Shkolla mesme profesionale

"Feriz Guri dhe Vëllezërit Çaka"

Sinjalizimi në rrjetet telekomunikuese
Kaçanik

5. Sinjalizimi në rrjetet e telekomunikuese

5.1. Hyrje
Termi “sinjalizim” përfshin shkëmbimin e sinjaleve ndërmjet njësive të ndryshme funksionale të një
rrjeti(centraleve, serverëve, terminaleve), që është i nevojshëm për vendosjen, mbatjen dhe përfundimin e
komunikimeve ose për shfrytëzimin e burimeve të informacionit.
Ndërkohë që informacioni që shkëmbejnë përdoruesit ndërmjet tyre transmetohet në rrjet në mënyrë
trasperente, informacioni i sinjalizimit gjithëmonë përpunohet në çdo nyje të rrjetit. Kështu që sistemi i sinjalizimit
mund të konsiderohet si një sistem nervor për të gjithë rrjetin e telekomunikimi. Veçorit e tij përcaktojnë
shumëllojshmërin dhe cilësin e shërbimeve që rrjeti u ofron përdoruesve

Ekzistojnë tri forma sinjalizimi të përfshira në një rrjet telekomunikacioni.

 i rrjetit të përdoruesve (Subscriber loop signaling)

 brenda centralit (Intra -exchange or register signaling)
 ndërmjet centraleve (Inter -exchange or inter-register signaling)

Sinjalizimi në rrjetin e parapaguesit varet nga lloji i aparatit telefonik të përdorur

Sinjalizimi brenda centralit i referohet pjesës së brendshme të një sistemi komutues që është shumë i
varur nga lloji dhe dizajni i një sistemi komutues i cili ndryshon varësisht nga modeli
Sinjalizimi ndërmjet centraleve bëhet ndërmjet centraleve . Kjo ndihmon në shkëmbimin e numrave të
adresave, të cilat kalojnë nga centrali në central në bazë link-për-link. Sinjalizimi i gjerë i rrjetit që përfshin
sinjalizimin fund-në-fund midis centralit të origjinës dhe centralit terminues quhet sinjalizimi i linjës.

5.1.1Llojet e teknikave të sinjalizimit

Siç u diskutua më lart, teknikat e sinjalizimit kategorizohen në dy, sinjalizimi në -kanale dhe Sinjalizimi
në kanal të përbashkët .Megjithatë, këto janë të ndara më tej në disa lloje në varësi të frekuencave dhe teknikave
të frekuencave të përdorura.
Ndarja është siç tregohet në figurën e mëposhtme -

Sisteme komutuese Kl XII1

1
 Shkolla mesme profesionale
"Feriz Guri dhe Vëllezërit Çaka"
Sinjalizimi në rrjetet telekomunikuese
Kaçanik

5.1.1.1Sinjalizimi në-kanal In-Channel Signaling

Ky lloj i sinjalizimit përdoret për të transmetuar (carry) zë ose të dhëna dhe për të kaluar sinjale të
kontrollit që lidhen me një thirrje ose lidhje. Ka lloje të ndryshme të sinjalizimit në-kanale, siç shihet në figurën e
mësipërme. Sinjalizimi D.C. është i thjeshtë, i lirë dhe i besueshëm edhe për qarqet audio të paamplifikuara.
Megjithatë, për qarqet audio të amplifikuara, mund të adaptohet sinjalizimi i i frekuencës ulët A.C.
Sinjalizimi i frekuencës zanore përdoret kur përdoren sistemet transmetuese FDM (Frequency Division
Multiplexing), sepse sinjalizimi me frekuencë të ulët dhe sinjalizimi D.C nuk mund të sigurohet. Ky sinjalizim i
frekuencës zënore mund të jetë në-brez ose jasht- brez. (In-band or Out-band)

5.1.1.2. Sinjalizimi in-band

Frekuenca e zërit breda brezit (in –band ) frekuencor përdor brezin e njëjtën frekuencës si zëri, i cili
është 300-3400 Hz, e cila duhet të mbrohet nga funksionimi i rremë i zërit . Një çast i tillë ka ndodhur kur zëri i
një gruaje që ka gjeneruar një ton në rreth 2600 Hz dhe kohëzgjatje prej 100ms, u zbulua sinjali i shkyçjes së linjës
për shkak të së cilës thirrjet e saj shpesh u shkëputën në mes të bisedës së saj. Probleme të tilla penguan sinjalizimin
in- band gjatë fazës së bisedës.
Përparësitë e sinjalizimit in-band janë:
• Sinjalet e kontrollit mund të dërgohen në çdo pjesë ku mund të arrijë një sinjal i bisedës.
• Sinjalet e kontrollit do të jenë të pavarura nga sistemet e transmetimit pasi ato barten së bashku me
sinjalet e të folurit.
• Proceset e konvertimit Analog në -dixhital dhe Dixhital - analog nuk do të ndikojnë në to.
5.1.1.3. Sinjalizimi out-band( jasht- brezit frekuencor )
Sinjali i out-band përdor frekuenca të cilat janë mbi brezin e zërit, por nën kufirin e sipërm të 4000 Hz të hapësirës
së kanaleve nominale zanore. Sinjalizimi bëhet gjatë gjithë periudhës së bisedës dhe kështu mbikëqyrja e
vazhdueshme e thirrjes është e lejuar. Qarqet ekstra janë të nevojshme për manipulim të gjerësinë ekstrem të
ngushtë të brezit të këtij sinjalizimi, dhe për këtë shkak t përdoret rrallë. Të dyja këto teknika sinjalizuese të

Sisteme komutuese Kl XII1

2
 Shkolla mesme profesionale
"Feriz Guri dhe Vëllezërit Çaka"
Sinjalizimi në rrjetet telekomunikuese
Kaçanik

frekuencave in-band dhe out –band kanë kapacitet të kufizuar të transmetimit të informacionit. Për të siguruar
pajisje të zgjeruara, përdoret sinjalizim me kanal të përbashkët-CCS(Common Channel Signaling)
.
5.1.2. Sinjalizimi dhe kontrolli
Sinjalizimi dhe kontrolli është…
o një bashkësi e funksionesh që ndodhin brenda rrjetit për të siguruar funksionimin
e tij pa penges punës që ka të bëjë me krijimin, mbajtjen dhe shkyçjen e
konekcionit si dhe monitorimin e statusit rrjet.
Në këtë kontekst, elementet e ndryshëm të rrjetit brenda rrjetit duhet ti paraqesin, ti
komunikojnë gjendjen e tyre dhe ti dërgojnë instruksionet / komandat.
Bazat pranuara janë statusi on / off, siguruarimi i tonit për zgjedhje , indikimi e
linjës e zënë, instruksionet billing ( e faturimit), etj.
Rrjetet e sotme përdorin Signalling System 7 (SS7) për rrjetet telefonike tradicionale
dhe SIP / H.323 për rrjetet për transmetim të zërit përmes protokollit IP.
5.2 Funksionet sinjalizimit
Sinjalizimi në rrjetin e telekomunikacionit mundëson shkëmbimin e informacionit
"kontrollues" (Control) ndërmjet elementëve të rrjetit (terminalet, nyjet, bazat e të
dhënave...). Funksioni bazë i sinjalizimit në rrjetet e telekomunikacionit është të transferojë
informacionin e kontrollit midis elementeve të rrjetit në mënyrë që të mundësojë:

 vendosjen, mbikëqyrjen dhe ndërprerjen e lidhjeve telekomunikuese dhe shërbimeve

 shkëmbimin e informacionit midis bazave të të dhënave të ndryshme
 menaxhimin e rrjetit

Në rrjetet me komutim kanaleve (PSTN / ISDN, PLMN) zërit dhe të sinjalit Lidhjet
janë të vendosura në mënyrë të përhershme ndërmjet dy përdoruesve. Rrjetet me komutim
paketë (ATM, FR, VoIP) përmbajnë rrjeta të lidhjeve sinjalizuese të cilat vendosen sipas
nevojës.

5.3. Sistemet e sinjalizimit

Në varësi të llojit të rrjetit, përdoren protokolle të ndryshme të sinjalizimit që mbështesin
funksionalitete të ndryshme. Për shembull, në protokollet e sinjalizimit në rrjetet publike të
lëvizshme, përveç sigurimit të krijimit dhe ndërprerjes së lidhjeve dhe shërbimeve, duhet të
Sisteme komutuese Kl XII1

3
 Shkolla mesme profesionale
"Feriz Guri dhe Vëllezërit Çaka"
Sinjalizimi në rrjetet telekomunikuese
Kaçanik

plotësojnë kërkesat për lëvizshmërinë e përdoruesve. Ndarja tradicionale e sinjalizimit

nënkupton sinjalizimin e qasjes, d.m.th. Sinjalizimin midis terminalit të përdoruesit dhe nyjes
së qasjes dhe sinjalizimit në mes të nyjeve.

5.4. Sinjalizimi i qasjes

Sinjalizimi i qasjes është një sinjalizim midis përdoruesit dhe nyjes së rrjetit. Në rrjetin
PSTN, lidhja mes përdoruesit dhe nyjës është analoge, dhe në këtë rrjet, sinjalizimi në pjesën
e parapaguesit (qasjes) bëhet në bazë të sinjalit të ngritjes / lëshimit (on/off hook),, duke
dërguar tone të ndryshme dhe mesazhe të regjistruara. Me ngritjen e pajisjes telefonike (off
hook) centrali merr një sinjal që përdoruesi dëshiron të flasë dhe është vënë në dispozicion të
përdoruesit pajisja për vendosjen e thirrjes në central dhe atij i dërgohet një ton i lirë.
Përdoruesi centralit i dërgon zgjedhjet et shifrave dekade - impuls ose një kombinim i dy
toneve DTMF - ton

Sisteme komutuese Kl XII1

4
 Shkolla mesme profesionale
"Feriz Guri dhe Vëllezërit Çaka"
Sinjalizimi në rrjetet telekomunikuese
Kaçanik

On hook  laku i hapur, nuk rrjedhë rrymë

Off hook  laku i mbyllur, rrjedhë rrymë

5.4.1 Sistemet e sinjalizimit telefonik

Te rasti i telefonisë vlejnë emërtimet

 Rrjeti i telekomunikacionit- rrjeti telefonik

 Aparati i pjesëmarrësit- aparati telefonik
 Sistemi komutues- centrali telefonik

Sinjalet e kontrollit të cilët transmetohen prej aparatit telefonik kah centrali telefonik përfitohen
me ndërprerjen e rrjedhjes së rrymës njëkahore në lakun(loop) e sinjalizimit. Ku lakun e
sinjalizimit e formon linja e pjesëmarrësi(UV) dmth linja e cila lidhë aparatin telefonik dhe
centralin telefonik.

Sinjalet e kontrollit prej aparatit telefonik thirrës janë:

 Sinjali i lajmërimit
 Sinjali i ndërprerejes

Sinjalet e kontrollit prej aparatit telefonik të thirrur janë:

 Sinjali i përgjigjëjes
 Sinjali i shkëputjes

Te rasti i centralit telefonik automatik mesazhe mbi numrin e thirrur të pesmarrësit të

kërkuar transmetohen bashkësi të sinjalve të adresave nga aparati telefonik automatik(ATA).
Ekzistojnë shumë mënyra për gjenerimin e sinjalit të adresës

Në fig 3.10 janë treguar sinjali i adresës i cili përfitohet me teknikën e ndërprerjes të lakut të
sinjalizimi ATA me numratorin. Këta sinjale bartin mesazhe të adresave mbi mbi numrin të
tthirrur të përzgjedhur 32. Numri i thirrur përbëhet prej . shifrave të përzgjedhura, prej të cilave

Sisteme komutuese Kl XII1

5
 Shkolla mesme profesionale
"Feriz Guri dhe Vëllezërit Çaka"
Sinjalizimi në rrjetet telekomunikuese
Kaçanik

secila paraqet sinjal të vecant. Ky përbëhet prej imulseve të përzgjedhur, numri i të cilave i
përgjigjet pjesës përkatës të mesazhit të adresës.

Secili ipmuls i përzgjedhur përbëhet prej impulseve dhe pauzës. Vlera normale e kohës së
impulsit, d.m.th gjendjes pa rrym(BS) në linjën e lakut të pjesëmarrtësit 62ms, ndërsa pauza
ndërmjet impulseve dm.th gjendja me rrym(SS) është 38ms. Vlera minimale e pauzës ndërmjet
shifrave është 200ms

Fig 3.10(4.7). Sinjali i adresës i aparatit telefoni me numrator(disk zgjedhës)

Në fig 3.11 është treguar nëse formohet sinjali i adresës te rasti i ATA me zgjedhje me
tastierë në parimin e teknikës me shumë frekuenca. Me shtypjen në tast kodohet sinjali i adresës
në atë mënyrë që dërgon dy frekuenca të caktuara më parë, prej të cilave njëra i përket
bashkësisë së frekuencave të ulta(fn), ndërsa tjetra bashkësisë së vlerave të larta(fv). Në këtë
mënyrë është e mundshme dushëm më shpejtë të zgjedhet pauza se sa te rasti ATA me numratotor
pasi që nevojitet kohë minimale për njohjen e frekuencave të pranuara në pjesën pranuse të
centralit automatik telefoni është 40ms.

Sisteme komutuese Kl XII1

6
 Shkolla mesme profesionale
"Feriz Guri dhe Vëllezërit Çaka"
Sinjalizimi në rrjetet telekomunikuese
Kaçanik

Sinjalet e kontrollit prej centalit telefonikkah aparati telefonik janë

 Sinjali thirrës, i cili ka karakteristika elektrike të caktuara të nevojshme për ngacmimin e

indikatorve akustik( më së shpeshti zilen) në aparatin telefonik të pjesëmarrësit të
kërkuar, dhe
 Sinalin tonik, sinalin e zgjedhjesë së lirë, kontrollin e thirrjes etj., të cilët dërgohen kah
aparati telefonik të thirrësit

Fig 3.11(4.8). sinjalet e adresës të aparatit telefonik me tastier.

Në rrjetin ISDN ndërmjet terminalit të përdoruesit dhe nyjes, përdoret sinjalizimi DSS1
rrespektivisht sinjalizimi sipas D-kanalit. Lidhja midis përdoruesit dhe nyjës është dixhitale dhe

Sisteme komutuese Kl XII1

7
 Shkolla mesme profesionale
"Feriz Guri dhe Vëllezërit Çaka"
Sinjalizimi në rrjetet telekomunikuese
Kaçanik

informacioni i sinjalizimit shkëmbehet në formën e paketave të të dhënave. Në rrjetin ISDN ne

dallojmë dy qasje: •

BA (Basic Rate Access) qasja bazë (2B + D) (2 x 64 Kb / s + 16 Kbps)

- PRA (Primary Rate Access) -qasje primare - 30B + D (30x64 + 64Kb / s)

ISDN (Integrated Services Digital Network) është zhvilluar nga rrjeta telefonike ekzistuese dhe rrjetës
për transmetim të të dhënave. Nga aspekti i përdoruesit ndryshimi kryesor në raport me rrjetin
telefonik paraqet digjitalizim e konekcionit të shfrytëzuesit, d.m.th në vend të aparatit telefonik analog
shfrytëzuesi lidhet në rrjet me terminal digjital. Me metodën e multipleksit kohor, në terminal e
shfrytëzuesit ndahen kanalet për transmetim të informacionit ( biseda dhe të dhënat) prej kanalit të
sinjalizimit. Në raport me brezin e lëshimit në lidhjen e shfrytëzuesit ISDN brez ngushtë dallojmë dy
konekcione të shfrytëzuesit: bazë dhe primar. lidhja primare nënkupton dy kanale të informacionit(B)
prej 64 Kbit/s dhe kanalit të sinjalizimit (D) me 16 Kbit/s. Qasja bazë përmban 30 kanale B dhe një kanal
D me shpejtësi 64 Kbit/s.

Sisteme komutuese Kl XII1

8
 Shkolla mesme profesionale
"Feriz Guri dhe Vëllezërit Çaka"
Sinjalizimi në rrjetet telekomunikuese
Kaçanik

Ndërmjet terminaleve ISDN dhe rrjetit të përdoruesit sinjalizimi bëhet përmes kanalit D, sinjalizimi
DSS1 (Digital Subscriber Signaling No. 1 ) në të cilin terminali dhe rrjeti këmbejnë mesazhe
kompjuterike- HDLC (High Data Link Control), njëjt si dhe terminali X.25 dhe rrjeti për komutim të
paketeve. Kanali D është plotësisht i pavarur prej kanalit për transmetim të informacionit, me të cilën
sinjalizimi realizohet jashtë kanalit të informacionit (out-of-band signaling). Informacionet e sinjalizimit
barten me mesazhe, të cilat janë të definuara me tip dhe përmbajtje. Tipi i mesazhit definon llojin e
kërkesës së shfrytëzuesit ( p.sh vendosja e lidhjes së re SETUP, shkëputja e lidhjes –DISCONNECT),
ndërsa përmbajtja e mesazhit jep parametrat e kërkesës (p.sh adresën e shfrytëzuesit të thirrur në
mesazhin SETUP). Shpejtësia e transmetimit të sinjalit prej terminalit deri te rrjeti është e përcaktuar në
shpejtësinë e D kanalit dhe madhësinë e masazhit të sinjalizimit. Mesazhi tipik SETUP, i cili është
mesazhi i sinjalizimit ma të gjatë, është i gjatë deri 50 bajt, çka në 16Kbit/s do të thotë se bartja zgjatë
50*8/16384 = 25 ms. Duke marrë parasysh që vendosja e lidhjes nënkupton këmbimin e disa
mesazheve ndërmjet shumë nyjeve në rrjet, dhe se varet nga ngarkesa e rrjetit të sinjalizimt,
koha e vendosjes së lidhjes në rrjetin ISDN është 100-500ms.

Pos dallimit të madh në shpejtësinë e vendosjes së lidhjes natyra kompjuterike e sinjalizimit

DSS1 përdorues-rrjetë rritë fleksibilitetin e rrjetit të sinjalizimit, pasi mundësit e reja definojnë
zgjerimin e bashkësisë dhe përmbajtjes të mesazheve sinjalizuese.

Në rrjetin ISDN është i realizuar sistemi i sinjalizimit numër 7(SS7), i clli është si sinjalizimi i
qasjes së shfrytëzuesit, plotësisht i digjitalizuem, i realizuar me mesazhe HDLC në linqet e
sinjalizimit me shpejtësi 64 Kbit/s. P,sh mesazhi IAM (Initial Address Mesage) për vendosjen e
lidhjes, gjatësia prej 50 bajtave transmetohet ndërmjet dy nyjeve për 50*8/65536 = 6 ms, gjë
që ilustron shpejtësinë e rrjetit të sinjalizimit. Pos shpejtësisë , karakteristikë esenciale e
rrjetave sinjalizuese në ISDN është se nuk duhet përcjell topologjinë të kanaleve
transmetues(bisedës), respektivisht nyjet e sinjalizimit në parim formojnë rrjetin kompjuterik
për transmetim të të dhënave i cili është i pa varur prej rrjetit të transmetimit. Në këtë mënyrë,
me një repertuar të madh të mesazheve të sinjalizimit, arrihet fleksibilitet shumë i madh i
sistemit të sinjalizimit në mbështetje të shërbimeve të lloj-llojshme të rrjetit.
Fig 3.16 ilustron ekzistimin e sinjalizimit të përdoruesit dhe rrjetit në ISDN dhe të blloqeve funksional
në një central ISDN fundor, e cila siguron konversionin të sinjalizimit të përdoruesit në sinjalizim të
rrjetit. Përparësitë totale të sinjalizimit në ISDN (DSS1 dhe SS7) në raport me sinjalizimin në rrjetin
telefonik ekzistues janë:

Sisteme komutuese Kl XII1

9
 Shkolla mesme profesionale
"Feriz Guri dhe Vëllezërit Çaka"
Sinjalizimi në rrjetet telekomunikuese
Kaçanik

 shpejtësi dukshme më e madhe e sinjalizimit,

 Numër i madhe i sinjaleve (tipave të mesazheve) dhe informatizimi i tyre (përmbajtja e
mesazheve),
 Mbështetja gjenerike e shërbimeve shtesë të rrjetit (suplementary services)
 Realizimi softuerik, me çka sigurohet zgjerim i lehtë
 Standardizim global
 Strukturimi i tërësive funksionale sipas modelit OSI –sistemit të lidhjeve të hapura, respektivisht
të realizimit standard të elementeve të rrjetit
 Rrjeti i sinjalizimit është i realizuar si rrjetë kompjuterik me komutim të paketove, që është ë
mbështetje për futjen e serviseve inteligjente.

Sinjalizimi i përdoruesit dhe i rrjetit në ISDN

5.4. Sistemi i sinjalizimit SS7

Sistemi i Sinjalizimit Nr. 7(Signaling System No7) -paraqet sistem sinjalizimi sipas kanalit
përbashkët i kanalit (CCS(Common Channel Signalling)). Sistemi i sinjalizimit SS7
nënkupton konceptin e rrjeteve të ndara logjikisht, domethënë rrjetin sinjalizues të ndarë
logjikisht me rrjetin e përdoruesit. Me fjalë të tjera, informacioni i kontrollit dhe
informacioni i përdoruesit logjikisht udhëtojnë të ndarë rrjete. Rrjeti sinjalizimi përdoret për
transmetimin e informacionit të sinjalizimit midis nyjeve - informacioni i sinjalizimit
"udhëtonë" përmes rrjetit sinjalizimit, ndërsa rrjeti përdorueit transmeton informacionin e
përdoruesit respektivisht të folurit ose tëdhënat e përdoruesit . Në rrjetit sinjalizimit SS7,
Përveç informacionit të sinjalizimit mund të transmetojë informacionin e përdoruesit, për
Sisteme komutuese Kl XII1

10
 Shkolla mesme profesionale
"Feriz Guri dhe Vëllezërit Çaka"
Sinjalizimi në rrjetet telekomunikuese
Kaçanik

shembull SMS në rrjetet GSM duke përdorur protokollin SS7 të aplikacionit MAP. Shtresat
protokoll sistemit SS7 e përbëjnë MTP (Message Transfer Part) dhe UP (User Part) ose për
sistemet më komplekse AP (Aplication Part). MTP është përgjegjës për transmetimin e
mesazheve të sinjalizimit ndërsa lloji i UP ose AP varet se si do të përpunohet informacioni..

Pjesa eMTP (Message Transfer Part) është përgjegjëse për transmetimin e mesazheve
sinjalizuese ndërmjet nyjeve. Në varësi të llojit të rrjetit që përdor sinjalizimin SS7, përdoren
protokollat e të ndryshëm të sinjalizimit. Me fjalë të tjera, ekzistojnë disa aplikacione që
përdorin lloje të ndryshme të protokolleve sinjalizuese SS7. Për shembull, për komunikimin e
elementeve të caktuara të rrjetit në rrjetin GSM ose për shkëmbimin e informacionit midis
tyre, përdoret protokoll MAP (MSC / VLR - HLR), ndërsa protokoli INAP përdoret për
komunikimin e elementeve të caktuara të rrjetit inteligjent. Për të krijuar një rrugë zanore
midis dy nyjave në rrjetin PSTN ose GSM, përdoren protokollet TUP ose ISUP

Protokolli SS7 :

• TUP – Telephone User Part • DUP – Data User Part • ISUP – ISDN User Part • SCCP –
Signalling Connection Control Part • INAP – Intelligent Network Application Part

Sisteme komutuese Kl XII1

11
 Shkolla mesme profesionale
"Feriz Guri dhe Vëllezërit Çaka"
Sinjalizimi në rrjetet telekomunikuese
Kaçanik

• MAP – Mobile Telephony Application Part • CAP - CAMEL User Part • BSSAP - Base
Station System Application Part • RANAP – Radio Access Network Application Par

5.5. Rrjeti sinjalizues SS7

Nyjet që gjenerojnë dhe pranojnë rrespektivisht lexojnë informacionin sinjalizues quhen Pika
Sinjalizuese (SP -Signalling Point).). Midis dy pikave sinjalizuese respektivisht nyjeve,
formohet linku (lidhje) përmes së cilës dërgohet informacioni i sinjalizimit – linku
sinjalizues SL (Signal Link). Informacioni i sinjalizimit midis dy nyjave shkëmbehet
nëpërmjet këtyre lidhjeve(linqeve). Në varësi të faktit nëse nyja është i destinacioni i fundit
informacioni sinjalizimit , në rrjetin sinjalizues ne dallojmë:

Pikat sinjalizuese SP(Signalling Point) - pranojnë dhe lexojnë ose formojnë dhe
dërgojnë mesazhe sinjalizimi
Pikat e transferimit të sinjalizimit STP (Signalling Transfer Point) – dërgojnë
mesazhet e sinjalizimit ka pika e sinjalizimit destinacion SP.

Sistemet e sinjalizimit SS7 përdoren në rrjetet PSTN / ISDN dhe rrjetet GSM / UMTS. Në
rrjetet mobile të gjeneratës së tretë, ne e dallojmë protokollin e shtresë së përdoruesit (user
plane) dhe të kontrollit (control plane). Informacioni i sinjalizimit GPRS / UMTS transmetohet
nga kutia( složajem )e protokollit të kontrollit.

5.5. Sinjalizimi që shoqëron kanalin CAS

Sisteme komutuese Kl XII1

12
 Shkolla mesme profesionale
"Feriz Guri dhe Vëllezërit Çaka"
Sinjalizimi në rrjetet telekomunikuese
Kaçanik

Tek sinjalizimi që shoqëron kanalin CAS (Channel Associated Signalling) informacioni i

përdoruesit dhe informacioni i sinjalizimit " udhëtojnë" nëpër të njëjtën rrugë fizike nga një
në një përdorues tjetër. Sistemi i sinjalizimit CAS përmban sinjalizim linje dhe sinjalizim
regjistri. Sinjalet e linjës përmbajnë informacion mbi marrjen e linjës, përgjigjen B, etj.
Sinjalet e linjës transmetohen në kanalin e 16-të të kornizës PCM. Sinjalet e regjistrave
dërgohen kur bëhet një thirrje dhe përmbajnë informacione për numrin A, numrin B,
statusin B të parapaguesit, etj. Sinjalet e regjistrave transmetohen në kanalet 1-15 dhe 16-31
(kanali 0 është përdorur për sinkronizim). Sistemet e sinjalizimit CAS - R1, R2, Sistemi Nr.5,
DC

Ky lloj i sinjalizimit dikur ishte dominues në transmetimin e informacionit të kontrollit midis

nyjeve të komutimit në rrjetet PSTN. Në rrjetet e sotme telekomunikuese ky lloj sinjalizimi
përdoret gjithnjë e më rrallë.

5.6. Protokol SIP

Sisteme komutuese Kl XII1

13
 Shkolla mesme profesionale
"Feriz Guri dhe Vëllezërit Çaka"
Sinjalizimi në rrjetet telekomunikuese
Kaçanik

SIP (Session Initiation Protocol-Protokolli inicus i sesionit) është një protokoll i sinjalizimit nga skaji në
skaj që ju lejon të krijoni, kontrolloni dhe përfundoni sesionet me një ose më shumë përdorues. S
protokoll i i sinjalizimit IP është një protokoll klienti-server që vepron në shtresën e aplikimit. Protokolli
mundëson realizimin e shërbimeve siç janë në rrjetin PSTN me mundësi të tjera, të tilla si multimedia.
Aplikohet së bashku me protokollet e tjera për realizimin e shërbimit, siç janë RTP (Real-time Transport
Protocol) dhe SDP (Session Description Protocol). Protokolli SIP bazohet në protokollin HTTP.

Sisteme komutuese Kl XII1

14
 Shkolla mesme profesionale
"Feriz Guri dhe Vëllezërit Çaka"
Sinjalizimi në rrjetet telekomunikuese
Kaçanik

5.6.1.Elementet e rrjetit SIP

Elementet e rrjetit SIP janë UA (User Agent -Agjenti i Përdoruesit) dhe agjentët e serverit.
Agjentët e përdoruesit janë aplikacione në pajisjet e përdoruesit fundor. Agjenti i klientit
përbëhet nga klienti UAC (User Agent Client) dhe nga serveri UAS (User Agent Server). Klienti
UAC dërgon kërkesën dhe përgjigjen derisa serveri i UAS merr kërkesat dhe i dërgon përgjigjet.
Prania e klientit UAC dhe server UAS në një terminal UA mundëson komunikim të
drejtpërdrejtë midis dy terminaleve të përdoruesit. Janë të definuar tre lloje të serverëve SIP ;
server regjistri, server proxy dhe server redirect( përcjellës). Ka dy mënyra(mode) të punës; SIP
proxy mode dhe SIP redirect mode. Në modalitetin SIP proxy, agjenti i përdoruesit dërgon
mesazh SIP në serverin proxy i cili mesazhin e drejton në përputhje me vendndodhjen aktuale të
përdoruesit të thirrur. Në këtë mënyrë, një server proxy mund të punojë në dy mënyra; "Statful",
ku serveri SIP proxy ka informacion mbi gjendjen e transaksionit dhe " stateless ", ku serveri SIP
proxy nuk ka informacionin për gjendjen e transaksionit.

Sisteme komutuese Kl XII1

15
 Shkolla mesme profesionale
"Feriz Guri dhe Vëllezërit Çaka"
Sinjalizimi në rrjetet telekomunikuese
Kaçanik

Në modin e punës rederect ( përcjelljes), agjenti i përdoruesit dërgon mesazhe SIP tek serveri
redirektori cili, pas kërkimit të vendndodhjes në bazën e të dhënave, agjentit të klientit ia kthen
informacion mbi lokacionin e përdoruesit të thirrur.

Protokolli SIP përdoret në rrjetet VoIP NGN dhe në rrjetet IMS për vendosje, kontrollimin dhe
ndërprerjen e thirrjeve. Përveç protokollin SIP, komunikimi midis dy përdoruesve nga njëra anë në
tjetrën në rrjetet VoIP mund të realizohet duke përdorur protokollin H.323 (standard ITU-T). Në rrjetet
moderne të telekomunikacionit, gjithnjë e më shumë po aplikohet protokolli Diameter. Protokolli i
Diametrit është bërë një standard për ndarjen e informacionit të përdoruesit midis elementëve të
ndryshëm të rrjetit dhe aplikohet për autentifikim, autorizim, kontabilitet dhe faturim. Protokolli është i
standardizuar për përdorim në rrjetin IMS dhe rrjetin LTE / EPC. Përveç sistemeve të sinjalizimit të
sipërpërmendur, një numër i sistemeve të tjera të sinjalizimit janë në përdorim, duke mundësuar
komunikimin midis elementeve të ndryshme të rrjetit. Për shembull, në rrjetin NGN (Next Generation
Network) është aplikuar MGCP (Media Gateway Kontrollit Protocol) ose një version të zgjeruar të
protokollit H.248 për komunikim kontrollues converter media dhe Media Converter. Për komunikim të
dy kontrollorëve të mediave përdoret protokolli BICC (Bearer Independent Call Control). Në rrjetet
publike mobile për vendosjen sesionin e të dhënave në përdorim është protokolli GTP-C (GPRS
Tunnelling Protocol Control) (GPRS/UMTS/LTE).

Sisteme komutuese Kl XII1

16