DHJETOR 2013 NGJALLJA 1

GËZUAR KRISHTLINDJEN!

NGJALLJA
Nr. 12 (252) Viti XX i botimit DHJETOR 2013 Çmimi 20 lekë

1700 vjet nga Edikti i Milanos

Liria fetare është pazgjidhshmërisht e lidhur me kthimin

e vendeve të shenjta të kultit
Kur sjellim ndër mend perse- tojmë rëndësinë e jashtëzakon-
kutimet e frikshme, martirizimet e shme që ka Edikti i Milanos për
mëdha që kaluan të krishterët gjatë rrugëtimin e Kishës dhe në përgji-
tri shekujve të parë nga sundimtarë thësi për historinë botërore. Një
të ndryshëm të Perandorisë Ro- tekst që u hartua nga dy bashkë-
make, thjesht dhe vetëm sepse be- perandorët e asaj epoke, Konsta-
sonin dhe pohonin Krishtin, kup- ndini dhe Liciniusi. Bëhet fjalë për
shpalljen për herë të parë të lirisë lidhje me rivendikimin e drejtë të
fetare në Evropë. disa Kishave Orthodhokse, të cilat
Me rastin e kremtimit të 1700- para shumë vitesh duruan perseku-
vjetorit të Ediktit të Milanos në time të rënda ateiste. Dhe pika e
Nish, në Naison antike, ku lindi dytë ka të bëjë me përgjegjësinë e
Konstandini i Madh, do të donim atyre që kanë një pozitë me rëndë-
të theksonim dy pika: E para ka (vijon në faqen 2)

Nderim për Kishën tonë dhe gjithë vendin

Kryepiskopi Anastas u rizgjodh President Nderi i “Fetë për Paqen”

- “Fetë për Paqen” është organizata më e madhe ndërfetare e botës,
ku marrin pjesë të gjitha komunitetet më të mëdha fetare
dhe ka si synim promovimin dhe arritjen e paqes -
Nga 20-22 nëntor, në të Krishterë, Myslimanë, nderon edhe rolin e Kishës
Vjenë, Austri, u mblodh Budistë, Induistë, Hebrej, Orthodhokse Autoqefale
Asambleja e 9-të Botërore Sikh, Shinto, Bahai, Jain, të Shqipërisë, e cila deri
e Organizatës “Fetë për Zoroastrianë etj. para dy dekadave nisi rru-
Paqen”. Aty morën pjesë Në ditën e fundit të gën e mrekullueshme të
600 liderë fetarë, në për- Asamblesë, Kryepiskopi i ringritjes nga gërmadhat
faqësim të traditave fetare Tiranës dhe i Gjithë Shqi- dhe për gjithë vendin tonë.
tradicionale nga çdo rajon përisë, Fortlumturia e Tij Në ditën e fundit të pu-
i botës, për të folur mbi ar- Anastasi, u rizgjodh Pre- nimeve të gjithë pjesëma-
miqësinë në rritje për “tje- sident Nderi i këtij orga- rrësit aprovuan edhe “De-
trin” në të gjithë globin. nizmi botëror. klaratën e Vjenës” - një
“Fetë për Paqen” është or- Ky është një nderim i qëndrim dhe thirrje e për-
ganizata më e madhe ndër- veçantë për veprën e bashkët për paqen në botë
fetare e botës, ku marrin Kryepiskopit Anastas, si dhe mirëkuptimin midis
pjesë të gjitha komunitetet një veprimtar i shquar për besimeve të ndryshme. Po
më të mëdha fetare dhe ka paqen dhe mirëkuptimin në këtë ditë, Asamblenë e
si synim promovimin dhe ndërfetar në arenën ndër- përshëndeti edhe Patriar-
arritjen e paqes. Asambleja kombëtare dhe në vendin ku i Konstandinopojës,
përfshin udhëheqës fetarë tonë. Eshtë një zgjedhje që Vartholomeu.
2 NGJALLJA
Liria fetare është pazgjidhshmërisht e lidhur me kthimin
e vendeve të shenjta të kultit
(vijon nga faqja 1)
si në Kishë për të fuqizuar lirinë
fetare, si edhe, të bëjmë të ditur
qëndrimin tonë në kushtet mbarë-
botërore që janë krijuar sot.
1. Tema kryesore e Ediktit është
që të krishterët dhe të gjithë qyte-
tarët e tjerë të Perandorisë Romake
mund të ushtrojnë lirisht fenë e
tyre dhe se, të gjitha ligjet e nxjerra
më parë, si edhe dekretet e tjera
kundër Krishterimit shfuqizohen.
Duke studiuar tekstin e Ediktit,
na bëri përshtypje të veçantë lidhja
direkte e lirisë fetare me kthimin e
vendeve të adhurimit tek të kri-
shterët, pa detyrimin e riblerjes.
Karakteristike është referimi i de-
tajuar dhe këmbëngulja për zbati-
min e këtij vendimi. Një e treta e
tekstit ka lidhje me këtë çështje.
Gjuha e tij emfatike është mjaft
zbuluese në vetvete. “Urdhëroj-
më, veçanërisht për të krishte-
rët, përveç të tjerave dhe këtë
gjë: vendet e tyre, ku më parë
e kishin zakon të mblidheshin...
nëse disa i kanë blerë qoftë nga
arka jonë apo nga ndonjë arkë
tjetër, këto duhet t’u kthehen
të krishterëve, pa parà dhe pa
asnjë lloj shpërblimi tjetër, pasi
të jetë mposhtur çdo lloj negli-
zhence dhe vënie në pikëpyetje.
Dhe nëse ka rastisur që disa t’i
kenë marrë këto vende si dhura-
të, t’i kthejnë ato sa më shpejt
tek të krishterët. Si rrjedhojë,
nëse ata që i kanë blerë ose ata
që i kanë marrë si dhuratë kër-
kojnë diçka nga mirësia jonë,
t’i kërkojnë qeveritarit lokal,
një zgjidhje nga dashamirësia
jonë. Të gjitha këto vende du-
het t’i dorëzohen trupit të të
krishterëve, me anë të përkuj-
desjes sate dhe pa asnjë vone-
së kohore”.
1700 vjet nga Edikti i Milanos
Dhe jo vetëm vendet e adhu-
rimit, por edhe shumë më
gjerë, të gjithë elementët pa-
surorë të të krishterëve, duhet
me të njëjtat terma të kthe-
heshin “dhe pa pikëpyetjen më
të vogël”.
Pasojë e pazgjidhshme e liri-
së fetare është kthimi i vendeve të
shenjta të kultit. Nga kjo vjen edhe
detyrimi ynë për të këmbëngulur
në këtë anë të kuptimit të lirisë fe-
tare dhe që të kërkojmë të drejtat
tona që burojnë prej saj (siç e bë-
më në rastin e kishës së Përmetit).
Për fakt të keq, disa shtete të sotme
moderne shfaqen të vonuar rreth
1700 vjet, sa i takon kuptimit të gjerë-
sisë së Konceptit të Lirisë fetare,
për shkak të propagandës ateiste
të shekullit të 20-të. Dhe vazhdojnë
të mbajnë ende, me pretekste të
ndryshme, vendet e kultit, ndërsa
në të njëjtën kohë sigurojnë se
respektojnë lirinë fetare.
2. Pika e dytë: Pranverën shpir-
tërore që solli Edikti i Milanos në
jetën e Kishës, e pasuan shumë
alergji shpirtërore: ndarje, herezi,
dobësi njerëzore, që i çelën rrugën
ndërhyrjeve shtetërore në jetën e
saj. Liria fetare e siguruar me Edi-
ktin e Milanos, nuk mjaftonte për
lulëzimin shpirtëror dhe frytshmë-
rinë e Kishës, siç shpresonin be-
DHJETOR 2013
simtarët orthodhoksë. Në kushtet Njëkohësisht, me kremtimet e
e reja lindën probleme të reja. përvjetorit të dhënies së lirisë feta-
Marrëdhëniet e pushtetit shtetëror re me Ediktin e Milanos, impono-
dhe të Kishës çuan në peripeci të het detyrimi që me këto, të bashkek-
reja. Në Perëndim, Kisha kërkoi zistojë edhe meditimi për përdori-
pushtetin e kësaj bote dhe eci më min e drejtë të lirisë fetare. Ajo që
tej duke u bërë shtet. Në Lindje, kërkohet nga të gjithë ne, që kemi
pushteti shtetëror ndërhynte, përgjegjësi brenda në Kishë, është
shpesh arbitrarisht, në çështjet e respektimi i çdo personi njerëzor,
brendshme të Kishës. njëkohësisht edhe zgjedhja e fuqisë
së dashurisë dhe shmangia e
dashurisë për fuqinë.
Persekutimet e jashtme, në ko-
hë të ndryshme, herë largohen dhe
herën ndodhen në pikë kulmore
(p.sh. si në Lindjen e Mesme). Me-
gjithatë, përndjekjet kundër të
krishterëve thjesht ndryshojnë
formë (përbuzje, fyerje, shpifje).
Në rrjedhën e ngjarjeve të shekullit
të 21-të, me kaq shumë trazira,
Kisha Orthodhokse, e bashkuar,
duke jetuar në liri dhe në dashuri,
ftohet, në çfarëdolloj kushtesh që
Në shekullin e 20-të Kisha je- të ndodhet, të mbrojë lirinë fetare,
toi përsëri persekutime të rënda. në mbarë dheun, duke rrezatuar të
Çështja kritike në epokën tonë vërtetën dhe fuqinë shpirtërore të
është, se si duke shmangur varian- besimit të krishterë.
tet e dy tundimeve të mësipërm, dhe † Anastasi
a do të vlerësojmë siç duhet përvo-
jën, rezistencën, pastërtinë e besimit (Fjala e Kryepiskopit mbajtur më
6 tetor 2013, në Nish, me rastin
të të krishterëve të shekujve të pa-
e kremtimit të 1700-vjetorit të
rë por edhe të atij të 20-të, të cilët
Ediktit të Milanos.)
“si ari në furrë” u dëlirësuan dhe
se si të mos tërhiqemi dhe të biem
në ndasi dhe antiteza, të cilat i Ajo që njihet sot si Edikti i Milanos
mbart kërkimi i privilegjeve të është një letër perandorake, dërguar
kësaj bote. qeveritarëve të krahinave romake, për
Çështja bazë për shekullin e të zbatuar sa më rigorozisht urdhrat e
21-të, duke jetuar në periudhën e marrë. Ruhet në gjuhën latine nga
historiani latin Laktanti (240-347 pas
shpalljes së të drejtave të njeriut -
Krishtit, në veprën e tij De mortibus
që ka si element kryesor lirinë
persecutorum (Vdekja e persekutorëve
fetare - është kjo: sa ne drejtuesit e (Migne, PL. 7/267), dhe në gjuhën greke
Kishës jetojmë moralin kryqngja- në një formë më të shkurtuar, nga hi-
llësor të të krishterëve që treguan storiani kishtar Efsevi, episkopi i Ceza-
forcë gjatë përndjekjeve, pa de- risë së Palestinës (265-340 pas Krishtit),
vijuar në koncepte pushtetare dhe 5,2-3
synime për të pasur një madhështi (Migne, P.G. 20, vargjet 880-885).
të jashtme.
DHJETOR 2013 NGJALLJA 3

OBJEKTET E SEKUESTRUARA NGA DREJTËSIA

DUHET T’I KTHEHEN KISHËS
Pas shumë kohësh vjedhjesh, dëmtimesh e
denoncimesh, kemi për herë të parë të kapur
nga policia trafikantë “koleksionistë” te tregut
te zi të objekteve të artit kishtar orthodhoks. Ky
është një arsenal që ndër vite konsiderohej si
“koleksion privat” dhe element mburrjeje e
lavdie trofesh në ambientet mondane, madje të
shfaqura herë pas here në galeritë zyrtare e se-
rioze. Më në fund kemi një ogur të mirë për të
ardhmen, në të cilën shpresojmë që padrejtësitë
që i janë bërë objekteve të kultit orthodhoks gja-
të 20 viteve të fundit të ndalojnë të paktën duke
ruajtur atë fare ka mbetur nga ky thesar i madh.
E vlerësojmë këtë veprim të fundit nga
organet përgjegjëse, duke ditur se periudha e
viteve të fundit ka qenë periudha më e errët në
humbjen e këtyre vlerave, jo vetëm të Kishës
Orthodhokse, por dhe kombëtare. Më në fund
kemi një prokurori dhe një polici që bënë një
veprim pozitiv ndaj këtij fenomeni shumë të
përhapur. Gjë që është kërkuar në vazhdimësi
nga Kisha Orthodhokse, që këtij vrulli negativ
të dëmtimit dhe vjedhjes së objekteve kishtare,
në formën e një monotonie denoncimesh pa për-
gjigje nga organet përkatese t’i jepet fund. Tash-
më kemi njerëz që janë marrë të pandehur, kemi
objekte kishtare të qarta si pjesë e kishave dhe
kemi procedura prokurorie në proces.
Brenda institucionit të Kishës Orthodhokse
Autoqefale të Shqipërisë, nga ringritja e saj më
1991 e deri më sot, nën kujdesin e Kryepiskopit
Anastas, ekzistojnë organet (si Bërthama e Tra-
shëgimisë Kulturore), të cilat merren në mënyrë
të drejtpërdrejtë me monumentet e kultit ortho-
dhoks, restaurimin e tyre, mirëmbajtjen në vazh-
dimësi, duke konvergjuar shpesh në studime
shkencore me vlera të veçanta. I gjithë ky akti-
vitet që përmendëm më sipër ka vlejtur dhe vlen
për të plotësuar atë vakuum informacioni e de-
tajesh në këtë periudhë të gjatë tranzicioni. Nuk
është e rastit që organet e drejtësisë iu drejtuan
Kishës Orthodhokse për të marrë informacionin
e duhur mbi vjedhjet që janë bërë në vazhdimësi interierit të kishave orthodhokse të periudhave kolona të mëdha e të vogla të dekoruara thellë,
ndaj objekteve të saj të kultit, në mënyrë që ky të ndryshme, gjë që mund të evidentohet jo ve- elemente të shkëputura nga frone dhespotësh,
informacion t’i vihej në dispozicion, sipas proku- tëm nga specialistët, por dhe nga njerëz të thje- amvone etj. Të gjitha këto, të dëmtuara gjatë
rorisë, specialistëve të grumbulluar për këtë qëllim, shtë të pakualifikuar. Në këtë “koleksion” sho- çmontimit brutal, por edhe nga keqpërdorimi dhe
për evidentimin e origjinës së objekteve të sekue- him ikona druri, pjesë e programit ikonografik mosmirëmbajtja gjatë rrugëtimeve të errëta që
struara. Por pavarësisht anës pozitive të bashkëpu- të ikonostaseve të vjetër, gjë që e vëmë re dhe kanë bërë. Specialistët e Kishës, pavarësisht
nimit, duhet të kishte pasur ftesë për bashkëpu- në ngjashmërinë në dimensione dhe në shkollën nga veprimet e organeve të përfshira në këtë
nim të drejtpërdrejtë në nivel ekspertësh, për evi- e përdorur të pikturimit. Duket qartë që këto i çështje, kanë bërë studimet dhe hulumtimet e
dentimin e elementeve kishtare të këtyre “kolek- përkasin grupeve të së njëjtës origjinë. Më pas, tyre të çdo elementi që është pjesë e këtij kolek-
sioneve”. Pra, më saktë, nga prokuroria duhet të shohim pjesë të shkëputura nga baltakini (pjesa sioni dhe në mënyrë të dokumentuar kanë arri-
kishte një ftesë që specialistë të Kishës Ortho- e sipërme me ikona të vogla e ikonostasit), të tur në konkluzionin shkencor dhe zyrtar që një
dhokse të bënin pjesë në grupin e verifikimit. cilat fatkeqësisht janë sharruar dhe janë ndarë në pjesë e mirë e këtij numri të madh elementesh,
Duke iu referuar koleksionit të ekspozuar, pjesë më të vogla, për arsye tregtimi apo tran- janë pa diskutim të kishave orthodhokse.
por më pas dhe nga fotografitë e vëna në dispo- sporti. Në këtë koleksion një pjesë të madhe
zicion, duket qartë që këto objekte janë pjesë e zënë elementë të ikonostasit: dyer të bukura, (vijon në faqen 4)
4 NGJALLJA
OBJEKTET E SEKUESTRUARA
NGA DREJTËSIA DUHET T’I
KTHEHEN KISHËS
(vijon nga faqja 3)
Kisha Orthodhokse ka kërkuar vazhdimisht që t’i kthe-
hen elementet kishtare që i janë marrë padrejtësisht kisha-
ve, duke filluar që nga periudha e errët e komunizmit dhe
në vazhdimësi. Këto pjesë, si pjesë organike të interiereve
të kishave ekzistojnë sot e kësaj dite si pjesë e muzeve apo
magazinave të administruara nga organet që janë cak-
tuar për t’u angazhuar në këtë drejtim. Është e padisku-
tueshme që këto elemente duhet t’i kthehen Kishës Ortho-
dhokse si e vetmja pronare fizike dhe shpirtërore e tyre,
duke e konsideruar një padrejtësi marrjen dhe posedimin
në vazhdimësi nga organe të cilat nuk kanë lidhje me
Kishën dhe besimin.
Marrëveshja e vitit 2009 ndërmjet Kishës Orthodhokse
dhe Qeverisë, e cila mori formë ligjore, përveç elementeve
të tjera parashikon edhe kthimin e objekteve kishtare dhe
elementeve përbërës të tyre Kishës Orthodhokse. Ky ligj
deri tani nuk është zbatuar asnjëherë. Gjithçka ka mbetur
në letër, e pazbatuar, si në shumë raste të tjera në njërën
anë, dhe nga ana tjetër është Kisha Orthodhokse që përpi-
qet me të gjitha mundësitë e saj që kjo marrëveshje të zba-
tohet dhe drejtësia e shumëpritur të vihet në vend.
Kështu duhet të ndodhë dhe me ikonat dhe pajisjet e
tjera kishtare të sekuestruara kohët e fundit? Nuk kemi
dëgjuar qoftë në media, qoftë në komunikimet e tjera, që
të ketë një mendim të qartë që këto vlera t’i kthehen pro-
narit që i janë vjedhur - Kishës Orthodhokse. Është nisur
mirë, duke menduar sekuestrimin, hetimin, nxjerrjen e keq-
bërësve para drejtësisë, publikimin në media dhe dhënien
e rëndësisë së duhur kësaj ngjarjeje, por nuk dimë nëse
fundi do të jetë ai që presim, që elementet e sipërpërme-
ndur t’i kthehen Kishës Orthodhokse, si e vetmja posedu-
ese e këtyre vlerave. Në mbështetje të këtij kthimi, duhet të
informojmë se Kisha Ordhodhokse në mjediset e komplek-
sit të Katedrales së Re “Ngjallja e Krishtit”, ka gati hapë-
sira të arkivimit të veprave të artit kishtar në mënyrë pro-
fesionale, duke ruajtur edhe mikroklimën e nevojshme në
këto raste, si dhe ambiente bashkëkohore të shfaqjes
muzeale të tyre.
Kisha Orthodhokse do të kërkojë pranë organeve për-
katëse kthimin e tyre. Nuk duam dhe nuk mendojmë që
të përsëriten skena të sekuestrimit përfundimtar nga shteti,
të objekteve të artit që i përkasin kishave. Këto objekte
duhet të kthehen aty ku e kanë vendin, pranë kishave ele-
mente të të cilave kanë qenë, të porositura dhe realizuara
ndër shekuj nga besimtarë e klerikë, si një veprim në for-
mën e një vlerësimi ndaj përkujdesjes së Perëndisë dhe
një formë adhurimi e lavdërimi, karakteristikë e besimit
orthodhoks.
Gjithçka që shpjeguam më sipër mendojmë se do të
vlejë si një burim informacioni transparent jo vetëm për
besimtarët orthodhoksë, por dhe më gjerë, duke shpresuar
që gjithsecili nga ne të ndikojë në mënyrën e tij, pavarësisht
përpjekjeve që do të bëjë Kisha Orthodhokse, në kthimin
e tyre aty ku e kanë vendin.
Për Bërthamën e Trashëgimisë Kulturore
Ark. Rest. Gentian Stratobërdha
Disa nga vjedhjet e kishave orthodhokse -
- monument në vite
- Dhjetor 2012, janar 2013, vidhet dhe
dëmtohet dy herë afresku i Onufrit në ki-
shën e Valshit, Shpat, Elbasan.
- Shkurt, mars 2012, vjedhja e dy kamba-
nave në kishën “Lindja e Hyjlindëses”, në
fshatin Vokopolë të Beratit, por edhe vjedh-
ja e kambanës së kishës së Shën Gjergjit
në Libofshë të Fierit.
- “Shën e Premtja” në fshatin Çetë,
Kavajë. Është vjedhur më 11.2.2011 gjatë
procesit të restaurimit.
- Shkurt 2011, vidhet kambana e kishës
në Vanaj.
- Kisha në fshatin Bularat, Gjirokastër,
është vjedhur më 19 mars 2011. Në të janë
marrë dy ikona të veçanta të ikonostasit.
- “Shën Gjergji” në Libofshë të Lush-
njës. Është bërë vjedhja e kambanës së
kishës më 4 prill 2011. Në këtë kishë, vitet
e fundit janë bërë dhe vjedhje të tjera të
herëpashershme, të cilat si pasojë kanë
sjellë zhdukjen e plotë të ikonostasit.
- “Shën Maria” në Zervat, Gjirokastër. Ja-
në bërë tri vjedhje rresht nga dhjetori 2010
deri në shkurt 2011, duke vjedhur ikonat e
të gjithë ikonostasit, përfshirë këtu dhe bal-
takinin, kryqin mbi ikonostas dhe polielin.
- Viti 2009, korrik, vidhen 20 ikona në
kishën e Jergucatit.
- Korrik 2009, vidhet për mbi të 20-ën
herë kisha e Kryeengjëjve në Gjirokastër.
- Shator 2009, vidhet ikonostasi i mana-
stirit të Pepelit, Gjirokastër, kishë monu-
ment e vjedhur disa herë.
- Shtator 2009, vidhet për të disatën he-
rë kisha e Hyjlindëses Mari në Voskopojë,
kishë që është grabitur dhe më pas.
DHJETOR 2013
- Vidhet ikonostasi i Kishës monumen-
tale të Leusës (19 nëntor), vjedhje e përsë-
ritur disa herë, duke synuar elementet e
trashëgimisë.
- “Fjetja e Hyjlindëses” në Bënjë, Për-
met. Është vjedhur më 19 nëntor 2009. Në
të është zhdukur një ikonë me vlera të
veçanta shpirtërore dhe artistike.
- Dhjetor 2009, vidhen ikona të vjetra
në kishën e fshatit Kerre, Dropulli i sipërm.
- “Shën Thanasi” në Karavasta, Lush-
një. Përveç vjedhjeve të tjera të mëpar-
shme vjedhja e fundit është bërë në dhjetor
2007, duke zhdukur një pjesë të mirë të
ikonostasit, i cili tani nuk ekziston më.
- Nëntor 2007, vidhen ikona të vjetra
ne kishën e Bularatit, Gjirokastër.
- Dhjetor 2007 vidhen elementet e
vjetër te kishës së Vanajt, Fier.
- Janar 2006, Kisha e Shën Gjergjit të
Libofshës është vjedhur në kohë të ndry-
shme në mënyrë sistematike nga të gjitha
elementet me vlerë. Vidhet edhe në nëntor.
- Korrik 2005, Manastiri i Dervicianit
grabitet dy herë brenda një muaji, si dhe
në muajin tetor.
- Dhjetor 2005, grabitet kisha-monu-
ment e Bënjës, në Përmet. Kjo kishë është
grabitur shumë herë radhazi.
- Krishtlindje 2004, në Korçë dhe Gjiro-
kastër pati 15 raste vjedhje kishash, shumi-
ca monument.
- Shtator 2003, vidhen pjesë të ikono-
stasit të kishës-monument në Kozarë, Berat,
kishë e vjedhur në disa raste.
- Shkurt 2001, vidhet kisha e Shën
Nikollës, Mesopotam, Sarandë.
Këto janë vetëm disa nga rastet e vjedh-
jeve, sepse vjedhje e dëmtime të përsëri-
tura të ikonave, ikonostaseve, afreskeve, se-
ndeve të shenjta në kisha historike, me vle-
ra të veçanta kulturore e monumentale ka pa-
sur edhe në shumë nga kishat e Voskopo-
jës, në kishën e Grabovës, në kishat e Shën
Parashqevisë dhe Shën Nikollës në Selckë të
Lunxhërisë, “Shën Parashqevisë” në Hllo-
mo të Pogonit, “Fjetja e së Tërëshenjtës”
në Sopik të Pogonit, te “Shën Nikolla” në
Dhrovjan të Delvinës, në manastirin e Shën
Dhimitrit në Qeparo të Himarës, në kishën
e Gjithë Shenjtorëve në Himarë, në
manastirin e Shën Julitës dhe Shën Qirikut
në Dhuvjan të Dropullit, në manastirin
“Fjetja e së Tërëshenjtës” në Driano të
Dropullit, në kishën e Kryeengjëjve në
Bodrishtë etj., etj.
DHJETOR 2013
Me rastin e 1900 - vjetorit të martirizimit
Hieromartiri i shenjtë, Ignat Hyjmbajtësi
Rrallë herë ndodh që për një per-
son kaq të rëndësishëm të njerëzimit
historia na ruajti kaq pak të dhëna
biografike. Disa e kanë konsideruar
personin e shën Ignatit si një yll të madh
dhe të shndritshëm, i cili u shfaq dhe
u zhduk menjëherë. Megjithëse drejtoi
mbi katër dekada Kishën e Antiokisë,
veprimtaria episkopale dhe krye-
sisht mësimdhënia e tij ndoshta nuk
do të njiheshin as sot nëse ai nuk do
të martirizohej. Në javët e fundit të
jetës, përpara se të martirizohej ai
frymëzoi jetën e komuniteteve të
krishtera, përgjatë rrugës nga atdheu
i tij për në Romë, dhe njëkohësisht
gjithë botës së krishterë i dhuroi
letrat e tij të mbushura plot me frymë
dashurie e besimi.
1) Prejardhja e tij
Të dhënat e pakta që zotërojmë
për jetën e tij i marrim nga letrat që ai
u drejtoi komuniteteve të krishtera
të Azisë së Vogël dhe Romës. Filli-
misht, rreth emrit të tij - duke pasur
parasysh prejardhjen e tij romake -
u hodh hipoteza, e cila mbetet e
pavërtetuar, se emri Ignat vjen nga
latinishtja (ignis=zjarr) dhe se u
krijua në vitet e mëpasshme. Disa
hulumtues kanë shprehur mendimin
se ai rridhte nga një familje romake
e helenizuar (që nga shek. III para
Krishtit e deri në shek. IV pas Krishtit
termi i helenizuar nënkupton ata per-
sona që ndjekin dhe imitojnë më-
nyrën e jetesës, të mendimit, dhe në
përgjithësi kulturën e pasur helene)
e Antiokisë së Sirisë. Ndoshta ai kishte
trashëguar nga i ati të drejtën e qy-
tetarit romak. Sa i përket nivelit arsi-
mor, ishte autodidakt, nuk duhet të
kishte ndonjë arsim të veçantë dhe
ç’kish mësuar ishin falë shoqërimit
të tij me njerëz të shkolluar e të ditur.
J. Gojarti thotë se Ignati ishte njohur
dhe shoqëruar me Apostujt (Homeli
për Ignatin, PG.50, 588), ndërsa Mar-
tirologu antiokian përmend se ai ki-
shte dëgjuar predikimin e ungjillor
Joan Theologut. Padyshim, ndikim
pozitiv pati edhe territori ku ai jetoi,
duke ditur faktin se Antiokia ishte qy-
teti i tretë i perandorisë për nga po-
pullsia, kultura, dhe rëndësia, si edhe
qendra më e madhe e Lindjes. Sot
pranohet se Ignati ishte episkopi II i
Antiokisë dhe kryepriftëria e tij zgjati
rreth viteve 70-113/4 pas Krishtit
(patjetër para vitit 118).
NGJALLJA
2) Arrestimi dhe martirizimi
Pas ekspeditës ushtarake në kra-
hinat e Armenisë dhe Parthisë, pera-
ndori Trajan (98-117) u gjend në Li-
ndje.Në fund të vitit 113 ose në fillim
të 114 episkopi i qytetit, Ignati, u arre-
stua nga autoritetet romake. Kjo dësh-
mohet nga Martirologu antiokian dhe
Le të vijnë mbi mua, zjarri, kryqi, egërsira, prerja e gjymtyrëve,
bluarja e të gjitha kockave dhe të gjitha torturat e këqija të djallit,
vetëm dua që të fitoj Jisu Krishtin (Rom. 5:3).
Martirizimi i Shën Ignatit. Minologu i Vasilit II (Vat. gr. 1613) shek. XI.
ai romak. Sipas të parit, ai fillimisht,
u gjykua në Antioki dhe më pas, u
dënua e u ekzekutua duke e hedhur
te bishat e egra në Romë, ndërsa,
sipas të dytit, u gjykua dhe u dënua
në Antioki dhe ekzekutimi i tij u krye
në Romë. Lind pyetja pse u ekzekutua
në Romë dhe jo në Antioki? Arsyet
që detyruan Trajanin të merrte këtë
vendim mund t’i përmbledhim në:
a) Ai dëshironte t’u ofronte banorëve
të Romës një spektakël të veçantë
me protagonist një udhëheqës të fam-
shëm të krishterë dhe b) T’u jepte
një mësim të rreptë frike banorëve të
Lindjes (kryesisht të Azisë së Vogël
dhe Greqisë), të cilët kishin filluar
të përqafonin me zell Krishterimin.
Për këtë qëllim, ushtarët që e shoqë-
ronin gjatë rrugës, terrorizonin dhe
arrestonin të krishterë të ndryshëm.
Por, me qëndrimin dhe vendosmëri-
në e tij ai preku gjithë të krishterët e
krahinave madje, fitoi dashamirësinë
dhe admirimin e shumë idhujtarëve.
Ignati e nisi rrugën e martirizimit
nga deti i Sirisë, i shoqëruar nga 10
ushtarë romakë dhe po aq të dënuar
të tjerë (Rom.5:1). Më pas zbarkoi
në bregdetin e Azisë së Vogël.
Ushtarët që e shoqëronin. megjithëse
ishin të ashpër, e lejonin (pasi i pa-
guante) që ai të takohej me vizitorë
të ndryshëm. Kur arritën në qytetin
e Smirnës, ku qëndroi pak ditë, ai u
mirëprit me entuziazëm nga komu-
niteti dhe episkopi i saj, Polikarpi, me
të cilin pati një takim dhe bisedë
mjaft të ngrohtë. Kur mësuan lajmin
të krishterët e qyteteve fqinje (Efe-
sit, Magnisisë, Tralës) dërguan për-
faqësues të tyre që të takoheshin me
të dhe t’i jepnin kurajë, mirëpo gjatë
bisedave ata kuptuan nivelin e lartë
shpirtëror që ai mbartte dhe më pas
largoheshin me dobi të madhe shpir-
tërore, duke u këshilluar prej tij për
probleme të ndryshme që hasnin në
krahinat e tyre.
Kur arriti në Troadhë, u informua
se përndjekja në Siri kishte përfundu-
ar. Ky lajm sigurisht e gëzoi jashtë
mase dhe e shtyu t’u drejtonte letra
të krishterëve të Filadelfisë, Smir-
nës, Polikarpit (personale) e ndoshta
grigjës së tij (letër, e cila nuk na ka
shpëtuar). Më pas, ndoqi pa u ankuar
rrugën tokësore (Via Egnatia) nga
Filipia deri në Dyrrah (Durrësi i
sotëm) dhe përsëri rrugën detare për
në Brindizi, me destinacion përfu-
ndimtar Romën. Atje, disa të krishte-
rë me pozita të larta shtetërore u
përpoqën të ndërmjetësonin tek auto-
ritetet romake, me qëllim që të anu-
lohej ekzekutimi. Por, ai kur dëgjoi
5
për këto përpjekje, me anën e një
letre iu lut atyre që të mos e pengonin
të martirizohej (Rom.4:2-3). Marti-
rizimi u krye në amfiteatrin e Kolo-
seut, rreth datës 20 dhjetor. Eshtrat
e tij i mblodhën disa të krishterë dhe
i dërguan në vendlindjen e tij. Në
shekujt e mëvonshëm u transferuan
përsëri në Romë.
3) Rreth mbiemrit të tij
Në letrat e tij Ignati përdor për
veten mbiemrin = hyj-
mbajtësi. Tradita e krijuar ka shpë-
tuar dy versione: a) Pasi ndërroi jetë
u gjend i gdhendur në zemrën e tij me
shkronja të arta emri i Krishtit dhe,
b) Ai ishte fëmija i vogël që Krishti e
mori, e përqafoi, e vendosi në mes
të nxënësve të Tij dhe ua shfaqi si
shembull përuljeje e pafajësie (Mtth.
18:2-5. Mk. 9:36-37. Lk.9:47-48).
Sipas disave, ai e quan veten hyj-
mbajtës, sepse përjetonte lidhjen
reale me Krishtin dhe se i shërbeu
Atij me zell deri në fund të jetës.
4) Kontributi i tij në Kishë
Nga veprat e tij që kanë arritur
deri më sot, 7 letra konsiderohen të
vërteta, të cilat kanë një rëndësi të
veçantë theologjike. Shën Ignati
është Ati dhe Mësuesi i parë i Kishës
dhe theologu i parë pas Apostujve.
Është i pari që inaguron termin
(Kishë Katholike = Kishë e bashkuar
dhe e shpërndarë në tërë botën për
të përfshirë gjithë botën) dhe ai që
na jep një informacion mjaft të rën-
dësishëm dhe unikal për formimin e
strukturës pasapostolike kishtare.
Theologjia e tij mund të dallohet në
tri pika: a) Episkopi dhe pozita e tij
në Kishë. b) Uniteti i Kishës dhe c)
Liturgjia Hyjnore=bashkimi i besim-
tarit me Krishtin. Autoriteti dhe fama
e emrit të tij shpirtëror u përhap edhe
më gjerë se vendlindja e tij. Kjo duket
nga respekti dhe besimi absolut që
treguan për të të krishterët e Azisë
së Vogël dhe të Romës. Gjë që tregon
se ai ishte një episkop me autoritet
ekumenik. Edhe vetë fakti se ai va-
zhdon të nderohet për 1900 vjet resht,
si në Lindje ashtu dhe në Perëndim,
është domethënëse për këtë episkop
martir, pasardhës i denjë i apostuj-
ve, bari i Kishës dhe imitues i Krishtit.
Zoti Perëndi të na japë të gjithë-
ve zellin e tij të zjarrtë për t’i besuar,
shërbyer dhe për ta ndjekur Krishtin
deri në fund me përulësinë dhe bi-
ndjen e tij të plotë për të vërtetën e besi-
mit që ai mbarte dhe përfaqësonte.
Arkimandrit Kozma Sovjani
6 NGJALLJA DHJETOR 2013

Nisma “Të pastrojmë Shqipërinë në një ditë”

Rinia Orthodhokse “Bij të Dritës” kontribuon në pastrimin e mjedisit
Rinia Orthodhokse e Shqipërisë në datën
22 nëntor 2013, u bashkua në nismën “Të pa-
strojmë Shqipërinë në një ditë” të Green Line
Albania, duke u bazuar në punën vullnetare të
qytetarëve të vendit. Në të morën pjesë rreth
220 të rinj orthodhoksë nga dioqezat e Tiranës,
Beratit, Korçës, si dhe nga shkollat e Kishës,
“Protagonistët”, Tiranë; Liceu “Kryqi i Nde-
ruar”, Sukth-Durrës; Akademia Theologjike në
Shën Vlash-Durrës, në total 11 grupe rinore,
të cilët, të motivuar nga dëshira për një mjedis
më të pastër, pastruan dhe sistemuan ambiente
të ndryshme fillimisht përreth kishave të tyre
dhe më pas në mjediset e tjera të qyteteve apo
fshatrave të komuniteteve ku bëjnë pjesë.
Aksionet e të rinjve vijuan me heqjen e mbe-
turinave të ndryshme, dherave, mbetjeve të dëm-
shme plastike apo qelqi etj., duke bërë të mu-
ndur rikthimin e pastërtisë.
Kisha Orthodhokse Autoqefale e Shqipë-
risë është treguar gjithnjë e gatshme për të
kontribuuar në nisma të tilla në mbrojtje të mje-
disit. Me anë të programeve rinore, ky është i
disati vit radhazi që shumë të rinj orthodhoksë,
nxënës apo studentë, trajnohen dhe më pas
mbështeten më qëllim mbrojtjen e mjedisit, me
moton “Shtëpia jonë e përbashkët”. Grupet
rinore në këtë veprimtari u ndihmuan finan- në vendet e caktuara për t’u transportuar më të dhe ta zotërojmë atë, por edhe të jemi kuj-
ciarisht nga Zyra Sociale e Kishës sonë “Dia- pas në vendet e tyre të riciklimit. destarë të saj.
konia Agapes” me gjithçka që ishte e nevoj- Kjo nismë mjaft frytdhënëse na rikujton se, Perëndia i përpjekjet e të rinjve dhe shpre-
shme në bazën materiale dhe mjetet e nevoj- si pjesëtarë të përgjegjshëm që jetojmë në sojmë në të ardhmen të gjithë të marrin pjesë
shme të punës, për të konkluduar më pas në komunitet, duhet të jemi gjithmonë kujdestarë sërish në aksione të tilla, madje edhe më të
qëllimin final: mbledhjen, ambalazhimin në thasë të krijesës që na e dhuroi Perëndia, Krijuesi i shpeshta, për të mirën e mjedisit, shtëpisë sonë
të posaçëm dhe grumbullimin e mbeturinave Gjithësisë. Nuk mjafton vetëm të jetojmë në të përbashkët.
Joan Meni

Dorëzimi i diplomave për studentët që mbaruan sistemin trevjeçar

në Universitetin “LOGOS”
Të shtunën, më 7 dhjetor, në
sallën e konferencave të Universi-
tetit “LOGOS”, në Tiranë, u krye
ceremonia e dorëzimit të diplomave
për studentët që mbaruan sistemin
3-vjeçar në degët: Ekonomik,
Laborator dhe Informatikë.
Merrnin pjesë Kryepiskopi i
Tiranës, Durrësit dhe i Gjithë Shqi-
përisë, Fortlumturia e Tij, Anastasi.
Ishin të pranishëm gjithashtu edhe
studentë, pedagogë, prindër dhe të
ftuar të tjerë.
Të pranishmit u përshëndetën
nga Rektori i këtij Universiteti, prof.
dr. Ilia Telo, nga zv/rektori prof. as.
dr. Beatriçe Polo, nga prof. dr.
Robert Andoni, si edhe studentë që
mbaruan me rezultate shumë të
mira studimet trevjeçare. Në fund
të ceremonisë, studentët dhe të
pranishmit i përshëndeti Presidenti
i Universitetit “LOGOS”, Krye-
piskopi Anastas.
“Përgëzime për diplomën, të
dashur ish-studentë, por gjithmonë
do të jemi studentë për të gjitha gjë-
rat. Ta gëzoni diplomën. Zoti i be-
koftë përpjekjet tuaja. Ju uroj shë-
ndet, dashuri, kurajë, besim dhe
suksese gjithmonë. Zoti me ju”, -
iu drejtua studentëve Fortlumturia
e Tij.
Luljeta Pjetri
DHJETOR 2013 NGJALLJA 7

Deklarata Finale e Asamblesë së 9-të Botërore të Organizatës “Fetë për Paqen”,

Vjenë, 22 nëntor 2013

Të mirëpresësh tjetrin
- Një vizion multifetar i Paqes
“Ne - më shumë se 600 udhëheqës fetarë
dhe njerëz të besimit, që përfaqësojmë të gjitha
traditat fetare historike dhe gjithë kontinentet e
botës - u mblodhëm në Vjenë, Austri, për Asa-
mblenë e 9-të Botërore të Organizatës “Fetë
për paqen”.
Vijmë nga familja botëror e “Fetë për Paqen”,
e formuar nga 90 këshilla dhe grupe kombëtare
fetare, pesë këshilla kontinentalë, një këshill
botëror dhe rrjetet fetare ndërkombëtare të gra-
ve dhe të të rinjve. Traditat tona respektive feta-
re na kanë thirrur të punojmë së bashku për paqen.
Asambletë e mëparshme botërore të “Fetë
për Paqen” na kanë dhënë mundësinë të dalloj-
më elementët pozitivë për Paqen, kërcënimet
për Paqen dhe konsensusin multifetar, që shpre-
het nëpërmjet vlerave të përbashkëta për Paqen.
Impenjohemi për një veprim të përbashkët
bazuar në këto vlera të përbashkëta të ruajtura
- Përparimi i zhvillimit njerëzor dhe mbrojtja Jemi thellësisht të shqetësuar nga kjo armi-
thellësisht dhe të ndara gjerësisht me të tjerët,
e tokës janë pjesë e përpjekjes për Paqe. qësi në rritje, në shoqëri dhe mes komuniteteve
si një themel për të afirmuar imperativin e “mirë-
Elementët pozitivë të Paqes që ne ndajmë fetare. Kjo armiqësi kundër “tjetrit” është një
pritjes së tjetrit”, si zemra e vizionit tonë multi-
janë të lidhur në mënyrë të pandashme me shtrirje e intolerancës dhe shumë shpesh merr
fetar për Paqen.
thirrjen tonë për të përballuar kërcënimet e për- formën e dhunës. Viktima të armiqësisë janë
Ne riafirmojmë elementët e përbashkët pozi-
bashkëta ndaj saj. Këto kërcënime përfshijnë: shpesh popullsitë më të dobëta, përfshirë anë-
tivë të Paqes që i gjejmë te të gjitha besimet dhe
- Keqpërdorimin e fesë për të mbështetur çdo tarët e minoriteteve etnike dhe gjuhësore, emi-
traditat tona respektive:
lloj dhune, përfshirë ekstremizmin e dhunshëm. grantët, refugjatët, azilkërkuesit, personat pa
- Krizën shpirtërore në veprim, që gërryen nënshtetësi.
- Riafirmojmë se Paqja është thelbësore në
vlerat në mbrojtje të jetës. Armiqësitë shfaqen në të gjithë sektorët e
religjionet tona dhe besimet tona respektive na
- Konfliktet e dhunshme dhe shtimin e armëve. shoqërisë-qeveri, individë, organizata apo grupe
obligojnë të punojmë së bashku për ta ndërtuar.
- Pabarazinë e theksuar e në rritje, përfshirë sociale. Megjithëse liria e besimit dhe e mendimit
- Dashuria, dhembshuria dhe ndershmëria
dhunimin e përhapur të të drejtave themelore. vlerësohen gjithnjë e më shumë ndërkombëta-
janë më të forta se urrejtja, indiferenca dhe
- Dhunën kundër grave, abuzimin me fëmijët risht, një numër në rritje qeverish po vendosin
gënjeshtra.
dhe dobësimin e mbështetjes për familjet. shtrëngime ndaj besimeve dhe praktikimit të tyre.
- Të gjithë burrat dhe gratë janë të pajisur me
- Varfërinë ekstreme, sëmundjet e lëna pa Shpesh, disa fe vendosen në një pozicion infe-
dinjitet njerëzor, ndajnë vlera humane të përba-
trajtim dhe mungesën në shkallë të gjerë të rior në raport me të tjerat. Dhuna sektare dhe
shkëta, duhet të kujdesen për njëri-tjetrin dhe thi-
mundësive; dhe midis komuniteteve po ndan shoqëritë, ushqen
rren t’i trajtojnë problemet e të tjerëve si të tyret.
- Degradimin mjedisor, harxhimin e burime- konflikte, shkatërron jetë të pafajshme. Armi-
- Pranojmë thirrjen për t’i qëndruar pranë
ve natyrore dhe ndryshimet klimatike, që kërcë- qësia shoqërore kundër individëve a grupeve,
dhe mbështetur më të dobëtit dhe të promovoj-
nojnë rendin dhe përparimin njerëzor. të ushqyera nga intoleranca dhe frika ndaj
më shoqëri të drejta e harmonike.
“tjetrit”, kërcënon dinjitetin njerëzor, qeverisjen
- I vlerësojmë gratë dhe burrat si të barabartë
Kur dëshmojmë se disa fetarë tradhtojnë më- e mirë dhe mirëqenien e përbashkët. Gjithmonë
në përpjekjen për ndërtimin e paqes.
simet e Paqes të besimeve të tyre, nuk pushojmë e më shpesh ka persona që persekutohen për
- Fëmijët përfaqësojnë interesin parësor.
nga ana tjetër të përpiqemi - vetë dhe me komu- shkak të besimit të tyre.
Statusi i veçantë i tyre kërkon mbrojtjen dhe
nitetet tona - për një kulturë të Paqes që shton Intoleranca dhe dhuna në të gjitha shfaqjet
kujdesin tonë dhe duhet të ketë prioritet në për-
mirëqenien e të gjithëve, themeluar mbi një shë- e tyre janë pengesa për Paqen. Ato rëndojnë
dorimin e burimeve të shoqërive tona.
rim të përbashkët, jetesë dhe siguri të përba- në mënyrë shqetësuese edhe kërcënimet e tjera
- Transformimi në jo të dhunshëm i konflik-
shkët. ndaj Paqes. Komunitet fetare duhet ta përba-
teve nëpërmjet dialogut dhe pajtimit zë vend
Armiqësi në rritje llojnë armiqësinë ndaj “tjetrit” si një kërcënim
qendror në ndërtimin e paqes.
Asambleja e 9-të e Organizatës “Fetë për urgjent, por edhe si një çelës për të përballuar
- Përdorimi i armëve bërthamore dhe i të
Paqen” tërheq vëmendjen për një kërcënim të kërcënime të tjera për Paqen.
gjitha armëve të shkatërrimit në masë dhe pa
ri për Paqen - armiqësinë në rritje. (vijon në faqen 8)
dallim është imoral; dhe
8 NGJALLJA DHJETOR 2013

Të mirëpresësh tjetrin - Një vizion multifetar i Paqes

(vijon nga faqja 7)
Vizioni ynë multifetar i Paqes i bën thirrje
gjithë njerëzve të besimit të “mirëpresin tjetrin”.
Çdonjëra nga traditat tona të ndryshme fetare
bën thirrje për një solidaritet aktiv e të thellë, si
dhe për ndjeshmëri për “tjetrin”, të rrënjosura
këto në një unitet shpirtëror dhe vlerash gjerë-
sisht të ndjera e të ndara midis komuniteteve
tona fetare. “Të mirëpresësh tjetrin”, do të thotë
respekt dhe pranim reciprok.
Ne mbështesim promovimin e fuqishëm të
tolerancës, një princip i ushqyer nga njohja e të
drejtave themelore universale njerëzore dhe që
është thelbësore për të mirëpritur tjetrin.
“Të mirëpresësh tjetrin” përforcon, por edhe
shkon përtej tolerancës, duke e thirrur çdo grup
fetar të qëndrojmë me solidaritet me dinjitetin,
dobësinë dhe mirëqenien e “tjetrit”, me gjithë
forcën e mësimeve vetjake shpirtërore e mo-
rale. Këto mësime janë specifike për çdo traditë
fetare. Ato përfshijnë: luftën për drejtësi,
vetësakrificat për të mirën e “tjetrit”, të mbajnë
mbi vete vuajtjet e pafajshme, t’i përgjigjen së
keqes me të mirë, kërkimin dhe përhapjen e fal-
jes dhe shprehjen e dashurisë e të keqardhjes
pa kufizime.
“Të mirëpresësh tjetrin” na thërret të punoj-
më për lulëzimin e plotë të dinjitetit njerëzor në-
përmjet zhvillimit shpirtëror të qenieve njerëzore.
Duke u bazuar në deklaratat e Asambleve
të shkuara ne e dimë se “të mirëpresësh tjetrin”
fton çdo person të bashkëpunojë, të ushqejë dhe
të kujdeset për të mirën tonë të përbashkët, që
përfshin respektimin e natyrës dhe zhvillimin në
harmoni me të. Kujdesi për tokën është një
detyrim fetar solemn.
Duke punuar së bashku, komunitetet fetare
mund të jenë aktorë të fuqishëm për të paranda-
luar dhunën përpara se të shpërthejë dhe për-
hapjen e konfliktit kur ndodh, si dhe të drejtojnë
komunitetet e tyre në ringritjen e shoqërive të
shkatërruara nga lufta. Burime të tepërta të
përdorura për armët mund të shpenzohen më
mirë për të lehtësuar varfërinë, për edukimin
dhe kujdesin shëndetësor bazë për të gjithë, dhe
për të përballuar sfidat mjedisore. “Të mirëpre-
sësh tjetrin” do të thotë të shohësh veten te tjetri.
Për të lehtësuar këtë, duhet t’i mësojmë fëmijët
tanë kundër dhunës, strategjitë për parandalimin
e konflikteve dhe vlerat universal e Paqes. Vi-
zioni pozitiv që ndajmë na jep bazën për të drejtën
njerëzore për Paqen.
Duhet të mirëpresim tjetrin duke dhënë një kon-
cept më të fuqishëm të qytetarisë, që njeh të drej-
tat themelore, përfshirë lirinë e fesë apo besimit.
Komunitetet fetare mirëpresin tjetrin kur
punojnë së bashku për një zhvillim njerëzor që
respekton tokën. “Të mirëpresësh tjetrin” hedh
poshtë bashkëfajësinë në shkatërrimin e tokës,
që i rëndon katastrofat dhe ankthet njerëzore.
Ruajtja e ajrit tonë, truallit dhe ujit është thelbë-
sore për mbijetesën dhe mirëqenien njerëzore.
Zhvillimi duhet të nderojë vazhdimësinë e jetës,
duke ruajtur natyrën për të mirën e brezave të
sotëm dhe të ardhshëm.
Komunitete tona fetare mund të kthehen në
qendra të edukimit fetar për të “mirëpritur tje-
trin”. Për të bërë këtë, duhet të rikuperojmë
mësimet tona specifike që na kërkojnë të mirë-
presim tjetrin dhe t’i përhapim ato sa më gjerë
brenda komuniteteve respektive, duke përfshirë
veçanërisht të rinjtë dhe t’i vëmë në jetë.
Komunitetet fetare mund të punojnë për të
ndryshuar tendencën në rritje të armiqësisë për
“tjetrin”, duke përhapur një vizion multifetar për
paqen dhe nëpërmjet veprimtarive multifetare...
Vjenë, Austri 22 nëntor 2013

Tiranë

Jetë e pasur shpirtërore

e grave
të Lidhjes Orthodhokse
Më 9 tetor, pas një periudhe të shkurtër pushimi, gratë e
Lidhjes së Tiranës filluan përsëri takimet e tyre të përjavshme,
çdo të mërkurë pasdite. Për funksionimin më të mirë të jetës
shpirtërore, Lidhja e Grave ka ngritur 4 grupe pune: “Rritja më
Krishtin”, “Dëshmia”, “Miqësia” dhe “Shërbimi”.
Grupi i parë dhe i dytë ndihmojnë për përhapjen e Ungjillit
ndër gratë që kanë dëshirë të pasurojnë njohuritë për besimin
orthodhoks, duke u treguar dëshmi të ndryshme. Grupi i tretë,
“Miqësia”, fton gra besimtare të bëhen edhe ato pjesë e Lidhjes
në të gjithë aktivitetet. Grupi i katërt, “Shërbimi”, ndihmon në
shumë vepra shërbimi që kryhen te nevojtarët, në mensën e të
varfërve, në azile, burgje etj. Një rëndësi të veçantë Lidhja e Gra-
ve të Tiranës i ka kushtuar bashkëpunimit me gratë e lidhjeve te
tjera të Kryepiskopatës, si të Rrushkullit, Shkodrës dhe Kavajës.
Në muajin nëntor një përfaqësi nga Lidhja e Tiranës morën pjesë
në zgjedhjen e Këshillit të grave në Kavajë dhe Rrushkull dhe
ndanë përvojat e tyre të punës.
Rajmonda Shqevi
DHJETOR 2013 NGJALLJA 9

Këllëzi, mes lashtësisë dhe rigjallërimit

të adhurimit të krishterë
Falë nxitjes dhe dashamirërisë së disa besim-
tarëve, m’u dha mundësia që dy vite rresht ta
kremtojmë ditën e Shën Nikollës në fshatin e
Këllëzit, në Lunxhëri. Në krye të fshatit gje-
nden dy vende të shenjta, të cilat ishin katandisur
në gjendje rrënoje. Shën Kolli i Madh pati fa-
tin që në verën e vitit 2012 të ndjejë dorën e re-
stauratorëve. Me bekimin e Hirësi Dhimitrit dhe
kontributin financiar të vëllezërve Qirka, nga
ana e Mitropolisë u realizuan ndërhyrjet në
muraturë dhe çati.
Atë Theodhori meshoi për herë të parë në
të dy këto kisha pas një periudhe të gjatë për-
gjumjeje. Besimtarët u mblodhën mëngjesin e
6 dhjetorit me grupin që erdhi nga Tirana e
Gjirokastra.
Këllëzi ka dhe kisha të tjera, Shën Mëhilli e
Shën e Premtja, të cilat sot janë ende në gjendje
rrënoje. Por këtij fshati i mungon tempulli i tyre
simbol, kisha e Shën Marisë në qendër të fshatit.
Padrejtësisht sot ai vend nuk ka ende dinjitetin
hetim intensiv të territorit përreth. Nisur nga ti- Nga sektori i artit kërkohet ndërhyrje restauru-
dhe shenjtërinë që ka pasur në shekuj. Një gjë
pologjia, stilistika e kësaj pllake monolite përkuj- ese në atë fragment të vetëm që ka shpëtuar nga
dihet: e shenjta nuk përdhoset.
timoreje mendojmë se i përket periudhës hele- afresku. Spikatin paraqitjet e plota të dy shenjto-
Nga pikëpamja tipologjike kemi të bëjmë me nistike (shek. III-II para Krishtit), kohë kur Anti- rëve, Konstadinit dhe Elenës, të cilat kanë
një kishë njënefshe, me hajat në anën perëndi- gonea dhe Kalaja në Lekël njohën lulëzimin e nevojë për konsolidime të menjëhershme.
more. Nisur nga vëzhgimet e kryera, konstatoj- jetës qytetare. Në këtë sit arkeologjik, ku spikat
Gojëdhënat na thonë se në një shpellë afër
më se ajo duhet të jetë ndërtuar në vitin 1786 pozicioni strategjik, pranë një burimi me ujë të
Shën Kollit u shfaq një ikonë e Hyjlindëses ardhur
(sipas mbishkrimit që ndodhet në një gur qosheje bollshëm, konstatuam praninë e gjurmëve të një
prej manastirit të Cepos. Banorët ndërtuan (ndo-
të ripërdorur qysh nga antikiteti, në këndin jug- sistemi fortifikues (mur mbrojtës dhe hyrje) dhe
shta në vitin 1884), në atë vend kishën e shën
perëndimor të objektit). Zbulimi i një stele varri fragmente të shumta qeramike. Gjendja brenda
Kollit të Vogël. Mjeshtrit kanë realizuar një zgjidh-
brenda kishës dhe e vendosur në funksion të kishës thërret domosdoshmërinë e një ndërhyrjeje
je inteligjente të harmonisë shpellë-ndërtesë. U
ikonostasit na dha ngacmimin për të bërë një sistemuese si në dysheme dhe faqet e mureve.
desh ndërhyrja e mbështetur prej vëllezërve
Kristaq e Sofo Qirka, që situata nga rrënojë të
Me www.orthodoxalbania.org kthehej në identitet gjatë verës së vitit 2013.
do të gjeni në internet Kishën Orthodhokse Autoqefale të Shqipërisë Duke lexuar studimin e prof. Valter Shtyllës
“Vepra inxhinerike hidrike në Shqipëri”, të bien
Kisha jonë Orthodhokse me faqen e saj në sy aftësitë e mjeshtërve lunxhiotë edhe në
zyrtare përpiqet të përcjellë mesazhin dhe ndërtimin e krojeve, bendeve dhe mullinjve në
informacionin e saj edhe në internet. zonën e tyre e më gjerë. Në Këllëz ekziston një
ansambël arkitektonik që meriton status të
Ajo i njeh vizitorët e saj me: veçantë. Bashkë me kishat, edhe dy mullinjtë e
- besimin e krishterë orthodhoks, ujit në vijim të njëri-tjetrit, rruga me kalldrëm
- organizimin dhe veprimtarinë e dhe ura e gurtë mbi përroin e Gurrës duhet të
strukturave merren në mbrojtje shtetërore pasi të jenë stu-
diuar nga specialistët e Institutit të Monu-
institucionale,
menteve.
- lajmet më të fundit, - botimet kishtare etj.
Në mbyllje dua të evidentoj mikpritjen e ve-
- arsimin, edukimin dhe shërbimin social Teksti këtu ndërthuret me fotografi, mesazh
çantë të cilën e kam ndjerë shumë herët në kra-
e kulturor që ofron në shoqëri, zanor, muzikor e filmik. hinën e Lunxhërisë gjatë viteve të punës si mësu-
- ndërtimin dhe restaurimin e kishave dhe Këtë informacion do ta gjeni në tri gjuhë: shqip, es në shkollën e mesme të Qesoratit dhe ekspe-
manastireve, anglisht e greqisht. ditave arkeologjike në Antigone.

Shihemi, lexohemi e dëgjohemi në moment dhe kudo në të gjithë globin me Spiro Nika,
www.orthodoxalbania.org arkeolog-restaurator,
IMK
10
Mbi përulësinë, faljen dhe dashurinë
për njëri-tjetrin
Teatri lëvizës i kukullave ofroi
një program të veçantë këtë fund-
viti për më shumë se një mijë fëmi-
jë. Shfaqja e kësaj Krishtlindjeje
titullohej “Nga Vendi Unë te Ve-
ndi Ti”. Kjo pjesë u shfaq në Tiranë,
Vlorë, Fier, Berat, Toshkëz, Agim,
Gramsh, Shtërmen, Shijon, Gjinar,
Librazhd, Shën Vlash, Kavajë,
Durrës e Rrushkull.
Fëmijët patën mundësinë që
nëpërmjet teatrit të mësonin më
shumë mbi përulësinë, faljen dhe
dashurinë për njëri-tjetrin. Ata kup-
tuan se arsyeja e ardhjes së Krishtit
foshnjë në këtë botë, është pikë-
risht dashuria e madhe për njerë-
zimin. Përveç shfaqjes me kukulla
fëmijët morën pjesë dhe në konkur-
sin lidhur me këtë temë. Më pas
mësuan këngë për Krishtlindjen
dhe zhvilluan lojëra.
Zyra Qendrore e Fëmijëve ba-
shkëpunoi me Zyrën e Katekizmit
të Kishës Orthodhokse, si edhe me
të rinjtë që studiojnë në Akademinë
Theologjike, për të bërë të mundur
zhvillimin e këtij aktiviteti.
Teatri lëvizës i kukullave është
një mjet shumë efektiv për argëti-
min e fëmijëve për t’i njohur ata me
festat orthodhokse dhe me tematika
të ndryshme.
Doli
në
qarkullim
Kalendari
Orthodhoks
2014
NGJALLJA DHJETOR 2013
Kalendari
i Liturgjive Hyjnore,
JANAR 2014
1 E Mërkurë † Rrethprerja e Zotit
tonë Jisu Krisht. Vasili i Madh.
(Hahen të gjitha)
3 E Premte Pr. Malakia. Dësh.
Gordi. Oshg. Gjenovefa. (Hahen të
gjitha) (Shërbesa e Orëve)
4 E shtunë † Mbledhja e 70 Ap. Osh.
Theoktisti. Apolinaria, senatore.
5 E Diel † PARA THEOFANISË.
Dësh. Theopemti e Theonai.
(Kreshmë) (Vaj e verë)
6 E Hënë † Pagëzimi i Shpëtimtarit
tonë Jisu Krisht (Theofania).
7 E Martë † Mbledhja e Joan Pa-
gëzorit, Pararendësit. Athanasi në
Izmir.
11 E Shtunë † Osh. Theodhos
Kinovjarku. Osh. Vitali në Gaza.
12 E Diel † PAS THEOFANISË.
Dësh. Tatjana, Efthasia, Mertiu.
Osh. Ilia.
Historia e kësaj shfaqjeje është shumë tërheqëse dhe tregon 14 E Martë Mbyllja e Theofanisë.
për një djalë të vogël i cili banonte në Vendin Unë. Banorët e këtij Oshd. në Sina e Raitho. Shën Nina.
vendi ishin njerëz që nuk shkonin mirë me njëri-tjetrin dhe fëmijët 17 E Premte † Osh. Andoni i
Madh. Dësh. i ri Gjergji në Janinë.
nuk luanin bashkë për arsye se çdonjëri dëshironte të ishte fitues.
(Vaj e verë)
Vendi Unë drejtohej nga Mbretëresha Mendjemadhësi dhe ajo i
18 E Shtunë † Athanasi e Kirili të
detyronte njerëzit e këtij vendi se të thoshin nuk ekziston vend më i Aleksandrisë. Dëshg. Theodhuli.
bukur se Vendi Unë.
19 E Diel † 12 LLUKAIT. Osh. Makar
Por, Kokëforti, djali i vogël nga Vendi Unë, dëgjoi një ditë për egjiptiani. Mark Evgjeniku i Efesit.
Vendin Ti dhe dëshironte ta vizitonte këtë vend me gjithë sakrificën 20 E Hënë † Osh. Efthimi i Madh.
që mund t’i kushtonte. Ai e vizitoi Vendin Ti dhe mësoi se rregulli Petro doganieri. Dësh. i ri Zaharia.
për të hyrë në këtë vend nuk ishte si në Vendin Unë, ku çdonjëri 22 E Mërkurë † Ap. Timotheu nga të
70-t. Oshd. Anastas persiani. (Vaj e verë)
thoshte “Unë i pari”, por këtu duhet të mësoje të thoshe “Ti i pari”.
25 E Shtunë † Grigor Theologu i
Përulësia dhe dashuria mbizotëronin kudo. Kjo gjë e ndryshoi gjithë
Konstandinopojës. Osh. Marisi.
jetën e Kokëfortit dhe ai u përpoq të mësonte edhe banorët e tjerë
26 E Diel † 15 LLUKAIT. Osh. Kse-
të Vendit Unë.
Ana Meni nofondi e familja. Osh. Ava Amonai.
30 E Enjte † 3 Hierarkët: Vasili i
Madh, Grigor Theologu, Joan Gojarti.
NGJALLJA
Organ i Kishës Orthodhokse
Autoqefale të Shqipërisë
Themelues:
Kryepiskopi Anastas
Del nën kujdesin
e Këshillit Botues
Kryeredaktor: Thoma Dhima
Adresa:
Kryepiskopata Orthodhokse,
Rruga e Kavajës, Nr. 151
Tiranë
Tel: (04) 2234 117, 2235 095.
Fax: 2232 109
Shtypur
në shtypshkronjën “Ngjallja”
DHJETOR 2013 NGJALLJA 11

Siri
Akt i rëndë kundër të krishterëve orthodhoksë
Ndër më të pambrojturit në konfliktin sirian kanë qenë të krishterët,
të cilët janë dëbuar, vrarë apo detyruar të kthejnë besim duke u kërcënuar
me vdekje bashkë me familjet, si dhe iu janë shkatërruar vendet e kultit.
Një akt ekstrem ishte edhe rrëmbimi nga ekstremistët i dy episkopëve,
njëri nga të cilët orthodhoks, i Patriarkanës së Antiokisë.
Një akt tepër i rëndë ka ndodhur edhe në ditët e fundit. Në qytetin e
krishterë antik të Malulas, ku banorët flasin ende aramaishten, gjuhën
që përdorej në kohën e Jisuit, ndodhet manastiri i lashtë dhe i famshëm
mrekullibërës i Shën Theklës, i cili ka qenë i njohur dhe për jetimoren e
tij (si dhe manastiri i njohur i Shën Sergjit). Pasi një pjesë e qytetit ra në
duar të fondamentalistëve, ata rrëmbyen 12 murgeshat orthodhokse të
tij dhe i kanë çuar në një vend të panjohur. Ka lajme se ata kanë rrëmbyer
edhe fëmijët e jetimores, për të cilët kujdeseshin murgeshat. Për këtë
çështje ka pasur një mobilizim të veçantë ndërkombëtar, por deri tani pa
rezultate konkrete.
Në lidhje më këtë ngjarje, Patriarku sirian i Antiokisë, Fortlumturia e të liruar motrat tona. Ftojmë komunitetin ndërkombëtar dhe qeveritë e
Tij Joan Yazigi, ka bërë një apel: “I bëjmë thirrje farës së ndërgjegjes, që gjithë botës të kontribuojnë për lirimin dhe sigurinë e murgeshave të
Perëndia ka mbjellë në gjithë qeniet njerëzore, përfshirë rrëmbyesit, për manastirit të Shën Theklës bashkë me to dhe të jetimëve.”

Fondacioni “Klinikat Orthodhokse të Ungjillëzimit” - Klinika Okulistike dhe ORL

Shërbim i ri i Kirurgjisë Okulistike

- Po kryhen ndërhyrje me nivel të lartë dhe me teknika bashkëkohore -
Së fundmi, në Klinikën Okulistike dhe ORL, të Fondacionit “Klinikat Shërbimet e reja, për sëmundje dhe probleme që kërkojnë ndërhyrje
Orthodhokse të Ungjillëzimit”, është vënë në funksion shërbimi i kirurgjikale janë:
Kirurgjisë okulistike. Në sallën e kirurgjisë kryhen ndërhyrje me teknika 5. Halazioni
1. Dakriocistorhinostomi
bashkëkohore me vendet e zhvilluara. 6. Katarakti (perde)
2. Strabizmi
Tashmë mund të trajtohen me sukses një numër sëmundjesh si me ultratinguj
3. Glaukoma
katarakti (perde), glaukoma, strabizmi, chalazioni, pterigium etj. (fakoemulsifikacion)
4. Pterigioni
Garanci për mbarëvajtjen e trajtimeve kirurgjikale janë aparaturat
moderne të cilësisë së lartë dhe stafi i kualifikuar e i përkushtuar.
12 NGJALLJA DHJETOR 2013

SHËN JOAN GOJARTI

Mister të çuditshëm shikoj dhe që nuk e marr
dot vesh. Zëra barinjsh mbërrijnë ndër veshët
e mi sot, nuk luajnë me fyej një këngë të rastësi-
shme. Buzët e tyre psalin himn qiellor. Engjëjt
bëjnë himnologji, kryeengjëjt himnojnë, psalin
Keruvimet dhe lavdërojnë Serafimet. Panegjiri-
zojnë të gjithë duke parë Perëndinë mbi dhé
dhe njeriun në qiej. Sot Vithlehemi imitoi qiellin:
Në vend të yjeve, pranoi engjëj, në vend të
diellit, pranoi Diellin e Drejtësisë. Dhe mos kërko
të mësosh se si. Se aty ku Perëndia do, ligjet e
natyrës ndryshojnë. Ai pra, e deshi dhe e bëri.
Zbriti në tokë dhe e shpëtoi njeriun. Të gjitha
bashkëpunuan me Atë për këtë qëllim.
Sot lind Ai që ekziston përjetësisht dhe bëhet
ai që nuk ka qenë
kurrë më parë.
Është Perëndi dhe
bëhet njeri! Bëhet
njeri dhe përsëri
Perëndi mbetet!
Kur lindi, judenjtë
nuk pranuan lindjen
e Tij të çuditshme.
Nga njëra anë fari-
senjtë keqinterpre-
tuan librat e shenjtë
dhe nga ana tjetër,
skribët mësonin të
tjera gjëra në vend
të atyre që duhe-
shin mësuar. Hero-
di, nga ana e tij, kër-
konte të gjente
Foshnjën e sapoli-
ndur jo për ta nde-
ruar, por për ta vra-
rë. E pra të gjithë
këta fërkojnë sytë,
duke parë Mbretin
e Qiellit të gjendet
përmbi dhé me trup njerëzor, i lindur prej mitrës
virgjërore.
Dhe erdhën mbretërit për t’iu falur Mbretit
të përmbiqiellshëm të lavdisë.
Erdhën ushtarët për t’i shërbyer Kryegjene-
ralit të Fuqive qiellore.
Erdhën gratë për të nderuar Atë që i shndë-
rroi hidhërimet e grave në gëzim.
Erdhën virgjëreshat për të nderuar Atë që
krijoi gjinjtë dhe qumështin, e që tani po pi
qumësht prej Nënës Virgjëreshë.
Erdhën foshnjat për t’iu falur Atij që u bë
foshnjë, për të kompozuar himn lavdërimi nga
goja e foshnjave” (Ps. 8:3).
Erdhën fëmijët për t’iu falur Atij që mania e
Herodit i bëri martirët e parë.
Erdhën barinjtë për t’iu falur Bariut të mirë,
Ja Krishti lind
që e sakrifikoi jetën e tij për hir të deleve të tija.
Erdhën priftërinjtë për t’iu falur Atij që u bë
Kryeprift si Melkisedeku (Hebr. 5:10).
Erdhën skllevërit, për t’iu falur Atij që mori
formë skllavi për ta shndërruar skllavërinë tonë
në liri.
Erdhën peshkatarët për t’iu falur Atij që i
ktheu në “peshkatarë njerëzish” (Matth. 4:19).
Erdhën taksambledhësit për t’iu falur Atij,
që nxori ungjillor nga taksambledhësit.
Erdhën prostitutat për t’iu falur Atij që i
dorëzoi këmbët e Tij te lotët e një prostitute.
Me pak fjalë, erdhën të gjithë mëkatarët për
të parë Qengjin e Perëndisë, që ngre mbi shpa-
tullat e Tij mëkatin e botës.
Magët për t’iu falur.
Barinjtë për ta lavdëruar.
Taksambledhësit për ta predikuar.
Prostitutat për t’i ofruar miro.
Gruaja samaritane për të hequr etjen.
Kananeasja për t’u bërë mirë.
Meqenëse të gjithë kërcejnë prej gëzimit, dua
edhe unë të kërcej, dua të vallëzoj, dua të bëj
festë të madhe. Pa kitarë, pa daulle, pa lla-
mbadhe të ndezura në dorën time. Po kremtoj
me të madhe duke mbajtur, në vend të këtyre,
shpërgënjtë e Krishtit. Këto janë shpresa ime,
këto janë jeta, këto janë shpëtimi im, daullja ime,
kitara ime. Prandaj i kam me vete: Për të marrë
fuqi prej fuqisë së tyre, që të thërras bashkë
me engjëjt: “Lavdi Perëndisë në më të lartat” e
bashkë me barinjtë “e mbi dhénë paqe e mbi
njerëzit mirëdashje” (Llk. 2:14).
Dhe a e dini përse? Sepse Ai që para gjithë
jetëve lindi nga Ati në mënyrë të pashpjegueshme,
lind sot nga virgjëreshë në mënyrë të përmbina-
tyrshme. Se si ndodhi, këtë e di hiri i Shpirtit të
Shenjtë.
Perëndia pranoi të shfaqet përpara nesh me
pamje të dukshme njeriu, që të shpërbëjë me anë
të kësaj mënyre çdo lloj dyshimi për ekzistencën
e Tij. Dhe pas kësaj, pasi na mësoi me anë të pra-
nisë së Tij të prekshme e të padyshueshme, të
na udhëheqë lehtësisht në besimin e vërtetë, në
të padukshmet dhe të përmbinatyrshmet.
Fëmijë shikoj Perëndinë e parajetshëm!
Në grazhd prehet Ai,
që ka fron qiellin!
Duar njerëzore prekin
të paafrueshmin dhe të
patrupin!
Me shpërgënj është i
lidhur fort Ai, që shkatë-
rron prangat e mëkatit!
...Ejani pra të kremtoj-
më! Ejani të bëjmë festë
me të madhe!
Sot u zgjidhën prangat
shumëvjeçare.
Djalli u turpërua.
Demonët u terratisën.
Parajsa u hap.
Mallkimi u zhduk.
Mëkati u përndoq.
Mashtrimi u largua.
E vërteta u zbulua.
Predikimi i besimit të
mirë u derdh dhe u për-
hap ngado.
Mbretëria e Perëndi-
së u mboll përmbi dhé.
Engjëjt bisedojnë tok
me njerëzit. Të gjitha u bënë një.
Përse vallë? Sepse Perëndia zbriti në tokë
dhe njeriu u ngjit në qiejt. Zbriti Perëndia në
tokë dhe përsëri ndodhet në qiejt. I tërë është
në qiell dhe i tërë në tokë. U bë njeri dhe është
Perëndi. Është Perëndi dhe mori trup. Mbahet
në përqafimin virgjëror dhe në duart e Tij mban
tërë botën. Në grazhd qëndron dhe lëviz tërë
gjithësinë. Brenda në shpërgënj mbështillet dhe
shpërthen prangat e mëkatit.
... Fjala e Evës tregoi drurin që nxori Adamin
nga Parajsa. Fjala e Marias tregoi Kryqin që e
vuri Adamin përsëri në parajsë.
Këtij pra, Fjalës së Perëndisë dhe Birit të Vir-
gjëreshës, që çeli rrugë në vend të pakaluar, le
t’i drejtojmë lavdërim bashkë me Atin dhe Shpirtin
e Shenjtë në jetë të jetëve. Amin.