NTE I FONKSYONLAR

Fonksiyonlarla lgili Temel Kavramlar Eit Fonksiyonlar Fonksiyon Trleri Birim Fonksiyon Sabit Fonksiyon Fonksiyonlarn Bilekesi Bir Fonksiyonun Tersi Fonksiyonlarda lemler Fonksiyonlarn Tanm ve Deer Kmelerini Bulmak Tek ve ift Fonksiyonlar Fonksiyon Grafikleri Ters Fonksiyonlarn Grafikleri Paral Fonksiyonlarn Grafikleri Mutlak Deer Fonksiyonu ve Mutlak Deer Fonksiyon Grafikleri aret Fonksiyonu ve aret Fonksiyonu Grafikleri Tam ksm Fonksiyonu ve Tam ksm Fonksiyon Grafikleri rnekler

MATEMATK 5

* * * * * * * * * * * * *

BU BLMN AMALARI

Bu blm altnzda, Fonksiyonlarn tanmn kavrayacak, bir ifadenin fonksiyon olup olmadn belirtecek, Eit fonksiyonu kavrayacak, Fonksiyon trlerini kavrayp, fonksiyonun hangi tr fonksiyon olduunu syleyecek, Birim fonksiyonu kavrayacak, Sabit ve sfr fonksiyonu kavrayacak ve zerinde ilem yapmay renecek, Fonksiyon bileiklerini kavrayp, bileke fonksiyon sorularn zmeyi renecek, Fonksiyonlarda ilemleri kavrayacak, zerinde ilem yapmay renecek, Fonksiyonun tanm ve deer kmelerini bulmay renecek, Tek ve ift fonksiyonlar tanyp, bir fonksiyonun tek ya da ift fonksiyon olduunu syleyecek, Fonksiyon grafiklerini izebilecek, Ters fonksiyon grafiklerini izebilecek, Paral fonksiyon grafiklerini izebilecek, Mutlak deer fonksiyonunu tanyacak ve mutlak deer fonksiyon grafiklerini izecek,

* aret fonksiyonunu tanyacak ve iaret fonksiyonu grafiklerini izmeyi renecek, * Tam ksm fonksiyonu tanyacak ve tamksm fonkosiyon grafiklerini izmeyi reneceksiniz.

BU BLM NASIL ALIMALIYIZ?

* Bu blme balamadan nce lise 1 de gsterilen fonksiyon konusunu yeniden gzden geiriniz. * Tanmlar iyice okuyunuz. * Blm iindeki rnek ve zmleri inceleyerek blm sonundaki deerlendirme sorularn zmeniz yararnza olacaktr.

MATEMATK 5

FONKSYONLAR

1.1. FONKSYONLARLA LGL TEMEL KAVRAMLAR

1. A , B olacak. 2. A kmesinin bir eleman B kmesinde birden fazla eleman ile elemeyecek. 3. A kmesinde (tanm kmesinde) akta eleman kalmayacak. (Deer kmesinde akta eleman kalabilir.) Eer f: AB eklinde tanmlanan bir bant (1), (2) ve (3) koullarn salyorsa bu bantya A dan B ye tanmlanan fonksiyon denir. O hlde aadaki bantlarn fonksiyon olup olmadklarn grmek mmkn olacaktr.

f: fonksiyon

g: fonksiyon deil nk tanm kmesindeki 3 akta kald.

h: fonksiyon deil nk Adaki 1 eleman B de hem a ya hem de b ye elenmi

MATEMATK 5

Yandaki ekilde, A kmesine, f fonksiyonunun tanm kmesi B kmesine, f fonksiyonunun deer kmesi f(A) kmesine de, f fonksiyonu altnda A kmesinin grnt kmesi denir.

Bir f fonksiyonunun belli olmas iin, f fonksiyonunun tanm kmesinin, deer kmesinin ve deiken ile grnt arasndaki bantsnn (fonksiyon kuralnn verilmesi gerekir. Yani, fonksiyon ya f: AB x y= f(x) ile ya da f : (x,y) = xA, y B ve y= f (x) biiminde, ikililer kmesi olarak belirtilir. rnek: A={-1,0,1} ve B={1,3,5,7} kmeleri verilsin. f:AB olmak zere, f(x)=2x+3 eklinde tanmlansn. a) f fonksiyonun tanm kmesi A={-1,0,1}dir. b) f fonksiyonun deer kmesi B= {1,3,5,7}dir. c) f fonksiyonun grnt kmesi, verilen kuralda x yerine A kmesinin elemanlar yazlarak bulunacaktr.

f(x)= 2x+3 kuralnda x = -1 iin f(-1) = 2. (-1) + 3 x = 0 iin f(0) = 2. (0) + 3 x = 1 iin f(1) = 2. (1) + 3 Buradan f(A)={1,3,5} olur.

=1 =3 = 5 dir.

Bir bantnn grafiinden fonksiyon olup olmadn anlamak iin y eksenine paralel dorular izdiimizi

dnelim. .(x=a dorular) Bu doru grafii en fazla bir noktada kesiyorsa, grafik bir fonksiyon grafiidir.

MATEMATK 5

rnek

x=a dorusu grafii farkl iki noktada kesiyor. Grafik fonksiyona ait deildir.

x=a dorusu grafii farkl iki noktada kesiyor. Fonksiyon deildir.

x= a dorusu grafii en fazla bir noktada kesiyor. Grafik bir fonksiyona aittir.

ET FONKSYONLAR

f= AB ve g: AB fonksiyonlarnda, xA iin f(x) = g(x) ise, f, g fonksiyonlarna birbirine eit fonksiyonlar denir. f fonksiyonu ile g fonksiyonunun birbirine eitlii f=g yazlarak belirtilir. rnek: A= -1,0,1 , B= 1,2 f: AB , xy = f (x) = x2 +1 g: AB, xy = g (x) = -x +1 fonksiyonlar veriliyor. f= g dir. Gerekten,

MATEMATK 5

f(-1)=(1) 2 +1= 2 f(-0)= (0) 2+1=1 f(1)=(1) 2+1=2

g(-1)= -1 +1=2 g (0) = 0 +1=1 g(1)=1 +1=2

Dikkat edilirse f (-1) = g(-1) f(0) = g(0) f(1) = g(1) O hlde f= g ( xA iin) olduu grlr.

FONKSYON TRLER 1. Bire bir Fonksiyon f : AB , x y= f (x) fonksiyonunda (x1, x2 A ve x1 x2) iken f (x1) f (x2) ise f fonksiyonuna, bire bir fonksiyon denir.

rnek

f bire bir dir.

rnek:

f= AB , A= -1,0,1 B= 0,1,2 2 fonksiyonu 1: 1 deildir. nk f (x) = x f (-1) = (-1) 2 = 1 f (1) = (1) 2 = 1 yani, -1 1 iken f (-1) = f (1) olduundan bire bir deildir.

MATEMATK 5

2. rten fonksiyon

f:AB, f(A) = B ise f fonksiyonuna rten fonksiyon denir. Yani, A nn elemanlarnn f altndaki grntleri B kmesine eit olacak.

rnek

rnek: A= 1,2,3 B= 3,5,7 f: AB verilen f fonksiyonu rtendir. nk, f (1) = 2. 1+1 = 3 f (2) = 2. 2+1= 5 f (3) = 2.3+1 = 7

f (x) = 2x+1,

f (A) = B olduundan, f rten, dier bir ifade ile deer kmesinde akta eleman kalmadndan rten fonksiyondur. 3. ine Fonksiyon:

f: A B ,

x y= f (x) fonksiyonunda,

f (A) B ise, f fonksiyonuna, iine fonksiyon denir. Dier bir ifade ile rten olmayan bir fonksiyon iine fonksiyondur.

MATEMATK 5

rnek

f rten deil ancak f iine fonksiyon (nk f (A) B) dir.

g rtendir. Ancak g iine fonksiyon deil nk (f (A) = B) dir.

4. Bire bir ve ine fonksiyon f:AB, x y = f (x) fonksiyonu hem bire bir hem de iine fonksiyon ise f fonksiyonuna, bire bir ve iine fonksiyon denir. rnek

f(A) B dir. nk f (A) = { 1, 2, 3 } B = {1, 2, 3, 4, 5} O hlde f iine, f (a) = 1 f (b) = 2 f (c) = 3 olduundan f bire bir fonksiyondur.

MATEMATK 5

5. Bire bir ve rten Fonksiyon f:AB, x y = f (x) fonksiyonu hem bire bir hem de rten fonksiyon ise f fonksiyonuna, bire bir ve rten fonksiyon denir.

rnek:

f (a) = 1 f (b) = 2 f (c) = 3 f (A) = {1, 2, 3} B= {1, 2, 3 } f (A) = B rten fonksiyon f bire bir fonksiyon

O halde, f bire bir (1-1) ve rten fonksiyondur. Birim Fonksiyon I:AA x A iin I(x) = x ise I birim fonksiyon rnek: A = a, b, c I: A A

I (a) = a I (b) = b I (c) = c ise x A I (x) = x ile gsterilir. Buradan I birim fonksiyondur. Sabit Fonksiyon: rnek: f : A B , f (x) = C, C R ise f sabit fonksiyondur.

MATEMATK 5

rnek : f: R R x y= f (x) = 2x -3 fonksiyonu bire bir ve rten midir?

zm: Bire birlik: x1 x2 (x1, x2R) iin f (x1) f (x2) oluyor mu? (1:1 lik art) O halde, x1 x2 iken f (x1) = 2x1-3 ise f (x1) f (x2) olduu aktr. f (x2) = 2x2-3 o halde, f 1:1 dir. rtenlik: y1 R ve f (x1) = y1 2x1 -3 = y1 x1 = x1 R O halde f rtendir. rnek: 1) f (x) = 2x - 1 ise f (2x) i zm: f (x) + 1 = 2x f (x) + 1 =x 2 f 2x = 4x-1 de x yerine f (x) + 1 2 f (x) cinsinden yazalm. f (2x) = 2 (2x) - 1 = 4x -1 yazarsak f (x) +1 -1 2 = 2f (x) + 2 - 1 f (2x) = 2f (x) + 1 olur. f 2x = 4 y1+3 R 2

rnek: f:RR, olmak zere,f(x)=x.f(x+1) ve f(2)=4 ise f(4) nedir? zm: x=2 yazalm. f(2)=2.f(3) 4=2.f(3) 2= f(3) imdi x=3 yazalm. f(3)=3.f(4) 2 = f (4) 3 olarak bulunur.

10

MATEMATK 5

x2 +2x, rnek: f:RR, f(x) = 5, 4x2 - 2x , olduuna gre f(2) + f(3) + f(5) nedir? zm:

x <3 ise x = 3 ise x >3 ise

f(2) = 22 + 2.2 = 8 (2<3 olduundan x2 + 2x de x yerine 2 yazdk f(3) = 5 f(5) =4.52 - 2.5 = 100 - 10 = 90 olur. (5> 3 olduundan) 4x2 -2x de, x yerine 5 yazdk 8+5 + 90 = 103 olarak bulunur. rnek: f(x)=(a-1)x2 + (2b-1)x + 5 fonksiyonu sabit fonksiyon ise a+b nedir? zm: f(x), sabit fonksiyon olduundan f(x) = 5 olmaldr. Buradan, a-1 =0 ve 2b-1=0 a=1 ve b=1/2 dir a+b = 3/2 olur. rnek: f(x) = (2k-4)x2 + (n-1)x + m -1 fonksiyonu birim (zde) fonksiyon ise k+m+n nedir? zm: f(x) birim fonksiyon ise f(x) = x olmal o hlde, 2k-4 = 0 , n-1= 1 m-1 = 0 olmal k=2 , n =2 ve m =1 dir. k+n+m = 5 olarak bulunur. FONKSYONLARIN BLEKES A = {-2, -1, 0, 1} , B = {0, 1, 4 } , C = {2, 3, 4, 6 } 2 fonksiyonun grnt kmesi f= A B ye f (x)= x gof f (A) = {0, 1, 4,} (f (A) = B) gof g = B C, g (x) = x+2 gof gof fonksiyonunun grnt kmesi g (f (A)) = {2, 3, 6}

(-2) = g(4) = 6 (-1) = g(1) = 3 (0) = g(0) = 2 (1) = g (1) = 3

11

MATEMATK 5

Aadaki emay inceleyelim

emada grld gibi, A kmesinin elemanlar f ve g fonksiyonlar yardmyla C kmesindeki elemanlara elenmitir. Burada f ve g fonksiyonlarndan yararlanlarak, A dan C ye yeni bir fonksiyon elde edilmitir. Bu fonksiyon, f ile g fonksiyonlarn bileke fonksiyonudur ve gof biiminde gsterilir. gof fonksiyonunda, tanm kmesinden alnan bir elemann nce f altndaki grnts, sonra bunun g altndaki grnts bulunur. Yani, (gof): AC, (gof) (x) =g f(x) dir. Buna gre, (gof) (x) fonksiyonun kuraln bulalm. f(x) = x2 (gof) (x) = g f (x) = g(x2 ) =x2 +2 dir. g(x) = x+2) (gof) (x)= g f x anlam: Bir g fonksiyonunda x grdn yere f (x) fonksiyonunu yaz. imdi bileke fonksiyonun tanmn yapabiliriz.

Bo kmeden farkl A, B, C kmeleri iin f: AB, g: BC

fonksiyonlar verilsin. f ve g fonksiyonlar yardmyla A dan Cye tanmlanan yeni bir fonksiyona f ile g fonksiyonlarnn bilekesi denir ve gof ile gsterilir. (gof : AC; xA iin (gof) (x) = g f x eklinde de gsterilir.

12

MATEMATK 5

rnekler 1) f: R R, f (x) = x2 -1, g: R R ile tanmlansn g(x)= x +3 olsun

(fog) (x) = (gof) (x) olup olmadn gsterelim.

zm

(fog) (x) = f [g (x)] = f (x+3) = (x+3)2 -1

= x2 + 6x + 9 -1 = x2 + 6x + 8

(gof) (x) = g [f (x)]= g (x2-1)

= (x2 -1) +3) = x2 + 2 fog (x) (gof) (x)

Sonu = Fonksiyonlarda bileke ileminin deime zelii yoktur. Yani, (gof) (x) (fog) (x) 2) f= RR , f(x) = 2x , g= R R , g (x) = x+1 h = R R h (x) = x2 -1

a) (fogoh) (x) = ? b) (gofoh) (1) = ?

zm a) (fogoh) (x) = (fog) (h(x)) = (fog) (x2 -1) = f [g (x2 - 1)] = f [ (x2-1) +1] = f[x2] = 2x2 b) (gof oh) (1) = (gof) [h(1) ] = (gof) (12 - 1) = (gof) (0) = g [f (0)] = g(2 . 0) = g(0) = 0+1 = 1

13

MATEMATK 5

3) f= R R , f(x) = 3 - 4x ve

g= R R , g (x) = x

fonksiyonlar veriliyor. (fog) (x) = (gof) (x) olup olmadn aratralm. (fog) (x) = f g x , (gof) (x) = g f (x) = g 3-4x =fgx = 3 -4x = f (x) = 3- 4x O hlde, (fog) (x) = (gof) (x) dir. Ayrca, (fog) (x) = (gof) (x) = f (x) nk, g (x) = x fonksiyonu birim (etkisiz) fonksiyon yani, kendisini kendisine dntren fonksiyon A dan B ye bir f fonksiyonu ve A dan A ya bir I (x) = x veya I: x x fonksiyonu verilsin. A kmesindeki her f fonksiyonu iin foI = Iof= f Koulunu salayan I fonksiyonuna bileke ilemine gre birim (etkisiz) fonksiyon denir.

rnek g, f: RR, f(x) =2x+5 olsun (fog) (x) = I (x) olduuna gre g (x) fonksiyonunu bulunuz.

14

MATEMATK 5

zm (fog) (x) = f [g (x)] = I (x) = 2.g (x) + 5 = x = 2g (x) = x-5 = g(x) = x-5 2 dikkat edilirse g(x), f (x) fonksiyonunun bileke ilemine gre tersidir. (lem bilgisini hatrlaynz. )

BR FONKSYONUN TERS Her fonksiyonun tersi vardr. Ancak her fonksiyonun tersi fonksiyon deildir. Bir fonksiyonun tersininde fonksiyon olmas iin o fonksiyonun bire bir ve rten olmas gerekir. Aksi hlde o fonksiyonun ters fonksiyonundan sz edemeyiz.

f fonksiyonu, Adan Bye tanmlanm bire bir ve rten fonksiyon ise, fog = gof = I koulunu salayan g fonksiyonuna f fonksiyonunun tersi denir ve f-1 ile gsterilir.

f= AB bire bir ve rten fonksiyon I: A A birim fonksiyon olsun fof -1 = f-1 of = I

15

MATEMATK 5

rnek: A= -1, 0, 1, 2 , B= -1, 1, 3, 5 kmeleri ile f: AB f: x 2x+1 fonksiyonu veriliyor. a) f, 1-1 ve rten midir? b) f -1 var mdr? c) f -1(x) nedir? d) f -1 liste biiminde yaznz. zm: a) f(x) = 2x+1 f(-1) = 2 (-1) +1 = -1 f(0) = 2.0+1 = 1 f(1) = 2.1+1 =3 f(2) = 2.2+1 = 5 olduundan, bire bir dir. Ayrca B kmesinde akta eleman kalmadndan rtendir. b) f, 1- 1 ve rten olduundan f -1 mevcuttur. c) Hatrlatma: bir fonksiyonun tersi bulunurken, x yerine y, y yerine x yazlr. Buradan y ekilir. Bulunan y= f -1 (x) dir. O hlde, f (x) = 2x+1 y= 2x+1 (x yerine y, y yerine x yazalm) x = 2y+1 (y'yi ekelim) x- 1 = 2y y= x-1 o hlde, f -1(x) = x-1 dir. 2 2 -1 d) f = (-1, -1), (1,0), (3, 1), (5,2) Bir fonksiyonun tersini almada pratik kural c 0 olmak zere, f (x) = ax +b fonksiyonunun tersi f -1(x) = x-b dr. a ax +b fonksiyonunun tersi f -1(x) = -dx+b f (x) = cx-a cx+d rnek: Aadaki fonksiyonlar 1- 1 ve rten olduuna gre, terslerini bulalm. a) f (x) = 2x -1 b) f (x) = 2x+1 3x-1 1-2x c) f (x) = x-3 d) f (x) = 2- 3x a, b, c, d IR a0,

16

MATEMATK 5

zm ise f -1(x) = x+1 2 b) f (x) = 2x+1 ise f -1(x) = x+1 3x-1 3x-2 c) f (x) = 1-2x = -2x+1 ise f -1(x) = 3x+1 x-3 x-3 x+2 d) f (x) = 2-3x = - 3x+2 ise f -1(x) = x-2 -3 a) f (x)= 2x-1 Not: fonksiyonun tersinin tersi, kendisidir. f -1 -1 = f rnek: f (x) = x-1 bire bir rten fonksiyon olsun. f -1(x) = x+1 f
-1 -1

= x+1 -1 = x-1 o hlde,

-1

f(x) = f -1 x

olduu aktr.

rnek: x < -3 ve f(x) = x2+6x +10 bire bir rten olduu bilindiine gre, f-1(x) nedir? zm: f (x) = y olduundan y= x2+6x+10 (x yerine y, y yerine x yazp, y'yi ekelim. O zaman, x< -3 art y< -3 olur. y+3 < 0

x = y2+6y +10 x = (y+3) 2+1 x-1 = (y+3) 2 x-1 = y+ 3 x-1 = - y - 3 y = -3 - x- 1

rnek: f: RR,

f(x) = x +3,

(fog) (x) = 2x -1

ise g-1 (x) nedir?

17

MATEMATK 5

zm I. YOL (fog) (x) = f g (x) = 2x- 1 = g(x) + 3 = 2x -1 = g (x) = 2x-1-3 = g(x) = 2x-4 = g-1 (x) = x+4 2 II. YOL f-1o (fog) (x) = f-1o (2x-1) I(x) (Iog) (x) = (x-3) o (2x-1) g(x) = 2x -1 - 3 = 2x - 4 g-1 (x) = x+4 2

rnek: f:RR, g: RR (fog) (x) = 2x+1 , g (x) = x-5 ise f (x) = ? zm Not : fog (x) = A (x) f-1 (x)o(fog) (x) = f-1 (x) oA (x) I og (x) g(x) = f-1 (x) oA (x)

Not : (fog) (x) = A (x) (fog) (x) og-1(x) = A (x) og-1(x) I(x) (foI) (x) f (x) = A (x) og-1(x) = A (x) og-1(x)

O halde rnein zm, fog og-1 = 2x+1 og-1 (x) fo gog-1 = 2x+1 o(x+5) foI = 2(x+5) + 1 f (x) = 2x+11 olarak bulunur.

18

MATEMATK 5

rnek: f, g: R R f -1 (x) = 3x+1 ve (gof -1) (x) = 4+x fonksiyonlar veriliyor. Buna gre, g (x)'i bulalm.

zm : gof -1 (x) = 4+x gof -1 of = (4+x) of

goI g= (4+x) of g= (4+x) o x-1 3 g (x) = 4 + x-1 = 12 + x -1 = x+11 3 3 3

f -1 (x) = 3x+1 ise tersinin tersi kendisine eit olduundan f(x) = x-1 3

rnek: f: RR, f(x) = 2x-1

(fof) (a) = 9 ise a= ?

zm: (fof) (x) = f [f (x) ] = 2.(2x -1) - 1 (fof) (x) = 4x -3 (fof) (a) = 4a - 3 = 9 4a = 12 a= 3 olarak bulunur. rnek: f(x) dorusal bir fonksiyon olsun f (1) = 2 ve f (2) = 3 ise f-1 (4)n deerini bulalm zm: f(x) dorusul bir fonksiyon ise, f(x) = ax+b dir. f(1) = a+b = 2 f(2) = 2a+b= 3

19

MATEMATK 5

-2/ a+b=2 2a +b = 3

- 2a - 2b = -4 + 2a + b = 3 - b = -1 b=1

b= 1 ise a+b = 2 yerine yazalm. a+1=2 a=1

O hlde, f(x) = 1.x + 1 = x +1 dir. f-1 (x) = x-1 f-1 (4) = 4 - 1 = 3 olarak bulunur.

rnek: R R ye tanml bire bir ve rten f ve g fonksiyonlar iin f -1 (2) = 3 ve g (4) = 2 ise (f -1 og)-1 (3)

zm Not: (fog) -1= g-1 of -1 dir. O hlde, f -1 (2) = 3 f (3) = 2 dir. (f -1og) -1(3) = (g -1of) (3) = g -1 f (3) = g -1(2) = 4

(fog) -1 = g -1 of -1 (gof) -1 = f -1 og -1

FONKSYONLARDA LEMLER

f: RR , g: RR iki fonksiyon ve R olmak zere 1. f ile g nin toplam xR iin (f+g) (x) = f(x) + g(x) 2. f nin ile arpm, xR iin (f) (x) = . f ( x ) 3. f ile g nin arpm, xR iin (f.g) (x) = f(x). g(x) 4. f nin, g ye blm xR iin f (x) = f ( x ) , xR iin g(x) 0 g g(x) olarak tanmlanr.

20

MATEMATK 5

rnek: f: RR , g : R R f(x) =2x , g(x) = x2- 1 iki fonksiyon ise, a) (f+g) (x) d) (f.g) (x) zm a) (f+g) (x) = x2+2x -1 b) 5 f (x) = 5.(2x) = 10x c) 2f(x) = 4x 2f(x) +3g (x) = 3x2 +4x-3 3g(x) = 3x2 - 3 d) (f.g) (x) = 2x (x2-1) = 2x3 - 2x f(x) f e) g (x) = = 2x , x2 -1 0 g(x) x2 -1 b) 5.f(x) c) 2f(x)+3g(x) f e) g (x) fonksiyonlarn bulunuz?

FONKSYONLARIN TANIM VE DEER KMELERN BULMAK

A. Polinom eklineki fonksiyonlarn tanm ve deer kmeleri R dr. Yani, f(x) = ao +a1 x+ ....................+anx eklinde ise f : R R dir. B. Rasyonel fonksiyonlarda tanm kmesini bulmak iin Rden varsa payday sfr yapan deerler kartlr. Deer kmesini bulmak iin de fonksyionun tersi alnr, payday sfr yapan deerler R den kartlr. Yani,

f(x) = ax + b eklinde ise cx + d tanm kmesi R - -d c Deer kmesini bulmak iin; + f -1(x) = -dx - ab cx Deer kmesi R- a c O hlde, fonksiyonu f: R - -d R - a c c ile gstermeliyiz.

cx + d = 0 cx= - d x= - d c cx - a = 0 cx= a x = a c

21

MATEMATK 5

rnek: f(x) = 2x-1 fonksiyonun tanm ve deer kmelerini bulunuz? 3x-4 Tanm kmesi R- 4 zm: 3x- 4 = 0 3 3x = 4 x = 4/3 -1 f (x) = 4x - 1 3x -2 3x+ 2= 0 x = 2/3 Deer kmesi IR - 2 3 f (x) fonksiyonunun tanm kmesi n, tek ise tanm kmesi f(x) ile ayn, n, ift ise tanm kmesi f(x) 0, xR log f(x) fonksiyonun tanm kmesi f (x) > 0
n

tan f(x) fonksiyonu x k iin tanmldr. cot f(x) fonksiyonu x k iin tanmldr. rnek: Aadaki fonksiyonlarn tanm kmelerini bulunuz. a) f (x) =
3

x+1

b) f (x) = x2 - 1 zm: a) n = 3 tek olduundan tanm kmesi x+1 ile ayn, R dir. b) x2 - 1 0 (x - 1) (x + 1) = 0 x = -1, x = 1 Tanm kmesi = (-, -1] [ 1, +) rnek: log (2x - 1) tanm kmesini bulunuz. 2x - 1 > 0 dan 2x > 1 x > 1 dir. 2 rnek: f(x)= xx fonksiyonun en geni tanm kmesini bulunuz. zm: 0 belirsiz ve x 0 iin xx tanml olduundan, fonksiyonun tanm kmesi R-{0} dr.

22

MATEMATK 5

rnek: f(x) =

log 1/10(2x-1) fonksiyonunun en geni tanm kmesini bulunuz.

zm: 2x -1 > 0 ve log 1 .(2x-1) 0 iin tanml /10 2x > 1 ve log 1/10(2x-1) 0 x > 1/2 ve - log (2x - 1) 0 log (2x - 1) 0 2x - 1 1 x1 O hlde tanm kmesi (1/2 , 1] olur.
l og 2x - 1 0 1 l og 2x - 1 log 10 2x - 1 1

(Eitsizlii - ile arpmak ya da blmek eitsizliin ynn deitirir.

TEK VE FT FONKSYONLAR

f: RR bir fonksiyon olsun.

1. f(-x) = f(x) ise f ye ift fonksiyon 2. f(-x) = -f(x) ise f ye tek fonksiyon ift fonksiyonun grafii y eksenine gre simetrik Tek fonksiyonun grafii orijine gre simetriktir. rnek: f:RR olduuna gre, aadaki fonksiyonlarn tek mi ift mi, olduunu syleyiniz. a ) f(x) = x3 d) f(x) = cos (x) b) f(x) = x2 e ) f(x) = x2 + x3 c ) f(x) = sin x

23

MATEMATK 5

zm a ) f(x) = x3 f(-x) = (-x) 3 = -x3 = - f(x) f(-x) = -f (x) olduundan f (x) = x3 tek fonksiyondur. b) f(x) = x2 f( -x) = (-x) 2= x2 = f (x) f (-x) = f (x) olduundan f(x) = x2 ift fonksiyondur. c ) f(x) = sin x f(-x) = sin (-x) = -sin x = -f(x) f(-x) = -f (x) olduundan f(x) = sin x tek fonksiyondur. d) f(x) = cos (x) fonksiyonunda, f(-x) = cos (-x) = cos x = f(x) f(-x) = f(x) olduundan f(x) = cos x fonksiyonu ift fonksiyondur. e ) f(x) = x3 + x2 fonksiyonunda f(-x) = (-x) 3 + (-x) 2 = -x3 + x2 dikkat edilirse f(-x) = f(x) ya da f (-x) = -f(x) olmuyor. O hlde, f(x) ne tek ne de ift fonksiyondur.

FONKSYON GRAFKLER

f: A B, f(x) = y fonksiyonu verilsin. f= {(x ,y) : y = f(x), xA, yB} kmesine dzlemde karlk gelen noktalarn oluturduu ekle f fonksiyonun grafii denir.

Fonksiyonlarn grafiklerini izmek iin aadaki hatrlatmalar dikkatle inceleyiniz. A. Eer fonksiyon dorusal ise yani f(x)=ax+b eklinde fonksiyonlarn grafikleri iin f(x) = y = ax+b olduundan x=0 iin y= b de y eksenini y=0 iin x = -b/a x eksenini kestii nokta bulunur. Bu noktalardan geen doru izilir.

24

MATEMATK 5

rnek: f(x) = 2x - 4 fonksiyon grafii f (x) = 2x - 4 y = 2x - 4 x = 0 iin y = -4 y = 0 iin x = 2 (0, -4) y eksenini (2, 0) x eksenini keser.

Bu noktalar XOY koordinat sisteminde belirler ve doru grafiini izeriz.

B. kinci dereceden polinom eklindeki fonksiyonlarn grafikleri parabol eklindedir. B.1) y= f (x) = ax2 a > 0 ise kollar yukar doru, a < 0 ise kollar aa doru olacak ekilde orjinden balayan parabol erileridir.

25

MATEMATK 5

B.2) f(x) = y = a (x r)2 grafiini izmek iin nce y = ax2 fonksiyonun grafii izilir. Sonra grafik x ekseni zerinde r bilim sola veya saa kaydrlarak izilir. rnek

B.3) y = f(x) = ax2 + k ncelikle y = ax2 grafii izilir. Sonra k birim y ekseni zerinde kaydrlr. ekil rnek

26

MATEMATK 5

B.4) f(x) = y = a (x-r)2 + k Bu fonksiyon grafiinde tepe noktas belirlenir. Tepe noktas T(r,k) belirlenecek. Sonra ann durumuna gre fonksiyon izilir. y= f(x) = (x-1) 2+2 Tepe noktas (1, 2) x= 0 iin y = (-1) 2 + 2 = 3 a = 1 > 0 kollar yukar doru

B.5) f (x) = y = ax2 + bx + c Bu tr fonksiyonlarn grafikleri izilirken x = 0 iin y eksenini kestii nokta y = 0 iin x eksenini kestii nokta bulunur. Tepe noktasn bulmak 2 iin r = - b , k = 4ac - b formllerinden yararlanlr. 2a 4a rnek: y = f(x) = x2 - 2x - 3 fonksiyonunun grafiini izelim. zm: x = 0 iin y = 0 iin r=- b 2a k = 4ac - b 4a dan
2

y=-3 x=3 r=1 k= -4 T (1,-4) veya x = -1 x2 - 2x - 3 = 0 (x - 3) (x + 1) = 0 x-3=0 veya x + 1 = 0

dan

x = 3 veya x = -1 bulunur.

27

MATEMATK 5

ekil

TERS FONKSYONLARIN GRAFKLER

rnek: f= R+ R, f(x) = x2 -1 ise f-1 in grafiini iziniz.

izim: Dikkat edilirse tanm kmesi R+

28

MATEMATK 5

ARTAN VE AZALAN FONKSYONLAR AR, ve f:AB bir fonksiyon olsun. 1. x2>x1 iin f (x2) > f(x1) ise fonksiyona artan 2. x2>x1 iin f (x2) < f(x1) ise fonksiyona azalan 3. x2>x1 iin f (x2) = f(x1) ise fonksiyona sabit sabit fonksiyon denir. rnek: f(x) = x2 fonksiyonu ele alalm. Grafik aada olduu gibidir.

Grafie dikkat edilirse f(x) = x2 R- de azalm R+ da artmdr. Ayn rnei xe deerler vererek inceleyelim.

R+ da iki say dnelim. x2 = 2 x2 > x1 iken x1 = 1 f(x2) = (2) 2 = 4 f(x1) = (1) 2 = 1 f(x2) < f (x1) dir.

O hlde R+ da artan R- de iki say dnelim. x2 = -1 x2 > x1 iken x1 = -2 f(x2) = (-1) 2 = 1 f(x2) < f (x1) dir. f(x1) = (-2) 2 = 4 O hlde R- de fonksiyon azalandr.

29

MATEMATK 5

Ancak bu yol her zaman salkl deildir. nk saysal ifadelerde yaplan ispat ve sonular ifadeyi her zaman dorulamaz. rnek: f(x) =2x fonksiyonun artan ve azalan olduu aralklar bulunuz.

zm: Fonksiyonun grafiini izerek grmek daha basit olduundan, x = 1 iin f(1) = 2 x = 2 iin f(2) = 4 x = 3 iin f(2) = 8 x = -1 iin f (-1) = 1/2 x = -2 iin f(-2) = 1/4 x1, x2 R iin x2 > x1 2x2 > 2x1 O hlde fonksiyon R de artandr.

rnek: f(x)=lnx fonksiyonun artan ve azalan olduu aralklar belirleyiniz.

zm: Fonksiyonun grafiini izelim. f (x) = lnx = logex f(1) = ln 1= 0 f(e) = lne = 1 f(e2) = lne2 = 2

x1<x2 iken f(x1) < f(x2) olduundan f(x) = lnx fonksiyonu aratandr.

30

MATEMATK 5

Bundan sonraki konularmzda, paral fonksiyonunun, mutlak deer fonksiyonunun, tam ksm fonksiyonunun ve iaret fonksiyonunun zeliklerini aratracaz, grafiklerinin nasl izildiini reneceiz.

PARALI FONKSYONLARIN GRAFKLER

f(x), x< a ise, f(x) = h(x), a x < b ise, k(x), xb ise

a,b, saylarna fonksiyonun kritik noktas denir. Fonksiyon bu noktalarda deiikliklere urar. (Srama, kvrlma,... gibi) Paral fonksiyonlarn grafiklerini izmeden nce lise 1 konusu olan doru ve parabol grafiklerinin nasl izildiini tekrar etmede fayda olacana inanyoruz. rnek: 2 - x , x 3 ise f(x) = x + 1 , x < 3 ise fonksiyonun grafiini izelim.

Paral fonksiyonu analiz ederken x 3 noktalarnda fonksiyonun f(x)=2-x olduunu, x < 3 iken ise fonksiyonun f(x) = x+1 olduunu grmtk. O hlde x 3 noktalarnda f(x) = 2 - x in grafiini izelim. nce, f(x) = 2 - x grafiini izip sonra x 3 durumunu inceleyelim.

31

MATEMATK 5

Yukardaki iki ekli tek ekil ile gsterirsek,

ekli elde edilir.

32

MATEMATK 5

rnek:

zm:

33

MATEMATK 5

x2 - 1, rnek: f(x) = (x + 1)2 -1,

x < 2 ise x 2 ise

MUTLAK DEER FONKSYONU VE MUTLAK DEER FONKSYON GRAFKLER n ift ise f(x)
n

, f(x) 0 ise , f(x) < 0 ise

[ ( f ( x ) ] n = f (x) =
-f(x)

ekinde tanmlanan fonksiyona mutlak deer fonksiyonu denir. Mutlak deer fonksiyonu incelenirken nce kritik noktalar bulunur. Sonra paral fonksiyon halinde yazlp, grafii izilir. rnek: f(x) = |x+2| fonksiyonu paral fonksiyon olarak yaznz.

34

MATEMATK 5

zm x -2 iin |x+2| = x+2 x< -2 iin |x+2| = -x-2 olduundan

|x + 2| = x + 2, x -2 ise
-x -2, < -2 ise

rnek: f(x) = |x 2| - x fonksiyonun grafiini izelim. nce f(x) fonksiyonunu paral fonksiyon olarak yazalm. Mutlak deer tanm gereince; |x-2| de x - 2 = 0 dan, x = 2 kritik noktadr. x 2 iin, f(x) = x - 2 - x = -2 x < 2 iin, f(x) = -x + 2 - x = 2 - 2x paral fonksiyon olarak yazarsak; - 2, 2-2x x 2 ise x < 2 ise

f(x) =

eklinde paral fonksiyon olarak yazlr.

imdi grafii izelim. nce x 2 iin f(x) = - 2 nin grafiini sonra da x < 2 nin f(x) = 2 - 2x' in grafiini izilerek grafik son eklini alr.

35

MATEMATK 5

rnek: f(x) = |x-1| + | x | fonksiyonun grafiini iziniz. zm: x - 1 = 0 x = 1 ve x = 0 kritik noktalar x < 0 iin f(x) = - x + 1 - x = - 2x +1

0 x < 1 iin f(x) = -x +1 + x = 1 x 1 iin f (x) = x - 1 + x = 2x - 1 f(x) = -2x + 1, 1 2x - 1 x < 0 ise 0 x <1 ise 1 x ise.

rnek: f (x) = | 2- x | - | x+2| fonksiyonun grafiini iziniz. zm: 2 -x = 0 dan x = 2 x + 2 = 0 dan x = -2 kritik noktalardr. x < -2 nin f (x) = 2 -x + x + 2 = 4 -2 x < 2 iin f (x) = 2 -x -x -2 = -2x x 2 iin f (x) = -2 +x -x -2 = -4 paral fonksiyon olarak yazarsak

4 f(x) = -2x -4

x<-2 ise -2x<2 ise x 2 ise

eklinde paral fonksiyon olarak yazlr. Bu paral fonksiyonun grafii yandaki ekilde gsterilmitir.

36

MATEMATK 5

rnek: f(x) = |x-2| + |1-x| fonksiyonunu paral fonksiyon olarak yaznz.

zm : x =2 ve x = 1 kritik noktalar x < 1 iin f(x) = -x + 2 +1 -x = 3 - 2x 1 x < 2 iin f(x) = - x+2 -1 + x = 1 x 2 iin f(x) = x -2 - 1 +x = - 3 + 2x 3 -2x, x < 1 ise 1, 1 x < 2 ise - 3 + 2x , x 2 ise

f(x) =

ARET FONKSYONU VE ARET FONKSYONU GRAFKLER

aret fonksiyonu sgnf (x) ile gsterilir. AR ve f : AR bir fonksiyon olsun 1, f(x) > 0 ise 0, f(x) = 0 ise y= Sgnf(x) = -1, f(x) < 0 ise

eklinde tanmlanan fonksiyona signum fonksiyonu veya iaret fonksiyonu denir. Signum fonksiyonun kritik noktas signum fonksiyonunun iini sfr yapan x deerlerdir. Signum fonksiyonunun grafii izilirken, nce fonksiyon paral fonksiyon olarak yazlr. Sonra paral fonksiyonlarn grafii yardmyla izim yaplr.

rnek: f = RR f (x) = Sgn(x2 - 2x - 15) fonksiyonunu paral fonksiyon olarak yaznz.

37

MATEMATK 5

zm x2- 2x - 15 = (x-5) (x + 3) = 0 x - 5 = 0 ise x=5

x + 3 = 0 ise x = -3 imdi tablosunu yazalm.

4+1 f(x) = Sgn (x2 - 2x - 15) = 0 O hlde -1

x< -3

x >5 x=5 ise

x = -3 V -3 < x < 5

eklinde paralanr.

rnek: f : RR f(x)= Sgn (4-x2) fonksiyonunun grafiini iziniz.

zm: Verilen fonksiyonu nce paral fonksiyon olarak yazalm. 4- x2 = 0 (2 - x ) (2 + x) = 0 O hlde, x = 2 ve x = -2 kritik noktalardr. 4 -1 0

x < -2 V x > 2 x = -2 V x = 2 ise

Sgn (4- x2 ) =

+1 -2 < x < 2

eklinde paralanr.

38

MATEMATK 5

rnek: f : RR f (x) = sgn (x2 - 5x - 14) fonksiyonunun grafiini izelim.

zm: Verilen fonksiyonu nce paral fonksiyon olarak yazalm. x2 - 5x - 14 = (x - 7) (x +2 ) = 0 x = 7 ve x = - 2 kritik noktalar

Sgn (x2 -5x -14) =

+1 , x < -2 V x > 7 0 , x = -2 V x= 7 -1, -2 < x < 7 ise

39

MATEMATK 5

rnek: f : RR f(x) = x. sgn (x -2 ) fonksiyonun grafiini iziniz. zm:

Tabloya gre paral fonksiyon x.sgn (x -2) =

-x 0 x

, x < 2 ise , x = 2 ise , x > 2 ise

rnek: f : RR f(3x - 2) =6x - 4 ise

Sgn f(3) + f - 5 nedir? 2

zm: f (3x - 2) = 6x - 4 ise f(x) i bulmak iin g(x) = 3x - 2 olarak alalm g-1(x) = x + 2 tr. 3 f 3. x + 2 - 2 = 6 x + 2 - 4 3 3 f (x + 2 - 2 ) = 2. (x +2) - 4 f (x) = 2x Sgn f(3) = sgn (2 . 3 ) = sgn (6) = 1 f -5 = 2 . - 5 = -5 = 5 2 2 O halde yukardaki ilemin sonucu 1+5 = 6 olur. rnek: f(x) = 8x - 1 ise, Sgn f (1) = sgn (8.1 -1) = sgn (7) = 1 Sgn f(-11) = sgn 8. (-11) -1 = sgn (-89) = -1 Sgn f 1 = sgn 8. 1 -1 = sgn (0) = 0 8 8

40

MATEMATK 5

Tanm ve rneklerde grld gibi, iaret fonksiyonunda btn reel deerlere gelebilecek saylar -1, 0, 1 den bakas olamaz. rnek: 3x. sgn (x2 + 4) = |x2 - 4| denklemini znz. zm: x2 + 4= 0 x2 = - 4, xR

Bu durumda sgn (x2 + 4) = +1 x2 - 4 = 0 (x -2) (x + 2) = 0 x=2 x = -2 = x2 - 4 0 - x2 + 4 x2 - 4 x < - 2 ise x = -2 ve x = 2 ise -2<x<2 x > 2 ise I. durum II. durum III. durum IV. durum

O hlde |x2 -4|

O hlde 4 durum sz konusudur. l. durum: 3x (+1) = x2 - 4 3x = x2 - 4 den

x2 - 3x - 4 = 0 (x - 4) (x + 1) = 0 x = +4 ve x = -1 kk yoktur. (x<-2 olacandan) 3x = 0 ise x = 0 kk yoktur.

ll. durum: 3x . (+1 ) = 0 dan

lll. durum: 3x (+1) = - x2 - 4 den x2 + 3x - 4 = 0 (x + 4 ) (x - 1) = 0 x = -4 ve x = 1 x= 1 kktr. lV. durum: 3x (+1) )= x2 - 4 den x = 4 ve x = -1 O hlde denklemin zm kmesi {1, 4} olur. x= 4 kktr.

41

MATEMATK 5

TAM KISIM FONKSYONU VE TAM KISIM FONKSYONU GRAFKLER xR olmak zere, x in tam ksm; [| x |] gsterilir. x x Z ise

[|x|]=
x den kk ilk tamsay, x Z ise olarak tanmlanr.

rnek: Aadaki ifadelerin tam deerlerini bulalm a ) [| log 34 |] nedir? c ) 2,34 nedir? b) x (0,) iin sin x nedir? d) -1,26 nedir?

zm:a) log 34 n karekteristii 1 dir. (nk basamak says 2, karekteristik 1 olur. O hlde

[|log 34|] = 1 olur.

b) f(x)=Sinx fonksiyonu 0 < x < deerleri iin (0,1) aralnda deerler alr. O hlde x (0, ) iin [| sin x|] = 0 olur. c ) [| 2, 34 |] = 2 d) [|-1, 26|] = -2 Tam ksm Fonksiyonun zelikleri xyR ve nZ olmak zere 1) x Z 2) x = n ise n x <n + 1 dir. 3) x+n = x + n 4) x < x < x + 1 5) x+y x + y rnek: [|2x - 1|] = 3 denkleminin zm kmesi nedir?

42

MATEMATK 5

rnek:

2x -1 = 3

zm: 2. zellie gre 3 2x - 1 < 4 4 2x < 5 2x<5 2 O hlde = [2, 5 ) 2 rnek: [| x + [| x -2 |]|] = 6 denkleminin zm kmesi nedir? zm: [|x -2|] = [|x| ] - 2 dir. (3. zellie gre) O hlde [|x|] + [|x|] - 2 = 6 2 [|x| ] = 8 [|x|] = 4 4 x < 5 olur. = [ 4, 5) dir.

rnek: f(x) =

[|2x -1|] ,
(x + 4) ,

1< x < 3 ise x 1 ise eklinde f(x) fonksiyonu tanmlanyor.

f 3 + f (- 6) nedir? 2 zm: 3 (1,3) o hlde, 2 -6 (x 1, xR) f 3 + f (-6) = 2 - 2 = 0 2 rnek: f (x) = sgn (x+1) + [| -x|] ise f 7 nedir? 2 Sgn 7 + 1 = Sgn 9 = 1 2 2 7 |] = -3, 5 = -4 [| 2 Buradan, f 7 = 1 - 4 = -3 olur. 2

[|2. 3 - 1|] = [|3-1|] = 2

2 o hlde, f(-6) = - 6+4 = -2

zm:

43

MATEMATK 5

TAM KISIM FONKSYONLARININ GRAFKLER Tam ksm fonksiyonunun kritik noktalar, tam ksm fonksiyonunun iini tam say yapan x deerleridir. Tam ksm fonksiyonlarnn grafikleri izilirken, aralk boyu , 1 olan aralklarda inceleme yaplr. a Kritik noktalardan biri bulunduktan sonra x ekseni zerinde iaretlenir. Saa ve sola 1 kadar gidilir. a Ancak, a > 0 ise araln sol ular dahil a < 0 ise araln sa ular dahil edilir. y= ax + b rnek: f = -4, 4 R, f(x) = [| x |] nin grafiini iziniz. 2 zm: Burada a = 1 > 0 O hlde araln sol ular dahil 2 1 dan 1 = 2 olarak artma olacak. O hlde, tanm kmesi a 1 2 - 4, 4 aralnda olduuna gre, 2 artmaya gre bu aral paralayalm. - 4 x < - 2 ise f(x) = [| x |] = - 2 = y 2 x |] = - 1 = y - 2 x < 0 ise f(x) = [| 2 x |] = 0 = y 0 x < 2 ise f(x) = [| 2 2 x < 4 ise f(x) = [| x |] = 1 = y 2 x = 4 ise f(x) = [| x |] = 2 = y 2 O hlde bu artlara uygun grafii izelim.

44

MATEMATK 5

rnek: f: [ 0, 2 ] R f (x) = [| 2x|] fonksiyonunun grafiini iziniz.

zm: 2= a > 0 O hlde araln sol ular dahil a=2 , 1 dan 1 = 1 kadar 0,2 araln paralamalyz, O hlde a 2 2

0 x < 1 ise 0 2x < 1 ise f (x) = [|2x|] = 0 2 1 x < 1 ise 1 2x < 2 ise f (x) [|2x|] = 1 2 1 x < 3 ise 2 2x < 3 ise f (x) = [|2x|] = 2 2 3 x < 2 ise 3 2x < 4 ise f (x) =[|2x|] = 3 2 x = 2 ise 2x = 4 ise f (x) = [|2x|] = 4

rnek: f (x): -1, 1 R , f (x) = -2x fonksiyonun grafiini iziniz. zm: a = - 2 < 0 sa ular dahil a = - 2 ise 1 dan 1 = 1 kadar -1, 1 araln paralamalyz. O hlde a -2 2 x = -1 ise -2x = 2 ise f(x) = -2x = 2 -1 < x -1 ise 2 > -2x 1 ise f (x) = -2x = 1 2 -1 < x 0 ise -1 > -2x 0 ise f(x) = -2x = 0 2 0 < x 1 ise 0 > -2x -1 ise f(x) = -2x = -1 2 1 < x 1 ise -1> -2x -2 ise f(x) = -2x = -2 2 Yukardaki artlara gre grafii izersek

45

MATEMATK 5

rnek: A = (x, y ) : [|x2 + y2| ] = 1, (x, y) R2 grafiini iziniz. 1 x 2 + y2 < 2 yukardaki yazln anlam udur: Merkezi (0, 0) yarap 1'e eit, ember ve emberin d ile merkezi (0, 0) olan yarap 2 ye eit olmayan emberlerin i blgesi arasndaki kalan ksmdr.

[| x2+y2| ] = 1 den

46

MATEMATK 5

ZML RNEKLER 1) f : RR , f(x) = 3x+2 , g(x) = 1 - 2x ise a) fog (x) nedir? b) (gof) (3) nedir? 2) f(x) = x.f(x+1) 3) f = RR, f(x) = f(2) + f(3) + f(4) = ? 4) f : RR, f(x) = x +x-2 fonksiyonunun grafiini iziniz. 5) f : RR, f(x) = x+1 +x-2 fonkisoyunu paral fonksiyon olarak yaznz. 6) R de Sgn (x2- 4x+3) < 0 eitsizliinin zm kmesi nedir? 7) f (x) = Sgn (x -1) fonksiyonunu paral fonksiyon olarak yaznz. 8) [|log 1998|] deeri nedir? 9) [|Sgn (2x -6 )|] = 1 denkleminin zm kmesi nedir? , f(4) = 4 ise f(2) nedir? 3 4, x < 3 ise 2x + 4, x 3 ise

ZMLER 1) a. ( fog) (x) = f(g(x))

= 3.(1 - 2x) +2 = 3 - 6x + 2 = - 6x + 5 b. (gof) (3) = g[f(3)] = g [f(3)] = g [3. 3+2] = g (11) = 1 - 2. 11 = 1 - 22 = - 21 x = 2 olsun f (2) = 2. f (3) f (2) = 2. 4 =8

2) f (x) = x . f (x + 1) x = 3 olsun f (3) = 3. f (4) = 3. 4 = 4 3 f (3) = 4

3) f (2) = 4 f (3) = 2. 3 + 4 = 10 f (4) = 2. 4 + 4 = 12 f (2) + f (3) + f (4) = 4+ 10 + 12 = 26

47

MATEMATK 5

4) x - 2 = 0

x = 2 kritik nokta O hlde Paral fonksiyon olarak yazlrsa,

2, x + |x - 2| = 2,

x < 2 ise x = 2 ise x > 2 ise

2x - 2

x y = 2x - 2

0 -2

1 0

2 2

5) x+1 = 0 x = -1 kritik nokta x - 2 = 0 x = 2 kritik nokta. O hlde, -2x+1, f(x) = 3 , x < -1 ise

-1 x < 2 x2 ise

2x -1 ,

6) x2- 4x+3 =0 (x-3) (x -1) = 0 x = 3 , x = 1 kritik nokta.

48

MATEMATK 5

7) f(x )= Sgn ( |x| -1) = ?

| x | -1 = 0 |x|=1
x = 1

paral fonksiyon olarak yazarsak,

-1 f(x) =Sgn (|x|-1) = 0 1

-1 < x < 1, iin x= 1 iin

x< -1 , x > 1 iin

8) log1998 in karekteristii 3 tr. nk 1998 drt basamakl saydr : Bu durumda, karakteristik 4 - 1 = 3 dr. O hlde [| log 1998 |] = 3 9) 1 sgn (2x - 6) < 2 Sgn (2x - 6) 1 ve sgn (2x - 6) < 2 2x -6 = 0 x=3

O hlde . K x > 3 yani (3, + )

49

MATEMATK 5

ZET

Bu blmde, aadaki durumlar rencilere verilmeye allmtr: 1. Fonksiyonlarn tanm verilerek, bir ifadenin niin fonksiyon olduu tantlmtr. 2. fonksiyon trleri (iine fonksiyon, rten fonksiyon, bire bir fonksiyon, birim fonksiyon, sabit ve sfr fonksiyon) tanmlar verilerek, rencilere fonksiyon trleri hakknda bilgi verilmitir. 3. Fonksiyon bilekesi tanm verilerek, bileke fonksiyona ait rneklerle problem zme bilgisi artrlma hedeflenmitir. 4. Bir fonksiyonun tersinin tanm yaplarak, hangi durumlarda ters fonksiyonun olabilecei aklanm, gerekli rnekler verilerek fonksiyonlarn tersinin nasl alnaca rencilere gsterilmitir. 5. Fonksiyonlarda ilemlerin tanm verilerek rneklerle konu pekitirilmitir. 6. Fonksiyonlarn tanm ve deer kmelerini bulmak iin gerekli tanmlar kullanlm rnekler zerinde durulmutur. 7. Tek ve ift fonksiyonun tanm verilerek, herhangi bir fonksiyonun tek ya da ift olduu rneklerle gsterilmitir. 8. Fonksiyon grafiklerini izerken, nceki bilgilerimizin hatrlatmalar yaplp srasyla ters fonksiyonlarn grafikleri paral fonksiyonlarn grafikleri, mutlak deer fonksiyonu grafikleri, iaret fonksiyonu grafikleri tam deer fonksiyonu grafikleri izimleri rencilerin anlayabilecei ekilde izilmitir.

50

MATEMATK 5

DEERLENDRME TEST (1)

1) f(x) = 3x2 , g(x) = e -x , h(x) = x ise 2 (fogoh) (x) aadakilerden hangisidir? A) e x B) e -x C) 1 x 2e A) B) C)

D) 3x e

2) f(x) = 2x - |x| fonksiyonunun grafii adakilerden hangisidir? D)

3) f(x) =y = |x2 -4x+3| fonksiyonunun grafii aadakilerden hangisidir?

51

MATEMATK 5

4) f(x) = Sgn (lnx) fonksiyonunun grafii aadakilerden hangisidir?

5) f(x) = x+ Sgnx fonksiyonunun grafii aadakilerden hangisidir?

52

MATEMATK 5

6) f(x) = x+ [| x |] fonksiyonunun x [ -1, 3) iin grafii aadakilerden hangisidir?

53

MATEMATK 5

DEERLENDRME TESTNN ZMLER

-x 1) (fogoh) (x) = (fog) x = f e 2 2 -x -x 2 = f e 2 = 3. e 2 = 3.e -x

Doru cevap D 2x - x = x 2) y = 2x - x = 2x - ( -x) = 3x, x < 0 Doru cevap A ,x0

x2 - 4x + 3 , 3) f (x) = x2 - 4x +3 =

x 1, x 3
0

-x2 + 4x - 3 , 1 < x < 3 Doru cevap B 4) f (x ) = sgn (lnx) fonksiyonun grafii, 0 < x <1 lnx < 0 sgn (lnx ) = -1 x = 1 lnx = 0 sgn (lnx) = 0 x > 1 lnx > 0 sgn (lnx) = +1 Doru cevap D

5) f (x) = x + sgn x = Doru cevap A

x - 1 , x < 0 ise x , x = 0 ise x + 1 , x > 0 ise

6) f (x) = x + [|x| ] =

x-1 x x+1 x+2

, -1 x < 0 ise , 0 x < 1 ise , 1 x < 2 ise , 2 x < 3 ise

Doru cevap A

54