SREDNJA MEDICINSKA ŠKOLA

TUZLA

predmet: Fizika

ULTRAZVUK
SEMINARSKI RAD

Tuzla, 5.10.2016.

Učenice: Mentor:
Maja Kadribašić prof. Zinaida Avdić
Irma Hadžić
SADRŽAJ

1. UVOD.............................................................................................................................3
2. DOBIJANJE ULTRAZVUKA ...................................................................................3
3. PRIMJENA I DJELOVANJE ULTRAZVUKA .......................................................4
4. PRIMJENA ULTRAZVUKA U MEDICINI ............................................................5
4.1 Istorijat korištenja ultrazvuka.............................................................................6
5. ZAKLJUČAK...............................................................................................................7
6. LITERATURA..............................................................................................................7

2
 1. UVOD

Ultrazvučni talasi imaju frekvenciju preko 20 000 Hz. Kada je frekvencija zvučnog

vala veća od 109 Hz, govori se o hiperzvuku. Valne dužine ultrazvučnih valova u zraku
iznose do 0,5 μm, a u tekućinama i čvrstim tijelima veće su oko 4 do 12 puta, zbog
veće brzine širenja ultrazvuka. U prirodi se ultrazvuk pojavljuje uz zvučne valove, a
umjetno se može proizvesti ultrazvučnim generatorima, odnosno pretvaračima drugih
oblika energije u energiju ultrazvučnih valova.

Ultrazvuk ne čujemo. Zbog velike frekvencije ima veliku jačinu. Zbog male talasne dužine
ultrazvuk se može mnogo lakše usmjeriti u određenom pravcu u vidu uskih snopova.
Tečnosti a naročito voda, slabo ga apsorbuju. Međutim gasovi a naročito vazduh, vrlo ga
intenzivno apsorbuju.

Neke životinje (šišmiši, dupini, određene pasmine pasa) mogu čuti zvuk niskih frekvencija
do 80 kHz jer anatomski imaju drugačije građeno uho od ljudskog. Mlađe osobe, a
posebno djeca mogu čuti određene zvukove viših frekvencija. Sa starenjem ljudsko uho
gubi sposobnost raspoznavanja zvukova visoke frekvencije. Visoke zvučne frekvencije
sastavni su dio spektra frekvencija koje proizvodi neki izvor zvuka, a spektar zvučnih
frekvencija čini boju zvuka. Opadanjem čujnosti visokih frekvencija starenjem, starijim
ljudima se mijenjaju i boje zvuka, što znači da simfonijski orkestar ili zvuk violine
drugačije čuje dijete od šest, odrastao čovjek od 30 ili starac od 80 godina.

2. DOBIJANJE ULTRAZVUKA

Osnovni dio uređaja za dobijanje ultrazvuka je generator električnih oscilacija

odgovarajuće frekvencije. Pretvaranje tih oscilacija u ultrazvučne talase vrši se na dva
načina.
Magnetostrikcija je efekat koji se zasniva na činjenici da se feromagnetni materijali
skraćuju i produžuju u promjenjljivom magnetnom polju i tako proizvode mehaničke
oscilacije.
Recipročni piezoelektrični efekat zasniva se na tome da kvarc, pod djelovanje
naizmjenične struje proizvodi oscilacije iste frekvencije.

3
Posle sudara sa ledenim brijegom,Titanik, dugačak 265m a širok 28m, potonuo je na svom
putovanju u noći između 14. i 15. aprila 1912. godine, povukavši sa sobom 1515 žrtava.
Tragedija putnika i mornara najluksuznijeg i najvećeg broda do tad napravljenog izazvala je
opštu žalost i potresenost i skrenula pažnju naučnika toga vremena na pravovremena
otkrivanja ledenih brjegova i drugih prepreka. Matematičar i meteorolog Luis.F.Richardson
(Lewis Fry Richardson), Englez, samo mjesec dana posle tragedije Titanika predložio je metod
za otkrivanje ledenih brijegova. Hiram Maksim, pronalazač mitraljeza predložio je da se za
otkrivanje ledenih brijegova koriste nepoznati talasi, koje stvaraju slijepi miševi. Aleksandar
Bem(Alexander Behm), austrijski inžinjer,dao je svoju konstrukciju aparata za otkrivanje
ledenih brijegova iste godine kada je potonuo Titanik. Kanađanin Redzinald Fresen(Reginald
Fressenden) dao je planove i 1941. u SAD konstruisao aparat koji je mogao da otkrije prepreku
na dve milje od broda. Čuveni francuski naučnik Pol Lanževen(Paul Langevin) i ruski inženjer
Šilovski počeli su 1915. rad na konstrukciji sonara i patentirali ga 1916. Industrijsku
proizvodnju tog sonara je preuzela Markonijeva kompanija. Od tada ultrazvuk dobija široku
primjenu u nauci.

3. PRIMJENA I DJELOVANJE ULTRAZVUKA

Primjena ultrazvuka je izuzetno široka. Upotrebljava se u medicini, mjerenju,

energetici, pomorstvu, tehnologiji i vođenju najrazličitijih procesa farmacije, hemije,
biologije, veterine, defektoskopiji itd.
- Medicina: dijagnostika,terapija i hirurgija.
- Mjerenja: udaljenost, debljina, dubina, protok.
- Energetika: emulgiranje,čišćenje, podvodna .
- Pomorstvo: ribolov, mine, torpeda, podmornice, komunikacije.
- Tehnologija: katalizatori, otkrivanje nafte, brojanje i kontrola zavarivanja, oblikovanje
proizvoda, obrada rastopa.
- Biologija: terapija vena i arterija, defektoskopija, ispitivanje materijala bez
razaranja,ispitivanje zavarenih spojeva.
S obzirom da posjeduje veliku energiju, ultrazvuk se koristi u tehnici za dobivanje
emulzije usitnjavanjem, npr. zrnca za fotografske ploče, za sterilizaciju životnih namirnica
itd. Koristi se za tzv. ultrazvučnu defektoskopiju, tj. otkrivanje nedostataka u metalnim
odlivcima.
Kako ultrazvuk slabo gubi na jačini (intenzitetu) pri prolasku kroz vodu u odnosu na
zvučne valove manjih frekvencija, u hidroakustici se koristi pri izradbi sonara.
Ultrazvukom se lokalno može povisiti temperatura, što se koristi u više područja, na
primjer u medicinskoj terapiji ili u industrijskoj primjeni za zavarivanje plastomera.
Ultrazvučno zavarivanje se koristi uglavnom za spajanja plastičnih dijelova, koji nalegnu
jedan na drugi, počinju vibrirati usljed djelovanja ultrazvuka, zatim dolazi do njihove
plastifikacije usljed trenja graničnih površina i njihovog spajanja za vrijeme hlađenja uz
pomoć pritiska spajanja. 
Ultrazvučno testiranje materijala ili ultrazvučna kontrola najvažnija je tehničkih primjena
ultrazvuka. Rabi se za detekciju mikropukotina u krutim objektima (na primjer stijenke

4
velikih spremnika pod tlakom, glomazni rotirajući elementi), za provjeru kvalitete (prije
ugradnje objekta) ili ustanovljenje stanja (dotrajalosti). Testiranje se osniva na mjerenju
vremena prolaska ultrazvučnoga signala kroz uzorak: ako je na primjer obloga spremnika
homogena, signal će se reflektirati tek na unutrašnjoj granici stijenke, a ako postoje
nehomogenosti, refleksija će se pojaviti ranije. Metoda je osobito prikladna za ispitivanje
glomaznih komada i objekata složene konstrukcije.

4. PRIMJENA ULTRAZVUKA U MEDICINI

Ultrazvučna dijagnostika predstavlja veoma modernu i rasprostranjenu dijagnostičku

proceduru kojom se, na potpuno bezbolan i neškodljiv način, mogu dijagnostikovati
različita oboljenja. Primjena UZ u kardiologiji, gastroenterologiji, urologiji,
endokrinologiji, ginekologiji, onkologiji, reumatologiji, ortopediji, itd.
Olakšava postavljanje pravilne dijagnoze. Velika prednost ultrazvuka je njegova
neinvazivnost (nema uvođenja instrumenata ), što omogućava bezbolan pregled i često se
može primijeniti. Ultrazvučni nalazi se lako čuvaju kao fotosnimci. Prema dosadašnjim
saznanjima ne postoje dokazi o štetnosti za zdravlje što je velika prednost u odnosu na
radiološke metode gdje postoji štetno zračenje.
Ultrazvučni talasi slabo prolaze kroz organe koji sadrže vazduh. Zato se kod pregleda
pluća ne koristi.
Ultrazvuk je koristan način pregleda mnogih unutarnjih organa u tijelu, uključujući, ali ne
ograničavajući se na:
* srce i krvne žile, uključujući abdominalnu aortu i njezine glavne ogranke
* jetra
* žučni mjehur
* slezenu
* gušteraču
* bubrege
* mjehur
* uterus, jajnike i fetus kod trudnica
* oči
* štitnu i paratiroidnu žlijezdu
* testise
* prostatu
Ultrazvuk se također koristi za:
* vođenje zahvata kao što su biopsije iglom, kod kojih se igle koriste za uzimanje uzoraka
stanica iz abnormalnih područja radi laboratorijskog testiranja. 
* snimanje dojki i vođenje biopsije raka dojke
* dijagnosticiranje različitih stanja srca i procjenu oštećenja nakon srčanog udara ili
dijagnoze srčane greške.

Napredak u ultrazvučnoj tehnologiji uključuje trodimenzionalni (3D) ultrazvuk koji

podatke o zvučnim valovima pretvara u 3D slike. Četverodimenzionalni (4D) ultrazvuk je
3D ultrazvuk u pokretu. 

5
Doppler ultrazvučni pregled može također biti dio pregleda ultrazvukom. Doppler
ultrazvuk je posebna ultrazvučna tehnika koja omogućuje prikaz protoka krvi u krvnoj žili,
uključujući velike arterije u tijelu i vene u abdomenu, rukama, nogama i vratu,  kao i
protok krvi unutar nekih organa. 

Tri su vrste Doppler ultrazvuka:

* Color Doppler je tehnika u kojoj se koristi računalo za pretvaranje mjerenja Dopplerom

u spektar boja radi vizualizacije brzine i smjera protoka krvi kroz krvnu žilu.

* Power Doppler je novija tehnika koja je osjetljivija od color Dopplera i koja omogućuje
detaljniji prikaz protoka krvi, posebno kada je protok krvi slab ili minimalan. Power
Doppler ipak ne pomaže radiologu utvrditi smjer protoka krvi, što u nekim situacijama
može biti vrlo važno.

* Spectral Doppler umjesto vizualnog prikazivanja mjerenja Dopplerom, prikazuje protok

krvi grafički, u smislu prijeđenog puta u jedinici vremena.

4.1 Istorijat korištenja ultrazvuka

U medicini ultrazvuk počinje da se koristi 1937. godine. Braća Dussig, ultrazvučnom

metodom su pokušali da prikažu snimak moždanih komora odrasle osobe. Ovaj
eksperiment nije dao rezultate, pošto ultrazvučni talas nije prolazio kroz skelet lobanje.
Amerikanci Ludwig i Stutherz 1949. godine koristeći pulsni ultrazvučni talas prvi su dali
prikaz slike kamenca u žučnoj kesici. 1956. godine Škotlanđanin Ian Donald uveo je
upotrebu ultrazvuka kao dijagnostičke metode u medicini. On je primjenom
“jednodimenzionalne” A slike prvi izvršio mjerenje prečnika glave ploda. Ovi prvi uređaji
bili su veoma glomazni, i zahtjevali su potpuno uranjanje pacijentkinje u vodeno kupatilo.
Proizvodnja ultrazvučnih aparata opšte upotrebe u komercijalne svrhe počela je u SAD
1963. godine. Ovi uređaji omogućili su prikazivanje snimka u dvije dimenzije, čime je
potisnuta upotreba aparata sa jednodimenzionalnom A slikom. Krajem 1970. godine,
počinje upotreba ultrazvučnih aparata sa slikom u realnom vremenu, dok je sredinom 1984.
godine konstrukcijom Dopler aparata, omogućena i primena ultrazvuka u analizi protoka
krvi u krvnim sudovima.

6
5. ZAKLJUČAK

Na osnovu svega navedenog dolazimo do zaključka da ultrazvuk ima veoma značajnu

ulogu u medicini. Revolucija koju je izazvao u medicini veoma je važna za ljudski rod.
Pored toga što ima veoma bitnu ulogu u dijagnostikovanju bolesti, jedan je od najbitnijih
izuma u modernoj medicini. Pomoću ultrazvučnih talasa dobijamo jasnu sliku ljudskih
organa, fetusa kod trudnica i sl..
S obzirom na svoju važnost, možemo reći da je ultrazvuk neizostavan u medicini i da je
medicina bez toga nezamisliva.

6. LITERATURA

WIKIPEDIA - https://hr.wikipedia.org/wiki/Ultrazvuk
- http://poliklinika-arcadia.hr/hr/radiologija/11-ultrazvuk/13-snimanje-ultrazvukom?
showall=&start=1