‫‪١٣٨٤/٠٥/٢٤‬‬ ‫ح‪ :‬اتکال ‪ ٦‬ص‬ ‫‪C:far‬‬ ‫نمونه‪٥‬‬ ‫‪CHANDVAJ.

TAH‬‬

‫*‬ ‫چند واژه اصيل فارسي و معادل آنها در ايراني ميانه‬

‫‪D‬‬
‫احمد ّ‬
‫تفض لي‪ /‬ترجمه جميله حسنزاده‬

‫فارسي عمدتًا چاپشده در سالهاي اخير آمدهاند‪٬‬‬‫ِ‬

‫‪SI‬‬
‫از آنجا که در درس زبانهاي ايراني باستان و ميانه افتخار شاـگردي پروفسور مري بويس‬
‫را داشتم‪ ٬‬بهـعنوان سهم ناچيزي در مجموعه مقاالت اهدايي به ايشان‪ ٬‬درباره چند واژه‬
‫جالب فارسي‪ ٬‬که در متون کالسيک‬
‫‪of‬‬
‫بحث ميکنم‪ .‬در فرهنگهاي فارسي‪ ٬‬غالب اين واژهها يا نيامدهاند يا تحريف شدهاند‪.‬‬

‫َاندَ ميدن »حسرت خوردن« ‪ :‬مرد همواره به ّاو ِل ِ‬

‫کار خود ميگردد و به آن مياَنـدَ َمد و از خـوشيها‬
‫‪ive‬‬

‫بازميخواهد‪ )...‬طبقاتالصوفيه ‪ .(٤٥ ٬‬قس فارسي نو َاندَ مه »به ياد آوردن غم گذشته« ) لغت فرس(‪.‬‬
‫)‪( Ghilain 1939, 56; Boyce 1977, 12‬‬ ‫اين فعل متناظر است با پارتي ‪» 'ndm-‬آه کشيدن«‪.‬‬

‫بَ ِد ست‪ / ١‬پَ ِد ست بستن »تهديد کردن‪ ٬‬مرعوب کردن« ‪ :‬بَ ِدست‪ ١‬ميبندي ترجمه توعدون عربي‬
‫‪ch‬‬

‫»تهديد ميکنيد« )تفسير َشنقُشي ‪ .(١٨٦ ٬‬اين واژه همچنين در ترجـمه چـاپنشدهاي از قـرآن‬
‫مجيد به کار رفته است )نسخه خطّ ي شماره ‪ ٥٤‬آستان قدس‪ ٬‬سوره ‪ ٥٤‬آيـههاي ‪٬١٦‬‬
‫‪ (٣٩ ٬٣٧ ٬٣٠ ٬٢١ ٬١٨‬در ترجمه ن ُ‬
‫ُـذر »بـيم‪ ٬‬هـراس«‪ .٢‬ايـن واژه مـطابق است بـا پـهلوي‬
‫‪Ar‬‬

‫* ترجمه‬
‫‪A. Tafazzoli , ``Some Classical Persian Words and their Middle Iranian Equivalents'', in Acta Iranica‬‬
‫‪25, 1985.‬‬
‫ضميمه و غلطنامه کتاب‪ .‬در هر صورت‪ ٬‬قرائت‬ ‫‪١‬ـ(ــنسخه خطّ ي برست‪ .‬اين واژه در متن چاپي افتاده‬
‫است‪Ä .‬‬
‫مرجح بَ ِدست است‪.‬‬
‫ّ‬
‫‪٢‬ـ( ــاين اطالع را مرهون دکتر علي رواقي هستم که مشغول آمادهسازي چاپي از اين نسخه خطّ ي است‪.‬‬

‫‪١٧٣‬‬

‫‪www.SID.ir‬‬
 ‫نامه فرهنگستان ‪٢/ ٦‬‬
‫تحقيقات ايرانشناسي‬ ‫‪١٧٤‬‬
‫چند واژه اصيل فارسي و معادل آنها در‪...‬‬

‫‪n‬ـ‪h‬ـ‪s‬ـ‪i‬ـ‪h‬ـ‪a‬ـ‪d‬ـ‪n‬ـ‪û‬ـ ‪ ( B‬ـ؛ ‪r‬ـ‪a‬ـ‪b‬ـ‪-‬ـ‪t‬ـ‪s‬ـ‪i‬ـ‪d‬ـ‪a‬ـ‪» p‬تهديدـکننده«‬ ‫)‪5. 15; 6. 5. etc.‬‬ ‫‪n‬ـ‪a‬ـ‪d‬ـ‪r‬ـ‪u‬ـ‪t b‬ـ‪s‬ـ‪i‬ـ‪d‬ـ‪a‬ـ‪» p‬تهديد کردن«‬
‫»تهديدآميزندگي« ‪(Ibid,‬‬ ‫)‪ (De¦ nkard, 105. 14‬ـ؛ ‪» padisti¦ g‬تهديدآميز« )‪ (Ibid, 228. 20‬ـ؛ ‪¦ ri¦ h‬‬
‫‪padist burda‬‬
‫»تهديد کردن« ‪(Za¦ dspram,‬‬ ‫)‪ 228. 22‬ـ؛ ‪» padisti¦ dan‬تهديد کردن« )‪ (Ibid, 283. 4; 391. 5‬ـ؛ ‪¦ dan‬‬
‫‪padista‬‬
‫‪ (Datistan-i‬ـ؛ ]‪» paêwast[an‬تـهديد‪ ٬‬ارعـاب«‬ ‫)‪Dinik, 79. 12‬‬ ‫)‪ 1. 7‬ـ؛ ‪» padisti¦ h‬تــهديد‪ ٬‬ارعــاب«‬
‫»تـهديد مـيکند« )‪ (Ibid, 11. 268‬ـ‪ .‬برخـي‬ ‫¦‪ (Škand-Guma‬ـ؛ ‪paêwast[an] baret‬‬ ‫)‪ni¦ k Vic§ a¦ r 11. 124‬‬

‫ازـعـبارتهاي ديـنکرد و شـکندـگمانيک به آيههايـي از قرآن مجـيد کــه در آنـجا کـافران‬

‫تهديد به عذاب الهـي شـدهاند اشـاره مـيکند )‪462‬ـ‪-‬ـ‪ ( Bausani 1957, 455‬ـ‪ .‬درباره واژه پـهلوي‬
‫‪ , BSOS‬ـ‪ Zaehner‬ـ‪ .‬اين واژه مرتبط است با پارتي و فارسي ميانه ترفاني‬ ‫‪IX, 582 Ä padist‬‬

‫‪D‬‬
‫)‪(131. 2‬ـ‪ ptst‬ـ‪ ٬‬پارتي و فارسي‬ ‫‪» pdyst‬قول‪ ٬‬وعده« )‪ , IV, 130‬ـ‪ ( Sundermann 1973...‬ـ‪ ٬‬زبورپهلوي ]‪[y‬‬
‫»موعود« و جز آن )‪ ( Boyce 1977, 69‬ـ‪ .‬در‬ ‫ترفانـي ‪» pdyst'w-‬قول دادن« ـ؛ پارتـي ‪pdystwd‬‬ ‫ميانه‬

‫‪SI‬‬
‫معنائي اين واژه قس عربي وعده »قول« و وعيد »تهديد‪ ٬‬ارعاب« ‪ ٬‬نَذر »عهد‪ ٬‬قول« و‬
‫ِ‬ ‫تحول‬
‫مورد ّ‬
‫ن ُُذر »بيم«‪.‬‬
‫‪of‬‬
‫ِب ستاوه شدن »تکذيب کردن‪ ٬‬انکار کـردن« )ترجمه تفسير طـبري ‪ ٬٨١٤ ٬‬پـانوشت ‪١٥٩٨ ٬٤‬؛‬
‫پـارتـي ‪ 'byst'w-‬ـ‪'byst'wg'n ٬‬‬ ‫تفسـير سورآبـادي ‪٢ .٢٧٦ ٬١١ .٢٢٣ ٬١٣ .٢١٣‬ـ(ـ‪:‬‬
‫‪bstw-‬‬ ‫)‪ BSOAS , XLII - XLIII, 1979, 569‬ـ‪ Ã‬ـ ;‪ ( Boyce 1977, 7‬ـ؛ سـغـدي ‪ 'pstw-‬ـ؛ خـوارزمـي‬
‫‪ive‬‬

‫)‪ ( Henning 1977, 33‬ـ‪.‬‬

‫چفسيدن‪ ٬‬چسفيدن‪ ٬‬چسبيدن »مايل شدن‪ ٬‬منحرف شدن‪ ٬‬دور شـدن« )تـفسير طـبري ‪٬٢٩٤ ٬‬‬
‫‪٥٨٩‬ـ‪١٠٥٦ ٬‬؛ کشفاالسرار ‪ ٬‬ج‪١٩ ٬٢‬؛ تفسير مفردات ‪ ٥٠ ٬٢٥ ٬١٢ ٬‬و جز آن؛ لسانـالتنزيل ‪٬‬‬
‫‪ch‬‬

‫‪ Zand-i‬ـ‪:‬‬ ‫‪ :(٧١‬پهلوي ‪cps-‬ـ‪/‬ـ ‪ § cafs-‬در ‪¦ rtak Avista¦ k, 245.11‬‬

‫‪Khu‬‬
‫‪ud az ¦ an ¦ i ra‬‬
‫‪¦ st pand he‬‬
‫‪¦ § c ¦ ewe‬‬
‫‪¦ nag ne‬‬
‫‪¦ § cafse‬‬
‫‪¦ ...‬‬
‫»و به هيچ طريق از راه راست منحرف نميشوي‪ (Ibid, 245.11) «...‬ـ؛ و در ‪Datistan-i Dinik, 29.4‬‬
‫‪Ar‬‬

‫»بدون انـحراف‪ ٬‬بـدون تـمايـل« ـ‪ .‬اين فـعل از ريشـه‬ ‫و ‪ Dhabhar 1963, 453 fn.2 Ä‬ـ‪§ afsis§ n :‬‬
‫‪a-c‬‬
‫»خم کردن‪ /‬شدن« مشتق شده است )‪ ( Bailey 1979, 99 s.v. cam¤ bula‬ـ‪ ٬‬بسنجيد با‬ ‫‪ kam-‬ـ‪§ cam- ٬‬‬
‫فارسي َچ فته »خميده‪ ٬‬کج« ‪َ ٬‬چ فتيدن »خم کردن‪ /‬شدن« ؛ َچم »خميده‪ ٬‬منحني« ؛ کَم »لبه يا قاب الک يا‬
‫غربال« ؛ کمان و‪...‬‬

‫‪www.SID.ir‬‬
 ‫نامه فرهنگستان ‪٢/ ٦‬‬
‫‪١٧٥‬‬ ‫تحقيقات ايرانشناسي‬
‫چند واژه اصيل فارسي و معادل آنها در‪...‬‬

‫عـربي بـالَ ت؛ ِب ـ ِم شت »ادرار کـرد«‬

‫ِ‬ ‫مِ شتن »ادرار کردن« ‪ :‬مِ شـتَند »ادرار مـيکردند« در تـرجـمه‬
‫) لطايفاالمثال ‪ :(١٤ ٬١١ .١٨٠ ٬‬پـهلوي ‪ mistan‬ـ‪٬‬ـ‪ (Bûndahishn Ms. DH. fol. 187 r.1. 12) me¦ z-‬ـ‪.‬‬
‫همريشهـ‪Bailey 1967, prolexis 248; Bailey 1979, 322 s.v. m⦠ysai. Ä‬‬ ‫در مورد واژههاي‬

‫عربي خاشعة )قرآن موزه پارس ‪.٢٤٣ ٬٦ .٢٣ ٬‬‬

‫ِ‬ ‫َپ رموسيده »وحشتزده‪ ٬‬ترسيده« ‪ :‬در ترجمه‬
‫»وحشتزده شدن«‪.‬‬ ‫و‪(...‬؛ پارتي ‪prmws-‬‬ ‫‪١٢ .٣٠٣ ٬٢‬‬
‫)‪( Henning 1937-9, 86 s.v. prmwdn ; Ghilain 1939, 82; Boyce 1977, 72‬‬

‫عربي مُ َ‬
‫ترف »متن ّع م«‬ ‫ِ‬ ‫رايـمَ ست »شادمان‪ ٬‬کامياب« و از اين رو »خودخواه‪ ٬‬مغرور« ‪ :‬در ترجمه‬

‫‪D‬‬
‫)قرآن موزه پارس ‪ ٢٥٦ ٬١٧٥ ٬٦٢ ٬‬که در آنجا »توانگران« ترجمه شده است‪ (٣١٦ ٬‬يا در‬
‫ترجمه عربي َا ِش ر »ـکامروا« )همان‪ (٣٠٥ ٬‬و يا در ترجمه عربي مُ ختال »متکبّر« )تفسير شنقشي ‪٬‬‬
‫عربي بَ طَ ر )=ـ مُ َترف( )همان‪(٢١٩ ٬‬؛ رايـمَ ستي کردن‪ /‬دادن در‬

‫و‬ ‫واژه با ‪r'ymst‬‬

‫ِ‬
‫‪SI‬‬
‫در ترجمه‬
‫ترجمه عربي ِا تراف »به وجد آمدن‪ ٬‬به وجد افتادن« است )قرآن موزه پارس ‪٥٩ ٬‬؛ ترجمه تفسير‬
‫طبري ‪ ١٠٧٣ ٬‬که در آنجا به کامکاري برگردانده شده است(‪ .‬مطابقت اين‬
‫‪(١١١‬؛ ¦‪¦ ymasti‬‬
‫‪ra‬‬
‫‪of‬‬
‫‪ r'ymstyy‬در فارسي ميانه مانوي مسلّ م است‪ r'ymst .‬و ‪ r'ymstyy‬فارسي ميانه‪ ٬‬برـخالف‬
‫ـ‬ ‫ـ‬ ‫ـگونههاي فارسي نو آن‪ ٬‬در بافتهايي مبهم به کار رفته است ـ‬
‫‪( Boyce 1975, texts cl 4, cu 39, dt 6,‬‬

‫را‪ ٬‬که صفتي‬ ‫)‪r'ymst ( Henning 1937, 11 fn.2‬‬ ‫)‪ 5; Sundermann, XI, 1981, 1. 1978‬ـ ‪ 2, cr‬ـ‪ dx‬ـ‪ .‬هنينگ‬
‫‪ive‬‬

‫)‪( Boyce 1977, 78‬‬ ‫‪ trunken‬ـ« ) مست از فهم و ادراـک( و بويس‬ ‫است‪von Einsicht » ٬‬‬ ‫مبالغهآميز‬
‫آن را با ترديد »خردمند‪ ٬‬عاقل« معني کرده است‪ .‬با توجه به گونههاي فارسي و معادلهاي‬
‫عربي و قرائتهاي گوناـگون شايد بتوان آن را »سعادتمند‪ ٬‬توانگر« معني کرد‪ .‬در اين صورت‪٬‬‬
‫‪ch‬‬

‫‪ ra‬ـ( است نه ‪ 2‬ـ‪r'y‬‬

‫جز ِء نخست اين ترکيب ‪ 3‬ـ‪» r'y‬دارايي‪ ٬‬ثروت« ) > ــاوستايي ‪ rayay-‬ـ‪ ٬‬پهلوي ‪¦ y‬‬
‫»فهم‪ ٬‬هوش« )‪ (Ibid, 78‬ـ‪ .‬معناي تحتاللفظي اين ترکيب ميشود »مست از دارايي‪ /‬دولت‪ ٬‬سرشار‬
‫از ثروت« و ازـآنـرو »ـکامروا« ‪ .‬اين معني در عبارتهاي زير کامًال درست درميآيد‪:‬‬
‫‪Ar‬‬

‫‪ynk ''yd r'ym(st) § s'h‬ـ`‬

‫‪y rws‬ـ` ‪¢‬‬
‫‪§ n'n ky d's§ n''n nyw'n hmbxs§ yd (M 224 I V 1-3, Mir. Man.‬‬
‫‪II, 322; Boyce 1975, 142):‬‬

‫»اينک‪ ٬‬شاه کامرواي روشنيها ميآيد‪ ٬‬او هداياي نيک ارزاني ميدارد«‪.‬‬
‫‪dws‬‬
‫‪§ 'rmy bwxtgyh‬‬ ‫‪¢ 'wd yzdygyrdyh‬‬ ‫§‪¢ r'ymstyy r'y 'wd wyhyy 'c pydr pwsr 'wd 'c w'xs‬‬
‫‪ywjdhr (M 729 I V II 3-9; Mir. Man. II. 332; Boyce 1975, 150):‬‬
‫»عشق ‪ ٬‬نجات )رستگاري( و خداشناسي‪ ٬‬کامروايي‪ ٬‬دانايي و خرد از پدر و پسر و روحالقدس«‪.‬‬

‫‪www.SID.ir‬‬
 ‫نامه فرهنگستان ‪٢/ ٦‬‬
‫تحقيقات ايرانشناسي‬ ‫‪١٧٦‬‬
‫چند واژه اصيل فارسي و معادل آنها در‪...‬‬

‫در اينجا‪ ٬‬ترجمه رايـمَ ستي و راي به ترتيب به » ‪ Einsichtstrunkenheit‬ـ« ) مستي از فهم و‬
‫ادراـک( و » ‪ Einsicht‬ـ« ) عقل‪ ٬‬خرد( حشو و تکرار است‪ .‬در مورد ساخت اين ترکيب‪ ٬‬قس‬
‫فارسي نو نازْ مَ ست »مست از غرور«‪.‬‬

‫فـار )عُشـري ‪.(٦ .٢٩٣ ٬‬‬

‫ُر شيدن »جاري شدن« ‪ :‬بر ُـر شيد »)آب( جاري شد« در ترجمه عربي َ‬
‫»جـاري شـدن« >‪-‬ـ‪s‬ـ‪-‬ـ‪d‬ـ‪u‬ـ‪a‬ـ‪r‬ـ* ـ‪.‬‬ ‫‪-‬ـ‪s‬ـ §‪w‬ـ‪r‬‬ ‫اين واژه مستقيمًا مطابقتـپذير است با سغدي‬
‫)‪( Benveniste 1940, 2. 139; Gershevitch 1954, 537‬‬

‫تَ َر ختيده »سخت‪ ٬‬خشک« ) لطايفاالمثال ‪ :(٤ .٦٦ ٬‬اين واژه گونهاي است از فارسي نو تَ َرغده‬

‫‪D‬‬
‫)‪( Ghilain 1939, 79; Boyce 1977, 87‬‬ ‫»ستمديده‪ ٬‬مظلوم« و جز آن‬ ‫و پارتي‪» tryxt‬سخت‪ ٬‬خشن« و‪tryxtg‬‬
‫)‪ ( Benveniste 1940, 12.17‬ـ‪٬‬‬ ‫بوداييـ‪trgt-‬‬ ‫و سغدي‬ ‫ـ‬ ‫ـ‬
‫‪t-‬ـ‪g‬ـ‪r‬ـ‪( Gershevitch 1954, 152b) £ t‬‬ ‫و سغدي مانوي‬

‫‪SI‬‬ ‫نيز ‪ Bailey 1979, 148 Ä‬ـ‪.‬‬

‫ُخ جاره »خُ رد‪ ٬‬کوتاه‪ ٬‬اندک« ‪ :‬مدّت خُ جاره »در اندک زمان« )تاريخ سـيستان ‪ ٣٨٩ ٬‬بـه نـقل از‬
‫‪of‬‬
‫حاشيه برهان قاطع ‪ ٬‬صـ‪٧١٧‬ـ(؛ ِس پا ِه خُ جاره »سپاه اندک« ) ديـوان عـثمان مـختاري‪ ٣‬بـه نـقل از‬
‫مطابق بـاشد‪.‬‬ ‫‪hwc'lk‬‬ ‫فرهنگ جهانگيري ‪ ٬‬ج‪٧٠٨ ٬١‬ـ( اين واژه فارسي بايد با واژه پهلوي‬
‫ميتوان پيشنهاد کرد نه ‪k‬ـ‪/‬ـ‪ ¦ oza¦ rag‬ـ‪٬‬‬ ‫واژه را ‪huza¦ rag‬‬ ‫بهعالوه‪ ٬‬با توجه به آن‪ ٬‬تلفظ پهلوي‬
‫‪ive‬‬

‫به‬ ‫‪*avaza¦ raka-‬‬ ‫چنانکه بيلي پيشنهاد کرده )‪ ( Bailey 1955, 60‬ـ‪ .‬اشتقاق پيشنهادي او يعني‬
‫ايرانـي‬ ‫از ‪z‬‬ ‫فارسي نو‬ ‫که ‪§ j‬‬ ‫معني »نزولي« نيز مورد ترديد قرار ميگيرد چون بعيد است‬
‫در فارسي ميانه ترفاني در بافتهاي‬ ‫‪hwz'rk‬‬ ‫باستان )‪ j‬سنسکريت( مشتق شده باشد‪.‬‬
‫‪ch‬‬

‫را‬ ‫نسبتًا مبهمي به کار رفته است‪ ٬‬معالوصف معني »خُ ـرد‪ ٬‬انـدک« ـ ـ‬
‫)‪( Henning 1937-9, 91 Ä‬‬

‫)‪( Sundermann 1973, 126‬‬ ‫بهـرغم مخالفت زوندرمان نميتوان مطلقا ناديده گرفت‪.‬‬

‫ُخ نسند »خشنود‪ ٬‬راضي« )تفسير شنقشي ‪ :(٥ .٢٣٨ ٬‬اين صورت واژه به صورت پهلوي و‬
‫‪Ar‬‬

‫نزديکتر است تا به صورت فارسي نو خرسند‪.‬‬ ‫‪hunsand‬‬ ‫فارسي ميانه ترفاني‬

‫عـربي نَـمله‬
‫ِ‬ ‫زَموره »مورچه« )تـفسير نسـفي ‪٥٤٤ ٬‬؛ هـدايـةـالمـتعلمين ‪ :(٦١٥ ٬‬در تـرجـمه‬

‫صورت محاره تحريف شده است‪.‬‬

‫ِ‬ ‫‪٣‬ـ(ــدر اين ديوان‪ ٬‬واژه به‬

‫‪www.SID.ir‬‬
 ‫نامه فرهنگستان ‪٢/ ٦‬‬
‫‪١٧٧‬‬ ‫تحقيقات ايرانشناسي‬
‫چند واژه اصيل فارسي و معادل آنها در‪...‬‬

‫)‪ ( Gershevitch 1954, 247, 380‬ـ؛‬ ‫‪ zm'w'rk‬ـ‪zm'wrc ٬‬‬ ‫) روضةـالفـريقين ‪(٢٥١ ٬‬؛ سـغدي بـودايـي‬
‫)‪( MacKenzie 1970, 76‬ـ‪ ٤‬ـ‪.‬‬ ‫خوارزميـ ‪zmwr yk‬‬

‫منابع‬
‫برهان قاطع ‪ ٬‬محمدحسين بن خلف تبريزي‪ ٬‬به کوشش محمد معين‪ ٬‬تهران ‪١٣٤٢‬؛ تاريخ سيستان ‪ ٬‬به تصحيح‬
‫محمدتقي بهار‪ ٬‬تهران ‪١٣١٤‬؛ ترجمه تفسير طبري ‪ ٬‬به تصحيح حبيب يـغمايي‪ ٬‬تـهران ‪١٣٤٤-١٣٣٩‬؛ تـفسير‬
‫شنقشي ‪ ٬‬به اهتمام و تصحيح محمدجعفر ياحقي‪ ٬‬تهران ‪١٣٥٥‬؛ تفسير قر آن کريم ‪ ٬‬ابوبکر عـتيق سـورآبـادي‬
‫)عکس نسخه مو ّرخ ‪ ٥٢٣‬محفوظ در کتابخانه ديوان هند(‪ ٬‬تهران ‪١٣٤٥‬؛ تفسير مـفردات قـر آن ‪ ٬‬ويـراسـته‬

‫‪D‬‬
‫عزيزاهلل جويني‪ ٬‬تهران ‪١٣٥٩‬؛ تفسير نسفي ‪ ٬‬ابوحفص نجمالدين عمر نسفي‪ ٬‬به تـصحيح عـزيزاهلل جـويني‪٬‬‬
‫تهران ‪١٣٥٤‬؛ تفسيري بر عشري از قرآن مجيد ‪ ٬‬به تصحيح جالل متيني‪ ٬‬تهران ‪١٣٥٢‬؛ ديوان عثمان مختاري ‪ ٬‬به‬
‫اهتمام جاللالدين همايي‪ ٬‬تهران ‪١٣٤١‬؛ روضةـالفريقين ‪ ٬‬ابـيسهل بـن مأمـون ثـمرالمـروي‪ ٬‬بـه تـصحيح‬

‫‪SI‬‬
‫عبدالحي حبيبي‪ ٬‬تهران ‪١٣٥٩‬؛ طبقاتـالصوفيه ‪ ٬‬خواجه عبداهلل انصاري‪ ٬‬ويراسته عبدالحي حـبيبي‪ ٬‬کـابل‬
‫‪١٣٤١‬؛ فرهنگ جهانگيري ‪ ٬‬حسن انجوي شيرازي‪ ٬‬ويراسته رحيم عفيفي‪ ٬‬مشـهد ‪١٣٥١‬؛ قـر آن قـدس ‪ ٬‬بـه‬
‫تصحيح و تحشيه علي رواقي‪ ٬‬تهران ‪١٣٦٣‬؛ قرآن موزه پارس ‪ ٬‬بـه کـوشش عـلي رواقـي‪ ٬‬تـهران ‪١٣٥٥‬؛‬
‫‪of‬‬
‫ـکشفـاالسرار ‪ ٬‬ابوالفضل رشيدالدين ميبدي‪ ٬‬ويراسته علياصغر حکمت‪ ٬‬تهران ‪١٣٣٨‬؛ لسانالتنزيل ‪ ٬‬ويراسته‬
‫مهدي مح ّق ق‪ ٬‬تهران ‪١٣٤٤‬؛ لطايفـاالمثال و طر ائفـاالقوال ‪ ٬‬رشيدالدين وطواط‪ ٬‬ويراسته سـيد مـحمدباقر‬
‫ســبزواري‪ ٬‬تــهران ‪١٣٥٨‬؛ لغت فـرس ‪ ٬‬اسـدي طـوسي‪ ٬‬بـه کـوشش مـحمد دبـيرسياقي‪ ٬‬تـهران ‪١٣٥٦‬؛‬
‫هدايةـالمتعلمين فيـالطب ‪ ٬‬ابوبکر ربيع بن احمد االخويني البخاري‪ ٬‬ويراسته جالل متيني‪ ٬‬مشهد ‪.١٣٤٤‬‬
‫‪ive‬‬

‫;‪Bailey, H. W. (1955): Transactions of The Philological Society‬‬ ‫ـــــ‬ ‫;‪(1967): Indo-Scythian Studies‬‬
‫;‪Khotanese Texts, Vol VI, Prolexis to the Book of Zambasta, Cambridge‬‬ ‫ـــــ‬ ‫‪(1979): Dictionary‬‬
‫‪o f Kho tan S ak a, C amb ridge; Bausani , A. ( 1957) : Du e Citazion i del Co ran o n el De¦ nkart, R SO ,‬‬
‫‪XX XII; Benveniste , E . (1940): T exts so gd iens (M ission Pellio t, III) , Paris; Boyce , M . ( 1975): A‬‬
‫‪ch‬‬

‫;‪Reader in Manichaean Middle Persian and Parthian, Acta Iranica 9b, Téhéran-Liège-Leiden‬‬ ‫ـــــ‬
‫‪( 1977) : A Word -L ist of M anich aean Mid d le Persian an d Parthian , A cta Iranica 9a, Téhéran-‬‬
‫‪Liège-Leiden; Bûndahishn, B. T. Anklesaria, Bombay 1908; Datistan-i Dinik, Anklesaria, Bo mbay‬‬
‫‪ , Bombay, 1911; Dhabhar (1963): Translation of Zand i Khurtak‬ـ‪1911; De¦ nkard, ed. D. M. Madan‬‬
‫‪Ar‬‬

‫ـ‬
‫‪ , I (1954): A Grammar of Manichaean Sogdian, Oxford; Ghilain, A.‬ـ‪Avestak, Bombay; Gershevitch‬‬
‫‪(1939): Essai sur la langue parthe, louvain-leuven; Gignoux, Ph. et Tafazzoli , A. (1993): Anthologie‬‬
‫‪ , W. B. (1937): Ein manichäisches Bet und‬ـ‪de Za¦ dspram, Studia Iranica, cahier 13, Paris; Henning‬‬
‫;‪Beichtbuch , APAW, Berlin‬‬ ‫ـــــ‬ ‫‪(1937-9): A List of Middle Persian and Parthian Words, BSOS‬‬
‫;‪IX‬‬ ‫ـــــ‬ ‫;‪(1971): A Fragment of a Khwarezmian Dictionary, London‬‬ ‫ـــــ‬ ‫‪& Andreas (1934):‬‬

‫)زَ مـوره‪ /‬زُ مّـوره( خـوانـده و بـا‬ ‫را ‪zam(m)u¦ ra‬‬ ‫‪٤‬ـ(ــتوضيح الزار دربـاره ايـن واژه )‪ ( Lazard 1963, 164‬کـه آن‬
‫فارسيـنو زنبور مقايسه کرده وجهي ندارد‪.‬‬

‫‪www.SID.ir‬‬
 ٢/ ٦ ‫نامه فرهنگستان‬
‫تحقيقات ايرانشناسي‬ ١٧٨
...‫چند واژه اصيل فارسي و معادل آنها در‬

Mitteliranische Manichaica aus chinesish ‫ـ‬-‫ـ‬turkestan II, Berlin; Lazard‫ ـ‬, G. (1963): La langue des
plus anciens monuments de la prose persane, Paris; MacKenzie‫ ـ‬, D. N. (1970): Buddhist Sogdian
Su¦ tra of Causes and Effects; Škand-Guma¦ nâ¦k Vic§ a¦ r, tr. J. P. de Menasce‫ ـ‬, 1945; Sundermann‫ ـ‬, W.
(1973, 1978, 1981): Berliner Turfantexte, I/ XI, IV; Tafazzoli ‫ ـ‬, A. (1979): ``Review of M. Boyce, A
Word List of Manichaean Middle Persian and Parthian'', BSOAS XLII ‫ـ‬/‫ـ‬3; Zaehner‫ ـ‬, R.C. (1937):
BSOS IX ; Zand-i Khu¦ rtak Avista¦ k, ed. B. N. Dhabhar‫ ـ‬, Bombay 1927.

D
SI
of
ive
ch
Ar

www.SID.ir