SHKURT 2017 NGJALLJA 1

NGJALLJA
Nr. 2 (283) Viti XXV i botimit SHKURT 2017 Çmimi 20 lekë

50 vjet nga stuhia ateiste që u përpoq të shkatërronte besimin

Më 6 shkurt të vitit 2017 u
mbushën 50 vjet nga fjalimi ideolo-
gjik që hidhte farën e urrejtjes dhe
të paragjykimit, duke përhapur frikë
e tmerr midis popullit, për të luftuar
pa mëshirë ata që adhuronin Zotin,
Dy përvjetorë, hidhërim-gëzimi
që dashuronin lirinë e besimit, lirinë
e mendimit dhe lirinë e shprehjes.
Ky fjalim shënonte goditjen për-
fundimtare të asgjësimit të insti-
tucioneve fetare, duke shkatërruar
objektet e kultit, duke tjetërsuar dhe
zhdukur pa kthim vlera të jashtë-
zakonshme të historisë, artit,
arkitekturës dhe kulturës, një pro-
ces që kishte nisur shumë më për-
para. Kujtojmë se objekti i parë
religjioz që do të shkatërrohej ishte
manastiri më i famshëm i asaj
periudhe, ai i Shën Vlashit pranë
Durrësit. Kështu nga Durrësi i ku-
lturës së lashtë, i vlerave me peshë
(vijon në faqen 3)

Në vitin 1967, shkatërrimi i objekteve të kultit filloi nga rinia komuniste e Durrësit. Ata e nisën shkatërrimin nga Manastiri i shenjtë i Shën
Vlashit. Në foto: të rinjtë durrsakë duke shkuar drejt manastirit për ta shkatërruar dhe ajo çka kishte mbetur në fillim të viteve ‘90.

25 vjet nga hapja e Seminarit Orthodhoks

Kur u mbyllën kishat, me gjithë kufizimet e përndjekjet, Kisha jonë
numëronte rreth 400 priftërinj që shërbenin në gjithë vendin. Në vitin
1991 kishin mbetur vetëm 20, në moshë të shtyrë, një pjesë të pamundur
për të shërbyer e të tjerët të sëmurë, në fund të rrugëtimit të tyre tokësor.
Në çastin e ardhjes në Shqipëri, Ekzarku Patriarkal, Imzot Anastasi,
gjeti vetëm rrënojat e kishave të shkatërruara, por rrënojat shpirtërore
ishin edhe më të mëdha. Ndaj, krahas ringritjes së tempujve, duhej ringritur
edhe kisha në shpirtin e besimtarëve, por kjo nuk mund të bëhej pa barinj,
pa klerikë, që do të kryenin shërbesat e do të drejtonin njerëzit në besim.
Disa të rinj entuziastë ishin drejtuar jashtë kufijve, për të marrë mësime
fetare, por Fortlumturia e Tij ishte i bindur se nuk mund të ecej përpara
pa krijuar kushtet që ata që dëshironin t’i hynin kësaj rruge të vështirë,
Godina e marrë me qira në plazhin e Durrësit,
(vijon në faqen 2)
ku u hap Seminari Orthodhoks.
2 NGJALLJA SHKURT 2017

25 vjet nga hapja e Seminarit Orthodhoks

(Vijon nga faqja 1)

por të bekuar, të kishin mundësi të shkolloheshin
këtu, në vend. Ndaj e përcaktoi si përparësi
hapjen e Seminarit Orthodhoks.
Më 7 shkurt 1992, në mjediset e marra me
qira në kampin e punëtorëve në Durrës, u mblo-
dhën 45 nxënësit e parë, të moshave të ndry-
shme, të cilët, me gjithë kushtet mjaft të vështira,
ishin entuziastë për t’i shërbyer Kishës që po
rilindte. Mësuesit e parë ishin vetë Kryepiskopi,
atë Ilia Katre nga SHBA (që ishte edhe drejtori
i parë), teologu Dhimitër Beduli, që kishte
drejtuar Seminarin Teologjik që u mbyll në vitin
1945, teologu Teodor Papapavli etj., por edhe
murgj e teologë të njohur, të ardhur nga jashtë
me dëshirën për të kontribuuar në këtë vepër
titanike.
Mjediset ishin të papërshtatshme për t’u re-
alizuar si duhej gjithë procesi mësimor. Pa Përballë rrethanave të vështira, me bashkëpunëtorë të paktë në numër, me mjete të
ngrohje, pa drita, pa ujë... ndaj u bë e domos- kufizuara dhe të ardhme të pasigurt, pasardhësi i apostujve dhe i dërguari Ekzark i Kishës
doshme të krijoheshin mjedise të mjaftueshme, Mëmë të Kostandinopojës, Hirësia e Tij, Imzot Anastasi, i armatosur me besimin e tij të
me kërkesat bashkëkohore dhe specifike për thellë, i pajisur me dashurinë për Jisunë, Shpëtimtarin, dhe i zhvilluar nga zhytja e qenies së
një shkollë të tillë. Në mungesë të një trualli, që tij në fjalët e Biblës së Zotit Krisht, iu përvesh punës misionare dhe pa ndrojtje mbolli farën
nuk u dha kurrë, Kryepiskopi Anastas siguroi e seminarit në plazhin e Durrësit, që sot lulëzon si një Akademi në kodrën e Shën Vlashit.
fondet për të riblerë tokën e Manastirit në Shën Historia e Akademisë bashkëshkruhet me veprimtarinë e shumanshme të Kryepiskopit
Vlash, Durrës, ku në një pjesë të saj nisi në Anastas.
nëntor 1994 ndërtimi i Akademisë Teologjike Kur mendoj për ardhjen time për herë të parë në Shqipëri në vitin 1992 edhe shërbimin
moderne, e cila priti nxënësit e parë në vitin tim si drejtor i Seminarit, atëherë strehuar në kampin e punëtorëve dhe e krahasoj me vizitën
1996. Nga bankat e saj kanë dalë gati të gjithë e fundit në shtator të 2011, në ambientin e mrekullueshëm të Shën Vlashit, përkulem përpara
klerikët që shërbejnë në të gjithë vendin dhe çudirave hyjnore, duke parë me sy ndryshimet dhe zhvillimet të realizuara me mundime,
dhjetëra katekistë e kuadro të rinj të Kishës sakrifica dhe punët e njerëzve të ndryshëm që kanë treguar dhe po vazhdojnë të tregojnë
sonë. Në mbështetje të Akademisë funksionojnë dashurinë dhe devotshmërinë e tyre ndaj Zotit dhe Kishës së Tij të shenjtë në Shqipëri.
edhe dy lice kishtarë, “Kryqi i Nderuar”, në
Gjirokastër dhe në Sukth, Durrës. Nga përshendetja e Episkopit të Filomilit, Ilias, me rastin e 20-vjetorit të Seminarit Orthodhoks

Akademia Teologjike “Ngjallja e Krishtit”

Në vitin 1996, shkolla teologjike e Kishës u zhvendos
nga mjedisi i papërshtatshëm i marrë me qira në zonën e
Plazhit, Durrës, në një kompleks modern ndërtesash të reja
pranë Manastirit të Shën Vlashit, në fshatin me të njëjtin
emër, në Durrës. Kryepiskopi Anastas e zgjeroi fokusin e
shkollës nga një seminar i drejtuar vetëm për përgatitjen e
klerit në Akademi Teologjike për djem e vajza. Në vitin
1997 filluan të përgatiten dhe të studiojnë edhe vajza, që do
të shërbenin në aktivitetet e ndryshme të Kishës. Klasa e
parë kishte 8 vajza.
Deri më sot kanë mbaruar studimet në këtë Akademi
afro 300 studentë dhe mbi 150 prej tyre janë bërë klerikë,
ndërsa të tjerë shërbejnë në veprimtari të ndryshme të
Kishës.
SHKURT 2017
(vijon nga faqja 1)
në historinë e tij, përcillej një kulturë
e barbarisë dhe vandalizmit. Gjitha-
shtu, ky fjalim shënonte nisjen e një
indoktrinimi për të krijuar “njeriun
e ri”, duke instaluar kultin e udhë-
heqësit si “Zot”, ndaj të cilit të
gjithë duhej të bindeshin verbërisht
dhe ta adhuronin. Cilido që nuk
ndiqte linjën e “zotit” të ri të shoqë-
risë shqiptare, jo vetëm shpallej
heretik e dënohej, por edhe gjithë
të afërmit e tij përndiqeshin pa më-
shirë. Kjo ideologji, në mënyrë fata-
le, çoi shoqërinë tonë në një varfëri
materiale, por më shumë shpirtë-
rore, që ende është kaotike edhe
pse ka kaluar një çerek shekulli nga
dështimi i saj.
Shkatërrimi i pasurisë shpirtë-
rore dhe kulturore është i paima-
gjinueshëm. Ndoshta për brezin e
ri në kohën e sotme vetëm pamjet
e trishta në Siri dhe Irak mund t’i
japin të kuptojnë ngjarjet e regjimit
të egër ateist. Kjo kujtesë e trishtë
kërkon pendesë dhe reflektim, lutje
për të mos harruar dhe guxim për
rezistencë ndaj atyre që ende glo-
rifikojnë etërit e tyre.
Shumë plagë janë ende të
pambyllyra dhe herë pas herë indi-
vidë me mentalitetin e djeshëm me
pushtet ose jo, tentojnë të ngac-
mojnë këto plagë.
Krahas këtij përvjetori të
hidhërimit, një përvjetor i gëzimit
është dita e 7 shkurtit të vitit 2017.
Mbushen 25 vjet nga hapja e Se-
minarit të Kishës Orthodhokse
Autoqefale të Shqipërisë, në mje-
diset e një godine me qira në Du-
rrës, që më pas ngrihet në nivelin e
Akademisë Teologjike.
Akademia zhvendoset në mje-
diset bashkëkohore pranë Manas-
tirit të Shën Vlashit dhe sot është
institucioni më i lartë arsimor për
përgatitjen, formimin shpirtëror dhe
shoqëror të drejtuesve të enorive
e komuniteteve për Kishën Ortho-
dhokse në Shqipëri. Në historinë e
saj 25-vjeçare janë diplomuar
pothuajse 300 studentë, të cilët
NGJALLJA 3
Dy përvjetorë, hidhërim-gëzimi
ofrojnë për shoqërinë tonë në themelit për formimin, edukimin e Në këtë përvjetor kemi dety-
mënyra të ndryshme. ngritjen akademike të personave që rimin të shprehim mirënjohjen ndaj
Kështu, në historinë e Kishës kontribuojnë në krijimin e komuni- gjithë atyre që kanë kontribuuar, që
Orhtodhokse në Shqipëri kemi një teteve të besimtarëve, të vlerave nuk janë fizikisht midis nesh, por
Akademi që funksionon në atë vend shpirtërore dhe morale, aq shumë edhe ndaj gjithë atyre që me sa-
nga nisi shkatërrimi i objekteve të të nevojshme për shoqërinë dhe krifica të mëdha vazhdojnë të ko-
kultit, për të përcjellë mesazhin e vendin tonë. Krahas rindërtimit dhe ntribuojnë. Është një bekim i madh
për Kishën Orthodhokse kontributi
i kësaj qendre shpirtërore dhe arsi-
more, por jo vetëm për të, por për
gjithë shoqërinë tonë, sepse nuk
mund të kuptohet popullsia e vendit
tonë pa shoqërinë orthodhokse.
Dhe kjo mbetet sfida që duhet fituar
gjithmonë, sepse re të ndryshme
tentojnë të mbulojnë rrezatimin e
saj. Prandaj është e nevojshme të
vlerësohet, të mbështetet dhe të
promovohet, sigurisht pa mënjanuar
asnjë institucion arsimor në vend që
kontribuon për arsimimin e brezit
të ri. Ashtu siç kërkohet edhe më
tej ndërgjegjësimi i mëtejshëm i aty-
re që ofrojnë me mësimdhënien dhe
Kisha “Shën Maria e Pazarit”, në qendër të Përmetit, e shkatërruar
shembullin e tyre për të ruajtur lar-
në kohën e regjimit ateist dhe që ende ka një histori të dhimbshme për
tësinë dhe nivelin.
besimtarët orthodhoksë.
Msc. Dhimitër Qosja,
shpresës dhe Ngjalljes, duke vërte- restaurimit të objekteve të kultit
pedagog në Akademinë
tuar thënien e Krishtit: “dyert e (adhurimit), po aq e domosdoshme
Teologjike “Ngjallja e
hadhit nuk do të kenë fuqi mbi të” ishte formimi, edukimi dhe shkollimi
Krishtit”,
(Matth. 16;18). Themelimi i këtij i brezit të ri të klerikëve dhe laikëve
Shën Vlash,
institucioni vërteton vizionin e në vend, me gjuhën, kulturën dhe
Durrës.
Fortlumturisë së Tij Anastasit, traditën e bashkëjetesës këtu.
sepse Akademia përbën gurin e
Për fat të keq,
fantazmat e
kohës së re-
gjimit komu-
nist kthehen
edhe në ditët e
sotme. Kështu
ndodh kur ha-
rron leksionet
e historisë.
Në foto:
kisha e Shën
Thanasit, në
Dhërmi, e
shkatërruar
në gusht 2015.
4 NGJALLJA
E DIELA E TË LIDHURIT TË MISHIT (Matth. 25:31-46)
Gjyqi Mbarëbotëror dhe kriteri i tij
“Kur Biri i njeriut të vijë në
lavdinë e tij...atëherë do të ulet
mbi fronin e tij të lavdishëm” v.31
Ikonografët bizantinë, e kishin
për zakon të pikturonin në anekset
e tempujve skenën e Ardhjes së
Dytë të Krishtit. Etërit dhe himno-
grafët e Kishës sonë e vendosin
skenën e Gjykimit të Ardhshëm në
prag të Kreshmës së Madhe.
Ungjilli i Gjyqit, që lexohet ditën e
sotme, përshkruan Gjyqin e Fundit
dhe mënyrën se si do të bëhet. Për-
shkruan atë moment të frikshëm -
më të lumturin për të drejtët- ku
përdëllimi i Perëndisë do t’i japë
vend drejtësisë hyjnore. ...
II
“Ma keni bërë mua”
Krishterimi, jo vetën nderon dhe
lartëson çdo njeri, por e vendos në
të njëjtin vend me Krishtin. Apo
ndoshta më mirë, Krishti e vë veten
e Tij në vendin e njeriut më të varfër
dhe të parëndësishëm. Diçka që do
të ishte e pakuptueshme, nëse buzët
hyjnore nuk do të kishin shpallur:
“Përderisa të gjitha këto ua bëtë
vëllezërve të mi më të vegjël, është
sikur m’i bëtë vetë mua”.
Me të vërtetë, është e pakon-
ceptueshme nga mendja njerëzore,
ajo “mua”. Mua ma keni bërë apo
nuk ma keni bërë. Vendin e njeriut
e merr vetë Krishti. Atë që njerëzit
bëjnë apo nuk bëjnë ndaj të
afërmve të tyre, ia bëjnë apo nuk
ia bëjnë vetë Krishtit. Ti nuk përbuz
njeriun me vrazhdësinë apo që-
ndrimin tënd nënvlerësues ndaj
ndershmërisë së tij. Përbuz
Krishtin. Nuk padrejtëson dhe nuk
vjedh të afërmin tënd, kur i mban
rrogën. Padrejtëson dhe vjedh
Krishtin. Kur kalon indiferent
përpara problemeve dhe shqetë-
simeve të kolegëve të tu, kur ndaj
urisë dhe etjes së tyre shpirtërore,
ndaj anktheve të tyre metafizike,
nuk kushton asnjë rëndësi, ky
indiferentizëm nga ana jote, është
si të jetë ndaj vetë Krishtit.
“Nuk ma keni bërë as mua”, na
thotë Zoti, kur e latë të afërmin tuaj
të pambrojtur në rrjetat e propa-
gandës heretike, kur nuk i ofruat
bukën e mësimdhënies sime, ujin e
gjallë të fjalës sime hyjnore. Kur
shikonit padrejtësinë ta poshtëronte
haptazi, kur shikonit shpifjen ta
njolloste, nevojën ta shtypte, dhe ju
nuk treguat mbështetjen tuaj, nuk
ngritët zërin e ankesës, atëherë
“nuk ma keni bërë as mua”.
Ky është qëndrimi i krishterë.
Çdo njeri, fëmijët e lagjes, ba-
shkëstudentët, i riu apo e reja që
takon në rrugë, në punë, në sallat e
universitetit, nuk janë një pjesë e
pakonsiderueshme, një numër. Në
personin e tyre duhet të shohësh
Krishtin. Do t’i përbuzësh, do t’i
shfrytëzosh? Të dish se kjo është
e barasvlershme, si të përbuzje apo
të shfrytëzoje Krishtin. Nëse do të
ndërgjegjësoheshim për këtë gjë,
do të ndryshonte në heshtje forma
e botës.
Ndoshta duket si një hollësi e
vogël, e megjithatë fsheh shumë
thellësi. Por deri në ç’masë duhet
të shtrihet dashuria jonë, dhe cilët
njerëz duhet të përqafojë? Na e
sqaron fjala, “më i vogli”. “Për-
derisa ia bëtë këtë njërit prej vëlle-
zërve të mi më të vegjël...”. Do-
methënë, ata që bota i konsideron
të vegjël dhe i përbuz, e nuk u jep
asnjë rëndësi. Të gjithë ata duhet
t’i duam, sepse për ata u interesua
së pari vetë Krishti.
Dhe jo vetëm për ata. Krishti u
interesua për të gjithë ne! Nga kjo
gjë rrjedh një detyrim për çdo të
krishterë, i cili dëshiron të jetë ko-
rrekt në besimin e tij. Por, çfarë
është kjo gjë? Është diçka e vetë-
kuptueshme. Mjafton të mendojë
dikush se, të gjithë ne, për shkak të
mëkatit, ishim asgjë në sytë e Perë-
ndisë, armiq të Perëndisë, dhe për
ne mëkatarët mosmirënjohës, Zoti
i pamëkatshëm duroi martirizimin
e papërshkrueshëm në kryq. “Kur
ishim mëkatarë, Krishti vdiq për
ne.” Romakëve 5:8. Pra, nëse për
ne mëkatarët u sakrifikua Zoti i pa-
mëkatshëm, është vallë diçka e
madhe të ofrojmë ne mëkatarët një
sakrificë për të afërmit tanë?
Le të bëhemi, pra, të mençur e
të urtë. Le të kemi gjithmonë përpa-
ra syve tanë shpirtërorë pamjen e
Gjyqit të Fundit. Ajo pamje ka bërë
tashmë shumë mëkatarë të kthe-
hen nga rruga e humbjes në rrugën
e shpëtimit. Jeta jonë është e
shkurtër. Dhe kur të mbarojë, nuk
do të ketë hapësirë për pendim. Në
jetën tonë të shkurtër mbi tokë,
duhet të vendosim për atë, e cila
do të jetë kritike për ne. Do të qën-
SHKURT 2017
drojmë në të djathtë apo në të majtë
të Mbretit të Lavdisë? Perëndia na
kushtoi një detyrë të vogël dhe të
thjeshtë, por shpërblimi apo dënimi
është kolosal. Kapërcen fuqinë e
çdo gjuhe njerëzore.
* * *
Vëllezërit e mi të dashur më
Krishtin!
Le të mos tregohemi të pakuj-
desshëm, le të mos humbasim as
edhe një ditë të vetme. Çdo ditë,
për ne mund të jetë e fundit dhe
vendimtare. Lum të mos turpër-
ohemi Ditën e Zotit, përpara Zotit,
në korin e Engjëjve të Tij dhe
miliarda të Drejtëve dhe Shenj-
torëve.
Dhëntë Zoti të mos ndahemi
përjetësisht nga Perëndia, nga En-
gjëjt dhe Shenjtorët e Tij, nga fqinjët
dhe miqtë tanë, që do të gjenden
në të djathtën e Tij. Por, bashkë me
turmat e panumërta të Engjëjve dhe
të Shenjtorëve, të psalim Himnin
Triumfal: “Shenjt, Shenjt, Shenjt,
Zoti Savaoth! Aliluia!”
U bëftë!
Mitropoliti i Beratit,
Vlorës dhe Kaninës
† IGNATI
SHKURT 2017 NGJALLJA 5

NGA SHKATËRRIMI I PLOTË

DREJT ZHVILLIMIT TË PASHPRESUAR

- “Kisha e ngritur nga gërmadhat”, Intervistë e Fortlumturisë së Tij,

Kryepiskopit të Tiranës, Durrësit dhe të Gjithë Shqipërisë, Anastasit,
dhënë z. Genc Mlloja, në gazetën “Albanian Daily News”
(origjinal në anglisht “Church Raized from the ruins”) -

Ishte fillimi i vitit 1991 kur Fortlumturia

e Tij, Kryepiskopi i Tiranës, Durrësit dhe i Pjesët me të zeza janë ato që u hoqën nga artikulli i botuar në gazetën
Gjithë Shqipërisë, Anastasi, u caktua Ekzark “Albanian Daily News”, dt. 23.1.2017, pa asnjë arsye dhe justifikim.
Patriarkal në Shqipëri. Në një intervistë Teksti i plotë u botua vetëm online.
ekskluzive me “Albanian Daily News”,
Fortlumturia e Tij zbulon detaje të për-
Fortlumturia Juaj, si u zgjodhët Primat e cila më kërkoi të isha Ekzark Patriarkal në
pjekjes së Tij për të ringjallur Kishën
i Tiranës, Durrësit dhe i Gjithë Shqipërisë, Shqipëri. Në atë kohë isha profesor i Histo-
Orthodhokse Autoqefale të Shqipërisë,
dhe cili ishte reagimi juaj kur feja rilindi në risë së Fesë në Universitetin Kombëtar të
plotësisht të shkatërruar prej vitit 1967
Shqipëri, pas rënies së regjimit komunist? Athinës, Kryepiskop në detyrë në Afrikën
nga regjimi komunist, në këtë vend të
Lindore për organizimin e Hierapostullimit
Ballkanit.
• Reagimi i parë ishte befasimi. Ishte fillimi i Orthodhoks dhe moderator (kryetar) i
“Më së shumti ne mblidheshim në gër-
vitit 1991, kur mora një telefonatë nga Pa- Komisionit dhe Konferencës për Misionin
madhat e kishave, në vende të hapura
triarkana Ekumenike e Konstandinopojës, që
poshtë pemëve dhe kudo, në mbarë vendin,
kishte përgjegjësinë për t’u kujdesur dhe
konstatova dëshpërim dhe shpresë”, thotë (vijon në faqen 6)
mbështetur Kishat Orthodhokse në vështirësi,
Kryepiskopi Anastas, në lidhje me përpjek-
jen sfiduese për zhvillimin e Kishës Ortho-
dhokse të Shqipërisë, për të cilën, siç ai po-
hon, u bë një lypës ndërkombëtar.
“Unë e dija mirë se po lypja për diçka
shumë thelbësore dhe jo për veten time”,
thotë ai, duke shpjeguar se për realizimin e
projekteve të domosdoshme iu desh të rendte
në drejtime të ndryshme për të shpjeguar,
për të bindur dhe për të lypur. “Fola me të
gjithë miqtë e mi në Evropë, Shtetet e
Bashkuara dhe Australi, duke kërkuar
ndihmë nga fondacione dhe individë të
ndryshëm. Lavdi Perëndisë, ndihma erdhi
nga drejtime që nuk i kisha shpresuar
kurrë”, thotë Kryepiskopi Anastas. Ai flet
për dyshimin, veçanërisht për shkak të
origjinës së tij greke, për mundimet, keq-
kuptimet, akuzat dhe shpifjet, me të cilat u
përball gjatë gjithë këtyre viteve. “Në të
gjitha situatat e vështira dhe sfiduese,
streha dhe ngushëllimi ynë është siguria se
“Nëse Perëndia është me ne, kush mund
të jetë kundër nesh?””. Kështu pohon me
vendosmëri Fortlumturia e Tij, Kryepiskopi
Anastas, në intervistën që vijon:
6 NGJALLJA
NGA SHKATËRRIMI I PLOTË
DREJT ZHVILLIMIT TË PASHPRESUAR
(vijon nga faqja 5)
Botëror dhe Ungjillëzimin, të Këshillit
Botëror të Kishave (studimet e mia pas-
universitare në Gjermani dhe shkrimet që
vijuan u fokusuan mbi Fetë e botës dhe
Dëshminë e krishterë).
Mbërrita në Tiranë në korrik të vitit 1991.
Pas kontakteve të para me udhëheqjen po-
litike, vizitova qytetet kryesore dhe një numër
të madh fshatrash ku tradicionalisht jetonin
komunitetet orthodhokse. Në shumicën e ra-
steve mblidheshim në gër-
madhat e kishave, në vende
të hapura poshtë pemëve dhe
kudo, në mbarë vendin, vura
re dëshpërim dhe shpresë.
Mesazhi im i parë ishte:
“Guxojmë të shpresojmë.
Perëndia i dashurisë nuk ka
për të na braktisur!”. Fjalët e
para që mësova në shqip -
atëherë isha 62 vjeç, - ishin
përshëndetja paskale: “Krishti
u Ngjall!”. Pozita e Kryepi-
skopit, veçanërisht në rastin e
Shqipërisë, ku Kisha ishte
krejtësisht e shkatërruar, nuk
ishte një fron rehatie, pushteti
dhe lavdie, por një fron shër-
bimi me frymën e Kryqit. Jisu Krishti e
përshkroi mjaft qartë këtë detyrë: “Ai që do
të jetë i pari, duhet të jetë i fundit, dhe shër-
bëtori i të gjithëve”.
Cilët ishin hapat e parë për ringritjen e
Kishës Orthodhokse Autoqefale të Shqi-
përisë në atë kohë dhe ku e gjetët forcën
për të kryer misionin tuaj? Cilët ishin mbë-
shtetësit tuaj moralë dhe financiarë?
• Ne nisëm të meshonim, të predikonim dhe
të qarkullonim Shkrimin e Shenjtë dhe Litera-
turën e krishterë në gjuhën shqipe. Organizuam
një komitet, ku merrte pjesë një prift i moshuar
dhe një laik nga çdo rreth për të përfaqësuar
Kishën Orthodhokse në marrëdhëniet publike.
Krijuam një seminar për përgatitjen e klerit
vendas. Meqenëse nuk kishim godinat e ne-
vojshme dhe mjetet për këtë gjë, morëm me
qira një hotel në Durrës dhe e hapëm me shumë
vështirësi Seminarin tonë atje. Pranuam
studentë me kusht që të kishin përfunduar të
paktën arsimin e mesëm. Me hirin e Perëndisë,
gjatë shërbimit tim këtu, kemi shkolluar, do-
rëzuar priftërinj dhe kemi mbështetur në veprën
e tyre më tepër se 160 nënshtetas shqiptarë.
Kur fillova punën këtu, nuk kisha asnjë
premtim, si për mbështetje financiare, ashtu dhe
për njerëz që do të më ndihmonin. E pranova
këtë sfidë me besim spontan te Perëndia dhe
duke iu bindur në mënyrë të pakushtëzuar
Kishës. E vetmja gjë e sigurt nga ana financiare
për mua ishte pensioni nga Universiteti i
Athinës. Për realizimin e projekteve të
nevojshme, duhej të shkoja në drejtime të ndry-
shme: të shpjegoja, të bindja dhe të lypja. Tro-
kita te të gjithë miqtë e mi në Evropë, Shtetet
e Bashkuara dhe Australi, duke kërkuar
mbështetje nga fondacione dhe individë të
ndryshëm. Lavdi Perëndisë, ndihma më erdhi
nga drejtime që nuk i kisha shpresuar. Për hir
të zhvillimit të Kishës Orthodhokse të Shqipë-
risë, unë u bëra një “lypës ndërkombëtar”, por
gjatë kësaj rruge, e dija fare mirë se gjithmonë
lypja për diçka shumë esenciale dhe aspak për
veten time.
Sa i takon pyetjes, “Ku e gjetët forcën për
të kryer misionin tuaj?”, më duhet t’ju kujtoj
se e gjithë jeta ime është bazuar në sigurinë se
Realiteti Suprem në univers është Perëndia i
Dashurisë. Gjithmonë sjell në mendje vargun
e mrekullueshëm të shën Joan Ungjillorit:
“Perëndia është dashuri dhe kush qëndron në
SHKURT 2017
dashuri, rri në Perëndinë dhe Perëndia në
atë”. Dhe jam i bindur se ky përkufizim
rreth Realitetit Suprem është më i rëndë-
sishmi, gjithmonë aktual dhe burim fry-
mëzimi. Sigurisht, unë e di se ka shumë
njerëz që nuk besojnë në Perëndi, ca më
pak në Perëndinë e Dashurisë dhe ndoshta
këta njerëz janë dyshues për keq, kur na
dëgjojnë të flasim rreth bindjeve tona. Res-
pektoj lirinë e tyre për të pasur secili idetë
e tij, por unë nuk resht së frymëzuari prej
besimit tim të krishterë, prej sigurisë së
pranisë së Krishtit në çdo
hap të përpjekjeve to-
na. Besoj me gjithë zemër se
gjëja më e rëndësishme që ne
mund të ofrojmë dhe të pro-
vojmë në këtë jetë është
dashuria. Se përpjekja më
esenciale e Kishës është të
jetë një punishte e dashurisë
që rrezaton dashurinë e
Perëndisë.
Gjatë gjithë këtyre viteve
jemi përballur shumë herë me
dyshime (veçanërisht për
shkak të origjinës sime gre-
ke), me sprova, keqkuptime,
akuza dhe shpifje. Në të
gjitha situatat e vështira dhe
sfiduese streha dhe ngushëllimi ynë ka qenë
dhe është siguria se “Nëse Perëndia është me
ne, kush është kundër nesh?” dhe në mënyrë
të veçantë eksperienca e apostull Pavlit, sipas
të cilit: “Mund t’i bëj të gjitha me anë të Krishtit
që më fal fuqi”. Unë e kuptoj se kjo gjuhë,
për njerëz që kanë bindje të ndryshme
fetare, është e huaj. I përmend këto për
të dëshmuar se ka një fushë të besimit dhe
të përvojës, e cila na fal fuqinë shpirtërore
për të kapërcyer pengesa dhe spro-
va. Besimi dhe lutja mbeten fuqia e fshehtë e
çdo njeriu që përpiqet të ketë një marrëdhënie
me Perëndinë dhe të shërbejë. Në këto
përpjekje, nuk isha i vetëm; gjatë 25 viteve
kam pasur bashkëpunëtorë të mrekullueshëm,
pjesa më e madhe e tyre vendas, por edhe
nga 4-5 klerikë të huaj dhe 5-8 laikë të ardhur
nga vende të tjera, njerëz me frymë dashurie
dhe sakrifice.
SHKURT 2017 NGJALLJA 7

Është një fakt i rëndësishëm historik se Në këtë kornizë theologjike ringritja gatitjes së qytetarëve të Shqipërisë për shër-
në vitin 1912, me krijimin e shtetit shqiptar, e Kishës Orthodhokse Autoqefale të bimin ndaj Kishës, se në vitet pasardhëse ne
nisi një fazë e re për Kishën Orthodhokse. Shqipërisë, pas shkatërrimit të saj të plotë ngritëm Akademinë Teologjike “Ngjallja e
Ardhja e pavarësisë politike solli kërkesa të kryer nga sistemi ateist, ishte e domos- Krishtit” në Durrës dhe dy shkolla të mesme
të përsëritura për pavarësinë e të gjitha doshme të bëhej sipas traditës orthodho- kishtare me emrin “Kryqi i Nderuar”, si edhe
komuniteteve fetare nga qendrat e tyre në kse. Patriarkana Ekumenike, që i dha një shkollë të muzikës bizantine, të gjitha me
vendet e tjera. Si e konsideroni atë peri- Autoqefalinë Kishës së Shqipërisë, mori konvikt. Një prioritet kryesor, sipas stan-
udhë? iniciativën e ringritjes së Kishës së shka- dardeve të Orthodhoksisë, ishte krijimi dhe
tërruar. Çdo gjë është bërë sipas rregullit zhvillimi i Sinodit të Shenjtë. Sot Sinodi
• Ky ishte një synim i natyrshëm (meqenëse të saktë kishtar; ky fakt njihet jo vetëm përbëhet nga Kryepiskopi, gjashtë mitropolitë
shtetet e tjera ballkanike e kishin marrë Auto- në qarqet orthodhokse, por përgjithësisht dhe një episkop. Dy hapa të tjerë të rë-
qefalinë prej Patriarkanës Ekumenike). në botën e krishterë. ndësishëm ishin hartimi i Statutit të Kishës
Gjithashtu ishte e domosdoshme që autoqefalia Orthodhokse Autoqefale të Shqipërisë dhe
të realizohej nëpërmjet Traditës dhe procedu- Në nëntor të vitit 1967, Shqipëria u Marrëveshja me Qeverinë e Shqipërisë, që u
rës së duhur kishtare. Gjithashtu duhej të ruhej shpall shtet ateist - i vetmi i këtij lloji në bë ligji nr. 10057 dt. 22. 2. 2009, të cilat për-
identiteti global kishtar si një gjymtyrë e Ortho- botë dhe në histori. Në këtë shtet, të gjitha bëjnë dokumentet legale bazë të Kishës sonë.
dhoksisë dhe shprehja ven- Gjatë kësaj periudhe
dore brenda Shtetit shqiptar. ne arritëm të ndërtojmë
Zgjidhja u realizua më në më shumë se 150 kisha të
fund pas një marrëveshjeje reja, të mëdha e të vogla,
të ndërsjellë midis Patriar- restauruam mbi 60 kisha
kanës Ekumenike dhe auto- e manastire-monumente
riteteve shqiptare me ofrimin kulture dhe mbi 160 kisha
kanonik të Autoqefalisë në ekzistuese. Gjithashtu ja-
prill të vitit 1937. Ashtu siç në ngritur, blerë dhe ri-
shkruhet qartazi në nenin e konstruktuar më shumë se
parë të Statutit të saj: “Kisha 70 godina për kopshte,
Orthodhokse Autoqefale e shkolla, qendra rinore,
Shqipërisë, që ka si theme- qendra shëndetësore, seli
lues dhe Krye të saj Zotin metropolitane, shtëpi prit-
dhe Perëndinë tonë Jisu jeje, punishte, mensa për
Krisht, është institucion hyj- të varfrit etj. E gjithë vepra
nor si prania dhe shfaqja në ndërtuese arrin në mbi
vend e Një Kishe të Shenjtë 450 objekte. Janë botuar
Katholike dhe Apostolike, e me dhjetëra libra teolo-
bashkuar në mënyrë të pandashme me format e shprehjes fetare ishin të ndaluara gjikë dhe shpirtërorë së bashku me periodikë
Patriarkanën Ekumenike, me të gjitha Kishat me kushtetutë. Qindra kisha u shkatërruan të ndryshëm; Kisha Orthodhokse ka shtyp-
simotra Autoqefale dhe ruan të paluajtshme dhe shumë prej tyre iu ndryshua desti- shkronjën e saj. Janë formuar lidhjet rinore,
burimet e besimit, d.m.th. Shkrimin e Shenjtë nacioni. Si e patë atë kohë të vështirë që lidhjet e grave dhe të intelektualëve; si edhe
dhe Traditën e Shenjtë, si dhe Kanonet e kaloi populli shqiptar? Cilat janë disa nga një stacion radiofonik, për të zhvilluar më tej
Shenjta apostolike e sinodike”. përpjekjet dhe arritjet në punën tuaj për jetën dhe dëshminë e krishterë.
Në Traditën Orthodhokse, ne kemi një si- ringritjen e Kishës Orthodhokse Autoqefale Gjatë këtyre viteve një çështje primare ishte
stem sinodial: asnjë Kishë “Autoqefale” nuk të Shqipërisë? sigurimi i vazhdimësisë financiare për të gjitha
është e pavarur në kuptimin e një institucioni përpjekjet në të ardhmen. Kjo ëndërr ishte më
shekullar. Ekzistojnë shumë marrëdhënie të • Para se të vija këtu, ndiqja me dhimbje e vështirë për t’u realizuar. Me fuqinë e Perën-
brendshme të vazhdueshme dhe ndërvarësi. Siç dhe shqetësim të madh persekutimin e disë, në vitin 2016 arritëm të ndërtojmë një hi-
u theksua edhe në Sinodin e Shenjtë dhe të tmerrshëm ateist në Shqipëri. Shkatërrimi, jo drocentral afër Librazhdit. Ky projekt pati
Madh të Orthodhoksisë në Kretë, më 2016, vetëm i ndërtesave fetare, por edhe i besimit katër parametra kryesorë: plotëson të gjitha
“Kishat Orthodhokse Autoqefale nuk përbëjnë në shpirtrat e njerëzve, ishte padrejtësia më e standardet mjedisore, përdor vetëm burime
një federatë Kishash, por Një Kishë, të Shenj- tmerrshme. Çrrënjosja e besimit fetar nga energjie të rinovueshme, ndihmon në zhvillimin
të, Katholike dhe Apostolike. Çdo Kishë lo- ndërgjegjja e popullit ishte me të vërtetë e infrastrukturës së Shqipërisë, duke kontri-
kale ndërsa ofron Eukaristinë e Shenjtë, është një krim kundër njerëzimit. Por brenda me- buuar në shtimin e energjisë që disponon vendi
prania lokale dhe shfaqja e Një Kishe, të Shenj- je ruaja sigurinë se Perëndia do të bënte dhe ka një perspektivë të qartë sociale: të
të, Katholike dhe Apostolike”. ”Uniteti i Ki- mrekullinë e lirisë fetare, që do t’i dhuro- ardhurat e përftuara nga kjo vepër do të mu-
shës Orthodhokse bazohet në radhë të pa- hej përsëri Shqipërisë. ndësojnë vazhdimin e veprës sonë shpirtërore,
rë në Eukaristinë dhe në vijimësinë e pa- Sa i takon përpjekjes sime, dua të shtoj në filantropike, edukuese dhe sociale.
ndërprerë apostolike të episkopëve të saj”. lidhje me ato që përmenda më lart rreth për- (vijon në faqen 8)
8 NGJALLJA SHKURT 2017

(vijon nga faqja 7) kontributit social dhe financiar të Kishës për Shqipëria është vlerësuar për harmoninë
zhvillimin e vendit. Përmbledhtazi, Kisha jonë fetare në vend. Si e konsideroni këtë fakt
Përveç fesë, a u përfshitë në projekte të ka kontribuuar në mënyrë substanciale për dhe cili është roli juaj në këtë përpjekje?
tjera për të mbështetur njerëzit e zakon- rindërtimin dhe zhvillimin social e shpirtëror
shëm, gjendja e të cilëve ishte e vështirë në të Shqipërisë. • Edhe para se të vija në Shqipëri, isha
atë kohë? anëtar i “Grupit Theologjik të Punës për Dialog
Cilat janë lidhjet dhe bashkëpunimi i me Njerëz të Feve dhe Ideologjive të Tjera”,
• Gjatë periudhave të vështira që kaloi vendi Kishës Orthodhokse të Shqipërisë në të Këshillit Botëror të Kishave. Këtu në Shqi-
(1992, 1994, 1997 etj.), ne u përpoqëm të nivelin ndërkombëtar? përi, ne jemi në një “dialog jete” të vazhdue-
lehtësonim gjendjen e popullit që vuante. shëm, me respekt të thellë për çdo person
Ofruam një ndihmë të gjerë humanitare, duke • Ne marrim pjesë me të drejta të plota njerëzor pavarësisht bindjeve të tij fetare apo
siguruar e shpërndarë mijëra tonë ushqime, rro- në të gjitha aktivitetet e Kishave Ortho- se çfarë idesh filozofike ose bindje ka. Që në
ba e medikamente. Një rëndësi të veçantë i dhokse. Vitet e fundit, Kontributi i Kishës vitin e parë ne punuam për marrëdhënie të për-
kemi kushtuar edukimit të përgjithshëm, që sonë ka qenë shumë i rëndësishëm në zemërta midis kryetarëve të Komuniteteve të
evidentohet me ngritjen e rreth 30 shkollave “Sinakset” - Mbledhjet e Primatëve të ndryshme fetare. Morëm iniciativën për krijimin
në të gjitha nivelet: kopshte, shkolla fillore e të Kishave Orthodhokse dhe veçanërisht në e Shoqërisë Biblike Ndërkonfesionale. Gjitha-
mesme, Institute të Formimit Teknik dhe një Sinodin e Shenjtë dhe të Madh të Ortho- shtu, kemi krijuar Këshillin Ndërfetar të
Kolegj universitar (Kolegji universitar
“Logos”). Gjatë këtyre viteve kemi ofruar mbi
30.000 bursa dhe kemi ndihmuar mbi 11.000
fëmijë e studentë në shkollimin e tyre.
Në fushën e shëndetësisë, Qendra jonë
Mjekësore Diagnostike “Ungjillëzimi”, në
Tiranë, ofron shërbime të kujdesit shëndetësor
me kontributin e mjekëve të njohur dhe të
pajisjeve mjekësore moderne. Gjatë 17 viteve
të funksionimit të saj janë kryer më tepër se 2
milionë vizita dhe miliona analiza. Në disa
qytete dhe në fshatra janë organizuar
programe të tjera mjekësore në shërbim
të banorëve. Gjithashtu kemi zhvilluar dhe
mbështetur një numër të madh programesh
sociale, ku përfshihen edhe projekte zhvi-
llimi në zona malore.
Një përpjekje shumë e rëndësishme u bë
në vitin 1999, kur mijëra refugjatë nga Kosova
mbërritën në Shqipëri. Kisha jonë, në ba-
shkëpunim me Kishat e tjera evropiane,
ndihmoi dhe strehoi mbi 33.000 refugjatë.
Këto janë një pjesë e vogël e përpjekjeve kon-
krete që kemi realizuar, por në këtë intervistë
nuk është e mundur të hyjmë në më shumë dhoksisë në Kretë, qershor 2016. Kisha Shqipërisë dhe jemi bërë anëtarë të Kon-
detaje (informacion shtesë mund të gjendet në jonë është gjithashtu anëtare e Konferen- ferencës Botërore të Feve për Paqen. Në për-
faqen tonë të internetit: www. orthodoxalba- cës së Kishave Evropiane (Gjenevë), e gjithësi, jemi përpjekur për promovimin jo
nia.org, si dhe në botime të tjera të rëndësishme Këshillit Botëror të Kishave (Gjenevë), si vetëm të tolerancës, por edhe të bashkëpunimit
të Kishës). edhe e Konferencës Botërore Ndërfetare vëllazëror dhe të bashkëjetesës harmonike. Ky
Mbi 800 persona janë punësuar nëpër “Fetë për Paqen” (Nju-Jork). Është fakt i fakt është njohur publikisht prej autoriteteve
departamente të ndryshme, fondacione dhe njohur se në të gjitha këto organizata shtetërore. Harmonia fetare në Shqipëri
institucione të krijuara nga Kisha, dhe kanë pu- ndërkombëtare, ne patëm një pjesëmarrje është një fryt konkret i përpjekjeve të ndër-
nuar gjatë gjithë këtyre viteve; duke i shtuar aktive (në Konferencën e Kishave Evro- gjegjshme dhe të zellshme nga të gjitha ko-
kësaj shifre edhe numrin e madh të punonjësve piane kam qenë zëvendëspresident, në munitetet fetare gjatë gjithë këtyre viteve
të kompanive të ndërtimit, të cilat kanë punuar Këshillin Botëror të Kishave president dhe duhet të vazhdojë të jetë një aset i vyer
në shumë projekte të ndryshme të Kishës gjatë dhe në Fetë për Paqe president nderi i shpirtëror i shoqërisë shqiptare.
25 viteve. Këto shifra flasin sadopak rreth kësaj organizate ndërfetare).
SHKURT 2017
Të njohim veprat e personaliteteve të shquara intelektuale orthodhokse
Mitrush Kuteli (Dhimitër Pasko)
prozatori, poeti, kritiku, folkloristi, përkthyesi, ekonomisti, kolosi i letrave shqipe
dhe vepra e tij: “E madhe është gjëma e mëkatit”
Ndërmjet shkrimeve të magji-
shme të M. Kutelit (novela, rrëfe-
nja, poezi e përkthime gati të pakra-
hasueshme) nuk dija gjë për no-
velën “E madhe është gjëma e më-
katit”. Kjo perlë e tij, flinte që nga
viti 1947, kur ai e pati mbaruar, në
sëndukun e familjes, e mbrojtur si
mbron nëna fëmijën, nga rrebeshet
e stuhitë komuniste, që fatmirësisht
s’e prekën sepse nuk e dinin. U
mrekullova dhe u emocionova kur
e lexova dhe u emocionova përsëri
kur e pashë në skenë në formën e
një monodrame, luajtur me ndjenja
e dashuri nga artisti ynë i mirënjohur
Ligoraq Riza. Tek e shihja me emo-
cion dhe kënaqësi këtë vepër, shfaq-
ja e së cilës u bë e mundur nën kuj-
desin e Fortlumturisë së Tij, Krye-
piskopit Anastas, në amfiteatrin e
Katedrales “Ngjallja e Krishtit”, në
Tiranë, vura re se, ashtu si dhe unë,
edhe gjithë të tjerët kishin mbajtur
frymën.
Shkrimtarët, por edhe kushdo
tjetër, shkruajnë me dorë, por për
Kutelin, në mënyrë të figurshme
mund të themi se shkruan me ze-
mër. Një zemër e madhe, e ndje-
shme që e do Zotin dhe njerëzit, kjo
NGJALLJA
ishte zemra e Kutelit, proza-
torit, poetit, kritikut, folklo-
ristit, përkthyesit, ekonomistit,
kolosit të letrave shqipe.
* * *
Mitrush Kuteli (1907-
1967), lindi në Pogradec, në
familjen e një rrobaqepësi me
origjinë nga Mokra. Shkollën
fillore e kreu në Pogradec
dhe në vitin 1919 botoi vjer-
shat e para në kalendarin e
Pogradecit. Më 1921 filloi
shkollën tregtare rumune në
Selanik, ku më 1926 themeloi
shoqatën “Kristoforidhi”.
Shkrimet e para që flisnin
për Shqipërinë e Re, Koso-
vën, të cilat vajtonin vrasjen
e Luigj Gurakuqit dhe të
Bajram Currit, i botoi në Ru-
mani, ku vazhdonte studimet e larta,
po aty boton dhe artikuj kritikë e
letrarë; shkruan gjithashtu për pro-
blemet ekonomike. Diplomohet në
ekonomi më 1931 dhe më 1934
mbron doktoraturën me “Diplomam
magna cum laudae”.
Gjatë Luftës së Dytë Botërore
e mobilizojnë në ushtri dhe e çojnë
drejt Stalingradit, por nuk arriti atje.
E ndihmuan miq nga Bukureshti që
të kthehej në Pogradec më 1942,
për shkak të sëmundjes së nënës
së tij, të cilën nuk e arriti gjallë. Më
vonë vendoset në Tiranë ku punoi
si ekonomist, por regjimi komunist
e burgosi. Pas daljes nga burgu,
vazhdoi punën e tij krijuese letrare
dhe si përkthyes. Veprimtaria le-
trare e Kutelit është shumë e gjerë.
Mund të thuhet se në letërsinë
shqipe ai krijoi shkollën e tregimit.
Nga veprat kryesore të Kutelit
përmendim: “Net shqiptare”, “Ago
Jakupi”, “Kapllan Aga i Shaban
Shpatës”, “Dashuria e berberit
Artan”, “Sulm e lot”, “Mall e Breng”,
“Tregime shqiptare” etj.
Mbi të gjitha këto qëndron “E
madhe është gjëma e mëkatit”, për
të cilën do të flasim më poshtë.
Gjithashtu, përkthimet e Kutelit
janë qartë të pakrahasueshme në
letërsinë shqipe. Ai përktheu Tur-
genievin, Nerudën, Sadoveanun,
Gorkin, Gogolin, Tolstoin, Pausto-
vskin etj.
Në tregimet e tij (rrëfenjat, siç i
quan ai) përshkruhet me tone rea-
liste e shqetësuese jeta feudale e
fshatit, përpjekjet e njerëzve për
mbijetesë. Personazhet e tij shpre-
hin pakënaqësinë ndaj realitetit
anarkist, obskurantist e feudal, pla-
gët e shoqërisë sonë, si kurbeti,
vëllavrasja, veprimet çnjerëzore të
bejlerëve etj. Për të gjitha këto
Kuteli u vu në opozitë dhe me sho-
qërinë e kohës.
* * *
“E madhe është gjëma e më-
katit” është kryevepra e Kutelit, jo
vetëm për ngjarjen, por kryesisht
për filozofinë që ajo bart. Përmbaj-
tja e kësaj novele lidhet me jetën e
priftit Tat Tanushi, që ndonëse nuk
ish shumë i mësuar, ishte shumë
besnik, i cili meshonte në kishën e
Bubutimës, enori e Apollonisë.
Tat Tanushi kish marrë për grua
Kalien nga Galileja e Judesë, ku kish
shkuar bashkë me imzot Angjirin për
të mësuar pikturimin e veprave të
shenjta dhe gdhendjen në dru të
shenjtorëve. Kalia e frymëzoi Tat
Tanushin në punët e Kishës, në Bu-
butimë dhe në pikturimin e ikonave
dhe gdhendjen e shenjtorëve. Të dy
kalonin një jetë gëzimplote dhe da-
shuronin fort njëri-tjetrin. Por s’qe
e thënë që gëzimi të zgjatej sa të
bëhej një lumturi e vazhduar. Kalia
u sëmur nga lëngjyeri (turbekulozi),
që e treste dita-ditës. Tat Tanushi
vazhdonte t’i shprehte dashurinë e
pakufishme; atij i shfaqeshin ëndrra
për të shoqen dhe për jetën që na
ka dhënë Zoti dhe na e ka në dorë
Zoti. Në këtë jetë Zoti zbraz pë-
rrenjtë e zemërimit, por edhe thellë-
sinë e detit të mëshirës.
9
Tat Tanushi lutej në kishë që
Zoti t’i jepte Kalijes jetë nga jeta e
tij, por kjo s’bëhej. Kalia vdiq në
pranverë dhe ai u trondit sa s’bëhej
më. Tat Tanushi donte të vdiste ve-
të në vend të saj, por edhe kjo
s’bëhej, madje ishte mëkati i tij i
parë.
Tat Tanushi as nuk e dëgjoi zërin
e Zotit edhe kur e thërriste për të
lënë mënjanë dhembjen dhe të
merrej me punët e priftërisë, ai
mbajti mëri, bënte kora dhe gdhe-
ndte fytyrën e Kalijes. Kështu bëri
përsëri mëkat. Ndërkaq, koha ka-
lonte dhe “trupi kërkon ato që janë
të trupit”, por ligji i hirit nuk e lejonte
të merrte një grua të dytë.
Me mendje filloi të mëkatonte
duke dëshiruar nga grigja e tij ato
femra që i ngjanin Kalies dhe rasti
e solli që një femër shumë e bukur,
e gjatë dhe e bardhë, i erdhi në
shtëpi për të parë korat dhe të gdhe-
ndurat. Tata, ndonëse përsëriste
me mendje porosinë e shenjtë: “mos
na shtjer në ngasje”, u tundua dhe
mëkatoi me gruan në shtëpinë e tij.
Sipas kanunit, Tata s’duhej të me-
shonte më, por ai harroi porosinë e
Zotit dhe filloi shërbesën në kishë,
që nuk po i ecte. Atëherë ai pyeti
zemrën: A jam i denjë (aksios) dhe
të qëndroj përpara Zotit? Një zë i
thirri anaksios (nuk je i denjë). Tata
e bëri tri herë këtë pyetje dhe tri
herë mori të njëjtën përgjigje dhe
atëherë ai foli vetë: Aty mbeç!
Ndërkaq dëgjoi zërin: kurrë mos
vdeksh!
Pas këtij mallkimi me pavde-
kësinë nuk gjeti dot më as varrin e
Kalijes, as korat me fytyrën e Kali-
jes në shtëpi.
Atëherë Tata iku nga vendi ku
kishte meshuar në vende të tjera
për pendesë, por vdekja nuk e merr-
te që nuk e merrte. Ai filloi ta dë-
nonte jetën. Tata u vendos në ma-
nastirin e Shën Naumit, buzë liqenit
të Ohrit. Në manastir Tat Tanushi
(Vijon në faqen 10)
10 NGJALLJA SHKURT 2017

Fjeti Theodhor (Todi) Janku

Më 17 shkurt, ditën e Shën Theodhor Tironit, ndërroi jetë Theodhor (Todi)
Janku, një figurë e njohur dhe vlerësuar e komunitetit orthodhoks kryeqytetas.
Besimtar i devotshëm, familjar shembullor dhe sportist i shquar. Lindi në një familje
me tradita në sport, më 8 maj 1930, por shpejt mbeti jetim dhe u detyrua të
punonte që në moshë të re. Kampion i boksit për më shumë se 12 vjet, asnjëherë
nuk e la zanatin e marangozit, ku dallohej e vlerësohej.
Pas lirisë së besimit, ishte nga të parët që u afruan me shumë besim në Kishë,
duke kontribuuar me sa kishte mundësi. Që në momentet e para, e lidhte një
marrëdhënie e veçantë vlerësimi të ndërsjellë me Kryepiskopin Anastas, duke e
mbështetur pa rezerva veprën e madhe të ringritjes nga gërmadhat që po niste.
Me vdekjen e tij familja humbi njeriun e dashur dhe Kisha Orthodhokse një
besimtar të devotshëm e të palëkundur. Perëndia e prehtë në paqe!

(vijon nga faqja 9)

takoi imzot Nikanorin, peshkopin e
të gjithave kishave të Apollonisë.
Ai e pyeti atë në e ka fuqinë hiri që
buron nga Zoti dhe kur jemi zhytur
në mëkate. Imzot Nikanori iu
përgjigj se e ka dhe këtu qëndron
çudia e pathënë e besës sonë; jeta
brenda varrit, drita brenda natës
dhe hiri brenda trupit mëkatar.
Pastaj imzot Nikanori i tregoi
Tatës një rrëfenjë për mëkatin e
lakmisë së njeriut për para, për
femra dhe për të tjera punë të liga.
Tat Tanushi i tregoi për të gjithë
jetën e tij, të ëmbël dhe të hidhur,
dhe për kohën shumë të gjatë të
pavdekësisë. Ata të dy u nisën nga
Shën Naumi në Bubutimën e
Apollonisë, ku Tata dalloi gjurmët
e Kishës dhe të varrit të Kalijes.
Tata meshoi në Kishë dhe për-
sëri pyeti në ishte i denjë (aksios)
dhe përsëri zëri u përgjigj: anaksios.
Atëherë Tat Tanushi kërkoi falje
dhe zëri u përgjigj: I falur qofsh. Dhe
kështu, pasi u lirua nga mallkimi i
pavdekësisë Tata u tret në altar.
* * *
Jeta, dashuria, vdekja janë të
perëndishme. Kjo esencë filozofike
e veprës e mbrujtur me rrëfimin ar-
tistik të madhërishëm kutelian, fan-
tazinë e jashtëzakonshme e shumë
aspekte të tjera që mund të shtje-
llohen nga specialistët e letërsisë,
e bëjnë këtë prozë nga më të
bukurat.
Prof. Dr. Robert Andoni
Kryetar i Lidhjes së
Intelektualëve Ortodoksë
Kreshma e vërtetë
Nga Shën Joan Gojarti
Sikundër kalon dimri e vjen ve-
ra e ëmbël, detari me anijen e tij
lëshohet në det dhe e çan këtë në
të katër anët; ushtari merr armët e
i fshin, i pastron dhe i bën gati për
luftë; udhëtari fillon një udhëtim të
gjatë dhe atleti e sportisti zhvishet
e u përvishet lojërave të ndryshme,
pikërisht, ashtu duhet të veprojmë
edhe ne tani që na erdhi koha e
kreshmëve, si një verë shpirtërore.
Le t’i bëjmë, pra, gati armët si
ushtarë të vërtetë, le ta mprehim
draprin si bujq të kujdesshëm dhe
si kapedanë të urtë e të mençur, le
të përballojmë valët dhe dallgët e
dëshirave të dobëta, duke përdorur
si armë dëshirat e mira dhe mendi-
met e urta…; le të fillojmë udhëti-
min tonë për në qiell dhe le të për-
gatitemi e të përvishemi bukur dhe
mirë, për të kaluar kreshmët ashtu
si duhet...
Kreshmën, vëllezër të dashur, s’e
kuptojmë ashtu siç e kupton shumi-
ca e të krishterëve, domethënë lar-
gim nga disa gjellë të caktuara.
Jo, kreshmë e vërtetë nuk është
të largohesh vetëm nga disa gjellë,
po bashkë me këto të heqësh dorë
dhe nga ligësitë e mëkatet.
Po, të largohesh nga disa gjellë,
por njëkohësisht është e domosdo-
shme të largohesh edhe nga men-
dimet e liga, nga dëshirat e dobëta,
nga veprimet e këqija… Kjo është
kreshma e vërtetë, vetëm kjo mund
t’i shpëtojë ata që e mbajnë.
A e dini ç‘thotë Shkrimi i Shenjtë
për kreshmën? “Atleti nuk e merr
Nuk duhet të mbajë kreshmë vetëm goja, por edhe syri,
veshi, këmbët, duart dhe gjithë pjesët e trupit tënd.
dot kurorën, po të mos luajë sipas
rregullave të pranuara.”
Edhe ne, pra, që mbajmë kre-
shmë, që të mos rrezikojmë të hu-
mbasim shpërblimin dhe dhuratën
që na përket, le të mësojmë se si
duhet të mbajmë kreshmë. Se dhe
Fariseu i parabolës mbajti kreshmë,
po me gjithë këtë doli prej kishës
pa ndonjë fitim e dobi për shpirtin e
tij. Përkundrazi, Kumerqari që nuk
mbajti kreshmë, doli më i fituar nga
Fariseu. Kjo na tregon se nga kre-
shmët nuk mund të vijë asnjë dobi,
në qoftë se ato nuk shoqërohen me
shumë gjëra të tjera.
Mbajtën kreshmë ninevitët dhe
tërhoqën mëshirën dhe dashurinë
e Perëndisë; mbajtën kreshmë edhe
judenjtë, por këta jo vetëm që nuk
fituan gjë, por ikën të turpëruar dhe
të akuzuar. Këto i thashë, jo që të
përbuzim kreshmët, po t’i nderojmë
duke i mbajtur si duhet, dhe i
nderojmë këto duke u larguar jo
vetëm nga disa gjellë të caktuara,
por edhe nga disa mëkate.
Ai që kujton se kreshma është
largim nga disa gjellë, e përbuz
kreshmën. Mban kreshmë? Tregoje
me vepra.
Me çfarë veprash?
Kur shikon ndonjë të vobektë,
ndihmoje.
Kur takohesh me armikun, të
pajtohesh dhe të bëhesh mik me të;
të mos shash, të mos shpifësh, të
mos vjedhësh, të mos bësh ndonjë
padrejtësi, të mos mbash nëpër gojë
njerëzit, etj., etj.
Me fjalë të tjera, nuk duhet të
mbajë kreshmë vetëm goja, por
edhe syri, veshi, këmbët, duart dhe
gjithë pjesët e trupit tënd.
Le të mbajnë kreshmë duart,
duke mos u ndotur me vjedhje dhe
grabitje.
Le të mbajnë kreshmë këmbët,
duke u larguar nga rruga që shpie
nëpër qendra të liga dhe mbledhje
imorale e të dobëta.
Le të mbajnë kreshmë sytë, du-
ke mos u hedhur kurrë në fytyra të
bukura me qëllim satanik dhe shta-
zor, sepse do të ishte një gjë qe-
sharake, sikur gojën ta largosh nga
gjellët - që në fund të fundit nuk ja-
në të këqija në vetvete - kurse syve
t’u japësh leje të prekin gjërat, që
janë të ndaluara dhe vetiu të liga.
Nuk ha mish? Bukuri, por mos i lër
sytë të hanë imoralitet e paturpësi.
Le të mbajnë kreshmë edhe
veshët. Kur mban kreshmë veshi?
Kreshma e veshit është të mos
dëgjojë e pranojë as sharje, as shpif-
je, as qortime. Se Shkrimi i Shenj-
të thotë: “të mos pranosh të dë-
gjosh të shara dhe fjalë të liga.”
Le të mbajë kreshmë edhe goja.
Dhe goja mban kreshmë, kur
nuk nxjerr asnjë fjalë të keqe. Se
me të vërtetë, ç’dobi vjen kur nga
njëra anë nuk hamë zogj dhe peshq,
dhe nga ana tjetër i kafshojmë dhe
i copëtojmë vëllezërit tanë?...
SHKURT 2017
Mitropolia e Apollonisë dhe Fierit
Një kodër e shenjtë në fshatin Sheqishte
Befasohet kushdo që e viziton
atë, sepse në një rreze jo më shumë
se 200 metra ndodhet në mes të
disa kishave dhe vendeve të shenj-
ta, gjithsej 9:
- Kisha e Shën Sotirit (Meta-
morfoza e Zotit Krisht),
- Manastiri i Shën Trifonit,
- Kisha e Shën Marisë - Fjetja
e Hyjlindëses (sipas gojëdhënës, kjo
kishë kremton edhe më 21 nëntor),
- Vendet e shenjta në të cilat janë
vendosur kryqe dhe konizma: Shën
Ana, Shën Llukaj, Shën Argjenda,
Shën Prokopi, Shën Filipi dhe Shën
Joani.
Më poshtë po japim disa të
dhëna për tre prej tyre.
Sipas gojëdhënave, kjo kodër e
quajtur Novo, ka qenë një qendër
e banuar e rëndësishme. Qendra
e saj ishte kisha e Shën Sotirit.
Këtu funksiononte një shkollë
greke, e dëgjuar në këtë trevë, ku
janë arsimuar edhe shumë priftërinj.
Në kohën e regjimit komunist kisha
ishte e shkatërruar plotësisht dhe
aty gjendeshin e mund të shikoje
monedha të vjetra, tjegulla, gurë të
lashtë etj. Në majë të kodrës ishte
vetëm një gur i madh i zi, ku shpre-
sëtarët luteshin fshehurazi. Që nga
viti 1999, në vendin ku ishte guri
ndodhet Hierorja e kishës së re të
Shën Sotirit.
Manastiri i Shën Trifonit,
sipas gojëdhënave, është ndërtuar
me kontributin e popullit dhe kuj-
desin e një kallogreje (murgeshe)
me emrin Vida (Parashqevi), që je-
toi në konakët e manastirit dhe si-
pas traditës gojore, varri i saj ndo-
dhet pranë manastirit. Kjo vajzë e
vogël ruante patat në vendin ku
ndodhet sot manastiri dhe për
shkak të diellit të nxehtë të asaj dite,
ajo u ul në hijen e një ulliri. Pas pak
e mori gjumi dhe dëgjon një zë që
thotë: “Aty ku po qëndron ti, janë
eshtrat e mia” (ky zë u përsërit 3
herë). Ajo u zgjua menjëherë dhe
shkoi e ia tregoi prindërve këtë gjë.
Ata ia rrëfyen ndodhinë kryepriftit
NGJALLJA
të asaj kohe dhe, pasi gërmuan,
gjetën eshtrat e shenjtorit me emër
Trifon, te vendi që pohoi zëri. Në
murin e kishës së manastirit janë 2
pllaka ku përmenden 2 data restau-
rimi, më 1847 dhe më 1929.
Sipas gojëdhënave, shën Trifoni
kishte qenë student në shkollën e
përmendur më sipër, së bashku me
shenjtorët e lartpërmendur. Shenj-
tori e mbaroi jetën e tij me martirizim
dhe kremtohet çdo vit më 14 korrik,
por banorët e zonës e kremtojnë
edhe më 1 shkurt. Varri i shenjtorit
ndodhet brenda në kishën e
manastirit, ku shpresëtarët luten
dhe shërohen nga sëmundje e
situata të ndryshme. Mrekullitë e
shenjtorit janë të shumta. Ato
vazhdojnë të kryen edhe sot.
Kisha “Fjetja e Hyjlindëses”
Kjo kishë formonte trekëndëshin
me 2 manastiret e tjera, të Pojanit
dhe të Ardenicës. Ajo u prish
plotësisht në kohën e regjimit
komunist. Pranë kishës u ndërtua
edhe një repart ushtarak.
Diktatura u mundua ta fshinte
besimin te Zoti në ndërgjegjen e
njerëzve, por nuk ia arriti dot
qëllimit. Kështu, më 28 korrik 1994,
Kryepiskopi Anastas erdhi në
sheshin e kishës së shkatërruar dhe
dha lajmin e mirë për rindërtimin e
saj, që mbaroi në vitin 1995.
Që nga ajo ditë e deri më sot
kishat dhe vendet e shenjta të kësaj
kodre vizitohen rregullisht nga
njerëzit, jo vetëm të këtij fshati, por
edhe më gjerë, të cilët vijnë që të
adhurojnë Zotin dhe t’i luten së
Tërëshenjtës e shenjtorëve duke i
pasur udhërrëfyes dhe frymëzues
për imitim.
Marina Baba
11
Kalendari
i Liturgjive Hyjnore,
MARS 2017
1 E Martë † Oshdg. Evdhokia.
Dësh. Markeli e Andonina. Albini
i Anzherit.
3 E Premte † Dësh. Eftropi,
Kleoniku. Hierod. Theodhoriti.
(I e Akathistit)
4 E Shtunë † Mrekullia e grurit
nga Sh. Theodhori. Osh. Gjera-
simi. Dëshg. Juliana.
5 E DIEL † I KRESHMËS
(E Orthodhoksisë). Oshd. Kono-
ni. Dëshg. Iraida.
8 E Mërkurë † Ap. Ermia nga të
70-t. Osh. Theofilakti i Nikome-
disë. Dësh. Dioni.
9 E Enjte † 40 dësh. e Sebastisë
(Viviani, Melitoni etj.). Qesari,
mjek.
10 E Premte † Dësh. Kodrati etj.
Dësh. Markiani. Dësh. i ri Mihaili.
(II e Akathistit)
11 E Shtunë † Sofroni i Jeru-
salemit. Theodhora e Artës.
Dëshg. Alberta.
12 E DIEL † II KRESHMËS
(Grigor Pallamai). Omol. Theofani.
Grigor Dialogu.
15 E Mërkurë † Ap. Aristovuli
nga të 70-t, i Britanisë. Dësh.
Romili, Timolau etj.
17 E Premte † Osh. Aleksi, njeriu
i Perëndisë. Patriku i Irlandës.
(III e Akathistit)
18 E Shtunë † Kirili i Jerusalemit.
Dësh. Eduardi në Angli. Frediani
i Lukës.
19 E DIEL † III KRESHMËS
(Falja e Kryqit). Dësh. Krisanthi
e Daria.
22 E Mërkurë † Vasili i Angirës.
Dëshg. Kalinika. Dësh. Oktaviani
etj. në Kartagjenë.
24 E Premte † Hierod. Artemoni.
Hierod. i ri Partheni i Kon/pojës.
(IV e Akathistit)
25 E Shtunë † # Ungjillëzimi i
Hyjlindëses Mari (Vangjelizmoi).
26 E DIEL † IV KRESHMËS
(Joani i Shkallës). Mbledhja për
Kryeengjëllin Gavriil.
29 E Mërkurë † Hierod. Marku i
Arethusës. Dësh. dhjak Kirili, Va-
rahisi etj. në Persi.
31 E Premte † Hierod. Ipati.
Inocenti i Moskës, ndriçues i Ala-
skës. (Akathisti i plotë)
12
Dhërmi - Manastiri i Shën Theodhorit
po cenohet nga një ndërtim i paligjshëm
- Lidhur me ndërtimin e jashtëligjshëm që po bën z Artan Didi pranë Manastirit,
në pronat e Kishës -
Në Himarë, Mitropolia e
Gjirokastrës, me një peizazh
mahnitës nga deti Jon, ngrihet prej
shekujsh Manastiri Orthodhoks i
Shën Theodhorit. Ai i ka fillimet e
tij që në shekullin e 14-të. Manastiri
gjendet mbi një kodër të gjerë të
mbuluar nga ullinj dhe qiparisa mes
Dhërmiut dhe Kanionit të Gjipesë
Në vitin 1946, manastirit u mbyll
nga regjimi ateist dhe u kthye në
bazë ushtarake të përbashkët me
trupat e BS. Deri në fillim të viteve
’90 mbeti e tillë, nën kontrollin
ushtarak, që kishte si qëllim edhe
mbajtjen larg të besimtarëve nga
vendi i shenjtë që nderohej shumë.
Krahas rrënojave të vjetra,
brenda manastirit gjenden objekte
të ndryshme të mbetura nga koha
e komunizmit, kur u përdor si bazë
ushtarake. Pikërisht një nga këto
rrënoja, që shërbente si ofiçinë, e
ngritur në territorin e manastirit,
para disa vitesh u privatizua me një
vendim abuziv, të marrë në fsheh-
tësi dhe në kundërshtim me ligjet.
Ndoshta, duke qenë i ndërgjegjshëm
për këtë dhe për vështirësitë që do
kishte për të ndërtuar në pronën e
komunitetit orthodhoks dhe në një
zonë teorikisht shumë të mbrojtur,
personi që e mori ia shiti dikujt që
mendohej se ishte i “fortë” dhe
mund të ndërtonte pavarësisht nga
problemet e pronësisë dhe të lejeve:
ish-drejtorit të përgjithshëm të
Policisë, z. Artan Didi, sot me
banim në SHBA.
Në vijim, ai ka kërkuar 2 herë
pranë Bashkisë - Himarë, për t’u
pajisur me leje për ndërtim, e cila,
për arsye të qarta ligjore, nuk i është
miratuar. Pavarësisht nga kjo,
z. Didi nisi punimet pa leje, gjë që
nxiti reagim të ashpër të besimta-
rëve, por jo të organeve kompe-
NGJALLJA
tente. Banorë të zonës, së bashku
me klerikët e tyre, kanë protestuar
edhe në territorin e manastirit dhe
kanë kërkuar me forcë ndërprerjen
e punimeve të paligjshme në pronën
e Kishës.
Kjo e detyroi për një farë kohe
të ndërpriste punimet, por ditët e
fundit ato kanë rinisur me një faktor
të ri: Po kryhen nën mbrojtjen e
postës së policisë së Himarës, e
cila, me ose pa urdhër nga lart, i
kërcënon besimtarët dhe klerikët që
të mos afrohen aty, se ndryshe do
të arrestohen?!
Ditë e fundit ka rifilluar duke
pasur ndihmën e hapur të kundër-
ligjshme të Postës së policisë së
Himarës, që ka rrethuar zonën dhe
nuk lejon askënd të afrohet dhe
paralelisht kërcënohen klerikët dhe
banorët që do të arrestohen, nëse
tentojnë të hyjnë në këtë zonë.
Madje “pronari” nga Tepelena ka
bërë edhe telefonata kërcënuese
SHKURT 2017
nga SHBA ndaj drejtuesve të
protestës.
Pra, në vend që organizmat
përkatës shtetërorë, lokalë apo
qendrorë, të ndërhynin për të vënë
në vend ligjin, në prani të një ve-
primi flagrant dhe të jashtëligjshëm,
ose heshtin fajshëm, ose marrin
hapur anën e antiligjit kundër pro-
narit të ligjshëm.
Nga ana tjetër, kjo nxjerr zbuluar
edhe pretendimet për “konse-
kuencë” ligjore në prishjen e kishës
së shenjtë të Shën Thanasit, po në
Dhërmi. Në gushtin e vitit 2015 u
pretendua nga organet shtetërore
e lokale se po ndërhyhej për të
prishur një ndërtim pa leje (sikur
Dhërmiu e Himara të mos kishin
qindra ndërtime pa leje buzë detit,
prona edhe ato të të fortëve, për
të cilat askush nuk ka lëvizur as
gishtin e vogël). Pra, u përdor
dhunë e sproporcionuar shtetërore
për të prishur një vend të shenjtë
orthodhoks, ndërtuar në pronën e
komunitetit, mbi rrënojat e kishës
së shkatërruar nga regjimi ateist, që
në fillimet e demokracisë. Ndërsa
sot, para një veprimi flagrant
antiligjor të një personi “të fortë”
të lidhur me shtetin ose heshtet
ose, më skandaloze akoma, merret
në mbrojtje nga policia, për të mos
u penguar në këto veprime të
paligjshme nga protestat e besim-
tarëve orthodhoksë.
Anshmëria dhe tendencioziteti
janë të qarta si drita e diellit, dhe
ndaj tyre do vazhdohet të ngrihet,
me sa mundet, zëri i besimtarëve
dhe i Kishës, pavarësisht nga
veshët e zënë të Shtetit.
Thoma Dhima