You are on page 1of 179

&d k[ if * smqd ko lr sm;.

vky fZ mwf E S i f h ork di f; jzpf& yf r sm;

a'guf w mat;csrf ;

&d[k if*smqdok rl sm;.vkyZf mwf


ESihf
ordik ;f jzpf&yfrsm;

a'guwf mat;csr;f
(&uQ0oH &uQwd )
ygarmuQ
cef;' Edik if wH um avhvma&;wuUovkd f
*syefEikd if H
&d k[ if * smqd ko lr sm;.vky fZ mwf E S i f h ork di f; jzpf& yf r sm;

wnf;jzwfjyifqifol
OD;aX;0if; (bapmwif)
t,f'wD m
(&cdik tf rsK;d om;owif;pm)

a'guf w mat;csrf ;

rmwd u m
pOf
ed'gef;pum;
tcef ; (1) &d k [ if * smqd k o nfr S m
(u) yHkjyifxJrStm&yfrsm;
(c) rlqvifurBmESifh a&a=umif;ukefoG,fr_
(*) &dk&Sef;ac: &cdkifjynfeSifh b*Fvm;
(C) jrefrmrif;vufatmuf &cdkifjynf

pmrsufE Sm
7

tcef ; (2) +Ad w do S s vuf a tmuf &cd k i f j ynf


(u) pD;yGg;a&;
(c) v,f,majrwdk;csJr_ESifh ppfwaumif;om;v,fulvDrsm; 0ifa&mufvmyHk
(*) ppf}udKacwf &cdkiftrsdK;om;a&;v_yf&Sm;r_
tcef ; (3) ppf t wGi f ; umv &cd k i f j ynf
tcef ; (4) rl * sm[pf aomif; usef ; r_
(u) ppf+yD;acwf EkdifiHa&;tajctae
(c) rl*sm[pfv_yf&Sm;r_.tp
(*) olykefx+yD
(C) oHwrefa&;nSdEldif;aqmif&Gufr_rsm;

17
23
29
30
39
43
59
63
85
89
99
114

tcef ; (5) 'g&l ; vft pP v rf xl a xmif a &; ajray:ajratmuf }ud K ;yrf ; r_ r sm;
(u) &cdkifjynfe,fta&;ESifh b*F gvDt&_yfawmfyHk
119
(c) &kd[if*smjzpfvkdaomb*F gvD
126
(*) e*g;rif;pDrHcsufESifh EdkifiHom;Oya'
129
(6) jzef @ =uuf v maom Ed ki f i H w umuGe f , uf
(u) EdkifiHwumajratmufv_yf&Sm;r_ESifhqufpyfvmjcif;
(c) 'kkuQonfrsm;avm/ w&m;r0ifa&$ajymif;aexdkif=uolrsm;avm
(*) EdkifiHrJh'kuQonfqdk&m0,f

141
151
154

usrf;+yD;ed*Hk;
usrf;udk;rSwfcsuf
twdkrSwfpm&if;
usrf;udk;pm&if;
jrefrmtaxmuftxm;rsm;

158
163
167
168
177

&d k[ if * smqd ko lr sm;.vky fZ mwf E S i f h ork di f; jzpf& yf r sm;

ykEH dyS rf Swwf rf;


rsufESmzHk; 'DZdkif;? yef;csD rsKd ;jrifh
twGi;f tjyiftqif? zdk;aZmf (csif;rdkif)
rlyidk f? a'gufwmat;csrf;ESifh OD;aX;0if;
xkwfa0ol? &cdkiftrsdK;om; owif;pm uGef,uf
yHEk Sdyfol? Threelada Limited Partnership
9/1205 Sakaengam Road
Samaedum Bangkuntian
Bangkok Thailand -10150
jzefcsDa&;? OD;aX;0if; (t,f'Dwm)
&cdkit
f rsdK;om; owif;pm
P.O box (16) Bang Bon P.O
Bang Bon 1 Bangkok
Thailand - 10151
yHkEdyS fonfh ckESp?f 2014 ckEpS f rwfv
t}udrf? yxrt}udrf
tkyfa&? 700
wefbdk;? 200 bwf

a'guf w mat;csrf ;

ed 'gef ; pum;
u|efawmfwdk@tdrfonf ar,kjrpfurf;ab;wGif&Sdonf? ar,kjrpfonf
ar,kawmifwef;ESifh pdkifwifawmifwef;t=um;wGif pD;qif;aeonf? u|efawmf
i,fpOfu tdraf &Sjywif;ayguu
f dk zGif=unfhvu
kd fvsS if w+ird +hf idrphf D;qif;aeaom ar,kjrpf
ESifh xdkrSausmfI ta0;Ycyfjyjyjrif&aom pdrf;ndk ndkpdki;f wif awmifwef; udk=unfh+yD;
pdwf=unfE;l &ygonf?
u|efawmf.rdcif}u;D u xdk=unfvifprd ;f vJah om ar,kjrpfa&onf wcsed u
f
aoG;acsmif;pD;cJh&a=umif; rdrd.pdwfonf jrpfurf;em;twdkif;avSsmufoGm;rdvSsif
,ae@wkid f aoG;nSDe@H rsm;udk &SL&dKS ufrdovdkcHpm;&a=umif; olr ruG,v
f eG rf D t&iftESpf
ok H; q,fausmfa usmfa vmuft xd ajymjycJhbl ;.? aornfhab;udka =umufI
jrpfudkavSwpD;jzifh rdom;pk wckvHk;jzwful;Iajy;cJ@&yHk/ jrpfv,favmufa&mufI
rdrdwdk@tdrfudk a,mif &rf;+yD;=unfhvdkufaomtcg rD;awmufrD;vSsHrsm;t=um;wGif
avmifu|rf;aeaom rdom;pkrSDwif;aexdkifcJ@&maetdrfudk &ifeifhpGmawGjrif&yHk
jrpfwbufurf;odk@ a&mufonfw
h dkif &efolvufwGifao&rnfavm/ ewfod=um;rI
pdki;f wifawmifwef; rsm;ay:rS crD;awmifay:om;rsm;&Gmodk a&mufatmif oGm;Edkif
vSsiaf wmh taoqdk;jzifh raoyJ touftE &W m,frS vGwfuif;rnf[k pdwu
f w
dk if;I
&kef;xGuv
f GwfajrmufcJhykH wdk@udk r=umc%=um;cJ&h .?
bl;oD;awmifrS jrpfudkul;Iawmifuadk usmfvSsif ausmufawmf+rdKe,fodk@
a&muf+yD? &cdkifvlrsm;pkaexdkif&ma'ojzpfI tE W&m,fcyfodrf;uif;+idrf;ay+yD?
odk@&mwGif &ufaygif; (11) &ufwidk w
f ikd f pdik ;f wifawmifujdk zwfausmcf &Jh pOfu &kww
f &uf
vJusaoqHk;oGm;cJah om olr.zcifEiS fh awmifwbufok@d a&mufrS ar;cdik fa&m*gy;dk 0ifI
aoqH;k cJh&aom rdcifwdk@ta=umif;udk jyefvnfajymjy+yD; rsuf&nfrqnfEdkiaf tmif
jzpfwwfonf? u|eaf wmfonf ppftwGi;f u ppfajy;'kuo
Q nftjzpf rnfo@kd aexdik cf =hJ u
&onfudk ar;vdak omfvnf; tarrsuf&nf usonfurkd =unf&h ufI rar;jzpfawmhyg?
ppftwGif;u u|efawmhftazrSm vHk+cHKa&;Oya't& t*Fvdyftpdk;&uzrf;qD;+yD;
tdENd,jynfwiG f tusOf;uscHae&a=umif;udkrl tazu ta=umif;qHw
k idk f; ajymjyavh
&So
d nf?
u|efawmf.touf(10)ESpfyif rjynfhwwfao;aomtcsdefu jzpf.?
u|efawmfhtazonf jynfol@&Jabmf acgif;aqmifwOD; jzpfcJhojzifh wynfhwyef;
&Jabmfrsm;&Sdygonf? xdkpOfu Adkvcf sKyf}uD;ae0if; tm%mrodrf;ao;yg? u|eaf wmfh
&d k[ if * smqd ko lr sm;.vky fZ mwf E S i f h ork di f; jzpf& yf r sm;

tazrSm ppfawGc&dkizf qyvOuUXvnf;jzpfojzifh zqyvacwfwiG f tawmftwef


=oZm&Sdygonf? tazonf t*Fvdyf&dkifz,f aoewf (1) vufudk tdrfrSmxm;+yD;
ajcmufv;Hk jyL;wvufudk t+rJwrf;aqmifxm; wwfonfukd u|efawmfrSwfrdygonf?
rl*sm[pfw@kd u rdrdukv
d yk f}uHvko
d jzifh umuG,f&ef aqmifxm;&jcif;jzpfonf[k ajymjy
wwfygonf?
wcgu tazonf &efuek fok@d tpnf;ta0;wuf&ef oGm;a&mufaeygonf?
u|efa wmfwkd@rdom;pktm; apmifh a&Smuf&ef u|efa wmfwdk@tdrfa emufaz;wGi f
tdrfaqmufIae=uaom &JabmfESpfa,mufudk wm0efay;cJhonf? xdktcsdefu
rl*sm[pfwdk@ qlylaomif;use;f ae=uonfhumv jzpfonf? wnwGif aoewfoHrsm;
w'dik ;f 'dik ;f =um;&ojzifh u|efawmfE;dk vmcJo
h nf? taru&JabmfEpS Of ;D udk wHcg;zGihaf y;+yD;
&JabmfESpfOD;u aoewfESifhusnfqHrsm;,lum tdrf+cH0if;twGif;Y ae&m,lvdkuf
=uonf? aomif;use;f ol rl*sm[pfrsm;udk &JwyfzJG rScck o
H jzifh ESpef m&Dcef@wku
d yf JG jzpfygG ;+yD;
rl*sm[pfolykerf sm; qkwcf GgoGm;=uonf? wdkuyf GJtwGif; aoqHk;oGm;aom rl*sm[pf
tavmif;(3)avmif;udk &Jpcef;;a&S @wGifjyoxm;aoma=umifh taz.wynfh
ESpfa,muf ESifh twl u|efawmf vnf; oGm ;=unfhc Jhy gonf? rl* sm[pfwdk @onf
bl;oD;awmif+rdK aiGwdkuu
f dk azmufxGif;&eft}uH&Sda=umif; vl}uD;rsm;uajymojzifh
od&ygonf?
aemufw}udrfwGifum; rl*sm[pfrsm;onf ntcsed fwGif bl;oD;awmif+rdK
ajrmufbufrS &cdkif&Gmr&Gmudk 0ifa&mufpD;eif;.? aus;&GmoltrsKd;orD;rsm;ESifh
ausmif;xdkifq&mawmfudkyg zrf;qD;ac:aqmifoGm;avonf? aiGa=u;tajrmuf
tjrm;ay;I a&G;,lcJh&a=umif;od&onf? u|efawmfonf &cdkifaus;&Gmrsm;udk rD;&Sd/
&cdkiftrsKd;orD;rsm;udk rk'drf;usifh/ vk,ufwdkufcdkufae=uaom rl*sm[pfqdkolrsm;
ta=umif;udk ae@pOfEiS fhtrSs =um;aecJh&avonf? u|eaf wmfrSm rlvwef;ausmif;odk@
a&mufaeay+yD? u|efawmhtazum; tdrfok@d jyefa&mufv#if pm;yGJay:wGifxdkifum
wukyfukyfEiS pfh mxdik fa&;aewwfonf? wae@ taztjyifodk@oGm;aecdkuf a&;vufp
pm&Gufrsm;udkzwf=unfh&m u|Ef_yo
f daomrl*sm[pf [laomacgif;pOfjzifh a&;om;
xm;aom vufa&;pmrlukad wG&avonf? tazonf (3)ESpfcefae@pOftcsdef&oa&@G
a&;om;av&m pmrsufESm (200) cef@&daS om vufEdyS fpufrlwck jzpfvmavonf?
tazu jrefrmjynfolrsm;onf rl*sm[pfrsm;udk w&kwjf zLulrifwefrsm;ESifh
wwef;wnf;xm;+yD; rSwf,l&avmufatmif owif;pmrsm;uvnf; azmfjy=u
8

a'guf w mat;csrf ;

a=umif;? odk@&mwGif olw@dk .aemufcHordki;f ESihv


f ky&f yfrsm;udkrl wyfrawmfESifh tpd;k &ydik ;f
avmufuomodojzifh trsm;jynfolodom&ef rdrdu Tpmtkyfukd a&;om;&jcif;
jzpfa=umif;/ odk@&mwGif vuf&dt
S aetxm;t& yHkESdyfxkwfa0&ef vG,frnfrxif
a=umif; ajymygonf? u|efawmfhtazrSm (1962)ckESpf aemufydki;f wGif EdkifiHa&;vnf;
qufrvkyf awmhbJ tar. txnfqdkifwGif vufaxmuftjzpf vkyfudkifaeav
onf?
ESpftwef=umI u|efawmfwuUodkvfokd@ a&mufaomtcg tazhxHrS
xdkpmrlwapmifudk u|efawmfhtm;ay;&ef t&JpGef@Iawmif;=unfhygonf? tazu
rif;wapmif,x
l m;yg/ tcGio
fh mvSsif xkwaf 0&ef=udK;pm;yg[q
k u
kd m ay;vdu
k yf g onf?
vufEySd fpufukd rd_i;f cHpuULjzif&h u
dk fxm;ojzifh pmrl pkpkaygi;f av;apmifcef@om &Syd gonf?
xdkpmrlta=umif;udk u|efawmf.aemifawmf uAsmq&m oE Wmajr armifxGe;f aemif
tm; wcgajymjybl;.? olu ol.q&mzwfcsio
f jzifh oH;k av;&ufcef@ iSg;yg[kajym&m
u|efawmfvnf;tm;ememESihf iSg;vdkufrdygonf? aemufw&ufESp&f uft=umwGif xdk
q&macgif;aqmifaom &cdkifausmif;om;wpkonf wuUodkvfe,fajrrS t&Sif
vwfvwf aysmufoGm;=uavonf? xdkpmrlvnf; olwdk@ESifhtwl jrefrmjynf
ajrmufzsm;odk@ ygoGm;avawmhonf?
xd kr dwfa qGudk tjypfrwif &ufa omfvnf; aus;Zl;&Sifzcif }uD; tay:
wm0efrauscJhonfhtjyif 0efrcH&Jaomtjzpfudk owd&wdkif; pdwfraumif; jzpf&
ygonf? u|eaf wmft
h azum; uG,fvGefchaJ v+yD? usepf mrlrsm; rnfok@d Zmwf odrf;oGm;
onfudk u|efawmfrod&acs? arG;onfhzciftm; ta=uG;qyf&ef usefonf[kom
rSwo
f m;xm;vdu
k fyg onf?
u|eaf wmft
h azonf bl;oD;awmif+rKd udk t*Fvyd t
f pd;k &uwnfaxmifaom
c&pfEpS f(1907)rSpI uG,fvGefonfh (1985)ck ESpftxd ESpfaygif;rsm;pGm tajccs
aexdkifcJhavonf? wd&dp>mefaq;ukq&m0eftjzpfjzifh ausmufqnf/ jrpfom;/
ajrmufOD;+rdKrsm;wGif ESpftenf;i,ff wm0efxrf;aqmifcJhaomfvnf; aemifwGif
tvkyrf S E_wfxu
G f+yD; &cdkifwdkif;vHk;qdik f&m toif;}uD;wGif yg0ifaqmif&Gufcho
J nf?
tazonf bl;oD;awmif+rdK.jzpfpOfudk &kyf&SifZmwfum; wckozG,f cs,fr_ef;I
ajymjywwfonf? zcifajymjyaom bl;oD;awmifordkif;udk rSwfwrf;wifxm;&ef
u|efawmf rpOf;pm;rdcJh? ,ckrSaemifw&rdonf?
odk@&mwGif aus;Zl;txl;wifxdkufaomol vli,fq&mwOD;onf bl;oD;
&d k[ if * smqd ko lr sm;.vky fZ mwf E S i f h ork di f; jzpf& yf r sm;

awmif+rdKtxufwef;ausmif;od@k ajymif; a&$ @vmavonf? 4if;rSm trsm;od=uaom


q&m}uD; OD;Aodef;yif jzpfygonf? u|efawmfhtazESifh xdkpOfu txufwef;jy
q&mjzpfol q&mOD;Aodef;rSm pmayudkavhvmvdkufpm;jcif;ESifh EdkifiHa&;udkpdwf0if
pm;jcif;rSm tvGefwlnDygonf? ausmif;ydwfI u|efawmftdrfjyefa&mufwdkif;
tazESifhq&m acgif;csif;qdkifum aqG;aEG;ae=uonfudk awG&onf? q&monf
rSwfwrf;rSwf&mrsm; pkaqmif;vSsuf&Sda=umif;od&ojzifh taz. bl;oD;awmif
ordki f;rSwfwrf; rS wf&mrsm;udk tm;vHk; r[k wfonfh wdk ifa tmif tcsKd t0uf
&vdkufavrnf[kum; ,H=k unfrdavonf?
u|ef a wmf onf tar&d uefj ynf a xmif pk e,l; a,muf j ynfe ,f& Sd
bm'faumvdyfwGif pmayyd@k csaepOf/ tar&duefrdwfaqGwOD;xHrS &cdkif'kuQonfrsm;
ta=umif;udk r[m0dZm usr;f tjzpf a&;om;xm;onfh pmwrf;wapmifukd zwf=unfh
ay;yg&ef yd@k ay;vmygonf? &dk[if*smqdkorl sm; jrefrmtpdk;&. nSO;f yef;ESdypf ufra_ =umifh
xGufajy;wdrf;a&Smifvm=uyHkudk xko
d lrsm;ajymonfhtwdik f; a&;om;I udkvdkeDacwf
rSwfwrf;rsm;wGif rygonfudk ygavoa,mif udk;um;xm;avonf? usr;f jyKolrmS
qmvifrlvm/ tbpfbm[mqdkol jzpfonf? uae'gEdkifiH&Sd wuUodkvfwckrS
xdkpmwrf;jzifh r[m0dZmbGJudk &,la=umif;od&av&m tar&du/ uae'gEdkifiH&Sd
wuUodkvfrsm;wGif rrSefuefaom tcsuftvufrsm;udk pkpnf;+yD; bGJ,lusrf;
tjzpfwifoGif;um r[mbGJrsm;/ a'gufwmbGJrsm; &,lae=uovm;[kyif oHo,
0ifvmawmh.?
tar&duefjynfwiG fyif &dk[if*smwdk@. w&m;rSswr_twGuf v_yf&mS ;r_
[laom pmwrf;wapmifudk *sDvmeDqdkolu xkwfa0jyef.? &dk[if*smqdkaom
pum;onf xdkrSmonfrSm wcgw&Hom awG&aomtrnftjzpfrS ukvor*~ 'kuQ
onfrsm;qdik &f m r[mrif;}uD;&H;k . tpD&ifcpH mrsm;txd xd;k azmuf0ifa&mufaeav+y?D
tysuftysufrS ESmacgif;aoG; xGufrnfhudpPjzpfvm+yD[k awG;rdygawmhonf? T
jy\emudk okawoecdkifcdkifvHkvHkjyKvkyfI r[kwfrSefa=umif; acsy&vdrfhrnf?
onfhtwGuf ppfwaumif;om;b*F gvDrsm; &cdkifjynfodk@ rnfodk@rnfyHk 0ifvm
=ua=umif;ESifh &dk[if*sm [lonfr&Sda=umif; tcdkiftrmajym&awmhrnf? xdkodk@
ajym&efrSm udv
k dkeDacwf+AdwdosS rSwfwrf;rsm;udk tm;udk;&rnf? vef'ef+rdK@&Sd +AdwdosS
pm=unfhwdkufESifh trsKd;om;armfuGef;wdkufwdk@rS rSww
f rf;rsm;udk ul;,l&rnf?
wuUov
kd frsm;wGif ygarmuQrsm;udk vpmaiGtjyif wESpt
f wGuf okawoe
10

a'guf w mat;csrf ;

toH;k p&dwaf iG xkwaf y;&.? u|efawmfw@dk ausmif;rSciG hjf yKaiGrSm rjzpf pavmufr#om?
xdkaiGjzifhc&D;rayguf? u|eaf wmf t}uHtdkuf aeavonf? xdktcdsefwGifyif *syefEkid fiH
cef;'wuUodkvf/ *syef,Ofaus;r_avhvma&; okawoeXmerS {nfhokawoD tjzpf
(3)ESpfokawoejyK&ef vmEdkifrnfvm;[k zdwf=um;pm &&Sd.? olw@dk axmufyhrH nfh
vpmES ifhoka woe toHk; p&d wfonf u|efa wmf xd kpOfu&onf h vpmxuf
ESpfqr#ydkonf? {nfhokawoDqdkonfrSm wywf pmoifcsdef (3) csdef om &Sdonf?
okawoevkyf&ef tcsderf sm;pGm&rnf? od@k EiS hf bm'faumvdyw
f Gif &mxl;rS E_wx
f u
G fpm
wifI *syefEidk fiH odk@ xGufcGgcJhygonf? u|efawmfum; azmifzsufcJhav+yD? tar&duef
rdwaf qGrsm;u rif;udo
k ;Hk ESpx
f uf ydrk oH;k vSsif bmvkyrf vJ[ak r;=uonf? u|eaf wmfu
*syefEdkifiHrmS tvkyfr&Sm;/ tenf;qHk; yef;uefaq;tvkyfawmh &rnf[k ajzcJhonf?
(2001)ckESpfwiG f cef;'wuUvdkvfY tvkyf0ifyg onf?
wae@wGif &cdkiv
f lra_ &;toif;rS OD;bat;ESiu
fh pdk ef;atmifwdk@ wuUov
dk f&Sd
u|efawmhf &Hk;cef;odk@ a&mufvm=uonf? aZmfrif;xGfqdkolu jrefrmbmomjzifh
a&;om;xm;aom jynfaxmifpk jrefrmEdkifiHawmfESifh &dk[if*sm wdkif; &if;om;rsm;
[lonfh pmtkyfudk,lvm=uonf? pmrsufESmwckudkvnf; vSefavSmIjy=u.?
aZmfrif;xGfonf (1973) ckESpfu u|efawmfa&;om;cJhonfh aqmif;yg;wapmifudk
ud;k um;xm;avonf? olu a'gufwmat;csr;f . Taqmif;yg;uyif &cdik jf ynfe,fY
&dk[if*smvlrsKd;rsm;onf at'D(8)&mpkuyif tajcpdkufaexdkifvSsuf&Sd=uav+yDf[k
aumufcsufcs xm;avonf? u|efawmfum; qGrf;cH&if; iSufoifhav+yD?
OD;bat;ESifh *syef a&muf vli,frsm;wdu
k w
f eG f;csut
f & taqmwvSsifyif
&dk[if*smqdkwm bmvJ[laom pmwrf; udk t*Fvyfbmomjzifha&;om;+yD; xkwfa0
vdkufavonf? tifwmeufpmrsufESmrsm;wGif u|efawmhudkwdkufcdkufI a&;om;
xm;onfh aqmif;yg;rsm; yvlysH+yD;wufvm.? urBmt&yf&yfwGif a&mufae=uaom
&cdkiftrsKd;om;rsm;u vnf; tD;ar;jzifw
h rsK;d w,fvDzkef;jzifhwzkH tm;ay;=uonf?
quf+yD;a&;&efvnf; wdu
k w
f Gef;=uonf? qufa&;ygrnf[kvnf; uwday;cJhygonf?
xdkpOfu cef;'wuUodkvf ygarmuQcsKyfrSm u|eaf wmhq&m/ xdkif;ordik f;u|rf;usifol
ygarmuQ a,mfae,dk;tD&SDtdjzpfonf? q&m.aus;Zl;um; tvGef=uD;ygonf?
u|eaf wmfvkyaf eaom okawoeudak jymjyrd &m [m-odyf pdw0f ifpm;bdk@aumif;wJh
okawoeyJ? xdki;f awmifyikd f; ygwmeD/,mvm/ em&moD0wfeJ@ zdvpfydkifawmifydkif;
rif 'gemtk d u rd k &d kv_ yf &S m ;r_ eJ @ Ed_ i f; ,S Of + yD ; a&;uG m [k tm;wuf oa&m
&d k[ if * smqd ko lr sm;.vky fZ mwf E S i f h ork di f; jzpf& yf r sm;

11

ajymygawmhonf? rif;&Jhokawoe toHk;p&dwfe@J vef'efrmS wvavmuffawmh


aevdk@&r,ff/ av,Ofcudk wuUov
dk u
f ay;bdk@ igpDpOfr,f [kvnf; aiGa=u;twGuf
rpdk;&drf&ef ajymavonf? xdktwdik ;f vnf; pDpOfay;.? okhEd iS hf TokawoepDru
H ed f;udk
taumiftxnfazmfum pmwrf; av;apmif a&;om;xkwfa0cJhavonf? u|efawmh
q&m ygarmuQ a,mfae,dk;tD&SDtdum; uG,fveG fchaJ v+yD? oljzpfapcsifonft
h wdik f;
xdik ;f awmifyikd f;ESihf zdvpfyikd fawmifyidk f;udu
k m; rwdk rxdEikd af o;yg? q&mum; wrvGefrS
u|efawmhudk }udrf;armif; aernfavm rajymwwfygacs?
Edkiif Hjcm;rS rSwfwrf;rsm; pkaqmif;&efrSm rcufcJvSyg? odkaomf jynfwiG f;rS
cdk i fr maom taxmuft xm;rsm; r&vS sifrl um; u|efa wmf jyKvky fa eaom
okawoeonf tm;enf;aeayvdrfhrnf? xdkodktm;enf;csuf r&Sd&avatmif
oufqdkifaom rSwfwrf;rSwf&mrsm; tm;vHk;udk avhvm&rnfrSm okawoD.
tvkyjf zpfonf? ,if;twGuf u|efawmfvdktyforSsaom jynfwGif;rSrw
S fwrf;rsm;udk
pkaqmif;I u|eaf wmhxH yd@k ay;cJah om q&m}u;D OD;Aode;f .aus;Zl;vnf; }u;D vSygonf?
xdktjyif u|efawmhfvufxo
J @dk a&mufatmif aqmif&Guaf y;cJh=uaom OD;bat;ESifh
*syefa&muf &cdkifvli,frsm;. tcef;uudkvnf; avSsmhwGufI&rnfr[kwfyg?
u|efawmfa&;+yD;orSs pmwrf;rsm;udk tifwmeufpmrsufEmS rsm;wGif wifay;=uol
rsm;udkvnf; aus;Zl;wif&ayvdrfhrnf?
xdkpOf 2011 ckESpf rdk;wGif;umvY xdkif;EdkifiH befaumuf+rdKtajcpdkuf
&cdkiftrsKd;om;owif;pmrS t,f'Dwm OD;aX;0if;u u|efawmfhudk qufoG,fvm
ygonf? t=umif;rSm xdki;f Edkiif o
H kd vma&muf+y;D befaumuf+rKd teD;rS r[mcsKid f+rdKESihf
xdki;f Edkiif Hawmifydkif;wdkwGif a[majymay;&ef zdw=f um;jcif;jzpf.? xdka=umifh (2012)
ckESpf azaz:0g&DvtwGif;wGif r[mcsKd ifEiS hf xdkif;EdkifiH awmifydkif; aumhawmifu|e;f
wdkwGif a[majymjzpfcJhygonf? xdrk SsESifhtm;r&=uao;bJ (2013)wGifvnf; xdkif;
Edkiif Hawmifykid f; csHKaz: - ygeefESifh aumhawmifu|ef;wdkwGifvnf; a[majymay;yg&ef
xyfrHzdw=f um;jyefojzifh ESpfEpS fqufwdkuf a[majymjzpfcJhygonf?
,cifuqdkvSsif u|efawmfonf xdkif;EdkifiHudkvmwdkif; awmifydkif;udk
oGm;jzpfcJhonf[lI r&Sdyg? q&mOD;aX;0if;aumif;r_a=umifh befaumufESifh xdkif;
awmifydkif;rS &ckdifvil ,frsm; jrefrmrdom;pkrsm;ESifh w&if;wESD;jzpfum rdwfaqGopf
rsm;pGm wdk;cJh&ygonf? wynfhwyef;topfvnf; rsm;pGmwdk;vmcJhav.? T
rdwfaqGrsm; Twynfhwyef;rsm;u tvGefw&m cspfp&maumif;aomolrsm;om
jzpf=uayonf?
a'guf w mat;csrf ;
12

u|efawmfonf xdik f;Edkiif Hawmifykid f;odk oGm;a&mufc&Jh onfhtcsdefrsm;wGif


tvGew
f &m pdwcf sr;f omygonf? aysmfvnf;aysm&f i$ yf gonf? wESpw
f mvHk; wuUokv
d f
pmoifcef;rsm;wGif yifyef;EGrf;e,fcJhor#wdk udk xkid f;awmifydkif;u yifv,furf;ajcESifh
u|e;f rsm;ay:wGif yifv,favudk w0}u;D &SL&_u
d &f if; ajzazsmufc&hJ onfrSm b0twGuf
trSw&f p&mtaumif;qHk; tcsderf sm;xJu wckyifjzpfygonf? csHKazmf ygeeft&yf&Sd
u|efawmfwnf;ckad eaom 'Dauwnf;cd&k yd o
f modk &ckid f vli,frsm;u O'[dk vma&muf
E_wfquf=uonf? xkdodk vmE_wfquf=uaom &cdkiv
f li,frsm;eSifh &,f&,farmarm
pum;vufqHkusaepOf vli,fwOD;u Todk qdkvmonf? q&mu u|efawmfwdk
&ckdifawGtwGufa&m jrefrmEdkiif t
H wGufyg odyfta&;}uD;wJh pmwrf;awG usr;f awGudk
t*Fvyd fpmeJbJ a&;xm;wmqdkawmh u|efawmfwdk@ rzwfwwfbl;q&m? u|efawmf
wdk@u awmom;rsm;jzpfygw,f? &GmrSm aepOfu uGrf;pm;vGef;vdk@ rif;t*Fvdypf m
oifv#ifvnf; wwfrSmr[kwfbl;vdk ajym=uvdk roifjzpfcJhygbl; q&m? q&mh
pmawGudk u|eaf wmfwdk@em;vnfatmif jrefrmjyefygvm;q&m [k t&$e;f azmuf
+yD;ajymvmonfudk =um;&onft
h cg u|efawmfh&ifxw
J Gif eifu
h eJcHpm;vdkuf&ygonf?
xdkvli,fum; u|efawmfEiS fhtwl pm;&if;aomuf&if; oljzpfapcsifonfht&mudk
&if;ES;D pGm awmif;qdkjcif;vnf; jzpfEkid fygonf? odk aomf u|efawmfEh v
S ;kH om;xJwiG u
f m;
ighwGif }uD;rm;aomwm0efw&yf &Sdaeao;yguvm;[k oabmydkufrdygonf?
xdkvil ,f. awmif;qdkcsufudk v_dufv_dufvSJvJS axmufcHolrSm u|eaf wmfh
wynfhvnf;jzpf rdwfaqG}uD;vnf;jzpfol q&mOD;aX;0if;yifjzpfygonf? olu
jrefrmbmomjzifh wtkyfa&;ygq&m &cdkifvlrsKd;rsm;twGufomru tjcm;aom
jrefrmEdkifiHom;rsm; twGufvnf; trSefwu,f tusK;d rsm;rnfh tvkyfjzpfygw,f?
pmtkyftjzpf xkwfa0Edkifa&; twGuf 'Du u|eaf wmhfwynfhawG rdwfaqGawGeJ
wkdiyf if+yD; vkyfyghr,f [k qdck Jhygonf? q&mOD;aX;0if;. wynfhjzpfol ukdausmfoef;
armifuvnf; q&muom a&;ay;rnfqdkvSsif u|efawmfwdk xkwfjzpfatmif
xkwf ygh r,f [k uwd pum;qdk j yefy gonf ? tvm;wl aumh a wmifu|ef; rS
udak usmaf t;odef;uvnf; q&m}uD;u 'Dvdk jrefrm bmomeJa&;xm;cJhrS cdkifvHk+yD;
tm;udk;tm;xm;&wJh ordik f;pmtkyw
f tkyf usefcJhrSmayghq&m? usaemfwdktwGuf
rjzpfjzpfatmif a&;yg/ xdfik f;rSm&Sw
d Jh q&mwynfhawGu q&mOD;aX;0if;eJ vufwJ+G yD;
qufvyk foGm;yghr,f [k ajymcJhygonf? xdkodk tm;wufoa&m wdkufwGe;f csuf
rsm;a=umifh Tpmtkyfuadk &;om;&ef qH;k jzwfvdkufygonf?
&d k[ if * smqd ko lr sm;.vky fZ mwf E S i f h ork di f; jzpf& yf r sm;

13

Tpmtkyfudk a&;om;&mwGif &ifqkid f&aom tcuftcJwckrSm u|efawmf


t*Fvyd fbmomjzifh a&;om;cJhaom pmwrf;rsm; tm;vHk;vdkvdkyif ynm&yfqkid f&m
a&;om;[efjzif h a&;om;xm;jcif ;jzpf &m xdkpmwrf; rsm;ud k pmzwfy&d\ wf
tm;vHk;twGuf jyifqifa&;om;&mwGif tcuftcJ rsm;pGm&Sdygonf? okawoe
[efvnf ; raysmuf&avatmif usrf;n$ef;rsm;udk atmuf ajcrSwf pkxk wf+yD;
azmfjyay;xm;ygonf? oef;acgifpm&if;rS udef;*%ef;rsm;udk wwfEkid forSsjzKwfum
pum;ajya&;[efjzifh twwfEkid fq;Hk &Si;f vif;xm;ygonf? wcsdKaom ynm&yfqidk &f m
a0g[m&rsm;udk jrefrmr_jyK&mwGif pmzwfolrsm;twGuf em;vnf&efcuf+yD; axmuf
aumif; axmufaeayrnf? tu,fI xdo
k kd jzpfaecJyh grl u|efawmf.c|w,
f iG ;f csufyif
jzpfonf[k ajzmifhajzmifh ESvHk;oGif;=uapvdkygonf?
uGefjyLwm zefom;jyifay:rSwdkufyGJum; jyif;xefonfxuf jyif;xef
vmygonf? tbpf bm[m/ [mbpf qD'DuDEiS fh a'gufwmudkudk}uD; qdkolwk@d onf
u|eaf wmft
h m; oJoJrrJ J wdkufcdkuf=uwke;f yif? EdkifiHwumpifjrifw
h Gif u|efawmhfbufrS
0ifI wdkufyGJqif=uaom aemifawmfEpS fOD;rSm OD;cifarmifapm (bmvif)ESifh OD;ausmf
omvS (e,l;a,muf)wdk@ jzpf=uygonf? xdak emifawmfESpOf ;D om u|eaf wmfb
h ufru
S I
l
rwdu
k af y;vSsif u|eaf wmf ajcukef vufyef;usaeavmufay+y?D ESpOf ;D pvH;k onf t*Fvyd f
bmomjzifh pmwrf;rsm;a&;om;I u|efawmhfuu
dk sm;uef ay;cJh=u&m xdkaemifawmf
ESpfO;D . aus;Zl;onfvnf; }uD;rm;vSygayonf?
aemufqHk;taeESifhajymvdkonfrSm Tpmtkyfudk tptqHk;wnf;jzwf
ay;cJah om &cdik t
f rsKd;om;owif;pm t,f'w
D m OD;aX;0if;ESihf pmrlrsm;udk pmtkyftjzpf
xkwaf 0Edki&f eftwGuf tbufbufrS }uKd ;pm;tm;xkwf ulncD =Jh uaom &cdik f vlra_ &;
toif; (csHKaz: -ygeef)rS ukad usmfoef;armif/ aumhawmifu|ef;rS ukdausmfat;odef;/
ukdoef;vS(ykm;u|ef;) ESifh tm;vHk;aom rdwfaqG taygif;toif; a&mif;&if;rsm;
udv
k nf; aus;Zl;wif&Sdyga=umif;?
at;csrf;
wdkusKd? 2013 ckEdk0ifbmv (20) &uf?

14

a'guf w mat;csrf ;

&d k[ if * smqd ko lr sm;.vky fZ mwf E S i f h ork di f; jzpf& yf r sm;

15

16

a'guf w mat;csrf ;

tcef;(1)
&dk[if*smqdkonfrSm
(u) yHkj yifx JrS t m&yfrsm;
&dk[if*smqdkwmbmvJAsm[k vGefcJhaom 15 ESpfcef hu ygarmuQ
tqifh&dSol wOD;u u|efawmfhtm;ar;bl;ygonf? 'm&Dpum;wckudk vkyf}uH
ajymoluajymI EdkifiHa&;twGuf 0g'jzef&ef wGifwGif}uD; oHk;oluoHk;ae=uonhf
a0g[m&wckjzpfa=umif; &Sif;jy&ygonf? u|efawmf tar&duefjynfaxmifpkwGif
aexdkifpOfu Tar;cGef;udk t}udrf}udrf ajz=um;chJ&.? xdktwl *syefjynfodk
a&mufaomtcgYvnf; *syefa&muf jrefrm wdik ;f &if;om; vli,frsm;u Tjy\em
onf &Sif;vif;Ir&edkifavmufatmif jiif;ckefae& aoma=umifh t*Fvyd fbmomjzifh
pmwrf ; wapmif a &;om;&ef wd k uf w G e f ; vm=uygonf ? urB m uod a tmif
&Sif;rSjzpfawmhrnfhtajctaeodk h a&mufaeay+yD?
*syefEdkifiHodka&muf+yD; wESpfceft=um *syefedkifiH w&m;a&;0ef}uD;XmerS
qufoG,f vmjyefygonf? b*F gvD pum;ajymol &mESifhcs+D yD; olwdk honf jrefrm
edkifiHom; &dk[if*smrsm;jzpf+yD; jrefrmedkifiHwGif bmoma&;/ vlrsKd;a&;t& zdESdyf
cH&onfudk ta=umif; jyI *syefedkifiHwGif cdkv_HcGifhawmif;cHH=ua=umif;/ &dk[if*sm
vl rsdK ;qd kwm Armjynf rSm&Sdy govm;[k ar;jref;vmygonf? r&SdvSs if tusKd;
ta=umif ;ES ifh w&m;&Hk ; wG if oufa ocH ay;yg&ef arwWm&yf cHa v&m tpd k; &
oufaotjzpf &dk[if*smqdo
k w
l kd . r&Sdaom&mZ0ifukd ,ck Tpmwrf;wGif &Sif;vif;
onfhtwdkif; cif;usif; jy&ygawmhonf? u|efawmfonf ukvor*~. vl htcGifh
ta&;a=ujimpmwrf;ukd vufcHygonf? odk h&mwGif ordkif;ynm&Sifonf trSef
w&m;tay: opPm&Sd&rnfqkad omtcsufa=umifh Todk haqmif&u
G &f jcif; tay: vH;k 0
vdyfjymrvHkawmh rjzpfrdyg? w&m;&Hk;csKyfwGif oufaojy&eff pkaaqmif; xm;onfh
rSwf wrf; rSwf &mrsm;udk yif udk ;um;+yD; t*Fvdyfb momjzifh pmwrf; wapmif
a&;om;um vef'efwuUokv
d f ta&Swdik f;ESifh tmz&du avhvma&;ausmif;rS 2005
ckESpfwGif xkwfa0chJygonf?1&dk[if*sm[lonfrSm a0g[m&wcktaeESifh &SdcJh+yD; vlrsK;d
1

(Aye Chan 2005:396-420)


&d k[ if * smqd ko lr sm;.vky fZ mwf E S i f h ork di f; jzpf& yf r sm;

17

wrsK;d udk &nfn$ef;onfrSmtrSefyifjzpfaomfvnf; xdktrnfEiS fh ,ae harmifawm


c&kdifrS ppfwaumif;EG,fzGm; b*F gvDqkdolwdkESifh vHk;0 rywfoufcJha=umif;udk cdkifvHk
atmif wifjycJhygonf?
pifppfrSm &dk[if*smqdkonfum; &cdkifjynfe,f. b*Fvm;a'h&Sfe,fpyfESifh
xdpyfaeaom armifawmc&dkifrS rlqvif edkifiHa&;wuf=uGolrsm;u jrefrmEdkifiH
vGGwv
f yfa&; &+yD;rS rdrdwkd b
h mom uifyGe;f wwfxm;aom trnfjzpfonf? ,cifu
Ttrnfud k rnf olr# r=um;bl; =u? &cdki fjynf e,fudk tk yfcsKyfoG m;=uaom
t*Fvdyft&m&dSwdk@ rSwfwrf;rsm;wGifvnf; b*F gvD/ udkvdkeDacwf oef;acgifpm&if;
wGifvnf; b*F gv/D v,f,majr oD;pm;cs rSww
f rf;rsm;Yvnf; b*F gv[
D kom rSwfwrf;
wifoGm;=uavonf? ordkif;rSwfwrf;rsm;udk ar$aESmuf+yD; avhvm =unfh=uv#if
tajzrSefudk odvdrfhrnf?
OD;pGm &d[
k if*sm[kac:aom Zmwfvrf; rnfokd ay:ayguv
f monfukd avhvm
oifhygonf? TZmwfvrf;udk OD;pGm vkyf}uHa&;om;olrSm vGwfvyfa&;&+yD;acwf
bl;oD;awmif+rdK e,f ygvDreftrwfjzpfvmol tA'lvfa*:zg; jzpfonf?
udkvdkeDacwfu wcg;r&Sd "g;r&Sd 0ifa&mufvmcJ h=uonfh bl;oD;awmifESifh
armifawm+rdKe,frsm;wGif 85 &mcdkifE_ef;rS 90 &mcdkifE_ef;txd wdk;yGg;vmaom
ppfwaumif;EG,fzGm; b*F gvDvlrsKd;rsm;udk jrefrmEdkifiH wdkif;&if;om;rsm; &onfh
tcGifhta&;tm;vHk; &&Sdap&ef &nf&,
G fcsufjzifh rdrdwdk@ rSmvnf; a&S;OD;rqGuyif
jrefrmedkiif w
H iG f aexdkifvmcJh aom wdik ;f &if;om; jzpfygonf[I
l vH=uKyo
f rdkif;wckudk
az:xkwfjcif;rSsom jzpf.? xdka'o&dS rlqvifwdk honf ppfwaumif; e,frS 0ifvm
olrsm;r[kwf/ at'D 7 &mpkESifh 8 &mpkrS pI &cdkifjynfY tajccsaexdkif =uaom
tm&yfukefonfrsm;rS qif;oufvm=uolrsm; jzpfonf? ,if;wdk xJwiG f trsKd;jrwfol
tm&yfEG,fzmG ;rsm;vnf; yg0if=uav&m &cdik b
f &k ifu &mxl;&mcHrsm;cs;D jriS +hf yD; wdki;f &if;
ol rsm;ESiv
fh nf; vufxyfxrd ;f jrm;cGifhjyKco
Jh nf? xdkow
l dk u
h dk &dk[if*sm[k ac:I at'D
7 &mpkuyif &cdkifjynfY tpPvrfomoem tjrpfwG,fchJ+yD [l.? 2
tA'v
l fa*:zm;u yH=k urf;avmif;cJah om Zmwfvrf;udk wynfjh zpfol w[D;&f
bomu aq;a&miftrsKd;rsKd;cs,fI crf;em;xnf0gatmif zefwD;,lvdkufykHrSm
wrefawmf rl[mruf. om;rufawmf [mZ&wftmvD3 . om;jzpfol rdk[m
2
3

Gaffar, Abdul. 1951. August 20.


Hazrat Ali
a'guf w mat;csrf ;
18

rwf[medzf 4 onf acgif;aqmifr_twGuf ,SOf+ydKif&mwGif &_H;edrho


f jzifh &cdkifjynf
a0omvDokd h 0ifa&muf vmI toufxufqHk; aexdkifoGm;cJha=umif;jzifh rdrdwdk hudk
wrefa wmf .tEG , f qm,d 'f r sm; jzif h yif trsKd ; pyf ay;vd k uf a vonf? 5
bomuqufvufI vkyf}uHa&;om;yHrk Sm --a0omvDjynf&Sio
f nf xdkodk &cdik jf ynfwiG f vma&muf cdkvH_ vm=uaom
tm&yfolaumif;rsKd;rsm; oabFmysufI0ifa&muf vm=uol tm&yf
vlrsKd;rsm;tm; tbufbufrS apmifha&Smufxm;cJhonf? 4if;wdkonf
ae&if;a'o tma&Asjynfodk rjyef=uawmhbJ aus;&Gmrsm; Yyif tkd;tdrf
wnfaxmifcJh=uavonf?
xdktm&yfvlrsdK;wdkvnf; AvD0wfausmif;rsm; wnfaqmuf=uvSsuf
omoemjyK vkyfief;rsm;udk pwifvkyfcJh=u.? xdktcsdefrSpI tpPvrf
bmomrSm &cdkifjynfY tajcpdkufum xGef;umvmcJhavonf? jrefrm
jynfwGif txuf azmfjycJhaom tm&yf vlrsKd ;rsm;rS qif;ouf vmonfh
rGwfqvifrsm;tm; &dk0SefnSm[kac:qdk&m/ 4if;rSm tcGifhta&;ay;jcif;
[lI t"dy`g,f&avonf 6 [l.?
Tae&mwGif tm%m&Sif [pfwvm ajymcJhaom pum;wcGe;f ukd owd&rd
ygonf? olu vdrfp&m&SdvSsif }uD;}uD;us,fus,f vdrfyg[k qdkonf? odkhaomf
[pfwvm. vuf&;Hk rsm; jzpf=uaom *dkbJvfESifh *dktm;&if; wdkyifvSsif xdkrSs rsufESm
ajymifwu
dk f+yD; vdrf0Hh=urnfrxifyg?
&cdkifESifh jrefrm&mZ0ifusrf;rsm;wGif a&S;u ukvm;oabFmrsm; jrefrm
urf;ajcwGif ysuaf vh&Sda=umif; az: jy=u.? rnfonfhukvm;[k wdwdusus rqdkyg?
,if;wdk teuf Aswf0dESifhAswW yHkjyifonf xif&Sm;.? &cdkif&mZ0ifrS ,if;yHkjyifrsm;udk
qmtmomaz&mu ,l+yD; &cdkifurf;ajcrSm tm&yfoabFmrsm; ysufa=umif; ol.
&mZ0if pmtkyfwGif a&;onf? Tae&mwGif u|efawmfhudk rwefr&majym0Hhonf[k
4

Mohammad Hanif
Ba Tha. 1959, 6(9) 26 -28, Ba Tha 1960 7(5) 33-36
6
Ibid
&d k[ if * smqd ko lr sm;.vky fZ mwf E S i f h ork di f; jzpf& yf r sm;
5

19

uJh& J@vdk u uJh &J@ Ekd if= uygonf ? az&monf tk yfc sKyfa &;t&m&d SwOD ; jzpf c Jh I
&cdkifjynftygt0if atmufjrefrmedik fiHqdkif&m udkvked aD cwf ordik f;okawoetwGuf
wduscdkifrmaom tpD&ifcHpmrsm;udk ordkif;rSwfwrf;rsm;tjzpf a&;om;xm;cJh
aoma=umifh *k%jf yKxu
kd faomfvnf; ol@ukd ordik ;f q&m[lIum; u|eaf wmfrowfrw
S f
edkifyg?
ola&;om;onfh jrefrmedkifiHordkif;onf t*Fvdyfbmomjzifh a&;om;
xm;onfrSvGJI anmif&rf;acwf c&pfouU&mZf 1710 wGif OD;ukvm; a&;om;
jyKpkcJhonfh r[m&mZ0ifawmf}uD; tqifhr#om&dS+yD; ordkif;wefbdk; tvGefenf;yg
onf?7 az&m.a&;om;csufudk tm&fbDprwfu ppfawGc&dkif *ZufwD;,m;wGif
&mZ0if uY ul;,laz: jyvdkufjyefav&m oabFmysufykHjyif q&mrsm; twGuf
vrf ; cif ;ay;cJh ouJ hod k h tqifa csmoGm;avawmh onf ? rpPwma*:zm;ES if h
ol@wynfhrsm;onf pl;prf;avhvmr_ tvsOf;r&SdyJ ta&SESifh ta&Sawmiftm&SwGif
at'D 8 &mpkrS pwif+yD; tpPvrfomoem xGef;um;um a'ocH wdkif;&if;om;
tcsKdvnf; tpPvrf bmomodk@ ul;ajymif;cJh=ua=umif; rqifrjcif a&;om;=u
avonf? 4if;wdk qENm *wdjzifh rqifrjcif a&;om;csufESifh ordkif; ynm&Sifrsm;
okawoejyKa&;om;csufwdk rnfrSsuGJvGJonfudk ,ck avhvm=unfh=uygrnf?
w&kwfxefrif;quf rSwfwrf;udk udk;um;I okawoe jyKxm;&mwGif /
yg&eS /f tm&yfESifh tdEd,
N awmifyidk ;f om;wdk onf tdE,
Nd ork'N&m ukefoG,f
r_wGif t"duusygonf? ta&Sawmiftm&Sudk ausmfvGeI
f awmifw&kwf
yifv,fudkj zwfum uefwkefESifh uGrfacsmif+rdKrsm;txd a&mufvm
avh&dS=u+yD; w&kwfjynfxGufukefrsm;udk 0,f,lum taemufedkifiHrsm;wGif
a&mif;0,f &ef xGufcGgoGm;avh&Sd=uonf? aemifwGif w&kwfwdk hu
olwdkoabFmxuf vSsifjrefaom 8 *sef hac: &Gufxyf oabFmrsm;udk
oHk;vmaomtcg 4if;wdkonf pkr=wmESifh rmvuUmrS apmifI
h 0,f,lavh
9
&dS=uonf? at'D 8 &mpktxd a&mufvm=uaom ukefonfrsm;wGif
yg&SefESi fh tm&yfwdk h trsm;qHk ; jzpfaomf vnf; ol wdk@ tm;vH k; um;
rlqvifrsm;r[kwf=u? c&pf,ef/ a&0wDESifh Zd&k pdk wm bmom0ifrsm;vnf;
7

UK I,II : Phayre 1967


Junck
9
Tonan Ajia Jiten : 81
a'guf w mat;csrf ;
20
8

tajrmuftjrm; yg0if=uonf? olwdkZmwdajr rSmvnf; ,Drif/ tdkrifESifh


[m'&marmwf10 t&yfa'orsm;jzpf=uonf?11 [lI azmfjyxm;ygonf?
odk hjzpfvSsif tESDoabFmysufyHkjyifudk ajymolrsm;onf tb,fa=umifh
rlqviftm&yfwdk h. oabFmrsm; udkom &cdkifurf;ajcY ysufcdkif;=uygoenf;?
pOf;pm;p&myif jzpfawmhonf?
yHkjyifq&mrsm;u tm&yfukefonfrsm;onf at'D 8 &mpkuyif ta&S
awmif tm&SwGif tajccsaexdkif=ua=umif;/ wdkif;&if;olrsm;ESifh ta=umif;ygI
tpPvrf omoemudk ouf0if,=kH unf ap=ua=umif; tpPvrf vlaer_b0udk xlaxmif
edkifcJh=u a=umif; a&;om;=uaomfvnf; pr`edkifiH12 (AD,uferfawmifydkif;) ESifh
plr=wwGifom wdik f;&if; olrsm;ESihf tenf;tusOf; vufxyfaygif;oif;=uaomfvnf;
vl htzGJ htpnf; twGif;wGif a&maESmaexdkifavh r&Sda=umif; +Adwdo#ordkif;ynm&Sif
'D*sDtD;a[mu a&;om;.?13 cdkifrmaom taxmuftxm;rsm;udk udk;um;I
qdkygrnf? tm&yfvlrsdK;rsm; ta&Sawmiftm&Sodk@ a&$ajymif;aexdkif=ujcif;rSm
vGecf haJ om ESpf 200 0ef;usif odk r[kwf 18 &mpk aESmif;ESifh 19 &mpkwiG f pwifygonf?
,ae ph uFmyl+rdKESif h tif'edk D;&Sm;jynf&dS tmacs;jynfe,f/ plr=wawmifyikd ;f &Sd yvef;bef;
+rdKESifh *sm;Am;u|ef;&Sd ql&mbm,m+rdKrsm;wGif vrf;av#mufoGm;v#if b[mqm
tif'd k eD; &S m;pum;wGi f tm&yfb moma0g[m&udk nS yf + yD ; ajymav h &S da om
ta&Stv,fydkif;EG,fzmG ; &kyfoef &Sdolrsm;udk awG h&wwfygonf?
olw@dk EiS phf um;ajym=unfv
h sS if olwkd o
h nf bd;k bGm;rsm; vufxufu tif'edk ;D
&Sm;wGif vma&muf tajcpdkuf=uaom tm&yfEG,fbGm;rsm;jzpf=ua=umif;/ rsdK;&dk;
tm;jzifh rnfok@d ac:a=umif;/ ESpaf ygif;rnfrSs =umcJ+h yDjzpfa=umif;/ olw@dk bd;k bGm;rsm;.
ZmwdajrrSm tma&AD,u|ef;qG,fawmifydkif;&dS ,ck ,DrifedkifiH [m'&marmwf

10

Hadramawt
Op-cit
12
Champa
13
Hall 1985:121
11

&d k[ if * smqd ko lr sm;.vky fZ mwf E S i f h ork di f; jzpf& yf r sm;

21

a'ojzpf a=umif ; *k % f,l 0if h = uGm;pG m &S if ;jyygvdr fh rnf ?14 xd kolwd k @ rSwyg;
ta&Sawmiftm&SwGif tm&yf vlrsdK;rsm; tajccs aexdkif=uonfh ordik ;f 0if rSww
f rf;
r&dSyg?
tm&yfoabFm rmvdefrSL;qdkolwdkonf a&mufav&mwGif rlqvif
+rdK&Gmrsm; ta=umif;udk rSwfwrf;wif avh&Sd=u.? xdkrlqvifwdkh. uGJjym;aom
tusifhp&dkuf rsm;udkvnf; ay:vGifatmif a&;rSwfavh&dS=u.? tDAifrm*spfonf
rmvuUmrS rlqvif wdk. vlaer_"avhxHk;pHrsm;udk jyif;jyif;xefxef a0zef&f _wfcs+yD;
a&;rSwfoGm;cJhonf? &cdkifjynfwGif tajcpdkuf=uonfqdkaom tm&yfvlrsdK;rsm;
ta=umif;udk tm&yfrSwfwrf;wGif vdu
k &f mS =unfhrdygonf? tm&yfrmvderf LS ;wdkonf
tdEd,
N ork'N&mudjk zwfI ta&S@ awmif tm&Sokd &Gufvi$ v
fh mvSsif ppfwaumif;+rdKt
a=umif;udk pHkpkv
H ifvif rSww
f rf; wif+y;D aemuf rav;u|ef;qG,fokd a&mufonftxd
rnfonfh +rKd &Gmta=umif;udrk sS [kwdyW wWd rSwfwrf;rwif=uawmhacs? 15 &mpktv,f
&cdkifjynfta=umif;udk orefum&Sefum a&;rSwfomG ;ol tm&yf rmvdefrSL; ESpfO;D om
&dS.? tDAifrm*spfESifh qlavref qdkolwdk jzpf=uonf? eSpOf D;pvHk;u &cdkifjynf.
+rdKawmfodkoGm;&m a&vrf;rSm ausmufaqmifxlajymI a&vrf;a=umif; &_yfaxG;
a=umif;udkom a&;om;xm;avonf?15 T tcsufonfyifvSsif wqifhpum;udk
rSwfwrf;wifomG ;a=umif; xif&Sm;.? odkjzpff&m &cdkif rif;edik fiHacwfwGif tm&yfwkd ESifh
qufqHa&;&SdcJhonf[lI vnf;aumif;/ tm&yfwdk wGiu
f s,fae=uaom a&a=umif;
ukeo
f ,
G fa&;ESifh &cdkijf ynf csw
d fqufrcd o
Jh nf[kyif aumufcsucf s&ef cJ,Of;vSayonf?
a0omvDum; at'D 10 &mpkaESmif;wGif ysucf [
Jh ef wlonf? a0omvDysujf cif;onf
{&m0wDjrpf0Srf;odk jrefrmwkd@ 0ifa&mufvmjcif;ESifh qufpyfr_&SdEdkifonf[k wcgu
pmwrf ; wapmif u|efa wmfa &;zl ; ygonf ? oabFmysuf yHk j yifq &mrsm;onf
xdkpmwrf;udk qkyfudkifI vdkovdk aumufcsufcscJhbl;=uonf? a0om vDwGif
rlqvifrsm; pwifaexdkifcJh=u+yDjzpfa=umif; taxmuftxm; jzpfonf[kyif
t"rRaumufcsuw
f &yfudk qGJ,l=uavonf? ,cktcg a0omvD+rKd ah [mif;udv
k nf;
a&S;a[mif; okawoe OD;pD;XmerS wl;azmf+yD;jzpf&m tpPvrfbmom xGef;um;
cJha=umif; oufaocH wpkHw&mr# rawG&a=umif; uG,fvGefol acgif;aqmif}uD;
14

Habib Abdur Rahman Az-Zahir (1833-1896): Reid 1972


37-59
15
Tibbetts 1981:381
a'guf w mat;csrf ;
22

tA'la*:zm; odcGifh&roGm;&Smay? ol.aemufvdkufrsm;um; odaomfvnf; rod


usKd;u|ef jyKae=uavrnf?
( c ) rlqvifurBmESifh a&a=umif;ukefoG,fr_
ajrmufOD;acwf &cdkifjynf.=uG,f0csrf;omykHudk Oa&mywdkufom;rsm;.
c&D;oGm;rSww
f rf;rsm;wGif rSww
f rf;wif&o
Sd nfukd txl;wvnf wifjy&ef vdrk nfr[kwf
acs? }wdyl&e,frS armfwifpGef;txd b*Fvm;yifv,fatmf. ta&S bufurf;ajc
wavSsmufvHk;ukd pdk;rdk;xm;edkifonfjzpf&m tdENd,ork'N&m a&a=umif;ul;oef;
a&mif;0,fr_tay: tusdK;tjrwf jzpfxGef;r_&Sdaejcif;onfvnf; tHh=obG,f&m
r[kwfcJhyg? &cdkifordkif;udk avhvmolwdk htaejzifh at'D 16 ESifh 17 &mpktwGif;
onfodk haom rif;EkdifiHi,fwcku w[kefxdk; zGH h+zdK;wdk;wufvmjcif; ta=umif;&if;
rsm;onf 17 &mpkaESmif;ydkif;ESifh 18 &mpk twGif; w[kefxdk; usqif;oGm;&onfh
ta=umif;rsm;ESifh qufpyfaea=umif; tcdkif trm qifjcifoHk;oyfr=d uayvdrfhrnf?
tdENd,ork'N&m ukefoG,fa&;wGif at'D 1511 ckESpfY ay:wl*Dwdk hrvuUmudk odrf;,l
jcif;onf tm&Sa&a=umif;ukeo
f G,fa&;. acwfwacwfukd pwif+yD; 1644 ckEpS fwGif
'wfcsfwdku rmvuUmudk ay:wl*DwdkvufrS odrf;,lvdkufjcif;onf xdkacwfudk
tqH;k owf apcJhonf? t=urf;zsif;ajym&aomf xdk&mpk ESpw
f ckcGJonf &cdkifjynftm;
=uG,f0csrf;omaom acwfwckqDodk hydk hay;cJhavonf?
ay:wl*Dwdk@. ul;oef;a&mif;0,fa&;0g'onf qdyfurf;ul;oef;a&mif;
0,fa&;16 tay: tajcjyK.? u|ef;ydkif; ta&Sawmiftm&S. qdyfurf;tajcjyK
EdkifiHi,f uav;rsm;ESifh ul;oef;a&mif;0,fonf? TumvwGif &cdkif jynfonf
v,f,mpdu
k yf sK;d a&;ESihf wGzJ ufI a&a=umif; ul;oef;a&mif;0,frt
_ ay: tajccHaom
EdkifiHwcktjzpf ajymif;vJ&yfwnf vmcJhonf? tpPvrfbmom0ifrsm;jzpf=uaom
rav;ESi fh pkr=wm u|ef; om;rsm;onf rvuU muJh od k aom rlq vifedk if iH ud k
bmomt,l0g' rwlaom ay:wl*w
D dk u
h odr;f ydu
k f vdkufonfuv
dk nf; rESp+f rKd K=uay?
xkd@jyifvnf; bk&m;ocifu xd[
k if;cwf tar$;t}udKif wdk udk rdrdwdktm; aumif;csD;
ay;jcif; rS s om jzpf a =umif ; ,Hk = unf= uonf? 16 &mpkqef ; wG i f u|ef; ykd if ;
ta&S@awmiftm&Som;wdk@ cH,l xm;=uyHkukd ay:wl*Dc&D;onf awmaryD;&ufpfu
16

Commercial Port(Entrepot)
&d k[ if * smqd ko lr sm;.vky fZ mwf E S i f h ork di f; jzpf& yf r sm;

23

rSww
f rf;wifxm;onfrmS /
rav;vlrsK;d wdk h.qdk&kd;pum;&Sdonf? bk&m;ocifonf wDarmu|e;f udk
opfar$;wdk@ ayguaf &mufap&ef zefwD;.? bef'gu|ef;udkrlum; i&kyfaumif;/
armfvk uyfum; av;nSif;yGifhwdk haygufa&muf&ef jzpfonf? 4if;wdkudk
urBmhtjcm;a'orsm;wGif &SmIrawGrnfum; aocsm.17
ay:wl*Dwdkonf tmacs;wdkESifh &mpkESifhcDsI ppfyGJrsm;qifE$JcJh&avonf?
ta&StdEd,
N u|ef;pkrsm;udk 'wfcfswkd udkvked Dtjzpford f;,l+yD; [if;cwftar$; t}udKif
ukefoG,fr_udk vuf0g;}uD;tkyfvdkufonftxd tmacsESifh rmvuUmukefonfwdk.
z&tl ac: oabFmrsm; ajrmufOD;qdyu
f rf;odk 0ifvmrpJ&SdcJhonf? Tonfum;
rlqvif urBmeSifh ajrmufOD;rif;EdkifiH. ukefoG,fr_pwifjcif; jzpfonf? Tae&mwGif
pum;rpyf ajymp&m wck&dS.? xdkacwfu Oa&mywdkufom; tawmfrsm;rsm;onf
ajrmufO;D udk tif;0rif;edkifiH. qdyu
f rf;+rKd tjzpf rSm;,Gi;f I azmfjyavh &d=S ua=umif;udk
rvuUm+rdKwGif ol.c&D;oGm; rSwf;wrf;ukd 1512 rSpI 1515ck ESpftxd a&;om;
cJhaom awmfaryD&ufpfu axmufjycJhavonf? yD&ufonf rmvuUm+rdKwGif
olawGcJh&aom qefukeful;onfh &cdkifvlrsK;d ukefonfwa,muf ta=umif;udkyif
rSwfwrf;wifoGm;avonf? olonf &cdkifjynfESifh yJcl;ta=umif; tao;pdyf
a&;rSwfoGm;cJhavonf?18 odkjzpf&m yJcl;odka&mufaom tm&yf ESifh ajrmufOD;odk@
a&mufaomtm&yfvnf; rSm;Edkiaf o;onf? rnfokdqdkap ajrmufOD; qdyfurf;Yum;
rlqvifukeo
f nfwdk . ta&twGuo
f nf ul;oef;a&mif;0,fa&;tay: tajcjyKum
twdk;tqkwf&dS.? awmfaryD&ufpfu 1510 jynfhvGefESpfrsm;wGif ajrmufOD;Y
uvd*w
F ikd f;om;ESihf b*F gvu
D keo
f nf tajrmuftjrm;udk awGcJ&h onf[q
k k.
d 19 bk&ifh
tr_ awmfudk xrf; aqmifa e=uaom rlq vif tajrmuft jrm; &dS = uonf ?
wl&uDvlrsKd; wOD;qdkv#if bk&if. t}uHay;t&m&Sdtjzpf tr_xrf;ae=umif; od&
.?20 rif;carmif; vufxufwGif rlqvifukeo
f nfrsm; tajrmuftjrm; vma&muf
17

Pires 1515 :204


Tomes Pires 1944 I:111
19
Ibid I :95
20
Guerreiro Relacao Anual I:291
a'guf w mat;csrf ;
24
18

a&mif;0,f=u&m yg&Sef/ tm&yf/ rmqlvD ywefeiS fh *dkvfuGef;'g;rS vma&mufolu


rsm;avonf?21
ajrmufOD;+rdKawmfwGif aexdkifaom b*F gvDuAsmq&m tavmvf 22 u
1635 ckESpfwGif pyfqdkaom uAsmwyk'fY rif;aejynfawmfwGif vlrsK;d pHkaexdkif=u+yD;
tD*spf/ wl&uD/ tmoH/ tmacs;/ rav;/ ud&k iS /f tmz*ef/ r*dk/ [dENL/ Arm/ rGe/f ,dk;',m;?
tmar;eD;,ef;/ 'wfcsf/ 'def;rwf/ t*Fvdyf/ jyifopf/ *smrefESifh ay:wl*D vlrsKd;wdk
yg0ifonf[k qdkonf? 23 odkjzpf&m onfrSsrsm;jym;vSaom vlrsLd;rsm;xJrS tm&yf
wrsK;d wnf;udk rD;armif;xdk;jyI r&+yD? rlqvif urBmESifh ul;oef;a&mif;0,f&mwGif
rlqvif ukefonfwdk. ,H=k unfr_u&dk &Sd&ef &cdkifjynfoHk; '*F g;Y bk&if.bGJwHqyd fudk
ta&AD tuQ&mjzifh a&;xdk;&efvdk.? rlqvifukefonfwdkudk vufcHawGqHk&m
tcrf;tem;Y tpPvrf bmom0if plvwefb&k ifrsm;uJhodk 0wfqifI vufcHawGqHk
jcif;jzifh xdx
k kad om plvwefbk&ifwdk xuf bkef;wefck;d redrfha=umif;udk n$e;f qdkjyo.?
rlqvifarmif;r rd\Hrsm; tajrmuftjrm; xm;&dSI rlqvif olaumif;rsdK;wOD;udk
a*G;oif;+yD; armfvdyf [laom &mxl;jzifh tr_xrf;ap.?
attufzfau*sDvmeD qdkolu tar&duefjynfaxmifpkwGif t*Fvdyf
bmom jzifh ordkif;vdrw
f apmif xkwaf 0&m jrefrmordkif;ynm&Sif *sD tdyfcsf vk(pf)ESif@
a'gufwm oef;xGef;wdkudk udk;um;I/ 24
,cif &efukew
f uUodkvf ordkif;ygarmuQ/ aemif rE Wav; wuUodkvf
ygarmuQcsKyfjzpfvmol a'gufwmoef;xGef;u Todk a&;om;.? &cdkif
rif;rsm;onf rlqvifbGJrsm;,l=u.? xdkausmufpmyg rif;rsm;onf
ewfjrpfta&S ar,kjrpf0rS f;rS &dk[if*smrsm; jzpfzG,f&dS.? olwdk xdkt&yfY
ae=uonfrSm tESpfwaxmifcef &dS+yD[k qdkonf? ouU&mZf 1202 rSpI
b*Fvm;udk rlqvif wdktkyfpdk;av&m ausmufpmrSmvnf; 1442 ckESpfxdk;
jzpfojzifh &cdkifrS rlqvifrif;onf t0rif;ESihf r[mrdwf jzpfcaJh v&monf?
21

Charney 1998:199
Aloul
23
Haq 2005:18
24
Luce 1985:78-79; Than Tun 1994: 27-28
22

&d k[ if * smqd ko lr sm;.vky fZ mwf E S i f h ork di f; jzpf& yf r sm;

25

e&rdwv
f Sum; tif;0odk oGm;a&muf vnfywfc[
hJ ef wlygonf [k ajAmif
25
vdrfxm;onfudk awG&ygonf?
T tcsufudk a'gufwmoef;xGe;f udk,fwdkif olrSm;,Gif;pGm a&;rda=umif;
jyifqifoGm;cJh+yD? rlqvifbGJ h[lonfrSmvnf; rnfonfh ausmufpmrSmrS ryg/
yef;ao;wdk tEG,f &cdkifrif;qdk aompum;rSmvnf; ppfukid ;f xlyg&kH ausmufpmrSmom
ygjcif;jzpfI &cdkiaf usmufpmvnf; r[kw?f rlvxd;k vnf; r[kwf qifhx;kd rSsomjzpfonf?
a'gufwm oef;xGe;f um; &efuek fwuUokv
d fwGif ordki;f ygarmuQ rjzpfczJh l;yg? rE Wav;
wuUod kvf wG i fom ordk i f; ygarmuQ t jzpf 1965 rS 1982 txd wm0ef
xrf;aqmifoGm;ygonf? ygarmuQcsKyf r[kwfyg? *sDvmeD vdrx
f m;ouJhodk h ygarmuQ
vk(pf)uvnf; xdkodk ra&;yg? &cdkifrS rlqvifrsm; xdka'oodk a&mufvm onfrSm
t&if tESpfav;&mxuf rapmEdkif[kom a&;onf? 26 onfrSs t&Sufuif;rJhpGm
vdr f nmxm;onf h pmtky fud k *syef ynm&S i fq d k ol wOD; u oHa ,mifvd k uf I
ajymjyefygonf? xdkq&m}uD;onf u|efawmf.pmwrf;udk acsyjcif; jzpfonf?
u|eaf wmhpmwrf;udk yHkEdSyx
f kwfa0 xm;aomfvnf; ol@pmwrf;udkxkwfa0jcif;rjyKyg?
*syefedkifiHw&m;&kH;csKyf odkom oufaocHtjzpf wifjycJhygonf? xdk*syefq&m}uD;
udkum; *syefekid fiHwGif vl@tcGifh ta&; v_yf&Sm;olwOD;tjzpf vlodrsm;=uygonf?
[dELN bmom0if/ Ak'<bmom0ifrif;rsm; rlqvifbGJ@ cH,l=ujcif;udk ta&S
wdkif;wGif om"ujyI&aomae&m tawmfrsm;rsm; &Sdygonf? tpPvrf bmom0if
wdkonf umaz&f[kac:aom rlqvifr[kwfolwOD;. tkyfcsKyfr_atmufwGif
aexdik f&jcif;onf *k%t
f aoa&,kwfavsmhonf[k ,lq=u.? xdka=umifh rlqvif
bGJudk cH,ljcif;jzifh vufatmufcH rlqvifbmom0ifrsm;udk edkifiHawmftwGif;Y
tjcm;bmom0ifrsm;eSifhtwl +idr;f csr;f pGm aexdkiaf ponf? xd"k avhukd b*Fvm;a'h&Sf
edkifiH ppfwaumif;awmifwef;a'o&dS csuUr&mZmrsm; ,aewdkif usifhoHk;vSsuf
&Sd=uayao;onf? xdka=umifhvnf; rif;carmif; (1612-1622) onf 0&"rR&mZm
[laom Ak'<bmombGJ tjyif [lqde&f Sm; [laom rlqvifbGJudk cH.? om;jzpfol
rif;[&Du oD&dok"rR&mZm [laom Ak'b
< mom bGJESifh qmvif&Sm; [laom
rlqvifbGJ udk cH=u.? [dELN ESifh Ak'<bmom0ifrif;rsm; rlqvif bGJ udk cH,l=ujcif;onf
tqef;r[kwfa=umif; tpPvrf,Ofaus;r_jyef@ygG ;yHkudk txl; avhvmvdkufpm;ol
25

(Jilani 1999: 63)


(Luce 1985:)

26

26

a'guf w mat;csrf ;

okawoD zdvpf 0g*dkemu Todk aumufcsufcs.?


OD;pGmem;vnf&rnft
h csufrmS tpPvrf"avhukv
d ufcHjcif;onf edkifiHa&;
AsL[mw&yfudk &nfn$ef;jcif; rSsomjzpfonf[la om tcsufj zpf.?
xdkAsL[mjzifh tkyfpk;d olrif;onf urBmtESH us,fjyef@pGm ,H=k unfudk;uG,f
ae=uaom tpPvrfbmom. pHrsm;ESifh tnD rdrd.wefcdk;=oZmudk
usm;uefa y;jcif ; yif jzpf. ? Tod k aom tpP vrf r_ jyKjcif ; onf
bmomt,l0g' ul;ajymif;jcif;vnf; r[kw?f ,kwfpt
G qH;k &dk;&m"avhESifh
a'ocHtpOftvmrsm;udkyif wpdk;wpdrSs xdcdkufcJhonf r[kwfacs?27
&cdik rf if;rsm; rlqvif bGJtrnfrsm; cH,l=ujcif;udkyif &cdkifjynfY rlqvif
rif;quf tkyfpdk;cJ hav[ef ajAmifvdr f ae=uaom ordkif ;vd rf q&mrsm;um;
Ttcsufudk owdjyKrdcJhav[ef rwlyg? ax&0g' Ak'<bmomudk ,Hk=unfaom
rif;wdkonf tdEd,
N edkiif H arm&d,rif;quf oD&d"rRm aomu rif; (tmaomu rif;)
udk pHxm;=ua=umif;udk acwfopf ordkif;ynm&Sifwdk axmufjycJh=u av+yD?28
ynmt&nftcsi;f &Sad om rlqvifrsm;udk &mxl;XmeE &W ay;I ajrSmufpm; aomfvnf;
+rdKjytkyfcsKyfa&;wGif vHk;0 wm0efay;jcif; r&dSa=umif;udk awG&onf? rif;zavmif;
vufxufu rD;acsmif;+rdKpm; uG,fvGefojzifh rlqvifwOD;jzpfaom rsmvD qdkolu
+rdKpm;&mxl;udk avSsmufxm;aomtcg r[mynmausmftrwf=uD;u
r&rmES if h uk v m;onf vlc sif ; wl a omf v nf ; pd wf c sif ; rwl y g?
r&rmwkdt&yfY ukvm;udk +rdKpm;xm; avaomf ukvm;wdkt,lodk
ygavatmif aoG ; aqmif j yKavv#if r&rm w&m;uG , f v S s uf
ukvm;tusifhodkygavaomf jynfolwdktm; oem;jcif;r&SdonfESifh
wlawmhrnf 29 [lI avSsmufxm;ojzifh xdkuv
k m;.av#mufxm; csuu
f kd
y,fcscJhbl;onf?
&cdkifrif;rsm;onf rdrdwdk@udk,fwdkif Ak'<bmom0if rif;rsm;jzpfa=umif;ESifh
27

(Wagoner 1996. 73)


Tambiah 1976 :
29
Kawithara: RUL Palmleaf MS (49887) 11-6-2
&d k[ if * smqd ko lr sm;.vky fZ mwf E S i f h ork di f; jzpf& yf r sm;
28

27

jynfolwdkudkvnf; Ak'<w&m;awmf twdkif; vdkufemIaexdkif=u&efvnf; xkwfjyef


a=ujimaom "avh&S.
d ? jynfolwdk vdu
k fem&rnfh usih0f wfESiyfh wfoufI rif;&mZm
}uD; (1593 -1612) vufxufwGif xkwfjyefaom trdefw&yfwGif/
jynfow
l dkvnf; aumif;aomtusifhudkom }udKufoifhonf? um,uH
oH;k yg;/ 0pDuH av;yg;/ raemuH oH;k yg;wdkonf oDvwnfaom ynm&dSwkd .
tavh rSefonf? t'dE'M gem olOpPmudk cd;k jcif;/ yg%mwdygwm ol@toufukd
owfjcif;? umarokrdpm> pm&m olr,m; olom;orD;udk zsufqD;or_
jyKjcif;/ ory`vmy0gpm oa&mfa[mh&rf; ajymqdkwwfjcif;/ tbdZm
rw&m;aomtr_udk }uHpnfjcif;/ Asmyg' olwyg; ysufpD;vSsif 0rf;ajrmuf
wwfjcif;/ rdp>m'dXd [kwfrSefaomw&m;udk rodI ,HkrSm;jcif;/ Tw&m;
q,fyg;udk a&Smif=uOfrS olawmfaumif; okp&du
k f rSefonf? toufxufq;Hk
30
olawmf"avhudk +rJ+rH=uap [lI xkwfjyef xm;av&m Ak'<bmom.
tqHk;trudk vufuidk fxm;=u&efom qk;H ryJhjyifxm;a=umif; awG&onf?
&cdkifydkifeufwGifaexdkifaom b*Fvm;e,fom; rlqvifwdk &cdkifbk&ifudk
rnfodk&_jrif=ua=umif; avhvm&aomf/
&cdkifbk&ifrnfonfrSm rdpm> 'dXdwOD;rSsomjzpfI ol.t,l0g' rSmvnf;
rlqvift,lvnf; r[kwf/ [dENLt,lvnf; r[kwfacs? xdkolwdkum;
rnfonfh rde;f rudrk qdk ,lI&.? ESrudv
k nf;,l.? trdrS vGI
J rde;f r[l orSsukd
,l.? a,mufsm; jzpfaomffvnf; rkwfqdwu
f sifpG,fvnf; rxm;31 [lI
olwdkudk tkyfcsKyfrif;vkyfaeol rsm;udk rSwfwrf;wif.?
TrS wfwrf;um; r*dkordkif; q&m &SD,mtl'ifwmvpf&Sf. rSwfwrf;
jzpfay&m &cdkifrif;rsm; rlqvif r[kwf=ua=umif; rlqvifrSwfwrf;rsm;uyif
az: jyxm;onfudk jiif;qdkedkifrnf r[kwfacs?

30

MRS [gh(a) 7- gh(a) 4}


Talish 1907:417(?)

31

28

a'guf w mat;csrf ;

(*) &dk&Sef; ac: &cdkifjynffeSifh b*Fvm;


16 &mpkwGif a&;om;jyKpkaom b*F gvD uAsmq&m 'lvwfcgZD32 .
&cdkifjynfudk &nfnSGef;aom atmufaz: jyyg uAsmwGif xdktrnfudk tapmqHk;
awG&onf?
umemzlvDjrpf33rS ta&Szufod k hoGm;vSsif }uD;us,fcrf;em;aom
+rd Kawmfwck &dSownf; ? xdk +rdKum; ewfjynfeS ifhyif wlvSpGmaom
&d&k Se;f [laom34 trnf&Sdaom +rdKaywnf;? pd;k rd;k tkyfcsKyfaom rif;wdk@um;
rm*"EG,fzGm; Ak'b
< mom0ifrsm; jzpf=uukef.?35
ay:wl * D wd k @ url &cd ki f[ la omtrnf u dk yif rd rd wd k toH xG uf j zif h
tdk&mumtGef36 [lIvnf;aumif; &muef37 [lIvnf;aumif; toHvS,fI
,l=uavonf?38 uAsmq&m tmavmvfu39 ol.b0udk uAsmwyk'fjzifh Todk h
zGJqd.
k
u|efkyf.tjzpfum; Todk hwnf;? &dk&Sef;odk h u|efkyfa&mufa&mufcsif;
bk&if. jrif;onfawmftjzpf tr_xrf;&.? wnf=unfajzmifhrwfaom
ocifjzpfol/ olaumif;rsKd; apmvrif;um; trsdK;tm;jzifhvnf;jrwf.?
olwxl;. vuf&kH;&nf ESvHk;&nfudkvnf; jrifwwf.? xdkolwdkudkvnf;
t=unftom qufqH.? u|eyfk fudk &avvSsif vGefpGm 0rf;ajrmuf0rf;om
&S d . ? vH ka vmuf a om t0wf t pm;ud k a y;I ajrmuf rsm;pG m aom
32

Daulat Qazi
River Kanafuli
34
Roshang
35
Huq 2005:12
36
Orrakan
37
Rakan
38
(Yule 1985: 34)
39
Aloul
&d k[ if * smqd ko lr sm;.vky fZ mwf E S i f h ork di f; jzpf& yf r sm;
33

29

vufaqmifwdk hjzifh csD;jrSifhajrSmufpm;awmf rlownf;40


ajrmufOD;acwfu &cdkifESifh ay:wl*D yifv,f"g;jyrsm; zrf;qD;ac:aqmif
vmcJhaom b*F gvD aus;u|efrsm;udk 'wfcsf ta&StdENd, ukr`%DrS ta&StdENd,
u|ef;pkwGif cdik f;ap&ef oabFmjzifh wifaqmifomG ;av &h =dS u.? ay:wl*D bkef;awmf}uD;
qmAufpwD,ef rife&pf u ajrmufOD;+rdKawmfwiG f ol&dSaepOfumv (1630-1635)
ig;ESpftwGif; ay:wl*DESifh &cdkifyifv,f"g;jywdk honf b*Fvm;e,ft wGif;odk
0if&mufwdkufcdkuf+yD; vlaygif; waomif; &Spfaxmifudk aus;u|eftjzpf zrf;qD;
vmcJh=uonf[k qdkonf?41 'wfcsf ta&StdENd, ukr`%.
D rSwf;wrf;rsm;rSm ysufpD;
aysmufq;Hk r_rsm;&Sdae&m wifydk a&mif;csonfh ta&twGufudk twdtus rod&acs?
b*Fvm;jynfe,frS r*dkbk&ifcHonf &cdkifwdkESifhqufqH&mwGif y&d,m,f
=uG,fvS.? wzufrS &cdkifwdkESifh qufqHa&; ajyvnfvdkygonf[k oHtzGJ hrsm;
apv$wf+yD; tjcm;wzufwGif ppfwaumif;e,frS tpPvrf bmom0ifrsm;tm;
ykefuefx=uG&ef aoG;xdk;ay;cJhonf? 1625 ckeSpfwGif ppfwaumif;e,fom;wdk@
ykefuefx=uG&m oD&dok"rR &mZmrif;onf jyif;jyif;xefxef eSdrfeif;ypfcJh&onf?42
ouU&mZf 1638 ckESpfwGif oD&dok"rR &mZmrif; vkyf}uHcH&onf? xdkrS aemufwGif
b*Fvm;Y &cdkifwdk h=oZm wjznf;jznf; usqif; vmcJhavonf? 1644 wGif
xD;eef;vkyJYG &_;H edro
fh jzifh r*dkrif;om; &Sm&SL*sm &cdkifjynfwGif cdkv_v
H monf? aemifwiG f
&ckdifbk&ifESifh &Sm&SL*sm qufqHa&;rajyjypfojzifh rif;om;. rdom;pkwckvHk;
uGyrf sucf &H onf? ,if;ta&;tcif;udt
k a=umif;jyKI ppfwaumif;udk r*dw
k dk hu 1666
wGif odrf;,lonf? 1785 wGif bdk;awmfbk&m; ac: A'Hrk if; odrf;ydu
k o
f nftxd &cdkijf ynf
onf evHrxlekid fawmhacs?
(C) jrefrmrif;vufatmuf &cdkifjynf
qifjzL&Sifrif;vufxuf c&pfEpS f 1767 ckeSpfwiG f t,k',
< +rdKudk odrf;,lch+J y;D
40

Aloul 1992:6 (Translated into English by Thibaut


dHubert)
41
Manrique 1928:286
42
Collis (JBRS XIII):236
30

a'guf w mat;csrf ;

aemufyidk f;Y jrefrmwdk o


h nf ta&Szufokd w
h efc;kd =oZmcsJ xGi&f ef tcGirfh om awmhacs?
xdkif;rif;qufopf jzpfaom &wemuGef qifrif;rsm;onf 1782 ckSESpfrS pI
befaumufukd aejynfawmftjzpf owfrSwfum edkifiHukd jyefvnfpnf;&H;k cJhavonf?
ta&SzufwGif e,fy,fcsJxGif&ef tvm;tvmraumif;awmhonfhtcg taemuf
zufrS tiftm; qkw,
f kwfaeaom &cdkifjynfESifh tmoH r%dy&l udk odrf;,l&ef }uHpnf
vmcJhonf? A'Hkrif;onf &cdkifjynfudkodrf;,l&ef atmufygtwdkif; trdef@ awmfudk
xkwfjyefcho
J nf?
&cdkif"n0wD+rdKonf a&S;&dk;tpOf xHk;pH&o
Sd nfhtwdkif; a&$b0g;awmfjrwf
atmuf rjywfrqufra&muf/ tcsi;f csi;f aESmif,
h Sufzsuq
f ;D wdu
k v
f =H uI
omoemawmf r+idrfr0yf rxGef;ry &Sdaoma=umifh jynfol / owW0g
omoemta&;ukd axmuf& _a wmf r lI &cd k if "n0wD wd kif ; Ekd if i Hud k
todrf;t,l/ armiftdrfa&Srif;udk AdkvfrSL; tcsKyfcef@ awmfrlonf 43
jrefrmtdrfa&SpHrif;onf c&pfouU&mZf 1785 ckESpf Zefe0g&Dv 2 &ufae@
wGif ajrmufOD;+rdKawmfudk odrf;,l+yD; aemuf xD;/ pnf/ rSefuif;ESifh A[dk&fpnfudk vSJcs
&kyfodr;f ap.? a&$eef;awmfESifh +rdKt*F g 7 yg;udkvnf; zsufqD;avonf? xdkodk
aqmif&Guf jcif;rSm ajrmufOD;udk &uQrv[laom &cdkifjynf. tm%mpuf/
"rRpuf.A[dk&ftjzpfrS avSsmusomG ;apjcif;yif jzpfonf? rv[lonfah 0g[m&rSm
ax&0g' Ak'b
< mom edkifiHrsm;wGif omoem. A[dk&f/ &mZXmeDudk &nfnSGef;onf?
trsdK; bmom omoem. oauFwjzpfaom r[mjrwfrek d &ky&f iS af wmf}u;D udk jrefrm
rif;aejynfawmfodk yifhaqmifoGm;.? edkifiHt0Srf;rS pmwwfaywwf vly*k ~dKvf/
&[ef;yk*dK~ vfrsm; tm;vHk;tjyif pmay/ usrf;*eff/ ,Ofaus;r_vuf&mrsm; tm;vHk;ESifh
vufr_ynmonfrsm; tm;vHk;udkvnf; ac:aqmif+yD; odrf;,loGm;cJhavonf?
bdk;awmfbk&m; &cdik fjynfuko
d drf;ydu
k &f jcif;rSm jrwfpGmbk&m;.omoem jyef hyGg;pnfyif
apvdkonfu wa=umif;[lI trdef hawmfYyg&Sdojzifh &cdkifjynf. t&n0goDeSifh
*gr0goD*%
dk f; ESpf&yfpvHk;udk jrefrm*dk%f;wckck. tpdwftydkif; taejzifhom &yfwnf
ap&onf? TwGif uH*dk%f;ESifh 'Gg&*dk%f; ESpf*dk%f;pvHk; t+ydKif 0ifa&muf ae&m,l=u
43

ROB(IV):388 (October 16, 1784)


&d k[ if * smqd ko lr sm;.vky fZ mwf E S i f h ork di f; jzpf& yf r sm;

31

av&m w&GmwGif uH*dk%f;bkef;}uD;u ausmif;xdkifI teD;tem;rS tjcm;w&Gm


wGifum; 'Gg&*dk%f;bke;f }u;D u ausmif;xdik .
f ? bke;f }u;D ESpyf g; wyg;udkwyg;u 0denf;ESihf
rnD[k pGyfpGJ=u&mrS w&GmESifhw&GmrS &Gmom;tcsif;csif; roifhjrwfjcif; cdkuf&ef
jzpfyGg;jcif;rsm; &SdvmcJhonf?44
&cdkifwdk . tpOftvmtkycf sKyfa&;pHepfudk zsufodrf;I jrefrmtkycf sKyfa&;ESihf
tpm;xdk;.? &cdkifb&k ifacwfu +rdKpm;rsm;ae&mwGif +rdK@ol}uD;[lI tpm;xdk;+y;D ,cif
+rdKpm;rsm;. tqifhtwef;ESifh wefcdk;=oZmudk av#mhcsypfcJhonf? &cdkifwjynfvHk;
tcGef aumufcHa&;ESifh pDrHtkyfcsKyfa&;udk "n0wD+rdK0efu aejynfawmfrS n$ef=um;
csuftwdkif; pDrHa qmif&Guf&onf? jref rmrif;vuf atmufwG if bmoma&;
yGv
J rf;obifrsm;ESifh om;ysKd /orD;ysKd r*Fvmaqmifonftxd tcGefay;aqmif&.?45
trdef hawmfw&yfwGif
&cdik rf Sm/ +rKd 0ef/ ppfu/J t&m&S/d +rKd ol}uD;wdk h cH,lonft
h cGeu
f dk wq,fxuf
qufoGif;ap? +rdK0eft&m&Sdwdku vGwfap rSwfcsufay;I rcH& vGwfvyf
&SdeSifhonfh tcGefrsm;udkvnf; aphikukefpifatmif tcGef0ef ewfausmf
a'0olu aumuf cHI qufap46[k awG@&av&m jref rmbk&ifwd k@
aumuf&;kd aumufpOf q,fzkd w
h zdk hxuf ydkI aumufcH a=umif; awG &h onf?
&cdkipf mayusrf;*ef &d&S o
Sd rSsudk tr&yl&odk o
h ,faqmifomG ;av&m bd;k awmf
bk&m;. trdef@t& a&;om;aom wGif;oif; jrefrm&mZ0ifopfwGif tcsuaf y:wdkif;
&cdkijf ynfonf jrefrmbk&if. tcGefxrf;e,fwckrsS om jzpfa=umif;udk zwf&_&ayonf?
xdkaemufwGifum; jrefrmbk&ifonf &cdkifwdk. tpOftvm tkycf sKyfa&;pHepfudk
zsuford f;I jrefrmtkycf sKyfa&;ESihf tpm;xdk;um &cdkio
f rdik f; taxmuftxm;rsm;udk
v$JrSm;pGm t"dy`g,f zGifhqkdcJhonf? Oyrm &cdkifjynf. tus,ft0ef;udk az: jy&mwGif
"n0wDe,fum; ta&Sodk hvm;aomf &dk;r/ awmifukv
d m;aomf yifv,f/
44

BL.RSO: Akyab District 1886 -1887, IOR V (9)216313


&rRm0wD ppfwrf;/ trsK;d om;armfuGef;wkduf (1416 )
46
ROB (V) :578 (July 6, 1795)
45

32

a'guf w mat;csrf ;

taemufudk vm;aomf rmefatmifu|ef;yg yifv,f/ ajrmufudkvm;aomf


ukvm;tuUywfajrESifh a=umcdkif;47[k usOf;ajrmif;pGm azmfjy+yD;
b*Fvm; bk&ifcHcsKyfxHyg;aom o0%fv$m Yrlum; b*F g 12 +rdKonf
&cd ki fr if ; yd k if e,f rsm;jzpf c Jh a v&m/ &cdk i fj ynf onf jref rmrif ; ed k if iH
jzpfav+yD;ojzifh xdke,frsm;udk jrefrmwdkuom pDrHtkyfcsKyfI tcGef
twkwf udk vnf; jrefrmwdk h uom aumufc HcG ih f&S da =umif ; azmfj y
xm;onf?48
A'Hkrif;onf xdkif;edkifiHudk usL;ausmpf pfrsm; t}udrf}udrf qifEG$JcJhaomfvnf;
tpOft+rJ &H_;edr+hf yD; jyefvmcJ&h avonf? xdpk pfqifa&;rsm;twGuf ppfom;ESifh &duQmudk
&cdkifjynfrS pkaqmif;ydkay;&av&m &cdkifjynfonff pm;eyf&duQm rvHkavmufjcif;ESifh
&kwfw&uf vlOD;a&qkwf,kwfjcif;wdka=umifh pD;yGg;a&;usqif;vmcJhonff? jynfol
trsm;onf }uD;av;aomtcGefudk rxrf;edkif/ ppfrx
_ rf; qifhac:r_udk a&Smifwdrf;
vdk=uonfu wa=umif;wdka=umifh taemufzufodk xGufajy;wdrf;a&Smif=u.?
Zif;r,fyek fpm;I vkyf}uH&avonf? &cdkifav;+rdKrS vufeufudkifvl ajcmufaxmif
qifhac:onf? ydEMJacsmif; ydkif "g;ydkif}uD; pmi,fpGwfudk AdkvfcsKyfcef hI 1789 ckeSpw
f Gif
49
Zif;r,fodk csD&onf? &cdkif&Jrufwdk iSufzsm;rdI aoonfrsm;.? rif;uGef;
apwDa wmf } uD ; wnf& ef vl ES pf a xmif awmif ; jyef . / quf yd k &.? 50 wzef
rdwdvmuefqnf&ef vlok;H axmif ydkquf&jyef.? xdkodk t"rRqifhac: jcif;cH&aom
&cdkifjynfolrsm; wOD;rS tdrfjyefa&mufrvm=uacs? jrefrmrif; vufxuf vlwodef;
&Spfaomif;cef jrefrmjynfodk t"rR ykd@aqmifjcif; cHcJh=u&onf[k qdkygonf? 51
&cdkifjynfwGifum; jrefrmwdk.tkyfcsKyfr_udk qef husifykefuefr_rsm; ae&m
tESH ay:aygufvmcJo
h nf? 1793 ckEpS fwGif &rf;+AJ+rdK0efaygvk;H . ykefuefr_onf wpp
47

ZOK-19
ROB (7) :487
49
Eastern Frontier: 100
50
Ibid 350
51
Harvey 1967:280
48

&d k[ if * smqd ko lr sm;.vky fZ mwf E S i f h ork di f; jzpf& yf r sm;

33

us,fjyefvmcJh&m "n0wD+rdK0efu ESdrfeif;edkifpGrf;r&Sdojzifh aejynfawmfrS wyf


tiftm; waomif; ig;axmif ac:,l+yD; ESdrfeif;cJ&h onf? ta&;rvSojzifh aygvk;H onf
t*Fvdyft a&Stde,
Nd ukr%
` yD kid f b*Fvm;e,fodk wdr;f a&SmifoGm;cJo
h nf? tif;0oGm;
52
oHtzGJudk OD;aqmif&onfh ume,ftmpudkif;u &cdkifvlrsKd; usm;/ rESifhcav;
ESpfodef;cef h owfjzwf cH&I eSpfodef;cefudkvnf; jrefrmwyfrsm;u aus;u|eftjzpf
zrf;qD;um tr&yl&odk@ ac:aqmif oGm;cJha=umif;/ ykefuefr_ta&;rvSI ppfw
aumif;odk xGuaf jy;vmaom aygv;Hk . xGufqkcd sufudk ud;k um;I tpD&ifcHonf?53
ukef;abmifrif;rsm;. tkyfcsKyfa&;udk awmfvSefykefuefaom &cdkifacgif;aqmif
rsm;teuf txif&Sm;qHk;rSm csif;jyeffjzpfonf? csif;jyefonf +rdKol}uD; OD;oHaxG.
om;jzpf.? A'Hkrif;onf c&pfouU&mZf 1798 wGif xdkif;edkiif u
H kd 0ifa&mufwku
d fcu
dk &f ef
pDpOf.? OD;oHaxGukd &cdkifrS aoewf ESpfaomif;/ vl av;aomif; wyfulydk&rnf[k
trdefqifhqdk.? OD;oHaxGu xuf0ufom qufoedkifrnf [k jyef=um;av&m
A'Hkrif;u trsufxGuI
f tr&yl&aejynfawmf&Sd om;}uD;jzpfoludk zrf;qD; uGyfrsuf
vdkufonfESifh OD;oHaxGonf rdrd.rdom;pk/ aqGrsKd;rsm;ESifhrdrd. tajcG t&Hrsm;
tygt0if rdrdyidk ef ,frS jynfoltrsm;udyk g pnf;&Hk;ac: aqmifI ppfwaumif; e,fwiG f
0ifa &muf cdkvH _cJha vonf ?54 csif; jyefonf tbjzpfol +rdKol} uD ;t&mwGif
xrf;&Gu&f pOfu pnf;wifpm;tjzpf tr_xrf;cJo
h nf? OD;oHaxG b*Fvm;odk wdr;f a&Smif
vm+yD;aemuf jyef@}uJaeaom olykeftzGJrsm;u pkpnf;um ykefuefx=uGchJjcif;
jzpfonf? 1811 ckESpfwGif ajrmufOD;+rdrSty wjynfvHk;udk odrf;,lEdkifcJhaomfvnf;
xdyyf idk ;f wyfrSL;rsm;t=um; oabm uGJvGJjcif;a=umifh tpnf;ttkyf+yKd uGJum A'Hrk if;
u csif;jyefudkESdrfeif;&ef apv$wfvdkufaom rif;vSpnfol. wyfudk rwGe;f vSefedkifyJ
b*Fvm;odk jyefvnfqkwcf Gg cJh&avonf?
c&pfeSpf 1798 ckEpS f wESpfwnf;wGif &cdkijf ynfol oH;k yHEk pS fykcH ef h Zmwd&yf&mG udk

52

Colonel Erskine
Eastern Frontier :40
54
Pearn 1960: 448
53

34

a'guf w mat;csrf ;

pGefhcGgI b*Fvm;odk ajy;0ifcdkvH_=uonf[k qdkonf?55 Todk toufab;rS


vGwaf jrmufatmif xGuaf jy;vmcJh&onfudk axmuf&o
_ nft
h jyif &cdik 'f u
k Qonfrsm;
vma&muf tajcpdku&f m yef;0g (&mrl;) +rdKawmifykid f;a'oonf vlaetdrfajc }uJyg;I
ta&StdENd,ukr`%D. tkyfcsKyfa&;vnf; tajcrcs&ao;ojzifh +AdwdoSswdkonf
[ef@wm; aESmifh,Sufjcif; vHk;0rjyKvkyfcJhacs? 1785 ckESpfwGif &cdkifwdkta&;edrfhI
ajrmufO;D +rdKusonfESihf vuf0jJ ref wH;k azgio
f nf aemufvu
dk f aemufyg oH;k &mausmEf iS hf
tajccsvmonf? 1814 ckEpS fwGif &mrl;odk hwm0efjzifh a&muf&dSvmaom uy`wdef
zdk*dk56 u &mrl;+rdKywf0ef;usifwGif &cdkifvlrsdK; wodef;cef h aexdkifvSsuf&Sd=uonf[k
cef hrSef;aomfvnf; xdkrsS r&Sdedkif[kvnf; oH;k oyf=uonf?
r*dkwdk honf 1666 wGif ppfwaumif;udkodrf;,lcJh=uaomfvnf; awmif
zufrS &mrl; ac: yef;0g+rdKudkrl vtenf;i,ft=umwGif vufv$wfvdkuf&avonf?
yef;0g+rdKrS ewfjrpftaemufzufurf;txdrSm &cdkifbk&ifrsm; vufxufuyif
&cdkifvlrsdK; trsm;tjym; aexdkif=uvSsuf r*dk&mZ0ifq&m wmvpf&Sf. tqdkt&
ppfwaumif;ESifh &mrl; t=um;wGif awmawmif xlxyfI txl;ojzifh rdk;&moDwGif
ppfwaumif;rS qufo,
G f&ef rvG,fulaoma=umifh tkyfcsKyf&efcufco
J nf[q
k k.
d ?57
b*Fvm;e,fudk +AdwdoSs ta&StdENd,ukr%
` Du v$Jajymif;&,lonftxd ukr`%D
tm%mydkifrsm;onf xdka'oudk ukr`%D vufatmufcHe,ftjzpf owfrSwf&ef
oifrh oifh csdefqaecJh=ua=umif; ppfw aumif;c&dkif tcGefawmfaumufcHa&; t&m&Sd
yD,m;&'fu58 atmufygtwdkif; tpD&if cHcJhonf?
jrefrmwdk@ESifh tcsif;jzpfyGg;aeaom Te,fajronf ajrvGwfajr&dkif;r#
omjzpfI bk&m;yavmif& GmESifh ewfj rpft=um;&Sd e,fajrjzpfonf?
,if;e,fudk ukr`%Dydkif a'otjzpf aygif;pyfvku
d fvsS if ar*sm&,fe,fvf.
59
b*Fvm;jynfe,f e,ferdwf a&;qGo
J wfrSwaf &;rlEiS fh udu
k n
f rD _ &daS wmhrnf
55

Pearn Op-cit 445


Captain Fogo
57
Talish 1907 :417
58
B.Pierard
59
Major Rennel
56

&d k[ if * smqd ko lr sm;.vky fZ mwf E S i f h ork di f; jzpf& yf r sm;

35

r[kwfay? 60
odkjzpf&um; &mrl;ESifh awmifykid f;a'oonf ukr`%DtkyfcsKyfa&;rS vnf;
aumif;/ jrefrmbk&iftkyfcsKyfa&;rS vnf;aumif; ESpaf ygif; q,fpkrsm;pGm uif;vGwf
aecJhonfrSm aocsm.? xdka'o&Sd ,ae hwdkif ac:a0:ae=uaom &wemyvif/
uefawmh yvif wdk o
h nf &cdik +f rdK&Gmtrnfrsm;jzpf&m &cdik fjynfrS xGuaf jy;vmolw@kd ukd
a'ocH &cdkifwdku vufcHae&mcsxm;ay;cJh =uavonfrSm ,kHrmS ; bG,f r&Sdacs?
t*Fvdyf ta&StdENd, ukr`%D. wm0efay;csuft& c&pfESpf 1798 ckwGif ppf
waumif; awmifwef;a'o/ edt
k mcgvDESihf aumfrv
D ma'orsm;udk uGif;qif;avhvm
cJhaom t*FvdyfvlrsK;d q&m0ef z&efppfblcsmeefonf rwfv 24 &ufae hwGif
[m&Aif; csdKifh0Sr;f odk a&mufaomtcg &cdkifjynfom;rsm; ta=umif;udk atmufyg
twdik f; rSww
f rf; wifonf?
csrfyl&frS bm&wWLvmtxd c&D;wavSsmufwGif yifv,fESifh awmifukef;
ed rf h e dr f h = um;&S d vrf ; twd ki f ; oG m;&onf ? xd k a e&mud k a usmf v S s if
ajrjyefvGifjyifrSwyg; tjcm;r&S?d uGuf=um;uGuf=um; opfawmtkyfrsm;
um; awG&.? teD;tem; awmifukef;rsm;wGif armuf61 vlrsdK;rsm;
aexdkif=uonf? xdk armufqdkolrsm;um; b*FvDwdku 'a&mpf qGrf/
&dak [mif;/ &dt
k ef;/ &ef; odkr[kwf &kef;62 ponfjzifh trsK;d rsK;d ac: a0:=uaom
&cdkifjynfom;rsm;omwnf;? xdkolwdkonf olwdk h. wdkif;jynfudk jrefrm
wdk@u odrf;ydkufvdkuf=uojzifh a&Smifwdrf;vm=uum ig;zrf;jcif;/ avS/
orefrsm; aqmufvkyfjcif;/ xGef,uf pdkufysK;d jcif;ESifh rdef;rrsm;rSm &uUe;f
&ufvkyfjcif;rsm;jzifh toufarG;=uonf? 63
blcsmeef. rSwfwrf;t&yifvSsif az: jyyg trnfrsm;onf &cdkifjynfudk
ac:a0:aom trnfrsm;jzpfa=umif; xif&Sm;vSygonf? Tae&mwGif [m&Aif;
60

Memorendum 107; Qanungo 2012: 15


Mugs
62
Rossawn,Rohhawn,Roang,Reng or Rung
63
Buchanan 1992:31
61

36

a'guf w mat;csrf ;

a'oeS ifhywf ouf I tusOf; &Sif;jyoifh onf [k xifygonf? [m&Aif;onf


csif;jyef.bcif OD;oHaxG &cdkifjynfrx
S GufcGg vm+yD;aemuf pwif tajccsaewdkif&m
a'ojzpfonf? ppfwaumif;rS rdkiaf v;q,f/ zavmif;csdwf (ac: ) aumufpfbZm;rS
rdkifig;q,f uGmonf? csif;jyefonf 1811 wGif [m&Aif;rS vltiftm; ig;&mcef hESifh
ewf j rpf t aemuf zufurf; u,ka csmif ; wG if tajccsum ta&S @ zuf urf; &S d
armifawmudkvky}f uH&ef }uHpnfco
Jh nf[k qdkonf?64
onfrSsaom taxmuftxm;rsm;jzifhyif &dk&dt
S ef;/ &dkqef;/ &dktef; paom
trnfrsm;onf &cdkifjynfuo
dk m &nfne$ ;f a=umif; xif&mS ;aeay+yD? ta&S ygupPwef/
ppfwaumif;c&dkif a*ZufwD;,m; jyKpka&;aumfrD&Sifu ppfwaumif; c&dkifwGif
aexdkifv#uf &Sd=uaom &cdkifvlrsK;d rsm;ta=umif;udk azmfjy&mwGif/
aumuf(Zf)bZm; c&dkifcGJ Y65awG&aom &dktef;66 odkr[kwf &cdkif
odk@r[kwf armuf67wdk hrmS &cdkiftquf tEG,frsm;yif jzpf=uygonf?
xdo
k w
l kd o
h nf ppfwaumif;udk r*dw
k @kd odr;f ,l+y;D aemuf aomifwifI use&f pf
cJh=uolrsm;ESifh &cdkifjynfudk jrefrmwdk odrf;,l+yD;aemuf 'kuQonftjzpf
0ifa&muf vm=uolrsm;/ 1824 ckwGif yxr t*Fvdyf jrefrm ppfyGJ rjzpfyGg;
rDu +AdwdoSswdk@. tapmifhta&Smufudk cH,lcJh=uolrsm;rS qif;ouf
vmonfh tquftEG,frsm; jzpf=u.? olwdkudk aumuf(pf)bZm;ESifh
tluD;,m;+rdKe,frsm;wGif awG&onf? b*Fvm;tpdk;&u olwdk@ twGuf
[m&f Aif;e,fwGif ajr,mrsm; csxm;ay;cJhonf?olwdk hudkac:qdkaom

64

Pearn 1960:449
Coxs Bazaar Subdivision
66
Roang
67
Maghs
65

&d k[ if * smqd ko lr sm;.vky fZ mwf E S i f h ork di f; jzpf& yf r sm;

37

trnf &d kt ef;68 [lonf &cd k if[ la om trnfrS toH a jymif;


vmjcif;rSsom jzpfayonf 69[lI a&;om;az: jyxm;onf?
awG h&dS&orSsaom taxmuf txm;rsm;udk udk;um;I &dk[if*sm [lonf
rSm vlrsKd ;wrsdK;. oD;jcm;trnf[k qkdEdik af omfvnf; &cdkiv
f rl sKd;udk b*FgvDvlrsK;d rsm;u
ac:a0:aom trnfom jzpfa=umif; cdkifvkHpGm aumufcsufcsEdkifayonf?

68
69

Roang
Risvi 1970: 115

38

a'guf w mat;csrf ;

tcef ; (2)

+Adwod sS vufatmuf&cdkifjynf
(u) pD; yGg ;a&;
yxr t*FvdyfjrefrmppfyJt
G +yD; c&pfouU&mZf 1826 ck azaz:0g&Dv 24
&ufaewGif csKyq
f akd om &E yW pkd mcsKyt
f & &cdik jf ynf/ tmoHe,fESihf weoFm&Dwkid ;f wdk udk
+Aw
d dosS ta&StdE,
Nd ukr%
` u
D odr;f ,lc&Jh m tmoHEiS &fh cdik jf ynfudk b*Fvm;jynfe,fEiS hf
yl;wGJ tkyf csKyfcJh onf? 1828 ck ES pf txd ppf awGc&d kift ky fcsKyf a&;t&m&Sdonf
ppfwaumif; ta&;ydik .
f vufatmufwiG o
f m &Sad yonf? weoFm&Dwkid f;udkrl 1824
wGif zGJ hpnf;cJhaom a&vuf=um;a'o tkyfcsKyfa&;Xme 1&Hk;pdkuf&m yDeefrStkycf sKyf
cJo
h nf? tdE,
Nd pDydKG iyf kefuefr_ (1857) +y;D qHk;+y;D aemuf ta&StdEd,
N ukr`%Dukzd suo
f rd ;f
+yD; bdvyfrS+Adwdo#tpdk;&u tdENd,tifyg,m.tkyfcsKyfa&;udk wdkuf&ku
d fcsKyfudkif
vmcJ&h m udv
k ked D vrf;pOfukv
d nf; ajymif;vJusio
hf k;H vmcho
J nf? tkyfcsKyfa&;,E &W m;udk
tcGet
f wkw&f onfESihf umrd&rkH #ruyJ ukeo
f ,
G fa&;udv
k nf; wdk;wufzGH +h zdK; vmap&ef
jzpfonf?
jrefrmjynfujkd zwfI w&kwjf ynfEiS hf aemufaygurf u
S ek o
f ,
G &f efrmS +Aw
d o
d sS wkd
a&S;OD; rqGuyif pDpOfxm;cJh+yD;jzpfonf? 1867 wGif ,leefe,fY yef; ao;wdk@
olykex
f jcif;a=umifh ukefoG,af &; xdcu
dk fcaJh v&m +Adwo
d #w@kd u yef;ao; acgi;f aqmif
2
ESihf tajytvnfajymqdk&ef wef;,GJ@ txdapv$wf+yD; xdktwdkif;yif wmvD+rdK@3wGif
w&kwt
f pdk;&. ,leefbk&ifcEH Sifh qufoG,fI ukeo
f G,fa&; yHkrSefjzpfap&ef }udK;yrf;
4
cJhonf? aemifwGif Aef;armfY +AdwdoSswdk pcef;csIa&mif;0,f&mrS ppfwaumif;/
ppfawG/ rE Wav;rSAef;armftxd ukefoG,fa&;vrf;a=umif; wckonf pD;qif;vSsuf
&Sdav+yD?
jrefrmwdk tkyfcsKyfpOfu &cdkifESifh{&m0wDjrpf0rS f;ukefo,
G fa&;onf ajymy
avmufatmif r&SdcJhacs? &cdkifiydEiS hf jrefrm0g*rG f;udk vJv,
S fonfhtqifrh Ssom &Sdch.
J ?
1

The Straits Settlement

Teng Yueh

Tali

BBG:535
&d k[ if * smqd ko lr sm;.vky fZ mwf E S i f h ork di f; jzpf& yf r sm;

39

yxr ppfyJt
G +yD;wGif &cdik f&;kd rudkjzwfausmI
f uke;f vrf;ukefo,
G fa&;onf wr[kwcf si;f
wd;k wufvmcJo
h nf? &cdkifrw
S qifh ukefo,
G rf o
_ nf oGif;ukefxw
k u
f ek f yrm%tm;jzifh
&efukef qdyfurf;rSwqifh a&mif;0,fonfxufredrfha=umif; tn$ef;udef;rsm;u
azmfjyonf? jrefrmzufrSukefonfrsm;twGuf +Adwdo#ukefypPnf;rsm;udk &efukef
qdyfurf;rS wqifhwifoGi;f jcif;xuf &cdkifrSwifoGif;jcif;u ydkIp&dwfoufomonf?
ppft+yD; av;ESpft=um 1830 weSpfwnf;wGif w&m;0ifpm&if;rsm;t& b*Fvm;rS
&lyDaiGig;odef;bdk; wifydkcJh+yD; jrefrmzufrSoHk;odef;bdk;wifoGif;edkifcJhonf? b*Fvm;
ESifhvnf; ,cifua&a=umif;jzifhom qufoG,fedkifcJhaomfvnf; ppfwaumif;rS
ppfawGodk ukef;vrf;jzifv
h nf; qufoG,Ef kid fatmif aqmif&Guv
f mcJhonf? b*Fvm;rS
wifoGif;aom +Adwo
d sS w@kd .yd@k uek rf sm;rSm ydwfacsm/ txnftvdyrf sKd;pH/k yGih&f ku
d yf k;d xnf/
zvfxnfESihf td;k cGuyf ef;uefrsm; jzpf=uonf? +Adwo
d sw
S @dk . vGwv
f yfaom ukeo
f ,
G f
5
a&;rlonf t"duwGef;tm;wck jzpfcJhonff?
1834 ckESprf S 1844 ckEpS ftwGi;f 10 ESpw
f idk f &cdik fjynfwiG f c&pf,ef omoem
jyKvkyfief;udk aqmif&u
G f&ef a&muf&Sdae=uaom tar&duef ESpjf cif; omoemjyK
odumQ &q&m t,fvfqv
D wGef 6ESihf bm;eyfpq
f ,
J m; 7 wd@k . ESpfjcif; c&pf,ef toif;
XmecsKyfodk@ tpD&ifcHpmwGif/
b*Fvm;ESi fhul;oef;a&mif;0,fa&;udk avS}uD;rsm;jzif h o,faqmif
azgufum;=u.? jrefrmjynfESifhuke foG,fr_wGif ukef;vrf;c&D;udkom
tm;xm;&onf?uke;f vrf;c&D;rSm &d;k rawmif=um;udkjzwfoGm;onfh trf;
awmif=um;vrf;onf t"duus.? 0efpnfpvnfrsm;udk EGm;vSn;f rsm;jzifh
o,faqmif=u+yD; txrf;orm;rsm;uvnf; a=umydk;Io,faqmif
ay;=uonf? oGif;ukefydk@ukef. wefbdk;udk cef@rSef;&efcufaomfvnf;
tpD&ifcHpm wckukd udk;um;I qdk&aomf 1838-39 ckESpfESifh 1839-40
5

BBG:459;RSO (Akyab District) 1913-1917; BL/ IORV(9)418

L. Silton

Barnas Sear
40

a'guf w mat;csrf ;

ESprf sm;wGif ppfawGrS b*Fvm; ESihjf refrmjynfok@d yd@k ukefppk ak ygif;wefb;dk onf
ig;odef; av;aomif; oHk;axmihfESpf&m oHk;q,fhwpf&lyDjzpf a=umif;
od&onf8 [k az: jyxm;onf? +AdwdefrS vDAmyl;vf oabFm olaX;rsm;
tm;vH;k vdkvydk if ta&Swdkif;rS qefpyg;wifoiG f;&mwGif ppfawGqdyfurf;.
ta&; ygr_udk odxm;=uonf? jrefrmedkifiH qefpyg;a&mif;0,fr_ wdk;wuf
vmjcif;a=umifh vDAmyl;vf oabFmvkyfief;wGif tvkyt
f udik ftcGiht
f vrf;
9
&mcdkifE_ef; ESpfq,fausmf wdk;vmcJ@a=umif;od&onf? 'kwd, t*Fvdyf
jrefrmppfyGJt+yD; &efukef ykodrf&xm;vrf;udk &cdkifodk@ wdk;csJ&efaomf
vnf;aumif;/ &dk;rudjk zwfI rE Wav; od@k r[kwf awmifilESifh quffoG,&f ef
vnf;aumif; a'oE W&tm%mydkifrsm;u wifjy=uonf? &cdkifjynfudk
jzwfI& xm;vrf; azguv
f yk jf cif;um; w&kwfEiS hf ukeo
f ,
G fr_ udk tdE,
dN txd
qGJqef@ ,l&ef tqiftajyqkH; enf;vrf;yifjzpfa=umif; wifjy=uonf?10
,cktxd &&SdaomtcGefawmf. ig;yHkwyHkudk &cdkifjynfu
xrf;aqmifonf? odk@r[k wf &lyD odef;ESpfq,f jzpfonf?
onft wG uf &cd ki fj ynfum; wpH kw&mrS s cHpm;cGifh r&dSc Jh?
u|eyfk fwdk@onf "gwfjym;a[mif;udk t}udr}f udrf zGifhcJh=uav+yD?
u|Ef_ y f w d k onf ajr{uaygif ; 311 100 ud k xG ef ,uf
pdkufysKd;ay;ae=uonf? xGef,ufEdkifaom ajr{u 568700
usefao;onf? odk@aomf &cdkifjynfwGif ,ckxdcif;+yD;aom
vrf;onf pkpkaygif; rdkifoHk;q,fyif rjynfhao;yg11
[k ppfawG c&dkif0efu 1877 ck atmufwdk bmv 6 &ufae@
&uf pGJj zifh tpD& ifcH onf? tdE Nd,ES ifh w&kwfjynf udk qufoG,frnfh
8

Comstock 1847:235

Hay 1892: 20

10

Ibid: 20-24

11

Ibid: 50
&d k[ if * smqd ko lr sm;.vky fZ mwf E S i f h ork di f; jzpf& yf r sm;

41

&xm;vrf;udk azmufvkyrf nfqdkv#if Ta'oudk jzwfoef;oGm;jcif;jzifh


tqiftajyqHk; jzpfrnf?
odk@&mwGif avmavmq,fq,f +AdwdoSswdk@tbdk@ ajz&Sif;&ef tcufcJ
qHk;aom jy\emrSm ppfwaumif;e,fwGif pm;oHk;&ef qefrvHkavmufjcif;yif
jzpfayonf? &cdkifrif;rsm;vufxufu &cdkifjynfonf ta&StdEdu
N |e;f pkodk qefudk
tajrmuftjrm; wifydkcJhaom Edkiif HjzpfcJhonfukd +AdwdoSswdkaumif;pGmodxm;onf?
,cifu xGef,ufpdkufysdK;cJhaom ajr,mrsm;onf +AdwdoSswdkodr;f ydkuf+yD;aemuf
wdki;f xGmaumuf,laomajrpm&if;t& awmxlaom uGif;ajr[lI owfrSwf xm;&Sd
onf? 12Tod@k jzpf&jcif;rSm &cdik jf ynfYvlO;D a&enf;yg;+yD; vkyt
f m;rvHak vmufjcif;onf
t"du ta=umif;&if; jzpfa=umif;udkvnf; aumif;pGmoabmaygufavonf? pyg;
txGufaumif;aom&cdkifjynfonf +AdwdoSswdk@. ta&Szufodk@ pD;yGg;a&;v$rf;rdk;r_
e,fy,f csJ@xGi&f mwGif ajcukyfpcef;wckjzpfvm&HkrSsru &cdkifv,fuGif;jyifrsm;onf
ppfwaumif;e,frSqefpyg;jywfvyfr_ukd jznfph rG ;f ay;&aompyg;usDrsm;tjzpf ajymif;vJ
vmcJhonf? qefpyg;pdkufysK;d r_ wr[kwfcsif;wdk;wufvm&jcif;rSm ppfwaumif;rS
vkyftm; wifoGif;r_tay: rSDcdkcJh&onfrSm rjiif;edkifaomtcsufjzpfygonf? 1830
ckESpfrS 1852 t=um; pdkufysK;d ajr{u av;qcGw
J dk;I ppfawG+rdK@onf urBm ay:wGif
t"du qefwifydk@aomqdyfurf;+rdK@wckjzpfvmonf? Ttcsufudktao;pdwf
wifjy&ef&dyS gonf? od@k &mwGif 1869 wGif pl;tufw;l ajrmif;zGiv
fh pS +f yD; 1871-72 rSpI
Oa&myESifhjrefrm wdkuf&u
dk fa&a=umif; ul;oef;a&mif;0,fa&; vrf;yGifhomG ;cJhonfrSm
t"duwGe;f tm;jzpfayonf? ppfawGrSqefudk Oa&myodk@wifydk@&+yD; ewfjrpf0Srf;rS
qefum; ppfwaumif;e,ftwGufjzpfvmcJhonf? armifawmrSqefudk ewfjrpf
wzufurf; u,kacsmif; (wufeyfzf) od@k y@dk I xdrk w
S qifh ppfwaumif;od@k ukef;vrf;jzifh
ydk@onf? rD;oabFmrsm;uvnf; armifawmqdyu
f rf;rS ppfwaumif; qdyu
f rf;odk@ wify@kd
ay;=uonf? armifawmaps;ESifhnvm;aps;onf qefudkt"duxm;I azmufum;
a&mif;0,f&m Xmersm;jzpfvm=uonf? 1901 ckEpS t
f xd 10 ESpt
f wGi;f pyg;aps;onf
tajymif;tvJ r&Sdoavmufyifjzpfonf? xdk q,fESpftwGif; pyg;wif;w&mudk

12

BL/RSO (Akyab District) 1887 -88, IOR-V (9) 2163/3

42

a'guf w mat;csrf ;

wpfq,f tEMm 13rso


S m wufcho
J nf? 14&cdkijf ynfonf pD;yGg;a&;twnf+idrq
f ;kH a'o
jzpfvmaeonf?
(c) v,f,majrwdk;csJr_E Sifh ppfwaumif;om;v,fulvDrsm; 0ifa&mufvmyHk
ume,fzu
kd cf s.
f rSwfwrf;udu
k ;kd um;Iqk&d v#if t*Fvyd w
f k@d ord ;f ,l+y;D p 1826
ckEpS f &cdkifjynf. vlOD;a&onf wodef;0ef;usifrSsom&dSrnf? 1855 ckwGif 366310 OD;
jzpfa=umif; tpD&ifcHpmrsm;t& od&onf? +AdwdoSswdk@. wnf+idrf at;csrf;aom
tkyfcsKyfa&;tajcusonfESifh weoFm&Dodk@jrefrmrif;ydkifeufrS ajymif;a&$tajccs
aexdkifolrsm; rsm;jym; vmouJhodk@ &cdkifwGifppfwaumif;e,fom;rsm; tvHk;t&if;
ESifh0ifa&mufvm=uonf? 15ppfawGc&dkif. pkpkaygi;f xGef,ufpdkufysdK;ajr{u wd;k yGg;
vmyHu
k kd vnf; atmufygZ,m;t& odEdkio
f nf? 16
pd ku fy sKd; &moD
1829-1830
1834-1835
1844-1845
1854-1855
1864-1865
1874-1875
1884-1885
1894-1895
1904-1905
1914-1915
13

pdku fy sKd ; ajr{uaygif;


45771
106606
131987
254 478
270-134
301 104
400 730
617 403
745-981
816 248

16 tEMmonf wpf&lyDESifhnDrsS onf?

14

RSO Akyab District) 1913 -1917, BL/IOR R V:(9) 4128;


RSO 1901-1902, BL/IOR V (9) 2856
15

Hay 1892: 4-5

16

Smart 1957: 86
&d k[ if * smqd ko lr sm;.vky fZ mwf E S i f h ork di f; jzpf& yf r sm;

43

wzef edkifiHjcm;odk@wifyk@d aom oD;ESHw;dk yGg;vmyHkrSm/ (wefcsdeaf ygif;)


1854-55 1855-56 1857-58 1860-61
Oa&myodk@
126 158 193 881 141 802 122722
tjcm;edkifiHrsm;okd@ 19 791
8 886
17 683 1507 &SdcJhonf? 17
vlOD ; a&vnf; ES pfq ausmfwdk ; vmcJ@ onf ? +Adwd oSs wdk @ od rf; ydkuf +yD ;
tESpfEpS fq,ftwGif; Todk@ vlO;D a&ESpfqausmf wdk;vmjcif;rSm jrefrmwdk@tkyfcsKyfr_rS
b*Fvm;e,fodk@ xGufajy;wdrf;a&SmifomG ;=uonfh &cdkifvlrsdK;rsm; Zmwd&yf&Gmodk@ jyef
vm=uonfOh D;a&xuf &cdkifjynf.wdk;csJvmaompdkufysdK;a&;vkyfief;wGif v,fulvD
tjzpf0ifa&mufvkyfudkif&ef 0ifa&mufvm=uaom ppfwaumif;e,fom; b*F gvD
OD;a&u tqaygif;rsm;pGmydkygonf? +AdwdoSsta&StdEdN, ukr`%DtaeESifhvnf;
rdrdwdk@. tusKd;tjrwfwckwnf;udk=unfhI &cdkifjynfudk b*Fvm;e,fEiS fh yl;aygif;
tkyfcsKyf&ef aomfvnf;aumif;/ ppfwaumif;e,fom;rsm;udk &cdkijf ynfo@dk ajymif;a&$
tajcpdkufap&efvnf;aumif; pDpOfcJh=uonf? 1877-ck =o*kwfv(4) &uf ae@pGJyg
tpD&ifcHpmw&yfwGif/
ukev
f GefcJhaom (12) vtwGif; onftcsufudk u|efkyfwk@d t}udr}f udrf
aqG;aEG;cJh=uav+yD? &cdkifjynfudk atmufjrefrmjynfrScGJxkwfvdkuf+yD;
ppfwaumif;e,fEiS hf aygi;f pnf;vdu
k jf cif;udk tav;ay;pOf;pm;oifo
h nf? ppf
waumif;. tvSsHy,f=uG,f0aom vltiftm;u ppfawGc&dkifodk@ cGJa0
ay;Edkiv
f drhfrnf? tjcm; pOf;pm;oif@onfh t=umif;w&yfrSm &cdkifjynfonf
yx0D t aetxm;t& yJ c l ; ES if h quf p yf r _ r&S d q dk a om tcsuf y if
jzpfawmhonf?18
17
18

BBG: 461
Op-Cit: 32-33

44

a'guf w mat;csrf ;

1877ckEpS w
f iG f ppfwaumif;e,f. vlaeodyo
f nf;r_onf pwk&ef;wrdik v
f siS f
(48&) a,mufjzpfI &cdkifjynfwGiu
f m; pwk&ef;wrdkifvSsif (24) a,mufom&dS.?
xdk@a=umifv
h nf; ppfwaumif;e,fom;rsm;onf vkyftm;c aps;aumif;aumif;&+yD;
tvkyftudki&f vG,faom ppfawGc&dkio
f dk@ tpkvdkut
f +yHKvdkuf ajymif;a&$ aexdik f=u
onf? ppf waumif; ta&;ykdif uvnf; tm;ay;onf ? ppf waumif ;c&d ki f.
tcGefawmfudk ppfawGc&dkifu jznfhay;aeonfudk 0rf;om tm;&}udKqdkrnfom?
b*Fvm;&Sd umvuwWm;/ ppfwaumif; paomqdyu
f rf;rsm;rS ppfawGo@d k vma&muf&ef
bmrsS rvdk? oabFmukr`%Drsm;tm;vHk;udk }udKwifta=umif;=um;xm;onf?
ukvm;tvkyf orm;rsm; tm;vHk;ukd vufrSwfrygyJ tcrJhwifaqmifay;onf?
oabFmcudk qefpyg; ul;oef;a&mif;0,faom +AdwdoSsukr`%Drsm;rS ay;acsrnf?
aemifwGif ppfawGomru jrefrmedkiif H&Sd &efuket
f ygt0if tjcm;qdyu
f rf;+rdK@rsm;odk@yg
19
wifaqmifay;onf?
udkvked DacwfwGif tdENd,vlrsK;d tajrmuftjrm; jrefrmedkiif Hodk@ 0ifa&muf
aexdik f=uaomfvnf; &cdkifjynfum; ppfwaumif;om;rsm;twGuf tqiftajyqHk;
jzpfonf? yxr t*Fvdyf jrefrm ppfyJ+G yD;qHk;uwnf;u &cdkifjynfudk b*Fvm;ESifh
aygif;pnf;xm;&m 0ifxGufoGm;vm&mwGif edkifiHul;vufrSwfuJhodk@aom pm&Guf
pmwrf;rsm; rvd/k ukef; a=umif;a&a=umif;vrf;rsm;tm;vHk; 0ifvG,fxu
G fvG,&f Sdjcif;/
tpm;taomufaygrsm;=uG,f0I aexdkifrp_ &dwf r}uD;jcif; ponfhtcsufrsm;onf
t"du qGJiiftm;rsm;yif jzpfawmhonf? tpurl ppfwaumif;om; v,fulvD
rsm;onf xGef,ufpdkufysKd;onfh&moDEiS fh &dyo
f dr;f &moDwGif ppfawGc&dik fok@d 0ifa&muf
vm+yD; vkyfief;&moDukefaomtcg aiGxkyfyku
d f+yD; ppfwaumif;odk@jyef=uonf?
aemifwGifrjyefawmhyJ w&moDESifhw&moDt=um; vkyfief;wckckwGif
0ifa &muf vkyfudki fIt+rJ aexdkifvmawmh onf? ppfawGc&dkifY ppfwaumif;
om;rsm;onf 1872 ckESpfwiG f pkpkaygif; 58225 a,mufom&SdcJh&mrS 1911 ckESpfwGif
178647 OD;txd wdk;yGg;vmcJhonf? tm;vHk;vdkvdk ppfwaumif;rS vma&muf=uol
a,musfm;rsm; jzpf=ua=umif; oef;acgifpm&if;wGif xnfhoGif; azmfjyay;xm;onf?
0ifvmonfhOD;a&udk twdtus cef@rSef;&efrvG,f? &dwford f;&moDwiG f 25000 ESifh
19

Smart 1957: 34
&d k[ if * smqd ko lr sm;.vky fZ mwf E S i f h ork di f; jzpf& yf r sm;

45

xGef,ufonfh&moDwGif 25000 &Sdrnf? rnfodk@qdkap wESpftwGif;0ifa&mufonfh


OD;a&onf 50000 atmufravSsmhedkif[k ppfawGc&dkif0efu tpD&ifcHxm;onf?20
ppfawGc&dkif jyefvnfae&mcsxm;a&;t&m&dS t'rfqef21 . pum;jzifhajym&vSsif
olw@dk onf rawmifrh w ra=umifrh =uae=u&onf/ usdusw
d uf rcsr;f omaomfvnf;
rqif;&J/ yifyifyef;yef; vkyfudkif&efrvdk/ oufawmifh oufom vkyfudkif&HkrSsjzif@
uHkvkaH om b0wckudk &=uav+yD? ol&if;iSm;qdkolwOD;twGuf t+rD;E_wfacgi;f E_wf
tom;wif 220 &lyDusefonf? rawmifhwra=umifh=ubJaeedkifaom b0zlvrHk _udk
&&So
d nf? 22 ppfawGc&dik fo@kd a&mufvsS if xdo
k w
l @dk onf tb,frmS ppfwaumif;od@k jyef&ef
qEN&dSawm@tHhenf;?
rdk;aumif;I ajr=oZmaumif;rGefaom ukvm;wef/ av;+rdK ar,kjrpf0Srf;
a'orS xGufaompyg;udk &dwo
f drf;&ef a'ocHawmifolwdk@.vkyftm;oufoufjzifh
rvHkavmuf&Hkru ppfwaumif;om;rsm;.vkyftm;jzifhyif rvHkavmufojzifh
awmifykid ;f ausmufjzLESifh oHwcGJ &dik rf S vltiftm;udyk g wifoGi;f vm&onf? awmifyikd ;f
rS &cdkifvkyo
f m;rsm;um; tm&uefzvkyw
f Dvmukr`%D 23oabFmrsm;jzifhvma&muf
=uonf? ppfwaumif;om;rsm;rSm tdENd,a& a=umif;oGm;vma&;ukr`%24
D rufqm
25
26
wefem ukr`%/D arm&pfqefukr`%D ESihf tm&fuefzvkyw
f Dvm ukr`%Dykid f oabFm
rsm;jzifh armifawm+rdK@ok@d a&mufonf? wcsdKrSm avSormefrsm;jzifh ppfwaumif;rS
armifawmodk@ ul;vmav@&dS=u.? armifawmodk@a&mufvSsif ppfawGc&dik ft&yf&yfod@k
20

Ibid:86

21

J. Adamson, The Officer of Settlement Operation,


Akyab District
22

The Report on the Revision of Settlement Operation in


Akyab District, 1902-03. BL/ IOR V (9)28562
23

Arakan Flotilla Company

24

India Steamer Navigation Company

25

Messers Turner

26

Maurissom Company
a'guf w mat;csrf ;
46

a&muf&dSedkif=u+yD?
t&if&mufESifh+yD;olrsm;u olwdk@udk }udKqdkvufcHae&mcsxm;ay;aom
ppfawGc&dkif taemufajrmufydkif;Y tajccs aexdkifolrsm;=u.? 27xdka=umifh ewf
jrpf0Srf;onf q,fpEk Spftenf;i,ftwGi;f vlO;D a&xlxyfaoma'otjzpf ajymif;vJ
oGm;cJhonf? wESpftwGi;f xGef,uf&moDESifh &dwfodr;f &moDESpfrsK;d vHk;wGuf yHkrSef
ac:,lcikd ;f ap&onfjzpf&m ppfwaumif;rS c%wjzKwf vma&mufvyk f udik fonfjzpfap
tenf;qHk; ajcmufvrSckepfvtxd vkyfief;cGifwGif aexdkif=u& onfom jzpfonf?
ZGev
f v,frS ESpv
f cGJ oHk;vonf xGe,
f uf&moD+yD;vSsif edk0ifbm 'DZifbm &dwo
f drf;
&moDa&mufvmonfESifh pyg;&dwfjcif; aumufvd_if;pnf;jcif;/ wvif; e,fjcif;
ponfwdk@rSmvnf; tm;vHk; ppfwaumif;om; v,fulvDwdk@ tvkyfjzpfav&m
armifawm bl;oD;awmif&Sd uGif;tm;vHk;vdkvdk Tenf;ESifESifvkyfudkif=uojzifh
ppfwaumif;om;rsm; 0ifvm rpJwoJoyJ if &Sad wmhonf? 28tdEd,
N vl0ifr_pHkprf;a&;
tpD&ifcHpm (1939) u tpD&ifcH&mwGif &dwfodrf;&moDt+yD; ae&yfodk@jyef=uonf
qdk&mwGifvnf; ppfawGc&dkifwGif t0iftxGuu
f dkppfaq;aom vl0ifr_}uD;=uyfa&;
[lIvnf; &Sdonfr[kwf/ ukef;a=umif;rSwoG,f avSorefrsm;jzifhwzHk 0ifvm
=uonfom/ rnfa&G@rnfr#[lI ppfaq;edkifonfr[kw?f &dwford f;t+yD; avSxk;d om;
tjzpfvnf;aumif;/ qef}udwfcpGJ ufrsm;wGif txrf;orm;rsm;tjzpf vnf; aumif;
0ifa&mufvkyfuidk fI usef&pfolvnf; renf;vSacs[k tpD&ifco
H nf?29 1930-31
ckESpw
f Gif vlr_a&;aq;zufqkid f&m n$ef=um;a&;0efu aq;ppfcsuf&,lojzif@ tm;udk;
avmufaomrSwfwrf;wcktjzpf usefcJh.? ,if;rSwfwrf;udk tm;udk;Iqdk&aomf
ppfawGc&kdifok@d &dwford f;csdef0ifvmol ppfwaumif;om;rsm;rSm ESpfaomif;cef@ &Sed dkif
onf? 30
vlom;t&if;tjrpfwdk;Iom vkyftm;wdk;+yD; vkyftm;wdk;Iompdkuf{u
wdk;onfrmS rjiif;Edkifyg? odk@&mwGif vlOD;wdk;yGg;r_onf a=umufcref;vdvdjzpfygonf?
27

Smart 1957: 99-100

28

BL/ RSO (Akyab District) 1913- 1917 V (9) 4128

29

The Report on Indian Immigration (1939): 49

30

Ibid: 30; BL/ RSO The Akyab District, 1913 - 17, V(9)
4128
&d k[ if * smqd ko lr sm;.vky fZ mwf E S i f h ork di f; jzpf& yf r sm;
47

ppfawGc&dkif0efu Todk@rw
S fcsufcsygonf?
ppfawGc&dkifwGif 1901 ckEpS rf pS I armifawm+rdK.vlO;D a&wdk;yGg;r_onf 21
&mcdkifESkef;jzpfojzif@ wdk;yGg;r_ tjrefqHk;jzpf+yD; vlOD;a&txlxyfqHk;vnf;
jzpfonf? vuf&t
Sd ajctaewGif aumufc&H &Sdaom oef;acgifpm&if;t&
ppfawG+rdKonf atmufjrefrmjynfwGif wwd,vlOD;a& txlxyfqHk;+rdK@
jzpf+yD; wjynfv;kH wGif &efuke/f rE aW v;ESi@f armfv+rdKi+f yD;vSsif pwkwj zpfonf?
oefacgifpm&if;aumufcHaom tcsdefonf ppfwaumif;om; v,ful
vDrsm; 0ifa&mufvmavh&dSaom umveSifh wdkufqdkifaeonfuvnf;
ta=umif; wa=umif;jzpfonf? pwk&ef; wrdkif vlae 230 &Sdaom
armifawm+rdKonf wc&dkifvHk;wGif vlae todyfonf;qHk;jzpfonf? ppf
waumif;ESifh e,ferdwfcsif; qufpyfaeojzif@ aexdkifolrsm;rSm ppf
waumif ; om; trsm;qHk ; jzpfonf? ppfa wG wc&d ki fvHk ; . pwk &ef;
wrdik faexdkiforl mS 103 a,muf om&S.
d ? E_id ;f ,SO=f unfh&ef rSm ppfawGwiG f
176 OD;&SdI &aohawmifwGif 157 OD; &Sd ygonf?31
ewfjrpf0Srf; ta&Szufurf;ajcum; iaygvkH;ykefuefr_/ csif;ysyH kefuefr_ESifh
yxr t*FvdyfjrefrmppfyJt
G +yD;wGif vlaetdraf jc uif;rJhvsu&f daS e.? TwGif &cdkifwk@d
xGufajy; wdrf;a&SmifvmcJhojzifh yvyfajrjzpfusefchaJ om xkjd rpf0Srf;vGijf yifa'owGif
ppfwaumif;om;b*F gvDwdk@ tqifoifyh if 0ifa&mufae&m ,lvdkuf=uavonf?
ajruGuf}u;D rsm;udk ckwfxGifI v,f,majrydkifqidk cf iG hu
f v
dk nf; b*F gvDw@dk u0ifa&muf
vkyfudkifjcif;jzifh b*F gvDajr&Sifrsm; ay:aygufvmonf? xdkajr&Sifwdk@u ppfwaumif;
om; b*F gvDrsm;udkyif oD;pm;csxm;&ef ac:,lwifoGif;vm=u&m ewfjrpf0Srf;onf
ppfwaumif;e,fudk wdk;csJ,lvdkufouJho@dk b*F gvDtajcpdu
k f&m udkvedk Dwcktjzpfok@d
ajymif;vJoGm;awmh onf? udkvdkeD tkyfcsKyfa&;rSwfwrf;wckwGif/
ppfwaumif;rS b*F gvrD sm;twGuf xdek ,fwiG ;f od@k wr[kwcf sif; 0ifa&muf
ae&m,l&efrSm tcsed u
f kefcH aiGukefcH&efrvd?k rnfonfhtmrcHrSsvnf; rvdk?
ajr&kdif;ukd ckwfxGifpu
kd fysKd;jcif;rS olwk@d &onfhtmrcHrSm wESpfvSsif 0ifaiG
31

Smart 1957:82 -83

48

a'guf w mat;csrf ;

(ysr;f rsS) 7488 &lyD&rnfqdkonfh tcsufrSsom jzpf.32


ewfjrpf0Srf;ESifharmifawm+rdKe,fonf ppfwaumif;om; b*F gvDwdk@.
0ifaygufjzpf&m b*F gvDvOl D;a& txlxyfqHk;a'o jzpfvmcJ@onf? vlrsKd;pktvdkuf
OD;a&ESihf vlOD;a&odyfonf;r_ukd Z,m;csIavhvm=unfhvSsif 1886-87 rSww
f rf;t&
ppfawGc&dik w
f Gif vlO;D a& pkpak ygif; (127831) OD;&do
S nfteuf ewfjrpf0rS ;f wGif (47669)
&Sdonf? ppfawGwc&dkifvHk;. vlOD;a&tm;vHk;. 373&mcdkifE_ef;onf armifawmc&dkif
cGw
J ckwnf;wGif aexdik f=ua=umif; awG@&onf? vlO;D a& odyo
f nf;qonf ewfjrpf0rS ;f
wGif pwk&ef;wrdik v
f sS if (237) a,muf&SdI ukvm;wefjrpf0Srf;wGif (142) a,mufom
&Sdonf? vlrsKd;tvdkufaz: jy&aomf atmufygtwdkif;jzpfonf?33
jrefrm &cdkif
ewfjrpf0rS f;
(15266) ukvm;wefjrpf0Srf; (69797)

csif;/

b*F gvD +rKd


pkpkaygif;
(31695) (708) (47669)
(1969) (6976) (1420) (80162)

odk@jzpf&m wwd,t*FvdyfjrefrmppfyGJ+yD; ptcsdef (1886-87) txd


armifa wmqyf 'D A DZ H ( armif a wmc&d k if cG J ) wG if b*F gvD (31695) OD ; om&Sd I
usef+rKd e,ftm;vHk;wGif (6976) OD;om &Sad yonf? jyefvnfae&mcsxm;a&;t&m&Su
d
xdkES pf wGif yif ewfj rpf0Sr f; ES ifhukvm;wefj rpf0Sr f; [l I tcGe fxrf;e,f ajrESpfc k
cGjJ cm;owfrSwv
f u
kd fjcif; jzpfonf?34 +Aw
d o
d Sstpd;k &onf tdE,
dN jynfwiG u
f sio
hf ;kH aom
Zrdef'g 35ajr&SifpHepfukd jrefrmjynfo@dk vnf;wifoGif;vmcJhonf? TpHepfrSm ajrvGwf
ajr&dkif;rsm;udkckwfxGif&Sif;vif;+yD; pdkufysKd;ajr{utajrmuftjrm;azmfxkwf&ef
&nf&,
G fonf?
ajrvGwfajr&dki;f rsm;udk ckwfxGif&iS f;vif;I pdkufysKd;ajrtjzpf ajymif;vJoludk
ESpftenf;i,f tcGeu
f if;vGwfcGifhjyK+yD; (8) ESpfrS (64) ESpftxd vuf0,fxm;&Sdf
32

BL/IOR RSO, The Akyab District, 1887 - 88

33

Ibid

34

Smart 1957: 186

35

Zamindar
&d k[ if * smqd ko lr sm;.vky fZ mwf E S i f h ork di f; jzpf& yf r sm;

49

cGijhf yKjcif; oD;pm;csxm;cGijhf yKjcif;yif jzpfonf? yxrwef;pm;ESif@ 'kw,


d wef;pm; ajrrsm;
onf ajrcGefawmf yHkrSefaqmifjcif;/ jyKpkysKd;axmifjcif;wdk@ay:tajcjyKI vuf0,f
ydik q
f kid rf u
_ kd qufvufxdef;xm;edkifonf? 1876 ckESpf atmufjrefrmedik fqidk f&m ajr,m
Oya'wGif wwd,wef;pm;ajr[lonfudk wnfxGifI (1839) rS (1841) twGif;
yvyfajrrsm;rS pdkuyf sK;d ajrrsm;tjzpfajymif;vJvmaom v,f,mrsm;udkyg xdt
k wdik f;
36
owfrw
S jf yXmef;onf?
&cdkifjynfwiG f xdak jr,mysK;d axmifolw@dk ukd jyKpkaumif;[kac:.? armifawm
+rdKe,fwGif aiGvHk;aiG&if;jr_yfESHI v,fajropfrsm;az:xkwfol (15)OD;&SdcJh&m (3)
OD;om&cdkifvlrsK;d rsm;jzpfI (12)OD;rSmb*F gvDrsm;jzpf=uonf? b*F gvD ajr&Sifrsm;onf
ewfjrpfwzufurf;rS b*F gvDol&if;iSm;rsm;udkom ac:,lcdkif;ap=uav&m b*FgvD
vlO;D a& wr[kwf csi;f wd;k yGg;vmcJhjcif;rSm xl;qef;aomjzpf&yfr[kwyf gacs?37 (1876)
ckEpS w
f iG fjyXmef;aom atmufjrefrmedkiif H ajrcGeOf ya't& ajr&dki;f udkckwx
f iG f&iS ;f vif;I
pdkufysK;d vkyfukid +f yD; tcGeaf y;aqmifvSsif xdak jrudkvuf0,fykid q
f dkifr&_ Sd&m tdEd,
N tac:
38
&dik fa,mhx&D ac: ukvm;v,form;i,fvlwef;pm; rnfrsSw;dk yGg;vmrnfudk rSef;q
edkifygonf? ppfwaumif;wGif v,f,majrydkifqdkif&efrmS tdyfrufyifrruf0Hhaom
tajctaejzpfonf? pkpak ygi;f pdu
k yf sKd;edik af omajr (45) &mcdik Ef e_ f;om&S&d m v,form;
wtdrfaxmif ajr(072){uyif tedkifekdifxGef,ufcGifh&=uonf?40 tapmydkif;
ESpfrsm;wGif +AdwdosStpdk;&onf Zrde'f gajr&Sifrsm;ydkifuGif;rsm;Y&dSaom aus;&Gmrsm;.
tky f c sKyf a &;ud k yg Zrde f' grsm;vuf xJ wG if xnf h xm;cJ & m ppf waumif ; om;
ajr&Sifwdkonf xdkudkifpGJxm;aomtcGif@ta&;jzifh vl0ifvl xGuu
f dkyg xde;f csLyfeidk fcJh
onf? odk@aomfr=umjrifhryD if ol}uD;tkyfcsKyaf &;jzifh tpm;xdk;vmonf?41
36

BL/ RSO (Akyab District), 1913: 17-39

37

armifawm+rdKe,fjzpfpOfordkif; jyKpka&;aumfrDwD/ 1981 /armifawm+rdKe,f


jzpfpOfordkif; (vufESdypf ufr)l /pm 24-25
38

Riotari

39

Smart 1957: 175

40

Rizvi 1970:179

41

BBG: 479

50

a'guf w mat;csrf ;

tpueOD;u (1906) ckEpS w


f Gif bl;oD;awmifEiS fharmifawm+rdKe,fESpcf kudk
c&dkifcGJwcktjzpfzGJ@pnf;cJ@&m (1911) ckESpfwGif bl;oD;awmifY tdrfajc(281)tdrEf Sifh
vlOD;a&(1123)a,muf&Sd+yD; armifawmwGif tdrfajc(420) ESifh vlOD;a& (2023)
a,mufom&Scd o
Jh nf? ppfawGESib
fh l;oD;awmifuq
dk ufoG,fonfh ul;wdk@oabFmonf
(1887) ckESpfrSpIajy;qGJonf? tm&uefzvdkwDvmukr`%Donf ppfawGrSbl;oD;
awmifodk @ ul ;wdk @ oabFmyH krSe fckwfarmif;+yD; 1814wGif armifa wmrSwqif h
ppfwaumif;ESifhyHkrSefqufoG,fedkif&ef armifawm bl;oD;awmif&xm;vrf;udk
azmufvkyfcJhonf? xdka=umifh b*F gvv
D lrsK;d rsm;ajymif;a&$aexdki&f ef ydkItqifajy
42
vmonf? (1891)wGif ppfwaumif;rS tif;0odk@ uke;f a=umif;c&D;xGufcJhaom
tdyfcsfbD0gumu/
u|ef k yf wd k @ onf &cd k i fj ynf Y c&D ; xG uf a e=uonf o m qd k &onf ?
a&muf a v&mt&yf w d k i f ; wG i f rl q vif t ajccsaexd k i f o l r sm;.
&Gmrsm;udkomjzwfoef; cJ&h onf? xdkoltrsm;pkrmS ppfwaumif;om;rsm;ESihf
olwdk@.t quftEG,rf sm; jzpf=uonf? 43 [lIrSwfwrf;wif.?
bl;oD;awmif+rdKe,f ajrpm&if;OD;pD;XmerS rSwfwrf;rsm;t& bl;oD;awmif
+rdKe,fwGif (1905)ckESpfu b*F gvD&Gm(11)&Gmom&Sd.? jcif;orm;/ wyfrif;acsmif;/
vuf0J'ufjyif&Snf/ uusbuf/ eef;&mukef;/ armifESr/ vufom&Gm/ pdrfhnif;jym;/
bk&m;jyif'dk;wef;/ *lwmjyifESifh odrfawmifwdk@ jzpf=uonf? (1942)wGif (88)&Gmtxd
wdk;vmcJh&m ESpfaygif;okH;q,fausmftwGif; a=umufcref;vdvd wd;k yGg;vmonfudk
awG@jrif&onf? (1917) ckEpS fwiG f ppfawGc&dki0f ef tm&fbDprwfu atmufygtwdkif;
tpD&ifcH.?
1879-ckESpfrSpI vlOD;a&ajymif;a&$aexdkifr_onf twdkif;tqr&Sd
wd k; yG g;vmcJh onf? ausmufa wmfESifh +rdKa[mif;&Sd a&S;uvuf usef
aus;u|efrsm;rSm xdka'owGifaexdkif=u.? armifawmw+rdKe,fvkH;udk
42

Smart 1957: 145-9

43

Walker 1891 I: 15
&d k[ if * smqd ko lr sm;.vky fZ mwf E S i f h ork di f; jzpf& yf r sm;

51

0ifa&muftajccsaexdkifol ppfwaumif;om;rsm;u 0g;rsKdvdkufav+yD?


bl;oD;awmifvnf; taES;ESifhtjrefyifjzpfonf? topfa&mufvmaom
rsufESmpdrf;rsm;udk ppfawGc&dkiftESH@ awGae&av+yD? 1913 ckEpS fwGif
bl;oD;awmifY b*F gvDESif@&cdkif onf (2)tcsdK;(1)om &Sdaomfvnf;
v,f,majr ydik fqkid rf t
_ wGuf w&m;rr_u&kd ifqikd &f mwGif (6)tcsdK;(1)&S.
d ?44
od@k jzpf&m ajr,mydkifqkid fro
_ nf t"duqGJiiftm;jzpfa=umif; awG&onf?
ajr,maps;onf armifawmESifhbl;oD;awmifwGif tjrifhqHk;jzpfonf?
ppfwaumif;om;rsm;0ifa&muftajccs&ef xdkrSsvG,fuljcif;rSm &cdkifwdk@uolwdk@.
ajr,mrsm;udk tvG,w
f ul a&mif;cs=ujcif;a=umifhvnf;jzpf.? bloD;awmif+rdKe,f
uGi;f (*&rfajr) trSwf(17)wGif &cdik fw@dk u rdrdw@dk ykid fajr,mukda&mif;csI ta&Szufok@d
ajymif;a&$ tajcpdkuu
f m ydkru
kd s,jf yef@aom v,fuGurf sm; 0,f,l=ujcif;yif jzpfonf?
pm&if;tif;rsm;t& (37)ajr,mrsm;onf Todk@jzifh &cdkifwdk@vufxJrS ppfwaumif;
om;wdk@ vufxJok@d a&mufukefonf? +Adwdo#tpdk;&udk,fwdkifuvnf; ppfwaumif;
e,fom;rsm;udk udkvdkeD pHepfut
dk usK;d jyKaom v,form;rsm;tjzpf vufcx
H m;=u
onf? ppfwaumif; om;rsm;tajcpdkufr_udk vdkvdkvm;vm; vufcHvdk=uonf?
ppfwaumif;om;wdk@onf ajrcGefukrd SefrSefay;aqmifI ajr,mudkvnf; vdktyfovdk
txGufwdk;atmif jyKpyk sKd;axmif wwf=uonf[k qdkonf? udkvdkerD Swfwrf;wckwGif/
b*F gvDwdk@um; +cdK;+cHac|wm.? &cdkifwdk@xHrS zdzdpD;pD;awmif;cH&aom
tcG efud k tvG,fwul ay;aqmif. ? &cdkifwdk@ uJhodk@ avmif;upm;/
rl;,pfaq;0g; oHk;pGo
J nfh tavhtxvnf; r&d?S &ckdifw@kd onfb*FvDrsm;ESifh
,SO+f ydKijf cif;jzif@ olwdk ajr,mrsm;udk wjznf;jznf; vufv$w=f u&av+y?D 45
(1913-1917)ck tpD&ifcHpmt& tcGefray;edkifI vufv$wfvdkuf&aom
uGif; armifawm+rdKe,fwGif 15 ck&Sdonfqk&d mwGif &cdkiftrsKd ;om;ydkifajr trsm;qkH;
44

Smart 1957:145 -9

45

BL/ IOR. RSO (Akyab District) 1788- 81:21;1913-17:44

52

a'guf w mat;csrf ;

jzpfonf? 1922 ck rSwfwrf;udkudk;um;I bl;oD;awmif+rdKe,f jzpfpOfordkif;wGif


bl;oD;awmif+rdKe,fwGif &Gmaygif; (94)&Gm/ tdrfajc (64300)tdrf/ vlOD;a& (78497)
OD;&dSonhfteuf Ak'<bmom0ifu (29534)a,muf&Sdav&m &cdkifvlrsKd; 376
&mcdik fE_ef;&Sd.? 46txufuaz: jyaom rl;,pfaq;0g; oHk;pGJonfh tav@txESifh
ywfoufI &cdkiv
f lrsK;d rsm;onf a&S;u bdef;udk &SL&d_ujf cif; tavhtx vHk;0r&dScJhacs?
+Adwo
d Sswdk@tkyfcsKyfa&;pwif+yD;rS ay:ayguf vmaomtusifhjzpf.? ausmufjzLc&dkif
ae&mcsxm;a&;t&m&dS. tpD&ifcHpm t&
touf(17)rS(35)twGif; trsK;d om; xuf0ufavmufrmS bde;f pm;jcif;
bdef;&SLjcif; tav@ &dS=uonf? ol wdk@onf xdktav@ r&Sdolxuf0ufudk
rSDckpd m;aomuf& awmhrnf? touf}uD;olwdk@vnf; pm;oHk;onfudk awG&
av&m rdef;rrsm;yifoHk;pGJ ae=u+yDavm rod?
+AdwdosSwdk@vufatmufodk@usa&mufcgpu &dk;om;ajzmifhrwfI opPm
&Sdaom/ vHk@v 0d&d,&dSaom TvlrsK;d onf olwdk@taz olwdk@tzdk;wdkY r&Sdaom
tusifhudk rnfok@d &=uavoenf;? 47Tjy\emonf +AdwdosSwdk@wGif vHk;0wm0ef
&Sdonf[k ,lqygonf? a&vuf=um;a'orS t&ufcsufa&mif;olESihf bde;f cef;zGiphf m;ol
w&kwv
f lrsKd;rsm;udk +AdwdoSswdk@uyifac:,l+yD; vdkifpifcsay;cJjh cif;jzpfonf?
ppfawGc&dik t
f aemufyikd f;onf rnfo@kd rnfyHk ppfwaumif;om;wd@k tkypf ;D jcif;
udk cHvdkufonfudkwifjy+yD; onhaf emuf tjcm;vlrsK;d rsm;.vlO;D a&wd;k yGg;r_ESifh Edi_ ;f ,SOf
=unfhygrnf? (1871)rS(1911) ckESpftxd tESpf (40) twGif; aumuf,lcJhaom
oef;acgif pm&if;rsm;t& atmufygtwdkif; awG&onf?

46

bl;oD;awmif+rdK@e,f jynfol@aumifpD/ 1981/ bl;oD;awmif+rdKe,f jzpfpOfordkif;


(vufESdyfpufrl)/ pm 37-38
47

BL/ IOR (9) 2548, RSO (Kyaukpyu District): 16

&d k[ if * smqd ko lr sm;.vky fZ mwf E S i f h ork di f; jzpf& yf r sm;

53

vlr sKd ;
b*F gvD
jrefrm
&cdkif
&Srf;
awmifay:om;
pkpkaygif;

1871
58255
4632
171612
334
38577
276671

1901
154887
35751
230649
80
35489
481666

1911
178647
92185
209432
59
34020
529943

txuf y gZ,m;t& ppf a wG w c&d k i f v H k ; .vl O D ; a&onf (155)


&mcdik Ef _e;f wd;k +y;D b*F gvDu(20667)&mcdkiEf _e;f wd;k um/ &cdik fEiS afh wmifay:om;OD;a&onf
223&mcdkifESKef;omwdk;.? xdkwdk;vmaom&cdik fOD;a&wGif taemufjynfrSjyef0ifvm
olrsm;ygygonf?48 (1871) ckESpf oefacgifpm&if;rSty useo
f ef;acgifpm&if;rsm;udk
pyg;&dwfodrf;&moDjzpfaom azaz:0g&DESifh rwfvrsm;wGif aumufcHav@&Sdojzifh
&dwfodr;f &moDt+y;D jyefomG ;=uolrsm;yg pm&if;wGiyf g&adS eonf[k apm'uwufr_rsm;
&Sdaomfvnf; jyefoGm;olOD;a&rSm ajymyavmufatmif&drS nfr[kwf[k txufu
wifjyxm;aom tcsufrsm;udk axmuf&_IrSe;f qEdkifonf? &cdkifwwdik f;vH;k Y b*F gvD
OD;a&wdk;yGg;vmonfudk atmufygZ,m;wGif &_pm;Edkifygonf?
oefacgifpm&if;ESpf
1881
1891
1901
1911
1921
1931

pkpak ygif;vlOD;a&
587513
671899
7612102
839896
909246
1008535

b*F gvDOD;a&
113557
137922
173884
197990
206990
217801

wdk;yGg;onfh&mESKef;
196
205
228
235
231
216

1931 ckESpfwGif b*F gvDtrsmpkrSm ppfawGc&dkifwGifaexdkif=uonf?


48

Smart 1957:83; Bennison 1931:213

54

a'guf w mat;csrf ;

pkpak ygi;f vlOD;a& (1008538)teuf b*F gvDO;D a&rSm(217801)jzpf&m (216)&mcdik fEe_ ;f


jzpfonf? ausmufjzLc&dkifu 'kwd,vdkuf+yD; oHwJGc&kdifrSm rajym yavmufay?
jrefrmjynfwGif arG;zGg;olESifh jrefrmjynfjyifywGifarG;zGm;olukd pm&if;aumuf,l&m/49
a,mufsm;
rdef;r
pkpkaygif;

jrefrmjynfzGm;
36000
81000
117000

jynfywGifarG;zGm;ol
33000
6000
39000 [lIjzpfonf?

a,musfm;ESifhred f;r 3 tcsKd;1 om&dSojzifh rnfuJhodk@aomvlr_a&; tusK;d


qufrsm; jzpfvmrnfudk rSef;q=unfeh dkifygonf? &cdkijf ynfwGif rawG@&aomfvnf;
jrefrmjynfwiG f jrefrmtrsKd ;orD;rsm; tdE,
Nd om;rsm;ESifh vufxyfr_rsm;&Sdvm&m uef@
uGufqef@usif=uonfh=um;rSyif edkifiHjcm;om;ESifhvufqufjcif;udk ckcHacsyol
jrefrmtrsKd;orD;rsm; ay:aygufcJhbl;.? q&m}uD;ocifudk,fawmfrd_if;. tpm;
wvkyt
f wGuf/ ukvm;w&kwf uawmfjzpfae=uolawG qdkaompum;udk jrefrm
trsK;d orD;wOD;u ukvm;cspfrS &xm;opfpD;&r,f/ w&kwfcspfrStkwfwdkufopfe@J
ae&r,f[k acsycJhzl;onf? onfae&mrSm igwdk@&cdkiftrsKd;orD;awG rsKd ;cspfpdwf
&Sdygayonf[k rk'dwmyGg;rdyg.? 1930-31onf urBm@pD; yGg;a&;ysufuyfqu
dk faom
ESpfjzpf&m pyg;aps;onf wif;w&mvSsif 225 usyfaps;rS 55 usyfaps;odk xd;k qif;
oGm;cJ&h m jrefrmjynftES@H v,form;rsm; rdrdwk@d b;dk bGm;ydkifv,fomudk edkifijH cm;om;
ajr&Sirf sm;xH xdk;tyf=u&avonf? &cdik fjynfwiG f OD;&Jausmfolb%fuho
J @dk aom &cdkif
trsdK;om;aiGa=u;acs;iSm;onfh Xmersm;u twdk;E_e;f oufompGm acs;iSm;jcif;jzifh
&cdkifv,form;rsm; oufom&m&=uygonf? 0Ja=umifa=umifpum;ESifhajym&vSsif
xdkpOfu &cdkifvl tzGJtpnf;wGif "e&Sifvlwef;pm;p&dkujf zifh qdk;oGrf;olrsm;vnf;
&dSaumif;&Sdrnfjzpf&m ajzmifhajzmifh ESvHk;oGif;oifh=uygayonf?
(91)XmetkyfcsKyfa&;pwifonfESifh b*F gvDvlrsKd ;rsm; TuJhodk@ uef@owf
csKyfcs,f r_uif;rJhp Gm 0ifa &muf aejcif; udk &cdkifedkifiHa&;orm;rsm;u ta&;,l
aqmif&Gufay;&ef wifjyvm=uonf? &cdkiOf ya'jyK trwf(8)OD;u jrefrmedkifiHudk
49

Tin Tut and Desai 1939:27-29


&d k[ if * smqd ko lr sm;.vky fZ mwf E S i f h ork di f; jzpf& yf r sm;

55

tdENd,rScGJxkwf+yD;jzpf&m Tvl0ifr_jy\emudk tvSsiftjref udkifwG,fajz&Sif;&ef


awmif;qdkvm=uonf? &cdkifwGif topf0ifvmaom ppfwaumif;om;rsm;udk
&cdik fvlrsK;d rsm;omru &SdEiS fh+yD; ppfwaumif;om;rsm;uvnf; rESpfouf=ua=umif;?
vlrsKd;a&;ydyuQwckjzpf&ef tajcwnfae+yDjzpfa=umif; wifjyaqG;aEG;=uonf?
txl;ojzif@ OD;bazacgif;aqmifaom (21) OD;ygwu
D tdE,
Nd vlrsK;d rsm; jrefrmedkiif o
H k@d
pnf;r&Sdurf;r&Sd 0ifa&mufvm=ujcif;udk jyif;xefpGm uef@uGufvmcJ@onf? xdkyk*dK~ vf
wdk@uyif jrefrmjynftm; tdENd,rScGJxkwf&efudk tqdkjyKcJh=ujcif; jzpfonf? 1939
ckESpfwGif cGaJ &;orm;rsm;. Oya'=urf;ESpfcu
k dk v$wfawmfwGif tqdkjyKvm=uonf?
yifv,fa&a=umif; c&D;onfrsm;tay: tcGefaumufa&;Oya'ESifh jypfrSKusL;vGefol
edkifiHjcm;om;rsm;tm; jynfESif'%fay;a&;Oya'wdk@ jzpfonf? yxrOya'rSm
tde,
dN zufrS jrefrmodk@a&mufvmonfh tvkyo
f rm;rsm;tm; qdyfurf;a&mufonfEiS hf
wOD; vSsif ig;usyt
f cGefaumuf&efjzpfonf? tdE,
Nd om;rsm; 0dki;f 0ef;uef@uu
G =f uojzifh
xdkOya'vnf; txrajrmuf cJhacs?
1939 wGif OD;apmeef;&if;0ef jzpfvmaomtcg Tjy\emudk OD;pGm
udkifwG,fawmh.? TudpPudkaqG;aEG;&ef tdENd,tpdk;&u qm&Sefumbmhcsfydkif
acgif;aqmifaom tzGJudk jrefrmedkifiHodk@apv$wfvdkufonf? jrefrmtzGJudk eef;
&if;0efjzpfol *VKeOf ;D apm uyif OD;aqmif.? tjyeftvSeaf qG;aEG;=u+yD;aemuf tdEd,
N rS
pnf;urf;rJh tvkyform;rsm; 0ifa&mufru
_ &dk yfwef&ef oabmwl=uonf? OD;apm.
wifjycsufrSm &Sif;.? jrefrmjynf&dS vkyfief;rsm;tm;vHk;twGuf jrefrmtvkyform;
tvHktavmuf&do
S nf? xdka=umif@ rnfonfhtdENd,tvkyform;udkrS ac:&efrvdk?
aemufxyf 0ifvm&efvnf; rvdkawmh[k wif;rmpGmqH;k jzwfonf? xdkpOf +AdwdoSs
qef a &mif; 0,fa &; uk r` % Drsm;ta&;udk axmuf&_ yHk &aom t&m&dSwcsKd u
&cdkifjynfwGif pyg;&dyo
f drf;csed fY ppf waumif;om; ESpfaomif; ESpfpOfvdktyfa=umif;
wifjy=u&m OD;apmu vl0ifr_udk jcGif;csufjzifhvufcH&ef oabmwlvdkufavonf? 50
OD; apmbmcsf yd k if oabmwl n Dc suf w G if atmufy gtcsuf rsm;onf
tvGefta&;ygonf?
50

armifaomf/ 1966/ tdEdN,jrefrmqufqHa&;/ pmayAdrmef/ &efukef? pm 163-164

56

a'guf w mat;csrf ;

yk'rf (4) tdENd,tpdk&xHrS edkiif u


H l;vufrw
S frygvSsif jreffrmjynfodk@ rnfolrSs
rvm&? yk'fr(5) tdENd, tpdk;&xHrS edkifiHul;vufrw
S &f apumrl jrefrm
tpdk;&xHrS jynf0ifcGifhtrdef@/ odk@r[kwf jrefrmjynfwGif aexdkifcGifh trdef@
udk jrefrmtpd;k &xHrS r&vSsif/ rnfolrsS jrefrmjynfok@d vmcGihrf &Sd? aexdkif
cGif@r&? yk'fr(14) jrefrm jynfwGifaexdkifonft
h wGif; jrefrmwdkif;&if;ol
trsKd;orD;wa,mufESifh vufxyf xdrf;jrm;vSsifaomfvnf;aumif;
twlaygif;oif;aexdkifvSsifaomfvnf;aumif;/ jrefrmjynfwGif aexdik f&ef
jrefrmtpdk;&u xkwfay;xm;aom aexdkifcGifhvufrSwfudk zsufodrf;ypf
vdrrhf nf? xdv
k ufrw
S zf suo
f rd ;f onfEiS w
hf +yKd ief uf jrefrmjynfwiG f qufvuf
aexdik fcGifhr&awmhacs? yk'fr(24) jrefrmjynftpdk;&u vl0ifa&;t}uHay;
tzGJ@wck zGJ@pnf;wnfaxmifr+yD;rcsif;/ xdk@tjyif xdktzGJ@u jrefrmjynf
tusKd; twGuf ulvDtvkyform;rsm; rnfrSs vmapoifhy gonf[k
ay;xm;aomt}uHOm%frsm;udk jrefrmjynftpdk;&u qHk;jzwfr+yD;rcsif;/
1941 ckESpf Zlvdkif v21 &uf (1303 ckESpf0gqdkvqkwf 14 &uf) ae@rSpI
tdENd,jynfrS tvkyf=urf;orm;[lI wpHkw a,mufrsS jrefrmjynfodk@
rvm&? 51
OD;apmbmcsfydkifoabmwlpmcsKyfonf &cdkifjynfudk rsm;pGm*,uf&dkuf
awmh.? aemifwGif 0if&cufawmhrnfukd odaom ppfwaumif;om;b*F gvDrsm;onf
ol@xufigO;D atmif &cdkifjynfo@dk vrSd @f I0if=uawm@onf? pmcsKyfrSmvnf; oH;k ESpf=umrS
touf0ifrnfjzpf&m xdkumvtwGif; a&$ajymif;aexdkif&ef vlOD;a& 'Dvd_if;ozG,f
OD;wnfa&G vSsm;vmawmhonf? ppfawGc&dkif zqyv OuUXa[mif; OD;pHxGef;atmif
a&;om;onfh udk,fawG@ar,kajrpmwrf;udk bl;oD;awmif+rdKe,fjzpfpOfordkif;wGif
atmufygtwdik f;ud;k um;xm;onf?

51

Saw-Bajpayee Agreement (1939). Government Press,


Rangoon: pp 13-14
&d k[ if * smqd ko lr sm;.vky fZ mwf E S i f h ork di f; jzpf& yf r sm;

57

cGJxGufa&;udpk wifaqG;aEG;vdkufonfESiw
fh +yKd ief uf ppfwaumif;c&dik +f ydKI
ajy;vmonft
h vm; 0ifa&mufvmavonf? ppfwaumif;om;rsm;onf
tqHk;tp[lI r&Sdawmhacs? vrf;ab;/ oabFmqdyf/ +rdKwGif; armifawm/
bl;oD;awmifvrf; wavSsmufvHk;wGif ppfwaumifom;rsm;jzif@ jynfh=uyf
aeawmhonf? ,cifu pyg;&dwf+yD; jyefavh&Sd=uolrsm;yif jyefvmI
r&rnfudk pdk;&drfI rjyef=uawmh? xdkoHk;ESpfoHk;rdk;twGif; wcgrSs +rdK&Gm
[lIr&SdcJhaom awmpyf awmifpG,frsm;wGifyg aus;&Gmrsm; tvSsdKtvSsdK
ay:vm=uukef.? &Sd&if; &Gmrsm;vnf; ESpq
f oHk;qrSs }uD;rm;vm=uonf?
c&dik t
f yk fcsKyf a&;tqifh &Sad om t*Fvyd t
f &m&Srd sm;uvnf; ta&;w,lr&S/d
rodusKd;u|ejf yK ae=uavonf52
90 &mE_ef; aom ppfwaumif; om;rsm;onf csmwg*geD,mblvD53
[kac:aom ppfwaumif; a'opum;udk ajymqdk=uonf? xdkpum;ajymqdkolrsm;udk
tdEd,
N jynfwiG fomru b*Fvm;e,f tjcm;a'orsm;wGifyg tqift
h wef;edrf@usol/
54
ynmrJholrsm;tjzpf txifao;tjrifao;=uonf? pum;}uHKI u|efawmf.
tawG@t}uHK wckudk ajymygrnf? u|efawmfonf xdkppfwaumif; a'opum;udk
tawmftwef ajymwwfygonf? ta0;ajy; bwfpu
f m;jzifh aumufbZm;rS'gumod@k
rdwfaqGwOD;ESifh twlc&D;xGufcJh&m [m&Aif;wGif xrif;pm;=uonf? u|efawmf
pm;csifaom[if;wrsKd; &dSovm;[k pm;yGJxdk;udkppfwaumif;pum;ESi fhar;rd&m
aqmif@aqmifhatmifhatmifhjzifh wHk;wdwdyif r&Sd[k jyefajymygonf? usGefawmf.
rdwfaqGu 'gum+rdK@em;eD;av 'Dpum;udkrajymwmaumif;avyJAsm[k tjzpfudk
&,f&,f armarm&Sif;jyygonf? a'ocsif;xdpyfaeaom EdktmcgvDESifhaumfrDvm
wGifyif xdkbmompum; ajymoludk ESdrhcf squfqw
H wf=uonf? xd@k a=umifh 0ifvmol
ppfwaumif;om; tenf;tusOf;om jynfrzufodk@ ul;=uonf? jynfrwGif plvwD/
aZ&Ag'DESifh r*dkuJho@dk aom rlqvifrsm;u olwdk@ukd ESdr=f uonf? xdk@a=umifh &cdkijf ynf
wGifyif ukyu
f yfIae=uawmhonf?
52

bl;oD;awmif+rdKe,fjzpfpOfordkif;/pm 42

53

Chataganiya Buli

54

Rizvi II 1970:341
58

a'guf w mat;csrf ;

1831 aemufydkif;wGif bl;oD;awmifeSifharmifawm+rdKe,frsm;. vlOD;a&


pm&if;udkav@vm&ef pm&if;rSwf wrf;[lI r&Sdoavmufenf;yg;ygonf? (1941)
oef;acgifpm&if;t& bl;oD;awmif+rdKe,fwGif &Gmaygi;f (94)&Gm/ tdrfa+c(64300)tdrf/
vlOD; a& (78947) OD; &Sd onf? ,if; wdk @teuf Ak'<b mom (29549) OD ; &S d+ yD;
b*F gvDrlqvif bmom0if (42854) OD;&Sda=umif;55 az: jyygonf? odk@&mwGif
&dwfodrf;&moDjzpfojzifh b*F gvDta&twGuf axmifESifh csDI ydkaeedkifygonf?
'kwd,urBmppf}udKumvwGif bl;oD;awmif+rdKe,fyY b*F gvD (53) &mcdkifE_ef;ausmf
rSsom&SdcJha=umif;awG@&ygonf? bl;oD;awmifonf armifawm+yD;vSsif ppfwaumif;
om;OD;a& trsm;qHk;aexdik faom a'ojzpfonf? yx0Dtaetxm;t& armifawm
+rKd e,fEiS hf qufpyfwnf;wnf&ad S eonft
h jyif ar,kjrpf0rS ;f onf ajr =oZmaumif;rGeI
f
pdkufysKd; vk yfudkif&ef ajr,maygrsm;jcif;ESifh vla etdrf ajc}uJyg;jcif ;wdk@ a=umifh
ppfwaumif;om;rsm; 0ifa&mufaexdik &f ef tqifajyaponf? b*F gvDw@kd onf +rdKe,f
twGi;f tajccsaexdkif+yD;aemuf tpPvrfbmom &yfwnfjyef@yGg;a&;twGuf }udK;yrf;
cJ@=uonf? AvD0yfausmif; tajrmuftrsm; wnfaqmuf=uonfhtjyif tma&AD
pmoifwdkuf}uD; (22)wdkufESifh pmoifausmif;i,f (179)ausmif; &dSvmonf?
pmoifwdkuf}uD;qdkonfrSm txuf wef;ausmif; tqifhjzpfygonf? xdk@tjyif
tm&ADbmomudk (12) ESpfxd avhvmqnf;yl;I armfvAD (AvDq&m) jzpf
oif wef; txd yd k@ csedkif aom wuUodk vft qifh oif ausmif; (3)ausmif; txd
zGifhvpS fekid fcJhonf?56
(*) ppf} ud K acwf &cdki f t rsdK ;om;a&;v_y f& Sm ;r_
&cdkifjynfwGif q&mawmfOD;OwWr+yD;aemuf trsdK;om;a&;Edk;=um;r_twGuf
}uKd ;yrf;vmaom&[ef;yk*Kd~ vrf mS q&mawmfO;D pdE mW jzpfonf? q&mawmfonf (1931)
ckEpS w
f Gif v,form;rsm;.nDvmcHw&yfudk ajryH+k rKd e,f =umtif;awmifurf;eD&GmwGif
OD;pD;Iusi;f ycJo
h nf? tapmydik f;wGif ,if;nDvmcHrS csrSwv
f ku
d af omrlrsm;onf 0HomEk
pdwf"gwfudkuidk fpJI
G +AdwdoSse,fcJ@tpdk;&udk qef@usifwdkufyGJ0if&ef jzpfonf? ,cifu
bl;oD;awmif+rdKe,fjzpfpOfordkif;/ 28?

55

56

xdkpm/ 31
&d k[ if * smqd ko lr sm;.vky fZ mwf E S i f h ork di f; jzpf& yf r sm;

59

&SdcJhaom &cdkifjynfv;Hk qdkif&m ynmjyefyGg;a&;toif;udk (1934) ckEpS w


f Gif &cdkiw
f idk ;f &if;
om; tpnf;t&k;H }uD;[lI jyifqifzJG pnf;cJh=uonf? xdk toif;u q&mawmfO;D pdE Wm/
q&mawmfOD;ynmoD[ESifh q&mawmfO;D em&'wdk udk =o0g'p&d,q&mawmfrsm;tjzpf
wifajrSmufxm;cJh=uonf? xdkESpfwGifyif &cdkifwdkif;vHk;qdkif&mvli,frsm; tzGJ@ESifh
yl;aygi;f +yD; &cdkifwdkif;vHk;qdki&f m wdik ;f &if;om;tpnf;t&H;k tjzpf zGJpnf;vdu
k =f uonf?
&cdkifjynfonf vrf;yef;qufoG,fa&; rvG,fulojzif@ a'o tvdkuf tzGJtpnf;
i,frsm; zGJ pnf;I v_yf&mS ;aecJ=h uaomfvnf; 1939 ck arv 2&ufEiS hf 3&ufae@rsm;wGif
rif;jym;+rKd Y &cdik jf ynfv;kH u|wf nDvmcH}uD;udu
k si;f yum wpdww
f 0rf;wnf;jzpfa=umif;
jyocJh=uonf? xdknv
D mcH odk@ &cdik fjynf +rdKe,ftoD;oD;rS ud,
k fpm;vS,frsm;tjyif
ta&Sb*Fvm;e,frS &cdkiu
f ,
dk pf m;vS,rf sm;eSifh &cdik fjynf wGifaexdik =f uaom +rKd / crG;D ESihf
csif;udk,fpm;vS,frsm;yg wufa&mufcJh=u&m &cdkifjynfolwdk@. pnf;&Hk;nDnGwfr_ tif
tm;udkjyoEdkifcJhaomvlxkv_yf&Sm;r_ jzpfcJhonf? vlxkvlwef;pm;aygif;pHkESifh oHCm
awmfrsm; tygt0if tiftm; waomif;ausmfpk&k;H cJhaom tcrf;tem;jzpfcJhonf?57
xdknDvmcH. =o0g'p&d, q&mawmfrsm;jzpf=uaom q&mawmf OD;pdE WmESifh
q&mawmf OD ; ynmoD [ wdk @. }ud K;yrf ;rS Ka=umifh vnf; aumif ; / ausmif ; om;
acgif;aqmif udkbZH/ bHkabmuf omausmfeSifh wdki;f vH;k qdkif&mtzGJ@csKyfrS acgif;aqmif
rsm; jzpf=uaom OD;omZHvS/ OD;atmifxGef;OD;/ OD;pHxGe;f atmif/ wdk@vuf&Hk;ocifpHa&$/
eENrmvmOD;xGef;pdefwk@d . nSEd _id ;f }udK;yrf;r_rsm;a=umifhvnf;aumif; &cdkifwkid f;vH;k qdkif&m
wdkif;&if;om;tpnf;t&H;k udkzGJ pnf;&ef 1939 ck 'DZifbmvtwGi;f wGif oabmwl=u
onf? Ttpnf;t&Hk;onf jrefrm jynfr&Sd wdk@Armtpnf;t&Hk;/ ArmhxGuf&yf*k%
d f;/
jynfol@ta&;awmfyHkygwD/ zwyv/ zqyv paomEdkifiHa&; tzGJ tpnf;rsm;ESifh
vGwfvyfa&;&onfhwkid f rjywfqufoG,fvy_ f&Sm;cJah vonf? edkiif Ha&;&nfrSe;f csufrSm
jrefrmjynfrESihf wef;wlvGwfvyfa&; &&Sd&eff jzpfonf?58
1940 ck arvwGif aygufawmnDvmcHudkusif;yaomtcg wdk@Arm
tpnf;t&Hk;rS udk,fpm;vS,fESpfOD; wufa&mufonf? ocifpdk;u &cdkifwdkif;&if;om;
tpnf;t&Hk;tvHuv
dk $ ifx+l y;D wd@k ArmoDcsi;f udkqku
d m tcrf;tem;udk zGiv
fh Spfc@J onf?
57

&cdkifjynfe,f jynfol@aumifpD/ &cdik fjynfe,fjzpfpOfordkif; ('k)/ 27? armifuHxl;


rSwfp/k pm15
58
OD;bpH/ 1985/ 27
60

a'guf w mat;csrf ;

&cdkifwdkif;&if;om;tzGJtpnf;udk zGJpnf;a=umif;w&m;0ifa=ujimI tr_aqmif


tzGJwGif OuUXtjzpf OD;omZHvS/ 'kwd,OuUXtjzpf OD;atmifxeG f;OD;/ twGif;a&;rSL;
tjzpf OD ;awmvl / tr_aqmifvl }uD ; rsm;tjzpf OD; ausmf xG ef; OD;/ OD; armifeD/
OD;atmifomOD;/ OD;bpH/ OD;a&SGZOH D; /OD;bd;k cdkif/ OD;,mqif/ OD;pHxGe;f atmif/ OD;atmifZHa0/
OD;xGe;f 0if;/ OD;pdefa&$O;D / OD;xGef;pdef (eENrmvm)/ OD;bd;k vS/ OD;bd;k pH/ OD;armifyed /f OD;a&$eef;OD;/
OD;pHomatmifEiS fh OD;armifaumif;wdk@udk a&G;cs,f=uonf? nDvmcHucsrSwfonfh
tajccH oabmw&m;rsm;rSm wdk@Armtpnf;t&k;H . rl0g'vrf;pOfrsm;ESihf wxyfwnf;
vdkvkd jzpfaea=umif;awG&onf? OD;pHxGef;atmifuwifoGif;I OD;atmifxGe;f OD;u
axmufcHaom ajr&SifpeH pfzsuford ;f a&;tqdkESifh qufpyfaomajr,mjy\emrsm;udk
us,fjyef@pGm aqG;aEG;=uonf? tpnf;t&Hk;onfrlt& tcsufESpfcsufudk qkyu
f kdif
xm;a=umif; awG&onf? OD;bdk;cdkiEf Sifh OD;,mqifwdk@uJho@dk xif&Sm;aom rlqvifrsm;
yg0ifvmjcif;jzihf &cdkirf q
l vifydyuQ ay:aygufvmonfw
h kid f ajyvnfr_udk &&Sed kid rf nf?
ajr&SifpHepfudkqef@usifjcif;jzifh awmifolv,form;udk tajccHvlwef;pm; tjzpf
pnf;&Hk;Edkifrnf [laomtcsufrsm; jzpfayonf? TwGif wdkif;&if;om; ajr&Sif "e&Sif
vlwef;pm;ESifh uif;uGmoGm;cJh&ayonf? jrefrmjynfrESifh uGJjym;onfhtcsufrSm
&cdkijf ynf&Sd ajr&Sif}uD;rsm;jzpf=uaom OD;&Jausmfolukr`%D/ roE WmjzLukr`%Dwdkonf
a'ocH wdkif;&if;om; ajr&Sif}uD;rsm; jzpfae=ujcif;yifjzpfonf? rlqvifrsm;ESifh
nDnw
G af &; ratmifjrifouJ@o@kd trsKd ;om; aoG;pnf;r_wiG yf g tm;enf;csujf zpfonf[k
qdkedkifygonf?59

59

jrxGef;atmif/ &cdkifwkid f;vHk;qdkif&m tpnf;t&Hk;/ pm 3


&d k[ if * smqd ko lr sm;.vky fZ mwf E S i f h ork di f; jzpf& yf r sm;

61

62

a'guf w mat;csrf ;

tcef ; (3)

ppftwGif;umv &cdik jf ynf


1939 wGif Oa&myY ppf&dyfppfaiG@rsm; oef;vmcJh+yD? ta&S@rS*syefonf
w&kwjf ynfwiG f usL;ausmfppfudk qifEJa$ eonf? w&kwf *syefppfyJw
G iG f w&kwu
f rl ifwef
tpd;k &udk r[mrdwt
f *Fvyd Ef iS hf tar&duefw@kdu jrefrmjynfvrf;rudk oH;k I ppfvufeuf
ypPnf;rsm; axmufyhaH eonf? jrefrmedik if o
H @dk ppfr;D ul;pufvmrnfrmS rvGJ+y?D t*Fvyd f
tcuf Armtcsuf rlt& &cdkifjynfwGifvnf; &cdkifwidk f;vH;k qdki&f m tpnf;t&H;k onf
+rdKe,fpnf;&Hk; a&;rSL;rsm;tm; e,fcsJqef@usifa&;wdkufyJt
G wGuf wyfvSe@f xm;ap&ef
nSGe=f um;xm;cJo
h nf? xdkaemuf Armhxu
G f&yf*k%
d ;f ESifh qufo,
G f&ef OD;pHxeG f;atmif
(bl;oD;awmif)ESif@tzGJ@udk &efuek fodk@apv$wfcJ@.? a'gufwm Aarmftm; t*Fvdyf
tpdk;&uzrf;qD;xm;+yDjzpf&m 4if;.aetdrfY ol.ZeD; a':cifrrarmf/ AE<KvOD;pdef/
OD;vSrif; / OD;b0if;wd@k ESifh ESpf}udrfwkid fwdkif aqG;aEG;cJ@=uonf? &cdkifwidk f;vHk;qdkif&m
tpnf;t&Hk;taejzifh ajray:tzGJ tpnf;tjzpf &yfwnf+yD; q&mawmfO;D ynmoD[ESihf
vli,facgif;aqmifrsm;u ajratmuf tzGJ@tpnf;wck zGJpnf;I v_yf&mS ;&ef pDpOf
=uonf? ta=umif;rSm t*Fvdyfwdk@taejzifh tdENd,udkajcukyf,I
l &cdkijf ynfraS e+yD;
cHppfqifE$JvSsif &cdkijf ynfolw@dk taejzifh zdESdyn
f SOf;qJjcif;trsKd ;rsdK;udk cH&zG,f&do
S nf?
&cdkifwkid f;vHk;qdik &f mtoif;taeESihf w&m;0if&yfwnfaerSom jynfow
l k@d ukd umuG,f
1
edkirf nf[k ,lqcJh=uaoma=umifh jzpfonf?
1942 ckESpf ausmufawmfnDvmcHwGif ajr&Sipf Hepfqef@usifa&;/ v,f,m
ajr a0jcrf;a&;/ EdkifiHjcm;om;rsm; 0ifa&mufjcif;udkwm;qD;ay;a&; ponfwdk@udk
awmif;qdck @J onf? +AdwdoSstpd;k &onf ausmufawmfnv
D mcH +y;D onfEiS hf &cdik w
f kid f;vHk;
qdkif&mtoif;acgif;aqmifrsm;udk wv=urf;zrf;qD;cJ@&m tcsKd rSm ajratmufo@kd ykef;
a&SmifcJh&onf? ppfawGrS OD;owdk;vS/ OD;omZHvS/ ausmufawmfrS OD;cwD;atmif/
&aohawmifrS rsK;d cspaf usmfOD;/ OD;jrwfvSarmif/ bl;oD;awmifrS OD;pHxGef;awmif/ OD;ndk/
OD;vSarmifom/ OD;armifped fOD; ponfwdk@udkzrf;qD;+yD; ppfawGaxmifrSwqifh 'gum
axmifodk@ ydk@vdkuf&m ppf+yD;onftxd tdENd,jynfwGif txdef;odrf;cHaecJ@=u&av
onf? 2
1941 ckESpf 'DZifbmv(7)&uf ae@wGif *syef onf ykvJqdyfurf;udk
1
2

oef;oef;OD; 1992/ 36-37


xdkpm 41

&d k[ if * smqd ko lr sm;.vky fZ mwf E S i f h ork di f; jzpf& yf r sm;

63

AHk;}uJwdkufcdkuf+yD; t*FvdyfESifhtar&duefudk ppfa=unmvdkufavonf? 1941ck


'DZifbmv (23)&ufESifh(25)&ufae@wdk@wGif &efukef+rdKudk ava=umif;rS tjyif;
txefwdkufcdkuo
f nf? &efukef+rdKrSjrefrmrsm;um; eD;pyf&maus;vufa'orsm;wGif
cdkvH_=uonf? tdENd,vlrsdK;wdk@um; tvHk;t&if;ESifh rdrdwdk@wdkif;jynfodk@jyef=u.?
jrefrmjynf tv,fydkif;rS jynf/ yef;awmif;/ awmif*w
k rf Swqifh jyef=uonf@tdEdN,
Ekid fio
H m;OD;a&u trsm;qH;k jzpfonf? 1943 ckEpS w
f Gif tdE,
dN jynftpd;k &u jrefrmekid if HrS
jyefvm=uaom tdENd,vlrsLd;rsm; pm&if;udk aumufcHavonf? xdkpm&if;t&
(393753) a,muf tdE N d , od k @a&muf & S d v monf [ k od & onf ? vrf ; wG i f
vlwaomif;ausmf aoa=uysufpD;onf[k qdkonf?3 bl;oD;awmifESifharmifawm
+rdK@e,frsm;rS ppfwaumif;om;rsm;um; apmapmydkif;wGif tajcrysuf qufvufae
xdkif=uonf? olwdk@wGufudef;um; Todk@ jzpfzG,f&Sdonf? +AdwdoSswdk@wefjyef
xdk;ppfqifvSsif &cdkifjynfudkajcukyf,lrnfjzpf&m/ rdrdwdk@onf &cdkifESihAf rmwdk@uJhodk@
*syefESif@yl;aygif;vdkolrsm; r[kwf&um; +AdwdoSswdk@. tumtuG,fudk&vdrf@rnf?
*syefutdENd,udk vG,fvG,Ef Sifhxdk;ppfqifEdkifrnfvnf; r[kwf? xdk;ppfqifO;D awmh
tdENd, trsKd;om;wdk @.tultnD udk vdkt yfonfjzpf&m ppfO D;bD vl;qdkovdk
olwk@d uEdk ySd fpufuvljyKrnfr[kw?f *syefonf tdE,
dN jynfrS+Adwo
d s qef@usiaf &;orm;
&yfpb
f D[m&Dbdk@pftm; *syefjynfwGicf dkvH_cGihaf y;xm;onf? ql bwfcsef'&mbdk@pfudk
bmvifrSrav;,m;odk@ac:,lI tdENd,trsKd;om; wyfrawmfudk OD;aqmifap&ef
pDpOfae+yD? rnfodk@qdkap xdkwGuu
f def;twdik f; jzpfchJonf[kum; qdkEdkif.? odk@&mwGif
*syef.xdk;ppfjyif;xefvm&m +rdK@a[mif;/ ausmufawmfzufrS ajy;vmaomukvm;
rsm;ESifh bl;oD;awmif/ armifawmrS ukvm;vlrsdK;22000 cef@onf ewfjrpffwzuf
urf;odk@ xGufajy;=u&m a&mifylpcef;Y ae&mcsxm;ay;cJh&onf? 4
odk@&mwGif *syefonf 1942ckESpf arvqef;avmufwGif jrefrmwEdkifiH
vHk;udo
k dr;f ,ledkifc@J onf? rkwfo0Hk if+yDjzpf&m tdENd,jynfwdkifatmif ukef;a=umif;rS
qufvufwu
kd cf u
kd feikd rf nf r[kwaf wmhacs? od@k &mwGif rdk;tukef tdEd,
N jynfo@kd csw
D uf
wdkufcdkufaom *syefESiq
fh lbwfcsef'&mbdk@p.
f tdENd,trsdK;om;wyfrawmf wd@k onf
t&H_;ESifhom &ifqdkif&avonf? 1943 ckESpf ESpfOD;ydkif;wGif ppfawGrpS pfwaumif;odk@
3

armifaomf 1966/ 189-190


armifawm+rdKe,fjzpfpOfordkif;/ 143

64

a'guf w mat;csrf ;

0ifa&mufpD;eif;rnfh *syefESifh tdkiftifat (tdENd,trsdK;om;wyfrawmf) onf


cg;v,frS jzwfwku
d fjcif;cH&+yD; wyfysufoGm;cJ@.? *syefwyfrsm;onf tifzm; wdu
k fyGJ
5
wGifvnf; tustqHk;rsm;pGmjzifh qkwfcGgcJ@&avonf?
*syeft0ift*Fvdyftqkwf tkyfcsKyfa&;ysufjym;csdefwGif ukvm;&cdkif
vlr sKd;a&;t"d& k% f ; pwifj zpf yG g ;onf ? &cd ki fE dk i fi Ha &;acgif ; aqmif OD; bpH u
ppfwaumif;om;ukvm;rsm;onf tvkyfvkyf&mY vkyfcaiGtenf;i,f&&kHjzifh
0ifa&mufvkyfudkifjcif;/ tvkyf}udK;pm;vkyfjcif;wdk@a=umifh v,f,mxGGef,ufcGifhudk
ykrd w
dk iG u
f s,pf mG &&Sdvm=uonf? ppfwaumif;om;rsm; wGiu
f s,v
f m=uonfEiS hf trSs
&cdkifv,form;rsm; v,fr@J ,mr@J jzpfvm=ujcif;wdk@a=umifh tkyfcsKyfa&; ysufjym;
csdefwGif ESpfzufra=uvnfr_rsm;udktajccH+yD; t"du&k%f;tjzpf aygufuGJvmcJh&
a=umif;qd.
k ? 6 &cdik fEidk fiaH &;acgi;f aqmif bHkabmufomausmu
f rl +Adwo
d sw
S .
dk aoG;cGJ
tkyfcsKyfa&;onf t"duw&m;cHjzpfonf? +AdwdoSswdk@onf udv
k dkepD Hepfwnf+rJa&;
twG u f aoG ; cG J t k yf c sKyf a &;pHe pf u d k usif h o H k ; onf ? ukv m;ajr&S i f pH epfu d k
xlaxmifay;cJhonf? ukvm;ajr&Si}f uD;rsm;onf v,f,muwGifomru bm
t&if;&Sif }uD;rsm;tjzpf &cdkifj ynfpD; yGg;a&;udk vuf0g;}uD; tkyfvmawmhonf?
twdk;}uD;pm; pHepfudk usifhoHk;+yD; &cdkifv,form;rsm;.ajr,mrsm;udk rw&m;
odr;f ,lvmcJo
h nf? &cdkiftrsKd;om;rsm;ydkif u|EJ Gm;rsm;udk rw&m;&,lc=Jh u&mrS ukvm;
ajr&SifEiS fh &cdkifv,form;wdk@. vlwef;pm;ydyuQ tjrpfwG,cf Jhjcif;yifjzpfawmhonf
[k &Sif;jy.? 7
jrefrmedkifiH. edkifiHa&; pD;yGg;ordkif;udk okawoejyKoGm;aom a*stufpf
8
zgeDAv
J f . pum;jzifhajym&aomf udkvdkeDpHepfonf vkyfcaps;aygaom edkifiHjcm;
om;rsm;udk udkvdkeDEdkifiHrsm;odk@wifoGif;vmjcif;vmjcif;jzifh A[kvl@ tzGJtpnf;9
w&yfudk jzpfxGef;vmaponf? A[kvltzGJ@tpnf;qdkonfrSm wckwnf;aom
edkifiHa&;pHepf atmufwGif rwlnaD om,Ofaus;r_EiS f@ vlaer_b0ESpfck od@k r[kwf ESpcf k
5

xdkpm/ 200
bpH/ OD; 1966/ 77
7
armifAodef;rSwfpk/ 80
6

J.S Furnivall
Plural Society

&d k[ if * smqd ko lr sm;.vky fZ mwf E S i f h ork di f; jzpf& yf r sm;

65

xufydkI pif+ydKif&yfwnf&aom tajctae&Sdaom edkifiHrsm;udkaz:n$ef;onf?10


TuJo
h k@d aom Edik fiHrsm;wGif vlrsKd;a&;t"du&k%f;rsm; jzpfygG ;avh&do
S nf? &cdkijf ynfwiG f
jzpfyGg;cJah om ukvm;&cdik t
f "du&k%;f udk avhvmvSsif Ak'<bmomudk rd&;dk zvm ,H=k unf
udk;uG,frt
_ jzpf vufcHxm;=uaom &cdkifvlrsK;d wdk@onf bmomuGJ vlrsK;d uGJ ppfw
aumif;om; b*F gvDrsm;ESifh a&maxG;,Sufwif qufqHjcif;rsKd; r&SdcaJh cs? xdka=umifh
pD;yGg;a&;onfom wckwnf;aomta=umif;&if; jzpfacsonf? ppfwaumif;om;
b*F gvDrsm;Y &d;k wGif;jcifqDtxd pGI
J ygvmaom bmoma&;qdkif&m oif=um;csuf
w&yf&Sd.? xdkoif=um;csufrSm tma&AsusGef;qG,fwGif (18) &mpkaESmif;ydkif;Y
ay:aygufcJhaom 0g[mbDvSKyf&Sm;r_11udk wGef;tm;ay;cJhaom t,ltq jzpfonf?
tDc0rf12 ac:rlqvifnDaemifrsm;tm; xGe,
f ufpdkufysKd;edkifaom ajr,m&&Sad tmif
ulnyD yhH ;dk ay;&rnf[al om oif=um;csujf zpf.? xdt
k ,ltqonfyif b*Fvm;e,fwiG f
13
z&mtD; 'D v_y&f Sm;r_.wGef;tm;vnf; jzpfco
Jh nf?14
(1910) ck wESpfwnf;wGif armifawme,fY rlqvifajr&Si}f uD;(15)OD;onf
ppfwaumif;e,frS b*F gvDrlq vifrsm;udk aomif;eSicfh sDIac:,l+yD; rdrdwk@d yidk f ajr,m
rsm;wGif oD;pm;csxm;ay;=uonf? aus;&Gmrsm;udk xlaxmifay;=u+yD; xdk&Gmrsm;wGif
AvD0yfausmif;rsm;ygaqmufvkyfay;cJ@=uonf? AvD}u;D rsm;ESiw
fh zGJ ufI tma& ADESifh
tpP vrfb mompmoifa usmif;rsm;yg aqmufvkyf ay;cJh=uonf ? od k @&mwGi f
tqdkyg&Gmrsm;rSm a&S;,cif &cdkif&Gma[mif;rsm;jzpf=u&m &Gmtrnfrsm;udk ,cif
&cdk if&Gmtrnfrsm;twdkif;om rSwfyHkwif=u&onf? 1924 ckESpf aus;&GmjyKpk
ysKd;axmifa&; tufOya't& xdkaus;&Gmrsm;wGif aus;&GmaumifpDrsm; zGJpnf;cGif@
&=uav&m armfv0Dq&m=uD;rsm;u tzGJ0ifvl}uD;rsm;jzpfvm=u+yD; rlqvif
Oya'jzifh tkyfcsLyfI rlqvif &S&D,mOya'twdkif; pD&iftkyfcsKyfcGifhyg &&Sd=u
avonf?15
10

Furnivall 1957:
Wahhabi Movement
12
Ikhawan
13
Fara-i-di
14
Rahman 1979:200-204
15
Charter 1938: 34-38
11

66

a'guf w mat;csrf ;

ppfwaumif;om;rsm; 0ifa&muftajccs=uyHkudk ppf+yD;acwfwGif &cdkif


wdik ;f rif;}u;D tjzpf wm0ef,lcaJh om armifxif(OD;xifzwf) a&;om; wifjyyHkrSm tvGef
touf0ifvo
S jzifh xkwfEw
_ I
f wifjyvdkufygonf?
ppfwaumif;EG,fvlrsKd;wdk@ESifh&cdkifwdkif;&if;om;wdk@onf +AdwdoSswdk@
&cdik jf ynfuk d tkypf ;kd onfrpS I ukvm;yefZif;(ar,k) jrpf0rS ;f a'oY twlwuG
aexdkifvm=ujcif;+zpfonf? &cdkifwdk@onftdrf&Sifjzpf.? ppfwaumif;om;
wdk@um; {nfhonfwnf;? {nfhonfvlrsKd;wdk@u a&=unf&mjrufek&mY
e,fopfwnf&ef a&muf&v
dS m=uolrsm;jzpfI ydkuq
f &H rnfh tvkyrf Seo
f rsu
S kd
atmufusaemufusjzpfonf[k r,lq=uacs? xdka=umifh {nfhonfwdk@
aexdik f&m ukvm;yefZif;jrpf0rS f;. taemufzufurf;ajcwGif v,f,m/
O,sO/f oD;ESHvkyfcif;/ EGm;+cH/ qdwf+cHwdk@onf ya'omuJho@dk ajrrS aygufI
vm=u.? &cd ki fwd kif ; &if ;om;wdk @ ydk if qd k if a om ta&S zuf urf ; ajc
wavSsmufYum; pD;yGg;a&;onf }uHKvSDvmavonf?16
odk@&mwGif udkvdkeaD cwfynma&;wGif ppfwaumif;om;b*F gvDrsm;onf
&cdik w
f @kd xuf aemufususef&pfco
Jh nf ? 1901 ckEpS f oef;acgipf m&if;t& &cdik f vlO;D a&.
pmwwfajrmufolOD;a&onf255 &mcdkifESKef;&Sv
d suf ppfwaumif;om; pmwwfolrSm
45 &mcdkifE_ef;om &Sda=umif; awG@&onf? ynma&;udk *&krpdkuf=uaoma=umifh
txl;ojzifh bl;oD;awmifESifharmifawm +rdK@e,frsm;wGif pmrwwfol ppfwaumif;
om;OD;a& rsm;jym;vSa=umif; ppfawGc&dik f0ef tm&fbDprwfu tpD&ifccH @J onf? 1902
ckESpfwGif rlqvifynma&;twGuf ynma&;rSL; wOD;udkcef@xm;aqmif&GufapcJh&m
ausmif;aygif;(72) ausmif;txd wdk;wufvmcJhonf? xdka=umifhvnf; udkvdkeD
tkyfcsKyf a&;,E W&m;wG if &cdkifESifh[dEN Lbmom0ifrsm;om 0ifa&muft r_xrf;
olrsm;tjzpf trsm;qH;k awG@&onf?17 od@k &mwGif (20)&mpk tv,fcef@wGif Edkiif aH &;t&
wuf=uGvSKyf&Sm;vmrnfh ppfwaumif;om; ynmwwfvli,frsm;u acgif;aqmifr_
ae&mudk 0if,lvm=uonf? olwdk@onf ta&S@b*Fvm;rS rlqvifvli,frsm;ESifh
16

armifxif 1960/ 58

17

Smart 1957: 207 - 209


&d k[ if * smqd ko lr sm;.vky fZ mwf E S i f h ork di f; jzpf& yf r sm;

67

vnf;aumif; tdE,
dN rlqvifv(d *f)18 ESiv
fh nf;aumif; qufo,
G v
f y_ &f mS ;vm=uonf?
19
*sraD twltal vrm tD;tpPvrf tzGJ@ukd zGJ@pnf;I tpPvrfbmom tajccHrlrsm;udk
Ekdiif Ha&;oabmw&m;tjzpf csrw
S fI edkifiHa&; wyfOD;wckudk zGJ@pnf;vmcJ@onf?20
udv
k dkeaD cwfwavSsmuff e,fcsJqef@usifa&;wdkufyGJwGifvnf; &cdkifwdk@onf
0Homek/ *spD DbDat/ wdk@Arm tpnf;t&Hk; ponfwdk@ESifhqufoG,fvSKyf&Sm;cJh=u+yD;
ppfwaumif;om;b*F gvrD sm;rSm tdE,
Nd rSrlqviftzGJcsKyf ESio
fh m qufo,
G f v_yf&Sm;
cJ@=uonf? &cdkiaf us;&Gmrsm;wGifrl +AdwdoSswk@d u &cdkib
f k&ifacwfESifh jrefrmbk&ifacwf
u&SdcJhonfh rsKd;&dk;tvdkuf qufcH&aom ol}uD;ae&mwGif a&G;aumufwifajrSmufcH
ol}uD;ESif@ tpm;xdk;av&m xdkol}uD;onf a&G;aumufcH aus;&Gmaumifpt
D ay: Y
=oZmanmif; r_ r&SdvSa cs? +Ad wdoSs tk yfcsKyfa &;atmufwG if ,cif u&S dcJh aom
ya'o&mZf pHepf. txufatmuf opPm cH,l&aompHepfonf vHk;0ysufoOk f;cJ&h +yD?
acwfopf jrefrmedkifiHordkif;udk okawoejyLvkyfaom ygarmuQa*stuf(zf)au'D.
axmufjycsut
f &qdv
k Ssif a&G;aumufco
H }l u;D udk trsKd;om;a&;v_y&f Sm;r_rsm;wGif vHk;0
yg0ifywfoufjcif;rjyK&ef n$ef=um;csuf&aSd v&m 0HomEkw&m;a[mI trsdK;om;a&;
v_yf&mS ;r_udktm;ay;vm=uaom oHCmawmfrsm;ESifh a&G;aumufcHol}uD;wd@k t=um;
uGm[r_wck jzpfay:vmawmhonf? pifppfrSm jrefrmaus;vufjynfolwdk@tay:
&[ef;awmfwk@d . =oZmonf tvGef}uD;rm;vSa=umif; +Aw
d o
d Ssw@kd oabmaygucf [
Jh ef
21
rwlacs?
TuJh od k@ aomtajctaersm;onf wd kif;&if;om;&cdki fvlrsdK ;rsm;ESifh
wzufekid if HrS tajccs aexdik fvm=uaom ppfwaumif;om; b*F gvDrsm;t=um;wGif
rodrom wif;rmr_rsm; ay:aygufvmapcJah vonf? tpPa&;okawoD rdka&Sa,*gu
+Adwdo#wdk@ tdENd,odk@qkwfcGgxGufajy;&aomtcsdefwGif &ck difjynfawmif ydkif;Y
&cdkifv&l rf;um;wcsdKu rlqvif&Gmrsm;udw
k dkucf dkuo
f jzifh rlqvifw@dk ajrmufykid f;odk@
xGufajy;+yD; &cdkifvlenf;pktay: vufwkef@jyefjcif;rS t"du&k%f; pwifonf[k

18

Muslim League
Jami-a-tul Ulema-e Islam
20
Khin Gyi Pyaw 1960: 99
21
Cady 1958: 172 -273
19

68

a'guf w mat;csrf ;

a&;om;az: jyonf?22 &cdkifjynfe,fjynfol@aumifpD. jynfe,fjzpfpOf ordki;f wGif


ajryHk+rdKe,f &ufacsmif;&GmrS &cdkifvlrsKd;aus;&Gmol}uD;udk ukvm;vlrsKd;rsm;u
owfjzwfvdkuf=u&m &cdkiv
f li,fESpOf D;jzpfaom odef;ausmfatmifEiS fhausmf,wdk@u
ukvm;&Gmrsm;udk pwifwdkufcku
d f&mrS pwifonf[k rSwfwrf;wifxm;onf?f 23
ukvm;&cdkift"du&k%f;onf &cdkifjynftv,fydki;f ajryHk+rdKe,fwGifpwif
jzpfyGg;cJhaomfvnf; aoG;acsmif;pD;avmufatmif jyif;xefpGmaygufuGJcJhonfrSm
ar,k jrpf0Srf ; bl;oD;awmif+rdKe,fy ifjzpfonf? ukvm;&cdkif t"du&k%f ;onf
ajryHk+rdK@e,frS wqifh rif;jym;/ ajrmufOD;ESifh ausmufawmf+rdK@e,frsm;odk@ jyef@eS@H
vmonf? T+rdK@e,frsm;rS xGufajy;vGwfajrmufvm=uaom ukvm;rsm;onf
bl;oD;awmif/ armifawmodk@a&muf&Sdvm=u+yD; a'ocHukvm;rsm;ESifhyl;aygif;um
&cdik rf sm;udk wdu
k cf u
dk =f uojzif@ armifawm+rKd e,f ewfjrpfta&Szufurf; bl;oD;awmif
+rdKe,fEiS hf &ao@awmif+rKd e,f ar,kjrpf taemufzufurf;&Sd &Gmrsm; rD;&d_zsuq
f ;D jcif;
cH&+yD;/ &cdkifvlrsK;d ajrmufjrm;pGm owfjzwfjcif;cH&onf? ,if;odk@ zsufqD;jcif;cH&aom
&Gmrsm;wGif &cdkifvlrsK;d wdk@ ,ae@wdkif jyefvnftajccsaexdkifcGif hr&awmhacs?
*syefavwyfonf 1942 ck rwfv(23)wGif ppfawG+rdKudk t=uD;tus,f
AH;k }uw
J u
kd cf ku
d fonf? &cdkijf ynf.+rKd jytkycf sKyfa&;onfvnf; vHk;0eD;yg;rSs ysupf D;oGm;cJ@
av+yD? yef;awmif; / awmifukwfvrf;rS vSdrfhIqif;vmaom tdE,
Nd ppfajy; wkd@.
*,ufonf ppfawGc&dkiftxd &dkufcwfvmcJh&m ar,kjrpf0Sr;f onf tajcysufvm
cJhav+y?D ppfawGc&dkiu
f kd ppftyk cf sKyfa&; a=unm+yD; ppfawGc&dik t
f a&;ydik f OD;ausmfckid fudk
AdkvfrSL;tqifh ppfzufwm0efygay;tyfI tajctaeudk xdef;odrf;aponf?24
armifxif (OD;xifzwf)u rSwfwrf;wif&mwGif/
+AdwdosSwdk@onf rdrdwdk@.atmifjrifpGmqkwfcGgedkifa&; r[mAsL[mt&
a'ocHvlrsKd;ESpfrsKd;udk &efwdkufay;cJ@avonf? e,fcsJ@orm;wdk@twGuf
22

Yegar 1972:67
&cdkifjynfe,f jynfol@aumifpD 1986/ 36
24
Owen 1946: 26
23

&d k[ if * smqd ko lr sm;.vky fZ mwf E S i f h ork di f; jzpf& yf r sm;

69

Tenf;udktoHk;jyKjcif;rSm rxl;qef;vSacs? jrefrmr[kwfaom +AdwdoSs


zufawmfom;rsm;tm; rdrw
d @kd u,
dk f rdrw
d k@d umuG,Ef kid &f ef[k ta=umif; jy+yD;
olwdk@o,faqmif roGm;Edkifaomvufeufrsm;udk wyfqifay;cJjcif;yif
jzpfonf? wdkvufeufwdk@onf aumif;aumif;+*dK[far$cJ@=uonf? &cdkif
jynfwGif tdENd,odk@qkwfcGgcJh=uaom+AdwdoSswdk@onf vufeuftrsm;
tjym;udk &cdkif trsK;d om; r[kwfolwdk@xH tyfESHcJh=uavonf?25
Tae&mwGif ta&;ydkifOD;ausmfcdkifESifhywfoufI &_axmifhtrsdK;rsdK;rS
a0zefr_rsm;&Sdonf? ar*smOD;ausmfcdkifonf a*:&cg;ESifh&mZykwfwyfom;tjynfh
wifaqmif xm;aom trf* sDb DppfoabFmjzifh oG m;vmtkyfcsKyfvSsuf&S donf?
bHak bmufomausm.
f rSww
f rf;wGif olonf ayguaf wmrSrif;jym;od@k vmpOf vrf;wGif
avSwpif;tjynf@ygonfh ocifarmifarmifESifhtzGJudk wa,mufrusef ypfowfypf
cJ@.? OD;ausmfcdkifonf ocifarmifarmifESifhtaygif;tygrsm;tm; t"du&k%f;udk
us,fjyef@atmifvkyfaeolrsm;[k oH[,0ifI ypfowf&ef trdef@ay;cJ@jcif; jzpfav
onf? &cdkifvlrsKd;OD;ausmfcdkiftkyfcsKyfaom wyfwGifyif &cdkifr[kwfolrsm;udkom
vufeufwyfqifxm;cJah =umif; awG&onf? OD;ausmcf kid fonf ppfawG+rdKudk*syefwk@d u
AH;k }uJwku
d fcu
dk +f y;D aemuf tkyfcsKyaf &; XmecsKyfudk bl;oD;awmif+rKd odk@ajymif;a&$cJhonf?
rdrdudk,fwdkif ppfa&,mOfudk OD;pD;I ppfawGc&dkifudk vSnfhvnftkyfcsKyfcJhonf? t"du
&k%f;ud+k idrf;owf&ef edkiif Ha&;acgif;aqmifrsm;ESihf aqG;aEG;onf? bl;oD;awmif+rdKe,f/
*lwmjyif&GmYcdv
k H_aeol ukvm;olaX; rm&uefwifwDESifh t"du&k%f;ausat;a&;
twGuf aqG;aEG;&ef oabFmjzifhoGm;&m ukvm;vlrsK;d rsm;u vkyf}uHowfjzwfojzifh
usqHk;cJh& avonf?26 ta&;ydkifOD;ausmfcdkifusqHk;+yD;aemuf tajcaeonf ydkI
uaomif;ueif; jzpfvmavonf? vufeufwyfqifjcif; cH&olrsm;wGif &mZyk'f
ukvm;ppfom;rsm;u tqd;k qH;k jzpfonf? olw@dk onfa'ocHukvm;rsm;ESifh yl;aygif;+yD;
ppfawG+rdKay:wGifyif &cdkiv
f lrsK;d wdktm; edik fvdkrif;xufEydS pf ufuvl jyK=uawmhonf?
+rd KcH & cd kif t rsKd;om;rsm;ud ky if owf j zwf jcif; / ypP nf ; OpP m rsm;udk vk ,ljcif ;

25

armifxif 1960/ 53-54


armifxif 1960/ 55-57

26

70

a'guf w mat;csrf ;

ponfw@dk udkjyKvkyf vm=uonf?27 Ttajctaeonfvnf; vlrsKd;a&;t& ydkIyif


wif;rmr_udk jzpfyGg;vmapcJhavonf?
&cdkifwdkif;vHk;qdkif&mtoif;rS acgif;aqmifrsm;jzpf=uaom q&mawmf
OD;pdE mW / OD;ynmoD[/ OD;ndKxeG f;/ OD;=umvSatmif/ OD;xGe;f 0if;wdk@uwzGJ OD;atmifZaH 0/
OD;omZHvS/ OD;atmifxGef;OD;/ OD;ndKvSjzL/ tpPvrfbmom0if ppfawG+rdKom;
ausmif;q&m rpPwmaemf'ifEiS t
hf blvcf idk ;f wd@k uwzGJ ESpfzJG cGu
J m t"du&k%;f jzpfygG ;&m
a'o&Sd aus;&Gmrsm;wGifvn
S v
fh nfI w&m;a[majymcJ@onf?28 aemufq;Hk wGif &cdik f
wdkif ;vHk;qdk i f&mtpnf; t&Hk ;rS tdENd ,ppfajy; trsKd; om;trsLd; orD; rsm;tm;
ab;&efuif;pGm oGm;vmcGifhay;&rnf? rnfolrsS owfjzwfjcif;/ vk,ufjcif;rjyKvky&f /
Towday;csufukd rvdkuef mygu jyif;xefpGmta&;,ljcif;cH&rnf[k a=unmonf?
ta&;ydkifOD;ausmfcidk rf usqk;H rDuyif ppfwaumif;om;OD;a&rsm;aom bl;oD;awmifESifh
armifawm+rdK@e,frsm;rS &cdkif aus;&Gmrsm;rsm;rSm wdkufcdkufzsufq;D jcif;cHae=u&ay+yD?
ar,kjrpf0Srf;&Sd aus;&Gmrsm;rS &cdkiftrsKd;om; tajrmuftjrm;vnf; ta&;ydkif&Hk;
pdkuf&m bl;oD;awmif+rdK@odk@ ppfajy;tjzpf cdkvH_vm=uonf? bl;oD;awmif+rdKay:wGif
+Adwo
d #qkwfcGm&mwGif ygvmaom bm;rm;aA:vHw,
D mwyfrS u&ifwyfom;rsm;/
&JwyfzJG 0ifrsm;ESihf +rKd @ay:rS vli,frsm;onf ppfwaumif;om;rsm; vma&muf wdu
k cf u
dk f
29
onfud k ckc HumuG,fcJ h=uavonf ? armifa wm+rd Ke,fwG if rlqvifwdk @.
owfjzwfr_a=umif@ ewfjrpfurf;ajcr Saus;&Gmrsm;jzpf=uaom ig;cl&/ +cHjyif/ &Gun
f SdK;
awmif/ o&uftkyfpaomaus;&Gmrsm;onf avSorefrsm;jzif h Oya' pdk;rdk;&m
ewfjrpftaemufzufurf;odk@ xGufajy;vGwfajrmuf=uaomfvnf; urf;ajcESifh
a0;aomaus;&Gmtm;vH;k &GmvHk;u|wftowfcH=u&avonf? vGwfajrmufolwcsKd@
rSmvnf; r,lawmifujdk zwfausm+f yD; ar,kjrpf0Srf;udk jzwfausmfum ausmufawmfESifh
ajrmufOD;+rdK@e,frsm;odk@ vufvGwfxGufajy;cJh=u&avonf? armifawm+rdKe,f
awmifydkif;wGif touf&iS f vGwfajrmufvmolOD;a& tvGefenf;onf? xyfw;dk jyif
aus;&GmwGif cav;/ vl}u;D rde;f rESihf ouf}u;D &G,ftrdk sm;ygrusef &Gmom;tm;vH;k onf
ukvm;rsm; 0dkif;&Hvmaomtcg &Gmv,fbke;f }uD;ausmif;odk@ ajy;0ifcdkvH_=uonf?
27

&cdkifjynfe,fjynfol@aumifpD 1986/ 65-67


armifuHxl;rSwfpk/ 84
29
&cdkifjynfe,fjynfol@aumifpD ('k) 1986/ 40
28

&d k[ if * smqd ko lr sm;.vky fZ mwf E S i f h ork di f; jzpf& yf r sm;

71

ukvm;rsm;u ausmif;udkyg rD; &SKd@vdk ufojzifh &Gm om;pkpka ygif ; ig;&mausmfr#


aoqH;k cJh=u& avonf?30
xdt
k csed w
f iG yf if &Jabmfok;H usyd 0f if Adv
k f&efatmifO;D pD;aom &cdik pf pfa=umif;csD
ArmhvGwfvyfa&; wyfrawmfonf &cdkifjynfodk@0ifa&mufvmcJhonf? jynf+rdKudk
odrf;+yD;aemuf bDtdkifat. aoemywdcsKyfjzpfaom ume,fqlZluD;u tdENd,
e,fpyf&dS ppfa&;t& r[mAsL[musaom ppfawG+rdKudk *syefuodrf;ydkuf&efvdktyf
onf[k wm0efay;ojzifh Adkvf&efatmifOD;pD;aomwyfonff *syefppfa=umif;ESifhtwl
csDwufvmcJhjcif;jzpfonf? 1942 ck {+yv
D (29)&ufae@wGif rif;jym;+rdKodk@ a&muf&dS
vm+yD;aemuf Adkvf&efatmifonf q&mawmf OD;pdE WmESifh &cdkifwdkif;vHk;qdkif&m
tpnff;t&kH; acgif;aqmifrsm;jzpf=uaom OD;omZHvS/ OD;atmifxGef;OD;/ OD;armifeD/
OD;csD;wdk;ESifh qufoG,f+yD; ppfawGc&dkif tkyfcsKyfa&;tzGJ@ OD;atmifxGef;u OuUX
tjzpfwm0ef,lapI zGJpnf;ay;cJ@onf?31
xdk aemuf Adk vf&ef a tmif onf bl ; oD ;awmif ES i fh a rmif a wme,f Y
xdef;rEdkifodr;f r&jzpfaeaom ukvm;&cdkift"du&k%f;udk ajz&Sif;&ef }udK;yrf;onf?
ESpfOD;ESpfzuf jzefajznSdEd_if;&ef &cdkifwdkif;vHk;qdkif&mtpnf;t&kH;rS OD;omZHvSESifh
OD;ynmoD[/ rlqvifacgif;aqmifrsm;jzpf=uaom a&S@aeOD;bdk;cdkifESifh OD;,mqifwdk@
yg0ifaom +idrf;csrf;a&;tzGJudkzG@pnf;+yD; bl;oD;awmif+rdK@odk@apv$wfcJ@onf?
Adkvf&efaemifES if @Ad kvfrsKd; nGef@ wd k@OD; aqmifa om bD tdkif atwyf pkwpkudk vnf;
vdktyfovdk ulnDaqmif&GufEdkif&ef twl vdkufygoGm;apcJhonf? +idrf;csrf;a&;
azmfaqmifrt
_ zGJ bl;oD;awmif+rdK@o@dk a&muf&SdomG ;aomtcg +rdK@onf ppfwaumif;
om;uk vm;rsm; tif ES ifh t m;ES i fh wdkuf cdk ufj cif ; ud k cH a e&av+yD ? +id rf; csrf ;a&;
az:aqmifr_tzGJ bl;oD;awmif+rdKwGifnSdE_dif;aqmif&GufaepOf Adkvf&efaemifESifh
AdkvfrsKd ;nG ef@ OD;aqmifaomtzGJonf armifawm+rdKodkoGm ;a&muf +yD; vl xk
tpnf;ta0;usi;f yum e,fcsJ q
h ef@usiaf &;onf t"dujzpfI wdik ;f &if;om;pnf;vkH;
nDnw
G fa&;udk wnfaqmuf&rnfjzpfa=umif; a[majym=uonf? w&m;yGJt+yD;wGif
armifawm+rKd cHuv
k m;rsm;u xrif;yGJjzif{h nfch +H yD; &kwfw&uf wdkucf u
dk o
f jzifh Adv
k Ef pS Of ;D
32
tygt0if t=uyfwyfom;rsm;tm;vHk; usqHk;cJh&avonf?
30

armifawm+rdKe,f jzpfpOfordkif;/ 54
oef;oef;OD; 1992/ 51- 52
32
&cdkifjynfe,fjynfol@aumifpD 1986/ 53
31

72

a'guf w mat;csrf ;

xdkta=umif;udk =um;&vSsif=um;&csif; Adkvf&efatmifonf tajcaeudk


avhvm&ef wyfcGJESpfcGJESifh oabFmjzifhcsDwufvm&m bl;oD;awmifodk@ra&mufrD
ukvm;rsm;. [ef@wm;wdkufcdkufonfudk cH&ao;onf? bl;oD;awmif+rdK0ef;usif
wGifvnf; ukvm;rsm; wyfpJG ae&m,lxm;=uav&m +rdKrusatmif r=umc%vm
a&mufwdkucf dkufonfudk ckcHae=u&aomtcsdefjzpfonf? Adkvf&efatmifu,
dk fwdkifyif
OD; pD ; I ckc Ha ecJ h& onf ? xdk pOf Ad kvf& efa tmifxHod k@ bl; oD ;awmifa iGwdkufrS
tpdk;&bmaiG &lyDodef;(20)ESifh vufeuftm;vHk;udk odrf;,lI bDtdkifatwyfudk
bl;oD;awmifrS &kyfodrf;&ef &efukefppf&Hk;rS trdef@pm a&mufvmcJhonf? Adkvf&ef
atmifonf ZGev
f (26) &ufae@wGif wyf&yk &f efpDpOfonf? bl;oD;awmif+rdKom;wd@k rSm
rdrdwdk@udk,fudk rdrdwdk@umuG,f&ef rjzpfedkifonfhtqkH; +rdK@udkpGef@cGgI &cdkiftrsm;pk
aexdik f=u&m ar,kjrpfta=uydkif;od@k qkwfcGgIaexdkif=u&efrSwyg; tjcm;enf;vrf;
r&Sad wmhacs? xdk a=umifh +rdKrd+rKd zrsm;u umuG,fa&;twGuf vufeufwcsKd ay;cJ@&ef
(odk@wnf;r[kw)f +rdK@ol+rdK@om;rsm;udk jrpfta=uydkif; aouHcGqHk&mG txd ydk@aqmif
ay;cJ&h ef wifjy=uonf?33 Adkvf&efatmifonf bl;oD;awmif+rdK@ vHk+cHKa&;twGuf
v#Kd 0Suft pD t pOf w&yf ud k csrS wfa y;cJ ha vonf ? *syefwd k@ .cGi f hj yKcsuft &
zGJpnf;ay;cJhaom umuG,fa&;wyfudk bl;oD;awmifrSrqkwfcGgrD rmquyf aoewf
(33)vuf/ usnfqH(3000)/ aiG(3000)usy/f armfawmfbkwfwpD;ESihf av;*gvH0if
"gwq
f Dy;kH (57)vH;k ay;cJ@onf?34 *syefw@kd .oabmxm;rSm ukvm;&cdik t
f "du&k%;f udk
vspfvsL&Skxm;&efyifjzpfonf? bDtdkifatwyfrsm; Tta&;wGif 0ifrpGuf&ef
wm;jrpfxm;onhf= um;rS Ad kvf&efatmifu rdrd wyfz GJ0ifrsm;ud kapv$wfc hJjcif;
jzpfavonf? Ttcsufukd rauseyf=uaom &cdik frsKd;cspfrsm;onf ta&;ay:onfESifh
*syefwdk@udk wdkucf dkuf&ef qH;k jzwfxm;cJh=uonf?35
Adv
k f&efatmifEiS fhtzGJ qkwfcGg&efpDpOfonfEiS fh rar#mfvifhaoma=uuGpJ &m
tjzpftysufwck bl;oD;awmifqyd furf;Y jzpfyGg;cJhavonf? bDtkid fatwyf qkwfcGg
awmhrnfudk =um;&aom bl;oD;awmif+rdKom;wdk@onf bDtdkifatwyf pD;eif;
vdkufygrnfh atmifaZ,soabFmESifh csdwfqufxm;aom tm&uefzvkyfwv
D m ukr`
33

bl;oD;awmif+rdKe,fjzpfpOfordkif;/ 150
OD;=umvSatmifESifhawG@qHkar;jref;jcif; (armifAodef;rSwfpk) (4-6-1984)

34
35

Ba Maw 1958: 204-205


&d k[ if * smqd ko lr sm;.vky fZ mwf E S i f h ork di f; jzpf& yf r sm;

73

%Dyidk f rD;0oabFmodk@ tvkt,ufwufa&mufae&m,l=uawmh.? xdkoabFmudk


rormolrsm;u 0rf;AdkufudkazmufcGJxm;&m ukefypPnf;rsm;wifaqmifI c&D;onf
rsm;wufa&mufae&m,l=uaomtcg oabFm0rf;AdkufrS a&'va[m0ifvm+yD;
oabFm wd rf; apmif; vmcJh+yD ; epfjrKyfa wmhrnfh tajctaewGif atmifaZ,s
oabFmjzifh wGJcsnfxm;aom}udK;udkjzwfcsvdkufojzifh oabFmrSm wr[kwfcsif;
epfjrKyfoGm;cJhavonf? ppfajy;&cdkifvlrsKd ; av;&mcef@ aoqHk;+yD; olwdk@ydkif a&$aiG
&wemESihf twGif;ypPn;f rsm;vnf;qH;k yg;cJ&h onf?36 xdt
k csed fwiG f bl;oD; awmif+rKd wGif
a&muf&Sdaeaom q&mawmf OD;ynmoD[. tpDtpOfrSm bl;oD;awmif+rdK@rS
&cdkifvlrsdK;rsm;udk ausmufawmf+rdK@odk@ ajymif;a&$ay;rnf? ouf}uD;&G,ftdk / cav;
ESirfh def;rrsm;udk OD;pm;ay;+yD;ydk@aqmif&efESifh tqifhqifh ydk@aqmifaepOf vufeufudkif
wyfzJ@G u +rKd udu
k muG,fxm;&efjzpfonf? odk@&mwGif +rKd aevlx.
k tpd;k &drf vGefurJ E_ iS hf
+rdK@tkyfcsKyfa&;tzGJ@. tpDtrHnHhzsif;r_wdk@a=umifh Ta=uuGJbG,f&mtjzpfqdk;}uD;
jzpfygG ;cJh&avonf?37
rnf od k@qdk ap Ad kvf&efa tmifO D; aqmif a om bD tdki fatwyfzG J onf
&cd ki fj ynf olwd k@ . ,Hk = unf r_ ud k ar#mf vif h xm;onf xuf yd k I &&Sd cJ h onf [ k
a'guw
f mAarmfu rSwfcsufcsxm;onf?38 q&mawmf OD;ynmoD[/ OD; bpH paom
&cdkifacgif;aqmifrsm;onf a'gufwmAarmf.n$ef=um;csuftwdkif; wdkif;vHk;qdkif&m
toif;}uD;udk wdk@ Armqif;&Jom;tpnf;t&kH;tjzpf toGifa jymif;xm;vdk uf
=uavonf? &cdkifwdkif;wGif bD'Datvnf;rzGJjzpfojzifh umuG,fa&;wyfzGJ wck
zGJpnf;cGifhjyK&ef *syeft&m&Sdrsm;udkwifjy&m &cdkifwdkif;umuG,fa&;wyfzJG@tjzpf
zGJpnf;cGifh &&Sdojzifh ajrmufOD;+rdK@wGif *syeft&m&SdAdkv}f uD; wmemumu wyfzJ@G 0if
rsm;tm; ppfoifwef;ay;cJhonf?39 q&mawmf OD;ynmoD[onf wbufwGif
zufqpfawmfvSeaf &;twGuf ppfa&;jyifqifr_rsm;wGifwm 0ef,lc+Jh yD; taemufzuf
jcrf;wGif &cdkifvlrsK;d rsm;tm; umuG,f&ef wm0efukv
d nf; rem;rae}udK;yrf;cJha=umif;
awG&onf? oabFmepf+yD;aemuf pdwfyef;vlyef;jzpfum emrusef;jzpfvmojzifh
36

bl;oD;awmif+rdK@e,fjzpfpOfordkif;/ 150
oef;oef;OD; 1992/ 58
38
Ba Maw 1958: 205
37

39

Op-Cit : 63

74

a'guf w mat;csrf ;

q&mawmfonf bl;oD;awmif vrf;rausmif;wGif &uftenf;i,f tem;,laecJh&.?


tenf;i,f aexdkifaumif;vmonfESifh q&mawmfonf aowefcGqHk &Gmodk@pkeq
f if;
oGm;cJh+yD; rdrdonf T&GmrSqkwfcGgrnfr[kwf/ t"du&k%f; rD;+idrf;a&;twGuf
aqmif&Guf &ef ppf awGodk@ acwWoG m;&jcif;jzpfa =umif; rdrdj yefvmonft xd
owd0&d d,ESifh ae=u&ef rSm=um;+yD; ppfawG+rdK@odk@xGucf GmoGm;cJo
h nf? aouefcGqHk
&Gmonf ar,kjrpfta&Szufurf;wGif wnf&SdI &Jpcef;&Sd aom &cdki&f Gm}uD;jzpfonf?
q&mawmfa&mufvmcsdefY &cdkiv
f lrsKd; &Jwyf=uyf}uD; OD;atmif}uD;ESifh &cdki&f Jom;rsm;
&Sdae=uonf? &cdik v
f lrsKd;wdk@. taemufzuftusq;Hk cHwyfozG,fvnf;jzpfaeonf?40
xdktcsdefwGif &cdkifppfrsufESmY t*Fvdyfwyfrsm;onf cHppfrSxdk;ppfodk@
toGifajymif ;vmcJhonf? 1943 ck azaz:0g&D vwGif r[mrdwfwyf rsm;onf
ukvm;wefjrpf0Srf;udk &kwfw&ufxdk;ppfqif+yD; uefaZmufESifh tayguf0wGif wyfpGJ
ae&m,lvmonf? Adkvf=umvSatmifESifh Adv
k fxGef;atmifausmfwdk@OD;pD;aom &cdkif
ajymufusm;wyfrsm;u *syeftrSw(f 15)wyfrESihf yl;wGJwdkuyf GJ0if=u&m r[mrdww
f dk@
tayguf0pcef;rS qkwfcGgoGm;cJ@&onf? &kwfw&ufqw
k fcGg&aoma=umifh jyefro,f
edkiaf omvufeufEiS hf ppf0wfprkH sm;udk &cdkiaf jymufusm;rsm;tm; wwfqifay;edik cf o
hJ nf?
&cdkifumuG,fa&;wyfonf tcsed rf usao;Iom *syefESiyfh ;l aygi;f I ppfynmoif,l+y;D
r[mrdwfwyfrsm;udk ckcHwdkufcdkufcJhaomfvnf; zufqpfawmfvSefa&;udk rvGJ
raoGqifE$J=u&rnfudk em;vnfxm;=uonf? +AdwdoSsaxmufvSr;f a&; rSwfwrf;
rsm;wGif r[mrdwfwyfzGJrsm;0wfpHkudk 0wfqifxm;=uaom &cdkifajymufusm;rsm;
tdE,
Nd txdvma&muf qufo,
G =f uyHu
k kd rSww
f rf;wifxm;onf? odk@&mwGif +Adwdo#
ppfzuft&m&Sdrsm;onf &cdkifajymufusm;rsm;udk txifvnf;r}uD;/ ,Hk=unfr_vnf;
r&SdvSacs?41
q&mawmfOD;ynmoD[ c&D;xGufoGm;onfhtcsdefwGif ukvm;&efudk
umuG,f&eftwGuf q&mawmf OD;0go0u OD;aqmifr_udk&,lxm;avonf?
OD;0go0onf aouefcGqHk&mG Y vltiftm;oHk;q,fudk pk&k;H I *lwmjyifukvm;&Gmudk
wdkuf cdk uf &efp Dp Of a vonf? *lwmjyifonf ta&;ydkif OD; ausmf cd kif udk vkyf }uH
owfjzwfcJhonfhtjyif cGqHk&Gmudkvnf; +cdrf;ajcmufaeaoma=umifh jzpfonf?
40

armifAodef; rSwfpk-64
Burma Intelligence Bureau 1944: 170

41

&d k[ if * smqd ko lr sm;.vky fZ mwf E S i f h ork di f; jzpf& yf r sm;

75

q&mawmfonf yxrt}udrf *lwmjyif&Gmudw


k dkufcdkuf&m &Jabmfav;ig;OD; usqHk;+yD;
qkwfcGgcJh&onf? aemufw}udrfwGif &dkifz,f aoewfudkif u&if&Jwyfom;av;OD;ESifh
'dk;a0&Gmodk@ oGm;a&muf+yD;pnf;&Hk;&m vlwaxmifausmfpkrdonfudk wyfzGJtoGif
zGJpnf;I ,rf;axmif; wlr;D aoewf/ "g;/ vSH/ 0g;c|efrsm;udkifaqmifum r,lawmifudk
ausmfI ukvm;tif;'if&Gmudk pwifwdkufcdkuf&m ukvm;rsm;xGufajy;=uonf?
OD;0go0.wyfonf oabFmauG@&Gmtxd csDwufwdkufcdkufcJ+yD;qkwfcGgcJhonf?
aemufxyfw}udrfcsw
D uf&m ausmufyef;wltxda&muf.? aemifwGif ewfjrpfzsm;rS
ukvm;wyf tvH;k t&if;ESihw
f u
dk &f m qkwfcGgc&Jh +y;D ukvm;armfawmfbkwfESifh avSoref
rsm;udk zsufqD;ESpfjr_y+f yD;jyefcho
J nf[k qdo
k nf? xdkrSaemufwGif wyfudk q&mawmf
OD;ynmoD[.nSGef=um;csuft& zsufvdkuf&onf? bl;oD;awmifwGif *syefwdk@
tcdkiftrm wyfpGJxm;+yDjzpfojzifh q&mawmfu zsufodr;f cdkif;jcif; jzpfavonf?42
pifppfrSm tajctaeonf xifoavmufajymif;vJomG ;jcif; r&Sdacs? aA:vH
wD,mwyf 43 (ac: ) +AdwdoSswdk@ vufeufwyfqifay;cJhaom b*F gvu
D v
k m;rsm;um;
&cdkifaus;&Gmrsm;udk rD;&d_zsufq;D +yD; &Gmol&mG om;rsm;udk ar,kjrpfurf;w&dk;wGif &cdkif
vlrsK;d wdk@udk qufvufI owfjzwfaecJh=uavonf? TaoG;acsmif;pD;r_twGuf
wm0ef,l&rnfrSm t*Fvdyfppfajy;tpdk;&yifjzpfonf? OD;xifzwf. tdENd,odk@
qk wf c Gg cJh &aom+Adwd oSs wd k@ onf vuf euf t rsm;tjym;udk &cd ki ft rsKd ; om;
r[kwfolwdk@xH tyfESHcJh=uavonf qdkaompum;rSm oG,f0dkufIqdkcJhaom
pum;jzpfonf? 1942 ckESpfwGif +Adwo
d sSppfzuft&m&Sdrsm;onf tu,fI *syef
wyfrsm;u e,fpyfudk jzwfausmI
f tdEd,
N jynfudk+cdrf;ajcmufvmchaJ omf vdktyfovdk
toHk;csedkif&ef ADwyfac: taysmfwrf;wyfzGJrsm;udkzGJpnf;I vufeufwyfqif
ay;cJ@onf? xdw
k yfrsm;.t"duwm0efrmS *syefwyfrsm;.v_yf&mS ;r_rsm;udk owif; yd@k &ef
pum;jyeftjzpfaqmif&u
G &f efEiS fh tajctaeay;ygu *syefwyfrsm;udk ajymufusm;
ppfjzifh wdkufcdkuf aESmifh,u
S f&efjzpfonf? +Adwo
d Ssw@dk onf &cdkifvrl sKd;rsm;udk r,Hk=unf
ojzifh ppfwaumif;om;rsm; oufoufjzifhom xdkwyfrsm;udk zGJpnf;cJhavonf?
odk@&mwGif r[mrdwfwyfrsm;.qufoG,fa&;t&m&Sdtjzpf aqmif&Guf cJhaom
tif aomf e Dt m&f 0if; u xdk ppfwaumif ;om;wyf rsm;onf *syefE S if h &ifqdki f
42

armifAodef; rSwfpk-64
V Force

43

76

a'guf w mat;csrf ;

wdkufyGJqifE$J&mwGif wdkuf&nfcdkuf&nf nHhzsif;vSojzifh ajymjyavmufatmif


t&mra&muf v S yg[k +Ad wd o S s ppf z uf t &m&dS rsm;u rSwf csuf cs=ua=umif ;
a&;om;xm;onf?44
tqdk yg taysmf wrf ; wyfrsm;onf *syefwd k @udkwd kuf cd kuf rnf ht pm;
Ak'<bmombk&m;ausmif;uefrsm;udk zsufqD;jcif;/ &cdkifvlrsKd;wdk@ aexdkifaom
aus;&Gmrsm;udk &GmvHk;u|wf rD;&d_jcif;rsm;udkom t"duxm;I jyKvkyfcJh=uonf?
*lwmjyif&GmwGif ta&;ydkif OD;ausmfcdkifukv
d kyf}uHowfjzwf+yD;aemuf &cdkif&mG rsm;udk
tqufrjywf wdkufcdkufcaJh vonf? ppfajy;tpdk;&bk&ifcH.twGif;0efu 1943ckESpf
azaz:0g&Dv(4)&ufae@ ae@pJjG zifh rSwfwrf; wifxm;aom tpD&ifcHpmwapmifwGif/
u|efkyfonf &aohawmif+rdK@e,frS &cdkifaus;&Gmrsm; cHpm;ae=u&aom
wkefv_yaf jcmufjcm;bG,f&m owif;pum;rsm;udk=um;cJh&aygif;rsm;av+yD?
ar,kj rpft aemuf zuf urf; rS aus;&G m aygif ; ajrmuf j rm;pGm onf
ppfwaumif;om; taysmfwrf;wyfzGJrsm;. rD;&d_zsufqD;jcif;udk cHvdkuf
&av+yD &efolwyfrsm;onf xkdaus;&Gmrsm;odk@vma&mufavhr&Sdyg?
uHraumif;onfhtcsufrSm xdk&Gmrsm;onf u|efkyfwdk@ a&Sajy;wyfrsm;
ppf xdk ; onfh vrf ;a=umif ;wG if usa&muf aejcif ; yif jzpf a wmh onf ?
&Gmom;aygif; &mESifhcsDI awmif}udKawmif=um;rsm;wGif ykef;atmif;
ae=u&avonf? Ttajctaeum; xdo
k lwk@d udk [ef@wm; jcif;rjyKeidk fvsS if
&cdik v
f rl sK;d wd@k udk rdrdw@dk .bdk;bGm;ydkife,fajru armif;xkwfjcif;cH&rnfhab;rS
u,fwifedkif&ef arsSmv
f ifhIr&edkifawmh+yD?45
ppfwaumif;om;rsm;twGuf TydyuQonf bmoma&;ppfyJq
G ifEjJ$ cif;yif
jzpfonf? &nfrSef;csufrmS rdrw
d dk@0ifa&muftajccs=uae=uaom Ta'orsm;udk
tm&yfbmomjzifh 'g&l;tpPvrf46 [lIac:aom tpPvrf omoemxGe;f um;&m
44

Irwin 1946: 7-8, 16


BL. IOR R/8/9GS. 4243
46
Dar Ul-Islam
45

&d k[ if * smqd ko lr sm;.vky fZ mwf E S i f h ork di f; jzpf& yf r sm;

77

a'otjzpf ajymif;vJ&efyifjzpfonf? rdrdwdk@p;dk rdk;&mTa'oukd ppfwaumif;e,fEiS fh


aygif;pnf;vdkufjcif;jzifh tdrfeD;csif; nDDtpfudk,fawmfrsm;ESifh wpnf;wvHk;wnf;
trsK;d om; tdrf&mxlaxmifeikd =f urnf? T&nfreS ;f csuu
f t
kd aumiftxnfazmf&efrmS
ajrmufzufrS &cdkfifrsm;udk &cdkiftrsm;pk&Sd&mawmifydkif;odk@ armif;xkwfjcif;rSvGJI
tjcm;enf;r&Sad cs? xdk a=umifhvnf; ,Hk=unfr_ aoGznfaeolrsm; (tm&yfbmomwGif
umz,f[kac:onfh) vlrsKd;jcm; (&cdkif)rsm;ESifha&m,Sufaexdkif&aom TA[kk
vlaer_0ef;usiu
f kd ajymif;vJypf&ef pdwt
f m;xufoefae=uavonf? t*Fvyd w
f ;kd vdu
k f
*syefqkwv
f dkufwvSnfhpDjzpfaeaom Ta'oudk tifaomfeDtm&f0if;u ydkifpdk;ol
r&Sdaomajr[k orkwcf Jh.?47 xdkol. wzufowf bufvdkufa&;om;r_rsm; a=umifh
ol@rw
S fwrf;rSwcsdKtcsut
f vufrsm;udk udk;um;&ol okawoDrSm Ttcsufum;
[kwfwef&monf[k tcdkiftrm,Hk=unfrSom xkwfE_wfudk;um;&ayawmhonf?
tm&f0if;onf &cdkifjynfudk ukvm;ESi&fh cdik w
f k@d ESpfyidk ;f cGJ+y;D ,lxm;=uonf[k atmufyg
twdki;f rqifrjcifa&;om;cJah vonf?
u|ef kyf wd k@od rf; ydkuf xm;&S daome,f a jronf rlq vref wd k if ; jynf
jzpfcJh+yD?Ta'orSyif u|efyk fwdk@t wGufvdktyfaom uif;axmufrsm;/
u|eykf fwdk@udk,fpm;aqmif&Gufay;rnf@ vl,Hkrsm;udkqGJxkwf+yD; oHk;&onf?
,cifu &cdkifjynfweHwvsm;wGif rlqvreffESifharmuf(cf)rsm; aexdkif
cJh=uonf? 1941 ckwGif tkyfpkESpfck pwifwdkufcdkuf=uonf? &v'frSm
wdkif;jynfawmifykid f;udk &cdkifw@dk pk;d rdk;I ajrmufyidk ;f udk rlqvrefw@dk pk;d rdk;onf?
Todk@jzpfysuf&mwGif aoG;xGufoH,krd _jzifh umvwckudk jzwfoef;cJh&.?
u|eykf .
f wyfom; rlqvrefvil ,fonf bl;oD;awmif+rKd teD;wGiaf exdik cf +hJ y;D
wae@wnf;wGif armuf (cf) vlrsKd;aygif; ESpf&mudkowfjzwfcJha=umif;
ajymqdkonf?48
tm&f0if;.rSwfwrf;wGif b*F gvDwdk@udk rlqvref49 [kvnf;aumif;
47

No Mans Land (Irwin 1946: 27)


Irwin 1946: 21
49
Mussulman
a'guf w mat;csrf ;
78
48

&cdik fwdk@udk b*F gvDwdk@ac:a0:onfhtwdkif; armuf(cf)50 [kvnf;aumif; ac:a0:oH;k pGJ


xm;onfudk owdjyK&monf? tm&f0if;.rSwfwrf;udkzwf=unfh&kHESifh olonf
&cdkifjynfwGif bl;oD;awmifESiafh rmifawme,frsm;rSty ppfawGc&dkifta&Sydkif;udkyif
a&mufvnf;ra&mufzl; avhvmpl;prf;r_vnf;vkyfc[
Jh efyifrwlacs? olonf ewfjrpf
taemufzufurf;wGifom taersm;cJh+yD; b*F gvDwdk@.E_wfxGufpum;rsm;udkom
rSwfwrf; wifoGm;cJhonf? ta&S@awmiftm&S udkvdkeDacwfordkif;udk txl;jyK
avhvmaom uvdku(f Af)a*sc&pPw.
D a&;om;csuftwdik ;f azmfjy&vSsif +Adwo
d Sswk@d
tkyfpdk;r_atmuf&Sd xdka'o/ twdtusajym&vSsif armifawm+rdK ywf0ef;usifY
vlrsK;d wke;f oef@pifro
_ nf *syefwyfrsm; ewfjrpfta&Szufurf;udk odr;f ,lEidk o
f nf txd
qufvuf jzpfyGg;aecJhavonf?51
armifawmESifhbl;oD;awmif+rdKe,frsm;wGifjzpfyGg;cJ@aom tjzpftysuf
rsm;wGifum; tm&f0if;.rSww
f rf;rsm;onf tjzpfreS fESiefh ;D pyfa=umif;udak wG@&ygonf?
t+idrf;pm;ynma&;rSL; q&m}uD;OD;Aode;f onf ppfwGif;umv udk,af wG@}uHKcJhaom
yk*~dKvfrsm;udk awG@qHkar;jref;+yD; rSwfwrf;wifxm;cJh.? q&m}uD;.rSwfwrf;ESifh
tm&f0if;. a&;om;csufrsm;wGif +rdKe,fESpfckrS &cdkif&Gmrsm;wdkufcdkufcH&onfh
tcsurf sm;rSm wlnDa=umif;awG@&ygonf? udk,af wG}uKHcJ@&olrsm; ajymjycsuft&/
&cdki&f Gmrsm;tm;vH;k rD;&d_cH=u&+yD; &Gmom;rsm;towfcH&um tcsKdom
t0wfwxnfudk,fwckjzifh xGufajy;vGwfajrmufcJh=uonf? xGufajy;
vGwfajrmufvm=uol &cdkifwdk@teuf armifawm+rdKe,f ajrmufydkif;
ewfjrpfurf;em;&Sdaus;&Gmwdk@onf/ t*Fvyd ftkycf sKyrf w
_ nf+idrfvsuf&Sdaom
jrpftaemufzufurf;&Sd &cdkifaus;&Gmrsm;odk@ avSorefrsm;jzifhul;ajy;I
vnf;aumif;/ tpd;k &oabFm}uKH jzifh vdkufy@dk ay;Ivnf;aumif; touf&iS f
vGwfajrmufcJ@=uonf? xdk&cdkif'kuo
Q nfwdk@udk +Adwdost
S pdk;&u 'EMmpyl
'kuQonfpcef;od@k ydk@aqmifay;cJhonf? ar,kawmifwef;ESifheD;aom &cdkif
aus;&G mom;rsm;rSm towfc H = u&onf ursm;.? bl ;oD ; awmif rS
&cdkiftcsKdrSm pdkif;'ifawmifwef;udkausmfI ausmufawmf+rdKe,fodk@
50

Maugh
Christie 1996: 165

51

&d k[ if * smqd ko lr sm;.vky fZ mwf E S i f h ork di f; jzpf& yf r sm;

79

xGuaf jy;vGwfajrmufoGm;cJh=uavonf?52
armif a wm+rd Kywf 0ef ; usifr S &cd k if 'k uQ onf rsm;ud k +Ad wdoS s tpdk; &
t&m&Srd sm;jzpf=uaom OD;ausmfrif; (bma&; twGi;f 0ef)/ OD;ausmfcdkiEf Sihf OD;atmif
omausmf (puf&iS fw&m;ol}uD;)wdk@u armifawm+rdKrSwqifh ewfjrpf wzufurf;odk@
ydk@ay;cJh=uonf? xdk'kuQonfrsm;tm;vH;k udk tdE,
Nd edik fiH 'dik ef mpyl&'f u
k Qonfpcef;wGif
ae&mcs xm;ay;cJah vonf? armifawm+rdKywfvnfwGif wkw/f "g;/ vufeufu,
kd fpED Sihf
b*F gvDukvm;rsm; 0dkif;&Hxm;=uonf? cef@rSe;f ajc vlESpfaomif;ausmfcef@&Sdrnf[k
xif&onf? +rdK@0ifayguf xGufayguftm;vkH;udk ydwfxm;onf? aus;&Gmrsm;rS
&cdkifrsm;rSm 0dkif;Ixdk;ckwfcH&ojzifh ao=uonfvnf;&Sd.? '%f&m&I +rdK@ay:odk@
wufajy;vm=uonfvnf; renf;vSacs? rdk;vif;onfESif h +rdK@ay:wGif txkyt
f ydk;
ud,
k pf jD zifh a=umuf&HG @jcif;a=umifh [ko
d nfajy;v$m; ae=uolrsm;udv
k nf; jrif&.? ,ck
+rdK rausmif;ae&mwGif vlig;axmifc ef @ pk& Hk;a&muf&Sdvm=uonf? OD ;atmif
omausmfESifh t*FvdyfppfAdkvf awvmqdkolwdk@u a*:&cg;ppfom;rsm; tapmifh
ta&Smufjzifh armifawmoabFmqdyfodk@ ydk@onf? ewfjrpfwzufurf; u,kacsmif;
(wuUeyf) odk@ tm&uefzvdw
k Dvm oabFmjzifh tacgufacguftcgcgydk@aomfvnf;
&cdkiftm;vHk; wzufurf;od@k ae@csif;ra&mufekid fjzpfae&m/ &&m avSorefrsm;jzifh yd@k ay;
&onf? u,kacsmif; (wuUeyf)53 odk@a&mufIrdk;csKyfonfESifh armifawm+rdK@rS
rD;awmufrD;vSsHrsm;ESifh rD;cdk;vHk;rsm;wufvmonfudk jrif=u&onf[k udk,fawG
ajymjycsufrsm;udk armifawm+rdK@e,fjzpf pOfordkif;wGif rSwfwrf;wifxm;onf?54
pyfqdkoludk rod&awmhaomfvnf; avS+ydKifyGJoHcsyfwckwGif ppftwGif;
bl;oD;awmif armifawme,fY jzpfysufcJ@onfuko
d &kyaf z:xm;ojzifh ordkif;rSww
f rf;
wcktjzpf atmufwiG faz: jytyfygonf?
ESpfopfwufvdk@wvukef/ vuqkefwGifolykefx/ zHkndKvdyfupjyefvm/
&cdik f&GmrSmjymtwd/ anmifacsmif;txd rD;}uD;avmif/ bl;oD;awmife,f&Gm
trsm;/ &cdkif&Gmum; tm;vHk;pif/ *lwmjyifu tpxm;/ ukvm;&Gmrsm;
52

armifAodef;rSwpf k-65

53

Tak Naaf

54

armifawm+rdKe,f+zpfpOfordik f;/62-63
a'guf w mat;csrf ;
80

=uGi;f usefum/ armifawme,frSm wjynfvHk;/ vlygjyKef;vd@k rD;}uD;avmif/


&ao@awmifrSm csKd w0uf/ ukvm;zsufaom &Gmausmif;awG/ rD;cd;k a0a0
xGufvdk@rqHk;/ tm;vHk;jyKef;vdk@ zGJjymjrif/ &[ef; vl&SiftvGefa=umuf/
tnma&mufvdk@ wcsdKao/ ukvm;awGudkjyefAsmcs/ 0go0uOD;pD;aqmif/
r,l awmifudk ausmfAsmvm;/ yifv,fem;rSm ukvm;jrif/ t=uGif;rxif
tm;vHk;aysmuf----55
bl;oD;awmifuk*d syefwyfrsm;odrf;+yD;aemuf q&mawmfO;D ynmoD[onf
bl;oD;awmifwiG f pcef;csxm;aom *syefppftkyfcsKyfa&;t&m&Sd AdkvfrLS ;}uD; [wfwdk&D/
*syefbkef;awmf}uD; rm&k,mrwdk@zGJpnf;ay;aom ppfajrjyif axmufvrS f;a&;ESihf 0g'
jzef@csaD &; XmewGif oD[kVd jf yefq&mawm Of D;auo&ESifh twlyg0ifaqmif&u
G faecJo
h nf?
xdt
k a=umif;udk txufygocH syYf yif qufvufIpyfqkx
d m;onfrSm/
*syefwufvk@d =um;uzsKid /f tm;rEdik fvk@d onf;cH&/ &efa'gou r+idr;f a,mif/
Adkvf&efatmifyg ocifjr/ rm&k,mr [wfwdk&D/ ppfarx&D aumifx&dk;/
tkyfysmpdk;vdk@ wefcdk;axmif/ bl;oD;awmifrSm oabFmepf/ oHk;&mig;usdyf
vlrsm;oD/ Armppfonf xGufysmajy;/ wef;wifawmifxJ jzwfIausmf/
+rdKausmufawmfudk wcsLda&muf/ tayguf0rSm tcsKdae/ r,lurf;ajc
vltrsm;/ aomuyGg;vdk@ 'kuQc/H udk*syefu +idrf;atmifxdef;/ olyek frD;u
+idrf;aomcg/ aygufawm&GmrSm wwyfcs/ ynmoD[ =umvSatmif/
wrdk;ukefatmif cHwyfcs56
q&mawmfOD;ynmoD[onf *syefwyftultnDjzifh bl;oD; awmifESifh
armifawm+rdKe,f aus;&Gmrsm;rS ukvm; rsm;zrf;qD;ac:aqmifomG ;aom &cdkiftrsKd;
orD;rsm;udkvnf; u,fxkwfedkifcJhonf? *syefwdk@rSm t"du&k%f; +idrfoufoGm;
atmifom =um;rSjzefajzay;cJh=uonf? TonfrSmvnf; *syefppfOD;pD;tzGJ.

55

Ibid: p 25
armifawm+rdKe,f jzpfpOfordki;f / 25

56

&d k[ if * smqd ko lr sm;.vky fZ mwf E S i f h ork di f; jzpf& yf r sm;

81

n$ef=um;csufa=umifh jzpfrnf[k cef@rSef;&onf?


armifa wm+rd K e,f wckv H k; wG if &cd k if wa,muf r S srusef a omtcg
armifawm+rKd rS rlqvifrsm;onf +idrf;csrf;a&;aumfrDwD [lI zGJ pnf;vdu
k =f uonf?57
xdkaumfrw
D DwiG f atmufygyk*~dKvfrsm;yg0ifonf?
tHkarmfrsm (bDat/bDt,fvf)
OuUX
[mbDbv
l m
twGif;a&;rSL;
armfeDcef(ausmif;q&m)
tzGJ0if
rl[mrwfaemfqdrf; (uefw&du
k fwm)
?
El&marmuf (aygif;pm;&Gm)
?
tmZDa&mfref
?
ac:vDa&mfref (ukefonf)
?
tblabmfaumf (pmwdkufAkv
d f)
?
aqGa,mh&rm7kwf (armfv0D)
?
El&marmuf (tv,foHausmf&mG )
?
abmfa&Sm(bDat)
?
TaumfrDwDonf armifawm+rdKe,fajrmufykid f;udkwm0ef,I
l tkyfcsKycf Jh
onf? armifawm+rdK@e,fawmifydki;f a*:'lom&acsmif;rS tilarmftxdudkum; tD'D
tuf(pf) rm&uef acgif;aqmifaomtzGJu tkyfcsKyfonf? vlwaxmifausmf
yg0ifaom vufeufudkifwyfzGJudkzGJ pnf;xm;+yD; xGufajy;oGm;=uaom &cdkifvrl sK;d
rsm;ydkif v,f,m/ u|EJ mG ;/ qefpyg;ESifh ypPn;f OpPmrsm;udk odrf;,l+yD;aemuf vdktyfovdk
pDrHcef@cGJcJh=uonf? 1942ck atmufwdkbmv tv,favmufwGif *syefwyfrsm;
armifawm+rdKudkodrf;,l+yD;aemufwGif xdktzGJudkzsufodrf;vdkuf=u+yD; *srDat
wtlavtlavrm[laom bmoma&;toif;tjzpf toGifajymif;xm; vdkuf=u
onf?58 rdak &Sa,*gu bl;oD;awmifESifh armifawm+rdKe,fESpfckvHk;wGif +idrf;csrf;a&;
tzGJrsm; zGJpnf;cJha=umif;a&;om;cJhaomfvnf; bl;oD;awmifwGifzGJ@pnf;a=umif;
57

Peace Committee
armifawm+rdKe,f jzpfpOfordkif;/ 65-66

58

82

a'guf w mat;csrf ;

wpHk w&mrSs taxmuft xm;rsm;rawG @&yg?59 rnf odk@ qd ka p bl;oD; awmif/


armifawmESifh &aohawmif+rdK@e,ftaemufjcrf;rS &cdkifvlrsKd;rsm;rSm urBmysuo
f nfh
tawG t}uHK udk aumif;pGm cHpm;cJh=u&avonf?

59

Yegar 1971: 39
&d k[ if * smqd ko lr sm;.vky fZ mwf E S i f h ork di f; jzpf& yf r sm;

83

84

a'guf w mat;csrf ;

tcef; (4)

rl*sm[pf aomif;usef;r_
(u) ppf + yD; acwf edki fiH a &;tajctae
1944 ckESpf Zefe0g&DvwGif r[mrdwfwyfrsm;onf armifawm+rdKudk
v#yfwjyuf wdkufcdkufodrf;ydkuf+yD;/ abmfvDbmZmESifh jrif;vGwfOa'gif;rS ar,k
awmif&dk;udk *ky`Dausmfvrf;rSjzwfausmfum bl;oD;awmifwGif tvHk;t&if;eSifh
cHaeaom *syefwdk@udkxdk;ppfqifonf? bl;oD;awmif armifawm &xm;vrf;ay:&dS
Orif(awmifacgif;}uD;)udk odrf;,lonf? ,if;odk@xdk;ppfqif&mwGif rSeaf wmifwdkufyGJ/
iusOaf wmufwdkufyJEG Sifh *ky`Dwu
dk fyGJrsm;onf tvGefjyif;xefaom wdkuyf GJrsm; jzpf=u
onf? rSefawmifwdkufyGJwGif *syefppfom;ESpfaxmifcef@ESifh r[mrdwfwyfom;ig;
k f=umvSatmifw@kd onf zGJ pnf;
ax mi cf ef@
u sq k;H
a=u mi ;f o &
d. ?1 OD;ynmoD[ESihf Adv
xm;or# wyfrsm;udk ajymufusm;wyf toGio
f @kd &kww
f &uf ajymif;vJvu
kd af vonf?
r[mrdwfxdk;ppf pwif0ifa&mufvmchJ+yDjzpfojzifh &cdk ifajymufusm;rsm;onf
zufqpfawmfvSeaf &;udk owfrw
S fxm;aom&ufxuf apmIqifEJc$ &Jh onf? TuJho@dk
&cdkifajymufusm;rsm; *syefwdk@udk pwifawmfvSefvdkufjcif;onf *syefwyfrsm;udk
tvGet
f rif; txdemapcJ+h yD; r[mrdww
f k@d . xd;k ppfurdk sm;pGm taxmuf tuljyKch.
J ?
Ttcsufudk tdE,
dN wGif +AdwdosSwdk@EiS fhyl;aygif;aqmif&u
G faeaom OD;odef;azjrifhu/
&cdik fom;wd@k qifEJv
$ u
dk faom zufqpfawmfvSefa&;onf r[mrdwpf pfwyf
atmifjrifpGm csDwufa&;twGuf rsm;pGmwefb;dk &Sday&m/ r[mrdwfppfzuf
tm%mydkifwdk@onf u|efawmfw@dk ESifhyl;aygif;a&;udk ydkI vdkvm;tm;ay;
vmonf? ArmjynfxJodk@0ifaomtcgYvnf; Todk@yl;aygif;a&;rsKd;udk
jzpfajrmufatmif}udK;pm;=uygp@kd[k qdv
k m=uonf2 [lIa&;om;cJyh gonf?

Buthidaung Myonay Thamaing Phyitsin: 150-151

Thein Pe Myint. Wartime Traveler p.342


&d k[ if * smqd ko lr sm;.vky fZ mwf E S i f h ork di f; jzpf& yf r sm;

85

+AdwdoSsppfajy;tpdk;&onf *syefvufatmufodk@rusa&mufyJ usefae


cJhaom csif;awmifwef;a'oESifh ucsifawmifwef;a'orsm;udkyif xda&mufpGm
rtkyfcsKyfedkifcJhacs? xdk@a=umifh ,if;a'orsm;. tkyfcsKyfa&;twGuf jrefrmjynf
+rdK@jytkyfcsKyfa&;tzGJ3 udk 1943ck azaz:0g&Dv (15) &ufae@wGif zGJ pnf;um tdENd,
ydnOfcH0efxrf;jzpfol yD;,m;(pf)udk AdkvfcsKyf&mxl;cef@tyf+yD; wm0efay;cJhonf?
uufpfbDrSmtrnftm;jzifhom +rdK@jytkyfcsKyfa&;jzpfaomfvnf; trSefpifppfrSm
ppftyk fcsKyfa&;tzGJ jzpfonf?
+Adwo
d Sswdk@. wyfr(65)onf ppfawG+rdKudk 1944 ck 'DZifbmv (12)&uf
ae@wGif odr;f ,lc@J onf? jrefrmedkifiH udk +Adwo
d Sswk@d jyefvnfxk;d ppfqif&mwGif odrf;ydu
k f
+yD;aome,fajrrsm;udk tkyfcsKyf&eftwGuf uufpbDac: +rdK@jytkyfcsKyfa&;tzGJudk
wygwnf; ac:aqmifvmavonf? ppftwGif;u +AdwdosStrSwf 136 wyfonf
&cdkifwkid f; zufqpfawmfvSefa&; wyfom;rsm;tm; vufeufrsm; wyfqifay;cJhonf?
ppfawG+rdKudk odrf;,l+yD;onfeSifh yxrqHk; +AdwdoSswdk@ aqmif&Gufaomvkyfief;rSm
&cdkifajymufusm;rsm;xHrS vufeufrsm;udk odr;f qnf;jcif;yif jzpfonf? &cdkifajymuf
usm;rsm;onf zufqpfawmfvSefa&; +yD;qHk;onftxd wdkufyGJ0ifvdk=uaomfvnf;
jrefrmjynfrrS tajctaeudk axmufxm;I vufeufrsm;udk jyefvnftyfEcHS =hJ uonf?
odk@&mwGif uufpfbDt&m&Sd}uDrsm;onf &cdkifajymufusm;rsm;tay: ,Hk=unfrr_ &Sd?
trSwf 136 wyfrSxkwfay;cJ@aom acwfrDvufeuf oHk;axmifrS waomif;txd
ajymufusm;rsm; vufxJwiG f use&f EdS kid o
f nf? attuf(zf)tdk ac: zufqpf qef@usiaf &;
wyfom; trsm;pkrSm 'kp&dkufr_udkusL;vGef&ef 0efrav;=uaom vl&rf;um;rsm;
jzpfav&m &cdkifwdkif;wGif &mZ0wfrSKrsm; xlajymvmp&m ta=umif;&Sdonf[k
Adkvrf SL;csKyf *sDcsmwJvfu bk&ifcHxHodk@ wdkuf&u
dk ftpD&ifcHpmwGif azmfjyxm;onf?4
*syefESifhyl;aygif;cJhaom EdkifiHa&;orm;tcsdKudk pwifzrf;qD;+yD; w&m;
pD&ifonf? ppfawGc&dkif zwyvtzGJ acgif;aqmif OD;eDtm; jypfr_aygif; 152 r_jzifh
pGJcsufwifI axmif'%f 42 ESpf csrSwfpD&ifonf? aemufacgif;aqmifwOD; jzpfol
OD;t*F gtm; }udK;ig;}udK;ESifh axmif'%f av;q,fhEpS fESpf csrSwfonf? acgif;aqmif
3

CAS (B) :Civil Affairs Service (Burma)

Report of Brigadier G. Chettle, CAS(B) dated March 3, 1945 ( London,


British Library. PRO:WO 203/5263 2 A)
86

a'guf w mat;csrf ;

wcsdKrSm xGufajy;wdrf;a&Smif=u&onf?5 +Adwo


d #tpdk;&onf &cdkifwdkif;wGif zqyv
tzGJtm;aumif;vmrnfudkpdk;&drf+yD; wuGJwjym;pDjzpfaeaom acgif;aqmifrsm;udk
rpkrdEkdifatmif pD pOfxm;cJ honf ? 1945 ckESpf 'D Zifbmv (28) &ufa e@wGif
OD;pHxGef;atmif (bl;oD;awmif)ESifh rsKd;cspfausmfOD;wdk@udk ppfawGodk@jyefydk@ay;+yD;
zufqpfawmfveS fa&;acgif;aqmifrsm; jzpf=uaom OD;ynmoD[/ Adkvf=umvSatmif/
OD;ausmfjr/ &JabmfxGe;f v_difw@dk udk aqG;aEG;&ef[laomta=umif;jycsufjzifh tdENd,odk@
ac:aqmifoGm;cJo
h nf? OD;ynmoD[ESiht
f zGJ Edik fiHjcm;odk@a&muf&SdaepOf q&mawmf
OD;pdE mW tm; zrf;qD;&ef trde@f xw
k .
f ? OD;pdE mW ua&Smifwdr;f aeojzifh uufpb
f t
D pd;k &u
awG&mt&yfwGif ypfcwfzrf;qD;Edik af om 0&rf;udk xkwjf yefcJ@onf? q&mawmf OD;em&'
udkvnf; ta=umif;jycsurf &SdyJ 1945 ckESpu
f kefonftxd zrf;qD;xm;cJ@avonf?6
1945 ck ZGefv20&ufae@wGif ppfajy;bk&ifcH qma':refprpfonf &efukef
+rdK@odk@ jyefvnfa&muf&dv
S m+yD; ola=unmxm;aom puULjzLpmwrf; tkyfcsKyfa&;udk
taumiftxnfazmf&efpDpOfonf? uufpbDtkyfcsKyfa&;tzGJonf &cdkif zufqpf
awmfvSeaf &; acgif;aqmif txl;ojzifh OD;pdE mW / OD;ynmoD[ESifh Adkvf=umvSatmif
wdk@tm; +AdwdosS wdk@udk qufvufawmfvSefvdkolrsm;tjzpf oHo,&Sd.? uufpb
f D
tkyfcsKyfa&; 'kwd,nGSe=f um;a&;rSL; &pfcsufa*: 'Gif y&ufpaumu bk&ifcHxHay;ydk@
aomtpD&ifcHpmwGif/
OD;ynmoD[ESihf =umvSatmifwk@d OD;aqmifaom &cdik w
f idk f; attufzftdk
(zufqpfqef@usiaf &;wyf) rsm;tm; vufeufwyfqifay;jcif;um; olwdk@
ppftwGif;ujyKusifhcJhonfhtwdki;f topfjyefvnfzJG pnf;vmaom +Adwd
ost
S kycf sKyaf &;ESifh pif+ydKiftpdk;&w&yfudk xlaxmif&eftm;ay;ouJho@dk om
jzpfayawmhrnf7 [lI a&;om;xm;a=umif;awG&onf?
194& ckESpf {+yv
D (1)&ufae@wGif &cdik w
f kid f;vHk;qdki&f m uGefz&ifw
h &yfuku
d sif;
y&m vlwaomif;ausmfcef@ wufa&mufonf? TnDvmcH. tpDtpOf tm;vHk;
5

Myanmar Ahlin Daily (September 25, 1945)


Kyaw Mra 1946:15
7
British Library, London, IOR:M/2500
6

&d k[ if * smqd ko lr sm;.vky fZ mwf E S i f h ork di f; jzpf& yf r sm;

87

vdkvku
d kd &JeaD tmifvif;uJhodk@aom ocifpk;d OD;aqmifaom tvHeDuGefjrLepfygwD.
trmcH ausm&dk;rsm;ucsKyfudkifxm;+yD; ocifpdk;. jynfwGif;ppfvrf;pOfu tompD;
&aecJhonf? AdkvfcsKyfatmifqef; udk,fwdkifwufa&mufvmaom TnDvmcHY
q&mawmfOD;pdE Wmonf atmifqef;-tufwvD pmcsKyfudk jyif;jyif;xefxef ykwcf wf
wdkufcdkufaomrdef@cGef;udk ajym=um;cJh&mrS tvHeD uGefjrLepfrsm;ESifh yl;aygif;um olyek f
xonfh tqifho@dk a&muf&do
S Gm;awmhonf?8 xdt
k cdkuftwef@wGifyif &efukef+rdKY
0wfvHkawmf& OD;vSxGef;jzLqdkol OD;aqmifaom &cdkifvlrsKd;ynmwwfwpkonf
tpnf;ta0;w&yf usif;y+yD; tdENd,rS ygupPwefudkcGJxkwI
f oD;jcm;edkifiH xlaxmif
ay;ouJhodk@ &cdkif+ynfuv
dk nf; tm&uefepPwef edkifiH[lI oD;jcm;EdkifiH xlaxmif
ay;&ef +Aw
d do# tpd;k &udak wmif;qdck ho
J nf?9 OD;ynmoD[acgi;f aqmifaom &cdik w
f kid f;
zqyvrSm zqyv (A[dk)rS csrSwfonfhru
l kv
d ufc+H yD; tzG@J csKyEf iS hf yl;aygif; aqmif&u
G f
oGm;rnfjzpf=umif; a=ujimonf?
1946 ck {+yDv(9)&ufae@wGif usif;ycJhaom awmuefnv
D mcHwGif zGJ@pnf;
cJhonfh ppfawGc&dkifzqyv tr_aqmif t zGJrSm atmufygtwdkif; jzpfonf?
OD;ynmoD[
em,u
OD;pHxGef;atmif
OuUX
OD;ndkxGef;
'k-OuUX
OD;ausmfOD;
twGif;a&;rSL;
a':OD;=umZH
aiGxdef;
rpPwmtZl[m'if10
tzGJ0if wdk@jzpf=uonf?
vGwfvyfa&;&+yD;aemuf zqyvtpdk;&u 1948 ckEpS f rwfv(19)&uf
ae@wGif 0ef}uD; OD;ndKxGef;acgif;aqmifaom &cdkifa'otvdkuf udk,fydkifpl;prf;r_
aumfr&Sifukd zG@J pnf;ay;cJo
h nf? &cdik fwk@d . ud,
k yf idk ftyk fcsKyfr_ awmif; qdjk cif;onf 1930
ckESpf vef'efrsufESmpHknD tpnf;ta0;odk@ jrefrmudk,fpm;vS,frsm; wufa&muf
pOfuyif &cdkifudk,fpm;vS,frsm;u wifjy&eftpDtpOf&SdcJh.? odk@aomf jrefrm
8

British Library, London. PRO:WO 203/5262


British Library, London, IOR M/4 2503
10
Kyaw Mra 1946: 98
9

88

a'guf w mat;csrf ;

ud,
k pf m;vS,f tzGJ acgi;f aqmif OD;bazESihOf D;cspv
f _id fw@dk u &cdik w
f k@d u xdko@dk wifjyygu
jref rmh EdkifiHta&; &_yfaxG; oGm;rnf[ kta=umif;jyojzifh rwifj y&efqHk; jzwf
cJh=uonf[k tqdk&dSonf?11 OD;ndKxGef;acgif;aqmifaom aumfr&Sifu qlyl
aomif;usef;r_rsm;udk qxufwydk;wdk;I ESdyfuGyf&ef/ ppfawG+rdKwGif ygupPwef
aumifppf0ef&kH; zGifhvpS fI ESpfzufekid fiHy;l aygif;aqmif&u
G fr_jzifh w&m;r0if cdk;0ifaexdik f
12
olrsm;udk pdppfta&;,l&ef wdk@ukw
d ifjyonf?
xdt
k csdefwGif rl*sm[pfvy_ &f Sm;r_onft&Sde&f aeav+yD? +Aw
d dosw
S @dk zJ@pG nf;ay;
cJhaom ADwyfrsm;udk toGifajymif;,lvdkufjcif;yif jzpfonf? ppfwaumif;om;
ADwyfzGJ0ifrsm;ESifh ywfoufI tifaomfeDtm&f0if;u tpD&ifcH&mwGif/
*syefw@dk odr;f ydkufxm;aom oHk;ESpfo;Hk rdk;umv w&pyfwu
dk fcdkufcJh&onfh
TppfyJw
G Gif Tvlenf;pk0ifrsm;uyif u|efkyfw@dk tm; trsm;qHk; tultnD
ay;cJh=uavonf? +AdwdosStpdk;&. 'a&maomyg;aqmif&GufaeyHkudk
axmufaomf olwdk@ta&;udak rhusefxm;cJhrnfhyHkay:onf? olwdk@ta&;udk
arhcsefxm;cJhIrjzpf? TudpPum; u|efkyfwdk@tm;vHk;.wm0ef jzpfonf?
olwk@d rnfo@l twGufwu
dk yf 0GJ ifc=Jh uoenf;? tm;vHk;od=uonf13
uufpfbD tm%m ydkifwdk@onf &cdkifajymufusm;wdk@xHrS vufeufrsm;
odr f ; ,l c Jh a omf vnf ; ppfwaumif ; om;AD wyf zG J @0if rsm;xH rS od rf ; ,lc J honf h
taxmuftxm; rawG@&acs? ppfwaumif;om;b*F gvrD sm;uvnf; +AdwdoSswdk@u
rdrdwdk@twGuf wpHkwck aqmif&u
G fay;cJhrnf[k ,Hk=unfxm;=u[efwlonf?
(c) rl*sm[pfv _yf&Sm ;r_. tp
ppf+yD;acwfwGif taemufzufe,fjcm;Y ppfwaumif;om;b*F gvDrsm;ESifh
&cdkifvlrsK;d wdk@t=um; wOD;tay:wOD; ,Hk=unfr_uif;rJhvSsuf&Sdavonf? ppfwGif;
umvuyif armifawmESifhbl;oD;awmif+rdKe,frsm;Y vlOD;a&t& ppfwaumif;
11

First Union Parliament: Second Session Vol. V, No. VI:


240
12
Op-Cit Vol. II-13
13
Irwin 1946: 86
&d k[ if * smqd ko lr sm;.vky fZ mwf E S i f h ork di f; jzpf& yf r sm;
89

om;wdk@tompD;&aer_a=umifh rlqvifjynfe,fxlaxmif&ef }udK;yrf;ae=uav+yD?


*srDatwl tlavrm toif;0ifrsm;+zpf=uaom (1) a&mf[D&'f def (2) tkarRmfrsm (3)
tblabmfa&Sm (4) tA'cl gvdyf (5) El&marmuf (6) [mbDblvmwdk@onf *syef0if+yD;
1942 wGif u&mcsD+rdodk@oGm;a&mufI rlqviftzGJ@csKyfESifh aqG;aEG; cJha=umif;
ppfwaumif;rSxkwfa0aom tr&pPwmatmfbZmAg owif;pmudk udk;um;I
okawoD cif}uD;aysmfu a&;om;cJhonf?14 rlqviftrsm;pku rdp>mpdXdrsm;
(tm&yfbmomwGif umzJ&f[kac:onf) tkyfcsKyfr_atmufwGif ,Hk=unfr_aoGzDae
=uaom &cdki(f umzJ&)f rsm;ESihf ,SOfw+JG yD;raexdik v
f /kd tpPvrfbmomw&m;v$r;f rd;k aom
15
'g&l;tpPvrf Edkiif w
H iG fom aevdo
k nf[k qHk;jzwf=uonf? odkwnf;r[kwf tpPvrf
edkiif Hjzpfaom ygupPwefekid if HwiG f rdrdw@kd aexdki&f m a'oudk xnfo
h iG ;f ay;apvd=k uonf?
xdka=umifh 1946 ckESpfwGif *srDatwltlavrm tD;tpPveftzGJonf u&mcsd+rdKodk@
ud,
k fpm;vS,f tzGJwzGJ udk xyfrI
H apv$GwfcJhavonf? xdktcsdefonf rlqvifvd*f
(rlqviftzGJcsKyf) nDvmcH usif;yaeonfh tcsdefESifhvnf; wdkufqdkifaeonf?
tvD*sif;em; tygt0if rlqviftzGJ csKyf acgif;aqmifrsm;ESifh awGqHkI armifawm/
bl;oD;awmifEiS fh &ao@awmif+rdK@e,frsm;udk ta&S@ygupPwefjynftwGif; aygif;pnf;
ay;&ef qENjyKawmif;qdck =hJ uavonf? +Adwdo#tpd;k &xHo@dk vnf; tvm;wl awmif;qdk
cJh=u.? rlqvifvd*f acgif;aqmif tvD*sif;em;u xdkwifjycsufudk t=uGif;rJh
y,fcsonfh tjyif +Aw
d o
d # tpd;k &uvnf; vH;k 0 rsuu
f ,
G jf yKxm;cJah v&m bl;oD;awmif/
armifawme,fY r+idrfroufr_rsm;pwifjzpfygG ;vm+yD; vufeufudkif awmfvSefa&;
toGio
f dk@ ul; ajymif;vmcJhavonf? tiftm; 2700 cef@&Sdaomrl*sm[pfwyfzJG udk
zGJpnf;+yD; zqyv tpdk; &udk bmoma&;ppfyG J (*sD[ m'f) a=unmwdkufcdkuf
awmhonf?16 *s[
D m'fqo
kd nfrmS tpPvefbmom jyefygG ;a&;twGuf wdu
k &f aomwdu
k f
yGJjzpfI rl*sm[pfqdkonfrSm xdkppfyGJwGif &Gyf&Gyfc|Hc|H wdkufcdkufaomol&Jaumif;udk
ac:onf?
tpP a&;olawoD rd ka&Sa ,*g;u ppfwaumif;om;b*F gvDrsm;onf
+Adwdo#wdk@tay:opPm&SdcJhjcif;/ ppftwGif;wGif +Adwdo#wdk@tm; ulnDcJhjcif;rsm;udk
14

Khin Gyi Pyaw 1959:60


Dar Ul-Islam, Jihad (Holy War)
16
Khin Gyi Pyaw 1960:99; The Nation Daily 1953: April
16
a'guf w mat;csrf ;
90
15

axmufxm;I oD;jcm;rlqvifjynfe,fwck xlaxmifay;rnf[laom uwdudk


ay;cJhonf[k a&;om;az: jyonf?17 ppfwaumif;om;b*F gvDwdk@onf T&nfrSe;f
csufjzifhyif bl;oD;awmifESifh armifawm+rdKe,frsm;wGif ordkif;q&m uvdkufAfc&pf
pwD. pum;twdki;f vlrsK;d oef@pifa&;v_y&f Sm;r_udk qifEJc$ h=J u[efwal yonf? &cdik w
f ikd ;f
rif;}uD;tjzpf tr_xrf;cJhblol OD;xifzwf(armifxif)u/
ppfwaumif;om;wdk@.0g'onf ewfjrpfwzufurf;&Sd r,lawmifwef;
a'oESifh ukvm;yef;Zif;(ar,k ) jrpf0Srf;a'owdkudkf e,fopft jzpf
tajcpdu
k f&ef[laom0g' jzpfonf? xd0k g'udak oG;xd;k ay;olrSm &cdik w
f ikd ;f wGif
ESpfaygif;rsm;pGmaexdkio
f Gm;cJhaom ppfwaumif;trsK;d om;wOD;jzpfonf?
xdkoo
l nf olwdk@bmomwl vlrsm; tvHk;t&if;ESifhcsDwufI tajcpdu
k f&ef
jyifqifxm;cJh&m jrefrmedik fiHvGwfvyfa&;&onfESifhw+ydKifeuf xdkjyifqif
csufw@dk onf wrsKd;wzHkjzpfvmcJhavonf? xdt
k csed Yf jrefrmtpd;k &uvnf;
vl0ifvlxGufjy\emudk *&kwpdkuf }uD;=uyfvmcJhavonf? xdka=umifh
&cdkifwkid f;xJodk@ ppfwaumif;om;rsm; tvG,fwul0ifxGufoGm;vm&ef
rjzpfEdkifaomtcg tqdkyg ppfaumif;trsKd;om;rsm;onf 'uUm+rdKrSaeI
jrefrmtpdk;&tm; qef@usifaom0g'jzef@csufudk owif;pm toD;oD;rS
vH _ aqmf ay;cJ ha vonf? aemifaomtcg rl *sm[pfv_yf &S m;r_onf
wjznf;jznf; }uD;us,fvm+yD;vSsif umqifqdkolvnf;emrnf}uD;zdk@&m
jzpfvmcJhonf?18
ppf+yD;onfESifh csufcsif; tdENd,trsKd;om;ppfajy; 246000OD; jrefrm
edkiif o
H @dk jyefa&mufvm=ua=umif; tvkyf orm;0ef}uD;Xmeu xkwaf z:a=ujimonf?
xdk@jyif jrefrmjynfYwuf=uGpGmv_yf&mS ;vm=uaom tdE,
Nd vli,ftoif; rsm;vnf;
ay:aygufvm=uonf? xif&Sm;aomtdENd,vli,facgif;aqmifrsm;rSm 'g'gcsef*sD/
a'guw
f m'la*:/ 'Demewf/ Zdk&mqif/ trfat&m&Spf/ *k&d S,fESi/fh &m*sefwdk@ jzpf=uonf?
&Jabmf*dk&S,fESifh&Jabmf&m*sefwk@d rSm aemiftcg Armjynf uGefjrLepfygwD acgif;aqmif
rsm;jzpfvm=uonf? tdE,
Nd wdki;f om;0efxrf;rsm;uvnf; zqyv. tvHatmuf
17

Yegar 1972:25
armifxif 1960/58

18

&d k[ if * smqd ko lr sm;.vky fZ mwf E S i f h ork di f; jzpf& yf r sm;

91

wGif zqyvvrf;pOftwdkif; oydwfwku


d fyGJqifE&J$ mwGif pGrf;pGrf;wrHyg0if=uonf?
tdEd,
N edik if Hom; oydwfacgif;aqmifrsm;yif ay:aygucf @J onf? ppfwaumif;om;rsm;rSm
TtdE,
dN om;rsm;ESihf vH;k 0qufo,
G rf r_ &d?S ta&S @ygupPwefrS bmoma&; toif;rsm;
ESio
fh m trsm;qHk; qufoG,fvSKyf&Sm;cJo
h nf?19
ppf+yD;onfESifh armifawmESifh bl;oD;awmif+rdKe,frsm;wGif ppfwaumif;
om; rlqvifOD;a&onf tqrwef wd;k yGg;aeav+yD? ppfwaumif;rS 0ifvmolrsm;rSm
+Adwdo#wdkEiS fhtwl vdkufygvm=uolrsm;jzpfonf? 1942 ck t"du&k%f;pwifcsdefwGif
awmifyikd f;rS xGuaf jy;vm=uolrsm;vnf; tcsKd @t0ufr#om awmifyikd ;f od@k jyefa&mufI
T+rdKe,fES pfckwGif aomifwifae=uavonf? bl;oD;awmif+rdK e,fjyefvnf
xlaxmifa&;wGif jyefvnfae&mcsxm;a&;t&m&Sd +Adwdo#c&dkif0ef rpPwma*:'GiEf Sifh
yl;wGJ wm0ef,cl Jh&aom ppfawGc&dkif zqyv OuUX OD;pHxGef;atmif. rSwfwrf;wGif/
xdktcsed fu (1946 ckEpS f) wGif u|ekyf fawG&aom&Gmrsm;rSm ,ckuJhodk@
pnfum;jcif;r&Sd? a&S;uaps;&SdcJhaom uusbuf&GmYyif vlaetdrfajc
tenf;i,fESihf ajcmufuyfuyfjzpfaeavonf? aps;rSmvnf;xdkenf;wlyif?
aps;pnfum;&efrmS aps;cHaus;&Gmpnfum;&HEk iS hrf +yD;? vufvSrf;rDS&m aus;&Gm
rsm;vnf; pnfum;&efvdkonf? bl;oD;awmifESifh eD;uyfaom uusbuf/
uH}uD;jyif/ armifeD&Gm/ tv,facsmif;&Gmrsm;yifvSsif tdrfajcoHk;q,f
ausmfrnfr[kwf? &cdkiq
f dkI t&kyfa&;jy&rnfh tcsed fjzpf.? ukvm;yef;Zif;
jrpfzsm;&Sd &Gmrsm;vnf; onftwdkif;yif jzpfavonf? TtajctaerS
1948 ckESpfwGif +rdKe,f.vlOD;a& wodef;ESpfaomif;ausmftxd wdk;vm
onfrmS b,fyHkb,fenf;jzifh 0ifvm=uonfudk rSef;q=unfhekid fayonf?
uufpb
f Dtyk cf sKyfa&;tajcrusrD cd;k 0ifvm=uolrsm;udk &Sd&if; rlqvifrsm;u
vufcI
H xdkrSwqifh ppfawGc&dkifESit
fh jcm;+rd@e,frsm;od@k yif ydk@ay;ae=u
onf? &yf&mG rsm;rSmvnf; &cdik v
f rl sK;d rsm; xGuaf jy;aepOf rlqvif oufouf
jzpfae&m rlqvifol}uD;rsm;u rdrdwdk@ydkifeufaus;&Gmom; jzpfa=umif;
oufaocH vufrSwfyg&kHrSsjzifh c&D;oGm;vmcGifh&dSaecJh&m 0ifcsif;wdkif;0if
xGufc sifwdk if ;xGuf tajctaejzpf onf? ol }uD; axmufc HpmrSt y
19

armifaomf 1966/224-225

92

a'guf w mat;csrf ;

tjcm;rnf o nf h t axmuf t xm;r# xk w f r ay;ed k i f a omumv


jzpfayonf?20
&cd k i f w dk if ; rif ; }uD ; OD ; xif z wf ( armif x if )url atmuf y gtwdk if ;
rSwfwrf;wifonf?
+Aw
d o
d sES iS rhf [mrdwfwyfzJG rsm;0ifvmaomvrf;aygut
f wdik ;f tdE,
Nd zufrS
vlrsKd;pHkonf qGH@/t/ usKd;/uef;/ El/0J paomolawmif;pm;xk}uD;yifvsSif
ppfwaumif;rSwqifh &efukefr*dkvrf;ta&muf tl,m;zm;,m;ajy;0if
vm=uonf? olwk@d 0ifvmaomvrf;a=umif;um; ukvm;yefzif;jrpf0rS f;rS
tpjyKavonf? ppfwaumif;tEG,fw@dk onf ukvm;yef;Zif;jrpf0rS f;odk@
0if vmaomtcg edk@pm;qd wfrwaumifudkom ,laqmifcJ h=uonf?
olwdk@ESifhtwl a&S;u jrefrm+ynfwGifraexdkifcJhbl;aom taqGtrsKd;
wd k @ vnf ; ygvm=uao;onf ? rsm;r=umrD ukvm;yef Z if ; jrpf 0S r f ;
taemufbuf Y v,fajr/ O,sOf/ qdwf+cHponfwdk@onf pnfum;
odkuf+rdKufvmavonf? ta&S@zuf&d&S cdkifwdkif;&if;om;wdk@um; ppfab;
ppf'%fa=umifh c&kqu
H |wfjzpfae=u&onf?21
bl;oD;awmifESifharmifawme,frsm;Y vlOD;a&tompD;&vmonfESifh
ppf waumif ; om;wdk @ onf ol wd k@. rlq vifjynfe,fxl axmifa &;udk pwif
taumiftxnfazmf=uawmhonf? rlqvifwdk@tm; TtcGifhta&;udkay; rnf[k
+Ad wdoS swd k@uwd u0wf jyKcJ honfq d konfrS m tm&f 0if ;.a&;om;csuf rS vGJI
rSwfwrf;rSwf&m [lIr&dSacs? E_wx
f GufrSwfwrf;tjzpf ygvDreftrwf tblvfcu
dk f.
OD;pHxGef;atmifok@d ajymjycsufum;&Sd.? tpPa&;okawoD rdka&Sa,;*g;onf rnfonfh
rSww
f rf;udu
k k;d um;a=umif; az: jyrxm;ojzifh ya[VdobG,f jzpfaeayonf? rnfo@dk
yifqdkap vGwfvyfa&;r&rDuyif rl*sm[pfqdkolwdk@onf ygupPwefESifhyl;aygif;a&;
odk@r[kwf rlqvifjynfe,f xlaxmifa&;twGuf qlyal omif;usef;=uav+yD? 1946
ckESpf rwfvwGif bl;oD;awmif+rdKe,f *ky`D&mG Y ta&S @ygupP wef (,ckb*Fvm;a'h&Sf)
20

OD;pHxGef;atmif/ ud,
k fawGar,kajr (vufESdypf ufr)l pm-65
armifxif 1960 / 61
&d k[ if * smqd ko lr sm;.vky fZ mwf E S i f h ork di f; jzpf& yf r sm;

21

93

tlu;D ,m;+rKd e,f &mbm;&Gmom; Zmazgum0gvq


f o
dk Ol ;D aqmif+y;D rlqvif trsK;d om;
vGwfajrmufa&; tpnf;t&Hk;udk pwifwnfaxmifonf? aemifwiG f Zmazgum0gvf
tm;yif rl*sm[pfygwD OuUXESifhAdkvfcsKyf tjzpf a&G;aumufwifajrSmufcJh=uonf?
Zmazgum0gvfrSm b*F gvDbmomjzifh uAsm/ vuFm oDuHk;zGJEGJ&mwGif xl; c|efonf?
tqdkawmfwOD;vnf;jzpfI jrefrmwjynfvHk;udkvSnhv
f nfvmoljzpfonf? aqG}uD;
rsK;d }u;D xJrS arG;zGm;vmoljzpf&m =oZmwduUrvnf;&Sdonf? olonf OD;pHxeG f;atmif.
tqdkt& bl;oD;awmif+rdKe,f uusbuf&Gmom; jzpfonf[kqdkonf? t"du&k%f;
jzpfpOfu b*F gvrD sm;towfcH&yHk/ ypPnf;OpPmrsm;qHk;&H;_ cJh&yHkrsm;udk csJ um;um zG@J EGJ
oDuk;H +yD; bl;oD;awmifarmifawme,fpOfav#mufI oDqakd zsmaf jzcJ&h m rsm;pGmtm;ay;
csD;ajrSmufcHc&Jh onf[kqko
d nf? aemifwGif bl;oD;awmif+rdKe,fajrmufyidk ;f rS rl*sm[pf
wyfrsm; bl;oD;awmif+rdK@uw
kd u
kd cf u
kd &f ef csDwufvm=upOf Zmazgum0gvEf iS fh Adkv&f LS ul
wdk@tm; aus;&Gmwdkif;rS yef;ukef;rsm;pGyf }udKqdk*k%fjyK=u&m ygupPwe*sdENmbwf
[ lao ma=u G
;a=u mo
f H
rd
k;v H
k;n H
oG
m;o n [f lao mpu m; w iGfu sef&pfc.Jh ?22

1948 ckarvwGif armifawm+rdKe,fajrmufydkif; *g&mjyif ac:avmif;


awmif&GmESifh vrGef;udkif;ac:&eyd&Gmwdk@wGif tpnf;ta0;rsm;usif;y+yD; rlqvif
trsK;d om;vGwaf jrmufa&;tpnf;t&H;k udk rl*sm[pfygw[
D I
l ajymif;vJ ac:wGifco
hJ nf?
xdt
k pnf;ta0;rSyif *g&mjyif&mG ol}uD; rmrGw/f cargif;qdyf&mG om; qmav/ tA'lcg
vDESifh tA'lvd a&mf&Sdwfw@dk tm; acgif;aqmiftjzpfwifajrSmuf=u+yD; rlqvif vli,f
rsm;udk pnf;&Hk;aponf? ppftwGif;u t*FvdyfESifh *syefwyfrsm;rS usefcJ@aom
vufeufrsm;udk zgu&D mbZm;ESihf &Sbb
D Zm;&Gm&Sd rlqvifAvDrsm;wGi0f Sux
f m;onfukd
&Gmom;rsm;u rl*sm[pfacgi;f aqmifrsm;tm; ay;tyfc=Jh uonf? ajray:wGif w&m;0if
&yfwnfaeaom *srDatwl tlavrmtoif;onf xdkv_yf&Sm;rSKudk vSLd0Suftm;ay;
cJha=umif;awG@&onf?23 Ttoif;rSm t"du&k%f;a=umifh armifawm+rdKe,frS
&cdkifvlrsK;d rsm; wa,mufrusef xGufajy;oGm;=uaomtcg armifawm+rdKe,fudk
tkyfcsKyf&ef +idr;f csrf;a&;aumfrDwDudk zGJ@pnf;cJh=ua=umif; wifjy+yD;jzpf&m *syefwdk@
0ifa&mufvmcsed rf SpI bmoma&; tzGJ@tpnf;trnfjzifh toGifajymif;vdkujf cif;
22

bl;oD;awmif+rdKe,fjzpfpOfordkif;/ 153? armifAodef;rSwfp/k 144

23

Burma Rifle Fifth Regiment Annual Magazine No. 6 (Defense Service


Archives, Department, Yangon: DR 491): 65-66
94

a'guf w mat;csrf ;

rSsomjzpfonf? rdka&Sa,*gurlum; 1936 ckESpfuyifpwifzGJ pnf;cJah om tzGJ tpnf;


[k qdkonf?24
*srDatwltlavrmtoif;onf enf;rsKd;pHkjzifh &efyHkaiGrsm;pkaqmif;+yD;
vufeufcJ,rf; rD;ausmufrsm; 0,f,lI rl*sm[pfrsm;tm;axmufyHhcJhonf? &efyHkaiG
&Sm&mwGif vl=um;aumif;&Hk pmoifausmif;rsm; aqmufvkyf&ef[k ta=umif;jycJh
onf ? xd kausmif; rsm;udk tm&AD pmoifausmif;rsm;[kac:qdk=uonf? vlj rif
aumif;atmifvnf; pmoifausmif; (13)ausmif;aqmufvkyfcJhonf? pmoif
ausmif;rsm; wnf&Sd&m&Gmtm;vHk;rSm armifawm+rdKe,f (,ck b*F vm;a'h&Sfe,fpyf)
wGifwnf&Sdaom vusfmacsmif;/ carmif;qdyf/ i&Hhacsmif;/ opfwk;H em;cGqk/H ig;pm;=uL;/
abmfvD =uufusdef;/ ZD;yifacsmif;/ r*Fvm}uD;/ jyifjzLacsmif;/ +rdKol}uD; /El&mvm/
tv,foHausmf/ tif;'ifwdk@jzpf=uonf? taemufygupPwefjynf ywf&S0g+rdKrS
tpPvrfbmom*dk%f;csKyf armfvmem rl[mrwf rlZm[mcfcefESifh armfvmem tDjAm
[if;wdk@udk yifhaqmifI ausmif;zGifhyGJrsm;usif;y+yD; tpnf;ta0;w&yfjyKvkyfum
ausmif;rsm;Y jrefrmbmomtpm; tm&ADESifhtl& 'lbmomudkom oif= um;
cGihjf yKa&;udk awmif;qdk&ef qHk;jzwfcJh=uonf?25
rl*sm[pfolykefxr_Y *srDatwltlavrmtoif;.yg0ifywfoufr_udk
ppfa wGc &d k if zqyv OuU X tjzpf aqmif &G ufoG m;aom OD; pH xG e f; atmif
(bl;oD;awmif) u Todk@rSwfwrf;wifonf?
*srDa twltlavrmtzGJ onf trnf tm;jzifh bmoma&;trnf
jzpfaomfvnf; EdkifiHa&;YOD;aqmifaeaom tzGJjzpfI trwfavmif;rsm;
a&G;cs,fjcif;/ a&G;aumufyGJtwGuf 0ifa&mufI0g'jzef@csDjcif;/ rJqG,f
pnf;&H;k jcif;/ ta&;}uD;aom Edkiif Ha&; qHk;jzwfcsurf sm; csrw
S fjcif;wd@k udk jyKvkyf
cJo
h nf? xdu
k pd u
P kd &Jpcef;rSL;tjzpf aqmif&Gucf hI
J aemifwiG f ygvrD ef trwf
jzpfvmaom rpPwmtblvcf u
kd Ef iS hf u|eaf wmfaqG;aEG;zl;ygonf? +Aw
d o
d #w@kd
24

armifawm+rdKe,fjzpfpOf ordkif;/ 77 : Yegar 1972:102


Khin Gyi Pyaw 1959:23-24; 78: armifawm+rdK@e,fjzpfpOf ordkif;/
78
25

&d k[ if * smqd ko lr sm;.vky fZ mwf E S i f h ork di f; jzpf& yf r sm;

95

jrefrmedik fiHodk@jyef0ifvmpOfu rlqvifwdk@. tultnDudkvko


d jzifh jrefrm
EdkifiHudkjyefvnfodr;f ydkuf+yD;aemuf udk,fydkiftkyfcsKyfcGifh&aom rlqvif
jynfe,fxlaxmifay;rnf[kajymhcJhbl;a=umif;/ xdktpGJtvef;a=umifh
rl*sm[pf aomif;usef;r_ay:aygufI *srDatwltlavrm tzGJESifh rouf
qdkif[k qdkonfrSm ,kwWdrwefaompum;om jzpfayvdrhrf nf[.
l ?26
od@k jzpf&m *sraD twltal vrmtoif;onf rl*sm[pfolyek .
f a&aomufjrpf
jzpfayonf? olyek x
f &ef rlqvifvlxkukv
d H_ aqmf pnf;&kH;jcif;/ vufeuf pkaqmif;jcif;
wyfom;rsm;pkaqmif;jcif;ponfwdk@udk tqifq
h ifh aqmif&GufcJhavonf?
rl*sm[pfolykefpwifyHkrSm 1947 ck arvyxrywfwGif abmif;bDtusF D
teuf qifwl0wfxm;aom b*F gvDvli,fwpkonf bl;oD;awmif+rdKe,f cGqHk
&Juif;a&SY pDwef;avSsmufum ygupPwfeZdENmbwf [laom a=uG;a=umfojH zifh
qENjy=uonf? xdq
k ENjyyGJudk rl*sm[pfumqifwyfrS vufaxmufAkv
d f rlpwmbD/
cGqHk&Gmom; trD&f[if;Zm;.om; tblvf[laqmif;ESifh rlbm&uftmvD.om;
umvm wd@k uOD;aqmif=uonf? &Jpcef;rSL;OD;a&$jzLu wm;jrpfcaJh omfvnf; *&krpdkufyJ
qufvuf csw
D ufqENjycJh=uonf? xdkvy_ &f Sm;r_onf apwDawmifESihzf kn
H Kd vdyf aus;&Gm
27
rsm;odk@yg jyefESH@oGm;cJhavonf? rl*sm[pfolykefxonfhta&;ESifh ywfoufI
okawoD rdka&Sa,*g. a&;om;csufudk atmufygtwdkif;bmomjyefqdkEkdifonf?
1945ckESpfqef;wGif +Adwdo#wdk@onf jrefrmwEdkiif HvHk;udk jyefvnford f;,l
EdkifcJhonf? jyefvnf0ifa&mufvmaom +Adwdo#tpdk;&onf t&yfom;
tkycf sKyaf &;udk xlaxmifay;.? +idr;f csr;f a&;aumfrw
D rD sm;udv
k nf; zGJ pnf;xl
axmifay;cJhonf? xdk+idrf;csrf;a&;tzGJrsm;onf 1948ck Zefe0g&DvwGif
jrefrmedkifiH vGwfvyfa&;&onftxd rdrdwdk@.vkyfief;rsm;udk aqmif&Guf
aecJh=uavonf? uufpfbDacwfwGif tkyfcsKyfa&;t&m&Sd tajrmuf
tjrm;rSm ppftwGi;f u +Aw
d do#wk@d ESihv
f ufwaGJ qmif&u
G cf =Jh uaom rlqvif
0efxrf;rsm;jzpf=uonf? vGwfvyfa&;&+yD;aemufwiG f zqyv tpdk;&onf
xdkrlqvift&m&Sdrsm;udkz,f&Sm;I Ak'<bmom0if&cdkift&m&Sdrsm;ESifh
26

OD;pHxGe;f atmif/udk,af wGar,kajr (vufEdyS fpufrl) pm-10


bl;oD;awmif+rdKe,fjzpfpOf ordkif;/ 153
a'guf w mat;csrf ;
96

27

tpm;xdk; vmcJhonf? &cdkif t&m&Sdrsm;onf ppftwGif;u &cdkifvlrsKd;wdk@


pGe@f ypfI xGuf;ajy;cJh&aom aus;&Gmrsm;Y rl&if;&cdkifvlrsKd;rsm;udk jyefvnf
ae&m csxm;ay;&ef pwif a qmif & G u f o nf ? rl q vif w d k @ onf
rdrdwdk@Zmwd&yf&GmwGif jyefvnftajccsaexdik f&ef a&mufvmaom &cdkif
vlrsKd;rsm;udk [ef@xm;aESmifh,Sufvm=uonf? aomufoHk;a&ESifh pm;eyf
&duQmrsm;jywfvyfatmif vkyfaqmifvm=uonf? xdk&cdkifvlrsKd;rsm;
awmifydkif;odk jyefvnfxGufajy;atmiftxd Edkifvdkrif;xuf jyKusifh=u
avonf? armfv0Dq&mwk@du &cdkifwdk@tay: bmoma&;ppfyGJqifE$J&ef
txd vH_aqmfcJh=uonf?28
Adkvcf sKyfatmifqef;ESifh q&mawmfO;D pdE Wm oabmxm;uGJvrGJ _ESifh jynfol@
&Jabmfw@dk .ykeu
f efjcm;em;r_rsm;onf &cdik jf ynf. Edik fiaH &;udk ydkr&dk _yaf xG;vmapcJo
h nf?
&cdkifrSjynfol@&Jabmfwdk@onfvnf; zqyvudk tmcHvmcJh=uonf? 1947 ckESpf
arv(3) &ufae@wiG f &cdik w
f kid ;f zqyvnDvmcHukd &aohawmif+rdKwGif usi;f y=uonf?
q&mawmfOD;pdE WmudkaxmufcHaom bl;oD;awmif+rdKe,f jynfol@&JabmfwyfzGJ@rS
Adv
k fzk;d vSonf zGJpnf;yHt
k & &cdik w
f idk f; jynfol@&Jabmfppfa&;wm0efcH OD;pHxeG ;f atmif.
vufatmufwGif&d.
S ? jynfol@&JabmftzGJrS E_wfxGufjcif;r&Sdaomfvnf; wyfwGif;
ykefuefr_qefqefjyKvkyfvmonf? xdknDvmcHudk OD;pHxGef;atmifwufa&muf&ef
xGucf GgomG ;aomtcg Adv
k fz;dk vSonf rdrdtyk cf sKyaf omwyfukq
d x
GJ kwfI bl;oD;awmif
+rdKrS xGufcGgoGm;cJhonf? xdkaemuf &aohawmif+rdKe,fajrmufydkif;rS udk,fpm;
vS,frsm; nDvmcHodk@ rwufa&muf=u&efESifh tu,fIwufa&mufygu tjyefwGif
iylwif;pmau|;ypfrnf[k +cdrf;ajcmufcJhonf? Adkvfzdk;vSonf rl*sm[pfrsm;ESifh
yl;aygif;&ef t}uH&Sdonf[v
k nf; owif;&xm;onf? OD;pHxGef;atmifonf bl;oD;
awmif+rKd @e,f zqyvOuUXjzpfonfomru &cdik w
f kid f; jynfol@&Jabmf ppfa&; wm0ef
cHvnf;jzpf.? nDvmcHt+yD;wGif OD;pHxGef;atmifonff bl;oD;awmifodk@rjyefyJ
cGqHk&Gmodk@oGm;um Adkvfzdk;vSESifhaqG;aEG;cJhonf? AdkvfcsKyfatmifqef;.trde@f t&
jynfol@&JabmfwyfzGJudkzsufodrf;I tpdk;&xHtyfESH&ef pDpOfonf? OD;pHxGef;atmif.
tpDtpOft& 1947 ckpufwifbmv(1)&ufae hwGif cGqHkaus;&GmY Adkvfzdk;vS
28

Yegar 1972:96-97; Yegar 2002: 202


&d k[ if * smqd ko lr sm;.vky fZ mwf E S i f h ork di f; jzpf& yf r sm;

97

tygt0if jynfol@&Jabmf rsm;tm;vH;k vufeufcstvif;0if =uonf?29 Adkvzf ;kd vSrmS


opPm azgufonf ht qifhod k@ ra&mufc J@ acs? odk@ &mwG if &cd ki ft rsKd;om;a&;udk
twdtvif;opPmazgufcJholwOD;ay:cJh.? xdkolum; zufvdyf xGef;atmifjzLqdkol
jzpfonf?
1947 ckESpfukefydkif;avmufwGif zufvdyf&Gmom;xGef;atmifjzLonf
*syefacwfu&&Sdxm;aom vufeufrsm;ESifh &cdkiftrsKd;om;rsm;udk umuG,f&ef
[kqdkum pH*dk;axmif/ uGef'dkif/ pyg;xm;ESifh atmifaZ,spaomaus;&Gmrsm;wGif
umuG,af &;wyfzGJ rsm;udk zGJ@pnf;avonf? rl*sm[pfrsm;u zufvyd x
f Gef;atmifjzLudk
zdwfac:um 'jyKacsmif; aus;&GmY vlxktpnf;ta0;w&yfudk usif;yum rl*sm[pf
ygwD. em,utjzpf zufvyd fxeG f;atmifjzLudkyif wifajrSmufch=J uonf? aemifwiG f
zufvyd fxGef;atmifjzLudk rl*sm[pfAdkvfcsKyftjzpf a&G;cs,fwifajrSmuf=uonf? aiG
tm;/vltiftm;/vufeuftiftm;jzifhykefuefI ta&S hygupPwefESifh yl;aygif;&ef
jzpfonf? rl*sm[pfwdk@onf &cdkifvlrsKd;rsm;uOD;aqmifaom ykefuefr_wcktjzpf
urBmodk@0g'jzef@csD&ef zufvdyfxGef;atmifjzLudk toHk;cscJh=ujcif;om jzpfonf?
rl*sm[pfygwo
D nff bl;oD;awmife,ftESH@pnf;&Hk;&m vlux
Hk H om;orD; trsm;tjym;
rl*sm[pfwyfodk@ 0ifa&mufcJ@=u.? tcsKd htpdk;&tr_xrf;rsm;yif &mxl;udkpGef@I
rl*sm[pf wyfom;rsm;tjzpf cH,cl h=J uonf? armifawm+rdK e,f tv,foHausm&f mG rS
*sraD twl tlavrm toif;acgi;f aqmif 'l'rl smonfvnf; aemufvu
dk f vufeufuidk f
oHk; &mausmfESifh yl;aygif;vmonf? odk@jzifh tiftm;2700 txdwdk;yGg;vm&m bl;oD;
awmifESifh armifawm+rdKe,frsm;udk +cdrf;ajcmufonf@tqifhodk@ a&mufvmcJhonf?
xdkpOf bl;oD;awmif+rdKe,f awmifydkif;wGif atmifxGef;pdefqdkolonf rl*sm[pf
rsm;&efudk umuG,f&ef umuG,fa&;wyfwckudk zGJpnf;cJhonf? atmifxGef;pdefonf
umqiftm; vkyf}uHowfjzwf&ef zufvdyfxGef;atmifjzLESifh vsKd 0SufpmG aqG;aEG;
cJhonf? zufvdyfxGef;atmifjzLu umqifESifhaqG;aEG;&efvmyg[k Oyg,fwrsOfjzifh
ac:aoma=umifh aqG;aEG;&efoGm;a&mufcaJh om atmifxGe;f pdeEf Sihf ol. aemufvku
d f
30
&Jabmf ta,muf 30 udk umqifuacgif;jzwfI owfvdkufavonf?
29

bl;oD;awmif+rdK@e,fjzpfpOf ordki;f /154

30

bl;oD;awmif+rdK@e,fjzpfpOf ordkif;/ 155

98

a'guf w mat;csrf ;

(*)oly ke fx+yD
rl*sm[pfwdk@onf *srDatwltlavrmtoif;.vrf;nGSefr_udkvufcH+yD;
olykefx=uav&m armfv0Dq&m}uD;rsm;. bmoma&;ppfyGJqifEJ&$ ef rlqvifvlxk
tm;vH_aqmfay;=uojzifh rlqvifvx
l k.axmufcrH _udk &&SdcJhonf? bl;oD;awmifESifh
armifawm+rdKe,fESpcf w
k Gif awmrD;obG,fjyef@ESH@oGm;avonf? zqyvtpd;k &rSm
&efukeftpdk;&[k tac:cH&awmhrnf@tajctaeodk@a&mufae+yD; rl*sm[pfolykef
pwifonfh tcdsefwGif wyftiftm; rvHkavmufr_ a=umihf xda&mufpGm ESrd ef if;Edkifjcif;
r&SdcJhacs? 1948 ck pufwifbmv(30)&ufae@wGif bl;oD;awmif+rdKESihf oHk;rdkiftuGm
qiftdk;jyif&GmwGif rl*sm[pftajccHpcef;udk wnfaqmufavonf? rl*sm[pf
wyfrsm;onf bl;oD;awmif+rdudk ta&S hawmifzufESifh taemufawmifzufwdk@rS
pwifcsOf;uyf+yD; 0dki;f &Honf? +rdK@.ajrmufzufwnf@wnf@ wyfrif;acsmif;&GmESihf ta&S
awmifzuf ausmuf&pf/ armifESrykvJawmif&Gmwd@k wiG f wyfcs+yD; +rdK@wiG f;od@k vufeuf
}uD;rsm;jzifh ypfcwf=uonf? wa&G@a&G@ESifh +rdK@teD;odk@csOf;uyfvm=u+yD; ukvm;
yefZif;jrpfta&S@zuf&Sd odrfawmif/ &GufnSdK;awmif ESifh uGew
f dkif&Gmrsm;wGifwyfpGJum
bl;oD;awmif+rdKudk 0dkif&x
H m;vdu
k f=uonf? ygupPwef *sEd mN bwf[laom a=u;G a=umf
oHudk rdk;txdnHatmif =um;=u&.? a&S@ajy;wyfzGJ@rsm;onf vjcrf;ESifh=u,fygaom
ygupPwefedkifiHtvHudk v$ifhxlIcsDwufvm=uonf? ukvm;yefZif;jrpfudk ydwfqdk
xm;vdkufojzifh +rdK@rSm teD;tem;&dS+rdK@&Gmrsm;ESifh vHk;0 tquftoG,fjywfawmuf
oGm;avonf? ppfawG+rdKodk@ ppfual wmif;&efoGm;aom Adkvf}uD;vSarmifrSm odrf
awmif&Gm ta&mufwiG f jrpfukyd w
d fI wdkucf dkufc&H ojzifh a&S@o@dk c&D;rqufEidk fawmhbJ
&aohawmif+rdKodk@qkwfcGgoGm;&onf? rl*sm[pfwdk@.AsL[mrSm +rdKudk&duQmjzwf
awmufxm;+yD; wjznf;jznf; odrf;,l&efjzpfonf? +rdKwGif;Y pm;eyf&duQm vHkavmuf
pGmr&Sdawmhacs? ta&mif;t0,f[lor# &yfqdkif;oGm;cJo
h nf?31
wdik ;f jyKjynfjyKv$waf wmfa&G;aumufyw
JG iG f bl;oD;awmifrq
J ENe,frS zHn
k Kd vyd f
&Gmom; b*F gvDvlrsKd; tblabmfa&Smuta&G;cHcJh&aomfvnf; +rdKudk umuG,f&ef
wpHkw&mrSsaqmif&GufcJhjcif; r&SdcJhacs? xd@k a=umifh +rdKumuG,fa&;twGuf zqyv
31

armifAodef; rSwfpk/ 116


&d k[ if * smqd ko lr sm;.vky fZ mwf E S i f h ork di f; jzpf& yf r sm;

99

OuUX OD;pHxGef;atmifonf/ +rdKydkif/ +rdKe,f&Jpcef;rSL;wdk@ESifhnSdESKdif;wdkifyifI +rdK


umuG,fa&;twGuf vnf;aumif;/ pm;eyf&duQm&&Sad &;twGuf vnf;aumif; pDrH
aqmif&Guf&avonf? +rdKol+rdKom;rsm;rSm +rdKjyifodk@vnf;rxGufEdkif/ &dumQ vnf;
vHk;0jywfawmufoGm;+yDjzpfojzifh OD;pHxGef;atmifu olykid fqdkifaomqefavSmif&HkrS
qefrsm;udk +rdKol+rdKom;rsm;tm; a0iSay;vdkufavonf? odk@jzifh wae@pm&duQmudk
&&SdoGm;=uonf? aemufae@rS pI OD;pHxGef;atmifonf ol.jynfol@&JabmfwyfzGJ@0if
a[mif;rsm; jzpf=uaom AdkvfarmifpdefOD;ESifh AdkvfuHpdk;wdk@ tultnDjzifh bl;oD;
awmif+rdKywf0ef;usif&Sd b*F gvDuv
k m;rsm; aexdkifonfh&Gmrsm;odk@ toufpeG f@um
oGm;a&mufI qefudk twif;t=uyf 0,f,l+yD; &uftawmf=um +rdKol+rdKom;
rsm;tm; jzef@a0ay;Edik cf ho
J nf? Tod@k jzifh pm;eyf&u
d mQ jywfvyfI vufeuf cJ,rf;vnf;
enf;yg;vmaom tajctaewGif a&&SnfckcH&ef rjzpfEdkifawmhojzifh &Jpcef;rSL;/
+rdK ydk if ES if h OD;pHxGef; atmifwdk @u quf om;wOD ;apv$wfI armif awm+rd K@udk
umuG,faeaom wyfrawmfwyf&if; (5)xHrS ppfulawmif;cHcJhonf? wyf&if;(5)rS
ppfulcsufcsi;f a&mufvm+yD; 0dkif;&Hxm;aomrl*sm[pfwyfrsm;udk wdu
k fcu
dk fum +rKdudk
u,fwifEdkifcJhonf? ra&S;raESmif;wGifyif jynfaxmifpkppf&J(,ltrfyD)wyf&if;(20)rS
wyfpkwpka&muf&Sdvmum tjyif;txefwdkufcdkuf=uojzifh rl*sm[pfrsm;qkwfcGm
oGm;cJh&onf?32
armifawm+rKd e,fwiG u
f m; ppfwaumif;om;b*F gvw
D @kd onf abmfvb
D Zm
(}udrfacsmif;)ESifh 16 rdkifuGma0;aom u|ef;ayguf&GmwGif pcef;csvSsuf ppfa&;
av@usirfh KS rsm; jyKvkyfaecJ=h uonf? rl*sm[pfw@kd onf 1948 ck ZGefvu yif armifawm
+rdKudk0dkif;&Hwdkufcku
d f&m Adv
k f}uD; atmifaz (aemif jynfolOya'tusKd;aqmiftzGJ
OuUX) acgif;aqmifaom wyf&if;(5)rS wyfcGJwcGJwnf;jzifh +rdKudkumuG,fxm;Edkif
cJo
h nf? armifawm+rdKajrmufzuf&Sd }urd facsmif;udk wdu
k cf u
kd &f mwGifvnf; wyfrawmfrS
umuG,fEidk cf o
hJ nf? ,if;rSty tjcm;a'otm;vH;k vdv
k krd Sm rl*sm[pfwk@d . tkyfcsKyrf KS
atmufwGif&Sdco
Jh nf? 1948ckEpS f atmufwdkbmv(24)&ufae@wGif armifawm+rdK
teD; rdkif0ufomomtxd xdk;azmuf0ifa&mufum +rdKudk oHk;bufoHk;wefrS 0dkif;0ef;
wdkucf dkufonf? wyfrawmfrjS yefvnfwku
d fcdkuf&m ta&;rvSojzifh qufo,
G fa&;
33
a=u;eef;rsm;udjk zwfawmufI qkwfcGgoGm;=uonf? 1948 ck edk0ifbmvwGif rl*sm
32

bl;oD;awmif+rdKe,fjzpfpOf ordkif;/ 154-155


jynfwGif;aomif;usef;r_ ordkif;/ 46-47

33

100

a'guf w mat;csrf ;

[pfwdk@. aomif;usef;r_a=umifh bl;oD;awmifESifh armifawm+rdKe,frsm;wGif ppf


tkyfcsKyfa&;udk a=unm+yD; wyf&if;rSL; 'k AdkvfrSL;}uD;uifyufeufESifh 'kwyf&if;rSL;
Adkvrf SL;apmjrifhwdk@O;D aqmifaom wyf&if; (5)u tjyif;txefEdrS feif;vmcJhonf?
rl*sm[pfqlylaomif;usef;r_wGif umqifonf vlodrsm;.? umqif
ta=umif;udk avhvmolrsm;.tqdkt& xdkolonf &mZ0ifvlqdk;wOD;jzpfa=umif;
od&onf? yifv,f"g;jyr_jzifh axmifuscJh+yD; 1947ckESpfwGif axmifrv
S Gwfvmonf?
ppfawG+rdKwGif vufvkyfvufpm;tjzpftoufarG;ae&mrS q&mawmfOD;pdE Wm.
wyfok@d vnf;aumif;/ Armjynf uGefjrLepfygwD &cdkifjynfe,f acgif;aqmif &Jabmf
armifwl. wyfok@d vnf;aumif; 0ifa&mufcJhbl;onf[k qdkonf? 34 umqif acgif;
aqmifaom rl*sm[pfwyfzGJonf armifawmawmifydkif; jrif;v$wfaus;&GmwGif
pcef;csI aecJhonf? umqiftm; armifawmajrmufydkif;wGifv_yf&Sm;aeaom
rl*sm[pfa cgif;aqmif tA'l vf[l qdef;wdk@ u "g;jyacgif;aqmifwOD;tjzpf om
oabmxm;=uonf? umqif onf Oa'gi;f / oa&ukef;wef;/ r*Fvm}uD;awmifw@kdwiG f
pcef;rsm;csxm;+yD; ta&SygupPwefESifharSmifcdka&mif;0,fa&;rS tcGeftwkyfrsm;
aumufcHum csrf;om =uG,f0vmonfESihf tr# rdrw
d yfudk tiftm;aumif;atmif
zGJ pnf;cJo
h nf? od@k &mwGif ar,kawmifwef;ESihf ewfjrpfta&Sw&dk;wGifum; rl*sm[pf
v_yf&Sm;r_onf wyfrawmf.xdk;ppfa=umifh tawmftxdemcJhavonf? wyfrawmf
onf ppfawGrS tv,foHausmfzufodk@ a&a=umif;rScsDwuf+yD; xdk;ppfqifonf?
ewfjrpfurf; a*:'lom& wdu
k fyGJudk udk,fwdkifqifE$Jcho
J l ol&xGef;wifu atmufyg
twdkif; rSwfwrf;wifonf?
olwdk@tiftm;uig;&mavmuf/ u|efawmfwdk@rSmuwyfpkwpkyJ&Sdw,f?
'gayrJh u|efawmfwdk@wyfpku a'giaf 'gifjrnf? u|efawmfu wyf=uyf}uD;
xGef;aemif (aemifAd kvfrSL;}uD;)/wyf= uyfarmif= unf (aemifoeu4/
wyf&if;rSL; 'kAv
kd rf SL;}u;D )wd@k ukd wd@k ajy;&ifawmhtukefacsmrSmyJ/ udik ;f rxl;bl;/
a[-h&Jabmftm;vHk; vSHpGyfwyfvdk@ trdfef@ay;vdkufw,f? +yD;awmh &Jabmf
wa,mufqDub&if;*ef;udk,l+yD; jzef@/ ypf/ wufvdk@trde@f ay;/ w+ydKifeuf
34

wyfrawmfarmfueG f;wdku/f &efukef/rSwfwrf;trSwf CD 1016(9)


&d k[ if * smqd ko lr sm;.vky fZ mwf E S i f h ork di f; jzpf& yf r sm;

101

wnf; &efol@tkyfxJudk ESpfvufrpdefajymif;eJ@ qufwdkufypfxnfhw,f?


+yD;awmh wyfpw
k pkvHk; 0ufacgif;xdk;ypfwufvdkufwm &efolawG rxifyJ
tHt
h m;oifh ukefw,f? u|efawmfwk@d &hJ ESpfvufrarmfwmAHk;qHeJ@ vufeuf
i,f ypftm;a=umifh olwk@d tkypf k[m z&dzk &Jjzpf/ tvHawGypfcs/ wyfysuf+yD;
qkwfawmhwmygy?J 35
ol&xGe;f wifuyif qufvufI/
aemufqHk;wdkufyGJuawm h awmif+ydKwdkufyyGJ gyJ? ta&S@ygupPwef (tck
b*Fvm;a'&Sf)eJ@ jrefrme,fpyf/ wHwm;uav;yJjcm;w,f? ygupPwef
bufuavhvmolawG v$wfw,f? ppfwaumif;u c&dkif&J0efeJ@tzGJ
vm=unfh =ur,f? tckwu
dk yf rJG Smvnf; cgwikd ;f vdyk J ypftm;a&m/ owWad &m
ESpfrsKd;vHk;aygif;+yD;csxnfhvdkufwm &efol[ m+ydKqif; +yD; qkwfoGm;yg
awmhw,f? &JabmfxGef;jrwfwdk@/ &Jabmfbdkokd;wdk@tzGJ@awGu e,fpyf
ausmufwikd af y:txd wufcsomG ;=uw,f? aemuf ESpv
f oH;k vtwGi;f rSm
olw@dk pkaqmif;xm;wJ@t&yfom;awG[m vufeufrudkifawmhyJ aus;&Gm
awGudk jyefukew
f ,f? olwdk@&Gm}uD;awGu tvHjzLv$ifh+yD; olwdk@tac:
zqyvwyfzJG awGukd =udKqdk=uygawmhw,f?36
odk@&mwGif aemif rqvacwfwGif 0ef}uD;csKyfjzpfvmaom ol&xGef;wif
onf tvHjzLaqmifI olwdk@tm; }udKqdkcJholrsm;uyif rdrdZmwdajrY tajccs&ef
jyefvm=uaom &cdkifjynfolrsm;udk rnfuJhodk@aESmifh,Sufwm;qD;um &efrlcJhonfh
ta=umif;rsm;ESifh rl*sm[pfolykefuv
dk nf; rnfodk jyefvnf toufoiG ;f vm a=umif;
udrk l rSwfwrf;rwifcyhJ gacs? +Aw
d o
d # tkycf sKyfa&;,E &W m; jyefvnf vnfywfvmonfEiS hf
ppftwGif;u xGufajy;wdrf;a&SmifoGm;cJh=uaom &cdkifESifh b*F gvDaus;&Gmrsm;udk
jyefvnf ae&mcsxm;&ef +Aw
d doSsjyefvnfae&mcsxm;a&;t&m&Sd rpPwma*:'Gi37
f ESihf
zqyv OuUX OD;pHxGef;atmifwdk@ukd tpdk;&rSwm0efay;aqmif&GufapcJhaomfvnf;
35

ol&xGef;wif 2008/105
ol&xGef;wif 2008/ 117
37
E H Godwin
36

102

a'guf w mat;csrf ;

&cdik &f mG rsm;rSm vHk+cKHr_ r&Sad oma=umifh qufvuf&yfwnf&efrjzpfedkifawmhacs? ppfawG


c&dkif zqyv OuUX OD;pHxGef;atmifu atmufygtwdkif; rSwfwrf;wifonf?
u|efkyfonf ar,kjrpftxufydkif;odk@ &cdkiftrsKd;om; waomif;ausmf
yd@k caJh vonf? atmufyikd f;wGiv
f nf; tvdt
k avSsmufjyef0ifvmolEiS hf u|ekyf f
ydk@ay;aomol &cdkifOD;a&onf xdt
k xufydkif;OD;a&xufenf;rnfr[kwfacs?
xdkolwdk@ tajccsaexdkif=uay+yD? &cdkiftrsKd;om;aus;&Gmrsm;rSm tajc
taet& vle nf; pk jzpfa ejcif;/ vl rsm;pkjzpfaeaom rlqvifwdk@u
rvdkvm;jcif;/ xd@k a=umifh a&muf&t
Sd ajccsae+yD; jzpfaom&cdkiw
f k@d rmS us;D vef@
pmpm;jzpfaepOf rl*sm[pftrnfcHrsm;u ajcmufvSef@ ESifxkwfojzifh
v,f,m vkyfcif;rsm;udkpGef@ypfum a=umufvef@w=um;xGufajy;=u
avonf? xdko@kd c%c%xGuaf jy;=u&ojzifh yd@k xm;olrsm;.xuf0ufr#yif
rusejf zpfaeonf? om"ujy&aomf aq;tdk;us&mG wGif tdrfajctawmf
toifh a&muf&dSvm&m ol}uD;a[mif;.om; OD;omyGiht
f m; ol}uD;tjzpf
cef@ xm;I tkyfcsKyfa ponf? b*F gvD rsm;u OD ;omyG if htm; ae@cif;
a=umifawmif owf+yD;vSsif ol=uD;tdrfwGif;odk@ tavmif;udkoGif;vSsuf
tdru
f dk rD;&d_vdkuaf v&m &Gmysu+f yD; xd&k mG wGif b*F gvrD sm;0ifa&mufaexdik I
f
38
,ae@widk f b*F gv&D mG tjzpfo@dk ajymif;vJomG ;cJyh gavonf? bl;oD;awmif
+rdKe,fwGif 1942ckESpft"du&k%f;rwdkifrDtxd &cdkifaus;&Gm (217)&Gm
&Sdcho
J nf?39 xdt
k "du&k%f;a=umifh &Gmtm;vHk;rD;&d_zsufq;D jcif;cHch&J onf?
ppf+yD;acwfwGif jyefvnfxlaxmifjcif;rjyKEdik fbJ vHk;0+ydKysufoGm;&aom
armifawm+rdKe,frS &cdik &f Gmpkpak ygi;f rSm &Gm(98)&SI
d / bl;oD;awmif+rdKe,fwiG f
40
(116) &Gm&So
d nf?
rl*sm[pfw@kd onf &cdik fvrl sKd;rsm;udo
k mru tjcm;wdik f;&if;om;rsm;udv
k nf;
t=urf;zufrr_ sKd;pHjk zifh rdrdwdk Zmwd&yf&GmwGiftajccsIr&atmif jyKusicfh =hJ uavonf?
38

OD;pHxGef;atmif/ udk,fawGar,kajr/pm-65
bl;oD;awmif+rdKe,f/ ajrpm&if;OD;pD;Xme.rSwfwrf;twdkif; az: jyjcif;jzpfonf?
(armifAode;f rSwpf k-100)
40
(u)armifawm+rdKe,fjzpfpOf/ pm-68-69? xdkpm/aemufqufwGJ(c)
39

&d k[ if * smqd ko lr sm;.vky fZ mwf E S i f h ork di f; jzpf& yf r sm;

103

,if;okd jyKusif hr_ a=umifhj zpf ay:vmaom tqdk ;0g;qH k; jzpf&yfwckr Sm


jrefrm&mZ0ifrsm;ESihf jrefrmausmufpmrsm;wGizf wf&&_ aom vlO;D a&tenf;i,frsS om
usef &S d awmhonfh ouf vlrsKd; wdk @aexd kif &maus;&Gmrsm;um; armif awm+rdK @
e,f a jrmuf ydk if; wGi f vHk ; 0aysmufuG ,foGm ;jcif; yifj zpfonf? ppf}ud Kacwf u
oufvrl sKd;wdk@onf armifawm+rdK@e,fa+rmufydkif; a0vmawmifaus;&GmtkyfpkwGif
&Gm(8)&Gmwnf axmifIaexdkifcJh=uavonf? xdk&Gmwdk@rSm opfwHk;acsmif;/ pif+ydK/
&D=udKifacsmif;/ avmif;acsmif;/ apwDjyif/ ar*sm/ o&ufuif;ESifhomvDawmifwdk@
jzpf=uonf? Taus;&Gmwdk@onf wbufedkifiHe,fpyfESifheD;uyfpGmwnf&Sd=uonf?
e,fpyfwiG f rl*sm[pfw@kd wyfpaJG omtcg oufaus;&Gmom;rsm;udk ac|;wyfqaJG vonf?
&Gmwdkif;udk &duQmvnf;cef@cGJonf? qufa=u;awmif;Iray;Edkifojzifh &Gmom;rsm;udk
zrf; qD ;nSOf; yrf; &m oufa us;&Gmrsm;ysufI &Gm om;rsm; armif awm+rd KwGif
cdkvH_aecJh=u&onf? xdkrSaemufwGif oufvlrsK;d rsm;rSm ppfawGc&dkif twGif;ydkif;odk@
ajymif;a&Gaexdkif=uojzifh aoG;aESmum vlrsKd;aysmufuG,frnfh tE W&m,fESifh
&ifqkid fcJh& avonf?41
rl*sm[pfwdk@onf &cdkift&yfom;rsm;udkom zrf;qD;nSO;f yef;onfr[kwf?
Ak '< b mombke f ; }uD ;ausmif; rsm;/ bk &m;&k yf xkr sm;/ apwDy kxd k; rsm;ud k vnf ;
zsufqD;cJh=uonf? umqif.wyfonf ar,kjrpftaemufbufurf;rS aeAD qdyf&Gm/
apwDjyif&Gm/ armifESr&Gm/ ausmuf&H&Gmrsm;rS bkef;awmf}uD;ausmif;rsm;udk rD;&d_
zsufqD;ojzifh *dk%f;aygif;pHkrS q&mawmf}uD;(12)yg;u vufrSwfa&;xdk;I 1952ck
arv(26) &ufae@pJjG zifh ta&;,laqmif&Gufay;&ef yef=um;onfhpmudk EdkifiHawmf
tpdk;&xHodk@ay;ydk@cJhavonf? xdkpmt& umqifwyfzGJ@0ifrsm;onf Ak'<&kyfyGg;qif;
xkawmfrsm;udk vSHpGyfjzifhxdk;IzsufqD;jcif;/ apwDjyif bkef;awmf}uD;ausmif;udk
0ifa&mufpD;eif;I aiGqif;xkawmf(27)qlESifh wausmif;vHk;udkjymusatmif rD;&d_
oGm;=uonf? rl*sm[pfwk@d aomif;use;f r_udk OD;Ek.zqyvtpd;k &u vpfvsLS &_aeyHkukd
avSmifajymifxm;aomumwGef;wckudk 1953 ckEpS fxkwf &efukefwuUodkvf &cdkif
ausmif;om;rsm;. &cdik w
fh efaqmif r*~Zif;wGif azmfjyxm;onfuakd wG&.? &efuek f+rdK
&Sd &cdkifoHCmawmf rsm;uvnf; tpmiwfcHqENjycJh=uonf?42
41

armifawmom;/ 1996/ taemufwHcg;rS0ifa&mufvmolrsm;/ &cdkifo[m,


toif; pmapmif/ trSwf(2)/ pm-136
42
Yegar 1972:99
104

a'guf w mat;csrf ;

TtajctaewGif &cdkifaus;vufvlr_b0. wkefv_yfajcmufjcm;p&m


tjzpftysufrsm;udk xdkpOfuawG@}uHKcJh=u&aom ouf=uD;&G,ftdkrsm;. ajymjy
csufrsm;omru tpdk;&tkyfcsKyfa&; rSwfwrf;rsm;wGifvnf; zwf&_&ygonf? &cdkif
wdki;f rif;}uD;.tpD&ifcHpmt& bl;oD;awmifEiS fharmifawm+rdKe,frsm;wGif tajccs
+yD;aom Ak'b
< mom0if&Gmom;rsm;onf nbufwiG f pufaoewfrsm;jzifh ypfcwf
+cdrf;ajcmufjcif;a=umifh rae0Hh=uawmh+yDjzpfa=umif;ESifh vlOD;a& ESpfaxmifhav;&mcef@
+rdK @ay:odk@cv
kd v
_H m=ua=umif; tpD&ifco
H nf?43 w&m;Oya' pd;k rd;k r_onf aus;vufwiG f
omru +rdK hay:wGifvnf; avsmh&nf;&nf;EdkifvS.? 1947 ckESpf =o*kwfvwGif
armifawm+rdK@Y e,fydkif0efaxmuf OD;xGef;OD;qdkoludk b*F gvDwdk@ &uf&ufpufpuf
owfjzwfvdk uf= uonf? xdk t a&;tcif ;ES ifhywfoufI &cd ki f wdki f;rif; }uD; u
atmufygtwdkif; tpD&ifcH.?
Tjzpf&yfonf rlqvifwdk@. umv=um&SnfpGm odo
k dyx
f m;cJ=h uaom
vlrsKd;a&; pdwf"gwfukad zmfjyvdkufjcif; rSm ,Hrk mS ;bG,rf &Sdacs? vlowform;
rsm;xHrS rlqvif&Jt&m&Sdrsm; tca=u;aiGudk&,lcJha=umif; oHo,
jzpfzG,f&m ta=umif;&Sd+yD; xdka'owckvHk;udk rlqvifwdk@ pd;k rdk;tkyfcsKyfa&;
[laom olw@dk . qENudkvnf;azmfne$ ;f jyovdkujf cif;yifjzpfonf? +AdwdoSs
tpd;k &. yHyh ;kd r_jzifh Ta'o.pD;yGg;a&;udkcsKyfuikd Ef idk v
f mcJ+h yjD zpf&m xdrk Swqifh
wuf+yD; vGwv
f yfaom jrefrmedkifiHawmfacwf bl;oD;awmifESihaf rmifawm
+rdKe,frsm;wGif w&m;Oya'pdk;rd;k r_ESifh jrefrmtpdk;&. tcsKyf tjcmtm%m
wnfwhjH cif;tay: ajymifajymif wif;wif; pdefac:vmjcif;yif jzpfawmhonf?
Tok@daomtm;prf;r_rsKd;udk xdxda&mufa&mufrudkiw
f ,
G Ef kid cf hv
J Ssif wzuf
edkiif Hom;T vlrsdK;jcm;rsm;onf Ta'oudk jrefrmtcsKyftjcmtm%m
atmufrSzhx
J kwfI ygupPwefEiS fhaygif;pnf;a&;twGuf qufvuf v_yf&mS ;
=uayawmhrnf?44
43

The Report of the Commissioners Office of Arakan, April


18, 1947 (The National Archives, London, Foreign Office
Records) FO-643/74
44
The Monthly Report of the Commissioner of Arakan for
August 1947, dated 13th September, 1947 (National Archives, London, Foreign Office Record) FO-643/79
&d k[ if * smqd ko lr sm;.vky fZ mwf E S i f h ork di f; jzpf& yf r sm;

105

a&mifpHkaomif;usef;r_rsm;a=umifh &efukeftpd;k &[k avSmifajymif tac:cH


cJh&aom jynfaxmifpktpdk;&onf rl*sm[pfolyek fukEd rSd feif;&ef wyf&if;(5)rS wyfom;
tiftm; &m*%ef;r#uo
dk m yd@k ay;edik fcJhonf? bl;oD;awmif+rdKESifh armifawm+rdK@rSsom
tpdk ;&.tk yf csKyfr_ atmufwGif &S d+ yd; aus;&G mtm;vH k;vdk vd kudk rl *sm[pfwdk@u
xdef;csKyfxm;cJhonf? rl*sm[pfvy_ &f mS ;r_EiS yhf wfoufI &efuek +f rKd &+dS Aw
d o
d sS oH&;Hk rS +Aw
d dosS
Edkiif Hjcm;a&;&Hk;odk@ atmufygtwdkif; tpD&ifcHcho
J nf?
olykex
f ae=uaomrlqvifw@kd . t"du&nf&G,cf sufrmS oD;jcm; jynfe,f
wckxlaxmifvjdk cif;avm/ odk@wnf;r[kwf jynfaxmifprk S cGJxGu&f efavm
qdkaomtcsufudk uGJuGJjym;jym;rod&acs? tu,fpifppf jynfaxmif
pktwGif; udk,fykid ftkyfcsKyfcGifh&e,fajr xlaxmifcGifh&onfh wdkifatmif
xdke,fajronf ygupPwef. =oZmatmufodk@ qGJoGif;jcif; cH&rnfrSm
rvGJ{uef jzpfawmhonf? txifu&rl*sm[pf[kqko
d l tawmfrsm;rsm;rSm
ajratmufv_y&f Sm;r_wGif vufeufpGJukid fwdkufcku
d fjcif;rjyKao;bJ ajray:
v_yf&Sm;r_udkaqmif&Guf&ef +rdKay:wGifuseaf eayao;onf? vufeufudkif
rl*sm[pftiftm; ig;&mcef@&do
S nfqakd omfvnf; xdkolwk@d ukad xmufcHaeol
rsm;um; tqaygif;rsm;pGm &Sdaeonf?45
rl*sm[pfwdk@onf 1948ckESpf ZGefv(9)&uf ae@pGJjzifh tl&'lbmomESifh
a&;om;xm;+yD; qmyef[lqdefqdkol vufrSwfa&;xdk;xm;aom pmwapmifudk
armifawm+rdKe,f e,fydkif0efaxmufrSwqifh EdkifiHawmftpdk;&odk@ ay;ydk@cJhonf?
,if; pmwGi f rl*sm[pf ygwD .awmif;qdk csufr sm;udk atmuf ygtwdki f; azmf jy
xm;onf?46
(1) ukvm;wefjrpftaemufzufjcrf;r Sewfjrpfta&S@zufurf;&Sd e,fajrudk
jrefrmedkifiH&Sd rlqvifwdk@. trsdK;om;e,fajr[k owfrSwfay;&rnf?
(2) &cdkifjynf&Sdrlqvifrsm;udk wdkif;&if;om;tjzpf todtrSwfjyK&rnf?
(3) rl*sm[pfygwDudk w&m;0ifEdkifiHa&;tzGJ@tpnf;tjzpf todtrSwf
45

Letter from British Embassy, Rangoon, to the Foreign Office in


London, dated 12th February, 1949, The National Archives, London: 2SEA 60/611:DO 196/133

wyfrawmfarmfueG f;wdku/f &efuke/f ( CD 1016-10-11)


a'guf w mat;csrf ;
106

46

jyK&rnf?
(4)tl& 'l bmomud k &cd k if j ynf &S d rl q vif rsm;. trsKd ; om;bmom
pum;tjzpf todtrSwfjyKI xlaxmiftHhaom rlqviftrsKd;om;
e,fajr&dS ausmif;rsm;wGif oif=um;cGifhjyK&rnf?
(5)ausmufawmfESifh+rdKa[mif;+rdK eh ,frsm;rS 'kuQonfrsm;udk edkifiHawmf
p&dwfjzifh jyefvnfae&mcsxm;&rnf?
(6)vH+k cKaH &; tufOya't& zrf;qD;xdef;odr;f jcif; cHae&aom rlqvifrsm;udk
jcGi;f csufr&Sd v$wfay;&rnf?
(7)rl*sm[pfygwD0iftm;vH;k twGuf vGw+f idrf;csrf;omcGiu
fh dk a=unmay;&
rnf?
Tpmyg &cdkifjynf&dS rlqvifqo
dk nfhpum;rSm (Arakani Muslims)
qdak ompum;udk jyefqkjd cif;jzpfygonf? &d[
k if*sm[laom vH=uKyt
f rnfukd rwnfxGif
&ao;aoma=umifh rdrw
d k@d uk,
d fudk Todk@&nfne$ ;f ;&jcif;jzpfayonf? tl&'lbmomudk
a&G;cs,fjcif;rSmvnf; ygupPwefESifhyl;aygif;&ef &nf&G,fa=umif; xif&Sm;ygonf?
&dk[if*sm[laom trnfrSm rpPwm tA'la*:zm;u 1951ck =o*kwfv(20) &ufae@
xkwf *g'D,H owif;pmwGif a&;om;onfh ql'Dwefrlqvifrsm; [k acgif;pOf
wyfxm;aom aqmif;yg;wGifrS pwifok;H pGcJ hjJ cif;jzpfonf? bl;oD;awmifESiafh rmifawm
+rdKe,frsm;rS b*F gvrD sm;onf xdt
k rnfudk rpPwm tA'al *:zg; aqmif;yg;a&;om;+yD;
aemufxyf q,fpkEpS f ESpfckavmuf=umrSom odvm=ujcif;jzpfayonf?
ta&SygupPwef tpdk;&.a'oqdkif&m tm%mydik rf sm;u rl*sm[pfw@dk tm;
e,fpyfujdk zwfausmfI tultnDrsm; ay;aea=umif; owif;rsm;udk jrefrmtpd;k &u
tcdkiftrm &&Sdxm;onfjzpf&m edkifiHawmf0ef}uD;csKyfOD;EkESifh umuG,fa&;OD;pD;csKyf
'kwd, AdkvfcsKyf}uD;prpf'Gef;wdk@onf 1948ckESpf atmufwdkbmvwGif ppfawG+rdKodk@
a&muf&Sd vmcJhonf? tpD&ifcHpmt& aumuf(pf)bZm;e,fydkif0efaxmufonf
rl*sm[pf olykefrsm;tm; vufeufcJ,rf;rD;ausmufrsm; axmufyHhulnDcJha=umif;
cdkiv
f Hkaom owif;rsm;uqdo
k nf? wdkuyf GJwGif '%f&m&aom ajymufusm;rsm;tm;
wzufEkid if HwGif aq;&HkwifI aq;0g;ukor_ cH,lEdkifatmifvnf; pDpOfxm;avonf?
ppfwaumif;awmifwef;a'o c&dkif0ef. tpD&ifcHpmt& rl*sm[pfacgif;aqmif
&d k[ if * smqd ko lr sm;.vky fZ mwf E S i f h ork di f; jzpf& yf r sm;

107

aZmfazmrsm47 ESihf tkr&R mrsm48 wd@k onf jrefrme,fpyf teD;&Sd ta&Syg upPwefe,f
bmvlcgv49
D aus;&GmwGif ykef;atmif;aexdkifvsuf&Sd=ua=umif;udkyg azmfjyxm;
50
onf? &efukef+rdK&Sd +AdwdoSsoH&kH;rS u&mcs+D rdK&SdygupPwefEidk fiHqkid f&m +Adwdo#r[m
rif;}uD;xHodk 1949ckESpf azaz:0g&Dv(28)&ufae@ ae@pGJjzifah y;ydk@aompmwGif ta&S
ygupPweftm%mydkifrsm;. jrefrmedkifiHtay: &efpaomvkyf&yfrsm; &Sdaea=umif;udk
atmufygtwdkif;azmfjyxm;onf?
ygupPwefekid fiaH wmf A[kt
d pdk;&.oabmxm; rSefuefaeonfw
h kid af tmif
,Hk=unfpw
d fcs&aom tpD&ifcpH mrsm;udkaxmuf&_I a'oE W& tkyfcsKyfa&;
tm%mydik rf sm;/ Oyrm-aumuf(pff)bZm;r t
S &m&Srd sm;onf rlqvifolykef
rsm;udk tm;wufoa&m ulnDyHhyk;d vsu&f =Sd ua=umif; od&onf? vl}uD;rif;
udk,fwdkifyifvSsif ta&S@ygupPwefrS c&dkiftqifhtm%mydkifrsm;. xdk
olykefrsm;udk vdkvm;axmufcHaom oabmxm;udk od&Sdem;vnf+yD;
jzpfygonf? ygupPwef A[dktpdk;&vnf; odxm;ESifh+yD; jzpfygvdrfhrnf?
tu,fIom ygupPweftpdk;&taejzifh Tudpu
P kd taqmwvSsif wm;qD;
jcif ; rjyKed kifcJhvSsif ppfawGc&dk iftwGif ; ppftwGif;ujzpfysufcJhaom
t"du&k%f;xuf qd;k 0g;aom rlqvifqef@usifa&; tH=k uGr_ w&yfay:ayguf
vmrnf@tE W&,fEiS fh &ifqdkif&bG,f&Sdaeay+yD?51
rl*sm[pfwdk@onf ppfawGc&dkifrSrSta&SygupPwefodk@ qefpyg;arSmifcdk
wifydk@jcif;jzifh olwdk@.bmaiGudkpkaqmif;&&SdaecJh&m qefpyg;arSmifcdkwifydk@r_udk
vuf0g;}uD;tkyfxm;cJh=uonf? ppfwaumif;awmifwef;a'oc&dkif0ef. tpD&ifcH
pmt& jrefrmEdkiif HbufrS rlqvifEdkiif Ha&;acgif;aqmif/ ygvDreftrwf (aemif 1958
47

Jaffar Meah
Omra Meah
49
Balukhali
50
The Report of the Deputy Commissioner of Chittagong
Hill Tracts, dated 7th February 1949 (The National
Archives, London) 2-SEA 60/611:DO 196/133
51
National Archives, London, 2-SEA 60/611:DO 196/133
48

108

a'guf w mat;csrf ;

ckEpS f OD;Ek.oef@&iS f;zqyvtpd;k &wGif 0ef}u;D jzpfvmol) qlvwefrmrGwf onfyifv#if


qef a rSm if c d k vky f i ef ; ES if h ywf ouf a ecJ h+ yD; rl * sm[pfa cgif ; aqmif tk rR &mES if h
tquftoG,f &Sdaeonf[kqo
dk nf?52 1949 ck arv(18)&ufae@xkwf tdENd,
Edik if x
H w
k f owif;pm [dELN pwefpwif;'wf53 wGif rl*sm[pfw@kd EiS yhf wfoufI atmufyg
twdkif;a&;om;onfudk ygupPwefedkifiH qdkif&m +AdwdosSr[mrif;}uD;u edkifiHjcm;a&;
&Hk;odk@tpD&ifcH&mwGif yl;wGJay;ydk@xm;onf?
tE &W ,f}u;D rm;vmonfh Twdkufcu
dk rf r_ sm;.xl;jcm;csurf mS edkifiHwum
ydyuQtoGif udk aqmifvmjcif;yifj zpf onf ? rlq vif aomif; usef;
olrsm;onf ygupPweftvHukd v$ix
hf I
l &cdik jf ynfe,f. Te,fjcm;a'oudk
ta&SygupPwefESifhyl;aygif;&ef awmif;qdkae=uonf? xdkaomif;usef;ol
wdk@onf e,fjcm;udkjzwfausmfI vufeufrsm; wifoGif;ae=ua=umif;
oHo, jzpfbG ,f&S da eonf? oly kef xpOfu olwd k @pG Judki fc J h= uaom
vufeufrsm;rSm ppftwGif;u t*FvdyfESifh *syefppfwyfrsm; pGef@ypf
xm;cJhaomvufeufa[mif;rsm;jzpfojzifh jrefrmtpd;k & taeESifh pdk;&drpf &m
r&SdvSacs? &cdkifwGif tajcpdkuf aexdkif=uaom rlqviftrsm;pkonf
pif p pfr S m ppfw aumif ; e,f om;rsm; jzpf = u+yD ; vuf & S d vl O D ; a&
wodef;oHk;aomif;&Sdonfteuf &Spfaomif;rSm ygupPwefEdkifiHom;rsm;
jzpfonf[k od&onf?54
tdE,
Nd /ygupPwefESifhjrefrmedkifiHwdk@udk vGwfvyfa&;ay;cJhpOfu +Adwdo#ydkif
tdE,
Nd tifyg,mrS jrefrmEdkifiHwGif vma&mufaexdkiforl sm;onf tdENd, odk@r[kwf
ygupPwef edkifiHom;tjzpfudk a&G;cs,fydkifcGifh&Sdonf? jrefrmEdkifiHudkom a&G;cs,f
52

The Report of the Deputy Commissioner of Chittagong


Hill Tracts, dated 7th February 1949 (The National
Archives, London) 2-SEA 60/611:DO 196/133
53
Hindustan Standard
54
The National Archives, London: 2-SEA 60/611: DO 196/
133
&d k[ if * smqd ko lr sm;.vky fZ mwf E S i f h ork di f; jzpf& yf r sm;

109

rnfqdkvSsif jrefrmEdkifiH.Oya'twdkif; edkifiHom;jyKcGifhukd qufvufaqmif&Guf&ef


jzpfonf? +Aw
d o
d sS w@dk onf jrefrmEdik if u
H kd 1937 ckEpS t
f xd tdEEdN Siyhf ;l wGJ tkycf sKyx
f m;cJ&h m
vGwfvyfa&;&onfh tcsdefwGif jrekrf mEdkifiHwGif aexdkifvSsu&f Sd=uaom EdkifiHjcm;om;
tajrmuftjrm; &Sdaeonf? vGwfvyfa&; &+yD;aemuf jrefrmedkifiHtpdk;&rS xkwfay;
aom trsK;d om; rSwyf w
kH ifu'fjym;wGif rnfonfeh kid if o
H m;[kaz: jy&jcif;rSm tu,f
pifppf TvufrSwu
f dkifaqmifolonf xdkEdkifiHom;jzpfa=umif; oufaocH tv#if;
rjzpf ap& [laompmwef ;yg&Sd aejcif ;onfyif xdkt kwfta&ma&m ausmuf
ta&ma&m umvudk az:n$ef;jyqdkayonf?
ygupPwef tpdk;&taejzifh jrefrmEdkifiHu Tjy\emudk twif;t=uyf
udik fwG,v
f mrnfudkp;dk &dr.
f ? rl*sm[pf ykefuefr_ukv
d nf; tiftm;tvGet
f u|Hok;H I
ajz&Si;f rnfudk rvdv
k m;acs? odk@jzpfvmcJv
h siS f ta&SygupPwefwGif jrefrmqef@usifa&;
t"du&k%f;rsm;ay:aygufvmEdkifonf? jrefrmEdkifiHwGif ygupPwefEdkifiHom;tjzpf
cH,l=uolrsm;teuf ajcmufaxmifESifhckepfaxmift=um; OD;a&rSsom ygupPwefwiG f
tajccs&ef a&muf&v
dS m=u+yD;jzpfonf? u&mcs+D rKd rSygupPweftpdk;&onf jrefrmEdik if rH S
0ifa&mufvm=uonfh b*F gvD'kuQonfrsm;ESifhtwl uGefjrLepf0g'vnf; ta&S
ygupPwefo@dk jyef@EHS v
h mrnfudk pdk;&drv
f #uf&aSd vonf?55 &cdik w
f kid ;f twGif;&Sd ppfawG+rdK
wnf&S d&m u|ef ;ESifh+rdK@rsm;om tpdk;&.tkyfcsKyfr_atmufwGifusefae+yD; Armh
wyfrawmfrS wyf&if; (5) udk&kyford f;+yD;aemufwGif tajctaeonf wnf+idrfr_r&Sd
awmha cs? 1948 ckrwfvuk efwGif ArmjynfuG efj rLepfygwD awmcdk +yD; aemuf
&cdkijf ynfe,f Auyonf jrefrmtpdk;&udk rl*sm[pfrsm;ESiyfh ;l aygif;wdu
k cf u
dk &f ef oabm
wlcho
J nf? ta&Sb*Fvm;jynfe,f uGejf rLepfygwDonf olw@dk ygwD0ifrsm;tm; &cdik rf S
rlqvif uGefjrLepfrsm;ESifh tquftoG,f&,l&efESifh jrefrmtpdk;&usqHk;csdefwGif
csucf si;f olyek x
f &eftwGuf tqifoifhjzpfap&ef aumuf(pf)bZm;e,frS v,form;
rsm;udk pnf;&Hk;&efn$ef=um;xm;a=umif; tpD&ifcHcsufrsm;udk ygupPweftpdk;&
55

The Letter from Common Wealth Relations Office,


London to the High Commissioner of the United
Kingdom in Karachi, Pakistan, dated 19th May 1949
(The National Archives, London: NA/ 2-SEA 60/611:DO
196/133)
110

a'guf w mat;csrf ;

taejzifh &&Sdxm;avonf?56
&cdkifwdkif;.c&dkif+rdK hrsm;jzpf=uaom oHwGJ+rdKonf ZGefv(9)&ufae@wGif
vnf;aumif;/ ausmufjzL+rdKonf ZGefv(10)&ufae@wiG fvnf;aumif; uGefjrLepfwdk@
vufxJo@dk usa&mufomG ;+yDjzpfa=umif; &efuek +f rdK&S+d Adwdoso
S &H H;k rS vef'ef+rKd &Sd +AdwdoSs
Edkiif Hjcm;a&;&kH;odk@ 1949 ckZGefv(17)&ufae@wGif a=u;eef;jzifhta=umif;=um;onf?
xdk+rdKESpf+rdKvHk;rSppf&JwyfzJ@G rsm;onf uGefjrLepfrsm;bufodk@ ul;ajymif; oGm;=u+yD;
ppfawG+rdK.tajctaerSmvnf; wnf+idrfrr_ &SdbJ ava=umif;c&D;pOfrsm; tm;vHk;udk
zsufodr;f xm;&a=umif;udkyg qufvufI azmfjyxm;onf?57EdkifiHawmf tpdk;&u
+idr;f csrf;a&;aumfr&Siw
f &yfzGJ@pnf;um Edik fiHawmf0ef}uD;csKyfxHrS urf;vSrf; csuftm;
t&S de ft 0g&S d a omrl q vifvl } uD ; rsm;ud k rl * sm[pf rsm;ES if h a qG ; aEG; aponf?
vufe ufp Gef @+yD ; Ed kif iHa &;t& quf vufta&;qd k&ef wdkufwGef ;aomf vnf ;
atmifjrifr_r&cJhacs?58 1949 ckESpfarv(18)&ufae@xkwf [dENLpwefpwif;'wf
owif;pmu rl*sm[pfolyek x
f jcif;tay: atmufygtwdkif; a&;om;azmfjyonf?

56

A Telegram from the British Embassy, Rangoon to the


Foreign Office in London (April 3, 1949): The National
Archives, London: 2-SEA 60/611:DO:196/133
57

Telegram No. 602 from the British Embassy in


Rangoon to the Foreign Office in London, Dated 17th
June, 1949 (The National Archives, London), 2-SEA 60/
611:DO 196/333
Weekly Report No.21, From the Period ending 28th
May, 1949 from the Deputy High Commissioner for the
United Kingdom in Pakistan, Dacca to the Foreign Office,
58

London (National Archives, London), NA/2-SEA 60/611:DO 196/


333

&d k[ if * smqd ko lr sm;.vky fZ mwf E S i f h ork di f; jzpf& yf r sm;

111

tu,fpifppf xdkrlqvifaomif;usef;olwdk@.ykefuefr_rSm EdkifiHawmf


tpdk;&udkykefuefjcm;em;jcif;xuf &cdkifvlrsKd;wdk@udkOD;wnf wdkufcdkuf
&efyifjzpfonf? 1942 ckESpfujzpfyGg;cJhaom t"du&k%f;. tqufyif
jzpfawmhonf? ,ck ta&SygupPwef.e,fajrjzpfaom ppfwaumif;Zmwd
xdkrq
l vifwdk@onf &cdkifwk@d u olw@dk tay:zdEySd fvmrnfudk pdk;&drf=uonf?
vlOD;a&woef;rjynfhaom&cdkifvlrsK;d wdk@onf rsK;d &dk;t& pkpnf;xm;aom
vltodik f;t0dkif; jzpfav&m ppfwaumif;om;rsm; wdk;yGg;vmonfEiS t
fh rSs
rdrdwdk@. vlrsdK;w&yftjzpf &yfwnfaer_ aysmufuG,foGm;rnfhtE W&,fudk
&ifqdkifae=uav&m wzufESifhwzuf ,H=k unfrr_ &Sd=uawmhacs?59
rnfok@d qdkap u&mcsd+rdKrSygupPwef A[dktpdk;&onf Tjyoemudkaphpyf
aqG;aEG;jcif;jzifhom ajz&Sif;vdkaom oabmxm;&Sdavonf? yl;aygif;aqmif&Guf
jcif;ESifh qufo,
G fnESd KS id ;f r_rsm; vG,fulap&ef ppfawG+rdKwGif ygupPwefaumifppf0ef&k;H
wckukzd GifhvSpfI ppfwaumif;+rdKwGif jrefrmaumifppf0ef&Hk;w&Hk;zGihv
f Spf&ef tv#if
tjref aqmif&Gu=f uonf? jrefrmEdik if q
H ikd &f myg upPwefot
H rwf rl[mruf tmvDu
ESpfEdkifiHt=um; yl;aygif;aqmif&Gufr_rsm;onf uGefjrLepfwdk@ ta&SygupPwefodk@
xdk;azmuf 0ifa&mufvmjcif;a=umifh atmifjrifoifhoavmuf ratmifjrifyg[k
xkwfazmfajymqdkcJhonf? xdktajctaewGif ygupPweftpdk;& taeESifh rl*sm[pf
wdk@onf vufeufpGef@v$wf+yD; jyefvnfae&mcsxm;a&;udk jrefrmtpdk;&ESifh aqG;aEG;
oifha=umif;udkvnf; xkwfjyefa=unmcJhonf?60
1949 ckESpfv,favmufwGif Armhwyfrawmfonf rl*sm[pfwdk@udk xdk;ppf
qifch&J m rl*sm[pfwyfrsm;onf olwk@d wyfpGJxm;&maus;&Gmrsm;rS qkwfcGgxGufajy;

The Newspaper was attached to the Report of the


Deputy Commissioner of Chittagong Hill Tracts, dated
7th February 1949 (The National Archives, London) 2SEA 60/611:DO 196/133
60
Op-Cit
59

112

a'guf w mat;csrf ;

=u&onf? &cdkifwGio
f mru wjynfvk;H wGif olykefwk@d ord f;ydu
k x
f m;aom +rKd @=uD;+rKd ih ,f
tm;vH;k vdv
k ykd if tpd;k &. tkyfcsKyfra_ tmufo@dk jyefvnfa&muf&dv
S monf? jrefrmEdik fiH
61
qdkif&m ygupPwefoHtrwf}uD; qm'g=o&efZpfcef onf ta&S hygupPwefodk@
vma&muf+y;D jrefrmtpd;k &. Edik if t
H ay: xde;f csKyfxm;Edik rf o
_ nf ,Hk=unf pdwcf s&aom
tajctaeod@k a&muf&daS e+yDjzpfa=umif;ESihf olyek w
f @dk onf tiftm; avSsmeh nf;usqif;
62
vSsu&f Sda=umif; xkwfazmfajymqdo
k nf?

61

Sadar Aurengzib Khan


Op-Cit

62

&d k[ if * smqd ko lr sm;.vky fZ mwf E S i f h ork di f; jzpf& yf r sm;

113

(C) oHwrefa &;nSdE _d i f; aqmif&Gufr _r sm;?


1962 ckEpS fwGif Adv
k fcsKyf}uD;ae0if;u tm%modrf;,l+yD;onfah emufyidk f;Y
ygupPwef tpdk; &u Tjy\emud k taqmwvSsifajz&Sif;&efvdkt yfa=umif;
oabmaygufvmonf? 1964 ckZefe0g&Dv(18)&ufae@rS (21)&ufae@txd
e,fp yfa'oa&;udk aqG; aEG;&ef xdkpOfu ygupPwefEdkifiH jcm;a&;0ef}uD;jzpfol
(aemifwGif0ef}uD;csKyf jzpfvmol ZlvfzDumtvDblwdk)63onf jrefrmEdkifiHodk@
tvnftywf a&muf&Sd vmonf? ol.oabmxm;udak =unm&mwGif tvDbw
l u
dk /
ta&SygupPwefeJ@qufpyfaewJh 'De,fjcm;a'ouvlawG[m vlOD;a&
av;odef;avmuf&drS ,f? olw@dk u jrefrmjynfrSm rsK;d quf wckESpfck aexdkif
vmcJh=uyg+yD? jrefrmEdkifiHom;tjzpf &&Sdxm;olawGvnf; &Sdaew,f?
olw@dk [m ta&SygupPwefEkid fiHom;awG&Jh tEG,fjzpfw,fqdkwm jiif;vdk@
vnf; r&ygbl;? ta&SygupPwefom;awG tcGifhta&; &&if&ovdk
w&m;r0if jrefrmEdki fiH xJ0if+yD; &S dE Sif h+ yD; vlawGeJ@ a&maESm aexdk if
oGm;=uwmvnf;&Sdwm oabmaygufygw,f? 'Dvdkw&m;r0if 0ifa&muf
aexdkif=uwJh ta&S ygupPwef om;awGudk jrefr mtm%mydk ifawGu
pDppfwJhtcg tvGefyJ wif;=uyfwJh enf;vrf;awGudk toHk;csae=uygw,f?
ygupPwef tpdk;&taee@J jrefrmEdkifiH tpdk;&u 'DrlqvifawGudk twif;
t=uyf ta&SygupPwef e,fxJrjyefbJ aevdk@r&atmif twif;t=uyf
aqmif&GufvmcJh&if ta&Syg upPwef[m 'DvlawGudk 'kuQonftjzpf
vufcHbdk@ cufygvdrfhr,f? 'ga=umifhvnf; 'DOya'rJh 0ifa&mufaexdkif
=uolawG udpeP @J ywfouf+yD; xm;&Sw
d Jhoabmxm;udk jyefvnfoHk;oyf+yD;

63

Zulfiqar Ali Bhutto

114

a'guf w mat;csrf ;

ESpfEdkifiH tpGrf;ukef yl;aygif;aqmif&u


G foifhygw,f?64
rpP wmtvDb lwdk.oabmt&qdkvSsif cdk;0if vmolb *F gvD rsm;ud kyg
jrefrmjynfu vufcx
H m;oifhonf[k t"dy`g,f aumuf,l&ayawmhrnf? Adv
k cf sKy}f u;D
ae0if;ESifhZeD; a':cifaroef;wdk@onf EdkifiHjcm;a&;0ef}uD;OD;oD[efESifhtwl 1964
ckarv(&)&ufae@rS arv(11)&ufae@txd ygupPwefEkid fiHo@dk cspf=unfa&;c&D;tjzpf
oGm;a&mufvnfywfcJhonf? AdkvfcsKyf}uD;ae0if;tm; ygupPweforRw rpPwm
tm,kAfcef udk,fwdkifvufcHawG@qHkI ESpfEdkifiHt=um;&Sd jy\emrsm;udkaqG;aEG;
cJ=h uonf? arv(9)&ufae@wiG f ESpfEdkifiH oabmwl pmcsKyfw&yfudk vufrSwfa&;xdk;
csKyq
f kcd Jh=uonf? ,if;pmcsKyft& t&Snf(45)rdik f&daS om ewfjrpfukd ESpfeidk fiHe,ferdwf
tjzpfowfrSwf&ef oabmwl=uonf?65 xdkrSaemufwGif ygupPwefESifh jrefrm
qufqaH &;rSm 1971 ckESpfwGif b*Fvm;a'h&Sf vGwfajrmufa&; ppfyjJG zpfyGg;onftxd
ajyvnfr_ &&SdaecJhavonf? b*Fvm;a'&Sf@EdkifiH vGwfvyfa&;a=unm+yD;aemuf
tapmqHk; todtrSwfjyKcJhaom EdkifiHoHk;av;EdkifiHxJwGif jrefrmEdkifiHyg0ifcJhonf?
q,fpEk SpfwckccGJ ef@ b*Fvm;a'h&fES iS fh jrefrmtpdk;&csif; qufqHa&;rSmvnf; ajyvnfr_
&SdaecJhavonf?
1975 ckEpS f b*Fvm;a'h&fS tm%modr;f yGw
J iG f b*Fvm;a'h&fv
S w
G fvyfa&;zcif
&Sdwfrl*spfbl&mref vkyf}uHcH&+yD;aemuf tpPvrftpGef;a&muf0g'Drsm; tm%m&
vmonf? tm%modrf;yGJt+yD; 1975 ckESpf'DZifbmv(23)&ufae@wGif jrefrmEdkifiH
64

The Record of the Talk between Pakistan Foreign Minister Zulfiqar Ali Bhutto and Burmese Foreign Minister U
Thi Han on the Ali Bhuttos visit on Burma from January
18 to 21, 1964. (The Confidential Letter of the British High
Commissioner in Rawalpindi, Pakistan to The Common
Wealth Relations Office, London, The National Archives,
London, 2-SEA 60/6/1)
65

The Common Wealth Relations Office, London, The


National Archives, London, 2-SEA 60/6/1)
&d k[ if * smqd ko lr sm;.vky fZ mwf E S i f h ork di f; jzpf& yf r sm;

115

qdki&f m +Aw
d o
d #oHtrwf}uD; wDa*stb
kd &dik ,
f if66onf jrefrmEdkiif q
H idk &f m b*Fvm;a'h&fS
67
S fawGqHak qG;aEG;cJhonf?
oHtrwf}uD; autifukid fZm ESihf &efuke+f rdK @wGif vSsdK@0u
rpPwmudik Zf monf ukvor*~qkid &f m b*Fvm;a'h&EfS ikd if H t+rJwrf;ud,
k pf m;vS,t
f jzpf
ajymif;a&$&ef &Sw
d rf l*spb
f m&mrefxrH S n$e=f um;csuf &&Sx
d m;+yD;jzpfonf? tm%modr;f
tpdk;&onf rlvtpDtpOfuydk ,fzsufI rpPwmudik fZmtm; w&kwfjynfol@orw
EdkifiHodk@ ajymif;a&$wm0efxrf;aqmif&ef n$ef=um;cJhavonf? b*Fvm;a'h&SfjrefrmqufqHa&;ESifh ywfoufI rpPwmudkifZm.ajymjycsufudk +AdwdoSs oHtrwf
}uD;u "eo[m, twGif;0efxH atmufygtwdkif; v#Kd @0SufI tpD&if cHcho
J nf?
jrefrmEdkifiH &cdkifjynfe,ftwGif;odk@ w&m;r0iftajccsaexdkifv#uf
&S d = uaom b*F gvD vlr sKd ; ta&twG uf onf ig;od ef ; ausmf rnf [ k
oH trwf}uD; autifudk ifZmuqdk onf? xdkw&m;r0if 0ifa &muf
aexdik folrsm;udk armif;xkwf&ef jrefrmtpd;k &Y tcGiht
f m%m&SdonfrSm
trSefyifjzpfonf? rdrt
d aeESifh rdrdEdkifiHtwGif; jynfxJa&;&_yfaxG;aeaom
,ckuho
J dk@aom umvwGif Tjy\emudk twif;t=uyf rudkifw,
G f&ef
azsmif;zsajymqdk&.? jrefrmtpdk;& taeESifhvnf; Ttajc taeudk
tcG i f ha umif ; ,lI jy\emud k rud ki f wG,f onf ud kyif 0rf;ajrmuf
0rf;omjzpf&ygawmhonf?68
rdrdEdkifiHom;igode;f w&m;r0if/jrefrmEdkifiHodk@ 0ifa&mufaexdkifcJhyga=umif;
b*F vm;a'h& S fEdk if iH oH trwf} uD ;ud k,f wdk if 0efc Hxm;av+yD? xd kc dk; 0ifvmol
Edkiif Hjcm;om;rsm;udk jrefrmEdkifiHu ordki;f YvHk;0r&SdcJhaom &dk[if*smtrnfjzifh EdkifiH
om;tjzpf vufcHay;&rnfqdkaomtcsufonf rnfonfhtajccHrludkudkifwG,fI
awmif;qdkae=uoenf;? ar;cGef;xkwfbG,&f Sdae+yD? ukvor*~twGif;0efcsKyfjzpfol
befurD Gef; twGif;0efcsKyf.txl;udk,fpm;vS,f yDa*s;erfAD;,m; ESifh vl@tcGiht
f a&;
qdki&f m txl;udk,fpm;vS,f uifwm;em;wdk@tm; Edkifiw
H umOya'wGif xdkok@d aom
66

T. J. OBrien
K.N. Kaiser
68
The National Archives, London : FCO 15/2041 -384097
67

116

a'guf w mat;csrf ;

jyXmef;csu&f Sd ygoavm[k ar;jref;&ayawmhrnf? jrefrmEdik fit


H pd;k &onf Tta=umif;
rsm;udkaxmufI taemufzufe,fjcm; vl0ifvlxGujf y\emudk q,fEpS fausmfrS
[oFmpDrHcsufjzifh udkiw
f G,fvmcJjh cif;jzpfavonf?
rl*sm[pfrsm;onf 1950 ckZlvdkifvrSpI wyfrawmf.xdk;ppfa=umifh
tiftm;avsmhenf;oGm;aomfvnf; xdk;ppfrsm; &kyfodr f;+yD;onf ESifh jyefvnf
x=uGaomif ;usef;=ujyef. ? tcd sK@udk aus;&G mrsm;wG ifwyfa zsmuf xm;=u+yD;
acgif;aqmifykid ;f rSm ta&SygupPwefo@dk 0ifa&mufwrd f;a&SmifomG ;=uonf? ToHo&m
onf vGwv
f yfa&;&+yD; q,fpkEpS rf sm;pGm =umonftxd rqH;k edik fawmhacs? &cdik jf ynfol
wd@k onf vlrsKd;wkef;oef@pifa&;ppfy.
JG om;aumifb0rS rvGwfajrmuf=uao;onfukd
2012 ckZGefv ta&;tcif;rsm;u oufaoxlv#uf&Sdygonf?

&d k[ if * smqd ko lr sm;.vky fZ mwf E S i f h ork di f; jzpf& yf r sm;

117

118

a'guf w mat;csrf ;

tcef; (5)
'g&l;vftpPvrf xlaxmifa&; ajray:ajratmuf }uKd ;yrf;r_rsm;
(u) &cdki fj ynfe,ft a&;ESifh b*F gvDt &_yfa wmfy Hk
rl*sm[pfwk@d onf jrefrmEdik fiHtaemufzuf e,fjcm;a'oudktajccHI qlyl
aomif;usef;cJ=h uaoma=umifh bl;oD;awmifEiS fh armifawm+rdKe,frsm;wGifomru
&cdik fjynfe,fwckvk;H wGif Ak'b
< mom &cdik fvrl sK;d wdk@ ESihf rlqvif b*F gvDvrl sK;d wdk@t=um;
tmCmwESifh wOD;tay:wOD; r,Hk=unfr[
_ laom tusKd;w&m;rsm;udo
k m jzpfay:ap
cJhonf? udkvdkeaD cwfwGif rlqvifwdk@ vlOD;a&t& tompD;&vmonfudk tcGifh
aumif;,lI rlqvifynmwwfw@dk u *srDatwl tlavrm toif;udk xlaxmifum
}udK;udkifv_yf&Sm;cJhjcif;rSm ay:vGif xif&Sm;onf? armifawm+rdKe,f/ bl;oD;awmif
+rdKe,fESifh &aohawmif+rdKe,f taemufzufjcrf;udk 'g&l;tpPvef1 ac: tpPvmrf
bmom xGef;um;&ma'o wcktjzpfodk@ ajymif;vJypf&efESifh avmavmq,fwGif
xdka'oudk 'g&;l tmvf[mAf2 ac: tpPvrfbmomudk r,Hk=unfol rdp>m'dXd (umaz&f)
rsm;ESifh ppfcif;ae&aoma'otjzpf oabmxm;&ef armfv0D q&m}uD;rsm;u
0g'jzef@ay;cJh=uonf?
1951 ckESpf ZGefv (15) &ufae@ESihf (16) &ufae@rsm;Y &cdkifwidk f;vHk;qdkif&m
rl q vif nD vmcH udk armifa wm+rd K e,f tv,foH a usmf &G m wG i f usif ; y+yD ;
tm&uefeDrq
l vif3 wd@k . oabmxm; a=unmcsuf qdkonfukd xkwjf yefa=unm
cJhonf? xdak =unmcsufudk aumufE_waf z: jy&vsSif/
&cdkifwdkif;ajrmufydkif;udk oD;jcm;rlqvifjynfe,ftjzpf taqmwvsSif
zGJpnf; ay;&rnf ? xdkzGJ pnf;tyfaom jynf e,fonf jynfaxmif pk
jrefrmEdkifiH zGJpnf;tkyfcsKyfykH Oya't& zGJpnf;+yD;jzpfaom &Sr;f jynfe,f/
1

Dar ul-Islam
Dar al-Harb
3
Arakani Muslims (xdt
k csdeftxd olwdk@udk,folwdk@ &dk[if*sm[k rac:=u
ao;a=umif;/ rpPwm t'la*:zg; udk,w
f dkif pdwful;r&ao;a=umif; xif&Sm;
ygonf?)
2

&d k[ if * smqd ko lr sm;.vky fZ mwf E S i f h ork di f; jzpf& yf r sm;

119

u&ifeD jynfe,f/ csif;0daoowdkif;wdk@ESifh wlnDaom tqifhtwef;udk


&&Sdap&rnf4
+Adwo
d Ss udkvedk DacwfwGif b*F gvDrlqvifwdk@&&SdcJhaom txl;tcGiht
f a&;
5
w&yf&Sd.? xdktcGifhta&;rSm 1924 ckESpf aus;vufOya'udkjyifqifcsuf jzpfonf?
xdkOya't& aus;&GmAvD tkyfcsKyfa&; tzGJ0ifrsm;/ txl;ojzifh armfv0Dq&m
rsm;onf aus;&GmtkyfcsKyfa&; aumfrDwD0ifrsm;tjzpf ta&G;cH=u&onf? w&m;
pD&ifa&;tm%mudk aus;vufw&m;pD&ifa&;wGif usifhoHk;ydkifcGifh tyfESif;xm;av&m
rlqvif aus;&Gmrsm;wGif rlqvif &Sm&D,m6 Oya'onf vufpGJOya'w&yftjzpf
usio
fh Hk;Edkiaf om Oya'jzpfvmonf? vGwfvyfa&;&+yD;aemuf TtcGiht
f a&; qH;k &_H;
oGm;rnfukd armfv0Dq&mrsm;u txl;pdk;&drcf =hJ u[ef wlonf? ,kwfpGtqH;k armfv0D
q&mrsm;u w&m;ol}uD;tjzpf wm0ef,x
l m;aom Taus;vuf w&m;&Hk;rsm;onf
tarG qufcHcGifh/ vufxyfxdrf;jrm;cGifhESifh uGm&Sif;jywfpjJ cif;udk tqHk;tjzwfay;jcif;/
rSwfyHkwifay;jcif; paomtcGifhta&;rsm; &Sdaeonf?7 b*F gvDrq
l vifwdk@. vlaer_
b0onf jyifyrS 0ifa&mufpGwfzufjcif;uif;I oD;jcm;&yfwnfEdkiaf om tcGiht
f a&;
w&yfudk &&Sad ecJhonf? xd@k jyif xdak rmfv0D q&m}u;D rsm;. cH,cl sufwGif b*Fvm;e,fY
ay:aygucf haJ om zg&mtD;'Dv_yf&mS ;r_8 . =oZmoufa&mufaeonfrSm tvGefxif&Sm;
.? xdkv_yf&Sm;r_. tajccHoabmw&m;rSm (18) &mpktwGif;u tma&As u|ef;
qG,fwGif ay:aygufcJhaom 0g[mbD;v_yf&Sm;r_. &nfrSef;csufjzpfaom rlqvif
tajccH0g' jyefvnf touf0ifvma&; jzpfonf? 0g[mbD;9 wdk@. rl0g't&
tpfc0rf10 ac: rlqvifnaD emifrsm;udk ajr,mESihf a&&&SEd ikd af om ae&mwdik ;f Y tajccs
aexdik fapI v,f,mpdkuyf sK;d a&;udk tajccHaom vlr_0ef;usifrsm; xlaxmif ay;&ef
4

wyfrawmfarmfuGef;wdu
k f/ &efuke/f DR 1016/10/13
The Village Amended Act of 1924
6
Shariah
5

Charter 1938: 34-38

Fara-i-idi Movement

Wahhabis

10

Ikhwan

120

a'guf w mat;csrf ;

jzpf a=umif ;a&S; utcef; wG if az: jycJh av+yD? od k@ rS om xdk aus;vufvl @tzG J
tpnf;rsm;onf *sD['f11ac: bmoma&; ppfyGJqifE$J&ef toifhtaetxm;Y
&Sdaernf[laom oif=um;csufjzpfonf?12 1910 jynfhvGefESpfrsm;Yh armifawm
+rdKe,fwckwnf;wGifyif b*F gvD ajrydkif&iS f}uD; (15) OD;onf olwdk@. *&Hajrrsm;wGif
ppfwaumif;om;rsm;udkac:,lum oD;pm;csxm;ay;cJ+h yD; pdkufysKd;ajrY tajccs aexdik f
apjcif;jzifh rlqvif vlaer_0ef;usifw&yfudk zefwD;+yD; aus;&Gmwdkif;Y AvD0wf
ausmif;rsm; aqmufvkyfaponf? xdkAvDausmif;rsm; ESifhwGJzufI r'&mqmac:
tpPvrfpmoifausmif;rsm;udk aqmufcJh=uonf? xdkaus;&Gmrsm; tm;vHk;rSm
&cdkifjynfufdk bdk;awmfb&k m; rodrf;rDu &cdkifaus;&Gmrsm; jzpfav&m aus;&GmtkyfpkEiS fh
aus;&Gmtrnf tm;vH;k yif ,cifu &cdik ftrnfrsm;jzifh +Aw
d o
d #acwf a=u;wdik rf w
S fwrf;
13
rsm;wGif awG&onf?
udkvedk Dqef@usifa&;v_yf&mS ;r_wGif OD;&m&SpfESiOfh D;&mZufuo
Jh dk@ jrefrmjynfrrS
rlqvifrsm; a&S@wef;u yg0ifcJhaomfvnf; bl;oD;awmifESifharmifawm+rdKe,frsm;rS
b*F gvDrsm;onf/ *sDpDbDatESifh wdk@Armtpnf; t&Hk;uJhodk@aom jrefrmEdkifiHrS
tzGJtpnf;rsm;ESifh vH;k 0qufo,
G faqmif&Gufjcif; r&Scd ahJ y? tdE,
Nd rS rlq viftzGJ@csKyf
. v_yf&Sm;r_udkom arsSmfvifhtm;udk;csufjzifh apmifh=unfhcJh=uonf? odk@&mwGif
vGwfvyfa&;acwf ygvDref'rD dkua&pDpHepfonf b*F gvDynmwwftcsKd tm; Oya'
abmiftwGif;rS v_yf&Sm;&ef tcGifhomapcJhonf? bl;oD;awmifESifh armifawm
+rdKe,frsm;rS b*F gvD(4) OD; ygvrD eftrwfrsm;tjzpf a&G; aumuf wifajrSmufjcif;
cHc&hJ onf? xdb
k *F gvt
D rwfrsm;onf v$wfawmftwGi;f Yf oD;jcm;&cdik jf ynfe,f ay;a&;
tqdu
k kd qef@usifuef@uu
G =f u+yD; v$waf wmfjyifywGif *srDatwl tlavrm toif;.
rl0g'twdkif; xdktzGJESifh csdwfqufI v_yf&Sm;cJh=uonf?
&cdkifEdkifiHa&;acgif;aqmifrsm;onf vGwfvyfa&;&puyif &cdkifjynfe,f
&&Sda&;udk pwifv_yf&Sm;cJh =uonf? vGwv
f yfaomjrefrmEdkifiHwiG f &cdkifvlrsK;d wdk@onf
rdrdwk@d .qENoabmxm;udk vpfvsL&_xm; jcif; cHae&onf[k cHpm;=u&.? xdka=umifh

11
12
13

Jihad
Rahman 1979: 200-204

Grantham and Lat 1956: 41-43, 48-51

&d k[ if * smqd ko lr sm;.vky fZ mwf E S i f h ork di f; jzpf& yf r sm;

121

&cdik fjynfe,f&&Sad &;twGuf v_y&f Sm;a&;qdkae=uaom acgif;aqmifrsm;udk tm;xm;


vm=uavonf? xd@k a=umifh 1951 ckEpS f a&G;aumufyGJwGif &cdkifjynfe,fudk vdkvm;
awmif;qdkaom woD;yk*v
~ trwfavmif;rsm;tm; wcJeuf a&G;aumuf wifajrSmuf
vdkuf=uavonf? xdktrwfrsm;onf &cdkif wdki;f &if;om; nDnw
G fa&; ygwD (&wn)
udkvnf; zGJpnf;+yD; &cdkifjynfe,f &&Sda&;udk pwifaqmif&GufvmcJh =uavonf?14
1956 ckESpf a&G;aumufyGJwGif &wnu trwfae&m trsm;pkjzifh tompD;&&Sd
vmaomtcg zqyv acgif;aqmifrsm;onf &wn tzGJ. tiftm;omr_udk
csdefcGifvSsmnSd&ef bl;oD;awmifESifh armifawm+rdKe,f rJqENe,frsm;rS b*F gvD
trwfrsm;tm; zqyv trwfavmif;rsm;tjzpf ta&G;cH&ef pnf;&H;k cJah v&m rpPwm
qlvfwefrmrGwf (armifawm)/ rpPwm tblvfcdkuf (armifawm) ESifh rpPwm
tblvfabmfa&Sm (bl;oD;awmif) wdk@u zqyv trwfrsm;tjzpf a&G;aumuf
wifajrmS ufjcif; cHcJh=u&onf? wzufwGif cdk;0ifvm=uaom b*FgvD OD;a&rSmvnf;
'Da&t vm; wdk;yGg;vmcJ&h m bl;oD;awmif+rdKe,fudk awmifydkif;ESifh ajrmufykid f;[lI
rJqENe,fEpS fck owfrSwfay;cJh&avonf?
1956 ckESpf azaz"0g&Dv (22) &ufae@wGif &cdkifjynfe,f &&Sda&;twGuf
&rf;+AJtrwf OD;b+rdKifu zGJpnf;tkyfcsKyfyHk jyifqifcsuf Oya'=urf;ukd jynfaxmifpk
ygvDrefwiG f wifoGi;f &m bl;oD;awmif rJqENe,f zqyvtrwf rpPwm tblabmf
a&Smu jyif;xefpmG uef@uGufcJhonf? aemufxyfw}udrf +rdKa[mif;trwf OD;vS
xGef;jzLu wifoGif;aomtcgvnf; armifawmrJqENe,frS zqyvtrwf rpPwm
tblvcf u
dk u
f uef@uu
G jf yefavonf? tblvcf u
dk .
f uef@uu
G fcsuu
f kd +cHKI=unfv
h sS if
jynfe,fay;vdkuyf gu vlrsK;d ESpfrsK;d t=um; ydyuQjzpfvmrnfjzpfa=umif;udk tav;ay;
ajymqdo
k Gm;a=umif; od&ygonf? &cdkifjynfe,fta&;ESifhywfoufI v$wfawmf.
qENuk&d ,l&m OD;vSxGef;jzL wifoGif;aom tqdo
k nf ta&;edrfhcJhavonf?15
1958 wGif zqyv ESpfjcrf;uGJonf? OD;EkO;D aqmifaom oef@&Sif; zqyvu
jynfaxmifpkygwD [laom trnfjzifh a&G;aumufyJ0G ifonf? OD;Ek. a&G;aumufyGJ
uwdwiG f &cdkiEf SifhrGefudk jynfe,ftjzpf xlaxmifay;rnf [laomtcsuf ygonf?
1960 a&G;aumufyw
GJ Gif OD;Ek. jynfaxmifpyk gwDu rJtjywftowfESifh tEdkif&&Sd&m
14

cdkifrsKd;apmifh/2010-44
xdpk m/50-52

15

122

a'guf w mat;csrf ;

a&G;aumufyJu
G wdudk pwiftaumiftxnfaz:&ef aqmif&Gufvmonf? &cdkiEf Sifh
rGejf ynfe,f zGJpnf;ay;Edkiaf &;twGuf pHpk rf;a&;aumfr&Siw
f &yfukd zGJ pnf;I tajctae
t&yf&yfudk av@vmaponf? b*F gvD rlqviftrwfrsm;uvnf; ygvDref twGif;Y
vnf;aumif;/ ygvDrefjyifywGif owif;pm&Sif;vif;yGJrsm; jyKvkyfIvnf;aumif;
qefusif vm=uonf? rpPwm a*:zm;a&;om;cJah om oabFmysuf yHjk yifukd txufu
tcef; (1) wGif az: jyay;cJhaom Zmwfvrf;xuf }uD;us,fcrf;em;atmif olwdk@
qif;ouf vmonfhrsKd;&dk;udk wrefawmf rl[mrufESifhyif trsKd;pyfI aq;a&mif
trsKd;rsK;d cs,fum &dk[if*sm vlrsK;d wdk@. ordkif;tusOf;csKyf ac: ordik f;vdrf pmtkyfi,f
wtkyfudk w[D;bomu a&;om;+yD; xkwfa0vdkufavonf? &kyf&Sif&dkufvSsif
tvGef=unfah umif;rnfhf Zmwfv
f rf;wyk'jf zpfonf? wrefawmf rl[mruf. om;ruf
awmf [mZ&uftmvD. tquftEG,f rif;om; [medzo
f nf ar,kawmifwef;ESifh
pdkif;wifawmifwef;=um; vGifjyifa'oudk pkd;rdk;tkyfcsKyfaom vl&dkif;bk&ifrtm;
wdkufcdkuf ESdrfeif;+yD; vufxyf,lum +rdK&Gmrsm;xlaxmifI toufxufqHk;
aeoGm;onf [laom vkyfZmwfonf rnfonfh ordik ;f rSwfwrf;rSmr# ryg? xdka'owGif
(15) &mpkxufapmI rlqvifwdk@vma&mufaexdkifcJhbl;aom taxmuftxm;
[lIvnf; wpdk;wpdrSs rawG@&ygvSsuf onfr#t&Sufw&m;uif;rJhpGm a&;0Hhaom
bom. rsufESmajymif wdkuf&aJ omowWdukv
d nf; tHt
h m;oifh&ygonf? rdrw
d dk@onf
ppfwaumif;om; b*F gvt
D EG,0f if r[kw/f a&S;ESpfaygif;axmifausmu
f yif vma&muf
tajccsaexdik f=uaom tm&yfEG,zf mG ;rsm; jzpf=uonfqadk om pum;rSm ysufv;Hk wck
obG,jf zpfaea=umif; bom &dyfpm;rdcJh[efrwl? olwdk@.bdk;bGm;rsm; ppfwaumif;
e,frS &mpkESpfwckyif r=umao;aomumvu v,fulvDvkyf&ef 0ifa&muf
cJh=uonfukd oufaocHaom rSww
f rf;rSw&f mrsm; axmify&Hk myHk&o
Sd nfuv
dk nf; owd
jyKrdcJh[ef rwlygacs? a&S @uzH;k awmh aemufuay: qdkaompum;udk owd&rdawmh.?
Tjy\emrSm a&S;uyif okawoD tajrmuftjrm;u txyfxyf &Si;f jy+yD; jzpfojzifh
tus,cf sJ+yD; a&;&ef rvdkawmhhacs?
ppf}udKumv udv
k dkeDacwfwGif bl;oD;awmif+rdKe,fY ppfwaumif;om;
b*F gvD vlOD;a& (52) &mcdkiEf _e;f txd wdk;aeav+yD? armifawm+rdKe,fwGiu
f m; (77)
16
&mcdkifEe_ ;f jzpfonf? TtajcaerS q,fpkESpf ESpfckt=um 1956 ckepf a&G;aumufyGJ
16

Smart II 1917: 230


&d k[ if * smqd ko lr sm;.vky fZ mwf E S i f h ork di f; jzpf& yf r sm;

123

t}udKumvwGif bl;oD;awmifY b*F gvD 85 &mcdkifEe_ f;od@k wdk;vm+yD; rJqENe,f ESpfck


tjzpfowfrw
S fay;&um armifawmY 90 &mE_ef;txd wdkyGg;vmjcif;onf tma&As
u|ef;qG,rf S xyfr0H ifa&mufvmjcif;vnf; r[kwf/ rd;k ay:u usvmonfvnf;r[kwf
rl*sm[pfrsm;ESifh vuf0g;&dkuf+yD; ppf}udKacwf &cdkifaus;&Gmrsm;udk jyefvnftajccs
aexdik fI r&atmif aESmif,
h Suw
f m;qD;um xdkaus;&Gmrsm;Y cd;k 0ifvmol ppfwaumif;
om;rsm;udk tajccsapcJjh yD; vltm;jzifh &cdkifwdk@udk wGef;xkwfI &cdkifjynf taemuf
ajrmufydkif;udk olwdk@ydkifeuffe,fajr tpPvrfbmom xGef;um;&m 'g&l; tpPvrf
tjzpfodk@ ajymif;vJypf&efom jzpfonf? t,l0g't& vnf;aumif;/ vlrsK;d a&;t&
vnf;aumif; e,fy,fcsJxGifonfh AsL[majrmufaomvkyf&yf jzpfonf?
vGwfvyfa&;&+yD;puyif Edik if aH wmftpdk;&onf rl*sm[pfrsm;ESihf +ird ;f csrf;a&;
twGuf aphpyfnESd d_if;&ef t}udrf}udrf}udK;yrf;cJhaomfvnf; ratmifjrifcJhacs? 1960
rSpwifaom 'kwd, umuG,fa&; OD;pD;csKyf AdkvfrSL;csKyf atmif}uD; udk,fwdkifuGyfuJ
aom rkwo
f ek fppfqifa&;a=umifh rl*sm[pfolyek rf sm;onf tpdypf dyt
f r$mr$m uGjJ ym;um
1961 ckESpf Zlvdkiv
f (4) &ufae@wGif rl*sm[p (f 290) a,mufudk armifawm+rdK e,f
awmifydkif;Y vuf&zrf;qD;rdcJhonf? acgif;aqmiftrsm;tjym;usqHk;+yD; XmecsKyfukyd g
odrf;ydkufedkifcJhavonf? 1961 ck Edk0ifbmv (16) &ufae@wGif armifawm+rdKY
rl*sm[pf wdk@onf Adv
k frSL;csKyf atmif}uD;xHvufeufcsjcif;jzifh rl*sm[pfolykefwkd@
Zmwfodrf;cJha vonf? od k@&mwGif xd kolyk efxr_. tusKd ;quftjzpf &cdkif ESifh
b*F gvDwdk@t=um; vlrsKd;a&; rkef;wD;r_udk qufvufjzpfwnfusef&pfapcJhonf?17
vufeufcsyGJtcrf;tem;wGif AdkvfrSL;csKyf atmif}uD;ajym=um;aom rde@fcGef;udk
taotcsm zwf&_=unhfvSsif &dk[if*smqdkolrsm;onf ta&S@ygupPwef (,ck
b*Fvm;a'h&Sf) jynfolrsm;ESifh vlrsKd;a&;t& qufEG,faea=umif;udk oG,f0dkufI
xkwaf zmfoGm;a=umif; xif&Sm;ygonf? aumufE_waf z: jy&vSsif/
jrefrmedkifiH vGwfvyfa&;&+yD;wJhtcsdefup+yD; 'Dae@txd armifawm
a'ow0dkurf mS awmfveS f a&;qdk+yD; tpd;k &udk vufeufukid fwku
d cf ku
d cf =hJ uwJh
&Jabmfw@dk &Jh ,cktvif;0ifwhJ tcrf;tem;rSm u|eaf wmf pum;tenf;i,f
ajymvdkw,f? yxrqHk;ajymvdkwJhtcsufuawmh ar,kc&dkifu e,fol
17

Yegar 1972: 101

124

a'guf w mat;csrf ;

e,f om; tm;vHk ; eJ@ ywfouf + yD ; ouf qd kif wJh t csuf vJj zpf w,f ?
u|efawmfwdk@ ar,kc&dkif[mqdk&if taemufzufrSm ygupPwefEdkifiHeJ@
e,ferdwfcsi;f qufpyfaeygw,f? e,ferdwfcsi;f qufpyfaewJh tavSsmuf
'De,ferdwf&Jh ta&SzufeJ@taemufzufrSm tpPvrfbmomudkouf0if
,Hk=unfwJh vlrsK;d pkrsm;&dSygw,f? taemufzufrSm&SdwhJ vlawGudk ygupPwef
vd@k ac:+yD;awmh ta&S@zufrmS &SdwhJ vlawGukd jrefrmjynfrSmuawmh &d[
k if*sm
vdk@ac:=uw,f?tckvdk y&d\wfpHkwJhtcsderf Sm u|efawmf wnfhwnfh
vif;vif; ajymcsiyf gw,f? u|eaf wmfw@kd e,fpyfuvlawG[m [dzk ufe@J 'Dzuf
aqGrsK;d awG &Sdw,f? aqGrsKd;ayrJhvdk@ [dkzufrSm&SdwJhvlawGu ygupPwef
om;awGyJ jzpf&r,f? 'DzufrSm&SdwJhvlawGuvnf; jrefrmjynfaxmifpk
om;awGyJ jzpf&r,f? ta&S ygupPwefrSm a,muQrawG&Sdcsif&Sdr,f/
om;orD;awG &SdcsifvJ&rSd ,f? tJ'Dawmh aqGrsKd;awmfwm awmfwmyJ/ 'garrJh
vlrsKd;taeeJ@u jynfaxmifpk jrefr mEdkifiHom;awG jzpf =uwJ htwdkif;
jynfaxmifpkudk opPmapmifh od&r,fqdkwm ,wdjywf qHk;jzwfxm;ap
csifygw,f?18
Adkvrf SL;csKyf atmif}uD;. pum;onf wdusjywfom;r_&.
dS ? &dk[if*smtrnfcH
olrsm;onf ta&SygupPwefrS ppfwaumif;e,fom; b*FgvDvlrsK;d rsm; jzpfa=umif;udk
wdku&f u
dk frajymomI rajymaomfvnf; xdk t"dyg` ,af y:vGifatmif pum;y&d,m,f
oHk;I ajymqdkoGm;jcif; jzpfayonf?
ygvDreftwGi;f Y vdyfcJwnf;vnf;jzpfaeaom &cdkijf ynfe,fxal xmifa&;
jy\emrSm &_yaf xG;onfxuf &_yaf xG;Ivmavonf? b*F gvt
D rwfrsm;u uef@uu
G f
aeonfhtcsdew
f Gif armifawmrJqENe,ftrwf pPwmplvfwefrmrGwfonf &cdkijf ynf
e,fudk tajccHrl ESpfcsut
f ay: tajccHI rdrdwdk@vufcEH kid yf ga=umif; wifjy vmjyef.?
xdrk lEpS fcsurf Sm topfzJG pnf;rnfh &cdkifjynfe,f.t}uD;tuJonf rlqvif wvSnfh
rlqvifr[kwfolwvSnfh jzpf&rnf? jynfe,ft}uD;tuJonf rlqvifjzpfvSsif jynf
e,fvw
$ fawmfOuUXonf rlqvifr[kwfol jzpf&rnf? odk@aomf 'kwd,OuUXonf
rlqvif jzpf&rnf? TtpDtpOftwdkif; tvSnfhusaqmif&GufoGm;&rnf? 'kwd,
18

ckdifjr0g-2003 (203-205)
&d k[ if * smqd ko lr sm;.vky fZ mwf E S i f h ork di f; jzpf& yf r sm;

125

tcsufrmS jynfe,f0ef}u;D tzGJ . oH;k yHkwpfyo


Hk nf rlqvifjzpf&rnf[q
l x
dk m;av&m
&cdkiftrwfrsm;taeESifh rnfodk@rsS vufrcHedkifaom rlom jzpf.? xdk@tjyif EdkifiHjcm;
om; rSwf yHkwifvufrSwf odk@r[kwf tjcm;EdkifiHwckck. EdkifiHul;vuf rSwfudk
udkifaqmifxm;olrsm;rSty vuf& Sd &cd kifjynfe,f wGifa exdki fvsuf&dS=uaom
rlqvifrsm; tm;vHk;udk jynfaxmifpk jrefrmEdkifiHom;rsm;[k owfrSwfay;&rnf?19
Tae&mwGif rpPwm plvwefrmrGwfonf &cdkifwdkif;twGif; aexdkif=u
aomrlqvif[lIom ac:a0:oHk;pGJ cJhonfudk owdjyKrd=uayvdrhrf nf? bl;oD;awmif/
armifawm rJqENe,frsm;rS v$wfawmftrwfrsm;. acgi;faqmifjzpfaom rpPwm
plvwef rmrGwfonf &dk[if*sm[laomtrnfudk rnfonfhtcgrS &nfn$ef;I
ajymqdkcJhjcif; r&SdonfrSm tb,fa=umifhygenf;? olonf rlqvifvlxk. =unfndK
av;pm;jcif;udk tcH&qH;k acgif;aqmif jzpfygonf? olwifoiG f;aomtqdkukd zqyv
trwf (,cif w&m;a&;0ef}uD;vkyfcJho)l OD;cifarmifvwf (rpPwmt'lvwpfzf) u
axmufcH cJhonf? OD;cifarmifvwfonf bl;oD;awmif/ armifawmrS b*F gvDrsm;udk
trsK;d om; rSwfyw
Hk ifvufrSwfxkwfxkwfay;&ef trde@f ay;cJhbl;oljzpfonf?20 pOf;pm;
a0zefr_ &Sdolwkid f; Trlonf &cdkifjynfe,fudk wzufEdkiif HrS b*F gvDvltiftm;jzifh
'g&l;tpPvrf e,fajr tjzpf ajymif;vJypf&ef t}uHtpnfomjzpfa=umif; ,HkrSm;
oHo,jzpfbG,f r&Sdacs?
(c) &kd[ if* smjzpfvkda om b*F g vD
aoewforH sm;qdw+f idrfoGm;av+y?D topfzGJ pnf;vdu
k af om ar,ke,fjcm;
c&dkifudk b*F gvDwdk@u 0rf;yef;wom=udKqdk=u.? tb,fa=umifhqadk omf tv,f
oHausmf nDvmcHrSawmif;qdck ahJ om e,fajrtm;vH;k xdkc&dkit
f opfwiG f yg0ifaeav&m
olw@dk awmif;qdck sufrsm;. aAGaqmfOD;&v'fjzpfonf[k ,lq=uonf? ,kwfpt
G qHk;
&cdkifjynfe,fudk zGJpnf;ay;rnfqdkvSsifyif Ta'oudk jcGif;csefxm;cJhrnf[k ,Hk=unf
xm;=u.? ar,ke,fjcm;c&dkifonf txl;tkyfcsKyfa&;a'otjzpf &efukef+rd&Sd
19

a=u;rHkae@pOfowif;pm/ Edk0ifbm(17)
The Guardian Daily, October 27, 1960

20

126

a'guf w mat;csrf ;

A[dk tpdk;&udk wdkuf&dkufwm0efcH+yD; wyfr awmft&m&Sdrsm;u tkyfcsKyfa&;ESifh


w&m;pD&ifa&; tm%mrsm;udk csKyfukid x
f m;=u onf? e,fjcm;a'otkycf sKyfa&;onf
e,fzuf t&m&Srd sm;. tusiyhf sujf cpm;r_rsm;/ w&m;r0ifarSmifckd vkyif ef;ESihf w&m;r0if
e,fpyfjzwfausmf 0ifa&mufr_rsm;udk xda&mufpGmudkifwG,fvm.? odk@&mwGif
r=umjrifhaom tcsdefwGiyf if 1962 ck rwfv (2) &ufae@Y wyfrawmfu 'Dru
dk a&pD
enf;jzifh a&G;aumuf wifajrSmufxm;aom OD;Ek.tpdk&vufxJrS tm%modr;f +yD;
Adk vfcsKyf} uD;ae0if ; OD;aqmifaom awmfvSe fa&; aumifpD udk zGJ pnf; cJhonf?
ar,ke,fjcm;c&dkiu
f dk qufvufxm;&Sdaomfvnf; &cdkifjynfe,f xlaxmifay;a&;
tpDtpOfrSm wcrf;&yfjyZmwftjzpf Zmwfodrf;cJh&avonf? awmfvSefa&;aumifpD
tpdk;&onf qdk&S,fvpf pD;yGg;a&;pHepfudk xlaxmif&ef[laomta=umif;jycsujf zifh
pD;yGg;a&; vkyfief;rsm;tm;vHk;udk jynfolykid ftjzpfodrf;,lc&Jh m tdENd,/ ygupPwefESifh
w&kwfvlrsKd; vkyfief;&Sirf sm; trsm;qH;k txdem=uonf? odk@jzifh EdkifiHjcm;om; pD;yGg;a&;
orm;rsm; txl;ojzifh tdENd,ESifh ygupPwefvlrsKd;rsm;onf jrefrmEdkifirH S ajymif;a&$
xGufcGgoGm;=uavonf? 1963 ckESpfEiS fh 1964 ckESpfrsm;wGif jrefrmEdkifirH S tdENd,ESifh
ygupPwef vlrsK;d oH;k odef;cef@ESifh w&kwv
f rl sKd;wpfodef;cef@ ajymif;a&$xGucf mG oGm;cJh=u
21
onf[k pm&if;rSwfwrf;&Sd.? od@k &mwGif bl;oD;awmifESifharmifawm+rdKe,frsm;rS
b*F gvw
D @kd um; tajcrysuf qufvufaexdik f=uonf? e,fpyfjzwfausmu
f l;oef;r_ukd
wif;=uyfpGm udik fwG,fxm;aomfvnf; t&yfzuft&m&Sdrsm;. tusifhysufjcpm;r_
rsm;a=umifh xda&mufr_ r&Sv
d Sacs?
rkwfokepf pfqifa&;jzifh rl*sm[pfoyl kefaysmufuG,foGm;aomfvnf; olykef
rD; udk vH k;0+id rf;owf edkifcJhonfawmh r[kwfacs? rl qviftajccH0g'Drsm;onf
ajratmuf toif;tzGJrsm;udk pwifzJG pnf;+yD; v_y&f Sm;vm=uonf? xdkodk@v_yf&Sm;
ae=uaom toif;tzJG rsm;. trnfEiS ahf cgif;aqmifrsm;udrk u
l m; wdwdyy rod&acs?
&efuek f wuUokv
d w
f iG f &d[
k if*sm ausmif;om;rsm;tpnf;t&H;k udk wnfaxmifzJG pnf;I
v_yf&mS ;=uonfrSm r=umao;acs? 1962 ck Zlvdkiv
f (7) &uf ta&;tcif;t+yD;wGif
ausmif;om;or*~ acgif;aqmifrsm; awmcdkoGm;=uaomtcg bl;oD;awmifESifh
21

Chakravarti 1971: 185-186

&d k[ if * smqd ko lr sm;.vky fZ mwf E S i f h ork di f; jzpf& yf r sm;

127

armifawme,frS b*F gvaD usmif;om;tcdsKonf vufeufuikd w


f u
kd yf u
JG pkd wif&ef Zmwd
&yf&mG rsm;wGifpnf;&kH;a&;qif;vm=uonf? &&Sdaomowif;rsm;t& acgif;aqmif.
trn (f 3) rsK;d udak wG&onf? rl[mrwfaZmfazm[kvnf;aumif;/ aZmfazm[mbpf[k
vnf;aumif;/ rl[mrwfa*:zm;[k vnf;aumif;awG@&av&m acgif;aqmifoHk;OD;
jzpfavoavm/ od@k wnf;r[kwf wOD;wnf;utrnfoHk;rsKd;jzifh v_yf&Sm;aejcif;avm
rod&acs? wOD;rSm &efuek fwuUodkvf &dk[if*sm ausmif;om;rsm;toif;OuUXtjzpf
aqmif&GufcJhojl zpfa=umif;ESifh 1963 ckESpw
f Gif awmcdkvma=umif; azmfjy=uonf?
tzGJ.trnfudk aemifwGif &dk[if*smvGwfajrmufa&; tiftm;pk[k odvm&onf?
wjcm;owif;w&yft& 1963 tapmydik ;f uyif ewfjrpftxufyikd f;wGif aZmfazmqmeD
qdkolu &cdkifrlqvif vG wfajrmuf a&;ygwDudkzGJpnf;+yD; ajymufusm;wyfzGJ
wcktaejzifh pwifv_yf&Sm;vmonf? xdktzGJtpnf;ESpfck tquftoG,f&Sdr&Sdudk
rod&aomfvnf; rl[mrwfaZmfazgqo
dk lonf ta&S @tv,fyidk ;f rS tm&yfEidk if rH sm;od@k
oGm;a&mufI &d[
k if*sm ajymufusm;rsm;twGuf vufeufESifh aiGa=u;tultnDrsm;
awmif;cHcaJh vonf?22
aqmf'Dtma&AsEkid firH S taxmuftyHhrsm; ay;ydk@chaJ =umif; owif;w&yfu
azmfjyaomfvnf; ygupPwef tpdk;&onfvnf;aumif;/ aemifwGif b*Fvm;a'h&Sf
tpdk;&onfvnf;aumif; jrefrmEdkiif EH iS fh qufqHa&; rajyrvnfjzpfrnfukd pd;k &dro
f jzifh
ajymuf usm;rsm;tm; tul tnDay;a&;ud pP wGif vufa &S mifaecJh= ua=umif;
od&ygonf? tjcm;owif;w&yfrSm 1971 ckESpf b*Fvm;a'h&Sf vGwfajrmufa&;ppfyGJ
t+yD;wGif vGwaf jrmufa&; wdkufy0GJ if rlcwDb[DeD wyfom;rsm; udkifaqmifcJhaom
vufeufrsm;udk xd&k dk[if*smtrnfcH b*F gvaD jymufusm;rsm;u enf;rsKd;pHjk zifh vufcH
&&Sd cJh=uonf[k az: jyonf? 1969 ckESpfwGif ArmhwyfrawmfrS ar,kawmif&dk; wGif
vSsdK@0Sufodrf;qnf;xm;aom vufeufcJ,rf;rD;ausmufrsm; tajrmuftjrm;udk
odrf;qnf;&rdojzifh xdkowif;rsm; rSefuefa=umif; od&onf? 1975 ckESpfwGijf yef@}uJ
aeaom tzGJrsm;udkpkpnf;I &dk[if*sm rsKd;cspfwyfOD;23 [lI zGJpnf;cJhaomfvnf;
vufeufudkif tiftm; rnfIrnfrsS&Sda=umif; rod&acs? ewfjrpf txufydkif;
b*Fvm;a'h&Sfe,fpyfwGif }udK;=um;}udK;=um;om v_yf&mS ;Edkifaom tqifhom&Sdav
onf? 1983 ckEpS fwGif aZmfazmqmeDonf tjcm;acgif;aqmif oHk;OD;vdkufygvSsuf
22

Yegar 2002: 53
Rohingya Patriotic Front (PRF)
a'guf w mat;csrf ;
128

23

ruUm +rdKod k@bk&m;zl;oGm;a&mufc Jhonf? aqmf'D acgif;aqmifydk if;ESi fh awG qHkI


tultnD awmif;cHcahJ omfvnf; atmifjrifchyJ krH &acs? wcsed w
f nf;wGif urBmh rlqvif
uGefz&ifhY avhvmoltjzpf wufa&mufcGifh&&Sd&ef}udK;pm;csufrmS vnf; atmifjrifr_
r&&SdcJhacs?24
b*Fvm;a'h&Sf vGwfajrmufa&;ppfyJo
G nfvnf; &cdkifa'oudk }uD;rm;aom
*,uf&u
kd cf wfcahJ vonf? bl;oD;awmifEiS hf armifawm+rKd e,frsm;rS ppfwaumif;om;
b*F gvDrsm;onf ygupPwefudkvdkvm;a=umif; txufwGifazmfjycJhav+yD? ta&S
ygupPwefbufwiG v
f nf; b*Fvm;a'h&fS vGwaf jrmufa&; v_y&f mS ;r_ukd qef@usi=f uaom
ygupPwefvd kvm;ol ppf waumif; om;rsm;&S d = uonf ? b*Fvm;a'h &S f vG wf
ajrmufa&;ppf yGJwGif xdkolwdk@onf ygupPwefbufrS 0ifa&mufwdkufcdkufjcif;/
rlqvifr[kwfol vlenf;pkrsm;udk owfjzwfjcif;/ bk&m;ausmif;uefrsm;udk zsuq
f ;D jcif;
paomjypfr_rsm;udk usL;vGefc=Jh u&m ppfy+GJ yD;qH;k aomtcg xdpk pfwaumif;om; b*F gvD
wdk@onf ta&;,lcH&rnfudkpdk;&drfI e,fpyfudkjzwfausmfum jrefrmEdkifiHbufodk@
aomif;ESihcf sDI 0ifa&mufcdkvcH_ Jh=uonf? bl;oD;awmifEiS fh armifawm+rdK@e,frsm;rS
ppfwaumif; om;rsm;uvnf; aEG;axG;pGm }uKd qkcd =hJ uonf? w&m;0if b*Fvm;a'h&o
Sf @kd
jyefol (17000) OD; &So
d nf[k xkwjf yefa=unmaomfvnf; jrefrmbufwiG f rnfIrnfr#
useaf e=umif; rod&acs?25
(*) e*g;rif; pD rHcsufE Sifh Edki fi Hom;Oya'
1974ckESpf tajccHOya't& &cdkifwdki;f udk &cdkifjynfe,ftjzpf zGJpnf;ay;
cJhonf? 1974ckEpS w
f iG fyif jrefrmEdik if aH wmf orRw OD;ae0if;onf b*Fvm; a'h&fS Edkiif o
H kd
csp=f unfa&;c&D;oGm;a&mufch&J m ESpef ikd fieH ,fpyfjy\emrsm;udk aqG;aEG; cJ[
h efwo
l nf?
1975 ckESpfwGif b*Fvm;a'h&Sf vGwfvyfa&; ydokum &Sdwfr*l spb
f &l mref usq;Hk cJ&h aom
tm%modrf;yGJt+yD;wGif jrefrmtpdk;&onf topfwufvmaom tpdk;&udk csufcsif;
todtrSwjf yKco
hJ nf? 1977 ckEpS f Zlvkid v
f wGif b*Fvm;a'h&fES kid if H orw ZD,m&mrmef
jrefrmEdik fiHok@d csp=f unfa&;c&D;tjzpf tvnftywfa&muf&Sd vm&m ESpEf idk fit
H =um;
24

Smith 1991: 219;Bertil Lintner 1984: 33-35; Yegar


2002: 54
25
Anand 1978: 129
&d k[ if * smqd ko lr sm;.vky fZ mwf E S i f h ork di f; jzpf& yf r sm;

129

ukefoG,fa&;pmcsKyfw&yf csKyfqdkEdkifcJhaomfvnf; e,fpyfjzwfausmf 0ifa&muf


vmolrsm;ta&;ESif h ywf ouf Irl oabmwlnD csuf r&cJ ha cs? xd k ES pf xJ wGi f
b*Fvm;a'h&SfrS cdk;0ifvmol 150 OD;udk ppfawG+rdKESifh &efuke+f rdKwdk@wGif zrf;qD;&rd
xm;onfhudpPudk aqG;aEG;&mwGifvnf; atmifjrifr_ wpHkw&mr&&SdcaJh cs?26
jrefrmEdkifiHtpdk;&onf e,fpyfjzwfausmf0ifa&mufr_udk wm;qD;Edkif&eff
pDpOfjyefonf? jrefrmtpdk;&. a=unmcsufwGif az: jyxm;onfrmS udv
k ekd aD cwfuyif
w&m;r0if 0ifa&mufaexdkifol odef;ESifhcsDI&Sd+yD; vGwfvyfa&;&+yD;aemuf ta&S
ygupPwefrS cdk;0ifvmolrsm;tjyif b*Fvm;a'h&fS vGwfajrmufa&; ppfyGJt+yD; qif;&J
rGJawr_a=umifh e,fpyfjzwfausmf 0ifa&mufvmolrsm;vnf;&Sdaea=umif;/ xdkb*F gvD
rsm;onf vufeufudkif tiftm;pkrsm;toGifjzifh zGJ@pnf;v_yf&Sm;vm=ua=umif;/
tquftoG,fjywfonfh a'ocH vlrsKd;pkwdk@. aus;&Gmrsm;udkvnf; wdkufcdkuf
vk,ufjcif;/ rD;&d_ zsufqD;jcif;rsm; jyKvkyfvm=uaoma=umifh e*g;rif;pDrHcsufjzifh
w&m;r0if aexdkio
f El iS hf Edkiif o
H m;jzpf+y;D olrsm;udk cGjJ cm;+y;D pHepfwus pm&if;aumufcH
&ef jzpfa=umif;[k qdk.? TpDrHcsufrSm &cdkifjynfe,fwGifomru csif;jynfe,f/
ucsifjynfe,fEiS fh &efukef+rdKwdk@wGifyg aqmif&Gufjcif;jzpf+yD; &cdkijf ynfe,f ppfawG
c&dik fwGif 1978 ckazaz:0g&Dv (11) &ufae@wiG f pwifonf? ,Hk=unf&aom owif;
Xmersm;.tqdkt& b*Fvm;a'h&Sf tpdk;&onf +AdwdosStpdk;&u jyXmef;xm;cJhaom
Ak'b
< mom0if vlrsKd ;pkrsm;aexdik f=uaom ppfwaumif;awmifwef;a'o Oya'27 udk
zsufodrf;I ajrjyef@rS b*F gvDvlrsKd;rsm;udk awmifwef;a'orsm;Y ae&mcsxm;
ay;cJhonf? ppfwaumif;awmifwef;a'oonf jrefrmEdkifiH/ tdENd,EdkifiHwdk@ESifh
e,f erdwf c sif ;quf pyf a e&m jrefr mbuf odk @ vnf ;aumif ; / td EN d ,buf odk@
vnf;aumif; tajrmuftjrm; 0ifa&muf aexdkifvm=ua=umif; od&onf?28 pDrH
udef;pwifonfEiS fh b*F gvDvlrsK;d 35 590 OD;onf tdk;tdrrf sm;udkpGef@cGgI xGufajy;
=uonf[k jrefrmtpdk;&u xkwfjyefaomowif;rsm;u qdkonf? awmawmifrsm;
xJwGif ykef;atmif;aeolrsm;vnf; &Sdonf[k qdkonf? twnfjyKcsufr&aom
owif;rsm;t& xGuaf jy;ol wpfoed ;f ausmo
f nf[laom owif;rsm; vnf; xGufvm
26

Yegar 2002: 54
The Chittagong Hills Tract Manual (1899)
28
Daud Majalis 1978: 9 - 11; Tun 1978: 30
27

130

a'guf w mat;csrf ;

avonf?29
xdkpOfu Edkiif jH cm;owif;Xmersm;onf b*Fvm;a'h&SfrS &&Sdaomowif;rsm;
twdkif; &dk[if*sm[laomtrnfudk roHk;yJ jrefrmEdkifiHom; rlqvifrsm;[lIom
azmfjy=ua=umif; awG&onf? b*Fvm;a'h&Sf EdkifiHxkwf owif;pmrsm;wGif jrefrm
tpdk;&. nSO;f yef;ESyd pf ufrr_ sm;a=umifh xGufajy;vmolonf apmapm ydik ;f wGif (70000)
OD; &Sd+yD; aemufa&mufvmol (50000) OD;&Sd=ua=umif; olwdk@tmvH;k ; b*Fvm;a'h&Sf
EdkifiHwGif cdkvH_cGifh awmif;cH=uonf[k azmfjy=uonf? b*Fvm;a'h&Sf tpdk;&onf
'kuo
Q nf pcef; (6) ck aqmufvyk af y;cJo
h nf?30 'kuo
Q nfrsm; tm;vH;k vdkvku
d jrefrm
tpdk;&onf jrefrmjynfrS rlqvifrsm; tm;vHk;udk ESifxw
k f&ef tpDtpOf&Sda=umif;
olw@dk udk EdkifiHjcm;om; vlrsK;d wcktjzpfom oabmxm;a=umif; xkwfazmfajymqdk
=uonf? b*Fvm;a'h&t
fS pd;k &url xdo
k w
l @kd udk rnfonfhta=umif;jycsufESirfh S rdrw
d k@d .
Edik fio
H m;rsm;tjzpf todtrSwf rjyKEdkifa=umif; a=unmonf? xdkEpS f ZGefvtv,f
wGif ewfjrpfujdk zwfI b*Fvm;a'h&ESf dkifiHo@dk 0ifa&mufvm=uaom &cdkifjynfe,frS
rlqvif ESpo
f def;cef@&Sdae+yDjzpfa=umif;/ ae@pOf vloHk;axmifcef@ 0ifa&mufvsuf
&Sd=ua=umif; azmfjy=uonf?31
1978 ck azaz:0g&Dv (11) &ufae@wGif &efukef+rdKrS vl0ifr_}uD;=uyfa&;
t&m&Sd (200) a&muf&Sdvm+yD; ppfawG+rdK&Sd &yfuGuftm;vH;k eD;yg;udk ydkupf dyfwdkuf
&SmazG+yD; w&m;r0if 0ifa&mufaexdkif=uaom EdkifiHjcm;om;rsm;ukd zrf;qD;onf?
nwnwnf;wGif rlqvifrsm;aexdik &f m &yfuGurf sm;rS w&m;r0if 0ifa&muf aexdik o
f l
(1734) OD;udk zrf;qD;&rdonf? wcsK@d rSm rSwfyHkwifu'fjym; twkrsm;udk udkiaf qmif
xm;=ua=umif; awG&onf? trsKd;om;rSwfyHkwifu'fjym; udkifaqmifxm;jcif;
r&Sdolrsm; &mESifhcsDI xGufajy;=ua=umif;ESihf zrf;qD;&rdol (6000) cef@ tusOf;cs
xm;jcif; cH&a=umif; cdkiv
f Hkaomowif;rsm;u qdo
k nf?32 1978 ck {+yDv (15)
&ufae@wGif ruUm+rdK&Sd urBmhrlqviftzGJ@csKyf33 rS &cdkifjynfe,frS rlqvifrsm; cHpm;
ae&aom t=uyftwnf; tcuftcJrsm;twGuf pdk;&drfaomua&mufae&a=umif;
29

Yegar 2002: 55

30

Daud Majalis 1978: 36; Anand 1978: 127-128

31

Majalis 1978:24

32

Ibid: 36;

33

World Muslim League

&d k[ if * smqd ko lr sm;.vky fZ mwf E S i f h ork di f; jzpf& yf r sm;

131

xkwfaz: a=ujimonf?34
ESpef ikd if Htpd;k &t=um; t}udrt
f }udraf qG;aEG;=u+yD;aemuf 1979 ck Zlvikd v
f
(9) &ufae@wGif oabmwlnDcsufw&yf &&SdcJhonf? jrefrmEdkifiHom; rSwfyHkwif
udkifaqmifxm;olrsm; tm;vHk;udk jyefvnf vufcHay;ygrnf[k jrefrmEdkifiHu
oabmwlonf? jyefvnfvufcHrnfhtpDtpOfudk =o*kwfvwGif pwif&ef jzpfonf?
rSwyf kw
H ifu'fjym; udkifaqmifxm;jcif; r&Sdolurdk lum; jrefrmEdkifiHwGiaf exdkifchaJ =umif;
oufaocHtaxmuftxm; wckcktay: tajccHI pOf;pm;rnfjzpfonf? jrefrm
tpd;k &onf jrefrmEdkiif YH &mZ0wfr_ usL;vGe+f y;D wdr;f a&Smifaeolrsm;tm; b*Fvm;a'&S@f
wGif cdv
k aH_ exdkicf iG hf rjyK&efudk jrefrmwdk@bufrS awmif;qdkonf? xdt
k csufukd b*Fvm;
a'h&fS bufrS oabmwlco
Jh nf? b*Fvm;a'h&ESf kid if q
H kid f&m aqmf'Dtma&As oHtrwfu
&if=um;ap@a&;udk =um;0ifaqmif&Gufay;cJhonfudk vufccH Jhaomfvnf; jrefrmtpdk;
&onf EdkifiHwumowif;Xmersm;u xkwfjyefa=unmouJhodk@ &cdkifjynfe,frS
rlqvifrsm;udk zdESdyaf eygonfqdkaom tcsufukrd l jywfjywfom;om; jiif;qdck Jhav
onf? xdktcsufukd oufaojy&ef EdkifiHwumowif;axmuf (28) OD;udk zdwfac:I
jrefrmb*Fvm;a'h&Sf e,fpyfwavSsmuf tajctaeudk =unfh&a_ vhvmapcJhonf?
jrefrmtpdk;&u rD;&d_ cHcJh&aomaetdrfrsm;rSm ppfwaumif;e,fom;rsm;u rdrdwdk@
tdk;tdrfrsm;udk pGef @cG gxG ufa jy;jcif;rjyKrD rdrdwdk@ aetdrf rsm;ud k rdrd wdk @bmom
rD;&dSK@oGm;=ujcif;omjzpfa=umif; ajymqdo
k nf?35
jrefrmtpdk;&ujyefvnfvufcHygrnf[k oabmwlaomfvnf; 'kuQonf
tm;vHk;. xuf0ufcef@rSsom jrefrmEdkifio
H @dk jyefvdka=umif; oabmxm;ay;=uonf?
jrefrmtpdk;&u t=unftom jyefvnfvufcrH nfqdkaomtcsuf tay:wGifum;
oHo,pdwf&Sdae=uonf[k ajymqdk=uolrsm;vnf;&Sd.? b*Fvm; a'h&Sftpdk;&u
'kuQonf wpfodef;cef@udk jyefy@dk &efrSm jy\emr&SdEdkif? xd'k kuQonfrsm; tm;vHk;rSm
Edkif iHjcm;om; rSwfyHkwifvufrSwf odk@r[kwf trsKd;om;rSwfyHkwif vufrSwfudk
udkiaf qmifxm;=uaoma=umifh jzpfonf[k qdo
k nf? jrefrmtpd;k & tm%mydkirf sm;url
xdv
k ufrSwftawmfrsm;rsm;rSm twkjyKvyk x
f m;jcif;om jzpfa=umif; xkwfaz:ajymqdk
34
35

Yegar 2002: 57
Ibid: 36-37

132

a'guf w mat;csrf ;

onf? tjcm;tcsuw
f ckrSm xGufajy;wdr;f a&Smifvmaom b*F gvrD sm;u aemifwGif
rdrdwdk@b0vHk+cHKrSKtwGuf vHkavmufaom tmrcHcsufay;&ef udv
k nf; awmif;qdk
=uonf? yxrwokwu
f kd pufwbFmvtwGi;f jyefvnf vufc&H efppD Ofxm;aomfvnf;
aESmifhaES;}uHh=umr_rsm; &Sdaeonf? xGufajy;wdrf;a&Smifvmol b*F gvDrsm;onf
vufawGwGif jrefrmEdkifio
H @dk jyef&ef wHk@qdkif;ae=u+yD; b*Fvm; a'h&fS tm%mydkirf sm;.
azsmif;zsajymqdkr_rsm;rSmvnf; xda&mufr_r&SdvSacs? &dk[if*sm rsKd;cspfwyfOD;36 u
e*g;rif;ppfqifa&;.&nf&G,cf sufrSm rlqvifrsm;udk &cdkifjynfe,frS t+yD;ydkifarmif;
xkwf&efomjzpfa=umif; 0g'jzef@xm;aoma=umifh jzpfonf? T tcsufum;
xGufajy;wdrf;a&Smifol b*F gvDrsm;tm; ta=umufw&m;udk wdk;yGg;vmapcJhonf?
jyefoGm;vdk=ua=umif; qENjyKxm;olrsm;yifvsSif oabmxm;ajymif;ukef =u+yD;
b*Fvm;a'h &Sf Yyif quf vufaexd kifoG m;vdk=ua=umif; ajymqd kvm=uonf?
pufwbFmv (15) &ufae@rS pwifaom jyefvnfae&mcsxm;a&;pDrHudef;onf
atmifjrifr_ r&Sv
d aS cs? xdkvukeo
f nftxd pkpak ygi;f (250) OD;udkom vufcEH ikd cf o
Jh nf?
xdktawmtwGif; jrefrmtpdk;&onf ukvor*~ 'kuQonfrsm;qdkif&m r[m
rif;}uD;&Hk;. arwWm&yfcHcsuft& jyefvnfae&mcsxm;a&; qdkif&m pnf;urf;
owfrw
S fcsufrsm;udk av#mah yghay;cJo
h nf? r[mrif;=uD;&H;k .udk,fpm;vS,frsm;udkyif
jyefvnf0ifa&mufvm=uaom 'kuQonfrsm;. oufaocHrw
S fwrf;rsm;udk ppfaq;
cGifhjyKcJ+h yD; oufaocH taxmuftxm; rjyEdik faomolrsm;tm; xdkolwdk@aexdik fch&J m
&yfuu
G f odk@r[kwf aus;&GmaumifpD vl}uD;rsm;.axmufcHcsuf/ aemufqHk;tqifh
tjzpf xdk&yfuu
G /f aus;&GmY aexdkicf h=J uolrsm;. oufaocH xGuq
f krd j_ zifhyif jyefvnf
ae&m csxm;ay;cJhavonf? Todk@jzihf jyefvnf0ifa&mufol wygwfvSsif (5000) rS
(6000) txd wdk;vm+yD; 1979 ckrwfvwGif (80055) OD;udk jyefvnfae&mcsxm;
ay;cJhonf?37
aocsmaomtcsufwckrmS 'kuQonfpcef;rsm;Y cdv
k _0H ifa&mufvm=uonf
qdkaom ta&twGufudk ,Hk=unf&ef cufcJvS.? pm;eyf&duQm/ t0wftxnfESifh
aq;0g;rsm; ydkrdk&&Sd&efESihf jzwfpm;vSsyfpm;r_rsm; jyKvkyfEkid &f ef b*Fvm;a'h&t
Sf m%mydik f
rsm;onf pcef;wckwGifaexdkifaom 'kuQonfta&twGufudk ydkI jyxm;=uonfh
taxmuftxm;rsm;awG&onf? pcef;twGi;f odk@ owif;axmufrsm;udk 0ifa&muf
36

National Patriotic Front of Rohingya


Op-cit: 58
&d k[ if * smqd ko lr sm;.vky fZ mwf E S i f h ork di f; jzpf& yf r sm;

37

133

owif;,lcGifhjyKaomfvnf; wm0ef&o
dS lrsm;.yl;aygif;aqmif&Gufrr_ Sm tm;&auseyf
bG,fr&SdvSacs? b*Fvm;a'h&SfEdkifiHqdkif&m jrefrmoHtrwf}uD;u atmufwdkbmv
tukefwGif xGufajy;wdrf;a&Smifol b*F gvD (151 000) OD;udk ae&mcsxm;ay;+yD;
jzpf a=umif; a=unmonf? jrefrmtpdk;&onf jyefvnfxlaxmifa&;twGuf
v,f,moHk;ypPnf;rsm;ESifh ig;zrf;ydu
k frsm; axmufyHhulncD Jhaomfvnf; pcef;rsm;wGif
useaf ecJh=uolrsm;rSm jrefrmEdkiif Hodk rjyefvdk/ wwd,Edkiif Hwckckjzpfaom ygupPwef
odk@r[kwf aqmf'Dtma&As odk@r[kwf yifv,fauGEdkifiHwckckwGif EdkifiHa&;cdkv_HcGifhudk
arsSmfvifhapmifhpm;vsuf&Sd=uavonf?
jzpf&yfrSefwckrmS b*F gvDvlrsKd;trsm;pkrmS pmrwwfolrsm;jzpf=uav&m
jrefrmEdkifiHwGifaexdkifcJhonfh rSwfwrf;rSwf&m wpHkw&mudkrsS udkifaqmifxm;jcif;
r&d=S uacs? b*Fvm;a'h&ft
S pd;k &u aqmufvkyfay;xm;aom 'kuo
Q nfpcef;wckcw
k iG f
rSwfyHkwifxm;jcif;r&Sdol/ pcrf;wckrSwckodk@ a&$ajymif;=uolrsm;vnf; &Sd=uonf?
jrefrmtpd;k &taeESiv
fh nf; odef;ESihcf saD omEdkifiHjcm;om;rsm;udk 0ifa&mufciG hjf yK&aom
udpPrSm tcuftcJrsm;pGm &Sdonf? xdk@a=umihf jyefvnf0ifa&mufvm=uolrsm;udk
,m,DoufaocHu'fjym;rsm;om xkwfay;EdkifcJhavonf?38
TuJhodk@aomtajctaewGifyif &dk[if*smrsKd;cspfwyfOD;onf xda&muf
aom v_yf&Sm;r_wpHkw&mrsS jyKvkyfonfudk rawG@&acs? xdktcsdefwGif tcsif;csif;
oabmxm; rwdkuq
f dkifra_ =umifh tpdwfpdwf tr$mr$m tuGJuGJtjym;jym; jzpfvSsuf
&Sd=uonf? T'kuQonfta&;ESifhywfoufI jrefrmEdkifiHawmftwGif;&Sd edkifiHa&;
tiftm;pkrsm;teuf Armjynf uGefjrLepfygwD wckuom oabmxm;udk xkwfjyef
a=ujimcJhonf? Armjynf uGefjrLepfygwD &cdik fjynfe,faumfrDwD. a=unmcsufwGif
&cdkifvlrsKd;rsm;taeESihf tpdk;&bufrS &yfwnfI rlqvifrsm;udkwu
dk fcdkufrnfhtpm;
pnf;vH;k nDnw
G rf u
_ w
kd nfaqmufI ppftpd;k &udo
k mawmfveS f =u&ef wdkuw
f eG ;f Ed_;aqmf
39
xm;avonf? 1980 ckESpf {+yDvwGif Oa&myrlqvifrsm;a&;&maumifpDrS u
ruux jyKvkyfI vef'ef+rdKYusif;yaom EdkifiHwum rlqvif vlenf;pkrsm;qdki&f m
nDvmcH40 wGif &d[
k if*sm rsK;d cspw
f yfOD;rS &cdkifjynfe,frS rlqvifvel nf;pkjy\emudk
38

Ibid: 58-59
Yegar 2002: 59
40
International Conference on Muslim Minorities
a'guf w mat;csrf ;
134
39

wifjycJh=u.? 1962 ckESpfrSpI jrefrmtpdk;&onf rlqvifpmoifausmif;rsm;udk


zGifhvSpfjcif; rjyKjcif;/ AvD0wfausmif;ydkifypPnf;rsm;udk odrf;,ljcif;/ rlqvifwdk@.
tcg}uD;&uf}uD; jzpfaomae@&ufwGif om;aumifrsm; owfjzwfjcif;udk ydwfyifjcif;/
om;owf vdik fpifrygyJ owfcGihrf &Sdjcif;/ [m*sf ac: ruUm+rKd od@k c&D;oGm;cGihu
f ykd w
d fyifjcif;/
bmoma&; qdkif&m a&;om;xkwfa0r_rsm;udk ydwfyifxm;jcif; ponfjzifh wifjy=u.?
uGezf &ifhu rlqvifvlenf;pkrsm;tay: pmemaxmufxm;a=umif;udk jrefrmESifh
xdkif;EdkifiH&Sd rlqvifrsm;ta&;udkt"duxm;+yD; a0zefajymqdk=uonf? EdkifiHrsm;
taeESifh xdkrlqvif vlenf;pkrsm;tm; wwfEidk o
f rsSun
l =D u&efEiS fh tu,fI rlqvif
vlenf;pkrsm; teW&,fusa&mufEkid fonfh tajctaewGif rlqvifurBmu Edik if aH &;ESifh
pD;yGg;a&;tiftm;udk oH;k I ulnD&efaqmf=oa=umif;udv
k nf; a=unmonf?41 jrefrm
tpdk;&onf jrefrmEdik fiHtwGif;Y w&m;r0if 0ifa&mufaexdik folrsm;.tcGifhta&;ukd
uef@owf&efEiS hf aemufxyf 0ifa&mufr_rsm;udk wm;qD;&ef 1982 ckESpf atmufwb
dk m
v (15) &ufae@wGif jrefrmEdkifiHom;Oya'udk jyXmef;vdkufavonf? xdkOya'wGif
Edkiif Hom;jzpfjcif;ukd atmufygtwdik f; t"dyg` ,fzGifhqko
d nf?
jrefrmEdkifiHwGifyg0ifaom e,fajrwckckY jrefrmouU&mZf (1185) ckESpf/
c&pfouU&mZf (1823) ckES pf rwdkifrDumvrSpI yif&if;Edki fiHtjzpf
t+rJaexdkifcaJh om ucsif/ u,m;/ u&if/ csif;/ Arm/ rGef/ &cdkif/ &Srf; ponfh
wdkif;&if;om;rsm;ESifh rsKd;EG,fpkrsm;onf jrefrmEdkifiHom;rsm; jzpfonf?
rnfonfh rsKd;EG,fpkonf wdkif;&if;om;jzpfonfrjzpfonfudk EdkifiHawmf
aumifpDu qHk;jzwfEdki fonf? wdkif; &if;om;wdkif ;onfvnf;aumif;/
wdkif;&if;om;rdbESpf yg;rS arG;zGg;ol wdkif;onfvnf;aumif; arG; &myg
Edkiif Hom;jzpfonf?42
odk@jzpf&m ppfwaumif;om;rsm;tbd@k rdrw
d @kd u,
kd frrd dw@kd b*F gv[
D yk ifac:ac:
&d[
k if*sm[kyif ac:ac: wdkif;&if;om;tjzpf todtrSwfjyKcHxku
d forl sm; r[kwfawmh
41

Yegar 2002: 59
jrefrmEdkifio
H m;Oya'/tcef;(2)/tydk'f(3)(4)(5)/ pm 60?

42

&d k[ if * smqd ko lr sm;.vky fZ mwf E S i f h ork di f; jzpf& yf r sm;

135

acs? jrefrmEdkifiH &cdkifESihw


f eoFm&Da'orsm;onf c&pfESpf (1824) ckESpw
f iG fjzpfygG ;aom
yxr t*FvdyfjrefrmppfyGJt+yD;wGif +Ado#wdk@odrf;ydkujf cif;udkccH Jh&av&m &cdkifwdkif;udk
b*Fvm;e,fESihf yl;wGJtkycf sKyfcho
J jzifh ppfwaumif;om;rsm; tvH;k t&if;ESihf 0ifa&muf
aexdik fcJh=uonfudk txufu +AdwdosSwdk@aumuf,lcJhaom oef;acgif pm&if;rsm;/
tkyfcsKyfa&;rSwfwrf;rsm;udk udk;um;I &Sif;vif;cJh+yD; jzpfonf? jrefrmEdik fiH wdki;f &if;
om;vlrsK;d (135) rsKd ;rsm;wGif rnfonfhyk*~dKvf/ rnfonfhtzGJtpnf;urSs uef@uGuf
onf[k ,ae@wdkirf =um;&acs? wdkif;&if;om;jzpfxdkufolrsm; trSefyif jzpfcGifh&=u
aoma=umifh jzpfonf?
wdki;f &if;om;r[kwfolrsm;twGuf xdOk ya'tcef; (3) wGif {nfhEdkiif Hom;
jzpfcGifhudk vrf;zGifhxm;onfjzpf&m {nfhEdkifiHom;tjzpf cH,lvdkucH,lEdkif.? wzef
xdkOya'tcef; (4) wGif EdkifiHom;jyKcGifhudk atmufygtwdkif; cGifhjyKxm;jyef.?
1948 ckESpf/ Zefe0g&Dv (4)&ufae@ rwdkirf DumvwGif Edik fiaH wmftwGif;Y
a&muf&daS exdkio
f El iS hf xdo
k lw@kd rS Edkiif HawmftwGi;f arG;zGg;onfo
h m;orD;onf
1948 ckESpf/ jynfaxmifpk jrefrmEdik fio
H m;jzpfr_ Oya't& avSsmufxm;&ef
usef&Sdaea=umif; cdkifvHkaom taxmuftxm;rsm;jzifh A[dktzGJ@odk@
Edkiif Hom; jyKcGifh&&ef av#mufxm;Edkifonf?43
Todk@qdkvSsif 1982 ck EdkifiHom;Oya'onf acwfESifhrqDavSsmfa=umif;/
vl@tcGifhta&;pHrsm;ESihf rudkufnaD =umif;/ jyifqifa&;qGJoifah =umif; axmufjya0zef
ae=uaom taemufedkifiH tpdk;&rsm;/ urBmhukvor*~ tygt0if vl@tcGiht
f a&;
v_yf&mS ;olrsm;onf jrefrmEdkiif H. tcsKyftcsmtm%mudk xdyg;ajymqdkae=u jcif;yif
jzpfonf? Oya'jyKa&; tm%monf EdkifiHawmftm%mw&yf jzpff.? +AdwdoSsESifh
tjcm; e,fcsJEdkifiH}uD;rsm;onf (19) &mpktwGif;u w&kwf/ *syef/ udk;&D;,m;ESifh
xdki;f EdkifiH wdk@wGif e,fvGefw&m;pD&ifcGifh44 udk twif;t=uyf pmcsKyfpmwrf;rsm;ESifh
wkyfaESmifI &,lcJh=ujcif;udk urBmrS acgif;aqmif}uD;rsm; em;vnf=uygonf?
1983 ckESpf oef;acgifpm&if;aumuf,l&mwGif &cdkif+ynfe,f. rlqvif
43

jrefrmEdkifiHom;Oya'/ tcef;(4)/ tydk'f(42)/ pm 71


Extra Territorial Rights

44

136

a'guf w mat;csrf ;

vlOD;a&onf 243 &mcdkif E_ef;&Sd+yD; urefvlrsKd;rSty jynfe,f.ajrmufydkif;wGif


aexdik f=uaom rlqvifrsm;udk b*Fvm;a'h&Sf EdkifiHom;rsm;tjzpf owfrSwo
f nf?45
ppfwaumif;om;rsm;onf ,ck armifawmc&dkifudk rdpm> 'dXdrsm;ESipfh pfyGJ jzpfyGg;aeaom
a'o ('g&l;tmvf[Af) tjzpf t+rJ pGJ,lxm;=uavonf? vufeufudkiftiftm;
rnfa&G rnfrSs&Sdonfurdk od&aomfvnf; &d[
k if*sm aoG;pnf;nDnGwfa&; tzGJ@46 ESifh
tm&uef &dk[if*smtrsKd ;om; tzGJ47 wdk@onf b*Fvm;a'h&SfEdkifiH aum(pf)bZm;
c&dkifwGif tajcpdkuf+yD; v_yf&Sm;ae=uavonf? wzufEdkifiHrSaeI ajratmuf
vSKyf&Sm;r_rsm;udk uGyfuJaecJh=uonf? ,if;v_yf&Sm;rSKrsm;teuf 1988 ck arv (13)
&ufae@u armifawm+rdKudpk D;eif;&ef}uHpnfr_rSm Ak'b
< mom &cdkifvlrsK;d wdk@twGuf
omru jynfaxmifpk}uD; wckvHk; tE W&,fusa&mufEkid fonfh vkyf}uHr_tcktjzpf
rSwfwrf; wif&ygrnf? ,if;tjzpftysufudk armifawm+rdKe,f oHCem,utzGJ
OuUX/ armifawm+rdKrq&mawmfu A[do
k C
H em,u tzGJod@k pma&;Iav#mufxm;
tpD&ifcHcJhavonf? q&mawmf. tpD&ifcHpmrS aumufE_wfazmfjy&vsiS f/
&cdkif&Gma[mif;*smtzGJ[k trnfcHxm;aom ukvm;qdk;wpkonf
b*Fvm;a'h&fo
S dk@ cdkv_Hum &Gma[mif;*sm[laom pmapmifukx
d kwfa0+yD;
urBmodk@jzef@csD xkwv
f $ifhae=uqJ jzpfygonf? olw@dk tqdkt& (1979) ckEpS f
[oFmpDrHcsut
f & jrefrmjynfrjS yefvnfvufcHco
Jh nfh ukvm; (186996)
OD;tjyif b*Fvm;a'h&SfESifh tjcm;rlqvifEdkifiHrsm;Y ig;odef;cGJcef@&Sdae
ao;onfjzpf&m ,if;wd@k ukv
d nf; jyefvnfvufc&H rnf[k awmif;qdkae=u
ygonf? Tawmif;qdkcsufukd taumiftxnfazmfonfhtaejzifh (135- 88) aom=umae@ n (9) em&DausmfwiG f ukvm;ig;aomif;cef@onf
armifawm+rdKudk awmifbuf ta&S@buf ESifh ajrmufbufw@dk rS0dkif;&H+yD;
&cdkif Ak'b
< mom0ifw@dk udk owfjzwf&ef }uKd ;pm;cJyh gonf? ,if;ae@u trSwf
(4) &yfuGuf&Sd +rdKopfbek f;}uD;ausmif;udk vufwifzsufq;D cJh=u+yD; A[dk
ausmif;wdu
k u
f kd 0dik ;f &Hxm;cJ=h uygonf? jynfo@l &w
J yfzJG ESihf trSwf (2) vHx
k ed ;f
wyf&if;wdk@. tcsdefrDwm;qD;Edkirf _a=umifh &cdkifrsm; uGyfrsufcH&rnfah b;rS
45

Immigration and Man Power Department 1987: I-14


RSO (Rohingya Solidarity Organization)
47
Arakan Rohingya National Organization
&d k[ if * smqd ko lr sm;.vky fZ mwf E S i f h ork di f; jzpf& yf r sm;
137
46

vGwfajrmufcJh&ygonf? 4if;wdk@. vkyf&yfomatmifjrifcJhygu b*Fvm;


a'&Sf@EdkifiHrS vlESpfodef;cGJudk csufcsif;oGif;,l+yD; rlqvife,fajrtjzpf
odrf;ydkufum b*Fvm;a'h&SfEdkifiH. tpdwftydkif;tjzpf oGwfoGif;&ef
}uD;rm;,kwfrmaom }uHpnfr_}uD; jzpfygonf?48
&Spfav;vHk;ta&;awmfyw
Hk Gif b*F gvDwdk@onf &dk[if*sm[laom tvHudk
v$ifhxlI ajray:v_yf&Sm;r_udk pwif=ujyef.? e0wtpdk;& wufvm+yD;aemuf
EdkifiHa&;ygwDrsm;udk rSwfyHkwifcGifhjyKaomtcg &dk[if*sm[laomtrnfjzifh rSwfyHk
wifciG fhr&ojzifh trsKd ;om; 'Dru
kd a&pDESifh vl@tcGifhta&; ygwDtrnfjzifh rSwfyHkwif
=uonf?
okawoD rdka&Sa,*gu wzufEdkifiHrSowif;rsm;udkudk;um;I xdkta&;
tcif; t+yD ; wGif rl q vif wuf = uG v_ yf &S m;ol rsm;udk e0wtpdk ; &u zrf; qD;
ta&;,lcJha=umif;/ jrefrmppfwyfonf rlqvifaus;&Gmrsm;udk 0ifa&mufvk,ufjcif;/
rk'drf;usifhjcif;/ ta=umif;rJhowfjzwfjcif;/ AvDrsm;udkrD;&d_zsufqD;jcif;/ t"rR
tvkyaf pcdkif;rsm; jyKvkyv
f mojzifh b*Fvm;a'h&Sfodk (1991) ck {+yDvrSpI e,fpyfrS
rlqvifrsm; cdkvH_vm=ua=umif; a&;om;xm;.? 'kuQonfOD;a&rSm twdtus
rod&[kqo
dk nf? ukvor*~ 'kuo
Q nfqdkif&m r[mrif;}u;D u pcef;aygif; (17) ckwiG f
aexdkifae=uol 'kkuQonf 228000 OD;&Sda=umif; 1993ckESpfwGif a=unmonf?
jrefrmEdkifiHtpdk;&onf (1991) ckESpf ukvor*~ taxGaxGnDvmcHwiG f jyif;xefpGm
a0zefjcif;udk cH&avonf? jrefrmEdik fiHtaeESifh xdpk GyfpJcG sufrsm; vHk;0rrSefuefa=umif;
jiif;qdkonf? (1994) ckESpfrS (1996)ckESpftxd b*F gvDvlrsK;d ESpfodef;udk jyefvnf
ae&mcsxm;jyefavonf?49 urBmhukvor*~EiS fh EdkifiHwum owif;Xmetm;vHk;
vdv
k dkwGif pdr0fh ifxdk;azgufEdkipf Gr;f &Sad om jynfajy; ppfwaumif;om;rsm;.pGr;f tm;udk
avSsmhwGufIr&? tm&yfurBmrSaxmufyHhr_jzifh aiGa=u;vnf; wwfEdkif=uonf?
olw@dk twGuf avmfbDvkyfay;rnfholr&Sm;?2012 ckESpfjzpfpOfudkyif ajymif;jyefvSefI
vkyfZmwf cif;=uonf? u|efawmftm; (10)ESpfcef@ AsL;cJh=uaom toHv$ifhXme

48

cdkijf r0g/ 2003/ 196


Yegar 2002: 63-66

49

138

a'guf w mat;csrf ;

rsm;onf u|eaf wmhudk vHk;0 rqufoG,f=uawmh? u|efawmfum; trSefw&m;udk


wdk;wdk;rajym? us,favmifpGm ajymwwfaoma=umifh jzpf.? e,l;a,muf+rdK
ajratmufblwm&Hk wckwGif aq;eDjzifh wa,mufa,mufu a&;oGm;aompmudk
zwfI &,fcsifvmonf? tar&duef iwkH;awG rif;wd@k trd fxJ t=urfzuform;awG
a&mufae=u+yD/ aomuf&l;xrae=ueJ@[lownf;?

&d k[ if * smqd ko lr sm;.vky fZ mwf E S i f h ork di f; jzpf& yf r sm;

139

140

a'guf w mat;csrf ;

tcef ; (6)

jzef =h uufvmaom EdkifiwH umuGe,f uf


(u) Edkifi Hwumajratmuf v_y f&S m;r_ES ifhq uf pyfvmjcif;
2001 ck 'DZifbmvwGif tmz*efepPwef cef'g[m+rdK&Sd wmvDbef
ppfXmecsKyfudk tar&duefEiS fh r[mrdwf wyfrsm;odrf;,l+yD; &ufowWywf tenf;i,f
t=um nwnwGif trf ADruUm1 trnf&Sd oabFm wpD; onf ppfwaumif;
qdyu
f rf;od@k arSmif&yd cf +kd y;D qdu
k u
f yfvmonf? oabFmay:wGif vufeuftjynft
h pHw
k yf
qifxm;aom wmvDbefESifh t,fvfcdkif'gppfom;rsm;ygvm.? ntarSmifwGif
tm;vHk;udk bwf(pf)um; rsm;/ avmf&Dum;rsm;wGifwifaqmifI b*Fvm;a'&Sf @Ekid fiH
ta&S@awmifydkif;odk@ armif;ESifxGufcGgoGm;cJavonf? r=umjrifhrDyif tif*sDtdk
tcsdKxHrS owif;ayguf=um;oGm;cJ@+yD; 2002 ck pufwifbmvtwGif;wGif +rdKawmf
'gum&Sd EdkifiHjcm;om; (&) OD;udkzrf;qD; ta&;,lvdkufavonf? ppfqifa&;wck
pwifrnfh vuQ%m &Sdonf[k,lq&onf?2 xdo
k lwdk@tm;vHk;vdv
k dkonf aqmf'D
tma&As taxmuftyHhcH t,fvf[m&mrdef; tpPvrfrpftifpwdusK3 twGuf
tvkyfvkyfay;aeolrsm;jzpf=u+yD; vpfAsm;/ t,f*sD;&D;,m;/ ql'efESifh ,DrifEkdifiH
om;rsm;jzpf=uonf? 1992 ckESpfuyif b*Fvm;a'&Sf@ jrefrme,fpyf&Sd 'kuQonf
pcef;rsm;wGif aAmfvefwD,mrsm;tjzpf vkyfudkifae=ujcif;jzpfonf? aemifwGif
Ttif*sDtk.
d vkyif ef;onf wEdkifiHvk;H odk@ wdk;csJ vmcJh+yD; rdbrJhcav;ausmif;(3)ckESifh
r'&yfqm pmoifausmif; (60) ausmif;txd wd;k csJ vmcJhonf?4 b*Fvm;a'&SfEkid fiHrS
tpGe;f a&muf tpPvrftzG@J wckjzpfaom tpPvrfrcD sm=wm&SDb&D f (ICS)5 tzGJ onf
&dk[if*sm ppfaoG;=uGtzGJ jzpfaom tm&f tufpt
f dk (RSO) udk tJvfcdkif'gtzGJ@rS
wdkuf&dkuf tultnDrsm; &atmifqufoG,faqmif&Gufay;cJhonf? cef'g[m&Sd
t,fcikd f'g XmecsKyrf S odr;f qnf;&rdaomrSww
f rf;rsm; t&vnf; &d[
k if*smtm;avhusihf
1

M V Mecca
Bertil Lintner. 2005. Extremist Islamist Consolidation:
53
3
Al Haramain Islamic Institute (AHII)
4
Op-Cit: 54
5
Islami Chaatra Shirbir
2

&d k[ if * smqd ko lr sm;.vky fZ mwf E S i f h ork di f; jzpf& yf r sm;

141

oifwef;ay;aeaom AD'D,dkrw
S fwrf;rsm;udk tar&duefpDtiftif owif;Xme &kyfjrif
oH=um; tpDtpOfwGif jyocJo
h nf?6
Towif;ESifhqufpyfI pOf;pm;p&mjzpffvmonfh tjzpftysufw&yfrSm
1995 ck ZGev
f twGi;f u &d[
k if*sm[kuQonfpcef;rsm;rS vlwaomif;ausmf aysmufq;Hk
aejcif;jzpfonf? jrefrmtpdk;&uvnf; jyefvnfvufcHaom 'kuQonfrsm;wGif
b*Fvm;a'&Sf Edik if o
H m;rsm;yg0ifaeonfukd axmufjyvmonf? qif[mG owif;Xme.
azmfjycsuft& 1995 ck 'DZifbmvtxd jrefrmEdkifiHrS xGufajy;wdrf;a&Smifol
250 000 OD;teuf 195 000 OD;rSmjrefrmEdik if w
H Gif jyefvnfae&mcsxm;+yD;jzpfa=umif;
7
az: jyyg&Sdonf?
twnfr jyKEdkif aomowif;rsm;t& t,fvf[m&mrd ef; tpPvrfrpf
tifpwDusKESifh ,if;.ausmif;cGJrsm;rSausmif;om;rsm;udk tmz*efepPwefwGif
ppfoifwef;rsm; wufap+yD; cef'g[musqHk;aomtcg b*Fvm;a'&Sf @od@k jyefydk@cjJh cif;
jzpfrnf[k ,lq=uonf? wmvDbef oifwef;q&mrsm;vnf; ygvm=urnfrmS oHo,
jzpfbG,fr&Sdacs? b*Fvm;a'&Sf tm%mydkifrsm;xHrS rnfonfhtwnfjyKcsufrsS r&&Sd
cJhaomfvnf; Towif;rSefuefa=umif; a'ocH tzGJ tpnf;tawmfrsm;rsm;u vufcH
twnfjyK=uonf? b*Fvm;a'&Sf@ Edkiif HtaeESihf tdrfeD;csif;jrefrmEdkifiHtay: pdk;&drfr_
rjzpfap&ef wrsK;d wzHk ajz&Sif;cJh[efwo
l nf?8 2005 ck =o*kwv
f (24)&ufae@wGif
b*Fvm;a'&SfEdkifiHrS t*Fvdyfbmomjzifhxkwfa0aom a'vDpwm; owif;pmu
tmz*efepPwefwGif ppfa&;oifwef;wufa&muf+yD; b*Fvm;a'h&Sfodk@ jyefa&muf
vm=uaom ppfaoG;=uG (282) OD;wd@k .trnfukd xdo
k w
l k@d aeae&yfESiw
fh uG trsKd;om;
axmufvSrf;a&; at*sifpDudkudk;um;I azmfjyonf? 'gum+rdK@rStrsm;qHk;jzpf+yD;
ppfwaumif;/ bm&dkqmvf/ clvfem/ qDvf[uf/ aumuf(pf)bZm;/ bef'g&fbif
(Adkvfrif;axmif)/ udkrDvm ponfha'orsm;rSyg0ifonf? xl;jcm;csufw&yfrSm

Asia TimesDecember 21, 2002


UPI 06/26/95; Asiaweek 07/21/95; Xinhua News Agency
12/13/95
8
Bertil Lintner. 2005. Extremist Islamist Consolidation:56
7

142

a'guf w mat;csrf ;

jrefrmEdkiif HrS [lI [m*sDumqif9/ tA'lvt


f m['f10 /armfvmemtA'v
l fck'yN (f pf)11/
ESifh armfvmemtDjAm[if12 qdkol av;a,muf.trnfrsm;udkyg az: jyxm;
avonf?13
jrefrmedkifiHrS wdrf;a&SmifoGm;=uaom &dk[if*smqdkoltrsm;pkrSm b*Fvm;
a'h&Sf e,fpyf&Sd 'kuQonfpcef;rsm;wGif trsm;qHk;aexdkifvsuf&Sd=u+yD; vlOD;a&
pkpkaygif;28000 cef@&Sdonf? pcef;wGifrSwfyHkwifrxm;olrsm;yg ygvSsif xdkxuf
ydEk dkifonf? pcef;wGif aexdkifolrsm;rSm ukvor*~'kuo
Q nfqidk f&m r[mrif;}uD;&Hk;.
taxmuftyHu
h kd &&Sx
d m;=uonf? xd@k tjyif ygupPwef/ ,lattD;ESiahf qmf't
D ma&As
Edkiif Hrsm;wGiv
f nf; aexdik fv#uf&=dS u+yD;/ rav;&Sm;ESihx
f dkif;EdkifiHwdk@wGif aexdkifv#uf
&d=S uojzifh ta&twGuu
f kt
d wdtus rod&aomfvnf; rav;&Sm;tpdk;&u &d[
k if*sm
trnfcH OD;a&waomif;udk EdkifiHtwGif;Y aexdkifcGifhjyKxm;a=umif; ukvor*~
'kuQonfrsm;qdik f&m tpDtpOft& od&onf?14 &dk[if*sm'kuo
Q nfrsm;ta&;onf
ta&S@ tv,fydkif;rS rlqvif tpGef;a&muftzJGrsm;. v_yf&mS ;r_/ b*Fvm;a'h&ESf idk fiH.
vlOD;a&aygufuJrG _ jy\emwdk@tjyif b*Fvm;a'&SfEidk fiH. Edkiif Ha&;rwnf+idrrf r_ sm;ESifh
wdkuf&kduf qufEG,fvsuf&aSd =umif; awG&onf?
2001 ckESpfrSpI b*Fvm;a'h&SfEdkifiHwGif b*Fvm;a'h&SftrsKd;om;ygwD15
OD;aqmifaom nGefaygi;f tpdk;& tkycf sKyfae&m tpGe;f a&mufygww
D ckjzpfaom [l*s16
D
ygwDonf r[mrdwfygwDwcktjzpf yg0ifae.? TtzGJudk b*Fvm;a'h&SfEdkifiH.
t=urf;zuftzGJtpnf;wcktjzpf oabmxm;=uonf? nGef@aygif;tpdk;& wufvm
onfEiS fh (10)&mcdkifEe_ f;rSsomusefawmhaom [dENLbmom0ifrsm;tay: pwifzEd Sdyf
vmonf? 1901 ckEpS f oef;acgipf m&if;t& [dELN bmom0ifO;D a&onf ta&Sb*Fvm;
jynfe,f (,ckb*Fvm;a'h&Sf) wGif 331&mcdkifE_ef; &SdcJhonf? vuf&SdtajcaewGif
9

Haji Kasem
Abdul Ahad
11
Maulana Abdul Kuddus
12
Maulana Ibrahim
13
The Daily Star (Wednesday, August 24, 2005)
14
Christ Lewa. 2009: 13; Hnin Yee Myint. 2011: 48
15
BNP (Bangladesh National Party)
16
HuJi (Harkat ul-Jihad-al-Islami)
&d k[ if * smqd ko lr sm;.vky fZ mwf E S i f h ork di f; jzpf& yf r sm;
10

143

[dENLbmom0ifrsm;rSm 10 &mcdik fEe_ f;rSsom usefayawmhonf?17[dENLbk&m; ausmif;


rsm; zsufqD;jcif;cH&+yD;/ aus;&Gmrsm;vnf; tajrmuftrsm;zsufqD;jcif; cH&um
trsd K;orD; rsm; rk'drf;usifhcH&onf? oabmxm;rjyif;xefaom rlqvifrsm;/
[dENLbmom0ifrsm;u uef@uu
G =f uaomfvnf; tpd;k &. tumtuG,u
f k&d aeaom
[l*so
D nf vuf&JZuf&JEkid fv.
S ? 2002 ck arv21 &ufae@wiG f tar&duefEidk fiHjcm;a&;
&Hk;rS [l*sDudk ygupPwefppfaoG;=uGrsm;ESifh qufoG,fv_y&f Sm;aeaom t=urf;zuf
tzGJtpnf;wcktjzpf a=unmonf?18 a&G;aumufyGJwGiftEdkif&&Sda&;twGuf
bDtifyDESifh [l*sw
D dk@onf 'kuQonfpcef;rS &dk[if*smqdkolrsm;udk rJqENay;Edkif&efpDpOf
19
ay;cJ=h uonf? vl@tcGifhta&;vSKyf&Sm;ol &S&D,mumbD;&f20 u
pdw0f ifpm;bk@daumif;wJh tcsufu 'D'kuQonftrsm;pk[m urBmh*sD['f
vSKyf&mS ;r_ uGef,ufawGeJ wenf;r[kwfwenf; ywfoufae=uw,f?
b*Fvm;a'h&SfEidk if rH Sm *srwftpPvrfrDygwD21 [m tpPvrf ppfaoG;=uG tzGJ
awG&hJ }udK;udkit
f zGJjzpfw,f? vGecf w
Jh JhESpu
f u|efawmfwdk@ a&wGuf =unfh&
oavmuf tzGJi,faygif; w&mausmf[m b*Fvm;a'h&SfrSmv_yf&Sm;ae
=uw,f? olwdk@udk 'DEdkifiHtwGif;rSmbJ ppfoifwef;ay;xm;wmjzpfw,f?
&dk[if*smtzGJawGvnf;ygw,f? olwdk@[m b*F gvDbmom/ tma&AD
bmomeJ@ 0g'jzef@pmawGjzef@csw
D ,f? &dk[if*smawGukd tmz*efepPwefeJ@
uyf&frS D;,m;rSmwdkufy0GJ ifbdk@ ydk@ay;w,f? vufeufta&mif;t0,fvnf;
vkyfw,f? tmz*efepPwefrSm em*sDbv
l m22 tpdk;&udk0ifwku
d fuwnf;u
jynfwGi;f ppfxJrmS &dk[if*smawGyg0ifywfoufaew,f? aqmf'Dtma&Asvdk
EdkifiHu olwdk@udkaxmufcH tm;ay;w,f? olwdk@&nffrSef;csufu &cdkif
17

Nasrin 1993: 10-11


Lintner. Op-Cit: 9
19
vl@tcGifhta&;v_yf&Sm;ol &Sm&D,mubD;&fESiafh wGqHkar;jrefcsuf ('gum/ rwf14/
2008)
20
Shariah Kabir
21
Jamat Islami
22
Najibullah
a'guf w mat;csrf ;
144
18

jynfe,fudk tpPvrfEdkifiHwcktjzpf ajymif;vJypfbdk@ygyJ?23


jrefrmEdkifiHe,fpyfESifh eD;uyfpGmwnf&Sdaom tluD,m24 +rdKuav;wGifyif
'kuQonfpcef;wckY vufeufuidk w
f yfom; &mESihcf sI
D &Sad ea=umif;od&onf? tcsKdrSm
b*FvDpum;ajym=uaomfvnf; tm&yfpum;ajymolrsm;udv
k nf; tajrmuftrsm;
awG&a=umif;/ wcsKd rSm tm&Stv,fykid f;rSjzpf+yD; wcdsKrSm taemuftm&SrSjzpf=u
a=umif ; tar&d uef axmuf vS rf ; a&;owif; rsm;uqd k onf ? 25 wmvD b ef
ppfom;wOD;jzpfol tar&duefvlrsK;d *|ef0gumvif;26 udk pDtiftifowif;XmerS
ar;jref;&mwGif wmvDbefwyfzGJrsm;udk olwdk@ajymqdkaombmompum;tvdkuf
wyfzGJrsm; cGJxm;a=umif; b*F gvDpum;ajymolrsm;u wzGJ/ tl&'lpum;ajymol
ygupPwefrsm;/ tm&yfpum;ajymolrsm;[lI toD;oD;wyfzGJrsm;&Sd=ua=umif;/
b*F gvpD um; ajymolrsm; wyfzGJwGif b*Fvm;a'h&fES ikd if o
H m;rsm;ESihf &dk[if*smqdo
k rl sm;
yga=umif; ajymqdkonf? wyfom;opfrsm;udk eDaygESiyfh gupPwefudkjzwfI tmz*ef
epPwefodk@ ydk@ay;onf? zdvpfydkifrS rdk&t
dk Dqvrf vGwfajrmufa&;tzGJ tblqm,uf
tzGJ tif'ekd ;D &Sm;rS *srm;tDqvrfrD;,m;/ xdik f;EdkifiHrS *srwfqmzD;,m;ESifh jrefrmEdkifiHrS
attm&ftiftEdk Sifh tm&ftuf(pf)tdktzGJ@0ifrsm; yg0ifonf[kqo
dk nf?27 attm&f
tiftdkacgif;aqmifrmS El&ftDpvrf28 jzpfI tzGJ.&nf&G,fcsufrSm &dk[if*smudk,fydkif
tkyfcsKyfcGifh& e,fajr xlaxmifa&;jzpfojzifh tm&ftuf(pf)tdkxuf oabmxm;
aysmhaysmif;onf[k qdk=uonf? tm&ftuf(pf)tdkrSm b*Fvm;a'h&SfrS *srwftD;
tpPvrfrDygwDESifh eD;pyfojzifh tDpPvrf tajccH0g'Drsm;[k,lq&onf? rnfodk@qdkap
ESpfzGJpvHk;rSm t,fcidk f'gESifh qufpyfaea=umif; rjiif;Edkifacs?
1996ck azaz:0g&Dv(19)&ufae@wGif [l*sDtzGJudkvdkvm;ol(41)OD;udk
jrefrme,fpyfteD;&Sd tlu;D ,m;+rdK awmpyfwae&mY ppfa&;avhusifr_ jyKvkyfaepOf
rpPwm &S&D,mumbD;&fudk pma&;olw,
dk fwdkif/2008 ck rwfv(14)&ufae@wGif
'gum+rdKY/ bDbDpDowif;axmuf cdkifjrwfausmfESifhtwl awGqHkar;jref;cJhonf?
24
Ukia
25
Lintner. Op-Cit 14
26
John Walker Lindh
27
Op-Cit:39
28
Nurul Islam
&d k[ if * smqd ko lr sm;.vky fZ mwf E S i f h ork di f; jzpf& yf r sm;
145
23

zrf;qD;&rdcJhonf? Tae&monf (1978) ckESpf e*g;rif; ppfqifa&;umvtwGif;


aqmf'Dtma&AsEkid firH S oef;=uG,folaX; &mbDwwft,fvftmvrf29 . taxmuf
tyHhjzifh aqmufvkycf aJh om ukodkvfjzpfaq;&HkEiS fh r'&mqmtDqvrf pmoifausmif;
wnf&aSd omae&mjzpfonf?30 Tod@k jzifh &dk[if*smjy\emonf ta&S @tv,fykid f;rS
rlqvif ppfaoG;=ut
G zGJrsm;. jzef@=uufvmaom uGe,
f ufrsm;twGi;f odk 0ifa&muf
vmcJah vonf?
*srwftzGJ@. tpdwt
f ydik ;f wckjzpfaom tpPvrfrDcs=wm&Sb
D &D 31
f tzGJonf
w&m;Oya'pdk;rdk;r_tm;enf;aom jrefrme,fpyf&Sd aumuf(pf)bZm; c&dkifwGifajcukyf
,lI v_yf&Sm;.? xdka'oonf arSmifcdkukefonfrsm;/ vufeufa&mif;0,folrsm;/
yifv,f "g;jyrsm;/ vlrsK;d pkolykerf sm; xGu0f ifusufpm;&m a'owck jzpfaecJhonf?
vufeufi,f tajrmuftjrm;udk aumuf(pf)bZm; ig;zrf;oabFmqdyfryS if wifoiG ;f cJh
=u&m &mZ0wfr_ xlajymaom ruQ&me,fajrwckjzpfaecJah vonf? tpd;k &u b*Fvm;
a'h&Sf wyfrawmf (bD'Dtm&f)32 udk e,fpyfa'ownf+idrfa&;twGuf e,fpyf
wav#mufwGif wyfpGJxm;apcJhaomfvnf; xdkwyfzJ@G yifvSsif arSmifcdkvkyfief;rsm;ESifh
ywfoufaecJha=umif; owif;&&Sdonf? tdENd,tpdk;&onf b*Fvm;a'h&SfrS rlqvif
tpGe;f a&muf vSKy&f Sm;r_udk teD;uyf apmifh=unfhaecJh&m 2002ck Zefe0g&DvtwGif;
tdE,
Nd EdkifiH/ umvuwWm;+rKd &Sd tar&duefpifwmESifh ,if;rwdkirf D tmoHjynfe,f
twGif; AHk;aygufurGJ _rsm;onf [l*st
D zGJ@.vufcsujf zpfa=umif; pGyfpGJajymqdkcJhonf?33
ppfa&;ESifhEdkifiHa&; avhusihaf &;pcef;wck zGifhvpS fI avhusifha&;pcef;rsm;wGif tmz*ef
jyef rsm;u &dk[if*smqdkolr sm;udkomru ppf waumif; wuUodk vfrS rlqvif
tpGef;a&muf ausmif;om;rsm;udkvnf; EdkifiHa&;ESifhppfa&;t& avhusifhoifwef;
ay;onf? &v'frSm wuUodkvf y&0k%ftwGif; wdkufyGJrsm;ay:aygufvm=ujcif;
jzpfonf? b*Fvm;a'h&Sf owif;Xmersm;u wuUokv
d fy&0k%w
f dkufyGJrsm; (Campus War)[k a&;om;vm=uonf? t0grDygwDudk axmufcHol tv,ftvwf
29

Rabitat al Alam
The Daily Star (Wednesday, August 24, 2005)
31
Islami Chatra Shibir
32
Bangladesh Rifle (BDR)
33
Lintner. Op-Cit:22-24
30

146

a'guf w mat;csrf ;

0g'Dausmif;om;rsm;ESifh bDtifyDESifh[l*sDudk axmufcHol rlqviftpGef;a&muf


rsm;t=um; jyif;xefaom wdkucf u
kd rf r_ sm;wGif aoG;xGuo
f ,
H rkd _rsm;&Scd o
hJ nf? 2001ckEpS f
{+yDv(7) &ufae@wGif t0grDvil ,fausmif;om; acgif;aqmifwOD; towfcH&+y;D ZGev
f
34
(15) &ufae@wGif aemufxyf (21) OD; vkyf}uHcH&onf?
t,fvf*smZD;&m;&kyfoHrS ({+yD/2/2007)wGifxkwfjyefaomowif;t&
[l*sED Sifhr[mrdwftjzpf v_yf&mS ;aeaom a*strfb35
D onf aemifwGif w&m;r0if
tzGJtpnf;tjzpf a=unmjcif;cH&aomfvnf; bDtifyDnGefaygif; tpdk;&tzGJwGif
0ef=uD; ESpfae&m &&Sdxm;cJhonf? a*strfbDtzGJacgif;aqmif &SdwftA'l&mrefonf
aqmf'Dtma&AsEdkifiH r'DemwuUodkvfwGif ynmqnf;yl;cJholjzpfonf? tmz*ef
epPwefwGif wdkufyJ0G ifch+J yD; b*Fvm;a'&Sf @odk@ jyefa&mufaomtcg [l*sDtzGJESifh yl;wGJ
v_yf&Sm;+yD; ta&S @tv,fydkif;rS tm&yfvlrsKd;oifwef;q&mrsm;udkac:,lI b*F gvD
&dk[if*sm ppfaoG;=uGrsm; rlqvif tpGef;a&muf ausmif;om;rsm;udk oifwef;ay;cJh
onf[o
k d&onf?36
&dk[if*smaoG;pnf;nDnGwfa&;tzGJ (tm&ftuf(pf)tdk)onf ta&Sawmif
tm&SrS uarBm'D;,m; jynfwGif;ppfumvtwGif;uyif w&kwfEdkifiHvkyf tm&fyD*sD
a&mhuuf avmifcsmrsm;/ pufaoewftaygph m;rsm; atau(47)armif;jyef &dik fz,f
rsm;ESihf cJ,rf;rD;ausmufrsm; tajrmuftjrm;udk xdik f;-uarBm'D;,m; e,fpyf t&nm
y&mowfrS 0,f,w
l ifoGi;f cJhavonf? ,if;vufeufrsm;rSm AD,uferfwyfzGJ rsm;ukd
wdkucf dkufae=uaom crmeDrsm;twGuf w&kwfEdkifiHrSaxmufyhaH om vufeufrsm;
jzpfavonf? tm&f tuf(pf)tdkonf jrefrmEdkifiHtwGif;wGif ppfa&;vSKyf&Sm;r_[lI
rnfrnf&&r&Sdacs? tar&duef pDtiftif AD'D,dkowif;rsm;t& uif'g[mwGif
usqHk;aom ajymufusm;tcsdK. cE<mudk,fwGif jrefrm[lI tm&yfbmomjzifh
a&;xm;onfudk awG&onf?37
b*Fvm;a'h&frS S pcef;rsm;wGif use&f adS eao;aom 'kuQonfrsm;udk jyefykd a&;
tpDtpOfrmS wpHw
k &m wdk;wufvmr_r&Sad cs? xdkolwdk@onf jrefrmEdkifiHwGif aexdkif
cJah =umif; taxmuftxm;[lI wpHw
k &mrsS rjyEdkif=u? 1992 ckEpS f {+yDvwGif 1991
34

Ibid: 49
JMB (Jamaat-ul-Mujahideen Bangladesh)
36
(http://archive.thedailystar.net)
37
Ibid: 30-32
&d k[ if * smqd ko lr sm;.vky fZ mwf E S i f h ork di f; jzpf& yf r sm;
35

147

ckESpf yifv,fauG@ppfyGJwGif ppfOD;pD;csKyftjzpf wm0ef,lcJhaom aqmf'Dtma&AsrS


rif;om;}uD; cgvufplvfwef tA'lvftmZpf38 onf 'gum+rdKodk@vma&muf
vnfywf+yD; jrefrmEdik if Hudk yifv,fauG@ppfyrGJ mS uJhok@d uE Wm&rkew
f kid ;f toGif ppfyJw
G &yf
qifEo
$J ifh+yD[k ajym=um;oGm;cJo
h nf? 2001ck pufwifbmv(28)&ufae@wiG f tdq
k rm
bifvm'ifu u&mcsD+rdKxkwfowif;pmwapmifESihf ajymqd&k mwGif *s[
D 'fwdkufyGJ0if
&Jabmfrsm;onf urBmtESH&Sdae=uonf? tiftm;aumif;aom wyfzGJrsm;onf
uyf&rfS D;,m;rS jrefrmEdik if Htxd vnf;aumif;/ abmhpeD;[m;rS ql'eftxdvnf;aumif;
jzef husufxm;onf[k azmfjyajymqdkonf?39
ppfa&;oifwef;rsm;udk jrefrmEdkifiH&cdkifjynfe,ftwGif;wGif aqmif&Guf
aea=umif; tm&ftuf(pf) tdktzGJrS xkwfjyefa=unmaomfvnf; 2013 ck Zlvdkifv
(13)&ufae@wGif jrefrmEdkifiHtwGif;Y vHk;0r&Sda=umif; jrefrmbufrS AdkvfrSL;}uD;
xl;v_difu xkwjf yefa=ujimonf? ppfaoG;=uGrsm; ppfa&;avhusifhae=uaom "gwfyHk
(28)yHu
k kd tm&f&mrm40 tifwmeufpmrsuEf mS wGif wifxm;aomfvnf; &cdkijf ynfe,f
twGif;Y avhusifhaejcif;r[kwfacs? trnfazmfjyxm;jcif;r&Sdaom &dk[if*sm
acgi;f aqmif qdo
k lESpfOD;onf tif'edk D;&Sm;odk@c&D;xGuI
f *srm;tDqvrfrD;,m;tzGJ
41
acgif;aqmif rl[mruf*sb
D &Dvf ESihaf wGqHck ho
J nf? *srm; tDqvrfr;D ,m;tzGJ onf
ta&S awmift m&S rS t,f vfc dkif'g trmcHt zGJtjzpf xif&Sm;.? xdkt zGJ .
acgif;aqmifwOD;jzpfol bmoma&;acgif;aqmif tbltm&pf(zf)onf *smum
wm+rdKv,fwiG f w&m;a[majym&mY urBmt&yf&yfrSrlqvifrsm;onf &d[
k if*smwdk@
ta&;twGuf bk&m;ocif.n$ef=um;csuft& wdku=f u&rnfh omoema&; ppfyGJ
w&yftjzpfrSwf,lI wdkufyJ0G if=u&rnf[k a[majymavonf? oluqufvuf
ajymqdk&mwGif oHcif;wrefcif;t& aqmif&u
G fae&ef ta=umif;r&Sd? rdrw
d k@d rlqvifrsm;
taejzifh wdkuf&cdkuf&rnfom? &dk[if*smnDaemifrsm;onf rdrdwdk@ tif'dkeD;&Sm;rS
aoG ; csif ; rsm;ud k arS s mf vif h t m;xm;ae=uav+yD ? rl* sm[D ' if wd k u f c d k ufa &;
orm;rsm;tjzpfvnf; aumif;/ cJ ,rf; rD; ausmufE Si f h aq;0g;rsm;yH hyd k; jcif ; jzif h
38

Khaled Sultan Abdul Aziz


Op-Cit: 34-35
40
ArRahmah
41
Muhammad Jibril
39

148

a'guf w mat;csrf ;

vnf;aumif; ulnD=uygukef[lI vH_aqmfcJhavonf?42


2013 ck Zlvdkifvxkwf tdENd,Edkiif HrS wdkif;atmzftEd Nd,43 owif;pmwGif
tdEd,
N tpd;k &onf b*Fvm;a'h&ft
S pd;k &xHo@dk t,fvcf idk f'gt=urf;zuform;rsm;onf
tm&ftuf(pf)tkdtzGJ0ifrsm;udk ppfwaumif;awmifwef;a'owGif oifwef;rsm;
ay;aea=umif; ta=umif;=um;cJhonf? tdENd, axmufvSrf;a&;owif;rsm;t&
ygupPwefrS t=urf;zuftzGJ tuf&u
Sf mtD;wdik b
f m44 tzGJ u wm0ef,l oifwef;ay;
aejcif; jzpfa=umif;azmfjyonf? tajccHvufeufi,foifwef;ESifh AHk;vkyfenf;rsm;udk
txl;wvnf oif=um;ydk@csaea=umif; owif;wGifyg&Sdonf?45 2009 ck ZGefv
(7)&ufae@ ae ph GJjzifh 'gum+rdK@rSxkwfa0aom b*Fvm;ae@pOfowif;pmwGif vlOD;a&
ESpfaomif; ckepf axmifcef@ aexdkifvsuf&Sd=uaom &dk[if*sm'kuQonfpcef;rsm;onf
t=urf;zuform;rsm;. tajcpdu
k f pcef;rsm;tjzpfo@kd ajymif;vJomG ;cJh=u+yDjzpfa=umif;
jrefrme,fpyf+rKd rsm; jzpf=uaom clwmyavmif/ tluD,m;ESiehf m&myg,m pcef;rsm;od@k
b*Fvm;a'h&Sf tpGef;a&muf0g'Drsm; 0ifa&mufaexdkif+yD; pnf;&Hk;a&;ESifh ppfoifwef;
ay;jcif;/ tjcm;t&yfa'orsm;odk@ ydk@aqmif&efrSm wpdk;wpdr# cufcJeufeJaom
udpPr[kwfa=umif;/ ppfwaumif;e,fom; b*FvDrsm;ESifh xdk&dk[if*smqdkolrsm;rSm
&ky fqif; toGif / bmompum; av,la vodrf ;rSpI wlnDa e=uaoma=umifh
jzpfa=umif; a*strfbD (JMB)46 acgif;aqmif &SdwftA'l&mrefudk b*Fvm;a'h&Sf
axmufvSr;f a&;wyfzJG u ppfaq;&mwGif0efcHcahJ =umif; owif;axmuf y&mzl;vfurl m
aAgwmu a&;om;xm;avonf?47
Zlvdkifv(21)&ufae@xkwf azmfjyygowif;pmwGifrl b*Fvm;a'h&Sfjrefrm
e,fpyfonf r=umjrifhryD if *s[
D 'fppfy.
GJ ppfrsufEmS w&yfjzpfvmrnfukd pd;k &dr&f a=umif;
tdE,
dN axmufvrS ;f a&;owif;rsm;udk ud;k um;Iazmfjyonf? b*Fvm;a'&Sf @&t
J zGJ onf
42

http//en.wordpress.com/about-these-ads
The Times of India
44
Lashker-e-Taiba (LeT)
45
The Times of India (July 07, 2013)
46
Jama-A-tul Mujahideen Bangladesh
47
Praful Kumar Vokta,Rohingya Refugees
Camps:Outpost of Terrorism, Daily Bangala News.
43

&d k[ if * smqd ko lr sm;.vky fZ mwf E S i f h ork di f; jzpf& yf r sm;

149

aumuf(pf)bZm;&Sd armfvmemrl[mruf,lEpdk 48
f . b%fpm&if; odk@ jrefrmEdik if HZmwd
jzpf+y;D u&mcsd+rKd wGifaexdik o
f l armfvmem&Sb&D ftmvDtmrwf49 xHrS v$Jajymif;ay;cJh
aom aiGtajrmuftjrm;ESifhywfoufI ajc&mcHrdxm;+yD;jzpfonf? xdkolonf
&dk[if*sm t=urf;zuform;rsm;twGuf &HyHkaiG&SmazGpkaqmif;ay;aeoljzpfa=umif;
owif;&&Sdonf?50 Todkjzifh &dk[if*smtrnfcH ppfwaumif;om;b*F gvDrsm;onf
,if;wdk@.v_yf&Sm;r_udk EdkifiHwumtpPvrfrpfppfaoG;=uGtzGJrsm;ESifh qufpyf&ef
}udK;yrf;v#uf&Sd=uonf? tpPvrftpGef;a&mufrsm;. tifwmeufpmrsufEmS wckwiG f
&dk[if*sm tpGef;a&muf*%
kd f;jzpfaom tm&ftuf(pf)tdrk Sacgi;f aqmifrsm;jzpf=uonfh
tbltm &pf(zf) qdkolESifh wyfrSL; tbl&SmzD,mqdkolESpfOD;wdk@onf 2013 ckESpf
ZGefvwGif tif'dkeD;&Sm;EdkifiHodk@ vma&mufvnfywf=u+yD; &cdkifjynfe,frS*sD['f
ppfyGJtwGuf vdt
k yfaomAHk;/ vufeuf/&HyaHk iGrsm;axmufyHh&efESifh jzpfEdkifygu rl*sm[D
'if*sD['f ppfonfrsm;yg apv$wfay;&ef tif'dkeD;&Sm; wmvDbeftzGJjzpfaom
*srm;tpPvrf rD;,m;51 tzGJxH wifjyawmif;qdck h=J uonf? Zlvidk v
f (10)&ufae@wGif
xdktifwmeuf pmrsufESmYyif &cdkifjynfe,f twGif;wGif oifwef;wufa&muf
ae=uaom rl*sm[D'if ajymufusm;rsm; [lI "gwfyHkaygi;f (28) yHkukd az: jyxm;.?52
tqdkyg"gwfyHkrsm; tm;vHk;rSm ppfwaumif;awmifwef;a'owGif &dkuful;xm;jcif;
jzpfa=umif; owif;axmuf &pf(cf)[dkif;Zref;u azmfxkwfxm;ygonf? 'kwd,
Adv
k frLS ;}uD; xl;vSKid u
f a';vDtv
D AJ if; owif;Xme.ar;jref;csuu
f akd jz=um;&mYvnf;
jrefrmEdkifiHe,ferdwf twGif;Y xdkuho
J dk@aom avhusifha&; oifwef;rsm; r&Sda=umif;
xkwfazmfa+ymqdkonf?53 xdkrSscdkifrmaomowif;udk aumufcsufcsIajym&vSsif
pcef;twGi;fYusefae ygonfqkad om 'kuo
Q nfqko
d lrsm;udk jrefrmbufrSvufccH v
Jh sS if
t=urf;zuform; (27000)udk jrefrmedkifiHtwGi;f Y tajcpdkufcGifhay;vdkufonfESifh
48

Maulana Muhhamad Yunus


Maulana Shabir Ali Ahmed
50
www.phantomreport.com/indian-intelligence
51
Jemaah Islamia
52
http://www.arrahmah.com
53
Rick Heizman (www.scribd.com/rheizman);(http://
democracyforburma.worldpress.com/2013/07/13)
49

150

a'guf w mat;csrf ;

wlayawmhrnf? a'ocH &cdkifjynfolrsm; taeESifhvnf; xdkt=urf;zuform;rsm;ESifh


+idr;f csrf;pGmtwlaexdkifa&; qdkonfrSm jzpfEdkifygrnfavm?
jrefrmtpdk;&taejzifh bl;oD;awmif+rdKwGifwyf&if;(15)&if;csxm;+yD;
tajrmuf wyfzGJ wzGJvnf; yg0ifonf? ppfqifa&; AsL[m&Hk;wckudk zGifhvSpx
f m;&m
tm&ftuf(pf)tdEk Siafh ttm&ftiftkd vufeufuikd frsm;onf e,fpyfudk jzwfausmfI
0ifa&mufv_yf&Sm;&ef rvG,fulacs? jrefrmwdk@bufrS ewfjrpfta&Szufurf;&dk;
wavSsmufwGif uDvdkrDwmav;q,ft&Snf&Sd oHql;}udK;wHwdkif;udk oG,fwef;
aqmufvyk fxm;onf? 'gum+rdK @&djS refrmoHtrwf}uD;u tqdyk g oHq;l }udK;wHwkid f;rSm
arSmifcdk ukefoGif;ukefxkwfrv
_ kyfief;udk wm;qD; &ef&nf&,
G fa=umif; &Sif;vif;cJhonf?
b*Fvm;a'&Sf @tpdk;&taeESifh wpHw
k &muef@uGufjcif; rjyKvkyfcaJh cs?54
(c) 'kku Qonfrsm;avm/ w&m;r0if a &$ ajymif; aexdkif = uolrsm;avm
1990 jynfhveG fESpfrsm;uyif ewfjrpf0&Sd b*Fvm;a'&Sf @tydkif &SifrjzLu|ef;rS
avSp;D 'kuQonfqdkolrsm;onf b*Fvm;yifv,fatmfudkjzwfI rav;&Sm;EdkifiHodk
tpkvku
d f xGucf gG =uonf? olwdk@onf &dumQ ESihf avmifpmjywfawmufvSsif xdik f;Edkiif H
awmifydkif;urf;ajcrsm;odk@qdkufuyf=uonf? xdkif;urf;ajcapmifhwyfzGJrSzrf;qD;
aomtcg rdrdwdk@rSmjrefrmEdkifiHrS &dk[if*sm rlqvifrsm;jzpfI bmoma&;t&
zdESdyfcH&aoma=umifh EdkifiHa&;cdkvH_cGifh&&Sd&ef xdkif; odk@r[kwf rav;&Sm;EdkifiHodk@
xG ufcG gvm=ua=umif; ajymqdk= uonf? xd kolt m;vHk;. oHk ;yHk wyHk ausmfrSm
b*Fvm;a'h&Sf EdkifiHul;vufrw
S frsm;udk udkifaqmifxm;=u+yD; wcsdKrSmrnfonfht
axmuf txm;rSs ryg=uacs? ukvor*~ 'kuQonfq dkif&m r[mrif; }uD;rS pI
EdkifiHwum tzGJtpnf;rsm;u xdkow
l dk@udk jrefrmEdkifiHrS jyefvnfvufco
H ifha=umif;
ajymqdkonf? b*Fvm;a'h&Sf EdkifiHul;vufrSwf udkifaqmifxm;olonf b*Fvm;
a'&Sf @ Ed ki fiH om;omv#if j zpfa yrnf ? taxmuf t xm;r&Sd aomEd k ifi Hr Jh rsm;ud k
jrefrmEdkiif Hu vufcH&rnf[al om Edik fiHwum Oya'[lI&Sdygoavm? TudpPonf
jrefrmEdkifiHESi fh rnfok @dr# roufqdki faomudpPj zpfonf? jrefrmEdk ifiH om;yg[k
qd k ol rsm;onf jref r mpum;ud k v nf ; wcG e f ; rS s em;rvnf = u? jref r mEd k i f i H
rnfonfh+rdKe,f/rnfonfh aus;&GmY aexdkifygonf[kyif rajymedki=f uacs? olwdk@
54

The Daily Star (March 31, 2009)


&d k[ if * smqd ko lr sm;.vky fZ mwf E S i f h ork di f; jzpf& yf r sm;

151

ajymqdkaompum;onf b*F gvD bmom ppfwaumif;a'od, pum;jzpfonf?


TavSp;D 'kuQonfrsm;onf rav;&Sm; jzpfEdkifvSsif =opa=w;vsok@d oGm;vdk=uonf?
G fr&Sdacs? 2013
=opa=w;vs ,lwkyd D;,m;a&m*g55 onfrsm; jzpf=umif; oHo,jzpfb,
ckESpfqef;ydkif;wGif =opa=w;vs wGifcdkvH_cGifh av#mufxm;aom &dk[if*smqdkol
(337)a,muf&do
S nf? ,cifESpu
f (389)a,muf&cdS Jh+yD; ouU&mZf(2000)jynfhESpfrS
,ae@ (2013 ckEpS fv,f)txd =opa=w;vswGif tajccs+yD;ol ESpfaxmifausmfomG ;+yD
jzpfonf?56 =opa=w;vs vl0ifr}_ u;D =uyfa&;XmerS wcsKd @ukd ygyt
l me,l;*Deu
D |e;f teD;&Sd
rdk ;eyfu|ef;odk@vnf; aumif; wcsKd@udkypdzdwf ork'N& mtwGif ;rS aemf&l; u|ef;odk@
vnf;aumif; yd@k aqmifI 'kuo
Q nfpcef;rsm;Y aexdik af ponf? tb,fa=umifhqakd omf
=opa=w;vswGif tajcpdkufaexdkifcGihf &rnf[k rufv;Hk ay;I vlarSmifcdkul;olrsm;u
tca=u;aiG,lI ydk@aqmifaejcif;udk wm;qD;Edkif&ef jzpfonf[kqdkonf? *smumwm
qdyfurf;teD;&Sd a[mfw,fwckwGif owif;pm&Sif;vif;yGJwckjyKvkyf&m jrefrmEdkifiHrS
&dk[if*smqdkolwOD;u rdrw
d dk@Zmwd jrefrmjynfodk@ jyefvkv
d Sygonf? rdrdwdk@a'owGif
tajctaerSm qdk;0g;onfxuf qd;k 0g;aeojzifh xdkarSsmfvifhcsurf mS vHk;0rjzpfEidk af wmh
yg[k ajymqd konf? xdkolonf jrefrmpum;rwwfojzifh rav;bmomjzifh
oGufvufpGm ajymqdkoGm;onf[k qdkygonf?57
2008 ckESpfZefe0g&v
D wGif avSpD;'kuQonf(150)OD;onf tENd,ydkifeuf
tif'rifu|ef; jrefrmtac: uy`vu
D |ef;od@k qu
dk fuyfvmonf? b*Fvm;a'&Sf @Eidk fio
H m;
taxmuftxm;jyEdkifol (49) OD;udk b*Fvm;a'h&SfEdkifiHodk@vJa$ jymif;ay;cJhonf?58
Todk@ &dk[if*smtrnfcH avSpD;a&$ajymif;olrSefor#udk jrefrmEdkifiHrS vufcH&efjzpfEkid f
rjzpfEkid u
f kd ukvor*~'kuo
Q nfrsm;qdik &f m r[mrif;}u;D onf pOf;pm;qifjcifryd g.avm
[k oHo,0ifryd gonf? xdik ;f v$waf wmftpnf;ta0;wckY trwfwOD;u jrefrmEdkiif rH S
rlqvifrsm; xdik f;Edkiif o
H kd 0ifa&mufvm=uonfukd pd;k &drrf uif;jzpf&a=umif; Tudpu
P kd
tdrfeD;csif;EdkifiHrsm;ESifh qufoG,f aqmif&Gufoifha=umif; v$wfawmftpnf;ta0;
Australian Utopia (=opa=w;vs avmuedAmefudk

55

pdwful;,Of tdyfruf

rufae=uolrsm;)
56

(http://www.reuters.com/2013/07/17)
Reuters/2013/07/17 (www.reuters.com/article/2013/07/17)
58
www.myanmathadin.com/newsregional/578 (7:9:2009)
57

152

a'guf w mat;csrf ;

wckwiG f ajymqdo
k nf?59 xd'k u
k o
Q nfqo
kd lrsm; xGucf gG vm&mt&yfonf b*Fvm;a'h&fS
EdkifiHjzpfonf? trsm;pkonf b*Fvm;a'&Sf@ EdkifiHEdkifiHul;vufrSwfudk udkifaqmif
xm;=uonf? odk@jzpf& m jrefrmEdki fiHrS rl qvifrsm;[lI &nfn$ef; ajymqdk& ef
ta=umif;r&Sdacs? jrefrmEdkifiH vl0ifr_Oya't& jrefrmEdkifio
H m;wOD;onf EdkifiHjcm;
wdik ;f jynfwck. Edik if u
H ;l vufrw
S u
f kd udik af qmifvSsiyf if Edik if o
H m;tjzpfudk qH;k &H;_ onf?
jrefrmEdkifiHom;odk@r[kwf jrefrmEdkifiHwGiaf exdkifa=umif; taxmuftxm;jyEdkifol
jzpfchv
J Ssirf l jrefrmEdkifiHtpd;k &wGif wm0ef&ySd gonf? xdak =umifv
h nf; tmqD,H Edik if jH cm;
a&;0ef}u;D rsm; tpnf;ta0;wGif jrefrmEdik fit
H aeESihf avSp;D 'kuo
Q nfrsm;teuf jrefrm
EdkifiHwGifaexdkifcJhaom b*F gvDvlrsKd;rsm;udkomvufcH+yD; ae&mcsxm;ay;Edkifrnf
jzpfa=umif; xkwfazmfajymqdkonf? xdkif;EdkifiH 0ef=uD;csKyf tbDqpfADZm*sD060u
a'oqdkif&m jy\emw&yftjzpf b*Fvm;a'h&f/S jrefrm/ xdik f;/ rav;&Sm;/ tif'dkeD;&Sm;/
tdE,
Nd ESifh=opa=w;vswdk yg0ifaom aqG;aEG;yGJw&yfudkusif;yoifah =umif; tqdkjyK
onf?61
2008 ckZGefv (16) &ufae@wGif xdik f;txl;pHkprf;axmufvSrf;a&;XmerS
Adkvrf SL;}uD;xm0Dqm'Ge;f 62 u befaumufyk@d (pf)owif;pmtm; xkwfazmf ajym=um;
&mY xdkif;EdkifiH txl;pHkprf;axmufvSrf;a&;wyfzGJonf vl0ifrSK=uD;=uyfa&;Xme.
tultnDjzihf &d[
k if*smqdo
k l oH;k OD;udzk rf;qD;xm;a=umif; wOD;udk xdik ;f Edik if H ajrmufyikd ;f
63
csdKif,mzkrf wGif zrf;qD;Edik cf +hJ yD; aemufEpS Of ;D udk xdki;f Edik if aH wmifyikd ;f [wf,kid 64
f +rKd wGif
zrf;qD;&rdcJha=umif; odrf;qnf;&rdaom xdkif;EdkifiHjynf0ifcGifhtwkygaom EdkifiHul;
vufrw
S rf sm;tjyif xdo
k w
l @kd .uGejf yLwmrSww
f rf;rsm;t& xdik ;f awmifyikd ;f wGif v_y&f mS ;
ae=uaom rl qvift =urf; zuf*d k%f;rsm;ESi fh qufoG ,faqmif&Gufaer_r sm;/
awmiftm&S (b*Fvm;a'h&fS )rS w&m;r0if a&$ajymif;aexdkiv
f ko
d rl sm;udk wwd,Edik if H
wckco
k dk@ tca=u;aiG,lI ydk@aqmif;ay;aomvkyfief;rsm;udkyg vkyu
f dkifaea=umif;
65
yg&o
Sd nf?
59
The Nation (04/18/97)
60
Abhisit Vejjajiva
61
Bangkok Post (21:02:2009)
62
Tawee Sadomng
63
Chaiyaphum
64
Hat Yai
65
Bangkok Post (June 16, 2008)
&d k[ if * smqd ko lr sm;.vky fZ mwf E S i f h ork di f; jzpf& yf r sm;
153

(*) EdkifiHr Jh' kuQonfq dk&m0,f


tdE Nd,ork 'N &ma&jyif wG if awG@ &aom avS pD ; 'k uQonf wd ki f; onf
jrefrmEdkifiHom; &dk[if*smrsm;[lI a=unmae=uav+yD? &dk[if*sm[kqdkvSsifyif
EdkifiHwumwGif pmemr_udkcpH m;&&Sd=urnf/ 'kuQonftjzpf rSwfyHkwif&efvG,u
f lrnf?
wwd, EdkifiHwckwGif tajccsaexdkifcGifh&&Srd nfudk olwdktm;vHk;oabmaygufxm;
=uonf? wcgw&H avSpD;'kuo
Q nfrsm;.xuf0ufausmfonf b*Fvm;a'h&Sf Edik fiu
H l;
vufrw
S frsm;udk udkifaqmifxm;+yD; tajctaer[efvSsif xdkvufrw
S fjzifh b*Fvm;
a'h&fS Edkiif o
H k@d jyef=urnf? tcGio
hf mv#if &d[
k if*sm'kuQonfrsm;tjzpfc,
H rl nf? vlO;D a&
a&$ajymif;aexdki=f ujcif;ESiyfh wfoufI pOf;pm;&mwGif tcsuf (2)csuu
f kd tajccHonf?
Edkiif HwumrS vl@tcGifhta&; v_yf&Sm;olqdkorl sm;onf xdktcsufukd owdrrl=uacs?
wGef;ueftm;66 ESifh qGJiiftm;67 [lIr&SdvsSif vlOD;a& ajymif;a&$r_[lI r&Sdekid fay?
xdkif;ESifh rav;&Sm; EdkifiHrsm;wGif tvkyftudkifaygrsm;r_ESifh puFmylESifh =opa=w;
v#wdkufwdk@. =uG,f0r_rsm;onf qGJiiftm;jzpfI b*Fvm;a'&SfEdkifiH. vlOD;a&
aygufuGJr_onf wGef;ueftm;jzpfvmonf? jrefrmEdkifiH. &Srf;jynfe,f rSsom
tus,ft0ef;&Sdaom edkiif Hwckonf oef;(150)r#aomvlO;D a&udk rnfodk@au|;arG;
xm;EdkiftHhenf;? xdk@a=umifh bmompum;vnf;wl/ &kyfoGiftm;jzifhvnf;wl/
,Hk=unfr_ESifh "avhx;Hk pHrsm;vnf; wlnD=uaom ppfwaumif;e,fom; b*F gvDrsm;
onf Edik if &H yfjcm;od@k a&mufvsS if tm;vH;k &d[
k if*smrsm; jzpfvm=uavonf? &cdkipf um;
jrefrmpum;wwf&efrvkd ppfwaumif; a'od,pum;68 wwfvSsifyif &dk[if*sm
jzpfEdkifaom tcGifhta&;udk &ae=uavonf?
tu,fpifppf Tjy\emESifhywfoufI jrefrmEdkifiHwckwnf;tay:
tjypfzdk@aejcif;onf oabm,kwWd uif;rJhaeonfhtjyif EdkifiHwum Oya'ESihv
f nf;
udkufnDr_r&Sdacs? 2012 ck ZGefv(21)&ufae@xkwf a'vD;pwm;owif;pmwGif
Adkvrf SL;csKyf &Sma[t'lvlvftmerfcef69 u atmufygtwdkif;a&;om;onf?
66

Pushing Factor
Pulling Factor
68
Chittagonian Dialect
69
Shahedul Anam Khan
67

154

a'guf w mat;csrf ;

EdkifiHwumoabmwlnDcsufrsm;t& &dk[if*smqdkolrsm;udk 'kuQonf


tjzpfowfrSwf &efyif cJ,Of;ayonf? EdkifiHwumpHrsm;t& rnfol
wpHw
k OD;onf rdrad e&if;a'owGif xdkEikd fiu
H Edik fit
H yk cf sKyaf &; ,E &W m;rsm;udk
toH k ; jyKI touf t E W &,f ES if h aexd ki f r_ b 0udk y g ysuf pD ; atmif
+cdr;f ajcmufjcif;/ nSO;f qJjcif; rsm;udk cHpm;&rSom xdkodk@owfrSwfEdkifonf?
azmfjyyg &d[
k if*smqdo
k lrsm;rSm oef;acgifpm&if;aumuf,&l mwGif oufaocH
taxmuftxm;rjyEd kif/ jrefrmEdki fiH. vl0ifr_ Oya't& Edki fi Hom;
jzpfa=umif; oufaocH&ef rjzpfEdki/f bmoma&;ydyuQa=umifh a&Smifwdrf;
&ef xGufajy;=uolrsm;omjzpfunf? xdkt"du&k%f;rsm;wGif &mZ0wfr_
rsm;udkusL;vGefcJh+yD; a&Smifwdr;f vm=uolrsm;vnf; yg0ifaeEdkio
f nf?70
b*Fvm;a'h&ESf dkifiHonf ukvor*~. 1951 ckESpf EdkifiHwum'kuo
Q nfrsm;
qd k i f & m oabmwl nD c suf ud k vnf ; aumif ; / xd ko abmwln D csuf. 1967
ckESpfjyifqifcsufudk vnf;aumif; vufrSwfa&;xdk; xm;jcif;r&dSacs? xdka=umihf
xdk&k[
d if*smqdkol 'kuQonfrsm;udk vufrcHyjJ iif;qdkEdkifonf? bmompum;/ "avh
xHk;pHESifh t,l0g'yg wxyfwnf;wlnDaom xdkolw@dk onf ewfjrpfudkjzwfausmfI
b*Fvm;a'h&Sf e,fajrudkajccsrdonfESifh rdrdwdk@Eidk fom;rsm;ESifh a&maESmaysmufuG,f
oGm;=uonfudkvnf; rodr[kwf od.? odk@&mwGif jrefrmEdkifiHY &dk[if*smtrnfcH
wdik ;f &if;om;wrsK;d &So
d nf[k jrefrmtpd;k &u todtrSwjf yKap&efu wa=umif;/ rdrw
d @dk
EdkifiH. tqrwefrsm;jym;aom vlOD;a&ESifhqif;&JrGJawr_wdk@a=umifh xyfrH 0ifa&muf
vmaom ppfwaumif;om; b*F gvDrsm;.0efxkyf0efydk;udk rxrf;aqmifEdkifjcif;
wdk@a=umifh rlqvifnDaemifrsm;pdwf"gwf (Ikhwan) udk rsufuG,jf yKxm;jcif;om
jzpfonf? AdkvfrLS ;csKyf &Sma[t'l vlvf tmerfcefu &d[
k if*smrnfaom xdkolwk@d onf
uGseykf w
f k@d b*F gvrD sm;ESifh vlrsK;d tm;jzifhvnf;wlnaD e&m b*Fvm;a'h&ESf ikd if aH &;wGif yg0if
ywfoufae=uay+yD? trsm;pkonf b*Fvm;a'h&SfEdkifiHom;rsm;tjzpf rSwfyHkwif
xm;=u+y;D a&G;aumufyrGJ sm;wGif rJqENay;cGiyfh if &&Sad e=uonf? b*Fvm;a'h&fS Edkiif u
H ;l
vufrSwfudkudkifaqmifI EdkifiH&yfjcm;wGif oGm;a&muftvkyfvkyfudkif ae=uonf
70

Khan, Shahedul Anam,The Rohingyas: Between Scylla


and Charybdis, The Daily Star, June 21, 2012
&d k[ if * smqd ko lr sm;.vky fZ mwf E S i f h ork di f; jzpf& yf r sm;
155

udkvnf; wdkif;odjynfodyifjzpfonf[lI qufvufa&;om;onf?71 odk@jzpfvSsif


xkdolwdk@onf 'kuQonftjzpfxuf pD;yGg;a&;twGuf ajymif;a&$aexdkifolrsm;
tjzpfom owfrw
S f&ayrnf?
2009 ckESpf ukvor*~'u
k Qonfqdkif&m udk,fpm;vS,f. tpD&ifcHpmt&
&cdkifjynfe,fwiG f &dk[if*smqdkol (720 000) OD;cef@&o
Sd nf[kazmfjyonf? 2010wGif
tprf;aumuf,laom oef;acgifpm&if;t& &cdkifjynfe,f. vlOD;a&onf (383)
oef;&Sd&m vlO;D a&. (25) &mcdkifE_ef;&Sdavonf?72 xd(k 25)&mE_ef;rSsaom b*F gvD
vlOD;a&u 1942 ckESpfr,
S ae@wdkif &cdkifjynfY aoG;acsmif;pD;atmif qlylaomif;usef;
vmcJ+h yDjzpf&m xdkxufydkI (50)&mcdik fE_ef;txd wdk;yGg;vmcJhaomf jrefrmwjynfvHk;
aoG;acsmif;pD;I jrefrmwdk@onf rdrw
d dk@.tcsKyt
f jcmtm%mudkyif qHk;&H_;oGm;&rnfh
tajctaeodk@ qdkufa&mufomG ;rnfrSm rvGJ{uefyif jzpfawmhonf?
jrefrmEdkifiH.EdkifiHom;jzpfr_ Oya't& EdkifiHom;eSifhwdkif;&if;om;onf
t"dyg` ,f owfrw
S fcsufrwlacs? Ttcsufonf tjcm;EdkifirH sm;wGifvnf; Edkiif Hudk
vdkuI
f uGJjym;jcm;em;onf? b*Fvm;a'h&SfEidk fiH. Edik fiHul;vufrSwfwGif EdkifiHom;yif
jzpfaomfvnf; b*FgvDr[kwfol jzpfv#if EdkifiHul;vufrSwfwGif trnfudka&;om;
azmfjy&mY trnf.aemufwiG f &cdik f od@k r[kwf r&rm od@k r[kwf b&l;0g;[lI a&;om;
yg&o
Sd nf? 'Drku
d a&pDurBm.OD;aqmifEdkifiHjzpfaom tar&duefjynfaxmifpkyifvSsif
Edik if u
H ;l vufrw
S w
f iG f arG;zGm;onfEh kid if [
H I
l a&;xnfah y;onf? Edik if o
H m; tcGit
hf a&;udk
&onfxm;OD;awmh jcm;em;onfrSm trSefyif jzpfonf?

71

Ibid
Myanmar:The Rakhine State, The Ministry of Hotel
and Tourism (August 17, 2010)
(www.myanmar.gov.mm/ministry/tourism)
72

156

a'guf w mat;csrf ;

&d k[ if * smqd ko lr sm;.vky fZ mwf E S i f h ork di f; jzpf& yf r sm;

157

usrf ; +yD; ed * H k;
&d[
k if*sm[laomtrnfonf jrefrmEdkiif Hvw
G fvyfa&;&+yD;rS vkyf}uHzefwD;
rSnafh c:vmcJh=uaom trnfjzpfonf? udkvdkeaD cwfwGif &cdkifjynfe,f armifawm/
bl;oD;awmifESihf &aohawmif+rdKe,f taemufbufjcrf;odk@ wHcg;r&Sd/"g;r&Sd 0ifxGuf
oGm;vmEdkifcJhaom tajctaewGif usL;ausmf0ifa&mufaexdkifcJh=uaom ppfw
aumif;om; b*F gvDrsm;u rdrdwdk@u,
dk frdrd jrefrmwdkif;&if;om;jzpfav[ef vkyf}uH
zefwD;cJhaom trnfomjzpfa=umif; Tusrf;i,fwGif aocsmpGm &Sif;vif;cJh+yD;
jzpfygonf? TuJhodk rSwfwrf;rSw&f m taxmuftxm; cdkifvHkpGmjzifh axmufjycJh
=uonfrSm u|efawmfwa,mufwnf; r[kwfyg? a&Suvnf; a&;om;cJh=ubl;+yD;
jzpfygonf?
1951 ckESpfwGif rpPwma*:zg;. aqmif;yg; *g;'D;,ef; owif;pmwGif
ygvmuwnf;u OD;azmfZHu t*Fvdyfbmomjzifh pwif jyefvnfacsycJhavonf?
aemifwGif OD;pHxeG f;atmif// OD;Aode;f / OD;ausmfZo
H m/ q&mcdkirf sK;d apmif/h armifawmom;
paom &cdkifokawoDrsm;u jrefrmEdkifiHtwGif;wGif pmwrf;rsm;a&;om;jyKpkI
qufvuf &Sif;vif;cJh=uonf? xdkordkif;vdrfolwdk@. vkyfZmwfonf jrefrmEdkifiH
e,ferdwfudka usmfI EdkifiHwumtzGJtpnf;rsm;odk@txd xdk;azguf0ifa&muf
vmaomtcg ,if;wdk@bufrS tar&duwdkufwGif tajccsaexdki fae=uaom
ynmwwf ppfwaumif;om;rsm;u yg0ifI tm;jznfhay;=uavonf?
Edkiif HwumpifjrifhwGif trSefw&m;aysmufuG,fI ,if;wdk.vkyfZmwfudk
Zmwfematmif cif;usif;jyo=uavonf? vl@tcGifhta&;udk jrwfE;dk ygonfqadk om
EdkifiH}u;D om; tcsKd @uvnf; wzufpum;/ wzufem;ESihf pmemjy =u.? jrefrmEdkifiHudk
trsKd;rsKd;a0zef&_wfcs=uonf? ukvor*~uJhodk@aom tzGJ@tpnf;twGif;rSmyif
&dk[if*smrsm;onf urBmay:wGif vl@tcGiht
f a&; csKd;azgujf cif;udk tqd;k 0g;qH;k cH&aom
vlrsK;d jzpfa=umif; xkwfazmfajymqdkvm=uavonf? u|efawmfonf EdkifiHwum
pifjrifhwGif jrefrmEdkifiHY &dk[if*smqdkaom vlrsKd;r&Sda=umif; txufuazmfjycJh
onhftwdkif; taxmuftxm; cdkifcdkifvHkvHkjzifh acsycJhonf? u|efawmfbufrS
OD;cifarmifapm(bmvif)ESifh OD;ausmfomvS (e,l;a,muf)wdk@uvnf; 0ifa&muf
a&;om;vm=uojzifh tm;wufryd gonf?
158

a'guf w mat;csrf ;

uae'gEkid fiH rGefx&D,,f+rdK a':qefaumvdyfrS ppfwaumif;om; tbpf


bm[mqdkolESifh tifwmeuf pmrsufESmwGif pum;ppfxdk;bl;.? tar&duef
jynfaxmifpk yifqmvfaA;eD;,m;jynfe,f tajcpdkuf ppfwaumif;om; [mbpf
qD'u
D D qdkolESiv
fh nf; tjyeftvSef a&;om;jiif;ckefcaJh vonf? olw@dk u u|eaf wmfhudk
emZDvufopf0g'orm;/ acgif;rmaom vlrsKd;cGJjcm;a&;0g'D ponfjzifh wHqdyfrsm;
uyf=uygonf? u|efawmfwkef@jyefvdkufaom tcsufrSm u|efawmfjyKpkxm;aom
pmwrf;rsm;onf ynm&yfqdkif&mpmwrf;rsm;tjzpf xkwfa0xm;jcif;jzpfonf?
tifwmeuf pmrsuEf mS wGif tcsdefukefcI
H rjiif;awmh+yD? u|eaf wmfu tcsuftvuf
ESifh axmufjyonfudk olwdk@u a&SmifuGif;+yD; vHk;0roufqdkifonfh ta=umif;t&m
rsm;udk 0uFygywfouJhodk@av#mufa&;ae=uav&m u|efawmfESifhjiif;ckefvdkvSsif
ynm&yf pifjrifhay:odk@wufcJh=uyg[k pdefac:vdkufavonf? xdktcg olwdk@um;
wufrvm=uyg?
2001 ckESpfwGif *syefjynfodk@ a&mufonfhtcsdefrSpI ,ae@wdkifatmif
Tjy\emESifh pyfv#Of;I &Sif;vif;yGrJ sm;udk wdkusK/d vef'ef/ e,l;a,muf/ &efukef
ponfh+rdK@}uD;rsm;wGif jyKvkyfc+Jh yD; udkab;wuUodkvw
f Gif usif;yaom 67 }udraf jrmuf
ta&S awmift m&S ordk if ; ok a woe aqG ; aEG ; yG J (2003)/ ud k; &D; ,m;Ed k if i H
zlqefEdkifiHwum avhvma&; wuUodkvfwGif usif;yaom ta&Sawmiftm&S
okawoe aqG ;aEG;yGJ (2010)/ xdkif;EdkifiH r[Da'gwuUodk vfwGif jyKvkyfaom
&cdik o
f rdkif;okawoe aqG;aEG;yGJ (2013) wd@k wiG v
f nf; pmwrf;rsm;zwf=um;cJyh gonf?
u|efawmfhtm; +cdrf;ajcmufaompmrsm;/ESifh tremya&;om;xm;onfh
pmrsm;udkvnf; tifwmeuf pmrsufEmS rsm;wGif rjrifcsiftqH;k jrifae&avonf?
u|efawmfonf ordik f;okawoD jzpfonf? ordkif;okawoDonf olajymor#twGuf
wm0ef,l&onf? trSefw&m;tay: opPm&Sd&onf? xdk@a=umihfu|efawmf vHk;0
wkefvy_ fcJhjcif; r&Sdyg?
olw@dk bufrmS "etiftm;vnf; awmifhwif;ygonf? xdka=umifh owif;
Xme tawmfrsm;rsm;udkvnf; olwdk@ tdwfuyfxJhok@d xnfhxm;=uav+yD? rD',
D m
avmuudkomru ynm&yfavmurS okawoDqdkolrsm;udkvnf; ,if;wdk bufyg
atmif pnf;&Hk;xm;aoma=umifh olw@dk bufrS bufvdkufI a&;om;vm=uonfudk
awG&onf? ,if;okawoDrsm;rSm wdkusKd a*smcsdwuUodkvfrS ygarmuQaerdk;wdk;ESifh
vef'efwuUokv
d f ta&Swdki;f ESifh tmz&duavhvma&; ausmif;rS ygarmuQ rdu
k fu,f
&d k[ if * smqd ko lr sm;.vky fZ mwf E S i f h ork di f; jzpf& yf r sm;

159

csefeD qdkolwdk@ jzpf=uonf?


xdkolwdk@onf trSefudkodvsuEf Sifh &dk[if*sm vlrsK;d [lI &Sdoa,mifa,mif
a&;om;vm=uonfrSm oabm&dk; [kwf[efrwlyg? wpHw
k &maom ya,m* yl;ae=u
+yDavm[lI oHo,jzpfrdygonf? xdkjyif jrefrmEdkifio
H m; a'guf wmZmenfqdkol
wa,mufvnf; ay:vmjyefavonf? vef'efpD;yGg;a&;ESifh EdkifiHa&;ody`H avhvma&;
ausmif;wGif okawoDtjzpf a&mufvmonfEiS fh &d[
k if*smvlrsKd; t"Ge@f &n
S yf gap[laom
aqmifyk'fjzifh wzufowf a&;om;ajymqdk vmjyefonf? Tjy\em.Zpfjrpfudk
euef;wvHk;r#rodyJ t&rf;uma&m 0ifa&mufajymqdkjyefonf? jrefrmrdbrS arG;zGm;
vmaom jrefrmwOD ;udk yif vnfqnfa jymqdk &ef pnf; &Hk ;Ed kif aom olwd k@ .
tpGrf;owWu
d dkvnf; txifao;I r&awmh+yD?
u|efawmfwdk@bufudkjyef=unfhro
d nf? q&m}uD; OD;Aodef;/ OD;ausmo
f mvS/
OD;cifarmifapmwdk@onf touf t&G,ftm;jzifh tem;,l=u&awmhrnfhajctaeodk@
a&mufae+yD? u|efawmfyifvSsif aemufxyf rnfa&GrnfrsS qufvufwdkufyGJ0if
Edkifrnfudk rajymwwfyg? rnforl Ss Z&mESifhr&%udk a&SmifvJI
$ r&edik facs? tar&duef/
t*Fvef/ *syef/ puFmylESifh xdkif;EdkifiHwdk@wGif ynmoif=um;vSsuf&Sd=uaom &cdkif
vli,frsm;ESihf &if;&if;ES;D ES;D xdawGqufqb
H l;ygonf? xufjrufrv
_ nf; &S=d uygayonf?
wdkif;jynfESihv
f lrsKd;udck spaf om pdw"f gwftcHvnf;&Sd=uygonf? od@k &mwGif ol wdk@onf
u|eaf wmfwk@d . ycH;k xufrS wm0efrsm;udk qufvufonfy;dk =u&ef pdwftm;xufoefr_
&Sd=ubdk@ vdkygvdrfhrnf? ordkif;vdrfolwk@d bufrSmum; t&mtm;vHk;twGuf tqif
toifh jzpfaeonf? Ttcsufudk owdrlrd=u&efvdkygrnf?
2012 ckESpf ZGev
f wGif pwifjzpfygG ;aom ta&;tcif;rsm;udk jrefrmtpdk;&.
udkifwG,fajz&Sif;yHkESifhywfoufI tar&dueftpdk;&ESifh Oa&myor*~wdk@u vufcH
auseyfb,
G &f m&Sda=umif; xkwaf z:ajymqdck h=J uonf? odk &mwGif Edik f iHwum vl@tcGifh
ta&;tzGJESifh tjcm;vl@tcGifhta&; v_yf&Sm;olrsm;u jrefrmtpdk;&onf &dk[if*sm
qdkolrsm;udk rw&m;zrf;qD;jcif;/ pHepfwus vlrsKd;a&;t& cGJjcm;qufqHr_rsm;
&Sdaea=umif; pojzifh wdkucf kdufa0zef=uonf?
wbufESifhwbuf onfr#jyif;xefpGmwdkufcdkufcJh=uaom vlrsKd;ESpfrsKd ;udk
'kuQonfpcef;rsm;wGif cGJxm;&rnfrSm trSefyifjzpfonf? Ttcsufukyd if &dk[if*sm
qdkorl sm;tm; tjcm;vlr_todkif;t0dkif;rsm;ESihf qufqHI r&atmif tqufjzwf
xm;onf[k pGyfpJ=G ujyefonf? u|eaf wmfudk,fwdkif 2013 ck rwfvu 'kuQonfpcef;
160

a'guf w mat;csrf ;

rsm;udk oGm;a&mufvnfywfcJhygonf? &cdkifESifh r&rm}uD;wdk@udt


k wlxm;I b*F gvD
wdk@udk pcef;cGJxm;onfrSm obm0usygonf? r&rm}uD;wdk@onf Ak'<bmom0if
rsm;yifjzpfI b*F gvDwdk@. wdkufcdkufr_udk cHcJ&onfudk tm;vHk; todyifjzpfygonf?
oHwGJ+rdKwGifjzpfyGg;aomt"du&k%f;Y &cdkifvlrsKd;rsm;tm;w&m;pGJqdkI
ESpf&Snfaxmif'%frsm;csrSwfcJhonfudkrl xdkEdkifiHwumtzGJtpnf;rsm;onf rod
usK;d u|H jyKae=uavonf? ukvor*~ 'kuo
Q nfrsm;qdki&f m r[mrif;}uD;u &d[
k if*sm
qdkolrsm;udk jrefrmEdkifiHom;tjzpf todtrSwfjyK&ef wdkufwGef;onfhtcsufrSm
pOf;pm;qifjcifr_ tvSsif;r&Sdaom awmif;qdkr_yif jzpfayonf?
1975 ckEpS fwGiyf if cdk;0ifvmol b*F gvD (5) odef;&Sda=umif; b*Fvm;a'h&Sf
oHtrwf udk,fwdkif 0efcHxm;+yD; jzpfonf? urBmhordkif;wGif xdkrSs rsm;jym;aom
ta&twGuf&Sdaom EdkifiHjzwfausmfcdk;0ifolrsm;udk EdkifiHom;tjzpf todtrSwf
jyKcJhbl;aom EdkifiH[lI &Sdygoavm? u|eaf wmf wcgr#r=um;bl;yg?
wd Aufb kef; awmf}uD ; 'vdkif;vm;rm;u 2012 ckES pf =o*kwfvwGif
a':atmifqef;pk=unfxo
H kd pma&;om;&mY t=urf;zuf cHae=u&aom rlqvifrsm;
twGuf vGefpGmpdk;&drfruif; jzpf&a=umif; azmfjyyg&Sd+yD; 2013 ckESpf arv twGif;
tar&duef jynfaxmifpk ar&Dvif;jynfe,fwGif w&m;a[m&mY jrefrm&[ef;
awmfrsm; t=urf;zufr_wGif yg0ifaeonf[k jyif;xefpGm &_wfcsavonf? urBmu
av;pm;&aom wdAuf&[ef;rif;onf/ ta&;tcif; rnfodk@rnfykH pwifjzpfygG ;I &cdik f
vlrsK;d wdk@. aetdrfrsm;vnf; rD;&_dcH&um/ &cdkifvlrsK;d rsm;vnf; towfcH&onfuydk if
r=um;rdavoavm? aumuf(pf)bZm;ESifh &mrl;&Sd }uD;us,fcrf;em;vSaom Ak'<
bmomausmif;uefrsm; rD;&SKd@zsufqD;cH&onfudk r=um;rdavoavm? tqdkyg
t=urf;zuf &ufpufr_}uD;rsm;twGuf bkef;awmf}uD; 'vdki;f vm;rm;tygt0if Edkiif H
wum vltcGit
fh a&;wuf=uGorl sm; tb,fa=umihf E_wfqw
d af e&oenf;[k ar;vdk
ygonf?
olwdk@bufrS v_yf&Sm;wuf=uGolrsm;onf y&d,m,ftvGef=uG,f=uonf?
olv#Kd 'vHrsm;udk iSm;&rf;Ivnf; u|eaf wmfw@kdbufrS pum;&atmif Edu
_ w
f wf=uonf?
u|efawmf. udk,af wGtjzpftysufwckudk ajymjyygrnf? u|efawmfum; udk,fnHhI
udk,cf H&onf[lIom rdrdudk,fukdyif tjypfwifrdygonf? 2012 ck =o*kwv
f wGif
u|efawmfonf e,l; a,muf+rdKodk@ a&mufae.? reufapmapm &kwfw&uf
u|efawmf. EdkifiHwumoHk; vufudkizf kef;ac:oH jrnfvmaoma=umifh zkef;eHygwfudk
&d k[ if * smqd ko lr sm;.vky fZ mwf E S i f h ork di f; jzpf& yf r sm;

161

=unfv
h u
kd &f m (44)*%ef;ESipfh ojzifh t*FvefrS ac:aejcif;jzpfa=umif; odvku
d yf g onf?
bDbDpDrS tifwmAsL;&efac: jcif;jzpfrnf[k xifvdkuf.? pum;ajymonfESifh rdrdrSm
vef'eftajcpdu
k /f owif;XmerS owif;axmuf zD;vf&D;(pf)qdkoljzpfI &cdkif jynfe,fY
jzpfyGg;cJhaom ta&;tcif;ESifhywfoufI awGqHkar;jref;vdkygonf? &efukefodk@
vmrnfh&ufwiG f awGEdik v
f sS if taumif;qH;k jzpfygvrd rfh nf[k qdv
k monf? u|eaf wmfu
rnfonfh owif;XmuygvJ[ak r;&m bDbDpDuyg [kajz.?
od@k ESihf Edik fiHom;jzpfr_aqG;aEG;yGJodk@ wufa&muf&ef &efuek f+rdK cswfx&D,ef
a[mfw,fwGif wnf;cdkaecdkuf tifwmAsL; vkycf GifhjyKvdkuyf gonf? olESifhAsL;+yD;onf
txd olonf tJ*smZD&m;&kyfoHtwGuf rSwfwrf;wif AD'D,dk &dkuful;aea=umif;
u|eaf wmf r&dyfrdcyJh g? xdkrSwfwrf;wif AD'D,dkudk twGif;}udwf vlrsKd;wkef;owfjzwfr1_
[k tJ*smZD;&m; &kyfoHujyawmhrS u|efawmfcHvdkuf&av+yD[k odygawmhonf?
rdru
d ,
dk frdrd onfrSs t&onfavm[k &Sufvnf; &Sufrdygonf? olonf u|eaf wmhudk
3 em&Dcef@ AD'D,dk&dkuI
f ar;jref;cJhjcif;jzpfonf? odkaomfjim;vnf; xkwfv$ifh&mwGifrl
u|efawmfajymjyaom ta&;}uD;onfh ordkif;a=umif;t& &Sif;vif;csufrsm;udk
jzwfawmufI a0zefoHk;oyfcsurf sm;udkom xkwfE_wf xnfhoGif;jyoxm;av&m
u|efawmf. okawoDwOD;&kyfyHkv$mrSm vHk;0 aysmufuG,f aeavawmh onf?
u|efawmfum; okawoDwOD;tjzpf rnfrSsyif rsKd;cspfpdwfudkcsdK;ESdrfI
"rR"dXmefusatmifa jymOD; awmh ykxk ZOf vlom;wOD; omjzpfojzif h &ifxJu
cHpm;csufudk vHk;0xde;f csKyfxm;&efrmS rjzpfEdkifaomudpw
P ckom jzpfygonf?
wkwfwjyuf "g;wjyuf xdk;ckwfowfjzwf=uonfudkvnf; jrifawG@ch=J u+yD?
jrefrmEdkifiHordkif;udk okawoe jyKvyk af eaom ynm&Sifqo
dk rl sm;/ edkifiHwum owif;
Xmersm;udkomru wurBmvHk;u av;pm;=unfndkjcif;cH&aom 'vdkif;vm;rm;
uJhodk@yk*~dKvfrsdK;udkyif pnf;&Hk;Edkifaom Tt"rR0g'Drsm;udk &ifqdkif&ef csdeJ@aeaom
u|efawmfwdk@. tiftm;udk rnfodk@jznf@wif;=urnfenf;? tajzwckudk&mS =u&ef
wdkuw
f Gef;csufjzifh ed*;Hk csKyftyfygonf?

Hidden Genocide

162

a'guf w mat;csrf ;

usrf ; ud k; rS w fc suf
ordki;f okawoDonf okawoevkyif ef;twGuf taxmuftxm;ESprf sKd;udk
toHk;jyKygonf? rl&if;taxmuftxm;ESihf wqifhcH taxmuftxm;wd@k jzpfonf?
rl&if;qdkonfrmS acwf+ydKiftaxmuftxm;rsm; Oyrmtm;jzifh rsufjrifudk,fawG
ta=umif;t&mwck odk@r[kwf tjzpftysuf wckckuadk omfvnf;aumif;? rSww
f rf;
rSw&f mtjzpf a&;rSwo
f mG ;cJo
h nfukd qdv
k o
dk nf? wqifch H taxmuftxm;qdo
k nfrmS
xd ktaxmuftxm;udk ok awoDwOD;u ud k;um;ajymqdk xm;jcif; / a&;om;
xm;jcif;yif jzpfonf?
Todk@=um;cJh&./ xdkodk@qdk=uygonf[lI a&;xm;vSsifyif wqifhpum;
wqifeh m;ESifh a&;rSwfjcif;jzpfojzifh wqifhcHrSsom jzpfayrnf? yk*Hacwfausmufpm
rsm;onf rlvxdk;jzpfygu rl&if;taxmuftxm; jzpfygonf? bdk;awmfbk&m;
vufxufwiG f wGi;f oif;wdu
k 0f ef r[mpnfou
l }u;D =uyf+y;D rxif&mS ;aom ausmufpm
rsm;udk jyeful;aponf? xdjk yeful;&onfhausmufpmrsm;udk rl&if;taxmuftxm;
tjzpf ,lIroifah cs? jyef+yD;a&;ul;ol rSm;Edkif.? tjiif;yGg;cJh bl;=uav+yD?
&cdkifrSausmufpmrsm;um; xdktE W&,frSvGwfchJ.? &cdkifwGif rlvxdk;
ausmufpmom&Sdonf? ta&twGuftm;jzifh enf;aomfvnf; tm;udk;avmuf
ygonf? rl&if; taxmuftxm;enf;vSsif cdkifrmaomokawoe jzpfrvmEdkifacs?
ordkif;tapmqHk; a&;xdk;cJhaom ouUwausmufpmrsm;wGifvnf;aumif;/ aemufydkif;
av;+rdKacwfESifh ajrmufOD;acwfwGif a&;xdk;aom &cdkifausmufpmrsm;Y &dk[if*sm
qdkaomtrnfudk w}udrfr# rawGjrif=u&yg?
ordkif;okawoeonf vG,fra,mifESifhcufygonf? ordkif;okawoD
wa,mufonf tqifah v;qifhudk jzwfausmf&ygonf?
yxrqHk; tqifhrSm oufqidk faom rSwfwrf;rSw&f mrsm;udk tjynfhpkq
H Hk;
jzpfatmif pkaqmif;&ygonf? tao;tr$m;rSs rusef&atmif pkaqmif;+yD; ,if;wdk@
tm;vHk;udk ap@ap@pyfpyf avhvm&onf? 'kwd,tqifhrSm avhvm&mwGif oHo,
rsupf djzif =u
h nf&h onf? w&m;ol}u;D u w&m;vd.
k xGufqckd su/f w&m;cH.xGuq
f ckd suf
oufaorsm;. xGufq dkcsufudk t=uGif;rJh,HkIr&ovdk rnfonfhtqifhtxd
vufcEH dkifonfudk ydkif;jcm;a0zef&onf? rdr.
d qENm*wdudkvnf; z,f&Sm;ypf&onf?
wwd,tqifhwGif Tum;jzpfwef&m.[laom a,bl,soabmwckudk xkwf,l
&d k[ if * smqd ko lr sm;.vky fZ mwf E S i f h ork di f; jzpf& yf r sm;

163

Edki&f rnf? aemufq;kH tqifhtaejzifh xdak ,bk,soabmudk cdik rf matmif oufaojy&


awmhonf? Todk@ wnfaqmuf&mwGif ,kwWdaA'onf ordkif;okawoD. pOf;pm;
qifjcifru
_ kd tm;jznfah y;ygonf? ,kwo
Wd abm tm;enf;v#ifvnf; olwnfaqmuf
ay;aom ordki;f &kyfyHkv$monf a00g;aevdrhrf nf?
&cdkifrif;Edkiif Honf (16)&mpkrSpI ay:wl*D/ 'wfcsf/ t*Fvdyf ponfh Oa&my
wdkuo
f m;rsm;ESifh qufoG,fvmonf? xdkvlrsKd;rsm;tm;vHk; &cdkifjynfta=umif;udk
rSwfwrf;wifoGm;=uonf? tm&yfoabFmom;rsm;. rSwfwrf;rsm;um; tm;rudk;
avmufonfukd axmufjycJah v+yD?
Oa&mywdkufom;rsm;.rSwfwrf;rsm;ESifh r*dktifyg,mESifh b*F gvDpmay
rSwfwrf;rsm;rSm tvGeftm;udk; avmufaom taxmuftxm;rsm; jzpf=uonf?
,if;wdk@rSmvnf; ajcmufjypfuif;[krqdak vmufaomfvnf; tjzpf rSefESiht
f eD;pyfqHk;
jzpf&m okawoetwGuf tm;udk;avmufygonf? udkvedk Dacwf +Adwo
d st
S kyfcsKyfa&;
rSww
f rf;rsm;Y ,ae@ olwdk@udk,folwk@d &dk[if*sm[kac:ae=uolrsm;rSm ppfwaumif;
om; b*F gvrD sm;omjzpfa=umif; twdtvif; oufaoxlay;=uygonf? jzpfwef&m
.[k rwifrus ajym&efyifrvd?k b*F gvDomjzpfa=umif; ckdifcdkirf mrm jyqdx
k m;onf?
oHo,r&SdESifh[k twdtvif;ajymEdkiaf tmif axmufcHcsufay;aom oufaorsm;
jzpfygonf? xdk@a=umifv
h nf; xdkrSwfwrf;rsm;udk vef'ef+rKd @&dS +AdwdosSpm=unfw
h u
dk Ef iS h/f
+Adwdo# trsKd;om;armfueG ;f wdu
k w
f k@d wGif ESp}f udrf wdik w
f kid f oGm;a&mufu;l ,lcJ@ygonf?
u|efawmf.&dk;om;r_tay: oHo,&SdvsiS f xdkXmersm;Y oGm;a&mufav@vmEdkif=u
ygonf? Todk@q&dk jcif;rSm qENpGJjzifhajymaom ordkif;okawoD/ vG,fvG,fESifh,k+H yD;
qHk;jzwfcsufcsaom okawoD/ q&morm;uajymv#ifyif xdkodk@yifjzpfavrnf[k
oHa,mifvdkufIajymwwfaom okawoDrsm; jrefrmEdkifiHY ay:cJhbl;.?
&cdk if bk& if rsm; rl qvifb GJ cH,l= uonf udk txufu&Si f; cJhav+yD?
'*F g;ay:wGif rlqvifbGJtrnfjzifh oGef;vkyfonfudkyif (15)&mpkuyif &cdkijf ynfY
tpPvrfomoem xGe;f um;aeav+y[
D k Adv
k rf LS ;b&Siaf umufcsucf sz;l onf/ tvm;wl
ygarmuQ vk(pf)uvnf; wynfah jymonfudk a0zefppfa=umjcif;r&Syd J axmufcaH &;om;
zl;onf? xkd@jyifygarmuQ a'gufwmoef;xGe;f uvnf;ol. q&majymonfhtwkdif;
oHa,mifvdu
k fum 'Drq
l vifawG[m &d[
k if*smrsm;jzpfavrvm;[ka&;om;cJhz;l onf?
okd ah omf a'gufwmoef;xGef;Y&d;k om;aomtcsufwckrSm olrSm;v#ifrSm;ygonf[k
0efcHaomtusifhjzpfonf?
164

a'guf w mat;csrf ;

aemufqk;H wifjyvdkaom tcsufwckrmS ukvm;[laoma0g[m& jzpfonf?


jrefrmwd@k onf tdE,
Nd wdu
k if ,frS vmolwidk f;udk ukvm;[kac:onf? xdak 0g[m&onf
,ckrx
S GifI ESrd fI ac:=uaom trnfr[kwf? yk*Hacwfuyif ac:vmcJhjcif;jzpfonf?
wdki;f &if;jrefrm ausmufpmrsm;/ "gwfyHk (43) ESifh (91)udk=unfhyg?
[dELN bmom0ifrsm;u xdkok@d ac:onfudk t=unftom vufcH=uonf?
rnfonfhapm'urS wufoH r=um;pbl;? acwftqufqufuvnf; ukvm;udk
ukvm;[kyif ac:cJh=uonf? ,cktcgusrS ukvm;udkukvm;[k ac:=uonfudk
tb,fa=umifh b*F gvDukvm;rsm;u qwfqwfxdrcH jzpfae=uoenf;? u|efawmh
tjrifajym&vSsif jy\emudkrD;cGufxGef;&Smjcif;om jzpfygonf? EdkifiH&yfjcm;odk
xGucf gG um tvkyfvyk af e=uaom jrefrmEdik if Hom;rsm;udv
k nf; tjcm;aom wkdif;jynf
rsm;rS jrefrm (odk) Arm[k ac:=uonfyifr[kwfvm;?
xdkjyif bmrSe;f nmrSef;rodyJ a&S @aevdu
k fay;csifaom Edik fiHa&;acgif;aqmif
qdkoal wGu &Sad o;onf? jrefrmjynfrS w&kwfvlrsKd;rsm;udk u|efawmfwkd u w&kw[
f k
ac:I pdwfqdk;=uovm;? rqd;k yg? trSefrmS w&kw[
f laom a0g[m&rSm olwk@d udk
ac:aomtrnfvnf;r[kwf? w&kwf[laom a0g[m&jzpfay:vm&yHkum; Todk
jzpf.? yk*Hjynfodk@ rGef*dkrsm;uusL;ausmfwkdufckduf&mwGif wl&uDtEG,f ppfom;
rsm;vnf;ygvmonf? tqdkygw&l uDppfom;rsm;u olwdk@udkolwdk@ wm&f(uf)[lI
ac:=uonfudk jrefrmwdk@em;Y w&kwfw&uf[k=um;onfrS Ttrnf aygufzGm;
vmavonf? ordik ;f okawoDum; rSww
f rf;rSw&f mY rygyrJ ajym? onftwdik f;ygonf/
onfok@d qdkonf/ xdk@a=umihf Tum; trSefjzpf.[k cdkifcdkirf mrm ajymygonf?

&d k[ if * smqd ko lr sm;.vky fZ mwf E S i f h ork di f; jzpf& yf r sm;

165

166

a'guf w mat;csrf ;

twdrk w
S pf m&if;
BBG British Burma Gazetteer (Two Volumes). 1880.
Government Press, Rangoon.
BL

British Library

IOR

India Office Record

RSO

Report of Settlement Officer

Tonan Ajia Jiten


Tonan Ajia Jiten (In Japanese). The
Center for Southeast Asian Studies. 2000. Kyoto
University.
UK
ODukvm;/ r[m&mZ0ifawmf}uD;/(y/'k/w)/ &efuke/f [Hom0wDyHkEydS fwu
dk f/
1960?

&d k[ if * smqd ko lr sm;.vky fZ mwf E S i f h ork di f; jzpf& yf r sm;

167

usrf; udk;pm&if;
Bibliography
1. Anand, J. P.1978. Burma-Bangladesh Refugee
Problem. Strategic Analysis. Vol. II, No. (2) (July,
1978). Asia Times December 21, 2002.
2. Aye Chan. 2005. The Development of the Muslim
Enclave in Arakan (Rakhine) State of Burma
(Myanmar). The SOAS Bulletin of Burma
Research, Volume 3, Number 2. Autumn, 2005
ISSN 1479 - 8484.
3. Ba Maw. 1958. Breakthrough in Burma, Memoirs
of a Revolution, 1939-46. Yale University, New
Haven.
4. Ba Shin, Major. 1961. Coming of Islam to Burma
down to 1700 AD (MS). Azad Bhavan Asian
History Congress. New Delhi.
5. Ba Tha.1959. Shah Shuja in Arakan. The
Guardian Magazine, 6(9):26-28
6. ........... 1960. Rowengyas in Arakan. The
Guardian Magazine, 7(5):33-36
7. Banerjee,A.C. 1964. Eastern Frontier of British
India. A Mukerjee and Co. Calcutta.
8. Bennison, J.J. 1993. Census of India of 1931,
Volume XI, Part I. (Burma) Rangoon. Government
Press.

168

a'guf w mat;csrf ;

9. Buchanan, Francic.1992. Francis Buchanan in


Southeast Bengal (1798): His Journey to
Chittagong, The Chittagong Hill Tracts, Noakhali
and Comilla. Dhaka University Press. Dhaka.
10. Bernier, Francois. 1916. Travels in Mogul Empire
(AD 1656-1668). (Translated and Edited by
Archibald Constable and Vincent. A. Smith.
Oxford University.
11. Buchanan, Francis. 1992. Francis Buchanan in
Southeast Bengal (1798): His journey to
Chittagong Hill Tracts, Noakhali and Comilla.
Dhaka University Press.
12. Cady, J.F. 1958. A History of Modern Burma. Yale
University Press. New Haven.
13. Charney, Michael.W. 1999. Where Jambudipa and
Islamdom Converged: Religious Change and the
Emergence of Budhist Communalism in Early
Modern Arakan (Fifteenth to Nineteenth
Centuries). A Dissetati -on submitted in partial
fulfillment for the degree of Doctor of Philosophy
(History) in the University of Michigan.
14. Chronicle for March 1800, Asiatic Annual
Register I (1799): 61
15. Comstock,G. S. 1847. Notes on Arakan: By the
Late Rev. G. S. Comstock. American Baptist
Missionary in That Country from 1834 to 1844.
Journal of American Oriental Society. Volume I,
Number III (1847) pp. 219 258

&d k[ if * smqd ko lr sm;.vky fZ mwf E S i f h ork di f; jzpf& yf r sm;

169

16. ChristieClive. J. 1996. Modern History of


Southeast Asia: Decolonization, Nationalism and
Separatism. I.B. Tauris
Publishers. London.
17. Daily Star (Wednesday, August 24, 2005)
18. Daily Star (March 31, 2009)
19. Daud Majalis. Disturbance on the Border of
Peace: The Exodus Reversed. The Far Eastern
Economic Review Vol. 100, No.(20) (May 19,
1978).
20. Dautremer, Joseph. 1913. Burma Under British
Rule. T. Fisher Unwin. London.
21. Esposito, John L. (Ed) 2003. The Oxford
Dictionary of Islam. Oxford University Press.
22. Furnivall, J.S. 1957. Colonial Policy and Practice.
Cambridge University Press. London.
23. Gaffar, Abdul. 1951. The Sudetan Muslims. The
Guardian Daily, August 20.
24. Gratham, S anf Lat, Maung. 1956. Burma
Gazetteer: Akyab District, Volume (B).
Government Press. Rangoon.
25. Guerreio, Fernao.1930. Relacao Anual das Coisas
que Fizeram Ospedres da Companhia de Jesus
nas saus Missoes (1600-1609) Columbia
University.

170

a'guf w mat;csrf ;

26. Habibullah A.B. 1945. Arakan in the Pre-Mughal


History of Bengal. Journal Asiatic Society of
Bengal II. Calcutta.
27. Hall, D G E. 1985. History of South-East Asia.
London. Macmillan.
28. - Do 1968. Early English Intercourse with
Burma (1587-1743). Frank Cass Co. London.
29. Hamilton, Alexander. 1930. A New Account of the
East Indies. Mosman Publishers. Edinburg.
30. Harvey, G H. 1967. History of Burma. Longman
Green. London.
31. Hay, John Ogilvy.1842. Arakan, Past- PresentFuture, William Blackwood and Sons. Edinburg
and London.
32. Hnin Yee Myint. 2011. The Development of
Statelessness in International Law and the Case
of Rohingya in Myanmar. (Unpublished MA
Thesis). The International Graduate School of
Social Sciences. Yokohama National University,
Japan.
33. Immigration and Man Power Department. 1987.
Rakhine State 1983 Population Census. Ministry
of Home Affairs. Rangoon.
34. India Office Records: Home Miscellalneous Series
(MS. 677).
35. Irwin, Anthony. 1945. Burmese Outpost (Memoir
of a British Officer Who Fought in Arakan with
&d k[ if * smqd ko lr sm;.vky fZ mwf E S i f h ork di f; jzpf& yf r sm;

171

Arakanese V Forces during the Second World


War). Collins. London.
36. Ishaq, Muhammad. 1971. Bangladesh District
Gazetteer: Chittagong Hill Tracts. Government
Press. Dhaka.
37. Haq, Muhammad E. 1935. Arakan Rajsabhay
Babgla Sahitya (1600-1700) (In Bengali). [Bengali
Literature in the Kings Court of Arakan]Phinix
Printing. Kolkata.
38. Jilani A F K. 1999. The Rohingyas of Arakan: Their
Quest for Justice.
39. Kazuhiro, Arai. 2004. Arabs Who Traversed The
Indian Ocean: The History of the Al Atas
Families in Hadramawt and Southeast Asia. A
Dissertation Submitted in Partial Fulfillment of
the Requirements of the Degree of Doctor of
Philosophy. University of Michigan.
40. Khan, Abdul Mabud. 1999. The Maghs: A
Buddhist Community in Bangladesh. Dhaka
University Press.
41. Khin Gyi Pyaw. 1960. Who Are the Mujahids in
Arakan. Rakhinetazaung Magzine. Rangoon
University Arakanese Culture
Association.
Rangoon.
42. Lewa, Crris. 2009. North Arakan: An Open
Prison for Rohingya in Burma, Couldrey, Marion
and Herson, Maurice (Eds). Forced Migration:
Stateless. Refugee Study Center. April 2009.
172

a'guf w mat;csrf ;

43. Lintner, Bertil. 1984. In the Dragons Wake. Far


Eastern Economic Reviw Vol. 124 No. 17 (April
26, 1984).
44. Lintner, Bertil.2009. Bangladesh: Extremist
Islamist Consolidation, (www.stpt.org)
45. Luce, G. H. 1985. Phrases of Pre-Pagan Burma
Vol. I. JJ Augustin. New York.
46. Manrique, Sabastien. 1927. Itinerario de las
Missiones Orientales (Travels of Fray Sabastien
Manique) (Translated and Edited by Lt. Col.
Ekfordand Father Hosten). Hakluyt Society,
London.
47. Maungdaw Township Historical Commission.
1981. The Narative History of Maungdaw
(Typewritten Copy)
48. Mutahar, S. H. 1976.(September). Burmas
Muslim Minority. In Rubatat Al Alam Islami, (pp
3-11). Mecca.
49. Nasrin, Taslima. 1992. Lajja (Shame).Penguin
Books.
50. Phayre, Arthur. 1967. A History of Burma.
McMillan. London.
51. Pires, Tome. 1944. The Suma Oriental of Tome
Pires, An Account of the East, From the Red Sea
to Japan. Written in Malacca and India in 15121515 (Translated by Armandao Cortesao) Vol I
and II. Hakluyt Society. London
&d k[ if * smqd ko lr sm;.vky fZ mwf E S i f h ork di f; jzpf& yf r sm;

173

52. Praful Kumar Vokta,Rohingya Refugees Camps:


Outpost of Terrorism, Daily Bangala News.
53. Qaningo, Suniti, Bushan. 1988. A History of
Chittagong. Signet Library. Dhaka.
54. Rahman, Fazlur.1979. Islam. Chicago University
of Chicago Press.
55. Rashid, Haroun E. 1991. Geography of
Bangladesh Second Edition). University Press.
Dhaka.
56. Reid, Anthony. 1988-1993. Southeast Asia in the
Age of Commerce, Vol. I and II. Yale University,
New Haven.
57. - Reports on the Settlement Operations in
Akyab District 1887-88. Government Press.
Rangoon.
58. Rizvi, S N H.1970. East Pakistan District
Gazetteers: Chittagong. East Pakistan
Government Press, Dacca.
59. Salim, G. H. 1975. Rizayu-s-Salatin [A History of
Bengal] (Tr. Abdul Salam). Idarah-I Adabayat-I.
Delhi.
60. Sattar, Abdus. 1983. In the Sylvan Shadows.
Bangala Academy. Dhaka.
61. Smart, R B. 1917. 1957. Burma Gazetteer: Akyab
District (Volume A). Government Printing and
Stationary. Rangoon.

174

a'guf w mat;csrf ;

62. Smith, Martin. 1986. Burma: Insurgency Politics


of Ethnicity. ZED Books, London.
63. Saw-Bajpayee Agreement (1939). Government
Press. Rangoon.
64. Smart, R.B. 1957. Burma Gazetteer: Akyab
District, Volume. Rangoon. Government Press.
65. Talish, Shihab-Uddin. 1907. The Conquest of
Chatgaon,1666 AD. (Translated by Jadunath
Sarkar). Journal of Royal Asiatic Society of Bengal,
n.s. 3, pp 405 -417.
66. Tambiah, Stanlet.1977. World Conqueror and
World Renouncer: Thai Buddhism in History.
Cambridge University University.
67. Tibbetts, G. R. 1982. A Study of the Arabic Texts
Containing Materials on Southeast Asia. Royal
Asiatic Society of Great Britain. London.
68. Tibbetts, G. R. 1982. Arab Navigation in the
Indian Ocean Before the Coming of the
Portuguese. Royal Asiatic Society of Great
Britain.
London.
69. Tin Tut, U and Desai. 1939. Retinal. Report on
Indian Migration. Rangoon. Department of
Commerce and Industry.
70. Tun, M.C. Burma Census Raises Temperature,
The Far Eastern Economic Review. Vol. 100, No.
(21) (May 26, 1978). Wagoner,

&d k[ if * smqd ko lr sm;.vky fZ mwf E S i f h ork di f; jzpf& yf r sm;

175

71. Yegar, Moshe.1972. The Muslims of Burma: A


Study of Minority Group.Wiesbadem
Harrassowity.

176

a'guf w mat;csrf ;

jrefr mtaxmuft xm;rsm;


1? ckdijf r0g2003 (203-205)?
2? pHxGef;atmif/ OD;? udk,fawG@ar,kajr (vufESdypf ufrl)?
3? azarmifwif/ OD; ESi/fh zgeDAJvf/ a*stuf(pf)? 1960? ZrL'DyOD;aqmif;usrf;
jrefrmEdkifiH okawoe toif;? &efukef?
4? (OD;) Aode;f rSwfpk (vufESdyfpufrl)?
5? bpH/ OD;/ 1996/ &cdkifwdkif;&if;om;rsm;ESifh jrefrmedkifiH.vGwfvyfa&;}udK;yrf;r_/
&efukef/ ydk;rif;pmay?
6? armifawmom;/ 1996/ taemufwHcg;rS 0ifa&mufvmolrsm; &cdkifo[m,
toif; pmapmif/ trSwf (2)?
7? armifxif/ 1960/ &cdkifjynfe,ftpD&ifcHpm/ jr0wDr*~Zif;/ wGJ(8)/ tsrSwf (6)?
8? armifaomf/ 1966? tdENd,jrefrm qufqHa&; ? pmayAdrmef/ &efuke?f
9? rif;&mZm}uD;pmwrf; (ayrl)? trsKd;om;pm=unfhwdku?f wdkufyidk ftrSwf/ 1632/
&efukef?
10? +rdK@e,faumifpD/ bl;oD;awmif+rdK/ bl;oD;atmif+rde,f jzpfpOfordkif;
(vufEdyS fpufrl)?
11? +rdKe,faumifpD/ armifawm+rdK/ armifawm+rdK@e,fjzpfpOfordkif;
(vufEdyS fpufrl)?
12? ,k,katmif/ 1999/ vGwfvyfa&;&+yD;acwf &cdkifa'o rl*sm[pf/ tvHeD/
tvHjzL qlylaomif;use;f r_ ordkif; (1948-58)/ (r[m0dZm bGJ,lusrf;)/
ordki;f Xme/ &efukefwuUodkvf?
13? &ckdifjynfe,f jynfol haumifpD jynfe,fjzpfpOforkdif; / 1986?
&d k[ if * smqd ko lr sm;.vky fZ mwf E S i f h ork di f; jzpf& yf r sm;

177

14? &rRm0wDppfwrf; / trsKd;om;pm=unfhwkduf/ &efukef 1416 ?


15? oef;oef;OD;/ 1992/ &cdkiftrsdK;om;wdk@. e,fcsJ @awmfvSeaf &;/ (r[m0dZm
bGJ,l usrf;)/ ordki;f Xme/ &efukefwuUodkvf?
16? atmifZHa0/ OD;? armifuHxl;rSwfpk (vufESdyfpufrl)?

178

a'guf w mat;csrf ;

You might also like