Alergijska oboljenja

Imunološki sistem je vrlo složeno ustrojstvo

sastavljeno od genskih, molekularnih i staničnih
dijelova koji čine zamršenu komunikacijsku mrežu.
Postoje dvije temeljne vrste imunoloških
mehanizama:

1. Nespecifična (urođena) imunost

2. Specifična (stečena) imunost, koja se na osnovu

efektorskih mehanizama dijeli na:

- humoralnu - antitijela
- staničnu - limfociti T i makrofagi
 Oblici imunološke reakcije

Imunološka reakcija se može manifestovati kao:

• Imunost u užem smislu riječi je poželjna otpornost

(razgradnja,ubijanje antigena)

• Imunološka preosjetljivost – alergija je burna reakcija protiv

antigena (alergena),koja oštećuje i vlastita tkiva i organe

• Autoimunost (autoalergija, autoagresija) je zajednički naziv za

niz bolesti kod kojih je imunolška reakcija usmjerena protiv
vlastitih tkiva i organa
 Imunološka preosjetljivost ALERGIJA

• Alergija je imunološki indukovana preosjetljivost na

neškodljive faktore spoljne sredine (alergene) koji u
određenim okolnostima mogu da izazovu imuni
odgovor.

• Alergijske bolesti čine skupinu različitih oboljenja

koja su uzrokovana različitim patološkim procesima,
a ovi su posljedica različitih alergijskih reakcija.

• Prvu klasifikaciju su dali Coombs i Gell 1963. a

modifikovali je Janeway i Kay 1997. godine.
 Alergijska, odnosno atopijska oboljenja se u posljednjih
nekoliko desetljeća javljaju kao rastući zdravstveni i
socioekonomski problem zbog eksplozivne incidence i
enormne prevalencije.

Ekspanzija ovih stanja objašnjava se sve većom izloženosti

široke populacije provocirajućim faktorima za što se okrivljuju
promjene u:

• navikama,
• ishrani,
• životnoj i radnoj sredini,
• globalnoj atmosferi.

Manji broj alergijskih oboljenja može direktno ugroziti život,

dok ih većina direkno ne ugrožava život, ali mogu imati ozbiljne
posljedice po zdravlje i kvalitet života pojedinca i porodice,
čemu se danas pridaje posebna pažnja.
 Atopija je kompleksan poremećaj multifaktorijalne
geneze, a odlikuje se :

• alergijskom reakcijom I tipa u kojoj se stvaraju

antitijela IgE klase na alergene okoline sa
posljedičnom aktivacijom senzibiliziranih mastocita i
bazofila,

• udruženost respratornih i kožnih manifestacija,

• uvjetovana je genskim ustrojem jedinke

 ANTIGEN IgE
(ALERGEN)

Goldzijev
aparat

Jezgra

Granula

PREFORMIRANI MEDIJATORI NOVOFORMIRANI MEDIJATORI

PROSTAGLANDINI
HISTAMIN
LEUKOTRIENI
FAKTOR HEMOTAKSIJE EOZINOFILA
FAKTOR AK. TROMBOCITA
FAKTOR HEMOTAKSIJE NEUTROFILA
KININI
HEPARIN
Zbivanja u mastocitu nakon aktivacije antigenom

IgE
Primarni medijatori Učinak

Histamin Povećana propustljivost krvnih žila

Kontrakcija glatkih mišića
Povećano lučenje egzokrinih žlijezda
Privlačenje eozinofila

Serotonin Povećana propustljivost krvnih žila

Kontrakcija glatkih mišića

ECF – A Privlačenje eozinofila

Sekundarni medijatori Učinak

Faktori agregacije trombocita Agregacija i degranulacija trombocita

Kontrakcija glatkih mišića pluća

Leukotrijeni (SRS - A) Povećana propustljivost krvnih žila

Kontrakcija glatkih mišića pluća

Kinini Povećana propustljivost krvnih žila

Kontrakcija glatkih mišića

Prostaglandini Vazodilatacija, agregacija trombocita

Kontrakcija glatkih mišića pluća
Atopija se nasljeđuje od oba roditelja, a na raniju pojavu
atopijskih bolesti veći uticaj ima ako je majka atopičar.

Zastupljenost atopije u opštoj populaciji je od 30-40%, pri čemu

se globalno uzima da postoji kod svake treće osobe, a da
svaka šesta ima simptome atopijske bolesti.

Prema tome, svaki atopičar ne mora da oboli, a ako i oboli,

simptomi, težina kliničke slike oboljenja i lokalizacija variraju
od slučaja do slučaja.
Faktori spoljnje sredine (okruženja) se dijele na one
koji štite (allergy protecting) od razvoja i ispoljavanja
atopijske bolesti. Tu spadaju:

• normalna flora kože i mukoza

• inaparentne infekcije (kontakt sa drugom djecom, veće
porodice)
• odsustvo pretjerane higijene
• ishrana trudnice i dojilje
• redukovana primjena antibiotika posebno u prve dvije godine
života
• veća zastupljenost antioksidanata, posebno vit C u ishrani
U kategoriju štetnih (allergy promoting) činilaca spoljne
sredine se ubrajaju:

• odsustvo kontakta kože i mukoza sa moćnim endotoksinima

• oslabljeni efekti endotoksina zbog pretjerane higijene
• Masovna predhodna primjena kontraceptiva, kod trudnica koje
su atopičari
• pušenje majke u trudnoći, kao i pasivno pušenje djeteta poslije
rođenja djeluje direktno štetno na razvoj respiratornih organa
• povećana ekspozicija alergenima u prvih 6 mjeseci života
(poleni)
• izduvni gasovi, posebno disel stimulišu formiranje TH2 citokina
• hemijski zagađivači, industrijski otrovi, lakovi, ugljen dioksid
• bakterije i virusi na terenu formirane atopijske bolesti, nerijetko
indukuju recidiv iako ti isti činioci normalno predstavljaju
zaštitne.
 Atopijska oboljenja

Najčešća alergijska oboljenja (preko 70%) su:

 Rhinitis allergica
 Conjunctivitis allergica
 Dermatitis atopica
 Enterocolitis atopica
 Asthma bronchiale allergica
 Urticaria (neki oblici)

Zajedničko za atopijska oboljenja je:

 razvijaju se na terenu atopije

 uticaj okolinskih faktora
 varijabilnost
 Dermatitis atopica
(neurodermitis, dječiji eczem)

• Hronična dermatoza praćena jakim svrbežom, kožni oblik

atopijske preosjetljivosti.
• Tipičan početak u dobi od 3-6 mjeseci, ali se prvi puta može
javiti i kasnije( u ranom djetinjstvu ili adolescenciji, a ponekad i
u odrasloj dobi).
• Promjene koje nastaju na koži rezultat su imunoloških
mehanizama ranog tipa, odnosno I tip alergijske reakcije.
• Alergeni mogu biti nutritivni (mlijeko, jaja i dr.), inhalatorni
(peludi, perje, kućna prašina, grinje).
 Epidemiologija

U stalnom je porastu broj oboljelih u svim dobnim skupinama a

mogući razlozi porasta su:
- onečišćenje okoliša,
- konzervansi u ishrani,
- smanjenje trajanja dojenja,
- psihološki stres

Učestalost prema spolu je od 1:1 do 1:1,7 u korist žena, a raste

sa poboljšanjem socijalno-ekonomskog statusa. Veća je
učestalost u gradskim nego u seoskim područjima.
 Klinička slika

Dojenče i malo dijete (dermatitis atopica lactentium et

infantum):
- suha koža i jak svrbež poslije 3 mjeseca života
- Promjene su najčešće na koži lica, naročito obraza, koži čela,
vrata
- Koža je crvena, edematozna, prekrivene papulama, vezikulama,
erozijama i krustama.
- Pozitivna porodična anamneza
- Visoke vrijednosti IgE i eozinofilija u perifernoj krvi
 Klinička slika kod starije djece i odraslih

• Promjene su najčešće lokalizovane na fleksornim stranama

velikih zglobova ili na ekstenzornim stranama ekstremiteta
• zahvaćene koža je zadebljala, pepeljaste boje,lihenificirana
• jak svrbež, bijeli dermografizam, neurovegetativna labilnost
• Bolest ima hronično-recidivirajući karakter, jesen i proljeće

Komlikacije:
• Bakterijske infekcije(stafilokok, streptokok)
• Virusne infekcije (bradavice, molluscum contagiosum, eczema
herpeticatum
• Kontakti alergijski dermatitis na razne mirise, parabene,
nikal,sastojke gume i dr.
 Dijagnostika atopijskog dermatitisa
• Klinički kriteriji:
- svrbež
- kožne promjene i njihova distribucija
- hroničan i hronično recidivirajući tok bolesti
- pozitivna lična i porodična anamneza
• Laboratorijska dijagnostika:
Testovi in vitro
- Dokazivanje IgE antitijela RAST i RIST metode
- Testovi za određivanje limfocita
Testovi in vivo
- PRICK-test ubodom
- SCRATCH, metoda ogrebotine
- INTRADERMALNI test
- PATCH ili epikutani test
 Liječenje

• Topički steroidi-stupanj smanjenja korelira sa potencijom

steroida
• Antimikrobni lijekovi
• Antihistaminici samo antagonisti H1 receptora
• Fototerapija
• Ciklosporin A- selektivni inhibitor sinteze interleukina 2
 Urticaria i angioedem (Oedema Quincke)

Urtikarija je polietiološko oboljenje koje je posredovano

hemijskim medijatorima. To je monomorfna dermatoza
obilježena urtikama koje karakteriše cirkumskriptni
edem površnog dijela derma u vidu ograničenih
eritematoznih i elastičnih morfa različite veličine i
oblika. Erupciju urtika obično prati izražen svrbež.

• 20-30% cjelokupne populacije

• 16,7% hospitaliziranih pacijenata
• 5,9% ambulantnih pacijenata
 PODJELA URTIKARIJA PREMA DUŽINI
TRAJANJA

• Akutne urtikarije (trajanje do 6 sedmica)

• Hronične urtikarije (duže od 6 sedmica)

• Hronične recidivirajuće urtikarije (promjene traju duže od

6 sedmica sa dužim ili kračim periodima bez promjena).
 ETIOPATOGENEZA

• Medijatori procesa su: histamin, kinin, serotonin,

acetilholin, prostaglandini i leukotrijeni, koji se
oslobađaju iz ciljnih stanica mastocita i bazofilnih
leukocita.

• Histamin dovodi do vazodilatacije, propustljivosti

zida krvnih sudova, pruritusa, kontrakcije glatkih
mišića i hipersekrecije sluznica.
 ETIOLOŠKI FAKTORI

• Alergijski • Toksički
• prehrambene tvari • Fokusi (upalna žarišta)
• lijekovi • Fizikalni
• inhalacijski alergeni • Enzimski defekti
• kontaktni alergeni • Hormonski poremećaj
• strane tvari • Autoimunski mehanizmi
 PATOGENEZA URTIKARIJE

Mehanizam odgovoran za pojavu ovih promjena

može biti:

• imunološki uzrokovane alergijskom reakcijom tipa I

- anafilaktičkom reakcijom

• Neimunološki Nastaju usljed direktnog oslobađanja

medijatora iz mastocita, bez učešća antigen-antitjelo
reakcije
 URTICARIA ALLERGICA

• Urtikarije izazvane imunološkim mehanizmom najčešće

su uzrokovane alergijskom reakcijom tipa I -
anafilaktičkom reakcijom

• Anafilaksija je sistemski oblik rane preosjetljivosti koji

simultano zahvata više sistema ciljnih organa

• Urtikarija je klinička manifestacija lokalne anafilaksije, a

ciljni organ je koža
KLINIČKA SLIKA URTIKARIJE
KLINIČKA SLIKA ANGIOEDEMA

• primarno edem zahvata

duboki derm i hipoderm
• lokalizacije je na
zonama sa rastresitim
vezivnim tkivom
• nejasno ograničen
elastični edem a boja
kože je obićno
normalna
• trajanje edema je do 72
sata
 Urticaria physicalis
Nastaju kao rezultat različitih fizikalnih podražaja, pa
razlikujemo:
• Urticaria e pressione - urtikarija na pritisak
• Urticaria e frigore – urtikarija na hladnoću
• Urticaria e calore – urtikarija na toplotu
• Urticaria cholinergica – predstavlja erupciju urtika
nakon povišene tjelesne temperature, znojenja,
napora ili emocionalnog stresa.
• Urticaria factitia - dermografizam-pisanje po koži.
Linearne, eksudativne promjene sa eritematoznim
haloom nastaju nekoliko minuta poslije povlačenja
oštrim predmetom ili poslije trljanja, a povlaće se
poslije 30 minuta
 Urticaria e contactu

• Posljedica je imunološke ili neimunološke reakcije

• Uzrok je najčešće kontakt s toksinom biljke,morskih
životinja,kukaca, lijekova, kozmetičkih ili
prehrambenih proizvoda
• U posljednje vrijeme najčešća je kontaktna urtikarija
na latex
 POSTAVLJANJE DIJAGNOZE
AKUTNE URTIKARIJE:
• test karencije
• iscrpna anamneza
• laboratorijska ispitivanja koja sugeriše anamneza

HRONIČNE URTIKARIJE

• iscrpna anamneza
• eventualno opšte oboljnje
• lijekovi koji se često uzimaju
• hrana i piće (aditiva)
• laboratorijska ispitivanja
• alergološka testiranja
 ALERGOLOŠKI TESTOVI

Testovi
Testovi in
in vitro:
vivo:

• RIST-ukupna
Prick test IgE antitjela
• Skarifikacioni-scratch test
• Intradermalni-I.D.IgE
RAST-specifična testantitjela
• Fizikalni testovi
CAST-ELISA-određuje
koncentracije leukotriena

.
 LIJEČENJE AKUTNIH URTIKARIJA

• Isključiti uzrok
• blago laksativno sredstvo
• stroga kratkotrajna dijeta od tri dana sa
čajem, dvopekom, rižom i kuhanim
krompirom
Medikamentozna terapija

• antihistaminici-blokiraju histaminske H1
receptore i dovoljni su kod lakših oblika
urtikarije. To su :
• difenhidramin (Dimidril)
• loratadine (Claritine, Flonidan )
• cetirizine (Zyrtec)
• astemizol (Histazol)
• terfenadin Teldane, Bronal)
• zaditen (Dihalar)
• Kortikosteroidi se daju kod težih oblika, a
obavezno kod edema laringsa i glotisa.
• Djeluju na stabilizaciju lizozomske membrane i
tako otežavaju degranulaciju i oslobađanje
medijatora, a inhibiraju i enzim histidin-
dekarboksilazu i time sprečavaju pretvaranje
histidina u histamin
• Kromolin-natrij sprečava ulazak Ca-jona u stanicu čime
se sprečava oslobađanje medijatora

• Teofilin- djeluje kočenjem fosfodiesteraze koja

onemogučuje inaktivaciju cAMP

• Adrenalin 0,5-1ml 0,1% otopine daje se kod prijetečeg

kolapsa. Stimulira Beta-receptore koji povečavaju
staničnu koncentraciju cAMP, a djelovanje na glatke
mišiće suprotno je histaminu
 LIJEČENJE HRONIČNIH URTIKARIJA

• predstavlja jedno od najtežih terapijskih područja

• eliminisanje uzročnika, provocirajučih faktora prema
anamnezi i drugim ispitivanjima (poremećaje u
probavnom traktu, fokalne infekte, psihogene faktore
moguće endokrinološke poremečaje).
• U 60-75% slučajeva ne uspije se naći provocirajući
faktor.
• Antihistaminici se daju kroz duže vrijeme
sa međusobnom zamjenom

• Kortikosteroide dajemo samo kod strogo

odabranih pacijenata sa teškom kliničkom
slikom i u slučajevima kad ne uspijeva
druga terapija
 SISTEMSKA ANAFILAKSA

• Sistemska anafilaksa, za razliku od lokalnih formi

anafilakse rezultat je djelovanja medijatora na više
target-organa i često na mjestima koja su udaljena od
inicijalne antigenske prezentacije.
• Patofiziološka zbivanja kod anafilakse su u stvari zbir
efekata primarnih i sekundarnih medijatora na ciljne
organe( histamin, leukotrijeni, ECF-A, prostoglandini i
dr.).
• To je burna i maksimalno izražena alergijska reakcija
organizma (tip I po Gellu i Coombsu).
• Najčešći alergeni koji dovode do ove reakcije su:
- lijekovi
- kontrasna sredstva u rengenologiji
- serumi
- ubodi insekata ( pčela, osa, stršljen).
 Klinička slika anafilaktičkog šoka

• Blage sistemske reakcijesu obično prvi simptomi:

- bockanje i osječaj toplote, kao i osjećaj punoće u
ustima i grlu.
- nazalna kongestija, periorbitalni edem
- svrbež kože, suzenje i kihanje.
• Srednje teške sistemske reakcije:
- bronhospazam
- edem laringsa i disajnih puteva sa dispnejom,
kašljem, angioedem, generalizovana urtikarija,
nauzeja, osječaj toplote i uznemirenost
progrediraju.
• Teške sistemske reakcije: obično nastaju naglo, znacima
i simptomima kao za blage i srednje reakcije, sa
progresijom u minutama ( nekad i bez početnih
simptoma) uz intenzivan bronhospazam i laringealni
edem, sa krkorima, stridorom, jakom dispnejom,
cijanozom.
• Edem i hipermotilitet digestivnog trakta dovode do
disfagije, abdominalnih grčeva, dijareje i vomitusa.
• Usljed kardiovaskularnog kolapsa dolazi do hipotenzije,
aritmije, šoka i kome.
Najznačajniji uzrok smrti u djece je laringealni edem, a
kod odraslih je to kombinacija hipoksije, laringealnog
edema i aritmija.
Važno je istaći da akutni simptomi mogu recidivirati 2-24
sata nakon inicijalnog nastanka, uprkos stabilizaciji u
međuvremenu.
Najviše fatalnih slučajeva je u prvih 30 min. Ponovljeno
izlaganje istom antigenu može dovesti do brže i teže
reakcije.
 Liječenje sistemske anafilaksije

• Adrenalin 0,5-1,0 ml 0,1% otopine s.c. ili i.v.( može se

ponavljati poslije 15 min) je lijek izbora kod sistemske
anafilakse.
Adrenalin stimulira beta-receptore koji povečavaju
staničnu koncentraciju cAMP, a djeluju i na glatke mišiće
suprotno histaminu pa to može biti od velike koristi i
poništavanju histaminskog učinka.
• Antihistaminici i.v. u većim dozama blokiraju histaminske
H1 receptore.
• Kortikosteroidi i.v. (5mg/kg) djeluju na stabilizaciju
lizozomske membrane i tako otežavaju degranulaciju i
oslobađanje medijatora, a inhibiraju i enzim histidin-
dekarboksilazu i time sprečavaju pretvaranje histidina u
histamin.
• Nadoknada tečnosti i.v.
• Primjena kisika
• Intubacija sa aspiracijom
 DERMATITIS ALLERGICA CONTACTA

Dermatitis i ekcem sinonimi su za upalno stanje kože

izazvano multifaktorskim uzročnicima. Prema etiološkoj
podjeli razlikujemo sljedeće tipove dermatitisa:

• Kontaktni alergijski dermatitis (akutni i hronični)

• Kontaktni nealergijski dermatitis
• Fotoalergijski kontaktni dermatitis
• Fototoksični kontaktni dermatitis
• Sindrom kontaktne urtikarije
Kontaktni alergijski dermatitis (KAD) je jedno od
najčešćih oboljenja u raznovrsnoj dermatološkoj
patologiji (5-15 % svih dermatoza) (Dobrić, 2005) i
najčešća imunološka bolest sa kojom se dermatolozi
susreću.

KAD je upalna dermatoza alergijske geneze koja je

posljedica senzibilizacije kože materijama male
molekularne težine (hapteni,kontaktni aler.)
(Lipozenčić,2005).
Brojni su mogući alergeni kojima su ljudi izloženi i koji
mogu izazvati kontaktnu preosjetljivost. Od 6 miliona
raznih hemikalija, njih oko 3 hiljade su potencijalni
senzibilatori.

Pretjerana i često neadekvantna upotreba topikalnih

medikamenata.

Sve veća potrošnja kozmetičkih preparata.

Primjena agrotehničkih sredstava u poljoprivredi.
 ETIOPATOGENEZA KAD-a

Osnovni patogenetski mehanizam kod KAD-a je preosjetljivost

kasnog tipa – IV tip alergijske reakcije prema Coombsu i Gellu ili
IV tip podtip a1 u obradi Janeway-a (1994) i Kay-a (1997).
Na pojavu KAD utiču:
• Imunogeni potencijal kontaktne materije
• Stanje zaštitnog lipidnog sloja kože (slobodne masne
kiseline,trigliceridi,holesterol,skvaleni, parafini,fosfatidi),PH
vrijednost 5,5-6,5 “kiseli plašt
• Očuvanost rožnatog sloja kože (sastoji se od: 51% skleroproteina,
36% materija rastvorljvih u vodi, 3% lipida, 10% vode).
• Učestalost izloženosti alergenu
• Koncentracija alergena
• Stanje imunog sistema kože (Langerhansove stanice u
suprabazalnom sloju epiderma).
KLINIČKA SLIKA -eritematozna faza KAD-a
Vezikulozna faza – KAD-a
Madidantna faza KAD-a
Krustozna faza KAD-a
Deskvamaciona faza KAD-a
Lihenifikaciona faza KAD-a
• Akutni oblik KAD-a obično prolazi nakon 1 do 4
sedmice, a hronična faza može trajati mjesecima ili
čak godinama.

• Ono što karakterizira ovu dermatozu je sklonost

recidivima. Recidiv mogu izazvati i agensi iz srodne
hemijske grupe koja je prethodno izazvala
senzibilizaciju.
• Često je senzibilizacija polivalentna, pa nastaju
poteškoće u otkrivanju pravog alergena.
• Dijagnostika KAD zahtijeva, osim anamneze i
dermatološkog statusa, i druge laborotorijske
pretrage kojim utvrđujemo prisutnost specifične
senzibilizacije.

• U svakodnevnom radu dijagnoza neprofesionalnog i

profesionalnog KAD se postavlja na temelju
pozitivnih nalaza epikutanog – PATCH testa
(standarni i specifični).
• Testovi se apliciraju paravertebralno, pokrivaju se
okluzivnim zavojem i flasterom. Rezultati se
očitavaju poslije 48 sati i to skidanjem krpica i
čitanjem testa poslije 30 minuta.
• Ovaj in vivo test za kasnu preosjetljivost je od
presudne važnosti za potvrđivanje kontaktnog
alergijskog dermatitisa
 Liječenje

• Izbjegavati kontakt sa alergenom noksom.

• Lokalna primjena kortikosteroida u prikladnoj
podlozi što zavisi od stadija i oblika KAD-a i
lokalizaciji.
• Sekundarne infekcije liječiti antibioticima i
oblozima
• Kod hroničnog oblika nesteroidna protivupalna
sredstva i primjena indiferentnih pripravaka.
 DERMATITIS E CONTACTU NON ALLERGICA

Kontaktni nealergijski dermatitis je upalna dermatoza

uzrokovana direktnim oštećenjem kože iritativnim
sredstvima koja djeluju izravno na kožu.
Oštećenje zaštitnog sloja kože i gornjih slojeva
epidermisa nastaje nakon izlaganja koncentriranim
kiselinama, lužinama, fizikalnim i biološkim agensima.

• Akutni oblik ( toksični dermatitis) karakterizira jaku upalu

nakon prvog kontakta sa kožom u vidu eritema,edema,
pojave vezikula, madidacije i krusta.
• Hronični oblik( iritativni hronični dermatitis) nastaje
nakon učestalog kontakta sa blagim iritansima, npr.
cementom, deterđentima. Koža na tim mjestima
obično je suha, nešto crvenija uz blago ljuštenje i
hiperpigmentaciju.

Koristan je negativan nalaz epikutanog testa.

Promjene su prvenstveno na koži na kojoj je oštećen
zaštitni kiseli (fosfolipidni) sloj.
Liječenje ovisi o intenzitetu promjena, a inače se ne
razlikuje od onog u kontaktnom alergijskom
dermatitisu.
Preventivno je potrebno često primjenjivati zaštitne
masti, kako na radnom mjestu tako i zvan njega
višekratno na dan, npr. emolliens, belobaza, eucerin
i dr.
.