Univerzitet Donja Gorica

Fakultet za informacione sisteme i tehnologije

Podgorica

Seminarski rad na temu:

LASERI I OPTIKE TEHNOLOGIJE

Student: Isidora ljuki

Broj indeksa: 11/013
Profesor: dr. uro Stojanovi

Podgorica, novembar 2013. Godine

Sadraj:

UVOD ........................................................................................................................................................... 3
ISTORIJA I RAZVOJ ................................................................................................................................. 4
LASER ..................................................................................................................................................... 4
OPTIKE TEHNOLOGIJE .................................................................................................................... 5
TEHNOLOGIJA .......................................................................................................................................... 9
TRITE .................................................................................................................................................... 12
PROIZVODI............................................................................................................................................... 17
ZAKLJUAK ............................................................................................................................................. 23
REFERENCE: ........................................................................................................................................... 24

UVOD
Nekada je bio proizvod mate i tema SF filmova, mahom kao oruje masovnog unitenja. Meutim,
laserski ureaj je odavno preao u mnoinu jer koristimo nekoliko vrsta lasera ali, na sreu, ne u cilju
unitavanja.
Naziv laser je akronim izraza pojaavanje svjetlosti stimulisanim emitovanjem zraenja (engl. Light
Amplification by Stimulated Emission of Radiation) i zapravo oznaava usnopljeni zrak svjetlosti. Takav
snop svjetlosti, dodue, dobijamo i kada Sunevu svjetlost usmijerimo kroz optiki sistem soiva ili obinu
lupu. Laser emituje samo jednu boju, jednu svjetlosnu frekvenciju koja stvara onaj fokusirani zrak po
kojem je laser prepoznatljiv i ta je svjetlost koherentna.
Svjetlost koju prima ljudsko oko prepoznajemo kao bijelu, bilo da je u pitanju svjetlost svjetiljke ili Sunca.
Meutim, mi ne primjeujemo spektar boja koji ini bijelu, osim kroz prizmu pomou koje se svjetlost
moe razloiti na razliite komponente. Kapi kie u vazduhu ponekad izazivaju isti efekat, a svima nam je
poznat fenomen duge. Iz toga vidimo da se svjetlost sastoji od mjeavine zraka razliitih talasnih duina,
gdje svaka talasna duina odgovara jednoj boji koju nae oko registruje. Laserski ureaj iz te meavine
generie svjetlost samo jedne boje. To je postignuto tako to se atomi stimuliu energijom ili toplotom dok
ne postignu vie energetsko stanje, u kojem isijavaju svjetlost odreene talasne duine odnosno boje, na
primjer crvene ili plave. Talasna duina odreuje boju svjetlosti: crveni laser proizvodi svjetlost vee
talasne duine, dok je kod plavog lasera talasna duina svjetlosti kraa, kod ljubiastog jo kraa itd.
Istorija astronomske spektroskopije je u tesnoj sprezi s razvojem lasera, poto moderni nain za
klasifikaciju zvijezda po spektru odnosno po refleksiji razliitih povrinskih temperatura zvijezda (poznat i
kao harvardska spektralna klasifikaciona ema) upravo oslikava nain na koji radi laser. Hladnije zvijezde
ija je povrinska temperatura manja od 3500 K isijavaju crvenu svjetlost (takva zvijezda je, na primjer,
Betelgez iz sazvea Orion), dok zvijezde sa visokom temperaturom, 750025.000 K ili viom, vidimo na
nebu kao zvijezde plave boje (Sirijus ili Vega).
Druga bitna odlika lasera jeste upravo koncentrisanje svjetlosti u uzani snop bogat energijom (jer su sve
svjetlosne oscilacije u istoj fazi, tj. koherentne su). Intenzivni zrak lasera danas bez vee tekoe moe
da presijee elinu plou ili da izbrusi dijamant sa izuzetnom preciznou, a koristi se i u medicini kao
skalpel, poto ne izaziva krvarenje i omoguava bri oporavak. U onoj hirurgiji pomou tano doziranog
laserskog zraka mrenjaa oka se moe odvojiti i ponovo spojiti sa sudovnjaom, a proces lijeenja
kratkovidosti laserskom obradom ronjae (tzv. egzajmer laser) odavno spada u klasine hirurke
zahvate. Savremena laserska tehnologija se na slian nain primjenjuje i u neurohirurgiji, urologiji i
gastroenterologiji.
Optika tehnologija, tehnologija sa najveom perspektivom, koja se i danas intenzivno razvija, temelji se
na fizikim svojstvima svjetlosti. Kao izvor svjetlosti pri upisivanju i itanju podataka kod optikih diskova
koristi se laser. On ima mogunost stvaranja vrlo uskog snopa svjetlosti i time stvaranja relativno velike
energije na maloj povrini. Od svih ureaja za uvanje velike koliine podataka, optiki diskovi imaju
najveu gustinu memorije (broj koji govori o tome koliko se bitova moe sauvati po jedinici povrine) i 20
puta je vea od gustine podataka magnetnog diska. Od tehnologija za uvanje podataka, koje su u
razvoju, odnosno, polako kre svoj put ka tristu, to su Flash Memorija (danas ve vrlo esto koritena),
Bly-Ray diskovi, digitalni papir, i sl.

ISTORIJA I RAZVOJ
LASER
Iako na prvi pogled fizika lasera zvui jako komplikovano, razvojem tehnologije, laseri nas danas u
velikom broju okruuju u naem svakodnevnom ivotu. Jo davne 1917, godine Albert Ajntajn je
postavio temelje za pronalaenje lasera, odnosno njegovog predaka masera, svojim revolucionarnim
izvoenjem iz Plankovog zakona radijacije zasnovanog na konceptu spontane i stimulisane emisije. Ova
teorija nije nala svoju primjenu sve do pred Drugi svjetski rat.
1939. godine konstruisana je prva negativna apsorcija sa gasnim smjeama (Fabrikant). 1954. godine
arls Tauns (engl. Charles Townes) i njegovi studenti Dejms Gordon i Herbert Cajger napravili su prvi
maser, kvantni generator u mikrotalasnom dijapazonu, to je interesantno za etalone frekvencije i
vremena. Taunsov maser nije bio sposoban za rad u kontinualnom reimu zraenja. Sa uvenom trojkom
Nikolaj Basov, Aleksandar Prohorov i nezavisno Tauns demonstrirali su rad kvantnog oscilatora koji je
radio u neprekidnom reimu koristei dvonivoski sistem. Ovaj sistem je postigavi neprekidnu stimulisanu
emisiju bez pada na osnovni nivo, u stvari uspreo da uspostavi inverziju naseljenosti. Tauns, Basov i
Prohorov su podelili Nobelovu nagradu za fiziku 1964. godine za fundamentalan doprinos na polju
kvantne elektronike, koji je doveo do konstruisanja oscilatora i pojaavaa zasnovanog na laser-maser
principu.
1957. godine arls Tauns i Artur Leonard aulou koji su tada radili u Belovim laboratorijama, zapoinju
niz ispitivanja na infracrvenom maseru. Kako se ideja razvijala, rad na infracrvenim frekvencijama biva
naputen, i umjesto taga se preusmeravaju na vidljiv dio spektra. Koncept je izvorno nazvan optiki
maser. Istraivai iz Belove laboratorije su kasnije podnijeli patentnu prijavu za ovaj novi ureaj.
Istovremeno Gordon Guld, apsolvent na Kolumbija univerzitetu razgovara sa Taunsom na temu emisije i
radijacije. 1958. godine Prohorov je predloio primjenu rezonatora koji je danas vaan dio lasera. Prvi put
naziv laser pominje se u javnosti u izvjetaju Gulda iz 1959. godine u radu pod naslovom "The LASER,
Light Amplification by Stimulated Emission of Radiation". Guld je imao namjeru da ve postojeem aser
doda sufiks, koji bi se koristio kako bi se oznaio dio spektra u kome ureaj emituje svjetlost, pa otuda
laser koji emituje X zrake bi bio iksaser"; laser za rad u ultraljubiastom dijelu spektra bi bio uvaser.
Nijedan od ovih predloga nije postao popularan, iako se ponekad raser koristi kako bi se oznaio laser
koji emituje radio frekvencije.
U Guldovim biljekama navedene su mnoge mogue
primjene lasera, kao na primjer u spektroskopiji,
interferometriji, radarima i nuklearnoj fuziji. Na ovu temu je i
predao patentnu prijavu 1959. godine. Ameriki patentni
zavod je je 1960. godine odbio njegovu prijavu i prava
dodelio Belovim laboratorijama. Ovo je bio povod pravnog
procesa koji je trajao tri decenije, a ticao se naunog prestia
i velike koliine novca u igri. Guld je dobio prvi spor, dio na
prava 1977. godine, ali tek za proces 1987. godine moemo
da kaemo da je dobio znaajnu pobjedu kada je Federalni
sud naredio vladi da dodijeli prava na patent njemu za optiki
pumpan i laser sa gasnim pranjenjem.

Prva strana Guldove biljeke na kojoj je prvi put zapisan

naziv LASER

Prvi funkcionalni laseri su proradili 1960. godine, kada je proradio prvi Majmanov laser na rubinu
(istraivaka laboratorija Hjuz, Kalifornija, SAD) ili prvi Javanov laser na smei Helijuma i Neona koji se
pojavljuje sa sve tri svoje karakteristine talasne duine (0.63m, 1.15m i 3.39m). Majman koristi
sintetiki rubinov kristal kao vrtim jezgrom, pumpan optiki, bljeskalicom za proizvodnju crvene laserske
svjetlosti talasne duine 694nm. Ipak, Majmanov laser je bio sposoban za rad samo u impulsnom reimu,
na tronivoskom sistemu. Kasnije te godine iranski fiziar Ali Javan zajedno sa Vilijam Benetom i Donald
Heriotom napravili su gasni laser na helijumu i neonu. Javan je kasnije dobio nagradu Albert Ajntajn
1993. godine.
Koncept poluprovodnikog lasera predloen je od strane Basova i Javana; rad prve laserske diode je
demonstriran od strane Robert Hola 1962. godine. Njegov laserski ureaj je bio konstruisan od GalijumArsenida i emitovao je svjetlost talasne duine 850nm u bliskom infracrvenom dijelu spektra. Prvi
poluprovodniki laser za rad u vidljivom dijelu spektra bio je demonstriran iste godine od strane Nik
Holonjaka, mlaeg. Kao i prvi gasni laseri ovi rani poluprovodniki laseri moglisu da rade samo u
impulsnom reimu, i samo uz hlaenje na temperaturu tenog azota od (77 K).
1970. godine, Sovjetski naunik . Alferov i istraivai Izo Hajai i Morton Peni iz Belove telefonske
laboratorije nezavisno su demonstrirali rad prvog kontinualnog poluprovodnikog lasera na sobnoj
temperaturi, zasnovanih na predlogu o laserskim diodama sa heterostukturom. Prva primjena lasera
dugoiveeg sa vidljivom svjetlou je bila kao bar-kod ita u super-marketima, na patentu iz 1974.
godine. Laserski ita diskova, patentiran je 1978. godine, bio je prvi uspjean potroaki ureaj koji je u
sebi imao laser, pa je on time prva naprava koja je imala laser, a da se nala u domovima korisnika za
svakodnevnu upotrebu, od 1982. godine.

OPTIKE TEHNOLOGIJE
Optike komunikacije nastale su prije oko 2 vijeka, nastankom optikog telegrafa, (Klod ap, 1790.).
inio ga je sistem semafora montiran na kulama, sa kojih je operater prosleivao poruku sa jedne kule na
drugu. Ovaj sistem je sredinom 19. vijeka zamjenjen elektrinim telegrafom. Brzina protoka bila je 1b/sec.
Aleksandar Grejam Bell je 1880. patentirao optiki telefonski sistem Photophone, ali se njegov stariji
izum, telefon pokazao mnogo praktinijim. Razmiljao je o tome kako da alje optike signale lroz
atmosferu, ali je ta transmisija bila manje pouzdana od one koja se odvijala preko elektrinih vodova.
1840. godine vajcarski fiziar Danijel Collodon i francuski fiziar Jackues Babinet demonstrirali su
princip voenja svjetlosti kroz vodene mlazove, koje su nazivali svjetlosnim fontanama ili svjetlosnim
vodovima. U periodu od 1854. godine Johan Tyndall, britanski fiziar esto je komentarisao i ukazivao na
efekat voenja svjetlosti putem vodenog mlaza.
Na prelazu izmeu 19. i 20. veka pronalazai su shvatili da savijeni kvarcni tapovi mogu prenositi
svjetlost, pa su ih patentirali kao zubne iluminatore. Do1940. godine koristili su ih i mnogi doktori kao
instrument za pregled grla. U toku 20-tih godina prolog veka John Logie Baird i Clarence W.
Hansellpatentirali su ideju o upotrebi upljih cijevi i transparentnih ipki u prenosu televizijskih slika ili
faksimila. Meutim, onaj koji je to prvi realizovao bio je njemaki ljekar jevrejskog porijekla Heinrich
Lamm, tada student u Minhenu. On je koristio staklena vlakna povezana u snop da zaviri u nedostupne
dijelove tijela prvi endoskop.Nakon pokuaja Holger Moller-a iz Danske da 1951. patentira svoju verziju
fiber-optikog sistema za prenos slike putem snopa vlakana nita se nije deavalo sve do 1954

godine.Tada su Abraham von Hell,Harold H. Hopkins i Navinder Kapony predstavili snopove za prenos
slike u asopisu Nature. Za razliku od prethodnika, njihova su vlakna bila presvuena transparentnim
slojem sa niim indeksom prelamanja.
U meuvremenu, telekomunikacioni inenjeri su tragali za veim propusnim opsegom. Vrhunac
tehnologije bili su sistemi bazirani na milimetarskim talasima koji su voeni putem upljih cijevi, ime se
zaobilazila velika apsorpcija u atmosferi. U julu 1960. pojavio se laser, optiki pojaava baziran na
stimulisanoj emisiji. U atmosferi je transparencija bila bolja za optike talasne duin enego za
milimetarske talase, ali su magla, kia i oblaci predstavljali ozbiljan problem za sve optike sisteme.
Situacija ostaje nerijeena sve do 1965. godine. Milimetarski talasi su imali male gubitke samo ako su
izuzetno dobro usmjereni ali nisu imali dobre repetitore signala. Optiki talasovodi signala.su bili jo uvek
nedovoljno dobri (primjer gasnih soiva u upljim talasovodima).1961 godine Elias Snitzer iz American
Optical a proizveo je vlakna sa Optical jezgrom koje je moglo da prenosi svjetlost u jednom talasovodnom
modu. Tada ovaj rezultat nije shvaen ozbiljno jer je slabljenje bilo 1dB/m, a za komunikaciju na velike
daljine trebalo je slabljenje od 10-20 dB/km.
Tim iz Standard Telecommunication Laboratories nije otpisao optika vlakna. Antoni Karbowiak i
angajac Charles K. Kao su ustanovili da silicijum sam po sebi nije problem za slabljenje ve neistoe u
njemu. Karbowiak odlazi u Australiju, a umjesto njega menader za optike komunikacije postaje Kao.
Aprila 1966. godine u asopisu Laser Focus on iznosi ideju da se gubici u vlaknima mogu spustiti ispod
kritinih 20 dB/km.To je zainteresovalo britanski Post Office i nakon toga su laboratorije irom svijeta
poele da rade na tom poslu. Potera za nisko apsorpcionim vlaknom trajala je 4 godine. Septembra 1970.
godine Corning Glass Works (danasCorning Inc ) je predstavio svoje vlakno koje je na talasnoj duini
633nm (HeNe laser) imalo slabljenje ispod 20 dB/km.

1948. godine pojavio se prvi mikrotalasni sistem u kome nosilac ima frekvenciju 4 GHz. Mikrotalasni
komunikacioni sistemi: nosei signal 1-10 GHz iz 1970. god. Najbolji koaksijalni sistem iz 1975. godine
radio je na 274 Mb/s, ali na kratkom rastojanju, do 1 km. Zbog toga je proizvod BL reda veliine 100BL
Mbkm/s.

Uobiajeno koriena
veliina za karaktrizaciju
komunikacione sisteme
je proizvod duine i
bitskog protoka BL.

Tokom druge polovine dvadesetog vijeka dolo se do saznanja da proizvod BL moe da se povea ako
nosilac uzima za vrijednost samo odreene uestanosti. 1966. godine je predloena upotreba optikih
vlakana zbog optimalnosti voenja svjetlosti. Glavni problemi: slabljenje na vezama izmeu kablova i
slabljenje usled propagacije.

Prva generacija optikih komunikacionih sistema, putena je u komercijalnu upotrebu 1980. godine, radila
je na talasnoj duini = 0.8 msa protokom od 45 Mb/s i dometom do 10 km.
Druga generacija sistema, radi na talasnoj duini = 1.3 m pri protoku do 1.7 Gb/s i sa dometom oko 50
km. Putena je u komercijalnu upotrebu 1987. godine. Gubici na 1.3 m su 0.5 dB/km. Na 1.55 m oni
iznose 0.2 dB/km ali je1.30.5 dB/km.1.550.2 dB/km, ovde velika disperzija. Problem disperzije je rijeen
korienjem vlakna sa pomerenom disperzijom i ograniavanjem spektra signala iz lasera na samo jedan
longitudinalni mod.
1990. godine pojavljuje se trea generacija sistema na 1.55 m, protoka 2.5 Gb/s i dometa preko 100 km.
Mana tree generacije je u tome to je signal obnavljan periodino svakih 60 - 70 km uz pomo
repetitora, koji su konvertovali optiki signal u elektrini i obrnuto i time ograniavali brzinu i poveavali
cijenu cijelog sistema.
etvrta generacija optikih sistema koristi optike pojaavae i tehniku multipleksiranja po talasnim
duinama (WDM wavelenght division multiplexing) ime se protok znaajno poveava.Takoe,
iskoriena su erbijum (Er) dopirana vlakna ime su smanjeni gubici. iMogunost prenosa podataka
preko 21 000 km brzinom 2.5 Gb/s, odnosno 14 300 km brzinom 5 Gb/s korienjem krune
konfiguracije. Ovim rezultatom se dolo na ideju interkontinentalne komunikacije. Naglasak etvrte
generacije je bio na poveanju kapaciteta sistema prenosom vie kanala preko WDM tehnike. Jedna
demonstracija je pokazala prenos 20 kanala po 5 Gb/s preko 9 100/km to ukupno daje protok od
100Gb/s i proizvod BL od 910 (Tb/s)km.

Peta generacija fiber - optikih komunikacionih sistema se najvie bavila problemom disperzije u vlaknu.
Novi koncept su optiki solitoni, tj. optiki impulsi koji zadravaju svoju formu pri propagaciji tako to se
kompenzuju uticaj disperzije kroz nelinearne efekte vlakna. Do 1994. godine solitoni su omoguavali
prenos preko 35 000 km na 10Gb/s protoka i preko 24 000 km na 15 Gb/s protoka. Znaajan je i
eksperiment korienja solitona za prenos signala na razdaljinu od 9 400 km pri protoku od 70 Gb/s,
multipleksirajui sedam kanala na 10 Gb/s.

TEHNOLOGIJA
Laserski zrak se proizvodi fenomenom stimulisane emisije. Kao prvi uslov emisije fotona je Borov uslov:
tj. laserski medijum mora imati eneretske nivoe ija energija (razlika energija) odgovara energiji
emitovanih fotona. Drugi uslov je da veina atoma (ili molekula) bude u pobuenom stanju. U laserskom
medijumu mogu se dogaati razliiti procesi interakcije elektromagnetskog zraenja i materije: najvie
dolaze do izraaja apsorpcija i spontana emisija zraenja. Ukoliko dovedemo deo atoma (ili molekula)
laserskog medijuma u pobueno stanje, oni e emitovati fotone spontanom emisijom. Ti fotoni se dalje
mogu apsorbovati na nepobuenim atomima, ili izazavati stimulisanu emisiju na preostalim pobuenim
atomima. Laserski zrak se moe proizvesti jedino ako je stimulisana emisija izraenija u odnosu na
apsorpciju i spontanu emisiju zraenja. To se postie inverzijom naseljenosti atoma (ili elektona) u
laserskom medijumu: broj atoma u pobuenom stanju mora biti vei od broja atoma u osnovnom stanju.

Prikaz nivoa Nd:YAG lasera

Inverzija naseljenosti se moe postii samo u specifinim sluajevima, pa se samo rijetki materijali mogu
iskoristiti kao laserski medijumi. Inverzija naseljenosti se moe postii ako u materijalu postoji
metastabilno stanje. Metastabilno stanje je pobueno stanje u kojem se atom (ili molekul) zadrava due
nego u normalnim pobuenim stanjima. U laserskom medijumu mora postojati jo barem jedno pobueno
stanje, to sa osnovnim stanjem ini sistem od tri energetska nivoa - tronivoski laser. U laserskom
sistemu sa tri nivoa, atomi (molekul ili elektroni) se odreenim nainom pobuuju u pobueno stanje.
Pobueno stanje, traje vrlo kratko i brzo se relaksira u neto nie metastabilno stanje. Atomi (molekuli) se
ne mogu brzo relaksirati u osnovno stanje, pa laserskim medijumom poinju da dominiraju atomi u
metastabilnom stanju. Inverzija naseljenosti se postie izmeu metastabilnog i osnovnog stanja, pa se
lasersko delovanje postie prelazom izmeu ta dva stanja. Pobueno stanje koje se koristi za
popunjavanje metastabilnog stanja ne mora biti jedno stanje, ve se moe koristiti niz energetski stanja.
Postoje i laseri koji rade na principu etiri nivoa etvoronivoski laseri. Metastabilno stanje se naseljava
na isti nain kao i kod tronivoskog lasera, ali inverzija naseljenosti se postie izmeu metastabilnog i
drugog pobuenog stanja nie energije. Kako se pobueno stanje nie energije brzo relaksira i ostaje
prazno, inverzija populacije je sigurna ak i ako je pobuen relativno mali broj atoma u laserskom
medijumu.

ema rubinskog lasera, 1.

izlazni laserski snop, 2.
optika pumpa, 3. Izvor
zraenja (u ovom sluaju
rubin), 4. Visoko reflektivno
ogledalo, 5. Rezonator, 6.
Propusno ogledalo

Poveveavanjem temperature pobuena stanja se poinju zauzimati, to moe naruiti inverziju

populacije. (Zagrijevanjem nije mogue postii inverziju populacije.) Zbog toga je lasere esto potrebno
hladiti.
Laserski medijum je smjeten izmeu dva paralelna ogledala, tako da svetlosni snop koji prolazi izmeu
dva ogledala formiea stojei talas. Prostor izmeu dva ogledala se naziva i laserska upljina, rezonantna
upljina ili rezonator, po analogiji sa upljinama koje se koriste u akustici prilikom rada sa zvunim
talasima. Fotoni koji nastaju spontanom emisijom u laserskom medijumu emituju se u svim smjerovima,
ali samo oni koji su emitovani u smjeru ogledala e se reflektirati izmeu ta dva ogledala i biti zarobljeni u
laserskoj upljini. Ti fotoni, koji veliki broj puta prolaze kroz laserski medijum, e izazivati stimulisanu
emisiju, prilikom prolaska blizu atoma u metastabilnim stanjima u laserskom medijumu. Jedno od dva
ogledala se obino napravi tako da nema koeficijent refleksije 100%, ve da proputa odreenu koliinu
svjetla (obino manje od 1%), pa fotoni mogu izai iz laserske upljine. Na taj nain laserski snop sadri
skup koherentnih fotona, to joj daje veliki intenzitet.
Formiranje laserskog snopa je jedan od rijetkih primjera manifestacije kvantne mehanike u
makroskopskim sistemima: u kvantnoj mehanici razlikuju se dvije vrste estica: Fermi-Dirakove estice
fermioni i Boze-Ajntajnove estice bozoni. Fotoni se ponaaju kao bozoni. Fermioni ne mogu biti u
istom kvantnom stanju, dok bozoni to mogu. tavie, to je vie bozona u istom kvantnom stanju, vea je
vjerovatnoa da e im se pridruiti jo njih.
Optiko vlakno je vrsta optikog talasovoda radijalne simetrije, koja voenje elektromagnetskog talasa
zasniva na efektu totalne unutranje refleksije. Vlakno mikrometarskih dimenzija, izraeno od stakla ili
plastike, slui kao medijum u optikom kablu za prenos informacija pomou svjetlosti. Vlakna imaju
koncentrinu slojevitu strukturu. U sredini se nalazi jezgro, koje vodi svjetlost, okrueno sa omotaem
(jaknom) sa neto niim indeksom prelamanja i zatitnim slojem plastike..
U zavisnosti od primjene, prenik jezgra je u rasponu od nekoliko do vie stotina mikrona. A od dijametra
i profila indeksa prelamanja izmeu jezgra i omotaa, zavisi broj reima (modova) sposobnih da
propagiraju kroz vlakno. Optika vlakana mogu biti monomodna (jednoreimska) i multimodna
(viereimska). Kroz jednoreimska se prostire samo jedan mod laserske svjetlosti i ovakva vlakna se
koriste za prenos informacija na vee udaljenosti, dok se kroz viereimska vlakna prostire vie modova i
ova vlakna se koriste za pristupne mree. Ovakav prenos informacija je bri, pouzdaniji i sigurniji od
prenosa bakarnim kablovima.

10

DWDM (Dense Wavelength Division Multiplexing) je optika tehnologija koja ima za cilj poveanje irine
opsega preko postojeih optikih vlakana. Dense Wavelength Division Multiplexing sistemi omoguavaju
vie diskretnih transportnih kanala, istovremenim kombinovanjem i emitovanjem vie signala razliitih
talasnih duina u istom optikom vlaknu. U stvari,jedno vlakno je pretvoreno u vie virtuelnih vlakana. Na
primer, ako treba da multipleksiramo 32 STM - 16 signala u jednom vlaknu, poveaemo brzinu prenosa
vlakna sa 2,5 Gb/s na 80 Gb/s. Sa razvojem DWDM tehnologije, brzina prenosa podataka je poveana
do 400 Gb/s.
Pored znaajnog proirenja propusnog opsega najznaajnije prednosti DWDM tehnologijesu:
Transparentnost DWDM predstavlja tehnologiju prenosa na fizikom nivou, te je svejedno u kakvom
formatu e podaci biti prenoeni na pojedinim talasnim duinama. To mogu biti TDM digitalni podaci
upakovani u SDH ramove, formatiza prenos podataka kao npr. ATM elije, Frame Relay, Ethernet
frejmovi, Fibre Channel, itd. to je izuzetno znaajno za upotrebu u Metro mreama gdje je raznolikost
protokola velika.
Mogunost proirenja DWDM u poetnoj fazi moe da iskoristi postoje erezerve neupotrebljenih
vlakana, naroito u Metro mreama, gdje je njihovo polaganje oteano. Takodje, moe da iskoristi
postojee prenosne kapacitete korporacijskih mrea.
Dinamika dodjela servisa predstavlja dodatnu prednost svake tehnologije pa i DWDM-a. Izgradnja
svake mree budunosti podrazumeva da e zahtjev korisnika za servisom (dodatnim propusnim
opsegom) biti ispunjen u periodu vremena koje je reda veliine manje od jednog sata, do najvie jednog
dana. DWDM mree podrazumjevaju kapacitete koji e operatorima omoguiti da uvek raunaju na
dodatne talasne duine, koje je korisnicima mogue dodijeliti na zahtjev u vrlo kratkom vremenu.
Svjedoci smo da danas postoji poveana potreba za servisima sa visokim protocima, pouzdanom
prenosu govora i visoko kvalitetnom slikom. Sa stanovita korisnika potpuno je svejedno da li e se ovi
servisi obezbediti preko DSL-a, kablovskog modema, ili beinom komunikacijom sve dok postoji brz i
pouzdan prenos. FTTH (Fiber to the Home) je svakako jedna od tehnologija koje gore pomenute zahteve
moe da ispuni. Meu ekspertima postoji slaganje da je FTTH najsposobnija da sprovede budue servise
do lokacija korisnika. U sutini, mnogi vjeruju da jednom kada se optiko vlakno poloi u kablovsku
kanalizaciju ono e postati jedini kablovski medijum iz razloga sutinski neogranienog propusnog
opsega, ime se omoguava mnogo vie servisa u odnosu na bakarnu paricu ili beini prenos. Danas na
hiljade domainstava irom svijeta imaju pristup razliitim irokopojasnim servisima preko FTTH
tehnologije. Ona omoguava tzv. triple-play servis, odnosno istovremeni prenos glasa, videa i podataka.
Na ovaj nain mnogim korisnicima se omoguava da ue na daljinu, da izvre medicinski pregled, da
rade kod kue, kao i mnoge druge privilegije.

11

TRITE
Princip rada lasera u potpunosti se moe objasniti i opisati metodama kvantne fizike, dok se princip rada
LD-a moe objasniti klasinom elektrodinamikom teorijom koja je, opet, klasinom korisniku kompjutera
nerazumljiva. U veinu laserskih tampaa su ugraeni poluprovodniki laseri koji emituju svjetlost
talasne duine od 750 do 850 nanometara, a optika snaga ovih lasera kree se oko pet milivata. Ovaj
laser napaja se jednosmjernom strujom, a jainu svjetlosnog snopa regulie elektronika tampaa.
Efikasnost i pouzdanost poluprovodnikih lasera smanjuju se s porastom temperature odnosno s
poveanim zagrijevanjem laserske diode.
Uloga lasera u tampau je velika, ali je njegov rad trivijalan laserski zrak iscrtava elektrostatiku sliku
na valjku za koji se lijepe estice tonera, sa kojeg sa ono zatim prenosi na papir. Na slian nain
moemo da banalizujemo i rad lasera pri oitavanju CD-ROM i DVD medija: zapravo on slui da oita
spiralno oblikovani zapis koji se sastoji od niza rupica i ravnih dijelova. Medjutim, veliina jednog delia
tog zapisa se mjeri nanometrima, a laser je sposoban da ih dekodira iako ih ima na desetine hiljada po
inu i podari nam (gotovo) savren analogni zvuk!
Ministarstvo odbrane SAD je poetkom devedesetih godina prolog vijeka investiralo vie od 1150
milijardi dolara u razvoj ultracrvenih i laserskih tehnologija namenjenih poveanju efikasnosti oruanih
sistema i protivraketnoj odbrani. U istoj zemlji je do kraja 2003. godine svega 3,5 milijardi dolara
investirano u razvoj infracrvene i laserske beine tehnologije namenjene komunikacionim sistemima i
prenosu podataka brojke pokazuju koliko su zaista zainteresovani za komunikaciju sa svijetom. Nisu
nam dostupne cifre koje pokazuju koliko druge drave ulau u razvoj laserske tehnologije, ali znamo se u
pojedinim biznis i strategijskim sektorima koristi termin vrue tehnologije, a u njih spada i odreeni broj
telekomunikacijskih i medicinsko-dijagnostikih sistema koji koriste poluprovodnike lasere, kao i veoma
tani laserski senzori koji su u upotrebi u 3D sistemima za praenje. Kanadski SmartProx senzori, na
primjer, koriste laserske trijangulacione senzore za povrinsko praenje, a linijske senzore za praenje po
ivicama i udubljenjima, stvarajui 3D okruenje laserskog praenja i osmatranja. Interesantno je to to ovi
senzori mogu da rade sa Pentium PC platforme. Naime, interfejs kartice i softver SmartProx za kontrolu
i prikaz podataka su u okviru kontrolerskih paketa dostupni za rad na PC-u. Sistemi za praenje su kao
operatorski interfejs za prikaz podataka i kontrolu sistemske operacije bili implementirani u paket baziran
na Windowsu 95/NT poto se vjerovalo da upotreba Windowsa pojednostavljuje obuku operatera i
korisnicima sistema omoguuje maksimalno prihvatljivu upotrebu. Takoe, prikupljeni podaci su mogli da
se prebace putem mree do servera radi statistikih analiza ili do drugih PC jedinica radi specijalnih
analiza ili posebnih izvetaja.

12

Globalna
vrijednost
optikih vlakana
je procijenjeno
da e u periodu
od 2012. do
2017. godine
rasti po
impresivnoj
prosjenoj
godinjoj stopi
od 20.3%, od
1.6 biliona $ do
4.0 biliona $.

Veliki svijetski mreni operatori, kao to su Verizon i AT&T, ukazuju na to da se kapacitet u njihovim
mreama udvostruava na svakih est mjeseci. Prema najnovijim istraivanjima International Data
Corporation, irokopojasni prenos putem kog se irom svijeta obavlja mobilni i fiksni saobraaj, mogao bi
prevazii 100 petabajta meseno do 2015. godine. Potreba za veim propusnim opsegom posledica je
sve intenzivnijeg korienja pametnih (smart) mobilnih ureaja za pristup informacijama u svakom
trenutku i na svakom mjestu, kao i injenice da sve vie ljudi koristi zahtevne servise triple-play i
audio/video striming. Konkurencija uslovljava kompanije iz domena industrije mrenih tehnologija da
neprekidno iznalaze nove naine kako bi se odrale kao relevantni inioci na telekomunikacionom tritu.
Ne samo da je neophodno kontinuirano instaliranje mrea sa veim informacionim kapacitetom i veom
fleksibilnou, ve je, kroz ponudu kreativnih novih proizvoda i servisa, potrebno odravati apetite za
trenutnim pristupom informacijama.
Ukupan informacioni kapacitet linka je tradicionalno jedna od najbitnijih karakteristika optikih mrea, jer u
osnovi odreuje kvantitet prenesenih informacija i kvalitet servisa. Jedan od dobro utemeljenih pristupa
za poveanje informacionog kapaciteta je primjena tehnike multipleksiranja po talasnim duinama
(WDM). Meutim, ukupan informacioni kapacitet koji se moe ostvariti primjenom ove tehnike ogranien
je irinom spektra talasnih duina koje se mogu koristiti za prenos signala u optikim vlaknima, kao i
meukanalnim razmakom, pa je trenutno ustaljeni standard za gusto multipleksiranje kanala (DWDM) 80
kanala]. Primjenom sistema koji obezbjeuju bitske protoke od 10 Gb/s (OTN OTU2) po kanalu
omoguena je brzina prenosa signala iji red veliine dostie ili prevazilazi 1 Tb/s na rastojanjima koja
prevazilaze nekoliko hiljada kilometara. Sa aspekta dananjeg tehnolokog razvoja, ini se da je
poveanje bitskog protoka po jednom kanalu najperspektivniji nain za poveanje ukupnog informacionog
kapaciteta vlakna.
Iako su 2012. godine veliki svijetski mreni operatori zapoeli sa masovnom implementacijom opreme za
protoke od 100 Gb/s, odnedavno komercijalno dostupni DWDM sistemi protoka 40 Gb/s (OTN OTU3) jo
uvijek nisu u potpunosti zamijenili dugogodinji 10 Gb/s standard za DWDM mree. Prodor 40 Gb/s
sistema je mahom zasnovan na mogunostima nadogradnje postojeih sistema protoka 10 Gb/s u onim
dijelovima mree koji zbog poveane potrebe za informacionim kapacitetom predstavljaju tzv. vrue
take i gdje saobraaj dostie pun kapacitet sistema. Ovakva mogunost nadogradnje, uz pretpostavku
da se moe ostvariti jednostavnom zamjenom primopredajnih elemenata, u velikoj mjeri produava
ivotni vijek postojeih DWDM sistema.
Klasini modulacioni formati kao to su NRZ (Non-Return-to-Zero) i RZ (Return-to-Zero) zasnovani na
OOK (On-Off Keying) nisu u stanju da sa dovoljno malom vjerovatnoom greke prenesu optike signale
pri bitskim protocima veim od 10 Gb/s . Naime, za 10 Gb/s dominantan problem je hromatska disperzija

13

koja se primjenom disperziono-kompenzacionih modula moe u velikoj meri anulirati. Meutim, pri veim
protocima dolazi do veoma izraenih nelinearnih efekata, kao to su unakrsno-fazna modulacija (XPM) i
etvorotalasno meanje (FWM), koji u velikoj mjeri komplikuju prenos. Nelinearni efekti u sutini dobijaju
na znaaju zbog djelovanja hromatske disperzije na svakoj od dionica, ali i usled uskog vremenskog
intervala izmeu susjednih bitova. Jo jedan od ograniavajuih faktora je polarizaciona disperzija (PMD)
koja predstavlja ozbiljan problem za implementaciju 40 Gb/s sistema, posebno ukoliko se koriste optika
vlakna poloena devedesetih godina, za koja su metode proizvodnje, spajanja i polaganja bile nedovoljno
sofisticirane da se izbegne geometrijska asimetrija koja prouzrokuje PMD.
Pomenuti efekti koji dovode do degradacije se u velikoj mjeri mogu potisnuti kombinovanjem tehnike
fazne modulacije sa OOK. Na taj nain dolazi se do niza modulacionih formata koji, kroz kompenzaciju
nelinearnih efekata, mogu da obezbijede veu brzinu prenosa i samim tim vei informacioni kapacitet. Od
posebnog znaaja je mogunost unaprijeenja ve postojeih sistema, tako to se poveanje brzine
prenosa ostvaruje promjenom modulacionog formata uz promjenu primopredajnika, dok prenosni dio
sistema praktino ostaje nepromjenjen.
U ovom radu e primjenom komercijalnog softverskog paketa OptiSystem biti formirani modeli DWDM
optikih mrea protoka 40 Gb/s na bazi NRZ, DPSK (Differential Phase Shift Keying) i DP-QPSK (Dual
Polarization Quadrature Phase Shift Keying). Svi formirani modeli e se bazirati na jedinstvenom
optikom vlaknu, sa istim pojaavakim stepenom i emom za kompenzaciju disperzije, kako bi se
obezbijedilo fer poreenje performansi sistema za razliite tehnike modulacije. Takoe, u cilju dobijanja
realnih rezultata parametri elemenata modela e biti usvojeni na osnovu specifikacija proizvoaa
opreme. Na osnovu rezultata simulacija bie odreene maksimalne duine taka-taka deonice, kao i
maksimalni broj vorova u optikom prstenu sa fiksnom duinom deonice, za koji su zadovoljeni
standardni kriterijumi za maksimalnu vjerovatnou greke.
Uslijed zahtjeva korisnika za irokopojanim servisima FTTH se prepoznaje kao krajnje rijeenje, uzimajui
u obzir karakteristike konkurentnih tehnologija i tendenciju pada cijena optikih vlakana i komponenti. Ali
kada se krajnjim korisnicima ponudi sutinski identini servisi preko bakarne parice, koaksijalnog kabla,
satelitske veze, radio veze, elektrodistributivne mree ili optikog vlakna, odluka se prvenstveno donosi
na osnovu cijene pretplate, a potom prema drugim faktorima kao to je sposobnost podravanja buduih
servisa, mogunost poveanja postojeeg protoka i slino, u emu je FTTH u velikoj prednosti. injenica
jeste da je sve vei broj korisnika koji trae peer-to-peer file transfer i streaming aplikacije, to je svakako
obeavajue za FTTH tehnologiju. Danas postoje servisi koji jedino (ili najbolje) rade preko FTTH
tehnologije ali korisnici za to ili ne znaju ili nisu jo uvijek zainteresovani. Zbog toga se esto uje meu
analitiarima trita da je glavini razlog za trenutno mali broj korisnika FTTH mree nedostatak edukacije
korisnika.

Dosadanji i predikcioni prikaz

procenta penetracije optikog vlakna
do optikog vora, bloka zgrada i
lokacije korisnika. Moe se zapaziti
da se oekuje nagli porast broja
FTTH korisnika u bliskoj budunosti.

14

2002

2005

Japan

97.000

4.000.000

vedska

75.000

Italija

50.700

SAD

33.000

300.000

Podaci iz 2002. i 2005.

godine o broju korisnika u
etiri zemlje svijeta koje
Imaju najvie FTTH
pretplatnika.

Uporedni prikaz porasta

broja korisnika razliitih
tehnologija. Moe se
primjetiti da FTTH ima
procentualno najbri
skok po broju
pretplatnika.

Strategija IT razvoja Japana koja je napravljena 2001. godine ima za cilj da Japan postane najnaprednija
IT nacija, to se obezbeuje izgradnjom infrastrukture i zatitom konkurencije. U ovom procesu vaan
zadatak je prelazak sa POTS-a (Plain Old Telephone Service) na IP telefoniju i sa kablovskih
distrubutivnih sistema sa metalnim provodnicima na FFTH. Primjetna je sve vea upotreba optike Skoriji
izvetaji pokazuju da je trenutna prosjena pretplata oko $41. Takoe, interesantno da je u novembru
2004. godine NTT kompanija postavila cilj da do 2010. godine opslui 30 miliona koisnika.
Oigledno je da postoji tendencija rasta potrebe za dvosmjernim prenosom slike kao to je interaktivna
televizija, uenje na daljinu, videokonferencija, videotelefoni, itd. Sposobnost da se odgovori na ove
zahtjeve kao i da se konstantno dodaju novi servisi vri veliki pritisak na konkurenciju. Ali sa druge strane
ova sposobnost provajderima omoguava brze i velike prihode. Jedna od posledica jeste da potranja za
optikim tehnologijama, kao to je FTTH, raste. Poboljanja u oblasti WDM-a e dodatno unaprijediti
tehnologiju, to e omoguiti dodatne servise provajderima i mogunost da isplate uloeno. Sledea
injenica koja ide na ruku razvoja FTTH jeste trend uklanjanja pravnih prepreka i prilagoavanja
postojeih standarda koji su do sada favorizovali druge tehnologije. Ovo predstavlja jednu od funkcija
Agencija za telekomunikacije kao regulatornog tijela da sve tehnologije imaju jednak tretman na tritu. U
ovom trenutku oigledno je da se trite razvijenih zemalja nalazi na prekretnici. Korisnici bi htjeli vii
kvalitet ivota to izmeu ostalog podrazumeva vie razvijenih servisa, vienamenske integrisane mree i
manje trokove. Provajderi mree se suoavaju sa nesigurnim investicijama po pitanju budueg razvoja u
tehnolokom i servisnom smislu. Agencije za telekomunikacije imaju obavezu poboljanja infrastrukture u

15

cilju veeg broja kvalitetnih servisa i vee protoke podataka. Ovo e usloviti poveanje bruto godinjeg
proizvoda, ali ne odabirom pobednika i stvaranjem gubitnika, ve putanjem da trina konkurencija o
tome odlui.
Poredjenjem nosilaca projekata izgradnje FTTH infrastrukture uoava se velika raznolikost. Pored
tradicionalnog uea operatora u izgradnji telekomunikacione infrastrukture, u sluaju FTTH mrea
ukljuuju se i drugi akteri poput stambenih poslodavaca, optina, gradova, drava itd. Postoje razni
poslovni modeli za trite FTTH mrea, ali svi imaju tri osnovna nivoa:
Nivo 1:
Odreuje ko eksploatira pasivnu infrastrukturu (distributivna telekomunikaciona kanalizacija, zdenci,
ahte, optiki kablovi i dr.). Mreni operator osigurava pasivnu infrastrukturu, najee optiku kablovsku
mreu.
Nivo 2:
Odreuje ko osigurava i eksploatira aktivnu mrenu infrastrukturu (usmjernici, komutatori, prenosni optiki
komutatori i sl.). Komunikacioni operator osigurava aktivnu nfrastrukturu, dok pasivnu infrastrukturu
iznajmljuje od mrenog operatora.
Nivo 3:
Odreuje ko nudi pristup mrei, usluge i sadraj. Servis provajder prua usluge na mrei, plaa
komunikacijskom operatoru pristup krajnjem korisniku i ima prihod od krajnjeg korisnika.
Dodjela razliitih odgovornosti po nivoima poslovnog modela proizvodi i razliite poslovne scenarije.

16

PROIZVODI
Laseri, zbog kvaliteta svjetlosti koju proizvode danas imaju primjenu u gotovo svim ljudskim djelatnostima.
vrstotelni laseri (posebno Nd:YAG) se koriste za rezanje, buenje i varenje. Zbog kolimiranosti
laserskog snopa, mogue je postii veliku preciznost prilikom obrade materijala, pa se esto koriste u
hiurgiji; npr. mogue je laserom obraditi kapilar u oku bez oteenja okolnog tkiva i bilo kakve operacije
na oku. Laserima se moe lijeiti i kratkovidost i dalekovidost, obradom onog soiva. Laserima se je
mogue i spaliti mastilo na papiru, a ostaviti papir neoteen.
Zbog svoje monohromatinosti, laseri su koriste i za novu defeneciju metra. Metar je pijre bio definisan
preko talasne duine spektralne linije u atomskom spektru kriptona. Pokazalo se da laseri imaju
neuporedivo otrije spektralne linije od spomenute linije kriptona, koja je odabrana jer je to najotrija
poznata spektralna linija u prirodi, a primenom lasera, pokazalo se da ta linija nije simetrina, pa je
nastao problem: koji dio linije uzeti kao definiciju metra. Danas je metar redefinisan, pa imamo definiciju:
Metar je duina putanje koju u vakuumu pree svjetlost za vrijeme od 1/(299 792 458) sekundi.
Brzina svjetlosti se mijeri pomou lasera: laseru se odreenom metodom odredi talasna duina i
frekvencija njegovog zraenja. Njihov umnoak daje brzinu svjetlosti. Laseri se upotrebljavaju za
oznaavanje poloaja na nekom udaljenom mjestu, a ak i prilikom predavanja predavai pokazuju na
tablu ili platno laserskim pokazivaima. Za tu svrhu se koriste poluprovodniki laseri, jer su relativno
jeftini. Laserom je izmjerena udaljenost od Zemlje do Meseca sa preciznou od nekoliko milimetara!
Astronauti iz jedne od misija Apollo su postavili ogledalo na povrini Mjeseca. Istraivai su usmerili laser
prema tom ogledalu i mjerili vrijeme potrebno laserskom zraku da sa povrine Zemlje doe do ogledala
na povrini Mjeseca i nazad. Prilikom povratka za Zemlju, lasreski zrak je imalo dijametar od oko 2 km,
to je uglavnom uzrokovano rasipanjem zraka u Zemljinoj atmosferi. Laseri se koriste za optiko
skladitenje i oitavanje podataka na razliitim medijumima CD, DVD, Blue Ray. Laseri se koriste i u
laserskim tampaima. U tu svrhu se koriste mali poluprovodniki laseri. Laseri se koriste u
spektroskopiji, kao intenzivni izvori monohromatinog svijetla. Najee se koriste: argonski laser u
Ramanovoj spektroskopiji i laseri na bojama. He-Ne laseri se koriste u Majkelsonovim interferometrima,
za precizno mjerenje poloaja ogledala. Impulsni laseri se koriste za prouavanje super-brzih procesa. U
femtosekundnoj spektroskopiji se na objekat prouavanja istovremeno poalju dva laserska zraka iz
impulsnog lasera vrlo kratkog impulsa. Jedan zrak se alje direktno na uzorak, a drugom se povea
optiki put za nekoliko centimetara koristei se zgodno postavljenim ogledalima. Tak zrak e kasniti
nekoliko femtosekundi, jer je svetlosti potrebno odreeno vreme da prijee taj put. Prvi laserski zrak e
uzrokovati reakciju u uzorku, a drugim se moe posmatrati to se u tom trenutku dogaa u uzorku.
Pomijeranjem ogledala, mogue je kontrolisati kanjenje drugog laserskog zraka i na taj nain dobiti sliku
o procesu unutar uzorka. Na taj nain se istrauju najbre hemijske reakcije u prirodi. Jako veliki laseri se
koriste za istraivanja materije u uslovima ekstremnog pritiska i temperature. Pomou takvih lasera
mogue je provesti nuklearnu fusiju na malim koliinama vodonika. Takvi laseri su najee vrstotelni
laseri sa jezgrom napravljenom od stakla u koji su stavljeni odreeni materijali koje slue kao aktivni
laserski medijum. Isto tako, laseri su nali svoje mjesto i u vojnoj primjeni.
vrstotijelni laseri imaju jezgro napravljeno od kristala ili amorfnog materijala, esto u obliku cilindra.
Ogledala mogu biti izvedena kao tanki srebreni filmovi napareni na krajeve ovog cilindra. Na taj nain on
ini lasersku upljinu. Pobuivanje atoma od kojeg se sastoji jezgro se obino vri nekim intenzivnim
izvorom svijetla. U tu svrhu se esto koriste ksenonske bljeskalice, a u novije vrijeme LED diode, ili
poluprovodniki laseri, ime se poveava energetska efikasnost. Prvi laser koji je davao vidljivu svjetlost
je bio rubinski laser, koji koristi jezgro od rubina kao izvor zraenja. Rubinski laser daje crvenu svjetlost
talasne duine 694.3 nm. Danas se esto koristi Nd:YAG laser, koji za jezgro ima itrijum aluminijum
granat (YAG), dopiranog atomima neodijuma. Nd:YAG laser daje infracrveno zraenje

17

Gasni laseri imaju laserski medijum u gasovitom

stanju, obino se sastoje od cijevi ispunjene gasom
ili smjesom gasova pod odreenim pritiskom.
Krajevi cijevi opremljeni su ogledalima kako bi se
formirao rezonator. Pobuivanje atoma gasa se
nejee obavlja elektrinim pranjenjima kroz gas
unutar cijevi. Gasni laseri se esto hlade strujanjem
gasa kroz cijev. Najee koriteni gasni laseri su:
He-Ne laser (Helijum-Neon), argonski laser iliCO2
laser.
Poluprovodniki laser predstavlja laser malih
dimenzija proizveden od poluprovodnikih
materijala, izveden na razliitim strukturama kao
to su kvantna jama, kvantna ica ili kvantna taka.
Najjednostavniju strukturu ima diodni
poluprovodniki laser, kod koga na n-strani viak
elektrona predstavlja nosioce struje, dok na p-strani
prevladavaju upljine koje predstavljaju nedostatak
elektrona. Kad se na p stranu primjeni pozitivan napon, a na n-stranu negativan, elektroni i upljine se
kreu jedni prema drugima. estice se sretnu u ultratankom prostoru koji se naziva kvantna jama, gdje se
vri rekombinacija elektrona i upljina pri emu dolazi do emisije fotona. Ako su krajevi diode ujedno i
visokoreflektirajua ogledala dolazi do laserskog efekta, emitovanja istovrsnih koherentnih fotona.
Energija fotona (boja svjetlosti) odreena je svojstvima poluvodikog spoja, iznosom energijskog procjepa
(engl. band-gap). Npr. za lasere na GaAs taj energijski projcep iznosi oko 1,45 eV, to odgovara emisiji
fotona talasne duine 885 nm. Plavi laser je pojam (sintagma) koji oznaava poluvodike lasere u
podruju 400-450 nm, a ije bi ostvarenje predstavlja znaajan napredak u razvoju laserskih displeja i
poveanju kapaciteta optikih memorija.
Poluprovodniki laseri se danas koriste u velikom broju aplikacija. Navodimo samo neke od bitnijih
primjera. Laseri male snage (crveni laseri), sa visoko kvalitetnim snopom koriste se prilikom optikog
skladitenja i iitavanja podataka. (Compact disc) CD plejeri koriste AlGaAs tip lasera sa snopom
talasne duine 780nm, u mogunosti su da postignu skladitenje 650MB podataka na povrinu jednog
diska. Neto modernija tehnologija DVD ureaji koriste lasere tipa AlGaInP sa zraenjem na talanoj
duini od 640nm, i time postiu neto veu rezoluciju i mogunost skladitenja vee koliine informacija.
Crveni laseri se jo koriste kao nivelari, markeri ili indikatori, a isto tako se koriste kao pumpa za Yb:Yag
lasere. Imaju jo neke primene u plastinim optikim fiber (POF) komunikacijama. Ova vrsta komunikacija
se primenjuje za lokalne (kune ili kancelarijske) mree zbog kratkog dometa, kada je potrebno da se
postigne vei domet za optiku komunikaciju na veim distancama koriste se laseri na bazi InP, zbog
minimalnih gubitaka u kvarcnim optikim fiberima jer sa talasnom duinom 1.55 m rade u takozvanom
treem optikom prozoru. Trei tip lasera koji se koriste su laseri na bazi ZnSe. Cink-Selenid laseri su prvi
laseri koji su postigli zraenje u plavom i zelenom delu spektra, tj. spektar talasnih duina koje oni
pokrivaju se kreu od 460nm do 520nm. Hronoloki gledano, poslednja razvijena klasa poluprovodnikih
lasera baziranih na GaN galijum-nitidu postigao je zraenje talasnih duina u plavom i ultraljubiastom
dijelu spektra, ime je posignuta mogunost visoko frekventne modulacije. Plavi laseri isto tako vode ka
skladitenju pet puta vee koliine informacija nego DVD ureaji Blu-rej disk (20GB). Laser na talasnoj
duini od 405nm. Dok su laseri sa talasnim duinama od 525nm odgovarajui za primjenu u POF
komunikacijama.
Odreene hemijske reakcije mogu proizvesti molekule u pobuenom stanju. Hemijski laseri koriste takve
reakcije kako bi se postigla inverzija naseljenosti. Primer je fluorovodonini laser koji koristi reakciju
vodonika i fluora, za proizvodnju fluorovodonika u pobuenom stanju. Laserski zrak nastaje u reakciskoj
komori, u koju stalno dotiu reaktanti, a produkti izlaze napolje. Na taj nain je postignuta inverzija
naseljenosti, jer je u reakcijskoj komori stalno prisutno vie pobuenih molekula od onih u osnovnom

18

stanju. Ovakvi laseri mogu postii jako veliku snagu u kontinualnom modu. Jedna vrsta hemijskih lasera
koristi ekscimere. Ekscimer je molekul koji je stabilan samo u pobuenom stanju. Laser se sastoji od
smjese gasova kroz koje se narine visoki napon, slino kao kod gasnih lasera. Elektrina struja stvara
mnotvo iona i pobuenih atoma u laserskoj upljini, koji mogu reagovati i stvoriti ekscimer. Nakon to
ekscimer doivi laserski prelaz, on se raspada jer ne moe postojati u osnovnom stanju. To je i razlog
inverzije naseljenost u ovom laserskom medijumu.
Laseri na bojama koriste odreena organska jedinjenja, koja slue kao aktivni laserski medijum. Molekuli,
za razliku od atoma imaju trakast spektar, koji se sastoje od mnogo spektralnih linija. Kod ovih jedinjenja,
energetskim nivoima se moe manipulisati (elektrinim poljem, magnetskim poljem, temperaturom ...). Na
taj nain je mogue podesiti laser za rad na odgovarajuoj talasnoj duini. Pobuda molekula se obavlja
pomou nekog drugog lasera.Laseri na slobodnim elektronima koriste snop relativistikih elektrona koji
prolazi kroz magnetsko polje koje naizmijenino mijenja smjer du puta elektrona. U normalnim
okolnostima, relativistiki elektroni, koji prolaze kroz magnetsko polje emituju sinhrotronsko zraenje. Kod
lasera sa slobodnim elektronima, put koji elektroni prolaze izmeu naizmenio postavljenih magneta se
stavlja u lasersku upljinu, tako da fotoni, koji su uhvaeni izmeu ogledala, izazivaju stimulisanu emisiju
slobodnih elektrona u magnetnom polju, kao i kod elektrona u pobuenim atomima. Laseri na slobodnim
elektronima se mogu podeavati promjenom gustine rasporeda magneta, jaine njihovog magnetnog
polja i promjenom energije elektrona. Tako da se mogu napraviti i laseri na slobodnim elektronima koji
rade na talasnim duinama koje su nedostupne klasinim laserima, jer ne postoji pogodan laserski
medijum koji bi mogao proizvesti svjetlost zadate talasne duine. Mogue je napraviti i laser sa jako
dugakom laserskom upljinom, bez ogledala, iji fotoni onda ne bi trebali prolaziti veliki broj puta du
optikog puta lasera, ve bi proli samo jedanput. Takav laser se naziva superradijantni laser. Danas se
pokuava napraviti superradijantni laseri na slobodnim elektronima, koji bi radili u spektralnim podrujima,
u kojima ne postoje ogledala koja bi to zraenje reflektovala; npr. u rendgenskoj oblasi spektra.
Osnovne prednosti lasera u medicini su to to omoguuje kontrolisano, jako kokusirano zagrijevanje
tkiva, nema mehanickog dodira sa tkivom na kom se intervenie, intervencija kroz tkivo (koje ima mali
koeficijent absorpcije) bez njegovog otecenja, moguca upotreba u endoskopiji, ekstremno tanak i cist rez
sa vrlo malo krvarenja, brzo zarastanje i mali oiljci, automatska kauterizacija (sprecavanje krvarenja)
uslijed zagrevanja tkiva, itd.
Tipovi lasera u medicine:
Ar+ argonski (neurohirurgija, oftamologija, ginekologija i dermatologija)
HeNe helijum-neonski (dijagnostika)
CO2 ugljendioksidni (opta hirurgija)
Nd:YAG neodijum itrijum aluminijum garnet laser (opta hirurgija)
Vojska je oduvijek bila sklona da isproba sve tehnologije koje bi mogle nai eventualnu primjenu unutar
njenih sfera interesa. Laserska tehnologija je svakako jedna od tehnologija koja ima tu nevjerovatnu
osobinu da moe sa lakoom biti primijenjena na vie polja interesantnih oruanim snagama. Za razliku
od veine tehnologija koje su limitirane na jednu sferu laseri pruaju veoma irok spektar primjena i
potencijalnih primjena koje su za sada jo uvijek tehniki teko izvodive.
Komunikacija je svakako jedan od veoma bitnih integralnih dijelova jedne moderne armije. Laser se u
komunikaciji primjenjuje na vae razliitih naina. Izdvajaju se sistemi komunikacije putem vrste
infrastrukture (optiki kabl) i sistemi koji su mobilni, a komunikaciju je mogue ostvariti ukoliko izmeu
dvije take postoji optika vidljivost. Laserska svjetlost u ovom sluaju predstavlja medij kroz koji se
informacija prenosi. Elektrini impuls se pretvara u varijaciju laserskog impulsa i kao takav alje, a sa
druge strane prijemnik (varijanta foto detektora) pretvara ovaj signal nazad u elektrini. Ovaj proces se
naziva i modulacija/demodulacija signala i poznat je i u ostalim komunikacionim sistemima. Signal koji se
koristi za lasersku komunikaciju moe da bude digitalni pa tako nije potrebno pretvaranje digitalnih u
analogne signale prije transmisije. Jedna od velikih prednosti laserskog u odnosu na ostale

19

komunikacione sisteme je veoma velika pouzdanost i gotovo nikakva mogunost presretanja signala od
strane neprijatelja. Mana ovih sistema je potreba za veoma obrazovanim kadrovima kao i relativan mali
domet sistema bez infrastrukture (optika vidljivost) ili skupa, sofisticirana i jako osjetljiva infrastruktura.
Optiki kablovi danas nose na sebi gigantski teret gotovo cjelokupne komunikacije putem globalne mree
(Internet), a sistemi zasnovani na optikoj vidljivosti postaju sve popularniji u beinoj komunikaciji moda
upravo zbog injenice da je izuzetno teko ako ne i nemogue presresti tj. prislukivati ovaj signal. Iako
laserska komunikacija pokazuje nevjerovatne mogunosti ona jo uvijek nije dovoljno razvijena da bi bila
u masovnoj vojnoj primjeni. Ovo se uglavnom odnosi na direktnu lasersku komunikaciju koja je
ograniena mnogim faktorima. Brzina prenosa podataka moe biti jako velika ali udaljenost na kojoj se
komunikacija moe ostvariti izmeu dva komunikacijska ureaja je mala i pod idealnim uslovima moe
iznositi maksimalno 4-5 km. Najvei problem ovdje predstavlja degradacija signala uslijed promjene
vremenskih uslova (magla, kia, snijeg i sl.).
Ovo je razlog zato se ne bi trebala oekivati neka velika promjena vezana za rairenost ove vrste
komunikacijskih sistema barem jo nekoliko godina. S druge strane uslovi u svemiru su znatno bolji.
Ovdje nema klimatskih promjena tako da se sasvim mirno moe rei da e laserska komunikacija meu
satelitima postajati sve popularnija.
Druga popularna upotreba lasera u orunim snagama je za nianjenje i oznaavanje mete. Ovo se moe
izvesti na vie naina. Najjednostavniji nianski sistem zasnovan na laseru je laserski pokaziva montiran
na runo oruje koji se sastoji od lasera postavljenog paralelno sa cijevi oruja. Laser je obino IR laser
sa valnim duinama iz bliskog IR opsega tako da kada IR snop doe na metu proizvodi crveni odsjaj u
vidu take. Ovaj sistem se uglavnom koristi na oruju za blisku borbu (pitolji i automati). Drugi vid
nianskog sistema je sistem zasnovan na tehnologiji koja se naziva LIDAR (Light Detection and
Ranging). Lidar je kompleksna tehnologija ali se ureaj u osnovi sastoji od lasera, detektora i raunara.
Laserska zraka se odbija od mete, detektor registruje povratnu zraku, a raunar provodi kalkulaciju na
osnovu koje moe dobiti podatke o udaljenosti, brzini itd. mete. Ovakav sistem se susree kod recimo
tenkova gdje je kompletna procedura nianjenja kontrolirana od strane raunara koji rauna sve
parametre neophodne za siguran pogodak. Ovo je veoma precizan sistem ali se javljaju problemi zbog
injenice da neke povrine ne reflektuju laserski snop dovoljno dobro ili su pak premazane posebnim
zatitnim sredstvima koja namjerno oteavaju refleksiju odnosno absorbuju lasersku svjetlost. Trei tip
laserskog nianskog sistema su laser-guided bombs ili LGB-s. Ovaj sistem se sastoji od bombe koja je
opremljena prijemnikom odnosno fotoelijom koja registruje lasersku refleksiju od mete, raunarskog
sklopa koji koristi signal dobiven na ovaj nain i upravlja bombu ka cilju uz pomo upravljakog sklopa. S
druge strane avion je opremljen laserskim oznaivaem koji prema cilju alje pulsni laserski signal koji je
kodiran na takav nain da svaka bomba ima svoj cilj. Drugi nain za oznaavanje bi bilo montiranje mini
laserskog odailjaa unutar parametra mete. Ovakve akcije izvode specijalne desantne jedinice i koristi
se kada je potrebna izuzetna preciznost.
U novije vrijeme sve se vie koriste laseri prilikom vojne obuke. Laserske puke se koriste na gotovo isti
nain kao i paint ball puke. Razlika je to su vojnici opskrbljeni odijelima koja sadre brojne detektore
koji registruju pogodak, a preciznost je daleko vea nego kod paint ball oruja.
San svakog djeteta su laserska oruja koja se esto pojavljuju u SF filmovima. Ova oruja spadaju u tzv.
Direct energy grupu. To su ona oruja koja koriste fokusiranu elektromagnetnu energiju za nanoenje
tete meti. Iako su u filmovima veoma popularni laserski pitolji i puke, jo se sigurno dugo nee nai u
rukama vojnika. Razlozi za ovo su brojni, a svakako najvei problem predstavlja energija. Da bi laser
mogao nanijeti tetu on mora imati izvjesnu snagu. Snaga lasera potie od snage svjetlosne energije koja
se u veini sluajeva dobiva elektrinim putem. Laseri su poznati kao veoma veliki potroai energije.
Problem je taj to laser veliku koliinu el. energije rasipa u vidu topline, a samo mali dio ostaje u vidu
elektromagnetnog zraenja tj. svjetlosti. U principu, da bi se napajao laser koji moe sluiti kao oruje,
potrebna je veoma velika koliina el. energije i shodno tome ogroman generator. Osim ovog energetskog
pitanja laseri imaju problem sa dimenzijama jer laser velike snage pored osnovnih dijelova mora imati i
sistem hlaenja koji je komplikovan i glomazan. Laserska zraka je efikasna samo ukoliko je fokusirana

20

to samo po sebi predstavlja veliki problem na veim udaljenostima jer zrak nije savreno propusna
optika sredina te zbog estica koje se nalaze u zraku dolazi do znaajnog problema apsorpcije energije i
difrakcije zrake. Osim ovih nekoliko problema postoji jo itav niz drugih vezanih za tehnike aspekte, ali
nabrojani problemi su dovoljni da trenutno ne dozvoljavaju masovnu upotrebu bilo kakvog laserskog
oruja za unitavanje meta. Pored svih pobrojanih problema ne moe se rei da trenutno ne postoje
laserski oruani sistemi. Amerika armija je dosta radila na tome da razvije ovakve sisteme pa tako
trenutno, prema mojim saznanjima, postoje dva, u skorije vrijeme operativna, oruna sistema zasnovana
na laserima. Oba sistema koriste tzv. hemijske lasere u kojima je laserski medij zapravo kombinacija
hemikalija koje oslobaaju dovoljno energije za kontinuiranu operaciju ovog lasera, a snaga lasera je
izraena u megavatima. Laser montiran na Boeing 747 je hemijski laser ili chemical oxygen iodine laser
(COIL) koji za operaciju koristi vodik peroksid (hidrogen) i jod. Ovaj sistem ima naziv Boeing YAL-1 i
planirano je da bude namijenjen za unitavanje taktikih balistikih projektila u njihovoj prvoj fazi
lansiranja dok jo uvijek koriste raketni motor. Namjera nije da se projektil probije ili detonira ve da se
oplata istog zagrije do te mjere da se raketa raspadne uslijed nemogunosti da oplata zadri integritet pri
datoj brzini leta. Ovaj laser je nasljednik jednog ranijeg projekta koji je pokazao izvjesnu efikasnost
(Projekt se zvao Airborne Laser Laboratory). Drugi sistem zasnovan na hemijskom laseru je mobilni
zemaljski sistem THEL (Tactical High Energy Laser). Ovaj sistem je montiran na vozilo i pokazao se kao
efikasan u unitavanju razliitih projektila u letu. Ovi laseri bi u skoroj budunosti mogli postati potpuno
operativna oruja.
Postoji jo jednu veoma interesantna primjenu lasera, a to je takozvani dazzler. Radi se zapravo o
laserskoj puci koja koristi laser za omamljivanje protivnika tako to se usmjeri u oi. Ovaj pristup nije
novina ali je 1995 godine Konvencijom UN zabranjeno lasersko oruje koje direktno unitava vid. Pitanje
je da li ovaj sistem ostavlja trajne posljedice na vid te se sada u tom smjeru i vre ispitivanja. Personnel
Halting and Stimulation Response (PHASR) je naziv ovog oruja koje bi trebalo da privremeno zbuni i
onesposobi protivnika, a svoju primjenu bi moglo vie nai u policijskim snagama za obraun sa
prekriteljima zakona.
Kao to se vidi iz teksta lasersko oruje je jo uvijek manje-vie stvar budunosti, moda ne tako daleke.
Ali osim direktnog oruja moda su primamljiviji ostali vidovi primjene lasera koji su u konstantnom
razvoju. Laser definitivno ima svijetlu budunost i nadam se da emo uskoro vidjeti jo brojne primjene za
laser, tehnologiju ija je era tek nastupila.
Laserski tampa je vrsta tampaa koji koristi lasersku tehnologiju. Zasniva se na osobini nekih
materijala (selen) da se naelektriu vidljivosti pod uticajem svetlosti. Selen je poluprovodnik, koji kada nije
osvjetljen ima osobine izolatora a kada se osvjetli postaje provodnik elektrine struje. Rezolucija
tampaa zavisi od veliine take, koja zavisi od debljine laserskog zraka, i kvaliteta tonera. Laserska
tehnologija se koristi kod tampaa u boji, gdje postoje modeli sa tri (CMY) i etiri (CMYK) mehanizma za
tampanje.
Laserski tampai danas, standardno, dostiu brzinu tampe od 10 do 30 strana u minuti (engl. ppm,
Pages Per Minute), a najbri modeli i vie od 200 strana u minuti u crnobeloj tampi i preko 100 strana u
minuti u boji.
Na duim dionicama, za kabeliranje izmeu objekata na veim udaljenostima, optika vlakna pruaju
znatne utede, zahvaljujui injenici da jedno optiko vlakno moe prenijeti vie informacija nego nekoliko
bakrenih kabela. Optika vlakna ne provode elektrinu energiju i naponske iljke prenapona, te se mogu
koristiti u aplikacijama u kojima je potrebno galvansko odvajanje izmeu mrenih sistema. Danas se
optika vlakna najee izrauju od bezbojne plastine mase (PMMA, poli-metil-meta-akril) ili silikatnog
stakla, odnosno kombiniranjem tih dvaju materijala (plastina masa ojaana silicijem, PCS, Plastic-Clad
Silica vlakno). Zbog manjih gubitaka u prenosu podataka, za vee udaljenosti koristi se uglavnom staklo.
Debljina niti monomodnog vlakna iznosi oko 50 m, a multimodnog vlakna izmeu 8 i 10 m. Ona su
preteno izraena od silikatnog stakla jer plastina masa nije pogodna za tu primjenu zbog vrlo malog
promjera vlakna. Multimodna optika vlakna dijele se u tri kategorije: OM1, OM2 i OM3, dok se

21

monomodna (Single Mode) optika vlakna svrstavaju u samo jednu kategoriju: OS1. Sukladno normi EN
50173-1 opisuju se tri klase kabeliranja: OF-300, OF-500 i OF-2000. Najvea daljina optikih kabela klase
OF-300 iznosi 300 m, OF-500 500 m te OF-2000 oko 2000 m; taj se podatak odnosi i za monomodna i
multimodna optika vlakna. Za poveanje dometa na krajnjim tokama kabela primjenjuju se pojaala za
regeneraciju slabih signala.
Automatizovani komutatori za zatitu su najprostiji oblik komutatora i prave se kao jedinice 1x2, i koriste
se da tite pojedinane veze od neusjpeha, koji mogu nastati uslijed prekida vlakana ili kvara na sistemu
za prenos. Mogu da se kontroliu spoljanjim sistemom za nadgledanje, ali mogu da imaju i ugraene
detektore koji detektuju gubitak signala primarnog vlakna.
Nadgledanje mree (network monitoring) ostvaruje se povezivanjem mnotva vlakana sa optikim
reflektometrom u vremenskom domenu (OTDR) na udaljenim mjestima za testiranje vlakana, koristei
jednostavan 1xN komutator, radi nadgledanja linka koji je uspostavljen na vlaknu. Optiki komutator
takoe moe da se koristi za dodavanje signala ili povezivanje analizatora kako bi se mrea nadgledala u
realnom vremenu bez ometanja saobraaja koji je uspostavljen u mrei.
Testiranje komponenti i optikih vlakana. Testiranje optikih komponenata esto se unapreuje
korienjem optikih komutatora, koji omoguavaju da se dosta komponenti testira praenjema svakog
komutiranog kanala koji odgovara odreenom test parametru.
Optiki add-drop multiplekseri ili OADM-ovi se koriste u optikim mreama kako bi izdvojili odreenu
talasnu duinu sa puta bez elektrinog demultipleksiranja cijelog signala koji je sastavljen od vie talasnih
duina. Signali mogu da potiu od PSC ili TDM interfejsa unutar OADM-a i mogu da ponude sub-lambda
multipleksiranje i opsluivanje. OADM-ovi se koriste u long haul ali naivie u MAN mreama. OADM-ovi
koji se sastoje od optikih komutatora nude operatorima prednosti dinamikog add-drop reima, to znai
da operator moe da bira koja e se talasna duina izdvajati pomou sofvera, umjesto da koristi fiksne
pasivne OADM-ove. OADM-ovi se mogu praviti koristei vie 2x2 komutatora ili jedan veliki, recimo 16x16
u MAN mreama ili 64x64 u long haul mreama, to zavisi od zahtjeva u mrei.
Optiki kroskonektori, ili OXC se nalaze na spojevima sa velikom gustinom i sprovode optiku komutaciju
tipa svako sa svakim (imaju potpuno dostupno komutaciono polje), bilo da su u pitanju vlakna, opsezi
talasnih duina ili pojedine talasne duine. Oni imaju veliku matricu i imaju dosta funkcija, od jednostavne
restauracije mrea do dinamikog upravljanja svjetlosnim putevima. Njihova uloga je najslinija ruterima ili
ATM komutatorima. Pravi potpuno optiki OXC-ovi nemaju sublambda multipleksiranje i opsluivanje. Oni
dozvoljavaju operatorima da ponude nove servise, koji se esto zovu optiki servisi. U budunosti OXCovi mogu da evoluiraju u tri tipa komutatora: lambda komutatore, koji omoguavaju postavnjanje snopa
talasnih duina du mree, na isti nain kao i dananji OXC-ovi, optiki burst komutatori, koji prosleuju
tok paketa vezanih za odreeni dijalog, optiki paketski komutatori, koji proslijeuju individualne optike
pakete na isti nain kao to ruteri danas prosleuju elektronske pakete.

22

ZAKLJUAK
Prednosti optikih vlakana su:
Veoma velika brzina prenosa podataka, nekoliko gigabita Gbit/s (2,5, 10, 40!)
Premoavanje velikog rastojanja bez repetitora
Imunost na elektromagnetno zraenje
Mogunost poveavanja kapaciteta prenosa i posle ugradnje kabla
Bezbjednost primjene
Bezbjednost podataka
Veoma tanak kabl
Ekonominost
Nedostaci optikih vlakana su:
Skupa oprema za instalaciju
Ne mogu da prenose energiju za repetitore
Postoji nekoliko kljunih osobina FTTH tehnologije, koje treba posebno istai:
koristi se pasivna mrea bez aktivnih komponenti to dramatino smanjuje trokove;
do svakog korisnika se razvlai po jedno vlakno, to omoguava pruanje velikog broja razliitih servisa,
ime se i prihodi poveavaju;
koriste se lokalne baterije kao rezervno napajanje, a potronja snage je jako mala;
pouzdana i fleksibilna tehnologija;
visoka otpornost na smetnje i presluavanja.
integrisan skup servisa (jedna pristupna taka za sve usluge);
integrisan sistem naplate (princip one door stop);
podrava nove servise sa simetrinim i vrlo velikim protocima;
FTTH mrea je future-proof (zahtevani trenutni protok moe da se po potrebi znaajno povea);
Otkrie i sama primjena lasera ubrzava razvoj tehnologije. Primjena lasera na razliitim poljima
omoguava nam lake, bre i efikasnije obavljanje razliitih poslova. Sama zastupljenost u medicine,
astronomiji i u vojne svrhe govori o preciznosti lasera i perfekciji obavljenog posla. Laserska upotreba pri
rezanju, zavarivanju, graviranju, buenju i ostalim obradama metala nam omoguava efektivniji uinak
zeljene obrade. Razvoj lasera je unaprijedio i razvoj PC tehnologije, ne samo izradu raunara ve i
njihove memorije (CD,DVD..) koja vremenom dobija sve vee kapacitete.

23

REFERENCE:
1. telfor.rs. [Online] http://www.telfor.rs/telfor2005/radovi/PU-1.9.pdf.
2. wikipedia.org. [Online] http://sr.wikipedia.org/sr/%D0%9B%D0%B0%D1%81%D0%B5%D1%80.
3. Paschotta, Dr. Rdiger. Encyclopedia for Photonics and Laser Technology.
4. vidipedija.com. [Online]
http://www.vidipedija.com/~vidipedi/index.php?title=Opti%C4%8Dko_vlakno.
5. rp-photonics.com. [Online] http://www.rp-photonics.com/fibers.html.
6. scribd.com. [Online] http://www.scribd.com/doc/26971984/DWDM-Tehnologija-PrenosaOpti%C4%8Dkog-Signala.
7. Milo, Jakovljevi, Elektrotehniki fakultet u Beogradu. PROBLEMI I TEHNIKE KOMUTIRANJA U
OPTIKIM KOMUTACIONIM SISTEMIMA.

24