1.

Pojmovna distinkcija pol-rod

Brak i porodica- jedini socijalni prostor za odnose, susret i razmenu polova u
drustvu- neposredni kontakt. Primarnost participacije polova u porodici= drustvena
institucija specificnog karaktera- glavni razlog za mnoge sociologe da tvrde da porodica
predstavlja prirodnu drustvenu grupu- ostale su cisto drustvene.
Polnost je biolosko svojstvo coveka koje podrazumeva organske odnosno
anatomske i fizioloske razlike izmedju muskaraca i zena koje su u funkciji njihovih
reproduktivnih uloga- buduci da je covek pre svega drustveno kulturno bice ne postoji i
ne deluje nikada u cistom bioloskom vidu. Jezik kao veoma osetljiv instrument
oznacavanja, razlikuje:
1) znacenje pola biolosko-reproduktivno
2) sire poimanje polnosti u ljudskom drustvu- socijalna konotacija i kulturna
konotacija u smislu posedovanja ili pridavanja odredjenih kulturnih svojstava ponasanju
pripadnika pola do sintetizacije svih ovih osobina na nivou individualnog identiteta.
U ontologiji polova je data dvopolnost samo u razlicitim srazmerama- umesto sto
se govori polnoj dvooblicnosti ljudske vrste, treba- dvopolna priroda svakog ljudskog
organizma---> diskurs o polnosti kao pojedinacnom izboru, a ne bioloskom usudu.
Polne kategorije ali i polna praksa u najrazlicitijim drustvenim sferama su
rodno uobliceni. Izraz rod ima znacenje gramatickog roda i taj izraz su feministkinje
uzele da bi oznacile socijalnu, kulturolosku i istorijsku determinaciju polnih razlika u
drustvu. Polnost nam nije zauvek data ili zadana- mi je konstruisemo i konstituisemo
kao clanovi odredjene drustvene zajednice prema kulturnim uzorima i prema nasim
licnim afinitetima koji nekada mogu biti u otporu spram fizioloski date i drustveno
uoblicene polnosti. Pol i rod -nije nesto sto je objektivno, stabilno i nepromenljivo,
jednom zauvek dato i odredjeno vec promenljivo, subjektivno, dogovoreno.
Dzoan Skot, feministicka autorka ukazuje na cetiri osnovna elementa koje sadrzi
drustvena determinacija pola:
kulturna simbolizacija polnosti (kulturne reprezentacije polnosti );
normativna konceptualizacija (definisanje uloga polova i njihovih drustvenih
podrucja);
socijalno odrganizovanje polova (postavljanje institucionalnih okvira za njihovo
delovanje- brak i porodica);
subjektivni identitet (subjektivno identifikovanje pojedinca sa odredjenim polom.
Citanje muske i zenske rodnosti---> kao razlika izmedju prirode (zena), nasuprot
kulturi (muskarac)- sada na drustveno- kulturnoj ravni uspostavi bazicna binarna
opozicija i nejednakost medju rodnim pripadnicima. Otuda razvijanje pojma rod i
rodnost upucuje na dva razlicita nivoa i znacenja od kojih su oba neophodna, ali i koja
se
moraju
precizirati
u
svakom
analitickom
zahvatu
to
su:
1) Pojam roda tice se socijalnih odnosa koji proisticu iz opazenog razlikovanja polova;
(deskriptivni nivo razlike)
2) Pojam roda je primarni nacin za oznacavanje odnosa socijalne nejednakosti medju
polovima- objasnjenje odnosa izmedju polova na temelju kategorije drustvene moci.
Odnos polova u drustvu se ne moze svesti samo na percepiranu razliku polnih odlika ili
ponasajnih obrazaca, vec je konstituisan u temeljima same drustvenosti kroz odnose moci
izmedju polova.

2. Standardna socioloska paradigma podele rada u porodici i njena femnisticka

kritika
Kada je rec o podeli rada unutar porodice, polnim ulogama i polnom identitetu
zahovornici dveju suprotnih teza:
1) Polna podela rada zasnovana na bioloskoj determinaciji
2) Sociokulturnoj
Prvi iznose za svoju argumentaciju predrasude, proizvedene odredjenom sociokulturnom rodnom praksom, tj nisu bioloska nuznost. Tri grupe argumenata:
1) Podela rada prema polu u porodici je univerzalna cinjenica, proizvedena
bioloskim razlikama. Muskarci- proizvodne uloge, zene- reproduktivne.
2) Muske vs. zenske sposobnosti i vestine- muske- obavljanje uloga koje traze vecu
kreativnost i aktivnost, zenske- suzen spektar rutinskih, pasivnih uloga
3) Razlika u sferama delovanja polova: muska je javnost, zenska privatnost.
U sva tri slucaja empirijske generalizacije koje sluze kao dokaz prirodnih razlika u
ulogama polova pocivaju na biologistickom argumentu razlikovanja uloge polova u
humanoj reprodukciji. Trudnoca--> uloge zene, muskarac- zastitnik--> neravnopravnost
polova. Biologisti ne zele da priznaju da rodna podela rada nije prosto funkcionalna ili
instrumentalna u odnosu na osobine ljudske reprodukcije vec da proizvodi temeljne
drustvene odnose dominacije i eksploatacije koji nisu bioloski predodredjene.
Sve do pojave feminizma, sociologija porodice je bila jedino legitimno polje za
izucavanje polnih razlika, odnosa i uloga (porodica tretirana kao podrucje ispoljavanja
dopustene polnosti- sa ulaskom feministicke kritike kritike u naucni diskurs ovo je
odbacen- gore rekla suprotno). Sociologija je od feministicke kritike preuzela
terminologiju roda i rodnosti.
Porodica- centralna drustvena zona u kojoj dolazi do prozimanja i suceljavanja
polova: dominacija i sukob vs saradnja i funkcionlano dopunjavanje. Rodna
diferencijacija polova u porodici ima dva fundamentalna oblika: normativni i
ponasajni- na normativnom planu: ideoloski sistemi pripisanih polnih odlika i njihovog
objasnjenja i opravdanja; ponasajna: razlike u ponasanjima, aktivnostima, ulogama i
nacinu njihovog vrsenja od strane pripadnika pojedinog roda. Izmedju ova dva oblika
rodne diferencijacije najcesce ne postoji poklapanje. Za savremeno drustvo,
karakteristicna su dva najcesca obrasca: tradicionalni neegalitarizma i moderni
egalitarizam.
Parsonsova paradigma o komplementarnoj podeli uloga polova u porodici:
-struktura porodice- dve ose difierencijacije: horizonatlna prema polu i vertikalna prema
starosti. Podela uloga prema polu nema hijerarhijsku dimenziju (horizontalna ravan).
- u porodici se odnosi polova regulisu po formuli jedinstva segregiranih ali
komplementarnih uloga.
- Muskarac- instrumentalna uloga (hranioc porodice), zena- ekspresivna uloga.
- porodicu kao relativno zatvoren podsistem koji se nalazi u okruzenju modernog
drustvenog sistema i sa njim stupa u razmenu na odredjenim tackama. Muskarceva uloga
predstavlja tacku dodira i povezivanja porodice sa drugim podsistemima. Zenina uloga je
u koordinaciji.
- Odbacuje ideju o bioloskoj determinaciji navedene raspodele uloge polova- ona je izraz
potreba, funkcionalna sa stanovista porodicnog podsistema, i globalnog drustva.

Ovakvom podelom uloga u porodici se ostvaruju harmonican odnos izmedju polova koji
se medjusobno ne sudaraju u svojim kompetencijama u porodici i izvan nje.
- Zenska uloga se oblikuje prema jednom principijelnom obrascu koji upravlja ulogom
odrasle zene, obrascu domacice ili pseudo zanimanja. Predlaze dve mogucnosti
prosirenja zenske sfere u modernom drustvu: glamur obrazac- zene iz visih delova
srednje klase pokusavaju da prate prestiz svojih uspesnih supruga; humanisticki
obrazac- kultivacija kulturnih interesovanja i obrazovanje ukusa te ostvarivanje
humanitarnih zadataka u lokalnoj zajednici.
Transformacije ka simetricnoj porodici- na osnovu pracenja dugorocnih promena
u odnosima izmedju polova u radnickoj klasi Engleske- obrazac segregirane
komplementarnosti se prevazilazi u fazi visoke industrijalizacije- sve veca simetrija
izmedju supruznika u porodici (priblizavanje i ujednacavanja uloga polova).
Rona i Robert Rapoport su na empirijskom nivou utvrdili pet obrazaca ili modela
uloge savremene zene u porodici i van nje u razvijenim drustvima:
1) segregacija- uloga za zenu iskljucivo je sfera domacinstva
2) parcijalna segregacija- primarno domacica ali povremeno obavlja posao kao dodatak
3) alternativne uloge na poslu i u kuci- tri faze u zavisnosti da li joj je primarna uloga u
porodici ili van nje: a) period obrazovanja- priprema za posao i karijeru; b) period
stvaranja porodice i radjanja i podizanja dece; c) period kada zena ponovo moze da
izadje iz porodice i da se posveti svojoj karijeri i poslu
4) kontinuirana karijera sa minimumom prekida za materinstvo (soc zemlje)
5) visestruki obrazac na bazi jednakih mogucnosti
Autori ne zele da govore o jednakosti polova - isticanje jednakosti vodi u rigidno
zatvaranje mogucnosti oba partnera; kategorija pravicnosti- ravnoteza izmedju nagrade i
ucinjenog napora, uravnotezavanje obaveza partnera u porodici.
Neofeminizam stavlja rodnu podelu rada u srz sistema ugnjetavanja i
podcinjavanja zena u drustvu- izvoriste ostalih drustvenih podela i nejednakosti.
Nejednakosti u sferi zaposljavanja zena jedino se mogu prevladati transformacijom u
odnosima ljudske reprodukcije i formama domacinstva (domacinstvo kao uzrok).
Druge autorke- porodica i porodicni odnosi treba da posmatraju na isti nacin kao i
radni odnosi na trzistu---> porodica- institucija ekonomske eksploatacije zena;
analogno odnosu radnika i poslodavca.
Trece- teorija patrijarhata- patrijarhat se definise kao sistem muskog
podcinjavanja zena. Elementi: sistematski karakter muske dominacije; materijalna
osnova te dominacije; hijerarhizacija izmedju samih muskaraca.
Dve forme patrijarhata- privatni i javni, sest socijalnih struktura i odgovarajucih
socijalnih praksi patrijarhata: patrijahalni nacin proizvodnje; patrijahalni odnosi u
placenom radu; patrijahalni odnosi u drzavi; musko nasilje; patrijahalni odnosi u
seksualnim praksama; patrijahalni odnosi u kulturi. Podela rada prema polu u
domacinstvu spada u patrijahalni nacin proizvodnje tj produkciju domacinstva.
Javni patrijarhat zenu eksploatise primarno kroz njena najamni rad, a tek sekundarno u
domacinstvu.
Feministicki pristupu rodnim razlikama- opasnost od njihove fiksacije kao univerzalne
nepromenljive opozicije (kao i bioloska opozicija polova). Umesto kritikuje polnu podelu
rada, radikalni feminizam objektivizuje sa idelogije u stvarnost vazecih rodnih odnosa.
Kao fukcionalizam zatavara put promeni- izlaz rod i rodnost kao proces, ne kao stanje.

3. Zaposljavanje zena i modeli odnosa prema porodici

Masovnije zaposljavanje zena od sredine proslog veka- evropske zemlje: u prvoj
polovini XXv trend porasta zaposlenosti zena- usporen i u nekim periodima i vrlo
stagnantan u odnosu na kraj prethodnog veka (povlacenje zena iz radnicke klase ponovo
u porodicu- zbog porasta radnickog standarda, primenom principa porodicne nadnice kao
mere socijalne politike, porastom zaposlenosti itd); delimicno radno vreme. Tek od
pedestih godina rast zenskog zaposljavanja- narocito udatih zena; kontinuirano i puno
radno vreme. Problem velicine zarade za isti rad, kao i mogucnostima napredovanja. U
najvecem broju visoko industrijalizovanih zemalja jos 80tih godina je tipican obrazac
zenske zaposlenosti part tajm. Jedino u socijalistickim zemljama stalna i puna
zaposlenost. Tokom 90tih u evropi puna u postsocijalisticka- model koji su razvijenije
zemlje prevazisle.
Teorijski modeli zenine porodicne uloge u svetlu novih trendova zaposljavanja:
1) Konflikt uloga zaposlene zene: 70tih Rapaportovi- u svim slucajevima parova gde su
oba supruznika trajno zaposleni, postoji izrazitija familisticka orijentacija supruznika u
smislu da supruznici pokusavaju da kroz uspesan porodican zivot stvore podlogu za svoje
uspesno angazovanje na radu. U stvarnosti- gotovo nedostizno: vecina zena koje
pokazuju radne ambicije dolaze iz nesrecnih porodica i brakova, tj konstatuju
nedostatak personalnog ispunjenja u bracnim odnosima.
Obrazac za koji ce se supruznici opredeliti zavisi od mnogo faktora- najvazniji: stav
supruznika prema ulozi domacice, odnosno zaposlene zene; stav prema karijeri za zenu
ako je zaposlena; broj dece koji partneri ocekuju da imaju; nacin na koji se uskladjuje
zenina karijera prema muzevljevoj.
80tih godina empirijska istrazivanja konstatuju porast udela muzeva u kucnim
poslovima- podstaklo ocekivanja u pogledu priblizavanja poridica egalitarnom modelu
raspodele uloga polova; demanti- odmenjivanje dece od strane oceva.
Najvise problema i napetosti zbog konflikta uloga- zene koje imaju visok osecaj
lojalnosti prema svojoj profesiolnalnoj karijeri; najbolje- one koje uspevaju da pronadju
srednje resenje, da ne napustaju posao ali i da ne traze razresenje od porodicnih odnosa.
2) Zenina zaposlenost i zrtvovanje za porodicu- zene pristaju na ulogu zrtve ili su
ucenjene shvatanjem da je njihova uloga u porodici primarna, od prvorazrednog
znacaja i nezamenljiva. Opterecenost zena. Na smanjenje ucesca zena u kucnim
poslovima znacajan uticaj imaju dva obelezja zena i njihvih supruga: obrazovanje i
visina zarade. Otkriveno da zene koje visoko zaradjuju, stvarno manje rade u kuci, ali
imaju i manje slobodnog vremena od zena koje nemaju tolike zarade tj. koje zaradjuju
manje od svojih muzeva.
U domacim istrazivanjima koja su se bavila posmatranjem zaposlenih zena sa visokim
obrazovanjem i uspesnim profesionalnim karijerama- takodje postoji osecanje krivice.
Njihova stalna briga i nastojanje da sebe podjednako daju i na poslu i u porodici i
otvoreno plediranje na vlastitu zrtvu u ime porodice posluzilo je kao argument za
razvijanje hipoteze o zrtvenom mikromatrijarhatu- dominantan stav i ponasanje
zaposlenih zena u domacoj sredini. To je izrazeno kod zena iz radnicke klase i nizih
slojeva-o pravdanje za njihove inace veoma niske nadnice, jer one kao i njihovi
poslodavci smatraju da one ne daju sve od sebe na poslu.

3) Dvostruka opterecenost zaposlene zene- Model dvostrukog opterecenja zaposlene

zene je razvijen imajuci u vidu situaciju zaposlenih zena u bivsim socijalistickim
drustvima. Vecina zena angazovana na nisko kvalifikovanim poslovima sa niskim
zaradama bez mogucnosti da na politickom, socijalnom ili individualnom planu
kompenzuju teske radne okolnosti. Ideologija jednakosti polova- malo konkretnog odjeka
u zivotima zaposlenih zena; sluzila za masovnu regrutaciju zenske radne snage i za
odrzavanje veoma niskih zarada stanovnistva na kojima se temeljila socijalisticka
eksploatacija i akumulacija. Ipak-a licni prihod i zarada kao osnova za licnu nezavisnost i
izgradnju individualnog identiteta. Sledece generacije shvatile da je izlaz skolovanje i
sticanje sto visih stepena obrazovanja. U toku razvoja-ukupni drustveni standard se
poboljsavao, shodno tome i radni uslovi zena sa najnizim kvalifikacijama.
4) Dvostruka prisutnost zaposlene zene- u dvostrukosti rada zena vidi se njihova velika
prednost u savremenom drustvu. Bimbi: Dvostruka radna obaveza zena zenu cini
dvostruko prisutnom u dve kljucne drustvene sfere privatnoj tj porodicnoj i javnoj sferi
rada. Mogucnost- zena u savremenom drustvu kao medijator i inicijator poromena u obe
sfere, pri cemu za promene u porodici moze da se angazuje kao javni akter; promene u
radnoj sferi- doprinos sa svojim iskustvima iz privatne sfere i tendencijom ka vecoj
afektivnoj participaciji nezavisno od vrste domena u kome se krece. Ali- u praksi tesko da
mogu da procene svoje mogucnosti i izbore.
Dve strategije zaposlenih zena- sve sanse stavljaju na rad i radnu promociju; druge zene
biraju da skrate radno vreme na poslu ali istovremeno i radne obaveze kod kuce.
4. Sticanje rodnog identiteta u porodici
Rodna podela uloga je najdublje usadjena i reprodukovana u individualnim
rodnim identitetima koje svaki pojedinac stice. Nije u pitanju samo delovanje spoljnjeg
sistema i idelogija vec su duboko usadjeni u subjektivnu licnost. Duboka usadjena svest
koja se izjednacava sa nasim najintimnijmi licnim zeljama i tznajam objasnjava
kontradickcije u savremenom polozaju zena i uzajamnim odnosima polova: uprkos sivm
objektivnim promenama na planu ponasanja i odnosa polova, tradicionalna seksualna
podela uloga i dalje deluje kao ideal i uzor za nove generacije.
Socijalizacija ucenje pomocu koga pojedinci sticu: ponasanja- u ovom slucaju
primerena polu kome pripadaju; svest osvojoj polnosti tj identifikacija sa polnim
statusom. Zadaci i okviri zenskog aktiviteta, sposobnosti i ponasajni obrasci- povezani su
i usmereni njihovom fukcijom materinstva. Poklapanja izmedju socio kulturne uloge
zena i njene biolosko fizioloske uloge u procesu humane reprodukcije.
Americka psihoanalitricarka- bioloski potencijali i socijalno ucenje u procesu
socijalizacije nisu dovoljni da obezbede specifican karakter materinske uloge i njene
reprodukcije kao psiholske uloge u smislu razvoja odredjenih relacionih kapciteta i
osecanja. Identifikovanje i prihvatanje materinstva nije stvar pojedinacnih zenskih
osobina i njihovog personalnog razvoja. Otuda se ne moze dopustiti da tako
fundamentalno znanje i ponasanje bude sticano individualnim razvojem kroz
socijalizaciju. Po misljenju ove autorke mora postojati neko cvrsto organizaciono
jedinstvo koje ce reprodukovati materinski obrazac nezavisno od volje i htenja
pojedinacnih zena. Danas to organizaciono jedinstvo funkcionise kao povezanost

podele rada prema polu u pojedinacnim porodicnim jedinicama sa izvan ekonomskom

organizacijom drustva. Psiholoski proces stvaranja nesvesnog polnog identiteta tj
majcinskom obrascu kod zena koji se ciklicno reprodukuje od majke na cerku.
Samoreprodukcije majke izgleda razumljiva sama po sebi jer se svi zadovoljavaju ili
bioloskim ili bio evolucionim objasnjenjem majcinstva.
Codorov razvija edipalnu situaciju za devojcice pokazujuci kako na kraju
razvitka izlaze nove majke. Zensko majcinstvo dakle definitivno proizvodi asimetriju u
relacionom iskustvu decaka i devojcica u toku odrastanja.
5. Nastanak moderne ideje deteta i drustveno konstruisane prakse detinjstva
Deca - u proslosti inferiorna. Psihologija i pedagogija sve vise orijentisu na
proucavanje deteta na mikro i eventualno mezo nivou. Sociologija, istorija i antropologija
sa makro ravni istrazuju uslove decijeg odrastanja u proslosti i savremenosti. Peokretzapocinje sa baby boomom u poratnim generacijama u Americi- javni i naucni diskursnaglasavanje deteta i njegova glorifikacije.
Druga novina- odustajanje da se o detetu govori samo sa stanovista buducnosti tj
roditeljskih projekcija, ocekivanja, ciljeva i vrednosti koje nastoje da usade u detetovu
licnost. Proucavanje zivljene stvarnosti deteta u svakodnevici savremenih drustava.
Filip Arijes- Vekovi detinjstva- proucavanje socijalnih predstava o detetu od ranog
srednjeg veka pa do modernog doba. Tokom citavog srednjeg veka dete se tretira kao
covek u malom, nedorasli i inferiorni deo, pa je tako prema njima postupano. Stupnjevi
evolutivnog razvoja odnosa izmedju roditelja: idece. Razlikuje sledece stupnjeve tih
odnosa: na pocetku infanticid, pa zatim odbacivanje, ambivalentnost, dominacija,
socijalizacijski uticaji i danasnja permisivnost (enviromentalistiki, puritanski,
rusoovski, frojdijanski, socijalizacijski modela vaspitanja i obrazovanja).
Visoka smrtnost dece i mladih i veoma visok fertilitet- visok rizik, nije
racionalno ulagati resurse u decu jer se nece isplatiti. Vecina istoricara koji su se bavili
otkricem detinjstva pominju kraj XV veka, i XIV, u italijanskim gradovima kod zanatlija i
trgovaca. Nastanak moderne ideje detinjstva proizvod je modernosti i buroaskog etosa
dete kao projekat roditelja i drutva.U XVI veku posebna decija priroda u centru
paznje. Smena opustenog pristupa detetu srednjovekovne zajednice disciplinovanim
obucavanjem dece za uloge odraslih gradjanske zajednice u nastajanju: Pocetkom XIX
veka slika je potpuno promenjena: vreme dojenja je skraceno, uvedeni su striktni
vremenski razmaci u ishrani, treniranje za stolicu- Fuko: nastupanje modernog saznajnog
diskursa nauka o coveku koje preuzimaju sve snazniji nadzor nad covekom i njegovim
nagonima. Specificnost uloge deteta oblikuje se u zavisnosti od znanja o procesu
socijalizacije. Stupnjevi razvoja: ideolosko saznanje (uglavnom hriscansko crkveno)
tumacenje vrednosti zivota i rodjenja; era medicinskih saznanja- narocito veliki znacaj
imaju saznanja u domenu ishrane deteta i odojcadi; forsiranje ucenja kroz praksu tj kroz
rad i segrtovanje, a sa druge, sistematsko sticanje znanja putem skole; saznanja o
licnosti i njenom razvitku cime se sredinom 20. veka okoncava i utemeljuje saznanje o
detetu kao licnosti in nuce. U periodu prelaska iz XIX u XX vek naputanjem kulturnog
koncepta ekonomski korisnog i prelaskom na konstrukt emocionalno
neprocenjivog deteta

Saznajni talasi razumevanja deteta vodi ka njegovom postvarenju kao objekta.

Dete postaje sukcesivno pacijent razlicitih strucno institucionalnih sluzbi organizovanih
na novim saznajnim standardima: obrazovni, medicinski, psiholoski i ekoloski.
Detinjstvo ranije posmatrano kao prirodna stvar- izvan naucne paznje. Sociologija
detinjstva razvija pristup detetu i detinjstvu kao tvorevini odredjenog drustveno
kulturnog i istorijskog konteksta. prvi pristup- proces odrastanja- specificni drustveno
kulturni uslovi. Drugi- dete kroz svakodnevicu dozivljaja i iskustava koja ono stice u
svetu koji ga okruzuje.; detinjstvo iz detetovog vidokruga. Postavke: 1) detinjstvo
posmatra samo za sebe nezavisno od bilo kakvih prekoncepcija i ideologija buducnosti;
2) detinjstvo posmatra kao aktuelnu prezentnu stvarnost koju dete zivi i kroz koju
formira sopstveni identitet; 3) osmatra dete kao aktivnog subjekta i objekta vlastite
prakse odrastanja kojom konstituise svoju subjektivnost i transformise objektivni svet
relacija i znacenja koje zatice.
Nova paradigma sociologije detinjstva ujedinjuje u sebi dve paradigme koje su
do sada opstajale nezavisno jedna od druge: Zan Pijeze- drustvo ima odgojni karakter i
Margaret Mid dete roditelj coveka. Problematizovanje detinjstva u tri aspekta: 1) ideja
detinjstva, simbolicke predstva o detetu, normativni modeli i stavovi o njegovim
potrebama koje ga razlikuju od odraslih; 2) praksa detinjstva stvarni polozaj deteta u
porodici i drustvu; 3) kultura detinjstva, unutrasnji svet detetovog dozivljaja i slika
sveta samog detinjstva.
Sociolozi ukazuju na prelaz od prakse integrisanog detinjstva u difuznom i
sarolikom svetu srednjevekovnih domacih zajednica u kome je dete stalno prisutan ali
istovremeni i sporedan deo tog sveta (premoderno); segregacija deteta i njegovog sveta
od sveta odraslih i zivota zajednice (moderno); detecentricni diskursu (kasna moderna).
Centar nove porodicnosti koja je svedena na najuzi reproduktivni srodnicki krug
postaje dete kome se posvecuje celokupna porodica: ekonomske aktivnosti privredjivanja
vrse se u ime zasnivanja nove burzoaske loze naslednika koja se mora dokazati svojim
radom umesto aristokratske tradicije prenosenja privilegija na drugoj strani- unutrasnji
zivot porodice organizuje se oko brige, rasta i razvoja buducih naslednika.
Od kraja XVIII veka i pocetkom XIX veka (delom i kao posledica slabljenja
religiozne moralnost)- glorifikacija deteta u okviru romanticarske vizije porodicnog
doma, zene posvecene materinstvu i deteta kao simbola dobrote, nevinosti. Arijes- prodor
nove osecajnosti, izlivi neznosti prema detetu (stavlja to u kontekst aristokratskih
krugova kasnog feudalizma dok drugi autori iskljucivo navode burzoaziju). Istorijska
istrazivanja- porodicame visih i najvisih drustvenih slojeva u proslosti iza kojih je ostala
bogata istoriografska gradja.
Vecina dosadasnjih studija detinjstva ne bavi se ociglednim raskorakom u
pristupu i shvatanju detinjstva i deteta koje postoji izmedju osecajne porodice i brutalne
skole u eri nastupanja modernosti. Studije detinjstva dokazuju znacaj povezanosti novog
koncepta deteta i moderne nuklearne porodice. Vec od proto industrijskih oblika
porodicne modernizacije- nuklearna porodica predstavlja jedinstvenog ideoloskog i
vrednosno- kulturnog posrednika u uspostavljanju, prihvatanju i sirenju nove
organizacije i nacina zivota koji sobom nosi procvat kapitalizma a u okviru koga dolazi
i do sirenja prostora i razumevanja za potrebe deteta i detinjstva.

6. Detecentricnost savremenog drustva i porodice: mit ili stvarnost.

Frojdovo otkrice ranog seksualnog razvoja dece i problema koji taj razvoj stvara
za stabilizaciju odrasle licnosti. Proces socijalizacije u sredistu drustvene reprodukcijeporodica centralni agens; internalizacija i afirmaciju socio kulturnih vrednosti
drustvenog sistema u sistemu licnosti pojedinaca. Moderna porodica od pocetka 20. vekamanje funkcija (skola, crkva)- posvecuje se detetu. Detecentricnost porodice i drustvene
zajednice vs neprijateljska sredina za dete vise.
1) Dete kao vrednost: od uspesnog projekta do nostalgije- Detecentricnost kao praksaprocena deteta kao vrednosti- ekonomska cena i isplativost investicija, zivotni projekat
roditelja (ljudski kapital i buducnost)---> podredjivanje roditelja interesima deteta,
zrtvovanje---> zavisnost deteta i vecna zahvalnost.
Protivrecne posledice u drustvu, porodici i polozaju same dece u fazi zrelog kapitalizma:
1) izmedju visokih ekonomskih troskova izdrzavanja dece i njihove neodgovarajuce
drustvene cene dovodi do raskoraka izmedju mogucnosti i ocekivanja;
2) izmedju detecentricnog sveta porodice i segregacije deteta u drustvenom svetlu
odraslih, pocevsi od skolskog sistema pa nadalje;
3) ambivalentan odnos izmedju emocionalne zasticenosti deteta (autenticnost) i
socijalne pasivnosti (obrazovanje) koja je imala za posledicu ne tako retke situacije
radikalizacije mladih i omladine (1968).
Od kraja 60tih nastupa nova faza u razvoju koncepta i vrednosti deteta- umesto
roditeljskog i drustvenog delovanja u ime deteta- dete kao subjekt vlastitog cinjenja.
Omoguciti autenticni i samostalni razvoj vs povecano iskoriscavanje, zloupotrebe i
zlostavljanje deteta.
2) Deca kao drustveno bogatstvo i redukcija nataliteta- smanjivanja stopa nataliteta i
fertiliteta (ispod nivoa za obnavljanje stanovnistva u pojedinim zemljama)- ogromno
uvecanih troskova u podizanju dece. Individualne prodice ne ocekuju finansijskim
povracaj ulozenih sredstava- nisu vise radni resurs. Afektivni dug deteta prema
roditeljima. Zaposljavanje zena i afektivno zasicenje roditelja sa jednim detetom. Pad
nataliteta- veca briga i bolji standard dece u savremenom drustvu.
3) Ekonomsko blagostanje deteta naspram ekonomske zavisnosti i siromastvaDecije blagostanj i moderna potrosacka civilizacija- deca masovni potrosaci (narocito u
sferi dokolice i zabave)- prividno blagostanje i sloboda izbora---> potpuna finansijska i
ekonomska zavisnost koja se sve vise produzava u meri u kojoj se siri fenomen
produzene mladosti. Deo mladih cije finansijske mogucnosti ne dozvoljavaju pracenje
potrosackog standarda dolaze- sukob sa drustvom pokusavajuci (nelegitimna i nelegalna
sredstvima; maloletnicka delinkvencija). Potrosacko obilje razvijenih drustava prikriva
ozbiljnu egzistencijalnu ugrozenost dece- sve rasprostranjenije siromastvo koje pogadja
decu u vecem delu nerazvijenog sveta i sve vece segmente dece u najrazvijenijim
drustvima- porast (porast jednoroditeljskih porodica i porastom nezaposlenosti- najvise
pogadja majke iz jednoroditeljskih porodica). Kompeticije izmedju najstarije i najmladje
populacije u razvijenim drustvima oko podele znacajnih budzetskih sredstava namenjenih
socijalnoj sigurnosti i standardu stanovnistva; najstariji brojcano sve veci udeo potrosnje
ovog dela stanovnistva postaje sve veci.
4) Deca izmedju porodicne ljubavi i ucene: od dece se ocekuje da zato sto se u njih
toliko ulaze zadovolje unapred postavljena ocekivanja i ciljeve. Ljubav, emocije, neznost

se insturumentalizuju da bi se dobili pozitivni odgovori od dece--> otpor prema

roditeljima i familizacija deteta u smislu porodicne posesivnosti i ekskluzivizma kada je
u pitanju njihovo osamostaljivanje. Porodice- preuzimaju na sebe sve vise obaveza i
troskova oko dece---> sve vise zatvorena i vezana za porodicu; nevidljiva za drustvo.
5) Produzena nezrelost i pravna individacija- Mladi sa 18 godina sticu sva prava
pravnog subjekta (neka i pre napunjenih 18). Pravna zrelost vs produzena mladostproduzena ekonomska i finansijska zavisnost mladih- skolovanje. Pravna individuacijanorme decijih prava. Pod izgovorom brige za deciji razvoj, savremeno pravo i druge
regulativne institucije fakticki suzavaju i osiromasuju razvojni pluralitet dece i mladih
uprkos povecavanju materijalnog standarda.
6) Kulturna segregacija i paternalizam nasuprot autenticnosti- skola- prvi i
najsnazniji kulturni moderator koji decu segregira u odnosu na odrasle. Zasticeni prostori
i nadgledane aktivnosti- ogranicavaju razvoj kompetencija kod dece smanjuju slozenost
interakcija. U poslednjem- skola manje represivna u odnosu na 19. vek prethodnicu;
osnovni nedostaci nisu uklonjeni (izolacija mladih, rutiniranost, komformizam i sl).
Medju mladima iz drustvenih slojeva sa margina- sve cesca agresivnost prema skoli- ne
nudi mogucnost za integraciju u drustvo; ne pruza mogucnosti za zadovoljenje autenticne
mladalacke potrebe i interesovanja.
Odustajanje od dece- osnovni razlog- ambivalentna situacija zena koje se odlucuju na
(karijera vs potpuno posvecivanje deci). Sloboda od odgovornosti za brigu i staranje o
detetu- vise prilika za samoispunjenje i spontanu mobilnost pojedinaca odnosno
partnera.
Zlostavljanje dece- krivicno sankcionisanje (u americi 1962- medicinski potvrdjen
simptom pretucenog deteta). Definicija: fizicko zlostavljanje dece je namerna upotreba
fizicke snage ili namerno propustanje da se ucine neke radnje od strane roditelja ili
drugog staratelja u toku interakcije sa detetom u toku nejgovog odgajanja koji imaju za
svrhu da se dete povredi, ozledi ili unisti. Psihoanaliticari- uzrok visoke brutalnosti prema
deci- gotovo civilizacijska odlika coveka (samo druga polovina ovog stoleca lisena
izrazitijih oblika ove vrste nasilja). Deca sluze za projekciju vlastitih strahova i
neizvesnosti.
Teorija nostalgicnog pristupa detetu od strane odraslih- dete simbolizuje proslost koja
nepovratno iscezava.
7. Pojam i faze roditeljstva
Roditeljstvo- retka univerzalna drustvena uloga pojedinca, odnosno univerzalna
drustven funkcija koju poznaje svako drustvo; nije istorijski univormna i nepromenljiva.
Nosioci, nacin i sadrzaj ove porodicne i drustvene uloge su se znacjano menjali.
Roditeljstvo- slozen skup socijalnih stavova i razlicitih praksi u kojima dolazi do spoja
bio socijalnog aspekta ljudske prokreacije sa socijalno kulturnim aspektima brige,
staranja i odgoja novih generacija. Na socijalno psiholoskom nivou- reciprocni uticaji
koji omogucavaju identifikaciju deteta sa roditeljskim uzorom.
U savremenim drustvima -teznja ka neutraliziranju rodne razlike tj ka
ujednacavanju obe roditeljske uloge. U evropskoj istoriji jos od klasicnog antickog doba
roditeljstvo kroz asimetrican obrazac patrijahalne porodice (otac glavni roditelj-

odlucivao o sudbini deteta, majka se stara za fizicku negu deteta i odgaja ga prenoseci na
njega kulturne zahteve drustva). Patrijahalan obrazac nije i univerzalan. MalinovskiTrobrijandska ostrva- sistem matrilinearnog srodstva pojavu socioloskog oca. Znacaj se
nije stavljao na bioloskog. Zajednica je odredjivala oca buducem detetu. Parsonsasimetricni patrijahalni obrazac roditeljstva prilagodio modernoj porodici- hijerarhijski
odnos;.roditelji izjednaceni u poziciji spram dece; razdvojeni- instrumentalno vodjstvo
oca i ekspresivno vodjstvo majke.
Ova konvergencija u roditeljskim ulogama i pozicijama ocito da je rezultat
promena koje dozivljava porodica u svojoj ukupnosti a koje su posledica promenjenog
polozaja zene u porodici i drustvu (veca simetricnost). U roditeljskoj uloziintergeneracijski odnos roditelja i dece i intrageneracijski odnos izmedju supruznika. U
tradicionalnoj porodici- roditeljstvo potpuno dominiralo nad supruznickom relacijombrak direkno u funkciji radjanja. U modernoj nuklearnoj porodici- supruznicka dijada
postaje centralna osa porodicnog okupljanja i njenog osamostaljivanja od srodnickog
zaledja. Po rodjenju prvog deteta afektivna vezanost supruznika ustupa mesto afektivnom
odnosu prema detetu. U savremenim postmodernim pojedinci nastoje da kroz
dekompoziciju porodicnih uloga ostvare svoje licne intimne preferencije: afektivno
zadovoljenje kroz decu bez bracne zajednice; bracna zajednica bez dece; bez braka i
porodice.
Dva socijalna aspekta roditeljestva: roditeljstvo- bioloska cinjenica ucesca u
zacecu i roditeljstvo kao socio kulturni odnos i roditeljstvo u smislu socijalnog
starateljstva. U trecem slucaju- oblici drustvene brige i staranja za mladje narastaje koje
preduzima moderna drzava i njene institucije i para institucije.
Roditeljstvo nije nepromenljivo stanje, vec odnos i uloga koja prolazi kroz
stadijume promena u zavisnosti od uzrasta dece, starosti roditelja, socioekonomskih
uslova i okolnosti porodicnog zivota. To su uglavnom faze odrastanja samog deteta.
Roditeljstvo nije uvek zavisilo od razvojnih stadijuma deteta, vec je pre svega moralo da
se prilagodjava potrebama domace ekonomije- produktivnim funkcijama odraslih.
Ulazenje u brak i rodjenje dece zavisili su od situacije kada ce potomak biti i zvanicno
proglasen naslednikom porodicne imovine, odnosno od momenta gubljenja produktivne
funkcije roditelja. Kasniji ciklus nije formiran s obzirom na etape procesa socijalizacije
vec prema ulazenju dece u radni proces.
Faze:
1) Planiranje zaceca trudnoca i rodjenje- ranije roditelji nisu vodili racuna o ovome.
Zacece- spontano i neplanirano. Roditeljestvo- usko povezano sa brakom. Planiranje
zaceca i ocevo ucesce- danas.
2) Od predskolskog doba do puberteta- najosetljiviji uzrast za deciji razvoj- temelji
buduce licnosti i njene stabilnosti- najkriticniji period u karijeri roditelja izvan porodice:
zenit karijere; stambeno pitanje; sukobi, planiranje daljeg sirenja porodice
3) Roditeljstvo u adolescenciji- drustvene promene roditelji nisu imali prilike da u
svojoj adolescenciji iskuse ono sto je karakteristicno za najrazvijenije urbane sredine u
kojima zive njihova deca.
4) Roditeljstvo i odraslo dete- u odvajanje roditelja i dece- neki roditelji ne zele da se
pomire sa tim. Problem u poluurbanizovanim i patrijarhalnim sredinama kada se
definitivno odvajanje deteta od roditelja, a narocito ako je musko stalno odlaze, pomera u
roditeljskoj svesti ili se pak nastoji i dalje vrsiti roditeljski autoritet nad decom.

5) Faza baba i deta- smatra se da u ovoj fazi roditelji pokusavaju da ponove ili ozive
odnos prema vlastitoj deci ali na mirniji, opusteniji i lagodniji naicn. To je za njih
vracanje
u
mladost,
ili
druga
mladost.
dete kao nostalgija?
8. Protivrecnosti savremenog roditeljstva
Roditeljstvo u savremenoj porodici- protivrecne tendencije ponasanja osecanja i
shvatanja svog vlastitog polozaja: 1) izmedju moci i bespomocnosti; 2)
indivudualizacije i profesionalizacije; 3) represije i tolerancije; 4) romatnicne
idologije samoostvarenja i zrtvovanja.
1) Roditeljstvo- detecentricno- sve za decu; nemoc da opredeljuju i bitno usmeravaju
buducnost svoje dece. Aktuelnu situaciju bespomocnosti. Situacija jaza izmedju
roditeljskih protektivnih nastojanja i fakticnog slabljenja njihove roditeljske moci
dolazi do sindroma preorganizovane porodice- umesto da prirodno s obzirom na
odrastanje dece i staranje porodice labave veze izmedju roditelja i dece, porodica odrzava
i dalje veze preterano zastitnickog delovanja.
2) Sa opstim trendom individualizacije i personalizacije odnosa roditelji ne zele vise da
svoje uloge prihvate i vrse samo zato sto to tako treba ili kao svoj dug prema drustvu, vec
zele da kroz njih dozive vlastitu samorealizaciju. Slozena institucionalna matrica odnosa
ukojoj ucestvuju medicinske, skolske, crkvene, ustanove socijalnog staranja i zastite,
usluzni servisi, pravno sudski organi... Institucionalni produzeci porodice deluju prema
porodici i roditeljima sa vlastitih ideoloskih, teorijskih i interesnih pozicija. Cetiri tipa
implicitnih vrednosti stilova roditeljske prakse: bihejvioralni, permisivni, stil
roditeljske spontanosti i stil kulta autenticonsti (70. slom roditeljskog usmeravanja,
nudeci moralno opravdavanje od roditeljske uloge usmeravanja dece).
S obzirom na karakterisitke odnosa roditelja prema drugim institucionalnim
nosiocima uticaja na decu, razlikuju se dva tipa roditeljstva: asocijaltivno koje lako
stupa u vezu i kooperaciju sa drugim institucijama i spoljasnjim faktorima i roditeljstvo
tipa tvrdjava koje se opire, zatvara prema ovim spoljnim vezama i uticajima.
3) Tako roditeljstvo en samo da je daleko od samoispunjenja i samodeterminacije vec u
njemu umeto zadovoljstva stalno verba osecanje krivice i grize savesti. Za mnoge
savesnije roditelje roditeljstvo postaje teska mora koju nemaju sa kim da podle.
Posesivnost- preterano emocionalno vezivanje, psiholoski teror.
4) konflikt izmedju roditeljskih ocekivanja koja su predimenzionirana i sa druge strane
ogranicenja kojima su roditelji izlozeni. Predimenzioniranost roditeljskih ocekivanja
proizlilazi iz njihvog podleganja ideologiji familizma koja roditelje i porodicu tretira kao
jedine nosioce autonomne prakse vaspitanja. Roditelji stavljaju na sopstvena pleca
ukupnu drustvenu reprodukciju. Zadovoljstvo u posvecivanju detetu ali nemaju
dovoljno vremena ne samo za puno posvecivanje nego ni za delimican nadzor.
Protivrecnosti u kojima se krecu roditelji proizvodi tri tipa roditeljstva u danasnjoj
situaciji: odbacivanje roditeljstva radi kontrole nad vlastitim zivotom; simetricni
model koji dileme i probleme savremenog roditeljstva pokusava da resi osloncem na
roditeljsko partnerstvo i deljenje briga i zadovoljstva (problemi se resavaju prema

situaciji, a ne prema unapred datim nacelima); tradicionalni model, nasledjeni

patrijarhalni obrazac koji je jos uvek dominantan- mnogo veca odgovornost za zene.
9. Tradicionalno i novo ocinstvo
Ocinstvo- najjace i najtemeljnije preispitivanje i dekonstrukciju. Vecina mladihnovi obrazac oceve bliskosti sa detetom. Decaci percipiraju svoju buducu ulogu oca
pretezno kroz iskazivanja bliskosti, ljubavi prema deci i pomaganju da se razviju kao
licnosti.
Tradicionalan obrazac ocinstva:
1) da potvrdi svoje biolosko ili socijalno ocinstvo i time legitimira potomke;
2) reprezentuje drustvo pred potomcima, obezbedjuje potomcima zauzimanje i delenje
odgovarajuceg drustvenog polozaja.
3) u modernoj porodici- nezamenljivi hranilac porodice, tj vrsi instrumentalnu ulogu
4) da bi izvrsavao prethodne uloge, nije morao biti neposredno prisutan clan u porodici
tokom najveceg dela njenih dnevnih aktivnosti; delegacia njegove moci i autoriteta na
suprugu ili starije ukucane i srodnike (odsutni otac).
5) Autoritet oca u porodici je bespogovoran, za njegovo izvrsavanja stara se majka.
Od II sv rata dovedeno u pitanje- ostala je autoritarna maska koja se formalno drzi
ali fakticki sa sve manje moci i volje oca da se drzi takvog obrasca; uvode se pojmovi
bezocinstvo ili bezocinsko drustvo. Transformacija u nacinu proizvodnje u savremenom
drustvu: masovna nezaposlenosti ili poluuposlenosti; potpuna zamenljivost svakog
pojedinca u procesu proizvodnje- ugrozava oceve kao hranioce porodice.
Pripadnici kriticke skole prezivljavanje autoritarnog obrasca u savremenim
porodicama odraz je pre svega bespomocnosti oceva- ponasaju se na agresivan i
arbitraran nacin da bi potvrdili ono sto vise ne poseduju. Promene u ocinstvu- praksa
razvoda i sklapanja ponovnih brakova sto dovodi do veoma komplikovanih matrica
porodicnih odnosa iznmedju bioloskog, socijalnog i zakonskog ocinstva.
Paradigma novog ocinstva- sledece karakteristike: nastojanje da u ocevoj
roditeljskoj figuri dodje do spajanja uloga oca i majke (androgini otac); zelja da bude
mnogo prisutniji u zivotu deteta; mnogo vise otvorenih emocija neznost; neguje
drugarski odnos sa decom kroz igru...
Erozija ocinstva (opadanje autoriteta)- zamenjivano alternativnim modelom
ocinstva- ocinstvo kao uloga koja nestaje i gubi znacaj.?? istorijski kontekst Razvod i
napustanje porodice od strane oceva koji- ne preuzimaju vise nikakvu brigu i
odgovornost za izdrzavanje i odgoj dece. Utrosak vremena oba roditelja, kada je zena
zaposlena- glavni zahtev koji se postavlja pred savremene oceve- spremnost da zamene
odsutnu majku. Omoguceno roditeljsko odsustvo u slucaju bolesti deteta, negovanja tek
rodjenog deteta....
10. Materinstvo i praksa majcinstva
Materinstvo- primarnom ulogom zene u porodici- biolosko-fizioloska polna
predodredjenost da nosi dete; ekskluzivno se vezuje za zene- proglaseno za univerzalnu
drustvenu funkciju koja je trajno vezuje uz porodicu i determinise njenu drustvenu

poziciju: prirodno/ inferiorno. Materinstvo- odnos prema drugom ljudskom bicu-->

sociokulturna aktivnost. Nensi Codorov-tri argumenta na osnovu kojih se materinstvo
zena objasnjava kao iskljucivo zenska uloga i nepromenljiv univerzalni obrazac zenskog
roditeljstva.
1) bio evolucioni i funkcionalni argument- majke nose radjaju i doje decu- po prirodi
glavni roditelj koji ce negovati decu dokle god je to detetu potrebno. Pretpostavlja se da
je seksualna podela rada u praistoriji opredelila sadasnje uloge; staticnost.
2) kod majki postoji urodjeni instinkt da se staraju za malu decu dok kod muskaraca taj
instinkt ili nikada nije postojao ili je tokom evolucije iscezao (psihoanaliza)- predrasuda,
ne proizilazi iz naseg bioloskog saznanja o predodredjenosti zena za takvu vrstu
materinstva kakvu mi poznajemo, proizilazi iz nase participacije u odredjenim
socijalnim aranzmanima- socijalno iskustvo (ne biologija) definise tzv bioloske cinjenice.
3) socijalno psiholoski: zene preuzimaju ulogu majke jer se od momenta rodjenja
pripremaju za tu ulogu kroz ucenje zenskih uloga i identifikaciju sa zenskim polom- ne
moze se sve svoditi na nauceno ponasanje; proces podsvesnog ciklicnog reprodukovanja.
Istorijski primeri- odvajanje majki od deteta, odmah po rodjenju i prepustanje
deteta dojiljama: bogatije gradske porodice u italijanskim gradovima. Moderno drustvo i
gradjanska porodica- naglasavanje jedne vazne kulturne uloge od strane zena u porodici a
to je staranje i vodjenje decijeg odgoja i kucnog vaspitanja. U ranoj gradjanskoj
porodici moralne majke prenosi osnovne moralne i religiozne nazore. Drustvena
prinuda u obliku drustvenih ocekivanja- u savremenim drustvima, u kojima se vec
uveliko praktikuju uspesne tehnologije supstitucije bioloskog macinstva (zena zadobila
prava na vlastiti slobodan zivoi i odlucivanje) i u kojima postoje veoma razgranati
drustveni institucionalni aranzmani starateljstva za decu, zene- i dalje suprematija kao
primarne roditeljke i majku. Suprotna strana preteranog odsustva oca iz porodice i
njegove slabe vezanosti za decu- preterano vezivanje dece uz majku i majcino
nastojanje da iskljucivo ona vlada i upravlja porodicom- momizam---> Detecentricna
ka majci usredistena paradigma roditeljstva. Negativno dejstvo preteranog emocionalnog
vezivanja dece uz autoritarnu majku u procesu socijalizacije- (narcisticka majka koja
nadomesta odsutnog oca iz porodice, ferustrirana svojim visestrukim bremenom uloga,
povrsna i hladana u kontaktu sa decom, ali nastoji da bude u svakom trenutku prisutna, da
nadzire, usmerava - opterecuje i neurotizira decu).
Studije nezaposlenih zena i majki- ne ispoljavaju poviseni stepen
samozadovoljstva i samopostovanja sto su ostale iskljucivo majke (depresivnost, niza
vrednost, neostvarenost, istrosenost bez nadoknade).
Vezanost zena uz tradicionalni koncept materinstva i uzroci te vezanosti- mogu se
sagledati u savremenom odnosu zena prema pitanju abortusa. Praksa abortusa je ranije
onemogucavana a zene koje su to u radile tretirane kao nadprirodna bica. Danaspodeljene izmedju zagovornica pro life alternative i pro choice alternative.
11. Jednoroditeljske porodice
Tradicionalni obrazac roditeljstva- roditeljska dijada oca i majku- u svojim
komplementarnim socijalnim ulogama majke i oca dovode dete na svet i zatim se o
njemu staraju dok ne odraste i postane sposobno za samostalna zivot. Trendovi

alternativnih praksi su: 1) brakovi/ kohatbitacije u kojima se supruznici/partneri

dobrovoljno lisavaju roditeljstva; 2) jednoroditeljske porodice. Narusavanje
tradicionalnog obrasca roditeljstva ne prevazilazi tradicionalno uspostavljen obrazac
asimetricnih uloga i polozaja oca i majke.
U 80 do 90 % slucajeva- porodice majki sa decom; neznatan deo cine porodice
oca sa decom. Izraz kojim je vrseno negativno oznacavanje ili stigmatizacija nosioca
pojave: porodica samohrane majke, devijantnost uloge majke; legitimacijska
deficijentnost ove porodice i dece u njoj kroz izraz- vanbracna majka sa decom
(nelegitiman i nelegalan status majke- amoralan). Nepotpuna i krnja porodicapreispita i definise princip legitimiteta Malinovskog kao fundamentalni konstitutivni
princip porodice. Parson i Gud zele da ublaze ocenu o devijantnosti ovih obrazaca ali i
da zadrze princip legitimnosti. Gud dopunjava princip legitimacije klasno slojnom
relativizacijom. Sve klase u svim drustvima ne drze podjednako do principa legitimnosti.
Od 70tih godina jedno ili dvo roditeljska porodica- fakt da u porodici postoje dva
ili jedan roditelj, bez naznake pola. To je i dalje porodica: uzajamnost interakcije
clanova i psiholosaka ukljucenost odnosno bliskost ili udaljenost clanova medjusobno.
Nagli porast jednoroditeljskih porodica u drugoj polovini ovog veka- posledica
sve veceg zaposljavanja zena koje sada mogu same da izdrzavaju svoje porodice; porast
razvoda brakova; delovanje feministickog pokreta na emancipaciju zena tj njihovo
samosvesno nastojanje da menjaju uslove svog zivota. Sve vise ovih porodica ne nastaje
silom okolnosti ili slucaja vec kao svesni izbor zene. 1940 od svih majki sa decom samo
njih 44% bilo evidentirano kao glava domacinstva, tj vodile su samostalno domacinstvo
dok je 1976 u americi se belezi postotak takvih majki na 80%.
Pritisak: poslovi u kuci i van nje bez icije pomoci; preopterecene su
odgovornoscu za decu; emocionalno preopterecenje brigom za decu; ugrozene
usamljenoscu i odsustvom komunikacija sa sebi jednakim partnerima. Jednoroditeljska
porodica- znacajan napredak na planu tretiranja zene i njenog ukupnog drustvenog
polozaja- ali odgovornost za ukupnu biolosku i socijalnu reprodukciju drustva sve vise
pomera ka zeni, a da otac i dalje ostaje iskljucen iz ovih transformacija. Savremena
literatura- ne postoje poznati stetni efekti koji bi se direktno mogli pripisati
jednoroditeljskoj porodici; pojava novog siromastva koje se uglavnom regrutuje iz
jednoroditeljskih porodica majki sa decom. Lose: preterana briga i zastita majki tj
izrazen paternalizam majki koji je generalno negativan za razvoj autonomije kod dece;
preterana emocionalna vezanost dece uz majku; kolebljivost vaspitnog delovanja
majke; skucenost razvojnih potreba deteta.
12. Pojam i istorijski razvoja autoriteta u porodici
Upravljanje porodicom- slozeno. Porodica nije samo emocionalna zajednica vec i
odnos koji se zasniva na distribuciji odnosa moci izmedju clanova unutar porodice
odnosno porodice i drugih agenasa sa kojima se nalazi u interakciji. Podcinjenost zena u
porodici na sledecem tautoloskom dokazu: zato sto je zensko zena je orijentisana ka
osobama, zato sto je orijentisana ka osobama ona je podcinjena, zato sto je podcinjena
postoji poredak, posto postoji poredak devojke uce od malena da budu orijentisane ka
osobama, a mladici ka poslovim i tako se circulus viciousus nastavlja.

Veber- moc se odnosi na izglede da se u okviru jednog drustvenog odnosa

sprovede sopstvena volja uprkos otporu bez obzira na cemu se zasnivaju ti izgledi. Vlast
podrazumeva izlgede da ce se odredjene osobe pokoriti naredbi odredjenog sadrzaja.
Autoritet- kategorija izmedju moci i vlasti. U odnosu na pojma moci- autoritet priznata i
prihvacena moc (apriori se od drugih priznaje kao aktualizovana moc). Od vlasti kao
priznate institucionalizovane moci autoritet nema momenat iznudjivanja. Autoritet u
porodici je legitimna moc- drustveno odobrenje za svoje delanje; priznanje od samih
clanova porodice za postupanje na takav nacin.
U sociologiji pitanje autoriteta je uvek razmatrano u kontekstu patrijarhalne
porodice. Patrijarhalna porodica- autoritarna vlast oca porodice nad clanovima. Klasican
oblik patrijarhalne porodice- anticka rimska institucija pater familias; nastaje i zauzima
period izmedju rodovskog sistema i nastanka prvih drzavnih zajednica kada se
uspostavlja sistem odvojenih kucnih zajednica pod vlascu najstarijeg muskarca ili
odraslih muskaraca. Hriscanstvo- pogorsanje pravnog polozaja zena- restaurira
autoritarnu moc oceva porodice koja je krajem antike dozivela znacajno slabljenje u
rimskom carstvu.
Trajnost ove forme porodice Veber tumaci cinjenicom da se autoritet u njoj uvek
oslanja na posed i posedovanje. Matrijarhat kao oblik vlasti nije nikada postojao.
Feminizam- teznja da se znacenje patrijarhata prosiri na globalni nivo- opsti poredak
drustvenih odnosa polova koji ustrojava musku dominaciju (socijalni patrijarhat ili
javni patrijarhat). Zan Donzelo postavlja paradigmu vladanja posredstvom porodice.
Ocevi u svojim porodicama i lokalnoj zajednici- delovali kao reprezenti monarhove
moci; dobijali ovlascenja da mogu svoje neposlusne potomke ili clanove svoje kucne
zajednice kaznjavati u slucaju raznih prestupa i neposlusnosti.
Francuska burzoaska revolucija- prekretnica u pogledu odnosa prema autoritetu u
porodici i izvan nje. Oslobodjenje drustva i gradjanskog staleza od podcinjenosti
aristokratiji, vladavini tradicije i prirodnih autoriteta. Muski clanovi zajednice se tretiraju
kao jednaki i ravnopravni gradjani. Dzon Lok i Tokvil- autoritet tretiraju kao prirodno
pravni a ne politicki odnos. Tokvil, ocev autoritet u porodici ima specijalnu i prolaznu
prirodu, cim deca odrastu autoritet prestaje da postoji- neophodan da se razviju dovoljno
integrisane odrasle i autonomne osobe; autoritet je neodvojiv od roditeljske brige, zastite
i paznje. Kriticka skola- gradjanska porodica kao reproduktivna matrica autoritarne
prakse i misljenja- ingerentna protivrecnost autoriteta u kontekstu demokratskog
drustva u istorijskoj dinamici gradjanske klase i njene borbe za osvajanje i odrzanje
klasne moci i vlasti. Gradjansko misljenje pocinje kao borba protiv autoriteta, tradicijevelicanje cistog autoriteta kao takvog.
U istorijskoj dinamici promena u gradjanskom drustvu dolazi do sve veceg
slabljenja, delegitimacije i deformacije autoriteta unutar porodice; u misljenju, teoriji i
ideologiji gradjanstva postaje trazen, uspostavljen i velican. U 19. veku ovaj odnos je
postao obelezje nazadnih grupa, u drustvenoj misli 20. veka- ceznja za autoritetom
kao refleks njegovog slabljenja ili nestajanja iz porodice. Kristofer K Les analizu
narcisticke licnosti sacremenog coveka gradi na tezi o slabljenju autoriteta- zagnjurivanje
pojedinca u vlastito prazno sopstvo.
Empirijsko posmatranje odnosa moci u konkretnim porodicnim jedincima ima
nekoliko nivoa ispoljavanja: bracna moc na nivou supruznicke dijade; roditeljska moc

na nivou odnosa roditelji deca; porodicna moc kao moc porodicne grupe da strateski
deluje u drustvenom okruzenju.
Vrste: autoritaran i autoritativan; negativan i pozitivan. Berntajn porodice
poloaja i porodice linosti:
porodica poloaja: izraena segregacija uloga; zatvorena struktura porodice; direktna
kontrola putem moi; zatvoreni komunikacijski sistemi; autoritet pripisan statusu
porodice linosti: otvorena struktura i otvoreni komunikacijski sistemi; distribucija moi
je u funkciji linih karakteristika lana autoritet se stie i promenljiv je.
13. Bracna moc i transformacija partnerskih odnosa
Svaki oblik odnosa moci ima tri bitna aspekta ili dimenzije: osnove ili temelji
moci; procesi putem kojih se moc realizuje; rezultati odnosa moci. Losa metodologija za
ispitivanje (konceptualna neodredjenost i tehnicko metodoloska nerazvijenost).
Konceptualno: odluke nisu sve podjednako vazne; ko inicira a ko sprovodi odluku; u
kojoj meri ishod odluke ucvrscuje moc; odluke vezane za konkretne situacije, a moc je
trajniji odnos; uticaj bliske rodbine. Metodoloski: ne zasniva se na reprezentativnom
uzorku odluka; zanemaruju se brojne faze u procesu donosenja odluka, vaznost i
ucestanost pojedinih tema; sporne odluke; kriticne tacke; statican rezultat;
jednodimenzionalne skale ocenjivanja nepouzdane; neslaganja.
Blad i Volf u Muzevi i zene- podelu moci u porodici postavili na hipoteze teorije
resursa. Moc donosenja odluka zavisi direktno i proporcionalno od resursa kojima
doticna osoba raspolaze- muz je onaj supruznik koji ima vise resursa, svojom zaradom
obskrbljuje porodicu, zanimanjem odredjuje polozaj porodice u drustvenoj stratifikaciji.
Rodmen reformulisao- resursi nisu uvek u direknoj proporcionalnoj vezi sa moci, ima i
slucajeva kada su u obrnutoj srazmeri: sto veci resursi, manje moci, odnosno veci stepen
deljene moci supruznika. Znacenje resursa nije isto u svim drustvenim situacijama. U
prelaznim drustvima kakva su Grcka i bivsa Jugoslavija, egalitarna porodicna
ideologija zahteva od muza da ne iskoriscava svoju prednost podcinjavajuci zenu.
Lestvica odnosa u zavisnosti od opsteg procesa transformacije porodice:
patrijarhalni obrazac moci (nema varijacije uz resurse); modifikovan patrijarhat
(muski autoritet inverzan u odnosu na resurse); egalitarizam u tranziciji (autoritet
pozitivan sa resursima); egalitarizam (nema korelacije, i zene imaju visoke resurse).
Kromvel i Olson- klasifikacija resursa koji mogu opredeljivati moc pojedinca u
porodici: legitimna moc, referentna moc, ekspertska moc, neformalna moc, moc
nagradjivanja, korekciona moc. Supruznici u brak ulaze kao nejednaki partneri, bracni
ugovor samo potvrdjuje tu nejednakost. Sve dok vladajuca porodicna ideologija i stvarni
drustveni odnosi zeni sugeriraju da je njena jedina dozvoljena sfera interesovanja i rada
porodica, dom i deca, dok je muzevljeva obaveza da se stara za izdrzavanje porodice ne
moze biti govora o jednakosti partenra.
Situacija se menja sa zaposljavanjem zena- ne dovodi automatski do
preraspodele moci u braku i porodici, ali stavlja zene i muskarce u poziciju da mogu da
zapocnu pregovore oko interesnih sfera u braku i porodici.
Znacajne promene u polozaju muskarca: muskarci nisu vise u centru paznje i to
im pada teze nego zenski zahtevi za jednakost sansi; sve manje ljudi veruje da je ono sto

muskarci cine neprocenjivo, nezamenljivo i neophodno za porodicu i decu, sto je

muskarcima ranije omogucavalo da postignu extra cenu za svoje usluge (Gud).
14. Delegitimacija roditeljskog autoriteta i problem prevazilazenja autoritarnosti
Roditelji- dva nivoa egalizacije: generacijski nivo medjusobne egalizacije
roditelja u odnosu prema deci; intergeneracijski nivo, egalizacija zajednickog nastupa
roditelja prema deci. Kontrola nad ponasanjem deteta i kontrola nad njegovim
stavovima. Duza odsutnost oca iz porodice- postavljanja majke u poziciju glavnog
izvrsnog autoriteta u porodici- pojava dominantne majke- momizma. Parsons vodeca
uloga oca u procesu socijalizacije ne duguje se onome sto otac cini vec sta predstavlja za
decu. Identifikacija sa ocem kao socijalnim objektom, prethodi identifikaciji kao
konkretnom osobom i predstavlja kljucni momenat u razvoju deteta. Otackonkurencija- zaposlena majka.
Permisivni obrazac delegitimizacija ne samo ocinskog vec autoriteta uopste.
Pripadnici frankfurtskog kurga- za postajanje autoritarne pozicijeu porodici nisu bitni
sami postupci, vec sama struktura porodice. U postojecim drustvenim odnosima,
ekonomska i vaspitacka delatnost oca za dete u stvari je neophodna. Ne moze doci do
egalizacije porodicnih odnosa u drustvu koje u svojim osnovnim strukturalnim
sklopovima pociva na odnosima dominacije i nejednakostima- sporno da veca
demokratizacija porodicnih odnosa u savremenosti vodi buducoj snaznijoj
demokratizaciju na makro planu.
Sklop koji intervenise u nekadasnjima patrijarhalnim porodicnim strukturama
slabeci majcinu ekspresivnu identifikaciju sa detetom- ukljucivanje deteta u skolski
institucionalni sistem i grupe vrsnjaka- permisivnost. Roditelji se ne odricu svojevoljno
autoriteta. Oslabljen ocev autoritet i majcinski super ego--> nova vrsta autoritetaterapeuta i strucnjaka izvan porodice. Narcisticki karakter danasnjice ne nailazi na
nikakav otpor - oblikovanju anonimnih trzisnih i mas medijskih autoriteta.
Talkot Parsons- postavio teoriju prema kojoj je u americkoj nuklearnoj porodici
autoritet oca zamenjen roditeljskim vodjstvom koje se zasniva na permisivnom odnosu
prema potomstvu- povoljno za razvoj licnosti okrenutoj ka postignucu. Roditelji u
savremenoj americkoj porodici najbolje deluju u interesu svoje dece ako- svakom pruze
osecaj neprisilne emocionalne sigurnosti; postaraju se da deca osete punu nezavisnost i
licnu slobodu u periodu adolescencije- olaksati prekid sa porodicom orijentacije.
Kritika-pretpostavka o neautoritarnoj socijalizaciji u americkoj porodici bazira se
na pogresnom tumacenju Frojdove teorije (1. Super ego u detetovoj licnosti zamenjuje se
povrsnom imitacijom roditeljskog uzora. 2. Frojdova psihoanaliticka zamisao se prevodi
na jezik povrsne bihejvioralne teorije). Parsons funkcionisanje porodice sagledava kao
industriji prilagodjen mali grupni sastav za proizvodnju licnosti (human management).
Parsons- obrazac roditeljske permisivnosti trazi osim kontrolne funkcije vrsnjaka
potporu pomazucih profesija koji ce se potruditi da umesto roditelja 1) razviju i
predstave obrazac idealnog Ja kao drustveni obrazovni uzor 2) javice se u ulozi onih koji
sankcionisu svako skretanje od normalizovanog obrasca ponasanja- realizam roditeljstva
Les- abdikacija od roditeljstva i kult autenticnosti- najnoviji odgojni obrazaclegitimizira proleterizaciju roditeljstva: prisvajanje odgojnih postupaka od pomazucih

profesija. U porodici najpre odgaja patoloska karakterna struktura narcisticke licnosti,a

potom ona terapeutskih intervencija normalizuje- dovodi u situaciju prihvatanja kako od
same licnosti tako i njene okoline. Odsustvo oca i hipertrofirano prisustvo neurotizovane
majke onemogucavaju realizaciju nezavisnosti kroz borbu edipalnog karakteraomogucavao tamo gde je ishod sukoba bio pozitivan da se ispolji autonomni identitet
pojedinca. Permisivna porodica umesto da proizvede slobodnu i neautonomnu licnost ima
tendenciju da ovisnost pretvara u nacin zivota.
Kritika Parsonsa- neautoritarna socijalizacija ne vodi ka povecanoj autonomnosti
licnosti, vec ka raznim oblicima patoloskog formiranja licnosti i njenog karaktera koji
se nalazi pod prisilom duboko arhaicnih i agresivnih sastojaka Ida. Neautoritarne
porodicne organizacije nisu fakticki ukinule autoritarnu strukturu odnosa u porodici vec
su je samo zamenile drugim autoritetima.
Dajana Baumrajd- u roditeljskim praksama tri obrasca postupanja:
autoritarni, autoritativni i permisivni. Autoritativni- proizvodi kod dece samokontrolu,
nezavisnost, samopouzdanje, zainteresovanost i kompetentnost- kombinacijom visokih
odgojnih standarda i brige roditelja za decu koji podrazumevaju i visok stepen
roditeljskih zahteva prema deci kroz jasnu komunikaciju i cvrstu kontrolu dece. Deca
autoritativnih roditelja su bila stroze nadgledana ali su uzivala vecu samostalnost u
poduhvatima koji su ima dopustani. Roditelji koji kontrolisu svoju decu i iskazuju topao
odnos prema njima vs roditelji koji ogranicavaju decu ili ih salbo kontrolisu.
5. Porodica kao strateski partner vlasti: vladanje preko/ posredstvom porodice
U raspravama o autoritetu u porodici- pitanje da li porodica kao skupina ljudi
poseduje bilo kakvu sposobnost da ostvari nameravani efekat prema drugim grupama ili
institucijama sto se smatra definicijom autoriteta. Pojedini savremeni teoreticari uneli su
u posmatranje savremene porodice i njenog funkcionisanja ideju i pojam strategije i
strateskog delovanja- vrste strategija: planiranje porodice, strategija opstanka, stambene
strategije, ekonomske strategije domacinstva idr. Porodicna strategija:
1) relativno trajna orijentacija porodice kao kolektiva ka postizanju odredjenih ciljeva u
pojedinim sferama porodicnog zivota
2)strategije pocivaju na odredjenom (od strane clanova prihvacenog) vrednosnog
obrasca i kulturnog modela misljenja i ponasanja prisutnog u lokalnoj ili siroj zajednici
3) strategije se sprovode manipulisanjem od strane clanova svim raspolozivim
porodicnim resursima- socijalnim, kulturnim i simbolickim kapitalom kojim raspolaze
porodica kao kolektiv ili njeni pojedini clanovi.
Porodica u odnosu prema svojoj okolini- aktivna, subjekt koji nastoji druge
aktere da prilagodi sebi, da se sa njima sporazume, nagodi. O porodici kao subjektu moze
se govoriti sa ekstremnom predostroznoscu i termin upotrebljavati s obzirom na odredjeni
tip kolektivnog subjekta ciji identitet i strategije su rezultat kompleksne medijacije
porodica-drustvo. Tri metodoloska problema:
1) pitanje odnosa medjusobno povezanih interakcija kako izmedju clanova
porodice, tako i izmedju porodica i drugih neporodicnih aktera.
2) Pitanje resursa posredstvom kojih se vrse izbori u toku interakcije;
3) Vremenska perspektiva u kojoj se sprovodi strateska akcija.

Zak Donzelo analizira odnose izmedju porodice i drugih institucionalnih sfera

vlasti sa pocetka nastajanja gradjanskog drustva u Francuskoj razvijajuci tezu o temeljnoj
promeni pozicije i moci porodice koja se izrazava u prelazu od vladavine porodice na
vladanje posredstvom porodice. Vladavina posredstvom porodice odvija se odnosno
koristi za svoje vladanje nekoliko strateskih akcija usmerenih ka porodicama- one imaju
za cilj moraliziranje i normalizovanje stanovnistva, a sve putem disciplinovanja
clanova u porodici. Porodica- mehanizam socijalne integracije pojedinca, a ne vise
institucija koja vlada i time svoje clanove cini podanicima spoljasnjeg rezima.
Slabljenje autoriteta porodice u gradjanskom drustvu Donzelo razmatra kao
proces prerastanja porodice od institucije u mehanizam- aktivnog agensa koji vlada
sobom u puki prenosni mehanizam vlasti (povezivanje spoljasnjih intervencija sa
unutrasnjim porodicnim konfliktima, razdorima i teznjama pojedinca ka usponu).
U XIX veku spoljasnja intervencija isla preko filantropskih udruzenja i
organizacija koje su siromasnima nudile savete- sada spoljasnje intervencije poprimaju
aktivniji i agresivniji oblik- pomazuce profesije: porodica postaje jos manje sposobna da
deluje kao celina. Danasnja porodica nije u situaciji da bude partner u istom rangu sa
vlastima jer ona tesko da moze da vlada i svojim clanovima- nema snage, ni autoriteta da
se javi kao sagovornik ili pregovarac; dekompozicije porodice zamah omogucava da
nosioci strategija budu pojedinci, delovi rasparcanog porodicnog tela, odvojeno i za
sebe.
16. Porodica kao vrednost po sebi
Odnos porodice i vrednosti: porodica kao terminalna vrednost- vrednost sama po
sebi; zivotno podrucje porodice- izlozeno razlicitim promenljivim vrednosnim
prosudjivanjima i normativnom regulisanju od strane drustva i kulture.
Porodica kao prenosilac i cuvar morala- Status porodice kao vrhovnog dobra- cuvar i
prenosilac trajnih i osnvnih moralnih vrednosti ljudskog drustva. Bez porodicnog
tradiranja tih vrednosti na nove generacije- stanje divljastva i haosa, nestanak.
Religijska vrednost porodice- Moralna vrednost porodice- povezana sa njenim
religijskim znacajem- svaka religija uzima porodicu kao osnovnu ili jedinu ljudsku ili
bozansku ustanovu- glorifikuje- cesto okvir razlicitih politickih platformi u modernom
drustvu- pod krinkom zalaganja za ocuvanje religije i njenih vrednosti instrumentalizuju
porodicu za politicke i pragmaticne ciljeve. Poseban slucaj religioznog procenjivanja
znacaja porodice- mislioci koji u porodici vide trajan ucinak hriscankske kulture i
civilizacije. Proces vesternizacije sveta (industrijalizacija)- Gud- uzor velika porodica
nase zapadne nostalgije- vrednosti individualne slobode i hriscanske solidarnosti.
Porodica kao posrednik izmedju licnosti i drustva- Sociolozi koji teze objektivnijoj
proceni drustvenog znacaja porodice u savremenosti- vaznost pokusavaju da opravdaju
pozivajuci se na univerzalnu ulogu da gradi most izmedju licnosti i drustveno kulturnog
sistema. Funkcija- da ublazi dogmatski izraz i nametanje drustvenih vrednosti od strane
spoljnih institucionalnih aktera- vazno za razvoj licnosti.
Porodica kao vrednost na idolosko politickom polju- predmet ideoloskih
sukobljavanja nosilaca velikih politickih ideologija u kontekstu jacanja neoliberalizma.
Zastupnici kapitalisticko-trzisnih vrednosti: zastitni znak konzervativnih reformi sa

pocetka 80tih godina- porodica i njeno blagostanje.??? pitati Meta njihovog napadatekovine drzave blagostanja. Porodica kao ideal tradicionalnog zajednistva, kako u
krugovima engleskog plemstva tako i medju pristalicama laburisticke partije.
Porodica i humanisticke vrednosti- apriorno vezivanje pojma porodice za humanisticke
vrednosti; intimnost, privrzenost, brigu i staranje, iskrenost, kolektivizam i individualnu
autonomiju. Kristofer Les- anahrona idila porodicnog zajednistva vs savremena
neurotizovana individua= porodica vs humanisticke vrednosti.
Savremeni vrednosni sistem porodice- Savremena postmoderna- porodica nije apriori
vrednost. Kontradikcije izmedju stvarnosti i retorike intime u porodici. Razlikovati dva
aspekta: 1) stvarno delovanje i ucinke porodice koji je svrstavaju u neprolazne drustvene
vrednosti; 2) porodicna ideologija tj predrasudna shvatanja pomocu kojih jedan
karakteristican istorijski hoce po svaku cenu medju najvise ljudske vrednosti.
Zaga Golubovic- porodicne vrednosti na dva nivoa, kao porodicne i licne. Tri
nivoa vrednosnog sitema porodice: 1) globalno drustvo- normativno odredjenje pozeljnog
porodicnog oblika, sastava i funkcija. 2) familisticka drustvena orijentacija- nivo
pojedinca i grupa- neguje se grupni porodicni vrednosni sistem 3) personalni- porodicne
vrednosti i norme- pozeljne osobine licnosti i nacini ponasanja u porodici.
Situacije intenzivnih drustvenih promena- neuskladjenosti vrednosnih
preferencija i normativnih zahteva izmedju ova tri nivoa. Promena na grupnom i
individualnom nivou- nove normativnih preskripcijem, a na globalnom nivou
drustvena zajednica- tradicionalni porodicni diskurs po pitanju funkcija, sastava,
znacaja za drustvo i pojedince.
17. Ideologija familizma i savremena porodica
Ideologija porodice- stanoviste o porodici, njenom funkcionisanju i efektima po
coveka i drustvo u kome su sadrzani opstedrustveni interesi i univerzalne ljudske
vrednosti- opravdava se postojanje i funkcionisanje porodice kao konkretno istorijske
klasno diferencirane drustvene tvorbe (rana burzoazija, interesi klase- ideologija
porodice; identifikacija). 60tih -kriticki odnos prema dotadasnjem naucnom pogledu na
porodicu- predvodila americka sociologija. Problem nije u odstupanjima od univerzalnih
normi porodicnog zivota- normativna americka porodica- problem. Parsonsova teorijska
koncepcija- razvijena ideologiju familizma umesto da porodicu podvrgne nepristrasnom
kritickom istrazivanju- inkorporirao konvencionalne sudove u svoj analiticki okvir.
Greske sociologije: 1) nedostatak otvorene polemike spram porodice- osim
socijal utopista 2) zdravorazumsko shvatanje porodice prema kome ona otelovljuje
prirodne potrebe i nuznosti ljudskog zivota. 3) podrazumevanje prirodnosti podele na
javnu i privatnu sferu, pri cemu je porodica situirana u carstvo privatnog. Feministicka,
kriticka teorija i antipsihijatrija- kritika: njen uticaj vs ideoloski oblikovana realnost.
Zak Donzelo- porodica se formira kroz medjudelovanje nekoliko idejnih diskursa:
pedagogije, medicine, prava i psihoanalize. Porodica se stoga definise kao diskurs o
modernoj porodici koji Donzelo naziva familizam.
Familizam- moderni ideoloski porodicni sastav- porodicu ugradjuje u centar ili osnovu
ukupne ljudske opstojanosti. Familizam kao porodicna ideologija sadrzi u sebi sledece
konkretne normativne postavke:

1)

Oblik konjugalne nuklearne- jedino moguci, univerzalni i nepromenljiv oblik.

Bioloskim razlozima- opravdati istorijska promenljivost porodicne forme.
2) Jedino vazeca i moralno obavezujuca forma braka je monogamni brak. Cilj
seksualnosti u braku jeste radjanje i odgajanje dece.
3) Subjektivitet porodice prema spolja se iskazuje kroz muzevljevu volju- posreduje
izmedju sveta javnosti i privatnosti.
4)
Unutrasnju volju porodice artikulise zena -na unutrasnji plan odnosa
transkribuje volju hranioca.
5) Odnosi izmedju polova i generacija-kao odnosi komplementarne zavisnosti clanova
porodice na bazi segregiranih uloga polova, odnosno dece i odraslih
6) Porodica ima za iskljucivi cilj interes i dobrobit ljudske licnosti te se takvim
opredeljenjem suprotsatavlja se citavoj drustvenoj strukturi i nadgradnji.
7) Porodica neograniceno gospodari privatnim svetom i zivotom pojedinca.
8) Porodicna privatnost za svoju materijalnu supstancu ima privatni posed.
Sukob ideologije familizma i kapitalisticke stvarnosti, osnov teoretizacije
porodice: sukobljenost dva poretka- poretka porodicnih vrednosti humanosti i poretka
industrijalizma i njegove bezdusne eksploatatorske naravi (dihotomija izmedju
zajednice i drustva)- ovaj uvid je idoloski proizvod iznikao na temelju uvida u realni
raskorak izmedju gradjanskih vrednosti slobode jednakosti i bratstva i kapitalisticke
konkurencije. Ideoloska paradigma familizma-efektna za pojedinca jer mu u situaciji
izmedju ukojoj se prakticno nalazi pruza iluziju porodicne srece i spasenja.Umesto da se
govori o porodici- dva teorijska konstrukta: 1) pojam porodicne ideologije koji obuhvata
2) struktura porodica- domacinstvo, kao realni kucno srodnicki sastav i funkcije koje
imaju mnostvenost oblika i sadrzaja u svakom drustvu.
18. Vrednosti, norme i ciljevi- etos porodice
Na grupnom nivou familisticka ideologija pretpostavlja porodicu kao cvrstu
koherentnu i integrisanu grupu, cije su granice prema okolini jasno definisane, clanovi
dele zajednicku pripadnost koja se iskazuje kroz njihov kolektivni porodicni identitet.
Sociologija porodice i porodicna terapija ispitivala odstupanja. (istrazivala integraciju,
koheziju, slabije razdor sukobe, dezintegraciju, uvek na nivou porodice, ne na nivou
clanova). Zaga Golubovic- porodicne vrednosti na grupnom nivou- razlikuje njihov
sadrzaj i formu. Sadrzaj obuhvata sledece vrednosti, odnosno norme i ciljeve:
1)
Vrednosti konkretizovane kroz ciljeve koji se postavljaju pred porodicu kao
grupu: cuvanje porodicne tradicije, odrzavanje loze, sticanje bogatstva...
2) Vrednosti norme kojima se regulisu seksualni odnosi
3) Vrednosti koji se ticu samog braka i ciljeva koji im se pripisuju
4) Vrednosti i norme koje se ticu nacina distribuiranja polnih uloga
5) Vrednosti kojima se opravdava tip odnosa u porodici: autoritarni i egalitarni
6) Vrednosti koje ciljeva vaspitanja dece; pozeljnih metoda postupanja prema njima.
Porodica nije institucionalni sistem, ali moderna porodica jeste normativno
konstituisana kroz pravni sistem porodicnih normi, ali taj pravni sistem se ne primenjuje
u svakodnevnim odonsima izmedju pojedinaca u porodici. Pristrasno posmatranjeobicajno normativno iskustvo clanova porodicne zajednice uvek zaostaje za promenama
koje se desavaju na visim ravnima vrednosnog sistema. Istrazivanja promena u porodici u
bivsem jugoslovenskom drustvu su pokazala da se unutarporodicne norme koje

regulisu raspodelu kucnih poslova izmedju supruznika brze menjaju od ponasanja

pojedinaca u porodici. Supruznici su delilili stavove o jednakosti polova u obavljanju
porodicnih obaveza- u praksi ili veoma retko.
U savremenim razvijenijim drustvima aktivitet zena je omogucen znacajnim
promenama na vrednosnom i normativnom planu prilikom zaposljavanja, ali na
porodicnom planu i dalje patrijarhalni sistemi ponasanja (pr osecaj krivice). Vrednosti i
porodicna promena- komparativno istrazivanje sponzorisano od strane Japanskog
ministarstva obrazovanja- roditelji iz Britanije, Juzne Koreje, Svedske, Tajlanda, Amerike
i Japana: poredjenje stavova prema vaspitnoj praksi roditelja u ovim zemljama. Svedska
najdalje otisla u pogledu transformacije odnosa polova na normativnom i ponasajnom
planu, ali je dobijen i takav rezultat prema kome su roditelji na Tajlandu i u britaniji
najotvoreniji prema novim porodicnim obrascima, dok oni u Americi, Koreji ili japanu
naprotiv daleko konzervativniji.
Ronald Inglhart opsti trend promene od materijalistickih ka post
materijalistickim vrednostima koji zahvata i porodicni podsistem. U materijalistickom
sistemu vrednosti- primat su imale materijalna sigurnost porodice i njena stabilnost i
trajnost. U postmaterijalistickom trendu ove staticne vrednosti gube na znacaju.
Porodicni sistem vrednosti na individualnom nivou- pozeljne osobine licnoste,
kako u porodici tako i u drustvu. Dva skupa tih vrednosti- 1. pozeljne osobine licnosti sa
stanovista postojeceg ili vladajuceg sistema 2. sa stanovista porodice. Preovladjujuce za
sve vrste drustvenih sistema; razlika u visini i vrsti represije koja je nophodna da bi se
pojedinci priklonili.
Kon- vrednosti koje pripadnici srednje i radnicke klase drze najpozeljnijim za
svoju decu-postojanje opsteg modela konformisticke licnosti koji se deli u dve razlicite
varijante: radnicku i srednje klasnu. Osnovne vrednosti koje biraju roditelji bez obzira
na klasnu pripadnost su :postenje razumnost, poslusnost, lepi maniri, samokontrola ili
zavisnost. Roditelji iz radnicke klase: urednost, cistoca, poslusnost i postenjerestriktivno. Srednjaklasa: razumnost, samokontrola, radoznalost ambicioznostmotivaciono.
19. Odnos porodice i drzave- modeli (terapeutizacija porodice i familijarizacija
javnosti)
Pojam moderne porodice izgraen je na suprostavljanju dve sfere i dva vrednosna
sistema: porodice i javnosti. Porodica je sredite privatnosti, a politika i ekonomija
ravnaju se po principu interesa. Ali ipak sfere nisu ipak tako jasno razdvojene.
Kontradiktornosti familistike porodine privatnosti: porodina intima je skup
individualne autonomije i ujedno utoite od drutva iji je ona moralni temelj.
Objektivna organizacija porodice je istovremeno i stajala na principima nejednakosti,
dominacije i rtvovanja.
Privatnost kao sredite familizma- legitimizacija postojeeg poretka i njegovih trinih
vrednosti.
Modeli odnosa porodice i socijalnog sektora u savremenim dravama- Upravo je
unutranjost porodice(zbivanje u njoj) upozoravala na prelomne procese koji trae
integraciju. Ve pravno normiranje porodinog ivota vri najmoniju intervenciju u

porodinu privatnost. Tako se stvara jedan intermedijarni sektor socijalnih slubi,

agencija i organizacija.
U zavisnosti od razlike u nairem drutveno kulturnom kontekstu diferenciraju se
tri modela odnosa porodice i dravnog sistema socijalnih ustanova za saradnju i pomo
porodici:
JAPAN japanska porodica uspeva da sauva svoju privatnost (korporacijsko staranje za
zaposlene i porodica). Porodice su pasivne i utoite pre svega za mukarce
USA to je srednji model uspeno se nosi sa problemima sfera privatnosti i javnosti.
Antipropaganda ''familijarizacije linosti''
VEDSKA razvijena centralizovana drava blagostanja. Oslabljena je porodica,
zdravstvene i obrazovne organizacije iezle ''socijetalni konformizam'' pogledati
stranu??
Familijarizacija javnosti- krajem 19. i poetkom 20 veka drava se trudi da
privatnost svojih graana dri na ''pristojnoj'' udaljenosti od javnog ivota. Dananja
drava, iako sa rezervom, ne libi se da na sebe preuzme neke porodicne funkcije i da
intervenie. Javni familizam agregat politikih mera- pomau ljudima da odre svoj
privatni ivot. Upozorenje te ideje ne bi smelo da dobiju neki globalniji ili utopijsko
vrednosni znaaj jer je jo uvek uticajan porodicni familizam.
Ovaj trend familizacije javnosti utie na to da se takve institucije sve vie
doivljavaju kao prijateljska razumevajua sredina. Pojedinac u porodici postaje
zavistan u odnosu na mnotvo dogovora i pogodbi da bi reio svoje probleme
(zaposlene ene angauju plaeno osoblje...). U postsocijalistikim drutvima postoji
odbacivanje i negiranje sistema podrke porodici (priziva se ideja demokratije o
potovanju humanih normi i prava graana)
20. Proces socijalizacie u porodici- pojam i faze
Prelazak sa pojma vaspitanja na pojam socijalizacije: vaspitanje novovekovni
pojam pretvaranje prirodnog bia u slobodno ljudsko bie ostvarenje ljudske sutine
(bez naglaska na drutvenosti). Dva pojma socijalizacije u zavisnosti cilja: licnost ili
podrustvljeni individuum. Prva odredba- osposobljavanje jedinke za drustveni zivot.
Druga- izgradnju drustveno kulturne licnosti coveka: proces socijalnog ucenja- jedinka
stice socijalno relevatne oblike ponasanja i formira se kao licnost sa svojim specificnim
karakteristikama. Socioloski: proces reprodukcije drustvenog sistema.
Siri pojam socijalizacije ukljucuje tri sastavna procesa kojim se oblikuje ljudski
totalitet: kultivacija, individalizacija ili/i personalizacija i socijalizacija u uzem smislu
(dejstvo drustvenih cinilaca na ljudsku individu). Jednostranosti: socijalizacija kao
neizbeznost prilagodjavanja pojedinca drustvu; pasivnost onoga ko se socijalizuje;
staticnost- unapred dati zahtevi, konacni rezultati, utvrdjene potrebe; jednosmerni tok
procesa od odraslih roditelja. Dvosmernost i visesmernost; ranije se vezivala za rano
detinjstva, sada dozivotan proces; raskorak izmedju norme i prakse; primarna i
sekundarna socijalizacija- sve manji znacaj porodice.
Porodica kao nosilac primarne socijalizacije: Frojd i Kuli- centralna uloga
porodice u procesu socijalizacije u modernom drustvu. Frojd- detetov razvoj smesta u
interindividualne odnose unutar porodice; Kuli- razlika izmedju primarnih i sekundarnih
grupa (Tenisova podela na zajednicu i drustvo); primarne grupe- posrednici izmedju

pojedinca drustva, kulture i prirode. Porodica- prirodan, neposredan nacin dolazi do

intimnog i trajnog povezivanja generacija (unutargenieracijska povezanost).
Sa odrastanjem deteta- roditeljsko ponasanje sve vise podleze rutini; drustvenim
zahtevima; opste usvojenim obrascima vladanja- ogranicavajuce za potomke. Diter
Klesens- sistematizuje strukturalne uslove zbog kojih se porodica pojavljuje kao
neophodni univerzalni i najuspesniji nosilac- katalizator u procesu socijalizacije. Proces
formiranja treba da poseduje sledece osobine:
1) relativnu trajnost zbog slozenosti prenosenja obrazaca
2) veci stepen afektivnosti zbog dubinskog usvajanja internalizovanih obrazaca
3) da omoguci konkretizaciju vrednosnih obrazaca kako bi se ovi lakse usvojili
4) omoguci zastitu mlade licnosti od nekoherentnosti vrednosnih sistema u drustvu
5) poseduje materijalizovanu strukturu postojanog obrasca koja ostaje i posto je proces
socijalizacije zavrsen, tj tada individua moze sama da se reprodukuje.
Sve ove uslove po misljenju autora, zadovoljava nuklearna porodica kao
univerzalni oblik.
Osobine licnosti: sposobnost ucenja, motivacija ka postignucu, inteligencija,
autonomija i sposobnost za ljubav- sustinske za pojedince u modernom drustvu.
Nuklearna porodica- relativno trajan sklop odnosa poverenja- kontinuitet i jednoznacnost
delovanja na dete; egzistencijalna sigurnost- pretpostavka procesa socijalnog ucenja i
trajne motivacije ka postignucu- povecava se sa dodeljivanjem majci presudne ulogeintenzivna emocionalna interakcija- neuslovljena nagrada koja detetu pruza sigurnost i
nudi motivaciju za dalje napredovanje. Razvoj inteligencije u savremenoj porodici je
generalno zapusten- negativan jer nuklearna porodica narocito ona srednje klase vise tezi
da razvije komformizam nego autonomiju. Uloga porodice- produktivna dok je dete u
fazi odojceta do trece godine.
Parsonsova teorija: nuklearna porodica je dobro adaptirana za moderno
industrijsko drustvo; specijalni slucaj male grupe zbog polne i starosne distribucije ulogapodela uloga na ekspresivne i instrumentalne. Odvajanje instrumentalne od ekspresivne
uloge unutar porodice- olaksava detetov emocionalni razvoj. Porodica i kod njega sfera
u kojoj dominiraju afekti nasuprot svetu zanimanja u kome vladaju obrasci postignuca,
neutralnost i postizanje cilja- problem kako dete prilagodjavanja u drustvu. Trudi se da
dokaze da je porodica nezamenljiva u procesu socijalizacije, istovremeno da je slaba i
neefikasna- profesionalizacija roditeljstva- predavanje odgoja dece ekspertima.
Razvojne etape socijalizacije u porodici- Frojd- pshiseksualni razvitak detetaosnovna stadijuma: oralni, analni i Edipov. Eriksonov model-pracenje razvoja Ego
istance- socio kulturni cinioci koji sudeluju u tom procesu. Cilj odrastanja- dostizanje
individualne autonomije tj osamostaljenja- osoba koja ovladava aktivno svojom
okolinom, jedinstvenost, ispravna spoznaja sveta i sebe. 8 etapa + kriza. Stupnjevi
razvoja prema Eriksonu: 1. poverenje- nepoverenje (oralna faza); 2. autonomija- stid i
sumnja (analna faza); 3. inicijativa- osecanje krivice (infantilna genitalnost); 4. radinostosecanje manje vrednosti (latencija); 5. identitet- identitetska difuzija (pubertet); 6.
intimnost i solidarnost (izolacija); 7. generativnost- samoabsorbovanje; 8. integritet
sumnjicavost (genitalnost).
Drajcl- dvodimenzionalni model ciju- formiranje identiteta licnosti i afektivna
kontrola. Prvi je uslov za prihvatanje uloga, drugi za zadovojavanje potreba i kontrolu
frustracija-samo izbalansiran razvoj po obe dimenzije daje rezultat u vidu sposobnosti

napredovanja. Najveci stetni ucinak-emocionalni stav roditelja u procesu vaspitanja i

odgajanja deteta. Najcesce idelno-tipske porodicne situacije koje patogene za dete: 1.
dete kao zamena za partnera; 2. dete kao idelizovana predstava sebe; 3. dete kao samo
ideal; 4. dete kao zrtveni jarac; 5) dete kao roditeljsko slabo Ja
21. Cinioci procesa socijalizacije u porodici
Proces socijalizacije na tri nivoa: individualni, grupni i drustveni.
Individualni- proces socijalizacije zivotni proces i interindividualna interakcija.
Socijalizacija polne uloge- kljucna socijalizacijska etapa na individualnom nivou.
Margaret Mid- socijalizacijska praksa zenske dece u Americi, represivno traumaticna
priroda te prakse- decaci se pre i lakse od devojcice opredeljuju za svoju polnu ulogu.
Devojcica- duzi period ambivalentnosti, ne uvek ciljno opredeljivanje za ulogu svog
pola, vec pod pritiskom sredine (opovrgava se Frojd- gotovo iskljucivi znacaj u procesu
socijalizacije stavio na oca. Savremena feministicka misao upozorava na neophodnost
identifijkacije sa oba roditelja: opovrgava se i da je edipov kompleks tezi).
Grupni nivo- odnos roditelji deca- utvrditi dominantni vaspitni stil roditelja koji
se smatra odgovornim za proizvodnju odredjenih naicna ili stilova ponasanja kod dece.
Visesmernost ovog procesa, problem sa izborom varijabli. U pocetku- uzimana samo
jedna npr primer roditeljskih kontrola. Visestruke varijable Beker: roditeljska podrska
(toplina neprijateljstvo); kontrola (restriktivnost permisivnost); roditeljski odnos
(anksiozno ukljucivanje ili hladno distanciranje). Sefer takodje tri varijable: prihvatanje
odbacivanje; cvrsta oupstena kontrola; psiholoska kontrola autonomija. Metodoloska
nepouzdanost: netacnost secanja, tendencija da roditelji i deca posle odredjenog vremena
svoje postupke, razmisljanja i prakse sagledavaju iz perspektive sadasnjosti- opravdavati
svoju proslost kroz izmenjenu predstavu o sebi i drugima. Retko longitudinalno.
Socioekonomski cinioci porodicne socijalizacije- makro drustveni cinioci:
zanimanje, obrazovanje, materijalno stanje, siromastvo ili neke stavovske varijable.
Druga grupa: utvrditi odnos medjuzavisnosti izmedju klasnog polozaja porodice i
socijalizacijskog rezultata- intervenirajuca varijabla ponasanje roditelja. Tri teorijska
pristupa koja se razlikuju prema tome kojoj intervenirajucoj varijabli daju primarni
znacaj: 1. ideacione teorije (vrednosti, verovanja i ideologije roditelja); 2. strukturalne
teorije (vrsta socijalnih relacija u porodici) 3. psiholoske teorije (psiholoske mehanizme).
Prve grupe Bronfebren- uticaj mas medijske propagande na promenu vaspitnih
stilova roditelja srednje i radnicke klase- kod srednje:dolazi do brzih promena u
prihvatanju opustenijih stilova odnosa i nege dece, jer su vise izlozeni mas medijskom
uticaju. Kon- dve bazicne grupe vrednosti koje odgovaraju dvema klasnim grupacijama
u americkom drustvu: samodirektivnost (sloboda, individualizam, inicijativa,
samorealizacija, kreacija); komformisticke vrednosti (red, urednost i postovanje). Prva
grupa vrednosti pripada unutrasnjim standardima ponasanja, a druga spoljasnjim.
Niza klasa: Osobine- poslusnost, postovanje roditelja, izbegavanje nevolja; Ponasanjereagovanje na ishode decijeg ponasanja; Metode- restriktivne, autoritarnost, nepoverenje
u strucnjake i permisivne. Srednja klasa: Osobine- kreativnost, ambicije, postignuce,
nezavisnost, samokontrola; Ponasanje- reagovanje na intencije; Metode- potvrdjivanje,
prica, ubedjivanje, podrska, demokratski stil, poverenje u strucnjake.

Druga grupa Bernstajn: socijalna klasa se identifikuju kroz sistem otvorenih i

zatvorenih uloga- porodica reflektuje socijalni sistem: raspored uloga- orijentisane na
osobe (otvoren sistem) vs pozicije (zatvoren). Osnovna posredujuca varijablakomunikacijski stil porodice (jezicki kod). Restriktivni jezicki kod- direktivno upucivanje
na ponasanja (odobravanje/ sankcionisanje)- didaktican roditeljski stil. Razvijeni kodusmeravanje da razvijaju individualne posebnosti i osobine- samoregulativan.
22. Medjugeneracijski odnosi i produzena adolescencija
U kojoj meri ce odnosi izmedju generacija pa i medjugeneracijski transfer teci
neometano i neprimetno kroz unutar porodicni transfer i povezanost roditelja i dece ne
zavisi iskljucivo od indvidualnih odnosa, vec od nekih opstijih drustvenih odnosa i
okolnosti. Generacijski odnos i transfer u porodici- nekada masivni generacijski raskorak
ili otvorenim konflikt. Genealoska generacija- odnosenje direktnih predaka i potomaka.
Unutar porodice generacije- roditelji i deca imaju odnose medjusobne bliskosti,
privrzenosti i saradnje ali istovremeno u manjoj ili vecoj meri odnose napetosti,
nerazumevanja i privremenih ili trajnijih konflikata- Frojd. Globalni drustveno kulturni
uslovi mogu uticati na pojavu konflikta na drustvenom planu kao generacijski problem.
U premodernim drustvima- generacijski odnosi i transfer tekli su sa manje neizvesnosti
i diskontinuiteta nego sto je to bio slucaj u modernim drustvima- razlog: direktan prelaz
iz detinjstva u odraslost (cim deca dostignu fizicku i fiziolosku reproduktivnu zrelost,
postajala su odrasli clanovi zajednice). U modernim drustvima- prelazni period izmedju
detinjstva i zrelosti- adolescencija ili danas produzena adolescencija- skole; nosioci
sekundarne socijalizacije mladih + vrsnjacke grupe- omladinske potkulture.
Teze o genracijskom jazu ili generacijskom konfliktu (druga polovina XX v u
sociologiji). Jaz: odnosi roditelja i dece su objasnjavani kroz sve vece medjusobno
udaljavanje i medjusobnu otudjenost generacija roditelja i dece. Iako zive u istom
hronoloskom vremenu izmedju roditelja i dece nastaje socijalno istorijski jazneistovremenost savremenika (roditelji zive u proslosti, deca u savremenosti ili
buducnosti). Brzina tehnoloskih i drustvenih promena.
U meri u kojoj roditelji i dalje zadrzavaju svoje autoritarne i dominirajuice
pozicije u drustvu i porodici- uslovi za veoma intenzivnu konfliktnost porodicnih odnosa
na temelju generacijskih sukoba- pr. americke porodice pred izbijanje studentske
pobune 68. Konflikt generacija- na globalnom polanu je neizbezan jer: ne postoji
eksplicitna norma za vrsenje roditeljskog autoriteta, sto u porodici otvara prostor za
razlicita tumacenja i ocekivanja, a time i sukobljena ponasanja; sve veca slozenost
drustva cini proces integracije mladih sve tezim i slozenijim zadatkom, u cemu se sve
veci deo mladih ne snalazi i propada; mogucnost sve vece vertikalne mobilnosti mladih
na temelju obrazovanja, sve ih vise odvaja i udaljuje od roditelja i njihove generacije.
Odnos zavisnosti mladih prema roditeljima, njihova uloga zivotnog projekta i
stoga buducnost podredjena u odnosu na roditeljske ambicije, poslednji ostaci
autoritarne dominacije roditelja nad decom iz rane moderne ere- nestaju sa pobunom
koja preti da ugrozi stabilnost gradjanskog poretka (iako se omladisnka revolucija vodi
upravo sa pozicija gradjanskih ideala i vrednosti). Period posle 68 godine- pocetak post
moderne ere; partnerstvo izmedju roditelja i dece. Povezivanje u vrsnjacke grupe,
njihove podkulturne tvorevine, vrednosti i nacini ponasanja dobijaju legitimitet

ravnopravnih formi i odnosa na drustvenoj sceni. Nastojanje odraslih da razumeju svet

mladih.
Paternalizam ??

23. Porodicna organizacija i dezorganizacija

Bardzesovo zalaganje:1) porodica se posmatra kao grupna celina; 2) interakcioni
pristup porodici kao grupnom jedinstvu inaugurira dinamicku perspektivuu posmatranju
porodice na mikro nivou. (podrazuemva interpersonalne dinamike porodicnih odnosa).
Hess i Hendl: metodologija istrazivanja porodice kao grupne celine tri postupka: 1.
analizu porodicnog jedinstva; 2. proucavanje svakog pojedinacnog clana porodice; 3.
proucavanje medjusobnih odnosa. Metode prikupljanja podataka: dubinski intervjui i
razne vrste projektivnih testova.
Skupljanje, kohezija i koncentracije clanova- stanje i proces porodicne integracije.
Odvajanje, rasipanje, sirenje i medjusobno udaljavanj- dezintegracija.Od Cikaske skoleposmatranje porodicne integracije dezintegracije- u kontekst prucavanja porodicne
organizacije/dezorganizacije.
Preplitanju
momenata
organizovanosti
i
dezorganizovanosti ciji odnos odredjuje stanje porodice tj njenu stabilnost. Sa ovog
stanovista- proces dezintegracije uvek prisutan u porodici a posledica je kontakta clanova
sa drugim pojedincima, grupama i institucijama izvan porodice i njihove osobene potrebe
da se u porodici i pomocu nje individualizuju. U samom postupku definisanja procesa
organizacije/dezorganizacije- redukcija ideje- oba fenomena posmatraju iz funkcionalne
perpsektive odnosno unapred normiranog stanovnista tzv normalne porodice.
Strukturalni izvori: Porodicna dezorganizacija se u najsirem smislu definise kao
svaka slabost, neprilagodjenost ili raskidanje veze izmedju clanova porodice. U Cikaskoj
skoli dezorganizacija se direktno dovodi u vezu sa spoljasnjiom faktorima. Morerekologija porodice- vrste porodicnih dezorganizacija pomocu analize prostornog
zoniranja: zona- tip porodica- tip dezorganizacije: centralna biznis zona- neporodicna
erija- gradski kriminal; zona slama- paternalna porodica- napustanje porodice od strane
oceva; rezidencijalna zona- egalitarna porodica- razvod; rezidencijalna zonamaternalna porodica- razvod; granica rezidencijalne zone i centra- emancipovana
porodica- razvod. Razlikuje porodicne dezorganizacije prema uzroku nastanka i to:
dezorganizacija prouzrokovana inkompatibilnoscu odgovora partnera na spoljasnje
izazove; prouzrokovana ekonomskim individualizmom; prouzrokovana kulturnom
diferencijacijom izmedju clanova u porodici; prouzrokovana individualizacijom
obrazaca zivota clanova porodice sve vreme spoljasnji uticaji.
Porodicno poreklo- redukcija sastava clanova porodice. Kod velikog broja autora
pojam dezorganizacije podudara se sa pojmom dezintegracije porodice tj sa razvodom
braka- opsta stopa razvoda kao pouzdan znak opsteg porodicnog tj poremecaja.
Destabilizirani brak ne vodi nuzno dezintegraciji porodice. Kenig- vise oblika
nepotpunosti kao sto su: udovistvo, napustanje porodice od strane jednog supruznika,
razvod, vanbracnost- nepotpunost porodice u svim ovim slucajevima jeste spoljni i
veoma nepouzdan znak za stvarno dostignut stepen poremecaja jedne porodice.

Unutrasnja i spoljasnja neprilagodjenost porodice kao izvor dezorganizacije

porodice- Akerman oblici dezorganizovanosti porodice koji proisticu iz spoljasnjih i
unutrasnjih neprilagodjenosti porodice i pojedinaca: izolovana porodica; eksterno
integrisana porodica bez unutrasnjeg jedinstva; iznutra neintegrisana porodica sa
pojavom frakcija medju clanovima; neplanirana porodica; nezrela porodica; devijantna
porodica- buni se protiv sire zajednice (interno integrisana i interno neintegrisana).
Dezorganizacija kao dezintegracija interakcija u porodici- od 60tih godina
proslog veka- dezorganizacija porodice kao razaranje odnosajnog sklopa porodice.
Pokazatelji: postepeno nestajenje zajednickih ciljeva (zasebni svakog supruznika dobijaju
na snazi); opadanje kooperativnog napora supruznika; opadanje integracije supruznika
sa drugih grupama; emocionalni odnosi izmedju supruznika poprimaju ravnodusni ili
antagonisticki karakter; interpersonalni odnosi se vise ne koordiniraju na nivou grupe.
Zaga Golubovic- faktori porodicne dezintegracije: nedostatak zajednistva tj
nedostatak saglasnosti po bitnim pitanjima porodicnog zivota; emocionalna
nepovezanost- nedostatak uzajamne podrske i solidarnosti; nemogucnost ispunjavanja
bitnih porodicnih ciljeva kroz izostanak kooperacije; poremecaj u obavljanju porodicnih
uloga i pojacan i ucestao sukob clanova.
Preorganizovanost kao odsustvo integracije- Kenig- jedinstvo porodice ne
proizilazi iz odsustva konflikta i nesporazuma medju clanovima, vec u sposobnosti
porodice da konflikte kontrolise i posreduje kroz interes opstanka porodice kao grupe.
Medijacija razlika izmedju clanova njihovih vidjenja i interesa kroz porodicnu
interakciju. Na temelju ovih argumenata Kenig uvodi kategoriju preorganizovane
porodice- oblik patogene porodicne konstelacije odnosa: preterano vezivanje clanova sto
onemogucava njihovo normalno osamostaljivanje i odvajanje od porodice- u krajnjem
ishodu dovodi do bolesti clana porodice ili citave grupe. Pet vrsta preorganizovanosti:
na temelju prezivljavanja patrijarhalizma u danasnjosti (anahronicna porodica); iz
prirodne teznje roditelja da prezastite dete sto kod njega stvara emocionalnu zavisnosti i
nesamostalnost (paternalisticka); momizam tj preterano zastitnicka materinska funkcija
(karakteristicno za srednje klase- majka nastoji da sve podredi svojoj kontroli); preterana
organizovanost bracne dijade- supruznici nisu u stanju da rasterete svoj odnos te tako u
slucajevima konflikta dolazi do zestokih bracnih poremecaja; oblik vezan za kriminalnu
porodicu- iz straha da ne bude otkrivena, koristoljublja, drugih motiva drzi clanove u
cvrsto negativno ih motivisuci prema drustvu (pr porodica u kojoj se odrzava incest).
Ostaje nejasno sta se podrazumeva pod jedinstvom porodice, tj jedinstvenom porodicom.
Porodicni identitet i patologija- Rihter - patoloske porodicne poremecaje: 1.
simptomatski neuroticna porodica u kojoj se razvija proces agresivnog cepanja; 2.
karakterno neuroticna porodica u kojoj emocionalno poremecen clan uspeva da osvoji i
vlada svim clanovima porodice; 3. histericna porodica; 4. paranoidna porodica (trazenje
neprijatelja u spoljasnjosti); 5. anksiozno neuroticna porodica- u celini odgovara
prihvacenom idealu burzoaske porodice- dominira anksiozno neuroticna licnost koja
svoje strahove i neuroze nastoji da prikrije ili njima ovlada vodeci cist, miran, i uredan
perfekcionisticki grupni zivot.
Porodicna tema- porodicne interakcije se usredistuju ili koncetrisu oko izvesnih
porodicnih tema koje postaju okosnica porodicnog identiteta. Porodicne teme se odnose
na ponasanje ili dogadjaje u porodici oko kojih se nastoji postici zadovoljavajuca
podudarnost predstava kroz razmenu odgovarajucih uzajamnih potvrdjivanja.

24. Porodicna kriza i slom

Najstarije istrazivanje na temu porodicne krize i stresa Robert Angell- uticaj
ekonomske depresije u Americi 30tih godina na americke porodice. Istrazivanje reakcija
u dva pravca: na planu integracije tj trazenja unutrasnjih rezervi porodice za jacanje
emocinalne bliskosti, privrzenosti i uzajamnosti u porodici; na planu prilagodjavanja
novonastaloj situaciji u smislu elasticnosti porodice da pronadje nova resenja za sebe.
Ruben Hil- krizni model porodicng stresa- ABCX model. Elementi: A
provocirajuci dogadjaj (stresor); B porodicni resursi (snaga da se suprotstavi dejstvo
stresora); C znacenje koje porodica pojedinacno i kolektivno daje stresnom dogadjaju; X
kriza ili stres.
Stres- dogadjaj koji inicira promenu u porodici- nije identican porodicnoj
promeni. Dve vrste stresogenih dogadjaja koji mogu prouzrokovati napetosti, krize i
promene u porodici: normalni dogadjaji u toku zivotnog toka svakog pojedinca ili
zivotnog ciklusa porodice- stresni karakter za pojedince ili citavu grupu; neocekivaniprirodne i drustvene katastrofe. Stresni dogadjaj- stimulans koji pokrece dogadjanje
unutar porodice; da li ce doci do stresa i krize ne zavisi od vrste i jacine stresora nego od
niza drugih okolnosti a kljucna je porodica. Kada stres ima tako visok intenzitet da dolazi
u pitanje odrzanje postojece strukture porodice- kriza: akutna, izuzetno snazna i
sveobuhvatna tako da najcesce izaziva paralizu, i mobilizaciju porodice.
B- suprotstavljanje porodice izazivacu stresa i krize. Strategije odupiranja ili
mehanizmi suocavanja sa stresorom/krizom- unutrasnje sposobnosti i odbrambeni
mehanizme porodice koji mogu da je sacuvaju od stresa: angazovanje ukupnih
pojedinacnih i kolektivnih socijalnih i psihickih snaga u odbrani od dejstva stresogenog
faktora.
Kognitivno suocavanje clanova porodice tj prepoznavanje stresa i njegovog
izazivaca- znacenje koje porodica pridaje stresnom dogadjaju/ krizi: vrednosni sistem
porodice i pojedinaca. Ako porodica u osnovi gaji fatalisticka uverenja- nikakve
strategije nece pomoci clanovima niti ce se oni angazovati da se problemi resavaju.
Suprotno je u slucaju porodica koje polaze od uverenja da uvek mogu da vladaju
okolnostima ma kako bile teske i neizvesne. Rezultati istrazivanja: porodicni sistem
vrednosti utice na to kako ce porodica percipirati stresni dogadjaj i kako ce se suociti da
bi ga resila; porodica iz kultura koje veruju u fatalizam losije se suocavaju sa stresnim
dogadjajem koji zahteva visok stepen socijalne promene (ne samo vrednosni faktor vec i
socijalne okolnosti oje su ljude ucinile vise ili manje sklonim promenama); najbolje
izlaze na kraj sa stresom porodice koje biraju sa cime se moraju pomiriti, a sta moraju
izmeniti da bi opstale; u situacijama potencijalnog stresa gde nema izgleda za promenuporodice sa fatalistickim uverenjem mogu mozda bolje da podnesu takvu situaciju; u
hronicnim situacijama duge porodicne bolesti- fatalizam disfunkcionalna jer
onemogucava promenu.
Olson i MekKubin kruno-sloeni model (circumplex model): porodina
kohezija, prilagoenost, komunikacija 3 kljune dimenzije; teorijski se vraca na
pocetnu Angelovu postavku. Kritika- model nije sveobuhvatan i slozen kakvim ga
predstavljaju. 16. vrsta porodicnog reagovanja na stres: cetiri tipa balansirane porodicne

reakcije, cetiri srednje i cetiri tipa ekstremne. Izbalansirane i srednje vrste reakcije- veca
jacina i manje slabosti sto ce im omoguciti da prevazidju razlicite vrste stresova i
napetosti.
25. Pojam i faze porodicnog razvitka u premodernoj i modernoj porodici
Razvojna dinamika- pojam zivotnog ciklusa. Baltazar Bogisic- prvi koji je ovu
unutrasnju razvojnu perspektivu upotrebio za razumevanje odrzavanja i gotovo vekovnog
kontinuiteta jedne specificne porodicne forme zadruzne porodice. On je ukazao na jednu
vrstu zadruznog procesa kao stalne, ogotovo regulativne fluktuacije zadruznog oblika
porodica izmedju faza skupljanjai suzavanja sastava clanova, do njegovog sirenja,
grananja i rasta i ponovnog smanjivanja. Americki sociolog
Ruben Hil smatra se
rodonacelnikom ove orijentacije u proucavanju porodice. Sinteza ruralne sociologije i
demografije; teorije socijalnog sistema Parsonsa; teorija ljudskog razvoja Frojd, mid
Erikson, interakcione teorije Bardzesa, teorije zivotnog toka, teorija zivotnih kriza. U
dinamici ucestvuje niz razlicitih promena koje obuhvataju razlicite nivoe porodicnog
jedinjenja- pojedinac, promene u dijadnim odnosima, promena na nivou grupe kao
celine, promena na socijalnoistorijskom nivou koje se ticu porodice.
Koncept porodicnog razvoja- sistemski pristup; porodica kao sistem koji pociva
na unutrasnjoj medjuzavisnosti clanova; relativnom odrzavanju granica samostalnosti
grupe i na adaptaciji grupe na promene. Strukturalni aspekt - unutrasnja
medjuzavisnost clanova kroz razdeobu uloga i polozaja u porodici koji su normativno
definisani. Razvojni aspekt- svaki strukturalni aspekt ima svog dinamickog dvojnika:
pojam pozicije na dinamickom planu se iskazuje kao polozajna karijera- promene do
kojih dolazi tokom vremena u sadrzaju odredjene uloge koja se vezuje uz odredjenu
poziciju. Hil: Tri vrste elemenata u porodici dozivljavaju promene: osobe, uloge i
pozicije. U slucaju strukturalne diferencijacije nastaju nove pozicije, neke stare se
gube- promene u ocekivanjima i definicijama uloga pojedinih clanova. Interakcione
tansformacije- promene u dijadnim i trijadnim interpersonalnim odnosima tokom
porodicnog zivota: odrastanje dece, starenjae supruznika roditelja. Teorijsko metodoloske
slabosti- porodicni razvoj uredjena porodicna promena koja se duguje promenljivosti
zadataka koje porodica treba da obavi u toku svog zivotnog postojanja i delanja. Razvoj
porodice- stupnjevito kretanje- u tom kretanju ne gubi se jedinstven i neponovljiv
identitet porodice kao grupe.
Oldous predlaze pojam porodicne karijere- vremenski rapsored promena u
ulogama i pozicijama clanova unutar porodice- rezultat unutrasnjih razvojnih procesa, i
individualnih karijera pojedinaca u toku njihovog zivotnog toka. Na individualnom
planu pojam porodicnog razvoja se neposredno oslanja na pojam zivotnog toka.
Savremena psihologija- pojedinac u zivotnom toku kao autonomna licnost koja je
istovremeno autor i reaktor u tom procesu. Potreba da se sagleda porodicna dinamika u
celini vs dinamika funkciji razvoja i blagodeti pojedinca i nejegove licnosti.
Stupnjevi porodicnog razvoja- Posmatranje porodice kao dinamicne zivotne
celine zasniva se u pocetcima na emprijskoj opservaciji nekih pravilnosti u zivotu
porodice. Oldous razlikuje sedam glavih etapa: novo uspostavljeni par; porodica sa
novorodjenim detetom i predskolskom decom; porodica sa skolskom decom; porodica sa

decom u srednjoj skoli; porodica sa odraslom decom; porodica koju su deca napustila;
porodica sa umirovljenim supruznicima (+ faza zabavljanja i faza udovista).
Od samog pocetka, klasifikacije imaju u vidu samo modernu nuklearnu porodicu.
Tek u novije vreme se sagleda iz istorijske perspektive. Uticaj demografije. Pol Glik,
razvojni stupnejvi porodice : opis- pocetak faze- zavrsetak faze: stvaranje- brakrodjenje prvog deteta; sirenje- rodjenje prvog deteta- rodjenje poslednjeg; zavrseno
sirenje- rodjenje poslednjeg- prvo dete napusta dom; suzavanje- prvo dete napustaposlednje napusta; zavrseno suzavanje- poslednje dete napusta- jedan od supruznika
umire; rasturanje- prvi supruznik umire- smrt drugog. Ostaje pri modelu nuklearne
porodice iskljucujuci sve divergentne zivotne tokove kao sto su vanbracna rodjenja i
porodica, razvode, ponovno sklapanje braka, brak bez dece itd.
Proces tranzicije izmedju stupnjeva- oslonac na volucinisticku teorijukontinuitet promene i deterministicka razvojnu liniju u kojoj svaki stadijum u embrionu
sadrzi potonji. U vidu verovatnoca- pretpostavlja se da radjanje prvog deteta cesce vodi
radjanju sledeceg, nego prekidu reprodukcije. Verovatnoce se menjaju u zavisnosti od
ukupnih istorijskih promena koje zahvataju porodicnu instituciju. Stupnjeve razdvajaju
dogadjaji- pocetak drugog stupnja. Stupnjevi su vremenski intervali sa odredjenom
duzinom trajanja. Kretanje porodice od jednog do drugog stupnja- tranzicija- kriticne
veoma cesto i lako dolazi do kriza i porodicnog sloma. Tranizciju regulisu procesualne
norme i to dvojako: regulisu redosled dogadjaja; regulisu uvremenjivanje stupnjeva
(obzirom na starost pojedinih clanova porodice ili na duzinu trajanja u okviru grupe).
Uzroci i vrste tranzicijskih promena- glavni i osnovni podsticaji se nalaze u
sukcesivnim zadacima koje porodicna grupa treba da izvrsi da bi opstala- ticu se procesa
odrastanja, sazrevanja i integracije clanova porodice u jedinstven porodicni kolektiv
(moraju biti usaglaseni sa spoljasnjim okolnostima). U kriznim drustvenim zbivanjima
razvoj porodice moze biti neodredjeno zaustavljen i prolongiran na nekom stupnju.
Faktori- brojni su; u zavisnosit od njih moguce su i razlicite klasifikacije prodicnih
stupnjeva: promene koje zavise od protoka kalendarskog vremena (godine bracnog
staza- prva treca ili sedma su kriticne za bracnu vezu); promene u zavisnosti od starosti
pojedinih clanova (godine najstarijeg clana prodice ili godine najstarijeg ili najmladjeg
deteta); promene i etape u stambeno rezidencijalnom smestanju porodice (Hil predlaze
sledece stupnjeve: samac/samica; zakupac stana; vlasnik stana ili kuce; stanovnik u
domskom smestaju); promena pozicija pojedinaca unutar porodice (Hil: samac/samica;
bracni partner; razveden/a; roditelj; baba ili deda; udovac/ica); radna karijera clanova, a
pre svega supruznika- roditelja (ucenik/student; pripravniik; stalno zaposlen; nadzornik;
menadzer/upravnik; poslodavac/vlasnik; penzioner).
Neki predlazu koncept modalne porodicne karijere- uobicajni sled odnosa
izmedju razlicitih dogadjaja. Kerkof- vrste odstupanja: porodice sa neobicnim
sekvencama stupnjeva (pr. porodica koja nastaje radjanjem prvog deteta umesto brakom);
porodice cije su karijere presecene ili krnje u slucaju da odredjeni stupanj nije dosao do
svoje prirodne zavrsnice (brakovi bez dece, jednoroditeljska porodica); porodice u kojima
je uvremenjivanje pojedinih sekvenci iskocilo iz vremenskog redosleda (rano ili kasno
rodjenje prvog deteta; rani ili kasni brak).
Ishod- na pocetku se ishod zamisljao kao jednolinijsko kretanje u smislu da samo
ulazenje u prvi stadijum opredeljuje i konacan ishod. Savremeno glediste zastupa tezu o
procesu tranzicijskog grananja na svakoj etapi odnosno stupnju u smislu

visedimenzionalnosti ishoda (s obzirom na nivo jeidinice koji se posmatra i s obzirom

na vise opcija koje postoje). Npr stupanj rodjenja prvog deteta moze se zavrsiti radjanjem
drugog ali i prestankom radjanja ili razvodom.
26. Zivotne putanje pojedinaca i razvoj porodice (moderno naspram postmodernog)
Dinamika porodicnog razvoja- ukrstanja i paralelni tokovi najmanje cetiri razlicita
vermena: individualno verme pojedinacnog clana; prodicno vreme grupe; socijalno
vremena institucije; istorijskog vreme u okruzenju)- razlicite vrste procesa koji imaju
svoju vremensku ritmiku.
Individualni razvojni proces- uslovi i svojstva individualno- psiholoskog
razvitka i sazrevanja pojedinaca kao licnosti u porodici. Proces socijalizacije dece i
odraslih. Porodica i porodicno vreme- osnovni ili primarni okvir individualnog razvitka.
Savremenost- individualni izbori u velikom broju slucajeva opredeljuju raznovrsnost
porodicnih formi i oblika porodicnog razvoja za razliku od blize ili dalje proslosti kada je
individualni razvitak u najvecem broju slucajeva bio poklopljen razvojem pordicne
grupe. 40 tipova zivotnih putanja- izvedene iz pet bazicnih kombinacija: obostrano prvi
brak, stabilan do zenine 50te; obostrano ponovno sklopljeni brak stabilan do zenine 50te;
mesoviti brak stabilan do zenine 50te (jednom ponovljeni, drugom supruzniku ne);
nestabilni brakovi (razvedeni) bez ponovnog sklapanja; osobe koje nikad nisu stupile u
brak. Ovim osnovnim tipovima se dodaje broj dece; iz sadasnje ili prethodnih bracnih
veza.
Porodicna dinamika u razvojnoj perspektivi- Da bi se medjutim porodicne
razvojnosti drzali izolovanim od ostalih procesa u okviru porodice, potrebno je
longitudinalno posmatranje porodica od njihovog nastanka pa do nestanka. Bardzes i
Volin su - 1000 parova ispitavivani posle 3-7 godina braka i posle 13-18. Glavni ciljstepen zadovoljstva i bracne uskladjenosti partnera tokom razlicitih porodicnih ciklusa.
Hil- Porodicni razvoj kroz tri generacije- kako porodice koje uspevaju da ostvare
regularni i uravnotezeni razvojni put narocito na socijalno ekonomskoj dimenziji
uspevaju da ostvare znacajne socijalno pozicione pomake i postignuca cak i u veoma
losim vremenima.
Nekoliko tipova porodicnog razvitka: porodice koje su an regularnim tracnicama
ciklicne porodicne dinamike; porodice koje su iskocile iz uobicajenog redosleda zbivanja
i to: koje pokazuju tendenciju preuranjenih akcija; zakasnelih akcija; ponavljaca (ulaze u
isti stadijum bez vidljivijeg napretka). Istrazivanja porodicnog razvoja sve cesce se
primenjuju sa namerom da se stupnjevitost porodicnog razvoja upotrebi kao determinanta
ili kontekstualna varijabla u posmatranju razlicitih porodicnih ponasanja i odnosa kao sto
su npr koriscenje slobodnog vremena.
Poseban aspekt istrazivanja razvoja prodice
predstavljaju istrazivanja koja nastoje da uhvate odnos izmedju porodicnog i socijalnog.
Tamara Harvin- Porodicno vreme i industrijsko vreme- posmatrala prilagodjavanje
imigrantskih porodica na rad i zivot u uslovima novostvorenog korporativnog grada u
Americi. Imigrantske porodice su podesavale svoje vreme prema unutrasnjem casovniku
koji je bio navijan prema njihovim tradicionalnim navikama ali i prema fabrickoj sireniporodice fleksibilne ponasajuci se cas kao zavisni, cas kao nezavisni akteri. Socijalno
vreme- normiranje etapa razvoja porodice odnosno ocekivanja u pogledu vremena

preuzimanja, vrsenja i prestanka obavljanja porodicnih uloga odnosno zauzimanja

porodicnih pozicija. Povezivanje starosnog statusa ili starosne stratifikacije porodicne
grupe i odredjenih zivotnih dogadjaja ima bitne karakteristike socijalnog normiranja
vremena; poremecaji normativnog vremenskog poretka.
Na pocetku novog milenijuma, ovakvo vremensko normiranje porodicnog i
individualnog vremena kao i socijalnog razvoja dolazi sve vise pod znak pitanja.
Osnovna pretpostavka razvojnog pristupa porodici- vremenski poredak opsti oblik
porodicnog razvoj i njegove sekvence u osnovi univerzalan, dok su dogadjaji, sadrzaji
pojedinih uloga, normirana ocekivanja i trajanje pojedinih razvojnih sutpnjeva podlozni
diferencijaciji s obzirom na drustveno kutlurni i istorijski kontekst.
Istorijska istrazivana- razlike u porodicnom ciklusu u zavisnosit od istorijskih
konteksta. Tokom srednjeg veka i na pocetku modernog dobra- zivotni ciklus porodice
prilagodjavao potrebama organizacije rada u poljiprivrednoj proizvodnji na seljackom
posedu i visokoj smtrnosti stanovnistva; moderna epoha- porodica se odvaja od sfere rada
i njen zivotni ciklus pocinje da se saobrazava ptrebama odrastanja i socijalizacije.
Premoderne- visoka smrtnost clanova-porodica kao relativno trajan i stabilan
okvir zivota bila tesko dorziva; kucna ili domaca zajednica. Zivotni ritam u ovom slucaju
se pomera ka visim godinama; ne postoji faza napustenog gnezda- u tim godinama dolazi
do ekspanzije domace zajednice; u brak kasnije; povlacenje ostarelog bracnog para iz
upravnih funkcija i njihovo predavanje mladjem paru. Faza kontrakcije tj napustanje
porodicnog doma od strane dece koja je privremena za dete koje ce ostati sa roditeljima
da produzi porodicnu lozu, a stalno za svu ostalu decu nastupa veoma rano tj u srednjim
godinama roditelja. Vec od sedme godine napustaju roditeljski dom.
Stabilnost i regularnost porodicnog ciklusa nastupa sa dolaskom modernog doba u
kome se pojavljuju nove drustvene isntitucije. Fabrika i skola uticu na ritam porodcie.
Tamara Harivn- tri pravca glavne promene koja se desila u zivotnim ciklusima porodica
u poslednjem veku: tranzicija od nedobrovoljnog ka dobrovoljnom i svesnom
kontrolisanju vremena kao sto su sklapanje braka, rodjenje prvog deteta itd; ukupna
dogadjajnost postaje uniformnija i rigidnija jer se prilagodjava van porodicnim
zbivanjima; tranzicije u uloge odraslih koje predstavljuju najvazniju etapu zivotnog
ciklusa porodice i zivotne putanje pojedinaca desavaju se na uredjeniji nacin.
Postmoderna epoha medjutim opet pokazuje neke znake destabilizacije i
deregulacije striktnog mehanickog ritma kretanja i procesualnosti u drustvu i porodici.
Ali dok su u premodernoj epohi bioloske slucajnosti i drustvene nepogode upravljale
porodicnim ritmovima, u postmodernoj epohi bitan faktor destabilizacije jeste odmakla
individualizacija koja pogdja sve sfere drustvenog rada i zivota. U najrazvijenijim
drustvama danasnjice odrastao pojedinac obicno zasnuje vise od jedne poorodice.
27. Porodica u drustvenim promenama- primer industrijalizacije
60tih godina u proucavanje porodice nije uskocila istorija pokrenuvis snazan zamajac
interdisciplinarnog istrazivanja istorije proodice. Od vremena osnivac au sociologiji
porodice se sve do danas provlaci stav da su industrijalizacija, migracije seoskog
stanovnistva u gradove nagla urbanizcija, masovna potrosnja i masovna kultura doveli do
razaranja i propadanja porodice moralnih vrednosti na kojima ona pociva i odatle opsta
drustvena opasnost koja sledi po drustveni poredak i stabilnost. Nova istrazivanja su

ustanovila da ne postoji opadanje porodicnih veza a niti porast porodicne izolacije u

urbanoj situaciji niti uposte opadanje porodicnih funkcija. Naprotiv, ako se pogleda jacina
tih veza onda se moze uplasiti koliko sus e one odrzale snaznim u poslednjim vekovima
Zapadne istorije, po mnogo cemu sasvim je neobicno da se Evropska porodica tako
neznatno promenila.
kritika ireverzibilnog uzrocnog meha nizma promene- U prvobitnoj zamisli odnosa
izmedju industrijalizacije i promena porodice industrijalizacija je shvacena kao iskljucivi
uzrok dakle aktivirajuca snaga koja pokrece promene u pasivnoj porodicnoj jedinici.
Porodici preostaje dakle ili da se prosto prilagodi novonastaloj industrijskoj situaciji ili da
propadne. Parsonsoa funkcionalisticka paradigma i njeni brojni sledbenici odbacuju
redukcionisticku tezu o aktivnom uzroku i pasivnoj posledici i uvode elasticniju formulu
interaktivnog odnosa uzroka i posledice koja se u teorijskoj i empirijskoj
operacionalizaciji svodi na teoriju poklapanja. U odnosu na prethodna stanovista, Gudovo
stanoviste predstavlja pionirsku prekretnicu u meri u kojoj pokusava da porodici prida
znacaj aktivnog istorijskog agensa ukupne drustvene transformacije do koje dolazi u
novom dobu.
Monokauzalna uzrocnost porodicn promene- Pod industrijalizacijom se najcesce
podrazumevao ograniceni spektar promenai kretanja u ekonomskoj sferi: odnosi izmedju
ekonomijei porodice bice u centru paznje socioloskih diskusija za vise decenija. Pri tom
se ekonomski faktor naslonjen na industrijalizaciju uglavnom problematizovao kroz
pitanje podele drustvenog rada, odnosno profesionalizaciju rada. Drugi, kao Ogbarn i
Nimkof ce kauzalnu varijablu suziti jos vise tako sto ce industrijalizaciju definisati kao
tehnicko tehnolosku promenu u nacinu rada. Druga manjinska skupina autora u prvo
vreme insistira na iskljucivom dejstvu ideacinih i kulturnih faktora. Filip arijes- zajedno
dovodi do radjana jedne nove porodicn stvarnosti. Multikauzalno.
Mehanizam posredovanja- Treca pogreska prvobitne determnisticke zamisli bila je u
tome sto je ona insistirala na prostom neposrednom odnosu industrijalizacije kao uzroka i
porodice kao posledice. Direktan odnos izmedju ova dva faktora mogao je zaista da bude
jedino interpetiran kao sudar koi izaziva opste rasulo i razaranje na strani porodice.
neposredno dejstvo industrijalizacije naporodicu a istovremeno deluju na oba faktora u
uzrocnom odnosu menjajuci njihove inicijalne karakteristike. Drugi autori ukazuju na
jedan lanac unutrasnjih promena u samoj porodici koji takodje ima za rezultat
ublazavanje inicijalnog sudara porodic e i industriajalizacije i njihovih komponenti.
Tehnologija indirektan pokretacka snaga od velikog znacaja i uticaja na porodicu. Ovi
autori unose u sociolosku teoriju promena teoriju raskoraka prema kojoj izmedju
promena u ekonomskoj i tehnoloskoj sferi drustva i promena u kulturnim i vrednosnim
sferama postoji odrejdeno vremensko zaostajanje: predhodne se prvo menjaju a zatim
posle odredjenog razmaka i potonje. Isti takav raskorak ili razmak postoji i unutar
porodice u menjanju pojedinih aspekata porodice.
Staticnost u pristupu pojavama u uzrocnom odnosu- pojave u uzrocnom odnosu tj i
industrijalizacija i porodica su prvobitno shvacena na jedan krajnje statican i
nediferenciran nacin. Ima se utisak da je kod mnogih autora industrijalizacije shvacena
kao trenutni dogadjaj, kao jedno odredjeno vremensko stanje ili cak odredjena struktura
koja ima svoje jasne granice. Umedjuvremenu ce Gud ukazati na procesualne
karakteristike industrijalizacije ne samo u smislu njenog postepenog dijahronijskog
nastanka jos iz vremena feudalne epohe vec na njenu snaznu emergent crtu planetarnog

sinhronijskog sirenja. Aspekti promene: velicina porodice; struktura porodice; funkcija

porodice; porodicni odnosi clanova; porodicni polozaji i uloge; porodice vrednost. Uticaj
industrijalizacije na porodicu ne mora ili ne moze podjednako osetiti na svim navedenim
aspektima, da se nece osetiti u isto vreme i da dejstvo ovog procesa nece biti podjednako
u svakom segmentu porodice. Efekat ovog odnosa koji su izazvali velike i dugotrajne
sporove u naucnoj zajednici
Industrijalizacija i kontroverza mala ili velika porodica- Mitologija zlatnog veka
prosirene porodice (Gud- velika porodica nase zapadne nostalgije)- preindustrijska
drustva karakterisala velika, slozena, prosirena porodicna zajednica koja je bila mocna i
stabilna i to zahvaljujuci svojoj proizvodnji i brojnim resursima je bila samodovoljna i
pocivala je na generacijskom kontinuitetu u vremenu i prostoru. industrijalizacija je po
takvom vidjenju prouzrokovala propast te porodice. Evoluciona teorija je pretpostavljala
proces sukcesivnog suzavanja srodnicke porodicne jedinice do pojave monogamne
porodice (prvi razlog ovakvog pogleda na premodernu porodicu); Le Plejova terijapreindustrijsku epohu je odlikovalo postojanje snazne prosirene porodice koja je sa
prelaskom seljastva u gradove zamenjena nuklearnom formom- katastroficnost ovog
procesa. Pocetkom 60te decenije- antropologe buni cinjenica da nuklerna porodica
postoji i u najnerazvijenijim drustvima (eskimi, nomadi). Osmislili teoriju o
krivolinijskom odnosu izmedju industrijalizacije i nuklearizace porodice- prema ovoj
teoriji najstarija lovacko skupljacka drustva odlikuje tip male nuklearne porodice, da bi
potom u dugom periodu stacioniranih agrikulturnih drustava preovlaala velika prosirena
porodica i onda opet sa dolaskom industrijalizacije zavladala nuklearna porodica.
Objasnjenje se trazi u karakteristikama procesa proizvodnje i podele rada kojoj iz
razlicitih razloga odgovara oslonac na malu odnosno veliku porodicnu grupu. Gud, a
potom i Kenig objasnejnje istorijskih varijacija izmedju male i velike porodice nalaze u
klasnoj strukturi drustava. Oba autora smatraju da se odnos izmedju male i velike
porodice ne uspostavlja po istorijskoj vertikali vec po klasnoj horizontali. U svakom
klasnom drustvu velike porodice su kontigentne vladajucim klasama a male podcinjenim.
70tih Piter Leslit nastupa sa gotovo skandaloznom tezom da zapravo u istoriji evropskih
drustava prosirena porodica nikada nije dominirala vec da je uvek bila prisutna nuklearna
forma. Obrazlaze to demografskim cinjenicama o radjanjima, smrtnosti, prosecnom
trajanju ljudskog zivota, a koje kazuju da prosirena porodica nije mogla biti dominirajuca
vec mozda samo jedna kratkotrajana prelazna faza u zivotu domace zajednice. Velicina te
grupe zaista je bila mala (najvise do pet clanova) te nema govora o nekioj velikoj
slozenoj zajednici. T Harvin- po njenom misljenju odos porodice i industrijalizacije treba
sagledati u sledecim okvirima: prvo porodice odnosno domacinstva i industrijski sistem
su partneri u interakciji, a nikako konkurenti ili varijable u uzrocno posledicnom nizu.
Drugo, porodice i domacinstva ne treba posmatrati iskljucivo iz sinhronijske ravni, vec
dijahrono kao procesualne entitete koji se i sami menjaju u vremenu, obim i struktura
domacinstva u industrijskoj eri ne treba ogranicavati unapred na nuklearni stav, jer u
obzir treba uzeti veze izmedju zajednice i izvan nje.
Industrijalizacija i redukcija porodicnih funkcija- Volerstin i Smit- Transfer funkcija
domacinstva ka organizaciji industrijskog drurstva bila je favorizovana tema generacija
sociologa. Ova teza podjednako je prisutna i u evolucionisticko progresistickom
marksistickom teorijskom diskursu kao i u strukturalno funkcionalnoj teoriji tako da
postaje kljucna i nezaobilazna paradigma za objasnjenje nastanka i funkcionisanja

moderne porodice. Prema funkcionalistickoj paradigmi nuklearna porodica u vezi

pokretljivog izolovanog srodnicog atoma proizvod je industrijaliacije (nukklearizacija
srodnickog sastava porodice i transfer, redukcija ili gubitak domacih funkcija- funkcija
potrosnje). Preostale funkcije- socijalizacija dece i emotivno partnerstvo supruznika.
Glavna briga za porodicu danas nije koliko moze biti jaka kao ekonomska organizacija,
vec kako dobro obavlja usluge prema licnostima svojih clanova. Od 70tih godina teza o
odnosu industrijalizacije i moderne porodice kao uzrocnoposledicnom odnosu prema
kojoj je porodica, a zatim i redukovano domaciunstvo prosta funkcija potreba
industrijalizacije dozivljava osporavanje sa razlicitih strana i od razlicitih teorijskih
orijentacija. Savremeni kriticari obe teorijske paradigme smatradju da je sagledavanje
stvarnog istorijskog procesa odvajanja rada i ekonomije od domena porodice i domaceg
zivota pretvoreno u neku vrstu idologije separatnih sfera. Na jednoj strani ova idoelogija
je porodicu tretirala kao opsti univerzalni drustven isastojak koji je sasvim nezavistan od
konkretnih istorijskih preobrozaja, naprosto mala nuklearna porodica posve ispraznjena
od svoje sadrzine tretirana je kaonesto sto se podrazumeva. Na drugoj strani ova teza je
uvodila potpunu separaciju muskog sveta radnika, zaposlenijh, zaradjivaca prihoda i
hranioca i zenskog sveta kucanica koja se prihvata kao nesto po sebi razumljivo i vecno.
Istoricari medjutim upozoravaju na cinjenicu da je proces odvajanja sfere rada i
proizvodnje od porodice i domacinstva bio slozen istorijski proces u kome su odnosi
izmedju procesa industrijalizacije i transformacije porodice prolazili kroz raznolike
obostrane odnose i faze ukojima porodica nije bila iskljucivo uzgredni i posledicni
proizvod kretanja na makroskopskoj ravni drustva. Veber- bankarsko trgovacka kuce u
toku renesansnog perioda u italijanskim gradovima po prvi put javlja dvojno
knjigovodstvo- odvajanje proizvodnje i prometa roba u sluzbi zarade odnosno profita, od
zadovoljavanja potreba ukucana i odrzavanja kucanstva kao njihvog reproduktivnog
okvira. Proto industrijalizacija u engleskoj dokazuju da je seosko domacinstvo dugo
vremena bilo nosilac manufakturne proizvodnje tekstila. Odvajanje sfere industrijske
proizvodnje za trziste i robnu razmenu i porodice i domacinstva kao sfera makro
reproudikcije ne pretpostavlja ni u jednom istorijskom trenutku totalan prekid uzajamnih
interakcija. Porodicna domacinstva kao jedinice socijalne reprodukcije pojedinaca nuzno
predstavljaju sastavne i medjuzavisne elemente ukupne drustvene reprodukcije, pa
utoliko neodvojive od proizvodnje drustvne celine i njenih strukturalno diferenciranih
delova i podsistema.
Industrijalizacija i transformacija porodicnih odnosa- gotovo po inerciji prihvacena teza
dindustrijalizacija transformise porodicne odnose na takav nacin da umesto autoritarnih
dovodi do uspostavljanja egalitarnih obrazaca ponasanja u porodici. Filip Arijes zastupa
tezu da do promene porodicnih odnosa dolazi znatno pre nastanka industrijalizacije i da
te promene nastupaju relativno rano vec o 16. veka i to najpre u aristokratskim
krugovima, a potom se sire na burzoaziju. Najdramaticniji efekti u srednjim klasama- u
tom smislu bismo mogli tvrditi da je nastanak i uoblicavanje srednej klasne porodice
prvorazredni proizvod industrijalizacije i promena urbanih struktura u Zapadnoj Evropi
pocevsi od 18 veka a narocito tokom 19. Oslobadjanje osecajnosti u porodicnom zivotu
izrazava se na razlicite nacine kroz odnose i ponasanja clanova porodice. Otkrice
detinjstva. Transformacije uloga i odnosa supruznika u gradjanskoj porodici. Dirkem je tu
promenu oznacio centralnom zanastanak moderne porodice. Glorifikacija materinstva,
idealizacija i romantizacija zenske uloge i predstave unutar porodice. jedinstveni

prosvetiteljski obrazac razumnog postupanja zamnjuje kontrasnim stilizacijama rodnog

identiteta polova pri cemu se narocito insistira na stilizaciji dominirajuce zenstvenosti
unutar porodice. Time na paradoksalan ancin, umesto da ideolgoija egalitarijanizam
sadrzana u idealu konjugalne porodice spaja, ona dovodi do drasticnog razdvajanja
polova, jedna od posledica toga jeste snazno blokiranje izlaska zene iz kuce tokom
citavog 19 i 20 veka. Zamenljivost njihovih polozaja i uloga vodi ka simetricnoj porodici.
Postoji jos jedan bitan cinilac koji nesumnjivo utice na tokove egalizacije porodicnih
odnosa u ukupnosti,a posebno u bracnoj dijadi. To je proces individualizacije koji
narocito uzima maha u drugoj polovini XCX veka. Ali to je faktor koji ne deluje samo u
sklopu procesa industrijalizacije, vec koji tokom snazenja industrijalizacije postaje
autonomna pogonska snaga drustvene i porodicne simetrije.
Teza u uticaju industrijalizacije na egalizaciju porodicnih odnosa pokusava da se proveri
na empirijski nacin (Nemacka, Engleska, Italija, Amerika i Meksiko)- da su
industrijalizacija i ravnopravna partnersk porodica umedjusobnoj korelaciji da se
uslovljavaju i uzajamno zahtevaju. Pri tom je vazan stepen industrijalizovanosti. U
istrazivanjima silazna dinamika rasprostiranja novog porodicnog obrasca: na prvom
mestu pdo udar promena u porodicnim odnosima dolaze porodice srednjih klasa kod
kojih je veza porodice i rada prvo otpala, zatim slede radnicke porodice kod kojih se ta
veza porodice i rada prvo otpala, zatim slede radnicke porodice kod kojih se ta veza iako
indirektna jos dugo odrzava, a na kraju dolaze proodice ruralnih i poljoprivrednih regiona
gde veza sa radnim procesima ostaje i dalje veoma vazna. Medjutim diskutovana
komparacija ukazuje na nezavisno delovanje varijable selo grad koja u najfvecoj meri
razdvaja autoritarne od ravnopravnih porodica, ksto autor u ovom slucaju pripisuje
delovanj uvremenskog zaostajanja sela za promenama u gradu. Testiranje varijable selo
grad Nil Smelser eksplicitno analizira ulogu odredjenog naslednog obrasca koji je bio
karakteristican za tradicionalno seosko drustvo a cije razaranje posredstvom procesa
industrijalizacije dovodi do nastanka porodice ravnopravnih clanova. Ravnopravniji
odnosi u porodici i to po nekoliiko linija: 1. Izjednacavanje sve brace i sestara u pogledu
rpava nasledjivanja; 2. Definitivno slabljenje ocevog autoriteta nad decom jer ise ne
postoji mogucnost oceve ucene posredstvom manipulisanja nasledstvom; 3. Prestaje
potreba za aranziranim brakovima koji su bili u domenu roditelja i starijih, a sto je mlade
drzalo u pokornosti. 4. Otvara put uzajamnom individualnom izboru bracnih partnera sto
trasira buducu ravnopravnsot. Promene izazvane industrijalizacijom varirale su u
zavisnosti od klase kao i medju etnickim grupama. Odbacene su zablude: 1. Utvrdjeno je
da je od pada fertiliteta i nataliteta doslo znatno pre nastupanja industrijalizacije, te u tom
smislu ovaj faktor nie odgovoran za prvi veliki pad nataliteta koji je nastupio tokom 17.
veka. 2. Industrijalizacija takodje nije odgovorna za radjanje proste nuklearne porodice
buduci da je utvrdjeno da je ona postojala i pre industrijalizacije u veoma razlicitim
drustvenim i kulturnim kontekstima; 3. industrijalizacija nije dovela do radikalne
reorganizacije porodicnih struktura u smislu izolacije uzeg jezgra od sirih srodnickih
struktura i slabljenje porodicne solidarnosti. Industrijalizacija je imala uticaj na: 1.
Redukciju porodicnih funkcija- porodica u proslosti sluzila i kao radionnica, crkva, skola,
sklonista...; 2. uticaj na promenu porodicnih vrednosti, tj sirenje egalitarnih vrednosti
sadrzanih u ideologiji konjugalne porodicne monade; 3. Uticaj na vremensko datiranje
nekih karakteristicnih tranzicijskih tacaka u individualnim zivotnim putanjama kao sto su
izlazak iz porodicnog doma, nalazenje zaposlenja, stupanje u brak, radjanje prvog deteta

itd. Teza o uticaju industrijalizacije na odnose jednakosti u porodici nije potvrdjena- jos
uvek nisu egalitarni.