FIZIKO-HEMIJSKA SVOJSTVA PESTICIDA I NEPESTICIDNIH MATERIJA

Pesticidni preparat

pesticidna komponenta
- aktivna materija -

nepesticidna materija
(ingredient, dodatak, ili bonifikator) za poboljanje fiziko - hemijskih ili toksikolokih svojstava

Padavine, zalivanje ili rosa

Vodeni film na listu Kapi depozita na listu ; depozit se vezuje za kutikularni vosak pesticid se oslobaa u vodeni film i redistribuira po listu Slobodna voda na povrini lista

Rastvoreni pesticid Depozit pesticida na listu Pesticid apsorbovan u sporu

Moe se rei da su fiziko-hemijska svojstva "lina karta" pesticida, nepesticidnih komponenti i formulisanih preparata. Oni ukazuju na kvalitet i istou, prisustvo oneienja ili falsifikata aktivne supstance, tehnikog preparata i pesticidnih oblika, ponaanje u ivotnoj sredini i neophodne mjere pri proizvodnji, skladitenju i primjeni. Zapreminska masa Zapreminska masa predstavlja broj koji pokazuje masu jednog cm3, rastresito usutog praiva i izraava se u g/cm3. Zapreminska masa razreivaa ima znaaja pri izradi fitofarmaceutskih preparata u obliku praiva, granula i koncentrata za suspenziju i gotovih preparata, pri pakovanju, transportu i skladitenju. Kompaktna zapremina (zapremina nabijanjem) Kompaktna zapremina preparata u obliku praiva; ili granula, je zapremina koju zauzima odreena koliina proizvoda nakon nabijanja pod utvrenim uslovima. Kompaktna zapremina je vana da bi se mogla predvidjeti zapremina materijala za pakovanje, transport i skladini prostor. Specifina masa i relativna gustina Specifina masa je odnos mase odreene zapremine preparata i mase iste zapremine standarda. Kao standard za tene i vrste materije koristi se voda: jedan cm3 vode pri temperaturi 4C i normalnom atmosferskom pritisku ima masu od jednog grama. Speifina masa je prema tome masa jednog cm3 ispitivane materije, izraena u gramima. Specifina masa i relativna gustina utiu na punjenje ureaja za zapraivanje, a pri formulaciji praiva su od istog znaaja, kao i zapreminska masa. Specifina masa tenih materija odreduje se pomou areometra, piknometra, laktometra (za mlijeko), alkoholometra (za alkoholna pia) i dr. Granulometrijski sastav Granulometrijski sastav je procentualni sastav estica odreenih dimenzija. To je jedna od najvanijih karakteristika praiva, koncentrata za suspenziju, granula i dr. jer u velikoj mjeri utie i na ostale fizikohemijske konstante ovih oblika preparata (zapreminska masa, sipkavost, prijemivost, sorpcija). Veliina estica izraava se u mikrometrima (m). Veliina estica odreuje se najee pomou sita raznih dimenzija vlanim i suvim postupkom, rjee mikroskopski, ili sedimentacionom metodom.
2

Finoa estica praiva je takva da pri sijanju kroz sito otvora od 75 m, masa ostatka ne smije biti vea od 2 % od prosijane mase. Kod koncentrata za suspenziju, pri sijanju kroz sito otvora 44 m, masa ostatka ne smije biti vea od 1% od prosijane mase. Sipkavost Sipkavost je svojstvo praiva da iz ureaja za zapraivanje izlazi to ravnomernije, to ujednaenije. Time se obezbjeuje homogeno rasporeivanje preparata po tretiranoj povrini, ujednaen raspored aktivne materije i razredivaa i povoljniji bioloki efekat. Sipkavost je funkcija oblika i veliine estica komponenata praiva, njihove specifine mase i umnogome sadraja vlage. Poveani sadraj vlage, koji moe da izazove aglomeraciju, u znatnoj meri umanjuje sipkavost. Sipkavost je od posebnog znaaja kod primjene visokoefektivnih zapraivaa s veim dometom. Ukoliko je nezadovoljavajua doe do zapuavanja dizni. Sadrzaj vode (vlaga) Razredivai i nosai sadre slobodnu (higroskopnu), kristalnu, konstitucionu i mehaniki uklopljenu vodu. Slobodna voda je dosta labilna, fiziki vezana na povrini estice. Ovu vodu minerali privlae iz vazduha, ili iz zemlje, u zavisnosti od stepena svoje higroskopnosti. Higroskopnost Higroskopnost je svojstvo razreivaa, nosaa, odnosno praiva, granula, koncentrata za suspenziju i rastvora da u uslovima visoke relativne vlanosti adsorbuje odreenu koliinu vlage. Posebna panja posveuje se higroskopnosti razredivaa, jer oni u znatnom procentu uestvuju u formulaciji praiva. Sorpcija Fiziko-hemijska pojava pri kojoj dolazi do kondenzovanja, upijanja ili vezivanja tenosti, gasova ili para na povrini vrstih tjela naziva se adsorpcijom. Adsorbens je vrsta supstanca koja na svojoj povrini vee relativno velike koliine adsorptiva (tenosti, pare ili gasa). Adsorptiv je supstanca koja se nagomilava na povrini vrstog tijela (tenost, para ili gas). Fiziko-hemijska pojava pri kojoj dolazi do rastvaranja adsorptiva u adsorbensu, tj. prelaz adsorptiva sa povrine u unutrasnjot adsorbensa, naziva se apsorpcija. Proces adsorpcije i apsorpcije nose opti naziv sorpcija. U fitofarmaciji se pod sorpcionom sposobnou (kapacitetom) jedne supstance podrazumjeva koliina tenosti (voda, laneno ulje ili teni pesticidni preparat), koju 100 g ove supstance moe da upije, a da se pri tom dobije prah koji je po izgledu jo uvjek suv.
3

pH vrijednost pH - vrijednost razreivaa i drugih komponenata koje ulaze u sastav gotovih preparata osnovna je karakteristika koja uslovljava primjenu u industriji pesticida, jer od ove vrijednosti zavisi ne samo hemijska kompatibilnost tokom izrade i uskladitenja preparata, nego i bioloki efekat, tj. uticaj formulacije na tretirane biljke. Kiselost i bazinost Kiselost (aciditet) se izraava koncentracijom vodonikovih jona (H+), a bazinost (alkalinitet) koncentracijom hidroksilnih jona (OH). Prijemivost (mo prijanjanja) i mo zadravanja Mo prijanjanja, ili prijemivost je svojstvo pesticida da se neposredno poslije primjene fiksira za tretirane objekte, a mo zadravanja je svojstvo pesticida da se na biljkama, biljnim djelovima i uopte na tretiranim objektima, pod odreenim uslovima (kia, vjetar, svjetlost i dr.), odri to je mogue due. Kvaljivost Kvaljivost je svojstvo tenih pesticida da se na povrini tretiranih biljnih djelova ravnomjerno raspodjele i obrazuju finu perzistentnu pesticidnu prevlaku u obliku tankog sloja. Viskozitet Viskozitet je unutranje trenje izmeu paralelnih slojeva tenosti. Mjerenje viskoziteta izvodi se radi kontrole kvaliteta i identifikacije aktivne materije, rastvaraa, tenih nepestiidnih komponenti, zatim formulisanih preparata, kao pravilnog voenja tehnolokih procesa. Viskozitet je pruanje otpora kada tenost protie kroz cijev. To je sila koja se protivi proticanju tenosti u jedinici povrine na jedinici rastojanja. Postojanost suspenzije Jedno od najvanijih fizikih svojstava koncentrata za suspenziju jeste postojanost suspenzije, tj. svojstvo tenosti za tretiranje, u kojoj se nalaze u vodi nerastvorene fine estice aktivne supstance i druge komponente preparata, da se ove to je mogue due odre u suspenziji. Postojanost emulzije Kod formulacija u obliku koncentrata za emulzije zahtjeva se odreena postojanost emulzije, to omoguava ravnomjerni raspored aktivne supstance na tretiranim biljnim djelovima. Koncentrat za emulziju daje dovoljno stabilnu emulziju, ukoliko odreeno vrijeme poslije spravljanja emulzije ne dolazi do
4

obrazovanja nenormalno velikih kapi ulja, do formiranja bilo kakavog izdvojenog sloja, ili do pojave kristala. HLB emulgatora (Hidrophilic-lipophilic balance) Emulgatori su povrinski aktivne materije koje se dodaju u rastvore pesticida, koji se ne meaju s vodom. Emulgatori su dipolne supstance iji se molekuli sastoje od lipofilnog dela s afinitetom prema ulju i hidrofilnog dela s afinitetom prema vodi. Emulgator se rasprostire na graninoj povrini dvije faze emulzije, na taj nain to se hidrofilni deo molekula orijentie prema vodenoj fazi, a lipofilni deo prema uljnoj fazi. Stabilnost tank smjee Tank smjee su smjee koje se pripremaju na terenu, meanjem gotovih preparata istih, ili razliitih pesticidnih formulacija, koje se zatim razblauju vodom do terenske koncentracije. U toku tretiranja stabilnost tank smese moe vizuelno da se posmatra i evidentira pojava aglomeracije, kristalizacije i sedimentacije. Stabilnost pri skladitenju U promet i primjenu stavljaju se one vrste pesticida i njihove formulacije koje u normalnim uslovima uskladitenja mogu da sauvaju svoja prvobitna fitofarmakoloka svojstva u trajanju najmanje 2 godine, ili dva vegetaciona perioda. To je vano, jer se neutroene koliine iz jedne godine mogu da utroe u sljedeoj. Na stepen degradacije aktivne supstance u vrijeme uskladitenja najvei uticaj imaju temperatura, vlanost i suneva radijacija. Stabilnost pesticidne hemikalije je njena sposobnost da izdri degradacione efekte uskladitenja. Taka zapaljivosti (paljenja) Taka zapaljivosti je najnia temperatura na kojoj masa pare s vazduhom eksplodira odmah kada se izloi nezatienom plamenu. Taka zapaljivosti ukazuje na potencijalnu mogunost poara, ili eksploziju rastvaraa (preparata). Zatim, slui kao kriterijum prisustva neistoe, falsifikata, i predstavlja vaan inilac pri kontroli prevoza i transporta tenih materija. Isparavanje Isparavanje je proces u kojem supstanca prelazi iz tenog u gasovito agregatno stanje. Napon pare Pritisak pri kojem zajedno u ravnotei postoje pare i tenost naziva se pritisak zasiene pare ili krae, napon pare tenosti, na datoj
5

temperaturi (C). Izraava se u mm Hg stuba na datoj temperaturi (C). Napon pare ispitivanog rastvaraa, aktivne materije ili formulacije preparata ispituje se i koristi u procjeni brzine isparavanja, mogunosti za primjenu, potencijalnu zapaljivost i tetnosti za ljudsko zdravlje. Taka kljuanja Taka kljuanja (tk) je temperatura na kojoj tenost prelazi u paru pri poznatom pritisku, obino atmosferskom pritisku. Snienje spoljnog pritiska omoguava kljuanje pri nioj temperaturi, a povienje spoljnog pritiska dovodi do povienja take kljuanja homogene tenosti. Rastvorljivost Rastvorljivost je svojstvo neke materije da obrazuje, bez hemijske reakcije, homogenu fazu, rastvor. Rastvorljivost neke supstance zavisi od prirode supstance, temperature i istoe rastvaraa i rastvorene supstance. Ona je od velike vanosti za tip formulacije jer u sluaju visoke rastvorljivosti moe se postii visoka koncentracija aktivne materije u formulacijama koristei jeftinije rastvarae (npr. kerozin). Boja i miris Boja je veoma vano svojstvo, bilo da ukazuje na istou ili opasnost. iste supstance su najee bijele ili beliaste boje, a tehniki proizvodi imaju izvjesne primjese koje su sive, ute ili smee boje, te se po boji a.m. (ili tehnikog proizvoda) moe predvidjeti stepen istoe. Kod vrstih preparata (praiva, granule, mamci) dodaje se boja, radi upozorenja npr. sjemenska roba tretirana fungicidima (TMTD, organoivina jedinjenja) obojena su crveno, ruziasto ili plavo, karbofuran, zbog visoke otrovnosti u obliku granula je takoe obojen, kao i rodenticidi - plaviasto ili ruziasto. Azo - jedinjenja (sudansko crveno), trifeniI metiI- jedinjenja (malihit zeleno), hinoIinska- jedinjenja i drugo. Dodaju se najee u sredstva za tretiranje sjemena. Kod visokotoksinih preparata da bi se izbjegla mogunost intoksikacije (usljed zabune ili drugih razloga), redovno se pri formulisanju ili procesa proizvodnje same aktivne materije dodaju bojene materije. Miris pesticidnih supstanci i preparata je veoma karakteristian, ali se esto puta i dodaju odredene materije da bi se mirisom ukazalo na opasnost. Preparatima namenjenim primeni u komunalnoj higijeni dodaju se materije, radi korekcije mirisa a.m. ili rastvaraa. NEPESTICIDNE MATERIJE
6

(Nepesticidne komponente formulacija) NOSAI I RAZREIVAI Nosai: vezuju aktivnu materiju i tite je u procesu proizvodnje i skladitenja. Razreivai: razreuju aktivnu materiju do eljene koncentracije. 1. ATALPUGIT (Mg5(OH)2Si8O2) Silikatni mineral nastao troenjem magnezijskih liskuna. Nalazite SAD. Dobar nosa. 2. DIATOMIT (silicijumdioksid, SiO2) Skelet jednoelijskih algi, pomjean sa kvarcnom prainom. Posjeduje veliki sorptivni kapacitet - dobar je nosa. Koristi se i kao antiaglomerant, ima malu zapreminsku masu. 3. DOLOMIT (CaCO3, MgCO3) Koristi se kao razrediva, uz dodatak drugih. 4. GIPS (Ca2S04 x 2H2O) Koristi se kao dopunski razrediva. 5. KALCIT (CaCO3) Krenjak. Koristi se kao dopunski razreiva. 6. KAOLINIT Al2(SiO5) (OH)4 Hidratisani alumosilikat. Kaolin je stena sastavljena od kaolinita, dikita, nakrita i koloidnih aluminijskih silikata. Ima pogodan granulometriiski sastav. Koristi se kao razreiva i nosa. 7. KREDA Kalcijum karbonat zoogenog porjekla. Nastala taloenjem na dnu mora izumrlih praivotinja foramninifera. Koristi se kao dopunski razrediva. 8. MAGNEZIT (MgCO3) Razrediva kod praiva za tretiranje sjemena 9. MONTMORILONIT Al2(SiO10) n(OH)2 Jako oneiena glina bogata mineralnim materijama bentonit. Nosa i dodatni razrediva. 10. SINTETIKI SILICIJUMDIOKSID Visokosorptivni nosa. Veliina estica 0,1 - 0,03 m. Apsorbuje 4 puta veu masu tenosti od svoje mase. 11. TALK (Mg3(Si4O10)(OH)2) Hidratisani magnezijum silikat. Razrediva ADHEZITI Koriste se za bolje vezivanje aktivne supstance za tretirane objekte i za bolju postojanost u nepovoljnim uslovima spoljanje sredine.
7

Dekstrin, skrob, saponin, biljna, mineralna i ivotinjska ulja, gel, aluminijum trioksid. Dodaju se preparatima u obliku koncentrata za suspenzije. Radi opasnosti da athezit maskira aktivnu supstancu i djelom i potpuno onemogui bioloko dejstvo, neophodno je da se prilikom formulacije pitanje koliine i vrste athezita detaljno ispita jer poveanje athezitnih svojstava koje nije teko postii, obino ide na raun drugih povoljnih svojstava preparata. DISPERZNI I ZATITNI KOLOIDI Sprijeavaju brzu sedimentaciju, poveanjem viskoziteta disperznog sredstva (tenosti) i poveanjem adsorpcionih svojstava vrstih estica, usljed ega se obavijaju tenim slojem. Derivati celuloze (metil celuloza, oksimetil celuloza i karboksimetil celuloza), Na-so lignosulfonske kiseline (PINOTAN). Brzina sedimentacije je obrnuto proporcijonalna viskozitetu. AKTIVATORI I DEZAKTIVATORI, ANTIOKSIDANSI Za DDT aktivator je benzilalkohol. Stabilizacija hidrohinonom. piretrina sa

EMULGATORI Povrinski aktivne materije, dodaju se da se omogui razreivanje tenih pesticida vodom ili drugim supstancama sa kojima se ne mogu spontano mjeati. Anjonski: sapuni, sulfatna ulja, sulfatni alkoholi, sulfonati. Omoguavaju manju stabilnost pri uskladitenju ali pri tretiranju biljnih djelova omoguavaju bolje kvaenje. Katjonski: amini i kvaternarne amonijumove soli najmanje se koriste. Nejonski: jedinjenja nastala povezivanjm alifatinih alkohola ili fenola sa etilen dioksidom. Daju veu stabilnost preparatima pri uskladitenju, a pored toga sa tvrdom vodom daju postojanu emulziju. Da bi se iskoristile dobre osobine anijonskog i nejonskog tipa esto se pri formulaciji preparata koristi i jedan i drugi emulgator. Gotovi preparati za emulzije sadre najee od 3-8% emulgatora. Sastoje se od polarne glave, koja ima afinitet prema vodi i nepolarnog repa, koji ima afinitet prema ulju. OKVAIVAI Smanjuju povrinski napon vode, poveavaju kvaljivost i omoguavaju ravnomjeran raspored supstance po tretiranom objektu sa ime se poveava farmakoloki efekat. Olakavaju direktan kontakt izmeu tenosti za tretiranje i objekta koji se tretira i poveavaju sposobnost prijanjanja
8

Estri H2SO4 sa visokomolekularnim alkoholima (viim) Kondenzacioni proizvodi viih masnih kiselina. Alkil sulfonati ili alkilbenzol sulfonati. Polikondenzacioni proizvodi etilen oksida Soli prirodnih masnih kiselina

Prilikom proizvodnje okvaivai se dodaju preparatima u koliini od 0,5-5%. Dodaju se praparatima sa kontaktnim djelovanjem (kontaktnim fungicidima, insekticidima koji djeluju na insekte koji imaju naglaenu votanu prevlaku i folijarnim herbicidima). RASTVARAl Rastvarai su materije koje mogu da rastvore bilo tenu ili vrstu materiju, a da pri tom ne mjenja hemijska svojstva materije. Nafta, ksilen, toluen, cikloheksanon (alifatski uglovodonici), mineralna ulja. Kada je pesticidna aktivna materija vrsta ili dosta viskozna, redovno se pri izradi koncentracije za emulziju koristi i rastvara. Mogu izazvati fitotoksinost pa se o tome mora voditi rauna prilikom formulusanja.