Matematik I Ders Notları

MATEMATİK
Fonksiyonlar
Fonksiyonlar
1. Fonksiyonlar
1.1. Temel Kavramlar ve Tanımlar
Tanım 1.1.1.
X ve Y iki küme olsun. X kümesinden alınan her
x∈X
elemanını Y kümesinin bir ve yalnız bir
y∈Y
elemanına eşleyen f bağıntısına veya kuralına X kümesi üzerinde

tanımlı değerlerini Y kümesinden alan bir fonksiyon denir. Kısaca,
X kümesinden Y kümesine bir fonksiyon da denilmektedir.
Fonksiyonlar
1. Fonksiyonlar
Tanım 1.1.2.
f fonksiyonunun kuralına göre Y kümesine eşlenen x ∈ X
elemanlarının kümesine f fonksiyonunun tanım kümesi adı verilir ve
tanım kümesi X kümesinin bir alt kümesi olup
D (f )
ile gösterilir. O halde
f : D (f ) ⊆ X → Y
yazılabilir.
Fonksiyonlar
1. Fonksiyonlar
Not 1.1.3.
Eğer D (f ) = X ise bu durumda f fonksiyonuna X kümesi üzerinde
tanımlıdır denir ve
f :X→Y
ile gösterilir.
Tanım 1.1.4.
Tanım kümesinden alınan x ∈ D (f ) elemanına karşılık bu
fonksiyonun kuralı altında eşlenen y ∈ Y elemanına x elemanının f
fonksiyonu altında görüntüsü denir ve
y = f (x)
ile gösterilir.
Fonksiyonlar
1. Fonksiyonlar
Tanım 1.1.5.
Tanım kümesindeki her elemanın y = f (x) ile verilen
görüntülerinden oluşan kümeye görüntü kümesi denir ve
R (f )
ile gösterilir. Bu R (f ) kümesi de Y kümesinin bir alt kümesidir.
Fonksiyonlar
1. Fonksiyonlar
Fonksiyonlar
1. Fonksiyonlar
Tanım 1.1.6.
f fonksiyonunun G (f ) grafiği, X × Y kartezyen çarpımının bir alt
kümesi olup f fonksiyonunun tanım kümesinden alınan her x
elemanı için
(x, f (x))
ikililerinden oluşur, yani
G (f ) = {(x, f (x)) ∈ X × Y : x ∈ D (f )}
şeklindedir.
Fonksiyonlar
1. Fonksiyonlar
Not 1.1.7.
Eğer Y = R ise bu durumda f fonksiyonuna reel ya da reel değerli
bir fonksiyon, X = R ise de reel değişkenli bir fonksiyon
denilmektedir. Dolayısıyla bir f fonksiyonu
f :R→R
ise bu fonksiyonun grafiği R2 := R × R düzleminin bir alt

kümesidir.
Fonksiyonlar
1. Fonksiyonlar
Örnek 1.1.8.
(i)
f :R→R
olmak üzere
f (x) = ax + b
kuralı ile tanımlı f fonksiyonu reel değerli ve reel değişkenli olup bu
fonksiyonun grafiği R2 düzleminde doğrulardır.
Fonksiyonlar
1. Fonksiyonlar
Fonksiyonlar
1. Fonksiyonlar
(ii)
f :R→R
olmak üzere
f ( x ) = x2 − 2
kuralı ile tanımlı f fonksiyonu reel değerli ve reel değişkenli olup bu
fonksiyonun grafiği R2 düzleminde parabol belirtir.
Fonksiyonlar
1. Fonksiyonlar
Fonksiyonlar
1. Fonksiyonlar
(iii)
f : R\ {0} ⊂ R → R
olmak üzere
1
f (x) =
x
kuralı ile tanımlı f fonksiyonun grafiği R2 düzleminde hiperbol
belirtir.
Fonksiyonlar
1. Fonksiyonlar
Fonksiyonlar
1. Fonksiyonlar
(iv) Reel değerli ve reel değişkenli bir fonksiyon farklı aralıklar

üzerinde farklı şekilde tanımlanabilir. Böyle fonksiyonlara parçalı
fonksiyon denilmektedir. Örneğin; f : [0, 3] → R olmak üzere

 3x ; 0≤x≤1
f (x) = 4−x ; 1 < x ≤ 2
x−1 ; 2 < x ≤ 3

kuralı ile tanımlı f fonksiyonu parçalı bir fonksiyondur.
Fonksiyonlar
1. Fonksiyonlar
Tanım 1.1.9.
f ve g iki fonksiyon olmak üzere f + g toplamı, f − g farkı, f · g
f
çarpımı ve g bölümü aşağıdaki şekilde tanımlanmaktadır:
(f + g) (x) = f (x) + g (x) ,

(f − g) (x) = f (x) − g (x) ,
(f · g) (x) = f (x) · g (x) ,

f f (x)
(x) = , (g (x) 6 = 0) .
g g (x)
Fonksiyonlar
1. Fonksiyonlar
Örnek 1.1.10.
f : R → R olmak üzere f (x) = x2 ve g : R → R olmak üzere
g (x) = x − 1 kuralları ile tanımlı f ve g fonksiyonları için
f
f + g, f − g, f · g,
g
fonksiyonlarını bulunuz. Bu fonksiyonların tanım kümelerini

belirtiniz.
Fonksiyonlar
1. Fonksiyonlar
Çözüm.
(f + g) (x) = f (x) + g (x) = x2 + x − 1

(f − g) (x) = f (x) − g (x) = x2 − (x − 1)
(f · g) (x) = f ( x ) · g ( x ) = x2 · ( x − 1 )
x2

f f (x)
(x) = =
g g (x) x−1
olarak bulunur.
D (f + g) = D (f − g) = D (f · g) = R
ve
f
D = R\ {1}
g
dir.
Fonksiyonlar
1. Fonksiyonlar
Tanım 1.1.11.
A kümesi X kümesinin bir alt kümesi olmak üzere A kümesinin her
bir elemanının görüntülerinden oluşan kümeye A kümesinin f
fonksiyonu altındaki görüntü kümesi denir ve f (A) ile gösterilir.
Yani,
f (A) = {f (x) : x ∈ A} ⊆ R (f )
şeklindedir.
Fonksiyonlar
1. Fonksiyonlar
Tanım 1.1.12.
B kümesi Y kümesinin bir alt kümesi olmak üzere B kümesinin f
fonksiyonu altındaki ters görüntü (ön görüntü) kümesi
f −1 (B ) = { x ∈ D (f ) : f (x ) ∈ B }
ile tanımlanmaktadır.
Fonksiyonlar
1. Fonksiyonlar
Örnek 1.1.13.
f : R → R olmak üzere f (x) = x2 olsun.
(i) A = [1, 2] kümesinin f fonksiyonu altındaki görüntüsünü f (A)
bulunuz.
(ii) B = [1, 4] kümesinin f fonksiyonu altındaki ön görüntüsünü
f −1 (B) bulunuz.
Fonksiyonlar
1. Fonksiyonlar
Çözüm. A = [1, 2] olmak üzere
f (A) = {f (x) : x ∈ A}
= x2 : x ∈ [1, 2]

= [1, 4]
ve B = [1, 4] olmak üzere
f −1 (B ) = { x : f (x ) ∈ B }
= x : x2 ∈ [1, 4]

= [−2, −1] ∪ [1, 2]
olarak bulunur.
Fonksiyonlar
1. Fonksiyonlar
Fonksiyonlar
1. Fonksiyonlar
Tanım 1.1.14. (Örten Fonksiyon)

f : X → Y fonksiyon olsun. Eğer
R (f ) = Y
ise f fonksiyonuna örten fonksiyon denir. Bir başka deyişle, f

fonksiyonunun örten olması için Y kümesinden alınan her y elemanı
X kümesinden alınan en az bir x elemanının görüntüsü olmalıdır.
Fonksiyonlar
1. Fonksiyonlar
Örnek 1.1.15.
(i) a 6= 0 olmak üzere f (x) = ax + b kuralı ile tanımlı f : R → R
fonksiyonu örtendir. Gösteriniz.
(ii) f (x) = x2 kuralı ile tanımlı f : R → R fonksiyonu örten
değildir. Gösteriniz.
Fonksiyonlar
1. Fonksiyonlar
Çözüm. (i)
f (R) = {f (x) : x ∈ R}
= {ax + b : x ∈ R}
= R
olup f fonksiyonu örten fonksiyondur.

(ii)
f (R) = x :x∈R
2
= x2 : − ∞ < x < + ∞

= [0, ∞) 6= R
olduğundan f fonksiyonu örten fonksiyon değildir.
Fonksiyonlar
1. Fonksiyonlar
Tanım 1.1.16.
f : X → Y fonksiyon olsun. Herhangi bir y ∈ R (f ) elemanı, tanım
kümesinin bir tek x ∈ D (f ) elemanının görüntüsü ise f
fonksiyonuna birebir fonksiyon adı verilir. Yani, f fonksiyonunun
birebir olması için
∀x1 , x2 ∈ D (f ) 3 f (x1 ) = f (x2 ) ⇒ x1 = x2
ya da
∀x1 , x2 ∈ D (f ) 3 x1 6= x2 ⇒ f (x1 ) 6= f (x2 )
koşulu sağlanmalıdır.
Fonksiyonlar
1. Fonksiyonlar
Tanım 1.1.17.
f : X → Y fonksiyon olsun. f fonksiyonu hem birebir hem de örten ise f
fonksiyonuna birebir örten fonksiyon adı verilir.
Örnek 1.1.18.
f : R → R olmak üzere f (x) = 2x + 3 fonksiyonu birebir örten
fonksiyondur. Gösteriniz.
Tanım 1.1.19.
f : X → X fonksiyon olsun. Her x ∈ X için
f (x) = x
ise f fonksiyonuna birim (özdeşlik) fonksiyon denir ve IX ile gösterilir.
Fonksiyonlar
1. Fonksiyonlar
Tanım 1.1.20.
f : X → Y ve g : Y → Z fonksiyon olsun. Her x ∈ X için
(g ◦ f ) (x) = g (f (x))
olarak tanımlı
g◦f : X → Z
fonksiyonuna f fonksiyonu ile g fonksiyonunun bileşkesi adı verilir.
Not 1.1.21.
g : X → Y ve f : Y → Z olmak üzere benzer şekilde her x ∈ X için
(f ◦ g) (x) = f (g (x))
olarak tanımlanır.
Fonksiyonlar
1. Fonksiyonlar
Örnek 1.1.22.
f : R → R olmak üzere f (x) = x2 + 3x ve g : R → R olmak üzere
g (x) = 2x2 + 1 kuralları ile tanımlı f ve g fonksiyonları için
g◦f ve f ◦g
ifadelerini bulunuz.
Çözüm.
2
(g ◦ f ) (x) = g (f (x)) = g x2 + 3x = 2 x2 + 3x + 1
ve
2
(f ◦ g) (x) = f (g (x)) = f 2x2 + 1 = 2x2 + 1 + 3 2x2 + 1
olarak bulunur.
Fonksiyonlar
1. Fonksiyonlar
Tanım 1.1.23.
f : X → Y fonksiyonu birebir örten fonksiyon olsun. Bu durumda
(g ◦ f ) (x) = x ve (f ◦ g) (y) = y
eşitliklerini sağlayan g fonksiyonuna f fonksiyonunun tersi adı verilir

ve f −1 ile gösterilir. Bu tanıma göre
f − 1 ◦ f = IX ve f ◦ f − 1 = IY
olacaktır.
Not 1.1.24.
y = f (x) ve y = f −1 (x) eğrilerinin grafikleri y = x doğrusuna göre
simetriktir.
Fonksiyonlar
1. Fonksiyonlar
Fonksiyonlar
1. Fonksiyonlar
Örnek 1.1.25.
f : R → R olmak üzere f (x) = x3 + 1 fonksiyonunun, eğer varsa,
tersini bulunuz.
Çözüm. f : R → R olmak üzere f (x) = x3 + 1 fonksiyonu birebir
ve örten fonksiyondur. Dolayısıyla f fonksiyonunun ters fonksiyonu
mevcuttur.
y = x3 + 1
olmak üzere p
x= 3
y−1
olup √
f −1 (x ) =
3
x−1
olarak bulunur.
Fonksiyonlar
1. Fonksiyonlar
Tanım 1.1.26.
I ⊆ R kümesinin
x1 < x2
koşulunu sağlayan herhangi iki elemanı x1 ve x2 olsun. Eğer
f (x1 ) ≤ f (x2 )
eşitsizliği sağlanıyorsa f fonksiyonuna I aralığı üzerinde artandır denir. Bir

başka deyişle
∀x1 , x2 ∈ I 3 x1 < x2 ⇒ f (x1 ) ≤ f (x2 )
olmalıdır. Eğer
∀x1 , x2 ∈ I 3 x1 < x2 ⇒ f (x1 ) < f (x2 )
sağlanıyorsa f fonksiyonuna I aralığı üzerinde kesin olarak artandır denir.
Fonksiyonlar
1. Fonksiyonlar
Tanım 1.1.27.
I ⊆ R kümesinin
x1 < x2
koşulunu sağlayan herhangi iki elemanı x1 ve x2 olsun. Eğer
f (x2 ) ≤ f (x1 )
eşitsizliği sağlanıyorsa f fonksiyonuna I aralığı üzerinde azalandır denir.

Bir başka deyişle
∀x1 , x2 ∈ I 3 x1 < x2 ⇒ f (x2 ) ≤ f (x1 )
olmalıdır. Eğer
∀x1 , x2 ∈ I 3 x1 < x2 ⇒ f (x2 ) < f (x1 )
sağlanıyorsa f fonksiyonuna I aralığı üzerinde kesin olarak azalandır denir.
Fonksiyonlar
1. Fonksiyonlar
Fonksiyonlar
1. Fonksiyonlar
Tanım 1.1.28.
I ⊆ R kümesinde f fonksiyonu kesin olarak artan ya da kesin olarak
azalan ise f fonksiyonuna I kümesinde kesin olarak monoton
fonksiyon; aynı küme üzerinde artan ya da azalan ise monoton
fonksiyon adı verilmektedir.
Fonksiyonlar
1. Fonksiyonlar
Örnek 1.1.29.
f , g : R → R olmak üzere f (x) = 2x + 4, g (x) = x2 şeklinde
tanımlı f ve g fonksiyonlarının monotonluk durumunu inceleyiniz.
Çözüm. (a) x1 , x2 ∈ R olmak üzere x1 < x2 olsun. Bu durumda
x1 < x2 ⇒ 2x1 < 2x2

⇒ 2x1 + 4 < 2x2 + 4
⇒ f (x1 ) < f (x2 )
gerçeklenir. Dolayısıyla f fonksiyonu R kümesi üzerinde kesin

olarak artan fonksiyondur.
Fonksiyonlar
1. Fonksiyonlar
(b) (i) x1 , x2 ∈ [0, ∞) olmak üzere x1 < x2 olsun. Bu durumda
x1 < x2 ⇒ x21 < x22

⇒ g (x1 ) < g (x2 )
gerçeklenir. Dolayısıyla g fonksiyonu [0, ∞) kümesi üzerinde kesin

olarak artan fonksiyondur.
(ii) x1 , x2 ∈ (−∞, 0] olmak üzere x1 < x2 olsun. Bu durumda
x1 < x2 ⇒ x22 < x21

⇒ g (x2 ) < g (x1 )
gerçeklenir. Dolayısıyla g fonksiyonu (−∞, 0] kümesi üzerinde

kesin olarak azalan fonksiyondur.
Fonksiyonlar
1. Fonksiyonlar
Önerme 1.1.30.
Eğer f fonksiyonu tanım kümesi üzerinde kesin olarak monoton ise
bu durumda f fonksiyonu birebirdir.
Fonksiyonlar
1. Fonksiyonlar
İspat.
f fonksiyonu kesin olarak artan bir fonksiyon olsun. x1 , x2 ∈ D (f )
olmak üzere
x1 6 = x2
ise
x1 < x2 ya da x2 < x1
olacaktır. f fonksiyonu kesin olarak artan olduğundan
x1 < x2 ise f (x1 ) < f (x2 )

x2 < x1 ise f (x2 ) < f (x1 )
sağlanıp her iki durumda da f (x1 ) 6= f (x2 ) olacaktır. Bu ise f

fonksiyonunun birebir fonksiyon olduğunu söylemektedir.
Fonksiyonlar
1. Fonksiyonlar
Not 1.1.31.
Kesin olarak azalan fonksiyonlar için benzer işlemlerle ispat
yapılabilir.
Not 1.1.32.
Bu önermenin karşıtı doğru değildir. Yani, f fonksiyonu birebir ise
kesin olarak monoton bir fonksiyon olmak zorunda değildir.
Örneğin; 1
f (x) = x ; x 6= 0
0 ; x=0
fonksiyonu birebir bir fonksiyon olup ancak R üzerinde kesin olarak
artan ya da kesin olarak azalan bir fonksiyon değildir.
Fonksiyonlar
1. Fonksiyonlar
Tanım 1.1.33.
f : D (f ) ⊆ R → R fonksiyonu orijine göre simetrik bir tanım kümesine
sahip (Yani, herhangi bir x ∈ D (f ) elemanı için −x ∈ D (f )) olsun. Eğer
her x ∈ D (f ) için
f (−x) = f (x)
koşulu sağlanıyorsa f fonksiyonuna çift fonksiyon,
f (−x) = −f (x)
koşulu sağlanıyorsa f fonksiyonuna tek fonksiyon denir.
Not 1.1.34.
Çift fonksiyonların grafiği y eksenine göre simetrik, tek fonksiyonların
grafiği orijine göre simetriktir.
Fonksiyonlar
1. Fonksiyonlar
Fonksiyonlar
1. Fonksiyonlar
1.2. Bazı Özel Fonksiyonlar
Tanım 1.2.1. (Kuvvet Fonksiyonu)

n ∈ N olmak üzere
f ( x ) = xn
kuralı ile tanımlı
f :R→R
fonksiyonlara kuvvet fonksiyonu adı verilir.
Fonksiyonlar
1. Fonksiyonlar
Tanım 1.2.2. (Polinom Fonksiyonu)

n ∈ N ve a0 , a1 , ..., an sabit reel sayılar öyle ki an 6= 0 olmak üzere
p (x) = an xn + an−1 xn−1 + ... + a1 x + a0

p:R→R
fonksiyonuna polinom fonksiyonu denir, burada n doğal sayısına
polinomun derecesi; a0 , a1 , ..., an sayılarına da polinomun katsayıları
adı verilir.
Fonksiyonlar
1. Fonksiyonlar
Tanım 1.2.3. (Rasyonel Fonksiyon)

p ve q polinom fonksiyonu öyle ki q 6= 0 olmak üzere
p (x)
f (x) =
q (x)

f : D (f ) ⊂ R → R
fonksiyonuna rasyonel fonksiyon adı verilir.
Fonksiyonlar
1. Fonksiyonlar
Örnek 1.2.4.
x2 − 1
f (x) =
x3 − 3x2 − 4x
fonksiyonunun tanım kümesini bulunuz.
Çözüm.
x3 − 3x2 − 4x = 0
ifadesini gerçekleyen x değerleri f fonksiyonunun tanım kümesinde
değildir.
x (x − 4) (x + 1) = 0
olup x = 0 ya da x = 4 ya da x = −1 dir. Yani, f fonksiyonunun tanım
kümesi
D (f ) = R\ {−1, 0, 4}
olarak bulunur.
Fonksiyonlar
1. Fonksiyonlar
Tanım 1.2.5.
A ⊂ R olsun.
f (x) = JxK
şeklinde tanımlanan
f :A→R
fonksiyonuna tam kısım fonksiyonu adı verilir, burada JxK simgesi x
sayısından büyük olmayan tamsayıların en büyüğünü
göstermektedir.
Fonksiyonlar
1. Fonksiyonlar
Not 1.2.6.
(i) p ∈ Z olmak üzere p ≤ x < p + 1 reel sayısı için
JxK = p
dir.
(ii) Her x ∈ R için
JxK ≤ x < JxK + 1
sağlanır.
Fonksiyonlar
1. Fonksiyonlar
Örnek 1.2.7.
y = f (x) = x − JxK eşitliği ile verilen
f : [−2, 2] → R
fonksiyonunun grafiğini çiziniz.
Fonksiyonlar
1. Fonksiyonlar
Çözüm. −2 ≤ x ≤ 2 olduğundan
−2 ≤ x < −1 ⇒ f (x) = x − (−2) = x + 2

−1 ≤ x < 0 ⇒ f (x) = x − (−1) = x + 1
0≤x<1 ⇒ f (x) = x − 0 = x
1≤x<2 ⇒ f (x) = x − 1
x=2 ⇒ f (2) = 2 − 2 = 0
olup f fonksiyonu


 x+2 ; −2 ≤ x < −1
 x+1 ; −1 ≤ x < 0


f (x) = x ; 0≤x<1
x−1 ; 1≤x<2




0 ; x=2

olarak yazılabilir.
Fonksiyonlar
1. Fonksiyonlar
Fonksiyonlar
1. Fonksiyonlar
Örnek 1.2.8.
y = f (x) = Jx2 K eşitliği ile verilen
f : [0, 2] → R
Fonksiyonlar
1. Fonksiyonlar
Çözüm. 0 ≤ x ≤ 2 olduğundan 0 ≤ x2 ≤ 4 olup
0 ≤ x2 < 1 ⇒ 0 ≤ x < 1√ ⇒ f (x) = 0

1 ≤ x2 < 2 ⇒ 1√≤ x < 2√ ⇒ f (x) = 1
2 ≤ x2 < 3 ⇒ √2 ≤ x < 3 ⇒ f (x) = 2
3 ≤ x2 < 4 ⇒ 3≤x<2 ⇒ f (x) = 3
x2 = 4 ⇒ x=2 ⇒ f (2) = 4
gerçeklenir. Dolayısıyla f fonksiyonu
0 ; 0 ≤ x <√1



1 ; √ ≤ x < √2
1



f (x) = 2 ; √2 ≤ x < 3
3≤x<2

 3 ;



4 ; x=2
Fonksiyonlar
1. Fonksiyonlar
Fonksiyonlar
1. Fonksiyonlar
Örnek 1.2.9.
Aşağıdaki eşitliklerle tanımlanan f : [−2, 2] → R fonksiyonların
grafiğini çiziniz.
(i) f (x) = J−xK (ii) f (x) = J2xK
(iii) f (x) = J 2x K (iv) f (x) = 2JxK
(v) f (x) = −3JxK (vi) f (x) = |J−xK|
Fonksiyonlar
1. Fonksiyonlar
Örnek 1.2.10.
Aşağıdaki fonksiyonların tanım kümesini bulunuz.
p p
(i) f (x) = 1 − |x| (ii) f (x) = |x| + 4
x
p
(iii) f (x) = JxK (iv) f (x) = |x − 1| − 2
p
(v) f (x) = 1 − JxK
Fonksiyonlar
1. Fonksiyonlar
Çözüm. (i)
1 − |x| ≥ 0
olacak şekildeki x sayıları f fonksiyonunun tanım kümesindedir.
|x| ≤ 1 ⇒ −1 ≤ x ≤ 1
olup
D (f ) = [−1, 1]
olarak bulunur.
(v)
1 − JxK ≥ 0
olacak şekildeki x sayıları f fonksiyonunun tanım kümesindedir.
JxK ≤ 1 ⇒ x < 2
olup
D (f ) = (−∞, 2)
olarak bulunur.
Fonksiyonlar
1. Fonksiyonlar
Tanım 1.2.11.
A ⊂ R olmak üzere f : A → R fonksiyonu için

f (x) ; f (x) ≥ 0
|f | (x) = |f (x)| =
−f (x) ; f (x) < 0
şeklinde tanımlanan |f | fonksiyonuna f fonksiyonunun mutlak değer

fonksiyonu denir.
Örnek 1.2.12.

y = f (x) = x2 − 3x − 4 fonksiyonunun belirttiği eğrinin grafiğini
çiziniz.
Fonksiyonlar
1. Fonksiyonlar
Çözüm.
f (x) = x2 − 3x − 4

x2 − 3x − 4 ; x2 − 3x − 4 ≥ 0

=
− x2 − 3x − 4 ; x2 − 3x − 4 < 0
x2 − 3x − 4 ; x ∈ (−∞, −1] ∪ [4, +∞)

=
− x2 − 3x − 4 ; x ∈ (−1, 4)
Fonksiyonlar
1. Fonksiyonlar
Fonksiyonlar
1. Fonksiyonlar
Tanım 1.2.13.
A ⊂ R olmak üzere f : A → R fonksiyonu için
(
|f (x)|
f (x)
; f (x) 6 = 0
g (x) =
0 ; f (x) = 0
şeklinde tanımlanan g fonksiyonuna f fonksiyonunun işaret fonksiyonu

denir ve
sgn f
ile gösterilir. Dolayısıyla işaret fonksiyonu

 1 ; f (x) > 0
(sgn f ) (x) = sgn f (x) = 0 ; f (x) = 0
−1 ; f (x) < 0

şeklinde de tanımlanabilir.
Fonksiyonlar
1. Fonksiyonlar
Örnek 1.2.14.
f : R → R olmak üzere f (x) = x2 − 2x − 3 fonksiyonu için
sgn f
Fonksiyonlar
1. Fonksiyonlar
Çözüm.
sgn (f (x)) = sgn x2 − 2x − 3

 −1 ; x2 − 2x − 3 < 0

= 0 ; x2 − 2x − 3 = 0
1 ; x2 − 2x − 3 > 0


 −1 ; x ∈ (−1, 3)
= 0 ; x = −1 ya da x = 3
1 ; x ∈ (−∞, −1) ∪ (3, +∞)

Fonksiyonlar
1. Fonksiyonlar
Fonksiyonlar
1. Fonksiyonlar
1.3. Trigonometrik Fonksiyonlar
Merkezi orijinde ve yarıçapı 1 birim olan çemberi dikkate alalım.

Çember üzerinde alınan P noktasının apsisi cos θ, ordinatı sin θ
olarak tanımlanır. Böylece her bir θ sayısına bir cos θ ve bir sin θ
sayısı karşılık gelir.
Fonksiyonlar
1. Fonksiyonlar
Fonksiyonlar
1. Fonksiyonlar
Bir dik üçgende
Fonksiyonlar
1. Fonksiyonlar
b sin θ b
sin θ = c tan θ = cos θ = a
a cos θ a
cos θ = c cot θ = sin θ = b
1 c 1 c
sec θ = cos θ = a csc θ = sin θ = b
olur.
Kosinüs ve sinüs fonksiyonları R üzerinde tanımlanmış olup

değerlerini [−1, 1] aralığında almaktadır. Bu fonksiyonların
grafikleri aşağıdaki gibidir:
Fonksiyonlar
1. Fonksiyonlar
Fonksiyonlar
1. Fonksiyonlar
Fonksiyonlar
1. Fonksiyonlar
Teorem 1.3.1.
sin x ve cos x fonksiyonlarına ilişkin bazı eşitlikler aşağıdaki gibidir:
(i) Her x ∈ R için
cos2 x + sin2 x = 1 .
(ii) k ∈ Z olmak üzere
sin x = 0 ⇒ x = kπ
π
sin x = 1⇒x= + 2kπ
2
π
sin x = −1 ⇒ x = − + 2kπ
2
ve
π
cos x = 0⇒x= + kπ
2
cos x = 1 ⇒ x = 2kπ
cos x = −1 ⇒ x = π + 2kπ
dir.
Fonksiyonlar
1. Fonksiyonlar
(iii) Her x, y ∈ R için
sin (x ∓ y) = sin x cos y ∓ cos x sin y

cos (x ∓ y) = cos x cos y ± sin x sin y
sağlanır.
(iv) Her x ∈ R için
sin 2x = 2 sin x cos x
ve
cos 2x = cos2 x − sin2 x

= 2 cos2 x − 1
= 1 − 2 sin2 x
gerçeklenir.
Fonksiyonlar
1. Fonksiyonlar
(v) Her x ∈ R için
sin (x + π ) = − sin x , cos (x + π ) = − cos x

sin x + π
2 = cos x , cos x + π
2 = − sin x
dir.
Fonksiyonlar
1. Fonksiyonlar
(vi) k ∈ Z olmak üzere

π
− 2 + 2kπ, π2 + 2kπ aralığında kesin artandır
f (x) = sin x ⇒
3π
π

2 + 2kπ, 2 + 2kπ aralığında kesin azalandır
ve
[2kπ, π + 2kπ ] aralığında kesin azalandır
f (x) = cos x ⇒
[π + 2kπ, 2π + 2kπ ] aralığında kesin artandır
Fonksiyonlar
1. Fonksiyonlar
Tanım 1.3.2.
f : R → R fonksiyonu verilmiş olsun. Her x ∈ R için
f (x + T ) = f (x)
olacak şekilde bir pozitif T reel sayısı varsa f fonksiyonuna

periyodik fonksiyon, T sayısına da f fonksiyonunun bir periyodu
denir. T sayılarının bir en küçüğü varsa bu en küçük periyoda f
fonksiyonunun esas periyodu denir.
Örnek 1.3.3.
f (x) = sin x fonksiyonu periyodik midir? Periyodik ise esas
periyodunu bulunuz.
Fonksiyonlar
1. Fonksiyonlar
Çözüm. Her x ∈ R için
sin (x + T ) = sin x
olacak şekilde T > 0 sayısının mevcut olduğu gösterilmelidir. Buradan her

x ∈ R için
sin x · cos T + cos x · sin T = sin x
biçiminde yazılabilir. Bu eşitliğin sağlanması için
cos T = 1 ve sin T = 0
olmalıdır. Buradan k ∈ Z olmak üzere
T = 2kπ
olarak bulunur. Dolayısıyla f (x) = sin x fonksiyonu periyodik fonksiyon

olup esas periyodu 2π dir.
Fonksiyonlar
1. Fonksiyonlar
Tanjant fonksiyonu
sin x
f (x) = tan x =
cos x
şeklinde tanımlanmış olup bu fonksiyonun tanım kümesi
nπ o
D (f ) = R\ + kπ : k ∈ Z
2
kümesidir. Bu fonksiyonun grafiği aşağıdaki gibidir:
Fonksiyonlar
1. Fonksiyonlar
Fonksiyonlar
1. Fonksiyonlar
Yukardaki grafikten anlaşılacağı gibi tanjant fonksiyonu tek

fonksiyon olup k ∈ Z için
π π
− + kπ, + kπ
2 2
aralığı üzerinde kesin artan fonksiyondur. Ayrıca bu fonksiyon
periyodik fonksiyon olup esas periyodu π dir.
Fonksiyonlar
1. Fonksiyonlar
Kotanjant fonksiyonu
cos x
f (x) = cot x =
sin x
biçiminde tanımlanmış olup bu fonksiyonun tanım kümesi
D (f ) = R\ {kπ : k ∈ Z}
şeklindedir. Bu fonksiyonun grafiği aşağıdaki gibidir:
Fonksiyonlar
1. Fonksiyonlar
Fonksiyonlar
1. Fonksiyonlar
Yukardaki grafikten anlaşılacağı gibi kotanjant fonksiyonu tek

fonksiyon olup k ∈ Z için
(kπ, π + kπ )
aralığı üzerinde kesin azalan fonksiyondur. Ayrıca bu fonksiyon

periyodik fonksiyon olup esas periyodu π dir.
Fonksiyonlar
1. Fonksiyonlar
1.4. Ters Trigonometrik Fonksiyonlar
f (x) = sin x fonksiyonu

h π πi
− ,
2 2
aralığında kesin olarak artan bir fonksiyon olduğundan bu aralıkta
fonksiyon birebirdir. Sinüs fonksiyonu
h π πi
sin : − , → [−1, 1]
2 2
olarak tanımlanırsa sinüs fonksiyonu birebir örten fonksiyon olur.
Fonksiyonlar
1. Fonksiyonlar
Dolayısıyla sinüs fonksiyonunun

h π πi
arcsin : [−1, 1] → − ,
2 2
ile verilen tersi mevcuttur. Ters fonksiyonun grafiği esas
fonksiyonun grafiğinin y = x doğrusuna göre simetriği olacağından
f −1 (x) = arcsin x fonksiyonunun grafiği aşağıdaki gibidir:
Fonksiyonlar
1. Fonksiyonlar
Fonksiyonlar
1. Fonksiyonlar
Grafikten de anlaşılacağı üzere arcsin x fonksiyonu tek fonksiyon

olup tanım aralığı üzerinde, yani [−1, 1] aralığında, kesin artan
fonksiyondur.
Fonksiyonlar
1. Fonksiyonlar
Benzer şekilde f (x) = cos x fonksiyonu
[0, π ]
aralığında kesin olarak azalan bir fonksiyon olduğundan bu aralıkta

fonksiyon birebirdir. Kosinüs fonksiyonu
cos : [0, π ] → [−1, 1]
olarak tanımlanırsa kosinüs fonksiyonu birebir örten fonksiyon olur.
Fonksiyonlar
1. Fonksiyonlar
Dolayısıyla kosinüs fonksiyonunun
arccos : [−1, 1] → [0, π ]

f −1 (x) = arccos x fonksiyonunun grafiği aşağıdaki gibidir:
Fonksiyonlar
1. Fonksiyonlar
Fonksiyonlar
1. Fonksiyonlar
Grafikten de anlaşılacağı üzere arccos x fonksiyonu tanım aralığı

üzerinde, yani [−1, 1] aralığında, kesin azalan fonksiyondur.
Örnek 1.4.1.
√
3
arcsin ve arccos 1
2
ifadelerini hesaplayınız.
Fonksiyonlar
1. Fonksiyonlar
Çözüm.
√ √
3
= y ⇒ sin y = 23 ve y ∈ − π2 , π2

arcsin 2
⇒ y = π3 ∈ − π2 , π2
olarak bulunur.
arccos (1) = y ⇒ cos y = 1 ve y ∈ [0, π ]
⇒ y = 0 ∈ [0, π ]
olarak bulunur.
Fonksiyonlar
1. Fonksiyonlar
f (x) = tan x fonksiyonu

π π
− ,
2 2
aralığında kesin olarak artan bir fonksiyon olduğundan bu aralıkta
fonksiyon birebirdir. Tanjant fonksiyonu
π π
tan : − , →R
2 2
olarak tanımlanırsa tanjant fonksiyonu birebir örten fonksiyon olur.
Fonksiyonlar
1. Fonksiyonlar
Dolayısıyla tanjant fonksiyonunun

π π
arctan : R → − ,
2 2
f −1 (x) = arctan x fonksiyonunun grafiği aşağıdaki gibidir:
Fonksiyonlar
1. Fonksiyonlar
Fonksiyonlar
1. Fonksiyonlar
Grafikten de anlaşılacağı üzere arctan x fonksiyonu tek fonksiyon

olup tanım aralığı üzerinde, yani R aralığında, kesin artan
fonksiyondur.
Fonksiyonlar
1. Fonksiyonlar
f (x) = cot x fonksiyonu

(0, π )
aralığında kesin olarak azalan bir fonksiyon olduğundan bu aralıkta
fonksiyon birebirdir. Kotanjant fonksiyonu
cot : (0, π ) → R
olarak tanımlanırsa kotanjant fonksiyonu birebir örten fonksiyon

olur.
Fonksiyonlar
1. Fonksiyonlar
Dolayısıyla kotanjant fonksiyonunun
arccot : R → (0, π )

f −1 (x) = arccot x fonksiyonunun grafiği aşağıdaki gibidir:
Fonksiyonlar
1. Fonksiyonlar
Fonksiyonlar
1. Fonksiyonlar
Grafikten de anlaşılacağı üzere arccot x fonksiyonu tanım aralığı

üzerinde, yani R aralığında, kesin azalan fonksiyondur.
Örnek 1.4.2.
√ √
arctan − 3 ve arccot 3
ifadelerini hesaplayınız.
Fonksiyonlar
1. Fonksiyonlar
Çözüm.
√ √
arctan − 3 = y ⇒ tan y = − 3 ve y ∈ − π2 , π2

⇒ y = − π3 ∈ − π2 , π2
olarak bulunur.
√ √
arccot 3 = y ⇒ cot y = 3 ve y ∈ (0, π )
⇒ y= π
6 ∈ (0, π )
olarak bulunur.
Fonksiyonlar
1. Fonksiyonlar
1.5. Üstel ve Logaritmik Fonksiyonlar
Tanım 1.5.1.
a > 0 ve a 6= 1 olmak üzere
f (x) = ax
biçiminde tanımlı f fonksiyonuna üstel fonksiyon adı verilir.
Fonksiyonlar
1. Fonksiyonlar
Not 1.5.2.
a > 1 olması durumunda üstel fonksiyon kesin olarak artan
fonksiyondur. Bu durum için üstel fonksiyonun grafiği aşağıdaki
gibidir:
Fonksiyonlar
1. Fonksiyonlar
Not 1.5.3.
0 < a < 1 olması durumunda ise üstel fonksiyon kesin olarak
azalan fonksiyondur. Bu durum için üstel fonksiyonun grafiği
aşağıdaki gibidir:
Fonksiyonlar
1. Fonksiyonlar
Not 1.5.4.
f (x) = ax olarak tanımlı üstel fonksiyonun tanım kümesi
D (f ) = R
ve her x ∈ R için ax > 0 olduğundan görüntü kümesi
R (f ) = R+
dır.
Fonksiyonlar
1. Fonksiyonlar
Not 1.5.5.
Üstel ifadelerden de bilindiği gibi aşağıdaki eşitlikler vardır:
(i)
a0 = 1, a1 = a
(ii)
ax+t = ax at
(iii)
1
a−x =
ax
(iv)
(ax )t = axt
(v)
ax bx = (ab)x
(vi)
ax = at ⇔ x = t
Fonksiyonlar
1. Fonksiyonlar
Not 1.5.6.
Üstel fonksiyonun grafiğinden de kolayca görüleceği gibi f (x) = ax
şeklinde tanımlanan
f : R → R+
fonksiyonu birebir örten fonksiyondur. Dolayısıyla bu fonksiyonun
f −1 : R+ → R
şeklinde bir ters fonksiyonu vardır.
Fonksiyonlar
1. Fonksiyonlar
Tanım 1.5.7.
f (x) = ax şeklinde tanımlanan üstel
f : R → R+
fonksiyonun
f −1 : R+ → R
biçimindeki ters fonksiyonuna logaritma fonksiyonu denir ve bu
fonksiyonun kuralı
y = loga x
olarak yazılır. x > 0 için
y = loga x ⇔ x = ay
dir.
Fonksiyonlar
1. Fonksiyonlar
Not 1.5.8.
a > 1 olması durumunda logaritma fonksiyonu kesin olarak artan
fonksiyondur. Bu durum için logaritma fonksiyonun grafiği aşağıdaki
gibidir:
Fonksiyonlar
1. Fonksiyonlar
Not 1.5.9.
0 < a < 1 olması durumunda logaritma fonksiyonu kesin olarak azalan
fonksiyondur. Bu durum için logaritma fonksiyonun grafiği aşağıdaki
gibidir:
Fonksiyonlar
1. Fonksiyonlar
Not 1.5.10.
loga x
ifadesinde a sayısına logaritma tabanı, x sayısına da logaritması
alınacak sayı adı verilir. loga x ifadesinin tanımlı olması için
a > 0, a 6= 1 ve x>0
olmalıdır. e tabanına göre logaritmaya doğal logaritma denir ve

loge x ifadesi yerine ln x yazılır.
Fonksiyonlar
1. Fonksiyonlar
Not 1.5.11.
Logaritma fonksiyonunun aşağıdaki özellikleri vardır:
(i) a > 0 ve a 6= 1 olmak üzere
loga a = 1
ve
loga 1 = 0
dır.
(ii) k ∈ R ve x ∈ R+ olmak üzere
loga xk = k loga x
dir.
Fonksiyonlar
1. Fonksiyonlar
(iii) x, t ∈ R+ , a > 0 ve a 6= 1 olmak üzere
loga (xt) = loga x + loga t
ve x
loga = loga x − loga t
t
dir.
Fonksiyonlar
1. Fonksiyonlar
1.6. Hiperbolik Fonksiyonlar
Simetrik bir küme üzerinde tanımlı her f fonksiyonu için
f (x) + f (−x) f (x) − f (−x)

f (x) = +
2 2
olduğundan, simetrik bir küme üzerinde tanımlı her fonksiyon biri çift
diğeri tek olan fonksiyonun toplamı şeklinde yazılabilir. O halde
f ( x ) = ex

f : R → R+
fonksiyonu için
ex + e−x ex − e−x
ex = +
2 2
Fonksiyonlar
1. Fonksiyonlar
Tanım 1.6.1.
f (x) = ex fonksiyonunun çift parçasına hiperbolik kosinüs
fonksiyonu
ex + e − x
cosh x = ,
2
tek parçasına hiperbolik sinüs fonksiyonu
ex − e − x
sinh x =
2
adı verilir.
Not 1.6.2.
cosh x ve sinh x fonksiyonlarının grafikleri aşağıdaki gibidir:
Fonksiyonlar
1. Fonksiyonlar
Fonksiyonlar
1. Fonksiyonlar
Fonksiyonlar
1. Fonksiyonlar
Grafiklerden anlaşılacağı gibi cosh x fonksiyonu çift fonksiyon olup

[0, +∞) aralığında kesin olarak artan fonksiyondur; sinh x
fonksiyonu tek fonksiyon olup R üzerinde kesin olarak artan
fonksiyondur.
Fonksiyonlar
1. Fonksiyonlar
Not 1.6.3.
Diğer hiperbolik fonksiyonlar hiperbolik tanjant fonksiyonu ve
hiperbolik kotanjant fonksiyonu sırasıyla
sinh x ex − e−x
tanh x = = x
cosh x e + e−x
cosh x ex + e−x
coth x = = x
sinh x e − e−x
şeklinde olup fonksiyonların grafikleri aşağıdaki gibidir:
Fonksiyonlar
1. Fonksiyonlar
Fonksiyonlar
1. Fonksiyonlar
Fonksiyonlar
1. Fonksiyonlar
Grafiklerden anlaşılacağı gibi tanh x fonksiyonu tek fonksiyon olup

R üzerinde kesin olarak artan fonksiyondur; coth x fonksiyonu tek
fonksiyon olup (−∞, 0) ve (0, ∞) aralıkları üzerinde kesin olarak
azalan fonksiyondur.
Fonksiyonlar
1. Fonksiyonlar
Not 1.6.4.
Hiperbolik fonksiyonların terslerini elde etmek için bu fonksiyonları
birebir ve örten olduğu aralıklara kısıtlayalım. O halde
cosh : [0, +∞) → [1, +∞)
sinh : (−∞, +∞) → (−∞, +∞)

tanh : (−∞, +∞) → (−1, 1)
coth : (0, +∞) → (1, +∞)
olur. Bu fonksiyonların ters fonksiyonları arccos h x, arcsin h x,
arctan h x ve arccot h x fonksiyonlarıdır.
Fonksiyonlar
MATEMATİK
Limit ve Süreklilik
2. Limit ve Süreklilik
2.1. Limit
Tanım 2.1.1.
e pozitif bir reel sayı olsun.
{x ∈ R : |x − a| < e }
kümesine a noktasının e komşuluğu denir. Buna göre a noktasının e

komşuluğu
{x ∈ R : a − e < x < a + e }
kümesi yani
(a − e, a + e)
açık aralığıdır.
Örnek 2.1.2.
1
1 noktasının 2 komşuluğunu bulunuz.
2.1. Limit
Tanım 2.1.3.
A ⊂ R küme ve a ∈ R olsun. Eğer her e > 0 sayısı için
|x − a| < e
olacak şekilde A kümesinin a elemanından farklı bir x elemanı

bulunabiliyorsa a noktasına A kümesinin bir yığılma noktası denir.
A kümesinin yığılma noktalarının kümesi A0 ile gösterilir.
Örnek 2.1.4.
A = (0, 1) kümesinin yığılma noktaları kümesini bulunuz.
2.1. Limit
Tanım 2.1.5.
A ⊂ R küme, f : A → R fonksiyon ve a noktası da A kümesinin
bir yığılma noktası olsun. Her e > 0 sayısı için eğer
0 < |x − a| < δ
olduğunda
|f (x) − L| < e
olacak şekilde bir δ > 0 sayısı bulunabiliyorsa x değişkeni a sayısına
yaklaştığında f fonksiyonunun limiti L sayısıdır denir ve
lim f (x) = L
x→a
biçiminde gösterilir.
2.1. Limit
Teorem 2.1.6.
lim f (x) = L
x→a
ise
lim |f (x)| = |L|
x→a
dir.
2.1. Limit
Not 2.1.7.
Limitin tanımı dikkate alındığında c ∈ R sabit sayı olmak üzere
lim c = c
x→a
ve
lim x = a
x→a
oldukları kolayca elde edilebilir.
2.1. Limit
Teorem 2.1.8.
A ⊂ R küme, f : A → R ve g : A → R fonksiyonlar ve a noktası da A
kümesinin bir yığılma noktası olsun. Eğer
lim f (x) ve lim g (x)

x→a x→a
limitleri varsa
(i) Her c ∈ R sabit sayısı için
lim (c · f (x)) = c · lim f (x)

x→a x→a
dir.
(ii)
lim (f ∓ g) (x) = lim f (x) ∓ lim g (x)
x→a x→a x→a
dir.
2.1. Limit
(iii)
lim (f · g) (x) = lim f (x) · lim g (x)
x→a x→a x→a
dir.
(iv) Her x ∈ A için g (x) 6= 0 ve
lim g (x) 6= 0
x→a
ise
f (x) lim f (x)
lim = x→a
x→a g (x ) lim g (x)
x→a
dir.
2.1. Limit
Not 2.1.9.
lim x = a olduğundan n ∈ N için
x→a
lim xn = an
x→a
olup Teorem 2.1.8 teoreminin (i) ve (ii) ifadelerinden

lim cn xn + cn−1 xn−1 + ... + c1 x + c0 = cn an + cn−1 an−1 + ... + c1 a + c0
x→a
ve dolayısıyla
lim p (x) = p (a)
x→a
olur.
2.1. Limit
Örnek 2.1.10.
x3 + 2x2 − 3x
lim
x→1 x2 − 1
ifadesini hesaplayınız.
Çözüm.
x x2 + 2x − 3

x3 + 2x2 − 3x
lim = lim
x→1 x2 − 1 x→1 (x − 1 ) (x + 1 )
x (x + 3) (x − 1)
= lim
x→1 (x − 1 ) (x + 1 )
x (x + 3)
= lim =2
x→1 x + 1
olarak bulunur.
2.1. Limit
Tanım 2.1.11.
f fonksiyonu bir (c, a) açık aralığında tanımlı olsun. Her e > 0
sayısı için eğer
a−δ < x < a
olduğunda
|f (x) − L1 | < e
soldan yaklaştığında f fonksiyonunun sol taraflı limiti L1 sayısıdır
denir ve
lim f (x) = L1
x→a −
2.1. Limit
Tanım 2.1.12.
f fonksiyonu bir (a, d) açık aralığında tanımlı olsun. Her e > 0
a < x < a+δ
olduğunda
|f (x) − L2 | < e
sağdan yaklaştığında f fonksiyonunun sağ taraflı limiti L2 sayısıdır
denir ve
lim f (x) = L2
x→a +
2.1. Limit
Teorem 2.1.13.
f fonksiyonu (c, a) ∪ (a, d) kümesinde tanımlı olsun. f fonksiyonu
x → a için L limitine sahiptir ancak ve ancak x → a için f
fonksiyonunun sağ ve sol taraflı limitleri var ve L sayısına eşittir,
yani
lim f (x) = L ⇔ lim f (x) = lim f (x) = L
x→a x → a+ x → a−
dir.
2.1. Limit
Örnek 2.1.14.
x
f (x) =
|x|
biçiminde tanımlı f : R\ {0} → R fonksiyonunun a = 0
noktasındaki sağ ve sol taraflı limitlerini bulunuz.
2.1. Limit
Çözüm.
−1 ; x < 0
f (x) =
1 ; x>0
olup
x x
lim = lim = lim (−1) = −1
x → 0− |x| − x x → 0−
x → 0−
x x
lim = lim+ = lim+ (+1) = 1
x → 0+ | x | x→0 x x→0
olduğundan
lim f (x)
x→0
ifadesi mevcut değildir.
2.1. Limit
Örnek 2.1.15.
f (x) = x − JxK
3
fonksiyonunun a = 2 ve a = 2 noktalarındaki limitlerini bulunuz.
2.1. Limit
Çözüm.
lim (x − JxK) = 2 − 1 = 1
x → 2−
lim (x − JxK) = 2 − 2 = 0
x → 2+
olduğundan
lim f (x)
x→2

3 1
lim (x − JxK) = −1 =
x→ 23 2 2
olarak elde edilir.
2.1. Limit
Not 2.1.16.
Eğer f fonksiyonu [a, b] aralığında tanımlı ise x değişkeninin b noktasına
yaklaşması sadece soldan mümkün olacağından
lim f (x)
x → b−
ifadesi mevcut olması durumunda
lim f (x) = lim f (x)

x→b x → b−
dir. Benzer olarak

lim f (x)
x → a+
ifadesi mevcut olması durumunda
lim f (x) = lim f (x)

x→a +x→a
dir.
2.1. Limit
Tanım 2.1.17.
c ∈ R olmak üzere f : (c, +∞) → R fonksiyon olsun. Her e > 0 sayısı
için en az bir M sayısı var öyle ki
x>M
olacak şekildeki her x sayısı için
|f (x) − L| < e
sağlanıyorsa bu durumda x değişkeni +∞ ifadesine yaklaştığında f

fonksiyonunun limiti L sayısıdır denir ve
lim f (x) = L
x→+∞
2.1. Limit
Örnek 2.1.18.
2x3 + 7
lim
x→+∞ x3 − x2 + x + 7
Çözüm.
7 7
x3 2 +

x3
2+ x3
lim = lim
x→+∞ x3 1 − x1 + 1 7 x→+∞ 1 − x1 + 1
+ x73

x2 + x3 x2
= 2
olarak elde edilir.
2.1. Limit
Tanım 2.1.19.
c ∈ R olmak üzere f : (−∞, c) → R fonksiyon olsun. Her e > 0 sayısı
için en az bir N sayısı var öyle ki
x<N
olacak şekildeki her x sayısı için
|f (x) − L| < e
sağlanıyorsa bu durumda x değişkeni −∞ ifadesine yaklaştığında f

fonksiyonunun limiti L sayısıdır denir ve
lim f (x) = L
x→−∞
2.1. Limit
Örnek 2.1.20.
3x + 7
lim
x→−∞ x2 − 2
Çözüm.
7

3x + 7 x 3+ x
lim 2 = lim 2
x→−∞ x − 2 x→−∞

x2 1 − x2
7
3+ x
= lim =0
x→−∞ 1 − x22

x
olarak elde edilir.
2.1. Limit
Örnek 2.1.21.
Aşağıdaki ifadeleri hesaplayınız.
x 3x2 − 4x + 5
(i) lim (ii) lim
x→+∞ JxK x→+∞ 2x2 + x − 1
2x + 5
(iii) lim
x→−∞ 4x2 + 8x + 1
Çözüm. (i) x ∈ R için x = JxK + t olacak şekilde t ∈ [0, 1) sayısı
vardır. Bu durumda

x JxK + t t
lim = lim = lim 1 +
x→+∞ JxK x→+∞ JxK x→+∞ JxK
= 1
olarak elde edilir.

2.1. Limit
(ii)

4 5
3x2 − 4x + 5 x2 3 − x + x2
lim = lim
x→+∞ 2x2 + x − 1

x→+∞ 2 1 1
x 2+ x − x2
4 5
3− x + x2 3
= lim 1 1
=
x→+∞ 2+ − 2
x x2
olarak elde edilir.

(iii)

2x + 5 x 2 + 5x
lim = lim
x→−∞ 4x2 + 8x + 1

x→−∞ 2
x 4 + 8x + x12
5
2+ x
= lim =0
x→−∞ 8 1
x 4+ x + x2
olarak elde edilir.
2.1. Limit
Örnek 2.1.22.
p
lim x2 + x − x
x→+∞
Çözüm.
√ √
p x2 + x − x x2 + x + x
lim x2 + x − x = lim √
x→+∞ x→+∞ x2 + x + x
x
= lim
x→+∞
q
1
x 1+ x +x
x 1
= lim q =
x→+∞ 1 2
x 1+ x +1
olarak elde edilir.

2.1. Limit
Tanım 2.1.23.
bir yığılma noktası olsun. Her M > 0 sayısı için eğer
0 < |x − a| < δ
olduğunda
f (x) > M
yaklaştığında f fonksiyonunun limiti +∞ ifadesidir denir ve
lim f (x) = +∞
x→a
2.1. Limit
Tanım 2.1.24.
bir yığılma noktası olsun. Her M < 0 sayısı için eğer
0 < |x − a| < δ
olduğunda
f (x) < M
yaklaştığında f fonksiyonunun limiti −∞ ifadesidir denir ve
lim f (x) = −∞
x→a
2.1. Limit
Örnek 2.1.25.
x3 + 1 1
(i) lim (ii) lim
x→+∞ 2x2 + 3 x→1 x−1
Çözüm. (i)
1 1
x3 1 +

x3 + 1 x3
x 1+ x3
lim = lim 3
= lim 3
x→+∞ 2x2 + 3 x→+∞ x→+∞

x2 2 + x2
2+ x2
= +∞
olarak elde edilir.
2.1. Limit
(ii) x → 1− için (x − 1) → 0− olduğundan

1
lim = −∞
x → 1− x−1
ve x → 1+ için (x − 1) → 0+ olduğundan
1
lim = +∞
x → 1+ x−1
elde edilir. Dolayısıyla
1
lim
x→1 x − 1
2.1. Limit
Teorem 2.1.26.
(i) x0 ∈ R için
lim sin x = sin x0
x→x0
dır.
(ii) x0 ∈ R için
lim cos x = cos x0
x → x0
dır.
2.1. Limit
(iii) x0 ∈ R\ + kπ : k ∈ Z için
π
2
lim tan x = tan x0

x→x0
dır.
(iv) x0 ∈ R\ {kπ : k ∈ Z} için
lim cot x = cot x0

x→x0
dır.
2.1. Limit
Örnek 2.1.27.
x ∈ R\ {0} olmak üzere
1
f (x) = sin
x
fonksiyonunun x → 0 için limitinin mevcut olmadığını gösteriniz.
Çözüm.
1 1
f = −1, f = −1, ...
− 2 + 2π
π
− 2 + 4π
π
olduğundan x değerleri n ∈ N olmak üzere

1
xn =
− π2 + 2nπ
olarak seçilirse
1
lim sin = −1
x→0 x
bulunur.
2.1. Limit
Diğer taraftan

1 1
f π = 1, f π = 1, ...
2 + 2π 2 + 4π
olduğundan x değerleri n ∈ N olmak üzere

1
xn = π
2 + 2nπ
olarak seçilirse
1
lim sin =1
x→0 x
bulunur. Dolayısıyla x → 0 için f (x) değerleri sabit bir sayıya
yakınsamadığından
1
lim sin
x→0 x
2.1. Limit
Teorem 2.1.28.
Her x ∈ (c, a) ∪ (a, d) için
g (x) ≤ f (x) ≤ h (x)
ve
lim g (x) = lim h (x) = L
x→a x→a
ise bu durumda
lim f (x) = L
x→a
dir.
2.1. Limit
Örnek 2.1.29.

1
lim x sin
x→0 x
Çözüm. Her x ∈ R\ {0} için

x sin 1 ≤ |x| ⇒ − |x| ≤ x sin 1 ≤ |x|

x x
sağlanır.
lim (− |x|) = lim |x| = 0
x→0 x→0
olduğundan Teorem 2.1.28 kullanılırsa

1
lim x sin =0
x→0 x
elde edilir.
2.1. Limit
Teorem 2.1.30.
sin θ
lim =1
θ →0 θ
dir.
Örnek 2.1.31.

sin ax 3
(i) lim (ii) lim x sin
x→0 sin bx x→+∞ x
1 − cos 2x
(iii) lim
x→0 x2
2.1. Limit
Çözüm. (i)

sin ax sin ax bx ax
lim = lim
x→0 sin bx x→0 ax sin bx bx

a sin ax bx
= lim lim
b x→0 ax x→0 sin bx
a
=
b
olarak elde edilir.
(ii) θ = 1x yazılırsa x → +∞ için θ → 0 olup

3 sin (3θ ) sin (3θ )
lim x sin = lim = 3 lim
x→+∞ x θ →0 θ θ →0 3θ
= 3
olarak elde edilir.

2.1. Limit
(iii)
1 − 1 − 2 sin2 x sin2 x

1 − cos 2x
lim = lim = 2 lim
x→0 x2 x→0 x2 x → 0 x2
2
sin x
= 2 lim =2
x→0 x
olarak elde edilir.
2.1. Limit
Not 2.1.32.
Aşağıda bazı limit kuralları verilmiştir:
(i) a > 1 için
lim ax = +∞ ve lim ax = 0
x→+∞ x→−∞
dır.
(ii) 0 < a < 1 için
lim ax = 0 ve lim ax = +∞
x→+∞ x→−∞
dur.
2.1. Limit
(iii)
lim f (x)
x→a
mevcut ise n ∈ N için

h in
lim [f (x)]n = lim f (x)
x→a x→a
dir.
(iv) n tek doğal sayı ise ya da n çift doğal sayı olduğunda a
noktasının bir komşuluğunda f (x) ≥ 0 ise
q q
lim n f (x) = n lim f (x)
x→a x→a
dir.
2.1. Limit
(v) lim f (x) = 0 ve a noktasının bir komşuluğunda g (x) sınırlı ise

x→a
lim [f (x) · g (x)] = 0

x→a
dır.
(vi)
lim u (x) = 0 , lim v (x) = +∞ ve lim [u (x) · v (x)] = λ

x→+∞ x→+∞ x→+∞
ise
lim [1 + u (x)]v(x) = eλ
x→+∞
dır.
2.1. Limit
Örnek 2.1.33.
" #
1 −x 3 1 x

(i) lim + (ii) lim 1 +
x→+∞ 2 x x→+∞ x
2 2x+3
1 x + 2x + 3
(iii) lim+ (1 + 3x) x (iv) lim
x→0 x→+∞ x2 + 4
Çözüm. (i) " #

1 −x 3
lim + = +∞
x→+∞ 2 x
olarak elde edilir.
2.1. Limit
(ii)
1
lim u (x) = lim =0 ve lim v (x) = lim x = +∞
x→+∞ x→+∞ x x→+∞ x→+∞
ve
lim [u (x) · v (x)] = 1
x→+∞
olduğundan x
1
lim 1+ =e
x→+∞ x
elde edilir.
1
(iii) x = 3y yazılırsa x → 0+ için y → +∞ olup
3y
1 1
lim (1 + 3x) x = lim 1+
x→0+ y→+∞ y
y 3
1
= lim 1+ = e3
y→+∞ y
elde edilir.
2.1. Limit
(iv)
2x − 1
lim u (x) = lim = 0 ve lim v (x) = lim (2x + 3) = +∞
x→+∞ x→+∞ x2 + 4 x→+∞ x→+∞
ve
2x − 1
lim [u (x) · v (x)] = lim (2x + 3) = 4
x→+∞ x→+∞ x2 + 4
olduğundan
2x+3 2x+3
x2 + 2x + 3 2x − 1

lim = lim 1+ = e4
x→+∞ x2 + 4 x→+∞ x2 + 4
elde edilir.
2.1. Limit
Teorem 2.1.34.
(i) x0 ∈ R+ için
lim loga x = loga x0
x→x0
dır.
(ii) a > 1 için
lim loga x = −∞ ve lim loga x = +∞

x → 0+ x→+∞
dur.
(iii) 0 < a < 1 için
lim loga x = +∞ ve lim loga x = −∞

x → 0+ x→+∞
dur.
2.1. Limit
Teorem 2.1.35.
(i) x0 ∈ [−1, 1] için
lim arcsin x = arcsin x0
x → x0
dır.
(ii) x0 ∈ [−1, 1] için
lim arccos x = arccos x0
x → x0
dır.
(iii) x0 ∈ R için
lim arctan x = arctan x0
x → x0
dır.
(iv) x0 ∈ R için
lim arccot x = arccot x0
x → x0
dır.
2.2. Süreklilik
Tanım 2.2.1.
A ⊂ R küme, f : A → R fonksiyon ve a ∈ A olsun. Her e > 0
|x − a| < δ
olduğunda
|f (x) − f (a)| < e
olacak şekilde bir δ > 0 sayısı bulunabiliyorsa f fonksiyonu a
noktasında süreklidir denir.
2.2. Süreklilik
Tanım 2.2.2.
A ⊂ R küme, f : A → R fonksiyon ve a ∈ A noktası A kümesinin bir
yığılma noktası olsun.
lim f (x) = f (a)
x→a
ise f fonksiyonu a noktasında süreklidir denir. Eğer f fonksiyonu A

kümesinin her noktasında sürekli ise fonksiyon A kümesi üzerinde
süreklidir denir.
Not 2.2.3.
Yukardaki tanıma göre, bir f fonksiyonunun bir a noktasında sürekli
olması için
(i) f fonksiyonu a noktasında tanımlı olmalıdır,
(ii) f fonksiyonunun a noktasında limiti olmalıdır,
(iii) Fonksiyonun a noktasındaki limiti, fonksiyonun a noktasındaki
değerine eşit olmalıdır.
2.2. Süreklilik
Tanım 2.2.4.
A ⊂ R küme, f : A → R fonksiyonu a noktasında sürekli değilse fonksiyon a
noktasında süreksizdir denir.
Örnek 2.2.5.
f (x) = x − JxK şeklinde tanımlanan f : R → R fonksiyonu a = 2 noktasında
sürekli midir? Açıklayınız.
Çözüm.
lim (x − JxK) = 2−1 = 1

x → 2−
lim (x − JxK) = 2−2 = 0
x → 2+
olduğundan
lim (x − JxK)
x→2
ifadesi mevcut değildir. Dolayısıyla f fonksiyonu a = 2 noktasında sürekli
değildir.
2.2. Süreklilik
Örnek 2.2.6.
f : R → R olmak üzere
 −x2

; x<0
f (x) = 0 ; x=0
1 ; x>0

şeklinde tanımlanan f fonksiyonunun a = 0 noktasındaki sürekliliğini inceleyiniz.
Çözüm.

lim f (x)
−
= lim −x2 = 0
x→0 x → 0−
lim f (x)
+
= lim 1 = 1
x→0 x → 0+
olduğundan
lim f (x)
x→0
ifadesi mevcut değildir. Dolayısıyla f fonksiyonu a = 0 noktasında sürekli
değildir.
2.2. Süreklilik
Tanım 2.2.7.
A ⊂ R küme, f : A → R fonksiyon ve a ∈ A olsun.
(i) lim+ f (x) ifadesi mevcut ve
x→a
lim f (x) = f (a)

x → a+
ise f fonksiyonu a noktasında sağdan süreklidir denir.

(ii) lim− f (x) ifadesi mevcut ve
x→a
lim f (x) = f (a)

x → a−
ise f fonksiyonu a noktasında soldan süreklidir denir.
2.2. Süreklilik
Teorem 2.2.8.
A ⊂ R küme, f : A → R fonksiyon ve a ∈ A olsun. f
fonksiyonunun a noktasında sürekli olması için gerek ve yeter şart
bu fonksiyonun a noktasında sağdan ve soldan sürekli olmasıdır.
Not 2.2.9.
[a, b] aralığında tanımlı bir f fonksiyonu aralığın iç noktalarında
sürekli, a noktasında sağdan sürekli, b noktasında soldan sürekli
olması durumunda f fonksiyonu [a, b] aralığında süreklidir
denilecektir.
2.2. Süreklilik
Örnek 2.2.10.
x2 + 1

; x≥1
f (x) =
2x − x2 ; x<1
şeklinde tanımlı fonksiyonun a = 1 noktasındaki sürekliliğini inceleyiniz.
Çözüm. f (1) = 2 ve

lim f (x) = lim 2x − x2 = 1
x→1− x → 1−

lim f (x) = lim x2 + 1 = 2
x → 1+ x → 1+
olduğundan
lim f (x) = f (1)
x → 1+
gerçeklenir. Dolayısıyla f fonksiyonu a = 1 noktasında sağdan süreklidir.
2.2. Süreklilik
Teorem 2.2.11.
A ⊂ R küme, f : A → R ve g : A → R fonksiyonları a ∈ A
noktasında sürekli olsun. α, β ∈ R olmak üzere
αf + βg ve f ·g
fonksiyonları da a noktasında süreklidir. Ayrıca, eğer g (a) 6= 0 ise
f
g
fonksiyonu da a noktasında süreklidir.
2.2. Süreklilik
Tanım 2.2.12.
Sonlu sayıda süreksizlik noktası olan fonksiyonlara parçalı sürekli
fonksiyon adı verilir.
Örnek 2.2.13.
x2 − 1 ; x < 3

f (x) =
2bx ; x ≥ 3
fonksiyonunun a = 3 noktasında sürekli olması için b sayısı ne

olmalıdır.
2.2. Süreklilik
Çözüm. f (3) = 6b ve
lim x2 − 1 = 8

lim f (x) =
x→3 − x → 3−
lim f (x) = lim 2bx = 6b
x → 3+ x → 3+
olarak bulunur. f fonksiyonunun a = 3 noktasında sürekli olması

için
lim f (x) = f (3)
x→3
sağlanmalıdır. Dolayısıyla 6b = 8 olup

4
b=
3
olmalıdır.
2.2. Süreklilik
Örnek 2.2.14.
 2
 3x − 1 ; x<0
f (x) = cx + d ; 0 ≤ x ≤ 1
 √
x+8 ; x>1
fonksiyonunun tüm reel sayılarda sürekli olması için c ve d sayıları

ne olmalıdır.
2.2. Süreklilik
Çözüm. f (0) = d ve
lim 3x2 − 1 = −1

lim f (x) =
x→0 − x → 0−
lim f (x) = lim (cx + d) = d
x → 0+ x → 0+
olup f fonksiyonunun a = 0 noktasında sürekli olması için d = −1

olmalıdır. f (1) = c + d ve
lim f (x) = lim (cx + d) = c + d

x → 1− x → 1−
√
lim f (x) = lim x + 8 = 3
x → 1+ x → 1+
olup f fonksiyonunun a = 1 noktasında sürekli olması için

c + d = 3 olmalıdır. Buradan c = 4 elde edilir.
2.2. Süreklilik
Teorem 2.2.15.
f : [a, b] → R
fonksiyonu [a, b] aralığında sürekli olsun.
f (a) · f (b) < 0
ise bu durumda
f (c) = 0
olacak şekilde en az bir c ∈ (a, b) sayısı vardır.
2.2. Süreklilik
Örnek 2.2.16.
x3 + x2 − 1 = 0
denkleminin (0, 1) aralığında bir köke sahip olduğunu gösteriniz.
Çözüm. f : [0, 1] → R olmak üzere
f (x) = x3 + x2 − 1
olarak tanımlansın. f fonksiyonu [0, 1] aralığında süreklidir.
f (0) · f (1) = (−1) · 1 = −1 < 0
olduğundan Teorem 2.2.15 teoreminden
f (c) = 0
olacak şekilde c ∈ (0, 1) sayısı vardır. Yani, f fonksiyonu (0, 1) aralığında bir
köke sahiptir.
MATEMATİK
Türev
Türev
3. Türev
3.1. Temel Tanımlar ve Sonuçlar
Tanım 3.1.1.
(a, b) ⊂ R açık aralık ve
f : (a, b) → R
fonksiyon olsun. x, x0 ∈ (a, b) olmak üzere
f ( x ) − f ( x0 )
lim = A (x0 )
x → x0 x − x0
ifadesi sonlu sayı ise A (x0 ) sayısına f fonksiyonunun x0 noktasındaki

türevi denir ve
df
f 0 (x0 ) veya Df (x0 ) veya (x0 )
dx
ile gösterilir.
Türev
3. Türev
Bu durumda f fonksiyonu x0 noktasında türevlenebilirdir denir ve
f ( x ) − f ( x0 )
f 0 (x0 ) = lim
x→x0 x − x0
şeklindedir.
Not 3.1.2.
x = x0 + h denirse
x → x0 ⇔ h → 0
olacağından
f (x0 + h) − f (x0 )
f 0 (x0 ) = lim
h→0 h
şeklinde de ifade edilebilir.
Türev
3. Türev
Not 3.1.3.
f : [a, b] → R olmak üzere y = f (x) sürekli fonksiyonu ve
x, x0 ∈ (a, b) sayıları verilmiş olsun. f fonksiyonunun G grafiği
üzerindeki
A (x0 , f (x0 )) ve B (x, f (x))
noktalarından geçen K kirişini göz önüne alalım. B noktası f
fonksiyonunun G grafiği üzerinde A noktasına yaklaştığında bu K
kirişinin limit durumuna A noktasında G eğrisinin teğeti adı
verilmektedir.
Türev
3. Türev
Türev
3. Türev
Yukardaki şekilden görüldüğü gibi
[ = α ( x0 ; x )
DAB
olmak üzere K kirişinin eğimi
f (x) − f (x0 )
tan (α (x0 ; x)) =
x − x0
biçiminde olacaktır.
Türev
3. Türev
f fonksiyonu x0 noktasında türevlenebilir ise
f 0 (x0 ) = lim tan (α (x0 ; x))

x→x0
olur. Dolayısıyla f 0 (x0 ) sayısı A noktasında G eğrisine çizilen

teğetin Ox -ekseniyle oluşturduğu açının tanjantıdır. Buna göre x0
noktasında türevlenebilir y = f (x) fonksiyonunun A (x0 , f (x0 ))
noktasında teğet denklemi
y = f (x0 ) + f 0 (x0 ) (x − x0 )
şeklinde olacaktır.
Türev
3. Türev
Tanım 3.1.4.
(a, b) ⊂ R açık aralık olmak üzere
f : (a, b) → R
fonksiyonu (a, b) aralığının her noktasında türevlenebilir ise

y = f (x) fonksiyonu (a, b) aralığında türevlenebilirdir denir ve
df dy
f0 veya veya
dx dx
ile gösterilir.
Türev
3. Türev
Tanım 3.1.5.
(a, b) ⊂ R açık aralık ve
f : (a, b) → R
fonksiyon olsun. x, x0 ∈ (a, b) olmak üzere
f (x) − f (x0 )
= A x0+

lim
x→x0+ x − x0
ve
f (x) − f (x0 )
= A x0−

lim
x→x0− x − x0
limitleri sonlu sayı ise A x0+ sayısına f fonksiyonunun x0 noktasındaki sağ

türevi, A x0− sayısına f fonksiyonunun x0 noktasındaki sol türevi denir ve

f 0 x0+ ve f 0 x0−

ile gösterilir.
Türev
3. Türev
Teorem 3.1.6.
f : (a, b) → R
fonksiyonunun bir x0 ∈ (a, b) noktasında türevlenebilir olması için
gerek ve yeter koşul
f 0 x0+ = f 0 x0−

olmasıdır. Bu durumda
f 0 (x0 ) = f 0 x0+ = f 0 x0−

şeklindedir.
Türev
3. Türev
Örnek 3.1.7.
m, n ∈ R ve f : R → R olmak üzere
f (x) = mx + n
olsun. Her x ∈ R için

f 0 (x) = m
dir. Gösteriniz.
Çözüm. x0 ∈ R olmak üzere
f (x) − f (x0 ) (mx + n) − (mx0 + n)

f 0 (x0 ) = lim = lim
x→x0 x − x0 x → x0 x − x0
m (x − x0 )
= lim =m
x→x0 x − x0
olarak bulunur. Dolayısıyla her x ∈ R için f 0 (x) = m elde edilir.
Türev
3. Türev
Örnek 3.1.8.
f (x) = |x|
olsun. f fonksiyonu x0 = 0 noktasında türevlenebilir değildir. Gösteriniz.
Çözüm.
f (x) − f (0) |x|
lim = lim
x→0 x−0 x→0 x
ifadesi için
|x| −x
lim = lim = −1
x→0− x x→0 − x
ve
|x| x
lim = lim = 1
x→0+ x x→0 + x
olduğundan x0 = 0 noktasında f fonksiyonu türevlenebilir değildir.
Türev
3. Türev
Teorem 3.1.9.
f : [a, b] → R fonksiyonu x0 ∈ [a, b] noktasında türevlenebilir ise f
fonksiyonu x0 noktasında süreklidir.
Örnek 3.1.10.
n ∈ N ve f : R → R olmak üzere
f (x) = xn
fonksiyonu türevlenebilirdir ve her x ∈ R için
f 0 (x) = nxn−1
şeklindedir. Gösteriniz.
Türev
3. Türev
Çözüm. x0 ∈ R olmak üzere

xn − xn0 = (x − x0 ) xn−1 + xn−2 x0 + ... + xxn0 −2 + xn0 −1
olduğundan x 6= x0 için
f (x) − f (x0 )
= xn−1 + xn−2 x0 + ... + xx0n−2 + xn0 −1
x − x0
olur.
Türev
3. Türev
Bu durumda
f ( x ) − f ( x0 )
f 0 (x0 ) = lim
x→x0 x − x0

n−1
= lim x + xn−2 x0 + ... + xx0n−2 + xn0 −1
x→x0
= xn0 −1 + xn0 −1 + ... + xn0 −1 + xn0 −1

= nxn0 −1
olup her x ∈ R için

f 0 (x) = nxn−1
elde edilir.
Türev
3. Türev
3.2. Türev Alma Kuralları
Teorem 3.2.1.
f : [a, b] → R ve g : [a, b] → R
fonksiyonları bir x0 ∈ [a, b] noktasında türevlenebilir ve λ, µ ∈ R
olsun.
(i)
λf + µg : [a, b] → R
fonksiyonu da x0 noktasında türevlenebilirdir ve
(λf + µg)0 (x0 ) = λf 0 (x0 ) + µg0 (x0 )
şeklindedir.
Türev
3. Türev
(ii)
f · g : [a, b] → R
(f · g)0 (x0 ) = f 0 (x0 ) · g (x0 ) + f (x0 ) · g0 (x0 )
şeklindedir.
(iii) Her x ∈ [a, b] için g (x) 6= 0 olmak üzere
f
: [a, b] → R
g
0
f f 0 (x0 ) · g (x0 ) − f (x0 ) · g0 (x0 )
(x0 ) =
g [g (x0 )]2
şeklindedir.
Türev
3. Türev
Örnek 3.2.2.
y = f (x) = x3 + 2x2 − 4x − 3 eğrisine A (1, −4) noktasında çizilen teğet
denklemini bulunuz.
Çözüm.
f 0 (x) = 3x2 + 4x − 4
olduğundan A (1, −4) noktasında çizilen teğetin eğimi
f 0 (1) = 3
olarak bulunur. Dolayısıyla A (1, −4) noktasında çizilen teğetin denklemi
y = −4 + f 0 (1) (x − 1)
olup
y = 3x − 7
dir.
Türev
3. Türev
3.3. Trigonometrik Fonksiyonların Türevi
(i) f (x) = sin x fonksiyonunun türevi her x ∈ R için
(sin x)0 = cos x
dir.
(ii) f (x) = cos x fonksiyonunun türevi her x ∈ R için
(cos x)0 = − sin x
dir.
Türev
3. Türev
3.3. Trigonometrik Fonksiyonların Türevi
(iii) Her x ∈ R\ + kπ : k ∈ Z için

π
2
1
(tan x)0 = = 1 + tan2 x
cos2 x
dir.
(iv) Her x ∈ R\ {kπ : k ∈ Z} için

1
(cot x)0 = − = − 1 + cot2 x

2
sin x
dir.
Türev
3. Türev
3.4. Bileşke Fonksiyonun Türevi
Teorem 3.4.1.
f : [a, b] → R
fonksiyonu [a, b] aralığında sürekli ve x0 ∈ [a, b] noktasında türevlenebilir
olsun. Eğer
g : f ([a, b]) → R
fonksiyonu f (x0 ) noktasında türevlenebilir ise bu durumda
g ◦ f : [a, b] → R
fonksiyonu da x0 ∈ [a, b] noktasında türevlenebilirdir ve
(g ◦ f )0 (x0 ) = g0 (f (x0 )) · f 0 (x0 )
şeklindedir.
Türev
3. Türev
Not 3.4.2.
Teorem 3.4.1 teoreminin koşulları sağlansın. Bu durumda
z = g (y) ve y = f (x)
denilirse
dz dz dy
= ·
dx dy dx
biçiminde yazılabilir.
Türev
3. Türev
Örnek 3.4.3.
Aşağıdaki fonksiyonların türevlerini hesaplayınız.
(a) f (x) = sin x2 (b) f (x) = tan5 (2x − 1)

Çözüm. (a) y = sin x2 olmak üzere

u = x2 ve y = sin u
olsun. Dolayısıyla
dy dy du
= (cos u) · (2x) = 2x cos x2

= ·
dx du dx
elde edilir.
Türev
3. Türev
(b) y = tan5 (2x − 1) olmak üzere
u = 2x − 1, v = tan u, y = v5
dy dy dv du
= · ·
dx dv du dx

4 1
= 5v · · (2)
cos2 u
tan4 (2x − 1)
= 10
cos2 (2x − 1)
elde edilir.
Türev
3. Türev
3.5. Ters Fonksiyonun Türevi
Teorem 3.5.1.
f : (a, b) → R olmak üzere y = f (x) fonksiyonu (a, b) aralığında
sürekli ve kesin artan olsun. Eğer f fonksiyonu x0 ∈ (a, b)
noktasında türevlenebilir ve f 0 (x0 ) 6= 0 ise f fonksiyonunun
f −1 : f a+ , f b− → R

x = f −1 (y) ters fonksiyonu da y0 = f (x0 ) noktasında

türevlenebilirdir ve
0 1
f −1 (y0 ) = 0
f (x0 )
şeklindedir.
Türev
3. Türev
Örnek 3.5.2.
f (x) = x3 + x eşitliği ile tanımlanan f : R → R fonksiyonu için
0
f −1 (2)
Çözüm. f (1) = 2 ve
f 0 (x) = 3x2 + 1
olduğundan
0 1 1
−1
f (2) = =
f 0 (1) 4
olarak bulunur.
Türev
3. Türev
Örnek 3.5.3.
(a) |y| < 1 için
1
(arcsin y)0 = p
1 − y2
dir.
(b) |y| < 1 için
1
(arccos y)0 = − p
1 − y2
dir.
Türev
3. Türev
(c) y ∈ R için
1
(arctan y)0 =
1 + y2
dir.
(d) y ∈ R için
1
(arccot y)0 = −
1 + y2
dir.
Türev
3. Türev
3.6. Üstel Fonksiyonun Türevi
a > 0 (a 6= 1) olmak üzere

f ( x ) = ax
şeklinde tanımlanan fonksiyonun türevi her x ∈ R için
(ax )0 = ax ln a
dır.
Not 3.6.1.
Özel olarak a = e alınırsa her x ∈ R için
(ex )0 = ex
olur.
Türev
3. Türev
3.7. Logaritma Fonksiyonunun Türevi
a > 0 (a 6= 1) olmak üzere

f (x) = loga |x|
şeklinde tanımlanan fonksiyonun türevi her x ∈ R\ {0} için
1
(loga |x|)0 = loga e
x
dir.
Not 3.7.1.
Özel olarak a = e alınırsa her x ∈ R\ {0} için
1
(ln |x|)0 =
x
olur.
Türev
3. Türev
Örnek 3.7.2.
Aşağıdaki fonksiyonların türevlerini hesaplayınız.
(a) y = f (x) = ln (sin x)
√
(b) y = f (x) = ln x + a2 + x2 ; (a 6= 0)
3
(c) y = f (x) = esin(x )
Çözüm. (a)
(sin x)0 cos x

f 0 (x) = = = cot x
sin x sin x
olarak bulunur.
Türev
3. Türev
(b)
√ 0
x+ a2 + x2 1 + √ 2x 2
f 0 (x) = √ = √ a +x
x+ a +x2 2 x + a2 + x2
1
= √
a + x2
2
olarak bulunur.
Türev
3. Türev
3
(c) y = esin(x ) olmak üzere
u = x3 , v = sin u, y = ev
dy dy dv du
= · ·
dx dv du dx
= (ev ) · (cos u) · 3x2

3
= 3x2 cos x3 esin(x )

elde edilir.
Türev
3. Türev
3.8. Logaritmik Türev
Örnek 3.8.1.
x > 0 olmak üzere
y = y (x) = xsin x
fonksiyonunun türevini hesaplayınız.
Çözüm. y (x) = xsin x olduğundan

ln y (x) = ln xsin x = sin x · ln x
olur. Her iki tarafın x değişkenine göre türevi alınırsa
y0 (x) 1
= cos x · ln x + sin x ·
y (x) x
bulunur. Dolayısıyla

sin x
y0 (x) = xsin x cos x · ln x +
x
elde edilir.
Türev
3. Türev
3.9. Kapalı Formda Verilen Fonksiyonların Türevi
Örnek 3.9.1.
x2 + 2xy − y2 = 4x
kapalı şekilde tanımlanan y = y (x) fonksiyonunun türevini bulunuz.
Çözüm. Her iki tarafın x değişkenine göre türevi alınırsa

0
2x + 2 (xy)0 − y2 = 4
bulunur. y = y (x) olduğundan
2x + 2 y + xy0 − 2yy0 = 4

elde edilir. Buradan

2−x−y
y0 =
x−y
olarak bulunur.
Türev
3. Türev
3.10. Yüksek Mertebeden Türevler
Tanım 3.10.1.
f 0 : [a, b] → R fonksiyonu [a, b] aralığında türevlenebilirse bu
durumda 0
f 0 : [a, b] → R
fonksiyonuna f fonksiyonunun 2 -inci mertebeden (basamaktan)
türev fonksiyonu adı verilir ve
d2 y d2 f (x)
y00 veya f 00 (x) veya veya
dx2 dx2
ile gösterilir.
Türev
3. Türev
Tanım 3.10.2.
f : [a, b] → R
olmak üzere y = f (x) fonksiyonu [a, b] aralığında (n − 1) -inci mertebeden
türevlenebilir olsun.
f (n−1) : [a, b] → R
fonksiyonu [a, b] aralığında türevlenebilirse bu durumda
0
f (n−1) : [a, b] → R
fonksiyonuna f fonksiyonunun n -inci mertebeden türev fonksiyonu denir ve
dn y dn f ( x )
y(n) veya f (n) (x ) veya veya
dxn dxn
ile gösterilir.
Türev
3. Türev
Örnek 3.10.3.
f : R → R olmak üzere f (x) = sin x fonksiyonunun n -inci mertebeden türevini
bulunuz.
Çözüm.
f (x) = sin x
0
π
f (x) = cos x = sin x +
2
π
f 00 (x) = − sin x = sin x + 2
2
π
f 000 (x) = − cos x = sin x + 3
2
π
f (4) (x ) = sin x = sin x + 4
2
olup her x ∈ R için π
f (n) (x) = sin x + n
2
elde edilir.
Türev
3. Türev
3.11. Fonksiyonun Diferensiyeli
Tanım 3.11.1.
f : [a, b] → R fonksiyonu ve x0 ∈ [a, b] noktası verilmiş olsun.
x0 + h ∈ [a, b] olacak şekildeki her h 6= 0 için
f (x0 + h) − f (x0 ) = B (x0 ) · h + ϕ (x0 ; h) (3.1)
eşitliğini sağlayan
(i)
h → B (x0 ) · h
lineer fonksiyonu (h değişkenine göre) var,
(ii)
ϕ ( x0 ; h )
lim =0
h→0 h
koşulunu gerçekleyen ϕ (x0 ; h) fonksiyonu var ise f fonksiyonu x0
noktasında diferensiyellenebilirdir denir.
Türev
3. Türev
Bu durumda
h → B (x0 ) · h
fonksiyonuna f fonksiyonunun x0 noktasındaki diferensiyeli adı
verilir ve df (x0 ), yani
(df (x0 )) (h) = B (x0 ) · h , (3.2)
Türev
3. Türev
Not 3.11.2.
x0 ∈ [a, b] için (3.1) ifadesi dikkate alınırsa
f (x0 + h) − f (x0 )
B (x0 ) = lim = f 0 ( x0 )
h→0 h
olduğuna göre (3.2) ifadesinden
(df (x0 )) (h) = f 0 (x0 ) · h (3.3)
Türev
3. Türev
Diğer taraftan bu ifadede özel olarak f (x) = x seçilirse f 0 (x) = 1

olup
(dx) (h) = 1 · h = h
ve dolayısıyla (3.3) ifadesi
(df (x0 )) (h) = f 0 (x0 ) · (dx) (h)
veya
df (x0 ) = f 0 (x0 ) · dx
veya
df (x0 )
= f 0 (x0 )
dx
şeklini alır.
Türev
3. Türev
Teorem 3.11.3.
f : [a, b] → R fonksiyonunun bir x0 ∈ [a, b] noktasında
diferensiyellenebilir olması için gerek ve yeter koşul f fonksiyonunun
x0 noktasında türevlenebilir olmasıdır.
Örneğin;
y = f ( x ) = xm ⇒ df (x) = mxm−1 dx
⇒ dy = mxm−1 dx
ve
y = f (x) = sin x ⇒ df (x) = cos xdx
⇒ dy = cos xdx
biçimindedir.
Türev
3. Türev
3.12. Diferensiyel Hesabın Temel Teoremleri
Tanım 3.12.1.
∅ 6= X ⊂ R kümesi, f : X → R fonksiyonu ve x0 ∈ X sayısı
verilmiş olsun.
(i) Her
x ∈ U (x0 ) ∩ X
elemanı için
f (x) ≤ f (x0 )
olacak şekilde x0 noktasının bir U (x0 ) komşuluğu varsa, bu
durumda x0 noktasına f fonksiyonunun yerel (lokal) maksimum
noktası adı verilir.
Türev
3. Türev
(ii) Her
x ∈ U (x0 ) ∩ X
elemanı için
f ( x0 ) ≤ f ( x )
olacak şekilde x0 noktasının bir U (x0 ) komşuluğu varsa, bu
durumda x0 noktasına f fonksiyonunun yerel (lokal) minimum
Tanım 3.12.2.
Yerel maksimum ve yerel minimum noktalarına yerel ekstremum
noktaları, fonksiyonun bu noktalardaki değerlerine de fonksiyonun
yerel ekstremum değerleri denir.
Türev
3. Türev
Türev
3. Türev
Örnek 3.12.3.
f : [0, +∞) → R olmak üzere
(x − 1)2 ; 0 ≤ x < 3

f (x) =
4 ; x≥3
biçiminde tanımlı fonksiyon için
x0 = 0 noktası yerel maksimum,

x0 = 1 noktası yerel minimum,
x0 = 3 noktası yerel maksimum,
x0 > 3 noktaları hem yerel maksimum hem de yerel minimum
noktalarıdır.
Türev
3. Türev
Türev
3. Türev
Tanım 3.12.4.
∅ 6= X ⊂ R küme, f : X → R fonksiyon olsun.
(i) Her x ∈ X noktası için
f (x) ≤ f (p)
olacak şekilde p ∈ X noktası varsa bu durumda f fonksiyonu p

noktasında mutlak maksimuma sahiptir denir.
(ii) Her x ∈ X noktası için
f (q) ≤ f (x)
olacak şekilde q ∈ X noktası varsa bu durumda f fonksiyonu q

noktasında mutlak minimuma sahiptir denir.
Türev
3. Türev
Teorem 3.12.5. (Fermat Teoremi)

x0 ∈ (a, b) noktası
f : [a, b] → R
fonksiyonunun yerel ekstremum noktası olsun. Eğer f fonksiyonu
x0 noktasında türevlenebilir ise
f 0 (x0 ) = 0
gerçeklenir.
Türev
3. Türev
Türev
3. Türev
Not 3.12.6.
Fermat teoreminin karşıtı genel olarak doğru değildir. Örneğin;
f : [−2, 2] → R
olmak üzere f (x) = x3 fonksiyonu için f 0 (0) = 0 olup fakat x0

noktası f fonksiyonunun bir yerel ekstremum noktası değildir.
Türev
3. Türev
Türev
3. Türev
Not 3.12.7.
Bir fonksiyonun bir noktada yerel ekstremuma sahip olması
fonksiyonun o noktada türevlenebilir olmasını gerektirmez.
Örneğin;
f : [−1, 1] → R
olmak üzere f (x) = |x| fonksiyonu için x0 = 0 yerel minimum
noktasıdır, ancak fonksiyon x0 = 0 noktasında türevli değildir.
Türev
3. Türev
Türev
3. Türev
Tanım 3.12.8.
f : (a, b) → R fonksiyonu x0 ∈ (a, b) noktasında türevlenebilir ve
f 0 (x0 ) = 0
ise x0 noktasına f fonksiyonunun duraklama noktası adı verilir.
Tanım 3.12.9.
f : (a, b) → R fonksiyon ve x0 ∈ (a, b) olsun. Eğer x0 noktası f
fonksiyonunun duraklama noktası ya da türevli olmadığı nokta ise
x0 noktasına f fonksiyonunun kritik noktası adı verilir.
Türev
3. Türev
Teorem 3.12.10. (Rolle Teoremi)

f : [a, b] → R fonksiyonu [a, b] aralığında sürekli ve (a, b) aralığında
türevlenebilir olsun. Eğer,
f (a) = f (b)
ise
f 0 (x0 ) = 0
olacak şekilde en az bir x0 ∈ (a, b) noktası vardır.
Türev
3. Türev
Not 3.12.11.
Rolle teoreminin cebirsel yorumu şöyledir:
f : [a, b] → R
fonksiyonu [a, b] aralığında sürekli, (a, b) aralığında türevlenebilir ve

f (a) = f (b) = 0 olsun. Bu durumda f fonksiyonunun iki sıfır yeri
arasında türev fonksiyonunun en az bir sıfır yeri vardır.
Örnek 3.12.12.
5x4 − 4x + 1 = 0
denkleminin (0, 1) aralığında bir köke sahip olduğunu gösteriniz.
Türev
3. Türev
Çözüm. f : [0, 1] → R olmak üzere
f (x) = x5 − 2x2 + x
olarak tanımlansın. f fonksiyonu [0, 1] aralığında sürekli, (0, 1) aralığında

türevlenebilir ve
f (0) = f (1) = 0
sağlanır. Rolle teoremi kullanılırsa f 0 (x0 ) = 0 olacak şekilde x0 ∈ (0, 1)
sayısı vardır, yani
5x40 − 4x0 + 1 = 0
olacak şekilde x0 ∈ (0, 1) sayısı vardır. Dolayısıyla x0 ∈ (0, 1) sayısı
5x4 − 4x + 1 = 0
denkleminin bir köküdür.
Türev
3. Türev
Teorem 3.12.13. (Lagrange Teoremi) (Ortalama Değer Teoremi)

türevlenebilir olsun. Bu durumda
f (b) − f (a)
f 0 ( x0 ) =
b−a
olacak şekilde en az bir x0 ∈ (a, b) noktası vardır.
Türev
3. Türev
Türev
3. Türev
Örnek 3.12.14.
Lagrange teoreminden faydalanarak x1 < x2 olacak şekilde
x1 , x2 ∈ R sayıları için
arctan x2 − arctan x1 ≤ x2 − x1
olduğunu gösteriniz.
Çözüm. f : [x1 , x2 ] → R olmak üzere
f (x) = arctan x
olsun. f fonksiyonu [x1 , x2 ] aralığında sürekli ve (x1 , x2 ) aralığında

türevlenebilirdir.
Türev
3. Türev
Dolayısıyla Lagrange teoreminden

arctan x2 − arctan x1
f 0 ( x0 ) =
x2 − x1
olacak şekilde x0 ∈ (x1 , x2 ) sayısı vardır. Her x ∈ R için
1
0 < f 0 (x) = (arctan x)0 = ≤1
1 + x2
olduğundan x1 < x2 olacak şekildeki her x1 , x2 ∈ R için
arctan x2 − arctan x1
≤1
x2 − x1
ve dolayısıyla
arctan x2 − arctan x1 ≤ x2 − x1
elde edilir.
Türev
3. Türev
Sonuç 3.12.15.
türevlenebilir olsun. Bu durumda
f (b) − f (a) = f 0 (a + θ (b − a)) (b − a)
olacak şekilde en az bir θ ∈ (0, 1) sayısı vardır.
Türev
3. Türev
Sonuç 3.12.16.
türevlenebilir olsun. Bu durumda x1 < x2 olacak şekilde her
x1 , x2 ∈ [a, b] sayıları için
f (x2 ) − f (x1 ) = f 0 (x1 + θ (x2 − x1 )) (x2 − x1 )
olacak şekilde en az bir θ ∈ (0, 1) sayısı vardır.
Türev
3. Türev
Sonuç 3.12.17.
f : (a, b) → R fonksiyonu (a, b) aralığında türevlenebilir olsun. Bu
durumda
(a) Her x ∈ (a, b) için
f 0 (x) = 0
ise f fonksiyonu (a, b) aralığında sabit fonksiyondur.
(b) Her x ∈ (a, b) için
f 0 (x) > 0
ise f fonksiyonu (a, b) aralığında kesin artan fonksiyondur.
(c) Her x ∈ (a, b) için
f 0 (x) < 0
ise f fonksiyonu (a, b) aralığında kesin azalan fonksiyondur.
Türev
3. Türev
Türev
3. Türev
Örnek 3.12.18.

x
f (x) = arccot x − arccos √
1 + x2
fonksiyonunun R üzerinde sabit fonksiyon olduğunu gösteriniz.
Türev
3. Türev

0
0 0 x
f (x) = (arccot x) − arccos √
1 + x2
1 1
= − 2
+ =0
1+x 1 + x2
olduğundan reel sayılar kümesinde f fonksiyonu sabit fonksiyondur. c ∈ R
sabit olmak üzere her x ∈ R için f (x) = c olsun. x = 0 için
π π
c = f (0) = arccot 0 − arccos 0 = − =0
2 2
olduğundan her x ∈ R için
f (x) = 0
bulunur.
Türev
3. Türev
Örnek 3.12.19.
f (x) = x3 − 3x + 2
fonksiyonunun monoton olduğu aralıkları bulunuz.
Türev
3. Türev
f 0 (x) = 3x2 − 3 = 3 x2 − 1

dir. f 0 türev fonksiyonunun işaret incelemesi yapılmalıdır. x0 = −1

ve x1 = 1 noktaları kritik noktalardır.
x − ∞ < x < −1 −1 < x < 1 1 < x < +∞

f0(x) + − +
f (x) % & %
olduğu dikkate alınırsa (−∞, −1) aralığında ve (1, +∞) aralığında

f fonksiyonu kesin artan fonksiyon, (−1, 1) aralığında f fonksiyonu
kesin azalan fonksiyondur.
Türev
3. Türev
3.13. Ekstremumların Varlık Koşulları
Fermat teoremi göz önüne alındığında aşağıdaki önermenin doğru

olduğu söylenebilir.
Önerme 3.13.1.
I ⊂ R açık aralık, f : I → R fonksiyon ve x0 ∈ I olsun. x0
noktasının f fonksiyonunun yerel ekstremum noktası olması için
gerekli koşul x0 noktasının f fonksiyonunun kritik noktası olmasıdır.
Uyarı 3.13.2.
Fonksiyonun yerel ekstremum değerlerini kritik noktalardaki
değerleri arasında aramak gerekir. Fonksiyonun kritik noktalarının
hangisinin yerel ekstremum noktası olduğunu aşağıdaki teorem
belirtmektedir.
Türev
3. Türev
Teorem 3.13.3.
I ⊂ R açık aralık, f : I → R fonksiyon ve x0 ∈ I olmak üzere
(i) x0 noktası f fonksiyonunun kritik noktası,
(ii) f fonksiyonu I aralığında sürekli ve I \ {x0 } kümesinde türevlenebilir
olsun. Bu durumda
(1)
Her x ∈ I ∩ (x0 − δ, x0 ) için f 0 (x) ≥ 0

Her x ∈ I ∩ (x0 , x0 + δ) için f 0 (x) ≤ 0

olacak şekilde δ > 0 sayısı varsa x0 noktası f fonksiyonunun yerel
maksimum noktasıdır.
Türev
3. Türev
(2)
Her x ∈ I ∩ (x0 − δ, x0 ) için f 0 (x) ≤ 0

Her x ∈ I ∩ (x0 , x0 + δ) için f 0 (x) ≥ 0

minimum noktasıdır.
(3)
 Her x ∈ I ∩ [(x0 − δ, x0 + δ) \ {x0 }] için f 0 (x) > 0


ya da
Her x ∈ I ∩ [(x0 − δ, x0 + δ) \ {x0 }] için f 0 (x) < 0


ekstremum noktası değildir.
Türev
3. Türev
Türev
3. Türev
Not 3.13.4.
Teorem 3.13.3 ifadesinden görüldüğü gibi kritik noktadan geçişte
türev işareti negatiften (pozitiften) pozitife (negatife) değişiyorsa
bu durumda bu nokta f fonkiyonunun yerel minimum (maksimum)
noktasıdır. Eğer kritik noktadan geçişte türev işaretini
değiştirmiyorsa bu nokta f fonksiyonunun yerel ekstremum noktası
değildir.
Türev
3. Türev
Örnek 3.13.5.
x √
f (x) = − 3x
3
fonksiyonu için yerel ekstremum noktalarını ve değerlerini bulunuz.
Ayrıca, f fonksiyonunun monoton olduğu aralıkları belirleyiniz.
Çözüm. Her x ∈ R\ {0} için

2
1 1 2 1 x3 − 1
f (x ) = − x− 3 =
0
3 3 3 x 32
olarak bulunur.
Türev
3. Türev
f 0 (x) = 0 denklemini sağlayan x sayıları x0 = −1 ve x1 = 1 olup

bu noktalar f fonksiyonunun kritik noktalarıdır. Ayrıca x2 = 0
noktasında f fonksiyonunun türevi mevcut olmadığından x2 = 0
noktası da f fonksiyonunun kritik noktasıdır. f 0 türev
fonksiyonunun işaret incelemesi yapılmalıdır.
x − ∞ < x < −1 −1 < x < 0 0<x<1 1 < x < +∞

f 0 (x) + − − +
f (x) % & & %
Her x ∈ (−∞, −1) için f 0 (x) > 0 olduğundan f fonksiyonu

(−∞, −1) aralığında kesin artandır.
Her x ∈ (−1, 0) için f 0 (x) < 0 olduğundan f fonksiyonu (−1, 0)
aralığında kesin azalandır.
Türev
3. Türev
Her x ∈ (0, 1) için f 0 (x) < 0 olduğundan f fonksiyonu (0, 1)

Her x ∈ (1, +∞) için f 0 (x) > 0 olduğundan f fonksiyonu (1, +∞)
aralığında kesin artandır.
Dolayısıyla Teorem 3.13.3 dikkate alınırsa x0 = −1 noktası yerel
maksimum noktası ve x1 = 1 noktası yerel minimum noktasıdır.
Ayrıca
2
f (x0 ) = f (−1) =
3
değeri f fonksiyonunun yerel maksimum değeri ve
2
f ( x1 ) = f ( 1 ) = −
3
değeri f fonksiyonunun yerel minimum değeridir.
Türev
3. Türev
Teorem 3.13.6.
I ⊂ R açık aralık, f : I → R fonksiyon ve x0 ∈ I olsun. Ayrıca; f fonksiyonu I
aralığında türevlenebilir,
f 0 (x0 ) = 0
ve f fonksiyonunun x0 noktasındaki ikinci mertebeden türevi
f 00 (x0 )
mevcut olsun.
(i) Eğer
f 00 (x0 ) > 0
ise bu durumda x0 noktası f fonksiyonunun yerel minimum noktasıdır.
(ii) Eğer
f 00 (x0 ) < 0
ise bu durumda x0 noktası f fonksiyonunun yerel maksimum noktasıdır.
Türev
3. Türev
Örnek 3.13.7.
√
y = x eğrisinin
9
B ,0
2
noktasına en yakın olan noktasını bulunuz.
√ √
Çözüm. y = x eğrisi üzerindeki bir A x, x noktasının
B 92 , 0 noktasına olan uzaklığı

s
2
9
d (x) = x− +x
2
olur.
Türev
3. Türev
d fonksiyonunu minimum yapan nokta

2
9
f (x) = x− +x
2
fonksiyonunu da minimum yapan noktadır. x > 0 için

f 0 (x) = 2x − 8 olup
f 0 (x) = 0 ⇒ 2x − 8 = 0 ⇒ x0 = 4
yani, f 0 (4) = 0 bulunur. f 00 (4) = 2 > 0 olduğundan Teorem

3.13.6 dikkate alınırsa x0 = 4 noktası f fonksiyonunun yerel
minimum noktasıdır. Eğri üzerinde x0 = 4 olduğunda y0 = 2
olduğundan istenilen nokta A (4, 2) noktasıdır.
Türev
3. Türev
Örnek 3.13.8.
f (x) = xe−x
fonksiyonu için yerel ekstremum noktalarını ve değerlerini bulunuz.

Ayrıca, f fonksiyonunun monoton olduğu aralıkları belirleyiniz.
f 0 (x ) = (1 − x ) e−x
olarak bulunur. f 0 (x) = 0 denklemini sağlayan x sayısı x0 = 1 olup

bu nokta f fonksiyonunun kritik noktasıdır.
Türev
3. Türev
f 0 türev fonksiyonunun işaret incelemesi yapılmalıdır.
x −∞ < x < 1 1 < x < +∞

f 0 (x) + −
f (x) % &
Her x ∈ (−∞, 1) için f 0 (x) > 0 olduğundan f fonksiyonu (−∞, 1)

aralığında kesin artandır.
Her x ∈ (1, +∞) için f 0 (x) < 0 olduğundan f fonksiyonu (1, +∞)
Dolayısıyla Teorem 3.13.3 dikkate alınırsa x0 = 1 noktası f
fonksiyonunun yerel maksimum noktası ve
f ( x0 ) = f ( 1 ) = e − 1
değeri f fonksiyonunun yerel maksimum değeridir.
Türev
3. Türev
Not 3.13.9.
Bir fonksiyon mutlak maksimum ve mutlak minimum değere sahip
olmak zorunda değildir. Ancak, mutlak ekstremumun varlığını
garanti eden bir durum vardır.
f : [a, b] → R
fonksiyonu sürekli olsun. Bu durumda bu f fonksiyonu bir mutlak

maksimuma ve mutlak minimuma sahiptir.
Türev
3. Türev
f : [a, b] → R
sürekli fonksiyonunun mutlak ekstremum değerlerini bulmak için
(i) f fonksiyonunun (a, b) aralığında kritik noktaları tespit edilip bu
kritik noktalarda f fonksiyonunun değerleri bulunur,
(ii) f fonksiyonunun x = a ve x = b noktalarındaki değerleri
bulunur
ve bulunan bu değerler karşılaştırıldığında bu değerlerin en
büyüğüne f fonksiyonunun [a, b] aralığında mutlak maksimum
değeri, en küçüğüne f fonksiyonunun [a, b] aralığında mutlak
minimum değeri denir.
Türev
3. Türev
Örnek 3.13.10.
f : [−4, 4] → R
olmak üzere
f (x) = x3 + 3x2 − 9x + 5
şeklinde tanımlanan f fonksiyonunun mutlak maksimum ve mutlak
minimum değerlerini bulunuz.
Türev
3. Türev
f 0 (x) = 3x2 + 6x − 9
olarak bulunur. f 0 (x) = 0 denklemini sağlayan x sayıları x0 = −3

ve x1 = 1 olup bu noktalar f fonksiyonunun kritik noktalarıdır. f 0
türev fonksiyonunun işaret incelemesi yapılmalıdır.
x −4 < x < −3 −3 < x < 1 1<x<4

f0(x) + − +
f (x) % & %
x0 = −3 noktası yerel maksimum noktası ve
f (x0 ) = f (−3) = 32
değeri f fonksiyonunun yerel maksimum değeridir.

Türev
3. Türev
x1 = 1 noktası yerel minimum noktası ve
f (x1 ) = f (1) = 0
değeri f fonksiyonunun yerel minimum değeridir. Ayrıca
f (−4) = 25 ve f (4) = 81
bulunur.
Dolayısıyla f fonksiyonunun mutlak maksimum noktası 4, mutlak
maksimum değeri f (4) = 81, f fonksiyonunun mutlak minimum
noktası 1, mutlak minimum değeri f (1) = 0 dır.
Türev
3. Türev
3.14. Fonksiyonların Konvekslik ve Konkavlık Koşulları
Tanım 3.14.1.
(a, b) ⊂ R aralığı ve
f : (a, b) → R
fonksiyonu verilmiş olsun.
(i) Her x1 , x2 ∈ (a, b) ve her λ ∈ [0, 1] için
f (λx1 + (1 − λ) x2 ) ≤ λf (x1 ) + (1 − λ) f (x2 )
eşitsizliği sağlanıyorsa f fonksiyonu (a, b) aralığında konvekstir (dış bükey)

denir.
(ii) Her x1 , x2 ∈ (a, b) ve her λ ∈ [0, 1] için
f (λx1 + (1 − λ) x2 ) ≥ λf (x1 ) + (1 − λ) f (x2 )
eşitsizliği sağlanıyorsa f fonksiyonu (a, b) aralığında konkavdır (iç bükey)

denir.
Türev
3. Türev
Not 3.14.2.
f : (a, b) → R
fonksiyonu (a, b) aralığında konveks (konkav) ise
x1 < x2
olacak şekilde her x1 , x2 ∈ (a, b) için f fonksiyonunun [x1 , x2 ]

aralığındaki grafiği, y = f (x) eğrisi üzerindeki A (x1 , f (x1 )) ve
B (x2 , f (x2 )) noktalarını birleştiren AB doğru parçasının altındadır
(üstündedir).
Türev
3. Türev
Türev
3. Türev
Türev
3. Türev
Teorem 3.14.3.
(a, b) ⊂ R aralığında 2 -inci mertebeden türevlenebilir f : (a, b) → R
fonksiyonunun (a, b) aralığında konveks olması için gerek ve yeter şart her
x ∈ (a, b) için
f 00 (x) ≥ 0
olmasıdır.
Teorem 3.14.4.
(a, b) ⊂ R aralığında 2 -inci mertebeden türevlenebilir f : (a, b) → R
fonksiyonunun (a, b) aralığında konkav olması için gerek ve yeter şart her
x ∈ (a, b) için
f 00 (x) ≤ 0
olmasıdır.
Türev
3. Türev
Tanım 3.14.5.
x0 ∈ R olmak üzere bir Uδ (x0 ) ⊂ R komşuluğunda tanımlı ve
türevlenebilir
f : Uδ (x0 ) → R
fonksiyonu verilmiş olsun. f fonksiyonu
(x0 − δ, x0 )
aralığında konveks (veya konkav),
(x0 , x0 + δ)
aralığında konkav (veya konveks) ise x = x0 noktasına f fonksiyonunun

büküm noktası denir. Yani, f fonksiyonunun konvekslikten konkavlığa
veya konkavlıktan konveksliğe geçtiği noktaya f fonksiyonunun büküm
Türev
3. Türev
Örnek 3.14.6.
f (x) = x4 − 6x2 + 12
şeklinde tanımlı f fonksiyonunun konveks ve konkav olduğu

aralıkları bulunuz. Büküm noktalarını belirtiniz.
Çözüm. Her x ∈ R için f 0 (x) = 4x3 − 12x olup buradan
f 00 (x) = 12x2 − 12
olarak bulunur. f 00 (x) = 0 denklemini sağlayan x sayıları x0 = −1

ve x1 = 1 dir.
Türev
3. Türev
f 00 fonksiyonunun işaret incelemesi yapılmalıdır.
x − ∞ < x < −1 −1 < x < 1 1 < x < +∞

f 00(x) + − +
f (x) Konveks Konkav Konveks
Her x ∈ (−∞, −1] için f 00 (x) ≥ 0 olduğundan f fonksiyonu

(−∞, −1] aralığında konveks fonksiyondur.
Her x ∈ [−1, 1] için f 00 (x) ≤ 0 olduğundan f fonksiyonu [−1, 1]
aralığında konkav fonksiyondur.
Her x ∈ [1, +∞) için f 00 (x) ≥ 0 olduğundan f fonksiyonu [1, +∞)
aralığında konveks fonksiyondur.
Dolayısıyla x0 = −1 ve x1 = 1 noktaları f fonksiyonunun büküm
noktalarıdır.
Türev
3. Türev
3.15. Belirsizlik Oluşturan İfadeler
0 ∞
, , ∞ − ∞, 0 · ∞, 00 , ∞0 , 1∞
0 ∞
şeklinde belirsizlik oluşturan fonksiyonların limitlerinin temel
yöntemlerle nasıl hesaplanabileceğini görmüştük. Bu tip belirsizlik
oluşturan fonksiyonların limitleri diferensiyel hesap yöntemleri
kullanılarak daha genel sonuçlarla incelenebilir. Bu kısımda L’
Hospital kuralı incelenecektir. Şimdi ilk olarak 00 belirsizliği için bu
kuralı ifade edelim.
Türev
3. Türev
Teorem 3.15.1. (L’ Hospital Kuralı)

δ > 0, a ∈ R ve
f , g : Ůδ (a) → R
fonksiyonları için
(i) f ve g fonksiyonları Ůδ (a) kümesinde türevlenebilir,
(ii) Her x ∈ Ůδ (a) için g0 (x) 6= 0,
(iii)
lim f (x) = lim g (x) = 0
x→a x→a
olsun.
Türev
3. Türev
Eğer
f 0 (x)
lim =A
x→a g0 (x )
limiti varsa (A ∈ R veya A = ±∞ olabilir), bu durumda
f (x)
lim
x→a g (x )
limiti de mevcuttur ve
f (x) f 0 (x)
lim = lim 0
x→a g (x ) x→a g (x )
gerçeklenir.
Türev
3. Türev
Not 3.15.2.
f 0 ve g0 türev fonksiyonları Teorem 3.15.1 teoreminin hipotezlerini
sağlıyorsa bu durumda L’ Hospital kuralı bir defa daha
uygulanabilir, yani
f (x) f 0 (x) f 00 (x)

lim = lim 0 = lim 00
x→a g (x ) x→a g (x ) x→a g (x )
yazılabilir.
Türev
3. Türev
Örneğin;
(a)
1 − cos x sin x cos x 1
lim 2
= lim = lim =
x→0 x x→0 2x x→0 2 2
(b)
x4 4x3
lim = lim
x→0 x2 + 2 cos x − 2 x→0 2x − 2 sin x
12x2
= lim
x→0 2 − 2 cos x
24x
= lim
x→0 2 sin x
12
= lim
x→0 cos x
= 12
Türev
3. Türev

∆ > 0 olmak üzere
(a)
f , g : (∆, +∞) → R
(i) f ve g fonksiyonları (∆, +∞) aralığında türevlenebilir,
(ii) Her x ∈ (∆, +∞) için g0 (x) 6= 0,
(iii)
x→+∞ x→+∞
olsun.
Türev
3. Türev
Eğer
f 0 (x)
lim =A
x→+∞ g0 (x)
f (x)
lim
x→+∞ g (x)
f (x) f 0 (x)
lim = lim 0
x→+∞ g (x) x→+∞ g (x)
gerçeklenir.
Türev
3. Türev
(b)
f , g : (−∞, −∆) → R
(i) f ve g fonksiyonları (−∞, −∆) aralığında türevlenebilir,
(ii) Her x ∈ (−∞, −∆) için g0 (x) 6= 0,
(iii)
x→−∞ x→−∞
olsun.
Türev
3. Türev
Eğer
f 0 (x)
lim =A
x→−∞ g0 (x)
f (x)
lim
x→−∞ g (x)
f (x) f 0 (x)
lim = lim 0
x→−∞ g (x) x→−∞ g (x)
gerçeklenir.
Türev
3. Türev
Örnek 3.15.4.
1 1
e x − e− x x − tan x
(a) lim (b) lim
x→+∞
ln 1 + x1 x→0 x − sin x
Çözüm. (a) 00 belirsizliği oluşturan ifade vardır. Dolayısıyla Teorem

3.15.3 kullanılırsa
1 1 1 1 − 1x
e x − e− x − x12 e x − x2
e
lim = lim 1
x→+∞ x→+∞ −
ln 1 + x1 x2
1+ x1
x+1 1 1

= lim e x + e− x = 2
x→+∞ x
elde edilir.
Türev
3. Türev
(b) 00 belirsizliği oluşturan ifade vardır. Dolayısıyla Teorem 3.15.1

kullanılırsa
1 − 1 + tan2 x

x − tan x
lim = lim
x→0 x − sin x x→0 1 − cos x
−2 tan x 1 + tan2 x

= lim
x→0 sin x
1 + tan2 x
= −2 lim = −2
x→0 cos x
elde edilir.
Türev
3. Türev
∞
∞ biçiminde belirsizlik oluşturan ifadeler için L’ Hospital kuralı
aşağıdaki gibi verilmiştir.

δ > 0, a ∈ R ve
f , g : Ůδ (a) → R
(i) f ve g fonksiyonları Ůδ (a) kümesinde türevlenebilir,
(ii) Her x ∈ Ůδ (a) için g0 (x) 6= 0,
(iii)
lim f (x) = lim g (x) = +∞ (veya − ∞)
x→a x→a
olsun.
Türev
3. Türev
Eğer
f 0 (x)
lim =A
x→a g0 (x )
f (x)
lim
x→a g (x )
f (x) f 0 (x)
lim = lim 0
x→a g (x ) x→a g (x )
gerçeklenir.
Türev
3. Türev
Not 3.15.6.
Teorem 3.15.3 teoreminde olduğu gibi, belirli şartlar altında
Teorem 3.15.5 teoreminin x → +∞ ( veya x → −∞)
durumlarında da doğru olduğu gösterilebilir.
Not 3.15.7.
∞ − ∞, 0 · ∞, 00 , ∞0 ve 1∞ şeklinde belirsizlik oluşturan ifadeler
uygun işlemler yapılarak
0 ∞
ya da
0 ∞
biçimindeki belirsizlik oluşturan ifadelerden birine dönüştürülebilir.
Türev
3. Türev
Örneğin;
(i)
1 1
g − f
f −g = 11
gf
eşitliği yardımıyla ∞ − ∞ şeklinde belirsizlik oluşturan ifade 0

0
şeklinde belirsizlik oluşturan ifadeye dönüştürülebilir.
(ii)
f
f ·g = 1
g
eşitliği yardımıyla 0 · ∞ şeklinde belirsizlik oluşturan ifade 0

0
şeklinde belirsizlik oluşturan ifadeye dönüştürülebilir.
Türev
3. Türev
(iii) y = [f (x)]g(x) ifadesinde 00 ∞0 veya 1∞ şeklinde belirsizlik

oluşturan ifade varsa
ln y = g (x) ln f (x)
eşitliği yardımıyla bu belirsizlik 0 · ∞ şeklinde belirsizlik oluşturan

ifadeye dönüştürülebilir.
Türev
3. Türev
Örnek 3.15.8.
ln x2 ex + ln x
(a) lim (b) lim
x→0 cot x2 x→+∞ ex + x
∞
Çözüm. (a) ∞ belirsizliği oluşturan ifade vardır. Dolayısıyla L’ Hospital
kuralı kullanılırsa
2x
sin2 x2

ln x2 x2
lim = lim −2x = − lim
x→0 cot x2 x→0 x→0 x2
sin2 (x2 )
2 sin x2 cos x2 (2x)

= − lim =0
x→0 2x
elde edilir.
Türev
3. Türev
(b) ∞
∞ belirsizliği oluşturan ifade vardır. Dolayısıyla L’ Hospital
kuralı kullanılırsa
1
ex + ln x ex + 1x ex − x2
lim = lim = lim
x→+∞ ex + x x→+∞ ex + 1 x→+∞ ex

1
= lim 1 − 2 x = 1
x→+∞ x e
elde edilir.
Türev
3. Türev
Örnek 3.15.9.

1 1 1
(a) lim cot x − (b) lim −
x→0 x x→0 x2 x tan x
Çözüm. (a) ∞ − ∞ belirsizliği oluşturan ifade vardır. Dolayısıyla 00 belirsizliği

oluşturulduktan sonra L’ Hospital kuralı dikkate alınırsa
x cos x − sin x

1
lim cot x − = lim
x→0 x x→0 x sin x
cos x − x sin x − cos x
= lim
x→0 sin x + x cos x
−x sin x
= lim
x→0 sin x + x cos x
− sin x − x cos x
= lim =0
x→0 cos x + cos x − x sin x
elde edilir.
Türev
3. Türev
(b) ∞ − ∞ belirsizliği oluşturan ifade vardır. Dolayısıyla 00

belirsizliği oluşturulduktan sonra L’ Hospital kuralı dikkate alınırsa
sin x − x cos x

1 1
lim 2
− = lim
x→0 x x tan x x→0 x2 sin x
cos x − cos x + x sin x
= lim
x→0 2x sin x + x2 cos x
sin x
= lim
x→0 2 sin x + x cos x
cos x
= lim
x→0 2 cos x + cos x − x sin x
1
=
3
elde edilir.
Türev
3. Türev
Örnek 3.15.10.
√
(a) lim x ln x (b) lim− (1 − ex )sin x
x → 0+ x→0
∞
Çözüm. (a) 0 · ∞ belirsizliği oluşturan ifade vardır. Dolayısıyla ∞
belirsizliği oluşturulduktan sonra L’ Hospital kuralı dikkate alınırsa
√ 1
ln x x
lim x ln x = lim = lim+
x → 0+ x→0+ √1 x→0 − 21 13
x x2
1

= lim −2x 2 =0
x → 0+
elde edilir.
Türev
3. Türev
(b) 00 belirsizliği oluşturan ifade vardır.
y (x) = (1 − ex )sin x
olmak üzere
ln y (x) = sin x · ln (1 − ex )
olarak yazılabilir. Yukardaki ifadede her iki tarafın x → 0− için
limiti alınırsa
ln (1 − ex )
lim [ln y (x)] = lim [sin x · ln (1 − ex )] = lim 1
x→0 − − x→0 − x→0
sin x
Türev
3. Türev
L’ Hospital kuralı kullanılırsa

− ex
ln (1 − ex ) 1−ex ex sin2 x
lim = lim = lim
x → 0− 1
sin x
x → 0− − sin12 x cos x x→0− cos x (1 − ex )
ex sin2 x + 2ex sin x cos x
= lim =0
x → 0− − sin x (1 − ex ) − ex cos x
olup
lim [ln y (x)] = 0 ⇒ lim y (x) = 1
x → 0− − x→0
bulunur. Yani,
lim (1 − ex )sin x = 1
x → 0−
elde edilir.
Türev
3. Türev
3.16. Asimtot Kavramı
Bu kısımda grafik çizimlerinde yararlanılacak önemli bir kavram

olan ve asimtot adı verilen eğriler tanımlanacaktır. D ⊂ R ve
f :D→R
fonksiyon olsun. Belirtmek gerekir ki; D kümesinin aşağıdaki

limitleri tanımlı yapacak şekilde uygun koşulu sağladığı kabul
edilecektir.
Türev
3. Türev
Tanım 3.16.1.
(i) b ∈ R olmak üzere
lim [f (x) − b] = 0 ya da lim [f (x) − b] = 0

x→+∞ x→−∞
ise
y=b
doğrusuna x → +∞ (ya da x → −∞) iken f fonksiyonunun yatay
asimtotu adı verilir.
Türev
3. Türev
(ii) a, b ∈ R olmak üzere
lim [f (x) − (ax + b)] = 0 ya da lim [f (x) − (ax + b)] = 0

x→+∞ x→−∞
ise
y = ax + b
doğrusuna x → +∞ (ya da x → −∞) iken f fonksiyonunun eğik
asimtotu adı verilir.
Türev
3. Türev
(iii) c ∈ R olmak üzere
lim f (x) = +∞ , lim f (x) = −∞

x → c+ x → c+
lim f (x) = +∞ , lim f (x) = −∞

x → c− x → c−
ifadelerinden en az biri sağlanıyorsa
x=c
doğrusuna f fonksiyonunun düşey asimtotu adı verilir.
Türev
3. Türev
Türev
3. Türev
Türev
3. Türev
Türev
3. Türev
Teorem 3.16.2.
y = ax + b
doğrusunun x → +∞ iken f fonksiyonunun eğik asimtotu olması
için gerek ve yeter şart
f (x)
a = lim ve b = lim [f (x) − ax]
x→+∞ x x→+∞
olmasıdır.
Türev
3. Türev
Not 3.16.3.
Benzer şekilde;
y = ax + b
doğrusunun x → −∞ iken f fonksiyonunun eğik asimtotu olması
için gerek ve yeter şart
f (x)
a = lim ve b = lim [f (x) − ax]
x→−∞ x x→−∞
olmasıdır.
Türev
3. Türev
Örnek 3.16.4.
1
(a) y = f (x) =
x
(b) y = f (x) = arctan x
(c) y = f (x) = arccot x
fonksiyonlarının yatay asimtotlarını bulunuz.
Çözüm. (a)
1
lim f (x) = lim =0
x→∓∞ x→∓∞ x
olup y = 0 doğrusu x → ∓∞ iken f fonksiyonunun yatay asimtotudur.
Türev
3. Türev
(b)
π
lim f (x) = lim arctan x =
x→+∞ x→+∞ 2
olup y = π
2 doğrusu x → +∞ iken f fonksiyonunun yatay asimtotudur.
π
lim f (x) = lim arctan x = −
x→−∞ x→−∞ 2
olup y = − π2 doğrusu x → −∞ iken f fonksiyonunun yatay asimtotudur.
(c)
lim f (x) = lim arccot x = 0
x→+∞ x→+∞
olup y = 0 doğrusu x → +∞ iken f fonksiyonunun yatay asimtotudur.
lim f (x) = lim arccot x = π

x→−∞ x→−∞
olup y = π doğrusu x → −∞ iken f fonksiyonunun yatay asimtotudur.
Türev
3. Türev
Örnek 3.16.5.
2
(a ) y = f (x ) = x− 3
(b) y = f (x) = loga x
(c) y = f (x) = tan x
(d) y = f (x) = cot x
fonksiyonlarının düşey asimtotlarını bulunuz.
Türev
3. Türev
Çözüm. (a)
2
lim f (x) = lim x− 3 = +∞
x→0 x→0
olup x = 0 doğrusu f fonksiyonunun düşey asimtotudur.
(b)
lim f (x) = lim loga x = ∓∞
x → 0+ x → 0+
(c) k ∈ Z olmak üzere
lim f (x) = lim tan x = ∓∞

x→ π2 +kπ x→ π2 +kπ
olup x = π2 + kπ doğruları f fonksiyonunun düşey asimtotudur.

(d) k ∈ Z olmak üzere
lim f (x) = lim cot x = ∓∞

x→kπ x→kπ
olup x = kπ doğruları f fonksiyonunun düşey asimtotudur.
Türev
3. Türev
Örnek 3.16.6.
Aşağıda verilen fonksiyonların, eğer varsa, asimtotlarını bulunuz.
(a) f : R\ {−1} → R olmak üzere
2x2 + x
f (x) =
x+1
(b) f : [0, +∞) → R olmak üzere
√
f (x) = x
Türev
3. Türev
Çözüm. (a)
2x2 + x
lim f (x) = lim = −∞
x→−1− −
x→−1 x+1
ve
2x2 + x
lim f (x) = lim = +∞
x→−1+ +
x→−1 x+1
olup x = −1 doğrusu f fonksiyonunun düşey asimtotudur.
f (x) 2x2 + x
lim = lim =2=a
x→∓∞ x x→∓∞ x (x + 1)
ve
2x2 + x

lim [f (x) − ax] = lim − 2x
x→∓∞ x→∓∞ x+1

1
= lim −1 + = −1 = b
x→∓∞ x+1
olup y = 2x − 1 doğrusu x → ∓∞ iken f fonksiyonunun eğik asimtotudur.
Türev
3. Türev
√
(b) f (x) = x fonksiyonu [0, +∞) aralığında sürekli olduğundan f
fonksiyonunun düşey asimtotu yoktur.
f (x) 1
lim = lim √ = 0 = a
x→+∞ x x→+∞ x
ve √
lim [f (x) − ax] = lim x = +∞
x→+∞ x→+∞
olup x → +∞ iken f fonksiyonunun eğik asimtotu yoktur.
Türev
3. Türev
3.17. Grafik Çizimleri
Bir fonksiyonun kuralından direkt olarak görülemeyen özelliklerinin,

bu fonksiyonun türevi yardımıyla nasıl belirlenebileceği önceki
kesimlerde incelenmiştir. Bu kesimde ise diferensiyel hesabın
yöntemleri kullanılarak bir fonksiyonun grafiğinin nasıl çizildiği
araştırılacaktır.
Türev
3. Türev
Bir fonksiyonun grafiğini oluşturmak için genel olarak aşağıdaki

adımlar izlenebilir:
(1) Fonksiyonun D (f ) tanım kümesi bulunur.
(2) Fonksiyonun, eğer varsa, asimtotları bulunur.
(3) Grafiğin eksenleri kestiği noktalar bulunur.
(4) Fonksiyonun monotonluk aralıkları, ekstremum noktaları ve
ekstremum değerleri bulunur.
(5) Fonksiyonun konvekslik ve konkavlık karakterleri belirlenip,
eğer varsa, büküm noktaları bulunur.
(6) Yukarda bulunan bilgiler kullanılarak
x, f (x) , f 0 (x) , f 00 (x)
ifadelerinin sıralandığı bir tablo yapılır ve bu tabloya göre

fonksiyonun grafiği çizilir.
Türev
3. Türev
Örnek 3.17.1.
(x + 1)3
y = f (x) =
(x − 1)2
Çözüm. (1) D (f ) = R\ {1} dir.

(2)
(x + 1)3
x→1+ x→1+ (x − 1)2
ve
(x + 1)3
x→1− x→1− (x − 1)2
Türev
3. Türev
(x + 1)3
lim f (x) = lim = ∓∞
x→∓∞ x→∓∞ (x − 1)2
olup x → ∓∞ iken f fonksiyonunun yatay asimtotu yoktur.
f (x) (x + 1)3
lim = lim =1=a
x→∓∞ x x→∓∞ x (x − 1)2
ve " #
(x + 1)3
lim [f (x) − ax] = lim −x = 5 = b
x→∓∞ x→∓∞ (x − 1)2
olup y = x + 5 doğrusu x → ∓∞ iken f fonksiyonunun eğik asimtotudur.
(3) x = 0 için y = 1 olduğundan eğrinin y -eksenini kestiği nokta (0, 1)
noktasıdır. y = 0 için x = −1 olduğundan eğrinin x -eksenini kestiği
nokta (−1, 0) noktasıdır.
Türev
3. Türev
(4) Her x ∈ R\ {1} için
(x + 1)2 (x − 5)
f 0 (x) =
(x − 1)3
olarak bulunur. f 0 (x) = 0 denklemini sağlayan x sayıları x0 = −1 ve x1 = 5
olup bu noktalar f fonksiyonunun kritik noktalarıdır. f 0 türev fonksiyonunun
işaret incelemesi yapılmalıdır.
x − ∞ < x < −1 −1 < x < 1 1<x<5 5 < x < +∞

f 0 (x) + + − +
f (x) % % & %
Her x ∈ (−∞, 1) için f 0 (x) > 0 olduğundan f fonksiyonu (−∞, 1) aralığında

kesin artandır.
Her x ∈ (1, 5) için f 0 (x) < 0 olduğundan f fonksiyonu (1, 5) aralığında kesin
azalandır.
Her x ∈ (5, +∞) için f 0 (x) > 0 olduğundan f fonksiyonu (5, +∞) aralığında
kesin artandır.
Türev
3. Türev
(5) Her x ∈ R\ {1} için

24 (x + 1)
f 00 (x) =
(x − 1)4
olarak bulunur. f 00 (x) = 0 denklemini sağlayan x sayısı x0 = −1 dir. f 00
fonksiyonunun işaret incelemesi yapılmalıdır.
x − ∞ < x < −1 −1 < x < 1 1 < x < +∞

f 00 (x) − + +
f (x) Konkav Konveks Konveks
Her x ∈ (−∞, −1) için f 00 (x) < 0 olduğundan f fonksiyonu (−∞, −1)
aralığında konkav fonksiyondur.
Her x ∈ (−1, 1) için f 00 (x) > 0 olduğundan f fonksiyonu (−1, 1) aralığında
konveks fonksiyondur.
Her x ∈ (1, +∞) için f 00 (x) > 0 olduğundan f fonksiyonu (1, +∞) aralığında
konveks fonksiyondur.
Dolayısıyla x0 = −1 noktası f fonksiyonunun büküm noktasıdır.
Türev
3. Türev
(6) x, f (x) , f 0 (x) ve f 00 (x) ifadelerinin sıralandığı tablo
x − ∞ < x < −1 −1 < x < 1 1<x<5 5 < x < +∞

f0 (x) + + − +
f 00 (x) − + + +
f (x) % % & %
olup
(x + 1)3
f (x) =
(x − 1)2
fonksiyonunun grafiği aşağıda belirtilmiştir.
Türev
3. Türev
Türev

Matematik I Ders Notları

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Matematik I Ders Notları

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

MATEMATİK

elemanını Y kümesinin bir ve yalnız bir

elemanına eşleyen f bağıntısına veya kuralına X kümesi üzerinde

ile gösterilir. O halde

ile gösterilir. Bu R (f ) kümesi de Y kümesinin bir alt kümesidir.

ise bu fonksiyonun grafiği R2 := R × R düzleminin bir alt

(iv) Reel değerli ve reel değişkenli bir fonksiyon farklı aralıklar

kuralı ile tanımlı f fonksiyonu parçalı bir fonksiyondur.

(f + g) (x) = f (x) + g (x) ,

fonksiyonlarını bulunuz. Bu fonksiyonların tanım kümelerini

(f + g) (x) = f (x) + g (x) = x2 + x − 1

Çözüm. A = [1, 2] olmak üzere

ve B = [1, 4] olmak üzere

= [−2, −1] ∪ [1, 2]

Tanım 1.1.14. (Örten Fonksiyon)

ise f fonksiyonuna örten fonksiyon denir. Bir başka deyişle, f

olup f fonksiyonu örten fonksiyondur.

olduğundan f fonksiyonu örten fonksiyon değildir.

∀x1 , x2 ∈ D (f ) 3 f (x1 ) = f (x2 ) ⇒ x1 = x2

ise f fonksiyonuna birim (özdeşlik) fonksiyon denir ve IX ile gösterilir.

eşitliklerini sağlayan g fonksiyonuna f fonksiyonunun tersi adı verilir

eşitsizliği sağlanıyorsa f fonksiyonuna I aralığı üzerinde artandır denir. Bir

∀x1 , x2 ∈ I 3 x1 < x2 ⇒ f (x1 ) ≤ f (x2 )

∀x1 , x2 ∈ I 3 x1 < x2 ⇒ f (x1 ) < f (x2 )

sağlanıyorsa f fonksiyonuna I aralığı üzerinde kesin olarak artandır denir.

eşitsizliği sağlanıyorsa f fonksiyonuna I aralığı üzerinde azalandır denir.

∀x1 , x2 ∈ I 3 x1 < x2 ⇒ f (x2 ) ≤ f (x1 )

∀x1 , x2 ∈ I 3 x1 < x2 ⇒ f (x2 ) < f (x1 )

sağlanıyorsa f fonksiyonuna I aralığı üzerinde kesin olarak azalandır denir.

Çözüm. (a) x1 , x2 ∈ R olmak üzere x1 < x2 olsun. Bu durumda

x1 < x2 ⇒ 2x1 < 2x2

gerçeklenir. Dolayısıyla f fonksiyonu R kümesi üzerinde kesin

(b) (i) x1 , x2 ∈ [0, ∞) olmak üzere x1 < x2 olsun. Bu durumda

x1 < x2 ⇒ x21 < x22

gerçeklenir. Dolayısıyla g fonksiyonu [0, ∞) kümesi üzerinde kesin

x1 < x2 ⇒ x22 < x21

gerçeklenir. Dolayısıyla g fonksiyonu (−∞, 0] kümesi üzerinde

x1 < x2 ise f (x1 ) < f (x2 )

sağlanıp her iki durumda da f (x1 ) 6= f (x2 ) olacaktır. Bu ise f

koşulu sağlanıyorsa f fonksiyonuna tek fonksiyon denir.

Tanım 1.2.1. (Kuvvet Fonksiyonu)

Tanım 1.2.2. (Polinom Fonksiyonu)

p (x) = an xn + an−1 xn−1 + ... + a1 x + a0

kuralı ile tanımlı

Tanım 1.2.3. (Rasyonel Fonksiyon)

kuralı ile tanımlı

fonksiyonunun grafiğini çiziniz.

−2 ≤ x < −1 ⇒ f (x) = x − (−2) = x + 2

fonksiyonunun grafiğini çiziniz.

Çözüm. 0 ≤ x ≤ 2 olduğundan 0 ≤ x2 ≤ 4 olup

0 ≤ x2 < 1 ⇒ 0 ≤ x < 1√ ⇒ f (x) = 0

gerçeklenir. Dolayısıyla f fonksiyonu

(i) f (x) = J−xK (ii) f (x) = J2xK

(iii) f (x) = J 2x K (iv) f (x) = 2JxK

(v) f (x) = −3JxK (vi) f (x) = |J−xK|

şeklinde tanımlanan |f | fonksiyonuna f fonksiyonunun mutlak değer

şeklinde tanımlanan g fonksiyonuna f fonksiyonunun işaret fonksiyonu

fonksiyonunun grafiğini çiziniz.

sgn (f (x)) = sgn x2 − 2x − 3

Merkezi orijinde ve yarıçapı 1 birim olan çemberi dikkate alalım.

Bir dik üçgende

Kosinüs ve sinüs fonksiyonları R üzerinde tanımlanmış olup

(ii) k ∈ Z olmak üzere

(iii) Her x, y ∈ R için