CNC TAKIM TEZGAHLARI

VE
UYGULAMALARI

1. NC (NUMERİCAL CONTROL)

Sayısal kontrol (NC –Numerical Control), takım tezgahlarının sayı harf vb. sembollerden meydana gelen ve belirli bir
mantığa göre kodlanmış komutlar yardımıyla işletilmesidir.Komutlar ilgili takım tezgahına veri blokları şeklinde
yüklenir. Her veri bloku tezgahın anlayabileceği bir dizi komuttan meydana gelir.Bu komutları daha sonra
açıklayacağım.

Sayısal kontrol, metal ve metal olmayan her türlü malzemelerin talaş kaldırmak suretiyle işlenmesinde kullanılan tüm
takım tezgahlarında kullanılır.

2. CNC (COMPUTER NUMERİCAL CONTROL)

Bilgisayarlı Sayısal Kontrol(CNC- Computer Numerical Control), takım tezgahlarının sayısal komutlarla bilgisayar
yardımıyla kontrol edilmesidir.
CNC Tezgahlarda, NC tezgahlardan farklı olarak bir bilgisayarlı kontrol ünitesi bulunur.Böylece NC programları
,kesicilerle ilgili bazı teknik ve ofset bilgileri kalıcı olarak tezgah hafızasında saklanabilir. Ayrıca imalatın her
aşamasında programa müdahale edilir ve programda istenilen değişiklikler yapılır.

Bilgisayardaki programda ,tezgahların hareketlerini kontrol etmek için harfler ve sayılardan oluşan komutlar kullanılır.
(G ve M harfleri)

Mesela programda G00 kodu ,takımın talaş kaldırmadan ,koordinatları belirtilen noktaya gitmesini sağlamak için
kullanılır.Aynı şekilde M03;takımın bağlı bulunduğu mili ,saat yönünde harekete başlatır ve belirli bir devirde
dönmesini sağlar. M05 kodu ise ,takımın bağlı bulunduğu milin durmasını sağlar.

Endüstride kullanılan tüm CNC tezgahlarında, G (İngilizce okunuşu- ciy) ve M (İngilizce okunuşu - em ) kodları olarak
ifade edilen bu özel kodlar ISO (Uluslararası Standartlar Kuruluşu)tarafından standartlaştırılmıştır.

İlk CNC freze tezgahından günümüze NC teknolojisi hemen her alanda yaygın olarak kullanılmaktadır.Bu
uygulamalardan bazıları şunlardır; tornalama, frezeleme, delme, taşlama, alevle kesme, bükme, form verme, üç
boyutlu ölçme, elektro erozyon ve robot uygulamaları.

3.CNC TEZGAHLARININ AVANTAJLARI

a.Programların kaydedilmesi: CNC tezgahların en önemli özelliği, yazılan parça programlarının kontrol ünitesinin
belleğinde depolanabilmesidir.Bu program bellekten çağrılarak defalarca kullanılabilir. Parça programları elektrik
kesildiğinde ya da tezgahın enerjisi kapatıldığında da bellekte kalacaktır.

b.Düzenleme: Bellekteki bir parça programının üzerine değişiklik yapılması, bir hatanın düzeltilmesi yada bir
programda yeni eklemeler ve düzenlemeler yapılması son derece kolaydır.

c.Çevrim fonksiyonu: Sık kullanılan çeşitli uygulamalar ( silindirik, alın ve konik tornalama, vida açma, dikdörtgen cep
boşaltma vb.) bellekte kayıtlıdır. Çevirim (döngü ) fonksiyonu parça programlarının yazılımını önemli ölçüde kısaltır .
d.Alt programlar:Bir programın içinde iş parçasının değişik kısımlarında uygulanacak olan tekrar işlemleri olabilir.Aynı
programın , farklı koordinatlar için tekrar yazılması yerine , bunun için bir alt program yazılır ve istenilen yerde
çağrılarak uygulanır.Bu ise yazılacak parça programını kısaltacaktır.

e.Kesici telafisi:Kesici takımların uzunluk , çap ve takım ucu yarıçapı değerleri birbirinden farklıdır. CNC tezgahlarda
kesici bilgileri kontrol ünitesine girilir.Kontrol ünitesi bu bilgilere göre gerekli hesaplamaları yaparak kesici telafilerini
(kompanzasyon) yerine getirir;iş parçasının tam ölçüsünde çıkması için kesicilerin boyut farklarını matematiksek
olarak hesaplayarak ölçülere ekler yada çıkarır.Böylece iş parçaları programda ve teknik resimde verilen değerlerde
işlenmiş olur.

f.İdeal işleme koşulu:Üretim anında kesme şartları sürekli olarak kontrol ünitesi tarafından izlenir ve gerekli
düzenlemeler anında yapılır. Örneğin torna tezgahında bir alın tornalama işleminde kesici, dış çaptan merkeze doğru
hareket ederken aynanın devri de otomatik olarak artacaktır.

g.Simülasyon: Yazılan programın üretimine geçilmeden önce bu program kontrol ünitesinde bulunan ekranda (VDU)
grafik olarak işlenir, yani simüle edilir. Bu simülasyon sonucu parçanın üretimine geçilmeden önce yazılan programın
doğruluğu test edilmiş olur.

h.Diğer üniteler ile iletişim: Diğer bilgisayarlar ile iletişim kurulabilir. Bu şekilde, kontrol ünitesinin belleğindeki bir
program merkezi bir bilgisayara gönderilebilir yada başka bir bilgisayardaki program tezgaha aktarılarak işlenebilir.

j.Arızanın bulunması: CNC Tezgahında bir arıza olduğunda, elektronik aksam kontrol ünitesine test ettirilebilir. Kontrol
ünitesi, arızanın hangi birimde olduğunu tespit ettikten sonra bu bilgiyi grafik ekranda görüntüler.

k.Kesicilerin otomatik değişimi: CNC tezgahlarda üretim yüksek hassasiyette gerçekleştirilir ve üretilen parçaların
tamamı birbirinin özdeşidir. Bu ise sanayinin en fazla gereksinim duyduğu aynı tolerans değerlerine sahip özdeş
parçaların seri üretimini sağlar.
CNC tezgahlarının yukarıda bahsedilen böylesine avantajlarının yanı sıra birkaç dezavantajlarından söz edilebilir.
Bunlar; tezgahın ilk alım fiyatının yüksek olması, bakımının daha masraflı olması ve daha eğitimli tezgah operatörüne
gereksinim duyulmasıdır.

4. CNC TEZGAHLARINDA KESİCİ TAKIMLAR

CNC tezgahlarda işleme süresini ve işleme kalitesini en fazla etkileyen faktörlerin başında kesici takımlar ve bunların
bağlanma sistemleri gelir. Bu tezgahlarda kullanılacak kesici uç ve takımların şu özelliklere sahip olması gerekir.
Kesici uç kolayca değiştirilebilir.
Çıkan talaşları kırma özelliği olmalıdır.
Kesici takım sağlam ve dengeli bağlanabilmelidir.
Kesici uç hassas olarak bağlana bilmelidir.
Kesici takım değişimi kolay ve hızlı olmalıdır.
Kesici uç yüksek sıcaklıkta sertliğini kaybetmemelidir.
Kesici Takım Gereçleri: CNC tezgahlarında kullanılan kesiciler; HSS kesiciler ve sert metal uç kesicilerdir.

HSS Kesici Takımlar: HSS kesiciler tek parça olarak kullanılır. Bu kesiciler küçük çaplı deliklerin delinmesi, kanal
açılması, vb. işlerde kullanılır.

Sert Metal Uçlar: Sert metal uç kesiciler değişik boyut ve şekillerde standart olarak üretilir. Her bir uçta (ucun
tasarımına bağlı olarak 6,8 yada daha fazla kesme kenarı bulunur. Bir kenar köreldiğinde, diğer bir kenar kesme
yapacak konuma indekslenir.
Kesici uçların en önemli avantajları; standart ve hassas boyutlarda üretilmesi, doğru kesme geometrisine sahip
olması, hızlı değiştirilmesi ve bileme işleminin olmamasıdır. Kesici ucun bütün kenarları kullanıldıktan sonra bu uç yeni
bir uç ile değiştirilerek işleme kanılan yerden devam edilebilir. ISO talaş kaldırma için sert metal kesicileri 3 ana
gurupta toplamıştır.

P: uzun talaş veren malzemelerin işlenmesinde kullanılan sert metal kesiciler ( çelik, çelik döküm, paslanmaz çelik,
uzun talaş bırakan temper döküm vb.)
M: işlenmesi güç olan malzemeleri işlenmesinde kullanılan sert metal kesiciler ( manganlı sert çelik, ısıya dayanıklı
çelikler, paslanmaz çelik, sert döküm vb.)
K: kısa talaş bırakan malzemelerin işlenmesinde kullanılan sert metal kesiciler ( döküm, sert çelikler, demir dışı
metaller, alüminyum vb.)
5. CNC TEZGAHLARINDA TAKIM MAGAZİNİ

CNC tezgahlarında birden fazla kesici takım kullanılır. Bu kesiciler, magazin olara adlandırılan bir takımlıkta bulunur
ve programda yer alan sıraya göre buradan değiştirilerek iş parçasından talaş kaldırırlar. ( bu takımlık torna
tezgahlarında taret olarak adlandırılır.)
Takım magazini tezgahın yapısına göre hidrolik, pnömatik yada servo motor tahrikiyle çalışır. Magazin dönerek
pozisyona gelmesini sağlayan komutu kontrol ünitesinden alır. Bu ünite takımın bağlandığı istasyonun pozisyona gelip
gelmediğini de denetler.

6. CAD/CAM SİSTEMLERİ

CAD/CAM sistemi, işletmelerdeki verimliliği arttırmak için tasarım ve imalat sürecinin bilgisayar ortamında
birleştirilmesi işlemidir. CAD/CAM kullanıcısı, tasarım ve üretim yazılımlarını kullanarak; önce ürünün teknik resmini ve
modellemesini gerçekleştirir. Daha sonra bu çizimden yararlanarak parça üretimi için gerekli olan NC kodlarını
bilgisayar yardımıyla üretir.
CAD/CAM sistemleri ayrıca üç boyutlu modellerin montajını görme ve analiz etme kolaylığı sağlar böylece, iş
parçasının, üretimine geçilmeden önce güvenirliği ve dayanıklılığı test edilerek olası hatalar baştan düzeltilebilir.
CAD/CAM sistemlerinde yüzeyi, bir parçanın kabuğunun matematiksel temsilidir. Parçanın kabuğu (shell) bir çadırın
sıkıca bağlanarak gerilmiş bezine benzetilebilir. Bu iki ucu arasındaki eğimli yüzey, yüzlerce düz yüzey ile tanımlanır.
Eğri yüzeyleri tanımlamak için kullanılan düz yüzeylerin hesaplanmasında CAM sistemleri, NURBS (Non uniform
Rational B-Spline) gibi çeşitli standartlardan yararlanır.
CAD/CAM sistemlerindeki gelişmeler 1950’li yıllarda MIT’ın NC tezgahı üretimi çalışmaları sırasında başladı. MIT,
televizyona benzeyen ilk grafik ekranı ( CRT- cathode ray tube) Whirlwind bilgisayara bağlayarak basit resimler üretti.
Bunu, en yaygın programlama dili APT’nin (Automatically programmed tools) geliştirilmesi izledi.
Ivan sutherland’ın 1962 yılında tez olarak yayınladığı Sketch pad sistem, CAD’ın kilometre taşıdır. Çeşitli grupların bu
tez üzerinde yaptıkları geliştirme çalışmaları sonucu Bilgisayar destekli Tasarım (CAD) kavramı ortaya çıkmış ve
kullanılmaya başlanmıştır. 1970 yıllardaki gelişmeler arasında IGES (ınitial Graphics Exchange Speci fication)
kullanımı da yer almıştır.
1970’ler ayrıca bilgisayar tasarım uygulamaları olarak bilinir. Turnkey (Hazır) sistemler, tasarımcılara model ve çizim
yapabilmeleri için üç boyutlu merkezileştirilmiş veri tabanları sağladı. Bu sistemler başlangıçta tel çerçeve ( wireframe)
modellemeye destek vermekte, yüzey (surface) uygulamaları ise kısıtlı kalmaktaydı. Bu nedenle yalnız temel tasarım
uygulamaları yapılabilmekteydi,ama endüstrinin gerçek tasarım sorunlarını çözmekten uzaktı.
80’li yıllar CAD/CAM teknolojisinin başını çektiği yıllar olarak sayılabilir. Bu dönemde yeni teoriler ve algoritmalar
geliştirildi.Temel hedef, geleceğin fabrikasını kurmak için tasarım ve imalatın değişik öğelerini bütünleştirerek
otomasyona geçmekti.

7.CNC FREZEDE KOORDİNAT SİSTEMLERİ

CNC takım tezgahlarında, eksen tanımlamaları için kartezyen koordinat sistemi kullanılır.CNC freze tezgahlarında 3
temel eksen vardır. Bunlar; tezgah tablasının boyuna ve enine hareket eksenleri ( X,Y ) ve iş milinin eksenidir (Z ). Bu
tezgahlarda her üç eksen de birbirine 90 derece açıda yani birbirlerine dik konumdadır.

7.1. Mutlak ( Absolute) Koordinat Sistemi

Bu sistemde belirli bir nokta, başlangıç Noktası (0,0,0 ) olarak belirlenir ve takımın hareket edeceği noktaların
başlangıç noktasına olan uzaklıkları dikkate alınır.
A noktasının yeri :X=0,Y=0,Z=9
B noktasının yeri : X = 11 , Y = 18 , Z = -5
C noktasının yeri : X = 37,5 , Y = 38 , Z = -2
D noktasının yeri : X = 60 , Y = 26 , Z = -4
E noktasının yeri : X = 88 , Y = 52 , Z = 0

7.2. Artırımlı-Kademeli (Inremental) Koordinat Sistemi

Bu sistemde takımın hareket edeceği nokta, bir önce bulunduğu noktaya göre belirlenir.Başka bir ifade ile takımın bir
önce bulunduğu nokta, başlangıç noktası(0,0,0) olarak kabul edilir ve bulunan noktanın bir önceki noktaya olan
uzaklığı, noktanın sağında veya solunda yada yukarı veya aşağısında olmasına göre belirlenir.

Örnek olarak aşağıdaki şekilde takımın hareket ettiği noktaların koordinatlarını belirlersek:

A noktasının başlangıç noktasına göre koordinatları:

A noktasının yeri : X = 0 , Y = 0 , Z = 9

B noktasının yeri ( A noktasına göre ) : X = 11 , Y = 18 , Z = -14

C noktasının yeri ( B noktasına göre ) : X = 26 , Y = 14 , Z = + 3

D noktasının yeri ( C noktasına göre ) : X = 20 , Y = -6 , Z = -2

E noktasının yeri ( D noktasına göre ) : X = 28 , Y = 24 , Z = + 4

8. ISO (Uluslar arası Standartlar Kurumu ) TARAFINDAN FREZE TEZGAHLARINDA

KABUL EDİLMİŞ BAZI G ve M KODLARI

Bilgisayardaki program yardımıyla tezgahları kontrol edebileceğimizi belirtmiş ve bu kontrolü sağlamak için ISO
( Uluslar arası Standartlar Kurumu ) tarafından standartlaştırılmış olan bazı G ve M kodları:

8.1.G KODLARI

KODU GÖREVİ

G90 Takımın başlangıç noktasına ( Mutlak noktaya göre ) hareket etmesini sağlar

G91 Takımın bir önceki konumuna göre ( Kademeli- Artırımlı olarak ) hareket etmesini sağlar.

G70 İNÇ- (IMPERIAL ) Birim Sisteminin kullanılmasını sağlar.

G71 METRIK Birim Sisteminin kullanılmasını sağlar.

G00 Takımın, talaş kaldırmadan belirtilen noktaya hareket etmesini sağlar.

G01 Takımın, talaş kaldırarak belirtilen ilerleme hızında doğrusal olarak hareket etmesini sağlar.

G02 Takımın, talaş kaldırarak ilerleme hızında ve bir yörünge etrafında saat yönünde hareket etmesini
sağlar.

G03 Takımın, talaş kaldırarak belirtilen ilerleme hızında ve bir yörünge etrafında saat yönünün aksi
istikametinde hareket etmesini sağlar.

G79 Takımın iki nokta arasında belirli derinlikte ve takımın genişliğinde kanal açmasını sağlar. Kanal
açma döngüsüdür.

G88 Takımın belirli genişlik, uzunluk ve derinlikte frezeleme yapmasını sağlayan Dikdörtgen
Frezeleme Döngüsüdür.

G89 Takımın belirli çapta ve derinlikte dairesel frezeleme yapmasını sağlayan bir döngüdür.
G87 Takımın belirli çapta ve derinlikte ancak konik olarak ( tabak şeklinde ) dairesel frezeleme
yapmasını sağlayan bir döngüdür.

G81 Takımın, en fazla çapına kadar olan derinlikteki delikleri delmesini sağlayan Delik Delme
Döngüsüdür.

G82 Takımın, delme sırasında belirli bir süre beklemesini sağlayan Beklemeli Delik Delme
Döngüsüdür.

G83 Takımın, derin deliklerin delinmesinde (takım çapının iki katından fazla ) delme işleminin pasolu
olrak yapılmasını sağlayan Pasolu Delik Delme Döngüsüdür.

G28 Daha önce frezelenmiş bir bölgenin bir eksene göre simetrisini Frezeleyen Ayna Frezeleme
Döngüsüdür.

M KODLARI

KODU GÖREVİ
M03 Takımın bağlı bulunduğu motoru çalıştır, takımın saat ibresi yönünde ve belirli bir devirde dönmesini sağlar.
M04 Takımın bağlı bulunduğu motoru çalıştırır,takımın saat ibresinin aksi istikamette ve belirli bir devirde
dönmesini sağlar.
M05 Takımın bağlı bulunduğu motorun durmasını sağlar.
M06 Takımın değiştirilmesini sağlar.
M08 Soğutucunun bağlı bulunduğu motoru çalıştırır.
M09 Soğutucunun bağlı bulunduğu motoru durdurur.
M02 Programın sonunu belirtir(Sadece bir parça işlenecekse)
M30 Programın sonunu beliritr.(Birden fazla parça işlenecekse)
M99 Programın sonunu belirtir. (Programa daha sonra devam edilecekse programı geçici olarak durdurur)
M43 Programın içinde bir alt programın oluşmasını sağlar.)
M44 Alt programın sona ermesini sağlar.
M45 Hazırlanmış olan alt programın çağrılmasını sağlar.

8.1.1. G00 KODU

Takımın talaş kaldırmadan belirtilen noktaya hareket etmesini sağlar.

Takımı A noktasından B noktasına talaş kaldırmadan götürmek istiyorsak

G M X Y Z I J F S
00 35 40 2

8.1.2. G01 KODU

Takımın belirtilen noktaya, talaş kaldırarak doğrusal hareket etmesini sağlar. Bu kod kullanılırken mutlaka takımın
ilerleme hızı Feed Rate (mm/dak) belirtilmeli ve bu değer “F” sütununun altına yazılmalıdır.

Şekilde, başlangıç noktasında bulunan takımı G00 kodunu kullanarak önce “C” noktasına hareket ettirelim. Takımı
parça yüzeyine çarpmaması için 2 mm lik bir mesafede tutmak gerekir. Bu yüzden “Z” değeri 2 yazılır.

Şekilde başlangıçta Orijinde noktasında bulanan takımı G00 komutuyla ilk önce talaş kaldırmadan A noktasına ve
oradan da talaş kaldırarak B noktasına götürmek için G01 komutu kullanılacaktır.

G M X Y Z I J F S
00 12 14 2
G01 komutuyla A noktasında bulunan takım Z ekseninde 3 mm daldırılır ve takım B noktasına götürülür. .

G M X Y Z I J F S
00 12 14 2
-2.5 80
01 35 40

LİNE
G M X Y Z I J F S
N10 00 12 14 2
N20 01 12 14 -3 80
N30 01 35 40 -3 80

8.1.3 G02 KODU

Takımın talaş kaldırarak belirtilen ilerleme hızında ve bir yörünge etrafında saat yönünde hareket etmesini sağlar. (90
derece ve daha küçük yayların çizilmesinde kullanılır.)

Bu kodun uygulanmasında takımın bulunduğu yayın başlangıç noktasını, yayın merkez noktasını ve yayın bitiş
noktalarını belirlememiz gerekir.
Aşağıdaki şekle göre
Yukarıdaki şekilde başlangıçta Orijinde bulunan takımı G00 komutuyla ilk önce talaş kaldırmadan A noktasına ve
daha sonra A noktasından B noktasına G 02 koduyla gitmek için ( C noktası yayın merkezi olmak üzere ) ;

LİNE G M X Y Z I J F S

N10 00 36 31 2
N20 01 36 31 -3 80
N30 02 63 58 -3 27 0 50

I ve J’ yi belirlemek için takımın bulunduğu yayın başlangıç noktası ile yayın merkezi birleştirilir. A- C doğrusunun
uzunluğu tespit edilir.
A-C = 63 – 36 = 27
A-C doğrusu X eksenine paralel olduğu için I = 27 olur. Bu durumda J= 0 olur.
Eğer A-C doğrusu Y eksenine paralel olsaydı;
J =15 I= 0 olurdu.

8.1.4. G03 KODU

Takımın,talaş kaldırarak belirtilen ilerleme hızında ve bir yörünge etrafında saat yönünün aksi istikametinde hareket
etmesini sağlar ( 90 0 ve daha küçük yayların çizilmesinde kullanılır. Bu kodun uygulanmasında da G02 kodunda
olduğu gibi takımın bulunduğu yayın başlangıç noktasını, yayın merkez noktasını ve yayın bitiş noktalarını
belirlememiz gerekir. Yukarıdaki şekildeki B noktasından A noktasına G 02 komutuyla gitmek için : takım ilk önce B
noktasına talaş kaldırmadan götürülür ve daha sonra G 02 komutuyla A noktasına gelinerek istenilen yay çizilir.
( Yayın merkez noktası C olmak üzere )

LİNE G M X Y Z I J F S
N10 00 63 58 2
N20 01 63 58 -3 80
N30 02 36 31 -3 0 27 50

B-C doğrumuz y eksenine paralel olduğu için J = 27 , I = 0 olur.

9. FREZE TEZGAHINDA KULLANILAN DÖNGÜLER

Birkaç pasoda kaldırılması gerekli olan talaşın birden fazla kodla değil de bir kodla kaldırılması işlemidir.

Noktadan Noktaya Kanal Açma Döngüsü (G79) : Belirli iki nokta arası derin kanalların frezelenmesi için kullanılır. G79
kodu kullanılırken :
X : Kanalın yatay başlangıç noktası
kanalın yatay bitiş açısı
Y : Kanalın dikey başlangıç noktası
kanalın dikey bitiş açısı
Z : Kanalın derinliği
J : Paso sayısı
F : Takımın ilerleme hızı

Aşağıdaki örnekte G79 kodu kullanılırken X :101-32 = 69,Y:28-28= 0, Z:15, J:5, F:90 (mm/dak)

Değerler belirlendikten sonra,G79 kodu ile tek bir satırda kanalın frezelenmesi sağlanmış olur.

BC kanalını açmak için programı yazalım.

LINE G M X Y Z I J F S
N10 90
N20 71
N30 03 2500
N40 0 0 25 2 3 1
N50 00 32 28 2
N60 79 69 0 -15 5 90

Takım B-C kanalını açtıktan sonra, B noktasına gelerek parçadan 2 mm yukarıda durur.
B-D kanalını frezelemek için aşağıdaki programı yazarsak ;

X : 97 – 32 = 65
Y : 52 – 28 = 24

LİNE G M X Y Z I J F S
N10 90
N20 71
N30 03 2500
N40 0 0 25 2 3 1
N50 00 32 28 2
N60 79 65 24 -15 5 90

B-C kanalını açmak için ; X : 32 – 32 = 0 Y : 62 – 28 = 34

LİNE G M X Y Z I J F S
N10 90
N20 71
N30 03 2500
N40 0 0 25 2 3 1
N50 00 32 28 2
N60 79 0 34 -15 5 90

9.1.Noktadan Noktaya Kanal Açma Döngüsü (G79) : Belirli iki nokta arası derin kanalların frezelenmesi için
kullanılır.
Bu döngü kullanılırken takım G00 koduyla ilk önce işlencek olan yerdeki noktaya getirilir ve 2mm yüksekte tutulur.
daha sonra G79 koduyla beraber X (kanalın yatayla başlangıç noktası – kanalın yatay bitiş noktası), Y (kanalın dikey
başlangıç noktası – kanalın dikey bitiş noktası), Z (kanalın derinliği), J (paso sayısı) ve F (takım hızı) kodlarındaki
değerler girilir.
Yukarıdaki örnekte G79 kodunu B - C noktalarında uygularsak;
X = 115 – 30 = 85 , Y= 70 – 70 = 0 , Z = 17 , J = 5 , F = 80 (mm/dak)
LİNE G M X Y Z I J F S
N10 90
N20 71
N30 0 0 25 2 3 1
N40 03 2000
N50 00 30 70 2
N60 79 85 0 -17 05 80

Takım, B-C kanalını açtıktan sonra, C – D kanalını açmak için takım, C noktasına getirilerek parçadan 2 mm yüksekte
tutulur.

X = 115 – 115 = 0 , Y= 20 – 70 = -50 , Z = 17 , J = 5 , F = 80 (mm/dak)

B – D kanalı için, takım B noktasına G00 kotuyla getirilir.

X = 115 – 30 = 85 , Y= 20 – 70 = -50 , Z = -17 , J = 5 , F = 80 (mm/dak)

N90 00 30 70 2
N100 79 85 -50 -17 5 80

9.2. G88 Dikdörtgen Frezeleme Döngüsü :

Belirli uzunluk, genişlik ve derinlikteki boşlukların belirtilen pasoda işlenmesini sağlayan döngüdür. Bu döngü
kullanılırken takım, işlenecek bölümün tam ortasına getirilir ve parça yüzeyinden 2 mm yukarıda tutulur. G88 döngüsü
kullanılırken ;

X : İşlenecek dikdörtgenin X eksenindeki uzunluğu

Örnek parçada 89 – 42 = 27
Y : İşlenecek dikdörtgenin Y eksenindeki uzunluğu
Örnek parçada 51 – 23 = 28
Z : İşlenecek derinlik
Örnek parçada = 16
J : Paso sayısı ( Derinlik / 2 )
Örnek parçada 16 / 2 = 8
F : İlerleme hızı
Takım işlenecek kısmın ortasına getirilir ve parçadan 2 mm yukarıda tutulur. Daha sonra G88 kodu ile bu kodla ilgili
değerleri yazarak Döngü başlatılır.
LİNE G M X Y Z I J F S
N10 00 65,5 37 2
N20 88 47 28 -16 8 80

Döngü bittikten sonra takım , döngüye başladığı noktaya geri döner.

9.3. G89 Dairesel Frezeleme Döngüsü :

Bu döngü, belirli çapta ve derinlikte boşlukların işlenmesini sağlar.Bu döngü kullanılırken takım, G88 kodunda olduğu
gibi işlenecek bölümün tam ortasına getirilir ve parça yüzeylerinden 2 mm yukarıda tutulur. G89 döngüsü kullanılırken
takım işlenecek kısmın ortasına getirilir ve parçadan 2 mm yukarıda tutulur. Daha sonra G89 kodu ve bu kodla ilgili
değerler yazılarak Döngü başlatılır.
X : İşlenecek dairenin dış çapı
Örnek parçada : 50
Y : İşlenecek dairenin iç çapı
Örnek parçada :0
Z : İşlenecek derinlik
Örnek parçada : 16
J : Paso sayısı ( Derinlik / 2 )
Örnek parçada : 16 / 2 = 8
F : İlerleme hızı

LINE G M X Y Z I J F S
00 63 38 2
 89 50 0 -16 8 80

Döngü bittikten sonra takım, döngüye başladığı noktaya geri döner.

9.4. G87 Tabak Frezeleme Döngüsü :
Bu döngü, dış ve iç çapı belirli olan boşluğun konik biçimde işlenmesini sağlar. Bu döngü kullanılırken takımı,G89
kodunda olduğu gibi işlenecek bölümün tam ortasına getirilir ve parça yüzeyinden 2mm yukarıda tutulur. G87 döngüsü
kullanılırken:

X:İşlenecek dairenin dış çapı

Örnek parçada:50
Y:İşlenecek dairenin iç çapı:
Örnek parçada:10
Z:İşlenecek derinlik:
Örnek parçada:16
I: Derinlik faktörü: (Genellikle 1 alınır)
J: Paso sayısı ( Derinlik / 2 )
Örnek parçada: 16 / 2 = 8
F : İlerleme hızı

LINE G M X Y Z I J F S
00 63 39 2
87 50 10 -16 1 8 80

9.5. Delik Delme Döngüsü :

Takım çapının en fazla 2 katı derinlikte olan deliklerin delinmesinde kullanılır. Bu döngü kullanılırken takım, delinecek
noktaya getirilir ve parça yüzeyinden 2 mm yukarıda tutulur.
Bu döngü kullanılırken Takım , işlenecek kısmın ortasına getirilir ve parçadan 2 mm yukarıda tutulur. Daha sonra G81
kodu ve bu kodla ilgili değerler yazılarak Döngü başlatılır.
Z : Delik derinliği
Örnek parçada : 26 mm
F : Takımın ilerleme hızı
Yukarıda şekle göre G00 komutuyla önce takım başlangıç koordinatlarına hızlı bir şekilde getirilir. Takım iş
parçasından 2 mm yükseklikte tutulur. G81 komutuyla birlikte Z’ ye delik derinliği ve F’ ye takım hızı girilir.

LINE G M X Y Z I J F S
00 55 36 2
81 -26 8 80

9.6. G82 Beklemeli Delik Delme Döngüsü :

Bu döngüde, iş parçaları üzerinde bulunan ve iç yüzeyleri ve dip kısımlarının temiz olması istenilen deliklerde
kullanılır. G00 komutuyla takım önce başlangıç koordinatlarına hızlı bir şekilde getirilir. Takım iş parçasından 2 mm
yükseklikte tutulur. G82 Komutuyla birlikte Z’ ye delik derinliği, J’ ye bekleme süresi ve F’ ye takım hızı girilir.

LİNE G M X Y Z I J F S
N10 00 80 60 2
N20 82 -30 8 50

9.7. Pasolu Delik Delme Döngüsü :

Bu döngü, iş parçaları üzerinde bulunan ve derin olan derinliklerin delinmesinde kullanılır. Bu döngünün
kullanılmasındaki amaç çıkan talaşların dışarı atılarak matkabın sıkışmasını önlemektir.
Bu döngü kullanılırken:
Z : Delik derinliği
J : Paso derinlik faktörü (0.1 ile 0.99 arasında seçilir)
F : takım ilerleme hızı
Örnek olarak : 30 mm derinlikteki deliği 4 mm çapındaki takımla delmek için J değeri 0.6 seçelim.Böylece :
Birinci pasoda delinecek derinlik : 2 x takım çapı =2 x 4mm = 8 mm
İkinci pasoda delinecek derinlik : 0.5 x ilk derinlik = 0.75 x 8 = 6 mm
Toplam derinlik = 8 +6 = 14 mm
Üçüncü pasoda delinecek derinlik : 0.75 x 14 mm = 10.5 mm
Toplam derinlik = 14 + 10.5 =24.5 mm
Dördüncü pasoda delinecek derinlik : 0.75 x 24.5 = 18.4 mm
Toplam derinlik =18.4 + 24.5 = 42.9 mm
Takım Z derinliğinde belirtilen –30 mm derinliğine geldiğinde delme işlemi sona erer.

LİNE G M X Y Z I J F S
N10 00 80 60 2
N20 83 -30 0.75 50

9.7. G83 Pasolu Delik Delme Döngüsü :

 Bu döngü, iş parçaları üzerinde bulunan ve derin olan derinliklerin delinmesinde kullanılır. Bu döngünün
kullanılmasındaki amaç çıkan talaşların dışarı atılarak matkabın sıkışmasını önlemektir.
Bu döngü kullanılırken:
Z : Delik derinliği
J : Paso derinlik faktörü (0.1 ile 0.99 arasında seçilir)
F : takım ilerleme hızı
Örnek olarak : 30 mm derinlikteki deliği 4 mm çapındaki takımla delmek için J değeri 0.6 seçelim.Böylece :
Birinci pasoda delinecek derinlik : 2 x takım çapı =2 x 4mm = 8 mm
İkinci pasoda delinecek derinlik : 0.5 x ilk derinlik = 0.75 x 8 = 6 mm
Toplam derinlik = 8 +6 = 14 mm
Üçüncü pasoda delinecek derinlik : 0.75 x 14 mm = 10.5 mm
Toplam derinlik = 14 + 10.5 =24.5 mm
Dördüncü pasoda delinecek derinlik : 0.75 x 24.5 = 18.4 mm
Toplam derinlik =18.4 + 24.5 = 42.9 mm
Takım Z derinliğinde belirtilen –30 mm derinliğine geldiğinde delme işlemi sona erer.

LİNE G M X Y Z I J F S
N10 00 80 60 2
N20 83 -30 0.75 50
9.8. G86 Daire Çevresine Delik Delme Döngüsü: Bu döngüye dairesel eksen üzerinde delme döngüsü de denir.
Özelliği , bir dairesel eksen (Çember ) üzerinde bulunan ve aralarında belirli bir açı olan birden fazla sayıda deliklerin
delinmesi için kullanılır. Bu döngüde esas olan delikler arasındaki açının eşit olmasıdır.

Bu döngü kullanılırken takım G00 komutuyla işlenecek bölgenin tam ortasına getirilir. G86 döngüsüyle birlikte ;
X = 10 delinecek delik sayısı,
Z = -3 mm delinecek derinlik,
I=30 ve J=0 İlk deliğin merkez noktasına göre koordinatları veya dairenin yarıçapı
F= 80 ilerleme hızı
LİNE G M X Y Z I J F S
N10 00 80 80 2
N20 86 10 -3 25 0 80

10.Alt Program ( Subroutine ) Kullanarak Bir Program Yazma

Alt programlama, bir program içinde aynı işlemlerin tekrar tekrar yazılmasını önlemek için yazılan alt programdır. Alt
programlama işlemini, WINWORD programındaki COPY ve PASTE ( kopyala ve yapıştır) işlemlerine
benzetebiliriz.Program içerisinde önce alt program hazırlanır. Daha sonra istenilen noktalara gidip çağrılır. Alt program
içinde kademeli koordinat sistemi kullanılır.Alt program hazırlarken;
M43 : Alt program hazırlama
I : Hazırlanan Alt program numarası (M43 ile birlikte kullanılır)
M44 : Alt programı bitirme
M45 : Hazırlanmış olan alt programı çağırma ( M45 çağrılırken “I” çağrılan alt program numarası kullanılır. )
Yukarıdaki şekildeki tekrarlanan parçalar , takım ilk önce başlangıç noktasına G00 koduyla getirilir. ve N60. satırda alt
program oluşturmak için, M sütununa “43” ve I sütununa alt program satırlar yerine “S10”, “S20”...........gibi alt
programlar oluşur.
S10. Satırında, takımı 3 mm parçaya daldırmak için G01 kodunu kullanırız. Batma derinliği olarak Kademeli koordinat
sisteminde bulunduğumuz için “-5” yazarız. Parçadan 2 mm yukarıda bulunduğumuz için hareket derinliği –(2 mm + 3
mm)= -5 mm olur. F sütununa takımın ilerleme hızı 80 yazılır.

S20. Satırda “G03” kodunu kullanarak “X” doğrultusunda 15 mm ve “Y” doğrultusunda -15 mm giderek oluşturulacak
bir yay için;
X = 15, Y = -15, I =15, J = 0 ve F = 50 ( “Z” sütununa bir şey yazılmaz çünkü takım parçanın içindedir).

S30. Satırda G 01 koduyla X doğrultusunda 15 mm gidilir. F = 80

S40. Satırda “G03 koduyla tekrar “X” doğrultusunda 15 mm ve “Y”doğrultusunda 15 mm giderek yeni bir yay
oluşturulacaktır. Bu yay için;
X = 15, Y = 15, I =0, J = 15 ve F = 50

S50. Satırda G 02 koduyla X doğrultusunda – 15 , Y doğrultusunda 15 mm giderek yeni bir yay oluşturulur.
X = -15, Y = 15 , I = 0 , J = 15 ve F = 50

S70. Satırda G 02 koduyla X doğrultusunda – 15 , Y doğrultusunda -15 mm giderek yeni bir yay oluşturulur.
X = -15, Y = -15 , I = 15 , J = 0 ve F = 50
S.80 satırda alt programı bitirmek için M44 kodu kullanılır.
N80. satırda talaş kaldırmadan X = 70 , Y = 20 noktasına gidilir.
N90. satırda M 45 kodu ile yapılan 1 numaralı alt program çağrılır ve şekil oluşur.
N100. satırda talaş kaldırmadan X = 70 , Y = 60 noktasına gidilir.
N110. satırda M 45 kodu ile yapılan 1 numaralı alt program çağrılır ve şekil oluşur.
N120. satırda talaş kaldırmadan X = 15 , Y = 60 noktasına gidilir.
N130. satırda M 45 kodu ile yapılan 1 numaralı alt program çağrılır ve şekil oluşur.
N140. satırda X = 12,5 Y = 35 noktasına talaş kaldırmadan gidilir.
N150.satırda yeni bir alt program oluşturmak için M 43 ve alt program numarası olarak I = 2 girilir.
S10.satırda G 89 koduyla dairesel frezeleme yapılır.
S20. satırda alt programı bitirmek için M 44 kodu kullanılır.
N160. satırda talaş kaldırmadan X = 65 , Y = 35 noktasına gidilir.
N170. satırda M 45 kodu ile I = 2 no’lu alt program çağırılır ve şekil oluşur.
N180. satırda talaş kaldırmadan X = 112,5 , Y = 35
N190. satırda takım başlangıç noktasına getirilir.

11. G28 MIRROR IMAGE ( AYNALAMA ) KODU

Freze programının en yararlı kodlarından biri de MIRROR IMAGE ( AYNALAMA ) kodudur. Bu kod , bir şeklin X veya
Y eksenlerine veya her iki eksene göre simetriğini oluşturmak amacıyla kullanılır. Simetrisi işlenecek şekil, bir önceki
konuda gördüğümüz gibi bir alt program yardımıyla hazırlanır. Daha sonra simetri noktasına gidilerek aynalama
MIRROR IMAGE kodu uygulanır.
MIRROR IMAGE kodu kullanılmadan önce aşağıdaki işlemleri yapmalıyız :
1.İşlem: Aynalanacak parça için bir alt program ( Subroutine ) oluşturmalıyız.
2.İşlem:Alt program oluşturulduktan sonra , takımı aynalama ekseninin başlangıç noktasına götürmeliyiz.
3.İşlem: Kademeli koordinat sistemini seçmeliyiz. ( G91 )
4.İşlem:Aynalama kodunu ve ilgili parametreyi program satırına yazmalıyız.(G28 veX,Y )

Simetri ekseni Y ekseni ise ;

X=1 Y=0
Simetri ekseni X ekseni ise ;
X=0 Y=1
Şeklin , hem X hem de Y eksenine göre simetriği alınacak ise
X=1 Y=1
5.İşlem: Alt programı çağırmalıyız. ( M45 ve I = 1 )
6.İşlem: Aynalama işleminden sonra tekrar G28 kodunu kullanarak
X=0 Y=0 yazmalıyız.
7.İşlem: Tekrar mutlak koordinat sistemine dönmeliyiz. ( G90 )
 12.CNC TORNA

CNC torna tezgahları olarak çeşitli firmaların yapmış olduğu tezgahlar bulunmaktadır. Bunlardan bazıları BOXFORD,
EMCO, DYNA dır. Harran Üniversitesi M.Y.O. Makine Bölümü atölyesinde BOXFORD ve DYNA MYTE 3000 CNC
tezgahları bulunmaktadır.

Bilgisayarda hazırlanan programlar, DYNA MYTE 3000 CNC Torna tezgahına, hem bilgisayar yardımıyla, hem de
tezgah üzerinde bulunan ve bir tür bilgisayar sayılabilen CONTROLLER adı verilen program yazma cihazı yardımıyla
iletilmektedir. CONTROLLERİN 999 satır kapasiteli hafızası sayesinde kaydedilen programlar bu cihazda saklana
bilmektedir.

Bu cihazın en güzel özelliği program yazımında, herhangi bir enerji kesiminde programın silinmeyişi ve ayrıca
tezgahta parça işleniyorsa tekrar enerji kesiminden sonra tekrar kalınan yerden devam edilebilmesidir.

DYNA MYTE 3000 tezgahına bilgisayar bağlantısını sağlayacak kablo konfigrasyonu bulunmadığından parçaların
tezgahta işlenmesi sırasında kodlar direk tezgahtan girilmektedir.

13. CNC Torna Tezgahında Koordinat Sistemi

Bu tezgahta takım ve fener milinin hareketleri klasik tezgahlarda olduğu gibidir. Yani fener mili saat yönünde
dönmektedir. Takım ise X ve Z eksenleri boyunca hareket etmektedir.

14. Dyna Myte 3000 İçin Program Hazırlama

DYNA için yazılan programlar üç esas bölümden meydana gelir. Bunlar;
Başlangıç bölümü
Talaş kaldırma işlemlerinin programlandığı ve içinde döngüler bulunan esas bölüm.
Bitiş bölümü

14.1. Programın Başlangıç Bölümü : Genellikle aşağıda belirtilen satırlardan meydana gelir.

14.1.1. SETUP MM 01 : 0. Satırda tezgaha 01 no’lu programın başladığını metrik (MM) sistemin seçildiğini bildirir.

14.1.2.SET UP >dczx : Takımı, parçanın alın yüzeyine temas ettirerek bu programda sıfır noktasının tespit edilmesi
sağlanır ve tezgaha bildirilir. Bu sayede X ve Z eksenleri için başlangıç noktası belirlenmiş olur. Bundan sonra takımı,
parçadan uzakta bir noktaya hareket ettirerek Tool Park noktası belirlenir. Bu sayede takım değişimi sağlanmış olunur.
Tool Park noktasının X ekseni doğrultusundaki mesafesi “c” ile ve Z ekseni doğrultusundaki parçadan uzaklığı “d” harfi
ile ifade edilir.

14.1.3. CONTROL 4 : Soğutma sıvısı kullanılacaksa CONTROL 4 terimi ile soğutma sıvısı pompasının devreye
girmesini sağlanır.

14.1.4. SPINDLE ON : Bu satırda, Fener miline bağlı motorun çalışması sağlanır.

14.1.5. SPD SP = 1600 : Bu satırda fener milinin 1600 dev/dak. hızla dönmesi sağlanır.
14.1.6. TOOL 1 : Bu satırda 1 no’lu takımın devreye girmesi sağlanır.

14.1.7. FR X/M = 50 : Bu satırda, takımın X ekseni boyunca 50 mm/dak. hızla hareket etmesi sağlanır.

14.1.8. FR Z/M = 70 : Bu satırda takımın Z eksini boyunca 70 mm/dak. hızla hareket etmesi sağlanır.
14.2. Programın Esas Bölümü : Bu bölümde programda talaş kaldırma işlemleri için gerekli komut ve döngülerin
bulunduğu kısımdır.

14.2.1. GO Komutu : Takımın, Mutlak koordinat sistemini esas alarak X ve Z koordinatları ile belirtilen noktalara talaş
kaldırarak hareket etmesini sağlar.

14.2.2. GO c Komutu : Takımın, X ve Z koordinatları ile belirtilen noktalara talaş kaldırarak hareket etmesini ve tekrar
harekete başladığı noktaya geri dönmesini sağlar.

14.2.3. GO f Komutu : Takımın, X ve Z koordinatları ile belirtilen noktalara talaş kaldırmadan hareket etmesini sağlar.

14.2.4. GOR Komutu : Takımın kademeli koordinat sistemini esas alarak X ve Z koordinatları ile belirtilen noktalara
talaş kaldırarak hareket etmesini sağlar.

GO r : Yayın yarıçapı
X :
Z :
Takımın R yarıçaplı bir yay çizerek X ve Z koordinatları ile belirtilen noktaya talaş kaldırarak hareket etmesini sağlar.

Hareket, saat istikametinde ise R ( - ) değer alır.

Hareket, saat ibresi aksi istikametinde ise R+ değer alır

Şekildeki parça üzerinde bulunan yayı oluşturabilmek için aşağıdaki komut kullanılır.
Takım önce X0 ve Z0 noktasına getirilir.
GO f X 80
Z 0
R40 ‘lık kısmın oluşturulması için ;
GO R : - 40
X : 80
Z : - 40
R16 ‘lık kısım 2 aşamada oluşturulur. A-B yayının oluşturulması için ;
GO R : 16
X : 64
Z : - 46
B-C yayının oluşturulması için ;
GO r : 16
X : 80
Z : - 52
14.3. Programın Bitiş Bölümü : Genellikle aşağıda belirtilen satırlardan meydana gelir.

14.3.1. CONTROL 5 : Soğutma sıvısını devreden çıkarır.

14.3.2. SPINDLE OFF : Fener milinin dönmesini durdurur.

14.3.3. X>X CLEAR : Takımın, X ekseni boyunca “c” ile belirlenen Tool Park pozisyona hareket eder.

14.3.4. Z>Z CLEAR : Takım, Z ekseni boyunca “d” ile belirlenen Tool park pozisyonuna hareket eder.

14.3.5. END : Program, tek bir parça için yazılmışsa programı bitirmek için kullanılır.

14.3.6. END NEWPART : Program, birden fazla parça için hazırlanmışsa programı bitirmek için kullanılır.

15. Dyna Myte 3000 CNC Torna Tezgahında Döngüler

DYNA CNC Torna tezgahında tüm döngülerde, döngü başlamadan önce takım, hem X ekseni, hem de Z ekseni
doğrultusunda parçanın uç noktasına temas ettirilir.

15.1. Dikdörtgen Tornalama Döngüsü : Döngüye başlamadan önce takım, parçanın alt köşe noktasına getirilir.

RECT F ( o, i, f ) nn
RECT : Dikdörtgen tornalama döngüsü
F : Son pasoda ince talaş alınacağını belirtir.
o : Dış çapın tornalanacağını belirtir.
i : İç çapın tornalanacağını belirtir.
f : Parçanın alın yüzeyinin tornalanacağını belirtir.
nn : Paso sayısını belirtir ( Kaldırılacak talaş miktarı / 2 ).
XA : Talaş kaldırıldıktan sonraki çap ( mm )
ZB : Talaş uzunluğu
FIN : Son pasoda kaldırılacak talaş miktarı.

Bu döngüyü şekildeki parça için uygularsak;

000 START MM 01 ( 01 nolu programa başlayıp ve metrik sistemi seçilir. )
001 TOOL 01 (01 nolu takımı seçilir. )
002 SETUP>dczx ( Programda X0, Z0 ve Tool Park pozisyonu ( d,c ) belirlenir..)
003 SPINDLE 0N ( Fener mili çalıştırılır.)
004 SPD SP 1600 ( Fener milinin devir sayısı belirlenir.. )
005 CONTROL 4 ( Soğutma sıvısının devreye girmesi sağlanır. )
006 FR X/M 50 (Takımın, X eksenine 50 mm/dak hızla hareket etmesi sağlanır.)
007 FR Z/M 70 ( Takımın, Z eksenine 70 mm/dak hızla hareket etmesi sağlanır.)
008 GO f X 50 ( Takım parçanın alt köşesine getirilir.)
009 Z 0
010 RECT F o13 (Dış çap hassas olarak tornalanacak ( o ) ve paso sayısı 13 olacaktır.)
011 XA 24 ( Son çap 24 mm olacak.)
012 ZB -35 ( Tornalanacak kısmın başlangıç noktasından itibaren uzunluğu )
013 FIN 0.1 ( Son talaş miktarı 0.1 olacaktır. )
014 X>X CLEAR ( Takım Tool Park pozisyonunun X uzaklığına ( c) mesafesine getirilir.)
015 Z>Z CLEAR (Takım Tool Park pozisyonunun Z uzaklığına ( d ) mesafesine getirilir.)
016 CONTROL 4 ( Soğutma sıvısının devreden çıkması sağlanır.)
017 SPINDLE OFF ( Fener mili durdurulur. )
018 END NEWPART ( Program yeni parça işlemek için sona erdirilir. .)

Dikdörtgen Tornalama Döngüsünün Alın Yüzeyinin Tornalanması için Kullanılması Bu döngünün, alın yüzeyinin
tornalanması için uygulanması, aşağıdaki parça üzerinde gösterilirse ;

Parçanın başlangıç ve bitiş bölümleri bir önceki parçanın aynısıdır. Programın esas bölümünü yazarsak;
014 GO f X 9
015 Z 0 (Takımı, alın tornalaması 9 mm ‘lik çapın köşe noktasına getirilir)
16 RECT F f 4 ( f: alın yüzeyinin tornalanacağını gösterir. Paso sayısı 4 )
017 XA 9 ( Tornalanacak çap )
018 ZB -8 ( Talaş uzunluğunun başlangıç noktasına uzunluğu )
019 FIN 01 ( Son pasoda kaldırılacak talaş miktarı 0.1 mm )
020 X>X CLEAR ( Takımı Tool Park pozisyonunun X uzaklığına (c) mesafesine getirilir.)
021 Z>Z CLEAR (Takım Tool Park pozisyonunun Z uzaklığına ( d ) mesafesine getirilir.)
022 CONTROL 4 (Soğutma sıvısının devreden çıkması sağlanır. )
023 SPINDLE OFF ( Fener milini durdurulur. )
024 END NEWPART ( Program yeni parça işlemek için sona erdirilir. )

15.2. TRIANGLE CYCLE ( Konik – Üçgen Tornalama Döngüsü ) :

Bu döngüde de takım, tornalanacak kısmın köşesine getirilir. Döngü kullanılırken;

TRIANGLE F nn

F: Son pasonun belirtilen talaş derinliğinde alınmasını sağlar.

nn: Paso sayısı ( Kaldırılacak talaş miktarı / 2 )
X1: Koniğin küçük çapı
Z1: Çapın, başlangıç noktasına uzaklığı
X2: Koniğin büyük çapı
Z2: Çapın, başlangıç noktasına uzaklığı
FIN: Son pasoda kaldırılacak talaş miktarı
15.3. Yay Oluşturma Döngüsü ( ARC1 CANNED CYCLE ) :

Döngüye başlamadan önce takın, parçanın yay oluşturulacak kısmına getirilir. ARC1 döngüsü kullanılırken gerekli
parametreler ;
dış bükey yay iç bükey yay

ARC1 F nn
F: son pasonun belirtilen talaş derinliğinde alınmasını sağlar.
nn: Paso sayısı ( Kaldırılacak talaş miktarı / 2 )
X1: Yayın başlangıç noktasındaki küçük çap
Z1: Küçük çapın başlangıç noktasına olan uzaklığı
X2: Yayın bitiş noktasındaki büyük çap)
Z2: Büyük çapın başlangıç noktasına olan uzaklığı
R: Yayın yarıçapı. Yay, dış bükey ise (-), iç bükey ise (+) alınır.
FIN: Son pasoda kaldırılacak talaş derinliği

Bu döngüyü dış bükey şekil için uygularsak;

000 START MM 01
001 TOOL 01
002 SET UP>dczx
003 SPINDLE 0N
004 SPD SP 1800
005 CONTROL 4
006 FR X/M 50
007 FR Z/M 70
008 GO f X 40
009 Z 0
010 ARC1 F 8
011 X1 24
012 Z1 0
013 X2 40
014 Z2 -20
015 R -20
016 FIN 0.12
017 X >X CLEAR
018 Z>Z CLEAR
019 CONTROL 4
020 SPINDLE OFF
021 END NEWPART
Soldaki parça içinde ( iç bükey ) program aynıdır. Fakat R değeri o parçada ( - ) alınır.

15.4. ARC2 Döngüsü İle Yay Oluşturma:

Bu döngü ARC1 İle RECTANGLE döngülerinin ayrı ayrı yaptığı işlemlerin tek bir döngü ile yapılmasını sağlar. Takım
her zaman olduğu gibi parçanın yay oluşturulacak kısmın sağ uç noktasına getirilir. ARC2 döngüsü kullanılırken
gerekli parametreler ;

ARC2 F nn
F: Son pasonun belirtilen talaş derinliğinde alınmasını sağlar.
nn: Paso sayısı
X0: Yayın merkez noktasının oluşturduğu çap
ZB: Yayın merkez noktasının başlangıç noktasına olan uzaklığı
R: Yayın yarı çapı. Yay dış bükey ise (-), iç bükey ise (+) alınır
FIN: Son pasoda kaldırılacak talaş derinliği)

Yukarıdaki parçaların işlenmesi için gerekli program yazılırsa ;

A - Parçası için B - Parçası için

000 START MM 01 008 GO f X 36 008 GO F X 36 015 X>X CLR
001 TOLL 1 009 Z 0 009 Z 0 016 Z>Z CLR
002 SETUP>dczx 010 ARC2 F 12.0 010 ARC2 F 10.0 017 CONTROL 5
003 CONTROL 4 011 X0 12.0 011 X0 32.0 018 SPINDLE OFF
004 SPINDLE ON 012 Z0 -45.0 012 Z0 -35.0 019 END NEWPART
005 SPD SP 2000 013 R -10.0 013 R +10.0
006 FR X / M 40 014 FIN 0.16 014 FIN 0.16
007 FR Z / M 80

15.5. Delik Delme Döngüsü : Bu döngüden önce delinecek delik çapına uygun takım (matkap) seçilir. Programın takım
kütüphanesinde 5 nolu takım seçilir ve bu takım istenilen çapta da seçilebilir.Bu döngüden önce takım, Z ekseni
boyunca parçadan 2 mm uzakta bir noktaya getirilmelidir.

Delik delme döngüsünde kullanılan parametreler;

DRILL nn
nn: Paso sayısı
ZB: Takımın bulunduğu noktadan itibaren toplam delik derinliği
Yukarıdaki parçanın delinmesi için gerekli olan komutun uygulaması;
GO F X 0
Z 2
DRILL 12
ZB -38

15.6. Vida Açma Döngüsü ( Thread Cycle ) :

Diş açma döngüsü kullanılırken, öncelikle açılacak vidanın adımı, diş derinliği ve ağız sayısının belirlenmesi gerekir.
Takım olarak programın kütüphanesinde bulunan “4” numaralı dış vida açma takımı seçilir.Fener milinin devir sayısını
belirlerken, 828 (mm/dak) /Diş Adımı ≥ Devir Sayısı göz önünde bulundurulması gerekir.

Örnek olarak, diş adımı 2.5 mm olan bir vida için : 828/2.5 = 331.2 dev/dak.

Fener mili hızı için en fazla hız 331.2 dev/dak olabilir. Bu durumda SPD SP = 330 yazarız. Vida açma döngüsü
kullanılırken ;

THREAD F (o, i) nn

F: son pasoda ince talaş alınacağını belirtir.

o: Dış çapın tornalanacağını belirti
i: İç çapın tornalanacağını belirti
nn: Paso sayısını belirtir. Diş yüzeylerinin hassasiyeti için nn 10 olmalıdır.
XA: diş dibi derinliği
NN: NN: vida ağız sayısı)
LD: vida adımı
FIN: Son pasodaki talaş derinliği
Yukarıdaki parçada Vida adım 2.5 mm, diş dibi derinliği 1.5 mm ve vida ağız sayısı 1 dir.
000 START MM 01
001 TOOL 04
002 SET UP>dczx
003 SPINDLE 0N
004 SPD SP 330
005 CONTROL 4
006 FR X/M 25
007 FR Z/M 50
008 GO f X 25
009 Z 0
010 THREAD F o 10
011 XA -1.50
012 ZB -10.0
013 NN 1
014 LD 2.5
015 FIN 0.16
016 X>X CLEAR
017 Z>Z CLEAR
018 CONTROL 4
019 SPINDLE OFF
020 END NEWPART

16. Freze Tezgahında İşlenmiş Bazı Parçalar

16.1.UYGULAMA:1

AD SOYAD

LINE G M X Y Z I J F S
N10 90
N20 71
N30 0 0 25 10 3 1
N40 03 1500
N50 00 60 60 2
N60 01 60 60 -3 80
N70 03 55 65 -3 5 0 60
N80 01 50 65 -3 80
N90 03 45 60 -3 0 5 60
N100 03 50 55 -3 5 0 60
N110 01 55 55 -3 80
N120 02 60 50 -3 0 5 60
N130 02 55 45 -3 5 0 60
N140 01 50 45 -3 80
N150 02 45 50 -3 0 5 60
N160 00 45 50 2
N170 00 80 65 2
N180 01 80 65 -3 80
N190 01 65 65 -3 80
N200 01 65 45 -3 80
N210 01 80 45 -3 80
N220 00 80 45 2
N230 00 80 55 2
N240 01 80 55 -3 80
N250 01 65 55 -3 80
N260 00 65 55 2
N270 00 85 65 2
N280 01 85 65 -3 80
N290 01 92 45 -3 80
N300 01 100 65 -3 80
N310 00 100 65 2
N320 00 105 65 2
N330 01 105 65 -3 80
N340 01 105 45 -3 80
N350 00 105 45 2
N360 00 110 45 2
N370 01 110 45 -3 80
N380 01 110 65 -3 80
N390 01 117 50 -3 80
N400 01 125 65 -3 80
N410 01 125 45 -3 80
N420 00 45 30 2
N430 00 45 30 2
N440 01 45 30 -3 80
N450 01 35 30 -3 80
N460 01 35 10 -3 80
N470 01 45 10 -3 80
N480 03 50 15 -3 0 5 60
N490 03 45 20 -3 5 0 60
N500 03 50 25 -3 0 5 60
N510 03 45 30 -3 5 0 60
N520 00 45 30 2
N530 00 35 20 2
N540 01 35 20 -3 80
N550 01 45 20 -3 80
N560 00 45 20 2
N570 00 55 10 2
N580 01 55 10 -3 80
N590 01 62 30 -3 80
N600 01 70 10 -3 80
N610 00 70 10 2
N620 00 57 15 2
N630 01 57 15 -3 80
N640 01 67 15 -3 80
N650 00 67 15 2
N660 00 75 30 2
N670 01 75 30 -3 80
N680 01 75 10 -3 80
N690 01 90 10 -3 80
N700 00 90 10 2
N710 00 95 30 2
N720 01 95 30 -3 80
N730 01 95 10 -3 80
N740 00 95 10 2
N750 00 100 30 2
N760 01 100 30 -3 80
N770 01 100 10 -3 80
N780 00 100 10 2
N790 00 115 30 2
N800 01 115 30 -3 80
N810 01 100 20 -3 80
N820 01 115 10 -3 80
N830 00 115 10 2
N840 00 135 25 2
N850 01 135 25 -3 80
N860 03 130 30 -3 5 0 60
N870 01 125 30 -3 80
N880 03 120 25 -3 0 5 60
N890 01 120 15 -3 80
N900 03 125 10 -3 5 0 60
N910 01 130 10 -3 80
N920 03 135 15 -3 0 5 60
N930 00 135 15 2
N940 00 140 30 2
N950 01 140 30 -3 80
N960 01 140 10 -3 80
N970 00 140 10 2
N980 00 0 0 25
N990 05
N1000 30

16.2. UYGULAMA:2

OTOMOBİL

LINE G M X Y Z I J F S
N10 90
N20 71
N30 0 0 25 10 3 1
N40 03 1500
N50 00 50 15 2
N60 01 50 15 -3 70
N70 01 20 15 -3 15 0 70
N80 01 20 25 -3 70
N90 02 35 40 -3 50
N100 01 45 40 -3 70
N110 01 65 60 -3 70
N120 01 125 60 -3 70
N130 01 145 40 -3 70
N140 01 160 40 -3 15 70
N150 01 160 15 -3 0 70
N160 01 135 15 -3 70
N170 03 120 30 -3 15 0 35
N180 03 105 15 -3 0 15 35
N190 01 80 15 -3 70
N200 03 65 30 -3 0 35
N210 03 50 15 -3 15 35
N220 00 50 15 2
N230 00 60 40 2
N240 01 60 40 -3 70
N250 0 70 50 -3 70
N260 01 85 50 -3 70
N270 01 85 40 -3 70
N280 01 60 40 -3 70
N290 00 60 40 2
N300 00 105 40 2
N310 01 105 40 -3 70
N320 01 105 50 -3 70
N330 01 125 50 -3 70
N340 01 130 40 -3 70
N350 01 105 40 70
N360 00 105 40 2
N370 00 127.5 15 2
N380 01 127.5 15 -3 70
N390 03 120 22.5 -3 7.5 0 30
N400 03 112.5 15 -3 0 7.5 30
N410 03 120 7.5 -3 7.5 0 30
N420 03 127.5 15 -3 0 7.5 30
N430 00 127.5 15 2
N440 00 72.5 15 2
N450 01 7.5 15 -3 70
N460 03 65 22.5 -3 7.5 0 30
N470 03 57.5 15 -3 0 7.5 30
N480 03 65 7.5 -3 7.5 0 30
N490 03 72.5 15 -3 0 7.5 30
N500 00 72.5 15 2
N510 00 0 0 25
N520 05
N530 30

16.3. UYGULAMA:3

DESEN

LINE G M X Y Z I J F
N10 90
N20 71
N30 0 0 25 10 3 1
N40 03
N50 00 47.5 60 2
N60 01 47.5 60 -3 80
N70 01 37.5 85 -3 80
N80 01 45 85 -3 80
N90 01 50 90 -3 80
N100 01 55 85 -3 80
N110 01 62.5 85 -3 80
N120 01 52.5 60 -3 80
N130 00 52.5 60 2
N140 00 60 52.5 2
N150 01 85 52.5 -3 80
N160 01 85 62.5 -3 80
N170 01 90 55 -3 80
N180 01 85 50 -3 80
N190 01 85 45 -3 80
N200 01 60 37.5 -3 80
N210 01 60 47.5 -3 80
N220 00 60 47.5 2
N230 00 52.5 40 2
N240 01 52.5 40 -3 80
N250 01 62.5 15 -3 80
N260 01 55 15 -3 80
N270 01 50 10 -3 80
N280 01 45 15 -3 80
N290 01 37.5 15 -3 80
N300 01 47.5 40 -3 80
N310 00 47.5 40 2
N320 00 40 47.5 2
N330 01 40 47.5 -3 80
N340 01 15 37.5 -3 80
N350 01 15 45 -3 80
N360 01 10 50 -3 80
N370 01 15 55 -3 80
N380 01 15 62.5 -3 80
N390 01 40 52.5 -3 80
N400 01 40 52.5 2
N410 00 0 0 25
N420 05
N430 30

16.4. UYGULAMA:4

MAKİNE MÜHENDİSLERİ ODASI AMBLEMİ

LİNE G M X Y Z I J F S
N10 90
N20 71
N30 0 0 25 10 3 1
N40 03 1600
N50 00 10 10 2
N60 01 10 10 -3 70
N70 01 10 50 -3 70
N80 03 50 10 -3 30
N90 03 90 50 -3 30
N100 01 90 50 -3 70
N110 00 90 10 2
N120 00 80 50 2
N130 01 80 50 -3 70
N140 03 50 80 -3 30
N150 03 20 50 -3 30
N160 03 50 20 -3 30
N170 03 80 50 -3 30
N180 00 80 50 2
N190 00 55 65 2
N200 01 55 65 -3 70
N210 03 50 70 -3 25
N220 03 45 65 -3 25
N230 01 45 60 -3 70
N240 01 47.5 50 -3 60
N250 01 45 50 -3 60
N260 01 50 45 -3 60
N270 03 50 40 -3 25
N280 03 55 45 -3 25
N290 01 55 50 -3 60
N300 01 52.5 55 -3 60
N310 01 55 60 -3 60
N320 01 55 65 -3 60
N330 00 55 65 2
N340 00 40 37.5 2
N350 01 40 37.5 -3 60
N360 03 35 32.5 -3 25
N370 03 40 27.5 -3 25
N380 01 45 27.5 -3 60
N390 01 50 30 -3 45
N400 01 55 27.5 -3 45
N410 01 60 27.5 -3 45
N420 03 65 32.5 -3 25
N430 03 60 37.5 -3 25
N440 01 57.5 37.5 -3 40
N450 01 50 35 -3 40
N460 01 42.5 37.5 -3 35
N470 00 42.5 37.5 2
N480 00 0 0 25
N490
N500

16.5. UYGULAMA 5 :

PİYON (SATRANÇ TAŞI)

000 START MM 1 010 RECT o O3

001 TOOL 1 011 XA = 22
002 SETUP >dcxz 012 ZB = -53
003 CONTROL 4 013 GO f X 22
004 SPINDLE ON 014 Z 0
005 SPD SP = 1600 015 RECT o O4
006 FR X/M= 50 016 XA = 14
007 FR Z/M= 70 017 ZB = -25
008 GO f X 28 018 GO f X 14
009 Z 0 019 Z 0

020 ARC1 O7 049 TRIANGLE O4

021 X1 = 0 050 X1 = 14
022 Z1 = 0 051 Z1 = -31
023 X2 = 14 052 X2 = 22
024 Z2 = -7 053 Z2 = -43
025 R -7 054 GO f X 22
026 X>CLR X 055 Z -53
027 Z>CLR Z 056 ARC1 O3
028 TOOL 2 057 X1 = 22
029 GO f X 18 058 Z1 = -53
030 Z -19 059 X2 = 28
031 GO c X 8 060 Z2 = -56
032 GO f Z -21 061 R 3
033 GO c X 8 062 X>CLR X
034 GO f Z -23 063 Z>CLR Z
035 GO c X 8 064 TOOL 2
036 GO f Z -25 065 GO f X 30
037 GO c X 8 066 Z -66
038 067
GO f Z -27 GO c X 0
039 068
GO c X 8 X>CLR X
040 GO f Z -29 069 Z>CLR Z
041 GO c X 8 070 CONTROL 5
042 071 SPINDLE
GO f Z -31 OFF
043 072 END
GO c X 8 NEWPART
044 X>CLR X
045 Z>CLR Z
046 TOOL 1
047 GO f X 22
048 Z -25

17. Sonuç:

CNC Sistemi çok geniş ve kapsamlı bir uygulama alanına sahiptir. Bu sistem uygulandığında üretim hızı yüksek, her
türlü sarfiyat az, karmaşık şekiller kolaylıkla işlenebilir, daha ucuz ve daha hassas bir imalat gerçekleştirilir.
Bu avantajlarından dolayı günümüzde CNC tezgahları gittikçe yaygınlaşmaktadır. En az bilgisayarın hayatımızda
kazandığı önem ve vazgeçilmezlik kadar, imalatta önem kazanacağını, kısa bir süre içinde imalatın zorunlu olarak bu
sistemle yapılacağını düşündüğümden bu konuda çalışma yapmak istedim. Yaptığım uygulamalarla önemini gördüm
ve ilerde bu konudaki çalışmamın faydasını göreceğime inanıyorum.

KAYNAKLAR
[ 1] ŞEKERCİOĞLU, Ahmet, “CNC Tezgahlar”, Bilim Teknik Yayınevi, Eskişehir, 1995

[2] ARSLAN, Hamit, “CNC Teknik”

[3] GİBBS, David, Çeviri; MALKOÇ, Cengiz, “CNC Parça Programlama”, M.E.B., Eskişehir, 1994

[4] BALAK, M. Vehbi, “CNC Ders Notları” Harran üniversitesi, Şanlıurfa, 2000