Wunpawng Mungdan Amyu sha ni hta hpring tsup ngang kang ai My Tsaw Myit

rawng ra sai.

Myu Tsaw Myit Ngu Ai Hta:

(1) Tinang Amyu hte Mungdan ngang grin nga hkra tsawra makawp maga da mayu ai myit.

(2) Tinang a Mungdan hte Amyu Shanglawt na hp era sharawng ai myit.

(3) Tinang a Mungdan hte Amyu hpe rawt galu kaba wa shangun mayu ai myit.

(4) Tinang a Amyu sha ni hpe myit hkrum kahkyin gumdin nga shangun mayu ai myit.
(5) Tinang a My hte Mungdan hta arawng la chye ai myit.

(6) Tinang a My hte Mungdan a matu tinang a Asak, tinang a hkum hte tinang a nga mu/mai lam yawng hpe ap nawng kau

lu ai myit.

(7) Tinang a Mungdan hte Amyu a ntsa tut nawng dinggrin sadi dung ai myit ni yawng lawm nga ai.

Wunpawng Amyu sha ni hta ndai Myit ni hpe jasu sharawt la nhtawm, myu tsaw myit kaba ai hte ngang kang n gun ja

ai mungshawa byin hkra kahkying gumdin n-gun ginlung ra ai.

Myu Tsaw Masa Hte Ninghtan Shai Dik Ai Myit Jasat Ni Gaw:

(1) Wunpawng Amyu Sha shada hpe hpa n sawn na na Maigan wa hpe sha grau na shadu ai myit.

(2) Wunpawng Amyu sha shada da lapran e ginhka ginrang garan ginchyan lachyen lahkra re ai myit hte,

(3) Tinang a kan wang na matu sha galaw ai myit ni rai nga ai.

Ndai zawn re ai n-gaja dik htum ai myit jasat nig aw Maigan mung maden ni a n-pu e shaning law law wa mayam lai wa

sai majaw, Wunpawng Amyu sha ni kaw chyung nan nga aim ala la n-pu gale ai myit jasat rai nga ai.

Dai zawn re ai madang ndep ai myit jasat ni hpe seng yeng kau n htawm, gaja ten man ai My Tsaw Myit majing nig alai

bang la yang she, Wunpawng Amyu sha ni yawng myit hkrum mang rum ai hte Wunpawng Amyu ting hte Mungdan ting hpe

pann ba sharawt galu kaba shangun lu na re.

2. Dimokresi.

Maigan mungdan nig aw shanghte a kan wang akyu ara a matu she Wunpawng Mungdan kata de tawt lai shang kabye

rawng nga ai re majaw, Wunpawng mungdan ni a ntsa e dip kamyet sai chyup up sha nga ai masa hpe lang wa masai re.

Wunpawng Mungdan Shanglawt Hpung chyawm gaw, mungshawa a akyu ara hpe gunhpai nga ai re majaw, mungshawa a

ntsa e Dimokresi Tara Masa hpe madung shatai lang wa na re.

Dimokresi Tara gaw awm dawm shanglawt ai mungdan hte shadip jahpang gaw mungsawa hta nga ran a hte,

mungshawa a hpawng ka ang e Tara rap ra ai ahkaw ahkang nga na, ngu ai Tara rai nga ai Masha langai mi (shr:) masha

langai mi hte shi a aru a arat ni (or) mungshawa a gawng malai nre ai masha matu-hpung langai mi kaw nna mungdan a

Daru magma ahkang aya hpe manta tawn ai n-re ai sha, mungshawa hta she tinang a mungdan hte gam maka hpe daw dan

sa lu ai ahkang aya daju nga n-htawm, n-gun ja ai, kya ai, lu su san chye chyang ai, myi din a hpang re ai n-lata ai sha
mungshawa yawng hte Tara rap ra ai ahkaw ahkang lu ai lam rai nga ai. Lam mi hku tsun ga nga yang, Mungshawa kaw na

pru ai, mungshawa a gawng malai ni nan mungshawa a akyu ara hpe dingman tara ai, rap ra ai hku gunhpai jum hpajang

saw a lu ai Tara Masa re.

Dimokresi Tara Majing hpe teng tup hkrak lang lu na matu mungdan shawng shanglawt sim sa ra ai. Raitimung ndai

Tara gaw, mungshawa a matu gaja htum ai Tara re majaw, Wunpawng Mungdan Shanglawt Hpung gaw, Wunpawng

Mungdan Mungshawa a kata e ndai Dimokresi Tara hpe chye lang wa hkra hte Wunpawng Mungdan Awm dawm Shanglawt

ai hpang e mungd, dinggrin lang lu na lam ni hpe madung shatai let, Dimokresi Tara hpe ning shawng Tara shatai lang wa

na.

3. Mungshawa A Nga Mu Nga Mai Lam.

Mungshawa ni hta lu hta sha lam, bu hpun lam, shingbyi shara, dum n-ta shara hte myit ngwi myit pyaw sim sa lam nig

gaw ningpawt ninghpang ra ahkyak ai (Basic Necessity) rai nga ai. Wunpawng Mungdan Shanglawt Hpung gaw ( )

Mungshawa a kyu ara hpe gunhpai ai hpung re ai majaw, hpung a galaw saw a ai Magam bungli lam magup hta ndai

mungshawa ni a n pawt n hpang ra ahkyak ai ni hpe galoi n hprai shakut shaja gunhpai saw a na.

Ndai ningpawt ninghpang ra ahkyak ai ni hta garum lu na matu Yi, Sun, Hkauhting hkauna galaw lu/sha lam, hkamja

lam, sutgan tam lam, shinggyim lai len hte seng nna mungshawa hpe aja awa hpaji machye machyang ban bang ya na hte

mungshawa a mungmasa myi jahpaw ya na lam nig aw, ahkyak madung re. Myi hpaw/hprang chye chyang ai mungshawa

hpe magma bungli hta myit lawm hkum du ai hku woi awn galaw gunhpai saw a ai rai yang, mungshawa gaw tinang a nga

sat madang tsaw jat wa hkra, nga mu/mai lam jat wa hkra, tinang nan shakut la lu ai atsam gaw, grai wa rawng nga ai. Dai

atsam hpe tatut bungli de gale wa hkra woi awn ya nag aw, Wunpawng Mungdan Shanglawt Hpung a lit re.

Wunpawng Mungdan gaw awm dawm shanglawt sai Gumrawng Gumtsa Mungdan sha garai nbyin dingsa, Wunpawng

Mungshawa a matu shading tup ai nga mu/mai lam lu la na n-rai. Dai re ai majaw, Wunpawng Mungdan Shanglawt Hpung

gaw, mungshawa a nga mu/mai lam hpe sharawt ya na matu tsaw htum ai lit hku nna Wunpawng Mungdan lawan

shanglawt hkra shakut na.

Daw – IV. Gasat Kau Ra Ai Hpyen.

1. Hpyen Madung ;-
 Wunpawng Mungdan kata de tawt lai je hpre shang wa ai Myen mung maden (Koloni) Lailen gaw Wunpawng Mungdan

a hpyen madung re. Galoi raitim, dai zawn re ai Wunpawng Mungdan kata de tawt lai shang kabye je hpre bang wa ai

maigan hpen hpe Wunpawng Mungdan kata kaw nna atsai awai shingle gasat gawt shapraw kau na.

2. Shingnan hpyen.

Wunpawng Mungdan masha rai nga ai ninglen tawt lai shang kabye je hpre chyinglau nga ai maigan mung maden

hpyen ni kaw bung myen nan nna maigan mung maden a sumdoi daw hkrawng tai let Wunpawng Mungdan hpe jahten

sharun ai Wunpawng Mungdan masha ni a ntsa roi rip je hpre dip gamyet sai chyup dang sha nga ai ni mung Wunpawng

Mungdan a hpyen kaba rai nga ai. Maigan hpyen madung hte kaga shingnan nang ai kata hpyen ni rai nga ma ai. Shanghte

galaw ai lam nig aw na chying n shawp n kap dik htum ai lam re. Ba ai Ma shingma kawa ai re. Ndai shingnan hpyen ni gaw

maigan mung maden hpyen ni Wunpawng Mungdan kata de aten na na magra noi chyinglau rawng nan nga lu hkra maigan

hpyen ni a lagaw lata tai ya nga ma ai re majaw maigan hpen hpe gawt shapraw kau lu hkra shan hte hpe shawng a tsai a

wai gasat shamyit kau ra ai.

3. Je bat hpen.

Wunpawng Mungdan a hpyen madung hte shingnan hpyen ni hta kaga awm dawm shanglawt nna shadip shahpang lu

ai Wunpawng Gumrawng Gumtsa Mungdan gaw gap sa wa na lam hta dingbai dingna byin shangun nga ai je bat hpyen ni

law law naw nga ai. Dai je bat hpyen nig aw Wunpawng Mungdan Shanglawt Hpung a shwng de htawt lahkrip sa wa na

lahkam hpe dingbai dingna lagaw gang ya ai hpyen, Wunpawng Mungdan hte Amyu sha ni a rawt galu kaba wan a lam hta

dingbai dingna shabyin ya ai hpyen hte, Wunpawng Mungdan awm dawm shanglawt nna shadip jahpang lu ai Gumrawng

Gumtsa Mungdan byin tai wa na lam hta dingbai dingna ju shingna byin tai nga ai nig aw, Je bat hpyen rai nga ma ai. Dai

majaw, Wunpawng Mungdan Mungshawa a akyu ara a matu ndai Je bat hpyen ni hpe a tsai a wai seng yeng kau ra ai.

Daw – V. Ya Yang Maju Jung Gasat Kau Ra Ai Hpyen.

1. Hpyen Madung;-

Wunpawng Mungdan Shanglawt Hpung kaw nna ya yang maju jung gasat kau ra nga ai hpyen madung gaw, dai ni na

aten Wunpawng Mungdan kata de lagaw, lata tuit tat lai shang kabye rawng nga nna Wunpawng mungdan masha ni hpe roi

rip dip kamyet sai chyup sha nga ai Myen Mung maden gumshem magma ni yawng a gawng malai rai nga ai Ne Win, M.S.L
Pati hte Myen Hpung ni re.

2. Shingnan hpyen;-

Wunpawng Mungdan kata de tawt lai shang kabye je hpre dip kamyet up sha rawng nga ai Myen Mung maden Asuya;-

(a) M.S.L Pati hta shang lawm nna (shr:) dai Pati a maw mawn saw a ai lam hta hkan nang nna Wungpawng mungdan

masha ni hpe mayam prat hta woi dip shalup shaman nga ai masha ni hte,

(b) Hpyen hpung a myi, na, lagaw lata tai ya ai (Spy) Kin yu bungli galaw nna Wunpawng Mungshawa hpe ru yak tsim

yam woi jahkrum nga ai masha gunjang yawng hte gaw, ya Wunpawng mungdan de tawt lai shang kabye rawng

nga ai Maigan Hpyen, Mung Maden Hpyen, ni hpe garum ningtum jaw ma ai majaw, Wunpawng Mungdan

Shanglawt Hpung kaw nna, maju jung gasat shamyit kau ra ai shingnan hpen ni re.

3. Je bat hpyen:-

Ya yang Wunpawng Mungdan shanglawt Hpung kaw nna maju jung gasat seng yeng kau ra ai Je bat hpyen ni gaw lawu

de na hte maren, re.

(a) Gumchying Gumsa Lailen.

(b) Hpetsit Gumshem Lailen.

(c) Wunpawng Mungdan Masha shada sai chyup hkat ai lailen.

(d) Wunpawng Amyu hpe Mungdan Masha shada sai garan lachyen lahka re ai lailen.

(e) Amyu hpe nsin hta dip shalup da ai prat hpang hkrat ai lailen.

Ndai Lailen nig aw Maigan hpyen hpe dan tawk garum ya ai lam n dan leng hkra raitimung, Wunpawng Amyu hpe pawn

ba kaba la ai hte awm dawm shanglawt nna shadip jahpang lu ai Wunpawng Gumrawng Gumtsa Mungdan gaw sharawt saw

a ai lam hta aja awa dingbai dingna galaw nga ai re majaw, gawai ai hku nna Maigan Hpyen hpe garum ya ai hku bung nga

ai. Dai re majaw, Wunpawng Mungdan Shanglawt Hpung gaw, mu gun masha ni hta raitim, mungshawa ni hta raitim, dai

lailen ni dan dawng pru wa shagu a tsai a wais eng yeng kau ra na rai.

Daw – VI. Kadai Gaw Mungshawa, Kadai Gaw Hpyen.

Wunpawng Mungdan masha hkrai raitim, Mungdan shanglawt magma bungli hta kam lu ai masha hte n-kam lu ai

masha, tinang mungdan a matu bungli galaw ai masha, hpen wa a matu bungli galaw ai masha ngu nna nga shajang ai re
majaw, Wunpawng Mungdan Shanglawt Hpung hku nna mung, kadai wag aw Hpyen wa a masha, kadai wag aw Jionghku,

kadai gaw Hpyen ngu ai hpe atsawm ginhka chye yang she magma bungli hpe atwsawm hkrak galaw lu na re.

(1) Wunpawng Mungdan kata hta, Wunpawng Mungdan hte Wunpawng Amyu Ngang grin nga na hte awm dawm

shanglawt na hp era sharawng ai yi sun hkauna masha, makan galaw masha, san mahsa ni yawng hte gaw, Wunpawng

Mungshawa re.

(2) Wunpang Mungshawa ni hta Sut kata myit rawng ai yi sun hkauna masha, makan galaw masha hte san masha nig aw,

mungdan shanglawt rawt malan lam hta kamhpa lu htum ai masha ni re. Shanhte hpe mungmasa machye machyang

atsawm ban bang ya yang shanglawt magma bungli hta manaw manang hpe lam woi lu ai atsam rawng ai ni rai ma ai.

(3) Sut kata myit n-rawng rimung, My Tsaw Myit kaba ai Mungshawa nig aw, Mungdan matu shanglawt rawt malan lam hta

a ja awa ninggun dat lu ai masha ni re. Shanhte a Myu tsaw myit a majaw, mungdan magma bungli hta kam lu ai msha

ni re.

(4) Wunpawng Mungdan masha rai nga nna, Sutgan marin ai myit rawng ai masha, shabrai sha ningchyang myit rawng ai

masha ni hte n-gup n-bung kawut nna kan bau ai masha nig aw, lapran e nga ai masha ni rai ma ai. Kade mung n jau

jau re ai masha ni re. Shanhte a akyu ara pru na ginjang hpe sha ala nga ai masha ni re. Shanghte hpe Mungdan

Magam Bunli hta byin mai ai daram akyu pru hkra gang ginlawm bang la nna gindan ai bungli gunhpai shangun ra ai.

Mungdan shanglawt Magam bungli hpe jahpai nna tinang a kan wang ai bung li lagu galaw chye ma ai. Shanghte a

tinggyen sutgan tam mahkawng la loi na ginjang hpe yu nna hpyen wa hpang maga de raitim, aloi shag an kap wa chye

ai ni rai ma ai.

(5) Tawt lai ai maigan mung maden hpyen wa hpang maga de tsap ai masha Wunpawng Mungshawa a akyu ara hpe je

hpre ai masha ni hte Wunpawng mungdan shanglawt na lam hpe ning hkap ai masha nig aw hpyen re.

(6) Dai hpen ni hta na Hpyen madung rai nga ai tawt lai shang kabye ai Maigan Mung maden hpyen wa hpe dinghkrai byin

wa shangun lu hkra hpaji jaw, myit chye myit chyang bang ya ai hte kahkyin gumdin galaw la lu mai ai daram hpe

Mungshawa hpang maga bungli galaw wa hkra gang galawk kahkyin gumdin la na.

Daw – VII. Wunpawng Mungdan Rawt Malan Lam A Daw Nu.

Wunpawng Mungdan Rawt Malan lam a daw nu gaw Wunpawng Mungdan masha ni hta na law malawng rai nga ai, yi
 sun hkauna masha ni hte makan galaw masha nig aw, Wunpawng Mungdan masha ni hta na law malawng rai nga ai

majaw, (Shr Mungdan Kunrai galaw shapraw ai lit kabas hpe madung gunhpai ai ni rai nga ma ai majaw mung, myit

masin ngang kang lam, ru yak jam jau hpe hkam sharing lu ai lam, mungdan hte Amyu a matu tinang a hkum hte

tinang langai mi a nga pyaw lam hpe ap nawng n-lu ai lam hte atsam marai rawng ai lam ni hta kaga masha ni hta grau

damn ai majaw mung Wunpawng Mungdan Rawt Malan lam a dawn u byin tai nga ma ai.

Shanhte gaw rawt malan lam hta ninggun dat htum ai masha ni rai ma ai. Sutgan hta myit marin law hpa ai lam

nnga ai sha tinnang hta mara wa ai lit hpe tawk hprut hkrak galawt gwi ai ni rai ma ai. Hpang jahtum padang ninglaw

lu ai shani du hkra yak kyin ai lam hpe tawt lai nna dinggrin dingyang ningun dat matut shakut shaja sa wa lu ai ni rai

ma ai.

Daw – VIII. Pandung Shadaw Du Hkra Gasat Sa Wa Ai La Dat.

Wunpawng Mungdan awm dawm shanglawt na matu, shadip jahpang lu ai Gumrawng Gumtsa Mungdan gaw sharawt

da na ngu ai Pandung Shadaw du hkra Wunpawng Mungdan Shanglawt Hpung gaw Lawu de madun da ai ladat ni hte

Rawt malan gasat sa wa na.

1. Mungmasa Majan Hte Sinat Laknak Hpe Kapyawn N’na Gasat Sa Wa Na.

Wupawng Mungdan awmdawm shanglawt na lam hte shadip jahpang lu ai Wunpawng Gum-rawng Gumtsa Mungdan

gaw sharawt na ngu ai pandung shadaw gaw mungmasa pandung shadaw re. Dai majaw, dai pandung shadaw de du lu na

matu Mungmasa Majan aja awa gasat ra ai. Wunpawng Mungdan sha ni hte Wunpawng Amyu sha ni yawng kahkyin gumdin

nna maigan mung maden hpyen ni hpe lam magup jut magup hku nna shingle gasat ra ai. Mungshawa yawng Mungmasa

lam hpe atsawm chye na nna mungdan shanglawt na matu hkum ding dek lit la gunhpai ra ai. Dai zawn mungmasa lam

hkrangna rawt malan gasat shinla ai sha n-ga, sinat laknak hte mung shawa shingle gasat na. Maigan mung maden hpyen

wa mahtang sinat laknak rip nga ai re majaw, Wunpawng Mungdan masha ni mung sinat laknak shapraw kau ra ai. Ngang

kang ninggun rawng ai Hpyen Dap hpaw nna mungshawa yawng, sinat laknak lang nna rawt malan gasat ra ai. Dai majaw

lam mi hku tsun jang, Wunpawng Mungdan Shanglawt Hpung gaw Wunpawng Mungdan kata de tawt lai shang kabye roi rip

dip kamyet sha rawng nga ai maigan mung maden hpyen ni hpe Mungmasa Majan hte sinat laknak majan kapyawn nna rawt
malan gasat shingle gawt shapraw kau na rai.

2. Padang Majan Ladat Lang Na.

Wunpawng Mungdan Shanglawt Hpung gaw, mung maden hpyen ni hpe gasat shingle gawt shapraw ai majan hta

Padang Majan Ladat lang na.

(1) Laknak galoi n-jahkrat na. Sinat laknak galoi n-jahkrat na. Hkum hkrang laknak galoi n jahkrat na. Myit masin laknak

galoi n jahkrat na. Hpang jahtum awng padang lu la ai shani du hkra gasat na.

(2) Tinang a lagaw hta tinang tsap na. Maigan de na sag arum na chyu sha ala nga ai masa hpe ning hkap na. Wunpawng

mungdan masha ni a ninggun atsawm hte shakut shaja ai lam hta madung da hparan nna she Maigan hpyen hpe

shingle gawt shapraw na, Wunpawng Mungdan masha ni tinang a lagaw hte tinang tsap lu hkra woi awn shakut shaja

na.

(3) Padang majan ladat hte gasat na. Tin lu ai daram, lawan lu ai daram padang ninglaw lawan lu hkra gasat na. Raiti mung,

mungdan shanglawt sha n-lu dingsa n shayawm ai ninggun hte dingyang matut manoi gasat saw a lu hkra zai byeng ya

shapraw a tsam dat nna dakring dalang rawt malan gasat nga na. Awng padang lu, Mungdan shanglawt lu ai shani she

majan hpe sha ngut na.

3. Mungshawa A Rawt Malan Masa Hte Rawt Malan Gasat Sa Wa Na.

Wunpawng Mungdan Shanglawt Hpung gaw rawt malan ai hpung re. Rawt malan ai lam hta ninggun ja htum rai nga ai

myit hprang myit raw tai kahkyin gumdin ai mungshawa a ninggun hpe kam sham ai hpung re. Hpung a Pandung

Shadaw nan mung Wunpawng Mungdan Mungshawa a akyu ara a matu re. Dai re majaw, Wunpawng Mungdan

Shanglawt Hpung gaw dam lada ai Wunpawng Amyu masha hte Wunpawng Mungdan masha shawa daw tsa hpe myit

jasu sharawt kahkyin gumdin shabawn la n htawm, dai myit su myi rawt kahkyin gumdin shabawn shangang tawn ai

mungshawa a ninggun hte nan anhte a Pandung Shadaw du lu hkra rawt malan gasat saw a na.

Myit su/rawt nga ai mungshawa a myit hkrum mang rum kahkyin gumdin shabawn sha-ngang tawn ai mungshawa

a rawt malan ai ninggun hpe kaning re ai mung maden maigan hpyen ninggun e mung gasat manga dang kau lu ai n-rai.

Wunpawng mungshawa gaw Wunpawng Mungdan Lamu ga kiaw nna ru jung dahpran ngang ai ninggun re.

Tawt lai shang kabye ai maigan mung maden hpyen gaw, maigan sumtsan mung ga kaw nna du sa ai hpyen,

mungshawa a akyu ara hpe jahten sharun ai hpyen re ai majaw, dahpran n-ngang ai ninggun re. Mungshawa hta
 n-htum n-wai ai ninggun nga ai. Shanghte myit hkawn ai bungli hpe awng dang jahtum du hkra galaw gunhpai lu ai

atsam rawng ai. Padang majan gasat lu ai ni rai ma ai. Shanhte a akyu ara a matu dakring dalang atsam shapraw

shakut shaja lu ai ni re. Dai majaw, Wunpawng Mungshawa a rawt malan ai ninggun hta tawt lai shang kabye ai maigan

mung maden hpyen hpe Wunpawng Mungdan lamu ga jarit kata kaw nna atsai awai gawt manga shapraw kau na matu

hte Wunpawng Gumrawng Gumtsa Mungdan gaw Sharawt sa wa ai lam hta dingbai dingna tai nga ai ju shingna ni hpe

atsai awai seng yeng kau na matu Wunpawng Mungdan Shanglawt Hpung gaw, mungshawa a rawt malan Masa lam

hpe tup hkrak htep lahti hkan sa na.

Daw – IX. Mungshawa Rawt Malan Lam.

Wunpawng Mungdan Shanglawt Hpung gaw, Mungshawa Rawt Malan Masa hte maren, Mungdan Shanglawt Pandung

de woi awn saw a nga ai re majaw, mungshawa rawt malan ai hkrang de pru wa hkra lawu de na lam ni hpe ahkyak shatai

galaw gunhpai sa wa ra ai.

(1) Mungshawa wa a ntsa kam sham ra ai. Mungshawa hta up rawng nga ai ninggun, up rawng nga ai lam hpe chye ra ai.

Mungshawa ninggun dating lawm yang chyu sha rawt malan lam awng dang lu ai lam hpe hkap la ra ai.

(2) Mungshawa hpe kahkyin gumdin ra ai. Mungshawa hta up rawng nga ai ninggun hpe rawt malan hpung tun kaba byin

tai wa hkra jasu sharawt la ra ai. Mungmasa machye machyang bang ya ra ai. Mungdan Shanglawt Majan gaw

Mungshawa A Majan, Mungshawa a akyu ara a matu gasat ai majan re lam hpe chye na shangun ra ai. Mungshawa a

akyu ara hpe lu la na matu rawt malan gasat na lit hte ahkang aya gaw mungsha wa hta gaja wa nga ai lam ni chye na

hkra htai hparan dan ra ai. Mungshawa yawng shada myit mang hkrum kahkyin gumdin nna shabawn shangang da ai

Rawt Malan Ninggun gaw gara daram ja nga ai lam htai dan madun dan ra ai. Mungshawa a rawt malan lam hta

Mungshawa a Gawng Malai rai nga ai Wunpawng Mungdan Shanglawt Hpung Woi awn ai kata e mungdan ting hta na

mungshawa yawng myit hkrum kahkyin gumdin nna gasat ra ai Shanglawt Hpung woi awn ai kata e mungdan ting hta

na mung shawa yawng myit hkrum kahkyin gumdin nna gasat ra ai Shanglawt Majan hpe da kring da lang gasat ra ai.

(3) Mungshawa hpe sinat laknak shalang ra ai. Mungdan shara shagu kahtawng shagu, htinggaw shgu, Masha shagu

shamu shamawt lawm ai Mungshawa A Majan byin hkra galaw ra ai. Hpyen Dap e hkrai sha sinat laknak hpai ai n rai,

mungdan ting gaw sinat laknak hpai ra ai. Hpyen la gaw Mungdan masha, Mungdan masha gaw Hpyen la rai ra ai.
(4) Mungshawa hta law grau htum ai rai nga ai yi sun hkauna masha, makan galaw masha ni hte, san masha ni hpe Rawt

Malan Ning-gun Madung shatai ra ai. N dai Masha nig aw, kaga masha ni hta grau nna kam ging ai ninggun dat lu ai

masha ni rai ma ai.

(5) Galoi na ten hta raitim, Wunpawng Mungdan Shanglawt Hpung gaw, Mungshawa hta na law malawng rai nga ai. Yi sun

hkauna masha, makan galaw masha ni hte san masha ni a gawng malai tai nga ra ai.

Ndai mungshawa ni hta hkap la lu ai madang hta machye machyang bang ya nna masha hpe sharawt la let, magma

bungli madang hpe mung sharawt saw a ra ai. Mungshawa n-ra sharawng ai lam hpe tup hkrak koi gam nna,

mungshawa ra sharawng ai lam ni hte maren mungshawa ni hpe woi awn saw a ra ai. Mungshawa hpe mungmasa

machye machyang hpaji myit jahpaw ya tawn ai rai yang, mungshawa a sharawng awng ai lam mung ahkying aten hta

hkan nna gaja wa mungshawa hta teng sha ra nga ai lam majing ni rai nga ai, mungshawa a myit ra sharawng ai lam ni

hpe atsawm sagawn hka ja la nhtawm, gaja wa tatut bungli galaw mai ai bungli masing tai hkra jahkrup jahtuk lajang

la nna mungshawa hpe bai masat jahkrat ya ra ai. Dai zawn masat jahkrat ai bungli hpe mungshawa ni galaw wa ai

shaloi bai hkan maram yu na. Tatut bungli galaw wa ai kaw lu la ai hpaji ningnan ni hte grau htap htuk grau madang

tsaw ai bungli masing langai mi shabyin la lu na re.

Ndai hku nna Hpung Amu gun masha ni mung, mungshawa ni mung, bungli galaw let hpaji jat la lu ai hpaji hte

grau madang tsaw ai bungli bai shabyin, dai bungli kaw nna grau tsaw ai Hpaji bai lu la rai nna machye machyang lam

magup rawt galu kaba wa wa rai.

Daw – X Mungshawa kahkyin Gumdin Lam.

1. Hpung hte Mungshawa a Lit:-

Wunpawng Mungdan Shanglawt Hpung gaw, Wunpawng Mungshawa a gawng malai tai ai hpung re. Wunpawng

Mungshawa a akyu ara hpe shawng de saw a nna Wunpawng Mungdan shanglawt hkra, Wunpawng Mungshawa hpe woi

awn, sa wa ai rawt malan ai hpung re. Dai majaw, Wunpawng Mungdan Shanglawt Hpung gaw, mungshawa hpe lam woi

ningshawng tai nna mungshawa a akyu ara a matu, mungshawa kaw na pru ai ninggun hte mungdan shanglawt hkra da

kring da lang rawt malan gasat sa wa na.

Hpung a Lit gaw;-

(1) Mungshawa hpe myit hkrum kahkyin gumdin na.

 (2) Mungshawa hpe mungmasa machye machyang bang ya na.

(3) Myit jasu sharawt nna Mungshawa a shanglawt lam hte Mungdan shanglawt lam hta aja awa woi awn nga na. Nga

lu/sha lam hta yu hpa jang ma dang sharawt yaw a na lam ni re.

Mungshawa ni mung Hpung a masat da ai lam yan ni hpe hkan hta hkan sa nna hpung a lam woi awn ai n-pu e kahkyin

gumdin ninggun kring da lang rawt malan gasat saw a ra ai. Wunpawng Mungshawa hkum gu hkra hte Wunpawng Mungdan

shanglawt hkra galaw na matu tinang a lit re ai lam hpe chye na ai hte tinang nan lagaw lata du shakut gunhpai ra ai. Madu

myit rawng ai kaw kaga kadai shangun sun nra ai sha, galaw ra nga ai bungli hpe, tinang myit hte galaw chye nga ra ai.

Tinang nan hta jum galaw dat yang she, bungli dai gaw ngut wan a re ngu ai hpe dum chye ra ai.

Bai nna Mungdan shanglawt lam hpe makawp maga na lit mung, mungshawa hta nga ai. Shinggan de na shang ai

Hpyen ni hte kata kaw up rawng nga ai Hpyen ni yawng hte gaw, Wunpawng Mungdan Shanglawt Magam Bungli hpe lam

amyu my hku nna je hpre jahten sharun dingyang rai nga ai majaw, Wunpawng Mungshawa hkum dindek hta Mungdan

shanglawt magma hpe makawp maga ai sin langa bungli hpe tut gunhpai na lit nga ai. Shinggan hpen, kata hpyen ni a

jahten sharun bungli n awng dang lu hkra tut e maja nga ra ai. Mungdan shanglawt lam yan hpe jahten sharun wa ai bungli

hpe mu mada nna majoi yu shalai kau nmai sai. Wunpawng Mungdan shalawt hkra galaw saw a ra ai bungli nga minga gaw,

Wunpawng Mungshawa yawng a lit nan re ai.

2. Kahkyin Gumdin ai laisat laisa ;-

Wunpawng Mungdan Shanglawt Hpyen la ni, Wunpawng Mungdan Shanglawt Asuya magam gun masha ni hte hpun

shang masha hkum gu hkra gaw Wunpawng Mungdan Shanglawt MATU hpung kahkyin gumdin masha (Organizer) ni hkrai

re. Asuya magam gun masha, Hpyen magam gun masha hte hpung shang masha yawmg, Wunpawng Mungshawa hpe

mungmasa hpaji jaw let, tatut bungli woi awn nna myit ginrawn kahkyin gumdin ra ai.

(1) Wunpawng Mungshawa a machye machyang madang hpe sha rawt ya ra ai. Hpa majaw nga yang “Shanglawt Majan”

gasat ra ai lam, Shanglawt Majan hpe kadai gasat ra ai lam, kaning di gasat ra ai lam, Shanglawt Masa lam yan gaw

hpabaw re ai lam ni hpe azin ayang hkaw tsun htai hparan dan ai lam hta myit ga lu kalang si mani ga hte tsun dan

hparan dan ra ai. Kalang mi lahkawng lang tsun dan nna nchye na ai rai yang, law law lang lang bai kahtap tsun dan htai

hparan dan ra ai. Tatut bungli woi galaw let, lachyum dan leng hkra htai hparan dan ra ai. Rawt Malan lam hta tatut

bungli n gunhpai yu ai wa gaw, Rawt Malan masa hpe n chye na hkraw ai re majaw, galaw let sharin la sa wa ra ai.
(2) Wunpawng Mungdan Shanglawt Hpung a madung tara kanu ni hpe mungshawa yawng chye na hkra hparan dan ra ai.

Hpung madung tara kanu ni hpe tatut hkan sa woi galaw wa let lachyum shaleng dan sa wa ra ai.

Wunpawng Amyu hte Wunpawng Mungdan Masha ni a ginru ginsa labau hpe gawn yu nna mung, Wunpawng Mungdan

a shaingra maka hte sut gan a majaw, mungdan langai mi hku nna grin nga ma ai lam hpe maram yu nna mung,

Wunpawng Mungdan Amyu ni hte Wunpawng Mungdan Masha ni gaw, Mungdan Amyu langai mi rai nga ai lam dan leng

nga ai hpe chye na hkra hparan dan ra ai.

Wunpawng Mungdan a labau hte Mungkan mungdan ni a labau hpe sawn ningdaw yu dat yang mung, Wunpawng

Mungdan gaw, shanglawt ai Mungdan byin ra ai lam hparan dan ra ai Maigan Mungdan Amyu law law Mungkan ntsa e

nga ai hte maren, Wunpawng Mungdan Amyu mung Mungkan ntsa e n-dut ndang shanglawt ai hte ngang grin nga ra ai

lam ni hparan dan ra ai.

Magam bungli galaw sa wa ai shaloi, Mungshawa kata e Tara rap ra ai lam, a hkaw ahkang hpring tsup ai lam,

Mungshawa shadip jahpang nga ai lam ni hpe shadan shaleng dan ra ai. Wunpawng Mungdan Shanglawt Hpung gaw,

Wunpawng Mungshawa a akyu ara hpe teng sha gunhpai nga ai hpung re ai lam, tatut bungli hpe shadan shaleng dan

ra ai.

(3) Mungshawa a nga mu/mai lam hpe aja awa sharawt ya ra ai. Mungshawa a akyu ara hpe n yu ya ai rai yang, n-gup aga

hte sha hkaw tsun ai lam gaw hpa lachyum pru ai n-rai. Tatut nan mungshawa a nga mu/mai lam hpe galaw gunhpai

sharawt sa wa ya ai rai yang, Wunpawng Mungdan Shanglawt Hpung gaw Wunpawng Mungshawa a akyu ara hpe tam

ai lam rai nga ai lam dan leng nga ai re majaw, Wunpawng Mungshawa mung Hpung a magam bungli hta myit lawm wa

na re. Shakut shaja shang lawm wa na re.

(4) Hpung a magam bungli woi awn galaw sa wa ai lam magup hta hpawm lit la sa wa ai masa hpe lang sa wa ra ai. Marai

langai lahkawng chyu sha chye ai hku woi jum hpajang paran sha ai lam n re ai sha yawng jawm lit la gunhpai nna

yawng jawm akyu hkam sha ai masa shapraw ra ai. Mungshawa daw tsa lam yan ladat hpe lang ra ai.

(5) Shada sharin hkat ai masa hpe lang ra ai. N-chye ai wa gaw chye ai wa a ga hpe madat la hkan sa shatup ra ai. Shut shai

ai wa gaw tsun shadum shading sharai ai wa a ga hpe hkap la ra ai. Myit hkrum kahkyin gumdin lam hpe madung tawn

nna shada shading sharai shadum jahprang sharawt hkat sa wa ra ai. Wunpawng Mungdan Shanglawt Hpung a kahkyin

gumdin bungli awng dang lu na matu Mungshawa yawng hpe gumhpawn ai hku kahkyin gumdin woi awn sa wa ai sha
 n-ga, myit su salang hpung, ram hpung, num hpung re ai ni hpe langai hte langai a chye na myit hpaw myit ra sharawng

ai lam galaw lu ai atsam marai hta hkan nna laklai ai Ginra hta laklai ai ladat hte woi kahkyin gumdin ra ai.

Daw – XI. Laknak Lang Makawp Maga Hpung Hpaw Da Ai Lam.

Wunpawng Mungdan Shanglawt Hpung a yaw shada ai Pandung de du wa lu hkra gasat sa na matu hte Mungshawa a

akyu ara hpe tut nawng makawp maga nga na matu, madang tsaw ai Wunpawng Mungdan Shanglawt Hpyen Dap hte

Wunpawng Mungshawa Hpyen Hpung re ai laknak lang makawp maga hpung ni hpe hpaw shangang shagrin da sai.

1. Wunpawmg Mungdan Shanglawt Hpyen Dap.

(1) Wunpawng Mungdan Shanglawt Hpyen Dap gaw, Wunpawng Mungdan Shanglawt Hpung kaw nna woi awn ai hpen da

Dap, Wunpawng Mungdan Shanglawt Hpung a Mungmasa lam yan hpe tup hkrak manoi manat hkan sa ai hpyen dap rai

na.

(2) Wunpawng Mungdan Shanglawt Hpyen Dap gaw, hpung komiti hkrang hte hpawng chyawm uphkang masa hku up

hkang ai hpyen dap rai na.

(3) Wunpawng Mungdan Shanglawt Hpyen Dap hta, Wunpawng Mungdan Shanglawt Hpung hpe tsang hte tsang hpaw da

na. Hpyen Ginjaw Rung kaw na (Battation) rung madang kaw du hkra tsang hte tsang Hpung Komiti hpe hpaw da

n-htawm, lawu tsang hte hpung komiti langai hpe hpaw da na.

(4) Wunpawng Mungdan Shanglawt Hpyen la hkum shagu gaw, Wunpawng Mungdan Shanglawt masa lam yan hpe asan

apra chye na ai hkrai rai hkra Mungmasa hpaji sharin achyin shakung shazen da na.

(5) Wunpawng Mungdan Shanglawt Hpyen Dap gaw, Wunpawng Mungshawa a akyu ara hpe makawp maga ai mungshawa

a hpyen dap majing rai na.

(6) Wunpawng Mungdan Shanglawt Hpyen Dap gaw, hpyen magam bungli hpe gunhpai nga let, Wunpawng Mungshawa

hpe myit jasu sharawt kahkyin gumdin, Mungmasa hpaji myi jahpaw ya na hte Mungshawa a makam bungli yi makam

hta garum ningtum ya na.

(7) Wunpawng Mungdan kata tawt lai shang kabye je hpre rawng nga ai maigan mung maden hpyen ni sinat laknak lang

nga ai ninggun hpe gang daw awng dang na hte dai hpyen ni hpe Wunpawng Mungdan kata kaw nna atsai awai gawt

shapraw kau na matu Wunpawng Mungshawa a sinat laknak lang ai hpen ning gun madung rai na.
(8) Wunpawng Mungdan Shanglawt Hpyen Dap hpe shara hta hkran nna Dap-nawng Hpung (Mobile Force) hte Dap-pram

Hpung (Local Guerrilla Force) ngu ai hpan lahkawng hku hpaw da na.

2. Mungshawa Hpyen Hpung (People’s Militia)

(1) Mungshawa Hpyen hpe ninghtawn buga kahtawng ning-chyawng, shagu hta hpaw da na. Dai Mungshawa Hpyen

Hpung hta seng ang ai buga na ninggun lagaw rawng ai Mungshawa Num/La yawng shang lawm magam gunhpai na.

(2) Mungshawa hpyen hpung gaw Wunpawng Mungdan Shanglawt Hpung kaw na woi awn ai Wunpawng Mungdan

Shanglawt Hpung a Mungmasa lam yan hpe tup hkrak manoi manat madi shadaw hkan sa ai Mungshawa Hpyen Hpung

rai na.

(3) Mungshawa Hpyen Hpung hpe Mare sin hpyen hpung hta Buga makawp maga Hpyen Hpung ngu nna hpan lahkawng

hku garan hpaw da na. Mare sin hpyen hpung hta mare kahtawng kata na shamu shamawt ninggun, lagaw rawng ai

Mungshawa yawng shang lawm na. Buga makawp maga Hpyen hpung hta na hkum hkrang greng, aprat ram set lasau

re ai wa ngan ni hpe lata bang da na.

(4) Mungshawa hpyen hpung gaw, tinang a kahtawng ningchyawng hta Hpyen magam bungli hte Mungshawa a akyu ara

hpe makawp maga ai magam bungli hpe galaw gunhpai na.

(5) Mungshawa hpyen hpung hta shang lawm ai masha yawng hte hpe Wunpawng Mungdan Shanglawt Mungmasa lam

yan hpe atsawm chye na hkra seng ang ai kaw nna atsawm sha chye na hkra, sharin tawn ya na.

(6) Mungshawa hpyen hpung hta na Buga makawp maga hpyen hpung gaw, Wunpawng Mungdan a shingnan hpyen

hpung (Reserve Force) rai na.

Daw – XII. Mungchying Uphkang Lam.

Wunpawng Mungdan Shanglawt Hpung a pandung shadaw rai nga ai awm dawm nna shadip jahpang lu ai Wunpawng

Gumrawng Gumtsa Mungdan gaw sharawt sa wa ai lam hta Mungchying Uphkang lam gaw ahkyak kaba ai daw langai rai

nga ai. Grau nna Wunpawng Mungdan Shanglawt Hpung a N-pawt N-hpang Tara Kanu ni hpe hkrang shapraw sa wa ai lam

hta Mung-chying Uphkang Dap gaw, Wunpawng Mungdan Shanglawt hpung a lakung lakap langai rai nga ai. Dai majaw

Mungchying Uphkang Dap gaw, hpaw da ai lam hpe aja awa maju jung ai hte htep lahti hpajang woi jasat galawt sa wa ra

ai.
(1) Mungching Uphkang Dap gaw, Wunpawng Mungdan Shanglawt Hpung a Mungmasa lam yan hpe hkrang shapraw sa

wa ai Magam Dap langai rai nga ai.

(2) Mungchying Uphkang Dap hta, Wunpawng Mungdan Shanglawt Hpng hpe tsang hte tsang hpaw da na. Magam Dap

Ginjaw Rung Kaw nna Ginwang Rung madang du hkra tsang hte tsang Hpung Komiti hpaw da n-htawm, lawu tsang de

Hpung Komiti lakung lakying ni hpaw da na.

(3) Mungchying Uphkang Dap tsang hte tsang shagu hta Komiti Hpawng Chyawm Woi Awn Masa hpe lang na.

(4) Mungchying Uphkang Dap magam gun masha shagu gaw, Wunpawng Mungdan Shanglawt Hpung a Mungmasa lam

yan hpe a san a pra chye na ai hkrai rai ra ai hte Mungshawa hpawng chyawm hta dai shanglawt masa lam yan masa

gat hkai ai masha ni rai ra na.

(5) Mungching Uphkang Dap gaw, Mungshawa hpawng hta (Dimokresi) ahkaw ahkang hpring tsup ai hku nga wa hkra

Wunpawng Mungshawa hpe lam woi myi jahpaw ya sa wa na.

(6) Mungchying Uphkang Dap gaw, Mungshawa a galaw lu/sha lam hte nga sat/sa lam hta shim lam hte Tara rap ra lam

nga hkra up hkang sa wa na.

(7) Mungchying Uphkang Dap gaw, Wunpawng Mungshawa a galu kaba kung hpan lam hte sut lu nga mai lam hpe aja awa

woi awn sharawt sa wa na.

(8) Mungching Uphkang Dap gaw, mungshawa up hkang lam hta Gumrawng Gumtsa Uphkang Lailen hpe tsaw htum ai kasi

kamang shatai la nga na hte mungshawa hpe Gumrawng Gumtsa Uphkang Lailen chye lang wa hkra hpaji jaw shaman

shakyang ya sa wa na.

Daw – XIII. Wunpawng Mungdan Shanglawt Hpung a My Jasat Lam.

1. Mungmasa lam;-

Wunpawng Mungdan Shanglawt hpung gaw, Mungdan Shanglawt lam a matu rawt malan nga ai hpung re. Maigan

Mung maden hpung ni tawt lai shang kabye dip Up tawn da ai kaw na Wunpawng Mungdan shanglawt hkra hte, dai

zawn maigan mung maden ni a lata na lawt ai hpang maungshawa a lata hta shadip jahpang nga nna, mungshawa a

nga sat nga sa madang hpe sharawt ai Wunpawng Gumrawng Gumtsa Mungdan hpe gaw sharawt lu hkra Wunpawng

Mungdan Mungshawa hpe woi awn sa wa ai hpung re. Dai majaw Wunpawng Mungdan Shanglawt Hpung gaw;-

(1) Myu Tsaw masa. (Mung tsaw, My tsaw masa)

 (2) Dimokresi masa.

(3) Mungshawa nga mu nga mai lam, ni hpe hpung a lam woi ningshawng tai ai ningpawt ninghpang madung Tara

Kanu ni ngu shatai tawn nga ai.

Wunpawng Mungdan Shanglawt Hpung a Mungmasa lam yan gaw dai ni na ten mungkan ntsa kaw sinpraw sinna,

Paliman Dimokresi, Soshelit Dimokresi nga nna myit mang masa hta hkan nna shingjawng shajang nga ai majan hta hkrup

mara n shang lawm ai sha mungkan shanglawt masa hpe chyu ding yang manat jum wa ai masa lam yan re.

Mungdan a shanglawt hte mungshawa a akyu ara hpe shadang tup gunhpai lu na matu gaw, Mungmasha hkum shagu

hta tinggyeng akyu tam ai myit hkrai rawng shajang nga yang gara hku mung n byin mai ai ngu mu lu ai. Mungshawa daw

tsa a akyu hpe tam ai lam, Mungdan shanglawt hkra rawt malan ai lam hta tinang hkum a akyu hpe loimi muk ntau ai sha

shawa akyu a matu tinang hkum ni hte atsam marai mahkra hpe ap nawng kau nna bungli galaw yang chyu sha awng dang

ai lam nga lu nga ai. Da re majaw Wunpawng Mungdan Shanglawt Hpung gaw hpung hku nna raitim, hpung masa langai

hkrai hku nna raitim, myit jasat ai lam hta tinang a hkum langai a nga mu nga mai lam, galu kaba lam, tinggyen akyu ara

hpe n tam ai, tinang hkum gaw shawa yawng a matu daw jau ya ai lam hta akyu pru ra ai ngu ai myit, sut kata myit jasat hpe

madung shatai kamhpa ai rai.

2. Sut Masa Lam.

Wunpawng Mungdan Shanglawt hpung gaw, Mungshawa a nga mu/mai lam hpe lam woi awn ningshawng ningpawt

ninghpang madung kanu langai mi hku nna lang nga ai re. Dai majaw, Wunpawng Mungdan Shanglawt Hpung gaw,

Wunpawng Mungshawa ni a nga mu/mai lam gaja wa sharawt ai Sut Masa hpe galoi mung manat lang sa wa na. ya aten

Maigan hpyen naw gawt shapraw ra nga ai aten re majaw, Wunpawng Mungdan kata e gaja wa teng teng galaw ra nga ai

Sut madang sharawt lam hpe n-galaw lu nga ai rairimung, lawu de masat da ai Sut Masa hte maren, byin mai ai daram

galaw gunhpai sa wa ra ai. Mungdan masha hkum shagu hta, Wunpawng Mungdan Shanglawt Masa Lam Yan Tara wang

kata e sut lu nga mai lam hpe, ndut ndang tam lu ai ahkaw ahkang nga ra ai.

Tinggyen akyu ara gaw shawa a akyu ara hpe je hpre ahtu hkra ai lam n-mai nga ai. Mungshawa yawng maren tara rap

ra ai hku jawm rawt galu kaba walu hkra Sutgan tam ai lam hta Asuya tinggyeng hte pawnghpam magam bungli ni hpe kaga

hkrai hku nna raitim, arang shinggyin wa ai hku raitim galaw sharawt sa wa na lam hta n-gun jaw ra ai.

Ya aten na Wunpawng Mungdan masha ni a Sut su madang hpe Sut lu nga mai lam machye machyang madang hta
hkan nna mungmasa hkum shagu gaw tinang hta rawng ai atsam marai mahkra hte bungli galaw nhtawm, tinang bungli

galaw ninggun dat ai daram akyu hkam sha lu na ngu ai masa gaw, sut dik ai masa rai nga ai.l Hpung gaw Mungshawa

masha hkum shagu tinang hta rawng ai ninggun atsam marai mahkra hte nan galaw shakut shaja chye hkra hte tinang

shakut shaja ninggun dat ai majaw lu la ai akyu hpe teng man htap htuk ai hku akyu jashawn hkra, lam woi awn wa na.

Lagawn lamawn re ai lam, n-sun n-ang ai hku tinang tinggyeng a myit tam ai lam, mungshawa shada nyap maw sha ai lam,

shadawn sharam nchye n-gawn n-sawn lahpawt lama rai lam nnga wa hkre hpung kaw nna aja awa shading sharai woi awn

sa wa ra ai.

3. Nawku makam masham lam.

Wunpawng Mungdan kata e Nawku Makam Masham lam amyu my nga ai Wunpawng Mungdan masha ni gaw, Nawku

makam masham lam ni hpe Wunpawng Mungdan Shanglawt Masa lam yan ni hte n htan n shai ai sha n-dut n-dang

Kamsham Nawku lu ai ahkang nga ai.

Nawku makam masham lam hta jahpai nna maigan mungmaden ni a shingkang shingwang hpe Wunpawng Mungdan

kata de dun bang ai lam Maigan mungmaden hpyen ni a sumdoi daw hkrawng tai ai lam, Wunpawng Mungdan Shanglawt

Magam Bungli hta dingbai/na shabyin ai lam Wunpawng Mungdan sha ni a myit hkrum kahkyin gumdin lam hpe jahten

sharun ai lam loi mi mung nmai galaw shapraw ai. Nawku makam masham gaw Mungdan masha shada grau grau tsawra

kahkyin gumdin wa na lam, Mungdan masha ni grau grau chye chyang kung hpan rawt galu kaba wa na lam hte Wunpawng

Mungdan masha ni kadai raitim, tinang hte seng ang ai Mungdan Shanglawt Magam Bungli ni hpe grau grau kang ka htep

lahti chye galaw gunhpai wa shajang na lam ni hta aja awa garum ninggun dat lawm ra ai.

4. Amyu Masha lam.

Wunpawng Mungdan kata e Wunpawng Amyu rai nga ai Rawang, Azi, Maru, Lashi, Lisu, Jinghpaw ni gaw law malawng

rai nga nna Wunpawng Mungdan Ru di masha rai nga ai, Sam Amyu ni mung ram ram dan dawng hkra shanu nga ma ai. Bai

nna, Wunpawng Mungdan Masha ni ngu masat da lu ai kaga Amyu ni mung nga shajang ma ai. Ndai Amyu sha ni yawng hte

gaw Wunpawng Mungdan kata e moi chyaloi nhkoi kaw nna arau galaw lu/sha, arau kanawn mazum nna nga hkrat wa ai

gam maka hkri shawn hkat ai Amyu sha ni rai nga ma ai. Amyu langai hkrai sha san san nga nmai hkra, Mungmasa lam, Sut

Masa Lam, nga sat/sa lam, htunghking lam hta langai wa akyu ara hte kaga langai wa a akyu ara hpe ginhka garan kau nlu

hkra shada da shamyet shanat nga ai Amyu ni rai ma ai. Dai majaw, ndai Amyu ni gaw, gara Amyu ni grau ai, gara Amyu ni
nun ai, kadai Amyu mahtang ahkaw ahkang grau lu ging ai, yawm lu ging ai ngu nna lachyen lahka re ai lam, n-nga ai sha

yawng maren madang rap ra ai ahkaw ahkang lu ra ai, yawng myit hkrum mang rum kahkyin gumdin ai hte Maigan

Mungdaw Hpyen wa hpe myit masin langai hte sha dakring dalang jawm gawt gasat shapraw kau n htawm, awm dawm

shanglawt ai shadip jahpang lu ai Wunpawng Gumrawng Gumtsa Mungdan hpe jawm de gaw sharawt da ra ai. Shanglawt ai

Wunpawng Gunrawng Gumtsa Mungdan hta arau maren jawm rawt galu kaba wa ra ai.

5. Htunghking lam.

Wunpawng Amyu ni langai hte langai a ginru ginsa htunghking ni yawng hte gaw, Wunpawng htunghking ni re. Dai

majaw, Wunpawng Mungdan Shanglawt Hpung gaw,dai htunghking ni hpe Mungdan htunghking hku nna prat madang dep

ai htunghking bying tai wa hkra shading sharai sharawt wa na. Wunpawng Mungdan kata e shanu nga ai Wunpawng

Mungdan masha kaga Amyu ni a htunghking ni hpe mung, Wunpawng Mungdan Shanglawt Hpung a lam yan hte a ding re

ai hku nna rawt kaba wa na hpe ra sharawng ai.

Wunpawng Mungdan kata na Wunpawng Amyu sha ni yawng hte a htunghking lailen ni mahkra gaw, Wunpawng

Mungdan a Rawt Malan lam hte shanglawt lam hpe madi shadaw sharawt ya ai htunghking ni rai ra ai.

Daw – XIV Mung Sang Masa Lam.

1. Maigan Mungdan ni hte matut mahkai lam.

(1) Wunpawng Mungdan Shanglawt Hpung gaw, masa rum, hpyen hkrum ai Maigan Mungdan ni hpung hte masha kadai

raitim, lahkawng maga myit hkrum ai masa bungli ni hta pawng galaw ai lam shagu garum shingtau hkat ai lam ni hpe

galaw sa wa na.

(2) Wunpawng Mungdan Shanglawt Hpung gaw, Maigan Mungdan ni hte matut mahkai sa wa ai lam ni hta lawu de madun

da ai hte maren, simsa ai hku ginrun nga pra ai hku madung (5) (Five Principles) hte matut mahkai sawa na.

(a) Langai wa a Mungdan lamu ga grin nga ai lam hte shadi jahprang hpe langai wa hkungga la ra ya na.

(b) Shada n-tawt lai hkat na.

(c) Langai wa a mung kata lam (Mungmasa, Sut Masa, Myit mang jasat jasa) ni hta langai wa n-tsa nje hpre na.

(d) Shada da madang maren hku tawn n-htawm, Lahkawng maga akyu pru ai hku matut mahkai sa wa na.

(e) Shada ngwi pyaw ai hku, Simsa ai hku nga pra kanawn mazum sa wa na.
(3) Wunpawng Mungdan Shanglawt Hpung gaw, gara maigan mungdan hte raitim, Wunpawng Mungdan hpe je hpre tawt

lai wa zep ai lam sha n-galaw jang gaw, shada hkungga hkat let, lahkawng maga akyu a matu ngwi pyaw simsa ai hku

Jinghku hku kanawn mazum sa wa na.

2. Mungkan Mungmasa Lam.

Wunpawng Mungdan Shanglawt Hpung gaw, Mungkan ngwi pyaw simsa lam hpe na chying ra sharawng ai Hpung re.

Dai majaw, Mungkan ngwi pyaw simsa lam hpe jahten sharun dingbai/na galaw nga ai la wu de na lailen ni hpe

ninghkap ai rai.

(1) Mung Maden Koloni (Colonism) lailen.

(2) Manang hpe jehpre ai amyu kaba lailen.

(3) Laknak kaba shingjawng ai lailen, ni rai nga ai.

Wunpawng Mungdan shanglawt Hpung gaw, Mungkan Mungmsa lam hta teng tup ka ang lam hpe hkan ai masa hpe

lang sa wa na.

3. Wunpawng Mungdan kata e shanu nga ai Maigan Amyu ni a lam.

Wunpawng Mungdan kata e shanu nga ai Maigan Amyu sha ni gaw, Wunpawng Mungdan Shanglawt Masa lam yan hte

Wunpawng Mungdan Asuya Tara ni hpe tup hkrak hkan shatup let, tinang a kan bau bungli ni hpe n-dut n-dang galaw

lu/sha lu ai. Wunpawng Mungdan a shanglawt magam bungli ni hpe mung ang ai daram gunhpai ra ai.

4. Wunpawng Mungdan shinggan e nga ai Wunpawng Amyu ni.

(1) Wunpawng Mungdan shinggan de shanu nga ai Wunpawng Amyu sha ni yawng, Wunpawng Mungdan Masha ahkaw

ahkang lu ai masha ni re.

(2) Mungkan n tsa gara shara kaw shanu nga ai ni mi raitim, Wunpawng Amyu sha ni rai jang gaw, Wunpawng Mungdan

Shang lawt magam lit hpe gunhpai ra ai.

(3) Wunpawng Mungdan gaw, Mungkan shara shagu bra ayai jawng nga ai Wunpawng Amyu Masha ni hte Wunpawng

Mungdan masha ni yawng a Kanu Mungdan re.