1

ENDSTR VE RGT PSKOLOJS

Do. Dr. Canan ERGN * Endstri ve rgt (e/) psikolojisinin deiik tanmlar vardr, ama hepsinin ortak yn, bu alann i ortamlarndaki insan davranlarn inceleyen bir bilim dal olduudur. Psikolojide kuramla uygulamann en etkili ekilde biraraya geldii alanlardan biridir. Yani, e/ psikolojisinde bir yandan i ortamndaki insan davranlarn nbelirleyicileri ve sonular kuramsal adan incelenmeye allrken, bir yandan da iyerlerinde ortaya kan insanla ilgili sorunlarn zm iin faaliyetler yaplmaktadr. Endstri ve rgt psikolojisi ilk ortaya kndan bugne kadar geen 70-80 senelik sre ierisinde ok gelimi ve kendi iinde baz uzmanlk alanlarna ayrlmtr. Klasik olarak endstri psikolojisi olarak adlandrlan bu alann ad 1973ten itibaren "endstri ve rgt psikolojisi"ne dnmtr. Yani, "endstri psikolojisi" yeni bir alan deildir. Fakat, endstri ve rgt psikolojisi kapsamndaki gelimeler, yeni alma alanlarnn domasna yol amtr. Bu alanlar ksaca u ekilde zetlenebilir: Personel Psikolojisi (Personnel Psychology): Personel psikolojisi, uygulama asndan gerekli bireysel ayrlklarn llmesiyle ilgili almalar yapar. Balca ura, bir iin yaplmas iin gerekli olan yetenek ve becerilerin llmesi, ie bavuranlarn deerlendirilmesi, i eitimi ve alanlarn i performanslarnn deerlendirilmesi gibi alanlarda lme ve karar verme ilemleridir. E/ psikolojisinin en eski alma alandr. Hatta (uzun yllar bu alan ile e psikolojisi) tamamen ayn ey olarak kabul edilmitir. Ancak, endstri psikolojisindeki konular eitlendike, personel psikolojisi ayr bir uzmanlk alan haline dnmtr. Pek ok kurumda insan kaynaklar alannda alanlarn yaptklar iler personel psikolojisinin kapsamna girer. rgtsel Davran (Organizational Behavior): Endstri ve rgt psikolojisinin greli olarak yeni olan alma aln rgtsel davrantr. Hemen hemen btn iler bir rgt ortamnda yaplmaktadr ve bu ortam bireylerin tutum ve davranlar zerinde etkilidir. Bu nedenle rgtsel davran, davranlar incelerken rgtle ilgili deikenleri dikkate alr. Bu alandaki almalara rnek olarak rgt-ii iletiim, i rol, grup etkisi, liderlik, rgte balanma konular verilebilir. zetle, davran zerindeki sosyal etkiler daha ok bu alandaki kiilerin alma alann oluturur. Bir anlamda, personel psikolojisi birey zerinde odaklanrken, rgtsel davran ya da bazlarnn ifadesiyle "sosyal ve rgtsel psikoloji" (social and organizational psychology) sosyal etkiler zerinde almalar yapmaktadr denilebilir. rgtsel davran, e/ psikolojisinin dier bilim dallaryla en en fazla ilikili olduu alt alandr. Hatta bu alan, psikoloji, sosyoloji ve ynetim bilimlerinin ortak alma alan gibi ilev grmekte ve bu ekilde olduka dinamik bir yap kazanmaktadr. Mhendislik Psikolojisi (Engineering Psychology): Bu alan, insan-makine sistemleri erevesinde insan davranlarn inceler ve retim ve gvenlikte art salamak amacyla alet ve makine tasarm zerinde almalar yapar. nsanlarn kullanmas iin yaplan pek ok aletin gerektirdii davranlar, insanlarn g, alg ya da tepki zaman gibi konularda kapasitelerinin tesinde davranmlarn gerektirir. Oysa, mhendislik psikolojisi i evresini insan becerisi ve yeteneklerine gre dzenlemeyi amalar. Bu alana "insan etmenleri psikolojisi" yada "ergonomi" gibi isimler de verilmektedir.

DERLEYEN MURAT BAYHAN,1999

Mesleki Danmanlk (Vocational and Career Counseling): Endstri ve rgt psikolojisi ile psikolojik danmanlk alanlar arasndaki bir alma disiplinidir ve insanlarn iyerlerindeki problemleriyle ilgili danmanlk hizmetleri ile uralr. alanlarn kendileri iin en dlleyici mesleklere ynelmeleri, i ve id ilgiler arasndaki atmalarn zmlenmesi, ile ilgili deimelere uyum salamak ve insanlar emeklilie hazrlamak gibi konularda danmanlk verilir. Batl lkelerdeki byk rgtlerde bu ekilde hizmet veren pekok e/ psikolou vardr. rgt Gelitirme (Organization Development): Bu alanda alan e/ psikologlar, rgtleri daha etkili hale getirmek iin deitirmek ya da "gelitirmek" ile urarlar. Bunun iin rgtn problemlerine tan koymak, deiim nerilerinde bulunmak ve bunlar gerekletirmek ve bu deiimin sonularn deerlendirmek eklinde faaliyetlerde bulunurlar. Bu alandaki almalar sadece insanla ilgili olmayp, iin yapl ekli ya da teknolojik deiimlerle de ilgili olabilir. Bu alan, e/ psikolojisinin en yeni alma konularndan biridir ve i potansiyeli olarak byk gelecek vaad etmektedir. Endstri likileri (Industrial Relations): Bu alandaki almalar daha ok alanlarla iverenler arasndaki problemler zerinde odaklanmtr ve ou zaman sendikalar da alma kapsamna girer. rnein, taraflar arasndaki ibirlii ya da atma konularnn incelenmesi, gr ayrlklarnn giderilmesi, pazarlk ve grmelerin yrtlmesi ve uzlama salanmas gibi almalar yaplr. Dier alanlardan farkl olarak, endstri ilikileri alannda uzman olan e/ psikologlar konuyla ilgili yasalar da iyi bilmek durumundadr. zetlemek gerekirse, e/ psikolojisi pek ok uzmanlk alannn bir bileimidir ve bazen bu alanlar biniiklik gsterirken pek ok durumda da birbirinden tamamen ayr alma alanlar olutururlar. Endstri ve rgt psikolojisi alannda eitim gren bir kii, temel olarak bu alanlarn bileimi saylabilecek pek ok konuda bilgi sahibi olmaldr. rnein, personel seme, yerletirme, eitim ve deerlendirme gibi personel psikolojisiyle ilgili konularn yansra, i gds, i doyumu, liderlik, iletiim, i tasarm, alma koullar gibi alanlarda temel bilgiye sahip olunmaldr. Kuram ile uygulamann baaba gittii bu alanda, temel bilgilerin yansra bunlar uygulayabilme becerisi de ok nemlidir. Batl lkelerde e/ psikolou olabilmek iin en az master derecesi zorunlu saylmaktadr. Master ve doktora programlarndaki en nemli hedef de kuram bilgisi ile uygulama becerisini bir arada kazandrmaktr. Endstri ve rgt psikolojisi, aslnda psikolojinin pek ok alannn bilgilerini kullanr ve uygulamaya koyar. rnein son yllarda, bilisel psikoloji konusu en popler yaklamlardan birini olutururken, kiilik konusunun nemi yeniden kefedilmie benzemektedir. te yandan, allan deikenler birey, i ya da rgt dzeyinde ele alndndan, ada aratrmalar ok deikenli ve ok boyutlu bir yap kazanmaktadr.
Hacettepe niversitesi, Psikoloji Blm
Trk Psikoloji Blteni 3 (6) 38-39.

DERLEYEN MURAT BAYHAN,1999