Ceza Vermes, 1924 y l n d a M a c a r i s t a n ' d a d o d u .

B u d a p e t e
v e L o u v a i n ' d e D o u Tarihi v e Dilleri a l a n n d a alt. 1953 y l n d a
l Deniz Parmenleri''nin tarihsel

erevesi

zerine yazd

te

o l o j i t e z i y l e d o k t o r a d e r e c e s i n i t a m a m l a d . 1957 ve 1991 y l l a r
a r a s n d a ngiltere'de, Nevvcastle U p o n T h i n e (1957-65) v e O x f o r d
n i v e r s i t e l e r i ' n d e (1965-91) retim grevlisi o l a r a k alt. Y a h u
d i a l m a l a r v e VVolfson n i v e r s i t e s i ' n d e E m e r i t u s * P r o f e s r
o l a n V e r m e s , h l O x f o r d D o u Enstits'nde ders v e r m e k t e d i r .
1971 y l n d a n bu y a n a Journal of Jewish Studies'm e d i t r l n ve
I 9 9 l ' d e n b u y a n a d a O x f o r d brani v e Y a h u d i a l m a l a r M e r k e z i
Kumran Aratrmalar

Forumu'nun yneticiliini

yapmaktadr.

Profesr V e r m e s ; S a n a t , B i l i m v e Beeri B i l i m l e r B r i t a n y a v e A v r u
p a A k a d e m i s i yesidir. V e r m e s , a y n z a m a n d a O x f o r d ' d a n E d e b i
yat doktoras; E d i n b u r g h , D u r h a m v e Sheffield n i v e r s i t e l e r i ' n d e n
fahri doktora u n v a n l a r n almtr.
Vermes'in
lesi

l Deniz Parmenleri z e r i n e y a z d

ilk

maka

1949 y l n d a ve Les manuscrits du desert in the Judaean

De

sen adl ilk kitab da 1953 y l n d a y a y m l a n d . Bu kitap, 1956 y l n

da

Discovery in the Judaean Desert balyla

Y a z a r n dier a l m a l a r

unlardr:

ngilizceye evrildi.

Scripture and Tradition in Ju-

daism (1961, 1973, 1983), Jesus the Jew (1973, 1976, 1981, 1982,
1984),

The Religion

of Jesus the )ew (1993), ( M a r t i n G o o d m a n ' l a birlikte)

1994), Jesus and the VVorld of Judaism (1983,

The Essenes

According
birlikte)
lip

to

the

Classical

Sources

Discoveries in the Judaean

Alexander'la

birlikte)

(1989),

(Philip

Alexander'la

Desert XXVI (1998),

XXXVI ( 2 0 0 0 ) ,

The Authentic

(yine

Phi

Gospel of

Jesus ( 2 0 0 3 ) , Jesus in the Jewish Context ( 2 0 0 3 ) . E m i l S c h r e r ' i n

The

History of the Jewish

People

in

the Age

of Jesus

Christ adl

e s e r i n i n y e n i d e n y a z l m a s n d a b y k bir rol o y n a d ( 1 9 7 3 - 8 7 ) .
Vermes,

Providential Accidents (1998)

adl

Deniz Parmenleri ile ilgili a l m a l a r n

* Memuriyet unvann muhafaza eden emekli profesr

otobiyografisinde,

usta bir d i l l e anlatr.

NSZ

1947 y l n n i l k b a h a r n d a g e n bir A r a p o b a n , Y a h u d a "l'ndeki

maaralardan

Parmenleri'ni

buldu.

b i r i n e trmand

ve b u r a d a

Kumran hikyesine bandan

ilk

l Deniz

beri tanklk

etmi o l a n b i z l e r d e , b u kefin y a r m asr n c e s i n e d a y a n d ger

e i , m e l n k o l i k d u y g u l a r u y a n d r y o r . P a r m e n l e r i n kefi artk
y e n i bir o l a y d e i l , b u p a r m e n l e r i n n e m i s e n e l e r i i n d e artt.
lk p a r m e n i n kefini b u g n s e v i n l e v e m e m n u n i y e t l e k u t l u y o
ruz. I 9 9 l ' d e b t n e l y a z m a l a r n a a k a r a n ' d e v r i m ' d e n sonra
-bu d n e m e k a d a r p a r m e n l e r i n b y k bir b l m n e eriim e n
g e l l e n i y o r d u - K u m r a n K t p h a n e s i t a m a m y l a m e r a k l l a r n n kul
l a n m n a a l d . B i z e s u n u l a n b u ans h e y e c a n l a k u l l a n d m v e
koleksiyonun tamamn taramaya baladm. Drt buuk sene s
ren y o u n

bir a l m a d a n

sonra,

l Deniz Parmenleri yaztla

rnn t a m a m n k i t a p l a t r m a y a , M u s e v i l i k l e v e bir d e r e c e y e kadar

e r k e n H r i s t i y a n l k l a ilgili e l y a z m a l a r n n iletilerini m e r a k l o k u
y u c u l a r n d i k k a t i n e s u n m a y a hazr o l d u u m u d n y o r u m .
l

Deniz Parmenleri'n'm

basklar,

konuya yetkin

kiilerin

d i k k a t i n e s u n u l m a y v e dier o k u y u c u l a r n e i t m e y i h e d e f l e d i .
I 9 6 2 ' d e 2 5 5 s a y f a d a n o l u a n b u kitap, z a m a n i i n d e sayfa says
v e k o n u n u n k a p s a m z e n g i n l i i a l a r n d a n gelitirildi. Kutsal K i
tap d metinleri i e r e n p a r m e n l e r i n b u e v i r i s i , m a a r a l a r d a n
kurtarlm b l m l e r i n b t n n k a p s a m y o r ; a n c a k e l d e k i m e t i n
lerin o k u n u l a b i l i r l i i v e e v i r i n i n anlalrl b a k m n d a n bir b
tnlk oluturuyor. Y a l n z c a b l k p r k s a t r l a r d a n , tek y a d a
y a r m harflerden o l u a n m e t i n l e r l e ilgilenenler, b t n ayrntlarn
kaydedildii

resmi

celemelidirler.

Discoveries

in

the Judaean

Desert serisini

in

Harita.2

Kumran

Maaralar

K u m r a n ' d a t o p l a m o n bir m a a r a d a b u l u n a n b r a n i c e v e
A r a m c a metinlerin ngilizce s u n u m u n a ek olarak, bu baskda
K u m r a f B l g e s i ' n d e b u l u n a n yazl m l e k p a r a l a r n a , M a s a d a
K a l e s i ' n d e n k a r l a n K u m r a n tipi iki b e l g e y e v e b t n m e t i n l e r
i i n , gerekli y e r l e r d e a k l a y c giri notlarna y e r v e r i l m e k t e d i r .
A y r c a kitaba, elli yldr p a r m e n l e r l e ilgili y r t l e n aratrmala
r v e K u m r a n C e m a a t i ' n i n r g t l e n m e s i , tarihi v e dinsel iletileriyle
ilgili g e n e l giri b l m y l e birlikte, d a h a ileri d z e y d e a l m a l a
ra kolaylk salamas asndan Parmenler katalogu, bibliyog
rafya v e K u m r a n M e t i n l e r i dizini eklenmitir.
Sayca oalan kaynak malzemeler, Kumran'da bulunan ya
zlara dair a l g m z t a m a m e n deitirebildi m i ? B y l e o l d u u n u
d n m y o r u m . Ayrntlar v e v u r g u l a r farkllat; e k bilgiler a n c a k
boluklar

d o l d u r m a m z a v e baz

belirsizlikleri

netletirmemize

y a r d m c o l d u . C e m a a t v e c e m a a t fikirleri hakkndaki" g r l e r i
m i z n e m l i l d e a y n k a l d . stisnai o l a r a k , Kutsal K i t a p d
( n o n - b i b l i c a l ) p a r m e n l e r d e n b a z l a r n n 1950-1956 yllar a r a
snda b a s l d n r e n d i k : H a b a k k u k B e y a n a t (1950), C e m a a t
Kural (1951), S a v a P a r m e n i , k r a n lahileri (1954/5); T e k v i n
Apocryphon'un en iyi k o r u n m u satrlar (1956). B i r a n t i k a c tara
f n d a n a y a k k a b kutusunda g i z l e n m i o l a n T a p n a k P a r m e n i d e
a n c a k o n yl sonra baslabildi (1967). B y k p a r m e n l e r M u s e v i
i n a n c n n v e k l t r n n esiz m a b e d i o l a n K u m r a n y e r l e k e s i n deki stunlarda v e t e m e l l e r d e , k k p a r a l a r y s a y a p talarnda
b u l u n m u v e b u m a b e t eski ihtiamna kavumutur.
S o n o l a r a k , kitaptaki kusurlarn asgari d z e y e i n d i r i l m e s i n d e
e m e i g e e n a r k a d a l a r m a v e meslektalarma teekkr e t m e k t e n
m e m n u n i y e t d u y u y o r u m . n c e l i k l e ve en nemlisi,

l Deniz

Parmenleri basks p r o j e s i n d e ba editrlk y a p a n Prof. E m a n u e l T o v ' a s o r u l a r m y a n t l a m a k t a gsterdii c m e r t l i i v e her trl

yardm

iin

minnettarlm

bildirmek

istiyorum.

Ayrca

DJD'de

yaymlanmadan nce drdnc maarada bulunan a m Belgesi'nin b l m l e r i y l e ilgili aratrmasndan y a r a r l a n m a m a o l a n a k ta

n y a n Prof. J o s e p h M . B a u m g a r t e n ' a v e b u kaln basky titizlikle
o k u y a r a k n e r i l e r i n i s u n a n , eski r e n c i m D r . J o n a t h a n G . C a m p bell'a o k teekkr e d i y o r u m .

Ceza Vermes

TARH DZN

M..

197

Yahuda,

BYK SKENDER'in

Suriyeli

varislerinin

y n e t i m i altnda b u l u n a n S e l e u k o s m p a r a t o r l u u ' n a b a l a n d .
187-175 4. SELEUCUS. H e l e n i s t y a y l m a n n b a l a m a s . S a d o k
B a k h i n 3 . O N l A S ' n direnii.
I75-Ifc4

4.

ANTIOCHUS

(EPIPHANES).

ONIAS

grevinden

a l n d v e y e r i n e H e l e n i z m yanls kardei JASON getirildi.

l 7 ^ J A S O N ' n srgne g n d e r i l m e s i y l e , H e l e n i z m y a n l s MENELAUS tahta geti (172-162).
171 3. ONIAS, MENELAUS'un
nizm'in dayatlmas.

kkrtmasyla l d r l d .

169
MENEAUS t a r a f n d a n
ds'teki m a b e d i y a m a l a d .

desteklenen

168 ANTIOCHUS, M s r ' a

duruldu.

ikinci

Hele

ANTIOCHUS,

Ku

saldrsnda R o m a l l a r c a d u r

167 Y u n a n d i n i v e kltr t e m e l i n d e , S e l e u k o s m p a r a t o r l u u ' n u n b i r l e m e s i n e kar k a n Y a h u d i l e r i n c e z a l a n d r l m a s .

M u s e v i dininin yasaklanmas ve bu yasan ihlali d u r u m u n d a
lm cezasnn yrrle konulmas. M a b e t , Olimpiyal Zeus'un
tapna h a l i n e e v r i l d i .
166 JUDAS MACCABEE liderlii
k a b i l e r i n ykseliini d e s t e k l e d i .
164 A t e k e s . H l
Mabet'in temizlenmesi.

altndaki

MENELAUS'un

btn

ynetimi

altnda

162-150 DEMETRIUS I. MENELAUS S u r i y e l i l e r c e

ALCIMUS, K r a l tarafndan B a k h i n l i e a t a n d .
161 JUDAS, savata l d r l d . JONATHAN,
b a n a g e t i ( M . . 161-152).

gler,

isyan

idam

Ma-

bulunan
edildi.

hareketinin

160 H e l e n i z m y a n l s son B a k h i n ALCIMUS, l d r l d . S u

r i y e ' n i n askeri m d a h a l e s i n i n s o n u .

152-145

ALEXANDER BALAS,

JONATHAN']

B a k h i n l i e atad

145-142
nerali

ALEXANDER'm

S e l e u k o s tahtn
(M..

olu

TRYPHON t a r a f n d a n

4.

tahta

ele geirdi

ve

152-143/2).

ANTIOCHUS,
karld.

babasnn

JONATHAN,

ge

Suriye

h k m d a r u n v a n n a l d . Kardei SIMON, Filistin k y s n d a askeri

ynetim grevini srdrd.
143

JONATHAN,

TRYPHON t a r a f n d a n

tutsak

edildi.

143/2-135/4 SIMON, B a k h i n ve k a b i l e efi.

142

JONATHAN,

140 SMON'un

hapiste

unvan

ldrld.

e b e d i l e t i r i l d i . M a k a b i l e r ya da H a s -

m o n H a n e d a n l ' n n kuruluu.
135/4 SIMON, enitesi tarafndan l d r l d .
I35/4_I04 I. JOHN HYRCANUS. B a k h i n ve k a b i l e efi. F e r i siler t a r a f n d a n k a b u l e d i l m e d i .
104-103 I. ARISTOBULUS. B a k h i n ve kral.
103-76 ALEXANDER JANNAEUS.

Bakhin,

kral,

igalci.

Feri-

silerin d i r e n i i y l e karlat.
76-67

ALEXANDRA,

JANNAEUS'un

dostu.

2.

HYRCANUS B a k h i n .

67

2.

HYRCANUS,

kral

ve

ei,

Bakhin.

kralie.
Kardei

Ferisilerin
ARISTOBULUS

tarafndan tahttan indirildi.

6 7 - 6 3 2. ARISTOBULUS, kral ve B a k h i n . K u d s ' n d m e
s i n d e n sonra POMPEY tarafndan tutsak a l n d . Y a h u d a , R o m a ' y a
baland.
6 3 - 4 0 2.

HYRCANUS, ikinci

kere B a k h i n l i k g r e v i n e geti

rildi; a n c a k kral u n v a n n a l a m a d .
40-37

ANTIGONUS,

2.

ARISTOBULUS'un

olu,

Partllarn

desteini a l a r a k taht v e B a k h i n l i k g r e v i n i e l e g e i r d i .
37-34

BYK

HYRCANUS,

30

27-M.S

HEROD.

ylnda

Hasmon

Hanedanl'nn

ykl.

ldrld.

14 AUCUSTUS,

imparator.

M . . 6 (?) NASIRALI / S A ' n n d o u m u .

M . . 4 - M . S . 6 ARCHELAUS, Y a h u d a v e S a m i r i y e k a b i l e efi.
14-M.S 37 TIBERIUS, imparator.
26-36

PONTIUS PILATE,

Yahuda

Valisi.

30 (?) s a ' n n a r m h a gerilmesi.

6 6 - 7 0 K u d s ' n i g a l i y l e s o n l a n d r l a n ilk Y a h u d i S a v a .
Mabet'in
73/4
132-5

TITUS tarafndan ykl.

MASADA'nm
SIMEON

dmesi.

BAR

KOSIBA

(BAR

KOKHBA) t a r a f n d a n

Ro

m a l l a r a kar y r t l e n v e y e n i l g i y l e s o n u l a n a n k i n c i Y a h u d i
Sava.

I
GR

l D e n i z ' i n bat kysnda, E r i h a ' n n y a k l a k o n k i l o m e t

r e g n e y i n d e , Kirbet K u m r a n a d y l a b i l i n e n h a r a b e l e r uzanr. B u
h a r a b e l e r , n e r d e y s e d e n i z s e v i y e s i y l e eit y k s e k l i k t e k i Y a h u d a
l ' n d e , kra v e atlam topraklar zerindedir. G n m z d e
d n e m s e l o l a r a k turist kafilelerinin a k n n a u r a y a n b u topraklar,
g e n e l d e ns.ns/, sossz ve botur. O y s a eski bir Y a h u d i c e m a a t i

ayni

topraklarda y a y o r d u v e bir g n , e l l e r i n d e k i deerli p a r

m e n l e r i g i z l e m e k i i n y a k n e v r e l e r i n d e b u l u n a n u u r u m l a r a tr
m a n a r a k , b u n l a r m a a r a l a r a s a k l a m l a r d . D a h a sonralar c e m a
at yelerinden hi kimse, parmenleri almak iin maaralara
d n m e d i . B u n l a r , iki b i n yl b o y u n c a m a a r a l a r d a gizli kaldlar.
ilk kefedildikleri d n e m d e , elyazmalar yanl t a n m l a n m olsa
da l Deniz Parmenleri'ri\n kefi ve konuyla ilgili yrtlen elli
yllk y o u n almalar o l d u k a h e y e c a n v e r i c i ; fakat a y n z a m a n d a
sinir b o z u c u bir hikyedir. lk parmenin kefinin ellinci ylnda bi
le bu yazlarla ilgili y e n i almalarn yaplmas gerekiyor.'

ELLNC YILINDAK L DENZ PARMENLER

ARATIRMALARININ GENEL BR DEERLENDRMES
1.1947-1967
1948 y l n d a srail v e A B D k a y n a k l a r n d a n , b r a n i c e v e A r a m c a e l y a z m a l a r n n o l a a n d k e f i y l e ilgili h a b e r l e r y a y l m a y a
'/ Deniz Parmenleri'yle ilgili almalarma balama hikayem iin baknz: Providential Accidents: An Autobiography SCM Basmevi, Londra ve Rowman & Littlefield, Lahnam, Md., 1988.

U L U

UtlNIZ rAK^UJVltlNLLKI

balad.

E l y a z m a l a r , Filistin'deki ngiliz m a n d a c l n n son d

n e m l e r i n d e , 1947 ilkbahar y a d a y a z a y l a r n d a , M u h a m m e d e d h 3

D h i b adl bir B e d e v i o b a n tarafndan k e f e d i l d i . I 9 4 9 ' d a par

m e n l e r i n b u l u n d u u m a a r a , G e n e r a l L a s h ' i n k o m u t a s altndaki
r d n l askeri birliin y a r d m y l a , Birlemi M i l l e t l e r Atekes
G z l e m c i s i Kolordusu M e m u r u , Belikal Yzba Phillipe Lipp e n s tarafndan tespit e d i l d i . B u m a a r a , d a h a sonra r d n A n t i k
a l a r D e p a r t m a n ' n n ngiliz y n e t i c i s i G . L a n k e s t e r H a r d i n g ,
D o m i n i k asll Fransz A r k e o l o g v e Kutsal Kitap u z m a n R o l a n d
d e V a u x B a b a tarafndan i n c e l e n d i . Y a p l a n i n c e l e m e l e r s o n u c u n
d a , m a a r a d a y e d i p a r m e n v e irili ufakl y z l e r c e deri paras
daha bulundu.
P a r m e n l e r ' d e n -Yeaya E l y a z m a s , lahiler P a r m e n i ,
In O u l l a r ile Karanln O u l l a r arasndaki sava k o n u e d i
n e n p a r m e n - brani n i v e r s i t e s i Y a h u d i A r k e o l o j i s i P r o f e s r
E. L. S u k e n i k t a r a f n d a n satn a l n d ve hzla y a y n a h a z r l a n d .
D i e r drt p a r m e n , S u r i y e O r t o d o k s S t . M a r k M a n a s t r Lideri
ve Arap Metropoliten Bapiskoposu M a r Athanasius tarafndan,
incelenmeleri ve yayna hazrlanmalar iin, Kuds'teki D o u
Aratrmalar A m e r i k a n O k u l u g r e v l i l e r i n d e n M i l l a r Burrovvs, W .
H . Brovvnlee v e J . C . Trever'e verildi. B u aratrmac, Yeaya
elyazmalarnn tamam, Habakkuk Beyanat ve sonradan Cemaat
K u r a l o l a r a k i s i m l e n d i r i l e c e k D i s i p l i n Elkitab z e r i n d e k i a l
m a l a r n yrttler. S o n o l a r a k ngiliz m a n d a s a l t n d a k i Filistin
topraklarnn srail ile r d n arasnda b l n m e s i n d e n sonra, r
dn

snrnda

kalan

Kuds'teki

ecole

Biblique

et Archeologique

Franaise'de iki g e n aratrmac -Fransz D o m i n i q u e B a r t h e l e m y

v e P o l o n y a l J o z e f T a d e u s z Milik-1951 y l n n s o n l a r n d a , d e V a u x
v e H a r d i n g t a r a f n d a n birinci m a a r a d a b u l u n a n b l m l e r i y a y n a
h a z r l a m a k z e r e grevlendirildiler.
1951-1956 yllar arasnda o n m a a r a d a h a , y i n e o u n l u k l a
B e d e v i l e r t a r a f n d a n kefedildi. B u m a a r a l a r d a n z e l l i k l e ikisin
de nemli sayda yazt bulundu. D r d n c maaradan binlerce
b l m k a r l r k e n , e n u z u n yazt o l a n T a p n a k P a r m e n i v e bir
k a p a r m e n d a h a ikinci m a a r a d a b u l u n d u . H a r d i n g v e d e V a 2
.LSukenik, Meliggot genuzot, I, Kuds, 1948; W. F. Albright, Bulletin of the American
Schools for Oriental Research, 110 (Nisan 1948), 1-3; C.E. VVright, 'A Sensational Discovery', Biblical Archaeologist (Mays 1948), 21-3.

^Kifle yaplan sylei iin baknz John C. Trever, The Dead Sea Scrolls: A PersonaLAccount, Crand Rapids, 1979, 191-4.

CEZA VERMES

ux, n c e l e r i n e m s e n m e y e n m a a r a e v r e s i n d e k i h a r a b e y e d n
m y e r l e i m a l a n n d a kaz a l m a l a r n b a l a t t l a r ; ksa s r e
i i n d e m e t i n l e r i n , m a a r a l a r n v e K u m r a n a l a n n n b i r b i r i y l e ili
kili o l d u u ; e l y a z m a l a r v e b u n l a r n i e r i i y l e ilgili a l m a l a r n
a r k e o l o j i k aratrmalarla y r t l m e s i gerektii a n l a l d .
M s r ' d a b u l u n a n v e C a m b r i d g e niversitesi K t p h a n e s i ' n d e
m u h a f a z a e d i l e n 10 E m i r ' i n yazl o l d u u k k N a s h p a p i r s d
n d a , y a k n antik a l a ilgili karlatrma s a l a y a c a k b e l g e b u l u
n a m a m o l m a s n a karn, b u huzur d o l u g n l e r d e y a a n a n geli
m e l e r h e y e c a n v e r i c i y d i . 1948 ve 1949 y l l a r n d a S u k e n i k , Hidden
Scrolls

from

the Judaean

Desert bal

altnda

branice

iki

aratrma y a y m l a m v e b u y a z l a r n d a , p a r m e n l e r d e s z e d i
len dini c e m a a t i n , P h i l o ' n u n M . . I . y z y l d a k i y a z l a r n d a , J o s e p h u s v e P l i n y the Elders'in e s e r l e r i n d e a n l a t l a n m n z e v i tari
katla z d e o l d u u n u n e srmt. A y n tez, 1951 y l n d a n itiba
ren P a r i s ' t e A n d r e D u p o n t - S o m m e r t a r a f n d a n d a h a ayrntl b i
i m d e allmtr.

A a k a r l a n ilk K u m r a n Yaztlar v e b u n

larn b u l u n d u u arkeolojik kaz a l a n l a r , t e m e l Esseni z e l l i i

n i n e karrlar. C e m a a t Kural -tarikat v a r o l u u n t e m e l k o d u E s s e n i l e r d e k i ortak m l k i y e t e d a y a l v e m t e v a z y a a m tarzn
y a n s t r k e n ; K u m r a n ' n corafi k o n u m u P l i n y ' n i n tarifiyle rtr:
P l i n y ' y e g r e Esseni yerlekesi, l D e n i z ' i n k u z e y bat s a h i l i n d e ,
E r i h a ' n n g n e y i n d e d i r . E l y a z m a l a r n n salad t e m e l y e n i l i k l e r ,
G n a h k r K h i n a d y l a d a b i l i n e n Y a h u d i bir h k m d a r tarafn
d a n i k e n c e g r e n D o r u l u k r e t m e n i ' n i n k u r d u u c e m a a t i n ta
rihsel k k e n i n e dairdir: r e t m e n v e o n u n r e n c i l e r i , l e k a d a r
e k i l m e y e z o r l a n m l a r v e b u r a d a T a n r ' n n y a k n bir z a m a n d a k i b u z a m a n n baladna i n a n l y o r d u - eytana v e k a r a n l a kar
zafer k a z a n m a s n b e k l e m i l e r d i .
kinci o l a r a k ; kefin yapld ilk d n e m d e p a l e o g r a f i k v e ar
keolojik a l m a l a r d a n edinilen bilgiler nda, bu belgelerin
kinci T a p n a k a n a - M . . 2 . y z y l - M . S . I . y z y l - ait o l d u u
fikri y a y g n l k k a z a n d . Ksa bir sre iin b t n b u l g u l a r n H e l e
nistik a a ( M . . 6 3 v e d a h a n c e s i ) ait o l d u u n u s a v u n a n d e
V a u x v e b u b u l g u l a r n e r k e n R o m a ' y iaret ettiini s a v u n a n D u
p o n t - S o m m e r a r a s n d a fikirsel ayrlk y a a n d . A n c a k d a h a sonra
lar y a p l a n kaz a l m a l a r v e kefedilen y e n i m a a r a l a r n arat^Observations sur le Manuel de discipline dcouvert pr4s de la Mer Morte, Paris, 1951. Ingilizcedeki en nemli sentez iin baknz The Essene VVritings from Qumran, Oxford,
1961. Yaplan en son aratrma iin baknz, Ceza Vermes ve Martin Goodman, The Essenes According to the umrans, Sheffield, 1989.

KUMRAN

L DENZ PARMENLER

rlmasyla,

de V a u x 4

Nisan

I952'de

YAZITLARI

French Academie de nse-

riptions et Belles-Lettres n n d e d r a m a t i k b i i m d e geri e k i l m e k

durumunda

kald.

De Vaux'un,

I959'da

Britanya Akademisi

S c h w e i c h derslerinde sunduu gzden geirilmi arkeolojik sen

tezi, b t n e k s i k l i k l e r i n e karn, b u g n b i l e e l i m i z d e b u l u n a n e n
kapsaml aklamadr.

z e r i n d e fikir birlii salanm n c bir n o k t a ; K u m r a n y a

ztlarnda -zellikle 1950'lerde baslm Kutsal K i t a p ' l a ilgili b e y a
natlarda v e a m B e l g e s i ' n d e - aktarlan o l a y l a r d i z i s i y l e ilgilidir.
lk olarak 1952 y l n d a doktora t e z i m d e b i i m l e n d i r d i i m M a k a b i ler K u r a m , bir s e n e sonra y a y m l a n m 6 v e J . T . M i l i k , F . M . C r o s s ,
R . d e V a u x gibi u z m a n i s i m l e r c e , ayrntlardaki a y r m a l a r d n
d a , hzla k a b u l g r m t .

E d i t r y e l ura, u z u n c a bir s r e , b i r i n c i m a a r a d a b u l u n a n
y e d i p a r m e n i n y a y m l a n m a s iiyle snrl k a l m o l m a s n a ra
m e n , dier a l m a l a r d a h a hzl i l e r l i y o r d u : M i l l a r B u r r o w s v e
meslektalar, ellerindeki e l y a z m a s n I 9 5 0 - I 9 5 l ' d e y a y m l a d
lar. 8 S u k e n i k ' i n m e t n i l m n d e n sonra I 9 5 4 - I 9 5 5 ' t e y a y m
l a n d . 9 B u editrler, hzl d a v r a n m a k a d n a , metinleri e v i r m e k t e n
v e y o r u m l a m a k t a n feragat e d e r e k , fotoraflarla v e suretlerle y e t i
n i y o r l a r d . A r a m c a T e k v i n A p o c r y p h o n ' u n e n iyi k o r u n m u b
lmleri I 9 5 6 ' d a y a y m l a n d . 1 0 B i r i n c i m a a r a d a n k a r l a n b l m
ler, D . B a r t h e l e m y v e J . T . M i l i k ' i n z e n l i v e hzl a l m a l a r so
n u c u , I955'te y a y m l a n d . " Sonraki yllarda de V a u x tarafndan
a t a n a n a z s a y d a k i editr dnda, baka a r a t r m a c l a r n y a y m
l a n m a m m e t i n l e r e eriimi e n g e l l e n d i . 1952 y l n d a K u d s ' e ilk
g i d i i m d e , bir o k u m a n n son d z e l t i l m i h a l i y l e ilgili e d i t r l e r e
5

Archaeology and the Dead Sea Scrolls, Oxford, 1973.

*>Les Manuscrits du dsert de Juda, Paris, 1953, Discovery in the Judaean Desert, New
York, 1956.
7

I.T. Milik, Dix ans de decouvertes dans le desert de Juda, Paris, 1957 (ngilizce evirisi:
Ten Years of discovery in the Wilderness of Judaea, Londra, 1959); F. M. Cross, The Ancient Library of umran and Modern Biblical Studies, New York, 1958; R. De Vaux, (5. dip
notta)
s

The Dead Sea Scrolls ofSt. Mark's Monastery, I, New Haven, 1950; 11/2, New Haven, 1951.

The Dead Sea Scrolls ofHebrew University, Kuds, 1954-5.

'/V. Avigad ve Y. Yadin, A Genesis Apocryphon, Kuds. 1956. Baknz J. C. Greenfield ve

E. Kimron, 'Tekvin Efsanesi XII', Studies in umran Aramaic iinde, dzenleyen T. Muraoka (Abr-Nahrain suppl. I), Louvain, 1992, 70-77.
Discoveries in the Judaean Desert, I: umran Cave I, Oxford, 1955.

CEZA VERMES

yaptm nerilerden anlalaca zere, C e m a a t Kural'nn ( I Q S a )

b l m l e r i n i i n c e l e m e m e izin verilmiti.
K s m e n a r k e o l o g l a r t a r a f n d a n b u l u n a n ; a m a b y k bir o
u n l u u B e d e v i l e r d e n satn a l n a n p a r m e n p a r a l a r , R o c k e f e l ler M z e s i ' n d e k i P a r m e n B l m ' n d e t e m i z l e n d i , tasnif e d i l d i
v e s e r g i l e n d i . B u m z e , d a h a sonralar Filistin A r k e o l o j i M z e s i
a d n a l d ; a n c a k I 9 6 7 ' d e tekrar eski a d n a d n d . D r d n c m a
a r a d a n k a r l a n arkeolojik b u l g u l a r n , u z u n yllar b o y u n c a y a
y m l a n m a s n n e r t e l e n m e s i gibi o l a y l a r n s a h i y a a n m a m o l m a
sn dilerdik.
D e V a u x B a b a , I953'te v e I954'te, t a m a m g e n v e d e n e y i m
siz a k a d e m i s y e n l e r d e n o l u a n y e d i kiilik g r u p l a , d r d n c m a
ara a l m a l a r n balatt. B a r t h e l e m y , ksa sre i i n d e bu grup
tan a y r l r k e n ; d a h a sonralar R o m a Katolik K i l i s e s i ' n d e n k a c a k
o l a n , z e k i a m a t a h m i n e d i l e m e y e n bir kiilie s a h i p A b b e * J . T .
M i l i k , y e n i g r u b u n direi h a l i n e g e l d i . Fransz A b b e j e a n S t a r c k y ;
M o n s e n y r P a t r i c k S k e h a n v e Frank M o o r e C r o s s adl iki A m e r i
kal d a gruba katld. J o h n M a r c o A l l e g r o v e J o h n S t r u g n e l l , B r i
t a n y a ' d a n ; bir sre sonra e m e k l i y e ayrlarak y e r i n i Fransz A b b e
M a u r i c e Baillet'e brakacak olan C l a u s - H u n n o Hunzinger, A l
m a n y a ' d a n gelerek aratrma g r u b u n a girdiler.
yi bir s e z i y e s a h i p herkes, a r a l a r n d a n y a l n z c a iki k i i n i n ,
S t r a c k y v e S k e h a n , bilimsel kabul grd y e d i kiilik editr gru
b u n u n , b y l e s i n e m l i bir g r e v i n a l t n d a n k o l a y c a k a l k a m a y a c a
n h e l e ki de V a u x ' n u n tasarlad gibi son s z s y l e y e b i l e c e k
basky

hazrlayamayacan

anlayabilir.

De Vaux'nun

ikinci

n e m l i hatas, a l m a l a r a d e n e t i bir y a p n n g l e n d i r i l m e s i y l e
b a l a m a m a s , ilerini z e n l e v e hzla y a p m a y a n y e l e r i grupta
tutmas o l m u t u r ; d e V a u x b u z o r u n l u l u u n y e r i n e k e n d i kiisel,
yar ataerkil otoritesini k u l l a n m a y y e l e m i t i .
I970'li v e 80'li y l l a r d a y a y n s r e c i n e h k i m o l a n k a o s u a n
l a t m a d a n n c e , b u n d a n n c e k i srete grup endstrisinin t a m a
m e n hatal o l m a d n ifade e t m e k g e r e k i y o r . k i n c i v e o n u n c u
m a a r a l a r arasndaki b t n m e t i n l e r i n e l y a z s y l a d i z i n e s o k u l
d u u v e I960'ta t a m a m l a n m listeyi d e e r l e n d i r d i i m i z d e , yazt
larn b y k bir b l m n n t a n m l a n m v e z l m o l d u u a n
lalr. A r a t r m a c l a r n kendi bulgularn k a m u s a l a l a n d a p a y l a
m a m a l a r z e r i n e y o u n l a a n sonraki eletiriler, z e l l i k l e J . T . M i
lik'in katklar s a y e s i n d e g e r e k l e e n bu baary takdir e t m e m i z i
engellememelidir.
:

* Papaza verilen nezaket unvan (e.n)

KUMRAN

L DENZ PARMENLER

YAZITLARI

B i r i n c i m a a r a bulgularnn I955'te y a y m l a n m a s n d a n sonra

sekiz k k m a a r a d a k i ( 2 - 3 , 5-10) bulgular da I963't e tek bir cilt
halinde basld.

12

1965 y l n d a a n a g r u b u n yesi o l m a y a n A m e r i

kal b i l i m insan J . A . S a n d e r s , I 9 5 6 ' d a o n birinci m a a r a d a b u l u

n a n lahiler P a r m e n i ' n i y a y n a h a z r l a d .

13

S o n o l a r a k , 1967'den

n c e daktil o e d i l m i h a l i y l e baskya g n d e r i l e n d r d n c m a a r a
b l m l e r i , kt bir editrlkle a n c a k I 9 6 8 ' d e b a s l a b i l d i l e r . 1 4

2. 1967 -1990
Alt G n S a v a ' n d a D o u K u d s ' n igal e d i l m e s i y l e , Filistin
A r k e o l o j i M z e s i ' n d e b u l u n a n b t n p a r m e n b l m l e r i , srail
Eski Yaptlar D e p a r t m a n ' n n * d e n e t i m i n e g e t i . A m m a n ' d a sergi
l e n e n B a k r P a r m e n v e a z saydaki b l m l e r , r d n tarafnda
k a l d . S a v a z a m a n n a kadar B e y t l l a h i m ' d e bir satcda b u l u n a n
T a p n a k P a r m e n i , o r d u istihbaratnn y a r d m y l a , ksa s r e d e s
rail D e v l e t i ' n i n e l i n e g e t i . 1 5 1 9 7 0 ' l e r d e srail B a b a k a n V e k i l i
o l a n Y i g a e l Y a d i n , 1977 y l n d a -siyasetle a k a d e m i y i b i r b i r i n d e n
a y r m a d a n - yetkilerini kullanarak, ciltlik basky t a m a m l a m a y
baarmt. 1 6 srail D e v l e t i , b u d n e m d e c e n t i l m e n c e d a v r a n a r a k ,
de V a u x ve dank grubunun, drdnc maaradaki almalar
n a d e v a m etmelerini engellememiti.17 O n birinci maaradan
k a r l a n e l y a z m a l a r y l a ilgili bask a l m a l a r y s a , H o l l a n d a l v e
Amerikal akademisyenlerce yrtlmt.18
, 2
M . Baillet, J. T. Milik, R. de Vaux, Discoveries in the Judaean Desert of Jordan, III: Les
Petites grottes de umran, Oxford, 1962.

' 3 X A. Sanders, Discoveries in the Judaean Desert of Jordan IV: The Psalms Scroll of
umran Cave II (IIQPsa), Oxford, 1965.
,4

/. M. Allegro, A. A. Anderson, Discoveries in the Judaean Desert of Jordan, V:l (4I58186), Oxford, 1968. Bu basknn Ceorge J. Brooke editrlyle yeni basksnn hazrlan
mas tasarlanyor.
*lsrael Department of Antiquities
^Kando adyla da bilinen antika eya satcs Khalil Iskandar ahin, I950'li yllar boyunca
Bedevi kiflerle de Vaux arasnda araclk yapmt.
,6

Megillat ha-Miqdash l-lll, Kuds, 1977 (ngilizce evirisi: The Temple Scroll l-lll, Kuds,
1983). Ayrca baknz E. Qimron, The Temple Scroll: A Critical Edition with Extensive Reconstructions, Beer-Sheva/ Kuds, 1996.
' 7 As// editryel grubun yeleri 1950'li yllarda Kuds'te yrttkleri almalarda olduka
fazla zaman harcamlardr; ancak grup sonralar dalmt, yelerden birou ABD,
Fransa ve Britanya'da tam zamanl retim grevliliine dnd.
'8/. P. M. van der Ploeg, A.S. van der VVoude, B. Jongeling. Le Targum de Job de l grotte
XI de umran, Leiden, 1971; D. N. Freedman, K.A. Matthews, Paleo-Hebrew Leviticus
Scroll (IIPaleoLev), VVinona Lake, 1985.

CEZA VERMES

srail kart fikirleriyle d e b i l i n e n d e V a u x B a b a ' y s a sessizce

k e s i n e e k i l d i ve 1971 y l n d a l n c e y e kadar bu sessizliini k o
r u d u . B a k a bir D o m i n i k asll Fransz, P i e r r e B e n o i t , I 9 7 2 ' d e , y i
n e d o a l s e i m y o l u y l a editryel krsye g e t i . O d n e m d e a l
m a l a r n hl ayr y r t m e k t e o l a n srail A r k e o l o j i K u r u m u , B e n o it'nn y e n i g r e v i n i o n a y l a d . B u n d a n sonra, n e r i m z e r i n e d e l e
g e sekreteri C . H . Roberts - O x f o r d n i v e r s i t e M a t b a a s y n e t i c i s i y a y n s r e c i n i n hzlandrlmasn talep e t m e y e karar v e r m i ; a n
c a k B e n o i t n e b u sreci h z l a n d r a b i l m i n e d e v e r d i i szleri y e
rine getirebilmiti. 1 9 1977 y l n d a y a z d m bir eletiride, sonralar
s k a t e k r a r l a n a c a k o l a n bir tespitte b u l u n m u t u m : b r a n i c e e l y a z
m a l a r n n kefi, hzla " y i r m i n c i y z y l n e n b y k a k a d e m i k s k a n
dali h a l i n e d n y o r . "

20

P e k i , b y k bir o u n l u u y e t e n e k l i i n s a n l a r d a n o l u a n ara
trma g r u b u , p a r m e n l e r i n editryel a l m a s gibi n e m l i bir g
revi nasl v e n e d e n b y l e talihsiz bir h i k y e y e e v i r e b i l d i l e r , d i y e
sorulabilir. F i k r i m c e , ' y z y l n a k a d e m i k s k a n d a l i ' , p e p e e g e l i
en o l a y l a r n s o n u c u d u r . a l m a l a r n rgtlenmesi v e grup y e
lerinin y a n l s e i m i y l e ilgili h a t a l a r d a n , d e V a u x s o r u m l u tutula
bilir: G r u p y e l e r i n i n o u n l u u , bu aratrmay ek i o l a r a k gr
d k l e r i n d e n , z a m a n i i n d e k o n u y a kar d u y d u k l a r ilgi a z a l m
v e s o n u n d a k a y b o l m u t u . 70'li yllarn ortalarna k a d a r g r u b u n e n
verimli

alan

y e s i J.

T.

Milik,

The Books of Enoch: Aramaic

Fragments of umran Cave 4 (1976) basksnda y e r a l a n o l d u k a

t a h m i n e d a y a l t e z i n e y n e l t i l e n eletirilerden sonra k o n u y a ilgisi
ni yitirmiti. ' A k a d e m i k e m p e r y a l i z m ' ise iin baka bir boyutu-,
dur. B u d n e m d e , ilerini s a v s a k l a y a n editrlerin a l t n d a n kalka
m a y a c a k l a r bir y k o m u z l a d k l a r g e r e i n i k a b u l e t m e k t e n s e ,
m e t i n l e r i n k i m e ait o l d u u tartmalarna girmek d a h a k o l a y g r
n y o r d u . B t n b u n l a r a e k o l a r a k , n c e l e r i kendi s o r u m l u l u k l a r
n y k l e n m e k k o n u s u n d a gsterdikleri

isteksizlik, n g r l e r i n i n

snrl o l u u v e y a n l yarglar u z u n sre k o r u m a l a r n e d e n i y l e s

railliler, a n c a k 1980'lere g e l i n d i i n d e editryel p o l i t i k a d a etkin rol
a l m a y a b a l a y a b i l d i l e r . D a h a fazla a k l a m a y a gerek v a r m ?
'"/970'/er boyunca retimde bulunan tek isim ).T. Milik'ti. -The Books of Enoch: Aramaic
Fragments of umran Cave 4, Oxford, 1976; Discoveries in the Judaean Desert, VI:
(4I28-57), Oxford, 1977- bu dnemden nce Milik de ar bir k uykusu iindeydi. 1991
ylnda baslmam belgelerini yaymlamas iin ikna edildi ve bu grev yeni bir editryel
gruba verildi.
2

"77)e Dead Sea Scrolls: umran in Perspective, Londra, 1977, 24 (Margaret Harris Ders
leri ilk olarak 1977 ylnda Dundee niversitesi'nde verilmitir.)

KUMRAN

L DENZ PARMENLER

YAZITLARI

S o n u n d a k a n l m a z sre balamt: I 9 8 0 ' d e P a t r i c k S k e h a n

v e I 9 8 6 ' d a J e a n S t a r c k y , a l m a raporlarn y a y m l a y a m a d a n h a
yatlarn kaybettiler. E u g e n e U l r i c h v e E m i l e P u e c h ' i n d e l m l e
rinden sonra, J . Strugnell, onlarn metinlerini blmler halinde
datt: B u n l a r , d a h a sonra H a r v a r d niversitesi d o k t o r a r e n c i
lerinin tez k o n u l a r n d a k u l l a n l d . A n c a k b u r e n c i l e r , d o k t o r a
d e r e c e l e r i n i t a m a m l a y a n a k a d a r e l l e r i n d e k i bilgileri k e n d i l e r i n e
saklamay daha uygun bulmulard.
P i e r r e B e n o i t , l m n d e n bir yl n c e , I 9 8 5 ' t e ba editrlk
ten a y r l d ; aratrma grubu y e l e r i , b o a l a n y e r e y e t e n e k l i fakat
otuz s e n e b o y u n c a tek bir m e t i n basks b i l e h a z r l a y a m a m
o l a n J o h n Strugnell'i setiler. 1987 y l n d a L o n d r a ' d a k a m u y a a k
o l a r a k d z e n l e n e n P a r m e n l e r S e m p o z y u m u ' n d a , ilerini k a p
l u m b a a h z n d a y r t e n Strugnell v e r e n c i l e r i n e , h i o l m a z s a
p a r m e n l e r i n fotoraflarn y a y m l a m a l a r k o n u s u n d a srar e t t i m .
B u t a l e p , tek h e c e l i o l u m s u z bir k e l i m e y l e k a r l a n d . lgin o l a n sa, srail Eski Yaptlar Otoritesi'nin* Strugnell'in a t a m a s n o n a y l a m a s y d . S t r u g n e l l ' i n aal taslaklar h i b i r z a m a n m e y v e v e r e m e
d i . 1990 y l n d a bir srail gazetesiyle yapt s y l e i d e , srailliler ve
M u s e v i d i n i h a k k n d a hakaret d o l u ifadeler k u l l a n m a s z e r i n e
Strugnell, - M u s e v i d i n i n i n iren o l d u u n u ifade ettii belirtiliyorgrup a r k a d a l a r t a r a f n d a n istifa e t m e y e ikna e d i l m i ; b u t a l e p
I A A -srail Eski Yaptlar O t o r i t e s i - tarafndan k a b u l e d i l m i t i . G e
de olsa srailliler, g r m ve otuz y e d i senelik h k m r a n l k
lar b o y u n c a , t a m bir felaket gibi a l a n uluslararas t a k m n a
lmalarna son v e r m i l e r d i .

3. 1990-2003
J o h n S t r u g n e l l ' i n istifasndan sonra, K u m r a n Yaztlar B a s m
P r o j e s i ' n i n ba e d i t r l n e ilk kez bir Y a h u d i ve srail v a t a n d a
o l a n brani n i v e r s i t e s i Kutsal Kitap a l m a l a r P r o f e s r E m a nuel T o v a t a n d . T o v , ilk olarak h e n z b a s l m a m o l a n m e t i n l e r i ,
y e n i y a r d m c l a r arasnda datt. I 9 9 l ' d e b e n i m d e a r a l a r n a ka
tldm y e n i editryel grup, n c e k i alt kiilik g r u b a karn, y a k l a
k altm k i i d e n o l u u y o r d u ! M a a l e s e f T o v , d e V a u x ' u n 'gizlilik
kural'n srdrerek, y a y m l a n m a m metinleri a z s a y d a e d i t r n
k u l l a n m y l a snrl tuttu. A n c a k uluslar aras grup t a r a f n d a n par
m e n b l m l e r i n e k o n u l a n bu k o r u y u c u set, 1991 s o n b a h a r n d a ,
zellikle

Hershel

Shanks'in

Biblical

Archaeology

Revievv

( B A R ) ' d a k i y a z s n n d a etkisiyle y k s e l e n k a m u o y u basks s o n u

c u kaldrld. Yaztlarn k a m u o y u n a a l m a s i i n atlan ilk n e m l i
*lsrael Antiquities Authority

CEZA VERMES

a d m , B A R ' n a n a g v d e s i n i oluturan Kutsal Kitap A r k e o l o j i D e r n e i ' n i n , s y l e m d e y a l n z c a yetkili e d i t r l e r i n k u l l a n m n a a k

o l a n v e 1988 y l n d a J o h n Strugnell tarafndan h a z r l a n a n , y i r m i
be a d e t n D i z i n ' d e n y a r a r l a n l a r a k , Z i o n V V a c h h o l d e r v e M a r
tin A b e g g 2 1 tarafndan bilgisayar o r t a m n d a y e n i d e n y a p l a n d r l
m 17 adet d r d n c m a a r a e l y a z m a s n n e y l l a y n d a b a s l m a
s olmutur.

22

A y n a y i i n d e , saygn bir aratrma k u r u m u o l a r a k

tannan Kaliforniya'daki San Marino Huntington Ktphanes i ' n d e n VVilliam A . Moffett, krk yldr a r i v d e tutulan K u m r a n P a r
m e n l e r i f o t o r a f l a r n n , vasfl
alacan d u y u r d u .

bilim

insanlarnn kullanmna

23

I A A v e resmi editrler, n c e l e r i b u a l m a d i r e n d i l e r ; a n c a k
E k i m a y n n s o n u n d a , srail P a r l a m e n t o s u ' n u n -Knesset- basks
s o n u c u kstlamalarn kaldrlmasn kabul e t m e k d u r u m u n d a kal
dlar. B u g e l i m e d e n sonra, n c e l e r i y a l n z c a K u d s t a r a f n d a n
o n a y l a n a n k i i l e r c e k u l l a n l a b i l e n O x f o r d Y k s e k L i s a n s Kutsal
K i t a p a l m a l a r M e r k e z i ' n d e v e C l a r e m o n t Kutsal K i t a p A n t i k
E l y a z m a l a r M e r k e z i ' n d e * b u l u n a n p a r m e n fotoraflar a r i v i ,
b t n vasfl b i l i m insanlarna a l a b i l d i . D a h a s , K a s m I 9 9 l ' d e
Kutsal K i t a p A r k e o l o j i Dernei,** R o b e r t E i s e n m a n v e J a m e s R o 2t

A Preliminary Edition of the Unpublished Dead Sea Scrolls: The Hebrew and Aramak
Texts from Cave 4, Biblical Archaeology Society, Washington, 1991. 1992 ve 1995 yllarn
da iki cilt daha piyasaya srlmtr.
22
A Preliminary Concordance to the Hebrew and Aramaic Fragments from umran Caves II to X. (Datmc H. Stegeman, Gttingen, 1988)

23

''Huntington Ktphanesi ile l Deniz Parmenleri arasndaki iliki, ktphane yneti

cisi Robert A. Skotheim tarafndan anlatlyor. 1982 ylnda Elizabeth Hay Bechtel, Kalifor
niyal nl bir hayrsever, baz Kumran Yaztlar'nn negatiflerini Huntington'a balam.
Bayan Bechtel'in Kuds-Antik alar Departman'nndan, btn l Deniz Parmenleri'nin fotorafnn ekilmesi iin ald zel izin sayesinde, Huntington ktphanesi ba fo
torafs Robert Schlosser, bu fotoraflar ekebilmi. Bu fotoraflarn ikiz kopyalar aln
m: bunlardan biri Claremont'a, California'da kurulan Eski alar Kutsal Kitap Elyazmalar
Merkezi'ne, dieriyse Bayan Bechtel'e verilmi, ikinci kopya, 50.000 dolarlk bir Bechtel
yardmyla Huntington'da ina edilen zel bir 'iklimli' mahzende muhafaza edilmi. Bayan
Bechtel, lmnden bir sene nce, 1986 ylnda, fotoraflarn Huntington'a balam.
Nisan 1982 ylnda imzalanan bir antlamann 9. paragraf uyarnca, bu malzemelerin kul
lanmyla ilgili kstlayc kural kaldrlm: 'Huntington'n kendi malzemelerini koruma po
litikalar da dikkate alnarak bu fotoraflar, aratrmaclarn kullanmna alr'. Bylesi bir
kstlama hibir zaman Bayan Claremont tarafndan ktphaneye dayatlmamt. 1990 y
lnda Bili Moffett, ktphane yneticilii grevine atapd. Bylece antlamann dokuzuncu
maddesi uyarnca, bu fotoraflar, aratrmaclarn kullanmna ald. Bili Moffett, 'par
menlerin kurtarcs', ubat I995'te, 62 yandayken yaamn kaybetti.
*Oxford Centre for Postgraduate Hebrew Studies and Ancient Biblical Manuscript Center
at Claremont
"Biblical Archaeology Society

KUMRAN

L DENZ PARMENLER

binson tarafndan derlenen

halinde bast.

24

Kumran

Yaztlar fotoraflarn

YAZITLARI

iki cilt

B u iki Kaliforniyal profesrn K u m r a n b l m l e r i

n e nasl ulatklarysa h l b i l i n m i y o r . U y g u l a n a n y e n i politika,

K u m r a n a l m a l a r n n geliimi a s n d a n o l d u k a yararl o l m u
tur. Yaztlara e r i i m i n n n d e k i e n g e l k a l d r l d n d a n , k o n u y l a
ilgili kitaplarn says hzla artm; b i r o k a r a t r m a c , 1992 y l n d a
a k a d e m i k d e r g i l e r e gnderdikleri u z u n l u ksal m a k a l e l e r d e , y a
ztlara d o r u d a n eriimi t a l e p etmilerdir. Serbest rekabet, resmi
b a s k n n y a p l m a s s r e c i n i hzlandrmtr. I 9 8 3 ' t e B e n o i t B a b a
t a r a f n d a n hzla y a y n a hazrland a k l a n a n Kutsal K i t a p ' l a ilgili
m e t i n l e r i n d r d n c m a a r a basks - k a p a k s a y s n d a 1992 tari
h i n d e basld y a z l m o l m a s n a karn- ilk olarak 4 M a r t I 9 9 3 ' t e
p i y a s a y a s r l e b i l d i l e r . 2 5 T e m b e l v e b e n c i l c e d a v r a n a n kiiler d
nda btn bilim dnyas ve k a m u o y u , yeni zgrlk d n e m i n
d e n y a r a r l a n a b i l d i . I 9 9 6 ' y a g e l i n d i i n d e , ba editr E m a n u e l
T o v ' u n o l a a n s t a l m a l a r s a y e s i n d e drt cilt d a h a y a y m l a n
m v e baka bir drt cilt d e b a s k y a h a z r l a n y o r d u . Eski d n e m
d e y a p l a n a l m a l a r l a k y a s l a n d n d a b u d e i i m i n takdir e d i l
mesi g e r e k i y o r . E l i n i z d e k i kitabn g z d e n geirildii d n e m d e 3 9
ciltlik

Discoveries in the Judaean Desert d i z i s i n d e n o t u z alts

ba

slmtr; b u n l a r d a n y i r m i sekizi, d n m yl o l a n I 9 9 l ' d e n sonras

na aittir.

L DENZ ALIMALARINDA SON D U R U M

1947-1956 yllar arasnda on bir K u m r a n M a a r a s ' n d a n , a r a
l a r n d a n biri bakr l e v h a z e r i n e ilenmi, dierleri deri z e r i n e
y a z l m bir d z i n e p a r m e n k a r l d . B u n l a r a , says kesin o l a
rak b i l i n m e y e n ; fakat m u h t e m e l e n alt h a n e l i saylarla ifade e d i l e
b i l e c e k p a p i r s v e deri z e r i n e y a z l m b l m l e r d e k a t l m a l .
B t n y a d a b l m l e r h a l i n d e , yaklak sekiz y z asl b e l g e b u
l u n d u . Y a l n z c a d r d n c m a a r a listesinde 5 7 5 b a l k b u l u n
maktadr;

26

ait o l m a y a n

ancak muhtemelen Kumran Yahuda l blgesine

(4Q342-6I)

aralndaki y i r m i b e l g e , y a n l l k l a 4 Q

listesine e k l e n m i t i . P a r m e n l e r i n b y k ksm b r a n i c e d i r , b u 24

Robert H. Eisenman ve James B. Robinson, A Facsimile Edition of the Dead Sea Scrolls,
l-ll, Washington, 1992. Bu fotoraflarn ou niteliksel adan kt durumdadr; ancak ba
z fotoraflar kullanldr.
25

Patrick W. Skehan, Eugene Ulrich ve Judith E. Sanderson, Discoveries in the Judaean

Desert, IX: umran Cave 4, IV, Paleo-Hebrew and Crek Biblical Manuscripts, Oxford,
1992.

2b

Bkz. Emanuel Tov, 'The Unpublished umran Texts from Caves 4 and IV, JJS 43 (1992),

101-36.

CEZA VERMES

n u n d n d a a z s a y d a A r a m c a p a r m e n , kutsal kitabn Y u n a n c a
ve Septuaginta uyarlamalar da vardr.27
Ester dnda -ki bu metinler arasnda b u l u n m a y t a m a m e n
rastlantsaldr

28

n c e d e n beri bilinen Kutsal Kitaplar'n nshalar -

paralar h a l i n d e d e olsa- g n m z e kadar ulaabildiler. M . . ikin

c i y z y l ortalarnda Filistin k a n o n u n a e k l e n e n , g e d n e m e ait D a niel Kitab'nn sekiz e l y a z m a s da bu maaralarda b u l u n m u t u r .

29

B u n l a r n dnda, A r a m c a v e Y u n a n c a eviriler d e vardr.

D a h a s , m a a r a l a r d a n baz A p o k r i f a - b r a n i c e Kutsal Kitap'ta
b u l u n m a y a n ; Y u n a n c a konuan Yahudilerin Kutsal Kitab o l a n
S e p t u a g i n t a ' d a g e e n - metinler d e karlmtr. A r a m c a v e brani
c e T o b i t ' i n K i t a b , Y u n a n c a u y a r l a m a s n d a ' f a z l a d a n " ilahi d i y e
t a n m l a n a n M e z m u r l a r 151 ve VVisdom of Jesus ben Sira ya da b
r a n i c e V a i z Kitaplar d a d r d n c v e o n birinci m a a r a l a r d a b u
l u n m u l a r d . S o n u n c u kitabn bir b l m -39. v e 4 4 . b l m l e r M a s a d a ' d a kefedildi; a n c a k b u b l m l e r , kent m e r k e z i n i n R o m a
llar t a r a f n d a n istila edildii M . S . 7 3 / 7 4 ' t e n d a h a g e bir t a r i h e ait
o l a m a z l a r . A y r c a 1896 y l n d a K a h i r e ' d e k i bir s i n a g o g m a h z e n i n
de -genizah- b u l u n a n o r t a a a ait iki e l y a z m a s , Y u n a n c a u y a r l a
m a n n t e ikisini oluturmaktadr.
B a z Y a h u d i e v r e l e r i n d e o l d u k a p o p l e r o l a n bir n c
Kutsal Kitap e i d i , P s e u d e p i g r a p h a n e Filistin'de n e d e D i a s p o ra'da k a n o n i k listeye girebilmitir. n c e d e n Y u n a n c a , L a t i n c e y a
d a S r y a n i c e e v i r i l e r i y l e b i l i n e n b u kitaplardan b a z l a r , orijinal
dilleri o l a n b r a n i c e ( r n e i n , J b i l e l e r Kitab) v e A r a m c a ( r n e
i n , H a n o k ' u n Kitab) aslnda bulunmutur. Yusuf, A m r a m , M u s a ,
Y e u v e Y e r e m y a ' y l a ilgili k u r m a c a l a r ; a r a l a r n d a n b e t a n e s i n i n
S r y a n i c e s i b i l i n e n seri d M e z m u r l a r gibi b u g r u b a ait o l a n b a
ka k o m p o z i s y o n l a r da su y z n e k a r l m ; d i e r l e r i y s e ilk kez
K u m r a n ' d a kefedilmitir.
K u m r a n cemaati tarafndan yazld ya da uyarland tahmin

edilen

Deniz Parmenleri -bir

istisna

dnda

30

kendi

2 7

7 . maaradan karlan Yunanca yazt paralarnn Yeni Ahit'e ait olduunu ngren
gr kantlanamamtr. (Bkz. 461-462.)
2S

4550'den karlan Aramca yaztlarn, ilk Ester kitabna ait olduu sanlmaktadr.

29

4242-6, seri d Daniel Kitab'nn varlna tanklk eder.

supernumerary
30
S u istisna, am Belgesi'dir. Drdnc, beinci ve altnc maaralardan karlan bu bel
ge, daha nceleri Kahire genizah'nda da bulunmutu. Bu belge, ilk olarak S. Schechter
tarafndan yaymlanmt (Documents ofJewish Sectaries I: Fragments of a Zadokite Work,
Cambridge, 1910); bu kitabn nsz, J. A. Fitzmyer imzasn tar (Ktav, 1970). Daha iyi bir
bask iin bkz. Magen Broshi, The Damascus Document Reconsidered, Kuds, 1992.

KUMRAN

L DENZ PARMENLER

YAZITLARI

b a n a bir y e n i l i k oluturur. B u y a z n ; kural k i t a p l a r n d a n , farkl

Kutsal Kitap y o r u m l a r n d a n , dini iirlerden, d z y a z y a d a iir b i
i m i n d e k a l e m e a l n m fikir y a z l a r n d a n , tarikat t a k v i m l e r i n d e n
v e a r a l a r n d a n biri c e n n e t t a p n a n d a k i m e l e k ibadetlerini a n m
satan i b a d e t l e ilgili m e t i n l e r d e n o l u u r . B t n b u n l a r a , ' h o r o s
k o p l a r -bir kiinin m i z a c n n , fiziksel z e l l i k l e r i n i n v e k a d e r i n i n ,
o kiinin d o d u u a n d a g k y z n n b u l u n d u u b i i m e bal o l
d u u i n a n c n a d a y a n a n astrolojik f i z y o n o m i b e l g e l e r i - v e Z o d y a k ' * iaret e d e n a y n g r n d v e g n grledii belirli g n
lerde g e r e k l e e c e k m u c i z e l e r i n c e d e n bildiren bir m e t i n d e e k
lenebilir. S o n o l a r a k , B a k r P a r m e n , ifreli bir d i l d e deerli m a
d e n l e r i n v e p a r m e n l e r i n sakland y e r l e r i n tarifini v e a y n i
z e l g e n i n ifresiz nshasn sunar.
P a r m e n l e r l e ilgili ilk saptamalar baz hatalar i e r i y o r d u , a n
c a k K u m r a n kazlaryla ortaya k a r l a n b u l g u l a r n paleografik, ar
keolojik ve yaznsal-tarihsel almalar s o n u c u , bilim insanlar
arasnda e l y a z m a l a r n n (a) tarihsel d n e m i , (b) k k e n i , (c) n e m i
k o n u l a r n d a fikir birlii s a l a n a b i l d i . U fikirlerin taraftarlar, son
d n e m d e b u fikir birliinin, d e V a u x v e o n u n d a l k a v u k l a r tarafn
d a n d i e r l e r i n e t e p e d e n dayatldn iddia e d i y o r l a r . A n c a k ger
e k udur k i ; opinion communis, bilgisiz insanlara d a y a t l a n res
m i grn d e i l ; o u n l u k l a uluslararas gruptan b a m s z kii
l e r c e gelitirilmi tezlerin tartlmasyla gelien d o a l v e e v r i m s e l
srecin rnyd.

(a)Elyazmalarnn

Tarihi

P a l e o g r a f i , m e t i n l e r i n y a n b e l i r l e m e k i i n k u l l a n l a n ilk
y n t e m d i . U z m a n l a r birbirlerinden ayr yrttkleri a l m a l a r d a ,
karlatrlacak bulgularn azlna r a m e n , e l y a z m a l a r n n M . .
ikinci y z y l v e M . S . birinci y z y l z a m a n aralna ait o l d u u so
n u c u n a vardlar.

1960'larla

birlikte

Kumran

Yaztlar'na ek o l a r a k

M a s a d a ' d a ( M . S . birinci y z y l ) , M u r a b b a t ' t a v e dier Y a h u d a

l m a a r a l a r n d a b u l u n a n Y a h u d i e l y a z m a l a r d a ( M . S . 1.-2. y z
yl) k u l l a n l d . F . M . C r o s s , sonralar d a h a z a h m e t l i a m a d a h a y a
rarl bir karlatrmal y n t e m gelitirdi. 3 ' A n c a k , e l y a z m a l a r n d a ki tarihlerle ya d a d l t l e r l e d e s t e k l e n m e d i i s r e c e ( m a a l e s e f
Kumran

Yaztlar'nda

bu

sorun

yaand)

paleografik

sonularn,

Arkeoloji ve radyo-karbon tarihlemeleriyle beslenmesi gerekiyor*burlar kua (.n.)

3,

' T / e Development of the )ewish Scripts', The Bible and the Ancient Near East: Essays in
HonorofvV. F. Albright iinde, CardenCity, NY, 1961, 133-202.

CEZA VERMES

d u . m l e k v e paralar z e r i n d e y a p l a n a l m a l a r a d a y a l a r k e
olojik test, R . D e V a u x tarafndan f o r m l e edilmiti.* D e V a u x ' a
gre K u m r a n tarihi, M . . ikinci y z y l n ikinci y a r s y l a Y a h u d i l e r
v e R o m a l l a r arasnda g e r e k l e e n ilk sava ( M . S . 66-70) a r a s n
daki z a m a n d i l i m i n e d e n k d r y o r d u .
R a d y o - k a r b o n testi, ilk o l a r a k I 9 5 l ' d e b e z p a r m e n a m b a l a j
l a r n d a n biri z e r i n d e d e n e n d i . B u l u n a n tarih, M . S . 3 3 ' t , a n c a k
b u s o n u % I 0 hata p a y n a s a h i p t i .

32

1990'larn g e l i m i l m

y n t e m l e r i y l e birlikte, sekiz K u m r a n e l y a z m a s z e r i n d e H z l a n
drlm K t l e Spektrometresi ( A M S ) k u l l a n l d . Test s o n u c u n a g
re, bu p a r m e n l e r i n alts, kesin o l a r a k sa n c e s i d n e m e ; dier
ikisiyse s a ' d a n n c e k i v e sonraki birinci y z y l l a r a r a s n d a k i d
neme aitti.

33

E n n e m l i s i , t a h m i n e d i l e n d e n y z yl d a h a e r k e n

bir t a r i h e ait o l d u u a n l a l a n Kehat Ahiti d n d a , paleograflarn

b t n t a h m i n l e r i r a d y o - k a r b o n testleriyle d o r u l a n d . M a a l e s e f
I 9 9 0 ' d a test e d i l e n e l y a z m a l a r , tarihsel hassasiyeti o l a n metinleri
i e r m i y o r d u . 1994 y l n d a IAA, A r i z o n a niversitesi A M S labora
tuarnda o n sekiz metni v e iki b e z p a r a s n a n a l i z etti. L a b o r a t u
ar s o n u l a r n a gre bu metinlerden on tanesi kesin olarak
K u n r a n ' a aitti v e m e t i n l e r d e n biri n c e d e n Z r i c h ' t e k a r b o n tes
tinden g e m i t i . m e t i n , tarihi ortaya k o y u y o r d u . G e n e l s o n u
udur: " r n e k l e r zerinde yaplan l m l e r n c e k i tarihlerle
uyum

gstermektedir.

yaplan

l 4

l Deniz Parmenleri r n e k l e r i

zerinde

C l m l e r i e l i m i z d e k i paleografik t a h m i n l e r l e rt-

m e k t e d i r . " 3 4 A n c a k ikinci kez y a p l a n r a d y o - k a r b o n testlerindeki

hata p a y , 1990-Zrich testlerindeki hata p a y n d a n d a h a y k s e k
kmtr. Y i n e d e A r i z o n a Testleri s a y e s i n d e o l d u k a n e m l i bir
nokta tespit edilmitir: K u m r a n Tarikat'nn t e m e l tarihsel k a y n a
o l a n H a b a k k u k B e y a n a t , sa'dan n c e 120 v e 5 yllar aras d n e
m e aitti. S o n u o l a r a k , b u yaztta Y e n i A h i t ' t e a n l a t l a n o l a y l a r a
g n d e r m e y a p l d n iddia e d e n b i l i m i n s a n l a r , s a v l a r n d a bir
terslik o l d u u n u g r m e l i d i r l e r . T o p a r l a y a c a k o l u r s a k , b u g n k
genel

bilimsel

bak,

Kumran

Yaztlar'r\\

kabaca M . .

200 ve

M . S . 7 0 arasna yerletirir: B u yaztlarn k k bir b l m m u h t e

m e l e n M . . n c y z y l a , eski m a d e n l e r i n o u M . . birinci
*(s.28, dipnot: 5)
32

Bkz. O. R. Sellers, Radiocarbon Dating of Cloth from the 'Ain Feshka Cave', BASOR,
123 (1951), 22-4.

3 3

C . Bonani, et al. 'Radio Carbon Dating of the Dead Sea Scrolls', 'Atiot 20, (1991), 2532.

34

A J. T. lull vd., 'Radio Carbon Dating of Scrolls and Linen Fragments from the Judaean
Desert', Radiocarbon 37 (1995), 11-19.

KUMRAN

L DENZ PARMENLER

YAZITLARI

y z y l a ; paleograflarn d e y i m i y l e g e H a s m o n v e y a e r k e n H e r o d
d n e m i n e aittir.

(b)Elyazmalarnn

Kkeni

h m a l e d i l e b i l i r istisnalar dnda, 1950'lerden beri gelien b i

limsel k a n a a t , m a a r a l a r d a b u l u n a n p a r m e n l e r i n v e c i v a r d a k i
h a r a b e y e r l e k e n i n birbiriyle ilikili o l d u u y n n d e d i r . r n e i n ,
5 7 5 (ya d a 5 5 5 ) b e l g e n i n b u l u n d u u d r d n c m a a r a , y a p l a r n
ta at m e s a f e s i n d e d i r . A y n z a m a n d a Essenilerin, eski K u m r a n
sakinleri o l d u k l a r fikri d e genel kabul grmektedir. B u g n Esseni
k u r a m baz kiiler tarafndan sorgulanyor; a n c a k n e srlen iti
raz n e d e n l e r i o l d u k a gsz. ki b u l g u k m e s i a r a s n d a - b u n l a r
K u m r a n Y a z t l a r v e klasik ( P h i l o , J o s e p h u s v e P l i n y t h e E l d e r )
k a y n a k l a r d r - y a p l a n basit bir karlatrma s o n u c u b u l u n a n u y u
m a z l k l a r , y e t e r i n c e i n c e l e m e d e n , Esseniler T e z i ' n i n y a n l l n a
kant o l a r a k s u n u l u y o r ; oysaki ayrntl bir i n c e l e m e y l e b u tezin
eski g c n hl k o r u d u u g r l e b i l i r . 3 5 B u k u r a m d a , ortak m l
kiyet sahiplii, C e m a a t K u r a l ' n d a kadnlarla ilgili ibarelerin a z l
, bekr v e e v l i tarikatlarn ortak y a a m ( F l a v i u s J o s e p h u s ' a g r e
Esseniler i k i y e ayrlr.), K u m r a n ' n corafi k o n u m u y l a P l i n y t h e E l d e r s ' i n Esseniler yerlekesinin tasviri arasndaki b e n z e r l i k ( P l i n y
t h e Elders'a gre b u yerleke Eriha v e Engedi a r a s n d a , l D e n i z
y a k n n d a d r . ) gibi zellikler n e k a r . P a r m e n l e r i n v e a r k e o l o
jik v e r i l e r i n , Y u n a n c a v e L a t i n c e yaztlarla her z a m a n u y u m a d
n;

Kumran

Yaztlar'nn

ve

klasik

metinlerin

yorumlanmas

ve

u y a r l a n m a s gerektiini tabii ki kabul e d i y o r u m ; a n c a k u da a k l

da tutulmal ki P a r m e n l e r , c e m a a t y e l e r i n i n y a b a n c l a r l a ilgili
d n c e l e r i n i y a n s t r . 3 6 K u m r a n t o p l u l u u n u ; Ferisiler, S a d d u k i ler, Z e l o t l a r y a d a Hristiyan Y a h u d i l e r l e ilikilendiren k u r a m l a r
d a n h i b i r i , eletirel bir i n c e l e m e y e gs g e r e m e d i i n d e n , 1977
y l n d a o r t a y a k o y d u u m v e b u g n h l geerliliini k o r u d u u n a
i n a n d m bir s a p t a m a m tekrar belirtmekten p i m a n l k d u y m u y o 35

Gncel bir kaynak iin bkz. The Essene According to the Classical Sources, Sheffield,
1989, 12-23. Bu kitabn ikinci yazar Martin Goodman, tarikatn Kumran Cemaati'yle ilikilendirilmesinde Josephus'a bavurulmasn sorgular; ona gre losephus, yaad dnem
de Yahudi tablosunu tam olarak resmetmez; bu nedenle Josephus'un szn ettii grup,
Esseniler tarikatna benzeyen baka bir topluluk da olabilir. Bkz. 'A Note on the umran
Sectarians, the Essenes and Josephus', JJS 46 (1995), 161-6. Goodman'n renme isteine
her ne kadar hayranlk duysam da savunusunun deimesini dilerdim.
36

D a b a ayrntl bir argman iin bkz. 69-70.)

GEZA VERMEN

r u m : " M e v c u t z m nerileri arasnda e n o k ses getiren kura

m n Esseniler K u r a m o l d u u son h k m o l m a l d r . y l e k i , b u
k u r a m y k s e k o r a n d a gereklik olaslna s a h i p t i r . "

(c)Kumran

Parmenleri'nin

37

nemi

K u m r a n Yaztlar'nn kefi, d a h a n c e s z n ettiimiz (s.27)

N a s h papirsleri dnda, Hristiyanlk n c e s i d n e m e ait b r a n i c e
y a d a A r a m c a ilk metinleri ortaya k a r d n d a n o l d u k a n e m l i
dir. 1947'den n c e Y e a y a ' y a ait o l d u u b i l i n e n tek m e t i n K a h i r e ' d e b u l u n a n ( M . S . 895) B e n A s h e r ' d i ; o y s a b i r i n c i m a a r a d a b u
l u n a n t a m Y e a y a metni b u n d a n b i n yl d a h a n c e s i n e aittir. B e n
S i r a ' n n b r a n i c e s i v e K a h i r e gen/za/'nda b u l u n a n L e v i l i l e r A h i ti'nin A r a m c a blmleri dnda A p o c r y p h a v e P s e u d e p i g r a p h a ' n n y a l n z c a evirileri m e v c u t t u . O t u z beinci s a y f a d a d e i n d i
i m i z a m B e l g e s i dnda, m a a r a l a r d a b u l u n a n m e t i n l e r t a m a
m e n y e n i bir d n e m i iaret eder.
K u m r a n Yaztlar v e dier Y a h u d a l B u l g u l a r , kendi ba
larna y e n i bir disiplinin o l u m a s n saladlar: A n t i k -ortaa n
c e s i - brani E l y a z m a s bilimi ( c o d i c o l o g y ) . Ktipler, z e r i n e y a z
y a z a c a k l a r d e r i y i v e papirs dikkatle hazrlyor; m r e k k e p kutu
s u i i n d e koruduklar nebati m r e k k e p l e y a z y o r l a r d . Paragraflar
v e a n a k o n u balar, sayfa kenarlarnda s e m b o l l e r l e b e l i r t i l i y o r d u .
U z u n k o m p o z i s y o n l a r p a r m e n l e r z e r i n e , y a l n z c a bir y z n e
y a z l y o r ; b u n l a r d a n bazlar n u m a r a l a n d r l y o r v e srasyla birbi
rine d i k i l i y o r d u . P a p i r s belgeleri g e n e l d e y e n i d e n k u l l a n l a b i l i
y o r ; arka y z l e r i n e y e n i m e t i n l e r y a z l y o r d u . M e k t u p gibi ksa
m e t i n l e r ; k k d e r i , papirs, tahta y a d a m l e k p a r a l a r n a y a
z l y o r d u . B u n a karn; K u m r a n ' d a v e dier Y a h u d a l a l a n l a
rnda, iki taraf da yazl ve birbirine dikilmi s a y f a l a r d a n o l u m u
h i b i r kitap y a d a e l y a z m a s b u l u n a m a d .
K u m r a n b u l g u l a r , m e t i n l e v e Kutsal K i t a p k a n o n u y l a ilgili
dncelerimizi de byk oranda deitirdi. G e l e n e k s e l ya da
M a s o r e t i k m e t n i temsil e d e n birok b r a n i c e o r t a a e l y a z m a s
arasndaki u y u m olduka arpcdr. Geleneksel branice metinle
v e o n u n eski Y u n a n c a , L a t i n c e v e S r y a n i c e e v i r i l e r i a r a s n d a
g r l e n n e m l i farkllklarla k y a s l a n d n d a , M a s o r e t i k Kutsal K i
taplar a r a s n d a k i farkllk, y a z hatalarn h e s a b a k a t m a z s a k , t a m a
m e n telaffuzdan k a y n a k l a n r . t e y a n d a n , K u m r a n P a r m e n l e r i
3 7

C . Vermes, The DeadSea Scrolls: umran in Perspective, Londra, 1994, 117.

U L U

UtlNIZ.

KAK?U(V\tlNLtKI

MW!K/<V\

YAZ.IIU\KI

v e z e l l i k l e p a r m e n p a r a l a r o l d u k a akkandr: B u n l a r g e l e
n e k s e l y a z b i i m i n d e n f a r k l d r l a r ; a y n z a m a n d a asl m e t n i n
farkl suretleri a r a s n d a d a s a p m a l a r v a r d r . A s l n d a baz p a r
m e n paralar; sonradan Masoretik Metinler olarak adlandrlacak
y a z t l a r ; Y u n a n c a S e p t u a g i n t a ' y ; dierleriyse S a m i r i y e T e v r a t ' n
y a d a dier a d y l a P e n t a t e u c h ' u -yani S a m i r i y e Y a h u d i l e r i n i n ka
b u l ettii kutsal k i t a b - a n m s a t r l a r . B a z K u m r a n p a r a l a r y s a
b u n l a r n a l a m n y a d a t a m a m e n farkl bir eyi temsil e d e r . A n
c a k una dikkat e d i l m e l i d i r ki bu farkllklardan h i b i r i , kutsal ile
tiyi d e i t i r m e z . K s a c a s , b y k o r a n d a Kutsal K i t a p k o n u l a r n
i e r e n K u m r a n Yaztlar, brani Kutsal y a z n l a r t a r i h i n d e y e p y e n i
bir sayfa a l m a s n salamtr. 3 8
C e m a a t i n , Kutsal Kitap k a n o n u n a -kutsal o l d u u d n l e n
kitaplar serisine- kar t u t u m u n u t a n m l a m a k d a h a zordur; n k
b u k o n u y l a ilgili y a z l a r , g n m z e kadar u l a a m a m t r . S e r i l e r
l e ilgili b i l g i y i , d o l a y l o l a r a k g e e r l i a l n t l a r d a n y a d a t e o l o j i k
a k l a m a l a r d a n e d i n e b i l i r i z . kinci s e e n e e ilikin o l a r a k , m a a
ralardan Pentateuch'la* Peygamberlerle (Yeaya, H a b a k k u k , N a h u m , vs.) v e Y a z l a r i i n d e g e e n -Tevrat'taki n c g e l e n e k s e l
b l m - M e z m u r l a r l a ilgili b i r o k tefsir yazs karlmtr. 1988 y
lnda, retisel tartmalarda kant o l a r a k s u n u l a n , z e l bir d i n i v e
retisel a n l a m tadna i n a n l a n Kutsal Kitap alntlarn b u l a
b i l m e k i i n , u l a a b i l d i i m Kutsal Kitaplar t a r a d m v e e l l i d e n fazla
rnek t o p l a d m . 3 9
t e y a n d a n , II. m a a r a d a b u l u n a n M e z m u r l a r P a r m e n i , kan o n i k ilahilere e k l e n m e y e n ; a n c a k b u n l a r n a r a s n d a serpitirilmi
y e d i adet apokrifal iir ve VVisdom of Jesus b e n S i r a ' n n elli birinci
b l m n d e n mrekkeptir. B u n l a r , ibadet srasnda s y l e n e n e z g i
lerin k o l e k s i y o n u olabilir; a n c a k kiisel k a n a a t i m c e K u m r a n Ya
z t l a r n d a 'Kutsal K i t a p ' v e ' k a n o n ' k a v r a m l a r mulktr; b u b e
lirsizlik s a y e s i n d e , y a a m l a r n Kutsal Kitap e v r e s i n d e r g t l e y e n
c e m a a t , e l y a z m a l a r n y o r u m l a m a k t a serbestlik k a z a n y o r d u .
38
Konunun btnsel bir deerlendirmesi iin bkz. Emanuel Tov, Textual Criticism of the
Hebrew Bible, Minneapolis-Assen/Maastricht, 1992.

*Tapnak Parmeni, yeniden kaleme alnm Pentateuch yaztlar ve Tekvin Apocryphonu ve Beyanatlar,
39

Bkz. 'Biblical Proof-texts in umran Literatre', US 34 (1989), 481-496. Ancak una da

dikkat edilmelidir ki; am Belgesi'nde, Jbileler Kitab'ndan ve Levi Baha'ya atfedilen bir
eserden alntlar da bulunmakta. Bu metin yazlrken gz nnde bulundurulan ilkeler,
bizim amzdan mulk.

GEZA VE KM ES

K u m r a n ' d a farkl iki A p o c r y p h a bulunmutur. D r d n c m a a

rada b u l u n a n e l y a z m a l a r n d a n d r d A r a m c a , dieriyse branicedir
ve bunlar Y u n a n c a Tobit'in ayrntl uyarlamasdr. B a k a bir deyi
le, T o b i t ' i n zgn dili zerine y a p l a n tartmalar, hl kesin bir so
n u c a balanmamtr; a n c a k b u dilin A r a m c a o l m a olasl d a h a
yksektir. D i e r y a n d a n , Septuaginta'nn i i n d e g e e n v e y a z a r n
torunu tarafndan Y u n a n c a y a e v r i l m i yaztla v e O r t a a K a h i r e
G e n i z a h elyazmalarnn branice uyarlamasyla kyaslandnda,
B e n Sira L l ' d e k i b r a n i c e iirin z g n l a k a d a h a g l bir
olaslktr; n k b u K u m r a n u y a r l a m a s , brani alfabesini ortaya
k o y a c a k ekilde akrosti y n t e m i n i kullanarak k a l e m e alnmtr.
K u m r a n Yaztlar a y n z a m a n d a P s e u d e p i g r a p h a ' y a y e n i a l
m a l a r eklemitir; b u m e t i n l e r d e Yusuf, Kehat, A r m a m , M u s a , Yeay a v e S a m u e l gibi Kutsal Kitap'ta ad g e e n kiilerden bahsedilir.
B u gruptaki yaztlar a r a s n d a n zellikle H a n o k ' u n A r a m c a b l m
lerinden sz etmek gerekir; bu b l m l e r , be kitaptan o l u a n Eti
yopya H a n o k ' u n

40

drt kitabn ierir. Adamn olu o l a r a k nitelen

dirilen ruhani kiiye d e i n e n ikinci kitap ( b l m 37-72) -ki Y e n i

Ahit u z m a n l a r genel gr birliine v a r m a y bile b e c e r e m e d e n b u
kitabn y o r u m u iin g e r e i n d e n fazla m r e k k e p sarf etmilerdir.Kumran'da bulunamad. Aramc a H a n o k da (Etiyopya H a n o k ' u n u n
37-72 b l m l e r i b u e v i r i d e d e b u l u n m a m a k t a d r ) Y u n a n c a e l y a z
malar g i b i , bu kiilerin tartmal iddialarn d e s t e k l e m e z . 4 1
K u m r a n p a r m e n l e r i , g e n e l Y a h u d i t a r i h i n e , hatta c e m a a t ta
r i h i n e fazla katk s a l a m a z : B u l u n a n yaztlarn Kutsal K i t a p d
ksmlar tarihsel bir tre ait deildir. Eski p e y g a m b e r l i k l e r i n k e n d i
a l a r n d a g e r e k l e m e y e baladna i n a n a n tarikat y e l e r i , y a z
larnda ifreli bir dil k u l l a n r l a r d ; bu n e d e n l e s z e d i l e n kiiler
v e o l a y l a r n n e y e t e k a b l ettii a k d e i l d i r . C e m a a t t a r i h i n i n
a n a k a y n a k l a r n a g r e - a m B e l g e s i v e Kutsal Kitap B e y a n a t l a r y a
d a pesharim-, c e m a a t i n e n n e m l i

dmanlar

Yavan

(Yunan)

krallar v e Kittim ( R o m a ) h k m d a r l a r d r . A y r c a N a h u m B e y a n a
t, A n t i o c h u s ( E p i p h a n e s , M . . 170) ile R o m a gali ( m u h t e m e l e n
M . . 63) a r a s n d a gelien z a m a n kapsar. Y a h u d i v e R o m a tarih
l e r i n d e n b i l i n e n isimler, b u m e t i n d e farkl z a m a n l a r d a v e m e k n
larda k o n u m l a n d r l r . N a h u m B e y a n a t ' n d a , A n t i o c h u s ' a v e ba40

Bkz. J. T. Milik, The Books of Enoch: Aramak Fragments of umran Cave 4, Oxford,
1976.

^Bkz. E. Schrer, C. Vermes, F. Millar ve M. Goodman, The History of the jevvish People
in theAge of Jesus Christ, III, Edinburgh, 1986, 250-68.

O L U DENZ P A R O M t N L t K I

KiirvmniM

JAuanM

k a bir S u r i y e l i Y u n a n kral D e m e t r i u s ' a ( m u h t e m e l e n s a ' d a n n c e

birinci y z y l balarnda h k m d a r o l a n 3 . D e m e t r i u s ) g n d e r m e
de bulunulur. D r d n c maaradan karlan takvim paralarn
d a , 6 3 y l n d a K u d s ' n P o m p e y l e r tarafndan igal edildii d
n e m d e 'ldrlen Aemilius'tan (Aemilius Scaurus); ayn zamanda
M . . 2.-1. y z y l l a r a r a s n d a ( M a k a b i l e r - H a s m o n d n e m i ) y a a
m Yahudi

hkmdarlardan

bahsedilir: A l e x a n d e r j a n n a e u s ' u n

varisi S h e l a m z i o n y a d a S a l o m e - A l e x a n d r a ( M . . 7 6 - 6 7 ) ; H y r c a nus v e J o h n ( Y o h a n n a n ) , (M..135/4- 104) I . J o h n H y r c a n u s y a d a

b y k olaslkla 2 . J o h n H y r c a n u s ( M . . 6 3 - 4 0 ) 4 2 ; Kral J o n a t h a n ,
Alexander J a n n a e u s ya da bana gre Jonathan M a c c a b a e u s ' t u r
( M . . I 6 I - I 4 3 / 2 ) 4 3 . A y r n t l a r n azln a karn, b u l g u l a r v e K u m r a n ' d a kefedilen paralar, b u kiilerin M . . I . y z y l n ilk y a d a
ikinci y a r s n d a y a a d k l a r n gsteriyor.
A r k e o l o j i y e v e metin z m l e m e s i n e d a y a n a n a n a a k m h i
p o t e z , P a r m e n l e r C e m a a t i tarihini r e s m e d e r : 4 4 B i r i n c i M a k a b i ler kitabndaki tasvire gre ( I . M a c . ii, 4 2 - 4 4 ; v i i , 13-17) c e m a a t ta
rihi M . . ikinci y z y l balarnda H a s i d l e r hareketinin y k s e l d i i
Filistin'de balar; baz iddialara gre c e m a a t i n atalar B a b i l l i d i r G n a h k r K h i n y a d a K h i n l e r ( J o n a t h a n ve/ veya S i m o n M a c c a beus) ile c e m a a t i n ruhani lideri o l a n isimsiz D o r u l u k r e t m e n i
arasnda y a a n a n atmalarla balar. Tarikat, H a s i d l e r d e n hayatta
k a l m a y b a a r a n l a r l a , ikinci y z y l ortalarnda S a d o k ' u n o u l l a r
nn b o y u n d u r u u altna giren S a d o k B a k h i n l i i ' n d e n ayrlan
m u h a l i f k h i n l e r d e n oluur. Esseniler tarihi, Y a h u d i l e r i n R o m a l
lara kar ilk isyan ettii M . S . 68 y l n a kadar, K u m r a n ' d a ve dier
Filistin y e r l e i m b l g e l e r i n d e d e v a m e d e r ; a y a k l a n m a sonras b u
topraklarn V e s p a s i a n ' n a s k e r l e r i n c e igal edildii d n l m e k t e .
R o m a o r d u s u n u n c e m a a t d i r e n i i y l e karlam o l m a s -bu k u
r a m , J o s e p h u s ' u n isyan e d e n bir Esseni g e n e r a l i n e 4 5 v e Essenilerin
R o m a l l a r c a k a t l i n e 4 6 ilikin y a z l a r y l a u y u m l u d u r - y a d a Esseni42

Bkz. 'Historical Texts C-E, 433I-333' ed. ]. A. Fitzmyer, DJD, XXXVI, 281-9.

43

Bkz. 'umran Forum Miscellanea II: The so-called King Jonathan Fragment 14448I',
JJS 44 (1993), 294-300.
44

Daha ayrntl bir aklama iin bkz. 3. blm

45

A(

Bkz. War II, 567; III, II, 19.

>Bkz. War II, 152-3.

CEZA VERMES

leri K u m r a n ' d a n srm o l a n Z e a l o t S i c a r i i ' n i n e m e l l e r i n i n , R o

mallar tehdit etmesi n e d e n i y l e b u m d a h a l e n i n g e r e k l e m i o l
m a s , tartmal olaslklardr. Tartma g t r m e y e n tek g e r e k ise
hibir Kumranl'nn

m a a r a l a r a gizledikleri

parmenleri

almak

iin dnmediidir.
G r o n i n g e n H i p o t e z i , b u khinlerin olas alt k i m l i i n e d e i
nir; a n c a k c e m a a t i , asl Esseniler Tarikat'yla d e i l , o n l a r d a n d a h a
n c e l e r i a y r l m bir grupla z d e t u t a r . 4 7 1950'lerde O x f o r d ' d a n
Sir G o d f r e y D r i v e r v e C e c i l R o t h 4 8 tarafndan gelitirilen Z e l o t k u r a m y s a m e v c u t bulgularla u y u m a z ; K u m r a n b e l g e l e r i n i n b y k
bir b l m Z e l o t a n c e s i n e aittir.
Y a k n d n e m d e i k a g o ' d a n N o r m a n G o l b , yaztlarla ilgili g e
nel fikre kar saldrya b a l a d . K o n u y l a ilgili y a z d b i r o k e l e
tirel m a k a l e d e n 4 9 sonra 1995 y l n d a b a s l a n o l d u k a k a l n bir ki
t a b n d a , eletirilerini e n st d z e y e t a d 5 0 . B u eletirilerin hedefi
K u m r a n Yaztlar'nn k k e n i y d i . G u l b ' a gre b u p a r m e n l e r , K u
d s ' n M . S . 67-70 y l l a r n d a igal edildii d n e m e k a d a r K u d s
k t p h a n e s i n d e b u l u n u y o r d u v e a n c a k igal s r a s n d a K u m r a n
maaralarnda saklanmlard. Bu hipoteze gre Essenilerin ne
*7Bkz. Carcia Martinez, 'umran Origins and Early History: A Groningen Hypothesis',
Folia Orientalia 25 (1988), 113-36; F. Garda Martinez ve A. S. van der VVoude, 'A Gronin
gen Hypothesis of umran Origins and Early History', R 14 (1989-90), 521-42.
48

G. R. Driver, The Judaean Scrolls: The Problem and a Solution, Oxford, 1965; C. Roth,
The Historical Background of the DeadSea Scrolls, Oxiord, 1958.

49
'77e Problem ofOrigin and Identification of the Dead Sea Scrolls', Proceedings of the
American Philosophical Society 124/1 (1980), 1-24; 'Who Hid the Dead Sea Scrolls?', BA
48 (1982), 68-82; 'Khirbet umran and the Manuscripts of the Judaean VVilderness: Observations on the Logic of their Investigation', JNES 49 (1990), 103-14. Golb tezinin bir
eletirisi iin bkz. Timothy H. Lim, 'The umran Scrolls: Two Hypotheses', Studies in Religion 21/4 (1992), 455-66.

50

M//o Wrote the Dead Sea Scrolls?- The Search for the Meaning of the umran Ma
nuscripts, Scribner, New York/Londra, 1995. Bu baskda, haksz yere ibranice ve Yahudi
almalar Oxford Merkezine yneltilmi olan saldr tekrarlanr; Profesr Golb tarafn
dan yanl biimde yorumlanm baz olaylar (bu yanl yorum ilk olarak Golb'un the
umran Chronicle adl dergideki bir yazsnda dillendirilmiti- 2/1, 1992, 3-25) Kumran
Aratrmalar Merkezi'nin Forum'unda bakanlk yaptm dnemde P. Alexander ile yaz
dm ve yine ayn adl dergide yaymlanm olan bir makalede dzeltmitik (Norman
Golb and the Modern History, a.g.e. 2/2, 1993, 153-6 ve ayn dergi iinde bir dzeltme;
4/1-2,1994, 74).

KUMKAN

O L U DENZ PARMENLER

YAm

LAKI

K u m r a n y e r l e k e s i y l e - G o l b a y r c a b u b l g e n i n k a l e o l d u u n u id
dia e d e r 5 1 n e d e e l y a z m a l a r y l a ilgisi vardr.
Kutsal K i t a p d l D e n i z P a r m e n l e r i ' n i n E s s e n i l e r e ait
o l d u u h a k k n d a k i e r k e n k a n , bir l y e k a d a r G o l b ' u n tezini
dorular niteliktedir.

52

A n c a k bugn uzmanlar, Esseni c e m a a t i

y e l e r i n c e y a z l a n m e t i n l e r i , c e m a a t t a r i h i n d e n n c e s i n e ait y a
d a d a r d a n getirilmi m e t i n l e r d e n a y r a b i l i y o r l a r . r n e i n E m a n u e l T o v , K u m r a n ' d a y a z l m metinlerle dierleri a r a s n d a a y r m
k o y a n b e n z e r bir a l m a y a p m t . 5 3 K a n m c a , K u d s h i p o t e z i n i n
z a y f l , tarikat k t p h a n e s i n i n varln

kantlayan elyazmalar

k o l e k s i y o n u y l a kesin b i i m d e a a kt. K u m r a n ' n k a l e o l d u u

iddiasysa, kendi bana, arkeolojik y o r u m l a m a d a k i gszl
gsterir. Y a l n z c a d r d n c m a a r a b u l g u l a r n

incelediimizde

b i l e , tek bir k o p y a d a ad g e e n Kutsal Kitap e l y a z m a l a r n ( K r a l

lar, Atlar, Ezra v e Tarihler) v e iki k o p y a d a ad g e e n l d e S a
y m , Y e u , H k i m l e r , S l e y m a n ' n z d e y i l e r i , Rut, V a i z gibi d i
er n e m l i kitaplar s a y a c a k olursak C e m a a t K u r a l ' n d a n on k o p 5
*Washington Kongre Ktphanesiinde, 21-2 Nisan 1993 tarihinde dzenlenmi olan Par
menler Sempozyumu'nda, Kuds Mzesi Shrine of the Book bakan Magen Broshi,
Colb varsaymn; ayrca Aralk 1992 tarihinde New York'ta dzenlenmi baka bir konfe
ransta, Pauline Donceel-Vote tarafndan ne srlen bir kuram gl biimde rt
mt. Donceel- Vote'ye gre Kumran, Kudsl zenginlerin kl, de Vaux'nn tabiriyle
yemek salonuydu (bkz. 'Coenaculum', Res Orientales IV, 1992, 61-84). kinci kuramn
eletirisi iin bkz. R. Reich, 'A Note on the Function of Room 30 (the 'Scriptorium') at
Khirbet umran', JJS 46 (1995), 157-60. Donceel-Vote'ye gre, Kumran kompleksi, krsal
bir malikne, 'villa rustica'dr CLes ruines de umran reinterpretees', Archaeologia 298
(1994), 24-35). Ayn kuram, Yizhar Hirschfeld tarafndan da savunulmutu CEarly Roman
Manor Houses in ludaea and the Site of Khirbet umran', lournal of Near Eastern Studies
57 (1998), 161-89). A. Crown ve L. Cansdale'e gre Kumran, tccarlarn kald eski bir
hand ('umran: Was it an Essene Settlement?', BAR 20, No. 5 (1994), 24-35, 73-8). Bu
kalntlarn Esseni cemaatine ait olduu ynndeki ana akm fikir, M. Broshi tarafndan
gl biimde savunulur ('The Archaeology of umran: A Reconsideration' ve 'Was
umran, indeed, a Monastery?', Breed, Wine, Walls and Scrolls iinde, Sheffield Academic Press, 2002, 198-210, 259-73). Konuyla ilgili en son ve yetkin bir arkeolojik aklama
iin bkz. Jodi Magness, The Archaeology of umran and the Dead Sea Scrolls, Crand Rapids, 2002.

Ocak 1996 tarihinde, iki israilli arkeolog, yine kendi iddialarna gre tarikat yeleri
nin uyku yeri olarak kullanm olduklar, yerlekeye yakn bir alanda insan eliyle oyulmu
bir maaray aratrdlar. Bkz. M. Broshi ve H. Eshel, 'How and VVhere did the umranites liver, Dead Sea Discoveries 6 (1999), 328-48.
52

Bkz. rnein; J. Strugnell, 'Moses Pseudepigrapha at umran', Archaeology and the

Dead Sea Discoveries iinde, ed. Lawrance H. Schiffma (Journal for the Study of the Pse
udepigrapha, Ek, 8. seri, Sheffield, 1990, 221).

53

'/-febrew Biblical Manuscripts from the Judaean Desert: Their Contribution to Textual
Criticism', JJS 39 (1988), 10-19.

CEZA V I R M E S

y a , a m B e l g e s i ' n d e n s e dokuz k o p y a b u l u r u z . B i r d z i n e d e n faz

la e l y a z m a s n d a , b i r o k tarikat t a k v i m i b u l u n m u o l m a s n a kar
n, m a a r a l a r d a n bir tek a n a a k m t a k v i m i n k m a m o l m a s d a
o l d u k a artc! K u m r a n ' d a kefedilen metinler bakentten geti
rildiine g r e , bu metinlerin k k e n i Kuds'teki bir Esseni ktp
h a n e s i n e d a y a n y o r olabilir m i a c a b a ?

54

KUMRAN VE YEN AHT

K u m r a n v e e r k e n Hristiyanlk, belirli bir d n e m d e kesitikle
rinden,

Deniz

Parmenleri a r a t r m a l a r n n

bandan

beri,

baz b i l i m i n s a n l a r n c a ilikilendirilirler. 1950'li y l l a r n b a l a r n d a

C a m b r i d g e ' d e n J a c o b T e i c h e r , sa'nn D o r u l u k r e t m e n i , A z i z
P a v l u s ' u n ise G n a h k r K h i n o l d u u y n n d e k i tezi o r t a y a ko
yuyordu.55 J . M .

Allegro'nun

ammanita muscariarun

-sanrya y o l

a a n bir m a n t a r t r - H r i s t i y a n k i l i s e s i n i n k u r u l u u n d a k i r o l
z e r i n e gelitirdii tartmal iddialar s e b e b i y l e , b u tez m e d y a d a
geni y a n k u y a n d r m t . 5 6 B a r b a r a T h i e r i n g , D o r u l u k r e t m e n i ' n i n a s l n d a V a f t i z c i Y a h y a ; e v l e n m i , b o a n m v e sonra tekrar
e v l e n m i , drt o c u k babas o l a n G n a h k r K h i n ' i n ise sa o l d u
u n u n e srmesi z e r i n e , b u tr tezler m o d a h a l i n e g e l d i . 5 7 B e n
zer e k i l d e R o b e r t E i s e n m a n , sa'nn abisi Y a k u p ' u D o r u l u k
r e t m e n i ; Y u h a n n a ' y ise G n a h k r K h i n r o l l e r i n e y a k t r y o r
d u . 5 8 B a n a g r e , btn b u k u r a m l a r e n basit g v e n i l i r l i k testinden
b i l e g e e m i y o r l a r ; m e v c u t t e z l e r d e n hibiri K u m r a n m e t i n l e r i n e
dayanmyor.59
^Kuds'teki ktphanecilerin, parmenleri saklamak iin kendilerine daha yakn ve yi
ne eriilmesi zor maaralar kullanmak yerine, bunca uzaa gitmi olmalar da ayrca il
gintir.
55

/ / D ' de yaymlanm makaleleri iin 1951 ve 1955 yllar arasnda baslan ayn adl dergi
leri taraynz.

56

T7e Secret Mushroom and the Cross, Londra, 1970.

57
Jesus the Man: A New Interpretation from the Dead Sea Scrolls, Doubleday, Londra,
New York, 1992; Jesus and the Riddle of the Dead Sea Scrolls, Harper, San Francisco,
New York, 1992.

^Robert Eisenman ve Michael Wise, The Dead Sea Scrolls Uncovered, Londra ve New
York, 1992.
59

The Dead Sea Scrolls Uncovered deerlendirmem iin bkz. TLS (4 Aralk 1992); 'The
War ver the Dead Sea Scrolls', The New York Review ofBooks, II Austos 1994, 10-13

 L DENZ PARMENLER

KUMRAN

YAZITLARI

B u i n a n l m a s g iddialar, a y r c a y e d i n c i m a a r a y a z t l a r n n
M a r k o s ' u n M j d e l e r i ' n d e n ve Y u n a n c a Yeni Ahit y a z l a r n d a n

60

olutuu y n n d e k i ilgin sav bizi pek d e i l g i l e n d i r m i y o r .

P a r m e n l e r v e Y e n i A h i t arasndaki ilikiyi s a n r m balk
altnda t o p a r l a y a b i l i r i z :
( I ) ; (a) D i l d e k i t e m e l b e n z e r l i k l e r ( P a r m e n l e r ' d e v e Y e n i
A h i t ' t e sadk o l a n l a r , 'In O u l l a r ' d i y e anlr), (b) d e o l o j i (her
iki c e m a a t d e o n iki liderleri o l d u u n u , k e n d i l e r i n i n g e r e k srail
liler o l d u k l a r n v e T a n r ' n n Krall'nn e n y a k n z a m a n d a k u r u
l a c a n d n r d ) (c) Kutsal Kitap'a bak ( C e m a a t l e r , t a r i h l e r i n
d e p e y g a m b e r l e r i n iletilerinin g e r e k l e m e k t e o l d u u n u d n r
lerdi). A n c a k b t n b u benzerlikler, o d n e m d e Filistin'de h k i m
o l a n dinsel a t m o s f e r d e n k a y n a k l a n y o r d a olabilir.
(2)Tek h k m d a r a , ( K u m r a n ' d a E f e n d i ' y e v e H r i s t i y a n c e m a
a t i n d e piskoposlara) d a y a l m o n a r i k y n e t i m ; tarikat z a m a n n d a
v e K u d s k i l i s e s i n i n ilk d n e m l e r i n d e u y g u l a n a n kat k u r a l l a r a
d a y a l d i n i k o m n i z m ( b a k . E l i l e r i n leri 2:44-5) g i b i b e l i r l i
zellikler, iki c e m a a t arasnda bir b a o l d u u n u gsterebilir. B u
d u r u m d a , g e n v e d e n e y i m s i z kilise, k e n d i s i n e Essenileri r n e k
almt, diyebiliriz.
( 3 ) s a ' y l a ilgili aratrmalarda, P a r m e n l e r i n karizmatik-eskatalojik y n l e r i , karlatrma iin zengin bilgiler salamtr. r n e
i n , 1950'lerin o r t a l a r n d a n beri b i l i n e n 6 1 , kt ruhlar k o v a n bir
Y a h u d i ' n i n N a b o n i d u s ' u iyiletirmesini k o n u a l a n N a b o n i d u s ' u n
D u a l a r , K e f e r n a h u m ' d a sa tarafndan g n a h l a r balatlan felli
bir kiinin iyilemesini a n l a t a n m j d e k a d a r a r p c d r . 6 2
k i n c i bir r n e k s e D i r i l i b l m d r , ( b k z . 4 Q 5 2 I s . 4 0 4 405).

63

B u iirde, M e z m u r l a r 144:7-8 v e Y e a y a 56:l'den alnt y a p

larak eskatalojik krallk d n e m i n d e tutsaklarn serbest brakld;

krlerin, kamburlarn ve yarallarn iyiletirildii, llerin diriltildii
v e y o k s u l l a r a m j d e v e r i l d i i anlatlr. B e n z e r b i i m d e M j d e 60

Bkz. altta s. 461-462.

61

Bkz. altta s. 594.

^Bkz. C. Vermes, lesus the lew, Londra, 1973, 67-9; The Religion of Jesus the Jew, Lond
ra, 1993, 192-3.
63

Ayrca bkz. C. Vermes, 'umran Forum Miscallanea I', JjS 43 (1992), 303-4; Emile
Puech, 'Une apocalypse messianique', R 15 (1991-2), 475-522.

GEZA VERMES

ler'de, hastalklarn v e eytann m a l u p e d i l m e s i , T a n r ' n n h k m

darlnn ilk iareti olarak betimlenir. sa'nn u szleri aktarlr:

A m a ben cinleri Tanr'nn eliyle kovuyorsam, Tanr'nn egemenlii

zerinize gelmi demektir.

(Luka 11:20)

s a ' n n son M e s i h o l u p o l m a d n s o r g u l a y a n V a f t i z c i Y a h
y a ' y a u y a n t gnderilmitir:

G i d i n ; iitip grdklerinizi Yahya'ya bildirin: krlerin gzleri al

yor, ktrmler yryor, czamllar iyileiyor, sarlar duyuyor, ller
diriliyor, mjde yoksullara duyuruluyor.

Cemaat

kural

4:6'da

iyiletirme,

(Matta 11:4-5)

eskatalojik dldr ve

A r a m c a T e k v i n 3:l5'te, M e s i h ' i n , A d e n B a h e s i ' n d e y l a n tarafn

d a n n l a n H a v a ' n n o c u k l a r n iyiletirecei a n l a t l r . 6 4

KUMRAN'IN GETRD YENLKLER

y l e s a n y o r u m k i K u m r a n ' d a k i keiflerle birlikte y a a n a n e n
gl deiim, Yahudi yaznnn balang dnemi alanndadr.
Asl m e t i n l e r i n y o r u m l a r o l a n K u m r a n y a z t l a r , n e m l i bir b i l i m
insan t a r a f n d a n ' d e n e t i m d k o p y a l a m a ' d i y e y o r u m l a n m t . 6 5
B a n a g r e y s e , b u d u r u m u ' y a z d a yaratclk serbestlii' b i i m i n
d e d e e r l e n d i r m e k d a h a u y g u n d u r . Kutsal kitabn, K u m r a n e l y a z m a l a r n d a , C e m a a t K u r a l ' n d a v e S a v a P a r m e n i ' n d e ; eitlili
in t e k d z e l i e y e l e n d i i n d e n ; d z e l t m e n l e r i n v e y a z c l a r n ,
e l e aldklar metni tekrar y a z a r k e n o n u gelitirme h a k k n a s a h i p
o l d u k l a r n d a n bahsedilir. K e n d i y a z m d a n alnt y a p a c a k o l u r s a m :

M . S . 70 ylnda yaanan ykmdan nceki iki yz yllk yar bam

sz Yahudi ynetimi altnda, dini metinler yalnzca Esseniler tarafndan
zgrce yorumlanabilmiti; bu tarihten sonra Ferisilerin miraslar, din64

Bfcz. Targum Neofiti, Fragmentary Targum and Pseudo-Jonathan on Gen iii, 15.

65

F . M. Cross ve S. Talmon iinde S. Talmon, umran and the Origin of the Biblical
Text, Cambridge, Mass., 1975, 380.

 L DENZ PARMENLER

KUMRAN

YAZTLAR

de 'Ortodoksluk' salayabilmek adna tehlikeli grnen eitlilii; tek

dze, kat, denetlenebilir bir yap haline dntrmeye uramlard. 6 6
K u m r a n keiflerine b t n c l b a k a c a k olursak k a n a a t i m c e b u
b u l g u l a r d a n e s a s n a s i p l e n e n l e r , A h i t l e r aras Filistin Y a h u d i l i i
T a r i h i ' n i ( M . . 150- M . S . 70) i n c e l e y e n r e n c i l e r d i r : l D e n i z
y a z t l a r n n b u l u n m a s y l a birlikte, sa'nn y a a m n n g l g e d e ka
lan d n e m i , Hristiyanln douu, rabbinik M u s e v i l i i n ortaya
k gibi k o n u l a r i i n y e n i y o l l a r a l d . B u d n e m i a n l a t a n M u
sevi b e l g e l e r i n i n says o l d u k a azdr. M . S . I . v e 2 . y z y l d a y a a
m k h i n l e r , k e n d i d n c e l e r i n i t a m a m e n k a b u l e t m e y e n c e m a
a t y e l e r i n i n , d n e m i n dinsel y a z l a r n a u l a m a s n e n g e l l i y o r v e
b u y a z l a r n bir b l m ( A p o c r y p h a v e b i r o k P s e u d e p i g r a p h a )
Hristiyanlarca muhafaza ediliyordu. A n c a k parmenler ne Hris
t i y a n l a r n n e d e K h i n l e r i n s a n s r n d e n e t k i l e n d i . T a r i h i l e r , artk
y a l n z c a Y a h u d i i n a n l a r n n v e g e l e n e k l e r i n i n farkl y n l e r i d e
il; kinci T a p n a k a n n son asrlarnda y a a m o l a n d i n i c e
m a a t i n btnsel rgtlenii, r e n i m l e r i v e yaztlar h a k k n d a d a
bilgi e d i n e b i l i r l e r .
P a r m e n l e r , d o a l b i i m d e a k a d e m i k e v r e l e r d e y o u n ilgi
u y a n d r d ; fakat b u e v r e l e r k o n u n u n u z m a n o l m a y a n kiilerin
h a y a l g c n e n e d e n b u n c a n e m atfettiler? i n d e y a a d m z
a n e n belirgin z e l l i i ; eski safla, j a r g o n l a r d a n k u r t u l m u te
m e l g e r e k l i e d n e b i l e n e istencidir. B a k a m z b t n y l e et
k i l e y e n b u isten; d o a l olarak dini d n c e v e d a v r a n a l a n n ,
a y r c a M u s e v i - H r i s t i y a n kltr v e m a n e v i y a t y l a e k i l l e n e n bat
d n y a s n d a k a p s a d . i e y a a d m z sorunlarn asl a n l a m l a r
n a r y o r u z v e b u arayla g e e n y z y l l a r , asl o l m a y a n sorunlarla
d o l u ; tarih n c e s i n i n bilgisine v e k a v r a y n a d u y u l a n isten v e
h l y a n t a r a n a n b u sorunlar n e d e n i y l e p a r m e n l e r d e a n l a t
lanlar, y a a m m z y e n i d e n kuatabiliyor.
Y a s a l a r v e kurallar, ilahiler v e ibadetle ilgili dier a l m a l a r ,
a y r c a K u m r a n C e m a a t i n i n Kutsal K i t a p a k l a m a l a r ; Y a h u d i H
ristiyanlnn v e R a b b i n i k M u s e v i l i i n d o d u u tarihsel d n e m e
dair sunduklar bilgiler s a y e s i n d e , b u g e r e k s i n i m i karlarlar. B u n
lar, tinsel m a y a l a n m a n n yaand d n e m d e o r t a y a k a n d i n l e
rin bir c e p h e s i n i ifade e d e r ; b u m a y a , Y a h u d i d i n i n i n y e n i d e n d e
e r l e n d i r i l m e s i n i v e y o r u m l a n m a s n salamt. P a r m e n l e r tari
kat, k e n d i t o p l u m l a r n n r g t l e n m e l e r i n i , r e t m e n ' e atfedilen
66

The Dead Sea Scrolls of Forty Years On, Oxford, 1987,15-16.

CEZA VERMES

m i s y o n u v e nihai beklentilerini ayrntlaryla i n c e l e y e r e k , k e n d i l e

rine z g bir sentez o l u t u r a b i l m i l e r d i . B u s a y e d e k e n d i y o l l a r n
i z e n Esseniler, a d a kartlaryla a r a l a r n d a k i gr ayrlklarn
belirginletirdiler. Ar t u t u c u Esseni kurallarna kyasla, R a b b i n i k
M u s e v i l i k , ilerici v e esnektir. N a s r a l sa'nn i n a n c y s a , d i n i b i
reysellie v e g n c e l l i e d a y a n r . d i n , birbiriyle k y a s l a n d n
d a Y a h u d i o l m a y a n K i l i s e ' n i n ideolojisi o l d u k a y a b a n c k a l r . 6 7
A n c a k a y n z a m a n d a dinlerin yeerdii ortak z e m i n l e r , d i n l e r a r a
s b e n z e r l i k l e r ve etkileimler, eski z a m a n l a r a n a z a r a n d a h a belir
gindir. B u d i n i hareketlerin b i r b i r i n d e n b a m s z o l a r a k a n l a l
m a y a c a n belirtmek sanrm abartl o l m a y a c a k t r .
E s s e n i z m l d . G c n n krlganlyla v e k e n d i i l e r i n e d
nk k a r d e l i i y l e Essenilerin Filistin Y a h u d i l i i n i p a r a m p a r a
e d e n R o m a l l a r n saldrlarna d a y a n m a s m m k n deildi. En
onurlu ideallerle yaam ve kendilerini ' m k e m m e l kutsalla'
a d a m o l m a l a r n a karn, u y u m l u g , d n c e e s n e k l i i , tinsel
bak derinlii gibi R a b b i n i k M u s e v i l i i n k o r u n m a s n v e b y m e
sini s a l a y a n deerleri k a z a n a m a m l a r d . D o r u l u k r e t m e n i ,
M u s a ' n n k u r a l l a r n d a k i zorunluluklar a k l k l a k a v r a m olsa d a
d i n i n z n oluturan insanlar aras v e insanla T a n r a r a s n d a k i
v a r o l u u ilikiyi sa k a d a r net b i i m d e ifade e d e m e m i t i .

67

B<fz. C. Vermes, The Religion of Jesus the Jew, Londra ve Minneapolis, 1993.

CE

1950'Ii y l l a r d a n i t i b a r e n ,
arkeolojik bulgulardan derle
portresini o l u t u r a b i l m e k iin

d a yaztlara dair bilgi b i r i k i m i m

ran c e m a a t i m u a m m a s tam
i p u l a r n d o r u b i i m d e sra
tam olarak e m i n olamyoruz;
m z b i r o k soru var.

Bu mulaklk, temelde ce

gili sistematik bir a k l a m a n n

kaynaklanyor. C e m a a t Kural,

ayan mnzevi grubun gndel

Belgesi'nin

ilkelerini

kanunla

ya da Baz Yasa Gzlemleri) b

sini y a d a e r k e n z a m a n l a r n ;

sarlar o l a n S a v a Kural v e Ku
tn ' b u g n n ' yanstr.

B u m e t i n l e r btnsel b i i m

r i n , k e n d i l e r i n i g e r e k srailli

otantik g e l e n e k l e r i n i n k o r u y u c
Esseniler, Y a h u d i h a l k n a b e n

iki gruba - K h i n l e r v e c e m a a t
C e m a a t d e kutsal rgtleni t
rnda o n iki k a b i l e y e b l n r .
T a p n a k ibadetini k o n u e d i n e n
... on iki Bakhin Tanr'nn
... Bunlarn altnda ... Levililerin

bir ef... Bunlarn da altnda kabi

AAT

rmenlerden ve Kumran'daki
bilgiler, K u m r a n C e m a a t i ' n i n

kilendirilmekte. G e l i n e n a a m a

artm o l m a s n a r a m e n , K u m

amyla zlemedi. Elimizdeki

mzdan v e y o r u m l a d m z d a n

yantlarndan emin olamad

a t i n y a p s y l a v e k a n u n l a r y l a il

elgelerden anlalamamasndan
eit 'manastr' t o p l u m u n d a y a

aamn dzenlemek iin, am

r; M M T (Miqsat Ma'ase ha-Torah

k olaslkla tarikatn tarih n c e

e c e k l e ilgili ilk v e e n n e m l i ta

c ( M e s s i a n i c ) K u r a l ise tarika
deerlendirildiinde, Essenile

ve dlandklar dinsel y a p n n
olarak grdkleri o r t a y a kar:
biimde, i rgtlenmelerinde

a r u n l u l a r v e srailliler)- a y r l r d .

na u y g u n b i i m d e k e n d i a r a l a

oluum, yeniden yaplandrlm

a Parmeni'nde betimlenir:

urunda gndelik ileri ynetecekler

iki efi bulunacak, her kabile iin

efleri bulunacak ...

( I Q M II)

 L DENZ PARMENLER

KLIMKAH

YAZ.IILAKI

Kutsal K i t a p y a p s n i z l e y e n tarikat, -Levililer kabilesi h a r i kendi i i n d e B i n l e r , Y z l e r , Elliler v e O n l a r ' a b l n r . B u b l n

m e n i n g e r e k l i k p a y tartmaya aktr; ' B i n l e r ' i n bir i s i m d e n faz
lasn ifade e t m e s i m m k n g r n m y o r . A r k e o l o j i k kaz s o n u
larna g r e ; iki y z yllk K u m r a n m e z a r l n d a y a k l a k 1.100 m e
zar v a r d r ; b a k a bir d e y i l e n e m i tartma g t r m e z bir y e r l e k e
o l a n K u m r a n ' d a nfus 150-200'den fazla o l a m a z d . D i e r y a n d a n ,
M . S . b i r i n c i y z y l d a , K u m r a n n f u s u n u n drt b i n d e n biraz d a h a
fazla o l d u u da a k l l a r d a t u t u l m a l . ( J o s e p h u s , Antiquities xvi i i, 21)
K u m r a n ' d a k i iki a n a gruptan ' B e k r ' kardelik; C e m a a t K u r a l
l a r n d a , k e n d i l e r i n d e n 'mutlak kutsalln a d a m l a r ' v e 'kutsall
n a d a m l a r ' ; d i e r gruptansa ' C e m a a t ' , ' C e m a a t K u r u l u ' y a d a
' Y a s a ' n n A d a m l a r ' (4Qsd=4Q258) d i y e b a h s e d e r . lk y a p d i n
m e r k e z i n d e rgtlenmiti; a n c a k i, v a r o l u l a r n n n e m l i bir b
l m n k a p s y o r d u . K u m r a n keiflerindeki b u l g u l a r d a n a n l a d
m z k a d a r y l a kardelik; toprakla urayor, m l e k y a p y o r , h a y
v a n p o s t u n u iliyor v e kutsal kitab o a l t y o r d u . A n c a k belgeler
d e b u bilgiler y o k t u r . ' B t n i t e n l i k l e T a n n ' y a r a m a k ' ( I Q S I )
i i n 'birlikte y e m e k , birlikte ibadet e t m e k v e birlikte karar a l m a k '
( I Q S V I ) , y a p l a n ilerle ilgili tek anlatdr. B i r b i r l e r i n e , her bir M u
s a Y a s a s ' n a v e P e y g a m b e r l e r i n letileri'ne mutlak b i i m d e sada
kat gsteren b u g r u p ; birbirlerini s e v m e k , 'bilgilerini, g l e r i n i v e
m l k i y e t l e r i n i ' p a y l a m a k d u r u m u n d a y d l a r ( I Q S l-ll). b a d e t z a
m a n l a r n a v e K u d s tapna dnda sregelen dinsel v a r o l u u n
btn dier y n l e r i n e , a y r c a K u d s ' n resmi k l t n e d e u y m a k
k o n u l a r n d a titiz d a v r a n y o r l a r d . 'Adaletsiz a d a m l a r n m e s k e n i n
d e n uzakta' ( I Q S V I I I ) l d e , Tevrat' i n c e l e r v e ' l k e iin ba
l a n m a ' ( I Q S V I I I ) d i l e r l e r d i . Kuds'teki g n a h k r l a r a 'sonsuz nefr e t ' ( I Q S IX) b e s l e y e n Kardelik g r u b u , k a d e r l e r i n i n T a n r ' n n e l i n
d e o l d u u i n a n c n a sk skya b a l y d . C e m a a t K u r a l u i l a h i y l e
biter:

Kimseye ktlk dln sunmam;

onu iyilikle izlerim.
nk btn canllarn yargs Tanr'yladr
ve ancak O, adama dln verebilir.
(IQS X)
' B e k r ' kardelik; drst, a l a k g n l l , a d i l , n a m u s l u , efkat
li ve mtevaz olmalyd. Onlar,

C.tZA V I R M I S

Her gecenin te birinde, Kitap' okumak, Yasa'y almak ve bir

likte dua etmek iin bir araya gelirlerdi.

( I Q S VI)

B u n l a r , k e n d i l e r i n i derin d n e a d a m kiilerden b e k l e
n e n e t k i n l i k l e r d e n bazlardr. A n c a k M u s e v i l i k i n a n c n d a b u y a
a m tarz z o r u n l u tutulmaz. 'Kutsallk' d n d a tarikata z g baka
bir z e l l i k de u y d u : B t n y e l e r , insanlarn izledii 'iki r u h ' u d o r u l u k v e y a n l l k ruhlar- iyi b i l m e l i v e b u n l a r ayrt e d e b i l
m e l i y d i . C e m a a t K u r a l ' n d a g e e n e n eski Y a h u d i teolojik a k l a
m a , 'ki R u h l a ilgili Y n e r g e ' d e anlatlrd: B y l e c e y e l e r , 'In
O u l l a r ' n ' -ya d a a d a y l a r n - iblisin ' K a r a n l k O u l l a r ' n d a n ayrt
e d e b i l e c e k l e r d i ( I Q S lll-IV; bkz. s:97-98)
K u m r a n hiyerarisi, t e p e d e n trnaa k a d a r kat v e r e s m i y d i .
H e r y e n i n ' d z e n d e k i sras' b e l l i y d i ( I Q S V I ) - ' d z e n ' terimi b u
y a z l a r d a s k a g e e r - v e her c e m a a t t o p l a n t s n d a v e s o f r a d a ,
k e n d i sralarna u y g u n b i i m d e k o n u m alrlard. y e d z e n i , A n
lamann Yenilenmesi Y e m e i ' n d e her sene g z d e n geirilirdi.
A n c a k d e m o k r a t i k b a l a n g d n e m i n d e n sonra, ' K a l a b a l k ' (-the
very-) i i n d e ' S a d o k ' ailesi y e l e r i n i n y a d a " S a d o k ' u n o u l l a r
nn"

liderlie

gemesiyle,

komnal

yaplanma

(bkz.

4 Q S b ' d = 4 Q 2 5 6 , 2 5 8 ; a y r c a bkz. s . 138-139) b i i m l e n d i r i l m i o l

d u . B u g e l i m e d e n , z e l l i k l e C e m a a t K u r a l ' n d a sz e d i l m i y o r o l
m a s n a r a m e n , mebaqqer y a d a G a r d i y a n d i y e t a n m l a n a n stn
kii v e c e m a a t i n m a d d i ilerini y r t m e k l e g r e v l i o l a n C e m a a t
S a y m a n , y i n e tarikatn y e l e r i y d i . B u kiiler; reti, d i s i p l i n , saf
lk; a y r c a ' a d a l e t v e m l k i y e t ' l e ilgili her k o n u d a karar y e t k i s i n e
sahiplerdi ( I Q S I X ) . Y i n e t e m e l d z e n kuralna g r e , tartma, K i
tap i n c e l e m e s i y a d a ibadet iin o n y a d a o n d a n fazla kii bir ara
y a g e l d i i n d e , K h i n b u toplantya katlmak d u r u m u n d a y d . K
h i n , ortak y e m e k l e r d e n n c e kran d u a s e d e r ( I Q S V I ) ; d a i m i
olarak Yasa'y incelerdi ( I Q S VI-VIII). Khinlik stnl K u m r a n
C e m a a t i ' n i n n e m l i bir zelliidir. M i s h n a h ' t a belirtildii z e r e ,
M u s e v i l e r e g r e , K h i n L e v i l i l e r d e n , Levililer s r a i l l i l e r d e n , sraillilerse ' p i l e r d e n ' (bastard) stnd ( H o r a y o t 3:18) v e K h i n l e r i n
d z e n i i n d e k i k o n u m l a r mutlak d e i l d i . ' P i ' r e n e n kiiyse v e
K h i n bilgisiz bir ' h d k ' s e , ' P i , . . . B a k h i n ' d e n d a h a s t n ' d .
C e m a a t d z e n i n i n e n stndeki G a r d i y a n , ' B a k a n ' (maskil)
u n v a n y l a a d l a n d r l r d . ' C e m a a t Kural K i t a b ' n a u y g u n b i i m d e
y a a m a k v e 'iki r u h ' retisi, c e m a a t e o n u n t a r a f n d a n retilirdi
( I Q S 1,1; 4 Q S a = 4 Q 2 5 5 ) . G a r d i y a n , toplantlara b a k a n l k e d e r v e

 L DENZ PARMENLER

Ki MKAN YAZI ILAKI

isteyenlere sz hakk verir ( I Q S V I ) ; dier liderlik y e l e r i y l e birlik

te k e n d i s o r u m l u l u u altndaki kiilerin tinsel geliimini d e e r l e n
dirir v e b u n a g r e d z e n i y e n i d e n belirleyebilirdi ( I Q S V I ) . B u n a
karn G a r d i y a n ' D i p t e k i l e r l e (ya da afan o u l l a r y l a ) ' tartma
y a g i r m e z v e o n l a r a c e m a a t i n i n retilerini a n l a t m a z d ( I Q S I X ) .
C e m a a t k u r u m l a r arasnda e n n e m l i k u r u m , C e m a a t K u r u l u y a
d a C e m a a t B i r l i i ' y d i . y e l e r i n o t u r m a d z e n i y l e ilgili bir b l m
d e - ' n c e l i k l e K h i n l e r o t u r a c a k , ikinci o l a r a k ihtiyarlar v e sonra
dier kiiler sralarna gre o t u r a c a k l a r ' ( I Q S V I ) - K u r u l ' u n , c e m a
a t y e l e r i n d e n o l u t u u ; K h i n l e r i n v e n e m l i k i m s e l e r i n altnda,
a m a dier c e m a a t i n y e l e r i n i n s t n d e o l d u u v e G a r d i y a n tara
f n d a n ynetildii anlalr. n c e k i bir b l m d e getii d n
len baka bir m e t n e g r e y s e ;
Cemaat Kurulu on iki adamdan ve Khinden oluur. Doruluk,
drstlk, adalet, efkat ve tevazu sahibi bu yeler; Yasa'ya mkemmel
derecede hkim olacaklar. Kutsal topraklardaki inanc sadakatle ve uy
sallkla koruyacaklar; ektikleri acyla, adaletin hkmn salamak iin
gnahlara kar savaacaklar. yeler, doruluun dzenine ve zamann
kurallarna gre btn adamlarla birlikte yryecekler

( I Q S VIII)

C e m a a t Kural v e a m B e l g e s i ' n i n m e l e z bir u y a r l a m a s n d a ,

b u K h i n v e o n iki a d a m d a n ' o n b e a d a m ' d i y e b a h s e d i l i r
( 4 Q 2 6 5 b l . 7 ii). K u m r a n C e m a a t i , b u kiilere o l d u k a deer v e
rirdi: H e r iki b e l g e d e d e 'kutsal topraklara d n l d n d e , k u r u
lun gerek g c n e k a v u a c a ' anlatlr ( I Q S V I I I - 4 Q 2 6 5 b l . 7 ii).
A n c a k b u n l a r n , tarikatn ekirdei y a d a s e m b o l i k a d a n o n iki
k a b i l e v e L e v i k l a n n d a n o l u a n C e m a a t liderliinin asgari d
z e y d e k i temsil h e y e t i y a d a baka bir b e l g e d e ' C e m a a t i n T e m e l l e
ri' d i y e tabir e d i l e n zel bir birlik o l u p o l m a d k l a r tartmal bir
konudur. H e r halkarda, cemaat toplantlarnn yapl a m a c
aktr: Y a s a ' y v e g n c e l ileri tartmak, G a r d i y a n ' n y n l e n d i r m e l e r i y l e y e n i y e kabul e t m e k y a d a y e k a r m a k , kiilere y
neltilen s u l a m a l a r d e e r l e n d i r m e k v e y i n e G a r d i y a n ' n y n l e n d i r m e l e r i y l e y e l e r i n yl iindeki tinsel geliimlerini d e e r l e n d i r e
rek b u kiilerin d z e n i i n d e k i d u r u m l a r n y e n i d e n b e l i r l e m e k
( I Q S V - V I ) . T o p l a n t l a r sresince, o r t a m d a d z e n v e sessizlik sa
lanrd: n e r i s u n m a k y a d a soru sormak isteyen k i m s e , u s u l n e
u y g u n b i i m d e izin isterdi. B u kii, a y a a kalkarak, G a r d i y a n ' a v e
K u r u l ' a hitaben " K u r u l ' a s y l e m e k istediim bir ey v a r , " der v e
sz hakk verildikten sonra k o n u m a s n a d e v a m e d e r d i ( I Q S V I ) .

K u m r a n retileriyle v e esaslaryla ilgili k u r a m s a l a k l a m a l a

rn y e r i n e , Y a s a ' n n v e baz c e m a a t kurallarnn ihlali d u r u m u n d a
uygulanan yaptrmlarn incelenmesi, l D e n i z ilecilerinin d
n c e b i i m l e r i n i n d a h a iyi anlalmasn salayacaktr:
' H e r n e s e b e p l e olursa olsun M u s a Y a s a l a r ' n a ait tek bir k e l i
m e n i n ' k a r l m a s , deitirilmesi y a d a b u Y a s a ' y a y e n i bir k e l i
m e n i n e k l e n m e s i d u r u m u n d a , s u l u kii gruptan e b e d i y e n atlrd.
G r u p y e l e r i b u kiiyle bir d a h a kesinlikle iliki k u r a m a z d ( I Q S
V I I I ) . Y i n e , Kutsal ismi azna a l a n kii koulsuz o l a r a k c e m a a t t e n
ihra edilirdi:
Kitab okurken ya da dua ederken; farknda olmadan, aknlkla ya
da herhangi bir nedenle En Kutsal Ad telaffuz eden kimse atlacak ve
bir daha geri kabul edilmeyecek.

( I Q S VI-VII)

n c o l a r a k , K u r u l ' a kara a l a n ( I Q S V I I ) ; d r d n c o l a r a k
c e m a a t i n 'esaslarna' kar g e l e n y e t o p l u l u k t a n atlrd:
Cemaat'in stnlne kar kan kimse atlacak ve bir daha geri
kabul edilmeyecek.

( I Q S VII)

S o n o l a r a k , e n a z o n s e n e b o y u n c a kurul yelii g r e v i n d e
b u l u n m u v e sonra 'kendi y r e i n i n inatl y n n d e y r m e '
gafletinde b u l u n m u k i m s e ihra e d i l m e k l e k a l m a z ; o n a m e r h a
m e t g s t e r e c e k , p a r a s n v e y e m e i n i o n u n l a p a y l a a c a k kurul
y e l e r i d e a y n c e z a y a m a h k m edilirdi

( I Q S VII).

D i e r sular, a d a Hristiyan K i l i s e s i ' n c e d e k a b u l g r m e

y e n trdekilerdir; a n c a k a y n sularn yaptrmlar farkl o l a c a k t r .
D a h a hafif sularla ilgili cezalarsa yle anlatlr: Kastsz b i
i m d e 'hakikate ihanet e d e n v e g n l n n inatl u y a r n c a d a v
r a n a n ' ( I Q S V I I ) , M u s a ' n n Yasalar'n deitiren ( I O S V I I I - I X ) kii
nin cezas iki y l d . Bu kii c e m a a t iindeki k o n u m u n u k a y b e d e r ;
ilk yl c e m a a t i n 'saflndan', ikinci ylsa ' i k i s i n d e n ' m a h r u m bra
klrd. B u yaptrmlar, e z a m a n l d a u y g u l a n a b i l i r d i . K i i , s u u n u n
bedelini d e d i k t e n sonra y e n i d e n deerlendirilir v e u y g u n grlr
se eski k o n u m u n a d n m e s i n e izin verilirdi.
M a l varl h a k k n d a y a l a n s y l e y e n y a d a m l k i y e t i n i n bir
b l m n d e o l s a g i z l e y e n kii, bir s e n e ' s a f l k t a n ' d l a n r v e
k e n d i s i n e d e n gda miktar drtte biri o r a n n d a azaltlrd ( I Q S
V I ) . 4 Q 2 6 5 v e I Q S ' d e b u l u n a n sula ilgili a k l a m a l a r a g r e , ar-

kadan a l d a t a n k i m s e bir sene b o y u n c a 'saflktan' uzaklatrlr

v e y e m e i n i n yars kesilirdi. K e n d i s i n d e n d a h a st d z e y d e biri
n e kar saygszlk e d e n , k h i n e hakaret e d e n y a d a k a b a d a v r a
n a n kii y i n e bir yl 'saflk'tan ihra c e z a s alrd ( I Q S V I - V I I ) . B u n
lardan sonra c e z a l a r srasyla alt a y a , a y a ; otuz g n e v e o n
gne derdi.
Kastl y a l a n s y l e m e n i n , d a v r a n l a r l a y a d a s z l e r l e kiiyi
a l d a t m a n n , haksz b i i m d e ktle y o l a m a n n , k a v g a e t m e
nin, dedikodu y a p m a n n , zorunlu kalmadka bakalarnn n n
d e n s o y u n u k g e m e n i n -ne garip bir s u ! - c e z a s , alt a y b o y u n c a
balanma dilemekti. Arkadana bakmamann ve aptalca konu
m a n n c e z a s ; a y . K u r u l toplantlarnda u y u y a k a l m a n n , y e l e r
( m u h t e m e l e n d u a e t m e k iin) a y a k t a y k e n toplanty terk e t m e n i n ,
kurulda t k r m e n i n , ' a p t a l c a k a h k a h a ' s a v u r m a n n , elini hareket
ettirdiinde b e d e n i g r n e c e k b i i m d e kt g i y i n m e n i n c e z a s ;
otuz gn. D r d n c maarada bulunan a m elyazmalarnda
( 4 Q 2 6 6 ) o n g n l k c e z a l a r d a n v e bir toplantda u y u y a k a l a n k i m
s e y e v e r i l e n o t u z g n l k c e z a d a n sz edilir! T o p l a n t d a n n e d e n
siz y e r e kere k m a n n , sze k a r m a n n v e k o n u u r k e n sol eli
hareket e t t i r m e n i n c e z a s ; o n gn ( I Q S V I I ) . a r p c bir yazt b l
m n d e ( 4 Q 4 7 7 ) , ad g e e n yelerin uygunsuz davranlarndan
sz e d e r : ' . . . o l u Y o h a n n a n sabrszd.'; ' H a n a n i a h N o t o s . . . ' c e
maat ruhuna' uygun o l m a y a n biimde kendisiyle v n d , yakn
a k r a b a l a r n (?) k a y r d ; ' S i m o n olu H a h a n i a h ' y a s a k o l a n bir eyi
'sevdi'.
K u m r a n l l a r n gndelik y a a m l a r n d a , ortak sofraya b y k
n e m atfedilirdi: 'Saflk i i n s e i l m i ' v e y e t e n e k l i o l a n ; dier bir
d e y i l e a n c a k d o n a n m l v e hatasz kiilerin b u sofraya o t u r m a s
n a izin v e r i l i r d i . Y e m e k l e r d e n n c e kutsal s u y l a t e m i z l e n m e y e
dair a k bir i f a d e y e rastlamam o l m a m z a r a m e n , yaztlardaki
i m a l a r d a n v e arkeolojik kazlar s o n u c u b u l u n a n b a n y o y a p l a r n
d a n karm yaparak; Josephus'un anlatlarn da destekleyecek
b i i m d e (War 2, 129), bylesi bir g e l e n e i n K u m r a n ' d a y a a t l m
o l d u u s o n u c u n a varlabilir. C e m a a t K u r a h ' n a g r e , sofra, ' y e m e k
v e y e n i arapla d o n a t l d n d a ' n c e l i k l e K h i n , y e m e i v e i k i y i
kutsard ( I Q S V I ) . M u h t e m e l e n K h i n ' d e n sonra dier y e l e r d e
a y n eyi t e k r a r l y o r d u : ki M e s i h ' i n katld bir y e m e i k o n u e d i
n e n Kurtarc ( M e s s i a n i c ) K u r a l , b u olasl destekler ( I Q S a ) . B u
r a d a ' y e n i a r a p ' l a kastedilen ey a k deildir; a n c a k - T a p n a k
P a r m e n i d n d a - b t n p a r m e n l e r d e , b r a n i c e d e arap sz

cne

karlk g e l e n

-tiros v e yayn-

kelimelerinden

ikincisi,

o l u m s u z a n l a m d a k u l l a n l r . M u h t e m e l e n , K u m r a n l l a r n itii
'arap', mayalanmam zm suyuydu.
Tarikat'a k a t l m ; c e m a a t y a a m v e kurumlar bal altnda
d n l m e s i g e r e k e n baka bir k o n u d u r . B u k o n u y u sona brak
m o l m a m z n n e d e n i , k a b a c a Essenilerin, katlm s r e c i n d e Ya
hudi adaylara buyurduklar kurallarn anlalmasn salayabil
m e k t i . K u m r a n ' d a k i d z e n e g r e , tarikata katlmak isteyen kii e n
a z iki y l ; b a z e n hatta drt yl b o y u n c a a d a y l k s r e c i n d e bek
letilirdi. A d a y kii, ilk o l a r a k kurul toplantsnda G a r d i y a n ' n h u
z u r u n a k a r d v e b u r a d a kiinin a d a y l k d u r u m u kararlatrlrd.
A d a y l k t a l e b i k u r u l c a k a b u l e d i l i r s e , kii ' A n t l a m a y a g i r e r d i '
( I Q S V I ) . Y a n i a d a y o r a d a , tarikatn T e v r a t y o r u m u n a bal kala
cana yemin ederdi.
Btn kalbiyle ve ruhuyla Musa'nn Yasas'nn her buyruuna, Sadok'un oullarnn bunlardan kardklar eyler uyarnca balanaca
na, balayc bir yeminle ... Antlamann Koruyucular ...

( I Q S V)

A d a y kii, g a r d i y a n tarafndan belirsiz bir sre b o y u n c a k e n

d i s i n e v e r i l e n ' c e m a a t i n b t n kurallaryla' ilgili e i t i m i n s o n u n
da, y e n i d e n , adaylnn d e v a m n a ya da gruptan karlmasna
karar v e r e c e k o l a n k u r u l u n h u z u r u n a k a r d . C e m a a t K u r u l u ' n c a
k a b u l e d i l e n kii, 'safla' katlmak iin bir s e n e d a h a b e k l e m e k
d u r u m u n d a y d . A y n kural 4 Q 2 6 5 , I . b l m d e d e anlatlr.
B u r a d a saf eyler k a v r a m n n (tahorah, taharah ya da tohorot;
d a h a d o r u s u 'saflk' ya da 'saflklar') a k l a n m a s g e r e k i y o r . Saf
lk; t e m i z y e m e k v e y e m e i n piirildii kap v e a r a l a r i i n kulla
n l a n bir terimdir. B u , a y n z a m a n d a giysileri d e t a n m l a r . D a h a s ,
rabbiler, tohorotu, kat y e m e e kyasla kirlenmesi d a h a m u h t e m e l
o l a n s v l a r d a n , mashqin, ayr tutarlard. B u n e d e n l e g r u b a y e n i
katlan y e n i n saf e y a l a r a - m l e k , t a b a k , kse v e y e m e k - d o
k u n m a s n a izin v e r i l m e z d i . Y e n i y e , ortak s o f r a y a o t u r a m a z ,
baka bir y e r d e y e m e k y e r d i . Farkl bir k o n u y u i l e y e n T a p n a k
P a r m e n i ' n d e ( L X I I I ) , kendisini tutsak a l a n Y a h u d i a d a m l a e v l e
nen kadnn, yedi sene boyunca onun eyalarna dokunmasnn
y a s a k l a n m o l d u u anlatlr.
K i i , y e l i i n i n ilk s e n e s i n d e ortak m l k i y e t p a y l a m n a kat
lamazd. n c C e m a a t Grmesi'nde, yeni yenin 'yasalar
h a k k n d a k i bilgisi v e k a v r a y ' s n a n r ; d e e r l e n d i r m e s o n u c u
57

 L DENZ PARMENLER

KUMRAN

YAZITLARI

o l u m l u olursa, b u kiinin m a l varl kurul s a y m a n n a teslim e d i

lir; a n c a k b u m l k i y e t , c e m a a t i n m a l v a r l n d a n ayr m u h a f a z a
e d i l i r d i . y e l i i n bu ikinci y l n d a , kiinin - c e m a a t i n ikisi
(mashqeh) dnda - saf e y a l a r a d o k u n m a s n a k o y u l a n y a s a k g e v etilirdi ( I Q S V I - V I I ; a y r c a bkz. 4 Q 2 8 4 ) . S o n o l a r a k , n c y l d a
y e y e n i d e n bir s n a v a tabi tutulurdu: C e m a a t t a r a f n d a n k a b u l
e d i l e n kii, 'Yasa, adalet v e saflk' i i n c e m a a t d z e n i n d e k i y e r i n i
alrd. B u a n d a n itibaren, kiinin m l k i y e t i , c e m a a t i n k i y l e birleti
rilirdi v e kii, C e m a a t K u r u l ' u n d a sz hakk kazanrd ( I Q S V I ) .
S o n u o l a r a k , kat kurallara d a y a n a n b u u z u n katlm sreci
iki a a m a l y d . A d a y , n c e l i k l e A n t l a m a ' y a sokulur, K h i n l e r i n c e
y o r u m l a n m ' M u s a Y a s a l a r ' n a ' balln v e ' g n a h k r l n y o
lunu i z l e y e n a d a m l a r d a n ayrldn' aklard ( I Q S V ) ; ikinci o l a
rak, ' Y c e B i r l i k ' e k a t l a b i l m e k i i n u z u n bir eitim s r e c i n d e n
g e e r d i . B a k a bir i f a d e y l e ; a n t l a m a y a v e c e m a a t e katlmak farkl
aamalard.
K u m r a n Tarikat y e l e r i n i n evlilikle ilikisi u z u n sre tartl
mtr. C e m a a t Kural t e m e l i n d e a k l a n a n y a a m i m a j l a r n a b a k
lrsa, k a d n l a r n bu c e m a a t t e n dlanm o l d u u d n c e s i n e iti
raz e t m e k m m k n g r n m y o r ; e d i n i l e n i z l e n i m t a m a m e n eril
bir t o p l u l u u iaret e d i y o r : C e m a a t e ' g n a h k r kalbi v e ehvetli
g z l e r i , e y t a n n ilerini i z l e m e m e l e r i ' b u y r u l u r ( I Q S I). C e m a a t
Kural m e t n i n d e , k a d n iishah) kelimesinin g e m i y o r o l m a s , ' b e
kr' kardelik tezini desteklemekte. D a h a dorusu b u k e l i m e y a l
n z c a bir k e r e ; m e t n i n son ilahisinde g e e n ' k a d n d a n d o a n ' iba
resinde kullanlr ( I Q S XI). 4. maara a m B e l g e s i ' n d e ( 4 Q 2 7 0
b l . 7 ) e v l i kiilerin g r u b a y e l i i y l e ilgili bir k u r a l d a , ' b a b a l a r '
h a k k n d a kt sz s y l e y e n kiilerin gruptan a t l a c a n , ' a n n e l e r '
h a k k n d a ikyet e d e n kiilerin c e z a s n n s a o n g n l e snrlandr
laca ifade edilir. C e m a a t K u r a l ' n d a y s a , y a l n z c a ' c e m a a t otori
tesine kar k a n l a r n ' c e z a l a n d r l a c a belirtilir ( I Q S V I I ) . K a d n
v a r l y l a ilgili suskunluk o l d u k a aktr.

Kumran mezarlnda

y a p l a n a r k e o l o j i k kazda rasgele a l a n 2 3 m e z a r d a y a l n z c a er
kek iskeletine rastland - bu mezarlkta t o p l a m 1.100 m e z a r vardr; d a h a sonralar mezarlk e v r e s i n d e y a p l a n kazlarda alt k a d n ,
o c u k iskeleti b u l u n d u ( R . De V a u x , Archaeology and the Dead Sea Scrolls, 47-8; J . - P . H u m b e r t , Fouilles de Kh. Qumrn, 3 4 6 5 2 ) . M e z a r l k t a y a p l a c a k d a h a k a p s a m l a l m a l a r , k o n u y l a ilgili
belirsizlikleri t a m a m e n giderebilir.

CEZA VERMES

am

Belgesi,

melez Cemaat

Kural-am

Belgesi

metni

( 4 Q 2 6 5 ) , T a p n a k P a r m e n i , Kurtarc ( M e s s i a n i c ) K u r a l v e ks
m e n S a v a Kural v e M M T , K u m r a n ' d a k i y l e u y u m a y a n bir dini
v a r o l u b i i m i n i resmederler. a m B e l g e s i ' n d e ' k a m p l a r ' v e 'kasa
b a l a r ' d i y e a y r l a n kentsel v e krsal y e r l e i m b l g e l e r i n d e ( C D XII)
Esseniler, dier Y a h u d i v e Y a b a n c k o m u l a r y l a y a n y a n a y a
y o r l a r d . B u kiiler e v l i v e o c u k s a h i b i y d i ; a n c a k c i n s e l ahlklar
kat kurallarla belirlenmiti. D r d n c m a a r a a m B e l g e s i ' n e g
r e ' K a r s y l a kurallara u y g u n o l m a y a n b i i m d e c i n s e l iliki kuran
v e d o l a y s y l a zina e d e n kii, y e r i n d e n a y r l a c a k v e bir d a h a geri
d n m e y e c e k ' t i ( 4 Q 2 7 0 b l . 7 i). Evli tarikat; y a n l a r n d a h i z m e t i
altrr, ticaretle urar -hatta Y a h u d i c e m a a t i n d e n o l m a y a n ki
ilerle alveri y a p a r - , sr gder, z m ve msr yetitirir, dinsel
i n a n l a r gerei kurban keser ve l d e k i kardeleri gibi Y a s a l a r ' a
v e ' n e m l i t a r i h l e r e ' bal y a a r l a r d . A n c a k , b u k e s i m i n y o u n
bir Yasa i n c e l e m e s i y l e uratklarna ve iki ruh retisini r e n
d i k l e r i n e dair hibir bulgu yoktur; yelik, s e i m v e eitim s r e l e
rine tabi d e i l d i , doutan e d i n i l e n bir hakti.
E v l i tarikatn n e nfusu n e d e K u d s ' t e y a a y p y a a m a d k l a r
biliniyor; a n c a k belirli z a m a n l a r d a b u ehri ziyaret e t m i o l m a l a r
olasdr: B i r kurala g r e , b u n l a r n 'ibadet e v i n e ' ( m u h t e m e l e n T a
pnaa) kirlenmi ekilde girmeleri v e ' b u t a p n a k k e n t i n d e k a d n
laryla yatarak b u y e r e kirlenmilikleriyle hakaret e t m e l e r i ' yasakt
( C D l-XII-l; T S X L V ) .
a m B e l g e s i ' n d e , ' k a s a b a ' d a k i c e m a a t y e l e r i n i n y a a m sre
lerinin g e l i i m i y l e ilgili y e t e r i n c e bilgi yoktur. B u n e d e n l e g n c e l
gereklie ve d n e m i n e uygun verileri yanstacan umarak
Kurtarc ( M e s s i a n i c ) K u r a l ' a d n m e k d u r u m u n d a y z .
B u n a gre, A n t l a m a yeleri ergenlik a n a eritiklerinde v e
i y i y l e k t y ayrt e d e b i l d i k l e r i n d e -yirmi y a n d a - e v l e n e b i l i r l e r d i
( I Q S a ) . S o n r a k i be yl i i n d e toplantlara v e m a h k e m e l e r e 'yar
d m c ' olarak katlabilir, a n c a k buralarda etkin rol s t l e n e m e z l e r d i .
Yirmi be yana geldiklerinde bir st statye geer ve ' B i r l i i n hiz
m e t i n d e a l r l a r d ' ( I Q S a ) . O t u z y a n a g e l e n kiiler o l g u n l u a
eriirlerdi ve bu yatan sonra her tr birliktelie katlabilir, tarikatn
d a h a st k a d e m e l e r i n e ykselebilirlerdi ( I Q S a ) . B u k a d e m e l e r ; K
hin H a r u n O u l l a r ' n n otoritesi altnda, B i n l e r , Y z l e r , Elliler v e
O n l a r eflii; H k i m l i k v e kabile grevliliiydi. M a k a m s a h i p l e r i n
d e n grevlerini y a p a r k e n yeteneklerini e n iyi ekilde k u l l a n m a l a r
beklenirdi v e b u kiiler, izledikleri ' y o l u n m k e m m e l l i i n e ' v e ' b i l -

 L DENZ PARMENLER

KUMRAN

YAZITLARI

gilerinin' d e r e c e s i n e gre onurlandrlrlard. Yalar i l e r l e d i k e so

rumluluklar d a azalrd ( I Q S a ) .
K u m r a n ' d a o l d u u gibi khinler, b u r a d a da st o t o r i t e y e sa
hiptiler. O n v e o n d a n fazla kii bir a r a y a g e l d i i n d e ' M e d i t a s y o n
K i t a b ' n a h k i m ' bir k h i n onlar ' y n e t m e k ' i i n g r u b a katlrd
( C D XIII). t e y a n d a n , khinin stnl, 'kasabalar'da mutlak
d e i l d i . Y e t k i n bir k h i n i n y o k l u u n d a , o n u n b t n g r e v l e r i n i
y e r i n e getirecek bir L e v i n i n a t a n a c a a k b i i m d e belirtilir; a n
c a k Kitab- M u k a d d e s ' t e k h i n l i e a t f e d i l e n , c z a m y a s a l a r n n
u y g u l a n m a s g i b i , z e l grevler b u n l a r n d n d a t u t u l u r d u ( C D
X I I I ) . 4 . m a a r a a m B e l g e s i e l y a z m a l a r n d a ( 4 Q 2 6 6 , 2 6 9 , 272-3)
deri hastalnn tehisi v e tedavisi u z u n u z a d y a betimlenir. K o
n u m a kusuru o l a n , savata tutsak d e n y a d a Y a b a n c l a r ( G e n t i les) a r a s n d a y a a m ve o n l a r n arasnda etkin rol stlenmi k
hinlerin kutsal ilerle uramalarna v e 'kutsal y e m e k t e n ' y e m e l e
rine izin v e r i l m e z d i ( 4 Q 2 6 6 b l . 6; 271 b l . 2)
C e m a a t Kural'nda, a m Belgesi'nde, 4 Q D a ' d a ( 4 Q 2 6 6 bl.
5 i) m e l e z 4 Q 2 6 5 b l . I i i ' d e , ' k a m p ' b a k a n , mebaqqer ya da
G a r d i y a n d i y e adlandrlr. A n c a k b u kii, bir k u r u l u n desteini a l
m a z ; b e l g e l e r d e ' C e m a a t K u r u l u ' ifadesi o k a z kullanlr; y a l n z
ca 4 Q 2 6 5 b l . I ii'de g e n e l olarak, 7 i i ' d e y s e 'tarikatn ideal e
kirdei' d i y e ifade edilir. Y a b a n c l a r a s a l d r m a n n a n c a k ( C D X I I )
'srail b i r l i i n i n ' o n a y a l n m s a m e r u o l a b i l e c e i ifade e d i l i r ;
a n c a k Kurtarc ( M e s s i a n i c ) K u r a l ' d a d a ( I Q S a ) a n l a t l a n b u tr bir
s a v a b i r l i i n i n , C e m a a t K u r a l ' n d a b e t i m l e n e n b i r l i k l e r l e ilgisi
o l a m a z . ( B u ikisi arasndaki tek benzerlik, C D X X ' d e g e e n 'lahi
K u r u l ' olabilir; b u k u r u l , kurallara riayet e t m e y e n y e l e r i yarglar
d ) . ' K a m p l a r n ' g a r d i y a n , her d u r u m d a h a l k n n r e t m e n i v e
y a r d m c s y d ; onlar s e v m e l i y d i :
Bir baba ocuklarn nasl severse, o da onlar ayn biimde seve
cek. Bir oban koyununu nasl tarsa, o da acl zamanlarnda onlar ta
yacak. O n l a r btn zincirlerinden kurtaracak; b y l e c e cemaatinin
iinde ezilen ya da krlan kimse olmayacak.

( C D XIII)

G a r d i y a n , yeni gelenlerin c e m a a t e uygunluunu deerlendi

rir; a d a y l a r n gruba katlmalar h a k k n d a son s z s y l e r d i ; a n c a k
onlarn 'ruhu' hakknda hkm vermezdi (ayrca bkz. 4 Q 2 6 5 bl.
I ii). B u g r e v l e r e z a t e n C e m a a t k u r a l l a r n d a n a i n a y z . A n c a k
b u n l a r a ek o l a r a k , mebaqqer, c e m a a t y e l e r i y l e y a b a n c l a r a r a -

GEZA VERMES

snda a r k a d a l k ilikilerinin kurulmasn e n g e l l e m e k l e d e s o r u m

l u y d u . G a r d i y a n ' n rzas alnarak y a p l a n iki grup a r a s n d a k i al
v e r i l e r d e m u t l a k a d e m e yaplrd ( C D X I I I ) .
C e m a a t oturumlarnda sulular yarglanmazd; b u n u n iin
k a s a b a l a r d a ' H k i m l e r i n ' katld m a h k e m e l e r d z e n l e n i r d i . O n
kiiden o l u a n H k i m l e r ; L e v i , H a r u n v e srail k a b i l e l e r i n d e n se
ilirdi: B u n l a r d a n d r d , K h i n v e L e v i ; alts c e m a a t t e n kiilerdi
( C D X ) . Y a r g l a r n yalar yirmi bele altm arasnda o l m a l y d M e s i h K u r a l ' n d a b u y a , o t u z l a altm a r a s n d a deiir ( I Q S a ) Y a r g l a r a y n z a m a n d a Kutsal Kitap v e ' A n t l a m a n n ilkeleri'ni
iyi b i l m e l i l e r d i . B u o l u u m u n adil o l d u u d n l e b i l i r ; a n c a k
t a m o l a r a k y l e d e i l : r n e i n ; G a r d i y a n y a s a m a ilerine m d a
h a l e e t m e y e t k i s i n e sahipti; c e m a a t yeleri i i n d z e n l e n e n m a h
kemenin uygunluuna, yenin m a h k e m e y e karlp karlama
y a c a n a ( C D IX) v e belirli d u r u m l a r d a c e z a i y a p t r m l a r a d a k e n
disi karar verirdi ( C D X V ) . F a r k n d a o l m a d a n i l e n e n bir g n a h
sz k o n u s u o l d u u n d a , 4 . maara a m B e l g e l e r i n d e k i ' B i r l i e
bakanlk e d e n K h i n ' , ( 4 Q 2 7 0 b l . 7 i-ii), G a r d i y a n g i b i , yarg
yetkisini k e n d i e l i n e alrd. H k i m l e r i n a y n y e r d e m i y a a d k l a r
n , farkl y e r l e r d e n mi geldiklerini; yoksa b u g n k gibi g e z g i n mi
o l d u k l a r n b i l m i y o r u z . a m B e l g e s i ' n d e k i c e z a yasalar ieriksel
a n l a m d a C e m a a t K u r a l l a r ' n d a n farkldr. D a h a s , K u m r a n k o d u
dnda, b u b e l g e l e r d e c e z a l a r d a n seyrek o l a r a k b a h s e d i l i r v e b u
c e z a g e n e l d e idamdr. B u r a d a , c e m a a t kurallarna e k o l a r a k , M u
sevi y a a m n d z e n l e y e n d a h a ayrntl bir dinsel y a s a u y a r l a m a
s n d a n d a sz e t m e m i z gerekiyor.
Y e m i n l e r l e ilgili ilk yasalar grubuna g r e , e n b y k l m c l
sutan - T a n r ' n n adlarn a n m a - k a n m a k i i n , c e m a a t y e s i y a l
n z c a A n t l a m a z e r i n e y e m i n e d e r d i . B u tr bir y e m i n m e c b u r i y
d i v e kesinlikle e r t e l e n m e z d i ( C D X V I ) . Kii s o n r a d a n b u y e m i n i n i
b o z a r s a , y a l n z c a k h i n e itirafta b u l u n u r v e s u u n u n b e d e l i n i
d e r d i ( C D X V ) . A y r c a , y e n i n k a n u n d y o l l a r l a e l d e e d i l m i
kutsal sofra m a l z e m e l e r i v e kendi e v i n d e k i y e m e k l e r i z e r i n e ( C D
X V I ) v e ' y a r g l a r h u z u r u ' dnda baka bir ' a l a n d a ' y e m i n etmesi
yasakt ( C D IX). Y a h u d i yasalarna kar, y a b a n c l a r n yasalar
z e r i n e y e m i n e t m e n i n cezas l m d ( C D IX,I). Kutsal Kitap'ta,
k o c a l a r a v e b a b a l a r a , karlarnn v e kzlarnn y e m i n l e r i n i b o z m a
hakk v e r i l i r k e n ; a m B e l g e s i ' n d e a y n h a k , batan e d i l m e m i o l
mas g e r e k e n b u y e m i n i n e r t e l e n m e s i y l e snrlandrlr ( C D X V I ;
farkl bir kural i i n b k z . T S L I I I - L I V ) . T a n k l a r n n d e n u y a r

U L U UtlNIZ. t V \ K > U M t l N L t K I

y a p m a d a n h i b i r s u l a m a n n k a b u l e d i l m e y e c e i bildirilir ( C D
I X ) . A h l k i s u l a r l a ilgili yasalarsa ise y u k a r d a aktarlmt (s.56).
T a n k l a r l a ilgili az sayda kural vardr. n e m l i bir d a v a d a yir
m i y a n altndaki kiiler h k i m n n d e ifade v e r e m e z d i ( C D IXX ) . A y r c a Kutsal K i t a p ' a g r e , c e z a v e r i l m e d e n n c e e n a z iki y a
da tann ifadesine bavurulmas gerekirken ve tek kiinin ta
nkl kabul e d i l m e z k e n , unus testis nullus testis, ( Y a s a n n T e k r a
r 19:15; a y r c a b k z . I I Q T S LXI) tarikat y a s a s n a g r e , bir kii a y n
s u u b i r d e n fazla kere tekrarlamsa v e her d e f a s n d a b u d u r u m a
tanklk e d e n y a l n z c a bir kii o l m u s a , bu tanklarn ayr ayr ver
dikleri ifade k a b u l edilirdi; bu s u l a m a G a r d i y a n ' a bir kez iletilir
v e g a r d i y a n b u s u l a m a y bir kez k a y d a g e e r d i ( C D I X ) . D i n d e
itirmek ( C D X I I ) , nianl g e n kzn zina y a p m a s ( 4 Q I 5 9 , b l .
2 2 4 ) , srail h a l k n a h a k a r e t y a d a i h a n e t e t m e k ( T S L X I V ) gibi
m a d d e l e r i d e i e r e n b y k sularla ilgili k o n u l a r d a y s a , Y a h u d i y a
d a R o m a otoritelerinin Essenilere m d a h a l e etmi o l m a l a r m m
k n g r n m y o r : Tarikat'n i n a n c n a g r e , g e l e c e k t e srail s e i l
mi kiiler tarafndan y n e t i l e c e k t i v e bunlar k e n d i l e r i y d i .
a m B e l g e s i ' n d e g e e n bir yasa m a d d e s i n e g r e ( 4 Q 2 7 0 ) , ka
rsyla ' z i n a ' e d e n kii c e m a a t t e n atlrd. B u r a d a z i n a y l a kastedi
l e n , b y k o l a s l k l a adet g r e n , h a m i l e y a d a m e n o p o z d n e
m i n d e k i kadnlarla cinsel ilikiye girmektir. J o s e p h u s ' a g r e , e v l i
Esseniler y a l n z c a o c u k y a p m a k iin cinsel ilikiye girerlerdi
(War I I , 161).
a b a t y a s a l a r n a a y r l a n bir b l m , tarikat y a s a l a r n n katl
n gzler n n e serer. B e l l i ki o d n e m d e rabbinik y a s a n n belir
ledii a b a t kurallar, b u r a d a s u n u l a n d a n d a h a ayrntldr.
Tarikat y e s i , 'gne kresinin, kapsndan (batt y e r d e n ) en
uzak o l d u u altnc g n d e n itibaren' ( C D X ) i y a p m a k t a n kanr;
hatta b u k o n u y l a ilgili k o n u m a z d . P a r a v e k a z a n c a dair h i b i r
ey a b a t G n ' n d e m e v z u bahis e d i l m e z d i ( C D X ) . a b a t G n ,
T a n r ' n n antlamasn hibir yesi e v i n d e n i i i n k m a z ; h i b i r
n e d e n l e e v i n d e n 1000 cubit* tesine g i t m e z d i ; y a l n z c a h a y v a n l a
rn gtmek i i n k a s a b a d a n en fazla 2000 c u b i t uzaa gidebilirdi
( C D X - X I ) Y e m e k piirilmez, tarlalarda b u l u n a n h i b i r m e y v e v e
y e m i k o p a r l a m a z v e y e n i l e m e z d i . S u a l m a k v e tamak yasakt;
s u , a n c a k b u l u n d u u y e r d e iilebilirdi ( C D X ) . H a y v a n l a r a v u r u l
maz ve hizmeti azrlanmazd ( C D XI). o c u k tanmaz, koku s*Dirsekten

orta parmak

yarm metre,

(.n.)

ucuna

kadar olan

mesafeye eit eski bir uzunluk ls,

yaklak

GEZA VERMES

r l m e z , e v d e k i toz s p r l m e z d i ( C D X I ) . a b a t G n ' n d e h a y
vanlarn doumuna yardm edilmez, ukura den h a y v a n oradan
k a r l a m a z d ; suya d e n ya da a l e v l e r i i n d e k a l a n bir insansa,
o n a i p y a d a halat k u l l a n m a d a n y a r d m edilebilirdi ( C D X I ) . Kutsal
K i t a p ' kstl b i i m d e y o r u m l a y a n ( L e v i l i l e r 2 3 : 3 8 ) y a s a k o y u c u
(ya d a y a s a k o y u c u l a r ) ; a b a t G n ' n d e kurban i k r a m n d a b u l u
n u l m a m a s n , 'ortak sofray' kirletecek kiilerce tapnaa kesinlikle
h e d i y e g n d e r i l m e m e s i n i ( C D XI) v e 'tapnak e h r i n d e ' c i n s e l ili
k i y e g i r i l m e m e s i n i buyururlar ( C D X I I ; I I Q T S X L V ) .
a b a t ' a v e kutsal y e m e e y n e l t i l e n hakaretler, n e Kutsal K i t a p ' t a k i g i b i l m l e ( l d e S a y m 15:35) n e d e C e m a a t K u r a l ' n d a k i gibi d l a n m a y l a c e z a l a n d r l r d . B u g n a h l a r n c e z a s
y e d i yl hapis y a t m a k t :
yeler bu kimseyi hapiste tutmaktan sorumludur. S u l u , yedi sene
boyunca kapatlr ve sonra birlie yeniden dnebilir

( C D XII).

S o n y a s a g r u b u n d a k i m a d d e l e r , k o n u l a r a s n d a n eitlilik
gsterir; b u m a d d e l e r d e n bazlar Y a h u d i l e r v e y a b a n c l a r arasn
daki ilikileri dzenler: 'srail Birlii'nin o n a y o l m a k s z n ' y a b a n
clarn m a l n a l m a k y a d a onlar l d r m e k yasakt ( C D X I I ) . B a
k a bir m a d d e y e gre, y a b a n c l a r a kutsal saylan ' s a f h a y v a n l a r v e
kular; tahl a m b a r v e a r a p h a n e r n satlmazd; n k y a b a n
clar, bunlar kendi putperest a y i n l e r i n d e sunarak, s u n u l a r a h a k a
ret e d e b i l i r l e r d i . M M T ' d e , y a b a n c l a r n ikramlarn (tahl y a d a et)
kabul e t m e k yasaklanr ( 4 Q 3 9 4 , b l . 3-7). B e n z e r b i i m d e , M u s e
vilii k a b u l etmi o l a n y a b a n c hizmetilerin, y a b a n c l a r a satlmas
d a yasakt ( C D X I I ) . Y a b a n c l a r l a ilikileri d z e n l e y e n b u kurallarn
y a n sra b e s l e n m e y l e ilgili baz kstlamalar da b u l u n u r :
Kimse, ar larvasndan suda srnen btn yaratklara kadar, hibir
canl hayvan ve srngeni yiyerek kendisini kirletmeyecek.

( C D XII)

D i e r l e r i ; saflk ( C D X I I ) , t e m i z l e n m e ( C D X ) ; c i n s e l iliki v e
d o u m n e d e n i y l e k i r l e n m e y l e ( 4 Q 2 6 6 , b l . 6 i-ii) ilgilidir. a m
B e l g e s i d n d a , M M T ' n i n B b l m ( 4 Q 3 9 4 - 5 ) , 4 Q P u r i t i e s (Saf
lklar) ( 4 Q 2 7 4 ) v e T a p n a k P a r m e n i ( I I Q T S X L V - L I ) saflk m e s e
leleri h a k k n d a z e n g i n veriler sunar. 'Kirliliin g i d e r i l m e s i i i n g e
rekli s u y u n ' ( M M T 4 Q 3 9 4 i , 3 9 5 ; 4 Q 2 7 6 - 7 ) h a z r l a n m a s n d a k u l
l a n l a n 'kzl d v e ' n i n y a k l m a s y l a e l d e e d i l e n y a s a y d a kapsar.

 L DENZ PARMENLER

KUMRAN

YAZITLARI

ki tr c e m a a t t e n bahsedilir: B i r K h i n ' i n y a d a L e v i ' n i n y n e

timi altndaki ' k a m p birlii' v e 'btn k a m p l a r n birlii' ( C D X I V ) .
Tahminen

ikincisi, Antlamann Yenilenmesi Y e m e i ' n d e btn

tarikat y e l e r i n i n katld g e n e l toplantdr; 4 Q D ' d e ( 2 6 6 , 270)

sz e d i l e n b u b a y r a m d a 'yceliin a d a m l a r ' v e 'antlamann
a d a m l a r ' n c e k i h a t a l a r n d a n pimanlk d u y d u k l a r n a k l a r ; ta
rikatn retilerine v e Y a s a ' y a o l a n mutlak ballklarn tekrarlar
lard. E l i m i z d e k i m e t i n l e r e gre, tarikat y e l e r i t o p l a n d k l a r n d a ,
u n v a n l a r n a g r e s r a l a n r l a r d : K h i n l e r , L e v i l i l e r v e srailliler.
Y a l n z c a 'kasabalarda' y a a y a n d r d n c grup ' d n m e l e r ' d e n
(proselytes) o l u u r d u ; bunlar M u s e v i d i n i n e g e m i y a b a n c k l e
lerdi. B u t o p l a n t y l a ilgili a k l a m a l a r d a tarikat y e l e r i n i n ' b t n
konular hakknda sorgulanaca' vurgulanr; m u h t e m e l e n bunun
l a C e m a a t K u r a l ' n d a d a anlatlm o l a n s r e k a s t e d i l m e k t e d i r :
C e m a a t y e l e r i n i n yl i i n d e k i tinsel geliimleri y i n e b u t o p l a n t d a
deerlendirilirdi ( C D X I V ) .
D r d n c m a a r a a m B e l g e s i ' n i n iki b l m ; s a d a k a t s i z
y e l e r i n gruptan ihrac iin d z e n l e n e n dini treni k o n u edinir.
B u t r e n d e s u l u kii, khin v e c e m a a t i n dier y e l e r i tarafndan
lanetlenirdi. G r u p t a n d l a n a n kii s o n r a d a n tarikata katlan biriy
s e , bu i h r a m u t l a k o l u r d u ( 4 Q 2 6 6 b l . II ii; 2 7 0 b l . 7 ii).
B u a k l a m a l a r a e k o l a r a k , toplantya bakanlk e d e n v e ' M e d i t a s y o n kitabn a h k i m ' k h i n , otuz v e altm yalar a r a s n d a ;
' b t n k a m p l a r n g a r d i y a n ' ise otuz v e elli yalar arasnda olur;
' i n s a n l a r n n b t n srlarn v e kendisine bal b t n klanlarn d i l
l e r i n i ' b i l i r d i . G a r d i y a n , gruba k i m l e r i n k a b u l e d i l e c e i n e karar
verir; ' d a v a v e y a r g ' y l a ilgili her k o n u d a o n a danlrd ( C D X I V ) .
Kardelik i i n d e s a y c a o u n l u a erien g e n e r k e k l e r i n v e
yabanclarn gruba kabul yine yasalarca belirlenirdi. Burada
grup i i n d e k i g e n l e r l e y a b a n c l a r arasndaki a y r m mulktr; a n
cak yasaya gre ' G a r d i y a n huzuruna kmam kimseye grubun
kurallar h a k k n d a bilgi v e r i l m e m e s i ' artnn g r u b u n g e n erkek
leri i i n b a l a y c o l m a s olas g r n m y o r ( C D X V ) .
a m B e l g e s i ' n d e , tarikatn g e n erkekleri h a k k n d a a k a
y l e yazlr:
Antlama'ya girenler ve kendilerini srail'e adayanlar, yelik yana
gelenlerin ocuklarnn da Antlama'ya ballk yemini etmelerinden so
rumludurlar.

( C D XV)

GEZA VERMES

Kurtarc ( M e s s i a n i c ) K u r a l , d a h a dzensizdir. B u n a g r e ; tari

kata k a t l m , e i t i m l e g e e n o c u k l u k v e g e n l i k y l l a r n n d o r u k
noktasdr. o c u k , o n y a n a b a s m a d a n seneler n c e Kutsal Kitap
v e ' A n l a m a ' n n lkeleri'ni' r e n m e y e balar; y a s a m a d d e l e r i y l e
ilgili r e n i m b u n d a n sonraki o n s e n e b o y u n c a d e v a m e d e r d i . K i
i a n c a k y i r m i y a n a g e l d i i n d e tarikata k a t l m a y a hazr o l u r d u :
Kii, genliinden itibaren yana uygun biimde Meditasyon kita
bn ve Antlama'nn ilkelerini renecek. On yl boyunca kii kendi ta
rikatnn yasalarn renecek. Kii yirmi yana geldiinde tarikata kat
lr ve ailesi iinde kendisine biilen grevleri stlenecek.

(IQSa)

n c e d e n izledii y o l u n y a n l o l d u u n u g r e n v e b u n d a n
pimanlk d u y a n y a b a n c , G a r d i y a n n n d e 'anlamaya' y e m i n
ettii g n tarikata katlr; a n c a k b u z a m a n k a d a r a ' g a r d i y a n y a n l
t a b i l e c e i i h t i m a l i y l e ' ( C D X V ) tarikatn kurallar o n a r e t i l m e z d i . Eer y a b a n c , y e m i n i n i bozarsa b u n u n ' b e d e l i n i ' d e r d i . K a t
lm k u r a l l a r y l a ilgili m e t i n b u r a d a b t n l n d e n k o p u y o r ; a n
c a k ileriki b l m l e r d e y a b a n c n n , y e m i n i z e r i n e i z l e m e s i g e r e
k e n kutsal t a k v i m i n o n a a n l a t l a c a yazlr.
israil'in grmezden geldii
jbilelerine

ve

Haftalarna

anlatlr.

belirli z a m a n l a r , Zamanlarn Kendi

Blnmeleri

kitabnda

ayrntlaryla
( C D XVI)

K a s a b a k a r d e l i i , m a n a s t r b e n z e r i bir y e r l e k e d e y a a y a n
k a r d e l e r i n d e n farkl o l a r a k , y e n i y e l e r i n m a l n a l m a z d ; b u r a d a
g n l l k o m n i z m h i y a a n m a m t . l tarikat ortak m l k i y e t e
d a y a l y k e n , k a s a b a d a y a a y a n l a r a n c a k gerektii z a m a n l a r d a y e
lerine y a r d m e d e r d i . D u r u m u u y g u n o l a n kiilerin, a y l k k a z a n
larnn e n a z iki g n l n y a r d m f o n u n a aktarmas g e r e k i r d i ; b u
y a r d m k h i n l e r tarafndan y e t i m l e r e , y o k s u l l a r a , y a l l a r a , hasta
lara, destei o l m a y a n bekr kadnlara, y a b a n c l a r t a r a f n d a n tut
sak a l n m ve kefalet karlnda serbest b r a k l a c a k kiilere d a
tlrd. ( C D X I V )
z e l l i k l e 4 Q D v e 4 Q 2 6 5 b l m l e r i eriilir h a l e g e l d i k t e n
sonra; b u iki tarikat g r u b u n u n y a a m l a r a r a s n d a b i r o k b e n z e r l i k
b u l a b i l d i k ; a n c a k baz farkllklar hl a r p c g r n y o r . K u m r a n
l ' n d e k i y e l e r , ortak i n z i v a d a y a a r k e n ; k a s a b a l a r d a y a a m ,
a i l e l e r etrafnda rgtlenirdi v e y e o l m a y a n l a r c a e v r i l i o l m a l a r -

KUMRAN

L DENZ PARMENLER

YAZITLARI

n a r a m e n , b u kiilerle ilikilerini asgari d z e y d e tutarlard. l

kardelii, a n c a k eskatolojik savan y e d i n c i y l n d a tamir e d i l e
c e k o l a n T a p n a k ' t a n uzak d u r u r k e n , k a s a b a l l a r b u r a d a i b a d e t
e d e r d i . Yarglar, y a l n z c a k a s a b a d a b u l u n u r d u . K u m r a n G a r d i y a
n kurulun desteini a l r k e n , k a s a b a d a k i G a r d i y a n l a r b a m s z h a
reket e d e r l e r d i . S a d a k a t s i z l tarikat y e l e r i , s u i l e d i k l e r i n d e
d a i m i v e d n e m s e l d l a n m a y l a y a d a d a h a hafif y a p t r m l a r l a c e
zalandrlrken, kasabada idam cezas ve tutuklanma da uygula
nrd - i d a m c e z a s n n g e r e k t e n y r t l p y r t l m e d i i b i l i n m i
yor-. O r t a k sofra v e saflk, K u m r a n y a a m n d a n e m l i bir y e r t u
t a r k e n ; k a s a b a d a ortak sofrann v a r l n d a n ( a m a saflktan deil)
sz e d i l m e z . D a h a s , K u m r a n ' d a btn y e n i g e l e n l e r y a b a n c y
k e n ; k a s a b a d a d n m e l e r i n y a n sra tarikat y e l e r i n i n o c u k l a r
d a k a b u l e d i l i r d i . l tarikatna a d a y y e l e r iki s e n e b o y u n c a e i
t i m alr v e 'iki r u h ' h a k k n d a bilgilendirilir; k a s a b a d a y s a b u s r e
h i y r t l m e z d i . O r t a k m l k i y e t sahiplii y a l n z c a l y a a m n a
z g y d . S o n o l a r a k bekrlk, y a l n z c a l y e l e r i i i n g e e r l i bir
kouldu.
B t n b u farkllklara karn l v e k a s a b a kardelikleri, t e m e l
retiler, a m a l a r v e ilkeler d z e y i n d e birbirine b a l y d . H e r iki
grup da asl sraillileri temsil ettiklerine inanr; k h i n l e r t a r a f n d a n
y n l e n d i r i l i r l e r d i . ( I Q S ' y e , a m B e l g e s i ' n e v e Kurtarc ( M e s s i a n i c )
Kural'a gre b u khinler Sadok'tu; ancak 4 Q S

(=4Q256), 4 Q S

( = 4 Q 2 5 8 ) v e M M T ' d e 1 b y l e bir ibare b u l u n m a z . ) H e r iki grup d a

B i n l e r , Y z l e r , Elliler v e O n l a r a b l n r ; kendi y o r u m l a r y l a , M u
sa Y a s a l a r ' n a t a m olarak d n e c e k l e r i n e i n a n r l a r d . H e r iki grup
d a K h i n l e r ( y a d a Levililer) tarafndan y n e t i l i r d i . H e r iki grup d a
r e t m e n l e r i n i mebaqqer d i y e a d l a n d r r d . H e r iki grupta da A n t l a m a ' y a y e m i n e t m e k , k a t l m n n c e l i k l i k o u l u y d u . H e r iki
grup d a y e l e r i n i n s e n e i i n d e k i geliimini tartarak, d z e n i i n
d e k i y e r l e r i n i y e n i d e n b e l i r l e m e k iin s e n e d e bir kez bir a r a y a g e
lirdi. B u n l a r d a n da n e m l i s i , her iki grup da k e n d i l e r i n i dier Ya
h u d i l e r d e n a y r a n a y n dinsel takvimi k u l l a n r d .
B u r a d a n mantkl tek bir s o n u karlabilir: E s s e n i z m , iki k o
lu o l a n tek bir dinsel hareketti. A n c a k bu k a r m b t n sorular
m z y a n t l a m y o r : ki grup a r a s n d a k i a y r m n n e d e n i g e v e m e
^MMT'de,
bir

khin

MMT'de

'khin

dillendirilen

tenellendirilir.
leri

ve

Sadokoullarndan'

grubunun

daha

Ancak
sonra

var olduu

yasal

en gl

sz

edilmiyor

ynndeki
retinin,
iddia,

bu

Saddukiler tarafndan

oluu,

bu

hipoteze gl
rabbinik

yaznda

retilerin,

belgenin

bir darbe
Saddukilere

ncelikle

desteklenmi

rabbinik

Kumran

ardnda
indirir.

Saddukili

Bu

kuram,

deinmesi

zerine

cemaatinin

nc

halakhotlar olduklardr.

CEZA VERMES

m i y d i y o k s a l c e m a a t i n i n kurallarn katlatrmas m? N e d e n i
ne olursa o l s u n iki grup arasndaki iliki d z e n l i o l a r a k d e v a m et
tirilmitir. D i n l e r tarihi b o y u n c a farkl tarikatlarn birbirinin e z e l i
dmanlar haline gelebildiklerini biliyoruz; ayn d u r u m l ve
k a s a b a tarikatlar iin geerli o l d u m u peki? D u r u m pek d e y l e
grnmyor:
ki grup arasndaki ilikiyi k a n t l a y a n i p u l a r n d a n biri K u m
lan Ktphanesi'dir. Burada bulunan en az on kopya a m Belgesi
v e dier e l y a z m a l a r , a y n y a a m tarzn yanstr. K u m r a n ktp
h a n e s i n d e b u l u n a n y a z l a r rakip g r u p l a r d a n birine ait o l s a y d , b
tn b u zengin bilgileri e d i n m e m i z m m k n o l m a z d . D a h a s
M M T d n d a , m a a r a l a r d a , iki grup arasndaki d i n s e l farkllklar
y a n s t a n b a k a bir kitaba rastlanmamtr. ' B t n k a m p l a r n birlik
t e l i i n i ' v e ' h e r y e n i n hiyerarik y a p d a k i y e r i n i ' k o n u e d i n e n
a m B e l g e s i d e iki kol arasndaki birliktelii iaret e d e r . B u alnt,
tarikat y e l e r i n i n grup i i n d e k i y e r l e r i n i n s e n e d e bir belirlendii
a y i n i a n l a t a n C e m a a t K u r a l ' y l a desteklenir ( A y i n l e ilg'li d a h a faz
la bilgi i i n b k z , sf. 104-105). B u n a g r e , l kardeliinin senelik
tinsel g e l i m e l e r i n i d e e r l e n d i r d i k l e r i A n t l a m a Y e m e i k a s a b a
larda d a g e e r l i y d i . P e k i , sz e d i l e n a y i n l e r i n a y n z a m a n l a r d a ,
hatta a y n y e r d e d z e n l e n d i i n i iddia e d e b i l i r m i y i z ? Y a z n s a l v e
arkeolojik i p u l a r , 'btn k a m p l a r n birliinin', K u m r a n k o l u n u n
senelik b u l u m a s n n , K u m r a n ' d a topland k u r a m n destekler.
lk i p u c u , C e m a a t K u r a l ' n d a v e a m B e l g e s i ' n d e a n l a t l a n
mebaqqerin nitelikleriyle ilgilidir. A n m s a n a c a gibi K u m r a n ' d a k i
stn kii ' a d a m l a r n o c u k l a r n n d o a s n , sahip o l d u k l a r ruha
g r e ' ( I Q S III) d e e r l e n d i r m e k l e s o r u m l u y k e n ; k a s a b a mebaqqeri,
y e l e r i n i n 'davranlaryla', 'birikimleriyle' v e ' y e t e n e k l e r i y l e ' ilgili
konulardan sorumluydu. A n c a k a m Belgesi'nde 'btn kamplarn
g a r d i y a n n a ' ait sorumluluklar anlatlrken, bu kiinin ' k e n d i c e m a
atinin b t n dillerini v e srlarn' bilmesi gerektii d e belirtilir. B u
n a g r e , K u m r a n G a r d i y a n ' n n v e btn k a m p l a r n g a r d i y a n n n
a y n kii o l d u u k a r m n a ularz. A y n z a m a n d a , a m B e l g e si'nin her iki gruptan da sz ettiini biliyoruz. r n e i n , T e v i k ' t e n
bir b l m d e , insanlara T a n r ' n n y o l u n d a n gitmeleri v e o n u n nef
ret ettii ileri r e d d e t m e l e r i ; y a d a bir a l n t y a p a c a k o l u r s a k
" O ' n u n y o l u n d a n gitmeleri; nefsin d n d r d k l e r i n d e n v e iblisin
ehvetli g z l e r i n d e n uzak d u r m a l a r " ( C D II) s y l e n i r k e n b y k
olaslkla bekr kardelie sesleniliyordu; a n c a k a y n b e l g e n i n d e
v a m n d a d o r u d a n e v l i kardelikle ilgili ibareler d e b u l u n u r :

KUMRAN

L DENZ PARMENLER

YAZITLARI

Kamplarda yayorlarsa, lkenin ve evlenmenin ve ocuk yapmann

kuralna gre yaayacaklar ve bir adamla kars ve bir babayla olu (l
de Saym 30:17) ile ilgili Yasa kuralna gre.

( C D VII)

T e v i k ; belirli bir n e d e n d e n d o l a y tarikatn e v l i v e b e k r y e

lerine g n d e r i l e n bir v a a z d r . A n t l a m a y a a z m e t m e y i k o n u e d i
nen Tevik, n c ayda dzenlenen Antlamann Yenilenmesi
B a y r a m ' n d a n ( 4 Q 2 6 6 b l . I I ; 270 b l . 7 i-ii); y a d a d a h a a k bir
ifadeyle Haftalar B a y r a m n d a n (Pentekost) (bkz. s. 103-104) ve
K u m r a n b u l u m a s n d a n sz e d e r .
B u y a z n s a l iaretler iki arkeolojik b u l g u y l a desteklenir. K u m
ran sit a l a n n d a b u l u n a n y i r m i alt h a y v a n k e m i i p a r a s - k e i ,
k o y u n , k u z u , b u z a , inek v e b o a - u z u n sre b o y u n c a aratrma
c l a r n ilgisini e k t i . A c a b a j.T. M i l i k , b u k e m i k l e r i n K u m r a n e v i n
d e v e r i l e n b y k bir y e m e i n artklar o l d u u n u i d d i a e d e r k e n
hakl

myd

{Ten

Years of Discovery in

the

VVilderness of Judaea,

s . II7)? D o a l o l a r a k , M i l i k d e b u l u m a y , A n t l a m a Y e m e i ' y l e
ilikilendiriyordu.
k i n c i arkeolojik i p u c u d a k e m i k l e r l e ilgilidir. K u m r a n m e z a r
l c i v a r n d a y a p l a n kazlarda drt k a d n v e bir o c u k iskeleti
( m u h t e m e l e n iki k a d n v e iki o c u a ait iskeletler) b u l u n m u t u .
A n t l a m a Y e m e i ' n e k a s a b a d a k i yetikin e r k e k l e r v e a i l e l e r i d e
k a t l y o r d u y s a ; K u m r a n y e l e r i n e a k bir m e z a r l n y a k n l a r n d a
b u iskeletlerin b u l u n m u o l m a s a n l a m kazanr.
B t n b u verileri bir a r a y a getirdiimiz z a m a n , k a s a b a v e l
tarikatlarnn y a l n z c a retisel v e rgtsel d z e y d e b i r l e m e d i i n i ; a y n z a m a n d a y a z t l a r d a a d n a seyrek rastladmz K u m r a n
G a r d i y a n ' n n v e K h i n i ' n i n idari v e ruhani otoritesi altnda bir
birleriyle dzenli aralklarda temas kurduklarn savunabiliriz.
y l e g r n y o r k i K u m r a n , tarikat hiyerarisinin taht v e A n t l a
m a K u r u l u ' n a balln a k l a y a n kiilerin m e r k e z i y d i .

EK:
ESSENLER

VE KUMRAN

CEMAAT

Esseniler
K u m r a n ' d a n n c e , kinci T a p n a k a n n son iki y z y l n d a
( M . . I 5 0 - M . S . 70) y a a m Y a h u d i bir dini c e m a a t o l a n Essenilerle ilgili y a l n z c a iki Y a h u d i y a z a r tarafndan Y u n a n c a k a l e m e
a l n m eserler v a r d :
Should

be

Free,

P h i l o of A l e x a n d r i a (That Every Cood Man

75-91;

Eusebius,

Praeparation

evangelica

v,

i i n d e Apology for Jews, 6-7); F l a v i u s J o s e p h u s (War I I , I I 9 - 6 I ; Antiquities, x v , 18-22). A y r c a R o m a l bir c o r a f y a c ve d o a b i l i m

ci o l a n Pliny the Elder'm L a t i n c e bir e s e r i n d e , k o n u y l a ilgili ksa
a m a o l d u k a deerli bir b l m b u l u n u r (Natural History v, 17, 4
[ 7 3 ] ) . ( D a h a ayrnt bir d k m iin baknz G e z a V e r m e s v e M a r
tin G o o d m a n ,

The Essenes According to Classical Sources, S h e f f i -

e l d , I 9 8 9 ) . P h i l o , J o s p h u s v e P l i n y ' n i n y a z l a r n d a Esseniler z e
rinde z e l l i k l e d u r u l m u o l m a s n a r a m e n ; n e Y e n i A h i t ' t e n e d e
rabbinik y a z n d a b u tarikattan sz edilir. G r u b u n a d n n a n l a m
h a k k n d a g e n e l fikir birlii yoktur: Y u n a n c a d a Essaioi ya da f s s e nio; L a t i n c e d e Esseni k e l i m e l e r i n d e n tredii d n l m e k t e . K e l i
m e , ' D e e r l i ' y a d a 'yi E d e n ' -ruhun v e b e d e n i n iyi e d i l m e s i - a n
l a m n a gelir. kinci a n l a m , Y u n a n c a Therapeutai t e r i m i y l e de ilikilendirilir: P h i l o ; E s s e n i l e r e b e n z e y e n m n z e v i , M s r l - Y a h u d i
t o p l u m u b u isimle adlandrmt (bkz. H J P II, 5 9 3 - 7 ; V e r m e s - G o o d m a n , The Essenes ... I5-I7). K e l i m e n i n k k e n i y l e ilgili b i r o k ,
gelitirilmemi a k l a m a d a h a getirilmitir.
Filistinli g r u b u n drt b i n d e n fazla y e s i v a r d . J o s e p h u s v e
Philo'ya gre bunlar Yahuda kasabalarnda; P l i n y ' y e greyse Erih a v e E n g e d i a r a s n d a k i krsal a l a n d a y a y o r l a r d .
efler t a r a f n d a n y n e t i l e n k k gruplar, ortak e v l e r d e yaar
lard. G r u b a katlm iin kiinin bir yllk n hazrlk, iki yllk da

KUMRAN

L DENZ PARMENLER

YAZITLARI

ileri hazrlk d n e m i n i t a m a m l a m a s gerekirdi; a n c a k b u z a m a n

d a n sonra kii tarikata ballk y e m i n i e d e r e k ortak sofradaki y e r i
n i a l a b i l i r d i . P h i l o v e P l i n y ' y e gre y a l n z c a yetikin erkekler nite
likliydi; j o s e p h u s ' a g r e , g e n erkekler, o n l a r tarafndan eitilirdi.
C i d d i itaatsizlikler d z e n d e n ihrala c e z a l a n d r l r d .
Essenilerdeki t e m e l ilkelerden biri ortak m l k i y e t s a h i p l i i y d i .
Y e n i y e l e r kendi m a l l a r n , a y n z a m a n d a her y e n i n aylk ka
z a n c n d a stlerine verirdi. T a r m , Essenilerin e n n e m l i uray
d . z e l m l k i y e t l e r i n i balayan y e l e r ; gda, g i y s i , b a k m gibi
t m gereksinimlerini ortak b t e d e n karlard. G r u b a z g dier
zellikler, g i y i l e n e y a l a r n b e y a z o l m a s , n d e g e l e n kiilerin k
hinler t a r a f n d a n piirilen v e kutsanan y e m e i y e m e d e n n c e suy
la t e m i z l e n m e l e r i ; szlerini d e s t e k l e m e k iin h a y v a n k u r b a n et
m e y i v e y e m i n e t m e y i v e e n n e m l i s i evlilii reddetmeleridir. J o
s e p h u s ' a gre bir Esseni kolu y a l n z c a d o u m i i n , evlilii b e n i m
siyordu.
Esseniler, Y a s a ' y u y g u l a m a k k o n u s u n d a o l d u k a a z i m l i y d i l e r
ve a b a t ' n kat kurallarna sk skya balydlar. K e n d i l e r i n e z
g i n a n l a r n gizli kitaplara k a y d e d i l i y o r l a r d . B e d e n i n v e r u h u n
iyiletirilmesi v e p e y g a m b e r l i k t e u z m a n d l a r . K a d e r i , istencin z
g r l n e y e tuttular; b e d e n s e l kurtuluu r e d d e d e r e k , u h r e v i y a
a m t e r c i h ettiler.

Esseniler ve Kumran
K u m r a n y e l e r i n i Essenilere zdeletiren y a d a e n a z n d a n
ilikilendiren g e n e l fikir, t e m e l gre d a y a n r :
1. P l i n y ' n i n y e r l e k e tarifine K u m r a n ' d a n d a h a iyi uyar. b a
ka bir y e r yoktur.
2 . J o s e p h u s , kronolojik d i z i n d e Essenileri J o n a t h a n M a c c a b e u s ( M . . 150) v e ilk Y a h u d i S a v a ( M . S . 66-70) arasndaki d
n e m e yerletirir. A y r c a J o s e p h u s ' u n y e r tarifiyle p a r m e n l e r i n
b u l u n d u u b l g e birbiriyle uyumaktadr.
3 . B t n farkllklara ramen ortak y a a m , r g t l e n m e v e g e
lenekler arasndaki t e m e l benzerlikler, iki y a p arasndaki ilikiyi
destekler.
eitli k a y n a k l a r i i n d e birok eliki b u l u n a b i l i r v e b u y a l
n z c a p a r m e n l e r v e Y u n a n c a - L a t i n c e belgeler arasndaki a h e n
gin z a y f l n d a n k a y n a k l a n m a z . J o s e p h u s , y a z l a r n d a e v l i v e b e
kr Esseni k o l l a r n d a n ve - n c e k i sayfalarda belirtildii g i b i - e v l i

GEZA VERMtS

kardelik i i n d e k a d n n h a m i l e k a l m a olasl o l m a d d n e m
d e c i n s e l ilikinin 'zina' s a y l d n d a n sz e d e r .

D a h a s , iki k o l

d a n o l u a n K u m r a n hareketinin iki y z yllk rgtsel v e retisel

geliimi e l y a z m a l a r n n b u l u n m a s y l a kantlanmtr. T a b i ki bilim
insanlar a r a s n d a k o n u y l a ilgili t a m bir gr birlii b e k l e m e k g e
r e k m i y o r . S o n o l a r a k , tarikat y a z l a r n n grup liderlii tarafndan
k e n d i insanlar iin y a z l d n ; o y s a P l i n y ' n i n , P h i l o ' n u n v e (her
ne kadar bir sre iin Essenilerden eitim a l m o l d u u n u belirt
mi olsa d a ) J o s e p h u s ' u n s a kulaktan d u y m a bilgilere g r e y a z d k
larn v e d o l a y s y l a b u y a z l a r n K u m r a n i n a n l a r n v e bak a
sn t a m o l a r a k a n l a t a m a y a c a k l a r n aklda tutmak g e r e k i y o r . B
tn b u n e d e n l e r d e n d o l a y E s s e n i z m ' i n K u m r a n T a r i k a t ' y l a z d e
o l d u u g r , b u g n e kadar n e srlen z m nerileri a r a s n
d a hl e n g l s d r .

^Therapeutai ya da P h i l o ' n u n Msrl ilekeleri, bekrl b e n i m s e m i ; a n c a k ibadet iin

bir araya gelen kadn ve erkek c e m a a t l e r e (ailelerini ve mlklerini geride b r a k a n yetikin
erkekler ve o u yal bakire kadnlar; bkz. P h i l o , Contemplative Life, 13, 68) b l n m
lerdi. J . M . B a u m g a r t e n ' a gre, ska yal kadn v e erkeklerden b a h s e d e n y p r a n m bir
d r d n c maara elyazmas ( 4 Q 5 0 2 ) , ayn c e m a a t e g n d e r m e y a p y o r d u C 4 Q 5 0 2 , M a r r i age or G o l d e n A g e Ritual?', JJS 34 (1983), 125-35). 4 Q 5 0 2 , 344 adet papirs p a r a s n d a n
oluur. M. Baillet, bu metne 'Evlilik A y i n i ' baln uygun grr {DJD, V I I , 81-105); a n c a k
bu yanl bir isimdir (bkz. yukarda ESaumgarten). Bu liturjik y a z d a n tek bir tutarl b l m
bile kalmamtr; dolaysyla anlaml bir evirisi de s u n u l a m a z . A n c a k 2. b l m d e 'doru
luun kz' ve 'zeklar ve kavray gleri' snanan kadnlarla ilgili birka ibare bulunur.
Josephus, e v l i Essenileri anlatrken, kadnlarn -adamlar gibi- yl b o y u n c a eitime tabi
tuttuklarn

ifade e d e r (War I I ,

161; G. V e r m e s ,

Discovery in the )udaean Desen, N e w

York, 1956, 57, not 176; J. M. B a u m g a r t e n , DJD, X V I I I , 143).

CEMAA

l Deniz Parmenleri''nin

m a y p e k d e artc d e i l . N

sal K i t a p ' n e r k e n z a m a n l a r n d

l e k a y d e d i l i y o r d u : Esseni v a k a

deil, bu olaylarn dinsel n

tap'ta, ' d n y e v i ' olaylar, pe

memnuniyetinin ya da gazabn

vata zafer y a d a y e n i l g i , huz

b o l l u u y a d a ktlk; ulusun e r

ret e d e r d i . M . . b e i n c i y z y

mini kaybetmeye balamasna

re daha geliemedi: Yalnzca

Tarihler kitaplarnda g e e n Y a

h i k y e u y a r l a m a l a r tarihsel t

bir y a n a , r k t c yaratklarla

y e l e r i ; a y r c a d o r u l u k v e ada

Krall'nn d a i m i zaferiyle ilgil

P a r m e n l e r d e g e e n ky

i i n d e d i r . D i e r y a n d a n , dinse

Kral J o n a t h a n h a k k n d a k i bir

mal almasndan edinilen t

tarikatn t a r i h i n e dair bilgilerin

edinilmitir. K u m r a n y a z a r l a r ,

ni incelerken, kendi gemile

ceklerine yaplan gndermeler

lerinin s o n u n a g e l d i k l e r i n e i n a n

latlan a l a m e t l e r i n k e n d i d n e
olduunu dnyorlard.

I
TARH

hsel

metin dzenine sahip o l

hitler aras d n e m d e n e d e Kut

arih b u g n a n l a d m z b i i m i y

isler gemi olaylarn kendisiyle

e r i y l e ilgilenirlerdi. Kutsal K i -

amberler tarafndan, Tanr'nn

belirtileri o l a r a k y o r u m l a n r . S a

y a d a t o p l u m s a l gerginlik, rn
i n i , g n a h l a r n v e k a d e r i n i ia
n itibaren p e y g a m b e r l i i n n e
m e n tarih y a z m u z u n c a bir s

a ' n n v e N e h e m y a ' n n anlar v e

d a ve srail krallaryla ilgili eski

aittirler. Eskatolojik tartmalar
a t m a l a r l a d o l u kyamet hik

n d n y a y a h k i m o l a c a Tanr
y u r u l a r da bu tre aittir.

t y a z l a r d a b u ikinci g e l e n e k

kvim blmlerini ( 4 Q 3 2 2 , 324),

4 Q 4 3 8 ) ve kurallarn karlatr

engelimci sonular saymazsak,

u Kutsal Kitap y o r u m l a r n d a n

i A h i t p e y g a m b e r l e r i n i n szleri

e, gncel durumlarna ve gele

fetmeyi a m a l a m l a r d . T a r i h
b u insanlar, Kutsal Kitap'ta a n

rinde gereklemeye balam

O L U DENZ FAKOMtNLtKI

l\uiv\r\t>4

nz-i

Ln\

Y i n e d e t m b u tarihsellik d k a y n a k l a r , btnsel bir a k l a

ma getirmiyor. K u m r a n ' d a k i arkeolojik kazlar s o n u c u edinilen
bilgilerle b i l e , b u a k l a m a y tutarl v e srekli bir a n l a t y a d n e
m i y o r . G e kinci T a p n a k Y a h u d i T a r i h i ' n i n b y k bir d n e m i n i
ilgilendiren c e m a a t g e m i i y l e ilgili bilgi e d i n m e k i i n , Filistinli
Y a h u d i F l a v i o u s J o s e p h u s ' u n v e M a k a b i l e r kitaplarn k a l e m e a l a n
dier Y a h u d i H e l e n i s t l e r i n i n ve P h i l o of A l e x a n d r i a ' n n -ki bu ki
ilerin hepsi Y u n a n c a y a z y o r d u - e s e r l e r i n e itimat e t m e k d u r u
m u n d a y z . B u s a y e d e M . . ikinci y z y l balar v e ilk Y a h u d i S a
va ( M . S . 66-70) arasndaki Filistin Y a h u d i l e r i t a r i h i n i , h e m k e n d i
isel b t n l n d e h e m d e Y u n a n - R o m a d n y a s n n bir paras
o l a r a k kaytlara g e e b i l i r ; p a r m e n l e r d e k i tarihsel ifreleri belirli
bir z e m i n d e i n c e l e y e b i l i r i z .

I. AHTLER ARASI Y A H U D T A R H :
M.. 200- M.S. 70
M..

i k i n c i y z y l n b a l a r n d a Filistin Y a h u d i l e r i

kargaa

i i n d e y d i . B y k skender, Kutsal T o p r a k ar igal etmiti ( M . .

332) v e l m n d e n sonra y a a n a n ksa sreli bir belirsizlik d n e
m i n i n a r d n d a n b u topraklar, P t o l e m i l e r a d y l a b i l i n e n M s r l Y u
nanlarn imparatorluuna balanmt. n c yzyl b o y u n c a
P t o l e m i l e r , m m k n o l d u u kadar Y a h u d i u l u s u n u n g n d e l i k y a
a m n a m d a h a l e e t m e d i ; Kutsal T o p r a k l a r , vergi d e n d i i sre
c e , B a k h i n v e kurulu tarafndan y n e t i l d i . t e y a n d a n , b u d
n e m i i n d e nfus y a p s n d a n e m l i deiimler y a a n d . A k d e n i z
kylar b o y u n c a G a z z e , A k e l o n ( A s k h e l o n ) , J o p p a (Yafa- Y a f a ) ,
D o r v e A k k o ( s o n r a d a n ad P t o l e m a i s o l a r a k deitirilecektir) gibi
H e l e n ehirleri ina e d i l d i . A y n z a m a n d a i k e s i m l e r d e k i baz e
hirlerin adlar helenikletirildi: Tiberias G l ' n n g n e y i n d e k i e s
k i B e t h S h e a n kenti, S c y t h o p o l i s ; S a m i r i l e r i n bakenti S a m i r i y e ,
S e b a s t e ; r d n ' n tesindeki R a b b a t h - A m m o n ( A m m a n ) ' u n a d
P h i l a d e l p h i a o l a r a k deitirildi. D i e r bir d e y i l e , Y u n a n l a r , M a
k e d o n y a l l a r v e H e l e n l e e n Fenikeliler, Filistin topraklarn m e s
k e n tutmutu. Y u n a n uygarlnn v e k l t r n n b u t o p r a k l a r d a
yaylmasysa yalnzca an meselesiydi.
M . . 2 0 0 ' d e Kutsal T o p r a k l a r n S e l e u k o s l a r y a d a S u r i y e l i
Y u n a n l a r , t a r a f n d a n igal e d i l m e s i y l e Y a h u d i l e r i n y a b a n c bir
kltr i i n d e eritilme politikas y r r l e girdi. M . . ikinci y z y l
baarnda kaleme alnan Eccleciasticus Kitab'nn yazar, Kudsl

GEZA VERMES

bilgin J e s u s b e n S i r a , " E n Y c e T a n r ' n n y a s a l a r n r e d d e d e n t a n

rsz a d a m l a r " a isyan eder ( X L I , 8). A n c a k asl felaket, I V . A n t i o c hus E p i p h a n e s ( M . . 175-164), Y a h u d a ' d a , H e l e n l e t i r m e politika
sn y r r l e k o y d u u z a m a n balamt v e m a a l e s e f b u u y g u l a
m a Y a h u d i sekinleri tarafndan m e m n u n i y e t l e karlanmt. B u
m o d e r n i s t kesimin lideri, kendi yurttalar arasnda M e s i h a d y l a
a n l a n B a k h i n III. O n i a s ' t : A d n Y u n a n c a bir i s i m l e - J a s o n - d e
itiren k h i n , K u d s ' n H e l e n l e t i r i l m e s i s r e c i n e n c l k et
m i ; kent m e r k e z i n d e g y m n a s i u m ina ettirmi " e Y a h u d i g e n l e
rinin atletik sporlara katlmalarn tevik etmiti. 2. l a k a b i l e r ' d e
d u r u m y l e ifade edilir:
Sahte khin Jason'n snr tanmayan ktlkleri sayesinde, yabanc
geleneklerin dayatlmasyla Helenizm, tepe noktasna ulat. Dolaysyla
dier khinler de sunaktaki grevlerini hie sayarak Tapnaa ve kur
banlklarna hakaret ettiler; Yasa'y bir yana brakp, anlar ald anda,
byk bir istekle gre okulu inasnn harcamalarn stlendiler. Kendi
lerine miras kalan deerlere nem vermediler; bunun yerine Helenik iti
bar her eyin stnde tuttular.

(2 M a c . iv)

J a s o n ' d a n sonra, y i n e Y u n a n s e m p a t i z a n o l a n M e l e n e u s v e
A l c i m u s , srasyla B a k h i n l i k g r e v i n e getirildiler. M . . I 6 9 ' d a 4 .
A n t i o c h u s , K u d s ' t e k i t a p n a y a m a l a d . B u o l a y d a n iki s e n e
sonra, c a n e k i m e k t e o l a n M u s e v i l i k i b a d e t l e r i n i n y a s a k l a m a s
ve Kuds Tapna'nn Olimpiyal Zeus'a adanmasyla, 'viraneli
i n f k e s i ' , H e l e n i z m kartlar, silahl d i r e n i e g e t i l e r . K h i n
M a t t a e u s v e o u l l a r , M a k a b i kardeler tarafndan b a l a t l a n silah
l i s y a n ; b t n g e l e n e k i Y a h u d i l e r v e z e l l i k l e D i n d a r ' n birlii,
A s i d e a n l a r y a d a Hasidler;* 'Yasalarn k o r u n m a s n isteyen sra
il'in b t n g r b z insanlar' ( I . M a c . II, 42-3) t a r a f n d a n destek
l e n d i . J u d a s M a c c a b e u s ' u n sava a l a n n d a l m e s i n d e n sonra, J o n a t h a n v e S i m o n Kardeler n d e r l i i n d e m c a d e l e e d e n M u s e v i
i n a n c n n fkeli s a v u n u c u l a r , Kuds'teki Y a h u d i i b a d e t i n i serbest
k l m a k l a k a l m a y p , S e l e u k o s l u y n e t i c i l e r i defettiler v e Y a h u d a ' y
zgl'etirdiler.
M a k a b i Z a f e r i , kutsal topraklarda tiranln v e putperestliin,
a d a l e t e v e T a ^ r ' y a y e n i k dmesini ifade e d i y o r d u ; d a h a s b u za
fer, t o p l u m s a
ncelikle
*branice;

v e dinsel d e i i m l e r i n y a a n m a s n d a s a l a m t :

'.aleflik

Dindarlar,

(.n)

gelenei

ortadan

kaldrld.

M..

I7l'de

U L U U t N Z r-AK^UIVltlNLtKI

I I I . O n i a s ' n l d r l m e s i v e y e r i n e g e e n kardei J a s o n ' n g r e v i n

d e n a l n m a s y l a , asrlardr B a k h i n l i k g r e v i n e g e l e n S a d o k H a
n e d a n l n n tekeli sona e r d i . III. O n i a s ' n o l u I V . O n i a s , M e n e laus'tan y k s e k khinlik yetkisini geri a l a m a y n c a M s r ' a g etti
v e Kral P t o l e m y P h i l o m e t o r ' u n ( M . . 182-146) o n a y y l a , Kutsal K i t a p ' a kar k a r a k b u r a d a bir Y a h u d i T a p n a ina etti. S i y o n d
nda bir srail T a p n a ' n n a l ; birka k h i n v e L e v i d n d a ,
btn Filistinli m u h a f a z a k r l a r v e zellikle S a d o k H a n e d a n l ' n
d e s t e k l e y e n y a d a desteklemi o l a n dier khinleri f k e l e n d i r m i
olmal.
D i e r y a n d a n M a k a b i l e r tarafnda d a s o r u n l a r y a a n y o r d u .
H a s i d l e r -ya d a b u g r u b u n bir b l m - M . . I 6 2 ' d e A l c i m u s ' u n
b a k h i n l i e a t a n m a s y l a M a k a b i l e r d e n ayrldlar. A n c a k b u h a r e
ketin c e z a s n ar d e d i l e r ; A l c i m u s ' u n S u r i y e l i mttefikleri, bir
g n i e r i s i n d e g r u b u n altm yesini katletti ( I M a c . v , 2-20).
S o n olarak, Sadok Ailesi'nden o l m a y a n khin Jonathan M a c c a b e u s , S e l e u k o s tahtn zor y o l u y l a e l e g e i r e n A l e x a n d e r B a l a s ' t a n g r e v i n i d e v r a l d n d a ( M . . 153-152) n e m l i bir siyasi
alkant yaand. Muhafazakr Yahudiler asndan kabul edile
m e z g r l e n iktidar e l d e e d e n A l e x a n d e r , Y a h u d i destei k o n u
s u n d a e n d i e l i y d i v e B a k h i n l i k t e n g e l e b i l e c e k bir e m r e d i r e n e m e y e c e i n i n f a r k n d a y d . J o n a t h a n ' n M . . 143-142 y l l a r n d a S u
riyeli G e n e r a l T r y p o n tarafndan l m e m a h k m e d i l m e s i n i n ar
d n d a n , S i m o n M a c c a b e e ' n i n srail ulusal birliinin k a r a r y l a B a
k h i n l i e v e halk liderliine getirilmesi, M u s e v i l e r a r a s n d a d a h a
d a b y k bir f k e n i n d o m a s n a y o l a t .
B u o l a y d a n sonra, M . . 6 3 ylnda P o m p e y tarafndan R o m a ' y a b a l a n a c a k o l a n Y a h u d a , M a k a b i l e r i n atas H a s m o n ' d a n ,
y a d a J o s e p h u s ' a g r e A s a m o n e u s (War\, 3 6 ) , sonra H a s m o n d i y e
a n l a c a k y e n i bir B a k h i n l e r v e y a K h i n - K r a l l a r h a n e d a n l ta
r a f n d a n y n e t i l d i . M d a h a l e yllar b o y u n c a , S i m o n ' d a n sonraki
b t n h k m d a r l a r ; a m a z e l l i k l e politik g l e r i n i dinsel g r e v l e
rinin n n d e tutan I . J o h n H y r c a n u s ( M . . 134-104) v e A l e x a n d e r
J a n n a e u s ( M . . 103-76), Filistin'deki H e l e n e h i r l e r i n i , g n e y d e k i
I d u m a e a ( E d o m ) snr b l g e l e r i n i , m e r k e z d e S a m i r i y e ' y i v e k u z e y
de I t u r e y a ' y tek tek igal ettiler.
Genileme dnemi boyunca Hasmonlu hkmdarlar, Jonat
h a n M a c c a b e u s ' l a birlikte anlatlan d i n i g r u p t a n biri o l a n S a d d u k i l e r i n ( b k z . J o s e p h u s , Antiquities X I I I , 171) ve h k m e t i n d a i m i
ittifaklarnn desteini aldlar. M a k a b i l e r d n e m i n d e H a s i d l e r k o l -

CEZA VERMES

l a r n d a n F e r i s i l e r , b u h k m d a r l a r l a ztlatlar. I . J o h n H y r c a n u s ' u n z a m a n n d a b i l e Ferisiler, B a k h i n l i i n z o r l a e l e g e i r i l

m e s i n e itiraz e t m i l e r d i ; H y r c a n u s ' u n y a l n z c a ulusal liderlik y a p
m a s taraftarydlar (Antiquities XIII, 288-98) a n c a k bu

itiraz z o r

y o l u y l a bastrld. S u r i y e l i S e l e u k o s Kral I I I . D e m e t r i u s ' l a birlikte

A l e x a n d e r J a n n a e u s ' a suikast hazrladklar g e r e k e s i y l e , M . . 8 8
y l n d a sekiz y z Ferisi a r m h a g e r i l m e c e z a s n a arptrld (Antiquities x, 3 8 0 - 8 3 ; VVar, 96-8).
P o m p e y ' i n K u d s ' igalinden s o n r a , H a s m o n l u B a k h i n l i i
otuz s e n e b o y u n c a d a h a d e v a m etti; a n c a k siyasi iktidar, M . . 3 7
ylnda R o m a tarafndan Kuds ynetimine atanan M u s e v i l e m i
E d o m l u B y k H e r o d ' a g e t i . N a s r i y e l i sa'nn d o u m u , M . . 4
ylnda l e n bu hkmdarn ynetiminin son yllarna tarihlenir
( M a t t a 2:1, L u k a 1:5).
Y a h u d i l e r i v e S a m i r i l e r i iyi y n e t e m e d i i iin A u g u s t u s tara
f n d a n g r e v i n e son v e r i l e n , B y k H e r o d ' u n varisi H e r o d A r c h e l a u s ' u n ksa d n e m l i h k m d a r l n d a n sonra ( M . . 4 - M . S . 6 )
C e l i l e , H e r e d o t Prensi A n t i p a s ( M . . 4 - M . S . 39) v e A g r i p p a ' n n
h k m d a r l ( M . S . 39-41) altnda yar z e r k d u r u m u n u s r d r e
b i l m i ; a n c a k Y a h u d a blgesi d o r u d a n R o m a ' y a b a l a n m t . lk
R o m a l Y a h u d a valisi C o p o n i u s , M . S . 6 y l n d a g r e v i n e b a l a d .
V a l i l i k rejimi -ki e n n l temsilcisi P o n t i u s P i l a t e ' d r ( M . S . 2 6 - 3 6 ) mparator C l o d i o u s ' u n , I. A g r i p p a ' y kral ilan ettii 41 y l n a k a d a r
otuz s e n e b o y u n c a d e v a m etti. I . A g r i p p a ' n n s e n e s o n r a l m e
s i y l e , 4 4 y l n d a b u topraklar tekrar R o m a l m e m u r l a r n y n e t i m i
altna g i r d i ; a n c a k m e m u r l a r n b u seferki u n v a n l a r ' t e m s i l c i ' y d i .
B u y n e t i c i l e r i n Y a h u d i l e r e kar adaletsiz tutumlar v e iledikleri
s u l a r , 6 6 ' d a k i savan b a l a m a s n n v e 7 0 y l n d a K u d s ' n y k l
masnn, Saddukilerin dnn, Zelotlarn 74 ylnda M a s a d a ' d a y o k e d i l m e s i n i n , Essenilerin y o k o l m a s n n v e y n e t i m i n
Ferisilerin v e r a b b i n i k v a r i s l e r i n i n t e k e l i n e g e m e s i n i n n e d e n l e
r i n d e n biridir.
K u m r a n t a r i h i n i , b u o l a y l a r zinciri i i n d e k o n u m l a n d r m a m z
gerekiyor. Parmenlerden edindiimiz yaznsal bilgileri, arkeolo
jik b u l g u l a r l a v e J o s e p h u s ' u n e s e r l e r i n d e rastlantsal o l a r a k s z
e d i l e n o l a y l a r l a birletirerek Esseni T a r i h i ' n i b e l i r l i b i r z e m i n e
oturtabileceimizi

umuyoruz.

 L DENZ PARMENLER

KUMRAN

YAZITLARI

2. ESSENLER T A R H
a) Parsmenlerdeki Gizli Gndermeler
H a r e k e t i n k k e n i v e g e m i i y l e ilgili aratrmalar a m B e l g e si'nin i n c e l e m e s i y l e balatlr; b u belgeler, z e l l i k l e tarihsel g n
d e r m e l e r i y n n d e n o l d u k a zengindir. B u n a g r e , Esseniler T a r i
h i , K u d s ' n , B a b i l Kral N e b u k a d n e s s a r tarafndan h a r a b e y e e v
r i l m e s i n d e n 3 9 0 yl sonrasnda - ' g a z a p a ' n d a - balar. O d
n e m d e , s r a i l v e H a r u n ' d a n bir 'kk' -dindar Y a h u d i l e r , khinler
v e c e m a a t - inanszln h k m srd bir d n e m d e y a y o r l a r
d . B u insanlar, y i r m i yl b o y u n c a 'doru y o l u a r a d l a r ' v e sonra
Tanr 'kendi k a l b i n i n y o l u n d a ' onlara rehberlik e d e c e k o l a n ' D o
r u l u k r e t m e n i ' n i g n d e r d i ( I , 5-11) A n c a k r e t m e n c e m a a t
i i n d e herkes tarafndan b e n i m s e n m e d i . B e l g e l e r d e 'basit eylerin
a r a y n d a k i l e r ' , 'snrlar kaldranlar', ' d u v a r r e n l e r ' gibi benzet
m e l e r l e b e t i m l e n e n , dinsel geveklie v e sadakatsizlie u y a n kii
lerin, r e t m e n ' e v e o n u n t a k i p i l e r i n e kar tavr ald anlalr.
B u g r u b u n n d e r i i i n , ' a l a y c ' , ' y a l a n c ' , ' p a l a v r a c ' gibi lakaplar
kullanlr. O n l a r ; trensel temizlik, adalet, n a m u s , b a y r a m v e T a
p n a k ibadeti tarihleri gibi k o n u l a r d a kurallara riayet e t m e z ; p a r a
y a d k n l k gsterir v e sorun karrlard. K a r d e k a n n n d k l
d a t m a l a r s o n u n d a , r e t m e n v e o n a i n a n a n kiiler ' a m
t o p r a k l a r n a ' srgn edildiler v e b u r a d a ' y e n i a n t l a m a y a ' b a l a n
dlar. D o r u l u k r e t m e n i s r g n d e ' t o p l a n d ' ; y a n i l d . K u
d s ' e v e T a p n a a h k m e d e n g n a h k r l a r s a ' Y u n a n Krallar e f i ' n i n ' e l i n e derek Tanr tarafndan c e z a l a n d r l d l a r .
D o r u l u k r e t m e n i ' n i n m r i t l e r i n d e n k e n ' y a l a n c ' n n taraf
n a k a a n g n a h k r l a r d a n v e 'Yeni A n l a m a y a ' kar g e l e n y e l e r
d e n sz e d e n H a b a k k u k B e y a n a t d a b e n z e r bir resim izer. B u ,
a m B e l g e s i ' n e kyasla atan iki g r u b u n liderleri h a k k n d a d a h a
fazla veri sunar. P a r m e n ' d e ' G n a h k r K h i n ' , ' y a l a n c ' , ' p a l a v
r a c ' d i y e tabir e d i l e n kt kiinin, srail h k m d a r o l m a d a n v e
z e n g i n l i k v e iktidar e l e g e i r m e d e n n c e ' d o r u l u u n a d y l a '
arldn r e n i y o r u z ( V I I I , 8-11); baka bir d e y i l e Esseni T a r i
kat n c e l e r i b u kiiye sayg b e s l i y o r d u . A n c a k s o n r a d a n ' G n a h
kr K h i n ' , K u d s ' e v e T a p n a a ihanet etti. " A v a l o m ' u n E v i " s
kn i i n d e y k e n D o r u l u k r e t m e n i ' n i c e z a l a n d r a r a k v e tarika
tn B a l a n m a G n ' n d e ( X I , 6-8) srgn y e r l e r i n d e o n a kar
k a r a k , r e t m e n ' e v e m r i t l e r i n e kar g n a h i l e d i . ' T a n r ' n n

GEZA VERMES

s e k i n i n i y e r d i v e o n a zulmetti', 'Yoksulu - c e m a a t i - y k m a y ta
s a r l a d ' v e o n l a r n mallarn a l d . T a n r , o n u ' d m a n l a r n e l i n e
v e r e r e k ' ' b e d e n i n i n c e z a l a n d r l m a s n ' salad ( I X , 2). B e y a n a t i n
n g r s n e g r e , G n a h k r K h i n , ' T a n r ' n n g a z a p k a d e h i n i ' so
nuna kadar iecektir. O n u n varisleri, ' K u d s ' n son khinleri',
'halklarn -yabanclarn- mallarn ve btn zenginliklerini' y a
m a l a m a k l a sulanr. A n c a k y i n e a n l a t c y a g r e , Kittim b t n b u
g a n i m e t e e l k o y a c a k , T a n r tarafndan b e l i r l e n e n d n y a n n fatih
leri b u n l a r eski s a h i p l e r i n e datacaktr.
H a b a k k u k B e y a n a t ' n d a k i baz k o p u k l u k l a r n e d e n i y l e D o r u
luk r e t m e n i ' n i n khin o l u p o l m a d n b u m e t i n l e r d e n a n l a y a
m y o r u z . t e taraftan, M e z m u r l a r B e y a n a t i b u m u l a k l giderir
( M e z m u r l a r X X X V I I , 4 Q I 7 I , 173). Satr 23-4'te y l e y a z a r : ' . . . b u
K h i n ' l e ; D o r u l u k r e t m e n i ' y l e ilgilidir'. A y r c a y i n e b u satr
larda g e e n 'uluslarn z u l m ' ibaresi, G n a h k r K h i n i c e z a l a n d
r a c a k o l a n y a b a n c l a r l a ilgili v e r i sunar. T a r i k a t ' n iki d m a n ,
" M a n a e ' n i n v e E f r a y i m ' i n ktleri"dir. B u n l a r d a n , N a h u m B e y a n a t ' n d a da sz edilir.
M e s i h S e k i l e r i y a d a T a n k l k l a r n n ( 4 Q I 7 5 ) son b l m n
d e , bir Y e u A p o c y p h o n u y a d a M e z m u r l a r ' n d a n ( 4 Q 3 7 9 b l . 2 2
ii) y a p l a n alntda, iki K u d s yneticisi h a k k n d a 'iddetin aletle
ri' d e n i r . Bu kiiler, Kutsal ehri 'tanrszlarn k a l e s i ' h a l i n e getir
dikleri v e b u t o p r a k l a r d a 'tiksinti' yarattklar

iin

lanetlenirler.

A y r c a b u n l a r n " S i y o n ' u n kznn surlarnda s u g i b i " k a n dktk

leri anlatlr. E l y a z m a l a r n n paral d u r u m u n e d e n i y l e bu iki tiran
a r a s n d a k i iliki a k deildir. B u n l a r b a b a - o u l olabilirler. D i e r
y a n d a n 'iddetin a l e t l e r i ' ifadesi T e k v i n ' e (49:5) aittir; b u n a g r e
e k e m ' i y k a n katiller, S i m o n v e L e v i adl iki kardetir.
N a h u m Beyanat'nda, Doruluk retmeni ve G n a h k r K
h i n ' l e ilgili b l m d e n sonra d a h a g e bir t a r i h e atlanr. B u r a d a k i
bakarakter 'kzgn g e n a s l a n ' l a k a p l , K u d s y n e t i c i s i bir Y a h u
di'dir. B u kii, Y u n a n Kral D e m e t r i u s ' u K u d s ' e d a v e t e d e n 'basit
eylerin arayndakiler'i cezalandrr. 'Antiochus d n e m i n d e n
Kittim y n e t i c i l e r i n i n geldii z a m a n a k a d a r ' h i b i r y a b a n c , ehre
girememitir. 'Kzgn gen aslan'n dmanlar

'sa durumda

aalara asldlar'; yani a r m h a gerildiler. M e z m u r B e y a n a t

xxxvii'de g e e n ' E f r a y i m ' v e ' M a n a e ' l a k a p l a r , c e m a a t i n kart
lar i i n kullanlr. ' E f r a y i m ' i n ' y a l a n l a r v e hatalar y o l u n d a ' ilerle
dii s y l e n i r . A n c a k e l y a z m a l a r n d a k i b o l u k l a r n e d e n i y l e ' M a
n a e ' n i n t a n m a k deildir. B u grup b y k o l a s l k l a ' b y k
a d a m l a r ' , 'kudretli a d a m l a r ' v e 'itibarl a d a m l a r ' d a n oluur.

 L DENZ PARMENLER

KUMRAN

YAZITLARI

N a h u m B e y a n a t , S e l e u k o s krallar A n t i o c h u s v e D e m e t r i us'tan sz e d e n ilk K u m r a n P a r m e n i d i r . A n c a k b u n l a r n kimlik

leri h l belirsizdir; d o k u z m o n a r k ilk i s i m l e ; y s e ikinci isimle
anlr. 4 . M a a r a dinsel t a k v i m e l y a z m a l a r n d a baka isimler d e
g e e r : A l e x a n d e r J a n n a e u s ' u n kars K r a l i e ' S h e l a m z i o n ' - A l e x a n d e r - S a l o m e ' u n b r a n i c e d e k i a d - , M . . 76-67 yllar a r a s n d a
hkmdard. 'Hyrcanus' ve 'John' -muhtemelen Alexander'n o
l u I I . J o h n H y r c a n u s - 76-67 v e 63-40 yllar a r a s n d a B a k h i n d i .
' E m i l i u s ' - M . A e m e l i u s S c a r r u s - ise, M . . 6 5 - 6 2 ' d e S u r i y e ' d e h
k m d a r l k y a p a n v e k a t l i a m y a p m a k l a i t h a m e d i l e n ilk R o m a l
hkmdard. Ayrca 4Q243'te geen Balakros, muhtemelen Sele
ukos tahtna g e e n A l e x a n d e r B a l a s ' t .
B i r dua-iirind e g e e n n e m l i bir p a r a d a ( 4 Q 4 4 8 ) K u d s v e
D i a s p o r a Y a h u d i l e r i n e ilikin b i i m d e , ' K r a l J o n a t h a n ' d a n b a h s e
dilir. E . v e H . E s h e l , b u kiiyi A l e x a n d e r J a n n a e u s ' l a zdeletirirler ( / f / 4 2 , 1992, 199-299); a n c a k k a n m c a ' K r a l J o n a t h a n ' n J o n a t h a n M a c c a b e u s o l m a ihtimalini d e s t e k l e y e n d a h a g l noktalar
b u l u n m a k t a ( b k z . JJS 44,1993, 2 9 4 - 3 0 0 ) . A y r c a , S a h t e P e y g a m
berlerin Listesi'nin ( 4 Q 3 3 9 ) d o k u z u n c u srasnda g e e n ' S i m o n ' u n o l u J o h n ' , I . J o h n H y r c a n u s ' u a k l a getiriyor. S o n o l a r a k
P o t l a o s - P t o l l a s - P e i t h o l a o s ( 4 Q 4 6 8 e ) d i y e a n l a n kii, M . . birin
c i y z y l n ortalarnda y a d a sonlarnda y a a m iki tarihi i s i m d e n
biri olabilir.
H a b a k k u k v e N a h u m B e y a n a t l a r n d a Kittim, K u d s ' t e k i g
n a h k r k h i n l e r i n c e z a l a n d r l m a s iin T a n r tarafndan g r e v l e n
dirilen kiilerdir. S a v a K u r a l ' n d a y s a tarikatn K i t t i m ' e kar tutu
m u deiir; o n l a r S a t a n y a d a B e l i y a l ' i n ittifaklarnn ba d i y e n i
telerler v e In O u l l a r tarafndan m a l p e d i l e c e k l e r i n i ifade
e d e r l e r . S a v a n K u r a l ' n d a d a ( 4 Q 2 8 5 ) p a r a l bir m e t i n o l m a s n a
karn, b e n z e r anlatlara y e r verilir.
B a z K u m r a n ilahileri, r e t m e n i n g r e v i n i v e d u y g u l a r n ifa
d e e d e r ; b u kii m u h t e m e l e n D o r u l u k r e t m e n i ' d i r . B u n l a r a
g r e , ' h a t a n n y o r u m c u l a r ' , 'sahtekrlar', ' d z e n b a z l a r ' 'basit
eylerin a r a y n d a k i l e r ' , bir z a m a n l a r o n u n ' a r k a d a l a r ' , 'antla
masnn y e s i ' , 'tanklnn b o y u n d u r u u ' n u n hamiliydiler. B u
i l a h i l e r d e n b i r i n d e 'eytani tasar'ya y a p l a n g n d e r m e , H a b a k k u k
B e y a n a t ' n d a g e e n bir k o n u y u anmsatr; b u n a g r e G n a h k r
K h i n , Essenilerin ' a y a n k a y d r m a k ' i i n onlar srldkleri y e r
d e ziyaret e d e r :

GEZA VERMES

Yalann retmenleri szleriyle halkn kandrd

ve sahte Khinler onlar yoldan kard...
Bir kuun yuvasndan ayr dmesi gibi, beni lkemden
uzaklara
srdler...
Onlar; yalann retmenleri ve dzenbazlar,
bana kar eytani bir tasar kurdular,
Senin tarafndan kalbime kaznan Yasa'y
Senin halkna anlattklar basit eylerle deitirmem
iin.
Bilgi ikisini susayanlardan esirgediler
ve onlarn susuzluklarn sirkeyle dindirdiler;
kendi sapknlklarn izlesinler diye
ve bayram gnlerindeki budalalklarn
ve onlarn tuzaklarna kapldklarn.
( I Q H XIII [nceden IV])
B a k a bir i l a h i d e , st kapal b i i m d e r e t m e n ' i n t o p l u m
d a n d l a n m a s v e nihai g r k e m l i yargsnn g e r e k l e e c e i h i k y e
edilir:
nk S e n , ey Tanr, beni korudun,
adamlarn oullarndan
ve Yasa'n iime gizledin,
beni kurtaracan zamana dek.
( I Q H XIII [nceden V])
B a z b i l i m insanlar b u iirlerin z y a a m y k s o l d u u n u ;
y a n i r e t m e n tarafndan yazldklarn d n r ; a n c a k b u sav ta
m a m e n tartmaya aktr.
fadelerdeki belirsizlii, s e m b o l i z m i n ifreli d o a s n ve tarikat
tarihiyle ilgili sistematik bir i n c e l e m e n i n b u l u n m a y n g z n n
de b u l u n d u r d u u m u z d a , btn ayrntlar a k l a m a beklentisi ger
e k i o l m u y o r . A n c a k tarihsel g n d e r m e l e r i n kronolojik e r e v e s i
n i t a n m l a m a y a alabiliriz ; b u s a y e d e e n a z n d a n b a z n e m l i
o l a y l a r v e kiileri Y a h u d i Tarihi i i n d e k o n u m l a n d r a b i l i r i z .

b)Kronolojik

ereve

K u m r a n tarihinin kronolojik k o n u m u , a r k e o l o j i k v e y a z n s a l
b u l g u l a r l a y e n i d e n y a p l a n d r l a b i l i r . 1951-1956 yllar a r a s n d a y a
p l a n kazlar; tarikat yerlekesinin ilk d n e m i n i ,

terminus a quo,

KUMRAN

L DENZ PARMENLER

YAZITLARI

M . . 150-140 y l l a r n a ve son d n e m i n i , terminus ad quem, R o

1

m a l l a r l a y a p i a n ilk savan ortalarna ( M . S . 68) tarihler. Y a z n s a l

ifadeler, z e l l i k l e t a n m l a n a b i l i r tarihsel isimler, a r k e o l o j i k b u l g u
larla uyuur. A n c a k u n u da s y l e m e k g e r e k i y o r ki tarikat tarihi,
y e r l e k e n i n k u l l u s u n d a n o n l a r c a yl n c e s i n e kadar uzanr. B u
n e d e n l e p a r m e n l e r d e n c e l i k l e tarikatn k k e n i y l e ilgili verileri
deerlendirmek durumundayz. N a h u m Beyanat'ndan, bu belge
n i n yazld d n e m d e Kral A n t i o c h u s ' u n hl hayatta o l d u u n u
a n l y o r u z . A y n a d l a a n l a n baka kiiler o l m a s n a karn, b u y a z
larda a n l a t l a n kii, M . . 169-168 y l l a r n d a K u d s ' n h a r a b e y e
e v r i l m e s i n d e n v e T a p n a n y k l m a s n d a n s o r u m l u o l a n IV. A n t i c ! " ' s Epiphanes olmaldr.
a m b e l g e s i ' n e gre tarikatn d o u u , K u d s ' n N e b u k a d n e s sar tarafndan igal e d i l i i n d e n ( M . . 586) 3 9 0 yl sonrasnda y a
a n a n ' g a z a p d n e m i n e ' ; y a n i M . . 196 y l n a d e n k der. A n c a k
bilindii z e r e , Y a h u d i tarihilerin srgn sonras d n e m l e ilgili
tarih tespitleri g v e n i l i r deildir. Pers e g e m e n l i i n k a yl srd
k o n u s u n d a a k bir fikirleri yoktur; dahas D a n i e l ' i n K i t a b ' n n teo l o j i k etki:i altnda t a r i h e y a z y o r l a r d ; b u kitaba g r e N e b u k a d nessar ile M e s i h d n e m i arasnda yetmi yl haftas (drt y z d o k son sene) vardr. 3 9 0 y l a 2 0 sene ( D o r u l u k r e t m e n i ' n i n s a h
n e y e k n a d e k , g r u b u n i i n d e b u l u n d u u belirsizlik d o n e m i )
ve 40 sene (Doruluk retmeni'nin l m y l e M e s i h ' i n doumu
arasnda g e e n d n e m ) e k l e n d i i n d e , z a m a n aral 4 5 0 s e n e y e
k a r . B u n a r e m a e n ' i n liderlik d n e m i n i d e eklersek (40 s e n e ,
g e l e n e k s e k sredir) e l d e ec-reimiz s o n u 7 y l n 70 kat olur.
Y u k a r d a k i tarihsel h e s a p l a m a , g e n e l kabul g r m y o r olsa d a
' g a z a p d n e m i ' n i n sa'dan n c e ikinci y z y l n ilk y l l a r n a d e n k
geldiini

ortaya

koyan

baka

nemli

bulgular

bulunmakta.

s a ' d a n n c e k i ikinci y z y l a ait Y a h u d i y a z n l a n d a , g a z a p d

n e m i y l e a y n z a m a n l a r d a ortaya k a n H e l e n i s t i k b u h r a n d a n sz
e d i l i r ; b u n l a r , tarikat y a z l a r n d a a n l a t l a n o l a y l a r l a u y u m l u d u r
(bkz. D a n i e l 9-11; H a n o k 90:6-7; J b i l e l e r 23:14-19; L e v i ' n i n Ahiti
17; M u s a ' n n V a r s a y m 4-5). A y r c a b u r a d a b e t i m l e n e n k u r u l u
1

Kazlar sonucu

edinilen

the Dead Sea Scrolls,

M..

ikinci

zini sorgular

yzyln
ve

savunur (bkz.

verilerin
1973).

ikinci

ilk

bu

yarsnda

komnal

yorumu

)odi Magress,
Kumran

binalarn

M..

R.

de

arpc
sitesine
birinci

The Archaeology of umran and the

ress'in

tezi doruysa,

resini

tamamlam

kuram,

arkeolojik

srlen

kurulu

ina

bir

cemaatin

bulgularn
tarihiyle

edilen

aittir

(bkz

yerletii ynndeki
yzyl civarlarnda

Dead Sea

Scrolls,

Archaeology and
Kumran cemaatinin
de

Vaux'un

ina

2002,

gereksinimlerini
Hasmon

yoksun

karlayabilecek
olsa

da

dnemi) badar.

nitelikteydi.

yaznsal

ifadeler

te

edildiklerini
63-9).

ilk bina greceli olarak byk lekliydi ve kurulu

desteinden

(erken

Vaux'a

bir aratrmasnda,

Mag
ev

Aslnda

bu

temelinde

ne

CEZA VERMES

srecindeki grup, Makabiler dnemi ncesinde ve balangcnda

y a a y a n H a s i d l e r d i r (bkz. s. 75-6).
Kumran

Tarihi'nin

terminus ad quem'\ne*

denk

den

Kit-

t i m ' i n kimler o l d u u n u b e l i r l e m e m i z gerekiyor. E n basit a n l a m y

l a ' K i t t i m ' , Kbrs'taki F e n i k e kolonisi K i t i o n ' d a y a a y a n kiilere
v e r i l e n a d d . D a h a sonralar b u isim, 'btn a d a l a r d a v e d e n i z k
y s n d a k i l k e l e r d e y a a y a n ' kimseler iin k u l l a n l m a y a b a l a n d
( J o s e p h u s , Antiquities I, 128). M . . ikinci y z y l d a n itibaren, Ya
h u d i y a z a r l a r ' K i t t i m ' s z c n d n y a iktidarnn s a l a n a c a
g n iin kullandlar. M a k a b i l e r d e ( i , ; V I I I , 5) b u n l a r Y u n a n ' d r ;
B y k skender v e P e r s e u s , ' K i t t i m ' krallar d i y e anlrlar. D a n i e l ' d e ise ( X I , 30) 'Kittim' R o m a l l a r d r ; R o m a S e n a t o s u ' n d a n E l i
P o p p i l i u s L a e n a s " K i t t i m ' i n g e m i s i y l e " A l e x a n d r i a ' y a getirilir v e
'Kuzey Kral' Antiochus Epiphanes'a Msr'dan derhal ekilmesini
emretmitir. ' R o m a l l a r ' terimi, D a n i e l ' i n ( X I , 30) eski Y u n a n c a v e
Septuaginta uyarlamalarnda bile, 'Kittim' yerine kullanlr. Bu
m e t i n l e r d e n h i b i r i n d e ' K i t t i m ' o l u m s u z y n d e e l e t i r i l m e z . Kit
tim D n e m ' i n e n g l yneticileridir; a n c a k Y a h u d i l e r l e d m a n
deildirler. T e r s i n e , D a n i e l ' d e Kittim'in Y a h u d i l e r i n d m a n l a r n
k k d r d k l e r i n d e n sz e d i l i r . A n c a k ksa bir s r e s o n r a ,
z e l l i k l e 7 0 y l n d a n itibaren Kittim, basknn v e tiranln s e m b o
l e h a l i n e gelecektir.
M a k a b i l e r v e D a n i e l ' d e o l d u u gibi H a b a k k u k B e y a n a t ' n d a
d a Kittim tarafsz b i i m d e resmedilir. ( a m B e l g e s i ' n d e K i t t i m ' d e n
h i sz e d i l m e z ; b u r a d a k i y a b a n c d m a n ' Y u n a n krallarnn b a
dr.') H e r k e s t a r a f n d a n k o r k u l a n v e sayg g r e n K i t t i m , " K u
d s ' n son k h i n l e r i n i " y e n i l g i y e uratm v e n c e k i l e r d e o l d u u
gibi o n l a r n m a l l a r n a d a e l k o y m u t u . B y l e s i i l e r l e m e v e zafer
ler, M . . ikinci y z y l n son y a r s n d a d ? d n e m i n i y a a y a n
Suriye'nin Y u n a n Seleukoslarna olmasa da Romallara yorulabi
lir: M . . birinci y z y l d a d o u y a d z e n l e n e n R o m a saldrlar so
n u c u P o n t u s , Ermenista n v e S e l e u k o s S u r i y e s i ' n d e zafer k a z a n l
m v e son o l a r a k P o m p e y ' i n M . . 63'te K u d s ' e g i r m e s i y l e Yah u d a , R o m a C u m h u r i y e t i ' n i n eyaleti h a l i n e d n t r l m t .
'Kittim'in R o m a l l a r l a z d e o l d u u tezi z e r i n d e g e n e l fikir
birlii s a l a n m a m o l m a s n a r a m e n H a b a k k u k B e y a n a t ' n d a g e
e n o l d u k a a r p c bir nitelik b u tezi destekler. H a b . I , I4-I6'da
sz e d i l e n g r u b u n ' K i t t i m ' o l d u u n u v a r s a y a r a k u alnty aktar
y o r u z : " B u n a g r e , o n l a r ; sava silahlarn kendi b a y r a k l a r n a v e
*Final, en son u nokta (.n.)

 L DENZ PARMENLER

KUMKAIM

YAAIILAKI

i b a d e t l e r i n e a d a r l a r . " ( I Q p H a b . V I , 3-5) Signaya ibadet e t m e g e l e

n e i , c u m h u r i y e t v e imparatorluk d n e m l e r i n d e , R o m a l o r d u l a
rn dini i n a n l a r n n bir p a r a s y d ; K u d s T a p n a ' n n , 7 0 y l n
d a Titus lejyonlar tarafndan e l e geirilmesini a n l a t a n J o s e p h u s ,
yle yazar:
Kente akrf eden Romallar, Tapna ve etrafn bayraklarla donatt
lar; flamalarn Tapnak avlusuna tadlar, bunlar dou kapsnn kar
sna koydular ve nlerinde ibadet ettiler.

(VVar V I , 316)

S a v a P a r m e n i ' n d e g e e n ' K i t t i m ' ; eskatolojik srail'in son

kartlar, bir krala ya da imparatora {melekti) b a l y d l a r . H a b a k
kuk v e N a h u m B e y a n a t l a r ' n d a , b u kiilerin y n e t i c i l e r (moshelim) tarafndan ynetildikleri belirtilir. S o n u o l a r a k , tarikat tarihi
M . . ikinci y z y l balaryla e m p e r y a l R o m a d n e m i n i n ortalar
( M . . 2 7 sonras) arasndaki d n e m e d e n k der. B u ikinci tarih,
ilk Y a h u d i S a v a ' y l a y a d a d a h a a k bir i f a d e y l e ; V e s p a s i a n v e
Titus o r d u l a r n n l D e n i z snrna ulat 6 8 H a z i r a n ila a y n
z a m a n a d e n k gelir; K u m r a n kazlar da bu tespiti destekler.

c) Baz Gizlerin zlmesi

i m d i y e kadar ' g a z a p d n e m i ' n i , M . . ikinci y z y l b a l a r n
da y a a n a n Helenistik buhran; 'kk', Makabiler d n e m i ncesi
H a s i d l e r ; 'Kittim'i ise R o m a l l a r olarak t a n m l a d k . z l m e s i g e
r e k e n bir giz d a h a var: D o r u l u k r e t m e n i ' n i n tarikata liderlik
ettii d n e m d e , Y a h u d i d m a n y a d a d m a n l a r d i y e a n l a n
' A l a y c ' , ' Y a l a n c ' , ' P a l a v r a c ' y a d a ' G n a h k r K h i n ' i n kimlii.
(IQpHab, 4QpPsa,CD)
B u k k d r c lakaplarn a y n kii i i n kullanld a k .
a m Belgesi'nde ad geen ' A l a y c ' ve ' P a l a v r a c ' (ayrca bkz.
4 Q p P s a [ X X X V I I ] ) a y n kiidir ('srail'i y a l a n seline b o a n A l a y c
kalktnda...' C D 1,14). B a l a r d a ' d o r u l u u n a d y l a a n l a n ' ( I Q p H a b V I I I ) G n a h k r K h i n ' i n d a h a sonra ' y a l a n c ' kt anlatlr.
B a k a bir a k l a m a , p a r m e n l e r d e a n l a t l a n v e Y a h u d i h a l k
nn ulusal lideri o l a n kiiyle ilgilidir. srail de i i n d e o l m a k z e r e ,
p a r m e n l e r d e kutsal isimler s e m b o l l e r l e a r l y o r o l m a s n a ra
m e n , ' G n a h k r K h i n ' e atfedilen etkinlikler; s z e d i l e n kii d i n
sel v e sekler g c e sahip o l m a d d u r u m d a , p e k d e a n l a m ifade
e t m i y o r . O, " srail'i y n e t t i " , " T a n r ' y a isyan e d e n z o r b a l a r n ' m u h t e m e l e n d i n deitiren Y a h u d i l e r i n - v e h a l k n - y a n i y a b a n c
larn- ' m a l l a r n a e l k o y d u ' . O , 'kibir ehrini k a n l a ' ina etti; ' K u -

GEZA VERMES

d s ' t e tiksinti v e r i c i iler yapt v e T a n r ' n n M a b e d i ' n i y a m a l a d '

( I Q p H a b V I I I ) . B t n b u g z l e m l e r , ayr ayr e l e a l n d n d a a l e
gorik o l a r a k anlalabilirler; a n c a k btnlk i i n d e d e e r l e n d i r i l
d i i n d e ' G n a h k r K h i n ' i n K u d s B a k h i n i o l d u u anlalr.
' G n a h k r K h i n ' y e n i g r e v i n d e n n c e d e b i l i n e n bir k h i n
d i . K e n d i e v i n d e k i v e dardaki d m a n l a r n a g a l i p gelmiti. K u
d s ' y e n i d e n ina etmi ( I Q p H a b V I I I ; 4 Q 4 4 8 i i n d e ) v e s o n u n
d a y a b a n c rakipleri tarafndan e l e geirilerek l d r l m t .
n c e k i b l m d e g e e n kronolojik talimatlarda, bu kiinin
ykseli d n e m i , A n t i o c h u s E p i p h a n e s ' i n h k m d a r l y l a ( M . .
175-164) K u m r a n yerlekesinin olas kurulu tarihi ( M . . 150-140)
arasna yerletirilir. B u d n e m i i n d e bakhinlik g r e v i n d e b u l u
n a n kii says betir. B u n l a r d a n Y u n a n y a n l s y d : J a s o n , M e n e l e u s v e A l c i m u s . D i e r ikisiyse M a k a b i kardeler; J o n a t h a n v e
S i m o n ' d u . Dier y a n d a n hibir H e l e n i z m yanlsnn ' G n a h k r
K h i n ' o l m a olasl yoktur; n k b u n l a r , y n e t i m l e r i n i n ilk e v
r e s i n d e iyi bir n e s a h i p d e i l l e r d i . J a s o n v e A l c i m u s ' u n d a b u
a d a y l a r listesinde b u l u n m a ihtimalleri zayftr; I Q p H a b V I I I - I X ' d a
b a h s e d i l d i i z e r e b u kiiler d m a n l a r n c a l d r l m e m i l e r d i .
J a s o n s r g n d e ( 2 M a c . V , 7-9); A l c i m u s ise g r e v i n d e y k e n l
mt ( I . M a c . ix, 54-6). t e y a n d a n M a k a b i kardelerin d u r u m u
b u iki koula d a u y u y o r . B u kiilerin grevleri iki d n e m e ayrlr;
J o n a t h a n b a k h i n l i k grevini A l e x a n d e r B a l a s ' t a n ; S i m o n ise J o n a t h a n ' d a n d e v r a l m t . H e r ikisi d e 'iddetin a l e t l e r i ' y d i v e l d
r l m l e r d i . A n c a k ikisi a r a s n d a s e i m y a p a c a k o l u r s a k J o n a t h a n ' n G n a h k r K h i n o l m a olasl d a h a yksektir. J o n a t h a n ,
'Yunan Krallarnn bakan' tarafndan cezalandrlm ve 'halk'
tarafndan l d r l m t ; dier y a n d a n S i m o n ' u n katili k e n d i e n i tesiydi ( I . M a c . ix, 14-16). Y a h u d i i n a n c n n v e b a m s z l n n c e
sur s a v u n u c u s u J u d a s ' n M . . I 6 l ' d e a t m a d a l m e s i y l e , y e r i n e
J o n a t h a n getirildi. A n c a k J o n a t h a n ' G n a h k r K h i n ' y a k t r m a s
n , S e l e u k o s tahtn zorla e l e g e i r e n A l e x a n d e r B a l a s , yetkisi d
n d a b u gsterili c p p e y i k e n d i s i n e devrettii z a m a n e l d e etti
(M..

153-152).

Daha

sonra A l e x a n d e r ' n

eski

bir g e n e r a l i

T r y p h o n t a r a f n d a n tutsak a l n a n J o n a t h a n , r d n ' n t e s i n d e
B a s c a m a ' d a l d r l d ( I . M a c . xiii, 23).
gal, zenginlik ve y a m a l a m a y a dknlkleriyle tannan
H a s m o n l u dini liderler, " K u d s ' n son k h i n l e r i " , S i m o n ' u n o l u
I . J o h n H y r c a n u s ( M . . 134-104) v e II. J u d a s A r i s t o b u l u s ( M . . 6 7 63) d n e m l e r i a r a s n d a h k m s r m l e r d i . K u k u s u z , kt b i
i m d e tahrifata u r a m bir H o e a B e y a n a t ' n d a ( 4 Q I 6 7 I I 2-3)
'son k h i n ' d i y e a n l a n 'kzgn g e n a s l a n ' ; y a n i A l e x a n d e r J a n n a -

KUMRAN

L DENZ PARMENLER

YAZITLARI

e u s d a b u n l a r d a n biriydi. B u kiiyle ilgili N a h u m ' d a g e e n i b a r e

ler -'dii a s l a n i i n a v l a n a n ' , ' a d a m l a r c a n l y k e n a s a r a k . . . basit
eylerin a r a y n d a k i l e r ( i ) ' c e z a l a n d r a n , ' g e n a s l a n ' - c a r i y e l e r i y l e
e l e n i r k e n , 8 0 0 Ferisiyi a r m h a g e r e n J a n n a e u s ' u n h i k a y e s i y l e
rtr.
Y i n e , N a h u m B e y a n a t ' n d a 'basit eylerin a r a y n d a k i l e r ' ile
e tutulan ' E f r a y i m ' , Ferisileri simgeler. B u d u r u m d a ' M a n a e ' v e
o n u n ileri g e l e n l e r i S a d d u k i l e r o l m a l . D i e r bir t a b i r l e , Esseni c e
m a a t i n i n siyasal v e retisel kartlar; M M T ' d e i m a edildii gibi
dini liderlik a s n d a n y i n e bunlarla balar b u l u n m a s n a karn;
S a d d u k i l e r v e Ferisilerdi.
J o s e p h u s , Y a h u d i t o p l u m u n u n kart g r u b a b l n m e s i n i ,
J o n a t h a n M a c c a b e u s d n e m i n e d a y a n d r r (Antiquities X I I I , 171);
a n c a k p a r m e n l e r i n salad y e n i bilgilere gre H e l e n i z m ' e kar
y r t l e n birleik direni, M a k a b i l e r i n ya da d a h a a k bir ifa
d e y l e J o n a t h a n ' n ; H a s i d l e r i n dini lideri D o r u l u k r e t m e n i ' n i n
tinsel n d e r l i i n i t a n m a m a s y l a bozulmutur. B u d n e m d e n s o n
r a K u m r a n T a r i k a t , k e n d i s i n d e n ayrlanlar ' E f r a y i m ' v e ' M a n a e '
d i y e adlandrr. B u n l a r , Kutsal Kitap T a r i h i ' n d e Y u s u f ' u n d n m e
K u z e y K r a l I ' y l a ilikilendirilen oullardr.
N e y a z k k i b t n b u bilgilere r a m e n D o r u l u k r e t m e
n i ' n i n g e r e k kimlii a k deildir. ' G n a h k r K h i n ' , J o n a t h a n
M a c c a b e u s ise r e t m e n d e m u t l a k a o n u n a d a l a r n d a n biri
o l m a l . O n u n h a k k n d a bildiimiz tek ey, khinliidir ( I Q H a b I I ,
8 ; 4 Q p P s [ X X X V I I ii; I 5 = 4 Q I 7 I ] ) . Dier y a n d a n S a d o k A i l e s i ' y l e
y a k n iliki i i n d e o l a n b u k h i n , IV. O n i a s ' a , M s r ' a gitmesi v e
L e o n t o p o l i s ' t e g a y r i m e r u bir T a p n a k ina etmesi n e d e n i y l e kar
k m t . 2 C e m a a t i kurdu y a d a y e n i d e n k u r d u . O n l a r a , p e y g a m
berlerle v e lahilere b a k a c a k olursak, b a y r a m kutlamalar y a s a l a
ryla ilgili k e n d i y o r u m l a r n aktard. H a s i d l e r birliindeki ' Y a l a n 2

Sadok

bilir.

Ailesi'yle
Cemaat

Doruluk

Kural'nn

retmeni arasndaki

eski

('yn'),

Cemaat

retisel

ve yasal ynetimin

yelerine,

iindeki

deerlendirildiinde,
ki'sine
ninin

(khinlere
zamannda

bu
ve

otoriteyi

banda
atfedilir.

devredilmiti.

Bu

deiimin,
sradan

yaandn

(4QD

yirmi

yl

dnebiliriz.

'The

Leadership

of

iinde [Martin Hengel Festschrift]

ilikili

biimde,

duklarn

Yabanclarn

savunmak pek de

the

ile
aray

IV.

uygunsuz

CD

iinde geen
Msr'a

1996,

(Harun

'Birlik'

Oullar),

v'te bakahinlil: ailesi

ilk

evrelerinde,

l'deki
Harun

gnderilen

hikyeyle
ve

srail'in

Doruluk

gitmesiyle

bu

birlikte
'bit-

retme

(M..

IbO'l

en uygun art alan salar (bkz.

Community',

bir tahminin

IQS

kadar savunula

demokratik

khinler

mevki,

Onias'n

eden

256),

tarikat tarihinin

tarafndan

bu olaylara

I (Tbingen,

lkesine

Bu

ve

tamamlanan)

Tanr

umran

ve

ediyordu

bir deyile,

bilgi

bir nebzeye

(4Q258

bulunuyorlard.

Yahudilere)

iliki,

gre

temsil

Baka

yllar) Sadok cephesinde yaanan gerginlik,

Vermes,

olas

uyarlamasna

mutlak

'Sadokoullar'na

grev Sadoklara

bir

375-84).

khinlerin,
rn

C.

Geschichte-Tradition-Reflexion
Bu balamda,
grevlerinden

deildir.

4Q266 ii'yle
karlm

ol

CEZA VERMES

c ' v e y a n d a l a r , r e t m e n ' i n grlerine kar ktlar; iki taraf

a r a s n d a y a a n a n kanl a t m a d a n galip k a n , ' Y a l a n c ' y a n l l a r
o l d u . B u n u n z e r i n e r e t m e n v e hayatta k a l a n taraftarlar ' a m
t o p r a k l a r ' a d y l a b i l i n e n snak y e r i n e katlar: a m ' n , g r u b u n
asl d o u m yeri B a b i l y a d a K u m r a n iin k u l l a n l a n bir ifre o l d u
u dnlr. H a b a k k u k anlatcs, 'Avalom E v i ' n i n ' 'Doruluk
retmeni'ni'

'Yalanc'nn'

karsnda y a l n z braktn

yazar

( I Q H a b V , 9-12); b u r a d a n r e t m e n ' i n ' Y a l a n c ' y l a ' m c a d e l e s i n

de ' A v a l o m E v i ' n e ' gvendii sonucu karlabilir. ' A v a l o m '
s e m b o l i k a n l a m d a kullanlmsa, b u r a d a A v a l o m ' u n , babas D a v u t ' a isyan edii ima e d i l m i olabilir. B u d u r u m d a a n l a t l m a k iste
n e n b y k bir olaslkla r e t m e n ' i n y a k n a r k a d a l n a y a d a
ilikisine ihanet edildiidir. t e y a n d a n ' A v a l o m E v i ' r e t
m e n ' e s a l d r m a k l a d e i l ; r e t m e n ' i n ' a a l a n m a s n a ' sessiz kal
d iin s u l a n d n d a n b u alegorik k a r m ikna e d i c i g r n m
y o r . B e l k i d e kastedilen ey d a h a aktr. G e r e k A v a l o m , J u d a s
M a c c a b a e u s ' u n elisiydi ( 2 . M a c . xi, 17) v e olu M a t t a t h i a s , J o
n a t h a n ' n c e s u r m e m u r l a r n d a n biriydi ( I M a c . xi, 7 0 ) . M a c c a b e us'un dier o l u J o n a t h a n , J o p p a ' n n fethinde S i m o n ' u n o r d u s u n u
y n e t m i t i ( I M a c . xiii, ).
r e t m e n , 'srgn y e r i n d e ' bile G n a h k r K h i n ' i n h o r l a m a
larna v e z u l m n e m a r u z k a l y o r d u . B u r a d a k i e n n e m l i v e a c l
o l a y , K h i n ' i n , 'fkeli z e h r i n i ' r e t m e n ' e k u s m a k i i n s r g n
y e r i n e kadar gitmesidir. 'stirahat a b a t l a r ' n d a ' , ' B a l a n m a G
n , d i n l e n m e i i n a y r l a n z a m a n ' d a mritlerin karsna k a n k
hinin a m a c , ' O r u G n ' n d e tkezlemelerini' salamakt. Eli
m i z d e k i bilgilerin azl n e d e n i y l e , o e n d i e v e r i c i g n d e y a a
nanlar y a d a r e t m e n i ' l d r m e k iin ellerini uzatt' z a m a n
b i l e m i y o r u z . B u r a d a k u l l a n l a n ifade iki a n l a m a gelebilir. r n e
in I Q p H a b X I , 5 , 7 ' d e g e e n fiil 'kartrmak' d i y e e v r i l i r ; a n c a k
b u ' y u t m a k ' a n l a m n d a d a kullanlm olabilir; ikinci e v i r i y e ina
n a n baz b i l i m insanlarna gre, k h i n , b u z i y a r e t i n d e D o r u l u k
retmeni'ni ldrmt. Dier yandan bu cmleler, ngilizceye
g e l e c e k y a d a geni z a m a n d a evrilebilir: " E f r a y i m ' i n v e M a n a e ' n i n k t s . . . K h i n ' e v e k u r u l u n d a k i insanlara e l l e r i n i uzatr/
u z a t a c a k . . . A n c a k T a n r o n l a r n e l l e r i n d e n kurtarr/ k u r t a r a c a k
o n l a r ' ( 4 Q p P s a [ X X X V I I I , I I , I 7 - I 9 = 4 Q I 7 I ] ) . D i e r bir d e y i l e n e
Essenilerin k u r u c u s u n u n gerekte k i m o l d u u n u n e d e b u kiinin
nerede, nasl, ne zaman ldn biliyoruz. Yalnzca K u m r a n
C e m a a t i ' n i Hristiyanlkla badatran y a z a r l a r d a h a y e t k i n o l d u k
larn iddia e d e r l e r ; a n c a k bulduklar yantlar farkldr. J . L . T e i c -

KUMKAM

O L U DENZ PARMENLER

YAZ

LAK

h e r ' e g r e r e t m e n sa'dr. B a r b a r a T h i e r i n g s a ' n n G n a h k r

K h i n ; r e t m e n ' i n s e Vaftizci Y a h y a o l d u u n u n e srer. R . H .
E i s e n m a n ise iki gr de r e d d e d e r e k ' L o r d ' u n k a r d e i ' James
the Jusfm D o r u l u k r e t m e n i o l d u u n u s a v u n u r . t e y a n d a n ,
y a l n z c a s a n s a s y o n e l haberler p e i n d e koan m e d y a b u k u r a m l a r
la ilgileniyor.
Doruluk retmeni'ni Makabiler dnemi iinde tanmlayam a m a n n , b u y e n i d e n y a p l a n d r m a giriimini k l l i y e n g v e n i l
m e z h a l e getirdii d n l y o r . ' D n e m e ilikin y a z n d a , itibar
sahibi bir kiinin, r e t m e n ' i n , h i i z b r a k m a m o l m a s m m
k n m ? ' d i y e soruluyor. B u itiraza y l e y a n t v e r e b i l i r i z : M a k a
biler kitaplarnda bilinli olarak kart hareketlerin v a r l n d a n sz
edilmez, grubun kahramanlar n e karlrd. A y n b i i m d e J o s e p h u s ' u n e s e r l e r i n d e d e b y k o r a n d a I . M a k a b i l e r kitab k a y n a k
g s t e r i l d i i n d e n , b u k i t a p l a r d a farkl bir bilgi b u l m a k m m k n
g r n m y o r . D a h a iyi bir ihtimalle J o s e p h u s ' u n farkl k a y n a k l a r
d a n b e s l e n d i i n i varsaysak bile, b u y a z l a r d a D o r u l u k r e t m e n i ' n d e n sz e d i l m e y i i z e r i n d e n k a r m a v a r m a m z olas d e i l ;
y l e k i a y n m e t i n l e r d e Ferisilerin k u r u c u l a r n d a n d a b a h s e d i l
m e z . D a h a s , J o s e p h u s ' u n Nasriyeli s a ' d a n b i h a b e r o l d u u n u i d
d i a e d e n tarihilerin says a z m s a n a m a z . B u tarihiler, Testimonium

Flavianum'un

(Antiquities

XVIII,

63-4),

asl

metne

Hristi

y a n l a r t a r a f n d a n s o n r a d a n eklendiini n e srerler (te y a n d a n

b e n i m d e i l e r i n d e b u l u n d u u m bir grup b u b l m n otantik o l
d u u n u d n r ) . D u r u m b y l e d e olsa; J o s e p h u s ' u n e s e r i n d e , e n
n l Ferisi h k m d a r H i l l e l v e T a p n a n y k l n d a n sonra M u
sevileri y e n i d e n r g t l e y e n Y o h a n n a n b e n Z a k k a i h a k k n d a tek
k e l i m e b i l e e d i l m e z . O y s a J o s e p h u s b u iki isimle a y n y z y l d a ,
hatta Y o h a n n a n ile a y n z a m a n l a r d a y a a m t .
l

Deniz

Parmenleri'nden

edinilen

bilgilerin

kanlmaz

o l a r a k p a r a l bir h i k y e s u n d u u n u kabul e d i y o r u z ; a n c a k n e b u
d u r u m n e d e r e t m e n ' i n kimlii h a k k n d a s r e g e l e n belirsizlik,
e l i m i z d e k i v e r i l e r i n gvenilirliini geersiz klyor. A n l a t m a k t a o l
d u u m u z h i k y e n i n b t n l i i n , tekrar J o s e p h u s ' u n E s s e n i z m
v e Esseniler h a k k n d a k i tarihsel g n d e r m e l e r i n e d n y o r u z .
Y a h u d i t a r i h i , e s e r i n d e , D o r u l u k r e t m e n i ' n i n ilgi
a l a n o l a n p e y g a m b e r l i k l e uraan t o p l a m drt C e m a a t y e s i n d e n
b a h s e d e r . lk k h i n J u d a s , K u d s ' t e bir grup r e n c i y e ' g e l e c e i
t a h m i n e t m e y e ' ; b y k bir olaslkla g e l e c e k l e ilgili p e y g a m b e r l i k
a l a m e t l e r i n i t a n m a n n y o l l a r n a dair ders v e r i r k e n resmedilir. J o -

CEZA VERMES

s e p h u s , b u kiinin ' k e h a n e t l e r i n d e hibir z a m a n y a n l m a d n ' v e

I. A r i s t o b u l u s ' u n erkek kardei A n t i g o n u s ' u n l m n d o r u t a h
m i n ettiini y a z a r ( M . . 104-103) {Antiquities X I I I , 311-13). kinci
Essenili k h i n M e n a h e m , H e r o d ' u n Y a h u d i l e r i n lideri o l a c a n
t a h m i n etmiti ( X V , 373-8). K e n d i s i n e btn Y a h u d i l e r i n sadakat
y e m i n i e t m e s i n i isteyen H e r o d , h k m d a r l a g e l d i i n d e , k e n d i
a n l a m a y e m i n l e r i dnda b t n dier y e m i n l e r i r e d d e d e n Esse
nileri b l e r e k b u K h i n e kran b o r c u n u d e m i t i . S i m o n a d n d a
n c bir Essenili k h i n , Y a h u d a etnark A r c h e l a u s ' u n ( M . . 4 M . S . 6 ) ryasn y o r u m l a m t ( M . . 4); b u n a g r e A r c h e l a u s ' u n
h k m d a r l o n s e n e srecekti ( X V I I , 345-8). J o s e p h u s ' u n s z n
ettii d r d n c tarikat yesi Esseni J o h n , ilk d e v r i m i n b a l a r n d a ,
kuzeybat Yahuda'daki T h a m n a Blgesi'nin ve Lydda (Lod), Joppa
(Jaffa- Y a f a ) , E m m a n e u s ehirlerinin strategos y a d a k u m a n d a n y d
{War I I , 5 6 7 ) . 'Kusursuz bir cesarete v e h n e r e ' s a h i p o l a n J o h n ,
A s c a l o n ' d a sava a l a n n d a l d (III, I I , 19).

J o s e p h u s R o m a l l a r n ikencesi karsnda Es;.onilerin c e s a r e t i

ni usta bir slupla aktarr:
Romallarla savata, ruhlar her trl ikenceyle snand. Bedenleri
ni ikence aletleriyle paraladlar, yaktlar, astlar, kemiklerini krdlar...
Yasa koyucularna kfretmeleri, haram yemekleri yemeleri iin zorland
lar. Onlarsa ne bu isteklere boyun ediler ve ikencelerden korktular ne
de bir damla gzya akttlar. ektikleri ac iinde Romallarn yzne
alayla gldler ve bir gn naslsa geri kazanacaklarn bilmenin rahatl
yla ruhlarn teslim ettiler.

(War II, 152-3)

R o m a l l a r n kiilere deil gruplara i k e n c e u y g u l a d k l a r n or

t a y a k o y a n b u p a s a j , l D e n i z c i v a r l a r n d a tutsak e d i l e n E s s e n i
ler y e r l e k e s i n i n R o m a l l a r c a y a m a l a n d n n e sren a r k e o l o g
larn savn destekler. Eer bu sav d o r u y s a , tarikatn tarihten si
lindii 6 8 yl y a z n d a , m e r k e z i y e r l e k e l e r i n i n d e l d r c bir
darbeyle yklm olduunu savunabiliriz. Maaralara gizlenen
y a k l a k 8 0 0 e l y a z m a s n kurtarmak iin h i b i r g i r i i m d e b u l u n u l
m a m o l d u u g e r e i , bylesi bir s o n u v e b t n Esseni H a r e k e ti'nin m e r k e z i y e r l e k e s i n i n i m h a edildiini kantlar.

Bu

drt isme,

man ya da
yeyi,

Yohannan

s. 56-57).

Kumran

mlek paralarndan

birinde ad geen

Gardiyan olan Nahmani olu Elazar' (bkz. altta, s.

ve

Hananiah

adyla

arlan

iki

kiiyi

daha

ve muhtemelen

bir say

614) ve kusur ilemi

ekleyebiliriz

(bkz.

yukarda

CEMAATN

1950'lerde K u m r a n T a r i k a

ilk m a k a l e l e r d e c i d d i bir hata

ran T a r i k a t m a z g n bir dini

lar, bu yaztlar M u s e v i l i k i n a

deerlendiriyorlard. B u g n , e

m a s r e c i n d e n sonra, c e m a a t

sel u y a r l a m a s b i i m i n d e d e e

A n c a k i n a n l a r n v e gelen

neksel a n l a m d a Y a h u d i kltr
limeleri takip e t m e k t e zorlukl

c e d e s z n ettiimiz C e m a a t
gesi ( b a k n z s.53), eski Y a h u d

dirmedir. a d a Y a h u d i y a z a
Ahitler a r a s , orta a y a d a m

linli y a d a bilinsiz ekilde d

alr: T a n r , yaratl, k a d e r , Ku
dirili, c e n n e t v e c e h e n n e m .

i n a n c n a ait k a v r a m l a r yprata
Mesihlik

rolne

atfettii

( M e s s i a n i s m ) tarihsel kantlarl

k a r l m a s n a n e d e n olur. D a h

kar besledii d m a n l k , gn

riyle ilgili Kutsal Kitap ifadeleri

rin kendi balarna bir ' a l m a

e t m e n i n pratikleri olarak d e e r

FKRLER

n dini g r z e r i n e y a z l a n

plyordu; Parmenlerin, Kum

de ettiini d n e n a r a t r m a c

n d a n bamsz bir balk altnda

senelik aratrma v e bilgi t o p l a

lojisini, eski M u s e v i l i i n reti

ndirebiliyoruz.
rin sistematik i n c e l e m e s i , g e l e

n paras o l m a d n d a n , b u g e

ayoruz. Bir yanyla, daha n

ral i i n d e g e e n ki R u h y n e r

z n n a ait tek retisel d e e r l e n

c a k a l e m e a l n a n -Kutsal K i t a p ,

rn- btn M u s e v i teolojileri; bi

matik H r i s t i y a n y a p l a r n r n e k
c ( M e s s i a n i c ) kurtulu, y a r g ,

y a p l a r baz d u r u m l a r d a M u s e v i

yor. r n e i n , K i l i s e ' n i n sa'nn

Musevilikteki

Kurtarcln

estekIenemeyecek lde ne

P a u l ' u n , srail'in ' m e r u l u u n a '

k yaamn sradan gereklikleg l g e d e k a l m a s n a ; bu ifadele

e i l , T a n r ' n n b u y r u k l a r n a itaat

dirilmesine yol aar.

 L DENZ PARMENLER

KUMRAN

YAZITLARI

I) A N T L A M A
B t n M u s e v i l i k kavraylarnda A n t l a m a kilit rol o y n a d n
d a n , Essenilerin dini i n a n l a r y l a ilgili b u b l m d e n c e l i k l e A n t l a m a ' y i n c e l e m e l i y i z . nsanlk v e Y a h u d i Tarihi b i r o k a n t l a m a
ya tanklk etmitir. T a n r , insan kan d k l m e s i n e her z a m a n kar
k t ; N u h v e o n u n s o y u n d a n g e l e n l e r e insan kan d k m e l e r i ,
' c a n l , kan a k t l m a m ' h a y v a n eti y e m e l e r i y a s a k l a n d ( T e k v i n
9: 1-17). o c u k s u z ve topraksz b r a h i m ' e , soy ve l k e v e r d i , o n a
m k e m m e l bir y a a m s u n d u , c e n n e t l e b r a h i m s o y u a r a s n d a k i
a n t l a m a n n belirtisi o l a r a k erkek o c u k l a r n s n n e t e d i l m e s i n i
b u y u r d u ( T e k v i n 17: 1-14). Y i n e , k 2 0 ' d e k a y d e d i l e n ve Y a s a ' n n Tekrar k i t a b n d a M u s a ' n n kendi h a l k n a ynelttii v e d a
k o n u m a s n d a t e k r a r l a n a n d i n i , a h l a k i , t o p l u m s a l v e ritel ilkele
rin kutsal retisine; y a n i T e v r a t ' a riayet etmeleri k o u l u y l a M u s a
d n e m i n d e srailliler, 'khinlerin krall, kutsal u l u s ' (k 19:5)
ilan edildiler. K e n a n lkesi fethedildi, bu topraklar kabilele r ara
snda datld. T a n r ' n n b r a h i m ' l e yapt A n t l a m a Y e u ' y l a y e
n i l e n d i ve srailliler kutsal Y a r d m c l a r n a tekrar ballklarn bil
dirdiler ( Y e u , 2 4 ) . A n c a k b u n d a n sonra A n t l a m a ' y a sadakatsiz
lik e d i l d i . T a n r , insanln kadir kymet b i l m e z l i i y l e y l m a d , her
kuakta o r t a y a k a n bir a v u adil insann y z s u y u h r m e t i n e ,
Antlama'nn geerliliini korudu. Tanr, gnahkrlar ve isyan
krlar c e z a l a n d r d ; a m a b u 'bir a v u i n s a n ' k e n d i s i n e gsterdik
leri sadakat iin d i e r l e r i n d e n a y r d . Z a m a n z a m a n , Y a h u d i h a l
knn a z i z n d e r l e r i - B a b i l s r g n n d e n n c e Kral D a v u t v e Kral
Y o i y a ( 2 . S a m u e l 7; 2. Krallar 2 3 : 1-3) M e z o p o t a m y a ' d a n d n e n
K h i n Ezra ( N e h e m y a 8-10), halk, T a n r ' y l a A n t l a m a l a r n a n m
s a m a l a r iin ikna ettiler. U l u s a l u y a n v e g n a h l a r n d a n p i m a n
lklar iin y e m i n e t m e l e r i n i saladlar; a n c a k v e r i l e n szler ksa
srd.
Zaman yaklayor... srail'le yeni bir Antlama yapacam ... B u , o
gnlerde israil'le yapacam yeni Antlama'dr ... Yasa'y onlarn iine
yerletireceim ve kalplerine yazacam ...
(Yeremya 31: 31-3; Yeaya 54: 13)
K u m r a n C e m a a t i ' n i n temel i n a n l a r n n d a y a n a , b u A n t l a
m a ideolojisidir. Esseniler, kendilerini y a l n z c a i i n d e y a a d k l a r
a n d e i l , b t n z a m a n l a r n 'bir a v u i n s a n ' o l a r a k gryorlar-

GEZA VERMES

d . T a n r ' n n gnahkrlar c e z a l a n d r m a y a hazrland ' g a z a p a

n d a ' , tarikatn kurucular g n a h l a r n d a n tr p i m a n o l m u l a r
d . O n l a r artk " s r a i l ' i n d n m e l e r i y d i " ( c o n v e r t ) ( b k z . C D I V ;
4Q266 b l . 5 i). B u d n m l e r i n i n mkfat i i n o n l a r a D o r u
luk r e t m e n i g n d e r i l d i ; r e t m e n , T a n r ' y l a srail a r a s n d a k i
daimi

ittifakn y e n i d e n b i i m l e n d i r i l m e s i

iin 'Yeni A n t l a m a y '

k u r d u . S o n u o l a r a k , E s s e n i l e r i n asl a m a c Y e n i A n t l a m a ' n n
b u y r u k l a r n , mutlak bir sadakatle i n c e l e m e k t i . Kutsal Y a z ' y d o
r u b i i m d e y o r u m l a y a n tek c e m a a t o l d u k l a r n d n e n Esseniler,
' Y a s a ' n n son y o r u m u n u n ' k e n d i l e r i n e ait o l d u u n u iddia e d e r l e r
di (4Q266 b l . I I ; 270 b l . 7 ii) ve srgn y e r l e r i n d e kendilerini
kutsal kitabn i n c e l e m e s i n e a d a d l a r . N i y e t l e r i , ' P e y g a m b e r l e r i n
O n u n Kutsal R u h u ' n d a n k a r d k l a r n a , a d a n a a ' k e n d i l e r i n e
a k l a n a n l a r a gre y a a m a k t ( I Q S V I I I ; bkz. 4Q265 b l . 7 ii).
z g n bir y o r u m u olmakszn Tevrat' doru b i i m d e a n l a m a k
o l a n a k s z d . Ahitler aras d n e m d e y a a m btn Y a h u d i l e r , Esse
niler ve rakipleri, gerek dindarln Yasalar'a riayet etmekten geti
i k o n u s u n d a hemfikirdi. A n c a k Yasalar'n rehberlii i y a a m n d a n
i b a d e t e , m a h k e m e d u r u m a l a r n d a n mutfaa, evlilikten T a p n a a
kadar y a a m n birok alanna szm olsa da 613 o l u m l u ve o l u m
suz e m i r d e n oluan Yasa, karlalan btn sorunlar, zellikle kut
sal y a s a n n o l u u m u n d a n sonraki yzyllarda ortaya kanlar z
mekte yeterli o l m u y o r d u . r n e i n ; D i a s p o r a sorunu, zerk Y a h u d i
t o p l u m u n d a k i yasa k o y u c u l a r c a tasavvur e d i l m e m i t i .
B a b i l s r g n n d e n sonraki iki asr b o y u n c a T e v r a t y o r u m u
g e l e n e k s e l o l a r a k khinler v e Levililer tarafndan y a p l d . Ezra v e
meslektalar, srail'in eski ktipleri, ' T a n r ' n n Yasa K i t a b ' n o k u
yup akladlar. Herkesin anlayabilecei biimde yorumladlar'.
N e h e m y a 8 : 8 ' d e n aktarlan b u b l m d e , Kutsal Y a z ' n n d z e n l i
y o r u m u n a ya da yasalarn yerel dillere evirisine dayal Yahudi
g e l e n e i ( T a r g u m ) n e k a r . Ferisiler, S a d d u k i l e r , E s s e n i l e r v e
b e n z e r l e r i , sorunlarla karlatklarnda, i h t i y a l a r n a karlk v e r e
cek yorumlara bavururlard.
P a r m e n l e r ' d e k i , z e l d u r u m l a ilgili Kutsal K i t a p y o r u m l a r
n n b i l i n e n bir r n e i , evlilik kurallar zerinedir. Y e e n ile a m c a
arasndaki olas e v l i l i e dair, P e n t a t e u c h ' t a a k bir ifade b u l u n
m a d n d a n , Ferisiler v e rabbinik M u s e v i l i k , b u s u s k u n l u u e v l i l i
in m e r u l u u n a y o r a r d . Kutsal Kitap'ta, a k r a b a l k d e r e c e s i n e g
r e baz evlilikler yasaklanr: T e y z e v e y e e n a r a s n d a k i olas e v l i
lik z e r i n e Kutsal Kitap'ta y l e y a z a r : ' A n n e n i n kz k a r d e i y l e

 L DENZ PARMENLER

KUMKAN

YAZ.II LAKI

c i n s e l iliki k u r m a y a c a k s n ' ( L e v i l i l e r 18:13). t e y a n d a n , B a b i l

T a l m u d u ' n d a sregelen g e l e n e e gre 'kz kardein kzyla' e v l i
lik kabul edilir; y l e k i b u evlilik y o k s u l l a r a v e m u h t a l a r a y a k n
lk gstermek kadar deerli ve c m e r t bir davrantr ( Y e b a m o t h
6 2 b ) . K u m r a n Essenileri b u gre katlmazlar; tersine a m c a ile
y e e n arasndaki evlilii, 'zina' kabul ederlerdi. D a h a dorusu,
Essenilere g r e , L e v i l i l e r ' d e g e e n b u y a s a , kartlarnn a n l a d
n n t a m tersini ifade e d e r d i ; erkekler iin geerli y a s a l a r , k a d m l a r
iin de geerliydi.
Musa yle der; Annenin kz kardeiyle (teyzenle) cinsel iliki kur
mayacaksn. nk o annenin yakn akrabasdr. (LevHiler 18:13). Ensest
ilikiyle ilgili yazlar erkeklere hitaben yazlm olsa da bu kurallar ka
dnlar iin de geerlidir. Bu nedenle bir erkek kardein kz, kendi baba
snn erkek kardeiyle cinsel ilikiye girmeyecek; nk onun yakndr.
( C D V)
T a p n a k P a r m e n i ' n d e , b u y a s a k resmi b i i m d e o r t a y a k o
nulur:
Bir erkek, erkek kardeinin kzn ya da kz kardeinin kzn alma
yacak; nk bu kabul edilemezdir.

(IIQT LXVI)

Y i n e , t a r i k a t y e l e r i n i n kat k u r a l l a r n a g r e , A n t l a m a ' y a
ballk iin y a l n z c a ' T a n r ' n n M u s a a r a c l y l a h a l k n a ilettii'
y a s a l a r a sadakat gstermek yeterli d e i l d i ; a y n z a m a n d a , ' O n u n
b t n h i z m e t k r l a r n n , P e y g a m b e r l e r i n i n ' retilerine d e riayet
e t m e k g e r e k l i y d i ( I Q S I ) . H e r n e k a d a r p e y g a m b e r l e r l e ilgili b u
ifade a k o l m a s a d a baz k a r m l a r d a b u l u n a b i l i r i z : lk o l a r a k ,
Esseniler, M i s h n a h ' t a k i B a b a l a r n S z l e r i b l m n n giri b l
m n d e yazld z e r e , Y a s a ' n n M u s a ' d a n r a b b i l e r e i l e t i l m e s i n d e
p e y g a m b e r l e r i n n e m l i bir rol stlendiklerini d n r l e r d i .
Musa Sina Da'nda Tanr'dan Tevrat' ald ve onu Yeu'ya iletti.
B u , Yeu'dan htiyarlara (= Hkimlere); htiyarlardan Peygamberlere;
Peygamberlerden de Yce Birliin yelerine (=srgn sonras dnemde
ki srail liderlerine) aktarld.

(Aboth I, I)

kinci o l a r a k , tarikat, P e y g a m b e r l e r i n h e m a h l k h o c a s o l
duklarn h e m d e son eskatolojik gereklikler a l a n n d a rehberlik

GEZA VERMES

yaptklarn d n r l e r d i . A n c a k , Y a s a l a r ' d a o l d u u gibi b u y a z

larn da y a n l bilgi sahibi ya da bilgisiz kiilerce y a n l a n l a l a b i
l e c e i n e v e y a l n z c a C e m a a t ileri g e l e n l e r i n i n b u yazlar d o r u
b i i m d e y o r u m l a y a b i l e c e k l e r i n e inanlrd. B t n l k l d e e r l e n
d i r i l d i i n d e , Y e a y a , H o e a v e dier kitaplar; son g n l e r i n kor
k u n a l k a n t l a r i i n d e izlenmesi g e r e k e n doru y o l u gsteriyor
d u . B u kitaplarn stnkr bir o k u m a s y a l n z c a y z e y s e l a n l a m
lar o r t a y a k o y a r ; a n c a k asl a n l a m l a r gizli kalr. D a n i e l ' i n kitabn
d a n u r n e k verilebilir: J e r e m y a , B a b i l e g e m e n l i i n i n y e t m i s e
n e s r e c e i n i t a h m i n e d e r ; a n c a k b u r a d a k i asl ileti, N e b u k a d n e s sar'la M e s i h ' i n gelii arasnda y e d i yln yetmi kat k a d a r sre g e
e c e i d i r ( D a n i e l 9 : 21-24). K u m r a n Tarikat y e l e r i , D a n i e l ' d e n
d a h a ileri giderek, i l h a m sahibi bir y o r u m l a y c o l m a d a n g e r e k
anlamn kefedilemeyeceini; nk peygamberlerin bile kendi
y a z l a r n d a k i n e m i t a m o l a r a k k a v r a y a m a d k l a r n iddia e d e r l e r
d i . r n e i n , H a b a k k u k , y a z l a r n d a 'son k u a n ' tarihini deer
lendirmeyi a m a l y o r d u ; a n c a k eskatolojik an denk dt
z a m a n b i l e b i l m i y o r d u . Tanr " O ' n u n , z a m a n n s o n u n u b i l m e s i n i
e n g e l l e d i " . D o r u l u k r e t m e n i , p e y g a m b e r l e r i n z g n retile
rine stn d e r e c e d e h k i m d i . E l i m i z d e k i Kutsal Kitap a k l a m a l a
r, n e r e d e y s e t a m a m e n , d o r u l u u n v e g n a h l a r n k a d e r i ; haksz
lklar; ' Y a h u d a E v i ' n i n ' nihai zaferi v e i s y a n k r l a r n c e z a l a n d r l
m a s n a dair n g r l e r l e d o l u d u r . B u g e n e l y a z k o n u l a r b u l g u l a
rna e k o l a r a k , p a r m e n l e r d e D o r u l u k r e t m e n i ' n i n p e y g a m
berliklerin gizlerini z m e k o n u s u n d a tanr vergisi bir y e t e n e e
sahip o l d u u belirtilir. ' T a n r , kendi p e y g a m b e r l e r i n i n t m g i z e m
lerinin D o r u l u k r e t m e n i tarafndan b i l i n m e s i n i s a l a d ' ( I Q p H a b V I I , 1-5). O , 'Tanr tarafndan k h i n l e r i n szlerini a n l a m a s
s a l a n a n v e b y l e c e h a l k n n kaderini t a h m i n e d e b i l e n ' k h i n d i
( I Q p H a b V I I , 8-10). O , ' T a n r ' n n son kuaa, sahtekrlarn birlii
n e , y o l d a n s a p a n l a r a yaptklarn k e n d i k u a n a ' a n l a t a n r e t m e n ' d i ( C D I). K e n d i mritleri tarafndan y a y l m a s s a l a n a n ,
r e t m e n ' i n y o r u m l a r , insanlara gerek a y d n l a n m a y v e rehberlii
sunard.
C e m a a t i n a m a z retisinden b e s l e n e n mrit, T a n r ' n n ger
e k e h r i n d e , Yasalar v e P e y g a m b e r l e r z e r i n e ina e d i l m i A n t
lama k e n t i n d e y a a d n a inanrd (bkz. C D V I I ) . P a r m e n l e r ' d e
ska k u l l a n l a n m i m a r i y a p b e n z e t m e l e r i , c e m a a t i n g v e n l i k v e
k o r u n m a g e r e k s i n i m l e r i n i gsterir. T a r i k a t , ' K u t s a l l k E v i ' , ' M
k e m m e l l i k v e D o r u l u k E v i ' ( I Q S V I I I ) ; 'Yasa E v i ' ( C D X I X ( B 2 ) , 10,
13); sert z e m i n z e r i n e ina e d i l m i ' s a l a m E v ' d i r ( C D I I I , 19).

KUMRAN

L DENZ PARMENLER

YAZITLARI

K u l l a n l a n d i l , Y e a y a 2 8 : l 6 ' n n v e kilisenin k u m d e i l , k a y a l k
z e m i n zerine kurulduunu anlatan sa'nn slubunu anmsatr
( M a t t a 7:24-27, 16:18):
Salam bir kente giren,
yksek duvar ardnda snak arayan biri gibi olaca
m...
Tanrm, Senin doruluuna yaslanacam.
nk Sen temeli kaya zerine kuracaksn,
ve ereveyi adaletin lm ipiyle belirleyeceksin;
ve salam talar deyeceksin,
gerein ekl sicimiy\e,
sarslmayacak gl bir duvar olsun diye
ve oraya giren adam tkezlemeyecek.
( I Q H XIV [nceden VI])
Kardelik y e l i i n d e n destek a l a n mrit, y a p l a r d a k i s a l a m
lk v e katlk zelliklerini kendisine d e atfediyor; b y l e c e ' g l
bir k a l e ' y e d r r y o r d u :
Ktlklerle mcadelemden nce
beni Sen glendirdin...
Beni gl bir kale, yksek bir duvar gibi kldn,
yapm, kayalar zerine kurdun.
Sonsuz

temeller

benim zeminime hizmet eder,

ve btn kalkanlarm, gl bir duvardr,
hi sarslmayacak olan ...
( I Q H XV [nceden VII])

2 ) A N T L A M A C E M A A T N D E S E M V E KUTSAL Y A A M
Eski A h i t ' t e s e i l m i halkn yesi o l m a k l a A n t l a m a ' n n par
a s o l m a k a y n eydir.
srailliler,

Sina Da'nda verilen Yasalar boyunduruunu

m e m n u n i y e t l e k a b u l e d e r ; b u n u n karlnda T a n r b u u l u s u k e n
di ' z h a l k ' ilan e d e r ( M s r d a n k 19:5):
Siz, Tanr'nz R A B iin kutsal bir halksnz. Tanr'nz R A B , zel hal
k olmanz iin, yeryzndeki btn halklardan sizi seti ... O n u n iin,
bugn size bildirdiim buyruklara, kurallara, ilkelere u y m a y a dikkat
edin.

(Yasann Tekrar 7:6, II)

GEZA VERMES

K u r a m s a l a d a n , de jure* ve de facto** s e i m l e r a r a s n d a fark

yoktur: H e r Y a h u d i , s e i l m i kiidir. A n c a k Kutsal Kitap z a m a n l a
rnda A n t l a m a ' n n g z l e m c i l e r i y l e srail'deki g n a h k r l a r a r a s n
d a c i d d i bir u u r u m u n o l u t u u n u g r y o r u z . D o u t a n g e l e n
haklar e l l e r i n d e n a l n m y o r d u y s a d a sadakatsiz kiilerin g n a h a
battklar d n l r v e b u n e d e n l e T a n r ' n n o c u k l a r n n c e m a
a t i n d e n , e n a z n d a n g e i c i o l a r a k karlrlard. S e i m k a v r a m n n
e n gelimi a k l a m a s , M . . n c y z y l d a Filistin T a l m u d u ' n d a , C e l i l e l i R a b b i L a z a r tarafndan zetlenir:
srailliler, Kutsal Olan'n buyruklarna uyduunda, Tanr onlar kutsar ve onlar oullar diye anlrlar. Ancak Tanr'nn buyruklarna uymaz
larsa, oul diye anlmazlar.

(Kiddushin 61c)

K a n l m a z b i i m d e , K u m r a n Essenileri a s n d a n b y l e s i bir
A n t l a m a y e l i i d n c e s i fazla esnekti. Yasal s o r u n l a r a y a k l a
m l a r y l a tutarl b i i m d e ;
Tanr onlara seilmileri bahetti
ve onlara Kutsal Olaniar'n kaderini balad.
Onlarn birliini Cennetin oullarna katt
Cemaat Kurulu olsunlar diye,
Kutsalln Binas'nn temeli
ve btn alarn daimi Yap's.
(IQS XI)
D a h a s Esseniler, her y e n i n bireysel s e i m i n i art k o a r l a r d .
S r a d a n bir Y a h u d i ' n i n c e m a a t yelii n c e l i k l e d o u t a n g e l e n
bir hakti; ikinci o l a r a k sekiz gnlk bir Y a h u d i e r k e k o c u u n u n
snnet e d i l m e s i s e m b o l i k a n l a m d a yelik k o u l u y d u . B i r E s s e n i n i n , tarikatn h e r h a n g i bir k o l u n a k a b u l e d i l m e s i i i n , e r g i n l i e
u l a t n d a kiisel b a l l n b i l d i r m e s i g e r e k i r d i . B u n e d e n l e ,
a n m s a n a c a z e r e , e v l i y e l e r i n o c u k l a r d a h i , o k u l d a eitim
alr v e A n t l a m a ' y a ballk y e m i n i e d e b i l m e k i i n y i r m i n c i y a
g n l e r i n e k a d a r b e k l e r l e r d i . A y r c a kutsal o l a y l a r n n c e d e n bilinebildiine i n a n a n Esseniler 'Tanr'nn K a d e r ' i n e ' ballklarn
O ' n u n ltf o l a r a k g r r l e r d i v e b u n u n , t e k e r t e k e r , h e p s i i i n
*Meru, yasalara gre.
"Kanuna

aykr

veya

(.n.)
kanund

olmakla

birlikte gerekte

kabul zorunlu

bir durum,

(.n.)

 L DENZ PARMENLER

KUMRAN

YAZTLAR

c e n n e t t e t a s a r l a n m o l d u u n u d n r l e r d i . S e i l m i kiilere, y a
ni kendilerine, aydnla giden y o l d a , doruluk ruhu rehberlik
e d e r d i ; dierleriyse -Yahudiler v e y a b a n c l a r - k a r a n l n y o l l a r n
d a g e z e r l e r d i . ki R u h Ynergesi olarak b i l i n e n C e m a a t Kural b
l m n d e , b u iki grup -seilmiler v e s e i l m e m i l e r - a r p c b i i m
de betimlenir:
Efendi, In Oullar'na rehberlik edecek ve onlara sahip olduklar
ruha gre btn adamlarn oullarn ayrt edebilmeyi retecek...
O l a n ve olmas gereken her ey, Bilginin Tanr'sndan gelir. Onlar
var olmadan n c e , Tanr onlar tasarlad ve O ' n u n bir emriyle yaam
balad. Tanr'nn grkemli tasarmna gre onlar kendi grevlerini ek
siksiz yerine getirirler...
Tanr, a d a m , dnyay ynetmesi iin yaratt ve Ziyaretine kadar
adamlara izlemeleri iin iki ruh sundu: Doruluk ruhu ve adaletsizlik ru
hu. Ik kaynandan fkran doruluktan doanlar ve karanlk kaynan
dan fkran adaletsizlie doanlar. Doruluun btn ocuklar, Ik
Prensi tarafndan ynetilir ve aydnln yolunda yrrler; adaletsizliin
ocuklarysa Karanlklar Prensi tarafndan ynetilir ve karanln yolunda
yrrler. Karanlklar Prensi, doruluun ocuklarn yldrmaya alr;
lmlerine kadar Doruluun ocuklarnn btn gnahlar, hakszlklar,
ktlkleri ve din d hareketleri onun egemenliinden kaynaklanr...
Ancak srail'in Tanr's ve Doruluk Melei, In Oullar'na yar
dm edecektir. nk aydnlk ve karanlk ruhlarn yaratan, btn hare
ketleri onlara uyduran ve izledikleri yoldaki hareketlerine karar veren
Tanr'dr. Tanr, kendi yolunu izleyenlere sonsuz sevgi besler ve onlar
daima sevindirir; fakat dierlerinin tlerini lanetler ve izledikleri yol
lardan nefret eder.

(IQS IM-IV)

B u tr k a n l a r a v e birey s e i m v e yazg k u r a m l a r n a v e d o r u
yu yanltan a y r a n snr hakkndaki kati b i l g i y e b a k a c a k olursak,
Esseniler, kitlelerin h o g r s z l n n v e b e n m e r k e z c i l i k l e r i n i n
Tanr tarafndan reddedildiini dnyorlard. A n c a k Esseniler
yazgsz k i m s e l e r i n c e z a l a n d r l m a s n d a n o k , s e i l m i k i m s e l e r i n
kutsanmasna younlamlard. t e y a n d a n , pimanlk d u y m a y p
y e n i A n t l a m a ' n n dnda kalan Y a h u d i l e r i n , k e n d i y a z g l a r n d a n
sorumlu olduklarn savunurlard.
F a k a t c e m a a t i n r u h a n i liderleri, d a h a a z bilgili k a r d e l e r i n i
b e k l e y e n kibir g n a h n n t e h l i k e arz ettiinin f a r k n d a y d l a r v e
b u n a kar c e p h e d e m c a d e l e e d i y o r l a r d . Kati sofulua tank-

CEZA VERMES

lk e d e n Kutsal K i t a p , M e z m u r l a r n n a k s i n e ( r n e i n , M e z m u r
2 6 ) , K u m r a n i l a h i l e r i n d e , srekli b i i m d e m r i d i n z a y f l , liya
katsizlii v e T a n r ' y a mutlak ball anlatlr.
Kil ve amurdanm
Sen istemezsen nasl tasarlarm
ve Sen istemezsen nasl dnrm?
Sen elimden tutmazsan
Nasl gl kalabilirim
ve nasl anlarm
benim iin biimlendirdiin ruh olmadan?
( I Q H XVIII [nceden X])
Y a l n z c a s e i m deildir T a n r ' n n ltf; O ' n u n y o l u n d a gste
rilen a z i m d e y i n e O ' n u n y a r d m v e destei l s n d e salanr:
Gnahkrlar Senin Antlamana kar geldiinde,
ve lanetliler Senin buyruklarna uymadnda,
kendi gnahkrlma kaplarak dedim ki;
'Antlama, benden vazgeti.'
Sonra Senin yardm elini
ve merhametinin bykln hatrlayarak
doruldum ve ayaa kalktm...
Senin merhametine ve acmana snyorum...
( I Q H XII [nceden IV])
Esseni retisinde ska z e r i n d e d u r u l a n d i e r t e m a l a r ; T a n
r'nn Y a s a l a r ' a sadk k a l m a l a r iin kullarna y a r d m e l i n i uzat
m a s v e Y a s a bilgisinin c e n n e t t e n s u n u l m u bir h e d i y e o l d u u d u r .
E s s e n i l e r i n o l a a n st k a v r a y y e t e n e k l e r i v e e r d e m l e r i , T a n r ' d a n gelir.
O'nun doruluk kaynandandr,
benim hakllm
ve O'nun mkemmel gizindendir,
kalbimdeki k.
G z m grd,
sonsuz olan,
adamlardan gizlenen erdemi,
bilgiyi ve bilge tasary,

 L DENZ PARMENLER

KUMNAN

YA/.llAKl

adamlarn oullarndan gizlenen;

doruluk kaynan,
gcn haznesini,
aydnln pnarn,
Canlarn birliinden gizlenen.
Tanr, bunlar sekinlerine verdi
daimi mlk olarak
ve onlarn kaderini
Kutsallarnkiyle ortak kld.
(IQS XI)
l a h i l e r d e a n l a t l a n s e v g i , minnettarlk, T a n r ' n n farkndal
d u y g u l a r ; g e r e k dindarl ifade eder v e mritlere, y a s a l a r v e k u
rallarla b e l i r l e n e n y a a m l a r n dinsel b i i m c i l i k t e n ayr tutmalar
i i n rehberlik e d e r .
Beni mutlak hakikatle dorulttun;
kutsal ruhunla onurlandrdn,
kalbimi atn, bugne kadar...
Balaycln bolluu admlarmla birlikte,
ve sonsuz merhametin, benimle ilgili hkmnden yana.
htiyarlma dek bana bakarsn;
nk babam beni bilmedi
ve annem beni sana terk etti.
nk Sen babasn
doruluunun btn oullarna
ve bir anne yavrusunu nasl efkatle severse,
Sen de onlarla sevinirsin
ve bir baba nasl kendi dizlerinde bytrse bir ocuu
Sen de btn yaratlarna ayn ekilde bakarsn.
( I Q H [nceden IX])
S r a d a n bir E s s e n i ' n i n bu yksek idealleri gerekletirip ger
e k l e t i r e m e d i i n i b i l e m i y o r u z : g e m i v e g n c e l d e n e y i m l e r , r
gtl d i n e g r e t a s a r l a n a n kutsallk y o l l a r n n tuzaklarla d o l u o l
d u u n u gsterir. n c e d e n d e belirtildii z e r e (s. 80-81, 4 Q 4 7 7 ) ,
a h l a k i kusurlar E s s e n i l e r c e k a y d e d i l i r d i . A n c a k m r i t l e r i n niyeti
a k a o r t a d a d r . A n t l a m a d a k i kutsal y a a m n a m a c , c e n n e t i n
gizlerini d n y a y a a k t a r m a k v e b r d n y a d a sonsuza k a d a r T a n
r'nn h u z u r u n d a k a l a b i l m e k t i . ' K u t s a l , kutsal, kutsaldr' d i y e ses-

GEZA VERMES

l e n e n Seraflar g r e n Y e a y a ; kutsal taht a r a b a s n sren kanatl

K e r u v l a r i z l e y e n H e z e k i e l v e rabbiler tarafndan kar k l m a s n a
r a m e n kendilerini b u kutsal tahtn, c e n n e t s a r a y l a r n n t a s a v v u
runa a d a y a n eski Y a h u d i g i z e m c i l e r i g i b i , Esseniler d e b e n z e r i g i
z e m l i bilgilere e r i m e k iin a b a gsterirlerdi. Esseni mritlerin
d e n biri g r s n d e g r d ' M u h t e e m Y z ' n y n e t i c i l e r i n i y
le betimler:
K e r u v l a r , O ' n u n n n d e eilirler v e krederler. D o r u l u k
larnda ilahi bir fslt d u y u l u r ve v g grlts o r a d a d r . K a n a t
larn rttklerinde, ilahi fslt o r a d a d r . K e r u v l a r g n stndeki
taht a r a b a s i m a j n kutsarlar v e o n u n g r k e m l i t a h t n n a l t n d a
u z a n a n a y d n l k g e krederler. Tekerleri h a r e k e t e t t i i n d e , kut
salln m e l e k l e r i gidip gelirler. O n u n g r k e m l i tekerlerin a r a s n
da en kutsal ruhlarn ateli grntleri belirir. Parltl p i r i n c e b e n
z e y e n ate rma v e . . . rengarenk, m u h t e e m , g r k e m l i p i g m e n t
leri i i n d e yan bir a l m a i iedir. Y a a y a n ' t a n r l a r n ' ruhlar
g z a l c gzellikteki tekerlerin g r k e m i y l e srekli salnr. Fsltl
k u t s a m a sesi, h a r e k e t i n g r l t s y l e karr v e d n y o l l a r n d a
Kutsal O l a n ' a krederler, ilerlediklerinde g r k e m l i d i r l e r , d u r d u k
larnda y i n e y l e d i r . S e v i n l i kran sesi d u r u l u r v e T a n r ' n n b
tn k a m p l a r n d a kran fslts vardr. ( 4 Q 4 0 5 2 0 , ii-22)

3) ANTLAMA CEMAATNDE BADET

Kutsallk y a a m b o y u n c a T a n n ' y a s u n u l a n i b a d e t i n y a n sra
K u m r a n m r i d i , dinsel etkinliklerini, M u s a ' n n d i l e getirdii d a v
ran b i i m l e r i v e z a m a n l a r l s n d e g e r e k l e t i r i r d i . D n y e v i
liturji, s e m a v i tapnaktaki m e l e k l e r korosu r n e k a l n a r a k g e r e k
letirilirdi.
T a k v i m v e saatle ilgili i f a d e l e r d e n , z a m a n a b y k n e m atfe
dildiini anlyoruz. C e m a a t Kural'nda yle yazar: 'Tanr'nn
kendi z a m a n l a r y l a ilgili hibir b u y r u u n d a n a y r l m a y a c a k l a r , b e
lirli z a m a n l a r n a n e g e k a l a c a k n e d e e r k e n d a v r a n a c a k l a r ,
O ' n u n d o r u y a s a l a r n d a n n e saa n e d e sola s a p a c a k l a r ' ( I Q S I).
Y i n e b u i b a r e y e gre, kii g n n iki v a k t i n d e , g n d o u m u n d a v e
gn batmnda -yakmalk- sunuyu Tapnak'ta c e m a a t e sunard ve
burada dakiklik nemliydi (Msrdan k 20:30, l d e S a y m
2 8 : 4 ) ; a y n z a m a n d a mritten kendi liturjik t a k v i m i n e d e sk sk
ya uymas beklenirdi.

 L DENZ PARMENLER

KUMRAN

YAZITLARI

Tanr'nn emrettii zamanlarda dudaklarnn sunusuyla O'na kredecektir: n egemenliinde ve k belirlenmi yerine ekildii vakit;
Tanr'nn kaplar ap onlar dar gnderdii karanln ilk saatlerinde
ve karanlk, aydnlktan nce daldnda; Kutsal mekndan cennetin
klar saldnda ve Grkemli yere ekildiklerinde; mevsimlerin bala
d yeni ay gnlerinde ve bir mevsim yerini dierine brakrken...
( I Q S IX, 26-X, 4)
B u a n l a m d a , Essenizm'in zgnln a n l a m a k iin dier
M u s e v i l e r c e i z l e n e n t a k v i m z e r i n d e b i r k a sz s y l e m e k g e r e k i
y o r . B u t a k v i m asl o l a r a k a y n hareketlerine g r e o l u t u r u l m u t u ;
bir a y y i r m i d o k u z y a d a otuz g n d e n ibaretti v e bir y l , o n iki a y
y a d a 3 5 4 g n d . D o a l olarak b u a y y l , g n e i n e k i n o k s v e g n
d n m h a r e k e t l e r i y l e b e l i r l e n e n drt m e v s i m l e u y u m u y o r . ki
t a k v i m arasndaki o n gnlk fark ' e k l e m e y l e ' telafi e d i l i r d i ; b u n a
g r e her otuz alt a y d a bir, y l n o n ikinci ay A d a r ' ( u b a t - M a r t )
' i k i n c i A d a r ' takip e d e r d i .
K u m r a n Tarikat'ysa a y t a k v i m i n i r e d d e d e r e k , J b i l e l e r v e I .
H a n o k K i t a p l a r ' n d a d a g e e n gne t a k v i m i n i kullandlar; b u y e
ni h e s a p l a m a y l a ilgili btnlkl veriler K u m r a n ' d a k i t a k v i m b e l
g e l e r i n d e b u l u n u r ( 4 Q 3 2 0 - 3 0 ) . Y e n i g n e t a k v i m i mutlak bir d
z e n i i n d e d i r : y e d i y l e b l n e m e y e n 354 g n l k y l a kar t a m elli
iki haftaya d e n k g e l e n g n e y l , 3 6 4 g n d e n oluur. H e r drt
m e v s i m d e n biri, o n hafta v e a y ; her a y , otuz g n d r . M e v
simler arasndaki ' a n m a ' g n ( I Q S X ) iki m e v s i m i birbirine b a
lar (13x7= 91= 3x30+1). A h e n k i i n d e ilerleyen bu z a m a n ' C e n n e
tin Y c e I'yla ( I Q H XII) u y u m l u d u r v e 'uluslarn b a y r a m l a r n
d a n ' ayrr ( 4 Q p H o s = 4 Q I 7 l ) . K u m r a n , k e n d i t a k v i m i n i n ' T a n
r'nn azndan kan Yasa'ya' uyduunu dnrd ( I Q H X X
[ n c e d e n X I I ] ) . T a k v i m i n srekli a h e n g i i i n d e y l n v e m e v s i m l e
rin ilk g n , haftann a y n g n n e d e n k gelir. Essenilere g r e bu
g n a r a m b a ' d r ; T e k v i n I : I4-I9'da belirtildii z e r e a y v e g
n e , d r d n c g n d e ( a r a m b a ) yaratlmt. A y n b i i m d e , tek
d z e sregeli i i n d e her b a y r a m , senelik o l a r a k haftann a y n g
n n e d e n k gelir: Fsh B a y r a m , ilk a y n o n b e i n c i g n - a r a m
b a g n - kutlanr; n c a y n o n b e i n c i g n n e d e n k g e l e n
Haftalar B a y r a m , Pazar gn; yedinci ayn on beinci gnne
d e n k g e l e n a r d a k B a y r a m ' y s a y i n e a r a m b a g n kutlanr, v s .
D a i m i d z e n e sahip bu gne takviminin, astronomik hesapla
m a y l a uyumasn b e k l e y e m e y i z (astronomik hesaba gre I y l ;

CEZA V E R M E S

3 6 5 g n , 5 saat, 48 dakika ve 48 s a n i y e d i r ) . A n c a k u a n a kadar

y a y n l a n m P a r m e n l e r ' d e n , Essenilerin b u u y u m a z l k l a nasl
ba ettiklerini y a d a b u n u n farknda o l u p o l m a d k l a r n k a r a m
yoruz.
Esseniler v e dier Y a h u d i l e r , farkl t a k v i m l e r k u l l a n d k l a r n
d a n , Essenilerin b a y r a m l a r , dierlerinin a l m a g n l e r i n e d e n k
g e l i y o r d u . B u s a y e d e G n a h k r K h i n , tarikatn B a l a n m a G
n ' n d e , D o r u l u k r e t m e n i ' n i n srgn y e r i n e gidebilmiti ( y u
karda s. 79) (kutsal g n l e r d e seyahat e t m e k M u s e v i i n a n c n a g r e
gnahtr). B y k olaslkla Essenilere z u l m e d e n l e r , Esseni mritle
rinin k e n d i ' O r u g n l e r i n e ' , ' a b a t ' a riayet e t m e l e r i n i s a l a m a k ;
' o n l a r n kafalarn kartrmak v e artmak' iin b u g n z e l l i k l e
s e m i l e r d i . B e n z e r bir h i k y e A t a I I . G a m a l i e l ' i n M i s h n a h ' n d a
anlatlr; G a m a l i e l , R a b b i J o s h u a b e n H a h a n i a h ' a g n d e r d i i bir
iletiyle o n u n g u r u r u n u i n c i t m e y i hedefler: ' A d a m l a r n v e p a r a n
y a n n a alarak, sizin t a k v i m i n i z e gre B a l a n m a G n ' n d e y a n
m a g e l d i n ' ( R o s h h a - S h a n a h II, 9).
T a p n a k P a r m e n i ' n d e b e t i m l e n e n liturjik t a k v i m i n bir baka
z e l l i i , bir y l n y e d i a d e t elli g n e b l n m e s i d i r -bu n e d e n l e
t a k v i m e p e n t e c o n t a d d a denilir-. H e r bir elli g n , tarmsal b a y
ramlarla kutlanrd; Yeni arap B a y r a m , Ya B a y r a m , vs. Philo,
On the Contemplative Life adl

kitabnda b e n z e r bir d z e n i

rapeutae'y\e ilikili b i i m d e anlatr:

The-

Haftalar b a y r a m y l a a y n za

mana gelen Yeni Buday Bayram Essenilere/Therapeutae'ye g

re, y l n v e d a h a n c e d e z e r i n d e d u r d u u m u z A n t l a m a ' n n Y e
n i l e n m e s i (s. 68) g n y d . A y n takvimi i z l e y e n J b i l e l e r kitabn
da, Pentekost (Haftalar Bayram) ve Antlama'nn Yenilenmesi
B a y r a m ' n n , n c a y n o n b e i n c i g n n d e kutland yazlr
( J u b . V I ; a y r c a bkz. 4 Q 2 6 6 , b l . I I ii; 2 7 0 b l . 7 ii). B u kutsal
gnde dzenlenen -pimanln, kutsamann ve lanetlemelerin
belirtildii- t r e n i n bir tasla, C e m a a t K u r a l ' n d a b u l u n u r ( I Q S I I I ; a y r c a bkz. 4 Q 2 8 0 , 286-7). H i z m e t l e r i n i s u n m a k i i n bir a r a y a
g e l e n mritler, hiyerarik bir d z e n e girerler: s a h i p o l u n a n statye
g r e ilk o l a r a k K h i n l e r , sonra Levililer ve en son o l a r a k ' d z e n
deki y e r l e r i n e g r e btn srailliler B i n l e r , Y z l e r , Elliler v e O n l a r
i i n d e k i yerlerini alrlar; her srailli d a i m i tasarma g r e , T a n r ' n n
C e m a a t i i i n d e k i yerini bilmelidir' 0 Q S II). T a n r ' y a kredildik
ten s o n r a ; k h i n l e r , c e m a a t e , T a n r ' n n srail'e b e s l e d i i sevgiyi
anlatr; L e v i l i l e r srail'in O ' n a kar isyankrln a n m s a t r l a r d .
lenen b u s u u n dile getirilmesinden sonra, c e m a a t h e p birlikte
T a n r ' y a p i m a n l k l a r n bildirirdi.

LU DENZ PARMENLER

Kt MKAN

YAZTLAR

Yolundan saptk! taatsizlik ettik! Biz ve bizden nceki atalarmz

gnah iledik, gerein ve doruluun kurallarndan karak kt dav
randk. Bu yzden Tanr bizi ve babalarmz yarglad; ancak bize da
ima merhamet etti.

( I Q S l-ll)

P i m a n l n b i l d i r i l m e s i n d e n sonra, k h i n l e r arballkla s
rail'in d n m e l e r i n i kutsarlar; o n l a r a bilgelik v e bilgi h e d i y e l e r i n i
anlatrlard:
O, sizi iyiliklerle kutsayacak ve btn ktlklerden koruyacak!
Gnlnz yaam gc veren bilgelikle aydnlatacak ve sizi daimi bil
giyle onurlandracak! Daimi mutluluk adna, merhametli yzn sizden
yana dnecek!

( I Q S II)

T a n r ' n n M u s a ' y a , H a r u n v e o u l l a r n a aktarmasn b u y u r d u

u k u t s a m a n n b u zet hali (bkz. l d e S a y m 6 : 24-26), g e l e n e k
sel Y a h u d i l i k t e k i g n d e l i k O n S e k i z K u t s a m a ' d a n d r d n c s n
andrr. B u n d a n sonra Levililer, B e l i y a l ' i n birliini lanetler v e k
h i n l e r l e birlikte s a m i m i y e t s i z mritlere b e d d u a e d e r l e r d i :
Kendi yreinin ilhlar arasnda yrrken Anlama'ya giren, yolu
nu kendi gnahlaryla kapatan ve kt yola sapan adama lanet olsun!
Bu Antlama'nn szlerini dinlerken bile iinden kendisini kutsar ve y
le der; 'Gnlmn inatl yolunda ilerlesem bile, huzur benimle'.
( I Q S II)
D r d n c maaradan karlan a m Belgesi kaynaklarnda,
C e m a a t ' t e n k a r l m a t r e n i anlatlr. B i r l i i d e n e t l e y e n K h i n ,
T a n r ' y a seslenirdi:
S e n , snr ihlal edenleri lanetledin; ancak bizler ona balyz.
B u n u n z e r i n e 'atlan a d a m a y r l a c a k v e her k i m k i o n a ait
bir e y d e n y e r s e y a d a atlan a d a m a s e l a m verirse v e o n u n fikirle
rini desteklerse, ... yargs v e r i l e c e k ' ti. ( 4 Q 2 6 6 , II ii; 2 7 0 b l . 7 ii)
H e r k u t s a m a v e l a n e t l e m e d e n s o n r a b t n b i r l i k , iki k e z
' A m e n ' derdi.
C e m a a t K u r a l ' n d a v e a m B e l g e s i ' n d e ayrntl b i i m d e a n l a
tlan tek t r e n , A n t l a m a n n Y e n i l e n m e s i ' d i r ; a n c a k Esseniler, M u
s a ' n n Y a s a l a r ' n n gzetimi k o n u s u n d a o l d u k a titiz d a v r a n d k l a -

(.EZA

VERMES

r n d a n , M u s e v i d i n i n i n v e ibadetlerinin dier n e m l i etkinliklerini

a t l a m o l m a l a r m m k n g r n m y o r . C e m a a t K u r a l , M u s a Yasalar'n ihlal e d e n kiinin bir d a h a geri kabul e d i l m e m e k z e r e
ihra e d i l e c e i n i k a b a c a bir b i i m d e anlatr; b y k olaslkla tari
katn n d e gelenleri T e v r a t ' a h k i m o l d u k l a r n d a n , C e m a a t K u r a
l'nda a y r n t y a g i r m e y e gerek d u y m a m l a r d . a m B e l g e s i v e T a
p n a k P a r m e n i ' n d e k i , bilgi d z e y i d a h a dk o l a n y e l e r l e il
gili y a s a m a l a r d a h a d a dzensizdir. r n e i n L e v i l i l e r I 2 : 3 ' n a l n tland bir y a z d a ; snnet, k a d n n d o u m sonras kirliliiyle bir
likte anlatlr (4Q266 b l . 6 ii). B u , a y n z a m a n d a 'eytani eili
m i n s n n e t d e r i s i n i n ' kesilmesinin ( I Q S V ) y a d a m u h t e m e l e n Ya
b a n c erkek h i z m e t k r l a r l a ilikilendirilen ' b r a h i m ' i n A n t l a m a
s n n h i k y e edildii bir m e t i n d e ( C D X I I - X V I ) sz k o n u s u edilir.
Saflk y a s a l a r , tarikatn n e m verdii baka bir h u s u s t u ; b u n l a r l a
ilgili u y g u l a m a l y n e r g e l e r , I I Q T S X L V I , 4Q274-84 v e M M T ' d e
sunulur. Y e m e k l e ilgili y a s a l a r ; a m B e l g e s i ' n d e , M M T ' d e v e T a
p n a k P a r m e n i ' n d e anlatlr. r n e i n , (ar larvas, b a l k , e k i r g e
g i b i ) ' c a n l y a r a t k l a r n ' y e n m e s i , C D X I I , ll-15'te y a s a k l a n r .
M M T ' d e , hayvanlarn domam bebeinin yenilebilmesi iin n
c e l i k l e kesilmesi gerektii y a z a r (4Q396 b l . 1-21). B e n z e r y a s a l a r ,
Tapnak Parmeni XLVII-XLVIM'de geer. Josephus, Essenilerin,
kardelikten o l m a y a n kimselerin hazrladklar y e m e i y e m e l e r i
nin y a s a k o l d u u n u bildirir (War II, 143).
K u m r a n k a y n a k l a r , farkl k o n u d a , d a h a a z s u s k u n d u r ; trensel y k a n m a l a r , T a p n a k ibadeti v e kutsal y e m e k . Tarikat y a a
m i i n d e a n l a t l a n b u a y i n l e r i n retisel n e m l e r i z e r i n d e dur
manz gerekiyor.
A n m s a n a c a zere J o s e p h u s ; Essenilerin y e m e k l e r d e n n c e
g n d e iki kez t e m i z l e n d i k l e r i n i y a z a r (War I I , 129,132).

'Vaftizle l

gili Liturji' bal altndaki 4Q4I4, bu t e m i z l e n m e ritelini a n l a

tr; a n c a k b u m e t i n o k u n a b i l i r bir e v i r i y e i m k n v e r m e y e c e k d e
r e c e d e p a r a l d r . a m B e l g e s i ' n d e , t e m i z l e n m e k i i n g e r e k l i te
m i z s u y u n , insan b e d e n i n i k a p l a y a c a k miktarda o l m a s gerektii
y a z a r ( C D X ) . T a b i i b u , Essenilerin b u l u u deildir. M i s h n a h , te
m i z l e n m e k i i n gerekli asgari t e m i z su m i k t a r n n krk sea ( y a k l a
k 2 8 0 Iitre=l20 g a l o n ) o l d u u n u belirtir. U y g u l a m a y n n d e ,
M i s h n a h kuralna bal k a l a n Esseni tarikatna g r e ; bu su ' i n s a n
b o y u n u n s e v i y e s i n d e o l m a l d r ' (Mikvvaot V I I , I); a n c a k s u s e v i y e
sini e n i n c e ayrntsna k a d a r l m e k z o r u n l u t u t u l m a z . T e m i z l e n -

 L DENZ PARMENLER

KUMRAN

YAZITLARI

m e ritelinin teolojik y n d a h a ilgintir: nsann i t e m i z l i i y l e ,

t e m i z l e n m e etkinlii b i r b i r i n d e n a y r tutulur. C e m a a t K u r a l ' n a
g r e , g n a h k r kii ' s u y a g i r e m e z . . . n k iledikleri g n a h l a r
d a n v a z g e m e d i k l e r i s r e c e b u kiiler a r n a m a z ' ( I Q S V ) . G e r e k
a r n m a 'kutsallk r u h u n d a n ' gelir v e asl temizlik; r u h u n , T a n r ' n n
y a s a l a r n a ' m t e v a z b o y u n e i i y l e ' salanrd ( I Q S III).
Kiinin izledii yollardan olan doruluk ruhuna dnlmesiyle btn
gnahlar balanacak ... O, kutsallk ruhuyla btn gnahlarndan ar
nacak ... doruluk ve tevazu ruhlaryla, ktl balanacak. Kiinin
bedeni arndrma suyuyla temizlendiinde ve kutsal suyla kutsandn
da; Tanr'nn yasalarna mtevaz biimde boyun eerek temizlenecek.
( I Q S III)
A r n m a ' n n b u ikinci koulu, kiinin T a p n a a v e T a p n a k su
nusuna kar tavryla ilgilidir. Baz Esseniler, M u s a ' n n Yasalar'na
bal kalacaklarna y e m i n etmelerine r a m e n , T a p n a v e (geici
sreliine) b u r a d a d z e n l e n e n trenlere katlmay reddetmilerdi
(bkz. P h i l o , Omnis probus 7 5 ; Josephus, Antiquities X V I I I , 19), T a p
nan y e n i d e n a d a n a c a g n e dek Tanr'ya y a l n z c a kendi y e r l e
rinde ibadet etmeleri gerektiine inanyorlard. C e m a a t Birlii, " H a
run'un e n Kutsal M e s k e n i " idi v e burada 'kurban eti v e sunu eti' o l
m a k s z n , T a n r ' y a 'tatl k o k u ' s u n u l m a l y d v e d u a , ' d o r u l u u n
makul k o k u s u ' idi ( I Q S VIII-IX). C e m a a t i n kendisi, srail'in g n a h l a
rndan tr T a n r ' y a sunulan kurban o l m a l y d ( I Q S V I I I , 4 Q 2 6 5
b l . 7 i i).
C e m a a t K u r u l u v e T a p n a k arasndaki zdelik ilikisi H a b a k
kuk B e y a n a t ' n d a (XII) g e e n ' L b n a n ' s z c n n ilgin bir y o
r u m u n d a d a ortaya k o y u l u r . Eski Y a h u d i y o r u m c u l a r , g e l e n e k s e l
anlamda ' L b n a n ' szcn 'Tapnak' sembolize etmek iin
kullanrlard. r n e i n ; Y a s a n n Tekrar 3:25'te g e e n ifade, z i n
v e r d e ... g i d e y i m v e ... o gzel da v e L b n a n ' g r e y i m ' ; Targ u m O n k e l o s ' t a z i n v e r d e ... g i d e y i m v e ... o gzel da v e T a
pna g r e y i m ' b i i m i n d e deitirilir. H a b a k k u k m e t n i n i a k l a
y a n bir K u m r a n b e y a n a t s yle y a z a r : ' L b n a n ' d a k i z u l m n a l
tnda e z i l e c e k s i n i z ' ( H a b II, 17); b u gre gre C e m a a t K u r u l u ,
m e r u o l a n tek Tapnaktr. B e y a n a t , d a h a sonra g e l e n e k s e l tefsi-

CEZA VERMES

ri o k u y u c u l a r n a anlalr klmak i i n L b n a n ' l a Birlii d o r u d a n

ilikilendirir:

Lbnan=Tapnak.

Lbnan=Cemaat Kurulu.

Tapnak=Cemaat

Kurulu;

ergo

Tarikatn kurbanlk ibadetine sembolik y a k l a m , Essenilerde

u y g u l a n a n bekrlk kuralna yorulabilir. T a p n a k h i z m e t i n d e b u l u
n a n t m khinler v e c e m a a t yeleri cinsel perhiz u y g u l a r d ; yasa
lara gre cinsel ilikiye giren (ya da adet gren bir k a d n l a fiziksel
temasta b u l u n a n ) k i m s e Tapnakta hizmet e d e m e z d i . Ahitler aras
ve rabbinik y a z n d a da p e y g a m b e r l i k , benzeri bir p e r h i z l e ilikili
dir. T a n r ' n n arsna her an hazr o l m a k isteyen M u s a , kendisini
' l m l d n y a d a n , y e m e k t e n , i m e k t e n , kadnlarla c i n s e l ilikiye
girmekten uzak tutmutu' (Philo,, The Life ofMoses, 68-9). P h i l o ve
J o s e p h u s , tarikatn bekrln, kadn d m a n l y l a a k l a m a y a a
lsalar d a b u s e i m d a h a m a k u l b i i m d e a k l a n a b i l i r . Esseniler,
b t n y l e ibadete v e p e y g a m b e r l i i n t a s a v v u r u n a a d a n a n hayatla
rn, t a m a m e n saf tutulmas gerektiini d n r l e r d i .
n c o l a r a k , E s s e n i l e r e z g ortak s o f r a d a n 2 . b l m d e
sz etmitik ( b a k n z s. 57); a n c a k b u r a d a sras g e l m i k e n bir ek
y a p m a k istiyoruz: G n l k sofra v e M e s i h ' i n sofrasyla ilgili k u r a l
lar a y n o l d u u n d a n , Y e n i Ahit'ten k a r m y a p a r a k , g n l k sofra
n n , M e s i h ' i n sofrasna n h a z r l k n i t e l i i n d e o l d u u n u i d d i a
edebiliriz. Bilindii zere, M j d e c i Matta, S o n Yemein byk
eskatolojik y e m e i n m o d e l i o l d u u n u syler v e sa'nn u szleri
ni aktarr:
Size unu syleyeyim, Babamn egemenliinde sizinle birlikte taze
sini ieceim o gne dek, asmann bu rnnden bir daha imeyece
im.

(Matta 26:29)

4 ) A N T L A M A C E M A A T N N GELECEKTEN BEKLENTLER
Eskatolojik m a y a l a n m a n n y a a n d d n e m d e d o a n Esseni
T a r i k a t , P e y g a m b e r l e r i n n c e d e n bildirdikleri o l a y l a r n g e r e k
lemesini u m u y o r d u . D o r u l u k r e t m e n i v e c e m a a t i n bilgeleri,
karlatklar sorunlarn z m n d e kutsal m o d e l l e r i k u l l a n a r a k ,
gelimi v e renkli bir g e l e c e k imaj t a s a r l a m l a r d ; a n c a k b u tasa
ry, belirli ilikilerden uzak o l d u u m u z iin v e eski m e t i n l e r d e k i
boluklar n e d e n i y l e t a m a n l a m y l a k a v r a y a m y o r u z . K e n d i hik'Sava

Parmeni'nde

bir metaforik

kullanm

(4Q285

bl.5)

(yabanc

alntlanm

uluslar)

olan

bulunur.

Yeaya

10:

34'te,

Lbnan'n

baka

 L DENZ PARMENLER

KUMRAN

YAZITLARI

y e l e r i n d e , d o r u l u u n kurtuluuyla ilgili p e y g a m b e r l i k l e r i n ger

ekletiini ngrrlerdi. 'brahim'in sadeliinden' ( 4 Q p N a h =
4 Q I 6 9 I I I , 4-5) kiilerin v e y e n i A n l a m a y kabul e d e n Y a h u d i l e
a

rin ( I Q S a I, 1-5; 4 Q 4 7 l ) t o p a r l a n m a s y l a o l u a n y e n i grup 'In

O u l l a r ' , ' K a r a n l n o u l l a r n a ' kar s a v a a c a k t . C e m a a t y a d a
' l s r g n l e r i ' ; ' a n l a m a n n t a n r t a n m a z l a r ' ile s e m b o l i z e e d i
len B e l i y a l ' i n o r d u s u n u v e Y a h u d a c i v a r n d a k i y a b a n c mttefik
lerini y e n i l g i y e urattktan sonra K u d s ' e g i r e c e k v e Kutsal T o p r a
igal e d e n Kittim ile s a v a a c a k l a r d . B t n bu savalarn alt s e
n e srecei d n l r d . S a v a n ilk izin s e n e s i n d e - y e d i n c i y l d a ,
Tapnak onarlacakt.
B u n d a n sonraki otuz yln d r d , izin s e n e s i ; geri k a l a n
yirmi dokuz ylsa savalar d n e m i olacakt: D o k u z yl ' a m ' n
o u l l a r y l a ' , o n yl ' H a m ' n o u l l a r y l a ' v e y i n e o n yl b o y u n c a
'Yafet'in o u l l a r y l a savalacakt ( I Q M l-ll). e y t a n n halk 'Kittim
K r a l l d a b o z g u n a u r a t l d n d a , In O u l l a r

kazandklar

zafer i i n T a n r ' y a k r e d e c e k l e r d i .
Kalk, ey Kahraman!
Tutsaklarn harekete geir, ey Grkemli O l a n !
Ganimetlerini topla, ey gl ilerin Yazar!
Dmanlarnn boazn sk ellerinle,
ve katiller ynn ez ayaklarnla!
Uluslar cezalandr, dmanlarn
klcnn vuruuyla gnahkr yok et!
Grkemle doldur lkeni,
ve kutsamanla mirasn!
ayrlarn hayvanlarla doldur
ve saraylarn
altn, gm ve deerli talarla!
Ey Siyon, enlik vakti geldi ite!
Yahuda'nn btn kentleri, sevinin!
Kaplarnz an, uluslarn sahibine,
ieri girecek olanlara.
Onlarn krallar size hizmet edecek;
ve btn zalimler sizin nnzde eilecek;
ayaklarnzn tozunu yalayacaklar.
Sevinle haykrn, ey halkmn kzlar!
Parltl taklarla ssleyin kendinizi

CEZA VERMfS

uluslarn krallnda hkmnz srn!

Hkimiyet, Rab'de olacak
ve daimi egemenlik srail'de. ( I Q M XIX)
B u r a d a s a v a n d n y e v i b o y u t u m e v z u b a h i s edilir; a n c a k b u ,
k o z m i k nitelie d e sahiptir. ' C e m a a t P r e n s i ' n i n ' liderliini y a p t ,
In O u l l a r ' n n b i r l i i n e ; b a m e l e k M i k a i l y a d a M e l k i s e d e k
a d y l a d a b i l i n e n 'Ik P r e n s i ' n i n ' m e l e k l e r o r d u s u elik e d e r d i .
t e y a n d a n blisin, B e l i y a l ' i n y a d a Melkiresha'nm liderlii altn
da 'Antlamann tanrtanmazlar' ve onlarn y a b a n c yandalar
b u l u n u r d u . T a n r ' n n eytan b o z g u n a u r a t m a s y l a , bu iki kart
taraf nihai o l a r a k birleecekti ( I Q M X V I I I ) . B a k a bir m e t i n d e , b
y k s o n , prens M e l k i s e d e k , ' T a n r ' n n kutsal k u l l a r n ' d l l e n d i
rirken v e B e l i y a l v e y a n d a l a r n d a n ' T a n r ' n n y a r g s y l a intikam
a l r k e n ' r e s m e d i l i r ( I I Q M e l k i s e d e k I I , 9 , 13). E e r b a k a bir
k u r t a r c ( m e s s i a n i c ) o l m a y a n m e t i n l e ( 4 Q 2 4 6 ) ilgili y o r u m u m
d o r u y s a ; ' T a n r ' n n o l u ' v e ' E n Y c e ' n i n o l u ' l a k a p l a r n zapt
e d e n s e m b o l i k d m a n n , Y c e T a n r ' n n y a r d m y l a d a i m i krall
kuracak olan 'Tanr'nn halk'na yenilecei dnlrd.
y i y l e kt arasnda g e e n m c a d e l e d e , S a v a P a r m e n i ' n e
g r e , k h i n l e r e v e L e v i l i l e r e d e n grev , sava trenleri v e saldr
d z e n l e m e k , geri e k i l m e k , tuzak k u r m a k gibi belirli s a v a etkin
liklerini y n e t m e k t i . A n c a k ' C e m a a t P r e n s i ' d i y e t a n n a n b a k u
m a n d a n n g r e v i b u kadar a k b i i m d e b e l i r t i l m e z . I Q M V ' d e
b a k u m a n d a n n kalkan z e r i n d e k e n d i s i n i n , sraillilerin, L e v i l i l e rin, H a r u n O u l l a r ' n n , o n iki k a b i l e n i n v e k a b i l e eflerinin a d l a
rnn y a z l a c a anlatlr; a n c a k S a v a K u r a l ' n d a , C e m a a t P r e n
si'nin Kral M e s i h ( R o y a l M e s s i a h ) grevi z e r i n d e fazla d u r u l m a z .
T a n r , kurtuluun mutlak failidir v e O ' n d a n sonraki e n yetkili var
lk M i k a i l ' d i r .
A k s i n e , baka p a r m e n l e r d e kurtarclk temas d a h a n d e
dir. K a r m a k ve sui generis* bir m e t i n d e , Kurtarc k i m s e a s i l , D a
v u d i v e muzafferdir ( 4 Q 2 8 5 , 4 Q I 6 I v e a m B e l g e s i ' n d e - 4 Q 2 6 6
b l . II i,12- tek ' M e s i h ' i n H a r u n O u l l a r ' n a ve srail'e g n d e r i l d i i
y a z a r ; baz d u r u m l a r d a iki mesihten v e bir y e r d e m e s i h t e n sz
edilir. ' D a v u d ' u n k o l u ' , 'srail M e s i h ' i , ' b t n C e m a a t l e r i n p r e n
s i ' , ' h k m d a r a s a s ' adlaryla d a a n l a n K r a l - M e s i h ; tarikatn kut
s a m a kitabna g r e ; ' h a l k n n Kralln k u r a c a k ' , 'tanrtanmazlar
l m l e c e z a l a n d r a c a k ' , 'uluslarn krallarn y e n e c e k ' v e b y l e c e
*Nevi ahsna

mnhasr,

(.n.)

ULU

UtlNIZ

YAKUMtINLtKI

MIMKAiy

YA/.IILAKI

y e n i bir a a a c a k t r ( I Q S b V ) . Y a k n z a m a n d a , 4 Q 2 8 5 ' t e 'birli

in prensi v e D a v u t ' u n y a r d m c s ' d i y e t a n m l a n a n M e s i h ' i n i
k e n c e e d i l e r e k l d r l d y n n d e gelitirilen aslsz k u r a m , s
z e d i l e n m e t n i n i e r i i y l e v e b u m e t i n i n d a y a n d Y e a y a 10:
3 4 ; I I : I b l m l e r i n i n y o r u m u y l a u y u m a z (bkz. 4 Q I 6 I , b l . 8-10;
I Q S b V ) . A n c a k y a l n z c a dini bir tarikatta o l a b i l e c e i z e r e , K h i n - M e s i h , n c e l i k srasnda e n n d e d i r ; b u kii a y n z a m a n d a
" H a r u n ' u n M e s i h ' i " , 'Yasa Y o r u m c u s u ' , ' K h i n ' d i y e d e arlr
( I Q S a II). K r a l - M e s i h , btn yasal k o n u l a r d a K h i n ' e v e dini otori
teye danmak d u r u m u n d a y d : ' O n a retilenlere gre yarglar'
( 4 Q p l s a = 4 Q I 6 l b l . 8-11, 1.23). " H a r u n ' u n M e s i h ' i " , 'son gnler
d e , d o r u l u u r e t e c e k ' son r e t m e n d i ( C D V I ) . O , s a v a liturjisini ( I Q M X V - X V I - X V I I I ) v e eskatolojik leni ( I Q S a II) y n e t e c e k
ti. A y n z a m a n d a , eskatolojik B a k h i n ' i n , y c e l t i l m e d e n n c e ,
a c e k e c e i n i v e k k d r l e c e i n i i m a e d e n baz p a s a j l a r
b u l u n m a k t a d r (bkz. 4 Q 4 7 l b , 491 b l . II, 541, b l . 9 ) .
n c kii, P e y g a m b e r , y a l n z c a bir y e r d e betimlenir: O n u n
g e l i i , H a r u n v e srail'in M e s i h l e r i n i n k i y l e e z a m a n l o l a c a k t r
( I Q S IX, II). t e y a n d a n , C e m a a t K u r a l ' n n h i b i r d r d n c m a
a r a e l y a z m a s n d a M e s i h ' l e ilgili bir b l m e r a s t l a n m a m t r .
Ahitler aras M u s e v i l i k i n a n c n a gre, P e y g a m b e r , M e s i h ' i n m j
d e c i s i o l a r a k d n e c e k bir lyas ( M a l a k i 4 : 5 ; I . H a n o k 9 0 : 31, 3 7 ;
M a t t a I I : 13, 17:12) ya da son g n l e r d e srail'e g n d e r i l e c e k o l a n
ilahi bir rehberdi (I M a c . iv, 4 6 ; xiv, 41; J n . i, 21); bu p e y g a m b e r
T a n r ' n n M u s a ' y a n c e d e n h a b e r v e r d i i kiidir ( ' O n l a r a s e n i n
gibi bir p e y g a m b e r g n d e r e c e i m . . . B t n b u y r u k l a r m o n l a r a
b i l d i r e c e k ' , [Yasann Tekrar 18:15-18; a y r c a b k z . E l i n i n leri 3:
2 2 - 3 ; 7:37]). M e s i h S e k i l e r i y a d a Tanklklar adl e s e r d e , Kutsal
Kitap'tan y a p l a n alnt, M e s i h ' e tanklk e d e n belgeler o l a r a k
deerlendirilir. B u n a g r e , Y a s a n n T e k r a r ' n d a g e e n bir alntda,
P e y g a m b e r , ' y e n i M u s a ' d r . B a l a m ' n , Y a k u p ' t a n k a c a k bir y l
d z l a ilgili p e y g a m b e r l i i ( l d e S a y m 24:15-17) K r a l M e s i h ' i ,
M u s a ' n n L e v i ' y i kutsayn k o n u e d i n e n n c pasajsa (Yasa
n n Tekrar 33:11) K h i n - M e s i h ' i iaret e d e r .
B u kstl v e r i l e r d e n , Kurtarc ( M e s s i a n i c ) P e y g a m b e r i n , K r a l
ln k u r u l u u n u n arifesinde ortaya k a c a k gerekler i r e t m e y i
a m a l a d s o n u c u n a v a r a c a k olursak; b y k olaslkla o n a atfe
d i l e n b t n g r e v l e r , Essenilerin D o r u l u k r e t m e n i ' n d e n b e k l e d i k l e r i y l e a y n y d d a diyebiliriz. B u d u r u m d a , Essenilerin y a a -

GEZA VERMES

dklar d n e m d e p e y g a m b e r i b e k l e m i o l d u k l a r n iddia e t m e k d e
yersiz o l u r ; n k b u kii zaten D o r u l u k r e t m e n i ' n d e v c u t
bulmutu.
M e v c u t i p u l a r , tarikatn M e s i h ' t e n sonra y a a n a c a k l a r hak
kndaki dnceleri zerinden dzenli karmlarda bulunulmas
na olanak tanmaz. C e m a a t Kural'ndan anladmz kadaryla,
Esseniler b u d n e m d e baz d n m l e r i n y a a n a c a n b e k l i y o r
lard - ' B i l i n e n s o n a kadar, Y e n i l e n m e y e k a d a r ' - ( I Q S I V ) . A n c a k
b u n u n l a Ezra K y a m e t Yazn ( v i i , 75) ya da B a r u k ' t a (xxxii, 6) g e
e n y e n i yaratl m a n l a l y o r d u , b i l e m i y o r u z . Y i n e b i r o k e l
y a z m a s n d a b e t i m l e n e n ' y e n i K u d s ' (bkz. I Q 3 2 ; 2 Q 2 4 ; 4 Q 5 5 4 5 5 5 ; 5 Q I 5 ; I I Q I 8 ) ; I . H o n a k ( X C , 2 8 - 2 9 ) y a d a V a h i y xxi'deki Kut
sal K e n t t a n m y l a u y u m g s t e r m e z ; a n c a k b u , ilahi m i m a r l a r n
taslaklarna g r e y e n i d e n ina e d i l m i d n y e v i bir kent olabilir.
Kutsa l K i t a p a n d a M u s e v i l e r , a h i r e t v e a h i r e t m e k n n a
fazla ilgi g s t e r m i y o r l a r d . Eski a l a r d a k i atalar g i b i , l m d e n
sonra, adil y a d a g n a h k r herkesin S h e o l ' d e , y e r a l t n d a , a y n se
fil v e karanlk v a r o l u u p a y l a a c a k l a r n d n r l e r d i ; y l e k i b u
rada T a n r b i l e u n u t u l u r d u : ' G e l y a R a b , kurtar b e n i , ' d i y e yakarr
m e z m u r c u , ' n k l l e r a r a s n d a k i m s e seni a n m s a m a z ; k i m
kr sunar sana y e r a l t n d a ? ' ( M e z m u r l a r 6 : 5 , b k z . Y e a y a 38:18,
M e z m u r l a r 88:10-12, vs.). G e n e l beklenti, u z u n v e z e n g i n bir y a
a m s r m e k , o k o c u k sahibi o l m a k , a i l e n i n y a n n d a h u z u r i i n
d e l m e k v e atann kabrine g m l m e k t i .
N i h a i o l a r a k , b u igdsel l m korkusu v e sonraki ilahi d
n r l e r i n , g n a h k r l a r n y e r y z n d e iyi bir y a a m s r m e l e r i n e ,
iyilerinse y o k s u l l u k e k m e l e r i n e raz g r n e n kutsal a d a l e t ile tat
m i n o l m a y ; srgn sonras d n e m d e b u t e m e l i k i l e m i n z l
mesi iin uralmasn salad. Dirili y a d a l m d e n sonra ruhla
b e d e n i n tekrar birleecei fikri ilk olarak H e z e k i e l ' i n g r s n d e
metaforik b i i m d e kullanlr. B u n a g r e ; B a b i l istilasndan sonra
Y a h u d i ulusu tekrar d o m u t u ; kuru k e m i k l e r y e n i d e n c a n l a n m t
( H e z e k i e l 3 7 ; a y r c a b k z . 4 Q 3 8 5 b l . 2-3). A n t i o c h u s E p i p h a nes'in z u l m altnda ehit e d i l e n Y a h u d i l e r l e ilgili tarihsel d e n e
y i m d e n sonra; dirili, T a n r ' n n v e kendi d i n l e r i n i n y o l u n d a c a n l a
rn b a l a y a n M u s e v i l e r i n d l l e n d i r i l m e s i n i ifade e t m e k t e kul
lanld ( D a n i e l 12: 2 ; 2 . M a c . v i i , 9 ; xii, 4 4 ; xiv, 4 6 ; v s . ) . A y n za
m a n d a , T a n r ' n n doruluk insanlarn k o r u y a c a v e b u kiilerin
T a n r ' n n h u z u r u n d a sonsuza dek y a a y a c a k l a r i n a n c , l m s z
lk fikri, a y n d n e m l e r d e ortaya kt. B u g r , Y u n a n c a B i l g e l i k
K i t a b ' n d a ayrntl b i i m d e anlatlr (iii, l-V, 16).

OLU DENZ PARMENLER

KUMRAN

YAZITLARI

J o s e p h u s , b i z e Essenilerin b u ikinci d n c e e k o l n e d h i l
o l d u u n u s y l e r . O n a g r e , E s s e n i l e r , t a m a m e n H e l e n i s t i k bir
kavram kendilerine uyarlamlard, bedensel hapisten kurtulan
e b e d i r u h u n , b u son g n d e , ' o k y a n u s l a r n tesindeki m e s k e n
d e ' sonsuz m u t l u l u a e r i e c e i n e inanmlard (War II, 154-158).
B u a n l a m d a dirilii, r u h u n b e d e n e d n m e s i b i i m i n d e d e e r l e n
dirmiyorlard.
Y a k n z a m a n a kadar, P a r m e n l e r kendi balarna yeterli b i l
gi s u n m u y o r d u . lahiler, iki a n l a m a g e l e n ibarelerle d o l u d u r ; r
nein ' B a y r a n ykselt, e y sen a m u r d a y a t a n ! E y , s o l u c a n l b e
denler, bayraklar ykseltin...!' ( I Q H X I V [ n c e d e n V I ] ; bkz. X I X
[ n c e d e n X I ] ) d i z e l e r i , b e d e n s e l dirilii akla getirebilir. D i e r ta
raftan, airin kulland dil alegorik de olabilir. A y n m s r a l a r d a ,
diriliten z i y a d e l m s z l k d e ima e d i l m i olabilir. B u a n l a m d a ,
J o s e p h u s Y u n a n o k u y u c u l a r n m e m n u n e t m e k a d n a Essenilerle
H e l e n i z m arasnda iliki k u r m a y a m a l a m olsa d a b u tespiti te
yit edilir. D o r u n u n v e g n a h k r n mkfatlarn tartan C e m a a t
K u r a l ' n d a ; d o r u l u k y o l u n u s e e n l e r i n 'sonsuz y a a m l a r i i n d e
m u t l u o l a c a k l a r , h i s n m e y e c e k o l a n aydnlkta g r k e m tacn
t a k a c a k l a r v e kutsal giysiler g i y e c e k l e r i ' ( I Q S I V ) ; g n a h k r l a r n s a
' i z b e karanlklarda i k e n c e v e a c l a r i i n d e sonsuza d e k y a n a c a k
lar' anlatlr ( I Q S I V ) . l m s z l n t a m a m e n y e n i bir k a v r a m
o l a r a k a l g l a n m a d n , tersine C e m a a t e giri a n n d a n itibaren b u
d u r u m u n srekliletiine inanlmas o l d u k a ilgintir. M r i t , c e
m a a t e girdii a n d a n itibaren 'sonsuz y k s e k l i e ' e r i m i , 'sonsuz
k u r u l a ' v e ' C e n n e t i n o u l l a r n n birliine' katlm o l u r d u ( I Q H X I
[ n c e d e n III]).
P a r m e n l e r i n 1991 y l n d a k i ' k u r t u l u u n d a n ' ksa bir s r e
sonra eriilir h a l e g e l e n , g e n e l d e 'Dirili b l m ' ( 4 Q 5 2 I ) a d y l a
b i l i n e n ve Y e a y a 61: l'i artran bir iirde, T a n r ' n n M e s i h ' i n
d n e m i n d e , y a r a l y iyi e d e c e i v e l y diriltecei anlatlr. Eer
b u iir bir Esseni e s e r i y s e v e g e Kutsal K i t a p d n e m i n e ait bir
M e z m u r d e i l s e ; u n u iddia edebiliriz: Y z l e r c e K u m r a n e l y a z
mas a r a s n d a n bu iir, kati b i i m d e Essenilerin b e d e n s e l dirilie
inandklar fikrini kantlar.
S o n o l a r a k , dini grleri v e a m a l a r t e m e l i n d e r e s m e d i l e n
bir K u m r a n m r i d i , M u s a y a s a l a r n n g z l e m i n d e o l d u k a titiz
d a v r a n r d , d n c e l e r i n i n d o r u l u u n d a n v e nihai k u r t u l u u n d a n
e m i n d i . K e n d i n d e n e m i n kiilere z g b u nitelikler, a d a o k u
y u c u l a r a a r p c gelebilir. A n c a k b u r a d a , H e r e y e K a d i r O l a n a

GEZA VERMES

gsterilen m u t l a k ballk v e a d a n m l k gibi z e l l i k l e r e tanklk

e d e n Esseni d u a l a r n d a v e ilahilerindeki dier gsterili nitelikleri
d e g z ard e t m e m e k gerekiyor:
Sensiz hibir yol mkemmel deildir,
ve senin rzan olmadan hibir ey yaplamaz.
Btn bilgileri reten Sensin
ve her ey Senin rzanla gerekleir.
Senden baka kimse tlerini eletiremez
ya da kutsal tasarn anlayamaz
ya da hikmetinin derinliine
ve gcnn snrna akl erdiremez.
Grkemine kim dayanabilir,
ve hangi insanolu
yaptn mkemmel ilerin yarsn becerebilir?
Kadndan doan hangi kii,
senin nnde saylabilir?
amurdan yorulmu,
onun meskeni, solucanlarn besisidir.
O yalnzca bir surettir, kilden ekil alan
ve topraa meyleder.
(IQS XI)

Ksaltmalar Liste

Biblical Archaeology
Bulletin of the Amer
Research
Catholic Biblical Qu
Kahire am Belgesi
Discoveries in the Ju
1955l Deniz Parmen
R. Eisenman ve M. W
Uncovered, Shaftesb
Fragment=Blm
/-/odayof=ilahiler
E. Schrer, G. Verme
Goodman,
The History of the Jew
Jesus Christ, Cilt l-lll,
Israel Exploration Jou
Journal of Biblical Li
Journal of Jewish Stu
Journal of Near Easte
Jewish Quarterly Rev
Journal for the Study
Journal of Semitic Stu
Milhamah=Savas Kur
Miqsat Ma'ase ha-To
Gzlemleri
j. Trebolle Barrera ve
The Madrid Qumran C
Leiden, 1992

view
Schools of Oriental

rly

an Desert, Oxford,

, The Dead Sea Scrolls

Rockport, Mass., 1992

. Millar ve M.

People in the Age of

nburg, 1973-87

ure

tudies

udaism
s

=yasann Baz

Vegas Montaner, der.,

gress 1991, Cilt l-ll,

Kl IMRAN YAZITLARI

L DENZ PARMENLER

NTS
P
Ps

New Testament Studies

pesher=\.ar\kata ait Kutsal Kitap beyanat
Mezmurlar Parmeni a=11QPs

Kurman maaras (IQ, 2Q, vs.=Kurman

maaras 1, 2, vs.)

m
RQ

Revue biblique
Revue de Oumrn

5ere/r/=Cemaat Kural=IQS

Sa

Serekh: Ek a=Kurtarc (Messianic) Kural=IQSa

Sb

Serekh: Ek b=Kutsamalar=IQSb

S-D

Melez Cemaat Kural-am Belgesi (4Q265)

TS

Tapnak Parmenimi 1QTS

UDSS

A Preliminary Edition of the Unpublished Dead

Sea Scrolls l-MI,
der. B. Z. Wacholder ve M. G. Abegg,
Washington, 1991-5.

Cemaat Kural
(IQS, 4Q255-64, 4Q280, 286-7, 4Q502, 5QU, 3)

Birinci maarada kefedilen, greceli olarak daha iyi korun

mu on bir elyazmas stunu (IQS), ilk kez 1951 ylnda M. Bur
rows tarafndan

The Manual of Discipline (The Dead Sea Scrolls

of St. Mark's Monastery, II, N e w Haven) bal altnda yaymlan

d. Farkl okumalar da ieren on adet Kumran elyazmalar bl
m, 4. maarada (4QS a "J=4Q255-64) ve iki kk blm daha 5.
maarada (5QII=IQS II ve 13 alnt I Q S III) bulundu. Dier Cema
at Kural alntlar, zellikle IQS VH'deki ceza kodu; dier drdn
c maara am Belgesi blmlerinde (bak.4Q266, bl. 10 ve 270,
bl. 7) ve melez C-D (4Q265)'te bulunabilir. Son olarak 4 Q 5 0 2 ,
bl. I6'da, I Q S IV'ten alnt yaplmtr. Ayrca, I Q S Vll'den alnt
ya, DJD iinde IIQ29, XXIII, 433-4'ten baknz.
IQ elyazmalar, editryel uyarlamann damgasn tar. rne
in, onuncu stunda geen 'Bilgiyi, saduyuyla saklayacam'
cmlesi, 'Bilgiyi, saduyuyla aklayacam' biiminde deitiril
mitir. I Q S , VIII-IX stunlar arasndaki blm, dzeltmelerle ve
satr aras eklerle doldurulmutur; neyse ki 4 Q S ' d e bu tr mda
halelere rastlanmaz. 4QS e =4Q259'da geen ayn blm ksaltl
mtr; bu nedenle metin, IQS Vlll'den IX'a atlar.
Cemaat Kural, muhtemelen tarikatn en eski elyazmalarndandr; bu metnin M . . 100 civarlarnda kaleme alnd tahmin
ediliyor, birinci maara nshasnn bu tarihten sonraki eyrek
yzyl iinde yazld sanlmakta. Cemaat'in retmenleri ve
Efendileri ya da Gardiyanlar iin olduu sanlan bu kopyalar, liturjik trenlerden seme paralar; doruluk ve yanllk ruhlaryla ilgili kurallarn taslan; tarikata katlm, ortak yaam, rgtlen
me, disiplin ve ceza kurallarn; son olarak Efendi'nin ve onun -

KUMRAN

OLU DENZ PARMENLER

YAZITLARI

rencilerinin temel dini grevleri ve Cemaat'in kutsal sayd mev

simler zerine yazlm iirsel bir denemeyi ierir.
Yaznsal zmlemeye gre, temel belge I Q S V'le balar. Bu
blm ayrca 4 Q S

(=4Q258)'in de balangcdr. I Q S l-IV'ten

nceki stunlar; liturjik bir metin olan Kural'n ( I Q S l-lll) ve iki

ruhla ilgili ayr bir aklamann (IQS lll-IV) nne eklenir. Dr
3

dnc maara elyazmalarndan yalnzca 4 Q S ' (=4Q256), btn

I Q S blmlerinin paralarn ierir. Dier belgeler, I Q S l-IV' ya
da I Q S V-XI'e aittir. 4Q259; I Q S X-XJ'le ilgili 4QOtot (4Q3l9)'n
suretidir.
Bildiim kadaryla, eski Yahudi kaynaklar iinde Cemaat Kural'yla benzeen baka bir metin yoktur; ancak benzer bir yazn
tr, ikinci ve drdnc yzyllar arasnda Hristiyan cemaati iin
de yaygnlk kazanmt. 'Kilise Dzenleri' bal altnda geen
bu yaznn bilinen rnekleri; the Didache, the Didascalia, the
Apostolic

Constitution'dr.

I Q S iinde geen konular, temel blmde toplanabilir; an

cak bu blmler altnda tasnif edilemeyen daha birok alt balk
bulunur:
1. Antlama'ya katlm; iki ruhla ilgili ynergeler de bu blme
dhildir (l-IV).
2. Cemaat Kurulu'yla ilgili aklamalar (V-IX).
3. Efendi ve Efendi'nin lhsi iin aklamalar (IX-XI).
Drdnc maara elyazmalarnda geen eitli baz okumalar bu
eviride aktarlyor; ancak 4 Q S d (4Q258)'de ve 4 Q S e (4Q259)'daki
farkl konularla ilgili baz metinler IQS'ye eklenmitir.
IQS'nin editio princeps\ iin baknz M. Burrows vd, The De
ad Sea Scrolls of St. Mark's Monastery, Cilt II, Fasc.2: Plates and
Transcription of Manuel Discipline,\95\. Ek kaynaklar iin baknz
J . H . Charlesworth vd., eds., Dead Sea Scrolls I. Cilt: Rule of the
Community and
Textual

Related

Documents,\994,

Development of the

Qumran

1-51.

S.

Metso,

The

Community Rule (1997).

IQS
I Efendi, azizlere Cemaat Kural'nn {Kitabna gre} (4Q255,
257) yaamay (?) retecek; bylece onlar, btn itenlikleriyle
ve ruhlaryla Tanr'y arayacaklar; O'nun, Musa ve dier yardmc

CEZA VERMES

Peygamberler araclyla ilettii buyruklara gre, yine O'nun hu

zurunda iyi ve doru olan yapacaklar; O'nun setiklerini seve
cekler ve O ' n u n reddettii her eyden nefret edecekler; btn
eytan ilerden uzak durup, iyi olan her eye iki elleriyle sarla
caklar; dnya zerinde gerei, doruluu ve adaleti hkim kla
caklar; gnahkr kalpten, ehvetli gzlerden ve btn eytan
davranlardan uzak duracaklar. O, ilkelerinin riayetine btn
kalpleriyle kendilerini adayan herkesi Ltuf Antlamas'na kabul
edecek; bylece onlar, Tanr'nn dne balanacaklar ve kendi
belirlenmi zamanlarna gre O'nun huzurunda mkemmel bir
hayat srecekler; Tanr'nn yaratt halkn her yesini, In
Oullar'n sevecekler ve Tanr'nn intikam iin, btn gnahkr
lardan, karanln oullarndan, nefret edecekler.
Kendilerini Tanr'nn varlna adayan herkes sahip olduklar
bilgiyi, zenginlii ve gc Tanr'nn Cemaati'ne getirecek; byle
ce onlar, bilgilerini Tanr'nn ilkeleriyle arndracaklar, glerini
O'nun mkemmellik yollarna gre dzenleyecekler ve zenginlik
lerini O ' n u n tlerine gre kullanacaklar. Tanr'nn kendi za
manlaryla ilgili hibir buyruundan ayrlmayacaklar, belirli za
manlarna ne ge kalacak ne de erken davranacaklar, O'nun do
ru yasalarndan ne saa ne de sola sapacaklar. Cemaat Kural'n
benimseyen herkes O'nun huzurunda Antlama'ya katlacak ve
O'nun btn buyruklarna itaat edecek; bylece Beliyalin hkm
darl sresince korku, karmaa ya da strap nedeniyle, Tanr'nn
yolundan ayrlmayacaklar.
Antlama'ya katlmda, khinler ve Levililer Tanr'nn kurtar
clna ve merhametine kredecekler; Antlama'ya girmekte
olan herkes, onlardan sonra 'Amen, Amen!' diye tekrarlayacak.
Sonra khinler, Tanr'nn icraatn ve iyiliklerini anlatacaklar,
O'nun srail'e bahettii hayrl ltfunu aklayacaklar. Levililer
ise srail'in ocuklarnn adaletsizliklerini, Beliyalin ynetimi s
resince iledikleri gnahlar ve isyankrlklarn anlatacaklar. O n
lardan sonra, Antlama'ya giren herkes pimanlk iinde yle di
yecek: 'Yolundan saptk! Sana itaatsizlik ettik! Biz ve atalarmz
gnah iledik! Doruluun ve gerein ilkelerine kar karak g
nahkrca davrandk. Bu yzden Tanr bizi ve atalarmz yargla
d; II ancak ezelden ebediyete kadar, O bize cmert ltfunu ba
lad.' Sonra khinler, Tanr'nn yolunda ilerleyen halkn btn
insanlarn kutsayacak: ' O , sizi btn iyiliklerle kutsayacak ve b
tn ktlklerden koruyacak! Kalbinizi yaam gc veren erdem-

L DENZ PARMENLER

KUMRAN

YAZITLARI

le aydnlatacak ve size sonsuz bilgiyi sunacak! Ebedi mutluluu

nuz iin gzel Yzn sizden yana evirecek!'
Levililer, Beliyalin birliindeki btn adamlar lanetleyecekler:
'Btn gnahlarnz yznden size lanet olsun! O, size ikence
edilmesi iin sizi, cezalandracak olan kiilerin eline verecek! Siz
den intikam alacak kiilerin araclyla, sizi ykmla ziyaret ede
cek! Karanlk ileriniz (4Q256) yznden size lanet olsun! Daimi
atein karanlk meskeninde size lanet olsun! Tanr, O'na y a a r d
nzda size yardm etmeyecek ve sizi gnahlarnzn cezasndan
korumayacak! Sizden intikamn almak iin fkeli yzn sizden
yana evirecek! Atalarna bal olan kiilerin azndan sizin iin
'hayr duas' kmayacak!' Kutsama ve lanetlemeden sonra, Ant
lama'ya giren herkes 'Amen, Amen!' diye tekrarlayacak.
Khinler ve Levililer yle devam edecekler: 'Kendi kalbinin
ilhlarnn peinden giderken bu Antlama'ya giren ve kendi yo
lunu gnahlaryla kapatt iin doruluk yoluna dnemeyenlere
lanet olsun! Bu andn szlerini duyan gnahkr kii iinden, ken
di kendini kutsar ve yle der: "Kendi isteklerim uyarnca yaa
sam da gvenlik iinde olurum" (Yasann Tekrar 29: 18-19); ancak
doruluun yokluuyla kuruyan ve yalanlarla sulanan ruh ceza
landrlacak. Gnahkr kii sonsuz ykmlar iinde, Tanr'nn gazabyla ve O'nun ilkelerinin savunucularyla cezalandrlacak.
Antlama'nn btn lanetleri onun zerinde toplanacak ve Tanr
onu iledii gnahlar yznden dierlerinden ayracak. Gnahkr
kii, In Oullar'nn arasndan ayrlacak; kendi ilhlarn O'na
tercih ettii iin ve gnahlaryla kendi yolunu kapatt iin, onun
kaderi, sonsuza dek lanetlenmi dier gnahkrlarnkiyle ayn
olacak.' Bu szlerden sonra, Antlama'ya giren herkes yant vere
cek ve 'Amen, Amen!' diye tekrarlayacak.
Beliyalin hkmdarl srd mddete bu tren her sene
tekrarlanr. n c e l i k l e khinler girecek. Onlardan sonra, sahip
olunan ruhun mkemmelliine gre Levililer; nc olarak sra
syla Binler, Yzler, Elliler ve Onlar girecek; sonsuz tasar iinde
her srailli, Tanr'nn Cemaati iindeki yerlerini bilecek. Kimse
kendisine atanm yerden ne daha alt kademeye ne de daha ste
geecek. Kutsal tasarya gre, gerein ve erdemli tevaznn c e
maatinde herkes birbirine kar sevgi besleyecek ve iyi niyetli
davranacak; herkes sonsuz birliin oludur.
Tanr'nn Antlamas'na girmeyi reddeden kimse O'nun c e
maatine de kabul edilmeyecek; nk bu kii kendi kalbinin inat-

GEZA VERMES

l uyarnca yaar, III onun ruhu dil yasalarn erdemini kavrayamaz. Hayatn dntrmek iin srar etmediinden, doru kii
ler arasnda saylmayacak. Sahip olduu bilgi, g ve zenginlik,
Cemaat Kurulu'nca kabul edilmeyecek; nk gnahkrln a
murunu srenler de kirlenirler (?). Gnahkr kiinin kalbine gre
meru olan eyler onu hakl klmayacak; nk o, n geldii
yn ararken karanla doru ilerler. O, mkemmelliin iinde
fark edilmeyecek; ne af dileyerek ya da saflk suyuyla temizlene
rek aklanacak ne de denizlerle ve rmaklarla kutsanacak; hibir
ykanma onu temizlemeyecek. Gnahkr kii hep kirlidir. Tan
r'nn ilkelerini reddettii srece, Cemaat'ten O'nun dyle il
gili hibir ey renmeyecek.
Kiinin gnahlar, setii yola gre cezalandrlacandan, ya
amn aydnl zerine dnlmelidir. Kutsallk ruhu uyarnca
yaayan kii iledii gnahlardan arndrlacak, adaletsiz hareket
leri doruluk ve kk drme ruhlaryla cezalandrlacak. Bu
kiinin bedenine arndrma suyu serpildiinde ve kutsama suyuyla
ykandnda, kiinin ruhu Tanr'nn buyruklarna tevazu ile bo
yun eecek ve gnahlarndan arnacak. Sonra bu kii, admlarn,
Tanr'nn onun iin belirledii zamanyla ilgili buyruklarna gre
{yrmek}(4Q255) iin dzenleyecek, ne saa ne de sola sapacak
ve O'nun szlerinin hibirini deitirmeyecek; o, Tanr'nn huzu
runda honut edici balanma sayesinde kabul edilecek ve daimi
Cemaatin Antlamas'na balanacak.
Efendi, In Oullar'n eitecek; onlara sahip olduklar ruha
gre btn insanlar tanmay, yaamlar boyunca yaptklar ile
rin belirtilerini; cezalandrlacaklar ya da dllendirilecekleri za
man retecek.
O l a n ve olmas gereken her ey, bilginin Tanr'sndan gelir.
Hibir ey yokken Tanr btn tasarm belirledi ve bir emirle her
ey yaam kazand; Tanr'nn grkemli tasarm uyarnca kendile
rine den grevleri yerine getirecekler. Btn her eyin yasas
O'nun elindedir ve Tanr onlarn btn gereksinimlerini karlar.
Tanr, adam dnyay ynetmesi iin yaratt ve kendi ziyareti
ne dek izlemesi iin iki ruh belirledi: doruluk ve adaletsizlik ruh
lar. Dorulua doanlar, n kaynandan fkrrlar; fakat ada
letsizlie doanlar, karanln kaynandan fkrrlar. Doruluun
btn ocuklar Ik Prensi tarafndan ynetilir ve aydnln yo
lunda yrrler; ancak adaletsizliin btn ocuklar, Karanlklar
Prensi tarafndan ynetilir ve karanln yolunda yrrler. Karan-

L DENZ PARMENLER

KMRAN

YAZITLARI

lklar Prensi, In Oullar'nn yoldan sapmalar iin urar; on

larn btn gnahlar, hakszlklar, sular Tanr'nn gizemi uya
rnca Karanlklar Prensi'nin ynetimi altnda gerekleir. Onlarn
ektii btn eziyetlerin, yaadklar strap mevsimlerinin sebebi
Karanlklar Prensi'nin zulmnden kaynaklanr; nk ona adanan
ruhlar, In Oullar'nn ayan kaydrmaya alrlar.
Ancak srail'in Tanr's ve Doruluk Melei, In Oullar'na
yardm edecek. nk Tanr, n ve karanln ruhlarn yara
tan, onlarn btn hareketlerini nceden bilen ve onlarn kaderini
belirleyendir. O, (kendi yolundan gidenleri) IV daima sever ve
onlarn yaptklarndan keyif alr; ancak dierinin dn lanetler
ve onun yollarndan daima nefret eder.
B u , adamn kalbinin aydnlanmasn salayan, dnyadaki
yollardr; bylece gerek doruluun btn yollar onun nnde
dzleir ve kalbi, Tanr'nn tm yasalarnn korkusuyla dolar: k
k dme, ihtiras, merhamet, sonsuz iyilik ve zek ruhlar; Tan
r'nn ilerine gvenen ve O'nun yce efkatine dayanan gl
erdem ruhu; kavray gc, dil yasalarn taraftarl, kutsal sabr
niyeti, doruluun oullarna merhamet etme, kirli ilhlardan tik
sinen saflk, kavray gcnden doan mtevaz davran ve ger
ein gizlerini sadakatle koruma ruhu. Bunlar, dnyadaki doru
luun oullarna, ruhun tleridir.
Bu ruha gre yaayan kiiler, salk, uzun ve huzurlu bir ya
am, zenginlik; n hi snmedii lmsz yaam iinde kut
sanma ve sonsuz mutluluk, eref tac, kutsal giysiyle dllendiri
lirler.
Ancak yanllk ruhunun yollar unlardr: agzllk ve ha
kikatin araynda geveklik, gnahkrlk ve yalan, kibir ve bbr
lenme, hata ve hilekrlk, acmaszlk ve ktlk, hastalk, aptalca
ve arszca saygszlk, ehvet ruhuyla yaplan tiksindirici hareket
ler, tutuk dil, grmeyen gzler, sar kulaklar. Bu kiiler, karanl
n ve hilekrln yolunda ilerler.
Bu yolda gidenlerin sonu, ykc meleklerin elinde ikence
grmek, Tanr'nn gazabyla sonsuza dek cezalandrlmak, eziyet
ekmek ve utan duymak, karanlk yangnlarda sonsuz yalnzlk
iinde kalmak olacaktr. Bu kiilerin soyu geriye tek bir kii bile
kalmayana kadar aclar ve sefalet iinde inleyecek, karanln fe
lketinde yaayacak.
Adamlarn ocuklarnn doas, bu iki ruh tarafndan ynetilir
ve adamlarn birlikleri, yaamlar boyunca kendi payna gre dav-

GEZA VERMES

ranr ve bu iki yolu izlerler. Kiilerin yaptklar btn ilerin m

kfat, izledikleri yoldaki etkinliklerinin oranna gre belirlenir.
nk ruhlar eit biimde yaratan ve ikisi arasndaki kartl
belirleyen, Tanr'dr. Doruluk, adaletsizliin btn ilerinden tik
sinir ve adaletsizlik, btn doruluk yollarndan nefret eder. An
cak gizemli kavrayndan ve gizemli erdeminden dolay, Tanr
adaletsizliklerin sona ermesini emreder; O, son ziyaret zaman
geldiinde adaletsizlii tamamen yok edecek. Yarg zaman gelin
c e y e dein gnahkrln boyunduruunda yaayan doruluk,
bundan sonra dnyaya hkim olacak. Tanr, insanlarnn btn i
lerini kendi dorularyla arndracak, insanlarnn iinde kk sal
m olan btn adaletsizlik tohumlarn skerek onlar yeniden bi
imlendirecek. O, btn gnahkrlk izlerini adalet ruhuyla sile
cek; insanlarn btn adaletsizliklerden ve tiksindirici ilerden
arndrmak iin zerlerine doruluk ruhunu serpecek. Kii, arn
ma ruhunun iine sokulacak; bylece Yce Olann bilgisine eri
ecek, cennetin oullarnn erdemini renecek. nk Tanr on
lar daimi Antlama'ya seti ve dem'in btn grkemini onlara
balad. Bundan sonra hibir yalan olmayacak, btn adaletsiz
likler utanca boulacak.
Doruluk ve adaletsizlik ruhlar insanlarn kalbinde birbiriyle
mcadele eder; adam, erdemlilik ve aptallk yollarnda yrr.
Adam, doruluktaki payna gre, adaletsizlikten nefret eder; ada
letsizlikteki payna gre, gnahkrdr ve doru olandan nefret
eder. ki ruhu eit biimde yaratan Tanr, belirlenmi zamana, Ye
nilenme gnne kadar yaplacak btn ilerin mkfatn nce
den bilir. Tanr, insanlarn iyiyi ve kty ve btn yaayanlarn
talihinin, ilerindeki ruha gre, son ziyaretinde belirleneceini
bilmelerini salad.
V
ayran

Bu
ve

Kural,

zgr

iradeleriyle

kendilerini

btn

yanllardan

Tanr'nn buyruklarna balanan Cemaat adamlar iindir.

Adaletsiz adamlarn birliinden ayrlacaklar; Yasa ve mlki

yet uyarnca, Sadok Oullar'nn, Antlama'ya sadk kalan khin
lerin ve Antlama'ya bal kalan adamlarn ynetimi altnda.
reti, mlkiyet ve adaletle ilgili her karar, onlar tarafndan belirle
necek.
Onlar, yaptklar btn ilerde hep birlikte doruluu ve tevazuyu; btn yollarnda, adaleti ve drstl, merhameti ve alak
gnlll izleyecekler. Hibir ye kendi yreinin inatl

OLU DENZ PARMENLER

KMKAN

YAZI

LAKI

uyarnca yaamayacak; bylece eytan gzlerden ve kalpten

uzak duracaklar. eytan eilimin ve kibrin snnet derisini kese
cekler; bu sayede srail'de ve Antlama'nn cemaatinde dorulu
un temeli atlacak. Onlar, kendilerini zgr iradeleriyle kutsall
a adayan Harun Oullar'na, yine zgr iradeleriyle kendilerini
Kutsal Eve adayan sraillilere ve cemaatte yaamak iin kendileri
ne katlanlara dua edecekler; ilkeleri deitiren kiilerin sorgulan
mas, yarglanmas ve mahkm edilmesinde yer alacaklar.
Cemaat'e katlmda, bu, onlarn btn bu ilkeleriyle ilgili
davran kodlardr.
Cemaat Kurulu'na yaklaan kimse, kendilerini zgr iradele
riyle cemaate adayan kiilerin huzurunda Tanr'nn Antlamas'na
girecek. Kii, btn kalbiyle ve ruhuyla Musa Yasalar'nn btn
buyruklarna uyacana; Tanr'nn doruluuna adanm ve
O'nun yolunda giden Sadok Oullar'na, khinlere, Antlama'nn
Koruyucularna ve O'nun isteklerini izleyenlere ve Antlama'daki
btn dier yelere bal kalacana yemin edecek. Gnahkrl
n yolunu izleyen adaletsiz adamlarla yolunu ayracan temin
edecek.
nk onlar, Tanr'nn Antlamas'nda saylmazlar. Onlar ne
Tanr'nn yasalarn incelediler ne de onun peinden gittiler; bu
yzden hatalarnn gnahn renemediler, bildikleri yasalara
kar ise saygszca davrandlar. Tanr onlar kendi gazabyla ceza
landracak, Cemaat'in lanetlemeleri onlarn zerine olacak, geriye
kimse kalmayncaya kadar byk ykmlarla yok edilecekler. O n
lar, Kutsal adamlarn sofrasna oturmak iin suya girmezler; nk
gnahlarndan dnmedikleri srece asla aklanamazlar: nk
O'nun szn deitirenler kirlidir. Cemaat'ten kimse, gnahkr
kiinin yaptklaryla ya da mlkiyetiyle ilgilenmeyecek; yoksa
O'nun cezalarna ortak olur. Btn her eyde ondan uzak dura
cak:

Yanl olan her eyden uzak duracaksnz (Msrdan k

23:7). Cemaat'ten kimse onun retilerini ve adaletini izlemeye

cek, onunla yiyip imeyecek, ondan bedelsiz hibir eyi kabul et
meyecek,

Soluu burnunda olan adamdan

uzak durun,

onun ne

nemi var ki? (Yeaya 2:22). nk O'nun Antlamasndan sayl

mayanlar, kendilerine ait btn her eyle beraber cemaatten ka
rlacak. Kutsallk adamlar, kibirli ilerden uzak duracaklar: nk
Antlama'y tanmayanlar kibirlidir ve Tanr kendi szn km
seyen herkesi yeryznden silecek. Onlarn yapt btn iler
Tanr'nn huzurunda kirliliktir ve btn eyalar kirlidir.

CEZA VERMES

Ancak, bir adam btn bu ilkeler uyarnca yaamak ve Kutsal

Birlie katlmak iin Antlama'ya girdiinde, cemaatte O ' n u n
Antlamas'n yeniden kurmak ve O'nun buyurduu btn ilkeleri
uygulamak iin zgr iradeleriyle kendilerini adayan Harun
Oullar'nn ve O'nun Antlamas'na dnmek iin kendilerini c e
maate adayan srail halknn otoritesi altnda, kavray gcn ve
Yasa'y uygulayn anlamak iin bu kiinin ruhunu snayacaklar.
Kiiler, kavray glerine ve yapp ettiklerine gre Cemaat yele
ri tarafndan sraya koyulacaklar, sra iindeki herkes bir stteki
arkadana riayet edecek. Bu kiilerin ruhlar ve icraat senelik
olarak deerlendirilecek, bylece kii kavrayndaki ve faaliyetle
rindeki gelimelere gre ya daha st kademeye ya da hatalarn
dan tr daha alt kademelere tayin edilecek. Kiiler doruluk,
tevazu ve merhametle birbirlerini eletirecek. Kimse ktlk ru
hundan kaynaklanan kskanlk, inatlk ya da dmanlk hisle
riyle (4Q258) birbirini eletirmeyecek. Kimse, snnet edilmemi
kalbi yznden dierini azarlamasn; ancak ayn gn iinde onu
uyarsn VI yoksa onun yznden gnaha girer. Ayrca, kimse ta
nklarn nnde bir dierini azarlamadan nce, Birliin huzurun
da onu sulamasn.
Bunlar, hepsinin yryecei yollardr; her adam arkadayla
birlikte bu yollar izleyecek. Daha alt kademede olan ye, i ve
para konularnda stndekilere riayet edecek. Cemaat yeleri bir
likte yiyecek, birlikte dua edecek ve birlikte tartacaklar.
Cemaat Kurulu'ndan en az on kii bir araya geldiinde, bir
khin onlara katlacak. Bu grupta herkes khinin karsnda, c e
maat iindeki konumuna gre oturacak ve ondan kendi ileriyle
ilgili t almak iin yine konumlarna gre srayla soru soracak.
Sofra, yemek iin hazrlandnda ve yeni arap imek iin hazr
landnda, ekmein ve yeni arabn ilk rnn kutsamak iin
elini uzatan ilk kii khin olacak.
On kiinin bulunduu her yerde, aralarnda srekli, gece ve
gndz, bir adamn arkadayla ilikisi zerine Yasa'y inceleye
cek biri eksik olmayacak. Birlik, yln her gnnn te birinde,
Kitab okuyacak, Yasa'y alacak ve birlikte dua edecek.
Bu kural,

bir Cemaat Bulumas

iindir

Her adam kendi yerine oturacak: ncelikle khinler otura

cak, sonra yal kimseler ve daha sonra Cemaat'in geri kalan ye
leri. Bu kiiler, Cemaat'e tanan btn tler ve sorunlar hak
knda yasaya gre sorgulanacaklar, her adam bildiklerini Cemaat
Kurulu'yla paylaacak.

KtJMRAN

L DENZ PARMENLER

YAZITLARI

Kimse, arkadann sz bitmeden araya girmeyecek, kendi

sinden daha st konumda olan birinden nce konumayacak;
herkes sras geldiinde konuacak. Cemaat Bulumas'nda kimse
Cemaat'in ya da Cemaat Gardiyan'nn rzas olmadan konuma
yacak. Sras deilken birlie sylemek istedii sz olan kimse
ayaa kalkacak ve 'Birlie sylemek istediim bir ey var' diye
cek. zin verildii durumda kii konumasna devam edecek.
srail'e doan ve zgr iradesiyle kendisini Cemaat Kurulu'na
adayan herkesin kavray gc ve icraat, Birliin bandaki Gar
diyan tarafndan snanacak. Bu kii, disipline uygun bulunursa
Antlama'ya kabul edilecek, bylece adaletsizliklerden saparak
doru yola dnecek ve Gardiyan ona btn cemaat kurallarn
retecek. Birlik huzuruna kma vakti geldiinde, bu kiinin du
rumunu tartacaklar ve Cemaat Kurulu'nun kararna gre kiinin
gruba kabul edilip edilmeyeceine karar verecekler. Cemaat Ku
rulu'na giren kimse }tam}(4Q256) bir sene gemeden ve ruhuna
ve ilerine gre deerlendirilmeden nce Birliin saf yemeine
dokunmayacak ve Birliin mal varlna ortak olmayacak. Bu kii
Cemaat'te bir sene geirdikten sonra, Birlik, bu kiinin durumunu
kavray gc ve Yasa'y gzlemleyii zerinden deerlendirecek.
Eer kiinin Cemaat'e girmesi khinler ve dier Antlama adamla
r tarafndan uygun bulunursa, kiinin tm mal varl ve kazanc
cemaat hazinedarna teslim edilecek. Hazinedar, bu zenginlii
kaytlara geecek; ancak Cemaat harcamalar iin bu kayna kul
lanmayacak. Kii, cemaat adamlar arasnda geirecei ikinci yl
boyunca, Cemaat kisi'ne dokunmayacak Ancak, ikinci yln so
nunda kiinin Cemaat'e katlmas uygun grld durumda Ya
sa, Adalet ve Kutsanm Yemek iin kardeleri arasndaki yerini
alacak; sahip olduu mlk Cemaat'in mlkyle birletirilecek, c e
maat iinde kendi nerilerini ve yarglarn aklayabilecek.
Bu
gulanacak

kurallar,

Cemaat

mahkemelerinde grlen

davalarda

uy

kurallardr:

Eer onlardan biri mal meselelerinde kasten yalan sylemise, bir sene boyunca Birliin Saf Yemei'nden dlanacak ve ken
disine den yemek miktar drtte bir orannda azaltlacak.
Her kim ki arkadana dik ballkla karlk vermi ya da ona
saygszca davranmsa, kendisinden st kademede olan kardei
nin itibarn sarsacak biimde karar verme yetkisini kendisi stlenmise, bir sene boyunca gnah iin af dileyecek ve dlanacak.

GEZA VERMES

Eer bir adam En Muhterem smi telffuz etmise V I I farkn

da olmadan, heyecan esnasnda ya da baka bir nedenle, Kitab
okurken ya da dua ederken; dlanacak ve bir daha geri kabul
edilmeyecek.
Kitapta ad geen khinler hakknda saygszca konumusa,
bir sene boyunca gnah iin af dileyecek ve ruhunun iyilii iin
Birliin Saf Yemei'nden dlanacak. Ancak bu kii farknda ol
madan konumusa, alt ay boyunca gnah iin af dileyecek.
Her kim ki kasten yalan sylemise, alt ay boyunca gnah
iin af dileyecek.
Her kim ki arkadan kasten haksz yere kk drmse,
bir sene boyunca gnah iin af dileyecek ve dlanacak.
Her kim ki arkadan kasten szle ya da davranyla aldatmsa, alt ay boyunca gnah iin af dileyecek.
Eer kii arkadayla ilgilenmemise, ay boyunca gnah
iin af dileyecek. Ancak Cemaat'in mal varlyla ilgili ilerde ku
sur ilemise ve mal kaybna neden olmusa, bu kayb kendisi te
lfi edecek. Kiinin bu a kapatacak gc yoksa altm gn bo
yunca gnah iin af dileyecek.
Her kim ki arkadana kasten ve haksz yere kt davranm
sa, alt ay/bir yl boyunca gnah iin af dileyecek. Benzer ekilde
her ne nedenle olursa olsun intikam alan kii de ayn cezaya
arptrlacak.
Her kim ki aptalca konumusa: ay.
Her kim ki arkadann szn blmse: on gn.
Her kim ki Cemaat bulumasnda uyuyakalmsa otuz gn.
Yine her kim ki sebepsiz yere bir Cemaat bulumasn kere
terk etmise on gn. Eer kii yeler ayaktayken, toplanty terk
etmise, otuz gn boyunca gnah iin af dileyecek.
Her kim ki arkadann nnden zorunlu kalmad halde
plak gemise, alt ay boyunca gnah iin af dileyecek.
Her kim ki elini giysilerinin altnda hareket ettirdiinde p
lakl grnecek biimde kt giyinmise, otuz gn boyunca g
nah iin af dileyecek.
Her kim ki aptalca kahkaha atarsa, otuz gn boyunca gnah
iin af dileyecek.
Her kim ki konuurken sol elini hareket ettirirse, on gn bo
yunca gnah iin af dileyecek.
Her kim ki arkadana kara almsa, bir sene boyunca Birli
in Saf Yemei'nden dlanacak ve gnah iin af dileyecek. An-

L DENZ PARMENLER

KUMRAN

YAZITLARI

cak her kim ki Birlie kara almsa, atlacak ve bir daha geri ka
bul edilmeyecek.
Her kim ki Cemaat otoritesi hakknda dedikodu kartmsa,
atlacak ve bir daha geri kabul edilmeyecek. Ancak haksz yere
arkada hakknda dedikodu kartan kimse, alt ay boyunca g
nah iin af dileyecek.
Dorulua ihanet ettii ve kendi kalbinin inatl uyarnca
yaad iin Cemaat huzurunda ruhu sarslan ve pimanlk duyan
kii geri dnecek ve iki sene boyunca gnah iin af dileyecek.
Bu kii ilk yl boyunca Birliin Kutsal Yemei'ne dokunmayacak
ve ikinci yl boyunca Birliin ikisine dokunmayacak ve Cema
a t i n btn adamlarnn ardnda oturacak. ki yl dolduunda,
Birlik onun durumunu deerlendirecek ve eer kabul edilirse, s
rasna geri dnecek ve Yasa'y dnecek.
On sene boyunca Cemaat Kurulu'nda grev yapm ve sonra
inanc sarslm, dolaysyla Cemaat'e ihanet etmi ve onun yo
lundan saparak yreinin inad uyarnca davranm olan kimse
bir daha geri dnememek zere Cemaat Kurulu'ndan kartla
cak. Dahas, Cemaat yelerinden her kim onunla yemeini ve
Birliin ... maln paylarsa, onunla ayn cezaya arptrlacak ve
ihra edilecek.

VIII

Cemaat Kurulu'nda on iki kii ve Khin bulunacak,

bunlar Yasa'ya mkemmel biimde hkim kiilerdir; doruluk,

gereklik, adalet, nezaket ve tevazu uyarnca alacaklar. Kutsal
Toprak'taki iman, ektikleri acya ramen, sadakatle ve uysallkla
koruyacaklar. Gerein gereklilikleri ve zamann artlar uyarn
ca, dier yelerle birlikte hareket edecekler.
Cemaat srail'e geldiinde, Cemaat Kurulu daimi bir kurulu
un balangcn, sraillilerin Kutsallk Evi'ni, Harunlularn mutlak
Kutsalln temsil edecek. Yargnn doruluuna tanklk edecek
ler. Onlar Kutsal Toprak iin af dileyen sekin kiilerdir; bu yz
den gnahkr kiilere hak ettikleri mkfat verecekler. Bu salam
duvarn, deerli mihenk tann temeli ne sallanacak ne de ykla
cak (Yeaya 28:16). B u , Harun iin En Kutsal Mesken olacak, Ada
let Antlamas'nn daimi bilgisiyle, tatl koku sunacak. Buras, da
imi ilkelere gre Antlama'nn kurulabilecei srail'deki Mkem
mellik ve Doruluk Evi'dir. Onlar, Toprak iin balanma dile
yen ve ktnn hkmn belirleyen makbul sunu olacaklar ve
ktlkler bitecek. Bu insanlar, Cemaat'in Kuruluu'nda izledikle-

GEZA VERMES

ri mkemmellik yolunda iki yl boyunca snandktan sonra, C e

maat adamlarnn Kurulu'nca kutsal saylacaklar. Yorumcu, din
den kma korkusuna kaplmadan, srail'den gizlenen ve onun ta
rafndan kefedilenleri, onlara aklayacak.
Btn bu kurallar uyarnca, srail'de Antlama'nn yesi ol
duklarnda, adaletsiz kimselerin yaam alanlarndan ayrlacaklar
ve O'nun yolunu hazrlamak iin le ekilecekler; l'de... yo
lunu

hazrlayn,

bozkrda

Tanrnz iin

dz bir yol an (Yeaya

40: 3). Bu yol, O'nun Musa araclyla buyurduu Yasa'dr; on

lar, alar boyunca aklanm olan her eye gre ve Peygamber
lerin O'nun Kutsal Ruhu'nun araclyla akladklarna gre dav
ranacaklar.
Kastl ya da kastsz biimde buyruklardan sapan Cemaat
Antlamas yesi, adaletsiz kiilerden tamamen kopana ve m
kemmellik yoluna dnnceye dek kutsallk adamlarnn Yeme
i'ne dokunmayacak ve onlarn tlerini renmeyecek. Sonra
Birliin yargsna gre, Kurul'a kabul edilebilecek ve dzen iin
deki yerini alacak. Bu kural, Cemaat'e giren herkes iin geerli
olacak.
Bunlar,
verilerinde

mkemmel

kutsalln

uyacaklar

kurallardr.

adamlarnn,

birbirleriyle

al

Kutsallk Kurulu'na giren, Tanr'nn buyruu zerine mkem

mellik yolunda yryenlerin Kurulu'na giren kii, kast ya da ka
stsz biimde Musa'nn Yasalar'ndan szck kartrsa Cemaat
Kurulu'ndan atlacak ve geri dnmeyecek; hibir kutsallk adam,
bu kiinin mallarna ortak olmayacak ve hibir konuda bu kiinin
tavsiyesine bavurmayacak. Ancak, kii farknda olmadan bu su
u ilemise, Saf Yemek'ten ve Kurul'dan karlacak ve kural u
ekilde yorumlayacaklar: Bu kii, iki yl boyunca yarg srecine
katlmayacak ve t almayacak; ancak bu sre boyunca yolu
mkemmelleirse ve birlik bu kiinin iki yl iinde farknda olma
dan gnah ilemediine karar verirse, soruturma mahkemesine
ve Kurul'a {geri dnecek} (4Q258). IX Kii kast d iledii bir
gnah iledii iin, iki yl boyunca af dileyecek. Ancak kasten su
ileyen kii geri dnmeyecek; yalnzca bilinsiz olarak gnah i
leyen iki sene boyunca snanacak, izledii yol ve d Cema
at'in yargs uyarnca dzeltilecek. Sonrasnda, kii Kutsallk C e maati'ndeki yerine dnecek.

L DENZ PARMENLER

K MKAN YAZITLARI

Btn bu kurallar uyarnca srail'deki Cemaat'e katlan kii

ler, daimi geree gre, mkemmellik ruhunu kuracaklar. syan
krlk ve sadakatsizlik gnahlarndan tr balanma dileyecek
ler; bylece sunu sunmadan ya da kurban kesmeden, Toprak iin
Tanr'nn merhametini kazanacaklar. Doru biimde sunulan
dua, doruluun makbul kokusu saylacak ve yolun mkemmelli
i, gnlden sunulan lezzetli sunu saylacak. O zaman, cemaat
adamlar, en kutsal olanlarla birleecek olan ayr bir Kutsallk Evi
ina edecekler ve srail ve mkemmellik yolunda yryenler iin
bir Cemaat Evi kuracaklar. Adalet ve mlkiyetle ilgili btn mese
lelerle yalnzca Harun Oullar ilgilenecek; cemaat yeleriyle il
gili btn kararlar onlarn yarglarna gre belirlenecek.
Mkemmellik uyarnca yaayan kutsallk adamlar, sahip ol
duklar zenginlii adaletsiz kimselerin mlkiyetiyle birletirmeyecekler; nk onlar kendilerini zorbalktan ayrarak arnmay ve
mkemmellik uyarnca yaamay reddetmi kiilerdir. Onlar, ken
di gnllerinin inatl yolunda yrmek adna Yasa'nn tle
rinden sapmayacaklar ve Peygamber ve Harun ve srail'in Mein
lerinin geliine dek, Cemaat'in adamlarna retilen ilkelere gre
yaayacaklar.
Bunlar,
uyarnca,

her

mevsimle

Efendi'nin

btn

ve

her

canllarla

deerli

adamla

ilikilerini

ilgili

dzenleyen

kurallar
ilke

lerdir.
O, adan aa aktarlanlara gre Tanr'nn isteini yerine
getirecek.
O, alar boyunca kefedilen btn bilgileri ve an ilkesini
lecek.
O, doruluun oullarn, ruhlarna gre ayracak ve tartacak.
O, Tanr'nn seimi ve buyruu uyarnca zamann sekinine
sk skya bal kalacak.
O, adamlar kendi ruhlarna gre yarglayacak. Kiiyi elinin
temizliine gre kabul edecek ve onu kavray gcne gre eite
cek. Benzer biimde sevecek ve nefret edecek.
O, dipteki adamlar azarlamayacak ve onlarla tartmayacak.
O, Yasa'nn retisini adaletsizliin adamlarndan gizleye
cek; ancak Yolu semi kimselere gerek bilgiyi ve asl yargy
aklayacak. Sahip olduklar ruha ve zamann kurallarna gre ki
ilere rehberlik edecek; bylece onlar, Cemaat'in adamlarnn
arasnda, kendilerine aklananlarn yolunda birlikte yryecek-

GEZA VERMES

ler. Bu le giden yolun hazrlanaca zamandr ve Efendi onlara,

o zaman kendilerinden istenenleri yapmalarn ve adaletsizlikten
dnmeyenlerden ayrlmalarn retecek.
Bunlar, sevgisine ve nefretine gre,
ilikilerini
belirleyecek
kurallardr.

bu

zamanda

Efendi'nin

Gizlilik ruhu, lnetli adamlara kar sonsuz nefret besler! Bir

klenin efendisine ya da bir yoksulun hkmdarna zenginlii ve
kazanc sunmas gibi, zenginlii ve kazanc onlara brakacak.
ntikam Gn'n bekleyen Efendi, o gne kadar ilkelerin sa
vunuculuunu yapacak. Btn ilerinde Tanr'nn isteine gre
davranacak ve hkmdarlnda O'nun buyruklarna gre davra
nacak. zerine den grevlerden zevk duyacak, Tanr'nn istek
lerinden baka hibir ey onu memnun etmeyecek. O'nun azn
dan dklen szcklerden honut olacak ve O'nun buyruklarn
dan baka hibir ey istemeyecek. Daima O'nun yargsn gzle
yecek ve btn iyilikleri iin Yaratcs'na kredecek ve btn
kt olaylarda O'nun merhametini dileyecek.
Dudaklarnn sunusuyla O'na kredecek X O'nun buyurdu
u zamanlarda: n egemenliinde ve k belirlenmi yerine
ekildii vakit; Tanr'nn kaplar ap onlar dar gnderdii ka
ranln ilk saatlerinde ve karanlk, aydnlktan nce daldnda;
Kutsal mekndan cennetin klar saldnda ve Grkemli yere
ekildiklerinde; mevsimlerin balad yeni ay gnlerinde ve bir
mevsim yerini dierine brakrken. Onlarn yenilenmesi, Kutsalla
rn Kutsal iin byk bir gndr ve gelecek btn mevsimlerin
balangcnda, sonsuz merhametin sunulacann iaretidir.
(Senelik) mevsimlerin aylarnn banda
ve anmaya adanm kutsal gnlerde,
ve mevsimlerinde O'na kredeceim
dudaklarn sunusuyla
Gizli lke'ye gre, daima:
yllarn balangcnda
ve mevsimlerinin sonunda,
belirli yasalar gerekletiinde,
O'nun buyurduu gnde,
bir mevsim yerini dierine brakrken
-ilk hasat mevsimi yaz vaktine,
ekim mevsimi, imen mevsimine,

L DENZ PARMENLER

KUMRAN

YAZITLARI

yllarn mevsimleri yllarn haftasnave hafta balarnda,

Jbile senesi iin.
Yaamm boyunca lke dilimden dmeyecek,
kran rn
ve dudaklarmn pay.
Bilgiyle ezgi syleyeceim ve btn mziklerim,
Tanr'nn grkemi iin olacak.
Lirim ve Arpm,
O'nun Kutsal dzeni iin alacaklar
ve dudaklarmn kavaln,
O'nun doru ls iin fleyeceim.
G e c e ve gndzn geliiyle,
Tanr'nn Antlamas'na gireceim,
akam ve sabah bittiinde,
O'nun emirlerini okuyacam.
Ballm, onlarn ilerine yerletireceim.
O'nun gnahlarmla ilgili yargsn aklayacam
ve hatalarm gzlerimin nnde olacak
gizli bir lke gibi.
'Doruluum' diyeceim Tanr'ya
ve 'yiliimin Yaratan' diyeceim En Yce'ye,
'Bilginin Kayna' ve 'Her eye kadir ebedi Hametli'.
Bana rettiklerini seeceim
ve benimle ilgili yargsndan honut olacam.
Admm atmadan nce,
O'nun Adn kutsayacam.
O'na kredeceim, girip kmadan nce,
oturmadan ve kalmadan nce
ve deime uzanrken.
O ' n u kutsayacam, dudaklarmdan dklen sunuyla,
adamlarn arasnda
ve elimi yemee uzatmadan nce,
yeryznn lezzetli meyvelerine.
Mkemmel ilerinden tr O'nu kutsayacam,
korku ve dehete kapldmda
ve strabn ve viraneliin iinde.

CEZA VERMES

O'nun kudretini dneceim

ve btn gn O'nun merhametine yaslanacam.
Btn canllarn yargsnn
O'nun elinde olduunu bilirim
ve btn ilerinin doru olduunu.
Istrabm dindiinde O'na kredeceim
ve kurtarclndan tr O'nu ycelteceim.
Kimseye ktln dln sunmayacam;
onu iyilikle izleyeceim.
nk btn canllarn yargs Tanr'dandr
ve adama dln sunan O'dur.
Ktlk ruhuyla dmanca davranmam,
ruhum zulmn zenginliklerini istemeyecek.
Viraneliin adamyla kavgaya tutumayacam,
ntikam Gn gelinceye dek;
ancak ktln adamna kar fkem dinmeyecek
ve yarg gerekleinceye dek sevinmeyeceim.
Sapknlktan dnenlere kar kin beslemeyeceim;
ancak yoldan sapanlara merhamet etmeyeceim.
Vurgunlara rahat vermeyeceim,
doru yola dnmedikleri srece.
Beliyal'i gnlmde tutmayacam
ve azmdan kmayacak
aptalca ya da sahtekar szler,
hibir hile ya da yalan sylemeyecek dilim.
Kutsalln meyvesi,
dilimden eksik olmayacak
ve hibir kirlilik bulunmayacak.
kran ezgileriyle aacam azm
ve dilim daima Tanr'nn iyiliini
ve adamlarn gnahn anlatacak,
yollarndan dnmedikleri srece.
Dilimde kibirli szler olmayacak
ve gnlmn bilgisinde,
kirlilik ve arpklk.
Bilgiyi ihtiyatla gizleyeceim
ve dikkatle saracam onu sk bir bala,

L DENZ PARMENLER

KUMKAN YAZIILAKI

yazgy ve gl yargy korumak iin,

Tanr'nn adaleti uyarnca.
lkeyi datacam,
zamanlarn ekl ipiyle
v e . . . doruluk
ve ezilene kar sevecen,
korkulu kalbe kar cesaret verici
XI hatal ruha kar anlayl,
dedikodu yapanlara anlay reteceim,
kibirli ruhun karsnda
uysalca cevap versinler diye
ve tevazuyla
adaletsizliin adamlarnn karsnda,
kt konuanlarn
ve zenginlie heves edenlerin karsnda.
Benim yazgm Tanr'dandr.
Yolumun mkemmellii O'nun elindedir
ve kalbimin doruluu.
Sapknlm silecek O,
kendi doruluuyla.
nk benim m,
O'nun bilgisinin kaynandan fkrd;
gzlerim, O'nun harikulade ilerini izledi
ve kalbimin n, gerekleecek gizi.
O, ebedi olan,
sa elimin dayanadr;
admlarmn yolu salam kayann zerindedir,
sarslmayacak olann;
nk admlarmn kayas, Tanr'nn dorusudur
ve O'nun kudretidir,
sa elimin dayana.
O'nun doruluunun kaynandandr,
benim yazgm
ve O'nun harikulade gizlerindendir,
gnlmn .
Gzlerim seyreyledi daimi olan,
adamlardan gizlenen bilgelii

CEZA VERMES

ve bilgiyi ve bilgelik tasarmn,

adamlarn oullarndan gizlenen;
doruluk pnarn
ve kudret haznesini
ve grkem pnarn,
Canlarn birliinden gizlenen.
Tanr onlar kendi sekinlerine verdi,
daimi bir miras olarak
ve onlarn kaderini
Kutsal Olanlar'nkiyle birletirdi.
Onlarn birliini Cennetin Oullar'nn arasna katt,
bir Cemaat Kurulu olsunlar diye,
Kutsallk Binas'nn temeli
ve gelecek alarn daimi Yaps.
Gnahkr adamlardandm,
adaletsiz kiilerin birliinden.
Ktlklerim, isyankrlklarm
ve gnahlarm ve gnlmn sapknl,
solucanlarn birliine aittir
ve karanlkta yryenlere.
Ancak insanln yolu yoktur
ve adam kendi admlarn belirlemekten acizdir;
nk yargy belirleyen Tanr'dr
ve yolun mkemmellii O'nun elinden gelir.
Her ey O'nun bilgisi dhilinde gerekleir;
her eyi kendi tasarmna gre belirler
ve Onsuz hibir ey gereklemez.
Eer tkezlersem, Tanr'nn merhameti
benim daimi kurtuluum olacak.
Bedenin gnahndan tr sendelersem,
ebedi Tanr'nn doruluuyla aklanacam.
Istrabm oaldnda, ruhumu dipten kurtaracak
ve admlarm yola yneltecek.

'

Merhametiyle beni yanna alacak

ve ltfuyla beni aklayacak.
Hakikatinin doruluuyla beni yarglayacak
ve iyiliinin byklyle
btn gnahlarm affedecek.

OLU DENZ PARMENLER

KUMRAN

YAZITLARI

Doruluuyla arndracak beni adamlarn kirinden

ve adamlarn ocuklarnn gnahlarndan.
Af dileyeceim Tanr'dan, En Yce Olan'dan.
krler olsun Sana, Tanrm,
Hizmetkrnn kalbini bilgiye aana!
nsanln sekininin ilerini drst kl ki,
Seni honut etsin, Yarattn olunu bala ki,
daima Senin huzurunda dursun.
Sensiz hibir yol mkemmel deildir,
ve senin rzan olmadan hibir ey yaplamaz.
Btn bilgileri reten Sensin
ve her ey Senin rzanla gerekleir.
Senden baka kimse tlerini eletiremez
ya da kutsal tasarn anlayamaz
ya da hikmetinin derinliine
ve gcnn snrna akl erdiremez.
Grkemine kim dayanabilir,
ve hangi insanolu
yaptn mkemmel ilerin yarsn becerebilir?
Kadndan doan hangi kii,
senin nnde saylabilir?
amurdan yorulmu,
onun meskeni, solucanlarn besisidir.
O yalnzca bir surettir, kilden ekil alan
ve topraa meyleder.

Drdnc Maara Cemaat Kural Elyazmalar

(I) 4QSd=4Q258
Bu, on 4QS elyazmas iinde, en iyi korunmu metindir. Metnin ye
di stunu gnmze kadar ulaabilmitir ve bunlardan bei tamdr. Sa
kenarnda boluk bulunan I. stun, byk olaslkla Parmen'in balan
gcdr. Bu, IQS Ve tekabl eder. Tanmlanabilen son blm IQS Xl'e
denk der. (IQS IX'da ve X'da) 'Tanr' ('el) szc eski-ibrani harfleriy
le iki kere yazlmtr. S^'nin birinci ve ikinci stunlar (IQS V-VI) IQS'ye
kyasla Kural'n daha ksa ve dzgn bir zetidir. Daha blk prk
durumda olan 4QS' 3 (=4Q256) gncel uyarlamay nemli noktalarda

CEZA VERMES
d

destekler. 4 Q S (=4Q258)'de, Kumran Tarikat'na zg 'tam' telffuz

karakterleri bulunmaz, bu metinde farkl bir balang satr kullanlr,
D

"Khinler, Sadok Oullar"ndan hi sz edilmez. IQS, 4QS (ve 4QS )

iin alternatif bir okuma olan 'Cemaat'e (the congregation) (ha-rabbim)
baknz.
Editio princeps iin baknz P. S. Alexander, G. Vermes, DJD, XXVI,
83-128. Ayrca baknz G. Vermes, 'The Leadership of the Qumran Com
munity: Sons of Zadok-Priests-Congregation', Martin Hengel Festschrift
Geschichte-Tradition-Reflexion iinde, ed.: P. Schafer (Tubingen, 1996),
375-84.
I (=IQS V) Efendi (ya da: Yasa'nn a d a m l a r n n en stn
olan Efendi) iin Yasa'nn adamlaryla, kendilerini btn ktlk
lerden d n m e y e ve O ' n u n b u y u r d u u her eye sadk k a l m a y a
adayanlarla ilgili reti. Onlar, adaletsizliin adamlarnn cema
atinden ayrlacaklar; m l k i y e t ve reti t e m e l i n d e birleecekler,
m l k i y e t ve retiyle ilgili her konuda Cemaat'in otoritesini kabul
edecekler. Btn ilerinde doruluk, tevazu, adalet, sevecenlik ve
a l a k g n l l l k ilkelerine gre davranacaklar. Kimse kendi g n
lnn inatl uyarnca davranmayacak. Tersine, srail, Cemaat
ve kendilerini zgr iradeleriyle Harun Oullar'na ve srail'deki
D o r u l u k Evi'ne adayanlar ve Cemaat'e katlanlar iin d o r u l u u
ina edecekler. Cemaat Kurulu'na katlan herkes, b t n itenlikleriyle Musa Yasalar'na ve Yasa'nn y o r u m u n a bal kalacana ye
m i n edecek.
C e m a a t a d a m l a r n n K u r u l u ' n a katlan k i i , a d a l e t s i z l i i n
adamlarndan ayrlacak ... Kutsalln adamlarnn saflna d o
kunmayacak, onlarla birlikte cemaatte yemek yemeyecek. Cema
at adamlar arasndan kimse, onlarn hibir reti ve yarg hakkn
daki kararlarn izlemeyecek. ... iin ... Kutsallk a d a m l a r n d a n
k i m s e ... y e m e y e c e k . K i b i r l i ilere y a s l a n m a y a c a k l a r ; n k
O ' n u n Antlamas'n bilmeyenler ve O ' n u n szn kmseyen
ler k i b i r l i d i r ve Tanr onlar yeryznden silecek. O ' n u n nazarn
da btn ileri kirlenmedir ve btn mallar kirlidir ... Yabanclar
(?) ve onlar y e m i n , lanet ve dua ederler. A n c a k b t n bu ilkeler
u y a r n c a b i r kii kutsal C e m a a t ' e k a t l m a k i i n A n t l a m a ' y a
g i r d i i n d e , bu kiinin r u h u , kavray g c n e gre snanacak II
(IQS V-VI) ve Yasa'y uygulay, k e n d i l e r i n i z g r i r a d e l e r i y l e
Antlama'nn kurulmasna ve adanm btn sraillilerin uymas
iin Tanr'nn b u y u r d u u ilkelerin uygulanmasna adayan H a r u n

L DENZ PARMENLER

KUMRAN YAZITLAK

Oullar'nn otoritesi altnda snanacak. Sralarna gre kaydedile

cekler, herkes Yasa'y kavrayna ve uygulayna gre kaydedile
cek, herkes birbirine itaat edecek, alt kademedeki kii, stlerine
itaat edecek. Herkesin Yasa'y kavray ve uygulay senelik ola
rak deerlendirilecek; kavray gc gelien kimse daha st kade
meye atanacak, davranlarnda kusurlu grlen kiiyse daha alt
dzeye inecek. Onlar birbirlerini sevecenlikle azarlayacaklar.
Kimse arkadana fkeyle, kzgnlkla ya da dmanlkla konu
masn. Ayrca kimse, tanklarn nnde arkadan azarlamasn,
Cemaat'in huzurunda onu sulamasn. Bunlar, yaadklar yerde
birlikte izleyecekleri yollardr. Daha alt kademede olan ye, i ve
para konularnda stndekilere riayet edecek. Onlar birlikte ye
mek yiyecekler, birlikte dua edecekler ve birlikte tartacaklar.
Cemaat Kurulu'ndan en az on kii III (IQS VI) bir araya geldiin
de, bir khin onlara katlacak. Bu grupta herkes khinin karsn
da, Cemaat iindeki konumuna gre oturacak ve ondan kendi i
leriyle ilgili t almak iin yine sralarna gre soru soracak. Sof
ra, yemek iin hazrlandnda ve yeni arap imek iin hazrlan
dnda, ekmein ve yeni arabn ilk rnn kutsamak iin elini
uzatan ilk kii khin olacak. On kiinin bulunduu her yerde, ara
larnda srekli, gece ve gndz, Yasa'y inceleyecek biri eksik ol
mayacak. Cemaat, yln her gecesinin te birinde Kitab okumak
iin IV ... V (IQS VII) her kim ki elini giysisinin altnda hareket
ettirdiinde ... VI (IQS VIII) ... gnahkrlara mkafatlarn de
mek iin. Bu salam bir duvar, deerli bir mihenk ta olacak ve
temeli asla yerinden oynamayacak; bu, Harun Oullar'nn kutsal
meskeni olacak, onlarn adalet Antlamas bilgisiyle ve koku sunularyla; bu mesken, daimi kurallar uyarnca Antlama'y ina
eden srailliler iin mkemmellik ve doruluk evi olacak.
Onlar Toprak iin balama dileyecekler, gnahkrln yar
gsn adil biimde belirleyecekler. Bunlar, iki yl boyunca Cema
at'in kuruluu iin mkemmellik yolunda hazrlandktan sonra,
Cemaat Kurulu adamlar arasnda kutsal saylacaklar. srail'den
saklanan; ancak yorumcu tarafndan aklanan her eyi, bu yo
rumcu, dinden kma korkusuna kaplmadan onlara aklayacak.
Bunlar srail'deki Cemaat'in paras haline geldiklerinde, adalet
sizlik adamlarnn yaam alanlarndan ayrlarak O ' n u n (ya da
{gerein}, 4Q259) yolunu hazrlamak iin le ekilecekler. B u ,
O'nun Musa araclyla buyurduu Yasa'nn, alar boyunca uy
gulanmas iin aklanm olan ve Peygamberlerin O'nun Kutsal

GEZA VERMES

Ruhu sayesinde bildikleri her eyin almasdr. Cemaat'in Ant

lamasnn adamlarndan biri, kasten buyruklardan birine kar
gelirse kutsallk adamlarnn saflna dokunmayacak ve onlarn
tlerini bilmeyecek; ta ki adaletsizliklerden arnarak mkem
mellik yoluna dnnceye dek. Sonra Cemaat'in kararyla onu tek
rar Kurul'a kabul edecekler ve kii konumuna geri dnecek. Bun
lar, kutsalln adamlarnn izleyecekleri kurallardr. Cemaat Kurulu'na giren herkes ...VII (IQS VII-IX) onlar, bu kiiyi iki sene
boyunca saflktan, Kurul'dan ve yargdan dlayacaklar ve bu kii
bu iki yl iinde tekrar gnah ilemezse almaya ve Kurul'a geri
dnecek. Dikkatsizlik sonucu iledii bir gnah iin iki sene bo
yunca af dileyecek; ancak kasten gnah ilemise, bir daha geri
dnemeyecek. Ancak Cemaat'in karar zerine yolunun mkem
mellii ve tleri iki sene boyunca snanacak ve Kutsallk Cema
ati iindeki konumuna geri dnecek. Bu kurallar uyarnca sra
il'deki Cemaat'in paras olduklarnda, daimi gerek iin kutsallk
ruhunu kuracaklar. syankrlklar ve sadakatsizlik gnahlar iin
balanma dileyecekler; bylece kurban kesmeden ya da sunu
sunmadan toprak iin kabul edilecekler. Doru biimde sunulan
dua, doruluun makbul kokusu saylacak ve yolun mkemmelli
i, gnlden sunulan makbul hediye saylacak. O zaman, Ha
run'un Evi'ni kutsallk iin ve Tanr'nn btn ... iin ayracaklar
ve mkemmellik yolunda yryen srail iin bir Cemaat Evi ayra
caklar. Mlkiyet ve adaletle ilgili konularda yalnzca Harun Oul
lar buyruk verecek. Mkemmellik yolunda ilerleyen kutsallk
adamlarnn mlkiyeti, mkemmellik yolunda yrmek iin yolla
rn ktlklerden ayrmayan yanlln adamlarnnki ile birletirilmeyecek. Kimse Yasa'nn tlerinden sapmasn; onlar Cema
at'in adamlarna retilmeye balanan ilkelere gre yarglanacak
lar. O, her adam ruhuna gre yarglayacak ve elinin temizliine
gre kabul edecek VIII (IQS IX-X) ve kavray gcne gre onu
eitecek ve buna gre onu sevecek ya da ondan nefret edecek.
Dahas bir adam azarlamayacak ve dipteki adamlarla tartmaya
cak. dn adaletsizliin adamlarndan gizleyecek; ancak ger
ek bilgiyi ve doru yargy, yolu seenlere aklayacak, herkese
sahip olduu ruha ve zamann kuralna gre aklayacak ve onla
ra bilgiyle rehberlik edecek. Cemaat'in adamlar arasnda, onlara
gerein ve mucizenin gizlerini retecek; bylece herkes kendi
lerine aklananlar sayesinde mkemmellik yolunda yryecek.
B u , le giden yolun hazrlanaca zamandr. O zaman yaplmas
gerekenleri onlara retecek.

L DENZ PARMENLER

KUMRAN

YAZITLARI

O, adaletsizlikten sapmayan kiilerle yolunu ayracak. Bun

lar, zaman geldiinde Efendimin sevecei ve nefret edecei kii
lerle ilikisini dzenleyecek kurallardr. O, gizlilik ruhuna sahip
dipteki adamlara kar sonsuz nefret besler. Bir klenin efendisi
ne, yoksul adamn hkmdarna kazancn brakmas gibi, mal
kazanc ve emein karln onlara brakacak. Herkes ilkelere
bal kalacc'k ve onun zaman, deme gnne dnecek. Ba
na gelenleri hediye olarak kabul edecek ve TANRI'nn istei d
nda, hibir eyden honut olmayacak. O'nun aznn szlerin
den honut olacak ve O'nun buyurmad hibir eyi istemeye
cek. O, daima TANRI'nn yargsn gzetecek, Yaratcsna kre
decek, ... O'nun buyurduu zamanlarda dudaklarnn sunusuyla
O'na kredecek. In egemenliinin balangc ve karanln ilk
saatlerinde dngnn tamamlanmasyla In eski yerine dnd
zamanlar. O, kaplar aarak karanl yeryzne gnderdiin
de, gnn aydnlanmasyla gecenin bittii saatlerde. O'nun kut
sallnn meskeninden ilahi k saldnda ve tekrar grkemin
meskenine geri dndnde. Yeni aya gre mevsimlerin balan
gcnda ve dnglerini tamamlayp yerlerini dierine braktklar
zaman; IX (IQS X) yenilenmeleri, Kutsallarn Kutsal iin byk
bir gndr ve gelecek mevsimlerin balangcnda yaanacak mu
cizelerin iaretidir. Mevsimlerin ilk aylarnn balangcnda ve
mevsimlerin kurallaryla belirlenen hatrlama gnlerinde, kutsal
gnlerde, daimi gizli ilkeler uyarnca dudaklarmn sunusuyla
O'na kredeceim. Ylbalarnda ve mevsimlerinin dngs ta
mamlandnda, birbirini izleyen gnlerde belirlenmi ilkelerini
yerine getirdiklerinde, ilk hasat mevsiminde, yaz mevsiminde,
ekim mevsiminde, imen mevsiminde, yllarn mevsimlerinde ve
haftalarnda ve haftalarnn banda, jbile mevsimlerinde. Bilgiy
le ezgi syleyeceim ve btn mziim TANRI'nn grkemi iin
dir. Lirimi O'nun kutsallnn dzenine ayarlayacam ve dudak
larmn kavaln O'nun doru lsne uyduracam. G e c e ve
gndzn geliiyle, TANRI'nn Antlamas'na gireceim, akam
ve sabah bittiinde, O'nun emirlerini okuyacam. Ballm,
onlarn ilerine yerletireceim. O'nun gnahlarmla ilgili yargs
nn doruluunu aklayacam ve isyankrlm gzlerimin
nnde olacak, gizli bir lke gibi. 'Doruluum' derim T A N R I ' y a
ve 'yiliimin Yaratan' En Yce'ye, 'Bilginin Kayna', 'Kutsalln
Pnar' ve 'Her eye kadir ebedi Hametli'. X (IQS X) Bana ret
tiklerini seeceim ve benimle ilgili yargsndan honut olacam.

CEZA VERMES

A d m m atmadan nce O ' n u n adna kredeceim ve e l i m i uzat

madan n c e , y e r y z n n honut eden meyvelerine. Korkuya ve
dehete kapldmda, strabn ve viraneliin d i b i n d e , O ' n u n m u
cizesini d i l e y e c e i m , O ' n u n gcne ve m e r h a m e t i n i dnece
i m . Btn canllarn yazgsnn O ' n u n elinde o l d u u n u ve btn
yaptklarnn doru o l d u u n u b i l i r i m . Istrabn balangcnda O'na
kredeceim ve O ' n u n merhametine snacam. Kimseye k t
ln d l n sunmayacam; o n u iyilikle i z l e y e c e i m . n k
b t n canllarn yargs TANRI'dandr ve adama d l n sunan
O ' d u r ... XI ... XII (IQS XI) O n l a r n yazgsn Kutsal O l a n l a rn'kiyle birletirdi ... XIII (IQS XI) ... O , btn gnahlarm ba
layacak. Kendi doruluuyla beni adamn k i r l i l i i n d e n ve ada
m n ocuklarnn gnahlarndan arndracak; T A N R I ' d a n af d i l e
yeceim ...
e

(2) 4 Q S = 4Q259
Deri bir parmenin stununda, IQS VII-IX'un hasar grm b
lmleri sunulur. Burada evrilen metin, ikinci ve nc stuna aittir ve
IQS (Vlll-IX)'de geen nemli bir reti metninin zeti halindedir. IQS
iinde editryal mdahaleler nedeniyle baz satr aralar atlanmtr; ay
rca 4QS e (4Q259) metni IQS Vlll'den IX'a atlar; bu nedenle metin iin
de 'Peygamber ve Harun ve srail'in Mesihleriyle' (IQS IX) ilgili bir iba
reye rastlayamyoruz. yle grnyor ki bu elyazmasn oaltan kii,
4Q3l9'u (Ofofun takvim belgesi), IQS X-XI' e tekabl eden metnin yeri
ne kullanmt.
Edith princeps iin baknz P. S. Alexander, G. Vermes, DJD, XXVI,
129-52.
II (IQS VII-VIII) ... O, iki seneyi d o l d u r d u k t a n sonra, Cemaat
o n u n d u r u m u n u tekrar deerlendirecek ve kii k o n u m u n a geri
dnecek ve sonrasnda Yasa'y inceleyecek. Cemaat Kurulu i i n
de o n u n c u senesini d o l d u r a n ve bu d n e m d e n sonra kendi yre
i n i n inad uyarnca davranarak Cemaat'e ihanet eden ve Antlam a ' d a n sapan kii, Cemaat Kurulu'na bir daha geri kabul e d i l
mez. Bu kiiyle safl ve maln paylaan Cemaat yeleri de o n u n
suuna ortak olacaklar ve Cemaat'te karlacaklar. Cemaat Kuru
lu on iki a d a m d a n ve khinden oluacak, bu kiiler Yasa'yla i l
gili her k o n u y a m k e m m e l derecede hkim olacaklar; birbirleriy
le ilikilerinde doruluk, gereklik, sevecenlik ve alak g n l l -

L DENZ PARMENLER

Kil MR AN YAZITLARI

lk ilkelerine uyacaklar. Sadakatle ve tevazuyla ve krk bir ruhla,

Topraktaki inanc koruyacaklar. Snanmann endieyle ve adaleti
uygulayarak, gnah iin balanma dileyecekler. Dier adamlar
la birlikte gerein gereklilikleri ve zamann artlar uyarnca ha
reket edecekler. Bunlar srail'e geldiklerinde, daimi bir yap, srail
iin bir kutsallk evi ve Harun iin Mutlak Kutsalln birliini
oluturacaklar. Yargda dorulua tanklk edecekler, Toprak iin
af dileyen sekin kiiler olacaklar ve ktye mkfatlarn vere
cekler. Salam duvar, o deerli mihenk ta olacak. Ne sarslacak
lar ne de yerlerinden sklecekler (Yeaya 28:16). O, Harun ve
adaletin Antlamas iin, tatl koku sunulacak en Kutsal Mesken
olacak. O, daimi ilkelere gre Antlama'nn kurulabilecei sra
il'deki doruluk ve Mkemmellik Evi olacak. Snandklarnda III
( I Q S VIII-IX ...) Cemaat'in temelinde, mkemmellik yolunda iki
sene ... Cemaat'in adamlarnn Kurulu iinde kutsal saylacaklar.
Yorumcu, dinden kma korkusuna kaplmadan, srail'den gizle
nen ve kendisine aklananlar onlara anlatacak. Bunlar cemaati
oluturduklarnda, adaletsiz adamlarn yaam alanlarndan ayrla
caklar ve Gerein yolunun hazrlamak iin l e gidecekler;
l'de

...

yolunu

hazrlayn,

bozkrda

Tanrnz

iin

dz

bir yol

an (Yeaya 50:3). Bu yol, O'nun Musa araclyla buyurduu

Yasa'dr (Elyazmas, I Q S Vlll'den, IQS IX'a atlyor ve ayn satrda
IX'dan devam ediyor.) Bunlar, her mevsimle ve her deerli adam
la ilgili kurallar uyarnca, Efendi'nin btn canllarla ilikilerini
dzenleyen ilkelerdir.

Antlama'ya Katlm
(4Q275)

nceden 4QTohorot Ba adyla bilinen bu ksa blm, Cemaat Kural'nda da anlatlan (IQS) Antlama'ya Katlm belgesidir. Bu blmde
nc ayda kutlanan bir bayramdan -Pentekost Haftalar Bayram'ndan- sz edilir. Drdnc maara am Belgesi elyazmalarndan bi
rine gre (4Q266), bu bayram, Antlama'nn Yenilenmesi'yle ayn gne
denk gelir.
Editio princeps iin baknz P. S. Alexander, G. Vermes, DJD, XXVI,
209-16.
Sonra Gardiyan gelince ve yallar ona katlr ... soya gre
herkes srasn alr ... ve soy ktne gre girecekler ... Gardi
yan tvbe etmeyen kiiyi lanetleyecek, yle diyecek: ' Tanr'nn
merhameti senden uzak olsun. ... ona lanet olsun

sonra Gar

diyan onu mirasndan kovacak ... ykm ziyaret ettiinde ...

 L DENZ PARMENLER

KUMRAN

YAZITLARI

' a m Belgesi' bal, 'am lkesinde' yaplan 'Yeni Antlama'ya

gndermede bulunan t'ten tretilir. Kitabn nc blmnde elyazmalarndaki kronolojik veriyle beraber, bu ibarenin nemi zerinde
durulmutu. Bu belgenin M . . 100 civarlarnda kaleme alnd savunu
lur ve bu hipotez, M . S . 70 ylnda Kuds' igal eden Kittimin (Romal
larn) tarihsel belgelerinde am Belgesi'nden sz etmemesiyle dolayl bi
imde desteklenir.
Bu yazt, t ve Kurallar Listesi olarak iki blme ayrlr. t'te,
vaiz -muhtemelen Cemaat Gardiyan- 'oullarna' tarikatn retilerini
anlatr; hju blmn byk bir ksm Cemaat Kurah'nda da geer. Vaiz'in a m a c , tarikat yelerinin sadakat gstermesini salamaktr; bunun
iin srail ve Cemaat tarihinden rnekler vererek sadakatin her zaman
dllendirildiini ve din deitirmeninse cezalandrldn anlatr.
am Belgesi'ni kaleme alan kii, savlarn desteklemek iin, Kutsal Ki
tap alntlarn allmadk biimde kullanr. Kitabn drdnc blmnde
evlilik yasalar beyanatlarnn birinden bahsetmitim (s 94-95); ancak 155.
sayfada aktarlan Amos 5:26-7'nin tefsirinin anlalmas zordur.
Kutsal Kitap'ta tehditkr bir slupla yazkm olan baz satrlar, am
Belgesi'nde farkl biimde yorumlanr. rnein Tann'nn yasalarna ri
ayet etmeyen sraillilerin srgne gnderilmesiyle ilgili bir blm; Kral
nz Sakkut'u ve yldz-tanrnz Kayvan', kendiniz iin yarattnz imaj
larnz,

beraberinizde gtrn;

nk

sizi am'n

tesine

sreceim.',

a m Belgesi'nde baz kelimelerin kartlmas ve deitirilmesiyle kurtu

lu haberi biiminde yorumlanr: 'Kralnzn ardan (tabernacle) ve
heykellerinizin temelini kendi adrmdan kartp am'a sreceim.'
Bu yeni metinde temel ifade, u ekilde sembolletirilir: 'ar
d a k ^ 'Yasa kitaplar'; 'kral'='cemaat'; 'heykellerin temelleri'='Peygamberlerin Kitaplar'. Bylece: 'Yasa kitaplar, kraln ardadr, Tann'nn
da buyurduu gibi, Davut'un ykk ardan yeniden kuracam (Amos
9:ll). Kral, cemaattir; heykellerin temelleriyse, srail'in hor grd Pey
gamberlerin Kitaplardr.'
Kutsal Kitap'ta geen 'yldz-ilah' kavram yerine, yeni bir 'yldz'
kullanlr; bu ilah 'Yasa yorumcusu' olan kurtarc ve onun 'Cemaat
Prensi'dir. 'Yldz, am'a gelecek olan yasa yorumcusudur; Kutsal Ki
tap'ta yle yazar;

Yakup'tan bir yldz kacak, srail'den bir asa ykse

lecek (lde S a y m , 24:17). Asa, btn Cemaat'in prensidir...'

a m Belgesi'nin ikinci blm, Kurallar, yasalar semesinden olu
ur. Bu yasalar ounlukla, antlar, yeminler, mahkemeler, arnma, abat, kutsal saflk ve kirlilikle ilgili Kutsal Kitap buyruklarnn yeniden yo
rumlanm biimidir. Cemaat'in rgtlenmesi ve kurumlar, Kurallar

GEZA VERMES

iinde ele alnan dier konulardr. a m Belgesi'ndeki baz yasalar, Tap

nak Parmeni'nde de aktarlr (s. 207).
t; Yahudi ve Hristiyan dini liderlerinin kulland yaznsal bir
rrken (rnein, branilere Mektuplar); Yasalarn yntemsel tasnifinde,
eski bir Yahudi kodu olan Mishnah kullanlmtr.
Kumran blmlerinde geen Kurallar, Cemaat'in Yenilenmesi Bay
ram treniyle ayn biimde kaleme alnmtr; belki de a m Belgesi as
lnda bu bayramla ilikiliydi. 4Q266'ya gre bu bayram nc aya, ya
ni Haftalar Bayram'yla ayn zamana denk der. Tarikatn takviminde
bu bayramn, nc ayn on beinci gnnde kutland belirtilir.
a m Belgesi'ne eklenen bu drdnc maara blmlerinin eviri
sinden sonra, Kahire elyazmalar sunulacak.

t
I imdi

d i n l e y i n d o r u l u u bilenler v e T a n n ' n n ilerini d

n n ; O ' n u n b t n c a n l l a r l a bir tartmas v a r ; O , k e n d i s i n i h o r

grenleri c e z a l a n d r a c a k .
n k o n l a r T a n r ' y a ihanet e d i p O ' n d a n v a z g e t i k l e r i n d e ,
T a n r , y z n srail'den v e M a b e t ' i n d e n ters y n e e v i r d i v e o n
lar k l t a n g e i r d i . A n c a k o n l a r n atalaryla yapt A n t l a m a ' y
a n m s a y a r a k srail'de bir a v u insan balad v e o n l a r kltan
g e i r m e d i . sraillileri B a b i l Kral N e b u k a d n e s s a r ' n e l i n e braktk
tan y z d o k s a n y l sonra, g a z a p a n d a , o n l a r z i y a r e t etti. s
rail t o p r a k l a r n d a y e n i bir k k n k m a s n , H a r u n O u l l a r ' n n
bu topraklarda yaamalarn ve onlarn d n y a n n gzellikleriyle
z e n g i n l e m e l e r i n i s a l a d . O n l a r yaptklar hakszlklar v e s u l u
o l d u k l a r n fark ettiler, y i n e d e y i r m i s e n e b o y u n c a y o l u n u b u l m a
y a a l a n kr a d a m l a r gibi d a v r a n d l a r .
T a n r , itenlikle k e n d i s i n e bal k a l a n sraillilerin ilerini izle
d i v e o n l a r a k e n d i istei u y a r n c a y a a m a l a r i i n r e h b e r l i k e d e
c e k o l a n D o r u l u k r e t m e n i ' n i g n d e r d i . r e t m e n sonraki k u
aklara, son kua, sahtekrlarn C e m a a t ' i n i , y o l d a n sapanlar
h a n g i T a n n ' n n c e z a l a n d r d n bildirdi. srail'i y a l a n s e l i n e b o
a n A l a y c ' n n z a m a n n d a , srail inat bir dve gibi inat etti ( H o ea 4:16). B u y z d e n T a n r o n l a r n ssz l l e r d e y o l l a r n k a y b e t
m e l e r i n i s a l a d , doruluk y o l u n u o n l a r a kapatt, a t a l a r n n m e s
k e n tuttuu topraklarn snrlarn k a l d r d ; A n t l a m a s ' n n lanetle
rini o n l a r n z e r i n e y a d r d v e onlar A n t l a m a ' n n k l c y l a c e z a 1

40268 ek: beni

 L DENZ PARMENLER

KUMRAN

YAZITLARI

l a n d r d . n k o n l a r basit eylerin a r a y n d a y d l a r , y a n l s a m a l a
r t e r c i h ettiler ( Y e a y a 30: 13), atlaklar aradlar ( Y e a y a 3 0 : 13),
g z e l b o y n u setiler; k t y hakl kardlar v e d o r u o l a n s u l a
dlar, A n t l a m a ' y b o z d u l a r v e lkeler'e kar ktlar. O n l a r d o r u
luk y a a m n a kar birletiler ( M e z m u r l a r 9 4 : 21), m k e m m e l l i k
y o l u n d a y r y e n l e r d e n nefret ettiler; onlar kllarla izlediler v e
k a v g a d a n h a z d u y d u l a r . T a n r ' n n fkesi p e r i n l e n d i I I o n l a r n
C e m a a t ' i n e kar v e o n l a r d a n intikam a l d ; n k o n l a r n b t n
ileri T a n r ' n n n a z a r n d a k i r l e n m e y d i .
D u y u n i m d i , A n t l a m a ' y a girenler, kulaklarnz a n v e g
n a h k r n y o l l a r y l a ilgili s y l e y e c e k l e r i m i d i n l e y i n .

T a n r bilgiyi sever. Bilgelik v e k a v r a y g c O ' n u n l a d r ; n

g r v e bilgi O ' n u n hizmetindedir. Tanr kendi y o l u n a d n e n l e r i
s o n s u z b a l a m a v e s e v g i y l e kutsar; a n c a k k e n d i y o l u n d a n sa
p a n l a r v e l k e l e r ' e kar kanlar y k m M e l e k l e r i a r a c l y l a , g
c , iktidar v e sonsuz g a z a b y l a c e z a l a n d r r . O n l a r d a n g e r i y e tek
bir kii b i l e k a l m a y a c a k . n k Tanr onlar batan s e m e d i , o n
lar y a r a t l m a d a n n c e y a p a c a k l a r n b i l d i v e o n l a r n s o y u n d a n
nefret etti. T a n r , soylar t k e n i n c e y e d e k y z n T o p r a k ' t a n giz
l e d i . O , g n a h k r kuan v c u t b u l a c a a n , h k m s r e c e k l e ri
z a m a n v e y o k o l a c a k l a r g n n c e d e n beri b i l i y o r d u . O n l a r n
z a m a n n d a y a a n a c a k olaylar d a . . . Kendisi iin onlarn arasn
d a n , a d l a r y l a 3 a n l a n bir a v u a d a m n y a a m n balad v e y e r
y z n n o n l a r n s o y u y l a d o l m a s n s a l a d . M e s h e d i l m i kiileri
n i n a r a c l y l a K e n d i Kutsal R u h u ' n u o n l a r a b i l d i r d i v e o n l a r a
g e r e i ilan etti. A n c a k nefret ettiklerini, d o r u y o l d a n saptrd.
D i n l e y i n i m d i , o u l l a r m , T a n r ' n n ilerini g r p a n l a m a n z
i i n gzlerinizi a a c a m ; b y l e c e O ' n u honut e d e n eyleri s e
e c e k v e nefret ettiklerini r e d d e d e c e k s i n i z ; O ' n u n m k e m m e l l i k
y o l l a r n d a y r y e c e k ; kt e i l i m i n v e ehvetli g z l e r i n d n c e
lerini i z l e m e y e c e k s i n i z . n k b u n l a r y z n d e n , b y k a d a m l a r
y o l d a n saptlar v e g l k a h r a m a n l a r tkezlediler. n k o n l a r ,
lahi G z c l e r i n dt hataya kaplarak kendi gnllerinin
inatl u y a r n c a yaadlar, Tanr'nn buyruklarna u y m a d l a r .
O n l a r n sedir a a l a r kadar u z u n , dalar kadar g l oullar d a
a y n h a t a y a dtler. K u r u topraklardaki b t n c a n l a r g r l m e m i
b i i m d e helak o l d u l a r , n k o n l a r kendi isteklerine g r e d a v r a n dlar, Y a r a t a n l a r n n b u y r u u n a u y m a d l a r ; b u y z d e n O ' n u n ga2

4 Q 2 6 6 blm 2 ii, 3 ek: ve gnahkrlarn btn yollarndan uzak durun.

ya da: arasndan ...

bir avu

CEZA VERMES

z a b n p e r i n l e d i l e r . III N u h ' u n o c u k l a r y o l d a n saptlar v e b

tn a k r a b a l a r y l a birlikte y o k edildiler. b r a h i m , o n l a r n y o l u n u iz
l e m e d i , T a n r ' n n b u y r u k l a r n a u y d u u i i n T a n r ' n n arkada sa
y l d , k e n d i istei u y a r n c a hareket e t m e d i . shak v e Y a k u p d a b
r a h i m ' l e birlikte k a l d , T a n r ' n n arkada v e sonsuz A n t l a m a ' n n
y e l e r i s a y l d l a r . Y a k u p ' u n o c u k l a r , o n l a r d a n saptlar v e ile
dikleri s u y z n d e n c e z a l a n d r l d l a r . M s r ' d a k i o u l l a r , kendi
g n l l e r i n i n inad u y a r n c a y a a d l a r , T a n r ' n n b u y r u k l a r n a kar
geldiler v e k e n d i nazarlarnda doru o l a n a g r e d a v r a n d l a r . O n
lar kanl e t y e d i l e r v e l d e k e n d i e r k e k l e r i n i kestiler. K a d e ' t e
Tanr o n l a r a ,

Gidin ve lkeyi mlk edinin ( Y a s a n n Tekrar

9:23)

d e d i . A n c a k o n l a r kendi isteklerine gre d a v r a n d l a r v e Y a r a t a n l a

rnn s z n e k u l a k a s m a d l a r , a d r l a r n d a d e d i k o d u ettiler; b u
y z d e n T a n r ' n n fkesi p e r i n l e n d i . B y l e c e oullar y o k e d i l d i ,
krallar l d r l d ; g l k a h r a m a n l a r y o k e d i l d i v e lkeleri h a
rap e d i l d i . A n t l a m a ' n n ilk y e l e r i g n a h l a r y z n d e n kltan
g e i r i l d i ; n k T a n r ' y l a A n t l a m a l a r n a bal k a l m a d l a r , k e n d i
isteklerini t e r c i h ettiler v e k e n d i g n l l e r i n i n inatl u y a r n c a
y a a d l a r , her biri kendi isteine gre d a v r a n d .
A n c a k T a n r kendi b u y r u k l a r n a bal k a l a n bir a v u kiiyle,
israil'le d a i m i bir A n t l a m a y a p t , srail'in sapt gizli eyleri o n
lara d u y u r d u . O n l a r a kutsal a b a t ' n v e g r k e m l i b a y r a m l a r n ;
d o r u l u u n u n tankln v e h a k i k a t i n i n y o l l a r n v e bir a d a m n
yaamak iin u y m a k zorunda olduu buyruklarn d u y u r d u . O n l a r
s u y u bol bir k u y u k a z d l a r v e b u n u h o r g r e n l e r y a a m a y a c a k .
A n c a k y i n e d e a d a m n g n a h n v e kirli y o l u izlediler v e y l e d e
diler, ' B u b i z i m y o l u m u z . ' A n c a k g r k e m l i gizlerin sahibi T a n r ,
o n l a r n g n a h l a r n affetti v e hatalarn b a l a d ; o n l a r i i n sra
i l ' d e o g n e k a d a r g r l m e m i g l bir e v ina etti. O ' n a bal
k a l a n l a r n yazgs sonsuz y a a m o l a c a k v e d e m ' i n g r k e m i , o n
larn o l a c a k . T a n r , H e z e k i e l P e y g a m b e r i n a r a c l y l a y l e b u
yurdu;
tinde

srail beni brakp

bulunan

Khinler,

kt

Levililer

yola
ve

ve kan sunularn sunacaklar ( H e z e k i e l

saptnda
Sadok
44:

tapnamn

Oullar

IV

hizme

bana

ya

15).

Khinler, Y a h u d a l k e s i n d e n a y r l a n srail d n m e l e r i d i r ; Levililerse o n l a r a elik e d e n kiilerdir. Sadok Oullar srail'in s e k i n

leridir, z a m a n n s o n u n d a a y a k t a k a l a c a k o l a n v e a d l a r y l a a n l a n
a d a m l a r d r . B u n l a r n isimlerinin v e s o y l a r n n t a m listesini, y a a
dklar z a m a n , d a v a l a r n n saysn, k o n u k l u k s r e l e r i n i , ilerinin
t a m listesini...

KUMRAN

L DENZ PARMENLER

YAZITLARI

O n l a r T a n n ' n n balad, hakly a k l a y a n v e k t y c e z a

l a n d r a n ilk kutsallk a d a m l a r y d l a r . a s o n l a n n c a y a d e k v e b u
y l l a r n s a y s n a g r e , o n l a r d a n sonra A n t l a m a ' y a g i r e n l e r , ilk
a d a m l a r a a k l a n a n Y a s a ' n n y o r u m u n a gre y a a y a c a k l a r . T a n r ,
o n l a r n a t a l a r y l a yapt A n t l a m a u y a r n c a , nasl a t a l a r n n g
nahlarn baladysa onlarnkini de balayacak. A n c a k a
s o n l a n d n d a v e b u yllarn saysna g r e , Y a h u d a e v i n e k i m s e
k a b u l e d i l m e y e c e k ; her a d a m kendi saat-kulesinde d u r a c a k : Du
var rld,

snr kaldrld ( M i k a

7:11)

B u s r e b o y u n c a B e l i y a l , srail'in z e r i n e s a l n a c a k ; T a n r ,
A m o s olu peygamber Yeaya'nn araclyla yle buyurur:
nnzde

tiranlk,

ukur

ve

tuzak

var,

ey

lkede

yaayanlar ( Y e -

aya 24:17). Y a k u p olu L e v i ' n i n syledii g i b i , b u n l a r B e l i y a l ' i n

tuzadr; b u n l a r doruluk y o l u o l a r a k gsterip sraillileri tuza
a d r e c e k . lk tuzak zina, ikincisi servet ve n c s T a p n a a
saygszlktr. lk tuzaktan k a a n , i k i n c i s i n e ; ikinci tuzaktan k a a n ,
n c s n e y a k a l a n r ( Y e a y a 24:18).
'lkeyi'

-'lke',

hakknda

Onlar

mutlaka

yalan

syleyecekler

( M i k a 2:6) d e n i l e n bir P a l a v r a c y d - , i z l e y e n ' D u v a r r e n l e r '

( H e z e k i e l 13:10), ilki y a a r k e n ikinci kez e v l e n e r e k z i n a i l e y e c e k ;
a n c a k yaratl kural der ki,

Tanr onlar erkek ve kadn olarak ya

ratt ( T e k v i n I: 2 7 ) . V D a h a s , G e m i ' y e girenler, iftti. P r e n s l e ilgili

yle yazar:

O ok kadn

edinmeyecek ( Y a s a n n

Tekrar

17:17);

a n c a k D a v u t A n t l a m a ' n n g e m i s i n d e k i Y a s a ' n n m h r l kitabn

okumamt; b u y z d e n Elezar'n v e Yeu'nun l m n d e n v e A t o r e t ' e t a p a n y a l l a r d a n s o n r a , b u kitap s r a i l ' d e a l m a d . S a d o k ' u n g e l i i n e k a d a r b u kitap g i z l e n d i v e a k l a n m a d . S o n r a
D a v u t ' u n s o y u o a l d -ldrlen U r i y a dnda - T a n r onlar D a vut'a balad.
O n l a r t a p n a a saygszca d a v r a n r l a r ; n k Yasa u y a r n c a
(temiz v e kirli o l a n arasndaki) a y r m b i l m e z l e r , a d e t g r e n ka
d n l a c i n s e l iliki kurarlar.
E r k e k l e r , e r k e k y a d a kz k a r d e l e r i n i n k z l a r y l a e v l e n i r l e r ;
oysa

Musa

yacaksnz;

y l e d e r ; Annenizin kz kardeiyle cinsel iliki kurma

nk

annenizin

yakndr

(Levililer

18:13).

Ensesti

y a s a k l a y a n y a s a l a r erkekler iin y a z l m olsa d a b u n l a r kadnlar

i i n d e geerlidir. B u y z d e n , bir erkek kardein kz, k e n d i b a b a
snn erkek k a r d e i y l e cinsel ilikiye g i r m e y e c e k ; n k b u kz d a
o n u n yakndr.

GEZA VERMES

O n l a r kutsal ruhlarn kirletirler; T a n n ' n n A n t l a m a s ' y l a ilgili

y a s a l a r h a k k n d a k o n u u r k e n azlarn kfrle a a r l a r v e y l e
derler: ' B u n l a r s a h t e ' . Yasalar h a k k n d a tiksindirici szler e d e r l e r ;
onlar atei
r

alevlendirenler,

rmcek

adr

ve

odunu

yakanlardr ( Y e a y a

yumurtalar

engerek

50:11),

yumurtasdr

ala

(Yeaya

5 9 : 5 ) . O n l a r a y a k l a a n k i m s e , sutan k u r t u l a m a y a c a k , n e kadar
yaklarsa o k a d a r s u l u o l a c a k , ta ki b a s t r l n c a y a d e k . Eski za
m a n l a r d a , T a n r o n l a r n yaptklarn ziyaret etti v e o n l a r n ilerine
kar
ya

fkesi

27:11)

perinlendi;

nk bu halk akll bir halk deil (Yea

Onlar anlaysz

bir ulustur,

onlarda

sezgi

yoktur (Yasa

n n Tekrar 32:28). n k eski z a m a n l a r d a , M u s a v e H a r u n Ik

lar P r e n s i ' n i n e l l e r i n d e b y d l e r ; hilekr B e l i y a l ise Y a n n i s ile
erkek kardeini b y t t , srail ilk a l n d n d a . 4
l k e n i n h a r a b e y e e v r i l d i i d n e m d e , srail'i d o r u y o l d a n
saptran snr y k c l a r belirdi. l k e h a r a b e y e e v r i l d i ; n k o n
lar T a n n ' n n M u s a a r a c l y l a ilettii b u y r u k l a r n a v e s e k i n l e r i n e
V I isyan ettiler v e srail'in T a n n ' n n y o l u n d a n s a l m a s i i n o n l a r a
s a h t e p e y g a m b e r l i k ettiler. A n c a k T a n r o n l a r n a t a l a r y l a o l a n
A n t l a m a s ' n a n m s a d ; H a r u n O u l l a n v e srailliler a r a s n d a n
sezgi g c kuvvetli v e bilge a d a m l a r seti v e o n l a r a s e s l e n d i . O n
lar

kazdlar:5

Kuyuyu

prenslerin

kazd

kuyu,

halkn

asillerinin

asayla kazdklar kuyu ( l d e S a y m 21:18).

Kuyu, Y a s a ' d r ; o n u kazanlarsa a m l k e s i n d e y e r l e m e k iin
Y a h u d a ' d a n a y r l a n srail d n m e l e r i d i r . T a n r o n l a r prens d i y e
a r d ; n k o n l a r T a n r ' y aradlar v e o n l a r n itibarna k i m s e
kar g e l m e d i . Asa, Yasa y o r u m c u s u d u r ; Y e a y a o n u n h a k k n d a
yle der;
asilleri,

O,

Tann'nn

ii iin alet yapar ( Y e a y a

54:16).

Halkn

Kuyuyu asalaryla k a z m a y a gelenlerdir; Asa, z a m a n n so

n u n d a o n l a r a d o r u l u u retecek kiinin geliine d e k , o n l a r a k

tlk a n d a y r m e l e r i n i b u y u r a n d r .
O ' n u n A n t l a m a s ' n a giren k i m s e , T a p n a a girip d e O ' n u n
s u n a n d a bo y e r e ate y a k m a y a c a k . K a p y k a p a t a c a k l a r ; Tanr
yle
bo

buyurur;

yere

ate

Aranzdan

kim,

kapsn

yakmayacaksnz ( M a l a k i

1:10).

kapatacak?
Onlar

Sunamda
gnahkrlk

alar b o y u n c a Y a s a ' n n doru y o r u m u u y a r n c a y a a m a y a dik

kat e d e c e k l e r . D i p t e k i a d a m l a r l a y o l l a r n a y r a c a k l a r , o n l a r g
n a h k r l a r n k e n d i y e m i n l e r i u y a r n c a e l d e ettikleri kirli servetten
ya da: srail'e kar ilk kez gnahkrca davrandnda (4Q266, bl. 3 ii, 6-7)
4Q266, bl 3 ii, 10 ek: Musa yle der:

KUMRAN

L DENZ PARMENLER

YAZITLARI

v e t a p n a k h a z i n e s i n d e n uzak d u r a c a k l a r ; kendi y o k s u l halklarn

d o l a n d r m a y a c a k l a r , dullar a v , y e t i m l e r i k u r b a n y a p m a y a c a k l a r
( Y e a y a 10:2). O n l a r , t e m i z kirliden ayrt e d e c e k l e r ; kutsal v e la
netli a r a s n d a k i fark a k l a y a c a k l a r . A s l y o r u m u n a g r e a b a t
G n ' n e , a m lkesindeki Y e n i A n t l a m a y e l e r i n i n b u l g u l a r n a
g r e b a y r a m l a r a v e O r u G n n e bal k a l a c a k l a r . Kutsal e y l e r i ,
o n l a r l a ilgili y n e r g e l e r e gre ayr tutacaklar. Erkek kardelerini
kendileri kadar sevecekler; yoksula, muhtaca ve y a b a n c y a yar
dm edecekler.
B i r a d a m , erkek kardeinin salyla i l g i l e n e c e k VII v e y a k
n n a kar g n a h i l e m e y e c e k . Kural u y a r n c a z i n a d a n uzak d u r a
c a k l a r . B i r b i r l e r i n i b u y r u a g r e a z a r l a y a c a k l a r , fkeleri bir g n
d e n f a z l a s r m e y e c e k . Y a s a l a r u y a r n c a kirli o l a n n e s n e l e r d e n
uzak d u r a c a k l a r . K i m s e kutsal r u h u n u k i r l e t m e y e c e k ; n k o n u
ayr tutan T a n r ' d r . Kutsallk K u r a l l a r ' n a v e Y a s a ' y a bal y a a
yanlarn soyu, Tanr'yla Antlamalar uyarnca bin yllar b o y u n c a
y a a y a c a k ( M . S . B : kitapta y l e y a z a r ; O , kendisini sevenlerin,
buyruklarna

uyanlarn

bininci

kuana

kadar

antlamasna

bal

kalr, Y a s a n n Tekrar 7:9).

( M . S . B : eski z a m a n l a r d a o l d u u gibi) k a m p l a r d a y a y o r l a r
sa, l k e n i n v e e v l e n m e n i n ( M . S . B : Yasa g e l e n e i n e gre) v e o
c u k y a p m a n n kuralna g r e , Yasa v e b a l a y c y e m i n l e r i y l e ilgili
i l k e y e g r e y a a y a c a k l a r ve bir adamla kars ve bir babayla olu
( l d e S a y m 30:17) ile ilgili Y a s a ' y a g r e . ( M . S . B : B u y r u k l a r a v e
kurallara) riayet e t m e y e n l e r , Tanr l k e y i ziyaret ettiinde, kt
n n m k f a t y l a d l l e n d i r i l e c e k l e r , A m o s o l u p e y g a m b e r Yeakitabnda yazanlar gerekletiinde:6

ya'nn
babann

soyunu

Efrayim'in

Yahuda'dan

O; seni,

ayrld

grlmemi bir felakete uratacak ( Y e a y a

gnden

7:17).

halkn ve
bu

srail'deki

yana
iki

ev

b l n d n d e , b r a h i m Y a h u d a ' d a n a y r l d . D i n d e n s a p a n l a r k
ltan g e i r i l d i ; a n c a k (yasaya) bal kalanlar k u z e y e katlar,
Tanr'nn
kellerinizin

syledii

gibi,

temellerini

Kralnzn

kendi

ardan

adrmdan

(tabernacle)

kartp

ve hey

am'a

srece

im ( A m o s 5: 26-7).
^M.S.

B.'den

yle

devam

'Uyan ey kl, obanma,

olsun.

eder:

Peygamber

Zeharya'nn

kardeime kar, diyor Tanr,

Ben de elimi kklere kar kaldracam.'(Zeharya

gzetenlerdir.

Ziyaret zamannda

onlar balanacaklar;

yazdklar

obana

13:7). Srnn abals, O'nu

Harun'un

diinde dierleri kltan geirilecek; nceki Ziyarette olduu gibi.

clyla
9:4).

yle
Ancak

buyurmutu:
dierleri,

Ah

edip

Antlama'nn

vah
intikam

edenlerin

gerekletiinde

vur da sr darmadan

alnlarna

ve

israil'in

Tanr,

Mesih'i gel

Hezekiel'in ara

iaret koyacaklar

klcndan geirildiler.

(Hezekiel

GEZA VERMES

Y a s a K i t a p l a r , kraln ardadr, T a n r ' n n s y l e d i i g i b i , Davut'un

ykk

heykellerin
b'dr.

ardan
temelleri

dorultacam

srail'in

hor

(Amos

9:11).

grd

Kral c e m a a t t i r ,

Peygamberlerin

Kita-

Yldz, a m ' a g e l e c e k o l a n Y a s a Y o r u m c u s u ' d u r ; kitapta

yle yazar;

Yakup'tan bir yldz kacak,

srail'den

bir asa ykse

lecek ( l d e S a y m 24:17). Asa, btn c e m a a t i n P r e n s i ' d i r ; o g e l

d i i n d e et'in ocuklarn helak edecek ( l d e S a y m 24:17).
n c e k i Z i y a r e t z a m a n n d a o n l a r b a l a n d ; a n c a k d i n dei
tirenler

VIII

kltan g e i r i l d i ; T a n r ' y l a A n t l a m a l a r n a ( M . S . B :

ilkelerin l a n e t i n e ) bal k a l m a y a n y e l e r d e o n l a r l a a y n kaderi

p a y l a a c a k . B e l i y a l ' i n y k m y l a ziyaret e d i l e c e k l e r . O g n T a n
r'nn ziyaret e d e c e i gndr. ( M . S . B : O ' n u n s y l e d i i gibi,) Yahuda

nderleri ( M . S .

B:

snr

kaldranlara)

benzedi; gazap

dk

lecek zerlerine ( H o e a 5:10). O n l a r T a n r ' n n k e n d i l e r i n i iyi e d e

ceini umacaklar ; ancak Tanr onlar cezalandracak. O n l a r n
hepsi i s y a n k r d r ; n k o n l a r 7 hilekrlarn y o l u n d a n d n m e d i
ler, fahieliin v e kt k a z a n c n y o l l a r n d a y u v a r l a n d l a r . O n l a r
birbirlerine kin gttler ve k a n akttlar; b i r b i r l e r i n d e n nefret etti
ler, y a k n l a r n a kar g n a h ilediler, n a m u s s u z c a d a v r a n d l a r ,
servet v e k a z a n uruna kibirli hareket ettiler. H e r k e s , k e n d i n a
z a r n d a d o r u o l a n ileri yapt v e kendi g n l n n inatl u y a
rnca y a a d . H a l k t a n ( M . S . B : v e onlarn gnahlarndan) uzak
durmadlar,
zehri,

isteyerek T a n r ' n n h a k l a r n d a

kobralarn ldrc zehridir (ya

da

(onlarn) araplar ylan

badr)

(Yasann

Tekra

r 32:33) d e d i i ktlerin y o l l a r n d a y r d l e r .
Ylanlar,

(bu)

halklarn

krallardr; o n l a r n

arab,

izledikleri

y o l d u r . Kobralar ba, onlar c e z a l a n d r a c a k o l a n y u n a n krallar

n n efidir. A n c a k b t n b u , duvar renler ve zerine sva vuran
lar ( H e z e k i e l 13:10) a n l a m a d l a r ; n k frtnalar estiren ve y a l a n
lar y a d r a n , o n l a r a t v e r d i ( M i k a 2:11) ve T a n r ' n n f k e s i , o n
larn birliine kar a l e v l e n d i .
M u s a onlar hakknda yle dedi;
zin

nedeni,

nn

Tekrar

hakllnz
9:5);

ya

da

Tanr'nn

Bu uluslar mlk edinmeni

gnlnzn
atalarnz

doruluu

sevmi

olmas

deil

(Yasa

ve

yeminini

tutmasdr ( Y a s a n n Tekrar 7:8); b u y z d e n o , h a l k n y o l u n d a n

s a p a n srail d n m e l e r i y l e beraber o l a c a k . Tanr k e n d i s i n e tanklk
e d e n 8 ilk a d a m l a r sevdii i i n o n l a r n s o y u n u d a s e v e c e k ; n k
7

M.S.

B.

devam

eder: Onlar pimanlk Antlamas'na girdiler; fakat geri dnmediler,

M.S B ek: ve halklara kar tanklk eden...

vs.

O L U DENZ PARMENLER

KUMRAN

YAZITLARI

b a b a l a r n A n t l a m a s onlarndr. A n c a k O duvar renlerden nef

ret etti v e fkesi ( M . S . B : o n l a r a v e onlar i z l e y e n l e r e kar) a l e v
l e n d i ; T a n n ' n n buyruklarn r e d d e d e n v e k e n d i g n l l e r i n i n . i n a t
l u y a r n c a y a a y a n l a r onlarla a y n sonu p a y l a a c a k . B u ; Y e r e m y a ' n n N e r i y a o l u B a r u k ' a v e E l i a ' n n hizmetkr G e h a z i ' y e
syledii szdr.
a m l k e s i n d e Y e n i A n t l a m a ' y a katlan ( B I ) v e o n a tekrar
i h a n e t e d e n v e y a a m sularnn p n a r n d a n a y r l a n kii, h a l k n B i r lii'nde yok saylacak v e O ' n u n Kitab'na k a y d e d i l m e y e c e k , C e
m a a t r e t m e n i ' n i n l d g n d e n ( B II) H a r u n v e srail'den M e
sih k n c a y a d e k .
M k e m m e l kutsalln C e m a a t i ' n e katlan; a n c a k d o r u l u u n
gerekliliklerini y e r i n e getirmeyen her a d a m , b u kurala gre y a r g
l a n a c a k . O , potada e r i y e n bir a d a m d r ( H e z e k i e l 2 2 : 2 2 ) ; yaptklar
ortaya ktnda, kaderi T a n n ' n n mritleriyle a y n o l m a d n d a n ,
c e m a a t t e n a t l a c a k . B i l g i ' n i n a d a m l a r , b u kii tekrar m k e m m e l
kutsalln a d a m l a r n n B i r l i i ' n i n h u z u r u n a k t n d a , g n a h n
d a n tr o n u a z a r l a y a c a k l a r . A n c a k b u kiinin yaptklar ortaya
k t n d a , m k e m m e l kutsalln a d a m l a r n n izledii Y a s a ' n n
y o r u m u u y a r n c a kimse para ya da a l m a a d n a o n u n l a iliki kur
m a s n ; n k E n Y c e ' n i n Kutsal O l a n l a r , o n u lanetlemitir.
B u k u r a l , ilkeleri r e d d e d e n , ilahlar g n l l e r i n e yerletiren v e
g n l l e r i n i n inatl u y a r n c a y a a y a n ilk v e son a r a s n d a k i her
kes i i n g e e r l i d i r ; o n l a r Y a s a ' n n e v i n d e n p a y a l m a y a c a k l a r .
A l a y c ' y a i n a n a n arkadalar nasl y a r g l a n d y s a , o n l a r d a a y n b i
i m d e y a r g l a n a c a k l a r . n k o n l a r d o r u l u u n i l k e l e r i n e kar
yanl konumu, Antlama'y ve am lkesinde balandklar
Pakt -Yeni A n t l a m a ' y - hor grmlerdir. N e o n l a r n e d e a k r a b a
lar, Y a s a ' n n e v i n d e n p a y a l a c a k l a r .
C e m a a t ' i n r e t m e n i ' n i n l d g n d e n , Y a l a n c ' y terk
e d e n sava a d a m l a r n n s o n u n a kadar, krk s e n e g e e c e k ( Y a s a n n
Tekrar 2:14). B u a b o y u n c a , T a n n ' n n g a z a b o n l a r a kar a l e v
lenecek;
prens,

O'nun

yarg

syledii

ve adam

gibi,

Adalete kar gelecek hibir kral,

olmayacak ( H o e a

3:4).

Ancak

g n a h n d a n d n e n , T a n n ' n n Antlamas'na bal

Yakup'un
kalan her

a d a m , admlarnn T a n n ' n n yoluna ynelmesi iin arkadayla,

e r k e k k a r d e i y l e k o n u a c a k . Tanr o n l a r n s z l e r i n e kulak v e r e c e k
v e d u y a c a k Tanr'dan korkanlara aklanacak o l a n doruluk v e
kurtulu z a m a n i i n , O ' n d a n korkanlar v e O ' n u n a d n a t a p n a n -

GEZA VERMES

lar z e r i n e O ' n u n h u z u r u n d a bir H a t r l a t m a Kitab y a z l a c a k . Ve

siz bir kere daha,

adili

ve gnahkar,

meyeni

ayrt

edeceksiniz

birbirinden

kendisini

sevenlere

ve gzetenlere,

Tanr'ya
(Malaki

bin

kuak

hizmet edeni

ve et

3:18);

binlere,

boyunca

O,

sevecenli

ini gsterecek ( M s r d a n k 20:6).

srail g n a h ilediinde v e T a p n a a hakaret ettiinde, Kutsal
Kenti terk e d i p T a n r ' y a s n a n ; a n c a k s o n r a d a n k k m e s e l e l e r
d e tekrar h a l k n y o l u n a d n m o l a n A y r l k E v i ' n i n her bir y e s i ,
Kutsallk K u r u l u ' n d a , r u h u n a gre y a r g l a n a c a k . A n c a k T a n n ' n n
grkemi srail'e d u y u r u l d u u n d a , Yasa'y ihll e d e n A n t l a m a
yeleri, Yahuda'y knayanlarla beraber, m a h k e m e gnnde,
kamptan atlacaklar.
A n c a k b t n b u ilkelere bal kalanlar, Y a s a ' y a g r e hareket
e d e n l e r , r e t m e n i n s z n d i n l e y e n l e r , ' A n t l a m a ' n n ilkelerine
kar g e l e r e k g n a h iledik, biz ve b a b a l a r m z ; b i z i m l e ilgili hk
m n a d a l e t v e doruluktur,' d i y e r e k T a n n ' n n h u z u r u n d a p i m a n
lklarn d i l e getirenler, O ' n u n kutsal ilkelerine y a d a O ' n u n hakl
kurallarna y a d a O ' n u n doru tanklklarna kar e l k a l d r m a y a n
lar, C e m a a t y e l e r i n i n y a r g l a n d eski h k m l e r i r e n e n l e r ;
D o r u l u k r e t m e n i ' n i n sesine kulak v e r e n l e r v e b u n l a r d u y d u k
larnda d o r u l u u n ilkelerini k m s e m e m i o l a n l a r s e v i n e c e k l e r
v e g n l l e r i g l e n e c e k v e y e r y z n n b t n o u l l a r n a galip g e
l e c e k l e r . T a n r onlar a f f e d e c e k v e O ' n u n kutsal A d n a sndklar
i i n O ' n u n kurtarclna nail o l a c a k l a r . 9

Kurallar
...

Kii XV y e m i n e d e r k e n ( O ' n u n ismini), Aleph ve Lamed

( E l o h i m ) ya da Aleph ve Daleth ( A d o n a i ) adlarn a z n a a l m a y a

c a k ; a n c a k A n t l a m a z e r i n e ballk y e m i n i e d e c e k .
M u s a ' n n Y a s a s ' n d a n sz e t m e y e c e k ... y e m i n e t m e k i i n v e
y e m i n i n i b o z a r s a , A d kirletmi olur.
A n c a k yarglarn huzurunda Antlama zerine ballk y e
m i n etmi v e sonra b u y e m i n i b o z m u s a , s u l u s a y l a c a k v e pi
manlk dileyecek ve suunun bedelini d e y e c e k ; ancak byk
gnahla sulanmayacak.
9

CD

iindeki t blm,

bir ibareyle devam ettirilir:

besleyecek...'

4Q266,

bl.

4,

satr ll-12'de,

Mesih'e gndermede bulunan

'Tanr kendi halk iin bir oban gnderecek ve onlar otlakta

A n t l a m a ' y a girenler v e kendilerini srail'e a d a y a n l a r , y e l i k

y a n a g e l e n o c u k l a r n n d a A n t l a m a ' y a ballk y e m i n i e t m e l e
r i n d e n s o r u m l u d u r l a r . ledikleri s u l a r d a n p i m a n l k d u y u p A n t
l a m a ' y a katlanlar a s n d a n , gnahkrlk a b o y u n c a b u kural
g e e r l i o l a c a k . O g n C e m a a t ' i n G a r d i y a n ' n a s z s y l e y e n kii,
M u s a ' n n srail'le yapt A n t l a m a z e r i n e ballk y e m i n i e d e
c e k ; M u s a Y a s a l a r ' n a b t n itenliiyle bal k a l a c a n ilan e d e
c e k v e i i n d e yaad z a m a n n btn koullarna u y m a y k a b u l
edecek. G a r d i y a n ' n huzuruna kncaya dek kimse Antlama'nn
kurallarn o n a a k l a m a y a c a k ; b y l e c e o G a r d i y a n ' a l d a t a m a y a c a k . A n c a k M u s a ' n n Y a s a l a r ' n a bal k a l a c a n a y e m i n e d e n ki
i sonradan bu sznden cayarsa, yeler s u l a n m a y a c a k . Yasa
a r a c l y l a k a m p h a l k n a a k l a n a n m e s e l e l e r d e n b i r i n d e kusur
ilerse, G a r d i y a n o n a {rehberlik e d e c e k } ( 4 Q 2 6 6 , bl 8 i) ve o n a
talimatta b u l u n a c a k : o , bir s e n e b o y u n c a a l a c a k .

10

O'nun (Gar

d i y a n ' n ) bilgisi d h i l i n d e , { h i b i r d e l i , a v a n a k , a p t a l , kr, sakat,

k a m b u r , sar v e / v e y a ergin o l m a y a n k i m s e C e m a a t ' e g i r m e y e
c e k ; n k Kutsalln Melekleri onlarn arasndadr! ( 4 Q 2 6 6 ,
b l . 8 i).
n k T a n r XVI sizinle v e btn srail'le bir A n t l a m a y a p t ;
b u y z d e n bir a d a m M u s a ' n n Y a s a l a r ' n a d n m e k i i n ballk
y e m i n i e d e c e k ; o n u n i i n d e her ey ayrntlaryla anlatlr.
srail'in
rn,

kendi

grmezden
Jbilelerine

geldii

ve

belirlenmi zamanlar,

Haftalarna

Blnmeleri

Zamanla

Kitab'nda

ay

rntlaryla anlatlr. B i r a d a m M u s a ' n n Y a s a l a r ' n a d n e c e i n e

y e m i n ettii g n , C e z a M e l e i o n u takip e t m e k t e n v a z g e e c e k ;
n k o s z n tutmutur: B u y z d e n b r a h i m vakti g e l d i i n d e
kendisini snnet etti.
Yasa'da

yle

yazar;

sznze sadk kaln ( Y a s a n n

Tekrar,

23:24); l m pahasna da olsa kimse Yasa'nn b u y r u k l a r n d a n

k m a s n , ballk y e m i n i n i b o z m a s n .
Y i n e l m p a h a s n a d a olsa k i m s e , Y a s a ' y a bal k a l m a y a c a
n a d a i r y e m i n i n e sadk k a l m a s n .
Bir

kadnn

O,

kadnn kocas,

yeminine

dair

onun yeminini bozabilir ( l d e S a y m

30:9)

d e s e d e , erkek, b u y e m i n i n tutulmas gereken d u r u m l a r d a karsnn

y e m i n i n i b o z m a y a c a k . B u y e m i n , A n t l a m a ' d a n saplmasna n e d e n
o l a c a k s a , a d a m b u n u geersiz klacak y a d a y e r i n e getirilmesini e n
g e l l e y e c e k . B u kural, kadnn babas iin d e geerlidir.
l0

4Q266, bl 81, 6 ek: ve sonra yaklar.

158

( i t / A VtKMbb

Gnlden

sunulan

sunuyla

ilgili kurala

dair

K i m s e g a y r i m e r u y o l l a r l a e l d e e d i l e n eyleri sunaa a d a m a
y a c a k . Y i n e h i b i r K h i n , g a y r i m e r u y o l l a r l a e l d e e d i l e n eyleri
srail'den a l m a y a c a k . K i m s e e v i n d e k i y e m e i , T a n r ' y a b a l a m a
y a c a k ; n k y l e y a z a r : Karde kardei ala (ya da adak-sunusuyla) t u z a a dryor ( M i k a 7:2). K i m s e ... a d a m a s n . Eer kii,
T a n r ' y a k e n d i a r a z i s i n i n bir b l m n a d a m s a ... b u a d a
a d a y a n c e z a l a n d r l r ... { p a r a s n n altda biri o r a n y l a } ( 4 Q 2 6 6 ,
b l . 8 ) . . .
IX" Y a b a n c l a r n y a s a l a r n n y e m i n i y l e , bir b a k a s n n f e l a k e
ti i i n y e m i n e d e n kii l d r l e c e k t i r (bkz. L e v i l i l e r 2 7 : 2 9 ) . Halk
nn

ocukhrndan

almayacaksn,

onlara

kar

kin

beslemeye

ceksin ( L e v i l i l e r 19:18) s z n d e k i g i b i ; eer A n t l a m a y e l e r i n d e n

biri t a n k l a r n h u z u r u n d a 1 2 a r k a d a n u y a r m a d a n s u l a r s a , o n a
f k e y l e krsa y a d a o n u b y k l e r i n e ikayet e d e r e k k k d rrse; kin b e s l e m i v e a l m olur; a n c a k a k a y l e y a z a r :
O,

hasmlarndan

alr,

dmanlarna

kar

kin

1:2). Eer kii k a r d e i n e bir g n d e n dier g n e

13

besler ( N a h u m ,
sabrla yaklar,

a n c a k sonra o n a f k e y l e krsa, b y k bir s u karsnda k e n d i

a l e y h i n e tanklk etmi o l u r ; n k T a n r ' n n b u y r u u n a kar k
m

olur:

iinde

Yasa'y
uyla

Kardeini

yanmayacaksn

azarlamayacaksn
(Levililer

ve

onun

yznden

gnah

25:26)

buyru

19:17).

kendi ellerine almayacaksn

(I.

Samuel

ilgili kurala dair

H e r k i m k i Y a r g l a r h u z u r u n d a n baka bir y e r d e y a d a o n l a
rn rzas o l m a d a n bakasna y e m i n ettirirse, Y a s a ' y k e n d i e l l e r i
n e a l m olur. B i r ey k a y b o l d u u n d a v e b u e y i n a l n d k a m p
tan b u m a l n kimi a l d b i l i n m i y o r s a , m a l n sahibi lanet o k u y a
c a k ; b u laneti d u y a n v e hrszn k i m o l d u u n u b i l m e s i n e r a m e n ,
b u n u s y l e m e y e n kii s u l u s a y l a c a k .
S a h i b i b i l i n m e y e n bir ey geri getirildiinde, b u n u b u l a n kii
k h i n e g i d e r e k a k l a m a y a p a c a k , b u kii g n a h s u n u s u d i y e k o
s u n m a d a n , b u e y e sahip o l a c a k .
B e n z e r b i i m d e , sahibi b i l i n m e y e n her ey K h i n l e r e g t r
l e c e k ; n k b u n u b u l a n , k o n u y l a ilgili kural b i l m e z . Eer s a h i p
ler o r t a y a k m a z s a , b u l u n a n ey o n l a r d a k a l a c a k .
" 4 0 2 6 6 , bl. 8 ii; 270, bl. 6 ili, 15 ek: ve O yle der:
i2

ya da: tanklarn yannda (4O270, bl. 6 iii, 18)

l3

(4Q267, bl. 9 i, ) ek: bir aydan br aya

KUMRAN

L DENZ PARMENLER

YAZITLARI

Eer Y a s a ' y a kar su ileyen biri, baka bir kii tarafndan

g r l r s e v e ilenen s u b y k g n a h l a r d a n biriyse, tank G a r d i y a n ' a giderek d u r u m u a n l a t a c a k v e o n u n h u z u r u n d a s u l u kiiyi
a z a r l a y a c a k . G a r d i y a n b u s u u k a y d e d e c e k v e b u kii a y n s u u
bir bakasnn n n d e tekrar ilerse, bu kii s u u tekrar G a r d i y a n a
b i l d i r e c e k . Kii bu s u u tekrar ilerse ve bir bakas b u n u grrse,
bu kii c e z a l a n d r l a c a k .
Eer iki tank varsa ve farkl m e s e l e l e r d e ifade verirlerse ve bu
kiiler g v e n i l i r l e r s e v e s u a tanklk ettikleri a y n g n i i n d e G a r
d i y a n bilgilendirmilerse, b u a d a m Saf Y e m e k t e n d l a n a c a k . M a l
m e s e l e l e r i n d e , iki g v e n i l i r tan kabul e d e c e k l e r ve s a n , bir
tann s z y l e kutsal Y e m e k t e n d l a y a c a k l a r .
H i b i r X Yarg, yelik yana gelmemi ya da Tanr korkusu ta
m a y a n bir tann ifadesine dayanarak, l m cezas v e r m e y e c e k .
K a s t e n b u y r u k l a r n a r p t a n kii, a r n a n a k a d a r v e geri d n n c e y e k a d a r , gvenilir bir tank olarak kabul e d i l m e y e c e k .
Bu

kural,

Cemaatin

Yarglar

iin geerli

Kuraldr

B e l i r l i bir sre i i n , C e m a a t ' t e n o n kii s e i l e c e k ; d r d L e v i

v e H a r u n k a b i l e l e r i n d e n , alts s r a i l ' d e n . B u kiiler M e d i t a s y o n
K i t a b ' n a h k i m o l a c a k l a r v e yirmi be v e altm yalar a r a s n d a
o l a c a k l a r . A l t m y a st kimse C e m a a t Yargc o l a r a k g r e v l e n
d i r i l m e y e c e k ; n k ' a d a m g n a h ilediinde, y a a m ksaltld;
Tanr yeryznde yaayanlara fkelendiinde, onlarn l m e d e n
n c e k a v r a y g l e r i n i k a y b e t m e l e r i n i s a l a d ' ( J b i l e l e r , xxiii, II).
Suyla

arnmaya

dair

K i m s e , kirli y a d a bir a d a m s a r m a y a c a k d e r e c e d e s o l a n
suda y k a n m a y a c a k . O , kendisini bir 1 4 t e k n e i i n d e k i s u y l a a r n
d r m a y a c a k . A y n ekilde kimse bir a d a m s a r m a y a c a k d e r e c e d e
s bir k a y a - h a v u z u n d a y k a n m a y a c a k ; kirli kii bu h a v u z u n s u
y u n a d o k u n u r s a , s u y u d a kirletmi o l a c a k .
abat'n,

yasasna

uygun

biimde

gzetilmesine

dair

G n e i n , k a p d a n (batt y e r d e n ) e n uzak o l d u u altnc g n

de k i m s e a l m a y a c a k ; n k Tanr y l e der, abat Cn'n tut
ve kutsal say ( Y a s a n n T e k r a r , 5:12). a b a t G n ' n d e k i m s e bo
y a d a a p t a l c a szler sarf e t m e y e c e k . K i m s e a r k a d a n a b o r ver
m e y e c e k . K i m s e , para v e k a z a n k o n u l a r n d a karar v e r m e y e c e k .
Ertesi g n n ii ya da a l m a s y l a ilgili h i b i r ey s y l e m e y e c e k .
,4

ya da: herhangi bir (4Q270, bl. 6 iv, 21).

CEZA VERMES

a b a t G n ' n d e k i m s e i y a p m a k iin a r a z i d e

15

gezmeyecek.

K i m s e a b a t G n ' n d e k a s a b a s n d a n bin a r n d a n fazla uzaa git

meyecek.
Kimse abat G n ' n d e n c e d e n hazrlanm y e m e k dnda
bir e y y e m e y e c e k . A r a z i d e b u l u n a n h i b i r e y i y e m e y e c e k .
K a m p d n d a h i b i r y e r d e i m e y e c e k . X I Eer a b a t G n ' n d e
y o l c u l u k t a y s a v e y k a n m a y a gitmise, b u l u n d u u y e r d e i e c e k ,
a n c a k bir t e k n e y e s u d o l d u r m a y a c a k . a b a t G n ' n d e y a b a n c
bir k i m s e y i k e n d i ii iin darya g n d e r m e y e c e k . K i m s e a b a t
t o z l u y a d a d a r d a n getirilmi giysi g i y m e y e c e k ; b u n l a r n c e
s u y l a t e m i z l e n e c e k y a d a zerlerine k o k u s r l e c e k . K i m s e a b a t
G n ' n d e kasten k a l a b a l k bir o r t a m a g i r m e y e c e k .
K i m s e bir h a y v a n otlatmak iin k a s a b a d a n iki b i n a r n d a n
fazla u z a k l a m a y a c a k . O ' n a y u m r u k atmak iin e l i ni k a l d r m a y a
c a k . nat o l d u u i i n , o n u e v i n d e n k a r m a y a c a k .
K i m s e e v i n d e n bir ey k a r m a y a c a k v e e v i n e bir ey s o k m a
y a c a k . Kii al veri z e r i n d e y s e , o n u n e v d e n bir ey k a r m a s n a
y a d a e v e bir ey s o k m a s n a izin v e r m e y i n . a b a t ' t a k i m s e m h r
l bir t e k n e y i a m a y a c a k .
K i m s e a b a t G n ' n d e g e z e r k e n y a n n d a gzel k o k u b u l u n
d u r m a y a c a k . K i m s e m e s k e n i n d e k i ta y a d a tozu k a l d r m a y a c a k .
Kimse abat G n ' n d e gezerken o c u k tamayacak.
K i m s e a b a t ' t a 1 6 , k a d n v e erkek h i z m e t i l e r i n i y a d a iilerini
a z a r l a m a y a c a k . 1 7 a b a t G n ' n d e k i m s e , bir h a y v a n n d o u m u n a
y a r d m e t m e y e c e k . Eer o , bir u k u r a y a d a k u y u y a d e r s e , k i m
se abat'ta o n u karmayacak.
K i m s e a b a t ' t a , a b a t ' , Y a b a n c l a r a y a k n bir y e r d e g e i r m e yecek.
K i m s e a b a t G n ' n d e , zenginlik y a d a k a z a n u r u n a a bat'a saygszlk e t m e y e c e k . S u y a y a d a atein i i n e d e n kiiyi;
ip, halat y a d a b e n z e r i gereler y a r d m y l a e k m e y i n .
K i m e abat G n ' n d e , yakmalk sunu hari, sunaa sunu
sunmayacak;

nk

byle yazmaktadr;

abat sunularnz haricin-

c/e(Levililer 23:38).
K i m s e , kirli bir kiiyle s u n a a ; y a k m a l k s u n u , tahl s u n u s u ,
k o k u y a d a o d u n g n d e r i p d e , suna k i r l e t m e s i n e n e d e n Omaya^ y a da: kendi arazisinde (4Q266)
l6

4Q270, bl. 6 v, 17, ya da Sabat Gn'nde

17

ya da: (onlara) kt davranmayacak (4Q27I, bl. 5 i, 7)

KUMRAN

L DENZ PARMENLER

cak;

nk

byle

cak adil kiinin

duas,

yazmaktadr,

Gnahkarn

sunusu

YAZITLARI

kirliliktir; an

makbul bir sunudur ( S l e y m a n ' n

zdeyi

leri 15:8).
b a d e t e v i n e giren kii, kirli v e y k a n m a ihtiyac i i n d e g e l m e
y e c e k . Birlik i i n b o r u a l n d n d a , kii o r a y a t o p l a n t d a n n c e
ya da sonra gidecek, btn hizmetin sona e r m e s i n e sebebiyet
v e r m e y e c e k ; XII n k o, kutsal bir hizmettir.
K i m s e , M a b e t k e n t i n d e bir k a d n l a c i n s e l i l i k i y e g i r i p d e
k e n d i kirliliiyle M a b e t kentini k i r l e t m e y e c e k .
B e l i y a l ' i n ruhlarnn e g e m e n l i i altnda d i n d e n k m a y salk
v e r e n her a d a m , bir h a y a l e t ya da benzeri bir r u h u n etkisi altna
g i r e n l e r l e ilgili Y a s a ' y a g r e y a r g l a n a c a k ( L e v i l i l e r 2 0 : 2 7 ) .
A n c a k a b a t ' a v e b a y r a m l a r a hakaret e d e r e k y o l d a n k a n l a r ,
l m l e c e z a l a n d r l m a y a c a k l a r ; o n u k a p a t m a k a d a m l a r n grevi
o l a c a k . Eer b u a d a m h a t a s n d a n d n e r s e , o n u y e d i s e n e b o y u n
c a k a p a t a c a k l a r v e sonra B i r l i e geri d n e c e k .
K i m s e servet v e k a z a n uruna bir Y a b a n c n n k a n n a k t m a k
i i n e l i n i k a l d r m a y a c a k . K i m s e , k f r e t m e d i k l e r s r e c e v e srail
B i r l i i ' n i n tavsiyesi d n d a , onlara ait o l a n hibir e y e e l k o y m a
yacak.
K i m s e t e m i z h a y v a n l a r y a d a kular Y a b a n c l a r a satp d a
b u n l a r k u r b a n d i y e s u n m a l a r n a n e d e n o l m a y a c a k . K i m s e kendi
tahl a m b a r n d a n y a d a a r a p h a n e s i n d e n ald m a l z e m e l e r i y a
banclara satmayacak. Kimse kadn ve erkek hizmetilerini y a
banclara satmayacak; nk onlar brahim'in Antlamas'na ba
l a n m kiilerdir.
K i m s e ar l a r v a s n d a n suda s r n e n y a r a t k l a r a k a d a r , c a n l
ve/veya srngen hayvanlar yiyerek kendisini kirletmeyecek.
K i m s e kan a k t l m a m y a d a c a n l y k e n k e s i l m e m i bir bal y e
m e y e c e k . e k i r g e l e r i c a n l y k e n atein y a d a s u y u n i i n e a t a c a k
lar; n k d o a l a r b u n u gerektirir.
B i r a d a m n p i s l i i y l e k i r l e n e n b t n o d u n l a r , talar v e t o z ,
y a l a l e k e l e n m i a d a m gibi s a y l a c a k ; her k i m k i o n l a r a d o k u n u r
sa, o n l a r n kirliliiyle k i r l e n e c e k . l bir a d a m a d o k u n a n , e v d e k i
her i v i ve a s k , i aletleri nasl kirlenirse y l e kirli s a y l a c a k ( L e v i
liler 11:32).
srail'deki k a s a b a l a r n birlii i i n geerli K u r a l , b u i l k e l e r e uy
g u n o l a c a k ; b y l e c e temizi v e kirliyi ayrt e d e c e k , kutsal a d i d e n
ayracaklar.

GEZA VERMES

B u n l a r , her a n kural u y a r m c a , E f e n d i ' n i n b t n c a n l l a r l a

ilikisinde i z l e y e c e i ilkelerdir. srail'in s o y u , bu ilke u y a r n c a ha
reket e d e c e k ve l a n e t l e n m e y e c e k l e r .
Bu,

kamplarn

birlii iin geerli Kuraldr

H a r u n ' u n v e srail'in M e s i h i g e l i n c e y e dek, ktlk a n d a b u

kurallar izleyenler
caklar;

Binler,

XIII

Yzler,

e n az o n a d a m d a n o l u a n gruplar olutura
Elliler ve Onlar (k 18:

25).

N e r e d e on

a d a m bir araya gelirse, M e d i t a s y o n Kitab'na h k i m bir khin arala

rndan eksik o l m a y a c a k ; onlar, o n u n tarafndan y n e t i l e c e k l e r .
A n c a k o , b u m e s e l e l e r d e tecrbeli deilse v e bir L e v i b u k o
n u l a r a y e t k i n s e , k a m p y e l e r i n i n ikinci kiinin s z n e g r e h a r e
ket e t m e l e r i n e karar v e r i l e c e k .
A n c a k bir a d a m a c z a m yasasnn u y g u l a n m a s g e r e k t i i n d e ,
K h i n g e l e c e k v e k a m p n i i n d e d u r a c a k v e G a r d i y a n o n u Yas a ' n n d o r u y o r u m u h a k k n d a bilgilendirecek.
K h i n aptal biri olsa d a c z a m l y k a p a t a c a k kii o d u r ; n k
yarg, onlarndr.
Bu,

kampn

Gardiyan

iin geerli kuraldr

O , T a n r ' n n ileri k o n u s u n d a , C e m a a t ' e rehberlik e d e c e k . O ,

o n l a r n T a n r ' n n g l ileri zerine d n m e l e r i n i s a l a y a c a k v e
o n l a r n a k l a m a s n a gre sonsuzluun btn o l a y l a r n a n l a t a c a k
( 4 Q 2 6 7 , b l . 9 iv, 2). B i r b a b a kendi o c u k l a r n nasl severse, o
d a onlar a y n b i i m d e s e v e c e k v e bir o b a n k o y u n u n u nasl tar
sa, o da a c l z a m a n l a r n d a onlar tayacak. O n l a r b t n z i n c i r l e
rinden kurtaracak; b y l e c e C e m a a t i ' n i n i i n d e e z i l e n y a d a krlan
kimse o l m a y a c a k . O , C e m a a t i ' n e katlan kiileri, ilerine, k a v r a y
g l e r i n e , iradelerine, h n e r l e r i n e v e z e n g i n l i k l e r i n e g r e snaya
c a k ; In halk i i n d e hak ettikleri y e r e yerletirecek.
H i b i r k a m p y e s i , g a r d i y a n n rzas o l m a d a n C e m a a t ' e y e n i
bir y e k a b u l e t m e yetkisine s a h i p o l m a y a c a k .
Tanr'nn A n t l a m a s n d a n kimse, bedeli d e n m e d e n , afan
(shahad [ya d a : D i p (shahat)} o u l l a r n d a n bir ey a l m a y a c a k ya
d a o n l a r a bir ey v e r m e y e c e k .
K i m s e , k a m p n g a r d i y a n n h a b e r d a r e t m e d e n al v e r i i i n
birlik o l u t u r m a y a c a k , herkes o n u n t a v s i y e s i n e g r e d a v r a n a c a k
ve y o l d a n {sapmayacak. Benzer ekilde, e v l e n e n } ( 4 Q 2 6 6 , bl. 9
ii, 4) ... bir k a d n l a ... t a v s i y e ... B e n z e r e k i l d e , karsn b o a y a n
d a . G a r d i y a n , { o u l l a r n a v e kzlarna, (tevazu) r u h u } ( 4 Q 2 6 6 , b l .

 L DENZ PARMENLER

ii,

IMRAN

YAZITLARI

6-7) v e s e v e c e n l i k l e r e h b e r l i k e d e c e k v e o n l a r a

lfke}

( 4 Q 2 6 6 , b l . 9 i i, 8) d u y m a y a c a k ...
B u K u r a l , b t n g n a h k r l k a b o y u n c a k a m p l a r birlii
i i n g e e r l i d i r v e b u kurallara bal k a l m a y a n l a r , H a r u n v e sra
il'in M e s i h i ' n i n g e l e c e i son g n g n l e r d e , Kutsal T o p r a a k a b u l
edilmeyecekler.
B u n l a r , T a n r ' n n d n y a y ziyaret e d e c e i g n e k a d a r E f e n d i ' n i n b t n c a n l l a r l a ilikisinde u y m a s g e r e k e n kurallardr. O ,
yle

der;

Efrayim'in

Sizin,

halknzn,

Yahuda'dan

ayrld

babanzn

evinin

gnden

beri

gnleri gelecek
yaanmam

bir

XIV
gn

olacak bu ( Y e a y a 7:17); a n c a k kim bu (kurallara) g r e y a a r s a ,

T a n r ' n n A n t l a m a s , o n u D i b i n btn t u z a k l a r n d a n k o r u m a k iin
s a l a m d u r a c a k , aptalca hareket e d e n l e r s e c e z a l a n d r l a c a k l a r . 1 8
Btn

Kamplarn

birlii

iin geerli

Kural

O n l a r unvanlarna gre kaydedilecekler: ncelikle Khinler,

ikinci olarak Levililer, n c olarak srailliler v e d r d n c o l a
rak d n m e l e r ( P r o s e l y t e s ) . B u n l a r isimlerine g r e srasyla k a y d e
d i l e c e k l e r : n c e l i k l e K h i n l e r , ikinci olarak Levililer, n c o l a
rak srailliler v e d r d n c o l a r a k d n m e l e r ( P r o s e l y t e s ) . B u n l a r
d z e n l e r i n e g r e o t u r a c a k l a r v e her k o n u d a s o r g u l a n a c a k l a r . { B a a } ( 4 Q 2 6 7 , b l . 9 v, ii) a t a n a n khin otuz ve altm yalar a r a s n
d a o l a c a k ; M e d i t a s y o n Kitab'na v e d o r u b i i m d e telaffuz e d e
b i l m e k iin Y a s a ' n n yarglarna h k i m o l a c a k .
B t n k a m p l a r n G a r d i y a n otuz v e elli yalar arasnda o l a
c a k , insanlarn btn srlarn v e btn klanlarn dillerini b i l e c e k .
C e m a a t ' e giren herkes o n u n sz u y a r n c a d a v r a n a c a k . B i r yar
g y l a y a d a d u r u m l a ilgili 1 9 s y l e y e c e k s z o l a n , b u n u G a r d i yan'a syleyecek.
Bu,

Cemaat'in,

kendi

ihtiyalarn

karlamak

iin

uyaca

Kural'dr
O n l a r , aylk k a z a n l a r n n e n a z iki g n l k b l m n G a r d i y a n ' a v e Y a r g l a r ' a teslim e d e c e k l e r ; b u geliri y e t i m l e r e , y o k s u l
lara, m u h t a l a r a , yal hastalara, hastalkla beli b k l m k i m s e
l e r e , y a b a n c kiilerin e l i n e tutsak d e n l e r e , kimsesiz b a k i r e y e ,
y a k n o l m a y a n h i z m e t i l e r e ... datacaklar.
B u , C e m a a t ' i n asl a k l a m a s d r . . .

t8

ya da: sapacaklar (4Q267, bl. 9 v, 5)

MX
9

'.'i.

:-\:

4Q266, bol. 10 i, 4, ek: Cemaat'e.

'

r i

CEZA VERMES

Bu,
sih'inin

onlarn gnahlarn
gelecei

gne

affedecek

kadar

uyulmas

olan

Harun

gereken

ve

srail'in

kurallarn

Me

akla

masdr.
H e r k i m ki m a l v a r l y l a ilgili kasten y a l a n s y l e r s e ... ve alt
m g n b o y u n c a g n a h iin a f d i l e y e c e k ...
H e r kim k i arkadana kara alarsa y a d a o n a haksz y e r e kin
beslerse bir s e n e b o y u n c a g n a h iin af d i l e y e c e k ...

4. Maara am Belgesi Elyazmalar

Kumran Maaras'nda bulunan el yazmalar, Kahire Genizah

metnini tamamlayc niteliktedir. Ancak 5. maara ( C D IX) ve .maarada ( C D IV-V-V-VI-VI-VII) kefedilen bulgular; 4. maara (4Q266-273)
yaztlaryla karlatrldnda, ieriksel adan glgede kalrlar. 4 Q 2 6 5 ,
a m Belgesi'nin ve Cemaat Kuralnn harmanlanm halidir. Paleografik
adan incelenen 4Q266-73 metinleri, sa'dan nce birinci yzyl orta
larna ve sa'dan sonra birinci yzyl balarna denk der.
4Q malzemeleri, (I) C D ' d e eksik olan nsz ( 4 Q 2 6 6 , bl. la-b;
bl. 2 i, 1-6 ve 4Q267, bl. I, 268, bl. I) ve yine CD iinde geen Ku
rallar blmnn nemli bir ksmn iermektedir. Bu yasalar; (2) yele
rin kabul ve ihracndan (4Q266, bl. 5); (3) khinlerin grevlerinden
karlmalaryla ilgili kriterlere (4Q266 bl. 5; 267 bl. 5 ii; 273 bl. 2,
4 i), (4) cilt hastalklarnn tehisi ve karantinayla ilgili ayrntlardan
( 4 Q 2 6 6 bl. 6, 272 bl. I); (5) hasat toplama ve tarm ilerine kadar
(4Q270 bl 3 ii-iii; 271, bl. 2; 269, 6 iii-iv) birok konu hakknda bilgi
sunar. Son olarak, (6) ksmen I Q S Vll'yle rten ceza kanunlar sunulur
( 4 Q 2 6 6 , b l . 10; 270, bl. 7 i; 269, bl. II i-ii). ki temel elyazmas
(4Q266, bl. II ve 270, bl. 7 i-ii), sadakatsiz yelerin gruptan atlmas
iin dzenlenen ayin; Antlama'ya katlm ve ihra konularnn ilendii
blmlerle sonlandrlr. n c ayda kutlanan bu bayram, Haftalar
Bayram'yla (Pentekost) ayn tarihlere denk der. Son olarak, Cemaat
Kural'nn ve a m Belgesinin harmanland melez S-D (4Q265); Cema
atin iki kurulu belgesi arasnda karlatrma yapmamza olanak tanr.
Editio princeps iin baknz; J . M . Baumgarten, DJD, XVIII. 4 Q 2 6 9
iin bkz. H. Stegemann, DJD, X X X V I , 201-11.

CEZA VERMES

(l)4QD'YE

GRE AM

BELGES'NE

GR

(4Q266-8)
adet 4. maara am Belgesi elyazmas (4Q266, bl la-b; bl. 2
i, 1-6 ve 4 Q 2 6 7 bl. I, 268 bl. I), metnin Kahire uyarlamasnda bulun
mayan bir nszn blmlerini ierir. nsz, 4QS^ nin giri blmne
kabaca benzeyen bir bala sahiptir. erik eskatolojiktir ve Tanr'nn
' O n u n buyruklarn gzeten ve yolun mkemmelliinde yryenler'e
gnderdii bir vahyi anmsatr. CD II, I; nszn bittii yerde, hikyeyi
kald yerden devam ettirir.
4 Q 2 6 6 , b l . la-b
B a k a n i i n , In O u l l a r ' n a , g n a h k r l n y o l l a r n d a n
uzak k a l m a l a r iin rehberlik e d e c e k ... adaletsizlik r u h u n u n z i
yareti s r e s i n c e , b e k l e n e n z a m a n g e l i n c e y e d e k ... T a n r , o n u n
b t n ilerini y k a c a k , ... snrlar k a l d r a n l a r v e g n a h k a r l a r n
birliini y o k e d e c e k . i m d i d i n l e y i n b e n i , size T a n r n n mthi ta
sarmn v e g r k e m l i , g l ilerini a k l a y a c a m . S i z e , a d a m d a n
y a a m b o y u n c a s a k l a n a n her eyi a n l a t a c a m ...
B l m 2 ( 4 Q 2 6 7 , bl. I; 268; bl. I)
I b e d e n v e yarat ... o n l a r a g e l i n c e y e d e k ; n k o n l a r , belir
lenmi zamanlarna ne ge kalacaklar ne de erken davranacaklar
... T a n r , k e n d i s i n i t a n m a y a n l a r g a z a p a n a m a h k m etti v e
O ' n u n b u y r u k l a r n izleyenler v e m k e m m e l l i k y o l u n d a y r y e n
ler iin iyi n i y e t z a m a n l a r n b e l i r l e d i . O n l a r n gzlerini gizli ey
lere at v e srlar d u y m a l a r n s a l a d ; g e l e c e k t e b a l a r n a g e l e
c e k l e r i a n l a s n l a r d i y e . i m d i d i n l e y i n , siz, d o r u l u u b i l e n l e r ...
( = C D , I, I).

O L U DENZ PAKOMENLtRI

Kl MKAN

(2)KATILIM

YAZITLARI

KURALLARI

( 4 Q 2 6 6 , bl. 5)
Bu blm, Cemaat Kural'nda geen yelik kabul ve ihracyla ilgili
ynergeleri ve C D ' n i n , Sadok Oullar'n, 'srail'in dnmeleri' diye ta
nmlayn anmsatr.

I ...
... her birini, r u h u n a ve yapt ilere g r e y a k n l a r n a alsnlar
diye
. . . G a r d i y a n ' n h k m y l e atlacaklar (bkz. I Q S V I )
... v e srail'in b t n d n m e l e r i , b u ilkelere g r e hareket e d e
c e k l e r ... S a d o k ' u n O u l l a r , K h i n l e r (bkz. C D I V ) ; o n l a r , srail'in
d n m e l e r i d i r ... son Y a s a n n y o r u m u ... B a k a n , b t n srail'le
ilikilerinde b u kurallara gre d a v r a n a c a k ( I Q S I X ) ; T a n r k e n d i s i
n i i z l e m e y e n v e m k e m m e l l i e g i d e n y o l u a r a m a y a n kiileri k o
rumayacak...

GREVLERNDEN

(3)KAHNLERN
ALINMALARIYLA

LGL

KURALLAR

4 Q 2 6 6 , b l 5 ii ( 4 Q 2 6 7 , b l . 5 ii; 2 7 3 , b l . 2, 4 i)
Kutsal Yasa'nn bu blmnde, Cemaat u kurallar ortaya koyar: (I)
Yalnzca akc ve ak konuabilen khinler, halkn nnde Kutsal Kitab
okuyacaklar. (2) Savata esir den khinler, Tapnak hizmetinde bulun
mayacaklar (3) Yabanc lkelere g eden khinler, nderlik konumun
dan uzaklatrlacaklar ve kutsal eylerde yer almayacaklar.
II H z l ( y a d a : sessiz, tuttuk, kelimeleri y u v a r l a y a r a k ) ya da
kesik v e s y l e d i i a n l a l m a y a c a k b i i m d e k e l i m e l e r i y u t a r a k k o
n u a n kii, Y a s a Kitab'n o k u m a y a c a k ; kiilerin n e m l i bir k o n u
d a hatal d a v r a n m a l a r n a sebep o l m a y a c a k l a r . ... U l u s l a r a tutsak
d e n h i b i r H a r u n O l u ... o n u kendi kirlilikieriyle kirletmek ...
O , kutsal i b a d e t e k a t l m a y a c a k ... e n kutsal eyleri y e m e y e c e k ...
U l u s l a r n h i z m e t i n e g i r e n h i b i r H a r u n O l u ... o n u n h a l k n a ,
h a l k n n r g t l e n m e b i i m i n i a n l a t a n v e ihanet e d e n ... A d D o ruluk'tan k a r l a n H a r u n O l u ... kendi g n l n n inatl u y a
r n c a d a v r a n a n , s r a i l ' d e n ... kutsal y e m e i y i y e n ... H a r u n ' u n
O u l l a r ' n n k u r u l u ... y i y e n , k a n d a n tr s u l u s a y l a c a k . B u n
lar, srail k a s a b a l a r n d a k i m e s k e n l e r i i n g e e r l i k u r a l l a r d r ...
K a m p l a r d a k i v e k a s a b a l a r d a k i kutsallk a d a m l a r ...

GEZA VERMES

(4)CLT

HASTALIININ

TEHS

( 4 Q 2 6 6 , 269, 2 7 2 , 273)
Kafa derisi ve yzde grlen cilt hastalnn tansyla ilgili kurallar
(Levililer 13: 29-37) Kahire elyazmalarnda bulunmuyor; ancak bunlar
4 Q 2 7 2 , 266 ve 4 Q 2 6 9 , 273'n yardmyla ksmen sunulabilirler. Levili
ler 13:33 blmne eklenen giri formlnde 've bu konu hakknda y
le sylenir' cmlesiyle balayan alntlara rastlyoruz; byk olaslkla
bu blmden nce Levililer kitabna ait daha uzun bir pasaj bulunmak
tayd. Cilt hastal blmnden sonra, doumla ilikilendirilen ve kir
lenmeye yol aan eitli cinsel boalmlarla ilgili yasalar sunulmakta.
Editio princeps iin bkz. J. M. Baumgarten, DJD, X V I I I , 50-51, 18687.

4 Q 2 6 6 , bl. 6 i ( 4 Q 2 7 2 I, 2 7 3 4 i i , 2 6 9 7)
I ... solgunluk ya da y a r a ya da parlak leke ... ta ya da tahta
y a d a b e n z e r bir n e s n e y e a r p m a s o n u c u o l u a n y a r a , r u h u n d a
m a r a g i r m e s i y l e k a n ak h z l a n p y a v a l y o r s a v e d a m a r ... k a n
d a n sonra ...
K h i n , l v e c a n l d e r i y e b a k a c a k . Eer l d e r i , c a n l d e r i y e
y a y l m s a , hasta i y i l e i n c e y e k a d a r v e k a n d a m a r a d n n c e y e
kadar, k h i n o n u karantinada tutacak; k h i n , o n u g z l e y e c e k v e
y e d i n c i g n o n u tekrar m u a y e n e e d e c e k ; eer y a a m r u h u h a r e
ket e d i y o r s a v e cilt eski h a l i n e d n y o r s a , v e b a g e m i , yaras te
m i z l e n m i d e m e k t i r . K h i n , v e b a l e t stndeki d e r i y i m u a y e n e
etmeyecek.
4 Q 2 6 6 , bl. 6
I A n c a k solgunluk y a d a y a r a c i l d e nfus etmise ... v e k h i n ,
eti g r e b i l i y o r s a , bu deriyi k a p l a m bir deri hastaldr ( c z a m ) .
B e n z e r bir kural ... k h i n o n u y e d i n c i g n m u a y e n e e d e c e k . Eer
e t l d u r u m a g e l m i s e , c z a m hastal k t c l d r . S a y a d a
sakal altndaki y a r a y l a ilgili y a s a : K h i n , r u h u n s a a v e s a k a l a gir
d i i n i , d a m a r kuattn g r e c e k ; v e b a s a n a l t n d a n y a y l a c a k
v e b u n u n rengini a k sarya e v i r e c e k ; tpk bitkinin k k n d e k i
bir s o l u c a n n bitkinin k k n srp d a i e i n i n s o l m a s n a n e d e n
o l m a s g i b i . Bu k o n u h a k k n d a y l e y a z a r ; Khin, onun ban y-

KUMKAN

L DENZ PARMENLER

kamalarn

emredecek;

ancak

yaraya

dokunulmayacak

YAZIILAI:

(Levililer

13:33). B u s a y e d e k h i n , l sala c a n l sa b i r b i r i n d e n ayrt e d e

b i l e c e k . Y e d i g n sonra tekrar m u a y e n e ettiinde u y u z u n y a y l p
y a y l m a d n g r e b i l e c e k . Eer hastalk y a y l m s a , kii kirlidir.
A n c a k l s a , c a n l s a i i n d e y a y l m a m s a ; d a m a r l a r a kan g e l
m i , y a a m r u h u b e d e n e d n m v e c z a m iyilemitir. B u , H a
run O u l l a r iin geerli ' c z a m ' yasas k u r a l d r . . .
Erkeklik salglaryla ilgili y a s a . B e d e n i n d e n salg reten ya da
e h v e t l e n m i o l a n erkek ya da ... II k a d n ... k a d n l a ilikiye gi
ren erkek, o n u n a d e t k a n y l a kirlenir. Y e d i n c i g n d e n sonra k a d n
y i n e adet g r y o r s a ; kutsal y e m e i y e m e y e c e k v e T a p n a a gir
m e y e c e k , sekizinci g n , gne b a t n c a y a dek. v a c a f
Bir

kadn

hamile

gnlerdeki gibi
snnet

kalp

yedi gn

edilecek.

gn

bekleyecek.

gibi

iki hafta

Kadn
Ancak

erkek

kirli

ocuk

kanamasndan
kz

kirli saylacak.

dourursa,

saylacaktr.

ocuk

ocuk

paklanmak

dourursa,

adet grd
sekizinci gnde
iin

otuz

adet grd

Kanamasndan paklanmak

iin

gnler
altm

alt gn bekleyecektir (Levililer 12:2-5). K a d n , kutsal y e m e e d o

k u n m a y a c a k , T a p n a a g i r m e y e c e k t i r ; n k b u b y k gnahtr
... k a d n kirli o l d u u d n e m b o y u n c a , o c u u n u t e m i z o l a n bir
bakcya verecektir

Eer kadnn kuzu alacak gc yoksa,

kum

ru ya da gvercin yavrusu getirecek (Levililer 12:8) ve b u n u

...

kuzu

yerine kurban e d e c e k t i r . . .

(5)HASAT

TOPLAMA

VE HARLA

LGL KURALLAR

( 4 Q 2 6 6 , 2 6 9 , 2 7 0 , 271)
III . . . T a h l t o p l a m a y a v e b a d a n z m t o p l a m a y a dair. ( B i r
d e m e t t e o n m e y v e vardr.)
B i r ' b e t s e a h l k (bir seah t o h u m u n yeermesi iin gerekli alan)
a l a n d a bir seaha ( h a c i m l s : on iki litre) kadar yetien tahl ...
r n v e r m e y e n toprak, y e r e d e n z m l e r v e o n taneli k k
salkmlar t e r u m a h - s u n u s u vergisine tabi t u t u l m a z . H a s a t e d i l m i
zeytin ve zeytin rnlerinin otuzda biri vergi o l a r a k d e n i r .
A n c a k toprak tahrip edilmise y a d a y a n m s a ...

4 Q 2 7 0 , bl. 3
B i r 'bet s e a n l k a l a n d a bir seah r n yetiiyorsa, r n n o n
da biri v e r i l e c e k . Eer kii g n d e bir seah r n e l d e e d e b i l i y o r s a ,
terumah, bir isaron (=bir s e a h n , y z d e otuzu) o l a c a k . T o p r a n

CEZA VERMES

e k m e i n i y i y e n btn aileleri (daha d o r u s u , evleri) her s e n e terumah v e r e c e k l e r (bkz. l d e S a y m 15: 19-20; L e v i l i l e r 23:17). B i r
s o m u n , bir isaron o l a c a k .
4 Q 2 6 6 , bl. 6
I V K u t s a l toprakta v e dier k e n t l e r d e , z m b a l a r n n v e
m e y v e v e r e n a a l a r n btn kutsal s u n u l a r , k h i n l e r e aittir. K
hinler, bu sunular ... satabilirler ... bir a d a m topran ekebilir;
d r d n c y l d a ektii rn y i y e m e z ; b u n l a r o s e n e kutsaldr...
4 Q 2 7 I , b l . 2 ( 4 Q 2 6 9 , b l . 8 i-ii; 2 7 0 , b l . 3 iii)
... o , h a r m a n y e r i n d e k i h a s a d n her 'homer'mdan ( h a c i m l
s : 2 2 0 litre) o n d a bir o r a n n d a p a y alr; bu p a y , bir ephah ya
da batha (22 litre) d e n k der. Ephah ve bath, eittir. H e r bir Homer, t a h l n bir 'epnah'nn altda biri ve bir bath m e y v e n i n o n d a
biri. K i m s e , y z k u z u d a n birini ( H e z e k i e l 45:15, iki y z k u z u d a n
birini) s u n u p d a k e n d i n i a y r m a s n . K h i n l e r g e l i p d e ilk r n
k u t s a m a d a n n c e , kimse hasat y e r i n d e k i y a d a b a h e d e k i y e m i i
y e m e y e c e k ... bir a d a m a ait bir e v ... b u n u satabilir v e ... v e s u
suzdur ... K i m s e kutsal y e m e i n e ... getirmesin. K i m s e , uluslarn
tapnd a l t n d a n , g m t e n , b a k r d a n , k a l a y d a n y a d a k u r u n
d a n putlar kutsal y e m e i n y a n n a y a k l a t r m a y a c a k ; a n c a k ate
ten y e n i k a r l m metal y e m e e yaknlatrlabilir. K i m s e i i i n
k u l l a n l a n d e r i , giysi y a d a tekneyi t a m a y a c a k . B u e y a l a r a insan
c e s e d i d o k u n d u u n d a d a a y n kural g e e r l i o l a c a k ; a n c a k y a s a
u y a r n c a kutsal suyla t e m i z l e n e n ceset kirli s a y l m a y a c a k . G n a h
krlk a b o y u n c a t e m i z kiiler, lleri saf s u y l a t e m i z l e y e c e k
ler. B i r l i e katlma y a n a g e l m e m i e r k e k l e r . . .

(6)CEZA

KANUNLARI
YENLENMES

VE ANTLAMANIN
TREN

( 4 Q 2 6 6 , 270)
CD XIV, ceza yasalarna ait para buuk cmlelerle biter. Drdn
c maara elyazmalar D a ve D e , kurallarn ihlali durumunda uygula
nan ihra cezalarnn ve farkl uzunluklardaki cezai yaptrmlarn listesi
ni sunar. Bunlar, Cemaat Kural'nda (IQS VII) geen ceza maddeleriyle
olduka benzerlik gstermektedir. Ancak kadnlarla (zina ve anneler

O L U DENZ PARMENLER!

KUMRAN

YAZTLAR

hakknda kt sz sylemekle) ilgili ceza kural, iki metin arasndaki te

mel ayrma noktasdr. Diil cinsle ilgili tm konularda olduu gibi, 5erekh'm suskunluu burada da devam etmektedir. Ceza kanunlarndan
sonra Antlama trenini konu edinen bir blmle sonlandrlan a m B e l gesi'nin drdnc maara uyarlamasnda, tarikatn ruhani liderinin sa
dakatsiz yelerin gruptan ihracyla ilgili szlerine yer verilir. 'Yasann
son yorumu' misyonunu stlenen bu pasajda, bayram birliinin toplan
ma tarihi 'nc ay'a tarihlenir.
Editio princeps iin, bkz. j. M. Baumgarten, DVD, XVIII, 72-8,162-70.
4 Q 2 6 6 , b l . 10 ( 4 Q 2 7 0 , b l . 7 i; 2 6 9 , b l . II i-)
... II iki y z g n iin gruptan atlr ve y z g n g n a h l a r iin
af diler. A n c a k b y k bir g n a h ilemise ve kin g d y o r s a ; o za
m a n kii bir d a h a gruba kabul e d i l m e y e c e k . N e d e n s i z y e r e k a r d e
ini k k d r e n y e , bir s e n e ihra e d i l e c e k v e alt a y b o y u n
c a g n a h i i n a f d i l e y e c e k , (bkz I Q S V I I ) . A p t a l c a k o n u a n kii,
yirmi gn b o y u n c a af dileyecek ve ay b o y u n c a dlanacak,
(bkz. I Q S V I I ) . K a r d e i n i n s z n y a r d a kesen kii, o n g n b o
y u n c a g n a h i i n a f d i l e y e c e k . ( I Q S V I I ) . C e m a a t toplantsnda
u y u y a k a l a n kii ... otuz g n d l a n a c a k v e o n g n b o y u n c a g n a
h i i n a f d i l e y e c e k . B e n z e r e k i l d e , kurul b a k a n n n rzas o l
m a k s z n bir toplanty kere terk e d e n kii, o n g n b o y u n c a g
nah iin a f d i l e y e c e k . A n c a k dier yeler a y a k t a y k e n t o p l a n t d a n
k m s a , otuz g n b o y u n c a a f d i l e y e c e k . K a r d e i n i n y a d a halkn
n n d e , e v d e y a d a darda p l a k g e z e n kii alt a y b o y u n c a d
l a n a c a k ... ( I Q S V I I ) . G i y s i s i n i n altndan elini hareket ettirdiinde
p l a k l g r n e c e k b i i m d e kt g i y i n e n kii, otuz g n b o y u n c a
d l a n a c a k v e o n g n b o y u n c a a f d i l e y e c e k ( I Q S V I I ) . Sesi d u y u l a
c a k b i i m d e a p t a l c a k a h k a h a atan kii otuz g n b o y u n c a dlana
c a k v e o n be g n b o y u n c a iledii su i i n a f d i l e y e c e k . K o n u
urken sol e l i n i hareket ettiren kii, on g n b o y u n c a af d i l e y e c e k
( I Q S V I I ) . K a r d e i n e kara a l a n kii, bir s e n e b o y u n c a saflktan
dlanacak.

4 Q 2 7 0 , bl. 7
I v e alt a y b o y u n c a a f d i l e y e c e k . F a k a t C e m a a t ' e kara a l a n
kii d l a n a c a k v e bir d a h a geri kabul e d i l m e y e c e k ( I Q S V I I ) . H a k -

CEZA VERMES

sz y e r e kardeini s u l a y a n k i m s e , alt a y b o y u n c a a f d i l e y e c e k
( I Q S V I I ) . G e r e e ihanet e d e n v e kendi g n l n n inatl u y a
r n c a hareket e d e n k i m s e , C e m a a t otoritesi karsnda p i m a n l
n bildirirse, iki yl d l a n a c a k ve altm g n b o y u n c a g n a h iin
a f d i l e y e c e k ( I Q S V I I ) . ki yl sonra, K u r u l , kiinin d u r u m u n u tek
rar d e e r l e n d i r e c e k ; kii g r u b a k a b u l e d i l d i i d u r u m d a c e m a a t
dzeni iindeki yerine dnecek ve yasay alacak ( I Q S VII). C e
m a a t Y a s a s ' n a kar g e l e n kii a y r l a c a k v e tekrar geri d n m e y e
c e k . Y a s a l a r ' a u y g u n o l m a y a n b i i m d e b a k a s n d a n y e m e k kabul
e d e n k i i , b u n u eski s a h i b i n e v e r m e y e c e k , vacat Y i n e y a s a l a r a
u y g u n o l m a y a n b i i m d e karsyla cinsel iliki k u r a n , z i n a y a p a n ,
kii gruptan a t l a c a k v e gruba tekrar kabul e d i l m e y e c e k . B a b a l a r
h a k k n d a k t s z s y l e y e n kii a t l a c a k v e geri d n m e y e c e k
(bkz. I Q S V I I ) . A n c a k kii A n n e l e r h a k k n d a kt sz s y l e r s e , o n
gn b o y u n c a af dileyecek. nk Annelerin, C e m a a t iinde
rwqmh (ayrcal ?) yoktur, vacat
D o r u y o l a d n e n kiilerin izlemesi g e r e k e n kurallar b u n l a r
dr. H e r k i m ki kardeini k h i n e bildirirse
4 Q 2 6 6 , b l . II ( 4 Q 2 7 0 , b l . 7 i-ii)
I I b u kii, k e n d i isteiyle O ' n u n yargsn k a b u l e d e c e k ; n
k O ' n u n M u s a araclyl a gnderdii y a s a l a r a g r e , dikkatsizlik
s o n u c u g n a h ileyen r u h , g n a h - s u n u s u v e s u - s u n u s u s u n a c a k
tr.

srail'le ilgili

honut

etmek

yle yazar;

iin

sunacanz

Cennetin sonuna gideceim

kokuyu

duymayacam

ve beni
(Levililer

3 3 : 31) B a k a bir p a s a j d a y l e y a z a r ; alayp yas tutarak Tanr'ya

dnmek iin, ( Y o e l 2: 12-13). Y i n e baka bir p a s a j d a y l e y a z a r ,
giysinizi deil yreinizi paralayn (a.g.e.).

Her kim

ki

M u s a Yasa-

lar'ndaki ilkeleri takip e d e n b u ilkeleri r e d d e d e r s e , O ' n u n d o r u

l u u n u n o u l l a r y l a bir s a y l m a y a c a k ; n k o n u n r u h u h a k l
i k a z l a r a u y m a m t r ( b k z . I Q S III). B u i s y a n k r kii, C e m a a t ' t e n
k o v u l a c a k . C e m a a t ' i n bandaki K h i n , b u kii h a k k n d a k o n u a
c a k . O , y l e d i y e c e k , " k r l e r o l s u n e v r e n i n ' R a b b i n e ' . H e r ey
S e n i n e l l e r i n d e , her eyin yaratan S e n s i n . H a l k l a r , a i l e l e r i n e v e
uluslarnn d i l l e r i n e g r e S e n yarattn. O n l a r n hata y a p m a s n d a
S e n s a l a d n . B a b a l a r m z S e n setin v e o n l a r n s o y u n a d o r u l u
u n u n ilkelerini v e kutsal yarglarn v e r d i n ; b u n l a r a u y a r a k , eer
uyarlarsa, y a a s n l a r d i y e . B i z i m iin snrlar S e n i z d i n v e b u s
nrlar ihll e d e n l e r i l a n e t l e d i n . B i z , S e n i n kurtarclnn h a l k y z

 L DENZ PARMENLER

KMRAN

YAZITLARI

v e S e n i n a y r l a r n n sryz. S e n , o n u (snr?) ihll e d e n l e r i

l a n e t l e d i n ; a n c a k biz o n u k o r u y o r u z . " K o v u l a n kii a y r l a c a k ; her
k i m ki o n u n an paylar, o n a s e l a m (shalom) verirse, o n u n l a fi
kir birlii kurarsa, y a s a y a g r e G a r d i y a n tarafndan s o r g u l a n a c a k
v e c e z a s k e s i l e c e k . K a m p l a r d a iskn e d e n herkes n c a y d a
bir a r a y a t o p l a n a c a k v e Y a s a ' d a n sapan l a n e t l e y e c e k l e r . B u ,
k a m p l a r d a v e k a s a b a l a r d a y a a y a n l a r n , izledikleri y o l d a v e ziya
ret e d i l e c e k l e r i g a z a p a l a r n d a izleyecekleri y a s a l a r n y o r u m u
dur. Y a s a ' n n son y o r u m u u y a r n c a , btn bunlar g z e t i n .

(7)MELEZ BR CEMAAT KURALI - AM BELGES METN

(4Q265)
Muhtemelen M . . birinci yzyl sonlarna ait olan on iki elyazmas
blm, Cemaat Kural ve am Belgesi'ne ilikin bir yazdan kesitler su
nar; ancak bu iki belgede bulunmayan blmler de melez metne dhil
dir. I Q S Vl-Vll'yi artran I. blm, Cemaat'e giri ve ceza yasasyla;
I Q S Vlll'in zeti niteliindeki 7. blm, 7.- 10. satrlar, Cemaat Kurulu'nun tanmyla ilgilidir. I Q S Vlll'de geen 'on iki adam ve khin'
ibaresi 'on be adam' biiminde kullanlr. CD Xl'de geen abat Yasala
r, 7. blmn I. ve 2. stunlarnda yer bulur ya da bu, Tapnak Parme
ni Lll, I7-I8'den alntlanmtr. IQS ve C D ' y e yabanc olan ikinci blm
de, Yeaya Kitab'nn 54:1-2. blmleri olduu gibi aktarlr. Blm 7
ii'nin sondan drt satr, Levililer 12:2, 4a, 5, 4b blmlerinin yeniden ka
leme alnm halidir; ancak Levililer 7:3 pasaj, metnin yeniden yazld
srada karlmtr. Bu alnt, Aden Bahesi'yle balayan ve haftalara gre
hesaplanan alarn betimleniiyle ilgili bir hikyenin blmdr.
Editio princeps iin, bkz. J. M. Baumgarten, DJD, X X X V , 57-58.
I. B l m
...'n K i t a b ' n d a yazld gibi ... P e y g a m b e r Y e a y a ' n n Kitab'nda
lklar
bar.

yazld
at;

gibi:

Ey doum

nk

u olacaktr,

terk

ocuk
ars

edilmi

diyor Rab.

2). B u n u n y o r u m u ...

dourmayan

nedir,
kadnn,

adrnn

ksr kadn,

bilmeyen
evli

sen,

kadndan

alann genilet...

sevin

Sevinle
daha

haykr,

ok

ocu

(Yeaya

54:1-

CEZA VERMES

3. B l m
... N e d e n kii, kardeine ihanet e d e r ... hibir g e n erkek v e
k a d n , Fsh B a y r a m ' n n s u n u s u n d a n y e m e s i n ...
4. B l m
I ... on g n cezalandrlr ... otuz g n c e z a l a n d r l r ... bu s
r e b o y u n c a c e z a l a n d r l r v e o n be gn b o y u n c a y e m e i n i n y a r
s ... a y b o y u n c a y e m e i n i n yarsyla c e z a l a n d r l r . K e n d i s i n
d e n d a h a st k o n u m d a b u l u n a n kiiden n c e sz a l a n y e , alt a y
s r e s i n c e saflktan uzaklatrlr ve y e m e i n i n yars kesilir, v a c a f
Kardeini k k dren kii ... otuz g n c e z a y a arptrlr. B i l e
rek kardeini y a n l t a n y e alt a y b o y u n c a dlanr ( I Q S V I I ) v e b u
sre i i n d e y e m e i n i n yars kesilir. Kasti b i i m d e h e r h a n g i bir
k o n u h a k k n d a y a l a n s y l e y e n kii, otuz g n l e c e z a l a n d r l r v a
caf y i n e kastl olarak m l k i y e t l e ilgili k o n u l a r d a y a l a n s y l e y e n
kimse alt ay dlanr. II C e m a a t toplantsnda u z a n a n ve u y u y a k a l a n kii otuz g n c e z a y a arptrlr. Eer ... Kitab o k u r k e n ,
kere u y u y a k a l r s a v e toplantdan dar karsa, o n g n c e z a alr.
C e m a a t K u r u l u ' n a katlmak isteyen kii, C e m a a t G a r d i y a n tara
fndan snanr. Eer kii u y g u n bulunursa, G a r d i y a n o n a bir s e n e
b o y u n c a eitim verir. S o n r a kii C e m a a t h u z u r u n a k a r v e K u r u l ,
kiinin d u r u m u n u tartr (bkz. I Q S V I ) . Kii, b u d z e n e u y g u n b u
l u n m a z s a (bkz. I Q S V ) , o r a d a n ayrlr ( I Q S V I ) . Eer k a b u l edilirse,
G a r d i y a n , o n a Yasa y o r u m u n u retir. B i r sonraki yl b o y u n c a ,
kii, C e m a a t i n Kutsal y e m e i n e d o k u n a m a z ( I Q S V I ) . Sresi d o l
d u u n d a ( I Q S V I ) kiinin m l k i y e t i , C e m a a t G a r d i y a n ' n a teslim
e d i l i r . . . G e l d i i n d e ...
6. B l m
... a b a t G n ' n d e kimse a m u r l u giysi g i y m e y e c e k ( C D X I ) .
K i m s e z e r i n d e toz o l a n giysileri g i y m e y e c e k y a d a ... a b a t G
n ' n d e . K i m s e , a b a t G n ' n d e a d r n d a n tahta y a d a t e k n e
karmayacak. Kimse abat G n ' n d e , ukura den hayvanna
y a r d m e t m e y e c e k ( C D X I ) . A n c a k a b a t G n ' n d e kii suya d
erse, baka biri giysisini kullanarak o n u s u y z n e e k e c e k ; a n
c a k baka bir alet kullanarak o n a y a r d m e t m e y e c e k (b k z . C D X I ) .
O r d u ... I I ... a b a t G n ' n d e . zin v e r m e y i n ... H a r u n O u l l a r

Kl MKAN

L DENZ PARMENLER

YAZITLARI

s o y u n d a n g e l e n k i m s e a b a t G n ' n d e kutsal s u y u (bkz. I Q S IIII V ) serpitiremez. a b a t g n n d e h a y v a n g d e n kii, k a s a b a d a n

a n c a k iki b i n arn uzakla gidebilir ( C D X I ) . K u s u r l u h a y v a n l a r
T a p n a k k e n t i n d e n otuz stadya uzakta t u t u l a c a k (bkz. 2 Q T e m p l e
L l l : 17-18) ... Y a s a ' d a a k l a n a n kurallara ( I Q S V I I I ) m k e m m e l d e
r e c e d e h k i m o l a n , C e m a a t K u r u l u ' n u n o n be a d a m v e P e y g a m
berler bir a r a y a g e l d i i n d e , gerek C e m a a t K u r u l u o l u a c a k ( I Q S
V I I I ) . O n l a r , y a r g d a d o r u y a tanklk e d e c e k l e r , o n l a r iyi niyetin
sekinleridir. O n l a r , T o p r a k a d n a af d i l e y e n m a k b u l bir s u n u o l a
c a k l a r (bkz. I Q S V I I I ) , btn ilenmi g n a h l a r iin ... O , adalet
sizlik a n a son v e r e c e k (bkz. I Q S I V ) ...
7. B l m
... a b a t G n ' n d e ... a b a t G n ' n d e ... H a r u n s o y u n d a n
g e l e n k i m s e , kutsal s u s e r p e y e c e k ... b y k o r u g n n d e , B a
l a n m a G n ' n d e , k i m s e b a n y o y a p m a y a c a k v e giysilerini y k a
m a y a c a k . H a y v a n l a r n gtmek iin dar k a n k i m s e , iki b i n ar
n d a n fazla u z a a g i t m e y e c e k . K i m s e , T a p n a k t a n o t u z s t a d y a
m e s a f e i i n d e , kusurlu h a y v a n eti y e m e y e c e k ( I I Q T V ) ...
T a n r n n k e n d i hizmetkarlar, p e y g a m b e r l e r , a r a c l y l a s y
ledii gibi, C e m a a t K u r u l u ' n d a , o n be a d a m bir a r a y a g e l d i i n d e ,
g e r e k C e m a a t K u r u l u kurulmu o l a c a k ; bunlar T a n r n n s e k i n l e r
ve g e r e i n tanklardr, topran aff iin s u n u l a n tatl k o k u ...
y a r g y l a , adaletsizlik a s o n l a n a c a k ... (bkz. I Q S V I I I )
vacat lk hafta A d e m yaratld ... -e k a d a r A d e n B a h e s i ' n e
g n d e r i l m e d i , k a d n y a r a t m a k iin o n u n k e m i k l e r i n d e n biri a l n
d ... a n c a k o n u n ( H a v a ' n n ) ad y o k t u ; t a k i A d e m ' e s u n u l u n c a y a
kadar ... A d e n B a h e s i kutsal o l d u u n d a n v e her k r p e f i d a n o r a
da y e e r d i i n d e n , kitapta yazld gibi, Bir kadn hamile kalp er
kek

ocuk

dourursa,

gn

kirli saylacaktr (Levililer

mak

iin

otuz gn

dourursa,
liler

12:5).
dek

gnlerde

12:2).

Kadn,

bekleyecek (Levililer

paklanmak
Pak

kutsal

vililer 12:4).

grd

adet grd gnlerdeki gibi

Kanamasndan
ya

adet

iin

saylmas

bir eye

iin

altm

alt

olduu
Ancak,

hafta

gn

kz

ocuk

kirli saylacaktr.

bekleyecektir ( L e v i

gemesi gereken

dokunmayacak,

yedi

kanamasndan paklan

12:4).
iki

gibi

Tapnaa

bugnler dolunca
girmeyecek

(Le

Kurtarc (Messianic) Kural

(IQSa=IQ28a)

Kurtarc (Messianic) Kural ilk olarak 1955 ylnda D. Barthlmy ta

rafndan DJD, l'de yaymlanmt (Oxford, 1955, s. 107-108). Cemaat Kural'yla ayn Parmen'de geen bu ksa fakat tam metin, byk oranda
tahrifata urad ve zensizce kaleme alndndan, evirmen asndan
stesinden gelinmesi zor bir yazttr.
Barthlmy, bu yazt 'Cemaatin Kural' diye adlandrmt; ancak
aada sraladm nedenlerden dolay, metne yeni bir isim koymay da
ha uygun buldum: Metin, (I) 'son gnlerdeki btn cemaate' hitap eder,
(2) uluslara kar yrtlecek Kurtarc (Messianic) savan gerekliliklerine
hazrlanan bir Cemaat iin geerli bir yasadr, (3) K h i n i n ve srail'in
Mesih'inin, Kurul'da ve 2. stunda betimlenen Sofra'da bulunmalarna
deinir.
Cemaat Kural'nn birinci maara uyarlamasna ve a m Belgesi'ne
paralel biimde, -ancak 4 Q S d (=4Q258) ve 4 Q S b (=4Q256) uyarlama
larnn zttna- 'Sadok Oullar ve Khinler', tarikat iindeki st ynetimi
temsil ederler.
Kurtarc (Messianic) Kural'n ilkeleri ve retisel kavramlar, Sava
Kural'ndakileri glgede brakr. Bu metin, M . . birinci yzyl ortalarna
tarihlenir. Bu metne ait yzlerce ifreli papirs paras drdnc maa
rada kefedilmiti. Ancak, olduka kk paralardan oluan bu yazt
lar, kendi balarna IQSa'nin metinsel eletirisine katkda bulunamazlar.
Bkz. S. J. Pfann, 4Q249a-h, DJD, X X X V I , 515-74.
Bu

I
dnm

kural,

olan

Sadok

Antlama'nn

Antlamaya

sadk

rmek

Cemaat'e

maati

iin

iin geerli

kalan

Oullar

adamlarnn

Kurul

ve

adamlarnn

son gnlerde

Kural'dr,

Khinlerin,

lke

katlacak
iin

halklarn
ktln

Yasalar
olan

ortasnda

uyarnca

btn

af dileyecekler

yolundan

srail

y
Ce

 L DENZ PARMENLER

KUMRAN

YAZITLARI

O n l a r geldiklerinde, kadnlar ve ocuklar da dhil olmak

z e r e herkesi bir a r a y a t o p l a y a c a k l a r . O n l a r n k u l a k l a r n a A n t l a m a ' n n t m ilkelerini o k u y a c a k l a r , kurallar a k l a y a c a k l a r ; b y l e
c e onlar d i n l e y e n l e r hatalarndan d n e c e k l e r .
Bu,
geerli

cemaatin

btn

halklar,

srail'de

doan

her

adam

iin

Kurl'dr.

G e n l i i n d e n itibaren o n a M e d i t a s y o n Kitab'n r e t e c e k l e r
v e y a n a g r e A n t l a m a ' n n lkeleri'ni a n l a t a c a k l a r . O , o n s e n e
b o y u n c a kurallara gre eitilecek ...
O , y i r m i y a n a g e l d i i n d e , kendi ailesi i i n d e k i s o r u m l u l u k
larn s t l e n e c e k ve kutsal birlie katlacak. y i y l e kt arasndaki
a y r m r e n e c e i y i r m i y a n a g e l i n c e y e kadar bir k a d n l a c i n s e l
iliki k u r m a y a c a k . A n c a k yirmi y a n d a n sonra, y a r g l a m a l a r d a ta
nk o l a r a k kabul e d i l e c e k v e d u r u m a l a r d a y a r d m c o l a c a k .
Kii, y i r m i be y a n a g e l d i i n d e , kutsal birlik kurulular ( m e
murlar) a r a s n d a y e r a l a b i l e c e k v e birlie h i z m e t s u n a b i l e c e k .
O t u z y a n a basan kii, d a v a l a r a v e y a r g l a m a l a r a katlabile
c e k ; B i n l e r , Y z l e r , Elliler v e O n l a r birliklerinin bakanlar arasna
g i r e b i l e c e k ; H a r u n O u l l a r ' n n , K h i n l e r i n , otoritesi altnda o n l a
rn a i l e s i n e katlabilecek. Birlik i i n d e a i l e reisi s e i l m i her y e ,
k a v r a y g c n e g r e g r e v i n i e n iyi b i i m d e y e r i n e g e t i r m e y e
a l a c a k v e izledii y o l u n m k e m m e l l i i

uyarnca durumunu

g l e n d i r m e y e a l a c a k . Kii, iinde gsterdii baarya gre

onurlandrlacak.
S e n e l e r i i n d e yeteneini k a n t l a y a n kii, sahip o l d u u g c e
g r e , birlie h i z m e t e t m e k iin g r e v l e n d i r i l e c e k .
H i b i r b u d a l a , d u r u m a l a r d a v e y a r g l a m a l a r d a y a d a dier
k o n u l a r d a birlie h i z m e t e d e m e z . B u kii, uluslara kar y r t l e
c e k savata n e m l i bir g r e v s t l e n m e y e c e k ; o n u n a i l e s i , kiiyi
o r d u y a k a y d e d e c e k v e b u kii y e t e n e i n e u y g u n bir ile g r e v l e n
dirilecek.
H a r u n O u l l a r ' n n otoritesi altnda b u l u n a n Levililer, d z e n
iindeki

konumlarna gre yetkilendirilecekler.

O n l a r , birlikteki

a i l e reislerinin -liderlerin, Yarglarn v e m e m u r l a r n - y n l e n d i r

m e s i v e S a d o k O u l l a r ' n n , K h i n l e r i n otoritesi v e birlikteki t m
a i l e reislerinin d o r u d a n otoritesi altnda c e m a a t i y n e t e c e k l e r .
B t n birlik; y a r g , C e m a a t K u r u l u y a d a s a v a iin t o p l a n d n d a ,
yeleri g n b o y u n c a kutsayacaklar v e b y l e c e b t n birlik h a
zrlanm olacak.

CEZA VERMES

Cemaat

Kurulu'na

arlacak

olan

erkekler

unlardr...

Birlikteki t m e r d e m sahibi erkekler, eitimli v e zeki o l a n l a r ,

m k e m m e l l i k y o l u n u izleyenler v e yetenekliler, k a b i l e efleri, b
tn y a r g l a r v e m e m u r l a r , B i n l e r , Yzler, I I Elliler, O n l a r b a k a n
lar, L e v i l i l e r , m e v k i sahibi erkekler; b u n l a r , S a d o k ' u n O u l l a r ,
khinler, h u z u r u n d a C e m a a t K u r u l u ' n d a t o p l a n a c a k kiilerdir.
nsan k i r i n d e n etkilenmi kimse T a n r ' n n birliine k a b u l e d i l
m e y e c e k , c e m a a t i i n g r e v l e n d i r i l m e y e c e k . B e d e n i n d e kusur
o l a n , elleri y a d a ayaklar f e l l i , t o p a l , kr, sar y a d a k a m b u r ,
c e m a a t _ h u z u r u n d a ayakta d u r a m a y a c a k kadar yal o l a n h i k i m
s e , birliin itibarl a d a m l a r arasnda y e t k i l e n d i r i l m e y e c e k ; n k
kutsallk m e l e k l e r i , o n l a r n y a n n d a d r . Eer bu kiilerden biri Kut
sal K u r u l ' a sz s y l e m e k isterse, o n u n l a zel o l a r a k g r l e c e k ;
a n c a k b u kii birliin h u z u r u n a k m a y a c a k ; n k kusurludur.
Cemaat

Kurulu

toplantsna

arlacak

saygn

erkeklerin

birlii

T a n r , K h i n - M e s i h ' i v c u d a getirdiinde , ( M e s i h ) o n l a r l a b e
raber b t n srail birliinin bana g e e c e k ; b t n erkek k a r d e l e
r i y l e , H a r u n O u l l a r ' y l a , K h i n l e r l e , birlie a r l a n s a y g n er
keklerle birlikte; onlar, saygnlk d e r e c e l e r i n e g r e o n u n h u z u r u n
d a o t u r a c a k l a r . S o n r a srail'in M e s i h ' i g e l e c e k . srail'deki klanla
rn efleri, k a m p l a r d a k i v e toplantlardaki k o n u m l a r n a v e s a y g n
lk d e r e c e l e r i n e g r e , o n u n h u z u r u n d a o t u r a c a k . O n l a r n n n d e ,
y i n e saygnlk d e r e c e l e r i n e g r e , aile reisleri v e kutsal birliin b i l
g e a d a m l a r , saygnlk d e r e c e l e r i n e gre o t u r a c a k l a r .
Y e m e k v e y e n i arap i m e k zere ortak sofraya t o p l a n d k l a
rnda; ortak sofra y e m e k iin h a z r l a n d n d a v e y e n i arap i i l
m e k z e r e d k l d n d e , kimse K h i n ' d e n n c e y e m e e v e ara
b a e l u z a t m a y a c a k ; n k e k m e i v e arab k u t s a y a c a k v e e l i ni
e k m e e u z a t a c a k ilk kii K h i n ' d i r . S o n r a , srail'in M e s i h ' i e l i ni
e k m e e u z a t a c a k v e btn C e m a a t birlii kran duas o k u y a c a k ;
her biri, saygnlk d e r e c e s i n e gre ...
Y e m e k iin e n a z o n erkek bir a r a y a g e l d i i n d e b u k u r a l a uy
gun biimde davranacaklar.

'Kelimenin bu okunuu (yolid), ben de ilerinde olmak zere birok kii tarafndan p
heyle

karlanmt;

ancak

bilgisayar

destekli

zmleme,

bu

okumay

destekliyor.

te

yandan, E. Puech'e gre (RQ 16, 1994, 361), bu kelime, yitgalleh; yani 'gsterilecek' bii
minde

okunmaldr.

Sava Parmeni
(IQM, IQ33, 4Q49I-7, 4Q47I)

Birinci maaradan karlan bu elyazmasna ait, tahrifata uram

on dokuz stun, ilk olarak E.L. Sukenik'in lmnden sonra, 1954 yln
da yaymland. 1955 ylnda ngilizce nszn de eklendii yaztlar, ye
niden dzenlenerek The Dead Sea Scrolls of the Hebrew University (Ku
ds) balyla yaymland. IQ33 altnda tasnif edilen baz blmler ve
alt elyazmas nshas daha, drdnc maarada bulundu; bunlar 1982
ylnda M. Baillet tarafndan DJD, Vll'de yaymland (4Q49I-6 ya da
4 Q M a " f ) . 4Q407 iinde Sava Parmenine ilikin ksa blmler bulu
nur. 4 Q 4 7 I ya da 4 Q M 8 ; I Q M ' i n zet halidir (bkz. E., H. Eshel, DJD,
X X X V I , 439-45). 4 Q 4 7 I dnda btn Sava Parmeni malzemeleri
iin bkz. J. Duhaime, ). H. Charlesvvorth vd., iinde, The DDS II, Da
mascus Document, War Scroll and Related Documents, 1995, 80-203.
Baz 4Q blmleri, I. Maara metnindeki boluklar tamamlamakta
dr: M a , M b , M d ve M e ; bu amala kullanlmtr; zellikle de I., 14., ve 19.
stunlarda. Dier yandan, M a ve M c , Sava Kural'na farkl yorumlar kat
maktadr. Bu elyazmalarnn tipik blmleri, kitap iinde ayr sunuluyor.
Sava Kural'nn ierii yledir:
Kittim'e kar sava ilan (I)
Tapnak ibadetinin yeniden rgtlenmesi (II)
Krk yl Savalar'nn program (II)
Borular (III)
Sancaklar (lll-IV)
n oluumlarn dzeni ve silahlar (V)
Saldr piyadelerinin hareketleri (VI)
Svarilerin dzeni ve hareketleri (VI)
Askerlerin ya (VI-VII)

CEZA VERMES

Kamp (VII)
Khinlerin ve Levililerin grevleri
(t ve boru iaretleri)
Hedefler ve sava liturjisi dualar (X-XII)
Zafer Dualar (XIII)
kran Ayini (XIV)
Kittim'le mcadele (XV-XIX)
Metnin btnsellii sorunu, son be stununun tekrardan ibaret ol
mas nedeniyle baz phelere yol amakta. On dokuz stunun tek bir
kalemden ktn savunan kiiler unlar gz nnde bulundurmaldr:
I. stuna eklenen nszden sonra, 2.-14. stunlarda genel giri yazlarna
ve 15.-19. stunlarda son savaa dair bir peygamberlie yer verilir. Baka
uzmanlara greyse, 15-19. stunlar, Kural'a (ll-XIV) eklenen nsz niteli
indedir.
lk olarak J. van der Ploeg tarafndan gelitirilen kurama nceleri
ben de katlyorum (Le Rouleau de la guerre, Leiden, 1959, 11-12). Eliniz
deki metinde I ve XV-XIX stunlarda kullanlan ve Kittim'le yaplan son
sava konu edinen metnin ilk hali, Daniel II: 40; 12: 3'ten esinlenerek
yazlm. Sonraki blmlerde, yabanc uluslarla yaplacak olan krk yl
lk savala ilgili hikyeye; askeri, dini hazrlk ve savala ilgili Kurallar'n
eklenmesiyle (ll-XIV stunlar) konunun kapsam geniletilmi. Bu du
rumda, elyazmalarndaki karmakl zmek iin nceki hipotezlerden
daha ikna edici bir aklamaya ihtiyacmz var. Drdnc maara elyazmalar metnine, zellikle M a (4Q49I) v e M c (4Q493)'e bakacak olursak,
Sava Kural'nn farkl uyarlamalar e zamanl olarak Kumran Ktpha
n e s i n d e bulunuyordu.
Sava Kural'nn tarihlendii dnemi tespit etmek iin elimizdeki
ipularn takip etmek durumundayz: Bu metnin yazar, yazsnda Daniel'in Kitab'na gndermede bulunur. yleyse Sava Kural M . . 164 y
lndan sonraki dnemlerde yazlm olmal. Daha kesin bir tarih bulmak
iin, Parmen'de tariflenen sava stratejilerini ve taktiklerini inceleyebi
liriz. Uzmanlar bu konuda iki farkl fikir ne sryorlar: Bir kesim bu
stratejilerin Romallar ya da Yunanllardan esinlenerek gelitirildiini; di
er kesimse Kutsal Kitap anlatlarndan faydalanldn savunuyor. Kut
sal Kitabn, metin zerindeki etkisini gz ard edemeyiz; ancak Yahudi
lere yabanc olan sava taktikleriyle ilgili betimlemeleri de en azndan
gncel savala ilgili olanlarn, gz nnde bulundurmamz gerekiyor.
Y. Yadin ve dier arkeologlar, tarihiler gibi ben de Sava Kural'nda betimlenen silahlarn ve taktiklerin, Yunan birliklerinden ok Ro-

KUMRAN

L DENZ PARMENLER

YAZITLARI

ma lejyonu tarafndan gelitirilen sava sanatna ait olduunu dnyo

rum. zellikle piyadelerin kare biimdeki kalkan iscrutum), atllarn
kalkan (parma ya da clipeus), l sava dzeni (acies triplex), 'sava
kaplar' ve birlikler arasndaki boluk (intervalla) Romallara ait sava
terimleridir. Dahas, sava parmeninde svarilerin dizlik giydiinden
sz edilir -bu giysi, ilk olarak M . . birinci yzyl ortalarnda Julius Caesar dneminde kullanlmt. Bu ve benzeri ayrntlar; ayrca Kittim'in
dnyann egemenleri olarak tasvir ediliinden, Sava Kural'nn M . . I.
yzyldan sonra yazld sonucunu karabiliriz; Kittim 'kral'nn yaa
d dnem Emperyal aa ( M . . 27'den sonrasna) denk dtnden;
metin, M . . I. yzyl sonlarna ya da M.S. birinci yzyln balarna tarihlenebilir.
Bu eser, askeri atma el kitab olarak tasarlanmamt; aksine teolojik bir yazt niteliindedir. Metinde tasvir edilen sava, Ik ve Karan
lklar ruhlar arasndaki ebedi mcadeleyi sembolize eder. Savan aa
malar, tasars ve sresi bellidir. Kart gler eit biimde eletirilir;
yle ki ancak 'Tanr'nn kutsal mdahalesiyle' aradaki denge bozulacak,
'Beliyal ve onun krallnn ev sahipleri sprlecektir'.
I
liyal'in
dou

Bakan

iin.

ordusuna:
ordularna,

yandalarna

kar

In
Edon

Oullar'nn
ve

Filistinlilere,

Moav'n
Asur

mcadelelerine

Karan!ln
birliklerine,

Kittimi'nin

dair

Oullar'na;

Sava

birliine

Be

Ammonlulara,
ve

onlarn

Kural.

L e v i , Y a h u d a v e B e n y a m i n ' i n o u l l a r , l d e k i srgnler, o n
lara kar m c a d e l e e d e c e k ... In srgn o c u k l a r , H a l k l a r n
l ' n d e n K u d s l ' n e d n d n d e ; savatan sonra oradan

(Kuds'e ?) ilerleyecekler.
Kittim K r a l , M s r ' a g i r e c e k , k u z e y krallarna kar m c a d e l e
s i n d e b o z g u n a u r a y a c a k , postu p a r a l a n a c a k v e srail'in b o y n u
zu krlacak. O z a m a n T a n r ' n n halk iin kurtulu g n g e l m i
o l a c a k ; B e l i y a l ' i n halk y o k e d i l d i i n d e , T a n r ' n n insanlar h
k m s r e c e k . Yafet'in s o y u karmaa i i n d e k a l a c a k v e A s u r l u l a r
l k e l e r i n d e n o l a c a k . Kittim e g e m e n l i i sona e r e c e k , g n a h k r l k
a k a p a n a c a k , karanln oullar g e r i y e tek bir kii k a l m a y a n a
d e k c e z a l a n d r l a c a k l a r . D o r u l u u n O u l l a r d n y a y a g n e gibi
d o a c a k l a r , k a r a n l k m e v s i m l e r g e i n c e y e d e k v e T a n r ' n n za
manlarnda ldamaya d e v a m edecekler. Tanr'nn ebedi byk
l s a y e s i n d e , In O u l l a r huzur, k u t s a m a , z e n g i n l i k , m u t l u
luk v e u z u n bir y a a m a k a v u a c a k l a r .

CEZA VERMES

K i t t i m d t g n , srail T a n r s ' n n h u z u r u n d a b y k bir

m c a d e l e ve kym y a a n a c a k ; karanln oullarnn yenilgiye
u r a y a c a o g n n c e d e n belirlenmitir. S a v a t a putlarn birlikle
ri ve i n s a n o l u n u n birlikleri attnda b y k bir k y m y a a n a
c a k . nsan l k l a r , putlarn v e T a n r ' n n v e k i l l e r i n i n g m b r t l e
ri a r a s n d a ; In O u l l a r , karanlklarn birliine kar m c a d e l e
e d e c e k . O g n , T a n r ' n n k o r u d u u insanlar zafer k a z a n a c a k , ...
Kittim'e kar savatklar gn k y m y a a n a c a k . In O u l l a
r, birlik h a l i n d e g n a h k r l a r a saldracak v e B e l i y a l ' i n halk
birlik h a l i n d e , T a n r ' n n savalarn pskrtmek i i n k e n d i l e r i n i
e m b e r e a l a c a k l a r . P i y a d e l e r zayf d t n d e , T a n r o n l a r a , I
n O u l l a r ' n a , g v e r e c e k . T a n r ' n n y e d i n c i birlii, B e l i y a l ' i n
o r d u s u n u , o n u n krallnn m e l e k l e r i n i v e o n u n o r d u s u n d a k i b
tn insanlar nihai b o z g u n a uratacak.
{ . . . K h i n l e r , Levililer v e kabile balar ... k h i n l e r v e L e v i l i
ler v e ) ( 4 Q 4 6 4 ) II c e m a a t t e k i elli iki a i l e reisi ...
K h i n balar, Bakhin ve onlarn vekillerinin altnda ko
n u m l a n a c a k . O n iki k h i n b a , T a n r ' n n h u z u r u n d a g n l k iba
detleri y n e t e c e k ; kutsal y i r m i alt b l e y i n e k h i n l e r n d e r l i k
edecek.
O n l a r n altnda, her k a b i l e iin birer L e v i y n e t i m e g e e c e k .
O n l a r her g n T a p n a n kapsnda t o p l a n a c a k l a r . L e v i l i l e r e bal
dier liderler; y e n i a y d a , Sabat'ta v e dier n e m l i g n l e r d e top
lantya katlacaklar. B u n l a r , elli y a st kiilerden s e i l e c e k .
B u kiiler, k u r b a n kesilmesi v e gzel k o k u s u n u l m a s n d a n so
rumludurlar; b u sayede, Tanr'y m e m n u n edecekler, O ' n u n c e
m a a t i i i n b a l a n m a d i l e y e c e k l e r v e kutsal sofrada k e n d i l e r i n i
d a i m a h u z u r l u hissedecekler . B u etkinlikler, s a v a yllar d n d a
d z e n l i b i i m d e rgtlenecektir.
G e r i k a l a n otuz sava yl b o y u n c a , Birlik'teki s a y g n kii
ler, c e m a a t t e k i a i l e reisleriyle birlikte, uluslarn b t n l k e l e r i n d e ,
k e n d i l e r i i i n s a v a s e e c e k l e r . S a v a i i n bir a r a y a g e l d i k l e r i
her s e n e , k e n d i l e r i i i n , srail'in b t n k a b i l e l e r i n d e n setikleri
adamlar silahlandracaklar. A n c a k dinlenme yllarnda, savaa
girmek iin k i m s e y i s i l a h l a n d r m a y a c a k l a r ; n k b u n l a r , srail'in
d i n l e n m e a b a t l a r ' d r . 3 5 yllk hizmet sresinin alt y l n d a s a v a
a c a k l a r ; btn c e m a a t birlikte s a v a a c a k . G e r i k a l a n y i r m i d o k u z
y l d a savata b l n e c e k l e r . lk y l , A r a m - N a h a n a i m ' e kar s a v a
acaklar; ikinci sene, L u d ' u n Oullar'na kar; n c sene,
A r a m ' n O u l l a r ' n d a n hayatta k a l a n l a r a kar v e Frat N e h r i ' n i n

 t e s i n d e , U z , H u l , Togar v e M e a ' y a kar; d r d n c v e b e i n c i

s e n e , A r p a k a t ' n O u l l a r ' n a kar s a v a a c a k l a r ; altnc v e y e d i n
c i s e n e , A s u r v e Fars O u l l a r ' n a kar v e D o u ' d a n B y k l e
k a d a r ; sekizinci s e n e , E l a m ' n O u l l a r ' n a kar s a v a a c a k l a r ; d o
k u z u n c u s e n e smail v e K e t u r a h ' n O u l l a r ' n a kar s a v a a c a k l a r .
Takip e d e n o n u n c u senede, H a m Oullar'nn klanlarna ve ya
a m a l a n l a r n a gre birlik b l n e c e k v e s a v a a c a k l a r ; geri k a l a n
o n yl s r e s i n c e , Yafet O u l l a r ' n n y a a m a l a n l a r n a g r e b l n e
cekler ve onlarla savaacaklar.
ar

ve

tehlike borular

iin

kurallar

... a r b o r u s u a l n d n d a III sava d z e n i o l u t u r u l a c a k

v e p i y a d e l e r s a v a kaplarn a m a k iin n e k a c a k . K a t l i a m , t u
z a k ; saldr v e geri e k i l m e k iin tehlike borusu a l n a c a k .
C e m a a t ' i a r a c a k b o r u n u n z e r i n e y l e y a z a c a k l a r ; Tanr'nn

ars.

K a b i l e balarn a r a c a k b o r u n u n z e r i n e y l e y a z a c a k l a r ;
Tanr'nn

Prensleri.

S a y g n kiileri v e c e m a a t t e k i a i l e reislerini Birlik e v i n e a r a

cak borunun zerine yle yazacaklar;
Kurul'da

Tanr'nn arsyla Kutsal

Toplanld.

K a m p l a r n b o r u s u n u n z e r i n e y l e y a z a c a k l a r ; Tanr'nn hu
zuru,

Azizlerinin

Kampnda.

K a m p n s a v a a girmesi iin a l n a c a k b o r u n u n z e r i n e y l e
yazacaklar;
cak;

Tanr'nn

Doruluundan

nenleri

Kutsal

Halk,

Nefret

Dmanlar

Edenleri

Bozguna

Kovacaklar,

Urata

O'ndan

Tiksi-

Utandracaklar.

S a v a d z e n i n i n oluturulmas iin a l n a c a k b o r u n u n zeri

ne

yle

Alacak

yazacaklar;
Birliklerin

Karanln

Oullar'ndan

Tanr'nn

ntikam

Oluturulmas.

S a v a kaplarnn almasyla piyadelerin dman ordusuna

saldrmas i i n a l n a c a k b o r u n u n z e r i n e , y l e y a z a c a k l a r ; Tan
r'nn

Belirledii

Zamanda,

O'nun

ntikamnn

Alnacann

Belir

tisi.
Katliam borusunun zerine yle yazacaklar;
a

Mdahalesiyle

Btn

Tanrtanmazlar

Yok

Tanr'nn Sava

Edilecek.

P u s u y a a r a c a k b o r u n u n z e r i n e y l e y a z a c a k l a r ; Tan
r'nn

Giziyle

Gnahkrlk

Yok

Edilecek.

T a k i b e a r a c a k b o r u n u n z e r i n e y l e y a z a c a k l a r ; Tanr,
Karanln

Btn

Edilinceye

dek

Oullar'n
Tanr'nn

cezalandrd,

fkesi

Onlar

Dinmeyecek.

Tamamen

Yok

GEZA VERMES

Geri ekilmeye aran borunun zerine yle yazacaklar;

Tanr

Yeniden

Topland.

K u d s ' e u l a m a k iin tekrar d m a n a saldrmalar i i n a l n a

c a k geri d n b o r u s u n u n z e r i n e y l e y a z l a c a k ; Huzurlu Gn
lerde

Tanr'nn

Btn

Sevinci.

Birliin

sancaklaryla

ilgili

kurallar

H a l k n n n d e d u r a c a k o l a n s a n c a k z e r i n e srail O u l l a
r ' n n , H a r u n O u l l a r ' n n a y r c a d z e n i i n d e k i sralarna g r e s
r a i l ' d e k i o n iki k a b i l e n i n a d y l a birlikte y l e y a z a c a k l a r ; Tan
r'nn

Halk.
kabileden oluturulacak kamp stunlarnn sancaklar

z e r i n e , ... k a m p liderinin a d y l a birlikte y l e y a z a c a k l a r ; Tan

r'nn

...

K a b i l e s a n c a zerine, k a b i l e balarnn v e klan n d e r l e r i n i n

a d y l a birlikte y l e y a z a c a k l a r ;

Tanr'nn sanca.

Birlikler s a n c a z e r i n e Birlikler v e B i n l e r n d e r l e r i n i n a d y
la birlikte y l e y a z a c a k l a r ;

Tanr'nn ...

Binlerin sanca zerine, Binlerin ve Yzlerin nderlerinin

a d y l a birlikte y l e y a z a c a k l a r ; Tanr'nn ...
Y z l e r i n s a n c a z e r i n e ...
I V M e r a r i ' n i n sanca z e r i n e , M e r a r i v e B i n l e r ' i n i n liderleri
n i n a d y l a birlikte y l e y a z a c a k l a r ;

Tanr'nn Adak Sunusu.

B i n l e r s a n c a z e r i n e , B i n l e r b a k a n n n v e Y z l e r liderleri
nin a d y l a birlikte y l e y a z a c a k l a r ;
ya

Dek

Beliyal

ve

Halk,

Tanr'nn

Geriye Tek Kii Kalmaynca-

Gazabna

Urad.

Y z l e r s a n c a z e r i n e , Y z l e r b a k a n n n v e Elliler liderleri
nin a d y l a birlikte y l e y a z a c a k l a r ;
zanlacak

Zafer

Tanr'nn

Gnahkr Canlara Kar Ka

idir.

Elliler s a n c a z e r i n e , Elliler b a k a n n n v e O n l a r liderlerinin

adyla

birlikte

Gcyle

yle

yazacaklar;

Tanrtanmazlarn

Hkm,

O'nun

Ykld.

O n l a r sanca zerine, O n l a r bakannn ve o n u n komutas

altndaki dier d o k u z a d a m n a d y l a birlikte y l e y a z a c a k l a r ; On
Telli Lirle

Tanr'ya

vg.

S a v a a yaklatklarnda tayacaklar s a n c a k z e r i n e y l e y a
zacaklar;

Tanr'nn

Doruluu,

Tanr'nn

Adaleti,

Tanr'nn

Gr

kemi, Tanr'nn Yargs. Bu y a z d a n sonra her c e m a a t y e s i n i n a d

sralanacak.

O L U DENZ HAKOMtNLtKI

mz.iLn^.1

M-wiKArv

S a v a a g i r d i k l e r i n d e tayacaklar s a n c a k z e r i n e y l e y a z a
caklar;

Tanr'nn

Kargaas,

Sa

Eli,

Tanr'nn

Belirledii

Zaman,

Tanr'nn

Tanr'nn Gazab. Bu y a z d a n sonra her c e m a a t y e s i

nin ad sralanacak.
Savatan dndklerinde tayacaklar sancak zerine yle
yazacaklar;

Tanr'nn

Onuru,

Tanr'nn

Hameti,

Tanr'nn

htia

m, Tanr'nn Grkemi. Bu y a z d a n sonra her c e m a a t y e s i n i n a d

sralanacak.
Birliin

sancaklaryla

ilgili

kurallar

Savaa giderken tayacaklar

Birlii,

ikinci

zerine
Klanlar,
cak

sancak zerine

Tanr'nn

Kabileleri,

beinci s a n c a k

zerine

ardklar,

Tanr'nn

sekizinci

ilk s a n c a k z e r i n e

Tanr'nn kamplar,

drdnc

zerine

sancak

Tanr'nn

Tanr'nn

nc

sancak

zerine

Tanr'nn

Blkleri,

altnc

san

Birlii,

yedinci

sancak

zerine

sancak

zerine

Tanr'nn

halk y a z a c a k l a r .

Tanr'nn

B u y a z d a n sonra her c e m a a t y e s i n i n ad s r a l a n a c a k .
S a v a a yaklatklarnda tayacaklar s a n c a k z e r i n e y l e y a
zacaklar;
Tanr'nn
Gizi,

Tanr'nn
dl,

Sava,

Tanr'nn

Tanr'nn
Kudreti,

Tanr'nn Kibirli Uluslar

ntikam,
Tanr'nn

Tanr'nn
Cezalar,

Snav,
Tanr'nn

Yok Edii. Bu y a z d a n sonra her c e

m a a t y e s i n i n ad s r a l a n a c a k .
Savatan dndklerinde tayacaklar sancak zerine yle
yazacaklar;

Tanr'nn

Kurtarcl,

dm,

Tanr'nn

Destei,

r'nn

vgs,

Tanr'nn

Tanr'nn

Tanr'nn
Neesi,

Zaferi,

Tanr'nn

Yar

Tanr'nn

kran,

Tan

Huzuru.

S a n c a k l l e r i . B t n birliin s a n c a k u z u n l u u , o n drt ar
n; k a b i l e n i n s a n c a , o n a r n ; k a b i l e n i n s a n c a o n iki ar
n; Birlik s a n c a , o n bir arn; B i n l e r s a n c a , o n arn ; Y z l e r
s a n c a , d o k u z arn; Elliler s a n c a , sekiz arn ; O n l a r s a n c a ,
y e d i arn ...
V B t n birliin P r e n s i ' n e ait k a l k a n z e r i n d e , srasyla o n u n
a d n ; srail, L e v i v e H a r u n ' u n a d l a r n ; srail'deki o n iki k a b i l e n i n
v e k a b i l e eflerinin adlarn y a z a c a k l a r .
Yeterli
dzeninin

kii

saysna

alnmasyla

ulaldnda
ilgili

cephe

oluturmak

iin

sava

kurallar

Yedierli sraya girecek o r d u , b i n kiiden o l u a c a k v e her sa

v a n n d e k i kiiyle a y n h i z a d a b u l u n a c a k .

CEZA VERMES

O n l a r a y n a gibi c i l a l a n m bronz kalkanlar t a y a c a k l a r . K a l

k a n n kavisli k e n a r l a r , saf altn, g m , b r o n z ve deerli talarla
ilenmi bir sanat eseri o l a c a k . K a l k a n , iki b u u k arn u z u n l u
u n d a , bir b u u k arn e n i n d e y a p l a c a k .
S a v a l a r , ellerinde mzrak ve kl tutacaklar. M z r a n
u z u n l u u y e d i arn; sap v e sivri u c u y a r m arn o l a c a k . S a p ; saf
altn, g m v e b r o n z d a n y a p l m kavisli, k a b a r t m a l h a l k a y l a
k e l e n d i r i l e c e k . H a l k a n n k e n a r l a r n d a k i msr b a a e k l i n d e
kabartlm ilemeler, deerli talarla -zanaatkar t a r a f n d a n y a p l
m ssl eritlerle- k a p l a n a c a k . H a l k a l a r n a r a s n d a k a l a n m z r a k
sap bir stun gibi ilenecek. Sivri u , parlak b e y a z d e m i r d e n y a
p l a c a k ; ortasnda saf altndan ilenmi msr baa figr, mzra
n u c u n u iaret e d e c e k .
Atete d v l e r e k inceltilmi v e a y n a k a d a r b e y a z l a t l m saf
d e m i r kllarn iki k e n a r n d a (aznda) saf a l t n d a n ilenmi msr
baa figrleri, klcn u c u n u gsterecek ve k l c n her iki tarafn
da iki u z u n erit o l a c a k . K l , bir b u u k arn u z u n l u u n d a , drt
p a r m a k g e n i l i i n d e y a p l a c a k . K n n n genilii drt b a p a r m a k
k a d a r o l a c a k . ( K e m e r l e ) kn arasndaki u z u n l u k drt el ayas ka
dar o l a c a k ve k n , k e m e r e iki taraftan beer el ayas u z u n l u u n d a
k i eritlerle b a l a n a c a k . K l c n k a b z a s , b o y n u z d a n i l e n e c e k ;
z e r i n d e altn, g m v e deerli talardan y a p l m eritler b u l u
n a c a k ... vacat
... d o r u l a c a k , ... y e d i sava b l d z e n e g i r e c e k , b l k l e r
pe p e e ... blkteki askerler otuz arn ...
V I y e d i kez ... v e n c e k i k o n u m l a r n a d n e c e k l e r .
O n l a r d a n sonra p i y a d e b l n e k a c a k v e iki birlik
arasnda d u r a c a k l a r ; ilk b l k , d m a n birliine y e d i m z r a k frla
tacak.

Mzraklarn

Parlak Mzra.
caklar;

ucuna

kinci

Tanr'nn

yle yazacaklar;

bln
Gazabyla

Tanr'nn

mzraklarnn

ucuna

Yok

Kanl

Edecek

Gcnn

yle yaza
Mzrak

Ular.

n c b l n mzrak u c u n a y l e y a z a c a k l a r ; Tanr'nn Yarg

syla

Yere

Yklan

Gnahkrlar

Yok

Edecek

Kl Az.

Bu

birlik

ler, m z r a k l a r n y e d i kere d m a n l a r n z e r i n e frlatacak v e sonra

eski y e r l e r i n e d n e c e k l e r .
S o n r a iki p i y a d e b l n e k a c a k v e iki birlik a r a s n d a d u
r a c a k l a r . lk b l k , mzrak v e k a l k a n l a ; ikinci b l k , kl v e k a l
k a n l a k u a n m o l a c a k l a r v e T a n r ' n n yargsyla g n a h k r l a r y e
r e s e r e c e k l e r ; T a n r ' n n g c y l e d m a n birliini s a r a c a k l a r v e

U L U

UtlNI/1

rAK^U/VltlNLCM

g n a h l a r n n b e d e l i n i onlara d e t e c e k l e r . B y l e c e srail'in Tanrs

e g e m e n k l n a c a k v e h a l k n n azizleriyle b y k iler b a a r a c a k .
Y e d i atl birlik d a h a , o r d u n u n sa v e sol y a n n d a d u r a c a k l a r ;
birlikler b u r a d a v e o r a d a k o n u m l a n a c a k l a r ; y e d i y z atl sa ka
natta, y e d i y z atl sol kanatta ... ki y z atl; b i n kiilik p i y a d e
birliiyle i l e r l e y e c e k ; b e n z e r b i i m d e k a m p n sa v e sol tarafla
rnda d u r a c a k l a r . T o p l a m d a drt b i n alt y z a d a m ; o r d u birliiyle
birlikte b i n atl b u l u n a c a k ; her birlie elli atl d e c e k . P i y a d e l e r
ve atllarn says alt bini b u l a c a k : her k a b i l e d e n be y z s a v a
olacak.
P i y a d e l e r l e birlikte a t m a y a girecek s v a r i l e r i n altnda a y
grlar o l a c a k ; b u n l a r , rzgr kadar hzl k o a n , d u y u l a r gelimi,
sava iin eitilmi, grltye v e her trl gr a l a n n a h k i m ,
e n v e r i m l i a n d a k i atlar a r a s n d a n s e i l e c e k . S v a r i l e r ; c e s u r ,
y e t e n e k l i , otuz v e krk be y a arasnda o l a c a k l a r . S v a r i l e r v e at
lar; gslk, mifer ve kalkanla k o r u n a c a k l a r ; atllar, sekiz arn
uzunluunda mzrak ve kk kalkan tayacaklar. Piyadelerle
birlikte n e k a n svarilerin y a n n d a ; ok, y a y v e cirit b u l u n a c a k .
T a n r ' n n ... v e g n a h k r l a r n kann d k m e k v e ... iin her za
m a n hazr b u l u n a c a k l a r .
VII O r d u , krk v e elli y a aras e r k e k l e r d e n o l u t u r u l a c a k .
K a m p d e n e t i l e r i , elli v e altm; m e m u r l a r , krk v e elli y a a r a s n
d a o l a c a k . Y a m a c l a r , g a n i m e t i l e r , b e k i l e r , t e m i z l i k i l e r v e erz a k l a r y i r m i be v e otuz y a arasndaki e r k e k l e r d e n s e i l e c e k .
K u d s ' t e n k v e K u d s ' e d n a r a s n d a g e e n sre b o y u n
ca hibir erkek o c u k ve kadn, bu k a m p a g i r m e y e c e k . T o p a l ,
kr, k a m b u r o l a n y a d a b e d e n i n d e kusur b u l u n a n l a r v e kirli kii
ler o r d u y a a l n m a y a c a k . ntikam g n n e h a z r l a n a n , b e d e n i v e
r u h u kusursuz kiiler o r d u y a g n l l y a z l a c a k l a r . S a v a z a m a
n n d a ' k a y n a ' n e d e n i y l e kirli s a y l a n kiiler o r d u y a k a t l m a y a
c a k ; n k o g n , kutsal m e l e k l e r , s a v a l a r n y a n n d a o l a c a k .
K a m p l a r a r a s n d a tuvalet ihtiyac iin iki b i n arn m e s a f e b r a k
l a c a k ; b y l e c e k i m s e , baka bir s a v a y p l a k g r m e y e c e k .
S a v a birlikleri kar karya g e l d i i n d e H a r u n O u l l a r ' n d a n
y e d i K h i n , y e r l e r i n d e n k a r a k iki o r d u a r a s n a d o r u i l e r l e y e
c e k l e r . K h i n l e r ; m a v i , mor v e krmz iplerle ilenmi b e y a z k e
t e n d e n c p p e , tunik v e p a n t o l o n g i y e c e k l e r ; balarna mitred tur
b a n t a k a c a k l a r . A n c a k K h i n l e r , sava kyafetleriyle M a b e ' d e gir
m e y e c e k l e r . lk K h i n , savalarn ellerini g l e n d i r m e k i i n bir-

CEZA VERMES

ligin n n d e n g i d e c e k ; dier alt K h i n , a r b o r u s u , aret b o r u

s u , T e h l i k e b o r u s u , Saldr borusu v e G e r i e k i l m e b o r u s u n u ta
y a c a k l a r . K h i n l e r iki o r d u arasna g e l d i k l e r i n d e , y e d i L e v i e l l e
rinde yedi koboynuzuyla onlarn yanna gidecek; Levi m e
m u r , K h i n l e r i n v e Levililerin n n d e g i d e c e k . K h i n l e r , s a v a ka
plarnn elli k a l k a n geniliinde a l m a s iin iki a r b o r u s u n u
a l a c a k l a r ; sonra elli p i y a d e sa taraftan, elli p i y a d e sol taraftan
hareket e d e c e k l e r . O n l a r n y a n n d a , btn b u kurallar u y a r n c a
Levi memurlar da bulunacak.
K h i n l e r borular a l d k l a r n d a , iki svari b l k a p d a n h a
reket e d e r e k , iki o r d u arasna girecekler ...

VIII

Borular alnd

n d a , atclar y e d i kez mzraklarn d m a n o r d u s u n u n z e r i n e

frlatacaklar; sonra K h i n l e r G e r i e k i l m e borularn a l d k l a r n
d a , o n l a r ilk birlikteki y e r l e r i n e d n e c e k l e r .
K h i n l e r a r borularn a l d k l a r n d a svari birlii k a p
d a n k a r a k , iki o r d u arasna g i r e c e k ; atllar b l n sa v e sol
k a n a t l a r n d a k o n u m l a n a c a k . K h i n l e r , s a v a d z e n i n e girilmesi
iin b o r u y u srekli a l d k l a r n d a , gruplar sraya g i r e c e k . l sra
o l u t u r u l d u u n d a , K h i n l e r , srekli v e y u m u a k t o n d a ikinci sin
y a l i v e r e c e k l e r ; b u s i n y a l d e n sonra birlikler d m a n a y a k l a n c a ya d e k i l e r l e y e c e k . Silahlarn dorulttuklarnda, K h i n l e r Alt Kat
l i a m b o r u s u n u keskin b i i m d e a l a r a k , sava y n e t e c e k l e r . L e v i liler v e dierleri k o b o y n u z u n u flediklerinde, d m a n l a r d e h e t e
k a p l a c a k l a r . A y n a n d a zerlerine cirit y a d r l a c a k . S o n r a b o y
n u z sesleri k e s i l e c e k ; a n c a k d m a n birliine y e d i kez at y a p l
d s r e c e K h i n l e r b o r u y u keskin t o n d a a l a r a k sava y n l e n
d i r m e y e d e v a m e d e c e k l e r . S o n r a G e r i e k i l m e borular hafif v e
srekli t o n d a a l n a c a k .
B u kural u y a r n c a K h i n l e r b l y n e t m e k i i n b o r u a
l a c a k l a r . K h i n l e r , ilk atla birlikte sava y n l e n d i r m e k iin T e h
like b o r u s u n u g l b i i m d e a l a c a k l a r v e y e d i at t a m a m l a n d
n d a b o r u sesi k e s i l e c e k . G e r i e k i l m e b o r u s u hafif v e srekli
t o n d a a l n d n d a ; blkler, birlik i i n d e k i y e r l e r i n e d n e c e k l e r .
K h i n l e r , a r b o r u s u n u a l d k l a r n d a iki p i y a d e birlii s a v a
k a p s n d a n k a r a k iki o r d u arasna girecek. S o n r a K h i n l e r katli
am borusunu a l a c a k l a r , Levililer ve dierleri k o b o y n u z l a r n
g l b i i m d e a l a c a k l a r I X v e o n l a r d m a n l a r n z e r i n e sald
r a c a k l a r . G r l t kesilecek; d m a n l a r y e n i l i n c e y e v e k a n c a y a
dek K h i n l e r S a v a y n l e n d i r m e k iin K a t l i a m b o r u l a r n a l m a y
srdrecekler.

KUMRAN

L DENZ PARMENLER

YAZITLARI

B u saldrdan sonra, K h i n l e r a r borularn a l a c a k l a r , n

birlikteki b t n p i y a d e l e r sava a l a n n a i l e r l e y e c e k l e r ; alt birlik,
s a v a t a k i y l e birlikte k o n u m l a r n a l a c a k l a r . P i y a d e l e r , t o p l a m d a
y e d i b l k t e n o l u a c a k : yirmi sekiz bin s a v a v e alt b i n atl.
B t n s a v a l a r , T a n r ' n n s a v a n d a o n u c e z a l a n d r m a k iin
d m a n ordusunun peine decekler. Khinler, Takip borusunu
a l d k l a r n d a birlikler, d m a n y o k e t m e k z e r e m e v z i a l a c a k l a r
v e b t n d m a n l a r l d r l n c e y e dek svariler d m a n l a r b
t n k a n a t l a r d a n sktracak.
Gnahkrlar ldrldnde, Khinler uzaktan boru ala
c a k l a r ; birlik g n a h k r uluslarn k a n y l a k i r l e n m e m e k i i n u z a a
ekilecek.
Savata; kuleli ember, kuleli hilal, kuleli ters hilal, merkezin ya
da

iki

kanadn

dman

korkutmak

iin

ne

ilerlemesiyle

lan bask kuleli ters hilal pozisyonlarnn alnmasyla

oluturu

ilgili kurallar

K u l e l e r d e k i k a l k a n l a r n b o y u arn, m z r a k l a r n b o y u sekiz
arn o l a c a k . K u l e , birliin n n d e n i l e r l e y e c e k ; her tarafnda y
zer k a l k a n b u l u n a c a k ; y a n i t o p l a m d a y z k a l k a n l a k o r u n a c a k .
K u l e n i n , s a n d a v e s o l u n d a b u l u n m a k z e r e , iki kaps o l a c a k .
Kuledeki
ikinci

kalkanlar zerine yle yazacaklar;

kuleye

Raphael.

Cebrail,

Mikail ve

nc

ilk k u l e y e Mikail,

k u l e y e Sariel, d r d n c

Cebrail kulenin

sa tarafnda;

kuleye

Sariel ve

Rapha-

el, sol tarafta b u l u n a c a k ... iin tuzak k u r a c a k l a r . . .

... X k a m p ve bizi yakk a l m a y a n ve g n a h o l a n her ey
d e n k o r u m a k i i n ...
M u s a b i z e retti; ' S e n i n ustaln b i z i m l e . G l v e r k t
c o l a n t a n r m z R a b , n m z d e k i d m a n l a r k o v a c a k . ' , atalar
mza

yle dedi:

Onlara

yle

nzla

savamaya

yn.

Onlardan

zere,

'Savatan

diyecek:

sizinle

rnzdr.'(Yasann

'Ey

nce Khin gelip askerlere seslenecek.

srailliler,

gidiyorsunuz.

ylmayn,
birlikte
Tekrar

rkmeyin.

dmanlarnza
20:

dinleyin!

Cesaretinizi
nk
kar

Bugn

dmanlar

yitirmeyin,
sizi

zafere

savamaya

korkma
kavuturmak

gelen

Tan-

2-4).

G r e v l i l e r i m i z , savaa hazrlanm kiilere seslenecekler.

T a n r ' n n g c y l e , a d a n m gnlleri s a l a m l a t r a c a k l a r ; b t n
rkek g n l l e r i k a r a c a k l a r ; btn c e s u r s a v a l a r a g v e r e c e k
ler. T a n r ' n n , M u s a araclyla insanlarna ilettii szlerini tek
rarlayacaklar:
nzda

borazan

dmanlarnzdan

'sizi sktran dmana kar lkenizde savaa kt

aln.

O zaman,

koruyacak' ( l d e

Tanr'nz,
Saym

sizi anmsayacak,
10:9).

sizi

CEZA VERMES

E y srail'in T a n r ' s , y e r y z n d e
ya da gkyznde benzerin var m?
K i m S e n i n gibi ilerin stesinden gelebilir?
H a n g i halk, y e r y z n d e k i halklar a r a s n d a n
k e n d i n iin setiin srail'e b e n z e r ,
A n t l a m a n n azizlerinin h a l k n a ,
Y a s a ' y b i l e n e v e bilgelie h a k i m o l a n a . . .
H a m e t i n i n sesini d u y a n a
v e Kutsallk m e l e k l e r i n i g r e n e ,
kulaklar d u y a n a
v e d e r i n eyleri iitmi o l a n a ?
E y T a n r , e n g i n gkleri S e n yarattn
v e ilahi klarn halkn
v e ruhlarn ilerini
v e Kutsal O l a n l a r n h k m r a n l n ,
g r k e m i n hazinesini
v e bulutlarn k u b b e s i n i .
D n y a n n yaratcs S e n s i n
ve onu le ve yeile blen yasalarn;
t o m u r c u k v e r e n her eyin
v e trlerine gre btn m e y v e l e r i n i n ;
denizlerin dngsnn
v e nehirlerin b u l u m a y e r l e r i n i n
v e derinliklerin b l m n n ;
h a y v a n l a r n v e kularn
ve A d e m ' i n biiminin
ve onun soyunun tohumlarnn;
dillerin

hatalarnn

v e d a l a n halklarn
v e klanlardaki m e s k e n l e r i n
v e lkelerin m i r a s n n ;
kutsal m e v s i m l e r i n . . .
v e yllarn d n g l e r i n i n
ve ebedi zamann.
XI S a v a , gerekte Senin savan! O n l a r n bedeni S e n i n gl
e l i n l e p a r a l a n d v e onlar g m e c e k kimseleri k a l m a d .
G a t h ' n d e v i n i , cesur savay, hizmetkrn D a v u t ' a S e n gnder
d i n ; n k o, kl ve mzrak yerine Senin adna snd; n k sava,

KUMRAN

L DENZ PARMENLER

Y.

S e n i n savand. Birok kez, S e n i n adnla, Filistinlilere kar zafer ka

z a n d . Birok kez, krallarmzn araclyla bize Sevgini gnderdin;
btn gnahlarmza, btn isyankr ilerimize ramen ...
S a v a , g e r e k t e S e n i n savan v e g c n k a y n a S e n s i n ! G
bizde deil. B i z i m ve ellerimizin g c , Senin kudretin ve bize
bahettiin cesaret o l m a s a y d hibir ey y a p a m a z d . B i z e , eski za
manlarda

yle

il'den

bir asa

lar'n

katledecek.

seslenmitin;

ykselecek.

kentte sa kalanlar

Yakup

Yakup'tan

Moavn
soyundan

yok edecek.

bir yldz

tapnaklarn
gelen

Dman

kacak,

ykacak,

kii

et

nderlik

esir alacak

ve

sra
Oul

edecek,
srail b

yk iler baaracak ( l d e S a y m 24:17-19).

S e n i n v a r l n a tanklk e d e n kutsal h a l k n n e l i y l e b i z e sava
vaktini b i l d i r d i n . S e n d e n g a l a n yoksul i n s a n l a r n n a r a c l y l a
B e l i y a l ' i n h a l k n , y e d i g n a h k r ulusu y e r l e bir ettin. E r i y e n g
n l l e r e u m u t kapsn a t n : F i r a v u n ' u v e Kzl D e n i z ' d e k i sava
kaptanlar nasl bir felakete urattysan, d m a n l a r m z a y n e
k i l d e c e z a l a n d r a c a k s n . R u h u n ektii strab a l e v l e n d i r e c e k s i n ;
b t n t a n r t a n m a z l a r k l e d n n c e y e v e g n a h k r l k l a r son
buluncaya dek meale y a n m a y a devam edecek.
Eski z a m a n l a r d a , bize Kittim'i c e z a l a n d r a c a n an bildirmi
t i n ; Asur yenik decek; ama insan klcna deil; hibir insan kl
c onu yenemeyecek ( Y e a y a 31:8). B t n l k e l e r d e k i d m a n l a r
n , y o k s u l insanlarnn e l i n e teslim e d e c e k s i n ; topraa m e y l e d e n
ler, o n l a r k k d r e c e k ; d m a n l a r n n d e r i , g n a h k r l a r n
c e z a s y l a d l l e n d i r i l e c e k ; insanoullarnn a r a s n d a sonsuz a d a
letin e g e m e n k l n a c a k ; sevdiin halk, A d n sonsuza dek y a a t a
c a k ... G o g v e o n u n e v r e s i n d e t o p l a n a n halklar c e z a l a n d r d n
s a v a , h a l k n n g z n d e kutsaldr.
C e n n e t t e n ... o n l a r l a d v e c e k s i n XII n k , kutsal o l a n l a r
c e n n e t t e S e n i n l e beraberler, M e l e k l e r i n s a h i b i , S e n i n e v i n d e , S a
na d u a e d i y o r . K e n d i n iin setiin i n s a n l a r d a n bir c e m a a t kur
d u n . O n l a r n n d e r l e r i n i n yeri S e n i n e v i n d i r ; azizlerin S e n i n c e n
n e t i n d e y a a y a c a k . O n l a r kutsadn v e c e m a a t l e r i n d e h u z u r l u y a
a m a l a r n s a l a d n . B t n alar b o y u n c a , s o n s u z a d e k o n l a r n
y a n n d a o l a c a k s n . S e i l m i insanlarnn a r a s n d a n , B i n l e r v e K a
labalklar h a l i n d e n d e r l e r i n i t o p l a y a c a k s n ; b t n M e l e k l e r i n l e
ve Azizlerinle beraber, onlara savamalar iin g v e r e c e k s i n .
O n l a r , y e r y z n d e k i isyankrlar, S e n i n y a r g n u y a r n c a y o k e d e
c e k l e r ; c e n n e t i n s e k i n l e r i y l e zafer k a z a n a c a k l a r .

GEZA VERMES

Kutsa l K r a l l ' n d a S e n i n f k e n d e n k o r k u y o r u z . S e k i n l e r i n
B i r l i i , bizi sonsuza dek k o r u y a c a k . Krallar hor g r e c e i z , o n l a
rn g c y l e a l a y e d e c e i z ; n k R a b ' b i m i z kutsaldr. Kutsal K r a
l m z , dier s e k i n l e r l e b e r a b e r b i z i m a r a m z d a . S a h i b i m i z i n kor
kusuz s a v a l a r , a d a m l a r m z n a r a s n d a ; s a v a n K a h r a m a n b i
z i m l e ; R u h l a r n n s a h i b i , svarilerimiz v e p i y a d e l e r i m i z l e . O n l a r ,
y e r y z n saran y a m u r bulutlar; e k i n l e r e yargn y a d r a n y a
m u r seli gibiler.
Davran, ey Kahraman!
Tutsaklarnn ban e k , e y G r k e m l i O l a n !
G a n i m e t l e r i topla,
e y g l ilere K a d i r o l a n ! D m a n l a r n n e n s e s i n e
yap
v e lelerin y n n e z !
U l u s l a r helak et, d m a n l a r n
v e klcnla c e z a l a n d r k t n n b e d e n i n i !
lkeni grkeme bo
v e mirasn k u t s a m a n a !
O t l a k l a r n h a y v a n l a r l a d o l u p tasn
v e s a r a y l a r n , g m altn v e k y m e t l i talarla!
Elen e y S i y o n !
E y K u d s , enlikte gster k e n d i n i !
S e v i n i n , Y a h u d a ' n n btn kentleri,
kaplarnz ardna kadar a n k i ,
uluslarn halk ieri t o p l a n s n !
O n l a r n krallar size h i z m e t e d e c e k
ve zalimleriniz n n z d e eilecek;
ayaklarnzn tozunu yalayacaklar.
S e v i n lklar atn, e y h a l k m n kzlar!
G r k e m l i taklar taknn
v e uluslarn krallklarna h k m e d i n !
Hkmdarlk Rab'bindir
v e d a i m i e g e m e n l i k , srail'in.

... XIII

B a k h i n g e l e c e k . K h i n l e r , L e v i l i l e r v e o r d u d a k i ihti

y a r l a r o n u n y a n n d a d u r a c a k . Birlikte srail'in T a n r ' s n a v e o n u n

 L DENZ PARMENLER

KUMRAN

YAZITLARI

d o r u ilerine d u a e d e c e k l e r . B e l i y a l ' e v e o n u n birliindeki c a n

lara b e d d u a e d e c e k l e r . y l e d i y e c e k l e r ;
B t n kutsal a m a l a r v e doru ileri i i n T a n n ' y a krler
o l s u n ! O ' n a d o r u l u k y o l u n d a hizmet e d e n l e r e v e O ' n u t a n y a n
lara krler o l s u n !
B t n g n a h k r a m a l a r v e eytani y n e t i m i i i n B e l i y a l ' e
y a z k l a r o l s u n ! T a n r t a n m a z a m a l a r v e kirli hizmetleri y z n
d e n o n u n birliindeki t m c a n l a r a y a z k l a r o l s u n !
B e l i y a l ' i n y a n d a l a r , K a r a n l n birlii; T a n r ' n n y a n d a l a r y sa I n . . .
S e n , a t a l a r m z n R a b ' b i s i n ; S e n i n a d n sonsuza d e k kutsayac a z . B i z S e n i n m i r a s n z ; atalarmzla A n t l a m a y a p t n , b u y z
d e n o n l a r n s o y u y l a d a a n t l a m a n y r t e c e k s i n . B t n ifadelerin
d e , A n t l a m a ' n d a n geri k a l a n bizleri k o r u d u u n u , a r a m z d a o l d u
u n u gsterdin. B i z l e r d e S e n i n doru ilerini v e yarglarn s a y a
caz.
B i z i K e n d i n i i n yarattn, e y R a b , sonsuza d e k S e n i n h a l k n
o l a r a k k a l a c a z . K e n d i d o r u n a gre b i z e A y d n l k kaderini b a h
ettin. E z e l d e n belirlediin Ik P r e n s i ' n i , b i z e y a r d m etmesi i i n
g n d e r d i n , d o r u l u u n btn oullar o n u n e l l e r i n d e , b t n d o
ruluk ruhlar o n u n h k i m i y e t i altnda. F a k a t B e l i y a l ' i , K t N i y e t l i
M e l e i , Diptekiler iin yarattn. O, karanlklara hkmediyor;
o n u n a m a c sular v e g n a h l a r h k i m klmak. O n u n birliindeki
b t n ruhlar, Y k m M e l e k l e r i , Karanln i l k e l e r i n e g r e y a y o r
lar; n k e i l i m l e r i b u .
F a k a t b i z i , D o r u l u u n u n birliini, s e v i n d i r ; k u r t a r c l n l a
o n u r l a n d r ; h u z u r v e m u t l u l u k i i n d e y a a t . E y srail'in T a n r s ,
k i m S e n i n g c n l e kyaslanabilir? S e n i n g c n , y o k s u l l a r n y a n n
d a . H a n g i m e l e k y a d a p r e n s , bizi S e n i n gibi k o r u y a b i l i r ? n k
S e n e z e l d e , s a v a g n n b e l i r l e d i n ... d o r u l u u n y a r d m n a
g e l m e k , g n a h k a r l y o k e t m e k , K a r a n l A y d n l k l a bastrmak
i i n ... s o n s u z a d e k h k m e t m e k , K a r a n l n O u l l a r ' n y k m a
uratmak i i n ...
... XIV M s r ' n ilahlarna kar a l e v l e n e n a z a b n n g i b i .
K a m p a d n m e k zere cesetlerin a r a s n d a n k t k l a r n d a , h e p
birlikte D n lahileri s y l e y e c e k l e r . S a b a h o l d u u n d a , s a v a k
yafetlerini y k a y a c a k l a r , kendilerini d m a n l a r n k a n n d a n a r n d
r a c a k l a r . S o n r a d m a n l a savatklar y e r e d n e r e k , s a v a k o n u m
larn a l a c a k l a r v e o r a d a srail'in T a n r s ' n a k r e d e c e k l e r . S e v i n
iinde O ' n u n adn anacaklar ve yle diyecekler:

CEZA VERMES

k r l e r o l s u n srail'in T a n r s ' n a ,
beni Antlama'ya balayana
v e kurtulu z a m a n n a ,
kurtard halkla b e r a b e r !
S e n d e l e y e n l e r i ard O ,
m k e m m e l g l ilere
v e uluslarn birliinde t o p l a d ,
hepsini katletmek i i n .
G n l n d e korku o l a n dorulttu
v e dilsizin dilini z d ,
T a n r ' n n {gl} ( 4 Q 4 9 I ) ilerine kretsinler d i y e .
Z a y f o l a n a s a v a m a y retti
v e titreyen dizleri salamlatrd
v e v u r g u n u n belini dorulttu.
Yoksullarn ruhunda g var
ve gnllerinde,
yolun mkemmeliyle,
g n a h k r l n btn uluslarnn s o n u g e l d i :
g l a d a m l a r n d a n kimse sa k a l m a d ,
S e n i n h a l k n d a n geri k a l a n l a r biziz.
{ k r l e r olsun} ( 4 Q 4 9 I ) A d n a , e y m e r h a m e t l i T a n r ,
b a b a l a r m z l a A n t l a m a s ' n a sadk k a l a n a .
B t n kuaklarmza h e d i y e ettin,
g r k e m l i ltuflarn,
h a l k n n geri k a l a n l a r n a ,
Beliyal'in egemenliinde.
K t niyetinin gizleri u y a r n c a ,
bizi A n t l a m a ' n d a n s a p t r a m a d .
Y k m ruhlarn b i z d e n uzaa s r d ,
rehinlerinin ruhunu korudun S e n ,
a d a m l a r , kendi e g e m e n l i k l e r i n d e { g n a h k r c a
davrandklarnda}

(4Q49I).

D e n kaldrdn S e n ;
a n c a k yktarikatekileri y e r e serdin
v e m a r u r l u o l a n a diz k t r d n .
O n l a r n gururlu a d a m l a r n a u t a n h e d i y e s i n i s u n d u n ,
o n l a r n deersiz ruhlarn h i e e v i r d i n .

KUMRAN

L DENZ PARMENLER

YAZITLARI

A n c a k biz, S e n i n kutsal h a l k n , A d n k u t s a y a c a z ,
d o r u l u u n u n ilerinden t r .
S e n i n hametini v e c e i z , g l ilerinden t r ,
btn m e v s i m l e r d e v e belirli z a m a n l a r d a , d a i m a ,
g n d o d u u n d a v e karanlk k t n d e ,
a k a m z e r i v e sabahn s o n l a r n d a ,
nk {Grkeminin tasarm! ( 4 Q 4 9 I ) ycedir
v e kusursuz srlarnnki, y k s e k l e r d e d i r
h u z u r u n d a tozu d u m a n a katacaksn
v e 'tanrlar' y e r e b a t r a c a k s n.
D a v r a n , e y tanrlarn T a n r ' s , d a v r a n ,
k e n d i n i dorult g c n l e , {Krallar Kral) ( 4 Q 4 9 I ) !
K a r a n l n btn oullar, h u z u r u n d a titresinler!
Yceliinin

aydnl,

'tanrlar'n v e a d a m l a r n z e r i n e v u r s u n .
B u , d i b i n karanlk y e r l e r i n d e
y a n a n a l e v l e r gibi o l a c a k
ve cehennemin dibinde,
btn gnahkarlar y a k a c a k ,
e b e d i bir y a n g n d a ,
... btn m e v s i m l e r d e .
O r a d a b t n sava ilahilerini s y l e y e c e k l e r . S o n r a k a m p l a r
n a d n e c e k l e r ... X V B u , birliklerin, uluslara kar s a v a a c a v e
srail'in strap e k e c e i z a m a n d r . T a n r ' n n birlii kutsal toprak
lara d n e c e k ; g n a h k r uluslar y o k e d i l e c e k .
S a v a a hazr birlikler y r y e g e e c e k ; T a n r ' n n klcyla n
t i k a m n a l a c a k l a r g n , Kittim kralnn v e B e l i y a l y a n d a l a r n n
n n d e kamplarn kuracaklar.
S o n r a B a k h i n ileri k a c a k . K h i n l e r , L e v i l i l e r , o n u n karde
leri v e b t n s a v a l a r , o n u n y a n n d a b u l u n a c a k . K u r a l kitabnda
y a z l o l a n S a v a Z a m a n ilahisini yksek sesle s y l e y e c e k . S a v a
k i t a b n d a y a z l d z e r e , btn birlikleri, o y n e t e c e k . ntikam
G n iin a t a n a n k h i n , kardeleriyle birlikte savalar cesaret
l e n d i r m e k iin u szleri s y l e y e c e k ;
G l v e korkusuz o l u n , sava o l u n ! K o r k m a y n ! inize
k u k u d m e s i n e izin v e r m e y i n ! r k m e y i n , o n l a r d a n e k i n m e
y i n ! D i r e n c i n i z krlmasn ... n k karnzda d u r a n , g n a h k a r l a
rn birliidir; o n l a r K a r a n l a m e y l e d e r l e r . H a t a l a r d a n , k e n d i l e r i n e

GEZA VERMES

b a r n a k y a p a r l a r . S a h i p olduklar g s a m a n a l e v i gibidir. C e m a atlerindeki b t n insanlar ... b u l u n a m a z . B u d a l a l a r n iledikleri

g n a h l a r y o k o l a c a k , y a z g n e i n d e k i i e k l e r gibi ...
T a n r ' n n sava iin c e s u r o l u n ! B u g n , T a n r , B e l i y a l ' i n h a l
kyla h e s a p l a a c a k ! srail'in Tanrs, btn g n a h k r ruhlar g l
e l i y l e c e z a l a n d r a c a k . S a v a 'tanrlar', sava iin bir a r a y a g e l e
c e k l e r ; Kutsal O l a n ' n birlikleri h a z r l a n a c a k , d e m e G n iin
... XVI . . . srail'in Tanrs, uluslara kar sava a r s n d a b u l u n
d u v e s e k i n h a l k n n aziz insanlaryla onlar c e z a l a n d r a c a k .
Kittim'in
riayet

kamp

nnde

duracaklar

gn

btn

bu

Kurallara

edecekler

K h i n l e r , aret b o r u s u n u a l d k l a r n d a , s a v a kaplar a l a
c a k ; p i y a d e l e r i l e r l e m e y e b a l a y a c a k v e stunlar iki birlik arasna
g i r e c e k . K h i n l e r , o n l a r iin ' S a v a D z e n i ' iaretini v e r e c e k , s
tunlar b o r u sesini d u y d u u n d a m e v z i a l a c a k . K h i n l e r , i l e r l e m e
leri i i n ikinci iareti v e r d i k l e r i n d e ve bu birlikler Kittim'in o r d u
s u n d a n ta at mesafesine g e l d i k l e r i n d e , her s a v a s a v a silah
n d o r u l t a c a k . Alt k h i n , sava y n l e n d i r m e k z e r e K a t l i a m b o
rularn g l v e kesik tonda a l a c a k l a r . Levililer v e dierleri k o b o y n u z u y l a sava a l a r m n v e r e c e k . B u g r l t y l e , birlikler d
m a n l a r a s a l d r a c a k . S o n r a sesler kesilecek; a n c a k k h i n l e r i n Katli
a m b o r u s u sesi d u y u l a c a k v e Kittim'le m c a d e l e e d i l e c e k vacaf.
B e l i y a l , karanln oullaryla kendini e m b e r e aldnda, T a n
r'nn h i k m e t i y l e p i y a d e l e r d m e y e b a l a d n d a v e a t m a d a k i
askerler e t i n bir m c a d e l e i i n e girdiklerinde, k h i n l e r a r b o
rusunu a l a c a k v e y e d e k birlik, sava a l a n n a gelerek iki o r d u ara
sna g i r e c e k . ' G e r i e k i l m e ' iaretiyle n c e k i birlik eski y e r i n e d
necek.
S o n r a B a k h i n y a n l a r n a g e l e c e k v e birliin n n d e d u r a
c a k . T a n r ' n n kudretiyle, savalarn g n l n e v e e l l e r i n e g v e
recek. B a k h i n y l e d i y e c e k : ... eski a l a r d a n beri T a n r ' n n i
lerini

biliyorsunuz...

... XVII

T a n r , potada s n a n a n l a r n a r a c l y l a , o n l a r atele

dllendirecek. Silahlarn bileyecek ve gnahkr uluslar tama

m e n y o k e d i l i n c e y e dek o n l a r l a s a v a a c a k . H a r u n ' u n o u l l a r N a d a v v e A v i h u ' n u n sonlarn a n m s a y n . T a n r , o n l a r n y a z g s y l a ,
srail'e b y k l n kantlamt. A n c a k E l e z a r v e t a m a r , T a n
r'nn sonsuz A n t l a m a s ' n a girmilerdi.

L DENZ PARMENLER

KUMRAN

YAZITLA

G l o l u n , y l m a y n ! D m a n l a r n z , kaos v e k a r m a a i i n

de olacaklar. Onlar, olmayan ve olmamas gerekenlerden g

alrlar. O l a n v e o l m a s g e r e k e n her ey, T a n r ' n n d r . O , o l a c a

b t n ileri bilir. G n a h k r l k krall P r e n s i n i n b o z g u n a u r a y a

c a g n , b u g n d r . O , M i k a i l Krall'nn P r e n s i ' y l e , kendi h a l k

n a y a r d m e d e c e k . O , srail'in o c u k l a r n n z e r i n e k y a d r a

c a k ; h u z u r v e kutsama, T a n r ' n n birliiyle o l a c a k . lahlarn ara

snda, M i k a i l ' i n kralln k u r a c a k . srail, b t n c a n l a r n i i n d e

y k s e l e c e k . D o r u l u k e n l e n e c e k ; T a n r ' n n o c u k l a r , s o n s u z bil
gi iinde sevin lklar atacaklar. Siz, A n t l a m a n n oullar

T a n r ' n n s n a v n d a g l o k m ! D m a n l a r n a son d a r b e y i v u r u n
c a y a d e k , O , sizi ayakta tutacak.
Bu szlerden sonra, Khinler blklerin oluturulmas ii

iaret v e r e c e k l e r ; b o r u sesinin d u y u l m a s y l a stundaki her s a v a

d z e n i i n d e k i y e r i n i a l a c a k . S o n r a k h i n l e r , birliin i l e r l e m e s
i i n i k i n c i iareti v e r d i i n d e v e p i y a d e l e r , ta at m e s a f e s i n d

k a l a n d m a n o r d u s u n a yaklatnda, her s a v a silahn hazr

l a y a c a k . K h i n l e r , K a t l i a m b o r u s u n u a l a c a k l a r ; L e v i l i l e r v e die

k o b o y n u z u f l e y i c i l e r i , sava a l a r m v e r d i k l e r i n d e , p i y a d e l e r Kit

tim o r d u s u n a s a l d r a c a k ; a l a r m sesiyle d m a n l a r y e r e s e r e c e k

ler. G r l t kesildiinde, K h i n l e r K a t l i a m b o r u s u n u a l m a y sr
d r e c e k l e r v e Kittim'e kar s a v a l a c a k .
. . . n c birlik . . . T a n r ' n n y a r d m y l a d m a n l a r . . .

XVII

Y e d i n c i birlikle, T a n r ' n n e l i , B e l i y a l ' e , o n u n krallnn z e r i n e

frtna gibi i n d i i n d e v e M e l e k l e r i n barmalar arasnda A s u r l u l a

rn p e i n e d l d n d e Yafet'in O u l l a r bir d a h a d o r u l m a m a k

z e r e y e r e serilecekler. Kittim'den g e r i y e tek bir kii b i l e k a l m a

y a c a k , a r a l a r n d a n kimse k u r t u l m a y a c a k .

O z a m a n , srail Tanrs'nn eli B e l i y a l ' i n h a l k n a kalktnda

K h i n l e r altnc b o r u y u , aret b o r u s u n u , a l a c a k l a r ; b t n sava

birlikleri o n l a r a d o r u ilerleyecek v e t m Kittim k a m p l a r n y e r l e

bir e t m e k z e r e b l n e c e k l e r . G n e b a t m a y a b a l a d n d a , B a
k h i n n e k a c a k . Levililer, k a b i l e efleri v e ihtiyarlar, o n u n y a
n n d a d u r a c a k l a r . Birlikte srail T a n r s ' n a k r e d e c e k l e r . y l e d i
yecekler:
S a n a krler o l s u n e y tanrlarn T a n r s , H a l k n a y a r d m et
t i n ! B i z i m l e y a p t n A n t l a m a n a sadk k a l d n v e kurtulu k a p l a r

n b i z i m i i n d e f a l a r c a a t n . A n t l a m a n a d n a , bizi sefaletten ko

r u d u n , b i z e iyiliini s u n d u n . A d n a u y g u n b i i m d e d a v r a n d n , e y

d o r u l u k Tanrs ... B i z e m u c i z e l e r g n d e r d i n , g e m i z a m a n l a r -

ULLn

Vl_l\iv_j

d a n beri g r m e d i i m i z kadar g z kamatrc o l a n ... n c e d e n

belirlediin z a m a n a b u g n tanklk ettik ... D m a n n i h a i y e n i l
g i y e uratarak b i z e y a r d m elini uzattn. D m a n l a r m z y o k e d e
rek bize g l e l i n i gsterdin.
Z a m a n bizi onlara yaklatryor ... S e n , korkusuz o l a n l a r n y
reklerini sktn, b u y z d e n ayakta d u r a m y o r l a r . n k g S e n i n
v e sava S e n i n e l l e r i n d e ! ... XIX B i z i m H k m d a r m z kutsaldr
v e G r k e m l i Kral bizimledir; b u y z d e n , ruhlarn yaratcs s v a r i
lerimizle v e atllarmzn y a n n d a . O n l a r , y e r y z n saran y a m u r
bulutlar v e ekinlerin zerine y a a n y a m u r selleri gibiler.
Davran, ey Kahraman!
Tutsaklarnn ban e k , e y G r k e m l i O l a n !
G a n i m e t l e r i topla,
e y g l ilere Kadir o l a n ! D m a n l a r n n e n s e s i n e
yap
v e lelerin ynn e z !
U l u s l a r helak et, d m a n l a r n
v e klcnla c e z a l a n d r k t n n b e d e n i n i !
l k e n i g r k e m e bo
v e mirasn k u t s a m a n a !
O t l a k l a r n h a y v a n l a r l a d o l u p tasn
v e s a r a y l a r n , g m altn v e k y m e t l i talarla!
Elen e y S i y o n !
Ey K u d s , enlikte gster k e n d i n i !
S e v i n i n , Y a h u d a ' n n btn kentleri,
kaplarnz ardna kadar a n k i ,
uluslarn halk ieri t o p l a n s n !
O n l a r n krallar size h i z m e t e d e c e k
ve zalimleriniz nnzde eilecek;
ayaklarnzn tozunu yalayacaklar.
S e v i n lklar atn, e y h a l k m n k z l a r !
G r k e m l i taklar taknn
v e uluslarn krallklarna h k m e d i n !
Hkmdarlk Rab'bindir
v e d a i m i e g e m e n l i k , srail'in.

O L U

E N I Z

KUMRAN

PARMENLER

YAZITLARI

(IQM ve 4QM =4Q492)

S o n r a , bir sonraki s a b a h a dek d i n l e n m e k i i n , g e c e k a m p t a
t o p l a n a c a k l a r . S a b a h o l d u u n d a , Kittim v e A s u r s a v a l a r n n v e
onlara yandalk e d e n uluslarn T a n n ' n n

klcyla ldrld

yere giderek, cesetlerini g m e c e k kimseleri bile k a l m a m d

m a n l a r a r a s n d a hayatta k a l a n l a r n o l u p o l m a d n a b a k a c a k l a r .
S o n r a K h i n v e o n u n v e k i l i , Levililer, s a v a p r e n s i , birlik efleri v e
dier birlik y e l e r i , Kittim'in l d r l d a l a n d a bir n c e k i y e r l e
rini a l a c a k l a r v e Y c e T a n r ' y a k r e d e c e k l e r ...

Drdnc Maara Sava Parmeni

(4Q49I, 493)

M (4Q49l)'de geen iki blmden ilki, I Q M ' n i n 2., 6., 16. ve 17.
stunlarndaki baz pasajlar artrr; ancak bunlarla ilikili olmayan
pasajlar da kapsar. Editr tarafndan 'Mikail'in ve Adaletin Ezgisi' diye
adlandrlm ikinci blm, bir iir, I Q M ' e eklenir.
M c (4Q493) altnda tasnif edilen gnmze kadar ulaabilmi baz
satrlar I Q M ' n i n 7., 16., vs. blmleriyle ilgilidir; ancak bu yazlardaki
boluklara denk dmezler.
M a = 4 Q 4 9 I , blm 1-3
... K a m p v e h e l a r a s n d a b i n a r n l k m e s a f e b r a k l a c a k ;
e v r e d e n b a k l d n d a plaklk g r n m e y e c e k . D m a n y e n m e k
z e r e s a v a hazrlklarna b a l a d k l a r n d a , g n d e l i k ilerin y r
tlmesi iin her k a b i l e d e n belirli s a y d a s a v a o g n k a t m a
d a n m u a f t u t u l a c a k . O g n , btn k a b i l e l e r d e n baz kiiler k a m p
lardan a y r l a r a k toplant e v i n e g i d e c e k l e r ... K h i n l e r , L e v i l i l e r v e
k a m p b a k a n l a r o n l a r a d o r u i l e r l e y e c e k . B i n l e r , Y z l e r , Elliler
v e O n l a r ... n n d e o r a y g e e c e k l e r . ' K a y n a ' y z n d e n kirli
s a y l a n kii, o g e c e savaa k a t l m a y a c a k ; n k kutsal m e l e k l e r
birliin y a n n d a o l a c a k ... Birlik, o g n y a p l a c a k savata ... iin
a r l d n d a , birlik art arda d i z i l e c e k . Birlikler a r a s n d a b o
luklar b r a k l a c a k v e galibiyet k a z a n m a k z e r e s a v a a g i d e c e k l e r .
S v a r i l e r v e p i y a d e l e r y a n y a n a d u r a c a k . B u n l a r iki o r d u arasna
g i r e c e k l e r . K a r taraf b i r l i k l e r e t u z a k k u r a r s a , p u s u birlii
u z a k t a d u r a c a k v e s a v a n ... k a l k m a y a c a k . T e h l i k e b o r u l a r n
duyduklarnda, piyadeler dmana saldracak ve onlar ldre
c e k l e r . D a h a sonra, pusudaki birlikler s a k l a n d k l a r y e r d e n k a
c a k l a r v e eski d z e n l e r i n e girecekler. Y e n i d e n d z e n a l m a k : sa-

d a n , s o l d a n , a r k a d a n v e n d e n ; drt y n d e n ... i m h a s a v a n d a .
D m a n l a a t m a y a giren btn birlikler bir a r a d a d u r a c a k . lk
birlik a t m a y a g i r d i i n d e , ikincisi ... b e k l e y e c e k . lk birlik za
m a n g e l d i i n d e geri d n e c e k v e ... kinci ... S a v a birletiinde.
S o n r a ikinci birlik, z a m a n g e l d i i n d e geri d n e c e k v e b e k l e y e
c e k . n c ...
B a k h i n v e o n u n kardeleri, K h i n l e r , L e v i l i l e r v e e m i r altn
d a k i l e r d u r a c a k l a r . K h i n l e r b o r u l a r n srekli a l a c a k l a r . ... v e
m a v i , m o r v e krmz iplerle ilenmi b e y a z k e t e n d e n c p p e , t u
nik v e p a n t o l o n g i y e c e k l e r ; balarna mitred t u r b a n t a k a c a k l a r . B u
giysileri t a p n a a s o k m a y a c a k l a r ; n k b u n l a r s a v a iindir. B
tn b u kurallar u y a r n c a . . .

Savan Kitab
(4Q285, IIQI4)

J. T. Milik tarafndan Serekh ha-Milhamah ya da Savan Kitab diye

adlandrlan on ksa blm, Sava Kitabna benzer niteliktedir ve muhte
melen ikinci metindeki boluklar tamamlar. Bu metinlerde, I Q M iinde
de geen ba melek Mikail'den (10. blm), -Davut'un kolu diye tanm
lanan Birlik Prensi'nden (4. ve 7. blmler), Kittim'den ve onlarn yok
ediliinden (2., 4. ve 7. blmler) ve borular alan Levililerden (8. b
lm) sz edilir. Tahrifata uram kutsama blm (8. blm) IQI4'ten
yararlanlarak yeniden yaplandrlabilir; ancak iki metin arasnda baz
farkllklar bulunur. 4. blmde -Eski Ahitte G o g diye adlandrlan ( H e zekiel 39)- son dmann yenilgisi betimlenir; bu topluluk Kittim'le z
de tutulur. Bazlar tarafndan yanl biimde 'Delinmi Mesih M e t n i '
diye yaftalanan 7. blm, Yeaya 10: 34; II: l'in yorumuna dayanr. Bu
metin, drdnc maara Yeaya Beyanatna ait 4 Q I 6 I , 8-10 blmlerle
ve Birlik Prensi'nin Kutsamas'yla ( I Q S b , V, 20-29) birlikte okunmaldr.
Son iki yaz, Kittim kraln ldrmesi beklenen Davut soyundan bir M e
sih'in zaferini konu edinir. Elyazmalarr arasnda yalnzca I., 4., 7. ve 8.
blmler evrilebilecek durumdadr.
Editio princeps iin baknz; P. S. Alexander, G. V e r m e s , DJD;
X X X V I , 228-46. I I Q I 4 iin bkz; F. Garcia Martinez.vd., DJD, XXIII, 24351. n aratrma iin bkz. Geza Vermes, 'The Oxford Forum for Q u m ran Reseach: Seminar on the Rule of W a r (4Q285)', J7S43 (1992), 85-90.
4 Q 2 8 5 , bl. I
... S e n i n a d n y z n d e n v e ... M i k a i l , C e b r a i l , S a r i e l , R a p h a
el ... s e i m i y l e ...

DENZ

KUMRAN

PARMENLER

YAZITLARI

4 Q 2 8 5 , bl. 4
... g n a h k r l k y e n i l e c e k ... Birlik Prensi v e b t n srail ...
Peygamber Hezekiel'in

kitabnda y l e y a z a r ; Sol elinizdeki yay

ve

dreceim.

sa

elinizdeki

oklar

srail

dalarnda

deceksi

niz ... Kittim Kral ... Birlik Prensi onlar b y k d e n i z e k a d a r k o

v a l a y a c a k . ... srail'in n n d e n k a a c a k l a r ... O z a m a n ... o n l a
rn n n d e d u r a c a k v e o n l a r harekete g e e c e k l e r . . . v e kuru t o p
raa d n e c e k l e r . O z a m a n ... o n u (Kittim K r a l ' n ? ) Birlik P r e n si'nin h u z u r u n a g e t i r e c e k l e r . . .
4 Q 2 8 5 , 7. bl.
Mesih,
Yeaya Peygamberin
lklar
Olan'n

baltaya
nnde

keser
diz

Davut'un

Kolu

kitabnda y l e y a z a r ,

Ormandaki al

kesip

Lbnan

gibi,
kecek.

devirecek

ay'n

onlar,

ktnden

yeni

bir

Gl
filiz

kacak ... D a v u t ' u n kolu v e onlar y a r g y a ... v e Birlik P r e n s i , D a

v u t ' u n kolu o n u l d r e c e k ... d a r b e l e r l e v e y a r a l a r l a ... S a y g n bir
K h i n i n k o m u t a s n d a ... Kittim'in l l e r i n i ...
4 Q 2 8 5 , 8. bl.
srail O u l l a r ' n a y l e y a n t v e r e c e k : E n Y c e T a n r ' n n a d
na, k u t s a n a c a k s n z ... O ' n u n kutsal a d sonsuza d e k k u t s a n a c a k .
O ' n u n kutsal m e l e k l e r i kutsanacak. E n Y c e T a n r , sizi kutsayac a k . Y z n s i z d e n y a n a e v i r e c e k v e c e n n e t t e k i h a z i n e s i n i sizin
i i n a a r a k , topranza kutsama, i y , y a m u r , e r k e n y a m u r v e
g e y a m u r y a d r a c a k k i b o l c a msrnz, a r a b n z v e y a n z o l
s u n . T o p r a k t a sizin i i n m e y v e l e r y e t i e c e k . O n l a r y i y e c e k v e
b e s l e n e c e k s i n i z . T o p r a n z v e r i m l i o l a c a k ; t o p l a d n z rnler
d e kf y a d a m a n t a r b u l u n m a y a c a k . B i r l i i n i z d e h i b i r o c u k l
m e y e c e k v e k i m s e zor d u r u m a d m e y e c e k . Y a b a n i h a y v a n l a r ,
t o p r a k l a r n z d a n k a c a k v e v e b a hastal g r l m e y e c e k . T a n r
s i z i n l e d i r , O ' n u n kutsal m e l e k l e r i b i r l i i n i z d e d i r , O ' n u n kutsal
ad sizin s t n z e d i r . . . a r a n z d a ...
IIQI4
srail'in Tanrs a d n a onlar k u t s a y a c a k . srail'in O u l l a r ' n a ,
... y l e y a n t l a y a c a k : S o n s u z a dek k u t s a n a c a k s n z v e O ' n u n ...

G E Z A

VERMES

k u t s a n a c a k ... v e kutsal M e l e k l e r i k u t s a n a c a k . E n Y c e T a n r , sizi

k u t s a y a c a k . Y z n sizden y a n a d n e c e k v e c e n n e t t e k i h a z i n e s i
n i sizin i i n a a r a k , topranza kutsama, i y , y a m u r , e r k e n y a
m u r v e g e y a m u r y a d r a c a k k i b o l c a msrnz, a r a b n z v e y a
nz o l s u n . T o p r a k t a sizin iin m e y v e l e r y e t i e c e k . O n l a r y i y e
cek ve besleneceksiniz. Topranz verimli olacak; topladnz
r n l e r d e kf y a d a m a n t a r b u l u n m a y a c a k . B i r l i i n i z d e n e bir o
c u k l e c e k n e d e biri zor d u r u m a d e c e k v e y a b a n i h a y v a n l a r
t o p r a k l a r n z d a n k a c a k . T o p r a n z d a n kl g e m e y e c e k . T a n r
s i z i n l e d i r , O ' n u n kutsal m e l e k l e r i b i r l i i n i z d e d i r , O ' n u n kutsal
a d sizin stnzedir.

Tapnak Parmeni
(IIQT=IIQI9-2I, 4Q365a, 4Q524)

1956 ylnda ikinci maarada kefedilen Tapnak Parmeni, ancak

Haziran 1967 ylnda yaplan Alt G n Sava'ndan sonra yar-gizlilikten
syrlabilmitir. Yaklak 86 c m . uzunluundaki parmen, Kumran Ya
ztlar arasndaki en uzun parmendir. B u , II. maara (IIQ20) ve dr
dnc maara (4Q365a) blmleri, dnda altm yedi stundan oluur.
Parmen'in geni bir blmnde Tapnak ve tarikat ibadetleri;
zellikle abat ve bayramlarda sunulan sunular konu edilir. Yasalarn
ou, dorudan ya da dolayl biimde, k, Levililer ve zellikle Yasa'nn Tekrarna dayandrlr; ancak bunlarn yan sra, kutsal kitaptan
bamsz grnen yasamalar da bulunmaktadr. Elyazmasnn giri b
lmleri olduka tahrifata uramtr. y l e ki; 3. ve 7. stunlar hakknda
ancak kutsal kitap anlatlarndan yararlanlarak baz karmlarda bulu
nabiliriz (bkz. E. Q i m r o n , The Temple Scroll, 1996). Bu blmleri evir
memeyi yeledim; ancak aada sralanan zetler iinde bu metinlerin
olas ieriklerinden sz edeceim:
1. Tanr'nn srail'le Antlamas (II)
2. Tapnan inas; Mabet, Kutsallarn Kutsal, z e l O d a ve Sra
Stunlarn lleri (lll-VII)
3. kran koltuu, keruv, paravan, sofra, altn lamba vs. betimle
meleri (VII-XI).
4.

Sunularn ve sunan tasla (XI-XII).

5.

Gnlk, haftalk, aylk sunular ve bayram sunular (XIII-XXIX).

6. Tapnak alanndaki yaplar: merdiven evi, vaftiz kurnas (laver)

evi, kutsal tekneler evi, mezba, vs. (XXX-XXXV).
7. Tapnak'taki alan; khinler, 20 ya st Musevi erkekler, ka
dnlar ve ocuklar iin (XXXVI-XLV).
8.

Tapnakta ve Mabet kentinde arnmayla ilgili kurallar (XLVI-XLVIII).

G E Z A

9.

V E R M E S

srail kentlerinde arnmayla ilgili kurallar (XLVIII-LI).

10. Yarglar ve memurlar (Ll).

11. Putperestlik ve sunuluk hayvanlarla ilgili kurallar (LI-LIII).
12. Antlar ve Yeminler (LIII-LIV).
13. Dinden kmakla ilgili yasalar (LIV-LV).
14. Khinler ve Levililerle ilgili yasalar; Yahudi kraln ayrntl kural
lar (LVI-LIX).
15. Kutsal grevler, putlar, tanklar, sava, isyankr oul, 'idamlk'
sular, ensest ilikilerle ilgili muhtelif yasalar (LX-LXVI).
Konu sralamas asndan byk oranda Kutsal Kitaba sadk kal
nan bu yaztlarda; kurallar dzenine, ahengine ve yeniden yorumlanma
sna nem sarf edilmitir. Elyazmasn tamamlayan blmler; Tapnak
yasamalar (lll-XII-XXX-XLV), bayramlar (XVII-XXIX), Tapnak ve kentte
kullanlan saflk malzemeleri (XLVI-XLVII) ve kralla ilgili (LVI-LIX) kural
lardr. Dzeltmenin amac, parmen iletisini Kutsal Kitap yorumu bii
minde sunmann tesinde, bu metinde kurtuluun aciliyetini vurgula
maktr; bu nedenle ek yasamalar Tanr'nn buyruklar olarak tasarlanr
ve kutsal Yaz'da geen ' R a b = Y H W H ' yerine ' B e n ' kelimesi kullanla
rak, anlat birinci azdan aktarlr.
Tapnak Parmeni'nin Kumran Yaztlar'ndan ayr deerlendirilme
si gerektii ynndeki grn, tersi ynnde gelitirilen tez de salam
bir zemine oturmaktadr. Bu yazyla a m Belgesi arasnda; zellikle ok
eliliin, amca ve yeen evliliinin yasaklanmas ve Mabet kentindeki
evlilik ilikileri gibi konularda olduka gl bir ba vardr ( C D IV, 20V,ll; X I I , 1-2; TS LVII, 16-18; LXVI, 15-17; X L V , 11-12). Ayrca, TS LXIV, 6-13
ve N a h u m Beyanat'nda (bkz. s. 492) hilekrlarn 'aslarak' (muhtemelen
armha gerilerek) idam edileceinden sz edilir. a m Belgesi ve N a
hum Beyanat byk olaslkla Tapnak Parmeni'yle balantl oldukla
rndan; ikinci metin, M . . ikinci yzyla tarihlenebilir. Ancak, metnin
Kumran tarihinden nce yazlm olma olasln da gz nnde bulun
durmamz gerekiyor.
n c e d e n de szn ettiimiz, okunamayacak derecede bozulmu paleografik incelemeye gre M . . birinci yzyl ortalarna ait olduu
tespit edilen- be blmden (40365a) bazlar Yadin tarafndan kullanl
mtr. Bu blmlerden ilki Mayasz Ekmek B a y r a m ( I I Q T S X V I I , II);
ikinci blm, MQTS XXXVMNe ilikilidir. Dier blmlerse metnin bili
nen uyarlamas iine yerletirilemez.
Yigael Yadin tarafndan dzenlenen bu metin 1977 ylnda branice
evirisiyle ve Yadin'in lmnden ksa bir sre nce ngilizce evirisiyle
baslmtr (The Temple Scroll, l-lll, Kuds, 1983). Metni evirirken b-

ULU

UtINI/. K A K > ( J M t N L t K I

KUMRAN

YAZITLARI

yk oranda Yadin'in almasndan yararlandm. Ek kaynak olarak E.

Qimron'un

The

Temple Scroll: A

Critical Edition

with Extensive Re

constructions'a (Beer-Sheva/Kuds, 1996) bavurdum. IIQ20-2I iin bkz.

F. Garcia Martinez vd., DJD, XXIII, 357-414. 4Q365a iin bkz. S. W h i t e ,
DJD, XIII, 319-33. 4 Q 5 2 4 iin bkz. E. P u e c h , DJD, X X V , 79-114.
II ( S i z i n l e bir a n t l a m a y a p a c a m . )
n k size y a p a c a k l a r m , k o r k u n o l a c a k . A m o r , K e n a n , H i
tit, G i r g a , P e r i z , H i v , Y e v u s l k e l e r i n d e y a a y a n l a r s r e c e i m .
T o p r a k l a r n a g i r e c e i n i z halklarla a n t l a m a y a p p , o n l a r n tuza
n a d m e y i n . O n l a r n sunaklarn y k a c a k , stunlarn d e v i r e c e k ,
kutsal a a l a r n k e s e c e k , putlarn a t e e v e r e c e k s i n i z . A l t n v e
g m uruna tuzaa k a p l m a y n ; n k o n l a r b e n i m i i n tiksin
diricidir. i r k i n putlar e v i n i z e sokup d a g n a h a g i r m e y e c e k s i n i z .
O n l a r d a n u z a k d u r u n v e tiksinti d u y u n ; n k o n l a r g n a h t r .
B a k a bir t a n r y a ibadet e t m e y e c e k s i n i z ; n k Y H V V H ; T a n r n z
kskantr.

l k e h a l k l a r y l a antlama y a p m a y a c a k s n z ; tanrlar

nn p e i n d e n z i n a y a p t k l a r n d a , o n l a r a s u n u s u n d u k l a r n d a v e s i
z i d e d a v e t ettiklerinde; o n l a r n sunularn y e m e y e c e k s i n i z , kzla
rn k e n d i o u l l a r n z a a l m a y a c a k s n z . O u l l a r n z o n l a r n kzla
ryla z i n a y a p m a y a c a k

XIII

S u n a k t a s u n a c a k l a r n z unlardr: her g n y a k m a l k s u n u

olarak kusursuz iki k u z u . lk s u n u y u s a b a h , ikincisini a k a m s t

s u n a c a k s n z ve b u n l a r n y a n n d a , bir 'hin'ln e y r e i k a d a r e z i l
mi y a l a y o r u l m u u n u n o n d a birini, T a n r iin y a k l a n k o k u s u
n u s u n u ve bir 'hinr\n e y r e i kadar a r a b , d k m e l i k s u n u o l a r a k
s u n a c a k s n z . K h i n , y a k m a l k sunu olarak kestii k u r b a n n derisi
n i kendisi i i n a l a c a k . A k a m s t s u n u s u n u , s a b a h k i n e b e n z e r b i
i m d e t a h l , iki v e k o k u sunularyla birlikte s u n a c a k s n z .
a b a t G n l e r i ' n d e , kusursuz iki k o v e XIV y a l a y o r u l m u
bir ephah u n u n o n d a ikisini -tahl s u n u s u - ve d k m e l i k s u n u y u
s u n a c a k s n z . G n d e l i k sunularn v e d k m e l i k s u n u n u n d n d a
a b a t G n ' n d e s u n u l a c a k l a r b u n l a r d r . H e r a y n ilk g n n d e ,
Y H V V H ' y e k u r b a n keseceksiniz: iki g e n b o a , bir k o , kusursuz
k o l a r , bir efa u n u n o n d a y l e bir hin y a n e y r e i n i n y o r u l m a s y l a h a z r l a n a n tahl s u n u s u , d k m e l i k s u n u i i n a r a p , her
g e n b o a d a n y a r m hin v e y a l a y o r u l m u u n d a n h a z r l a n a n ta
hl s u n u s u , bir 'hinr\n t e biri o r a n n d a k o y a v r u s u ; ... y a r m
hin y a l a y o r u l m u u n u n o n d a biri -tahl s u n u s u - ve arap ve her
'/Cr biimde ypranm stun lll-XII'nin konu ierikleri iin bkz. s. 207

C E Z A

VERMES

k u z u d a n y a r m hin ... her a y n ilk g n n d e Y H V V H iin k o k u s u

n u s u . B u , y l n her a y n d a s u n u l a c a k y a k m a l k - s u n u d u r ... Y l n
ilk a y n n ilk g n ; bu sizin iin yln ilk aydr. O g n , a l m a y a
c a k s n z . G n a h - s u n u s u olarak, teke k u r b a n e d e c e k s i n i z . O , sizin
g n a h l a r n z i i n k u r b a n e d i l e c e k . K u r b a n s u n a c a k s n z : idi
e d i l m i b o a , k o , y e d i k o y a v r u s u , k u z u ... kusursuz ... y e n i
ayda sunulan yakmalk-sununun yannda, yala yorulmu undan
h a z r l a n a n tahl-sunusunun o n d a , her idi e d i l m i b o a iin
y a r m hin; d k m e l i k sunu iin arap, her k o iin bir 'h/'nln t e
biri, Y H V V H iin k o k u s u n u s u , y a l a y o r u l m u u n u o n d a ikisi,
bir hinin t e biri. D k m e l i k s u n u iin arap s u n a c a k s n z , her
k o iin e y r e k hin ... kuzular ve tekeler iin ... XV her g n ...
y e d i k u z u v e teke ... b u kurala gre. K h i n l e r i n a t a m a s i i n , her
g n bir k o ve her k o iin bir sepet e k m e k , her k o iin bir sepet
... Y e d i g n l k a t a m a sresi b o y u n c a , k o l a r v e sepetler g n l e r e
eit b i i m d e b l t r l e c e k . Y H W H ' y e k o u n sa b u d u n u , saka
tat e v r e s i n d e k i eti, iki bbrei ve o n u n e v r e s i n d e k i e t i , bel b l
gesindeki v e b e l k e m i i n e y a k n kuyruk e t i n i , k a r a c i e r i n sarknt
larn, tahl v e iki sunularn s u n a c a k l a r . S e p e t t e n m a y a s z r e k ,
yal e k m e k v e yufka alp, bunlar sa but s u n u s u y l a b e r a b e r d i
er etlerin z e r i n e k o y a c a k l a r . K o l a r v e e k m e k sepetlerini T a n r'nn h u z u r u n d a s a l l a m a l k - s u n u o l a r a k s a l l a y a c a k l a r . B u , T a n r'nn h u z u r u n d a s u n u l a n k o k u sunusu i i n k u l l a n l a n s u n u d u r .
S u n a n z e r i n e k o y d u k l a r btn b u sunular y a k a c a k l a r ; b y l e
c e a t a m a sresi t a m a m l a n a c a k .
Y H V V H ' y e h i z m e t e t m e k zere b a b a s n n B a k h i n c p p e s i n i
g i y e c e k kii, halk v e khinler iin birer boa k u r b a n e d e c e k . n
celikle khinlere kurban sunacak. Yarl

khinler, ellerini

XVI

o n u n b a n a k o y a c a k l a r ; sonra B a k h i n v e dier k h i n l e r a y n
eyi t e k r a r l a y a c a k . T a n r ' n n h u z u r u n d a b o a y k e s e c e k l e r . Yal
khinler, kurban kanndan alarak, bunu parmaklaryla sunan
bana v e drt kesine s e r p e c e k l e r . . . k a n d a n tekrar a l a r a k , b u n u
o n u n sa kulak m e m e s i n e , sa elinin v e sa a y a n n b a p a r m a k
larna s r e c e k l e r . S u n a k t a k i k a n d a n a l a r a k , b u n u , o n u n z e r i n e
v e c p p e s i n e s e r p e c e k l e r ... O , g r e v i s r e s i n c e kutsal o l a c a k .
l bir b e d e n e y a k l a m a y a c a k . l e n kii annesi y a d a b a b a s b i
le olsa, c e s e d e yaklaarak kendisini kirletmeyecek; n k o,
Y H V V H , Tanrs iin kutsaldr ... S u n a k t a s u n u s u n a c a k v e ilk b o
a n n etini y a k a c a k ... sakatat e v r e l e y e n eti, k a r a c i e r sarknt
larn, z e r i n d e k i etle beraber iki b b r e i , b e l d e k i eti v e tahl v e

D E N Z

PARMENLER

KUMRAN

YAZITLARI

y a sunularn, kurallara uygun b i i m d e sunakta y a k a c a k . B u ,

Tanr'nn huzurunda sunulan yakmalk-sunudur. Boann eti, d e
risi v e s a k a t a t , kutsal kentin d n d a , g n a h - s u n u s u i i n tahsis
e d i l e n y e r d e , o d u n atei z e r i n d e y a k l a c a k . O r a d a b o a n n b a
n , b a c a k l a r n v e sakatatn y a k a c a k l a r . B o a n n eti d n d a k i b
tn v c u d u n u y a k a c a k l a r . B u , g n a h - s u n u s u d u r . S o n r a halk i i n
ikinci b o a y getirecek. B u b o a n n kan v e e t i y l e , birlikteki b t n
insanlarn gnahlarnn balanmasn d i l e y e c e k . Khinler iin
k u r b a n e d i l e n b o a y a neler y a p l d y s a ; a y n eyler, halk i i n kur
b a n e d i l e n b o a y a d a y a p l a c a k . K h i n , ikinci k u r b a n n k a n n
p a r m a k l a r y l a s u n a n bana a k t a c a k ; arta k a l a n k a n , s u n a n
drt k e s i n e s e r p e c e k ; b o a n n etini, tahl s u n u s u v e d k m e l i k
s u n u y l a birlikte sunan z e r i n d e y a k a c a k . B u , birliin g n a h - s u
nusudur.

XVII

... halk s e v i n e c e k ; n k g n a h l a r n d a n b a l a n

m o l a c a k l a r ... yaadklar her y e r d e , kuaklar b o y u n c a srekli

bir y a s a o l a c a k b u . O n l a r s e v i n e c e k l e r v e ...
lk a y n o n d r d n c g n n d e , a k a m karanlyla g e c e a r a
snda Y H V V H ' n i n Fsh B a y r a m iin hazrlansnlar. A k a m s t s u
n u s u n d a n n c e , o n u k u r b a n etsinler ... y i r m i y a st e r k e k l e r ,
o n u h a z r l a y a c a k l a r . G e c e , kutsal a l a n l a r d a t o p l a n p o n u y i y e c e k
ler. S a b a h , e r k e n vakitte kalkp, o n u n a d r n a g i d e c e k l e r . . .
lk a y n on b e i n c i g n n d e , kutsal bir toplant y a p l a c a k . O
gn, i yapmayacaksnz; nk yedi gn srecek mayasz Ekmek
B a y r a m b a l a m o l a c a k . B a y r a m s r e s i n c e , her g n Y H V V H ' y e
k u r b a n k e s e c e k s i n i z : kusursuz iki g e n b o a , bir k o , y e d i k o
y a v r u s u ; a y r c a kurallara g r e , her g e n b o a , k o , k u z u v e t e k e
i i n tahl s u n u s u v e d k m e l i k s u n u s u n a c a k s n z . Y e d i n c i g n
Y H V V H i i n kutsal bir toplant d z e n l e n e c e k . O g n , a l m a y a
caksnz.

XVIII

... g n a h - s u n u s u i i n t e k e ... kurala g r e , b u n u n

y a n n d a tahl sunusu v e d k m e l i k s u n u h a z r l a n a c a k ; bir efa i n c e

unun o n d a biri, eyrek hin yala yorulacak ve dkmelik sunu
i i n e y r e k hin arap ... o, birlikteki insanlarn iledikleri s u l a r n
b a l a n m a s i i n af d i l e y e c e k ...Yaadnz her y e r d e , kuaklar
b o y u n c a srekli bir y a s a o l a c a k b u . D a h a sonra, d e m e t i n s a l l a n
d g n , bir k o k e s e c e k l e r .
S a l l a m a l k s u n u iin demeti salladnz g n d e n itibaren y e d i
a b a t G n s a y a c a k s n z . Y e d i n c i a b a t ' t a n sonraki g n e k a d a r
s a y a c a k s n z . Elli g n s a y a c a k s n z . Y H V V H ' y e , e v i n i z d e n y e n i ta
hl s u n u s u n u ; i n c e u n d a n y a p l m , t a z e , m a y a l s o m u n e k m e i n i
getireceksiniz. B u d a y e k m e i , o n iki r e k v e her r e k i i n d e

C E Z A

V E R M E S

bir e f a n n o n d a ikisi o r a n n d a i n c e u n ... b u n l a r Y H V V H ' y e suna

c a n z ilk rnlerdir. ... srail kabileleri ... o n l a r XIX kuralara
u y g u n b i i m d e , tahl sunusu v e d k m e l i k sunu s u n a c a k l a r . O n l a r ,
k h i n l e r i n d i r v e y e n i tahl s u n u l a r n , ilk r n d e n piirilen e k m e
i , a l a n n ortasnda y i y e c e k l e r . S o n r a ... o l g u n l a m b a a k t a n p i
irilen y e n i e k m e k ... kuaklar b o y u n c a s r d r l e c e k y a s a y a g
re, o g n , kutsal toplant d z e n l e n e c e k v e a l l m a y a c a k . n k
o g n , H a f t a l a r B a y r a m ' d r , lk r n B a y r a m ...
lk r n e k m e i n i , y e n i tahl s u n u s u n u Y H V V H ' y e s u n d u u
n u z g n d e n itibaren y e d i hafta s a y a c a k s n z . Y e d i n c i a b a t ' n er
tesi g n n e d e k saydnz elli g n b o y u n c a , Y e d i a b a t g e e c e k .
O g n d k m e l i k s u n u getireceksiniz; srail'in b t n k a b i l e l e r i n
d e n drt hin, her k a b i l e iin bir 'h/n'in t e biri.
O g n , arabn y a n n d a Y H V V H ' y e o n iki k o s u n a c a k l a r ; b
tn srail k a b i l e efleri ...
XX ... y a s a y a g r e ... k o l a r ve o n l a r l a birlikte tahl s u n u l a r :
y a l a y o r u l m u bir efa i n c e u n u n o n d a ikisi; her k o i i n bir hin
yan te biri; bu dkmelik sunuyla beraber... Y H V V H ' y e yedi
t a n e k o y a v r u s u v e bir teke ... birlik ... g e n b o a l a r v e k o l a il
gili kurallar u y a r n c a tahl sunular v e d k m e l i k sunular ... G
n n ilk e y r e i n d e , k o v e y a k m a l k s u n u l a r n ... s u n a c a k l a r .
Y a k m a l k s u n u ... o n drt k o y a v r u s u s u n a c a k l a r . O n l a r ... h a
z r l a y a c a k l a r v e etleri, sunak z e r i n d e y a k a c a k l a r ; sakatat e v r e
sindeki e t l e r i , b b r e k l e r l e b e r a b e r karacier e v r e s i n d e k i sarknt
lar, b e l etlerini v e o m u r g a y a y a k n kuyruk etini a y k l a y a c a k . B
t n b u n l a r tahl s u n u s u v e d k m e l i k s u n u y l a b e r a b e r , s u n a n
zerinde yakacaklar; bu, Y H V V H ' y e sunulan yakmalk sunudur.
H e r tahl s u n u s u n u d k m e l i k s u n u y l a birlikte s u n a c a k l a r . G n n k l e y a d a s a d e s u n u l a n her tahl s u n u s u n d a n a n m a p a y o l a r a k
bir a v u a l a c a k l a r v e sunular sunakta y a k a c a k l a r . G e r i k a l a n l a r ,
alann ortasnda yiyecekler. Khinler, mayasz sunu yiyecekler.
M a y a l s u n u y e n i l m e y e c e k . O gn i i n d e , g n e b a t m a d a n n c e
y e n i l e c e k . B t n sunular t u z l a n a c a k . T u z a n t l a m a s n a asla kar
gelmeyin.
Y H V V H ' y e k o l a r n v e kuzularn sa b u d u n u , g s n , a v u r
d u n u , k a r n n , o m u z kreine kadar u z a n a n n b a c a n s u n a c a k
lar v e s a l l a m a l k s u n u olarak s a l l a y a c a k l a r . XXI S u n u n u n b u d u ,
g s , K h i n ' i n p a y d r ... n b a c a k l a r , avurtlar v e k a m ... d a
i m a u y u l a c a k bir kural ... srail'in o c u k l a r n a v e o m u z k r e i n e
k a d a r u z a n a n n b a c a k , L e v i l i l e r e v e r i l e c e k . ... o n l a r v e o n l a r d a n

D E N Z

KUMRAN

PARMENLER

YAZITLARI

sonraki kuaklar iin ... B i n l e r prensi ... k o l a r d a n v e k u z u l a r d a n ;

bir k o v e bir k o y a v r u s u K h i n l e r e ; bir k o v e bir k u z u , L e v i l i l e r e v e srail'deki o n iki k a b i l e d e n her birine, birer k o v e k u z u d
e c e k . O g n i i n d e a v l u n u n dnda bu sunular y i y e c e k l e r .
... o r a d a , s u n u y u n c e l i k l e K h i n l e r v e sonra L e v i l i l e r i e c e k
... n c e l i k l e k a b i l e efleri ... saygn erkekler. D a h a sonra btn
halk, dzen iindeki konumlarna gre yeni arab iecekler.
K i m s e , h a m z m y e m e y e c e k ; n k b u g n , tirosh iin a f d i l e
y e c e k l e r . srail'in o c u k l a r , Y H V V H ' n i n h u z u r u n d a s e v i n e c e k l e r ;
yaadklar her y e r d e kuaklar b o y u srecek bir y a s a o l a c a k b u .
B u g n , halk iin sevindirici bir g n o l a c a k ; n k zehirsiz d k
melik sunuyu, yeni arab, Y H V V H ' n i n sunana dkecekler ve
b u n u her s e n e t e k r a r l a y a c a k l a r .
B u g n d e n sonra, y e d i hafta, y e d i g n n y e d i kat, krk d o k u z
g n s a y a c a k s n z ; y e d i a b a t g e e c e k , y e d i n c i a b a t ' t a n sonra elli
g n s a y a c a k s n z . S o n r a , srail kabilelerinin o c u k l a r , kendi e v l e
rindeki y e n i ya sunacaklar; her kabile y a r m hin y a , y e n i e z i l
mi y a ... k u r b a n sunann zerindeki y a , Y H V V H ' y e ilk rnler

... XXII

... bunlarla, Y H V V H ' d e n , c e m a a t i n t m g n a h l a r iin af

d i l e y e c e k ... bu y a l a , y a r m hin ... Y H V V H ' y i m e m n u n e d e c e k ,

y a k m a l k s u n u , k u r b a n , b u kurala gre ... B u y a l a , lambalar y a
kacaklar ... ile beraber B i n l e r liderleri ... o n drt t a n e bir
ki erkek k u z u n u n

yannda

yanda

tahl sunusu v e d k m e l i k sunu ... k u z u

lar v e kolar i i n . Levililer ... kesecekler v e khinler; H a r u n O u l

lar, btn ... e v r e s i n d e ,

sunan

zerine

Kann

s e r p e c e k l e r ...

kurban sunann z e r i n d e , etlerini y a k a c a k l a r ... tahl sunusu ve

d k m e l i k s u n u y l a birlikte, etleri y a k a c a k l a r ... Y H V V H ' y i honut
e t m e k iin y a k m a l k s u n u ... sa b u d u v e gs ... avurtlar v e
karn ... y a s a y a gre khinlere den paydr. Krek etini L e v i l i l e r e
v e r e c e k l e r . D a h a sonra s u n u n u n geri kalann srail'in o c u k l a r n a
v e r e c e k l e r ; srail'in o c u k l a r d a K h i n l e r e , bir k o v e k u z u ; L e v i l i
lere bir k o v e kuzu v e her k a b i l e y e bir ko v e kuzu v e r e c e k l e r .
D a h a sonra z e y t i n y i y e c e k v e y a l a g n a h l a r n d a n a r n a c a k l a r ;
n k b u g n , Y H V V H ' n i n huzurunda, lkedeki btn yalarla g
n a h l a r d a n a r n m a gndr. O n l a r , e n l e n e c e k l e r

XXIII ...

B a k h i n , n c e l i k l e Levililer iin k u r b a n k e s e c e k ; d a h a sonra

Y a h u d a k a b i l e s i n e tten kurban gtrecek. Y a h u d a k a b i l e s i , B a k h i n i k u r b a n l a birlikte g r d k l e r i n d e , o n u n n n d e bir teke k e
secekler. B a k h i n b u k u r b a n n kann bir kap i i n d e s u n a a ta
y a c a k v e b u kan k u r b a n sunann drt kesine v e k e n a r n a par-

GEZA

VERMES

m a k l a r y l a s r e c e k . K a n n geri k a l a n n , sunan altna s e r p e c e k .

Eti, sunan z e r i n d e y a k a c a k ; sakatat saran v e sakatat z e r i n d e
ki eti ... K a r a c i e r artklarn, b b r e k l e r i , bunlar saran eti ve bel
z e r i n d e k i eti a y k l a y a c a k . B u n l a r , k o k u y l a , tahl v e d k m e l i k
sunularla birlikte sunaa gnderecek. B u , Y H V V H ' y i m e m n u n
e d e c e k y a k m a l k sunudur.

XXIV

... k o k u l u et; Y H V V Y ' y e s u n u l a n

y a k m a l k s u n u d u r . B t n b o a l a r , k o l a r , kuzular v e b u n l a r n
u z u v l a r n (?) a y k l a y a c a k l a r . B u n l a r n z e r i n e t a h l s u n u s u v e
d k m e l i k s u n u k o y a c a k l a r ; Y H V V H ' n i n h u z u r u n d a b t n kuaklar
b o y u n c a s r e c e k kuraldr b u .
B u s u n u d a n sonra Y a h u d a kabilesi iin k u r b a n k e s e c e k . L e v i
liler iin kestii k u r b a n a yaptklar a y n e y l e r i , Y a h u d a kabilesi
iin kestikleri k u r b a n a d a y a p a c a k . kinci g n n c e l i k l e B e n y a m i n
iin d a h a sonra Yusuf, b r a h i m v e M a n a e ' n i n O u l l a r i i n kur
b a n k e s e c e k . n c g n R u b e n v e i m o n iin a y r k u r b a n kese
c e k . D r d n c g n ssakar v e Z e v u l u n iin ayr k u r b a n k e s e c e k .
Y e d i n c i g n G a d v e A e r iin ayr k u r b a n k e s e c e k . A l t n c g n
D a n v e Naftali iin ayr kurban kesecek ...

XXV

Y e d i n c i a y n ilk g n n d e d i n l e n e c e k s i n i z ; b o r u sesini d u y d u
u n u z d a bir a r a y a t o p l a n a c a k s n z . Y H V V H ' y i

m e m n u n etmek

iin o n a y a k m a l k sunu s u n a c a k s n z . G n a h l a r n z n affedilmesi

iin kusursuz bir boa y a v r u s u , bir k o , y e d i t a n e bir y a n d a k u
z u v e t e k e s u n a c a k s n z ; kurallar u y a r n c a b u n l a r n y a n n a tahl
s u n u s u v e d k m e l i k sunusu k o y a c a k v e Y H V V H ' y i m e m n u n et
m e k iin o n a k o k u sunusu s u n a c a k s n z . B u n l a r n y a n n d a d a i m i
sunularnz v e y e n i a y sunularnz o l a c a k . Y a a d n z her y e r d e
kuaklar b o y u n c a srecek b u yasa u y a r n c a , g n n n c b l
m n d e b u sunular s u n a c a k s n z . B u g n s e v i n e c e k s i n i z v e a l
m a y a c a k s n z . B u g n , sizin kutsal d i n l e n m e vaktinizdir.
Bu ayn o n u n c u gn, Balanma G n ' d r . Kendinizi ele
tireceksiniz. O g n kendisini e l e t i r m e y e n kiiler a r a n z d a n a y r
l a c a k l a r . Y H V V H ' y e k u r b a n s u n a c a k s n z : g n a h s u n u s u o l a r a k bir
b o a y a v r u s u , bir k o , y e d i k o y a v r u s u , bir t e k e v e b u n l a r n y a
n n d a kurallara g r e tahl sunusu v e d k m e l i k s u n u s u n a c a k s n z .
B a l a n m a k iin g n a h sunusu olarak iki k o k u r b a n e d e c e k s i
niz. B a k h i n , kendisi v e b a b a s n n e v i iin iki k u r b a n s u n a c a k

XXVI

... B a k h i n , biri Y H V V Y dieri A z a z e l ' e s u n u l m a k z e r e

iki k o s e e c e k . Y H V V H iin kestii k u r b a n n k a n n , e l i n d e tuttu

u altn k s e n i n i i n e a k t a c a k v e boa y a v r u s u n u n k a n y l a y a p
tklarn t e k r a r l a y a c a k v e halkn g n a h l a r n b a l a t a c a k . B u u l u

D E N Z

KUMRAN

PARMENLER

YAZITLARI

e t i , tahl s u n u s u v e d k m e l i k s u n u y l a birlikte, k u r b a n s u n a n a
gnderecek. B o a yavrusunun yannda bu kurbann da etini, deri
sini v e gbresini y a k a c a k . B u ekilde, birlikteki insanlarn g n a h
larn b a l a t a c a k . S o n r a g n a h s u n u s u n d a n e l i n e v e a y a n a b u
laan kan t e m i z l e y e c e k ; c a n l k e i n i n b a n a g e l e c e k ; b u r a d a s
rail'in o c u k l a r n n iledikleri btn sular v e g n a h l a r iin ba
l a n m a d i l e y e c e k . B u n l a r , b e k l e m e k t e o l a n a d a m l a birlikte l d e
k i A z a z e l ' e g n d e r m e k zere k e i n i n b a n a k o y a c a k . K e i , sra
il'in o c u k l a r n n btn g n a h l a r n t a y a c a k .

XXVII

... srail'in

o c u k l a r n n iledikleri g n a h l a r n b a l a n m a s iin af d i l e y e c e k
... D a h a sonra, boa y a v r u s u , k o v e kuzular kurallara u y g u n b i
i m d e s u n a n z e r i n d e s u n u l a c a k ; b u kural k u a k l a r b o y u n c a
y a a t l a c a k . H e r s e n e , b u gn h a t r l a n a c a k v e k i m s e a l m a y a
c a k ; n k b u g n a b a t ; d i n l e n m e vaktidir. a b a t ' t a a l a n v e
k e n d i n i e l e t i r m e y e n k i m s e , dierlerinin a r a s n d a n a y r l a c a k . Kut
sal d i n l e n m e g n a b a t ' t a bir a r a y a g e l e c e k s i n i z . Y a a d n z
her y e r d e b u a n y kutsayacak v e a l m a y a c a k s n z .
B u a y n o n beinci g n n d e

XXVIII

... tahl s u n u s u v e d k

m e l i k s u n u y l a birlikte ... sunan z e r i n d e , Y H V V Y ' y i m e m n u n et

m e k iin k o k u sunusu s u n a c a k l a r . kinci g n : g n a h sunusu o l a
rak o n iki b o a y a v r u s u , iki k o , o n drt k u z u v e bir k o u n y a n n
d a tahl sunusu v e d k m e l i k sunu s u n u l a c a k ; Y H v V H ' y i m e m n u n
e d e c e k k o k u s u n u s u o l a c a k bunlar.
n c g n , o n bir boa y a v r u s u , iki k o , o n drt k u z u , k u
rallara u y g u n b i i m d e d k m e l i k s u n u y l a beraber s u n u l a c a k .
D r d n c g n , g n a h s u n u s u o l a r a k o n b o a y a v r u s u , iki
k o , o n drt t a n e bir y a n d a ko y a v r u s u v e bir t e k e ; tahl s u n u s u
v e d k m e l i k s u n u y l a birlikte s u n u l a c a k

XXIX.

B e i n c i g n ... ta

hl sunusu v e d k m e l i k s u n u y l a birlikte ... a d m n y a a t l a c a e v

d e ... k u r b a n l a r , b u y a s a u y a r n c a her gn ... srail'in o c u k l a r
k e n d i l e r i n i n k a b u l ettirebilmek iin btn s u n u l a r , d k m e l i k s u
nular v e h e d i y e l e r i n i n y a n sra kendi sunularn s u n a c a k l a r . O n
lar kabul e d e c e i m , o n l a r b e n i m h a l k m o l a c a k v e d a i m a o n l a r l a
birlikte o l a c a m . S o n s u z a dek o n l a r n arasnda o l a c a m v e m a
bedimi kutsayacam. Beytel'de Yakup'la yaptm antlama uya
rnca kendim

iin yarattm m a b e d i m i ,

ilk g n n d e n i t i b a r e n

kutsayacam.
XXX ... y a p a c a n z . e v d e ... m e r d i v e n i i n ... her k e n a r
u z u n l u u y i r m i arn, kare b i i m i n d e k i M a b e d ' i n k u z e y e b a k a n
ynnde merdiven olacak. Bu merdiven, Tapnan duvarndan

k u z e y bat y n n e doru y e d i arn b o y u n d a u z a n a c a k ; m e r d i v e

n i n e n i drt arn o l a c a k ... T a p n a k gibi v e b u y a p n n keleri
arasndaki m e s a f e on iki arn o l a c a k ; y a p n n m e r k e z i n e , her bir
kenar drt arn o l a n bir stun d i k i l e c e k v e b u s t u n u n e v r e s i n
d e n y u k a r y a m e r d i v e n k l a c a k ...

XXXI

b u e v i n st o d a s n d a n

a t y a a l a n bir kap y a p a c a k s n z . A y r c a st o d a y l a girii birbi

rine b a l a y a n bir y o l o l a c a k . B u m e r d i v e n e v i n i , d u v a r l a r , kapla
r v e a t y , stunu v e m e r d i v e n l e r i ; iten v e dtan, altnla k a p l a
y a c a k s n z . H e r eyi size tarif ettiim b i i m d e y a p n . K u z e y d o u
y n n d e , vaftiz kurnas iin kare b i i m i n d e bir e v y a p a c a k s n z ;
s u n a k t a n elli arn uzaklktaki b u y a p n n b t n d u v a r l a r y i r m i
bir arn o l a c a k . D u v a r n genilii, drt arn; u z u n l u u ise y i r m i
arn o l a c a k ... B u y a p n n d o u , k u z e y v e bat c e p h e l e r i n d e a n a
kaplar o l a c a k . B u kaplarn e n i drt arn, u z u n l u u y e d i arn
olacak

XXXII

... d u v a r l a r girintili b i i m d e r l e c e k v e b u n l a r n

i i n d e ... genilii bir arn ve y e r d e n ykseklii drt arn ... e

r i g i r e r k e n g i y e c e k l e r i kyafetleri k o y a c a k l a r b u b l m e a l t n l a
k a p l a n a c a k ... e v i n i n stnde ... tapna y n e t m e k iin g e l d i k l e
r i n d e ... E v i n i n y a n n d a d u r a n vaftiz kurnasnn e v r e s i n e h e n d e k
kazacaksnz ve bu hendek, evin uzanda, iine suyun akaca
bir u k u r a b a l a n a c a k . K u r b a n k a n y l a karan b u s u y a k i m s e d o
kunmayacak.

XXXIII

Kutsal c p p e l e r i i n d e k i i n s a n l a r m k u t l a

y a c a k l a r ...
Vaftiz kurnasnn b u l u n d u u e v i n d o u s u n d a y i n e a y n l t
lerde baka bir e v y a p a c a k s n z . B u e v , vaftiz kurnas e v i n d e n y e
d i arn uzaklkta b u l u n a c a k . B t n y a p v e b u y a p n n at kirii,
vaftiz kurnas e v i n e b e n z e r b i i m d e ina e d i l e c e k . Y a p n n k u z e y
v e g n e y c e p h e l e r i n d e karlkl iki a n a kap b u l u n a c a k ; b u k a p
larn l t l e r i , dier e v d e k i l e r l e a y n o l a c a k . E v i n d u v a r l a r a r a
snda b o l u k l a r b r a k l a c a k ; suna tutan e n g e l l e r i n v e a y a k l a r n
genilii ve derinlii ikier arn, b o y u y s a drt (?) arn o l a c a k . ...
b u h u r l a birlikte g n d e r d i k l e r i n d e

XXXIV...

Tekerleri kapatacak

lar v e ... g e n boalar b o y n u z l a r n d a n h a l k a y a b a l a y a c a k l a r v e

h a l k a y l a ... K u r b a n ettikleri b o a n n k a n n , k s e l e r e d o l d u r a c a k
lar v e b u kan sunan d i b i n e d k e c e k l e r . T e k e r i a t k t a n sonra
b o a l a r n derisini y z e c e k v e bunlar p a r a l a r a a y r a c a k l a r . P a r
a l a r t u z l a y a c a k , sakatatlar v e butlar y k a y a c a k v e t u z l a y a c a k lar; d a h a sonra bunlar k o k u y l a birlikte sunaa g t r e c e k l e r . P a r
a l a n m boa etlerinin z e r i n e tahl s u n u s u n u , d k m e l i k arap
sunularn k o y a c a k l a r . K h i n l e r v e H a r u n O u l l a r b u n l a r n h e p s i -

DENZ

KUMRAN

PARMENLER

YAZITLARI

n i sunaktaki atein i i n e a t a c a k l a r ; b u y a k m a l k s u n u Y H V V H ' y i

m e m n u n e d e c e k k o k u sunuudur. O n iki stunun at kiriinden
aa s a r k a c a k zincirler y a p a c a k s n z

XXXV

... y a l a n c k h i n l e r

l d r l e c e k v e ... g e l e n k h i n ... v e k e n d i s i n e v e r i l e n kutsal c p

p e y i g i y m e m i o l a n khinler d e l m c e z a s n a a r p t r l a c a k . B u n
lar T a n r ' n n M a b e d i ' n e hakaret e d e m e y e c e k l e r ; n k l m c l
bir s u ilemilerdir. S u n a n e v r e s i n i , T a p n a , vaftiz kurnasn
v e sra stunlar kutsayacaksnz v e b u n l a r s o n s u z a d e k kutsal ka
lacaklar.
S u s u n u l a n v e g n a h sunular iin T a p n a n bat y n n d e
sra stunlar d i k e c e k s i n i z ; bu stunlar b i r b i r i n d e n a y r l a c a k ; k
hinlerin g n a h s u n u l a r , tekeler v e dier insanlarn g n a h v e s u
sunular iin ayr stunlar dikilecek. B u stunlar b i r b i r i n d e n ayr
d i k i l e c e k ; b y l e c e khinler, dier kiilerin g n a h s u n u l a r , s u s u
nular o l a n k o l a r (?) birbirinden ayrt e d e b i l e c e k .
S u n a k l k kular: v e y i k h a z r l a y a c a k

XXXVI

... k e s i n d e n

... a n a k a p n n kesine kadar, y z y i r m i arn. A n a k a p , krk ar

n g e n i l i i n d e o l a c a k . H e r kenar u z u n l u u b u l l e r e u y g u n
b i i m d e b e l i r l e n e c e k . D u v a r n n genilii y e d i arn o l a c a k , at
kirileriyle d u v a r arasnda krk be arn m e s a f e b r a k l a c a k . O d a
larn keleri arasndaki m e s a f e yirmi alt arn o l a c a k . G i r i v e
k k a p l a r : K a p n n genilii on drt arn; alt ve st eik aras
y i r m i sekiz arn o l a c a k . st eikle at kirii a r a s n d a on drt ar
n m e s a f e b r a k l a c a k . ats sedir a a c n d a n y a p l a n a n a kap a l
tnla k a p l a n a c a k . Kaplar saf altnla k a p l a n a c a k .
A n a k a p n n giriteki kesiyle o n a paralel dier ke a r a s n
daki u z u n l u k y z y i r m i arn o l a c a k . a v l u y a a l a n btn giri
kaplar b u l y e gre h e s a p l a n a c a k . Kaplar, a v l u y a d o r u a
lacak.

XXXVII

a v l u y a , khinler iin z e l koltuklar v e m a s a l a r

d e n e c e k . A v l u n u n d d u v a r n n y a n n a d i k i l e n sra stunlarda,
khinler v e o n l a r n sunular, ilk rnler v e o n d a l k l a r v e esenlik
sunular iin z e l yerler y a p l a c a k .
A v l u n u n drt kesinde o c a k l a r b u l u n a c a k v e b u o c a k l a r d a
kurbanlar v e g n a h sunular h a l a n a c a k .

XXXVIII

... O r a d a ...

kuu, veyii ve gvercin yavrularn y i y e c e k l e r . . .

a v l u n u n e v r e s i n d e , y z arn g e n i l i i n d e , d o u tarafna
d o r u drt y z seksen arn u z u n l u u n d a u z a n a n ikinci bir a v l u
y a p a c a k s n z ; btn kenarlarnn genilii v e u z u n l u u , a y n l
l e r e g r e h e s a p l a n a c a k : g n e y , bat v e k u z e y tarafna doru ...
D u v a r l a r n kalnl drt a r n ; y k s e k l i i , y i r m i sekiz arn o l a -

C E Z A

VERMES

c a k . D u v a r l a r n dnda ina e d i l e c e k o d a l a r n a r a s n d a b u u k
arn m e s a f e b r a k l a c a k .

XXXIX

... srail birliindeki b t n in

sanlar, h u z u r u m d a e i l e c e k l e r ... K h i n kendisi i i n Y H V V H ' y e

y a r m ekel f i d y e d e m e d i i s r e c e ... hibir k a d n y a d a o c u k
b u r a y a g i r m e y e c e k . B u l u n d u k l a r her y e r d e srekli bir y a s a d r b u .
B i r e k e l , y i r m i 'gerah'tir.
O n d a n yarmar ekel topladklarnda ... b a n a ... D a h a sonra
yirmi v e ... girecekler. B u a n a kaplara, srail'in o c u k l a r n n ad
k o y u l a c a k : D o u kapsna, i m o n , Levi v e Y a h u d a ; bat kapsna,
R u b e n , Yusuf v e B e n y a m i n ; g n e y kapsna, ssakar, Z e v u l u n G a d ;
k u z e y kapsna D a n , Naftali v e Aer'in adlar k o y u l a c a k . H e r a n a
kap arasndaki uzaklk: K u z e y dou kesiyle i m o n Kaps aras
d o k s a n d o k u z arn; k a p , yirmi sekiz arn. i m o n K a p s ' n d a n L e
vi K a p s ' n a d o k s a n d o k u z arn; kap yirmi sekiz arn. L e v i K a p
s ' n d a n Y a h u d a Kaps'na XL ... n c bir a v l u ... kzlar ve ...
d o a n y a b a n c l a r ... orta a v l u n u n e v r e s i n d e ... birbirine paralel
iki ke arsndaki uzaklk bin alt y z arn. Kenar ebat bu l t l e
r e gre h e s a p l a n a c a k : d o u , kuzey, bat v e g n e y ... D u v a r geni
lii, y e d i ; y k s e k l i i , krk d o k u z arn o l a c a k . Y a p n n ' t a c n a '
(=mazgall s i p e r i n e : Y a d i n ) dek, b u kaplar a r a s n d a z e l o d a l a r
y a p l a c a k . D o u , g n e y , bat v e kuzey c e p h e l e r i n d e e r a n a kap
b u l u n a c a k . Bu kaplarn genilii, elli arn; y k s e k l i i , y e t m i ar
n o l a c a k . A n a kaplar arasnda, y z altm arn m e s a f e brak
lacak. i m o n K a p s ' n d a n L e v i Kaps'na y z altm arn. L e v i
K a p s ' n d a n Y a h u d a Kaps'na y z altm arn. XLI ... ssakar
Kaps'ndan Z e v u l u n Kaps'na yz altm arn. G a d K a p
s ' n d a n , k u z e y kesine y z altm arn. B u k e d e n D a n K a
ps'na: y z altm arn. D a n K a p s ' n d a n N a f t a l i K a p s ' n a
y z altm arn. Naftali K a p s ' n d a n Aer K a p s ' n a y z altm
arn. Aer K a p s ' n d a n d o u kesine y z altm arn. K a p l a r
d u v a r d a n d c e p h e y e doru y e d i arn k a c a k ; a v l u y l a arasnda
otuz alt arn m e s a f e o l a c a k . Kap girii on drt arn g e n i l i i n d e ,
st eie kadar yirmi sekiz arn yksekliinde y a p l a c a k . K a p y o
lundaki (?) kiriler sedir a a c n d a n y a p l a c a k v e altnla k a p l a n a
c a k . K a p l a r , saf altnla k a p l a n a c a k . A n a kaplarn i e b a k a n y z l e
rinin arasnda d e p o ,

XLII

o d a v e zel o d a l a r b u l u n a c a k .

O d a l a r n e n i , o n arn; b o y u , y i r m i arn; y k s e k l i i , o n drt

arn o l a c a k ... sedir a a c n d a n ... d u v a r k a l n l , iki arn o l a
c a k . D e p o n u n e n i , o n arn; b o y u , y i r m i arn o l a c a k . D u v a r , iki
arn k a l n l n d a ; st eie kadar on drt arn b o y u n d a o l a c a k .

U L U U t l W MAK>UMtlNLtKI

G i r i i , arn e n i n d e o l a c a k . B t n d e p o l a r v e o d a l a r b u ekil
d e y a p a c a k s n z . S r a stunlar ... o n arn g e n i l i i n d e o l a c a k .
H e r kap a r a s n d a o n sekizer d e p o v e o d a b u l u n a c a k ...
K a p d u v a r l a r n d a n sra stunlara u z a n a n bir m e r d i v e n y a p a
c a k s n z . D n e r m e r d i v e n l e r , ikinci v e n c sra stunlara v e
o r a d a n a t y a k a d a r u z a n a c a k . kinci v e n c katlar, ilk kattakinin ltleri esas alnarak k l a c a k . n c katn a t s n d a , a r
daklar iin zerleri kirile kapatlm stunlar d i k e c e k s i n i z . S e k i z
arn y k s e k l i i n d e k i stunlarn atsna her s e n e a r d a k kurula
c a k . H e r s e n e kutlanan a r d a k B a y r a m ' n d a , srail'deki b a b a e v
lerinin reisleri, binler v e y z l e r liderleri k u r b a n l a r n s u n u n c a y a
d e k b u r a d a k a l a c a k l a r . H e r kap a r a s n d a XLI11 ... msr, arap
(tirosh) ve y a n ilk m a h s u l l e r i n i n alnd g n , o d u n sunusu b a y
r a m n d a ... B u g n l e r d e , o n d a l k y e n i l e c e k . B u n l a r d a n g e r i y e bir
ey a y r m a y a c a k l a r . B t n b u y e m e k l e r i y i y e c e k l e r . M s r m a h s u
l n n alnd ilk g n d e n itibaren, btn s e n e b o y u n c a bu tahlla
r y i y e c e k l e r . a r a p B a y r a m ' n d a n bir sonraki s e n e y e dek bu ara
b i e c e k l e r . Y a B a y r a m ' n d a n bir sonraki s e n e y e kadar, y e n i y a
sunakta s u n a c a k l a r z a m a n a k a d a r , b u y a y i y e c e k l e r . B a y
r a m l a r d a n arta kalanlar, sunakta y a k l a c a k . B u e k i l d e kutsanan
sunular y e n i l m e y e c e k . T a p n a a g n y r y m e s a f e s i n d e y a
a y a n kiiler y a n l a r n d a n e t a y a b i l i r l e r s e b u r a y a g e t i r e c e k l e r .
Eer b u n l a r t a y a m a z l a r s a para karlnda s a t a c a k l a r . B u p a
rayla satn a l a c a k l a r msr, arap, y a , sr v e k o y u n l a r , b a y r a m
g n l e r i n d e y i y e c e k l e r . A n c a k , altklar g n l e r d e , y o r g u n h a l l e
riyle b u y e m e k l e r i y e m e y e c e k l e r ; n k b u n l a r kutsaldr. B u y i y e
c e k l e r , kutsal g n l e r d e y e n i l e c e k ; a n c a k a l m a g n l e r i n d e y e
nilmeyecek.

XLIV ...

O d a l a r v e z e l odalar tahsis e d e c e k s i n i z . i m o n v e Y a h u d a
K a p l a r a r a s n d a k a l a n o d a l a r k h i n l e r e tahsis e d i l e c e k ... L e v i
K a p s ' n n s a n d a v e s o l u n d a kalan y z sekiz o d a y , z e l o d a l a r
v e a t d a k i iki a r d a , H a r u n O u l l a r ' n a , k a r d e l e r i n i z e tahsis
e d e c e k s i n i z . Y a h u d a Kaps v e o n a p a r a l e l k e a r a s n d a k a l a n
a l a n , Y a h u d a O u l l a r ' n a tahsis e d e c e k s i n i z : elli drt o d a , z e l
o d a l a r v e at katndaki a r d a . . . i m o n .kapsndan ikinci k e y e
kadar u z a n a n a l a n , i m o n O u l l a r ' n a tahsis e d e c e k s i n i z : o d a l a
r; zel odalar ve ardaklar... Yahuda Oullar'na ayrlan alann
bitiiindeki k e d e n R u b e n K a p s ' n a kadar u z a n a n a l a n , R u b e n
O u l l a r ' n a tahsis e d e c e k s i n i z : elli iki o d a , z e l o d a l a r v e a r d a k
lar. R u b e n v e Yusuf Kaplar arsnda k a l a n a l a n , Yusuf, E f r a y i m

G E Z A

VERMES

v e M a n a e O u l l a r ' n a tahsis e d e c e k s i n i z : Y u s u f K a p s ' n d a n

B e n y a m i n kapsna u z a n a n a l a n L e v i l i l e r d e n K e h a t O u l l a r ' n a
tahsis e d e c e k s i n i z : B e n y a m i n K a p s ' n d a n o n a p a r a l e l bat kesi
n e kadar u z a n a n a l a n , B e n y a m i n O u l l a r ' n a tahsis e d e c e k s i n i z .
B u k e d e n ssakar K a p s ' n a kadar u z a n a n a l a n , ssakar O u l l a
r'na tahsis e d e c e k s i n i z : ssakar K a p s ' n d a n XLV ... ikinci (=gelen) kutsal birlik sol taraftan g i r e c e k . . . v e ilk (=kan) kutsal birlik
sa taraftan k a c a k . B u birlikler v e t e k n e l e r i , birbiriyle karma
y a c a k . H e r kutsal birlik, kendi y e r i n e g e l e c e k v e o r a d a d u r a c a k .
S e k i z i n c i g n , birliklerden biri, k e n d i l e r i n e tahsis e d i l e n y e r d e n
a y r l r k e n bir dieri g e l e c e k . lk birlik a y r l m a d a n n c e o d a l a r n
t e m i z l e y e c e k v e y l e k a c a k l a r . H i b i r karklk y a a n m a y a c a k .
htilam o l a n kiiolu, g n s r e s i n c e M a b e d ' e g i r m e y e c e k .
lk g n z e r i n d e k i giysileri y k a y a c a k v e b a n y o y a p a c a k . B i r i n c i
v e n c g n l e r d e kyafetlerini y k a c a k v e b a n y o y a p a c a k v e
g n b a t m n d a M a b e d ' e girecek. K i m s e kirliyken m a b e d i m e girip
b u r a y d a k i r l e t m e y e c e k . Karsyla cinsel ilikiye giren kii, g n
b o y u n c a a d m n yaatld tapnak kentine g i r m e y e c e k . K r kii
y a a m b o y u n c a tapnak kentine g i r m e y e c e k v e b u r a y kirletme
y e c e k ; n k b e n , Y H V V H , sonsuza dek srail'in o c u k l a r y l a bir
likte o l a c a m .
Kii, akntsndan a r n m a k iin y e d i gn b e k l e y e c e k . Y e d i n c i
g n , kyafetlerini y k a y a c a k v e a k a n suda y k a n a c a k . A n c a k b u n
d a n sonra t a p n a k kentine girecek. C e s e t l e b e d e n s e l t e m a s k u r a n
kimse, arnmad mddete buraya girmeyecek. V e b a l ya da be
d e n i n d e hastalk yaras b u l u n a n kii

XLVI

... h i b i r kirli ku m a

b e d i m i n z e r i n d e u m a y a c a k . ... a n a kaplarn a t l a r . . . d a v l u
... a r a l a r n d a b u l u n d u u m s r e c e , t a p n a m d a ...
D a v l u n u n e v r e s i n d e , a n a kap girileriyle a y n y k s e k l i k t e
-on drt arn- teras y a p a c a k s n z . srail'in o c u k l a r , t a p n a m a
g i r m e k iin bu terasa on iki b a s a m a k k a r a k u l a a c a k l a r . T a p n a
m l a kent arasnda y z arn geniliinde b o bir a l a n b r a k a c a k
snz; b y l e c e k i m s e a c e l e y l e t a p n a m a girip etraf t e l a a v e r m e
yecek.
K e n t i n d n d a , kuzey bat y n n d e h e l a l a r y a p a c a k s n z . B u
h e l a l a r n zeri a t y l a k a p a t l a c a k v e dklar y e r d e k i d e l i k t e n aa
ya a k a c a k . Kentten g r l m e y e c e k uzaklkta - b i n a r n - b u l u
nacaklar.
K e n t i n d o u s u n d a birbirinden ayr a l a n b u l u n a c a k ; b u r a d a
v e b a l l a r , c z a m hastalar v e ihtilam o l a n erkekler k a l a c a k l a r

XLVII ...

DENZ

PARMENLER

KMRAN

YAZITLARI

Kentleri t e m i z o l a c a k ... sonsuza dek. A d m n v e m a b e d i m i n

yaatld bu kent kutsaldr ve buray btn kirlerden a r n d r a c a k
snz. indeki her ey t e m i z o l a c a k . B u r a y a s o k u l a n her ey t e m i z
o l a c a k : arap, y a , y i y e c e k l e r v e sulu y e m e k l e r . D i e r kentlerde
kesilen k u r b a n derileri tapnak kentine s o k u l m a y a c a k . B u deriler
dier k e n t l e r d e k u l l a n l a b i l e c e k ; a n c a k b e n i m m a b e d i m e s o k u l
m a y a c a k l a r ; n k derinin temizlii, kesilen k u r b a n d a n k a y n a k l a
nr. A d m n v e m a b e d i m i n , kutsand kenti k i r l e t m e y e c e k s i n i z .
A n c a k b e n i m m a b e d i m d e kesilen kurbanlar iin k e n t i m e y a , a
rap v e y i y e c e k getirecekler. Dier kentlerde kesilen lekeli ^ T a p
naa y a r a m a y a n ) kurban derileriyle kentimi kirletmeyecekler.
H i b i r kenti b e n i m k i kadar temiz klamazsnz; n k h a y v a n d e
risinin temizlii, h a y v a n d a n kaynaklanr. M a b e d i m d e kesilen kur
b a n y a l n z c a b e n i m m a b e d i m d e temiz saylr; sizin kentlerinizde
kesilen k u r b a n s a y a l n z c a sizin k e n t l e r i n i z d e t e m i z d i r . T a p n a k
iin t e m i z o l a n ne varsa derisiyle birlikte b u r a y a getirilecek; t a p
n a m a ve k e n t i m e lekeli deriler getirerek hakaret e t m e y e c e k s i n i z .

XLVIII

... karabatak, leylek, balkl trleri, ibibik, yarasa ...

Y i y e b i l e c e i n i z u a n b c e k l e r unlardr: b t n b y k e k i r g e
trleri, u z u n bal e k i r g e trleri, btn y e i l e k i r g e l e r , b t n l
e k i r g e l e r i . B u n l a r , y i y e b i l e c e i n i z u a n b c e k l e r d i r : drt a y a k
z e r i n d e y r y e n , a y a k l a r z e r i n d e s r a y a b i l e n v e kanatl b
c e k l e r . K u l s y e m e y e c e k s i n i z ; a n c a k b u n u y a b a n c l a r a sata
bilirsiniz. H i b i r tiksindirici h a y v a n eti y e m e y e c e k s i n i z ; n k siz
Y H V V H ' n i n , T a n r n z n kutsal halksnz.
S i z , Y H V V H ' n i n , T a n r n z n oullarsnz. V c u d u n u z d a d e r i n
y a r a a m a y a c a k , y a s tutarken p e r e m i n i z i y k a m a y a c a k , d v m e
y a p t r m a y a c a k s n z ; n k siz Y H V V H ' n i n , T a n r n z n kutsal h a l
ksnz. l k e n i z e hakaret e t m e y e c e k s i n i z .
U l u s l a r n yaptklarn siz y a p m a y a c a k s n z ; o n l a r l l e r i n i her
y e r e g m e r l e r ; hatta kendi e v l e r i n e bile ... S i z , llerinizi g m
m e k i i n k e n d i topraklarnzda bir a l a n b r a k a c a k s n z . D r t kent
a r a s n d a k i a l a n , m e z a r y e r i o l a r a k k u l l a n a c a k s n z . H e r kentte,
c z a m , v e b a l v e hastalk yaras o l a n kimseleri ayr bir y e r e g t
r n ; o n l a r sizin k e n t i n i z d e y a a m a s n l a r , onlar k m s e y i n . A y r
c a aknts o l a n kiiler, adet gren kadnlar, y e n i d o u m y a p m
k a d n l a r d a kentten ayr bir a l a n d a y a a y a c a k l a r ; b y l e c e k e n d i
kirliliklerini s i z e b u l a t r m a y a c a k l a r . S r e k l i c z a m y a d a v e b a
hastalna t u t u l a n v e k h i n tarafndan kirli ilan e d i l e n hastalar

XLIX

... sedir a a c , r d k otu v e ... c z a m l y l a birlikte kenti

niz v e ... kirli s a y l a c a k l a r .

C E Z A

VERMES

K e n t i n i z d e bir l m o l a y yaanrsa, b u erkein l d e v y e

d i gn b o y u n c a kirli s a y l a c a k . E v d e k i btn e y a l a r v e e v e giren
herkes y e d i g n b o y u n c a kirli s a y l a c a k . z e r i n e s u d k l e n b
tn y e m e k l e r , n e m l e n e n her ey kirli s a y l a c a k . B u l a k teknesi v e
b u n u n i i n d e k i t m e y a l a r , t e m i z e r k e k l e r i i n kirli s a y l a c a k .
i n d e slanm t m eyalarla birlikte a k b u l u n a n t e k n e , b t n
srailliler i i n kirlidir.
C e s e d i n e v d e n karld g n ; e v d e k i btn y a , arap v e ru
tubet kirleri t e m i z l e n e c e k . E v i n t a b a n , d u v a r l a r , kaplar o v u l a
c a k ; e v i n s r m e l e r i , kap p e r v a z l a r , alt v e st eikler suyla y k a
n a c a k . C e s e d i n o r a d a n karld g n ; e v , e v d e k i b t n aletler,
h a v a n e l i , h a v a n ; tahta, d e m i r v e b r o n z d a n y a p l m b t n aletler
v e t e m i z l e n e b i l e n dierleri kirden a r n d r l a c a k . Kyafetler, u v a l
lar v e deriler y k a n a c a k . B u e v d e y a a y a n y a d a b u e v e giren kii
ler a y n g n i i n d e suyla y k a n a c a k v e kyafetlerini t e m i z l e y e c e k
ler. n c g n , b u kyafetlerin z e r i n e s u serperek b u n l a r te
m i z l e y e c e k v e tekrar b a n y o y a p a c a k l a r . E v l e r i n d e k i b t n a r a l a
r ve giysileri y k a y a c a k l a r .
Y e d i n c i g n , b u e y a l a r n z e r i n e tekrar s u s e r p e c e k l e r . B a n
y o y a p a c a k , giysilerini v e eyalarn y k a y a c a k l a r ; a n c a k b u ekil
d e l n n kirinden arndklar a k a m v a k t i n d e , saf e y a l a r a d o k u
n a b i l e c e k l e r . ... h e s a b n a t e m i z l e n m e y e n kii L kirli o l d u u n d a
... Artk d a h a fazla ... y e d i n c i g n , tekrar su serptiklerinde g n
batmyla temiz saylacaklar.
H e r kim ki arazide grd cesedin kemiine dokunur ya da
klcn lee d o k u n d u r u r s a ; l b e d e n e , l n n k a n n a y a d a m e
zarna d o k u n u r s a , b u kurallara gre kirinden a r n a c a k . A n c a k y a
s a n n b u kuralna u y g u n b i i m d e t e m i z l e n m e y e n kii kirli k a l m a
y a d e v a m e d e c e k . B u kiiye d o k u n a n herkes, kyafetlerini y k a y a
c a k , b a n y o y a p a c a k v e a n c a k gn b a t m n d a t e m i z s a y l a c a k .
H a m i l e bir k a d n n karnndaki b e b e k l r s e , l b e b e k k a d
n n k a r n n d a kald s r e c e b u kii m e z a r gibi kirli s a y l a c a k . B u
k a d n n girdii her e v , iindeki eyalarla birlikte y e d i g n b o y u n
c a kirli s a y l a c a k . B u e y a l a r a d o k u n a n herkes, g n b a t m n a ka
d a r kirli o l a c a k . K a d n l a birlikte e v e giren kii, y e d i g n b o y u n c a
kirli s a y l a c a k . B u kii, ilk g n kyafetlerini y k a y a c a k v e b a n y o
y a p a c a k . n c g n , kyafetlerinin z e r i n e s u s e r p e c e k , o n l a r
y k a y a c a k v e tekrar b a n y o y a p a c a k . Y e d i n c i g n k y a f e t l e r i n i n
z e r i n e tekrar s u s e r p e c e k , onlar y k a y a c a k v e b a n y o y a p a c a k .
K i i , a n c a k g n b a t m n d a kirinden arnacaktr.

D E N Z

PARMENLER

KUMRAN

YAZITLARI

Y a s a n n b u kuralna u y g u n b i i m d e ; btn e y a l a r , kyafetle

ri, d e r i l e r i , k o y n n d e n y a p l m btn eyalar kirden arndra
caksnz.
Y e r d e y a a y a n b t n canllar kirli s a y a c a k s n z : f a r e , b t n
kertenkele trleri, duvar kertenkelesi, kum kertenkelesi, b y k
k e r t e n k e l e v e b u k a l e m u n . l y e L l ... o n u n b e d e n i n e ait e y l e r e
d o k u n a n kii sizin i i n kirlidir. O n a d o k u n a r a k k e n d i n i z i d e kir
l e t m e y e c e k s i n i z . Aksi d u r u m d a , kyafetinizi y k a y a c a k , suyla b a n
y o y a p a c a k s n z v e a n c a k gn b a t m n d a a r n m o l a c a k s n z . l
h a y v a n n k e m i i n i , leini, derisini, etini y a d a p e n e s i n i t a y a n
kii kyafetlerini y k a y a c a k v e b a n y o y a p a c a k . A n c a k g n b a t
m n d a k i r i n d e n a r n m o l a c a k . srail'in o c u k l a r n b t n b u kir
liliklere kar n c e d e n u y a r a c a k s n z .
O n l a r , b u d a d a ilettiim buyruklar u y a r n c a , b u kirli c a n l l a
r a d o k u n u p kendilerini d e k i r l e t m e y e c e k l e r .
n k b e n , Y H V V H , srail'in o c u k l a r y l a b e r a b e r i m . O n l a r
k u t l a y a c a k s n z v e onlar kutsal o l a c a k l a r . Kirli o l d u u n u b u y u r d u
u m tiksindirici eylere d o k u n m a y a c a k l a r ; n k o n l a r kutsaldr.
Y a a d n z kentlere y a r g v e m e m u r l a r a t a y a c a k s n z v e b u
kiiler, insanlar adil b i i m d e y a r g l a y a c a k l a r . Y a r g l a r n d a y a n l
d a v r a n m a y a c a k l a r . R v e t a l m a y a c a k , adaleti y a n l t m a y a c a k l a r ;
n k rvet adaleti yanltr, adil b i i m d e y r t l e n ileri b o z a r ,
e r d e m l i insanlar kreltir, onlar sua tevik e d e r . R v e t , kutsal
e v e y n e l t i l m i bir hakarettir. Y a a m n z s r e s i n c e a d a l e t i , y a l n z
c a a d a l e t i i z l e y e c e k s i n i z v e a n c a k b u e k i l d e size v a a t ettiim
t o p r a k l a r d a h k m sreceksiniz. Rvet kabul e d e n v e adil y a r g
y y a n l t a n kii l d r l e c e k t i r . O n u c e z a l a n d r m a k t a n e k i n m e y e
ceksiniz.
l k e n i z d e , y a b a n c l a r a benzer b i i m d e hareket e t m e y e c e k s i
niz. O n l a r her y e r d e k u r b a n keserler; kutsal a a l a r , kutsal stun
lar dikerler; h u z u r u n d a eilmek iin kavisli talar y a p a r l a r ; ... ina
ederler Lll ... B e n i m iin yaptnz sunan y a n n a kutsal a a
d i k m e y e c e k s i n i z . T i k s i n d i i m kutsal stunlar d i k m e y e c e k s i n i z .
n n d e e i l m e k iin y a p l a n hibir kavisli ta topraklarnzda b u
l u n d u r m a y a c a k s n z . B e n i m iin kusurlu k o y u n y a d a sr k u r b a n
e t m e y e c e k s i n i z ; n k bunlar, b e n i m iin tiksindiricidirler. B e n i m
i i n h a m i l e o l a n hibir sr, k o y u n u y a d a k e i y i k u r b a n e t m e y e
ceksiniz. B i r inek y a d a dii k o y u n u , y a v r u l a r y l a a y n g n i i n d e
kurban etmeyeceksiniz; anneyle yavrusunu ldrmeyeceksiniz.

GEZA

VERMES

Sr y a d a k o y u n u n ilk erkek y a v r u l a r n b e n i m i i n k u r b a n
e d e c e k s i n i z . S r n z n ilk y a v r u s u n u a l t r m a y a c a k s n z v e
o n u n y n n k r k m a y a c a k s n z . H e r s e n e , b e n i m setiim y e r d e
b u k u r b a n etini y i y e c e k s i n i z . K u s u r l u , t o p a l y a d a kr h a y v a n l a r
nz b a n a k u r b a n e t m e y e c e k s i n i z . B u k u r b a n l a r , k e n d i kentleri
n i z d e y i y e c e k s i n i z . A r a n z d a , kirli ya da t e m i z , herkes bu eti bir
c e y l a n y a d a geyik etiymi gibi y i y e c e k . A n c a k b u n u n k a n n i
m e y e c e k s i n i z . K a n s u gibi y e r e d k e c e k zerini tozla r t e c e k s i
niz. k z n z h a r m a n d v e r k e n o n a burunsak t a k m a y a c a k s n z .
k z v e e e e birlikte ift s r d r m e y e c e k s i n i z . T a p n a m a
g n l k m e s a f e d e b u l u n a n hibir kentte salkl sr, k o y u n y a d a
kei kurban etmeyeceksiniz. A n c a k benim m a b e d i m d e kurban
kesebilir, e s e n l i k sunusu sunabilirsiniz. Kusurlu a n c a k t e m i z h a y
v a n l a r m a b e d i m d e n otuz stadya uzaklndaki e v l e r i n i z d e y i y e
bilirsiniz. Eti lekeli o l a n kusurlu h a y v a n , m a b e d i m i n y a k n n d a
kesmeyeceksiniz. Admla kutsanmam, m a b e d i m e girmemi hay
v a n n etini y e m e y e c e k s i n i z . H a y v a n b e n i m t a p n a m d a k u r b a n
e d e c e k , k a n n s u n a n d i b i n e d k e c e k v e etini y a k a c a k s n z .

Llll

S i z e b u y u r d u u m z e r e snrlarnz g e n i l e t t i i n i z d e , t a p n a a
o k uzak bir y e r e yerleirseniz v e 'et y i y e c e i m ' d e r s e n i z , b u z
lediiniz eti y i y e b i l i r s i n i z . S i z e s u n d u u m srlar v e o n l a r n y a v
rularn k u r b a n edebilirsiniz. K u r b a n e t i n i , k e n d i k e n t l e r i n i z d e y i
y e c e k s i n i z . A r a n z d a kirli y a d a t e m i z herkes b u eti bir c e y l a n y a
d a g e y i k e t i y m i gibi y i y e c e k ; a n c a k b u k u r b a n n k a n n i m e k t e n
k a n a c a k s n z . K a n s u gibi y e r e d k e c e k zerini t o z l a r t e c e k s i
niz; n k k a n , y a a m d r v e b u y z d e n kan etle y e m e y e c e k s i n i z ;
b y l e c e siz v e s i z d e n sonraki kuaklarnz e s e n l i k i i n d e y a a y a
c a k . B e n i m h u z u r u m d a , b e n i m - Y H V V H - iin d o r u v e iyi o l a n
yapacaksnz.
s m i m i n yaatld topraklara g e l d i i n i z d e , h e d i y e l e r i n i z i v e
kran adaklarnz

beraberinizde getireceksiniz; yemininizi ve

a d a n z a n m s a y a r a k bunlar b e n i m h u z u r u m d a k u r b a n e d e c e k
siniz. V e r d i i n i z s z y e r i n e getirmek i i n z a m a n h a r c a m a y a c a k
snz; y o k s a b u n u s i z d e n i s t e d i i m d e s u l u d u r u m a d e r s i n i z .
A z n z d a n k a n her sz tutacaksnz; n k b u n u k e n d i i r a d e
n i z l e d i l e getirdiniz.
B a n a sz v e r e n y a d a b a l a y c y e m i n e d e n kii, s z n d e n
d n m e y e c e k . A z n d a n k a n her szn a r k a s n d a d u r a c a k .
B a b a s n n e v i n d e y k e n , g e n l i i n d e , b a n a sz v e r e n y a d a b a
layc y e m i n e d e n bir k a d n ; eer verdii sz b a b a s n a d u y u r m u -

DENZ

PARMENLER

KUMRAN

YAZITLARI

sa ve babas sessiz kalmsa, bu s z n d e n s o r u m l u tutulacaktr.

A n c a k b u k a d n n b a b a s , kznn verdii sz d u y d u u g n , b u n a
kar karsa, k a d n n verdii sz ya da b a l a y c y e m i n i geerli sa
y l m a y a c a k ; b u kadn verdii szden m u a f t u t a c a m ; n k b a
bas bu sz d u y d u u n d a LIV kzna kar kmtr. A n c a k bu ka
d n n b a b a s , kznn s z n d u y d u u g n k o n u m a z v e bir g n
sonra b u s z ertelerse, s u u kendi zerine a l m o l a c a k : n k
sz e r t e l e y e n kii, bu kadnn babasdr. B i r k a d n n duas ya da
b a l a y c y e m i n i , kocas tarafndan o n a y l a n a c a k y a d a e r t e l e n e
c e k ; b y l e c e b u kadn verdii szden muaf t u t a c a m .
A n c a k b o a n m y a d a dul bir k a d n verdii s z d e n v e ettii
y e m i n d e n kendisi s o r u m l u olacaktr.
B u g n size b u y u r d u u m szlere u y u n . B u s z l e r e n e d a h a
fazlasn e k l e y i n n e d e b u szleri eksiltin.
Eer a r a n z d a n bir p e y g a m b e r y a d a b y c k a r v e size bir
a l a m e t t e n sz e d e r s e v e b u a l a m e t gerekletiinde size d n e r e k
y l e d e r s e ; ' G e l i n , i m d i y e kadar b i l m e d i i n i z tanrlar iin iba
det e d e l i m ' , b u p e y g a m b e r i n y a d a b y c n n s z l e r i n e k u l a k
a s m a y n ; n k tanrnz Y H V V H ' y e ballnz s n a m a k i i n , o n u
size b e n g n d e r d i m . Y o l u n d a n g i d e c e i n i z v e h i z m e t e d e c e i n i z
tanr b e n i m , Y H V V H ; k o r k m a n z g e r e k e n , s z n d i n l e m e n i z v e
bal k a l m a n z g e r e k e n t a n r n z m b e n . Sizi M s r ' d a n k a r a n ,
klelik e v i n d e n kurtaran Y H V V H ' y e isyan e t m e n i z i , b e n i m y o l u m
dan sapmanz syleyen peygamberi ya da b y c y ldrecek
siniz. K e n d i n i z i , e y t a n d a n k o r u y a c a k s n z .
Erkek kardeiniz, b a b a n z n y a d a a n n e n i z i n o l u , kendi o
l u n u z y a d a kznz, y a k n arkadanz y a d a o n u n kars, size giz
l i c e yaklar v e y l e d e r s e ; ' G i d i p , dier tanrlara t a p n a l m . ' , n e
siz LV ne de b a b a l a r n z ; size ister y a k n ister uzak o l s u n isterse
d n y a n n b r u c u n d a olsunlar, dier tanrlara t a p m a y a c a k ; b u
kiiyi d i n l e m e y e c e k , o n a k a t l m a y a c a k v e o n u g i z l e m e y e c e k s i n i z .
T a m tersine o n u n grtlana sarlacak ilk e l sizinkiler o l a c a k v e
sonra dier i n s a n l a r n e l i . . . O n u t a l a y a c a k s n z ; n k o , sizi
M s r ' d a n k a r a n , klelik e v i n d e n kurtaran T a n r n z n y o l u n d a n
s a p t r m a y a a l t . B u o l a y d u y a n herkes k o r k u y a k a p l a c a k v e
b e n z e r bir o l a y bir d a h a sizin a r a n z d a t e k r a r l a n m a y a c a k . S i z e
v a a t ettiim kentlerden b i r i n d e y a a y a n biri u szlerin s y l e n d i
ini d u y a r s a ; ' E y H a l k , B e l i y a l ' i n O u l l a r sizin a r a n z d a v e b
tn kent h a l k n u szlerle kandrdlar; " G e l i n , i m d i y e kadar b i l
m e d i i n i z tanrlara ibadet e d e l i m ! " , ' b u d u r u m u dikkatle i n c e l e -

G E Z A

VERMES

y i p aratracaksnz. srail'de bylesi tiksindirici bir o l a y n y a a n

d kantlanrsa, tereddt e t m e d e n bu kentte y a a y a n b t n halk
k l t a n g e i r e c e k s i n i z . B u y a s a a kar k a n h e r k e s e k l c n z
s a p l a y a c a k s n z . Elinizdeki ganimetleri kent a l a n n d a t o p l a y a c a k
v e atee v e r e c e k s i n i z ; y a k l a n kent v e g a n i m e t l e r , tanrnza s u n
d u u n u z g n a h sunuudur. H a r a b e y e d n e n kent bir d a h a asla
y e n i d e n k u r u l m a y a c a k . C e z a l a n d r l a n her ey sizin e l i n i z d e n
k a c a k ; b y l e c e tanrnzn fkesi y a t a c a k v e size m e r h a m e t e d e
c e k . S z m d i n l e d i i n i z , b u g n size b u y u r d u u m e m i r l e r e uy
d u u n u z , t a n r n z n , Y H V V H ' n i n h u z u r u n d a iyi v e d o r u o l a n
yaptnz s r e c e , atalarnzla y a p t m a n t l a m a y a sadk k a l a c a
m ve soyunuzun oalmasn salayacam.
S i z e v e r d i i m k e n t l e r d e n b i r i n d e , ister k a d n ister e r k e k o l
s u n , sizin a r a n z d a y a a y a n biri a n t l a m a m z b o z u p , b e n i m g
z m d e y a n l o l a n bir ey y a p a r ; gidip dier tanrlara tapnr, o n
larn y a d a g n e y a d a a y n n n d e eitirse v e siz b u o l a y d a n
h a b e r d a r o l u r s a n z , d u r u m u dikkatle aratracak v e i n c e l e y e c e k s i
niz. srail'de b y l e s i tiksindirici bir o l a y n y a a n d d o r u l a n r s a ,
b u k a d n y a d a erkei a l a c a k v e o n u l e n e d e k t a l a y a c a k s n z .
LVI ... g r e v y e r i n d e b u l u n a n L e v i k h i n l e r e y a d a y a r g l a r a
g i d e c e k , o n l a r a d a n a c a k s n z . O n l a r , size k o n u y l a ilgili a k l a
m a y a p a c a k l a r v e son yarglarn b i l d i r e c e k l e r . Yasa k i t a b n a g r e
size anlattklarna sadk k a l a c a k v e b u n a g r e d a v r a n a c a k s n z . s
m i m i n yaatld y e r d e , size doru o l a n b i l d i r e c e k l e r . S i z s e
rettiklerini harfi h a r f i n e y e r i n e g e t i r m e y e v e o n l a r n k a r a r l a r n a
gre d a v r a n m a y a z e n gstereceksiniz. S i z e anlattklar y a s a d a n
s a p m a y a c a k s n z . B e n i m h u z u r u m d a sizi y n e t e n k h i n l e r e y a d a
y a r g l a r a riayet e t m e y e n v e kendi a k l n a g r e d a v r a n a n kiiler
ldrlecekler. Kendinizi, eytandan koruyacaksnz. Bu olay d u
y a n herkes k o r k u y a k a p l a c a k v e srail'de b e n z e r i bir d u r u m tek
rar y a a n m a y a c a k .
S i z e v e r d i i m topraklara g i r d i i n i z d e , o r a y m l k e d i n i n v e
y l e d e y i n ; ' e v r e m i z d e k i btn uluslarn yapt gibi k e n d i m i z e
bir kral a t a y a c a z ! ' , sizin iin setiim kiiyi kralnz ilan e d e c e k
siniz. B u kii, sizin a r a n z d a n s e i l e c e k . S i z d e n o l m a y a n bir y a
b a n c y kralnz kabul e t m e y e c e k s i n i z . K r a l n z n o k at o l m a y a
c a k ; d a h a fazla a t v e altn iin sizi M s r ' a s a v a a g t r m e y e c e k ;
n k size geri d n m e m e n i z i b y r d m . K r a l n z k e n d i s i n e bir
d e n fazla e e d i n i p b e n d e n u z a k l a m a y a c a k . G e r e i n d e n f a z l a a l
tn v e g m a l m a y a c a k .

DENZ

KUMRAN

PARMENLER

YAZITLARI

K r a l n z tahta g e t i i n d e , k h i n l e r d e n d a h a stn o l a n b u kii

iin b u y a s a y y a z a c a k l a r .

LVII

O n u n iin y a z a c a k l a r y a s a d r bu

... Y i r m i y l e altm yalar arasndaki srail'in b t n o u l l a r , baa

getii g n d e n itibaren krallarn s a y a c a k l a r . K r a l , b t n kentlere,
binler, y z l e r , elliler v e onlar ban a t a y a c a k . K r a l , kendisi i i n
her k a b i l e d e n biner kii s e e c e k : on iki bin s a v a kraln m u h a
fzln y a p a c a k . B t n b u seilmi s a v a l a r ; d o r u l u k t a n y a n a
o l a c a k , i l e r i n d e tanr korkusu t a y a c a k , haksz k a z a n t a n tiksi
n e c e k v e k a h r a m a n c a s a v a a c a k l a r . G e c e v e g n d z , krallarnn
y a n n d a o l a c a k l a r . K r a l , btn g n a h l a r d a n v e u l u s l a r d a n k o r u
y a c a k l a r . O n iki p r e n s , o n iki khin v e o n iki L e v i , her d a i m kraln
y a n n d a b u l u n a c a k l a r . A d a l e t v e y a s a l a r l a ilgili t m k o n u l a r d a
krala y a r d m c o l a c a k l a r ; b y l e c e Kral btn ilerinde o n l a r l a bir
likte karar a l a c a k .
K r a l , dier uluslardan biriyle e v l e n m e y e c e k ; a n c a k kendi ba
basnn e v i n d e n , a i l e s i n d e n e v l e n e b i l e c e k . K r a l , hayat b o y u n c a
k e n d i s i y l e y a a y a c a k bir kadnla e v l e n e c e k ; ikinci bir evlilik y a p
m a y a c a k . A n c a k , kraln ei lrse; kral, kendi b a b a s n n e v i n d e n ,
ailesinde n bir kadnla tekrar evlilik y a p a b i l e c e k . K r a l , adil o l a c a k ;
rvet karlnda adaleti y a n l t m a y a c a k ; srail'deki hibir z e n g i n
lie, e v e , topraa, z m bana gz d i k m e y e c e k . Kral

LVIII ...

K r a l , baka bir h a l k n ya da ulusun srail'e saldracan h a b e r

alrsa, srail k e n t l e r i n d e oturan B i n l e r v e Y z l e r kaptanlarn o n l a
rn z e r i n e y o l l a y a c a k . H a l k n o n d a biri, d m a n l a r l a s a v a m a k
i i n kral v e kaptanlarn y a n n d a g i d e c e k . A n c a k srail t o p r a k l a r n a
giren d m a n o r d u s u b y k s e , savalarn bete biri savaa kat
l a c a k . D m a n l a r n kral sava a r a b a l a r , atlar v e b y k g l e r l e
birlikte g e l i r s e , s a v a l a r n t e biri s a v a a k a t l a c a k ; dier iki
b l k s e , kenti ve kent snrlarn d m a n igaline kar k o r u y a c a k .
K r a l , savata zor d u r u m d a kalrsa, h a l k n yars s a v a a g i d e c e k ;
a n c a k dier yars kentte k a l a c a k .
S a v a t a n galip gelinir, d m a n l a r yenilir, kltan geirilir v e
g a n i m e t toplanrsa; ganimetin o n d a biri, krala; b i n d e biri, k h i n l e
re; y z d e biri, Levililere v e r i l e c e k . Arta k a l a n g a n i m e t , savalar
ve o n l a r n kente braktklar kardeleri arasnda b l t r l e c e k .
K r a l , d m a n l a r y l a s a v a m a y a g i d e r k e n , h a l k n bete biri, sa
v a l a r ; k a h r a m a n erkekler o n a katlacak. O n l a r ; kirli, u t a n v e r i
c i , g n a h v e s u s a y l a n her iten uzak d u r a c a k l a r . S a v a , o r d u
y a katlmak iin B a k h i n ' i n iznini a l a c a k ; B a k h i n karar v e r m e k
i i n U r i m v e T u m m i m ' i k u l l a n a c a k . S a v a v e srail'in b t n o -

C E Z A

VERMES

c u k l a r o n u n kararna gre hareket e d e c e k . K i m s e k e n d i g n l

nn rzasna gre d a v r a n m a y a c a k ; B a k h i n ' i n U r i m v e T u m
m i m ' i k u l l a n a r a k o n u n l a ilgili k a r a r v e r e c e i a n b e k l e y e c e k .
B u n d a n sonra, kii kendi h a k k n d a v e r i l e n karar u y a r n c a e n iyi
b i i m d e y a a m a y a a b a sarf e d e c e k v e U X ... v e lkeleri fethe
d e c e k l e r . ... k e n d i e l l e r i y l e yaptklar tatan v e t a h t a d a n , g m
t e n v e a l t n d a n putlara b y k bir istekle v e itaatkarlkla h i z m e t
e d e r l e r . B u s r e b o y u n c a , ehirleri h a r a b e l e e c e k , a l a y k o n u s u
o l a c a k v e p l e d n e c e k ; d m a n l a r onlar b o z g u n a urata
c a k . D m a n l a r n l k e s i n d e a z a p e k e c e k l e r , ar b o y u n d u r u u n
y k altnda yakaracaklar. Yalvaracaklar; a n c a k onlar d i n l e m e
y e c e i m . B e n d e n m e d e t u m a c a k l a r ; a n c a k y a p t k l a r k t iler
y z n d e n onlara yant v e r m e y e c e i m . Y z m onlardan gizleye
c e i m ; o n l a r , d m a n l a r n a tutsak d e c e k l e r , z e n g i n l i k l e r i y a
malanacak. Gnahkrlklar yznden kimse onlara yardm etme
y e c e k ; n k o n l a r , b e n i m l e yaptklar a n t l a m a y b o z d u l a r , g
n a h l a r i i n d e b o u l u n c a y a dek b e n i m y a s a l a r m d a n nefret ettiler.
A n c a k sonra b t n itenlikleriyle y a s a l a r a b a l a n a r a k b a n a geri
d n e c e k l e r . O z a m a n , onlar d m a n l a r n d a n k o r u y a c a m ; d
m a n l a r n n e l i n d e n k u r t a r a c a m , atalarnn t o p r a k l a r n a geri a
r a c a m . O n l a r k o r u y a c a k , ykseltecek v e s e v i n d i r e c e i m . O n
larn Tanrs o l a c a m ; o n l a r d a b e n i m h a l k m o l a c a k l a r .
G n l g z b e n i m b u y r u k l a r m d a n s a p a n k r a l , asla a t a l a r n n
tahtna g e i r e b i l e c e i bir varis b u l a m a y a c a k ; n k o n u n s o y u n u
k u r u t a c a m v e o n d a n sonraki kuaklar, srail'de h k m s r e m e
y e c e k l e r . A n c a k o , b e n i m kurallarma g r e hareket e d e r , b u y r u k
l a r m a s a d k kalr, b a n a g r e d o r u v e iyi o l a n y a p a r s a ; srail
krallna v a r i s o l a b i l e c e k h i b i r o l u n u n c a n n a k a s t e t m e y e c e
i m . O n u n y a n n d a o l a c a m ; o n u , k e n d i s i n d e n nefret e d e n d
manlarnn elinden ve onu ldrmeyi a m a l a y a n kiilerden koru
y a c a m . B t n d m a n l a r n o n a tabi k l a c a m v e o , k e n d i key
fine gre dmanlarn ynetecek; ancak dmanlar o n u ynetem e y e c e k . O n u y k s e k l e r e k a r t a c a m ; a l a l t m a y a c a m . O , ba
o l a c a k ; a y a k d e i l . Krallk d n e m i o n u n v e o u l l a r n n y a a m l a r
boyunca devam edecek.
LX ... ve b t n koku-sunular ... ve b t n d o a n ilk e r k e k
h a y v a n l a r ... b a n a sunduklar btn h a y v a n l a r v e kutsal h e d i y e
leri v e b t n kutsal kran h e d i y e l e r i v e ku s u n u l a r n n bir b l
m , v a h i h a y v a n l a r v e kular, a v l a r n n b i n d e biri v e s u n m a l a r
g e r e k e n b t n her ey, ganimetlerin bir b l m v e y a m a l a r ...

DENZ

KUMRAN

PARMENLER

YAZITLARI

Levililer n c e l i k l e b a n a sunacaklar msr, arap v e y a n o n

da birini a l a c a k l a r . Kesilen kurban etinin bir p a r a s n ; g a n i m e t ,
y a m a , ku, vahi h a y v a n ve balklarn y z d e birini; g v e r c i n
y a v r u l a r n n o n d a birini v e b a l n e l l i d e birini a l a c a k l a r . K h i n l e r ,
g v e r c i n y a v r u l a r n n y z d e birini a l a c a k l a r ; n k k h i n l e r i n i z i n
a r a s n d a n o n l a r v e o u l l a r n , b a n a h i z m e t e t m e l e r i , sizi y n e t
m e l e r i v e a d m kutsamalar iin s e t i m . Eer bir L e v i y a a m a k t a
o l d u u bir srail k e n t i n d e n grev a l m a k z e r e y a n n z a gelirse, d i
er Levililer v e kardeleriyle a y n s o r u m l u l u u p a y l a a c a k . B a b a
s n d a n k a l a n miras dnda, dier L e v i l i l e r l e a y n o r a n d a y e m e k
yardm alacak.
S i z e a d a d m topraklara girdiinizde, o t o p r a k l a r d a y a a y a n
uluslarn i r k i n ilerine ortak o l m a y a c a k s n z . A r a n z d a n k i m s e
nin kz y a d a o l u ate i i n d e n g e m e y e c e k , sihir y a p a n y a d a fal
b a k a n k i m s e l e r l e iliki k u r m a y a c a k . B u n l a r , b e n i m n a z a r m d a tik
sindirici ilerdir; uluslar, bu ilerle uratklar i i n sizin n n z
d e n s r d m . Y H V V H ' y e , T a n r n z a yarar b i i m d e y a a y a c a k s
nz. n k b u uluslar LXI ... b u y r u u m d n d a b e n i m a d m a sz
s y l e y e n y a d a kendi tanrlar a d n a k o n u a n p e y g a m b e r l d r
l e c e k . P e y g a m b e r i n b e n i m a d m a syledikleri g e r e k l e m e d i i n
d e , ' Y H V V H ' n i n s y l e m e d i k l e r i n i nasl bilebiliriz?' d i y e d n r
s e n i z ; bilin k i b u szler b a n a ait deildir. B u p e y g a m b e r y a l a n c
dr; o n d a n k o r k m a y a c a k s n z .
S u i l e y e n y a d a g n a h a giren kiinin y a r g l a n m a s iin bir
kiinin tankl y e t m e z . M a h k e m e n i n g r l m e s i i i n iki y a d a
tann ifade v e r e c e k . Kiinin a l e y h i n e ifade v e r e n bir tek tank
v a r s a ; b u ikisi, b e n i m , K h i n l e r i n , L e v i l i l e r i n v e Y a r g l a r n h u z u
runa k a r l a c a k . T a n n , kardei a l e y h i n e y a n l ifade verdii a n
lalrsa; b u tank, k a r d e i n e ynelttii s u u n c e z a s n kendisi e
k e c e k . B u k i m s e d e n kurtulacaksnz. C e m a a t ' e b u kiinin a r p t
rld c e z a y a n l a t n k i , b u o l a y d a n ibret alsnlar v e b e n z e r bir
o l a y tekrar y a a n m a s n . B u kiiye m e r h a m e t e t m e y e c e k s i n i z : g
z e g z , die d i , k a n a k a n .
D m a n l a r n z a kar s a v a m a y a gittiinizde; d m a n o r d u
s u n u n , atlarnn v e sava a r a b a l a r n n s i z i n k i n d e n d a h a b y k v e
fazla o l d u u n u grrseniz k o r k m a y n ; n k sizi M s r ' d a n k a
ran T a n r n z , y a n n z d a o l a c a k . S a v a a l a n n a yaklatnzda, or
d u n u z a hitap e t m e k i i n a r a n z d a n bir k h i n n e k a c a k v e y l e
d i y e c e k ; ' D i n l e y i n , srailliler

LXII

v e baka bir a d a m m e y

velerini toplayacak. Bir kadnla nianlanan; a n c a k onunla henz

G E Z A

VERMES

e v l e n m e m i o l a n erkek, e v i n e d n e c e k . Aksi h a l d e , b u kii s a v a

t a l d n d e , n i a n l a n d k a d n b a k a bir e r k e k l e e v l e n e c e k .
S o n r a , g r e v l i l e r o r d u y a nutuk e k m e y e d e v a m e d e c e k ; ' i n e
korku d e n v e cesaretini yitiren bir sava v a r s a , b u r a d a n a y r l
sn v e e v i n e d n s n k i kendi korkusunu dier s a v a l a r a d a b u
latrmasn.'
Y a r g l a r , k o n u m a l a r n bitirdikten sonra, o r d u k o m u t a n l a r
n a t a y a c a k l a r .
D m a n kentin y a k n n a g e l d i i n i z d e n c e l i k l e o n l a r a antla
m a n e r e c e k s i n i z . D m a n l a r n z sizinle anlar v e ehrin kaps
n size a a r l a r s a ; btn kent halk sizin iileriniz o l a c a k ve size
h i z m e t e d e c e k l e r . A n c a k kent, sizinle a n t l a m a y r e d d e d e r v e s i
z i n l e s a v a m a y tercih e d e r s e , ehri kuatacaksnz. K e n t i sizin e l
lerinize s u n a c a m . B u d u r u m d a , kentteki b t n e r k e k l e r i kltan
g e i r e c e k s i n i z ; a n c a k k a d n l a r , o c u k l a r , h a y v a n l a r ; kentte geri
k a l a n n e v a r s a h e p s i sizin g a n i m e t i n i z o l a c a k . S i z e s u n d u u m
d m a n g a n i m e t l e r i sizin o l a c a k . B y l e c e size s u n d u u m toprak
larn t e s i n d e k i k e n t l e r e k a d a r u l a a c a k s n z . A n c a k fethettiniz
topraklarda, h i b i r c a n l y sa b r a k m a y a c a k s n z . S i z e b u y u r d u
u m z e r e ; Hitit, A m o r , K e n a n , H i v , Y e v u s , G i r g a v e P e r i z l k e
l e r i n d e y a a y a n halklar helak e d e c e s i n i z ki; kendi tanrlar a d n a
yaptklar tiksindirici ileri size retmesinler.
LXI11 ... o n a hizmet e t m e y e n , b o y u n d u r u k altna g i r m e y e n
d v e ... K e n t i n y a l l a r , b u d v e y i , h i e k i l m e m i v e i l e n m e m i ,
rzgrl bir k o y a a gtrecek v e b u r a d a d v e n i n b o y n u n u kra
caklar.
K h i n l e r v e Levililer, her tartma v e s u l a m a d a sz s y l e y e
c e k l e r ; n k o n l a r , sizi y n e t m e l e r i v e a d m k u t s a m a l a r i i n
s e e n b e n i m . l d r l e n a d a m n y a n n d a d u r a n kentin ihtiyarlar,
k o y a k t a b o y n u krlan d v e n i n bann stnde ellerini y k a y a c a k
lar v e y l e d i y e c e k l e r ; ' N e e l i m i z b u kan aktt n e d e g z l e r i m i z
bu o l a y a tanklk etti. Kurtarcs o l d u u n srail h a l k n n c e z a s n
k a b u l et, e y Y H V V H , m a s u m kann s u u n u , kendi h a l k n n a r a s n
da brakma. Bu kann, onlar iin c e z a l a n d r l m a s n a izin ver'.
S u l u sraillileri, m a s u m k a n d a n a y r a c a k s n z ; Y H V V H ' n i n , T a n r
nzn h u z u r u n d a d o r u v e iyi o l a n y a p a c a k s n z . D m a n l a r n z
l a s a v a m a y a gittiinizde; o n l a r , sizin e l i n i z e teslim e d e c e i m v e
siz o n l a r d a n bazlarn tutsak a l a c a k s n z . R e h i n e l e r a r a s n d a g
zel bir k a d n grr v e o n u arzularsanz, o n u k e n d i n i z e e alabilir
siniz. O n u k e n d i e v i n i z e g t r e c e k , ban y k a y a c a k v e trnakla-

DENZ

PARMENLER

KUMRAN

YAZITLARI

rn k e s e c e k s i n i z . K a d n n tutsak a l n d n d a z e r i n d e o l a n kya
fetlerini a t a c a k , bir a y b o y u n c a o n u n a n n e s i v e b a b a s iin y a s t u
tacaksnz. S r e d o l d u u n d a k a d n a g i d e c e k , o n u n l a e v l e n e c e k s i
niz v e b u k a d n einiz o l a c a k . A n c a k b u k a d n y e d i s e n e b o y u n c a
sizin i i n saf o l a n e y a l a r a d o k u n m a y a c a k , e s e n l i k s u n u n u z d a n
y e m e y e c e k . A n c a k sre d o l d u u n d a b u s u n u y u y i y e b i l e c e k .

LXIV

... e r k e k l i i n i n ilk m e y v e l e r i ; ilk d o a n o n u n hakkdr.

E b e v e y n l e r i n i n s z n d i n l e m e y e n v e e b e v e y n l e r i tarafndan
a z a r l a n d n d a o n l a r a saygszca karlk v e r e n o u l l a r , e b e v e y n
leri tarafndan kentin ileri g e l e n yallarna, o n u n k a p s n a getirile
c e k l e r . E b e v e y n l e r , yallara y l e d i y e c e k l e r : ' O l u m u z isyankr
v e b i z e itaat e t m i y o r ; s z m z d i n l e m i y o r . O l u m u z , o b u r v e
a y y a . ' B u n u n z e r i n e kent h a l k , o n u r e c m c e z a s n a a r p t r a c a k ;
talayarak l d r e c e k ; b y l e c e halk, g n a h t a n k o r u n a c a k . srail'in
ocuklar bu olay duyduklarnda korkuya kaplacak. Halkn k
m s e y e n , o n l a r y a b a n c bir l k e y e gtren v e o n l a r a ktlk
e d e n kii, l m c e z a s n a a p t r l a c a k v e a a c a a s l a c a k . B y k
g n a h l a r d a n birini ileyen v e y a b a c bir l k e y e snarak k e n d i
h a l k n a lanet o k u y a n kii d e a a c a aslarak l d r l e c e k . A n c a k
b u kiinin b e d e n i btn g e c e asl k a l m a y a c a k ; a y n g n i i n d e
y a k l a c a k . n k aslan kii, Tanr v e insanlar t a r a f n d a n l a n e t l e n
mitir. S i z e b a l a d m topraklar k i r l e t m e y e c e k s i n i z . Eer y a k
nnzn b o a s n , k o y u n u n u y a d a eeini babo g r r s e n i z ; o n
lar s a h i b i n e g t r e c e k s i n i z . A n c a k y a k n n z uzakta y a y o r s a v e
o n u n k i m o l d u u n u b i l m i y o r s a n z , h a y v a n kendi e v i n i z e gtre
c e k ve sahibi k n c a y a dek o n a siz b a k a c a k s n z . LXV ...
Y o l u n u z u n s t n d e , aata y a d a y e r d e ku y u v a s n a rastlar
sanz v e y u v a n n i i n d e y u m u r t a y a d a y a v r u ku v a r s a v e dii ku
o n l a r l a birlikteyse, dii kuu v e y a v r u l a r n a d o k u n m a y a c a k s n z .
Dii kuun k a m a s n a izin v e r e c e k v e y a l n z c a y a v r u l a r n a l a c a k
snz. B y l e c e y a v r u l a r y a n n z d a g v e n d e o l a c a k l a r v e m r n z
u z u n o l a c a k . Y e n i bir e v yaptnzda, e v i n atsn p a r m a k l k l a
evreleyeceksiniz; bylece atdan den suluyu evinize sokma
m o l a c a k s n z .
B i r a d a m , e v l e n i r , e v l e n d i i k a d n l a cinsel ilikiye girer, o n
d a n h o l a n m a z v e o n u aslsz y e r e sular v e y l e d e r s e : ' B u ka
dn a l d m , o n u n l a cinsel ilikiye girdim v e o n d a b e k r e t kantn
b u l a m a d m ' ; kzn babas y a d a a n n e s i , bekret kantn a l a c a k v e
bunu ihtiyarlarn kapsna gtrecekler. Kzn b a b a s , yallara
y l e d i y e c e k ; " K z m , b u a d a m a kars o l s u n d i y e v e r d i m ; a n c a k

G E Z A

VERMES

o , k z m d a n h o l a n m a d , ' K z n z d a bekret kantn b u l a m a d m '

d i y e r e k o n u aslsz y e r e s u l a d . K z m n b e k r e t i n i n kant bura
d a d r . " G i y s i y i , kentin ihtiyarlarnn n n e serecekler. K e n t i n ihti
yarlar a d a m a r a c a k v e o n u a z a r l a y a c a k l a r . B u kii, kzn b a
b a s n a y z g m v e r e c e k ; n k o , srailli kzn n a m u s u n u z e
d e l e m e y e yeltenmitir. O ,

LXVI

... B i r e r k e e sz v e r i l m i b a k i

re, kent i i n d e baka bir a d a m l a cinsel iliki kurarken y a k a l a n r s a ,

b u a d a m l a birlikte kentin giriine g t r l e c e k v e b u r a d a t a l a n a
rak l d r l e c e k l e r : Kz, kentte o l m a s n a r a m e n y a r d m istemek
i i n b a r m a d ; erkekse k o m u s u n u n kzn kirlettii i i n l d r
l e c e k . G n a h l a r n z d a n a r n a c a k s n z . B i r a d a m , kentten uzak bir
a l a n d a bir k a d n a rastlarsa v e b u k a d n a t e c a v z e d e r s e , y a l n z c a
kendisi l m c e z a s n a a r p t r l a c a k . Kza h i b i r ey y a p l m a y a
c a k ; n k o , l m h a k e d e c e k bir s u i l e m e m i t i r . n k
k o m u s u n a hakaret e d e n kii, erkektir. n k erkek k a d n kent
ten uzak bir y e r d e grmtr; kz, y a r d m armtr; a n c a k k i m
se o n u k u r t a r m a y a gelmemitir.
B i r a d a m , sz k e s i l m e m i bir b a k i r e y e y a k l a r s a v e b u kz
kurallar u y a r n c a erkee u y g u n s a v e b u kzla c i n s e l ilikiye girer
s e , kzn b a b a s n a elli g m d e y e c e k v e kz, o n u n kars o l a c a k .
B u kii, kzn n a m u s u n u z e d e l e d i i n d e n , m r b o y u n c a o n d a n
b o a n a m a y a c a k . B i r a d a m , b a b a s n n karsn a l m a y a c a k v e b a b a
snn entarisini g i y m e y e c e k . B i r a d a m , erkek k a r d e i n i n karsn
a l m a y a c a k ; erkek k a r d e i n i n , b a b a s n n o l u n u n y a d a a n n e s i n i n
o l u n u n entarisini g i y m e y e c e k ; n k o , kirlidir. B i r a d a m , b a b a
snn kz kardeini y a d a a n n e s i n i n kz kardeini a l m a y a c a k ; n
k b u , ahlakddr. B i r a d a m , erkek kardeinin kzn y a d a kz
k a r d e i n i n kzn a l m a y a c a k ; n k b u y a k k s z d r . B i r a d a m ,

LXVII ...

MMT (Miqsat Ma'ase Ha-Torah) Baz Yasa Gzlemleri

(4Q394-9)

Drdnc maara elyazmalarna ait alt paradan oluan bu b

lm, uluslararas apta kt bir ne sahiptir. Kuds mahkemesinde g
rlen bir davada, metnin telif hakknn, yine bu metni dzenleyen resmi
editrlerden Elisha Qimron'a ait olduu; Washington Kutsal Kitap Arke
olojisi Dernei'nden Hershel Shanks'in bu telif hakkn inediine ka
rar verilmi ve bu kii 43.000 dolar tazminat bedeli demekle cezalan
drlmt. Ancak israil st Mahkemesi'ne yaplan temyiz bavurusu ne
deniyle, bu dava hala srncemededir.
Bu paral alt suret, toplam yz yirmi satrdan oluur. M M T ' n i n z
gn haline uymayan biimde bir tarikat takvimiyle (blm A) balatlan
belge, baz zel kurallar dizisiyle devam eder (blm B) ve bir tle
sonlandrlr (blm C). Uzun bir mektup olduu dnlen M M T , giri
ve sonu cmlelerinin eksiklii nedeniyle daha ok yasal bir kural met
nini artrr. B u , Davut kralla karlatrlan nemli bir kiiye hitaben
yazlmtr. Dramatis personae (drama oyuncular: e v ) ; 'biz', 'siz' ve
'onlar'dan oluur. Kendilerinden 'biz' diye hitap eden M M T yazarlar,
'siz' liderini, 'onlar'n ne srd yanl fikirlerden kurtarmay amalar.
Editrlere gre, bu metin Doruluk retmeni tarafndan Gnahkr Khin'e gnderilmek zere kaleme alnmt; 'biz'in grleri, Saddukilerinkine; 'onlar'n grleriyse, Ferisilerinkine benzetilir. Ancak btn
bunlar bir hipotezden fazlasn ifade etmiyor. Metin yazarnn Doruluk
retmeni olma olasl, 'sizler nderinin daha sonra Gnahkr Khin
diye adlandrlacak kii -muhtemelen Jonathan M a c c a b e u s - olma olasl
ndan daha zayf grnyor.
M M T ' y i yazya dken, Kumran Cemaati'nin asl ekirdeinin S a d dukilerden olduu fikriyse ne srlen baka bir iddiadr. Ancak burada
gzden karlan bir nokta var; metnin hibir yerinde khinlerden, Sa-

C E Z A

VERMES

dok'un ya da Saddukilerin Oullar diye sz edilmez; kullanlan ifade

b

'Harun oullardr' (bkz, 4 Q S (=4Q256) ve 4 Q S (4Q258); s. 118). S a d duki ilikisi, M M T iindeki listede geen yirmiden fazla kuraldan yalnz
ca ne dayandrlr. Bu kurallar rabbinik yaznda Saddukilere atfedi
len halakhah fikirleriyle zde tutulurken, Ferisi tutumuyla ztlatrlr
(bkz. mParah 5:4, M M T B 13-17; mYad 4:7; mToh 8:9, M M T B 55-8;
mYad 4:6, M M T B 72-4).
Tartmann temel hatlar unlardr: (I) takvim (eer gerekten
M M T ' n i n bir parasysa). (2) Trensel temizlik (Yabanclarn ikramlar
nn kabul edilebilirlii, kurban yasas, 'kzl dve' treni, krlerin ve sa
rlarn dlanmas, czamllar yasas, akan svlarn temizlii, drt yllk
meyve, sr aar, Kuds'te kpek yasa, l bedenlerle temas dzen
leyen yasa). (3) Evlilik kurallar ve evlilik-aras kurallar ve (4) cemaate gi
rii dzenleyen maddeler. M M T , eski a yasa tartmalarna kaynaklk
etmesi asndan olduka nemli bir metindir. Konusu itibaryla l D e
niz Parmenleri iinde esiz bir belge olan bu yazt, daha sonralar rabbiler tarafndan gelitirilecek ve uygulanacak olan halakhic sreci nce
den haberdar eder.
Editio princeps iin baknz E. Qimron ve ). Strugnell, Qumran Ca
ve 4, V{D)D, X, Clarendon Press, Oxford, 1994).
I ) M M T A = BR TARKAT TAKVM
( 4 Q 3 9 4 1-2)
(Aslolarak on sekiz satrdan oluan bu paral takvim, birbirine pa
ralel be stun biiminde sunulmaktadr. 4Q394 3-7 i banda biten bu
takvimin sonu, Qimron-Strugnell tarafndan 19.-21. satrlarda sralanm
tr. t e yandan bu takvimin M M T ' y e ait olup olmad konuysa muam
maldr.)
I kinci a y n on alts: a b a t
Yirmi : abat
O t u z u : abat
n c ayn yedisi: abat
O n drd: abat
O n b e i : Haftalar B a y r a m .
Y i r m i II biri: a b a t
Y i r m i sekizi: a b a t
a b a t ertesi(=Pazar) v e ikinci gn (=Pazartesi) v e n c s
eklenecek.

O L U

DENZ

KUMRAN

PARMENLER

YAZITLARI

B y l e c e m e v s i m bitecek: doksan bir g n .

D r d n c a y n ilki: A n m a g n .
D r d III: a b a t
O n biri: a b a t
O n sekizi: a b a t
Yirmi bei: abat
B e i n c i a y n ikisi: a b a t
B e i : a r a p B a y r a m , a b a t ertesi ( P a z a r ) .
IV d o k u z u : a b a t
o n alts: a b a t
Yirmi : abat
Otuzu: abat
Altnc ayn yedisi: abat
O n drd: abat
Y i r m i biri V: a b a t
Y i r m i ikisi: Y a B a y r a m , a b a t ertesi ( P a z a r ) .
D a h a sonra: O d u n s u n u s u .
4 Q 3 9 4 3-7 i
(19) O n ikinci a y n y i r m i sekizi: a b a t .
a b a t ertesi (=Pazar) ve ikinci g n d e n (=pazartesi) sonra bir
g n d a h a g e e c e k ; ( 2 0 ) b y l e c e s e n e t a m a m l a n a c a k : y z alt
m drt (21) g n . V a c a f
2)MMT B = ZEL KURALLAR
( 4 Q 3 9 5 ile t a m a m l a n a n 4 Q 3 9 4 3-7 i )
( I ) B u n l a r d n c e l e r i m i z i (2) y a n s t a n b a z r e t i l e r d i r v e
hepsi saflkla ( 3 ) ...
( 4 ) ... d o k u n d u k l a r ... v e kirlettikleri ... y a b a n c l a r n s u n
duklar tahl sunusu ... Y a b a n c l a r n s u n d u u ( 5 ) h i b i r ey k a b u l
edilmeyecek ve bunlar Tapnaa sokulmayacak.
{ K u r b a n } ( 4 Q 3 9 5 ) ile ilgili olarak ... ( 6 ) t e k n e d e piirdikleri ...
{ i i n d e } ( 4 Q 3 9 5 ) ( 7 ) kurbanlarnn eti v e o n l a r ... a v l u d a ... {o}
( 4 Q 3 9 5 ) (8) kurbanlarnn orbasyla...
Y a b a n c l a r n k u r b a n y l a ilgili olarak ... o n l a r n , f a h i e y e b e n
z e y e n t a n r a iin { k u r b a n k e s t i k l e r i n i } ( 4 Q 3 9 5 ) ( 9 ) d n y o r u z .
... {kurban} ( 4 Q 3 9 5 ) (10) esenlik sunusu ki b u n u her g n erte
lerler ... A n c a k y l e y a z a r (bkz Levililer 7:15) ( I I ) k u r b a n kestikleri

GEZA

VERMES

g n , y e m e k s u n u s u n u n , etle v e y a l a birlikte { y e n i l d i i } ( 4 Q 3 9 5 )
y a z a r . K h i n l e r i n O u l l a r (12) { b u s o r u m l u l u u s t l e n e c e k l e r }
( 4 Q 3 9 5 ) ; b y l e c e (13) halklar g n a h i i n d e y a n m a y a c a k .
. . . { G n a h sunusunun dvesinin saflna dair} ( 4 Q 3 9 5 ) (14), b u
nu kesen, y a k a n , toplayan {kllerini ve serpen} ( 4 Q 3 9 5 ) saflk s u y u
nu (15) -gn batmyla (16) btn bunlar {arnm o l a c a k } ( 4 Q 3 9 5 )
gn battnda ve b y l e c e saf, kirliyi serpecek. Oullar iin
( 4 Q 3 9 5 ile t a m a m l a n a n 4 Q 3 9 4 3-7 i i )
(17) { H a r u n ' u n } ( 4 Q 3 9 5 ) ...
D a h a s (18) sr ve k o y u n derisiyle ilgili o l a r a k ... (19) d e r i l e
ri, t e k n e l e r . . . bunlar ( 2 0 ) T a p n a a s o k m a y a c a k l a r . . .
( 4 Q 3 9 8 1-3 ile t a m a m l a n a n 4 Q 3 9 7 1-2)
(21)...
Kirli h a y v a n l a r n derileri v e k e m i k l e r i y l e ilgili o l a r a k ; b u k e
m i k l e r d e n v e d e r i l e r d e n ( 2 2 ) tekne tutaca v e ... y a p m a y a c a k l a r .
T e m i z bir h a y v a n l s n n ( 2 3 ) d e r i s i y l e ilgili o l a r a k ; b u le
leri t a y an kii kutsal safla d o k u n m a y a c a k .
( 2 4 ) v e ... ilgili o l a r a k ; ( 2 5 ) ...
( 4 Q 3 9 7 3 ile t a m a m l a n a n 4 Q 3 9 4 3-7 ii)
oullar ( 2 6 ) k h i n l e r i n , {btn b u k o n u l a r d a } ( 4 Q 3 9 7 3 ) dik
katli d a v r a n a c a k l a r v e ( 2 7 ) h a l k , g n a h l a y a k m a y a c a k l a r .
Yazld

gibi;

Eer bir adam kampta ya da ( 2 8 )

kamp dnda

bir kz, bir kuzu ya da bir kei kurban ederse ( L e v i l i l e r 7:13)

...

( k a m p n k u z e y tarafnda} ( 4 Q 3 9 7 3 ) ... ( 2 9 ) T a p n a n t o p l a n t
a d r , K u d s ' n ( 3 0 ) { k a m p ve kamp} ( 4 Q 3 9 7 3) dnnsa ( y a n i
K u d s d); kasabalar k a m p (31) o l d u u n u d n y o r u z . K a m p n
d n d a ... sunan kllerini ( 3 2 ) getirirler v e y a k a r l a r ... n k
K u d s , ( 3 3 ) O ' n u n {btn srail kabileleri a r a s n d a n } ( 4 Q 3 9 7 3 )
setii y e r d i r . . .
( 4 Q 3 9 4 8 iii ve 4 Q 3 9 7 5 ile t a m a m l a n a n 4 Q 3 9 6 1-2 i)
( 3 5 ) . . . T a p n a k t a kurban kesmezler.
(36) G e b e

hayvanlarla

ilgili

olarak

yle

{dnyoruz}

( 4 Q 3 9 7 5); a n n e ve domam yavru ayn gn iinde kurban edil

meyecek.

DENZ

PARMENLER

KUMRAN

YAZITLARI

( 3 7 ) Y e m e k l e ilgili o l a r a k y l e d n y o r u z ; d o m a m y a v
ru ( 3 8 ) ... y e n i l e b i l i r ( k u r b a n edilmise) ... g e b e h a y v a n l a ilgili
b y l e y a z a r , vacat.
( 3 9 ) A m m o n f l u l a r , M o a v l l a r } ( 4 Q 3 9 4 8 iii) v e { p i } ( 4 Q 3 9 7
5 ) v e testisleri z e d e l e n e n v e p e n i s i k e s i l e n v e c e m a a t e k a t l a n
( 4 0 ) kiiler ... k a d n a l a c a k l a r , o n l a r l a { t e k } ( 4 Q 3 9 7 5 ) v c u t o l
m a k iin ... (41) ...
( 4 Q 3 9 6 1-2 i- ve 4 Q 3 9 7 5 ile t a m a m l a n a n 4 Q 3 9 4 8 iii)
( 4 2 ) {kirlilikler.
D a h a s d n y o r u z i k i ( 4 Q 3 9 7 5 ) ( 4 3 ) o n l a r ... o n l a r l a c i n
sel ilikiye g i r i l e m e y e c e i n i d n y o r u z . ( 4 4 ) ... o n l a r l a {birlem e y e c e k l e r } ( 4 Q 3 9 7 5) tek bir v c u t ( 4 5 ) o l m a k i i n ( 4 6 ) ... baz
kiiler ... ( 4 7 ) ... ( 4 8 ) { b t n } ( 4 Q 3 9 7 5 ) c i n s e l b i r l e m e l e r d e n
( 4 9 ) ... { T a p n a k korkusu iin} ( 4 Q 3 9 6 1-2 ii).
( 4 Q 3 9 6 1-2 ii)
D a h a s {kr} ( 4 Q 3 9 4 8 iv) ile ilgili o l a r a k , ( 5 0 ) birlemeleri
nasl ayrt e d e c e i n i b i l m e y e n l e
( 4 Q 3 9 6 1-2 ii ve 4 Q 3 9 7 6-13 ile t a m a m l a n a n 4 Q 3 9 4 8 i v )
(51) v e g n a h sunusu gerektiren birlemeleri g r e m e y e n l e ( i l
gili o l a r a k ) . ( 5 2 ) D a h a s , y a s a l a r , yarglar v e saflk kurallarn d u y a m a y a n v e srail y a r g l a r n d a n ( 5 3 ) b i h a b e r o l a n sar kiilerg r m e d i k l e r i v e d u y m a d k l a r ( 5 4 ) eyleri y a p a m a y a c a n d a n , saf
y e m e k i i n T a p n a a gelebilirler, vacaf.
( 5 5 ) D k l e n suyla ilgili olarak, b u n u n t e m i z o l m a d n ( 5 6 )
sylyoruz.
A k t m a , kirli o l a n ( 5 7 ) {saf o l a n d a n } ( 4 Q 3 9 7 6-13) a y r m a z ;
n k aktlan s v y l a kap iindeki ( 5 8 ) a y n d r .
{ K p e k l e r } ( 4 Q 3 9 7 6-13) kutsal k a m p a getirilmez; n k ( 5 9 )
b u n l a r , e v r e s i n d e hala e t b u l u n a n kemikleri y i y e b i l i r l e r . n k
( 6 0 ) K u d s , {kutsal kamptr} ( 4 Q 3 9 7 6-13) ve
( 4 Q 3 9 4 8 iv ve 4 Q 3 9 7 6-13 ile t a m a m l a n a n 4 Q 3 9 6 1-2 iii)
(61) O ' n u n , b t n srail k a b i l e l e r i a r a s n d a n setii y e r d i r ,
n k K u d s , badr ( 6 2 ) srail k a m p l a r n n .

G E Z A

VERMES

srail t o p r a k l a r n d a dikilen m e y v e a a l a r n a d a i r ( 6 3 ) : B u n
lar, { k h i n } e ( 4 Q 3 9 7 6-13) ayrlan {ilk r n l e r l e ( 4 Q 3 9 7 6-13) b e n
zer. Srn ( 6 4 ) ve k o y u n l a r n {ondal} ( 4 Q 3 9 4 8 iv) k h i n l e r i n
dir.
C z a m l l a r l a ilgili olarak, biz ( 6 5 ) o n l a r n kutsal saf y e m e e
d o k u n a m a y a c a k l a r n s y l y o r u z ; n k o n l a r ...

{ayrlacak-

l a r } ( 4 Q 3 9 7 6-13) ( 6 6 ) ...
C z a m l kiinin, b a n y o yaptktan v e y k a n d k t a n s o n r a , da
rda k a l a c a ( 6 7 ) ... y e d i g n iin ... B u n l a r , kirli o l d u k l a r s r e c e
... ( 6 8 ) e v d e k i kutsal saf y e m e e d o k u n m a y a c a k l a r . B i l d i i n i z g i
b i ( 6 9 ) ; ... v e b u , o n d a n saklanr, o n u n ( 7 0 ) {bir g n a h s u n u s u } ( 4 Q 3 9 7 6-13) getirmesi beklenir.
G n a h ileyenlerin Tanry k m s e d i k l e r i v e o n a saygszlk
ettikleri y a z a r ( b k z . l d e S a y m 15: 30-31) (71) ... { c z a m k i r i } ( 4 Q 3 9 7 6-13), bu kiiler kutsal e y l e r d e n y e m e y e c e k l e r .
( 4 Q 3 9 7 6-13 ile t a m a m l a n a n 4 Q 3 9 6 1-2 i v )
( 7 2 ) sekizinci g n , gne batana dek
Kirliliine d a i r ( 7 3 ) {bir a d a m n , d i y o r u z ki her) ( 4 Q 3 9 7 6-13)
k e m i k ( 7 4 ) -etli ya da etsiz- l ya da lelerle ilgili y a s a l a r a g r e
deerlendirilecek,

vacat.

( 7 5 ) Z i n a y a p a n kiilerle ilgili o l a r a k ; b u n l a r kutsallk oullar

o l a c a k l a r ; ( 7 6 ) y l e y a z a r ; [srail] ( 4 Q 3 9 7 6-13) kutsaldr ( Y e r e m y a 2:3).
O n u n t e m i z h a y v a n y l a ilgili o l a r a k , ( 7 7 ) b u n u n b a k a bir
c i n s l e iftletirilmeyecei yazar.
O n u n giysilerle ilgili o l a r a k , b u n l a r n ( 7 8 ) farkl m a l z e m e l e r
den yaplmayaca yazar.
K i i , k e n d i arazisine y a d a bana farkl eitte t o h u m e k m e
y e c e k . ( 7 9 ) n k o n l a r kutsaldr v e H a r u n O u l l a r e n kutsal
o l a n d r . ( 8 0 ) B i l d i i n i z g i b i , baz khinler halklarla karrlar (81)
v e birleirler v e kutsal t o h u m u kirletirler v e a y r c a ( 8 2 ) f a h i e l e r l e
t o h u m l a r n ...
( 4 Q 3 9 7 14-21)

( 4 ) Kadnlarla ilgili olarak ... iddet ve i h a n e t . . . ( 5 ) n k b u n

larda ... iddet ve zina y z n d e n yok e d i l d i l e r . . . (6) y e r l e r i n d e n ...

DENZ

KUMRAN

PARMENLER

Dahas,

Musa'nn

Kitab'nda yle yazar;

eyler sokmayacaksnz (bkz.

Y a s a n n Tekrar

7:

YAZITLARI

Evinize tiksindirici
26); nk (7)

tiksindirici ey d e n e n e m e z .
3)MMT C = T
( 4 Q 3 9 7 14-21'i t a k i b e n 4 Q 3 9 8 )
B i l i y o r s u n u z k i biz halklarn a r a s n d a n ayrldk ... ( 8 ) v e b u
k o n u l a r d a o n l a r l a iliki kurmaktan v e b u m e s e l e l e r d e o n l a r l a bir
a r a y a g e l m e k t e n ... A r a m z d a hibir d z e n b a z l , y a l a n y a d a
g n a h b a l a m a d m z ( 9 ) b i l i y o r s u n u z ; n k biz b u n l a r a ...
D a h a s (10) sizin i i n (bir ezgi) y a z d k ; ( M u s a ' n n K i t a b ' n }
( 4 Q 3 9 8 14-17 i), P e y g a m b e r l e r i n v e D a v u t ' u n kitabn v e b t n
(II)

alarn

olaylarn

anlamanz

iin.

(Kitapta

yle

ya-

z a r } ( 4 Q 3 9 8 14-17 i) ... sizin iin (12) ve ( g e m i g n l e r } ( 4 Q 3 9 8

14-17 i) i i n d e i l .
D a h a s , y o l d a n s a p a c a n z v e banza kt eyler g e l e c e i
y a z a r ( Y a s a n n Tekrar 31:29). ( y l e yazar} ( 4 Q 3 9 8 14-17 i),
( 4 Q 3 9 8 14-17 i)
(13) ve bu (14) gerekleecek, btn bu {eyler}(4Q397 14-21)
zamann sonunda
ra

bunlar

banza geldiinde,

anmsayacaksnz

ve

Ona

kutsama (15)
dneceksiniz

ve

lanet,

btn

son

kalbiniz

le (16) ve btn ruhunuzla (Yasann Tekrar 3 0 : 1-2) z a m a n n so

n u n d a (17). M u s a ' n n K i t a b ' n d a v e P e y g a m b e r l e r i n K i t a p l a r n d a
... (18) ve k u t s a m a n n ...
( 4 Q 3 9 8 11-13)
Davut olu Solomon'un devrinde gelecei yazar. Lanetler
(19) N e v a t o l u Y a r o v a m ' n g n l e r i n d e geldi ( 2 0 ) K u d s v e Y a h u d a kral S i d k i y a srgn e d i l i n c e y e d e k v e O , o n l a r ... B i z , baz
kutsamalarn v e lanetlerin (21), k i bunlar M u s a ' n n K i t a b ' n d a y a
zar, gerekletiini d n y o r u z . Z a m a n n s o n u n d a , srail'e geri
g e l e c e k l e r ( 2 2 ) e b e d i y e n , ... v e geri d n m e y e c e k l e r . G n a h k r
( 2 3 ) g n a h k r c a d a v r a n a c a k v e ...
srail'in krallarn a n m s a y n v e ilerini a n l a y n her b i r i n i n ,
( 2 4 ) T e v r a t ' t a n korkanlarn felaketlerden k o r u n d u u n u v e Y a s a ' y
g z e t e n l e r i n ( 2 5 ) , o n l a r n gnahlar

G E Z A

VERMES

( 4 Q 3 9 9 ile t a m a m l a n a n 4 Q 3 9 8 14-17)
baland.
D a v u t ' u a n m s a y n , o dindar bir a d a m d ve ( 2 6 ) o da felaket
lerden k o r u n m u v e balanmt.
S i z i n i i n ( 2 7 ) Y a s a ' n n baz g z l e m l e r i n i {miqsat ma'ase haTorah) y a z d k ; b u n l a r n sizin ve halknz a s n d a n y a r a r l o l a c a
n d n y o r u z ; n k fark ettik ki ( 2 8 ) Y a s a ' n n n g r s ve
bilgisi sizinledir.
B t n b u konular a n l a y n v e O ' n d a n isteyin g l e n d i r m e s i n i
( 2 9 ) sizin d n z , sizi B e l i y a l ' i n eytani d n c e l e r i n d e n v e
d n d e n uzak tutmasn. ( 3 0 ) S i z e s y l e d i i m i z b a z e y l e r i n
d o r u o l d u u n u a n l a d n z z a m a n s e v i n e c e k s i n i z . (31) K e n d i iyi
liiniz ve srail'in iyilii iin doru o l a n y a p t n z d a , ( 3 2 ) bu i
leriniz mkfatsz k a l m a y a c a k , vacat.

Gnahkr ve Kutsal
(4QI8I)

Editr tarafndan isimlendirilmemi o l a n , bir drdnc maara

belgesinin ilk blm (4QI8I), lanetli ve seilmi kiilerin kaderini, C e
maat Kural IV'e benzer biimde betimler. Bkz. ). M. Allegro ve A. A.
Anderson, DJD, V, 79-80; ). Strugnell, RQ 7 (1970), 254-5; J. T. Milik, JJS
23 (1972), 114-18.
... o n u n h a l k n n c e m a a t i n i n g n a h ; n k o , a d a m l a r n
o u l l a r n n g n a h i i n d e y u v a r l a n d v e b e d e n d e k i kt hastalk
lara v e b y k felaketlere y o l a m t , T a n r ' n n kudretli ileri v e
kendi gnahkrlklar u y a r n c a . Kirliliin c e m a a t i y z n d e n , kt
lk b i t i n c e y e d e k , g n a h k r l n c e m a a t i d i y e b i l i n e c e k l e r .
T a n r , k e n d i m e r h a m e t i u y a r n c a v e iyilii v e m k e m m e l gr
k e m i u y a r n c a , y e r y z n n o u l l a r n d a n bazlarn k e n d i y a n n a
a l d . . . ' t a n r l a r ' n c e m a a t i n d e , kutsalln c e m a a t i o l a r a k k e n d i
y a n n d a s a y l s n l a r d i y e , e b e d i y a a m a h i z m e t etsinler d i y e v e
O ' n u n kutsallarnn yazgsn paylasnlar d i y e ... her a d a m k e n d i
yazgsyla ... e b e d i y a a m iin ...

4QHalakhah A
(4Q25I)

Paleografik adan M . . birinci yzyl sonlarna tarihlenen ve ol

duka tahrifata uram yirmi alt blm, Pentateuch'tan alntlarla dolu
dur; bu metinler asl kitabn metinsel uyarlamalarn ve yorumlanm
zetlerini kapsar. Temel konu balklar unlardr: abat, zararn telafi
edilmesi, ilk rnler, khinin yaam ve yasak evlilikler, vs.
Editio princeps iin bkz. E. Larson, M. R. Lehman ve L. Schiffman,
DJD, XXXV, 25-51.
B l m 1-2
. . . bir k u y u d a n s u e k m e k ... e k m e k ... a b a t ' t a k i m s e b u
l u n d u u y e r d e n , bir ey a l m a y a c a k , dardan e v i n e bir e y sok
m a y a c a k v e e v i n d e n darya ... o n u n iin a b a t ' t a K i t a b r e n
m e k v e y o r u m l a m a k ...
B l m 4-7 i
. . . A d a m l a r k a v g a eder v e biri, dierine tala y a d a y u m r u k l a
v u r u r s a v e y a r a l a n a n kii l m e z a n c a k y a t a a d e r s e v e sonra
iyileip a y a a kalkarsa, b u kiiyi y a r a l a y a n taraf s u l u s a y l m a y a
c a k ; a n c a k n e d e n o l d u u z a m a n k a y b v e tbbi t e d a v i i i n b e d e l
d e y e c e k , vacat.
K i i , k a d n y a d a erkek o l s u n , kendi k l e s i n e d e n e k l e v u r u r
sa ... (bkz. M s r d a n k 21: 18-20).

DENZ

KUMRAN

PARMENLER

YAZITLARI

Blm 8
B i r a d a m , k a d n y a d a erkek o l s u n , k e n d i klesinin g z n e
vurarak o n a zarar verir ya da diini krarsa, o n u serbest b r a k a c a k .
N e d e n o l d u u z a m a n k a y b v e klesinin diinin y a d a g z n n
iyiletirilmesi iin b e d e l d e y e c e k ( bkz. M s r d a n k 21:26 ve
21:19). B i r k z , kadn ya da erkei teperse, bu k z l d r l e c e k ,
o n l a r b u h a y v a n t a l a y a c a k l a r v e etini y e m e y e c e k l e r . E e r b u
k z g e m i t e birini t e p m i , b u k z n sahibi u y a r l m a l m a s n a
r a m e n verdii sz tutmam v e b u k z , bir k a d n n y a d a e r k e
in l m e s i n e n e d e n o l m u s a talanarak l d r l e c e k v e k z n
sahibi d e l d r l e c e k . Eer b u a d a m n t a z m i n a t d e m e s i n e karar
v e r i l m i s e , a d a m ... (bkz M s r d a n k 21: 28-30).
Blm 9
r n n e n iyisi, ilk y e m i l e r i k h i n t a r a f n d a n s a l l a n m a d
s r e c e , k i m s e b u d a y y a d a y a y e m e s i n v e arap i m e s i n . K i m s e
bu ii e r t e l e m e s i n ; n k arap, ilk rndr ve b u d a y da y l e ...
M e y v e s u y u ... ( M s r d a n k 22:28). lk rn g n n d e getirilme
si gereken ilk rnler, m a y a l s o m u n ekmekleridir. B u n l a r ilk r n
lerdir: ilk r n g n n d e n n c e ... kimse y e n i tahl y e m e s i n ...
B l m 16
... B i r k a d n bir k h i n e v e r i l d i i n d e , b u k a d n k o c a s n n y e
m e i n i y i y e b i l i r ... bir e r k e i n para karlnda satn a l d bir
bakas v e o n u n e v i n d e d o a n kii, b u erkein y e m e i n i y i y e b i l i r .
A n c a k bir f a h i e ya da d i n e kar saygszlk e d e n bir k a d n , kutsal
y e m e i y e m e y e c e k . B i r a d a m n y a p a b i l e c e i btn aldatc iler
... y e m e k iin ... bu tiksindirici o l d u u n d a n ... kurtarcs o l m a
y a n sahip ...
B l m 17
Ensest ilikiye dair ... K i m s e , b a b a s n n giysisine b r n p b a
basnn karsn a l m a y a c a k . H i b i r erkek, kz kardeinin ya da er
kek k a r d e i n i n kzn a l m a y a c a k . H i b i r e r k e k b a b a s n n y a d a
a n n e s i n i n kz kardeini a l m a y a c a k ... H i b i r erkek ... B i r e r k e k ,
kendi kzn ... v e r m e y e c e k .

4QHalakhah B
(4Q264a)

Yasal bir belgeye ait blmde -bunlardan ilki, 4 Q 4 2 I blmle

riyle rtr- abat dzenlemelerine deinilir.
Editio princepts iin bkz. J. M. Baumgarten, DJD, XXXV, 53-6.
Blm I i
I ... H i b i r a d a m , abat'ta e l y a z m a l a r n o k u y a r a k bir kitap
p a r m e n i n i deitirmeyecek ... A n c a k b u n u o k u y u p i n c e l e y e b i
lirler. K i m s e ... a b a t G n ' n d e karar a l m a y a c a k . ya da k a z a n
y a d a ... h a k k n d a abat'ta k o n u m a y a c a k . T a n r ' n n kutsamas v e
o n u n kitabnda y a z l a n kelimeler dnda, baka h i b i r k o n u hak
knda sz s y l e m e y e c e k . Y e m e v e i m e hakknda k o n u a b i l i r . . .

4QTohorot (Saflklar) A
(4Q274)

B u , saflk konusu zerine kaleme alnm on adet 4. maara yaztla

rnn ilkidir. Burada, belgenin birinci stunu ve ikinci stunun ilk cmle
si evrilmitir. 4 Q 2 7 4 , beden akntlar, kanamadan kaynaklanan kirlilik
ve bu kirliliin giderilmesini anlatr. 3. blme ait paralarda, meyveden
szan sudan kaynaklanan kirlenme konu edilir.
Editio princeps iin bkz. J. M. Baumgarten, DJD, XXXV, 99-109.
Blm I i
I ... K i m s e kendi kaderini b e l i r l e m e s i n . O, strap y a t a n d a
y a t a c a k v e a c l a r sedirinde oturacak. K e n d i s i n e a y r l a n e v i n k u
z e y bat k a n a d n d a , on iki arn uzaklkta, b t n kirleriyle birlikte
y a l t l a c a k v e saf y e m e k t e n a l k o y u l a c a k . Kirliliin i i n d e k i her
a d a m ... y e d i n c i gn o l d u u n d a b a n y o y a p a c a k , kyafetlerini y
k a y a c a k ; a n c a k sonra (saf) y e m e i y i y e b i l e c e k . n k o y l e d e
mitir;

hastaln

etkisindeyken

o,

kirliyim,

kirliyim,

diye

bara

cak (Levililer 13:45).

A d e t g r e n k a d n y e d i g n b o y u n c a bir a d a m a , o n u n d o k u n
d u u t e k n e y e , z e r i n e oturduu y a d a uzand h i b i r e y a y a d o
k u n m a y a c a k . A n c a k b u k a d n , kendisine y a s a k l a n a n b u e y a l a r a
d o k u n u r s a kyafetlerini y k a y a c a k v e sonra y i y e b i l e c e k . D a h a d a
n e m l i s i , k a d n adet grd y e d i gn b o y u n c a saf o l a n bir e y e
d o k u n u p d a srail'in Kutsalnn k a m p l a r n k i r l e t m e y e c e k . U z u n
sre k a n aknts o l a n baka bir k a d n a da d o k u n m a y a c a k . Erkek
ya da k a d n o l s u n , k i m s e ( y e d i gn b o y u n c a : bkz. L e v i l i l e r 15:13)
adetli k a d n a , kirlilii sresince d o k u n m a y a c a k . A n c a k b u k a d n
kirliliinden a r n d n d a d o k u n u l a b i l i r h a l e g e l e c e k ; n k a d e t

GEZA

VERMES

kan b u n a d o k u n a n kii a s n d a n da akntdr. B e d e n s e l akntya

y a d a m e n i y e d o k u n a n erkek kirlidir. B u kirli kiilere d o k u n a n d i
erleri d e y e d i g n sresince saf y e m e k t e n y e m e y e c e k . E r k e k , bir
c e s e d e d o k u n d u u iin kirlenirse, kyafetlerini y k a y a c a k v e sonra
II y i y e b i l e c e k .
Blm 2 i
O n u n z e r i n e ilk s u s e r p t i k l e r i n d e ... y e m e k t e n n c e b u
a d a m b a n y o y a p a c a k v e giysilerini y k a y a c a k . A y n e y , y e d i n c i
g n d e , a b a t ' t a y a a n r s a b u kiinin z e r i n e s u s e r p i l m e y e c e k ;
n k O y l e der; abat Cn'n tut ( Y a s a n n Tekrar 5:12). A n
c a k b u n u tekrarlamad m d d e t e saf o l a n h i b i r e y e d o k u n m a
y a c a k . M e n i n i n bulat her ey, ister erkek isterse t e k n e o l s u n ,
suya g i r e c e k . A n c a k ayr bir kyafeti o l m a d n d a n t e m i z l e n e m e y e n e r k e k , y k a n a c a k v e m e n i n i n b u l a m a d h e r h a n g i bir giysi
g i y e c e k v e b u sre b o y u n c a e k m e i n e ( y e m e e ) d o k u n m a y a c a k .
O n u n koltuuna y a d a yatana d o k u n a n kii, z e r i n e m e n i b u latrmamsa, suyla a r n a c a k . A n c a k kyafeti d e m e n i y e b u l a m
sa, b u n u d a y k a y a c a k . Erkek, kutsal y e m e i y i y e b i l m e k i i n k y a
fetini y k a y a c a k ...
4 Q 2 7 4 3 i-ii
I ... T a n r , o n u n gzlerini a a r ve o, o k u r ... b t n y a s a l a r n
... n k ... y i y e n a d a m ... m e y v e n i n s u y u s z m a m s a b u m e y
v e y i y i y e b i l i r ; a n c a k e z i l e n v e b u n e d e n l e s u y u szan y a d a kirli
bir kiinin d o k u n d u u m e y v e y e n m e z . A y r c a b t n y e i l l i k l e r ...
ve o l g u n l a m salatalk ... H e r kim ki ...
I I ... m h r l t e k n e l e r . . . t e m i z a d a m a s n d a n kirlidir. z e
r i n d e i d a m l a s b u l u n m a y a n her y e i l l i k y e n i l e b i l i r . E e r b u
s e b z e y e n i l m e m i s e suya k o y u n . Eer bir a d a m b u n u y e r e k o y a r
s a v e y a m u r y a d z a m a n s u seviyesi b u y e m i e k a d a r ykselir
se ve kirli bir a d a m b u n a d o k u n u r s a , bu kii k i r i n d e n a r n m a d
s r e c e b u s e b z e y i y e m e y e c e k ...
T o p r a k t a n y a p l m t e k n e ... o n u n i i n d e o l a n ... sv ...

4QTohorot B a - B b
(4Q276-7)

Bu iki blm 'kzl dve' ile ilgili kutsal yasay konu edinir; bu kur
bann kl, l bir bedenle temas kurulduu durumda temizlenmek iin
hazrlanan 'kirden arnma' suyu iin kullanlrd. Metin iinde, l d e
S a y m I9'dan bolca alntya rastlanlr. Ayn konu, M M T B 13 ( 4 Q 3 9 4
bl. 3-7 i ve l6-20)'de de ilenir. Bu elyazmas, M . . birinci yzyl son
larnda yazlmtr.
Editio princeps iin bkz. J. M. Baumgarten, DJD, XXXV, 111-19.
4Q276
K h i n , T a p n a k y n e t i m i n d e b u l u n m a d z a m a n giydii k
yafetleri giyer ... kyafetleri sua ... T a n r ' n n h u z u r u n d a k u r b a n
kesti. S u n a n y a n n a getirilmemi, k i l d e n bir kaptaki k u r b a n ka
nn tayacak. P a r m a y l a kan alarak b u n u b u l u m a adrnn
n n e y e d i kere serpecek. Sedir o d u n u n u , r d k o t u n u v e kzl
m a l z e m e l e r i y a k l a n s u n u n u n iine a t a c a k . C e s e t k i r i n d e n a r n m
o l a n v e b u n u g m e n erkek, kyafetlerini y k a y a c a k , d v e n i n k l
lerini t o p l a y a c a k v e b u n l a r , srail'in o c u k l a r n n g n a h l a r n d a n
a r n m a l a r i i n h a z r l a n a n kutsal s u y u n h a z r l a n m a s i i n e m a n e t e
v e r e c e k . K h i n ...
4Q277
K h i n , r d k o t u n u a l a c a k v e ... A k a m z e r i b t n kirlerin
d e n a r n m o l a n a d a m , d v e kllerini t o p l a y a c a k v e b u n u , d v e
nin k a n y l a g n a h l a r i i n a f d i l e y e n k a h i n e v e r e c e k ... kzl d v e
k a n y l a g n a h karttklar ... suda ... ve a k a m z e r i n e kadar kir-

G E Z A

VERMES

li o l a c a k . A r n d r m a s u y u n u n b u l u n d u u kazan t a y a n a d a m kir
lenir; b u kii suyla y k a n a c a k v e kyafetlerini y k a y a c a k . B u a d a m ,
a r n d r m a s u y u n u , kirli kiilerin z e r i n e s e r p e c e k ; n k t e m i z bir
k h i n ... o n l a r l a ... kirlilik iin b a l a n m a d i l e y e c e k . H i b i r a h
laksz a d a m kirli ... s u s e r p m e y e c e k ... a r n d r m a s u y u n u ... v e
b u a d a m s u y u n y a n n a getirerek, o n u ceset k i r i n d e n a r n d r a c a k .
... K h i n , kirli kiileri a r n d r m a k iin o n l a r n z e r i n e s u y u s e r p e
c e k ... b y l e c e o n l a r a r n a c a k l a r , b e d e n l e r i t e m i z l e n e c e k v e o n a
d o k u n a n herkes ... aknts ... v e elleri slanmamtr. Yata v e
e v i kirlenir ... o n u n akntsna d o k u n a n kimseler; c e s e d e d o k u
n a n l a r k a d a r kirli saylrlar; a k a m z e r i n e d e k kirlidirler. B u a d a
m n kyafetlerini t a y a n erkek y k a n a c a k v e a n c a k a k a m z e r i ,
kirinden arnm olacak.

4Q Hasat Toplama
(4Q284a)

Bir ge Hasmon-erken Herod Dnemi ( M . . birinci yzyl ortalar)

elyazmasna ait olan drt blm, gnmze kadar ulaabilmitir. Bu ya
zlar, meyveden kaynaklanan kirlilikle ilgilidir. 'Cemaat svlar' tamla
mas, bu blm I Q 5 Vl'dan, I Q S Vll'ye balar.
Editio princeps iin bkz J. M. Baumgarten, DJD, XXXV, 131-3.
Blm I
... sepet ... K i m s e bunlar t o p l a m a s n ... C e m a a t ' i n svlarna
d o k u n a m a z ; n k incir v e narlar sulanmsa y a d a b u n l a r c e m a
at yesi o l m a y a n biri tarafndan toplansa, k o y u l d u k l a r s e p e t l e
b e r a b e r kirlenirler. Z e y t i n l e r , zeytin s k a c a n d a e z i l i n c e y e d e k ,
b u n l a r n t e m i z k a l m a s n a dikkat e d i l e c e k . ... saflk ...

Bakann afan Oullar'na d

(4Q298)

Bir elyazmasnn sekiz paras -tadklar balk dnda- ifreli bir

dille kaleme alnmtr. Burada, 'Bakan' (maskil), 'afan oullar' diye
anlan bir gruba t verir. 'afan Oullar' (bene ha-shahar) ad, am
Belgesi XIII, I4'te de geer (bkz. M. Broshi, The Damascus Document
Reconsidered, Kuds, 1992, [35]: 'Antiama'nn hibir yesi, bedeli
denmeden afan Oullar'yla alverite bulunmayacak'). Bu tabirin
dah. eski hah, 'I lib < ull.r'dr (bone ha-shahat). S. Pfann'a gre, 'Sa
lann ( pullar' (len/ 'In Oullar' deil), tarikatn kurulu srecin
de, bu gruba yeni katlm olan kiilerdir. Bu t, a m Belgesi'nin ilk
sayfalarn anmsatr. Bu baln, M . . birinci yzyln ikinci yarsna
tarihlendii iddia edilir. Blm 1-2 ve 3-4'n byk bir ksm, evrilecek
dzeyde uzundur.
Editio princeps iin bkz. Stephen Pfann ve M. Kister, DJD, XX, 1-30.
4 Q 2 9 8 , b l . 1-2 i
E f e n d i ' n i n , afan btn oullarna syledii szleri. D i n l e y i n
b e n i , g n l n (=zeknn) btn oullar v e s z m a n l a y n . D o r u
luu a r a y a n l a r , d u d a k l a r m d a n k a n s z l e r i m e kulak v e r i n . B i l e n
ler, b u meseleleri aratrdlar v e y a a m n y o l u n a geri d n d l e r . . .
B l m 3-4 ii
... i m d i d i n l e y i n , E y b i l g e a d a m l a r , bilgili o l a n l a r , d u y u n .
K a v r a y g c n n a d a m l a r , g l v e t e v a z u sahibi o l u n , siz, y a r
gy a r a y a n l a r . Y o l u b i l i y o r s u n u z , g c n z arttrr v e h a k i k a t i n
a d a m l a r , d o r u l u u izleyin v e siz nezaketi s e v e n l e r , a l a k g n l
l o l u n ... b e l i r l e n m i z a m a n ... a l a r n s o n u n u a n l a y a c a k s n z
v e ... b i l m e k iin eski a l a ra b a k a c a k s n z ...

4Q Hata Yapan Adamlar

(4Q306)

ksa blmde, srail'in Antlamas'na sadk kalmayan bir gruba

deinilir. Kpeklerle ilgili ifade, 4 Q M M T B, 58-9'u anmsatr.
Editio princeps iin bkz. T. Lim, DJD, X X X V I , 249-54.
Blm I
Kurala u y m a y a n v e o n a kar k a n dtakiler ( ? ) , o n u , srail'in
A n t l a m a s ' n d a g e e n hereyi gn b e gn v e a y b e a y ihll ederler
... etine ve tkrrler ... ve o sinirlenir. K p e k l e r , T a p n a k ' t a n g e
len kemikleri yerler. O , kpekleri T a p n a k a v l u s n d a n k a r a c a k ...

Knamalarn Kayd
(4Q477)

Bir belgenin iki stunundan blmler, kurallara kar ktklar iin

knanan Cemaat yeleri'nin listesini ierir. B u , ye isimlerinin yazld
tek parmendir: Ar olu Yohanan, Hananiah Notos, Simon olu Hananiah. Editre -Esther Eshel- gre burada sralanan knamalar, mebaqqer
(ya da Gardiyan) tarafndan topluluk nnde okunurdu; dolaysyla bu
yazt, editr tarafndan 'Denetinin Duyurduu Knamalar' biiminde
isimlendirilmitir. Daha ak bir ekilde ifade etmek gerekirse, knamalar;
ilk olarak sua tanklk eden kiilerce ortaya karlmt: yasa ihlallerini
Gardiyan'a bildiren kiiler, bu tanklard (bkz. CD IX, 2-4; 16-20). Hananiah'n lakab olan Notos, bir Masa'da yaztndaki kullanmna benzer bi
imde (no. 462: Shim'on bar Notos) 'Gneyli' anlamnda kullanlm ola
bilir (Y. Yadin ve J. N a v e h , Masada I, Kuds, 1989, s: 40). D. Flusser'den
alnt yapan Eshel'e greyse, bu kelime Yunanca 'Nothos' (pi) kelime
sinden tretilmitir. Stun II, I. 8'de geen bir kelime farkl kiilerce fakl
biimlerde okunur: M. Broshi ve Eshel'e gre shyr=sh'r, bsrw=yakn akraba'dr. R. Eisenman ve M. VVise'e gre, shpk bsrw: bedeninin boalm'dr. J. M. Baumgarten'a greyse (JJS 45 1994, s: 277) bu kelime swd
bsrvv biiminde yazlr ve tam karl ' erkein cinsel esas'dr.
B l . I, 2 i, 3: bu metin evrilemeyecek derecede blk prktr.
Ancak metin iinde geen nemli ibareler unlardr: 'onlarn ihllini
anmsamak', 'Cemaatin (?) adamlar', 'knamak', 'Cemaat'in kamplar'
ve 'knadlar'.
Editio princeps iin bkz. E. Eshel, DJD, X X X V I , 474-83.

DENZ

PARMENLER

KUMRAN

YAZITLARI

Blm 2
I I ... g n a h k r c a d a v r a n a n ... C e m a a t ... A r o l u Y o h a n a n
... a z a r l a n d ; n k sabrszd ... o n u n l a ... o n u n g n a h , a y r c a
g u r u r r u h u o n u n l a y d ... v a c a f H a n a n i a h N o t o s ' u a z a r l a d l a r ;
n k o ... C e m a a t i rahatsz etmek ... a y r c a ... kartrmak ...
a z a r l a d l a r ; n k kt ... o n u n l a beraberdi v e o ... deildi . . . v e
fiziksel v a r o l u u n u sevdi (ya da y a k n a k r a b a l a r n t e r c i h etti) ...
S i m o n o l u H a n a n i a h ' azarladlar; n k o ... v e a y r c a iyilii
sever...

(Din Deitirme? ncesi) Serzeniler

a
(4Q47l )

Herod harfleriyle yazlm bu ksa blm, ikinci oul ahsa, g

nahkr bir Yahudi topluluuna ynelik serzenilerle ilgilidir. erik sa
vatr. Bu yaztn, dtakilere hitap etmeyi hedeflemeyen Sava Parmeni'ne ya da Sava Kitab'na ait olmas olas grnmyor. Metnin editr
lerine gre, eletirilen tarikat kartlar, Yahuda ynetici snfdr (Hasmon ve belki de Saddukiler); ancak metin, bu sany desteklemez. t e
yandan bu yaznn ikinci blm, editr'erin tezini destekleyecek bi
imde yorumlanabilir; burada anlatlan sahne, son savatan hemen n
c e , sadakatsiz Yahudilerle yaplan konumayla ilikilendirilebilir.
Editio princeps iin bkz. Esther Eshel ve M e n a h e m Kister, D)D,
X X X V I , 446-9.
... z a m a n ( ? ) . . . b u y u r d u n u z . O n u n l a o l a n A n t l a m a n z ihll
ettiniz ... y l e d e d i n i z : O n u n iin s a v a a l m ; n k O , kurtarcm z d r ... G l a d a m l a r n z n kibri krlacak ... O n u n n e y i hor
g r d n b i t m e d i l e r ... savata kendinizi g l g s t e r e c e k s i n i z
... l l d n z ... o n u n l izgisiyle(?). D o r u y a r g y g z e t e
c e k s i n i z v e i ... kendinizi v e c e k s i n i z . T a n r , o n l a r seti ... y a
kar iin ... ve d n e c e k s i n i z ... tatl ...

kran lahileri
(IQH, IQ36, 4Q427-32)

1954-55 yllarnda E. L. Sukenik tarafndan yaymlanan lahiler Par

m e n i n d e (The Dead Sea Scrolls of the Hebrew University, Kuds) ge
en iirleri anlamlandrmak ve balang-biti yerlerini tayin etmek ko
nularnda zorluklarla karlalr. lahilerin dzenlenmesinde kullanlm
bir yntem iin bkz. E. Puech, 'Quelques aspects de la restauration du
Rouleau des H y m n e s ' , IIS 39 (1988), 38-55. Puech'in iddiasna gre, asl
lahiler Parmeni'nin ilk stunu -baz blmleri dnda- kayptr. Bu
kayp giri blmn takip eden stunlar yle sralanr: XVII (I. sayfa),
XIII-XVI (2. sayfa), l-IV (3. sayfa), V-VIII (4. sayfa) ve editio princepsm IXXII blmleri. Arta kalan drt stun (XXI-XXIV); stun XVIII ve Sukenik
tarafndan yaymlanan baz dier blmlerin yardmyla dzenlenebilir.
P u e c h , baka blmleri dzenleyerek yeni iki stun daha nerir (stun
XXV-XXVI).
Bu blmdeki lahiler, Puech'in tezine gre yeniden derlendi. Ayr
ca P u e c h ' i n , stun Vl'da (ya da nceki adyla stun XIV) geen iir uyar
lamasndan da yararlanld (art. cit., 53-4). Stun XXIV-XXVI, -paral ol
malarndan dolay- tercme edilmedi. Ancak stun XXV'te, 'Bakan iin.
Bir Ezgi (?)' balkl yeni bir iir balar (bkz. I Q H 8. blm). I Q H ' n i n
okunabilmesi- iin kulianlan blmler, I Q 3 5 ' t e (ayrca I Q 3 6 , 37-40;
bkz. DJD, I, 136-43) ve 4Q427-32'de geer. kinci blmler iin bkz. E i
leen Schuller, DJD, XXIX, 69-232.
Parmen'de geen iirler, kutsal Mezmurlarla benzerlik tar. B u n
lar, tinsel ve retisel ayrntlarn youn olarak kullanld cemaat ayin
lerinde okunan dualardan ok, kran ilahilerinden ve bireysel dualar
dan oluur. Bu iirlerde ilenen iki ana tema, kurtulu ve bilgidir. Mrit;
ktnn 'kaderinden' ve kendisine sunulan kutsal gizleri sezebilme ye
teneinden dolay Tanr'ya srekli olarak kreder. O, 'topraktan yarat-

O L U

DENZ

KUMRAN

PARMENLER

YAZITLARI

lan', Yaratan tarafndan, aslnda hak etmediini dnd ltuflarla

dllendirilmitir. Dualarnda, kendi zaaflarn ve Tanr'ya mutlak bal
ln tekrarlar. Baz lahilerde, tarikat yelerinin ortak duygu ve dn
celeri ifade kazansa da; dierlerinde, zellikle nos. I, 2 ve 7-M'de, arka
dalar tarafndan yalnz braklan ve dmanlarnca cezalandrlan bir
retmenin deneyimleri aktarlr. Baz bilim insanlar, bunlarn yazarl
n, Doruluk retmeni'ne atfederler; dahas btn lahilerin onun im
zasn tadna inanrlar. Bu hipotezin gereklik olasl bulunsa da,
kesin bir yargya varmak iin henz erken. y l e ki bu metinlerin yazl
d dnem hakknda dahi kesin bir ey syleyecek durumda deiliz.
n e srebileceimiz tek iddia; bu yaztlarn son biimini ald dne
min, Hristiyanlk ann arifesi olduudur.
Philo'nun, tefekkr iindeki Esseniler tarafndan Pentekost Bayram'nda dzenlenen lenle ilgili ifadelerine atfen, bu lahilerin Pente
kost iin yazldklarn dnebiliriz. Yine Philo'nun ifadesine gre, bu
toplantnn Bakan, Kutsal Yaztlarla ilgili aklamasndan sonra doru
lur ve kendisine ait ya da eski bir ilahi sylerdi ve bakandan sonra, b
tn kardeler ayn ilahiyi tekrarlarlard {The Contemplative Life, S_ 80).
Y i n e , bu Parmen'deki ilahilerin, Antlamann Yenilenmesi B a y r a m'nda, Gardiyan ve cemaate yeni katlan yelerce okunmu olmalar
baka bir olaslktr. 4. ilahi (nceden 21. ilahi), Antlama yeminini anla
tr; 5. ilahi (nceden 22. ilahi), Cemaate katlm iaret eden liturjinin i
irsel bir aklamasdr. Ana temalardaki greceli yoksulluk, btn bu i
irlerin, zel bir vesileyle okunmu olmalar gereine atfedilebilir; iirle
rin kapsamndaki darlk da ayn nedene balanabilir.
Stun l-lll, kayptr.

VI ( n c e d e n XVII)...
/. lahi ( n c e d e n 23)

M u s a ' n n araclyla b u y u r d u u n z e r e ,
d n e k l i i , s u u v e g n a h balarsn,
bakaldry v e sadakatsizlii affedersin.
D a l a r n temelleri e r i y e c e k ,
ate, C e h e n n e m ' i n dipsiz k u y u l a r n y u t a c a k ;
ancak Sen koruyacaksn,

G E Z A

VERMES

S e n i n yarglarnla slah e d i l e n l e r i ,
sadakatle S a n a b a l a n m a l a r i i n ,
soylarnn ebediyen huzurunda yaamalar iin.
Y e m i n i n e bal kalr
v e onlar d n e k l i i n i affedersin;
o n l a r n gnahlarn silersin.
A d e m ' i n btn grkemine ve yaamnn uzunluuna
varis k l a c a k s n o n l a r .
2. lahi ( n c e d e n 24)
krler olsun S a n a ,
b a n a bahettiin r u h l a r d a n d o l a y !
D i l i m d e n dklen yant,
S e n i n doru ilerini a n l a t m a k i i n ,
H o g r ...
kudretli sa e l i n i n ilerini s a y m a k ,
a t a l a r m z n gnahlarn balatmak i i n .
G n a h l a r m v e ktlklerim i i n ,
g n l m n sapknl iin
S e n i n m e r h a m e t i n e snrm, S a n a n i y a z e d e r i m ;
n k kir i i n d e y u v a r l a n d m ,
S e n i n d o r u l u u n u n d n d e n saptm
v e ... iin a l m a d m .
n k d o r u l u k S e n i n d i r , bir tek S e n i n ,
A d n sonsuza dek kutsansn!
Doruluun uyarnca
kurtar

hizmetkarn

v e k t n n s o n u n u hazrla.
n k anladm ki Sensin,
setiklerinin y o l u n u k u r a n ;
sezi g c y l e kuatrsn o n u ,
S a n a kar g n a h ilemesin d i y e
ve onun alak gnlll,
S e n i n c e z a l a n d r m a n l a m e y v e verir.
S n a m a l a r n l a arndrrsn o n u n g n l n .
Koru kulunu, ey Tanr,
g n a h ilemesin S a n a kar,

 L DENZ PARMENLER

KUMRAN

YAZITLARI

S e n i n isteklerinden s a p m a s n .
K u l u n u n kuan sk k i ,
kt ruhlara kar d i r e n e b i l s i n ,
Senin yollarndan yrsn,
nefret ettiklerini hor g r s n ,
S e n i n n a z r n d a iyi o l a n y a p s n .
i m d e k i h k m r a n l k l a r n y o k et,
nk kulunun bedenindedir c a n ruhu.
3. lahi ( n c e d e n 25)
krler olsun Sana, ey R a b ,
K u l u n a bahettiin Kutsal R u h t a n d o l a y . . .

(nceden

XIII)

B t n b u n l a r , bilgeliinin eseridir.
B t n ilerini, onlar v a r o l m a d a n n c e b e l i r l e d i n :
Ruhlarnn kaderini,
Kutsal O l a n l a r n n B i r l i i ' n i ,
gkleri v e o r a d a y a a y a n l a r ,
y e r y z n v e zerindeki her e y i .
D e n i z l e r l e v e d e r i n l e r d e ...
... v e d a i m i g r e v ;
n k e z e l d e n belirledin o n l a r .
... iini ...
H k m r a n l n sresince
S e n i n grkemini sayacaklar;
n k onlara grmediklerini gsterdin;
b t n k a d i m olanlar y k a r a k v e y e n i l e r i n i y a r a t a r a k ,
e z e l d e n y a p l m p a r a l a r krarak
v e eyleri dorultarak.
n k e z e l d e n beri varsn
v e s o n u o l m a y a n alar b o y u n c a y a a y a c a k s n .
B i l g e l i i n i n g i z i y l e belirledin b u n l a r ,
grkemini bildirmek iin herkese.

C E Z A

VERMES

A n c a k hangi ruh kavrar btn b u n l a r ,

S e n i n bilgeliinin y c e tasarsn
hangi ruh anlar?
B t n k o r k u n ilerinin ortasna
k a d n n d o u r d u u oul ...
O , topraktan bir binadr
suyla y o r u l m u bir ey;
o n u n e z e l i , ktlktr,
ar e d e n bir p l a k l k
v e o n u n zerindedir kirliliin p n a r ,
s a p k n kurallarn r u h u .
Eer g n a h k r s a o, d a i m i bir iaret o l a c a k
g e l e c e k kuaklara
ve korku unsuru,
btn canlara.
A n c a k S e n i n iyiliinle doru olabilir a d a m
v e m e r h a m e t l i n l e g verirsin o n a .
htiamnla kuatrsn o n u ,
d a i m i esenlik v e u z u n bir y a a m b a h e d e r s i n o n a ,
b t n honut e d i c i e y l e r i n l e b e r a b e r .
n k S e n sz v e r d i n
v e hibir s z n geri a l m a z s n .
B e n , Senin kulun,
b a n a verdiin ruhla b i l i y o r u m ,
szlerinin d o r u l u u n u
v e ilerindeki adaleti
ve sznden dnmeyeceini

VI

(nceden

XIV)

4. lahi ( n c e d e n 21)
krler olsun S a n a , Ey R a b ,
kulunun gnlne kavray gc verip de
btn bunlar a n l a m a s n s a l a y a n a

DENZ

PARMENLER

KUMRAN

YAZITLARI

ktln ilerine kar d i r e n m e s i i i n ,

S e n i n isteini seenleri kutsa ki,
S e n i n sevdiklerini o n l a r d a sevsinler
v e nefret ettiklerini lanetlesinler.
K e n d i k u l u n a retirsin
... a d a m l a r n ruhu ...
n k iyi v e kt arasndaki ruhlara g r e b e l i r l e d i n
o n l a r n kaderlerini,
ilerini y e r i n e getirmeleri i i n .
S e n d e n g e l e n kavray g c s a y e s i n d e t a n y o r u m ,
a d a m iin beslediin iyi n i y e t i ,
Kutsal R u h u ' n d a o n l a r n y e r i n i n b y d n
v e beni yaknlatrdn,
kendi anlayna doru.
S a n a y a k l a t k a , ktln iilerine
v e sapknln a d a m l a r n a kar
fkeyle doluyorum.
n k Sana yaklaan kimse
S e n i n b u y r u u n a kar g e l m e z ,
S e n i t a n y a n kimse
s z n deitirmez;
n k S e n dorusun
v e b t n sekinlerin d e d o r u .
B t n adaletsizlikleri v e ktlkleri e b e d i y e n y o k
edersin
v e b t n yaratlarnn g z l e r i n i n n n d e
Doruluun ykselecek.
S e n i n y c e iyiliin s a y e s i n d e b i l i y o r u m
v e S a n a kar g n a h i l e m e y e c e i m
v e S e n i n n a z a r n d a kt o l a n h i b i r ey
y a p m a y a c a m a y e m i n ettim.
B u y z d e n B i r l i i m i n btn a d a m l a r n
c e m a a t e getiriyorum.
H e r adam yakna getireceim,
kavray gcne
v e mirasnn b y k l n e g r e ,
bylece onu seveceim.

G E Z A

V E R M E S

K t bir a d a m o n u r l a n d r m a m ,
rvetten ar e d e r i m ,
S e n i n d o r u n u zenginlie d e i m e m ,
l k e l e r i n d e n hibirini rvetle takas e t m e m .
H e r a d a m k o n u m a s n a (?) gre s e v e r i m
v e K e n d i n d e n uzaa s r d n a d a m d a n nefret
ederim;
Senin Antlamandan sapan kimseyi,
D o r u l u u n u n birliine kabul e t m e m .
5. ilahi ( n c e d e n 22)
S a n a krler o l s u n , e y R a b ,
kudretinin b y k l n e
v e m u c i z e l e r i n i n o k l u u n a krler o l s u n !
S e n m e r h a m e t l i bir Tanrsn v e iyiliklerin s o n s u z d u r ;
g n a h l a r n d a n pimanlk d u y a n l a r a f f e d e r s i n ,
ktlerin g n a h l a r n grrsn.
D o r u n u n g n l sunusuyla honut o l u r s u n ;
a n c a k ktlkten her z a m a n nefret e d e r s i n .
K u l u n u y c e l t t i n bilgi r u h u y l a ,
d o r u y u v e iyilii s e m e m i i n
v e ktln y o l l a r n l a n e t l e m e m i i n .
Seni btn kalbimle sevdim
v e bilgeliinin gizlerini d n e r e k
Seni aradm.
n k b u , S e n i n elinin yaratdr
v e S e n i n istein o l m a d a n hibir ey g e r e k o l m a z .

VII

( n c e d e n XV)

S e n i btn k a l b i m l e
ve ruhumla sevdim
aklandm
S e n i n b u y r u k l a r n n bir t e k i n d e n bile s a p m a m a k i i n .
... B i r l i i n e b a l a n d m ,
S e n i n y a s a l a r n n bir t e k i n d e n bile a y r l m a m a k i i n .

 L DENZ PARMENLER

KUMRAN

YAZITLARI

S e n d e n g e l e n kavray g c y l e b i l i y o r u m ,
d o r u l u u n e l i n d e o l m a d n bir c a n n ,
a d a m n k e n d i y o l u n u n efendisi o l m a d n
v e fanilerin kendi admlarn y n l e n d i r e m e y e c e i n i .
B t n ruhlarn niyeti S e n i n e l i n d e d i r b i l i r i m ;
b t n yollar onlar y a r a t m a d a n n c e k u r d u n ,
a d a m nasl deitirebilir S e n i n szlerini?
A d i l kiiyi bir tek S e n yarattn
ve o n u rahimde oluturdun,
S e n i n antlaman duymas
ve Senin yollarnda yrmesi iin,
ltuflarnla b y k l n o n a gstermek,
skntl r u h u n u d a i m i kurtulua e r d i r m e k i i n ,
srekli v e y e n i l m e z h u z u r a . . .
O n u n grkemini canlar arasndan dorultursun.
A n c a k g a z a b n n z a m a n n d a yarattn kt r u h u ,
o r a h i m d e y k e n y e m i n ettin K y a m e t G n i i n ;
n k onlar iyi o l m a y a n y o l d a yrrler.
O n l a r S e n i n A n t l a m a n a kar g e l d i l e r ;
ruhlar S e n i n d o r u l u u n d a n nefret etti;
buyruklarndan zevk almadlar
v e S e n i n nefret ettiklerini y e l e d i l e r .
B i l g e l i i n i n gizleri u y a r n c a ,
b t n yaratlarnn gzleri n n d e
o n l a r c e z a y a layk g r d n ;
btn adamlar Senin grkemini
v e h e y b e t l i g c n tansnlar d i y e .
A n c a k hangi c a n anlar b u eyleri?
T o p r a k t a n yaratlan nasl y n l e n d i r i r
kendi admlarn?
R u h a ekil v e r e n
v e e z e l d e n o n u n ilerini b e l i r l e y e n S e n s i n ;
btn canllarn yolu S e n d e n geer.
H i b i r zenginlik S e n i n d o r u n a e deildir b i l i r i m ,
b u y z d e n S e n i n kutsallnn K u r u l u ' n a g i r m e y i
isterim.

GEZA VERMES

B t n dierlerinin h u z u r u n d a onlar setiini

ve onlarn Sana daima hizmet edeceklerini bilirim.
K t l n uralar iin rvet a l m a z s n ,
g n a h k r l n ileri iin f i d y e k a b u l e t m e z s i n ;
n k S e n d o r u n u n Tanrssn
v e b t n ktlkleri e b e d i y e n y k a r s n ,
S e n i n h u z u r u n d a hibir ktlk a y a k t a d u r a m a z .

VIII

(nceden

XVI)

n k btn bunlar b i l i y o r u m ,
d i l i m i n szleri yantlar.
B t n s a p k n l k l a r m d a n pimanlk d u y a r a k
S e n i n bilge r u h u n u a r y o r u m ;
kutsallk r u h u n a y n e l i y o r u m ;
A n t l a m a n n d o r u l u u n a bal k a l a c a m ,
kalbimin btn doruluuyla
Sana hizmet edeceim,
Senin Adn seveceim.
krler olsun S a n a , ey R a b ,
B t n eylerin Yaratan
v e ilerinde g l o l a n a :
B t n her ey S e n i n Eserin!
K u l u n u d l l e n d i r m e k t e n honut o l u r s u n ,
merhamet Ruhunla ycelttin beni
ve grkeminin aydnlyla.
D o r u l u k S e n i n d i r , bir tek S e n i n ;
n k btn bunlar y a p a n S e n s i n !
A d i l ruhu gzettiini b i l i y o r u m
v e b u y z d e n ellerimi t e m i z t u t m a y y e l e d i m ,
S e n i n istein u y a r n c a :
Kulunun ruhu,
ktln btn ilerini l a n e t l e d i .
S e n o l m a d a n a d a m n doru o l m a d n b i l i y o r u m ,
b u y z d e n b a n a bahettiin ruhla

U L U U t I W HAKOMtNLER

KUMRAN

YAZITLARI

Sana niyaz ediyorum;

k u l u n a bahettiklerini m k e m m e l k l m a k i i n ,
Kutsal R u h u n l a k e n d i m i a k l a m a k
v e S e n i n ltfunla S a n a y a k n o l m a k i i n .
S e n i s e v e n l e r v e b u y r u k l a r n a u y a n l a r i i n setiin
v e e b e d i y e t e dek h u z u r u n d a o l a b i l e c e k l e r i
merhametinin yeriyle dllendir beni.
Felaketin o n u n yanna urayp da,
o n u S e n i n A n t l a m a n n y a s a l a r n d a n saptrmasna
izin v e r m e .
E y R a b ; m e r h a m e t l i v e s e v e c e n v e sabrl,
ltuf v e doruluktan y a n a o l d u u n u ,
sapknl v e g n a h affettiini b i l i r i m .
Seni sevenlerin ve buyruklarna uyanlarn
v e s a d a k a t l e v e btn k a l p l e r i y l e s a n a d n e n l e r i n
v e sana hizmet e t m e k . . .
v e S e n i n n a z a r n d a iyi o l a n eyleri y a p a n l a r n
bana g e l e n ktlklerden p i m a n l k d u y a r s n .
Kulundan yz evirme.
6. lahi (nceden I. i l a h i j
IX ( n c e d e n I)

Yarglarnda sabrl
v e btn ilerinde d o r u s u n .
S e n i n bilgeliinle v a r olur b t n her ey
v e onlar y a r a t m a d a n n c e ilerini b i l i y o r d u n .
S e n o l m a d a n hibir ey g e r e k l e m e z
v e S e n istemezsen hibir ey b i l i n e m e z .
B t n ruhlar y a r a t a n S e n s i n
ve b t n ileri iin geerli kural
ve yasay Sen belirledin.
K e n d i g r k e m i n iin
b t n gkleri S e n yarattn

GEZA VERMES

v e kendi isteine gre belirledin

orada yaayanlar;
g l rzgarlar kendi y a s a l a r n a g r e b e l i r l e d i n
v e kutsalln m e l e k l e r i n e d n t o n l a r ;
... v e e b e d i ruhlar kendi e g e m e n l i k l e r i n d e ,
kutsal klar kendi gizlerine g r e ,
yldzlar kendi y o l l a r n a g r e ,
bulutlar kendi ilerine g r e ,
yldrmlar v e imekleri kendi ilerine g r e ,
b t n karlarn v e d o l u l a r n h a z i n e l e r i n i k e n d i
amalarna gre,
... kendi gizlerine g r e b e l i r l e d i n .
Y e r y z n K e n d i g c n l e yarattn
v e denizleri v e derinlikleri K e n d i k u d r e t i n l e .
O r a d a y a a y a n l a r kendi bilgeliinle b i i m l e n d i r d i n
v e kendi isteine gre belirledin i i n d e y a a y a n l a r .
Y e r y z n d e v a r ettiin a d a m n r u h u n u n ,
Ellerinin ilerine h k m e t m e s i n i s a l a d n ,
sonsuz gnler v e sonu g e l m e y e n kuaklar b o y u n c a .
... z a m a n l a r n d a ,
alar b o y u n c a y a p m a l a r g e r e k e n ileri
ve belirlenmi zamanlarndaki yarglarn,
iki ruh kuralna gre S e n b u y u r d u n .
O n l a r n d a i m i yollarn S e n k u r d u n ;
dllendirilecekleri ve cezalandrlacaklar
zamanlarn
onlara n c e d e n Sen duyurdun;
b t n kuaklarna ve-soylarna
S e n b l t r d n bunlar ...
Bilginin erdemi uyarnca,
onlar var o l m a d a n n c e belirledin yazglarn.
H e r ey, S e n i n istein u y a r n c a gerekleir
v e S e n i n y o k l u u n d a h i b i r ey v a r o l a m a z .
S e n d e n g e l e n bilgelikle b i l i y o r u m b u n l a r ;
n k kulaklarm atn m u c i z e v g i z l e r e .

 L DENZ PARMENLER

KUMRAN

YAZITLARI

Ancak yine de ben,

topraktan ekil a l a n
v e suyla y o r u l a n ,
bir u t a n kayna
v e kirliliin k k e n i , g n a h n eritildii pota
ve gnahn yaps,
s a p k n v e a l a k ruh,
kavray gcnden yoksun
ve doru yargdan korkan;
n c e d e n bilinmeyen zerine ne diyebilirim
v e n c e d e n s y l e n m e y e n zerine n e syleyebilirim?
S e n i n h u z u r u n d a , sonsuz a l a r v e yllarn d n g l e r i
v e m e v s i m l e r i iin geerli her ey
bir A n m s a t c n n z e r i n d e y a z l ;
S e n d e n sakl y a d a k a y p deiller.
Bir adam ne diyecek
kendi g n a h h a k k n d a ?
Gnahlar yznden
nasl b a l a n m a d i l e y e c e k ?
D o r u y a r g y a nasl yant v e r e c e k ?
n k btn doru iler
v e doruluk d S e n i n d i r ,
e y bilginin Tanrs;
a n c a k ktln ilerinin
v e a l d a t m a c a l a r n sahibi
a d a m l a r n oullardr.
D i l i n nefesini yarata n S e n s i n
v e O n u n szlerini b i l e n ;
var olmalarndan n c e
d u d a k l a r n m e y v e s i n i S e n yarattn.
l e c e k szleri
v e d u d a k l a r d a n a k a n nefesin
l s n S e n belirledin.
G i z l e r i n e gre szleri
v e h e s a b n a gre d u d a k t a n k a n nefesi
S e n m e y d a n a getirdin;
b t n doru ilerindeki
v e b t n hakl yarglarndaki m u c i z e l e r i n e

CEZA VERMES

tanklk etsinler d i y e ;
a d a m l a r n azyla A d n kutsansn d i y e ,
k e n d i k a v r a y gleri u y a r n c a S e n i bilsinler
v e sonsuza dek kretsinler d i y e .
M e r h a m e t i n v e y c e iyiliin u y a r n c a
g v e r d i n felaketle y z l e e n a d a m n r u h u n a ,
v e g n a h l a r l a kirlenmi ruhu a k l a d n ;
btn Yaratlarna S e n i n gizlerini a k l a m a l a r i i n .
C e z a s n e k t i i m yarglar
basitlerin birliine a k l a y a c a m
ve adamlarn oullarna,
A d e m oullarnn huzurunda
b a n a gsterdiin g c n d e n k a y n a k l a n a n
mucizelerini anlatacam.
D i n l e y i n , e y bilge a d a m l a r v e bilgiyi t a s a v v u r e d i n ;
ey siz korkaklar, sadakat gsterin!
Sezi gcnz kuvvetlendirin,
ey siz basit kiiler; ey adil a d a m l a r ,
ktlkten uzak d u r u n !
A n t l a m a y a bal k a l n ,
ey yolu mkemmellik olanlar;
sefaletle strap e k e n l e r ,
sabrl o l u n v e doru y a r g y a kar g e l m e y i n !
Fakat gnl budala olan
bunlar kavrayamaz.

X ( n c e d e n II)

Snnet edilmemi dudaklarma

B i r y a n t yerletirdin.
K u a m skp,
r u h u m u dorulttun v e g c m s a l a m l a t r d n ;
tanrtanmazln egemenliinde doruldu a d m l a r m .

 L DENZ PARMENLER

KUMRAN

YAZITLARI

syan e d e n l e r e kar bir t u z a m ;

a n c a k pimanlk d u y a n l a r iyi e d e n i m ,
basit kiilere kar ihtiyatl
v e g n l n korkusuna s a d m .
H i l e k r l a r a kar a l a y c v e k m s e y e n ,
y o l u doru o l a n l a r iin
k a v r a y g c v e doruluk d y a p t n b e n i .
K t l e r e kar kt o l d u m ,
fkeli azlarda kt a n l d m ,
y a l a n c l a r dilerini gcrdattlar.
H i l e k r l a r arasnda n a m s a l d m ,
ktlerin birlii b a n a kar a y a k l a n d ,
a z g n d e n i z l e r gibi kkrediler,
y k s e k dalgalar a m u r v e b a l k t k r d .
A n c a k dorularn s e k i n l e r i n e s a n c a k e y l e d i n b e n i ,
doruluu uygulayanlar snamam
v e slah sevenleri d e e r l e n d i r m e m i i n
m k e m m e l gizlerin y o r u m l a y c s kldn b e n i .
H a t a l y o r u m c u l a r a kar k t m ;
a n c a k doru eyleri g r e n l e r e dost o l d u m .
B a s i t eylerin arayndaki h e r k e s e ,
sularn kkreyi sesi gibi fkeli bir ruh o l d u m ;
b u y z d e n btn hilekrlar b a n a kkrediler,
b t n d n c e l e r i eytan tasarlard.
S z n d o r u bildiin,
sezginin btn a d a m l a r n a bilginin pnarn
a m a s iin
g n l n e reti v e sezi g c yerletirdiin
a d a m n yaamn D i b e doru savurdular.
Snnet edilmemi dudaklar
v e sezi g c n d e n y o k s u n bir h a l k n
y a b a n c d i l i y l e deitiler o n l a r ;
sapknlklar

yznden

felakete urayacaklar bu y z d e n .
7. lahi ( n c e d e n 2)
k r l e r o l s u n sana, e y R a b ,
beni yaam kundana koyup,

CEZA VERMES

D i b i n tuzaklarna kar kuattn.

Z o r b a a d a m l a r y a a m m a kastettiler,
nk Senin Antlamana girdim.
n k o n l a r , hilebazlarn birlii
v e B e l i y a l ' i n srs,
b e n i dorultann S e n o l d u u n u
ve admlarm Sana meylettiinden,
ruhumu merhametinle koruyacan bilmezler.
Y a a m m a kastetmeleri,
ktlerin yargsyla y c e l m e n
v e adamlarn oullarnn n n d e
b e n i m z e r i m d e n kendi g c n b i l d i r m e n ,
S e n i n ilerindir;
n k Senin merhametinle ayakta d u r u y o r u m .
G l a d a m l a r n , b a n a kar k a m p k u r d u k l a r n
v e b t n sava silahlaryla
b e n i kuattklarn s y l e d i m .
T e d a v i s i o l m a y a n a d o r u oklarn frlattlar.
Mzraklarnn bayra,
aalar yutan alevler gibi.
l k l a r n n g m b r t s ; sularn h a y k r ,
a d a m l a r y u t a n y k m frtnas gibidir.
A h l a k s z l k l a r v e kibirleri
yldzlara kadar ykselir.
K a l b i m s u gibi z l d ;
a n c a k r u h u m A n t l a m a n a bal k a l d ,
b e n i m iin attklar aa kendi a y a k l a r t a k l d ;
yaamm iin kurduklar tuzaa kendileri yakalandlar.
A d m l a r m hala y e r e basyor,
o n l a r n birlii y e r i n e
Senin Adna krediyorum.
8. ilahi ( n c e d e n 3)
krler olsun S a n a , ey R a b ;
nk G z n zerimde oldu.
B e n i , yalanc yorumcularn fkesinden
ve basit eylerin arayndakilerin birliinden korudun.

 L DENZ PARMENLER

KUMRAN

YAZITLARI

Snr o l m a y a n d z l k l e r d e y r y o r u m
v e mutlak Kurul i i n ,
topraktan b i i m verdiin i i n ,
umut olduunu biliyorum.
Kutsal O l a n l a r l a birlikte d u r s u n ,
C e n n e t i n O u l l a r ' n n birliiyle c e m a a t e girsin d i y e
s a p k n ruhu b y k g n a h t a n a r n d r d n .
e n l i k l e r d e A d n ansn
v e b t n ilerindeki m u c i z e l e r i saysn d i y e ,
bilgelik ruhlar a r a s n d a n
e b e d i bir yazg bahettin a d a m a .
Ancak yine de ben,
topraktan y a r a t l a n ; b e n n e y i m ?
Suyla yorulan;
d e e r i m v e g c m nedir?
Ktln iinde durdum
v e y a z g m lanetliydi;
bu zavallnn ruhu,
b y k skntlara s r g n d .
k e n c e n i n sefaleti a d m l a r m i z l e d i ,
D i b i n tuzaklar a r a l a n d ,
ktln kapan kuruldu
v e lanetli alar atld d e n i z i n z e r i n e ;
D i b i n b t n oklar d u r durak b i l m e d e n atld
ve hibir umut brakmad,
y a r g n n ipi salland
v e g a z a b n kaderi dt terk e d i l e n i n z e r i n e
v e f k e n i n az a r a l a n d hilekra.
Beliyal'in gazap zamanyd
v e u m u d a y e r b r a k m a d l m n sk b a l a r .
B e l i y a l ' i n seli,
b t n d n y a y saracak.
Y o l l a r n a k a n her eyi a l e v l e r l e y u t a c a k ;
a a l a r , yeillikleri v e kra t o p r a k l a r ,
ilerini b i t i r i n c e y e d e k
ate d i l l e r i y l e k a m l a y a c a k l a r her e y i ,
y e r y z n n temellerini
ve usuz bucaksz orak topraklar.

GEZA VERMES

D a l a r n temelleri a l e v a l a c a k
v e k a y a l a r n k k zift s e l i n e d n e c e k ;
b y k D i p s i z K u y u ' y a kadar her ey y u t u l a c a k .
B e l i y a l ' i n ikenceleri l l e r D i y a r ' n d a p a t l a y a c a k
v e s a v r u l a n a m u r l a r n grlts a r a s n d a
D i b i n Derinlikleri inleyecek.
Y e r y z n e d e n felaketler y z n d e n feryat e d e c e k
toprak
v e derinlikler i n l e y e c e k .
z e r i n d e k i her ey baracak
v e b y k felaket i i n d e y o k o l a c a k .
n k T a n r ' n n g l sesi d u y u l a c a k
v e kutsal m e s k e n i titreyecek,
grkeminin doruluuyla.
lahi yaratlar bardnda,
y e r y z n n temelleri sarslacak.
lahi s a v a l a r n h a r b i y l e y e r y z c e z a l a n d r l a c a k
v e benzeri grlmemi v e daimi ykm
sona e r i n c e y e dek d u r m a y a c a k .
//. lahi ( n c e d e n 6)
krler olsun Sana ey R a b ;
b a n a g l bir d u v a r ,
z o r b a l a r a kar d e m i r d e n p a r m a k l k o l d u n .
Admlarm kayaya...
Sonsuzluun yolunda
v e S e n i n setiin toprak y o l d a y r m e m i i n .

XII ( n c e d e n IV)

12. ilahi ( n c e d e n 7)
krler olsun sana, ey R a b ;
A n t l a m a n l a y z m aydnlattn,

 L DENZ PARMENLER

KUMRAN

YAZITLARI

Seni aryorum
ve m k e m m e l bir Ik suretinde
bana grneceine eminim,
bir afak gibi.
Yalanlarn retmenleri,
S e n i n halkn szleriyle aldattlar
ve yalanc peygamberler,
o n l a r y o l l a r n d a n saptrdlar;
ileri b u d a l a c a o l d u u n d a n ,
sezgi g c o l m a d a n y o k o l a c a k l a r .
O n l a r tarafndan hor g r l d m i i n
bana gvenmiyorlar,
benim araclmla
G c n gstereceine i n a n m y o r l a r .
B i r kuun y u v a s n d a n srlmesi gibi
b e n i t o p r a m d a n ettiler,
b t n a r k a d a l a r m v e erkek k a r d e l e r i m b e n d e n
srldler
ve krk bir tekne iin beni tuttular.
O n l a r , y a l a n l a r n retmenleri v e hatay a r a y a n l a r ,
b a n a eytan bir tuzak kurdular,
g n l m e kazdn Y a s a ' y ,
H a l k n a anlattklar basit eylere y e l e m e m i i n .
Bilgi ikisini s u s a y a n l a r d a n esirgiyorlar
v e susuzluklarn sirkeyle d i n d i r i y o r l a r ;
onlarn sapknlklarn, bayram gnlerindeki aptallklarn
v e kurduklar tuzaklara denleri izliyorlar.
A n c a k S e n , ey, Rab,
B e l i y a l ' i n btn tasarlarndan tiksinirsin;
bunlarn yaplmas Senin amacndr
v e G n l n d e k i tasar d a i m i k l n a c a k .
O n l a r s a kendilerini gizlerler,
eytan tasarlar kurarlar.
S e n i iki y z l l k l e ararlar
ve Senin doruluuna inanmazlar.
T a s a r l a r , zehirli kk salar
v e a c m e y v e verir;

CEZA VERMES

g n l l e r i n i n i n a d n d a yrrler
v e S e n i putlarn arasnda ararlar,
n l e r i n d e g n a h l a r d a n r l e n d u v a r l a r olutururlar.
Seni yalanc peygamberlerin azndan kan
a l d a t c s z l e r d e ararlar.
O peygamberler, y a b a n c bir dille konuurlar kurnazca,
b t n ilerini b u d a l a l a e v i r m e l e r i i i n .
n k o n l a r S e n i n sesini d u y m a z l a r ,
s z n e kulak v e r m e z l e r ,
bilginin grs iin ' B u , belirsiz',
G n l n n y o l u iin ' b u y o l , y o l d e i l ' derler.
Ancak Sen, ey Rab;
putlar v e iledikleri g n a h l a r y z n d e n
onlar cezalandrarak yant vereceksin,
Senin Antlamandan sapanlar
kendi tuzaklarna y a k a l a n a c a k l a r .
Y a l a n l a r n btn a d a m l a r n
Yargnla y o k e d e c e k s i n ,
g e r i y e sahte h a b e r c i k a l m a y a c a k ;
n k S e n i n ilerinde b u d a l a l k ,
G n l n n tasarsnda d z e n b a z l k yoktur.
A n c a k S e n i honut klanlar,
daima Senin huzurunda duracaklar,
Senin gnlnn yolunda yryenler
ilelebet v a r o l a c a k l a r .
Sana balanp doruluyorum.
B e n i hor g r e n l e r e kar d u r a c a m ,
benimle elenenlere elimi kaldracam.
n k G c n benim araclmla
g s t e r e c e i n e itimat e t m i y o r l a r .
B a n a m k e m m e l bir Ik suretinde gsterdin k e n d i n i
v e y z m utanca b o m a d n .
A n t l a m a ' d a t o p l a n a n herkes b e n i s o r u y o r ,
Senin gnlnn yolunda yryenler beni dinliyor,
kutsaln K u r u l ' u n d a S e n i n iin y e r a l a n l a r .
O n l a r n yasasnn ilelebet y a a m a s n ,
g e r e i n e n g e l l e n m e m e s i n i salarsn.

 L DENZ PARMENLER

KUMRAN

YAZITLARI

L a n e t l i l e r i n tasarlaryla
yollarndan sapmalarna mani olursun.
O n l a r n korkusunu Halk'na duyurursun
v e b t n lkelerin halklarna kar
onlar e k i e y l e r s i n ,
S z n saptranlara Yarg'n b i l d i r m e l e r i i i n .
Birliin y z n b e n i m a r a c l m l a a y d n l a t t n
v e b a n a sonsuz g c n gsterdin.
M u c i z e v gizlerinle b a n a bilgiyi bahettin,
M u c i z e v Birlii'nin arasnda
K e n d i g c n i i m e yerletirdin.
Kendi grkemin adna,
C e m a a t ' i n n n d e mucizeler yarattn,
kudretli ilerini btn c a n l l a r a d u y u r s u n l a r d i y e .
A n c a k hangi c a n b u n a layk?
Topraktan yaratlan,
b u tansklar yaratabilir m i ;
rahim yatanda gnaha batmken
v e ihtiyarlna dek sadakatsizlik e t m i k e n ?
B i l i y o r u m k i doruluk a d a m n d e i l ,
yolun mkemmellii adamn oullarndan deil:
btn doru iler En Y c e T a n r ' y a ait.
A d a m l a r n o c u k l a r n a m k e m m e l bir y o l k u r m a k ,
B t n yaratlarna G c n
v e o u l l a r n a M e r h a m e t i n i gstermek i i n
T a n n ' n n yaratt ruhtan baka bir y o l u yoktur a d a m n .
B e d e n i m titrer v e btn k e m i k l e r i m krk;
k a l b i m atein n n d e m u m gibi erir
v e d z l k t e a k a n s u gibi
d i z l e r i m i n ba z l r .
n k kendi g n a h l a r m
v e a t a l a r m n sadakatsizliini a n m s y o r u m .
K t , A n t l a m a ' n a kar g e l d i i n d e
v e lanetli, S e n i n s z n y a d s d n d a ,
gnahkrca 'Antlama'yla balandm' demitim.
A n c a k S e n i n elinin g c
v e ihtirasnn b y k l a k l m a g e l d i i n d e ,

GEZA VERMES

a y a a kalkp d o r u l d u m ,
r u h u m c e z a y l a y z l e t i i n d e dirildi.
S e n i n m e r h a m e t i n e snrm
v e ltuflarnn o k l u u n a ;
n k g n a h l a r balarsn
ve doruluun uyarnca
a d a m iledii s u l a r d a n aklarsn.
B u n u , onun adna deil,
kendi g r k e m i n iin y a p a r s n .
n k iyiyi v e k t y y a r a t a n S e n s i n .

XIII

(nceden

V)

13. ilahi ( n c e d e n 8)
krler olsun S a n a , ey R a b ;
g n a h a g m l e n halkn a r a s n d a k a l d m d a
benden vazgemedin.
H a t a m d a n tr beni y a r g l a m a d n ,
kt tasarlarmdan tr b e n d e n v a z g e m e d i n ,
Y a a m n dipten kurtardn.
S u a yazgl a s l a n l a r n ;
g l l e r i n kemiklerini krp,
c e s u r u n kann i e n dii a s l a n l a r n a r a s n d a n
Kulunu ekip aldn.
S u y u n y z n e a atan b a l k l a r n
v e ktln o c u k l a r n a v l a y a n l a r n a r a s n a
koydun beni.
B e n i a d a l e t iin g n d e r d i n o r a y a .
G n l m d e k i doruluk d n e
v e o n u a r a y a n l a r iin A n t l a m a ' n n s u l a r n a
g verdin.
D i l e r i kl k a d a r keskin,
az dileri sivri mzrak,

 L DENZ PARMENLER

KUMRAN

YAZITLARI

e j d e r l e r i n zehri gibi o l a n
g e n aslanlarn azlarn k e n e t l e d i n .
B t n tasarlar y a m a o n l a r n
ve bu yzden pusuda beklediler;
a n c a k azlarn a m a d l a r b a n a kar.
nk Sen, ey Rab;
beni adamlarn ocuklarndan korudun
ve Yasa'n gnlmde gizledin,
b e n i kurtaracan z a m a n g e l i n c e y e d e k .
n k r u h u m strap i i n d e y k e n ,
benden vazgemedin
ve ruhum ac ekerken feryadm d u y d u n ;
i n l e d i i m vakit, acl serzeniimi a n l a d n .
Yoksulun

ruhunu,

dillerini kl gibi keskinletiren a s l a n l a r n i n i n d e

korudun.
O n l a r n dilerini k e n e t l e d i n , e y R a b ;
yoksulun ve muhtacn ruhunu paralamasnlar
diye.
K l c n knna girmesi g i b i ,
dillerini geri ektirdin o n l a r a ;
kulunun ruhunu yok etmesinler diye.
Y o k s u l o l a n l a ilgilendin,
adamlarn ocuklarnn nnde,
G c n b e n i m a r a c l m l a gstermek i i n .
A l t n n atee s o k u l m a s ,
g m n artlmak zere e r i t m e potasna atlmas
gibi,
o n u e r i t m e potasna soktun,
y e d i kere arnsn d i y e .
K t v e f k e l i ; btn straplaryla b a n a saldrdlar,
btn gn ruhuma vurdular.
Ancak Sen, ey Rab;
frtnay esintiye e v i r d i n ,
y o k s u l u n r u h u n u kurtardn;
bir kuun y u v a s n d a n ,
a v n a s l a n n a z n d a n kurtulduu g i b i .

GEZA VERMES

14. lahi ( n c e d e n 9)
S a n a m i n n e t e d e r i m : krler o l s u n S a n a , e y R a b ;
ne kszlerden yz evirdin
n e d e y o k s u l u hor g r d n .
n k S e n i n g c n snrszdr,
grkemin llemez,
m k e m m e l Kahramanlar hizmet eder S a n a ;
v e f a k r n a y a k l a r n n altndaki a m u r d a n
m u c i z e l e r yarattn,
dorulua heves edenleri
v e sevdiin y o k s u l l a r ,
a y a k altnda i n e n m e k t e n k o r u d u n .
B e n i m l e tartanlara ktlk,
a r k a d a l a r m a kar tartma ve k a v g a ,
Antlamamn yelerine gazap,
b t n dostlarma sitem v e kar k o l d u m .
E k m e i m i y i y e n herkes b e n d e n uzaklat,
k u r u l u m a katlanlar,
kt szleriyle b e n i m l e e l e n d i l e r .
A n t l a m a m n yeleri b a n a isyan e d i p
b e n i ekitiler;
fesatlarn o c u k l a r n a gidip
d e d i k o d u yaptlar,
i i m e gizlediin sr h a k k n d a .
B y k l n n benim araclmla gstermek iin
v e iledikleri sular y z n d e n ,
sezgi pnarn v e g e r e i n d n g i z l e d i n .
K e n d i g n l l e r i n i n fesatl u y a r n c a d n p
eytan tasarl ' , / l a , e j d e r i n z e h r i n i n akt
h a i n dillerini k n n d a n kardlar.
T o z i i n d e s r n e n srngenler g i b i ,
zehirli oklarn frlattlar,
aresi o l m a y a n engerek zehrini akttlar;
b u , K u l u n u n b e d e n i n d e telafisi o l m a y a n a c l a r ,
d e r i n y a r a l a r a t ; r u h u n u zayflatp
a y a k t a d u r a m a y a c a k kadar g c n k r d .

 L DENZ PARMENLER

KUMRAN

YAZITLARI

K a a c a k yeri o l m a y a n dar bir geitte karma ktlar,

snanmda bana huzur yok.
A r p a l a r a k beni yerdiler,
k a n u n a l a r a k beni ekitirip h i d d e t l e n d i l e r .
A c b e n i zapt e d e r ,
d o u m sancs e k e n bir k a d n n strab gibi
v e g n l m skntya der.
Karalar giyindim,
d i l i m d a m a m a yapt;
n k g n l l e r i n d e k i fesatlktan k o r k t u m .
K t niyetleri, b e n i m karmda d a h a d a a c l a y o r .
Y z m n aydnl karard
ve parlaklm soldu.
n k S e n , e y R a b , g n l m genilettin,
onlarsa a c y l a sktrdlar
v e b e n i karanlkla sardlar.
Figan ekmeini y i y o r u m ,
d i n m e k b i l m e z gzyalar i i y o r u m ,
gzlerim kederden snd,
r u h u m s a gndelik a c l a r d a n .
f k e v e a c beni kuatr,
rezaletler y z m rter.
Ekmeim dman oldu bana
v e i k i m beni sular;
ruhumu yldrmak
v e g c m krmak iin
k e m i k l e r i m e ilediler.
G n a h n srlar u y a r n c a ,
sapknlklaryla T a n r ' n n ilerini deitiriyorlar.
z l m e z iplerle, krlmaz z i n c i r l e r l e b a l y m .
K a l n bir d u v a r e v r e l i y o r b e n i ,
d e m i r parmaklklar v e b r o n z d a n kaplar;
z i n d a n m , ka o l m a y a n dipsiz k u y u l a r l a anlr.
B e l i y a l ' i n ikenceleri sard r u h u m u ,
b a n a ka y o l u b r a k m a d a n

GEZA VERMES

14. lahi ( n c e d e n 10)

XIV

(nceden

VI)

A d i l c e eletirenlerin ikazlarna
kulaklarm t k a m a d n .
Ktlerin cemaatinden
v e z o r b a l a r n birliinden beni k o r d u n ;
...birliine getirdin
ve gnahtan arndrdn.
S a p k n l k t a n d n e n l e r iin v e
g n a h t a n v a z g e e n l e r iin
Senin gnlnn yolunda,
ktlkten uzak y r y e n l e r iin
umut olduunu biliyorum.
H a l k l a r n serzenilerine
v e birleen krallklarn kargaasna teselli o l d u m ;
n k ksa bir sre i i n d e ,
H a l k l a r n a r a s n d a n hayatta k a l a n l a r ,
M i r a s n d a y a a y a n l a r kurtaracan b i l i y o r u m .
Onlar gnahlarndan arndracaksn;
n k btn ileri S e n i n n a z a r n d a d o r u d u r .
O n l a r s e v e c e n l i i n l e , ltuflarnn o k l u u y l a
v e affnla y a r g l a y a c a k , szlerini r e t e c e k
ve doruluun uyarnca
onlar K u r u l u ' n d a t o p l a y a c a k s n .
B t n bunlar kendi g r k e m i n
ve kendin adna,
Yasan ve doruluunu yceltmek iin,
a d a m l a r n oullar arasnda, K u r u l u ' n u n y e l e r i n i
aydnlatp,
b u o l a n l a r g e l e c e k kuaklara a n l a t m a l a r
v e S e n i n g l ilerini d a i m a d n m e l e r i i i n
yapacaksn.
B t n uluslar S e n i n d o r u l u u n u k a b u l e d e c e k
v e b t n halklar S e n i n g r k e m i n i s a y a c a k l a r .

 L DENZ PARMENLER

KUMRAN

YAZITLARI

n k K u r u l u ' n u n btn a d a m l a r n
ve Yzn Melekleriyle
ayn yazgy paylaanlar kurtaracaksn.
A r a l a r n d a n hibir arac S a n a d u a e t m e y e c e k ,
h i b i r h a b e r c i yant v e r m e y e c e k ;
nk...
S e n i n g r k e m l i szlerinle y a n t v e r e c e k l e r ,
M e l e k l e r i n birliine prens o l a c a k l a r .
Bir tomurcuk gnderecekler,
kr i e k l e r i n e b e n z e y e n
ve daimi Bitkinin dallarnda
filizleri yeertecekler.
Glgesi btn yeryzn saracak
v e tac bulutlara d e e c e k ,
kkleri D i b e kadar inecek
v e A d e n ' i n rmaklar s u l a y a c a k d a l l a r n .
B i r k k a y n a ,
e b e d i bir pnara d n e c e k
v e ktln btn oullar
parlak a l e v l e r i n d e h a r c a n a c a k ;
btn gnahkr adamlar yutacak ykm olacak b u .
B e n i m tanklmn bana t u t u n a n l a r
y a l a n l a r n r e t m e n l e r i n c e aldatldlar
v e d o r u l u u n h i z m e t i n e isyan ettiler.
Ancak Sen, ey Tanrm,
kutsalln y o l u n d a y r y e r e k
kendi yollarn dzeltmelerini;
snnetsiz, kirli ya da zorba a d a m l a r n
bu yola girmemelerini buyurdun;
onlarsa S e n i n g n l n n y o l u n d a n saptlar
v e perianlk i i n d e zayf dtler.
Onlarn gnlnde yatan Beliyal'in ddr
v e kt yaratllar y z n d e n
gnahn iinde yuvarlanrlar.
Kzgn denizlerin zerinde duran
bir g e m i d e k i g e m i c i y i m ;

CEZA VERMES

d e n i z l e r i n d e v dalgalar
b a n a kar y k s e l i y o r .
Kasrga d i n m i y o r , r u h u m u d z e l t m e m i i n ,
su yznde yolumu glendirecek
h i b i r k b u l a m y o r u m .
D e r i n l i k l e r sesime karlk v e r i y o r ,
l m n k a p l a r n da gezindi r u h u m .
Fakat b e n , yardm gelene dek,
g l bir kentte, yksek bir d u v a r n a r d n d a
s n a c a k y e r a r a y a n biri g i b i y i m .
Senin doruluuna snyorum, ey Tanrm.
n k S e n , k a y a l a r n z e r i n e kurarsn t e m e l i ,
e r e v e y i a d a l e t i n l i p i y l e belirler,
s a l a m talar d o r u l u u n e k l i z g i s i n e g r e
belirlersin,
s a r s l m a y a c a k bir d u v a r r m e k
v e o r a y a giren a d a m l a r k o r u m a k i i n .
n k h i b i r d m a n o r a y igal e d e m e y e c e k ,
n k k a p l a r , hibir a d a m n g e e m e y e c e i
kaplar o l a c a k ,
parmakl salam olacak
ve hibir a d a m kramayacak onlar.
H i b i r kalabalk, sava silahlaryla o r a y a g i r e m e y e c e k ,
ktln s a v a n d a k i b t n o k l a r b i t i n c e y e d e k .
S o n r a Yarg an g e l d i i n d e ,
Tanr'nn Klc a c e l e e d e c e k
v e O ' n u n d o r u l u u n u n oullar u y a n a c a k l a r ;
ktl y k m a k iin
v e g n a h n oullar k a l m a y a c a k g e r i d e .
Kahraman yayn gerecek,
k a l e n i n kaplar ardna kadar a l a c a k
v e k a p l a r d a n sava silahlar k a r l a c a k .
D n y a ' n n bir u c u n d a n b r u c u n a k a d a r
g kazanacaklar ve
m c a d e l e l e r i n d e g n l kt o l a n l a r
medetsiz kalacaklar;
g e r i y e bir tek kii k a l m a y a n a d e k
yok edilecekler.

L DENZ PARMENLER

KUMRAN

YAZITLARI

Glerinin byklnde umut olmayacak,

g l savalarn sna o l m a y a c a k ;
n k s a v a , E n Y c e T a n r ' n n savadr.
B i r b a y r a k ykselt,
e y . s e n toz i i n d e k a l a n !
S o l u c a n l a r n kemirdii b e d e n l e r ,
ktln y k m n iaret e d i n !
T a n r t a n m a z l a r l a y a p l a c a k savata
gnahkrlar ldrlecek.
f k e l i tufan y k s e l d i i n d e kaleyi zapt e t m e y e c e k

XV ( n c e d e n

VII)

D i l i m tutuk...
Kolum o m z u m d a n km
v e a y a m bataa s a p l a n d .
K t n n gsterisiyle g z l e r i m k a p a n d
v e k u l a k l a r m a k a n kanla.
G n l m , h a i n tasaryla d e h e t e k a p l d ;
n k kt niyetlerindedir B e l i y a l .
B i n a m n btn temelleri s a l l a n y o r
ve kemiklerim kyor birleme yerlerinden;
iddetli bir frtnadaki g e m i gibi k a b a r y o r i i m
v e g n l m strap i i n d e .
B i r kasrga beni i i n e e k i y o r ,
g n a h l a r n d a k i fesatlk y z n d e n .
15. ilahi ( n c e d e n II)
krler olsun S a n a , ey R a b ;
G c n l e beni dorulttun.
Kutsal R u h u ' n u z e r i m e satn,
tkezlememem iin.
B a n a g verdin
ktln savalarnda
v e b t n felaketleri b o y u n c a
k o r k u y a kaplp da
Antlaman'dan sapmama engel o l d u n .

GEZA VERMES

B e n i g l bir k a l e , yksek bir d u v a r e y l e d i n

ve binam kayann zerine kurdun;
sonsuz pnarlar
b e n i m toprama hizmet e d e r
v e b t n surlarm salam birer d u v a r d r
asla s a r s l m a y a c a k .
E y T a n r m , Kutsal K u r u l ' u n dallar arasna
yerletirdin b e n i ;
a z m A n t l a m a n iin yarattn
v e d i l i m S e n i n mritlerine b e n z e r ;
a n c a k felaketin az y o k
v e ktln oullar yantsz;
n k y a l a n s y l e y e n diller t u t u l a c a k .
n k Yarg z a m a n n d a h k m n v e r e c e k s i n ,
bana saldranlarn;
b a n a g r e ayrt e d e c e k s i n ,
iyi v e kt o l a n .
n k bir y a r a t n n btn niyetini bilirsin,
her yant anlarsn.
K a l b i m i , retine v e d o r u l u u n a g r e b e l i r l e d i n ,
admlarm doruluun yollarna ynelttin,
Senin huzurunda y r m e m iin,
canllarn topranda;
admlarm grkeme ve ebedi huzura ynelttin,
sonu olmayan.
n k k u l u n u n niyetini bilirsin,
e l i m i n ilerine g v e n m e d i i m i
k e n d i m i y c e l t m e k iin
v e snak a r a m a d m
kendi g c m d e .
B e d e n d e snak a r a m a m ,
K u l u n u n doru ileri yoktur
kendisini b a l a n m a z D i p t e n k u r t a r a c a k .
A n c a k S e n i n m e r h a m e t i n e snrm
v e Ltuflarnn b y k l n e ,
kurtarman iin iei
ve bytmen iin dal,
beni Kendi gcnde koruman
ve gnlm yceltmen iin.

 L DENZ PARMENLER

KUMRAN

YAZITLARI

n k doruluun uyarnca,
b e n i A n t l a m a n a atadn
ve ben Senin doruluuna balandm
ve Senin yollarnda ilerledim.
R a h m e t i n i n oullarna b a b a e y l e d i n b e n i ,
tansn a d a m l a r n a m a n e v i bir b a b a ;
k k y a v r u l a r gibi atlar a z l a r n . . .
d a d s n n k u c a n d a o y n a y a n bir o c u k g i b i .
B e n i k m s e y e n l e r e kar dorulttun b o y n u z u m u
v e b a n a saldranlar,
a a dallar gibi devrilirler;
d m a n l a r m rzgrdaki s a m a n p l e r i gibi
v e h k m r a n l m ktln o u l l a r n n z e r i n d e .
n k r u h u m u n i m d a d n a yetitin e y T a n r m ,
b o y n u z u m u dorultun.
Y e d i k h u z m e s i n d e p a r l a y a c a m
G r k e m i n iin atadn K u r u P d a ;
n k S e n ilahi msn b e n i m
v e a y a m y e r e bastrrsn d a i m a .
16. ilahi ( n c e d e n 12)
krler olsun S a n a , ey R a b ;
beni doruluunla aydnlattn.
M u c i z e v gizlerinle
v e kibirli bir a d a m a gsterdiin s e v e c e n l i i n l e
ve sapkn bir k a l b e kar m e r h a m e t i n l e ,
b e n i bilgiyle y c e l t t i n .
lahlar arasnda b e n z e r i n var m , e y R a b ,
k i m S e n i n d o r u l u u n a sahip?
K i m , yarglandnda,
S e n i n h u z u r u n d a hakl kar?
n k hibir ruh S e n i n s u l a m a n a y a n t v e r e m e z
ve Senin gazabnn nnde duramaz.
Y i n e de doruluunun btn oullarn
baladn h u z u r u n d a ,
hatalarndan arnmalar iin,
S e n i n y c e iyiliklerin s a y e s i n d e

CEZA VERMES

ve merhametlerinin okluuyla
y a a t m a k i i n onlar
sonsuza kadar.
n k S e n , e b e d i bir T a n r s n ;
b t n y o l l a r n belirli d a i m a
v e ein yoktur.
H a n g i A h l a k s z v e Kibirli a d a m
S e n i n m u c i z e v g l ilerini idrak e d e b i l i r ?
17. ilahi ( n c e d e n 13)
krler olsun S a n a , ey R a b ,
k a d e r i m i Kibirlilerin birliiyle ortak e t m e d i n ,
y a z g m yerletirmedin ( 4 Q 4 2 8 7 )
hilekrlarn

kuruluna.

Beni merhametine ardn,

b a l a y c lna getirdin b e n i
v e ltuflarnn o k l u u y l a
d o r u l u u n btn yarglarna.
B e n s e kirli bir a d a m m
ve bana gebe kalan kadnn rahminden bu y a n a
kirli bir a d a m m
v e b a n a g e b e kalm k a d n n r a h m i n d e n b u y a n a
gnahkr suun iindeyim,
a n n e m i n stnden beri adaletsizlik,
d a d m n g s n d e n beri b y k kirlilik i i n d e y i m .
G e n l i i m d e n bu yana kan iindeyim
v e ihtiyarlma dek b e d e n i n g n a h n d a .
Ancak Sen, ey Tanrm,
admlarm Kendi gnlnn y o l u n d a yarattn
ve Senin m k e m m e l haberlerine atn kulaklarm
ve Senin doruluunu a n l a m a y a g n l m .

XVI

(nceden

VIII)

n k k u l a k l a r m tkamtm S e n i n r e t i n e
... dek
... b i l g i s i z c e
b e n d e n kesii

O L U DENZ PARMENLER

KLJMRAN

YAZITLARI

v e g r k e m ...
b e n i m iin gnahkarln d a y a n a y o k .
n k kurtarcln aklarsn
v e S e n i n doruluun salamdr s o n s u z a kadar.
n k a d a m , kendi y o l u n u n efendisi deildir
n k kendi g r k e m i n iin y a p t n b t n b u n l a r .
18. ilahi ( n c e d e n 14)
krler olsun S a n a , ey R a b ,
b e n i o r a k bir toprakta,
a l a y a n l a r pnarnn y a n n a k o y d u n ,
bir l d e ,
sulak bir b a h e n i n y a n n a .
n k bir fidanlk kurdun
s e l v i , a m v e s e d i r d e n , kendi g r k e m i n a d n a ,
gizli bir pnarn y a n n a h a y a t a a l a r ,
dier a a l a r d a n sularla g i z l e n e n
v e o n l a r filiz verirler d a i m i Bitki i i n .
F a k a t btn b u n l a r d a n n c e ,
kk saldlar s u y o l u n a ,
g v d e s i n i n y a a m sularna a l m a s iin
v e d a i m i pnarla birlemesi i i n .
O r m a n d a k i tm hayvanlar,
o n u n yaprakl d a l l a r n d a n b e s l e n d i ;
kk inendi yoldan geenler tarafndan
v e d a l l a r , kular t a r a f n d a n .
B t n a a l a r suyla birlikte o n u n z e r i n e k t ;
n k o n l a r kendi f i d a n l k l a r n d a b y r ;
a n c a k kklerini s u y o l u n a s a l m a z l a r .
Kutsal d a l n t o m u r c u u
doruluk

Yapsnn,

gizliydi v e g r l m e d i ;
g i z e m i a n l a l a m a d v e uzaklara s r k l e n d i .
O n u n meyvesini doldurdun,
gl Kahramanlarn giziyle, ey Tanr,
kutsalln

ruhlarnn

CEZA VERMES

v e atein p a r l a y a n a l e v l e r i n i n g i z i y l e .
K i m s e y a a m pnarna y a k l a a m a y a c a k
v e kutsalln s u y u n d a n i e m e y e c e k
e b e d i a a l a r l a birlikte,
c e n n e t i n Bitkisiyle m e y v e v e r e m e y e c e k ;
b a k p d a fark e d e m e y e n
v e y a a m pnarna i n a n m a y a n e l i y l e
d a i m i t o m u r c u u geri e v i r e n l e r .
Azgn nehirlerce horlandm,
balklarn

z e r i m e frlattklarnda.

Ancak Sen, ey Rab,

s u s a y a n azlara y a a n y a m u r e y l e d i n o n u ,
s o n u o l m a y a n bir hayat p n a r .
Aktklar z a m a n kurulmayacaklar,
y o l l a r n d a a k a n sel v e dipsiz d e n i z l e r g i b i .
Srla g i z l e n e n l e r taacak
v e T u f a n sular gibi a k a c a k l a r a a l a r a d o r u ;
yeilliklere ve kurak topraklara,
t m h a y v a n l a r a v e kulara,
dipsiz u k u r o l a c a k l a r .
A a l a r kurun gibi b a t a c a k g l sularda
v e atele tutuacaklar v e k u r u y a c a k l a r ;
a n c a k m e y v e v e r e n B i t k i , sonsuz p n a r y l a birlikte
grkemli A d e n B a h e s i ' n e dnp,
hayat meyvesi verecek.
B e n i m e l i m l e o n l a r iin bir k a y n a k
ve hendekler atn,
S u y o l l a r n , l izgisiyle belirledin
ve aalarn,
g n e i n e k l izgisine gre s r a l a d n ,
dallar grkemli bir gzellie b u r u n s u n d i y e .
H e n d e k l e r i n i k a z m a k iin e l i m i u z a t t m d a ,
kkleri e n sert k a y a y a kadar i n e c e k
v e g v d e s i ... y e r y z n e ;
scak m e v s i m l e r d e g c n k o r u y a c a k .

 L DENZ PARMENLER

KUMRAN

YAZITLARI

A n c a k elimi ekersem,
ldeki devedikenine dnecek;
g v d e s i tuzlu bir topraktaki srganlara d n e c e k ,
d e v e dikenleri v e d i k e n b y y e c e k h e n d e k l e r i n d e
v e brtlen allar v e y a b a n i gller.
B a k , hastalkla uzaklara s r l d m
v e felaketlerle h a b e r d a r e d i l d i m .
A c m l a y a l n z k a l d m ...
ve gszlkle.
K e d e r i m d a h a a c straplarla o a l y o r ,
d e r m a n s z hastala d a y a n l m y o r ;
k a l b i m i i m d e feryat e d i y o r ,
C e h e n n e m e denler gibi.
Ruhum lyle mahpus;
n k y a a m m D i b e ulat;
c a n m n takati kesiliyor i i m d e ,
g e c e v e g n d z , rahat y z g r m e d e n .
Y a r a m a l e v l e n e n y a n g n gibi p a r l y o r
v e k e m i k l e r i m e iliyor;
a l e v l e r i y u t u y o r beni gnlerin s o n u i i n ,
g c m kesiyor z a m a n l a r n s o n u i i n ,
etimi y a m a l y o r m e v s i m l e r i n s o n u i i n .
Aclar zerime yayor
v e i i m d e k i ruh l m e y a k l a y o r .
G c m b e d e n i m d e n ayrld
v e g n l m s u gibi a k y o r ;
b e d e n i m m u m gibi eridi
v e g c m n yerini korku a l d .
K o l u m y u v a s n d a n kt,
e l i m i k a l d r a m y o r u m artk;
A y a m prangalara v u r u l u
v e d i z l e r i m kesiliyor s u g i b i ;
y r y e m i y o r u m artk.
A d m a t a m y o r u m rahata,
kollarm ve ayaklarm zincirlere vurulu,
tkezletiyorlar b e n i .

GEZA VERMES

A z m n i i n d e yarattn g l d i l i m geri e k i l d i ;
artk s e s l e n e m i y o r .
M r i t l e r i m iin s z m k a l m a d ,
t k e z l e y e n ruhlar diriltmek iin
v e bitkin d e n l e r e s y l e m e k i i n .
S n n e t l i d u d a k l a r m tutuk.

XVII ( n c e d e n IX)
n k l m sanclar kuatr beni
ve C e h e n n e m yatamda;
d e i m feryat e d e r ,
iltem serzenite.
G z l e r i m , o c a k t a y a n a n ate gibi
v e gzyalarn s u nehirleri;
gzlerim beklemekten yorgun,
n k kurtuluum b e n d e n uzak
ve yaamm benden ayr.
A n c a k gr,
h a r a b e d e n ykntya v e ardan s a n c l a r a k a d a r ,
r u h u m S e n i n m u c i z e v ilerini d n r .
M e r h a m e t i n d e n tr beni bir k e n a r a a t m a d n ;
her m e v s i m d e , r u h u m
S e n i n ltuflarnla honut o l a c a k .
B a n a kara a l a n a yant v e r e c e i m
v e b a n a zorbalk e d e n i a z a r l a y a c a m ;
kararnn haksz o l d u u n u a k l a y a c a m
ve Senin yargnn doruluunu.
n k Senin doruluunla biliyorum
v e B e n i m l e ilgili h k m n s e i y o r u m :
Aclarmdan honudum;
nk sevecen olacan umut e d i y o r u m .
K u l u n u n d i l i n e yerletirdin y a l v a r s z l e r i n i ,
beklentilerimi

karlksz b r a k m a d n

a n c a k a c y l a y z l e e n r u h u m u kurtardn.

 L DENZ PARMENLER

KUMRAN

YAZITLARI

n k r u h u m u yarata n S e n s i n
v e niyetimi bilirsin;
a c m d a b e n i rahatlattn.
B a l a y c l n l a honut o l u r u m
v e n c e k i h a t a l a r m d a n d o l a y teselli b u l u r u m ;
n k Senin merhametinde umut
v e y c e kudretinde beklenti o l d u u n u b i l i r i m .
n k hibir a d a m S e n i n y a r g n d a a d i l ,
S e n i n s n a v n d a hakl o l a m a z .
A n c a k bir a d a m d i e r i n d e n d a h a a d i l ,
bir kii d i e r i n d e n d a h a b i l g e ,
bir fani topraktan y a r a t l a n d a n d a h a g r k e m l i o l a b i l i r ;
y i n e d e hibir g S e n i n k u d r e t i n l e k y a s l a n a m a z .
S e n i n g r k e m i n i n benzeri y o k
v e S e n i n bilgeliini l e c e k l ;
S e n i n d o r u l u u n a ...
v e o n d a n v a z g e e n herkes ...
. . . v e b a n a z u l m e d e n beni y e n e m e y e c e k .
B e n i y u t a n l a r a bir e n g e l ,
b a n a kar savaanlara bir tuzak o l a c a m ;
d m a n l a r m utandracak
peimden konuanlarn yzlerini kzartacam.
n k S e n , e y T a n r m ...
b e n i m s e b e b i m i sorarsn,
n k bilgeliinin g i z i n d e n d i r b e n i a z a r l a m a n .
Z a m a n g e l i n c e y e dek g i z l e y e c e k s i n g e r e i
v e belirli z a m a n n a dek d o r u l u u .
Senin azarlamalarn
b e n i sevindirip honut e d e c e k
ve ektiim aclar,
d e r m a n m o ' u p b a n a huzur v e r e c e k .
Dmanlarmn alaylar, grkem tacna dnecek
ve tkezleyiim, daimi gce.
nk Senin...
v e b e n i m m S e n i n g r k e m i n d e p a r l a y a c a k .
n k karanlktan d o a n bir k gibi
beni aydnlatacaksn.

GEZA VERMES

Yarama merhem sunacaksn

v e t k e z l e y i i m e m u c i z e v i bir g
v e d a r a l a n r u h u m a d a i m i huzur.
n k S e n b e n i m S n a m , yksek d a m s n ,
gl kayam ve kalemsin;
S a n a snrm tanrtanmazlarn b t n t a s a r l a r n d a n
tr;
n k b e n i kurtarclnla korursun.
n k beni b a b a m d a n beri tanrsn
v e beni d l y a t a n d a y k e n s e m i t i n .
A n n e m i n k a r n n d a n beri b a n a efkat gsterdin
ve bana gebe kalann memesinden bu y a n a
merhametlerin benimle oldu.
B e n i b y t e n i n k u c a n d a y k e n ltuflarn b e n i m l e y d i
ve genliimden bu yana
b e n i aydnlattn yargnn bilgeliiyle.
B e n i kati d o r u l u k l a dorulttun
v e Kutsal R u h u n l a b e n i o n u r l a n d r d n
v e b u g n e dek kalbimi a t n .
S e n i n hakl azarlarn hatalarma elik e d e r
v e g v e n l i h u z u r u n r u h u m u kurtarr.
B a l a y c l n n b o l l u u a d m l a r m l a birlikte
v e sonsuz m e r h a m e t l e r i n h k m m e elik e d e r .
htiyarlma dek b e n i m l e ilgilenirsin;
n k b a b a m beni b i l m e d i
v e a n n e m beni S a n a terk etti.
n k s e n , d o r u l u u n u n o u l l a r n a bir b a b a s n
ve y a v r u s u n u seven bir kadn gibi o n l a r l a sevinirsin;
k u c a n d a bir o c u u b y t e n m a n e v i bir b a b a g i b i ,
b t n yaratlarnla ilgilenirsin.
19. ilahi ( n c e d e n 15)
krler olsun S a n a , ey R a b

KUMRAN

L DENZ PARMENLER

XVIII

(nceden

YAZITLARI

X)

... v e S e n i n istein dnda

h i b i r ey v a r o l a m a z ;
k i m s e a n l a y a m a z S e n i n derin srlarn
y a d a S e n i n gizlerini k a v r a y a m a z .
Topraktan yaratlan,
k i l d e n ekil a l a n v e toza d n e n hangi a d a m
bu tansklar a n l a y a b i l i r
v e D o r u l u u n u n d n bilebilir?
Kilden ve tozdanm ben,
S e n i s t e m e d i k e n e tasarlayabilirim
v e S e n arzu e t m e d i k e
ne dnebilirim?
B e n i dorultmadn mddete
nasl g l o l a b i l i r i m
v e b e n i m iin ekillendirdiin ruh o l m a d k a
nasl a n l a y a b i l i r i m ?
S e n azm a m a d k a ne syleyebilirim
ve beni aydnlatmazsan
nasl y a n t v e r e b i l i r i m ?
S e n , ilahlarn Tanrssn
ve efendilerin Kral,
b t n ruhlarn R a b b i
v e b t n yaratlarn Y n e t i c i s i ;
S e n o l m a z s a n h i b i r ey y a p l m a z
v e S e n i n istein dnda h i b i r ey b i l i n m e z .
Ein yoktur S e n i n
v e h i b i r ey S e n i n g c n l e k y a s l a n a m a z ,
g r k e m i n i n ei yoktur
ve G c n n pahas.
B y k v e grkemli yaratlarnn a r a s n d a n
k i m S e n i n g r k e m i n i n h u z u r u n d a durabilir?
T o z u n a d n e n kii nasl y a p a b i l i r b u n u ?
Y a l n z c a kendi ihtiamn iin y a p t n b t n b u n l a r .

GEZA VERMES

20. ilahi ( n c e d e n 16)

k r l e r o l s u n sana e y R a b ;
m e r h a m e t i v e ltuflar bol o l a n T a n r ,
Bilgeliini a n l a m a m saladn,
m u c i z e v ilerini a n l a t m a m ,
n e g e c e n e d e g n d z sessiz k a l m a m a m i i n !
nk Senin merhametine gvendim.
Y c e iyiliinde v e m e r h a m e t l e r i n i n b o l l u u n d a ...
n k Senin doruluuna yaslandm
... S e n a z a r l a m a d k a s e n d e l e n m e z ,
n c e d e n bilmediin aclar yaanmaz;
S e n i s t e m e d i k e hibir ey g e r e k l e m e z .
Senin yollarna balanrm,
Senin doruluundan haberdarlm uyarnca;
S e n i n ihtiamn d n r ,
S e n i n m k e m m e l ilerini a n l a t r m ;
S e n i n iyiliini anlar,
merhametlerinin okluuna yaslanrm
ve b a l a y c l n d a n medet umarm.
n k Sen kendin biim verdin ruhuma
v e K e n d i istein iin yarattn b e n i ;
n e k a z a n s a l a m a m iin d e s t e k l e d i n b e n i
n e d e g n l m servetle honut o l u r ;
b a n a b e d e n i snak v e r m e d i n .
Savalarn gc keyfe dayanr
v e tahla v e araba v e y a a ;
mlk ve zenginlikle onurlandrrlar kendilerini.
A n c a k doru kii yeil bir a a c a b e n z e r
su sellerinin y a n n d a d u r a n ,
y a p r a k a a n v e dallar o a l a n ;
n k onlar a d a m n o c u k l a r a r a s n d a n s e t i n ,
topraktan b e s l e n i p b y s n l e r d i y e .
Doruluunun ocuklarna vereceksin
sonsuz neeyi v e d a i m i honutluu
v e bilgilerinin l s n e gre
biri d i e r i n d e n d a h a fazla o n u r l a n d r l a c a k .
Y i n e a d a m n oullar iin

 L DENZ PARMENLER

KUMRAN

YAZITLARI

... o n u n payn oaltacaksn,

D o r u l u u n u n bilgisindeki
v e bilgisinin l s n e gre o n u r l a n d r l a c a k . . .
n k S e n i n K u l u ' n u n ruhu z e n g i n l i k t e n
v e k a z a n t a n tiksindi v e keyiften h a z a l m a d .
G n l m S e n i n A n t l a m a n l a sevinir
v e S e n i n d o r u l u u n l a honut o l u r r u h u m .
Z a m b a k gibi i e k l e n e c e i m
v e g n l m sonsuz pnara a l a c a k ;
desteim yktarikateki g t e n y a n a o l a c a k .
A n c a k ...
v e scan karsnda i e k gibi solar.
G n l m tiranlkla sarslr
ve iim alkantyla;
h a y k r m dipsiz k u y u l a r a k a d a r ular
v e C e h e n n e m ' i n o d a s n d a tutulur.
Senin yargn, gl Kahramanlar
v e halk snadn v e Kutsal o l a n l a r n
... d u y d u u m d a korkarm.

XIX ( n c e d e n XI)

krler olsun Sana ey R a b ,

topraktan o l a n l a m k e m m e l c e i l g i l e n d i n ,
kilden yaratlanla! krler olsun S a n a ,
krler olsun!
B e n neyim ki bana Kendi doruluunu retecek
v e g i z e m l i ilerini a n l a m a m s a l a y a c a k s n ;
a z m a kran ilahilerini
v e d i l i m e v g szlerini yerletirip,
snnetli d u d a k l a r m s e v i n tahtna d n t r e c e k s i n ?
S e n i n ltuflarn syler
ve Senin gcn dnrm btn gn.
S e n i n adn kutsarm d a i m a .
A d a m l a r n oullar arasnda
Senin grkemini aklarm
v e r u h u m S e n i n y c e iyiliinle h o n u t olur.

GEZA VERMES

S z n n gerek
ve doruluunun Senin elinde olduunu;
b t n bilgilerin S e n d e n geldiini
v e b t n g l e r i n S e n i n kudretin o l d u u n u
ve btn grkemlerin Senin olduunu bilirim.
Btn cezalar Senin gazabndandr;
a n c a k iyiliinde sonsuz b a l a n m a v a r
v e S e n i n iyi niyetinin oullarn iindir m e r h a m e t i n .
n k onlara doruluunun dn bildirdin
v e m k e m m e l gizlerini rettin.
Kendi grkemin adna adam gnahtan arndrdn;
S a n a kutsal o l s u n d i y e
tiksindirici kirlilikten v e g n a h k r l k t a n a r n p ;
S e n i n d o r u l u u n u n o c u k l a r n a katlsn
v e Kutsal O l a n l a r n n yazgsn p a y l a s n d i y e ;
s o l u c a n l a r n kemirdii b e d e n l e r , t o z d a n d o r u l u p
S e n i n d o r u l u u n u n d n e erisinler d i y e ,
s a p k n ruh S e n d e n g e l e n k a v r a y g c n e ulasn
diye;
sonsuz yazgs ve kutsal ruhlarla birlikte
h u z u r u n d a dursun d i y e ,
btn canllarla beraber yenilenip,
b i l e n l e r l e enlensin d i y e .
22. ilahi ( n c e d e n 18)
krler olsun Sana Tanrm,
hamdolsun Sana kayam!
n k doruluunun dn bildirdin b a n a
v e m u c i z e v i gizlerini rettin;
~ a ' : S ! k ! ? r n atn bana.
{ S e n i n m u c i z e l e r i n i } (4Q- / , ' > 7 bl I, i)
merhametinin ocuklarna gsterdim.
Doruluun Senin olduunu
v e ltuflarnda b e n i m i i n u m u t o l d u u n u
r.cak merhametinin yokluunda
sonsuz y k m l a r y a a n a c a n b i l i r i m .

 L DENZ PARMENLER

KUMRAN

YAZITLARI

A n c a k a c bir y a s pnar a l y o r b a n a
ve gzyalarm dklyor.
Istrap g z l e r i m d e n gitmiyor
a d a m n kt niyetini d n d m d e
v e o n u n toza d n n ,
g n a h v e s u u n strabn { a n l y o r v e g z l y o r u m }
( 4 Q 4 2 7 bl I, iii).
K a l b i m e girip k e m i k l e r i m e iliyorlar
v e a c v e r e n dnte d n m e k i i n .
Feryadn kanunuyla inlerim,
kederli yasta v e a c serzenite,
ktlk v e gnahkrlk b i t i n c e y e dek
ve hastalk getiren afet.
S o n r a kurtuluun k a n u n u n u a l a r m v e enlik a r p n ,
kran darbukasn v e d u a b o r u s u n u ,
durmakszn.
B t n yaratlarn a r a s n d a n
k i m S e n i n tansklarn a n l a y a b i l i r ?
A d n kutsansn btn a d a m l a r n a z n d a !
S a n a kretsinler, kavray g l e r i n e g r e
v e d u a sesiyle ansnlar S e n i
C e n n e t i n O u l l a r ' n n birliinde!
N e y a s n e d e ikyet k a l a c a k g e r i y e
v e g n a h k a r l k son b u l a c a k artk;
Senin doruluun aklanacak
sonsuz g r k e m d e v e d a i m i h u z u r d a .
krler olsun Sana ey R a b b i m ,
k u l u n a e r d e m i n bilgisini b a h e d e n e ,
S e n i n tansklarn k a v r a m a s iin
v e S e n i n ... saymas i i n ,
bol o l a n m e r h a m e t i n d e !
krler olsun Sana,
ey ltuf ve efkat Tanrs,
kudretinin g c v e D o r u l u u n u n b y k l
v e iyiliklerinin bolluu iin
btn ilerindeki!

GEZA VERMES

D o r u n l a k u l u n u n r u h u n u sevindir
v e d o r u l u u n l a arndr b e n i .
S e n i n iyiliinden m e d e t u m d u u m
ve merhametini beklediim iin,
b e n i a c l a r m d a n azat ettin
ve strabmda beni teselli ettin,
S e n i n m e r h a m e t i n e sndm i i n .
k r l e r olsun S a n a , e y R a b ,
n k b t n bunlar y a p a n s n S e n !
k r a n ilahilerini yerletirdin k u l u n u n a z n a
v e dilin yantn yarattn b e n i m i i n .

23. ilahi ( n c e d e n 19)

XX

(nceden

XII)

. . . { s o n s u z ruhlarla birlikte} ( 4 Q 4 2 7 , b l . 3 ii, 1.4)

g v e n l e m e s k e n i n d e h u z u r u n ( 4 Q 4 2 7 , b l . 2 , II.1-2)
g v e n l i i n v e kurtuluun a d r l a r n d a ,
sessizlik v e skunet i i n d e .
S e n d e n korkanlarn arasnda A d n k u t s a r m .
D u a d a y e r e k p S e n i n iyiliklerini d i l e n i r i m ,
daima, mevsimden mevsime:
Ik, m e s k e n i n d e n ktnda,
g n sona e r d i i n d e y a s a s n a g r e
c e n n e t i n Y c e I'nn;
a k a m k t n d e v e k k a y b o l d u u n d a ,
karanln egemenlii balarken
g e c e i i n b e l i r l e n e n saatte v e g e c e n i n s o n u n d a ,
gn yeniden doarken
v e glgeler e k i l i r k e n m e s k e n l e r i n e ,
n d o u u n d a n n c e ;
daima;
h e r d n e m i n yaratlnda
v e her a n b a l a n g c n d a
ve her m e v s i m i n b a l a n g c n d a ,

."*

 L DENZ PARMENLER

KUMRAN

YAZITLARI

kurallarna v e iaretlerine gre

her e g e m e n l i i n
v e T a n r ' n n a z n d a n k a n mutlak y a s a n n ,
olan ve olacak ilkenin,
daima ve durmakszn.
O n s u z hibir ey o l m a z v e o l m a y a c a k ;
n k o n u y a r a t a n bilginin Tanr'sdr
v e O n u n ei yoktur.
B e n , E f e n d i , S e n i bilirim e y T a n r m ,
b a n a v e r d i i n ruh s a y e s i n d e
v e S e n i n Kutsal R u h u n s a y e s i n d e
kulak v e r d i m sadakatle,
Senin mucizev dne.
B i l g e l i i n i n gizi u y a r n c a
bilgiyi atn b a n a
ve merhametin uyarnca
G c n n pnarn s u n d u n .
S e n i n h u z u r u n d a kimse adil ...
S e n i n btn srlarn a n l a y a c a k
y a d a a z a r n a y a n t v e r e c e k kadar.
A n c a k Senin merhametinin ocuklar
S e n i n i k a z l a r n d a n honut o l a c a k l a r
v e yiliini g z e t e c e k l e r ;
n k m e r h a m e t i n l e o n l a r a k e n d i n i gstereceksin
v e o n l a r seni b i l e c e k l e r ;
Senin grkeminin zamannda sevinecekler.
Y a k n a g e l m e l e r i n i saladn o n l a r n ,
bilgileri u y a r n c a
v e onlar kabul ettin
kavray glerine gre
v e g r e v l e r i n d e S a n a hizmet e d e c e k l e r ,
egemenlikleri boyunca,
S e n d e n asla v a z g e m e d e n
ya da Szn saptrmadan.
B a k , topraktan y a r a t l d m b e n
v e kilden b i i m l e n d i r i l d i m ,
kirliliin k a y n a

GEZA VERMES

ve ar eden plaklm,
bir toz yn suyla y o r u l m u ...
v e karanlk e v i ,
toza d n e c e k kirden bir y a r a t ,
topraa d n m e k iin a t a n m z a m a n n d a .
T o p r a k , Yaratanna nasl y a n t v e r e c e k y l e y s e
v e nasl a n l a y a c a k O n u n ilerini?
K e n d i s i n i a z a r l a y a n n h u z u r u n d a nasl d u r a c a k ?
... v e S o n s u z l u u n p n a r ,
G r k e m i n Kuyusu ve Bilginin Kayna.
Harikulade Kahramanlar bile
S e n i n btn grkemini a k l a y a m a z
v e S e n i n g a z a b n n karsnda d u r a m a z l a r ,
S e n i n a z a r n a karlk v e r e c e k k i m s e y o k t u r o n l a r n
arasnda;
n k S e n adilsin v e k i m s e kar g e l e m e z S a n a .
Toprana dnen a d a m
nasl y a p a b i l i r b u n u ?
Sessizliimi k o r u y o r u m ;
daha ne syleyebilirim?
Bilgim lsnde konutum,
kilden yaratlana verilen dorulua gre.
S e n a z m a m a d k a nasl sz s y l e y e c e i m ;
b a n a r e t m e z s e n nasl a n l a y a c a m ?
G n l m a m a z s a n nasl a r a y a c a m S e n i
v e b a n a rehberlik e t m e z s e n nasl i z l e y e c e i m
doru yolu?
A d m l a r m nasl d u r a c a k toprak y o l d a ,
bana g vermezsen
v e nasl d o r u l a c a m ...

XXI

(nceden

XVIII,

16-33+bl. 3)

24. ilahi ( n c e d e n 25)

... N a s l g r e c e i m
gzlerimi amazsan?

O L U DENZ PARMENLER

Ki MKAN

YAZITLARI

Ya da duyacam,
kulaklarm amazsan?
K a l b i m hayret e d i y o r ;
snnetsiz kulaa s y l e n e n s z d e n t r ,
tatan bir k a l p , doru ilkeleri a n l a d i i n .
B t n b u n l a r S e n i n iindir,
k e n d i n iin yaptklarn, e y T a n r ;
y o k s a hangi c a n a yaklarsn
bylesi bir g r k e m l e ?
Bunlar yapmak Senin muradndr
kudretinle v e y a r a t m a k ,
k e n d i g r k e m i n iindir.
B i l g i m i n halkn yarattn,
c a n a b i l d i r m e k iin g l ileri
v e doru ilkeleri, k a d n d a n o l a n a .
A n t l a m a ' y a girmesini saladn s a p k n g n l n
v e topraktan kalbin g r m e s i n i ,
g n a h t a n k o r u n m a s iin
v e o n u Y a r g m n t u z a k l a r n d a n kurtardn
merhamet ederek ona.
B e n , topraktan y a r a t l a n
v e suyla y o r u l a n ,
bir toz yn ve tatan bir k a l p ,
n e d e n b u n a layk g r l d m ?
T o p r a k t a n bir kulaa fsldadn y e n i bir s z
v e tatan bir k a l b e kazdn d a i m i o l a n l a r .
S a p k n ruhu geri d n d r d n ,
S e n i n l e bir A n t l a m a y a p m a s i i n
v e h u z u r u n d a durmas i i n d a i m i m e s k e n d e ,
e b e d i y e n a y d n l a m a s iin kusursuz Ikla
v e karanlktan uzak,
s o n u o l m a y a n enlikli m e v s i m l e r
v e saysz huzur alar b o y u n c a .
B e n i m i i n ; topraktan y a r a t l a n , ...

GEZA VERMES

3. blm

T o z y n , frtnann karsnda nasl d a y a n a c a m ?

... v e beni k o r u y a c a k O ,
iyi niyetinin gizleri u y a r n c a .
n k O bilir...
K t l n tuzaklarn saklarlar
ve a l a r , pei sra.
... hilekrln yaratlarnn s o n u g e l i r . . .
Ktlkler boa k a r
v e s u a m e y i l l i niyet y o k o l u r
ve hilekrln ileri silinir.
B e n i m i i n , k i l d en y a r a t l a n ...
... nasl g kazanr S e n i n iin?
S e n , bilginin Tanrssn
K e n d i suretinde yarattn onlar
v e S e n s i z hibir ey v a r o l m a z .
B e n , topraktan y a r a t l a n ,
i i m e yerletirdiin ruh s a y e s i n d e t a n y o r u m ...
Adaletsizlik v e hilekrlk k o r k u y a kaplr
v e kstahlk son bulur.
Kirliliin ileri, hastala d n r
fete v e y k m a y o l a a n yarglar ...

XXII

(nceden

XVIII

ii, 2 7 - 2 9 + b l . I i+bl. 5 2

alt+bl. 4+bl. 47)

... kutsalln ... c e n n e t t e o l a n
... ve O m u c i z e .
A n c a k o n l a r S e n i n tansklarn a n l a y a m a z l a r
v e S e n i n btn srlarn b i l m e y e kadir d e i l l e r .
T o p r a a d n e n nasl a n l a s n peki b u n l a r ?
B e n , gnahn adamym
kirliliin y o l l a r n d a y u v a r l a n m
ve gnahkrln ktlyle kirlenmi.

KUMRAN

L DENZ PARMENLER

B e n , g a z a p z a m a n n d a d t m (?)
Nasl dorulabilirim yaralyken
v e ... tutabilirim k e n d i m i ?
B e n , kilden y a r a t l a n ,
S e n i n s e v e c e n l i i n e snrm
ve merhametinin bolluuna, ey Tanrm.
Sznn doruluunu
v e h k m s z o l m a d n bilirim.
B e n , y a a m m sresince
Senin Antlama'na gvenirim
v e k e n d i m i destee ykseltirim
b e n i m iin yarattn ...
4. blm
... B e n , S e n i n yarglarndan korktum
K i m S e n i n y a r g n d a aklanr?
A d a m , S e n i n h u z u r u n d a nedir ki?
S e n o n u yarglarsn
v e o , toprana dner.
... T a n r m .
K e n d i a n l a y n iin g n l m a t n
v e kulaklarm atn ...
S e n i n iyiliine s n m a m i i n .
G n l m y a s tutar ...
v e k a l b i m m u m gibi erir,
g n a h t a n v e sutan tr. ...
k r l e r o l s u n S a n a , bilginin T a n r s ,
... y a r a t a n .
B u n u n l a karladn k u l u n u , k e n d i n i i n .
n k S e n i n iyiliini b i l i y o r u m
v e btn varlmla
Senin merhametini umarm
v e d a i m a S e n i n adn kutsarm.
Istrapl (?) z a m a n l a r m d a b e n i y a l n z b r a k m a .

XXIII

(nceden

XVIII,

l-16+bl. 57 i+bl. 2 i)

YAZITLARI

GEZA VERMES

kulunun

kulaklarna bildirildiler

... S e n i n m u c i z e v haberlerini d u y u r m a k i i n
... Elini e k m e
A n t l a m a n l a g bulmas
v e S e n i n h u z u r u n d a durmas iin d a i m a .
n k S e n , e y T a n r m , bir pnar a t n
k u l u n u n aznda.
l ipiyle g m d n
gizlerini o n u n d i l i n e ,
k a v r a y g c y l e t v e r m e s i iin
bir yaratya
v e b e n i m gibi topraktan o l a n a
bunlar y o r u m l a m a s i i n .
O n u n pnarn a t n ,
k e n d i y o l u iin topraktan yaratlan a z a r l a s n d i y e
ve kadndan doan,
ilerindeki ktlkten t r ;
d o r u l u u n u n kaynan a m a s i i n ,
g c n l e dorulttuun y a r a t y a
ve Senin doruluun uyarnca,
iyiliinin m e v s i m i n d e h a b e r c i o l s u n d i y e ,
vefakara Senin y c e merhametinden
iyi haberler v e r m e s i iin
v e kurtuluu bildirmesi iin t v b e k a r ruha
v e sonsuz enlii, y a s tutanlara

2. blm

... S e n i kutsamak iin

ve Senin grkemini saymak iin.
B e n neyim?
Topraktan alndm.
Ancak Sen, ey Tanrm,
btn bunlar kendi g r k e m i n iin y a p t n .
Sevecenliinin bykl uyarnca

 L DENZ PARMENLER

KUMRAN

YAZITLARI

D o r u l u u n u n muhafzn k l e n i n e l i n e v e r ,
kurtulua kadar.
Bilginin yorumcular, admlarmda y a n m d a olsunlar
v e doru karar v e r e n l e r , y o l l a r m d a .
n k b t n b u n l a r n arasnda t o p r a k . . .
O n l a r n e l l e r i n d e kl var: baka h i b i r ey y o k .
S e n , Kutsal R u h u n u , topran z e r i n e d k t n .
' i l a h ' l a r n birliine getirmek i i n o n l a r
v e C e n n e t i n O u l l a r ' y l a bir a r a y a getirmek i i n .

n k o n l a r , S e n i n d o r u l u u n d a yaratldlar.
S e n , Tanrm,
S e n y a p t n b u h a r i k u l a d e ileri, k e n d i g r k e m i n i i n .

4 Q 4 2 7 7 i-ii
( I Q H , b l . 7 , 4 6 , 5 5 , 5 6 , 4 Q 4 2 8 15, 4 Q 4 3 I I )

I...
n k 'tanrlar'n y a n n d a d r y e r i m
ve ... saf altnla
... b e n i m iin g r k e m y a d a h a m e t . . . ;
altn ve saf altn, i i m d e ...;
... b e n i m iin d u y u r u l m a z .
l a h i , e y S e v g i l i , g r k e m i n Kral i i n ezgi s y l e .
E l e n , T a n r n n birliinde.
Kurtuluun adrlarnda enlen.
Kutsalln m e s k e n i n d e kranlarnz b i l d i r i n ,
d a i m i y a z g y l a birlikte y c e l i n .
T a n r m z v n , Kralmz m e t h e d i n ,
g l d u d a k l a r n z l a O n u n A d n kutsayn
v e muzaffer bir dille.
B t n a l a r d a sesinizi y k s e l t i n ,
s e v i n d i r i c i bir tefekkr d u y u l s u n .

CEZA VERMES

D a i m i enliklerde ileri atln

v e g e n e l toplantnzda y e r e k a p a n n .
v l e s i eylerin kusursuz Y a r a t a n n a k r e d i n ,
Elinin gcn duyurana,
gizleri m h r l e y e n e v e srlar a k l a y a n a ,
t k e z l e y e n l e r i v e denleri d o r u l t a n a ,
bilgiyi u m u t e d e n l e r i n i l e r l e m e l e r i n i s a l a y a n a ,
kibirlinin toplantlarn b o z a n a ,
ihtiamn gizlerini m h r l e y e n e
ve grkemin mucizelerini yaratana.
E y Y a r g , fkesi y k c o l a n ,
... s e v e c e n l i k v e y c e m e r h a m e t ,
... k a y n a ...
II ... ktlkler b i t e r . . . zorbalk son b u l u r ,
tiranlk o r t a d a n k a l k a r . . . vefaszlk d u r u r
v e a n l a m s z sapknlklar k a l m a z .
Ik parlar v e s e v i n c o a r ; y a s tkenir
v e a c l a r u u p gider.
H u z u r gelir, g a z a p biter.
S o n s u z bir kutsama iin bir pnar a l d
v e a l a r b o y u n c a srecek i y i l e m e i i n .
G n a h k r l k son b u l d u
v e salgn hastalklar g e t i .
... i e r i y e t o p l a n d v e ... artk.
B i l d i r v e s y l e : Tanr byktr, tansklarn Y a r a t a n .
n k O , gururlularn kibrini krar
v e yoksullar topraktan a l p y k s e k l e r e kartr.
O n u bulutlara ykseltir,
' t a n r l a r l a ortak bir birlii p a y l a m a s i i n .
... e b e d i y k m iin fke
... Y e r d e t k e z l e y e n l e r i rahata dorultur
v e G c , onlarn admlaryladr
v e e b e d i enlik vardr e v l e r i n d e ,
sonsuz g r k e m , sonu o l m a y a n .
D e s i n l e r ki: k r l e r o l s u n T a n r ' y a ,
kusursuz m u c i z e l e r i n Yaratcsna,
kudretini ihtiamla b i l d i r e n e
v e b t n yaratlarn b i l g i y l e y a r g l a y a n a ,
y z l e r i n d e k i iyilik i i n .

 L DENZ PARMENLER

KMRAN

YAZITLARI

O ' n u n s e v e c e n l i i n d e k i b o l l u u bilirler
ve merhametlerinin okluunu,
d o r u l u u n u n btn o c u k l a r n a gsterdii.
S e n i biliriz, ey d o r u l u u n Tanrs
v e S e n i n ... kavrarz, e y ihtiamn K r a l .
n k g c n d e k i gayreti grdk
v e ilerini gzledik;
merhametinin bolluunu ve harikulade
b a l a y c I n.
B u n l a r n y a n n d a b e d e n nedir ki?
B t n bunlar alar b o y u n c a a n l a t a n
v e kendilerini T a n r n n h u z u r u n d a dik tutan
v e C e n n e t i n O u l l a r ' y l a sohbet e d e n
toprak ve k l n arl nedir?
H i b i r y o r u m c u , S e n i n azna g r e y a n t v e r e m e z
v e ... S a n a .
n k bizi, kendi isteine gre yarattn
... ktln a l a n n d a
... S a n a seslendik, ... bir d n r n e d e i l .
D i l i m i z i n m e r a m n a kulak v e r d i n .
D u y u r u n ve syleyin: krler olsun Tanr'ya,
kudretiyle cennetleri Y a r a t a n a ,
g c y l e o n l a r n btn aletlerini T a s a r l a y a n a
v e k u v v e t i y l e y e r y z n ...

lahi Benzeri bir iir

(4Q433a)

Paleografik adan M . . birinci yzyln ilk yarsna tarihlenen bir

papirsn sol ksmnda, Cemaat Kural'nn (4Q255) giri blm yer al
maktadr. Papirsn sa ksmnda yazl, Kumran lahileri'ni ya da Hodayotu anmsatan bir iirde cemaat, Tanr'nn bahesindeki bir bitkiye
benzetilir.
Editio princeps iin bkz. E. Schuller, DjD, XXIX, 237-45.
2. blm
... d a i m i m e v s i m l e r i i n .
B a k a n i i n . ... g r k e m i h a k k n d a bir b e n z e r l i k .
H o n u t e d e n bir bitki, O ' n u n b a h e s i n d e
v e z m b a n d a bir bitki.
n c e dallar m e y v e verir, dallar ... u z a n r
ve dallar g k y z n d e k i asil destee eriir;
ihtiam, kendisini d a i m i kuaklara sunar,
m e y v e vererek o n u t a d a c a k o l a n h e r k e s e .
M e y v e l e r i arasnda y a b a n l z m l e r y o k t u r .
Yeillik, y a p r a k v e i e k a a r .
H i b i r k k ... iin k n a i e i y a t a n d a n s k l m e z .

Apokrifal Mezmurlar (I)

(IIQPs a =IIQ5, 4Q88)

J. A. Sanders imzasyla yaymlanan (DID, IV, Oxford, 1965), eksik,

II. maara Mezmurlarnda ( I I Q P s a ) , kanonik Mezmurlarn yan sra yedi
adet kanonik-d mezmur bulunmaktadr. Bunlardan biri (151. mezmur),
Yunanca Mezmurlarda geer. Drt adet mezmur, Sryani diline evril
mitir. Ayrca nceden bilinmeyen iir ve Sirach Ll'in branice uyarla
masndan alntlanan bir blm daha, Parmen'de bulunur.
Mezmur I5IA, B ya da Sryanice Mezmur l'de, obanlk yapan Davut'un srail yneticiliine seilmesi ve Golyat karsnda kazand zafer
iirsel bir dille hikye edilir. 154. Mezmur ya da Sryanice Mezmur ii,
bilgelikle ilgili (sapiential) bir ilahidir ve ilk ve son blmleri Sryanicedir. Ancak 4Q448, stun A'da (satr 8-10), 154. Mezmur 17-20'ye karlk
gelen baz branice kelimeler kullanlmtr (bkz. E. ve H. Eshel, A. Yardeni, 'A Qumran Composition Containing Part of Ps. 154

//42 (1992),

201-14). 155. Mezmur ya da Sryanice Mezmur 3, bireysel bir serzenii ve

kran anlatr. Bu Mezmur'un bir blm akrostiktir; satrlar brani alfabesindeki ardl harflere gre sralanr. Giri blm kayp olan Kurtulu
iin Yakar, ahsi bir kran ilahisidir. 1-3 ve 8-15 arasndaki satrlar, bir
drdnc maara mezmurlarnda da geen (4Q88 VII-VIII) Siyon Mezmur'u, Kuds'n kutsan zerine yazlan baka bir akrostik ilahidir. Son
olarak, Yaratl Mezmur'u, bu dizine eklenen dier bir ilahidir.
IIQ5'in 27 stununda, Davut'un airane faaliyetleri yorumlanr. Davut'a atfen kaleme alnan 4050 yaz; Mezmurlar, gnlk sunu iin ezgi
ler, abat sunusu iin ezgiler, bayramlar iin ezgiler ve kt ruhlar kov
mak iin ezgiler olarak tasnif edilir. Gne yl takvimi esas alnarak ya
zlm bu blmlerde, elli iki abat ve 364 gn saylr.
Toplam 4050 yazdan oluan bu klliyat, Solomon'a atfedilen e
deerdeki yaznsal baaryla karlatrabilir (Krallar I, 5:12; branice

G EZA V E R M E S

metne gre 3000 zdeyi ve 1005 ezgi; Septuaginta'ya gre 3000 zde
yi ve 5000 ezgi). Josephus'a greyse; Solomon, 1005 iir kitabnn ve
3000 mesel kitabnn yazardr (Antiquities VIII, 44).
Yalnzca bu nesir biiminde yazlm katalog, kesinkes tarikata ait
tir. Mezmurlarn kendileri muhtemelen M . . ikinci yzyla tarihlenir;
ancak bu tarih M . . 3. yzyla kadar da gidebilir.
Mezmur 151A

XXVIII
1

H a l e l u y a . ay o l u D a v u t .

Erkek k a r d e l e r i m d e n d a h a k k , b a b a m n o u l l a r n d a n
daha gentim.
B e n i , srsne o b a n , ocuklarna ynetici yapt.

E l l e r i m bir b o r u , p a r m a k l a r m bir lir y a p t .

R a b ' b e krettim; itenlikle k o n u t u m .

D a l a r o n a tanklk e t m e z , tepeler o n d a n h a b e r v e r m e z .
A a l a r s z l e r i m e kreder, srlerse y a p t k l a r m a .

K i m s y l e y i p anlatabilir ve aktarabilir T a n r n n ilerini?

T a n r her eyi grd ve her eyi d u y d u ve o her eyi dinler.

P e y g a m b e r i n i y o l l a d beni kutsal y a l a y a l a s n d i y e v e
S a m u e l ' i , beni kutsasn d i y e .
Erkek kardelerim gzel b i i m l i , gzel g r n l a d a m l a
t a n m a y a gittiler.

O n l a r b o y l u poslu v e gzel s a l y d l a r ; y i n e d e R a b o n l a r
semedi.

B e n i s r n n a r d n d a n e k i p ald v e kutsal y a l a y a l a d ,
halknn prensi, Antlamasnn oullarnn yneticisi gibi.
Mezmur 15 IB

T a n r ' n n p e y g a m b e r i tarafndan y a l a n d k t a n sonra D a v u t ' u n

g c n n ilk kez kantlan.
I

S o n r a d m a n saflarnda b e n i m l e a l a y e d e n Filistin'i
grdm...

KUMRAN

L DENZ PARMENLER

Sryanice
1

XVIII

Mezmur

=154.

YAZITLARI

Mezmur

Yksek sesle Tanr'y m e t h e d i n . H a l k l a r n birliinde,

O ' n u n hametini anlatn.

2

A d i l o l a n l a r n arasnda o n u n adn v n v e sadk o l a n l a

onun bykln duyurun.

En Y c e ' y i v m e k iin ruhunuzu iyiye ve m k e m m e l e

adayn.

K u r t u l u u n u tantmak iin birlein.

O ' n u n g c n tantmakta g e c i k m e y i n v e h a m e t i n i , b t n
basit o l a n l a r a .

n k bilgelik, R a b b i n g r k e m i n i t a n t m a k v e ilerindeki
b y k l a n l a t m a k iin v e r i l d i .
n k o a d a m a verildi,

g c basite a k l a n s n d i y e , k a v r a y g c n d e n y o k s u n
o l a n l a r o n d a k i y c e l i i anlasnlar d i y e ,

O ' n u n k a p l a r n d a n uzak kalanlar, girilerinden geri

dnenler.

n k En y c e , Yakup'un Rabbidir ve O ' n u n heybeti,

o n u n ilerinin zerindedir.

10 En Y c e ' y i v e n biri, o n u n n a z a r n d a s u n u getirendir,

11 T e k e l e r ve buzalar s u n a n biri, s u n a n zerini y a k m a l k
s u n u l a r l a d o l d u r a n biri, d o r u n u n e l i n d e n m a k b u l bir
buhur olsun diye.
12 D o r u n u n k a p l a r n d a n o n u n sesi d u y u l u r ve d i n d a r n
b i r l i i n d e n , o n u n ezgisi.
13 P a y l a r n y e d i k l e r i n d e o n u anarlar ve c e m a a t t e birlikte
itiklerinde.
14 O n l a r n d n , En Y c e n i n Yasas z e r i n e d i r ve
szleri, g c n bildirmek i i n .
15 S z g n a h k r d a n ne kadar da uzak ve bilgisi,
kstah o l a n d a n .
16 R a b b i n g z l e r i n d e s e v e c e n l i k vardr iyilie kar
17 ve kendisini v e n l e r e m e r h a m e t e d e r ; kt z a m a n l a r d a
o n l a r n r u h u n u korur.
18 Y a b a n c l a r n e l i n d e n m t e v a z kiiyi kurtaran R a b ' b e
kredin,
19 Y a k u p ' t a n bir b o y n u z k a r a n a ve srail'den bir y a r g .
2 0 a r d a n n S i y o n ' d a o l m a s n ister v e K u d s ' s e e r ,
ebediyet iin.

GEZA VERMES

Sryanice Mezmur iii =

155.

mezmur

XXIV

E l l e r i m i a t m S e n i n kutsal m e s k e n i n e d o r u .

Ey R a b , S a n a s e s l e n d i m , d u y b e n i .

K u l a k v e r t a l e b i m e ve isteimi bala b a n a ,

ve r i c a m b e n d e n e s i r g e m e .

R u h u m u ina et ve o n u uzaklara s r m e

v e g n a h k r n karsnda o n u y a l n z b r a k m a .

D o r u y a r g , ktln d l n b e n d e n u z a a srkler.

R a b , g n a h l a r m a gre y a r g l a m a b e n i , n k h i b i r c a n l
a d a m , S e n i n h u z u r u n d a hakl deildir.

R a b , S e n i n Y a s a n a n l a m a m sala v e b a n a y a r g l a r n
ret.

10 K a l a b a l k l a r S e n i n ilerini d u y a c a k ve halklar S e n i n
grkemini onurlandracak
11 B e n i a n m s a ve u n u t m a , d a y a n l m a z skntlara s o k m a
beni.
12 G e n l i i m i n g n a h n b e n d e n uzak tut ki g n a h l a r m
b e n i m l e birlikte a n l m a s n .
13 R a b , b e n i kt b e l a l a r d a n arndr, b a n a geri d n m e l e r i n i
engelle.
14 iimdeki kklerini kurut, yapraklarnn i i m d e b y m e l e r i n i
engelle.
15 R a b , S e n hametlisin; bu y z d e n strabm S e n i n h u z u r u n d a
diner.
16 K i m e y a l v a r a y m ki o n u b a n a balasn? A d a m l a r n
o u l l a r n n g c d a h a fazla ne baarabilir ki?
17 S e n d e n gelir ey R a b , b e n i m d o r u l u u m .
1 8 U y k u l u y d u m v e u y u d u m ; rya g r d m v e u y a n d m .
1 9 R a b , k a l b i m skntlyken b a n a destek v e r d i n v e b e n R a b b i
kurtarcm b i l d i m .
2 0 i m d i o n l a r n utancn g r y o r u m ; sana s n d m i i n
u t a n m a y a c a m . ( G r k e m i n i sun d a i m a )
2 1 srail'i k o r u , S e n i n kymetlini e y R a b v e Y a k u p ' u n e v i n i ,
setiini.
Kurtulu iin

Dua

XIX n k h i b i r s o l u c a n S a n a k r e t m e z v e h i b i r k u r t u k
Senin sevecenliini saymaz.

 L DENZ PARMENLER

KUMRAN

YAZITLARI

A n c a k y a a y a n S a n a kreder, a y a k l a r s e n d e l e y e n l e r S a n a
kreder o n l a r a kendi s e v e c e n l i i n i d u y u r d u u n d a v e k e n d i d o
r u l u u n u a n l a m a l a r n saladnda.
n k b t n c a n l l a r n ruhu S e n i n e l l e r i n d e d i r ; b t n b e d e n
lere S e n nefes v e r d i n .
E y R a b , iyiliin u y a r n c a d a v r a n b i z e , m e r h a m e t i n i n b o l l u u
u y a r n c a v e d o r u ilerinin b y k l u y a r n c a .
R a b , kendi a d n s e v e n herkesin sesini d u y a r v e s e v e c e n l i i n i
onlardan esirgemez.
k r l e r o l s u n R a b ' b e , d o r u iler y a p a n a , kymetlilerini s e
vecenlii ve merhametiyle talandrana.
R u h u m S e n i n adn kutsamak iin haykrr, neeyle S e n i n
m e r h a m e t i n i kutsamak i i n ,
S e n i n sadakatini kutsamak i i n ; k u t s a m a l a r n n s o n u yoktur.
G n a h l a r m d a n tr l m e m a h k m e d i l d i m v e sularm
b e n i l l e r D i y a r m a satt.
A n c a k S e n b e n i kurtardn e y R a b , m e r h a m e t i n i n b y k l
v e d o r u ilerinin b y k l u y a r n c a .
B e n de Senin adn sevdim ve Senin glgene sndm.
S e n i n kudretini a n m s a d m d a k a l b i m g kazanr v e S e n i n
m e r h a m e t i n e snrm.
G n a h l a r m bala e y R a b , beni k t l k l e r i m d e n arndr.
S a d a k a t v e bilgi ruhu bahet b a n a ; felaketle k l t m e b e n i .
B e l i y a l ' i n b a n a h k m e t m e s i n e izin v e r m e n e d e kirli bir r u
h u n ; a c n n v e kt niyetin k e m i k l e r i m e i l e m e s i n e m a n i o l . n
k S e n i n iindir, e y R a b , b e n i m d u a m v e S e n d e n m e d e t u m a r m
her g n .
D i n kardelerim b e n i m l e sevinirler v e b a b a m n e v i S e n i n l tuflarnla enlenir.
... d a i m a S e n i n l e s e v i n i r i m .
Siy on'a Sesleni

XXII

S e n i a n m s a r m , S i y o n , kutsamak i i n ;

btn varlmla Seni seviyorum;

hatran sonsuza kadar kutsanacak.
U m u d u n byktr e y S i y o n ;
H u z u r v e b e k l e n e n kurtuluun g e l e c e k .
Kuaklar yaayacak sende,
kymetli kuak S e n i n h a z i n e n o l a c a k .

CEZA VERMES

S e n i n kurtulu g n n isteyenler,
grkeminin byklyle sevinecekler.
G r k e m i n i n bolluuyla beslenecekler
v e g z e l s o k a k l a r n d a n l a y a n sesler k a r a c a k l a r .
P e y g a m b e r l e r i n i n deerli ilerinin a n m s a y a c a k s n
v e deerli o l a n l a r n ileriyle kendini y c e l t e c e k s i n .
i n d e y a a n a n zorbalklardan a r n ;
y a l a n l a r v e ktlkler s e n d e n uzak olsunlar.
Oullarn seninle sevinecekler
v e sevgililerin sana katlacaklar.
K u r t u l u u n u nasl da u m u t ettiler
v e kusursuz o l a n l a r n nasl d a senin iin y a s tuttular.
Senin umudun, ey Siyon, dinmeyecek
ve beklentin unutulmayacak.
l e n bir adil a d a m var m o r a d a ?
G n a h n d a n kurtulan bir a d a m var m?
A d a m , k e n d i y o l u n a gre snanr,
h e r k e s y a p t k l a r n n karln alr.
S e n i n z o r b a l a r n e v r e n d e n silinecekle^,
e y S i y o n v e s e n d e n nefret e d e n l e r y o k o l a c a k l a r .
S e n i n k u t s a m a n honut e d i c i d i r , e y S i y o n ;
b t n d n y a d a ykselir o .
D e f a l a r c a seni a n m s a r m kutsamak i i n ;
b t n k a l b i m l e sana k r e d e r i m .
S o n s u z d o r u l u a erieceksin
v e asil o l a n seni k u t s a y a c a k .
S e n i a n l a t a n g r y e bak
v e h a y a l l e r i n e p e y g a m b e r l e r i n , seni a r z u l a y a n .
Kutsan ve y c e l ey S i y o n ;
E n Y c e y e kret, Kurtarcna!
R u h u m senin grkeminle enlenecek!
Yaratan'a

XXVI

lahi

R a b y c e v e kutsaldr, b t n kuaklar i i n E n Kutsal

olandr.
H a m e t l i o n u n n n d e d i r v e a r d n d a sular v a r d r .
S e v e c e n l i k v e doruluk vardr y z n d e ; g e r e k , yarg v e d o
ruluk o n u n tahtnn esaslardr.
B t n m e l e k l e r i o n u g r d k l e r i n d e ezgi s y l e r l e r ; n k o ,
o n l a r a b i l m e d i k l e r i n i gsterdi.

 L DENZ PARMENLER

KUMRAN

YAZITLARI

D a l a r m e y v e y l e t a l a n d r r v e iyi y e m i l e , b t n c a n l l a r
iin.
G c y l e d n y a y a h k m e d e n e , bilgeliiyle y e r y z n yarata
n a krler o l s u n .
K a v r a y g c y l e g k y z n gerdi v e a m b a r l a r n d a n rzgr
estirdi.
Y a m u r i i n imekler aktrd v e y e r y z n n s o n u n d a n sis
ykseltti.
Davut'un

XXVII

iirlerinin

bir

Aklamas

a y ' n o l u D a v u t , bilgeydi v e g n e gibi parlak

t ; T a n r ' n n v e a d a m l a r n n a z a r n d a b t n y o l l a r n d a zeki v e k u
sursuzdu.
Y H V V H , o n a zeki v e y e t e n e k l i bir ruh v e r d i ; D a v u t , g n d e l i k
s u n u l a r i i n y l n her g n n d e s u n a n n n d e s y l e m e k i i n
3 6 0 0 m e z m u r v e 3 6 4 ezgi y a z d ; a b a t sunular i i n 5 2 e z g i ; Y e
n i A y l a r , B a y r a m gnleri v e B a l a n m a G n i i n 3 0 ezgi y a z d .
S y l e n e n ezgiler 4 4 6 , kt ruhlarla h a s t a l a n a n l a r i i n s y l e n
m e k z e r e y a z l a n ezgiler 4 t a n e y d i .
T o p l a m d a 4050 taneydiler.
En Y c e n i n huzurunda kendisine verilen peygamberlik iin
b t n bunlar s y l e r d i .

Apokrifal Mezmurlar (II)

(4Q88)

Bir drdnc maara Mezmurlar elyazmasnn son drt stununda

(VII-X), apokrifal iir bulunmaktadr. Bunlardan ilki (stun VII-VIII),
nceki sayfalarda sunulmu olan IIQ5 XXII ile ayndr (s. 311-12). Dier
iki iirden ilki (stun IX), son yargya odaklanr ve ikincisi (stun X) Yahuda'ya adanm bir ilahidir.
Editio princeps iin bkz. P. W. Skehan vd.,. DJD, X V I , 102-6.
IX ... C e m a a t
ve kutsayacaklar
Rabbin adn,
n k o y a p l a n her ii yarglar
ktl y e r y z n d e n k a l d r m a k i i n
ktln oullar y o k o l s u n d i y e .
G k l e r , iini v e r e c e k
v e ...snrlaryla birlikte y o k o l a c a k .
Yeryz
meyvesini verecek mevsiminde
ve rn bozulmayacak.
M e y v e a a l a r . . . z m balarnn
ve...yalan sylemeyecek.
Yoksul d o y a c a k
v e T a n r d a n korkanlar d o y u r u l a c a k l a r .

 L DENZ PARMENLER

KUMRAN

YAZITLARI

X ...
S o n r a y e r v e gk birlikte b a y r a m e d e c e k l e r .
A k a m s t karanlnn btn yldzlar s e v i n s i n .
enlen, Yahuda, enlen!
enlen, enlen, kvan duy!
B a y r a m l a r n kutla ve y e m i n l e r i n i tut
n k B e l i y a l s e n d e n uzak.
Elini kaldr ve sa elini g l e n d i r !
D m a n yok edilecek
v e ktln btn iileri d a t l a c a k !
A n c a k S e n , e y R a b , ebedisin S e n .
S e n i n grkemin daimidir.
Haleluya.

Apokrifal Mezmurlar (III)

(IIQapPs a =IIQII)

Apokrifal mezmurlarn yazl olduu bir Parmen'e ait, tahrifata

uram ve ksmen kt ruhlar kovma konusunu ileyen be stun, II.
maarada bulunmutur. Stunlarn byk bir blm, kopuk olduun
dan, akc bir okumaya olanak tanmaz. Solomon'a atfedilen iirlerden
birini kapsad anlalan I. stunda ska kullanlan 'iblisler' ve 'iyile
tirme' terimleri, bu eserin tr hakknda fikir edinmemize de olanak ta
nr. 3. stunda bahsi geen 'gl melek', eytan yenilgiye uratan ve
onu 'byk bolua' ve 'cehennemin dibine' srendir. 5. stun 3-13, Kanonik Mezmur 9l'le ayndr. 4. stunda geen bir kt ruhlar kovma i
irine ait ksa blmler, bu stundan nce gelirler ve stun 've yle ya
nt verecekler, A m e n , Amen. Sela' szleriyle sonlandrlr. 4. stundaki
btn boluklar, E. Puech tarafndan, Franszca bir sunuda, varsaymsal
olarak tamamlanmtr. Metin hakknda genel bir fikir vermek adna P u ech'in evirisini burada yeniden sunuyoruz; ancak ayrntlarn dorulu
unu garanti edemiyoruz.
n aratrma basklar iin bkz. J. P. M. van der Ploeg, ' U n Petit ro
uleau de psaumes apocryphes ( I I Q P s A p 3 ) ' , G. Jeremias vd. iinde, eds.,
Tradition und Glaube (K. G. Kuhn Festschrift) (Gttingen, 1971), 128-39;
E. P u e c h , 'Les deux derniers psaumes davidiques du rituel d'exorcisme,
I I Q P s A p 3 iv 4-v 14', D. Dimant ve U. Rappaport iinde, eds., The Dead
Sea Scrolls: Forty Years of Research (Leiden, 1992), 64-89; zellikle bkz,
s. 68-9. Editio princeps iin bkz. F. Garcia Martinez vd., DJD, XXIII, 181205.

 L DENZ PARMENLER

KUMRAN

YAZITLARI

III ...
D n y a z e r i n d e k i b u iaretleri v e m u c i z e l e r i y a p m o l a n
kim?
K e n d i kudretiyle bunlar y a p a n , R a b ' d i r .
O , h u z u r u n d a k i b t n m e l e k l e r i n e v e kutsalln b t n t o
humlarna buyurur, btn gkyz ve y e r y z , adamlara
kar g n a h i l e y e n l e r e ve insanlara kt d a v r a n a n l a r a kar
tanklk ederler.
O ' n u n m u c i z e l e r i n d e k i srlar bilirler v e R a b ' d e n korkarlar ...
l d r m e k ...
... R a b ... R a b ...
ve o b y k felaketten korkarlar.

IV
R a b , h e l a k o l m a n i i n ... seni b y k bir felaketle
cezalandracak
v e f k e s i n d e , b t n b u n l a r a kar ... sana m e r h a m e t
etmeyecek,
seni b y k b o l u a v e c e h e n n e m i n d i b i n e s r e c e k o l a n
v e O n u n b t n kararlarn u y g u l a y a c a k g l bir m e l e k
gnderecek.
... b y k boluktaki karanlk ... y e r y z n d e n s i l i n e c e k .
... d a i m a v e ... A b a d d o n ' u n ( c e h e n n e m i n dibi) l a n e t i y l e
... R a b ' b i n kzgn fkesi ...

V ...
R a f a e l o n l a r iyiletirdi. A m e n , a m e n . S e l a .
D a v u t ' u n ... R a b a d n a b y k bir s r . . .
C e n n e t ' e seslen her z a m a n ;
n k g e c e o l d u u n d a O sana gelir
v e sen O ' n a y l e d e r s i n :
K i m s i n s e n , a d a m d a n o l a n v e kutsal o l a n l a r n t o h u m u ?
Y z n , anlamszln yz
ve boynuzlarn, ryann boynuzlar.
Sen karanlksn, aydnlk deil,
A d a l e t s i z s i n , doru d e i l .
Halkn prensi, R a b ,
seni c e h e n n e m i n d i b i n e g n d e r e c e k
v e b r o n z d a n kaplar k a p a t a c a k ,
k v e d o r u o l a n n z e r i n e d o a n g n e
seni a y d n l a t m a y a c a k ... y l e d i y e c e k s i n ...

CEZA VERMES

VI ...
D a v u t ' a . S i h i r szleri z e r i n e . B e l i y a l sana g e l d i i n d e
R a b a d n a c e n n e t e doru haykr.
O n a y l e d e : K i m s i n sen? A d a m d a n v e kutsal o l a n l a r n
t o h u m u n d a n kork.
Y z n , hiliin yz ve boynuzlar ryann boynuzlar.
S e n k a r a n l k s n , a y d n l k d e i l ; adaletsizsin d o r u deil
H a l k n prensi s a n a kar; R a b seni c e h e n n e m i n d i b i n e
srecek,
n g e m e s i n i e n g e l l e y e n b r o n z kaplarla k a p a l
v e d o r u n u n y z n a y d n l a t a n g n e seni
aydnlatmayacak.
y l e diyeceksin: Doruyu ktye srkleyen Satan'n
y a r g l a n m a vakti g e l d i i n d e , m e l e k d o r u n u n y a n n d a
ofmaz m?
D o r u l u k ruhu o n u karanlktan korur; n k d o r u l u k
o n u n iindir.
... d a i m a , B e l i y a l ' i n b t n oullar. A m e n , a m e n . S e l a .

Kanon-d Mezmurlar
(4Q380-8I)

Biri yedi, dieri 110 blmden oluan, ypranm iki elyazmas, H o dayot'a ( I Q H ) kyasla kutsal kitap Mezmurlarna daha ok benzeyen
apocryohal Ibranice dini iirlerden oluur. Bunlardan bazlar, kanonik
mezmurlarn yeni derlemeleridir (rnein; 15. blmde, 86. ve 89. M e z
murlar; 24. blmde, 18. Mezmur yeniden kullanlr). Bu yaztlardan
hibiri tam deildir; ancak bu uzunca ve vasat iirlerin bir blm evi
riye uygundur. Bu yaztlar editr Eileen Schuller, elyazmalarnn PersHelenistik dneme ait olduklarn ve tarikat dneminden nce yazldk
larn dnr. Paleografik adan bu yazt, M . . birinci yzyln ilk ya
rsna tarihlenir. Tarihsel bilgilerden yoksun olan bu iirlerin, birok kut
sal kitap Mezmurunda olduu gibi, bal vardr; ancak bunlardan yal
nzca okunabilir durumdadr: "Ovadya'nn M e z m u r u " (4Q380 I II,
8); 'Tanrnn Adamnn lahisi' (4Q38I 24, 4) ve 'Yahuda Kral Manae'nin Asur Kral'na tutsak dt zamanki duas' (4Q38I 33, 8). Bu
balklarda, kukusuz takma adlar kullanlmtr. O v a d y a ' n n peygam
berlii ya da I. Krallar I8:3'te bahsedildii zere saray grevlisi olup ol
mad belirsizdir.
Editio princeps iin bkz. Eileen Schuller, DJD, X I , 75-172.
4 Q 3 8 0 , 1 . blm
I ... K u d s , T a n r ' n n setii d a i m i ehir.
... kutsal o l a n l a r ;
n k R a b b i n ad o n u n l a anlr
ve grkemi Kuds'n
v e S i y o n ' u n z e r i n d e grlr.

CEZA VERMES

K i m R a b b i n a d n anar v e k i m ,
O n u n btn v g l e r i n i d u y u r u r ?
R a b , iyilii iin o n u a n m s a d
1

ve ziyaret etti;
kutsal o l a n l a r n n baarsn o n a gstersin
v e u l u s u n u n honutluuyla sevinsin d i y e .
(bkz. 106. M e z m u r 2, 4-5).
II S e n i n iin ... bir a d a m y a p t ;
n k o , srail'in t m oullar iin
syledii szlerini tuttuklar kiidir ...
... e l i n seni kurtarmaz;
n k T a n r ' n n g c iyi y a p a r .
K t niyetle d o l u o l a n l a r ,

d a h a ne kadar kt d a v r a n m a k t a n z e v k a l a c a k s n z ? ...
vacaf
Ovadya'nn mezmuru.
T a n r ... d o r u o n u n i i n d e v e o n u n s e v e c e n l i i ...
2. blm
... d a l a r ve tepeler ...
O n u n z e r i n d e y k s e l e n her ey s a l l a n a c a k ...
v e straplarnda, T a n r ' y a y a k a r a c a k l a r .
O , onlar ektikleri a c l a r d a n kurtaracak;
n k R a b , deerli ... m e r h a m e t l i d i r .
... a d a m a ...
4 Q 3 8 I , I. blm
... o n u n bilgeliini a k l a d m ,
onun mucizesini dnrm
ve o, bana retmen olur.
A z m n ... yargs,
v e basite v e anlarlar
v e d u y a r s z a v e bilirler.
E y R a b , m u c i z e l e r . . . n e kadar g l ,
g n l e r i n d e (?) g ve yeri yaratt
v e s z y l e ... nehir yataklar

KUMRAN

L DENZ PARMENLER

YAZITLARI

O ...
g e c e v e yldzlar v e takmyldzlar ...
v e o n l a r ldatt ...
her a a v e z m bann her m e y v e s i
v e topraktaki her r n .
O n u n szlerine gre ... btn ...
a d a m o l u v e btn b u n l a r a ,
yere ve btn rnlerine,
yeni aydan yeni aya, bayramdan bayrama,
g n d e n g n e o n u n m e y v e l e r i n i y e m e l e r i iin ...
v e kulara v e o n l a r a ait o l a n her e y e
v e her e y i n e n iyisini y e m e l e r i iin v e
... o n l a r d a . . . v e btn hakl v e m e l e k l e r i ...
a d a m a h i z m e t etmeleri v e o n a h k m e t m e l e r i ...
h k m e t m e l e r i iin o n l a r , ruhuyla yaratt. ...
15. b l m
... g n l m ... evirirsin ...
B a n a d n v e b a n a m e r h a m e t et;
g c n hizmetkrna ver
v e h i z m e t k r n n o l u n u koru.
B a n a ltfunun bir iaretini gster ki,
b e n d e n nefret e d e n l e r , T a n r m ,
b a n a y a r d m ettiimi grp utansnlar ( 8 6 . M e z m u r , 16-17)
v e S e n i n iin bir kurban h a z r l a y a y m , T a n r m .
. . . d e n i z i n isyanna h k m e d e r ,
dalgalarn yattrrsn.
S e n R a h a v ' le gibi e z d i n ,
g l k o l u n l a d m a n l a r n dattn (89. M e z m u r , 10-11).
D n y a y v e o n u n zerindekileri S e n yarattn ( a . g . e . 12).
K o l u n g l d r , elin kudretli,
sa e l i n y c e (a.g.e. 14)
G k l e r d e o l a n kim S e n i n l e kyaslanabilir, T a n r m ? ...
... n k S e n , m e r h a m e t i n i n g r k e m i s i n .
B e n , S e n i n m e s h e d i l m i o l a n n , ... a n l a d m .
Senin bilinmeni salayacam; nk Sen bilmemi saladn;
anlayl o l a c a m ; n k S e n b a n a ... a n l a y v e r d i n .
Senin adn anacaz, ey Rab
v e S e n i n kurtarcln b e k l e y e c e i z .
O n u giysi giyer gibi g i y e c e k l e r
ve bir entari gibi ...

CEZA VERMES

17. b l m
... m k e m m e l l i i i i n d e k i Y a h u d a ' y a b a k a c a k s n v e ...
T a n r m , onlar y u t a c a k s n
v e y a n g n onlar y o k e d e c e k ...
24. b l m
T a n r ' n n A d a m n n M e z m u r u ...
R a b , T a n r ...
O , Y a h u d a ' y btn a c l a r d a n kurtard
v e b r a h i m ' d e n ...
... kuak.
O n u n snavn g e e n l e r , o n a k r e d e c e k l e r
v e ' Y k s e l , e y R a b ' d i y e c e k l e r ...
S e n i n a d n , kurtuluumdur,
k a y a m , kalem ve snam benim Tanrmdr (18. m e z m u r , 3).
...gnnde, R a b ' b e sesleneceim
v e O , beni y a n t l a y a c a k ,
y a r d m m ... b e n d e n nefret e d e n l e r . . .
diyecek.
O n u n h u z u r u n d a k i y a k a r m , kulaklarna u l a a c a k
(18. M e z m u r , 7).
Sesimi tapnandan duyacak.
D n y a sarslacak v e dalarn temelleri titreyecek
... n k o kzgn.
B u r u n d e l i k l e r i n d e n d u m a n kt (18. M e z m u r , 7-9) ...
31. B l m
... gizledikleri an i i n d e ...
... ezgi s y l e y e c e i m .
S e n i n gizlerini d n e c e i m ;
n k ... S e n i n H u z u r u n d a ...
B e n i l m n a d r l a r n d a n e k i p alrsn
... btn ... n n d e ...
B t n y o l l a r ... gelir
Kutsal bir y e r d e ... S e l a . vacat
Y a h u d a Kral ... D u a s ...
D u y , e y T a n r m ...

KUMRAN

L DENZ PARMENLER

YAZITLARI

S e n d e n korkanlarn n n d e a n l a t a c a m ...
K i m anlayabilir Senin dncelerini?
n k zorbalarm Senin n n d e oaldlar.
Onlar bildin ve ruhumun dmanlarn
g z n n n n d e tuttun.
n k b e n ... y a a r m
ve anlayl olanlardan gizlemeyeceksin gnahlarm.
Kurtuluumun dmanlarn yok edeceksin, ey Rab.
V a r o l u u m u n gnleri belirli.
A n c a k bir a d a m nasl ' b u r a d a y m ' diyebilir?
B e n i b e k l e y e n l e r i , g a z a p g n n d e ...
d i y e n l e r i nasl geirirsin kltan?
B a m iin bir ta yaptlar.
n k onlarn grkemi,
gz a l c bir stundur ...
... y a a m k i t a b n d a n .
B e n d e n korkanlarn kkleri k a z n a c a k
ve dmanlarm bitecekler...
... bir ezgi ve kran ...
33. blm
... gklerin zerine y k s e l , e y R a b
v e T a n r m ...
B i z i g c n l e sevindir;
n k S e n i n srlarn esrarldr.
... yerletirirsin beni
v e S e n i n c e z a l a n d r m a n b e n i m s e v i n c i m olur.
... d a i m a v e beni y c e l t m e k i i n .
n k ilediim g n a h l a r b e n i m iin o k fazla ...
A n c a k S e n , Tanrm, Ruhunu ve merhametini
kendi hizmetkarnn oluna gndereceksin
v e s e v e c e n l i i n i S a n a y a k n o l a n k u l u n a ...
S e n d e n korkanlar n n n d e
Seninle mutlu olurum;
n k d o r u l u u n a gre hizmetkarlarn y a r g l a y a c a k
v e s e v e c e n l i i n e gre ...
kurtarmak iin ... S a n a . S e l a .
vacat
Y a h u d a Kral M a n a e ' n i n Asur Kralna
tutsak dt z a m a n k i d u a s .

GEZA VERMES

... T a n r m ... S e n i n n a z a r n d a kurtuluum y a k n d r ...

Y a k l a a n varln beklerim
ve Senin huzurundayken,
g n a h l a r m d a n tr zayf d e r i m .
n k S e n m e r h a m e t i n i (?) oalttn,
bense sularm katladm.
Bu yzden...
daimi sevinten
v e r u h u m iyilik g r m e y e c e k ...
B e n i y k s e e kard bir ulusun z e r i n d e ...
Kutsallnn y e r i n d e S e n i a n m s a m a d m ;
S a n a h i z m e t e t m e d i m ...
45. blm
... a n l a t a c a m ...
S e n d e n korkarm v e b a n a bilinen kirliliklerden
k e n d i m i artrm.
R u h u m u v e r i r i m , S e n i n h u z u r u n d a eilmesi i i n .
G n a h l a r n katladlar
ve b e n i tutsak etmek iin tuzak kurdular.
A n c a k S a n a g v e n d i m ...
B e n i y a r g l a m a , T a n r m , ...
B a n a kar birleenlerin
y a l a n c dillerini y o k et ...
46. b l m
... b u d a l a l a r .
... S e n i n ilkelerin, ihtiamn v e gzelliin ...
V e bulut gibi d n y a n n y z n e dalrlar.
... kadar datlm o l a c a k l a r .
A d a m g t e n kesilecek v e d o r u l a m a y a c a k
... v e her eyi s n a d n .
S u n u l a r n arnmas gibi sekini arndrrsn k e n d i h u z u r u n d a ;
a n c a k kirlilii reddettiin gibi
nefret ettiklerini de r e d d e d e r s i n .
Frtnal bir h a v a gibi ... o n l a r n uralar.
S e n d e n korkanlar d a i m a S e n i n h u z u r u n d a k a l a c a k l a r .
B o y n u z l a r , kalabalklar tepen d e m i r d e n b o y n u z l a r d r
v e ... teperler.
Toynaklarn bronzdan yaparsn;
a n c a k gnahkarlar, y e r d e k i gbre gibi ezilirler ...

KUMRAN

L DENZ PARMENLER

YAZITLARI

69. blm
... l k e d e k i halklarn gnahkrca davrandklarn g r d n d e ,
... b t n l k e katksz kirlilie b u l a n d
v e b a l a n g t a n ... m k e m m e l c e ... g n l n e dant,
l k e d e k i h a l k n y o k e d i l i p y e r i n e kutsal (?)
h a l k n yerletirilmesini.
... s e n d e v e sizi y n l e n d i r e c e k
v e size r e t e c e k p e y g a m b e r l e r v e r d i , r u h u n d a n ...
... senin T a n r n (?) c e n n e t t e n a l a l p , seni y n l e n d i r m e k
v e l k e d e y a a y a n l a r n ilerinden geri e v i r m e k i i n
sana s e s l e n d i .
... ilkeler, y a s a l a r v e buyruklar,
M u s a ' n n e l i y l e bir antlama y a p t .
... l k e y e yerleti (?) B y l e c e t e m i z l e n e c e k v e ...
... o n u n o l u p o l m a y a c a n d n m e k iin ...
V e y l e o l m a z s a , ...
S e n i n l e yapt a n t l a m a y b o z m a k
v e bir y a b a n c y a d n m e k iin v e ...
... k t l n z e r i n d e v e kendi a z n d a n k a n
szleri deitirmek iin ...
B l m 76-7
... Kutsallarn Kutsal'nn birlii
v e Krallarn K r a h ' n n halk ...
... szlerim v e a z m d a n k a n bilgelik szlerini d n r l e r .
. . . v e d o r u bir yarg v e gvenilir tank.
O n u y a n t l a y a c a k g c n var m i i n d e ...
... d u y m a k .
... A r a n z d a n kim O n u n azarna kar durur? ...
... n k birok h k i m i n i z v e saysz tanklarnz vardr.
A n c a k ... yarg z a m a n n d a Tanr sizin karnzda o t u r a c a k ,
h a k a v e a d i l c e y a r g l a m a k iin ...
... o n u n r u h l a r , size doru yargy a k l a m a k i i n .
... r e n m e k iin a n l a y n v a r m?
... Efendiler Efendisi, g l , ihtiaml v e benzersizdir.
O , sizi seti, g l halklar y e r i n e v e b y k uluslar,
b t n ... y n e t e c e k o l a n ...
... g k y z v e y e r y z
v e y e r y z n d e k i halklar arasnda e n y c e ...

Atlar
(4QI79, 4Q50I)

Atlar kitabndan esinlenerek yazlm bir iire ait baz blmler, 4.

maarada bulunmutur (4QI79). Bir metnin yalnzca ikinci blm, an
lalr bir eviriye msaade edecek uzunluktadr. Bkz. J. M. Allegro ve
A. A. Anderson, DJD, V, 75-7; J. Strugnell, RQ 7 (1970), 250-52. Benzer
bir eser (4Q50I), M. Baillet imzasyla yaymlanmtr (DJD, V I I , 79-80).
Her iki metin de, M . . birinci yzyln ikinci yarsna tarihlenir.
4QI79, 2. blm

e h i r nasl da ssz,
B t n halklarn prensesi p e r i a n ,
terk e d i l m i bir k a d n g i b i ;
b t n kzlar terk e d i l m i ,
kocas tarafndan terk e d i l m i bir k a d n g i b i .
B t n saraylar v e d u v a r l a r ,
ksr bir kadn g i b i ;
k o r u n a n bir k a d n gibi
btn toprak y o l l a r ;
b t n ...
acl bir kadn gibi
ve btn kzlar kocalar iin y a s tutan
kadnlar gibiler;
b t n ...
o c u k l a r n d a n ayr d e n kadnlar g i b i .

KUMRAN

L U DENZ PARMENLER

YAZITLARI

A l a , K u d s , ala
... gz yalar y a n a k l a r n a a k y o r ,
... oullar y z n d e n .
4Q50I
Mirasmz yabanclara verme,
m l k m z ellere v e r m e .
H a l k n n terk edilenleri o l d u u m u z u a n m s a
v e S e n i n mirasnn terk e d i l e n l e r i .
A n t l a m a n n perian o c u k l a r n a n m s a ...
Senin adadn
onlar geri getirecek k i m s e y l e tartmazlar;
onlar b a l a y a c a k k i m s e y e krlmazlar;
onlar dorultacak k i m s e d e n s a p m a z l a r .
H a l k n n lanetlileri beni kuattlar, y a l a n c d i l l e r i y l e .
... e v i r d i l e r
v e S e n i n dallarn bir k a d n n s o y u n a .
H a l k n n ( ? ) oullarnn u t a n c n a bak v e gr,
n k y a n y o r u z , kfrbaz dilleri y z n d e n ,
ateli hastalk kuatt bizi.

Sabat Kurbanl in Ezgiler

(4Q400-407, IIQ17, Masada 1039-200)

Kutsal ibadetle ilgili bir belgenin blmleri ilk kez J. T. Milik tara
fndan 'The angelic liturgy' balyla yaymland (Congress Volume Ox
ford, Supplements to Vetus Testamentum, VII, Leiden, I960, 318-45). Ya
ztlarn btn; 4. maaradan karlm olduka ypranm sekiz blm
(4Q400-407), ksa II. maara blmleri (IIQI7) ve Masada'da bulunan
uzun bir blm daha (1039-200), Carol Newsom'in editr!iiyle yaym
land (DJD, X I , 173-401). IIQI7 iin bkz. Garcia Martinez vd., DjD, XXIII,
359-304.
Paleografinin bak asna gre, btn elyazmalar, M . . birinci
yzyln ilk yarsnda yazld anlalan Masada blm dnda, M . .
birinci yzyl tarihlidir. Bu ezgiler, ilk on abatta; gne ylnn ilk
eyreinde, Tanr iin okunan kutsal dualardan oluur. Bu ezgiler, dn
yevi ve semavi ibadetin ezamanlln ortaya koyarlar. iirlerde anlat
lan konular genelde belirsiz olsa da, semavi tapnak, taht-arabas, kutsal
liturjide yer alan eitli gruplar ve yedi ba melek tarafndan okunan
kutsamalar bu iirlerde konu edilirler.
Yaztlarn temel esin kayna, Hezekiel Kitab'dr. Kitabn I. ve 10.
blmleri, taht arabasyla; 40-48 blmlerse, semavi tapnakla ilgili an
latlara kaynaklk ederler.
Bu ezgilerde, yaztn ele aln tarihini ortaya koyacak bir bilgiye
rastlanmaz; ancak elyazmas temelinde ne srlen zaman, M . . birin
ci yzyldr.
Merkabah, ya da kutsal taht-arabas, antik ve ortaa Yahudi gi
zemciliinde ilenen temel bir konuydu. Dolaysyla bu erken kutsal kitap-sonras bildirgesi, Merkabah mistisizmi ve Hekhaloth ('semavi saray
lar') yazn almasnda byk bir tarihsel n e m e sahiptir. D a h a s ,
Mishnah'a gre, tahtla ilgili Hezekiel pasajnn kehanet amac gdlerek

 L DENZ PARMENLER

KUMRAN

YAZITLARI

sinagogda okunmas, hatta konuya hkim bir bilgenin bulunmad zel

toplantlarda bu meselenin tartlmas yasaktr (Hagigah II, I)
Bu Kumran belgesinin, Masada Kalesi'nde bulunmas iki biimde
aklanabilir: Ya bir grup Essenili devrimcilere katlp, yanlarnda baz
elyazmalarn da getirmilerdi ya da Kumran yerlekesi Cemaat tarafn
dan boaltldktan sonra isyanclar buray igal etmi ve baz Esseni el
yazmalarn son direni yerlerine gtrmlerdi.
4 Q 4 0 0 , bl. I i
Efendiye. Birinci ayn drdndeki birinci abat kurbanl
iin e z g i .
M u t l a k kutsalln 'tanrlar' i=elohim) ... T a n r s n a k r e d i n ;
x

o n u n kutsal krallnda s e v i n i n . n k o , d a i m i kutsaln, Kutsall

n Kutsal a r a s n d a mutlak kutsall yaratt; asil m a b e d i n d e k i i
T a p n a k ' t a khinlik y a p s n l a r , e n iteki g r k e m l i T a p n a k o d a s n
da, O ' n u n huzurunda yneticilik yapsnlar diye. Bilginin btn
tanrlarnn (=elim) birliine ve T a n r ' n n b t n tanrlarnn birlii
n e , ruhani ileri iin ilkelerini ve bilginin t e m e l i n i kuran herkes
iin hametli yarglarn bildirdi, o n u n hametli a n l a y n a m a l i k
o l a n halk, s o n s u z l u u n ... bilgisine y a k n o l a n 'tanrlar', kutsall
n k a y n a n d a n mutlak kutsalln m a b e d i n e ... i T a p n a n k
h i n l e r i , e n kutsal Kral'n varlnn y n e t i c i l e r i ... o n u n g r k e m i .
D a i m i y e d i k u r u l u o l u t u r m a k i i n her h k m l e b y y e c e k l e r .
n k onlar kendisi iin yaratt, e n kutsal olsunlar d i y e . Kutsal
larn kutsalna y n e t i c i l i k y a p a n l a r ... y o l u saptranlar d e v a m et
tirme ... O n l a r n t a p n a k l a r n d a saf o l a n h i b i r ey yoktur. O n l a
ra, kutsal h e d i y e l e r l e ilgili ilkeleri bildirdi; b u n l a r l a birlikte btn
kutsal o l a n l a r k e n d i l e r i n i kutsasnlar d i y e . Y o l l a r n d a n s a p a n l a r
c e z a l a n d r s n l a r d i y e saf olanlar y e n i d e n a r n d r a c a k ... g n a h n
d a n p i m a n l k d u y a n l a r n cezasn affedecek ... bilgi ... i t a p
naktaki k h i n l e r i n a r a s n d a v e g r k e m l i ... y a r g l a r y l a b e r a b e r
kutsal o l a n l a r n retileri o n l a r n a z n d a n k a r ... o n u n m e r h a
m e t i , d a i m i balayclk i i n . f k e l i i n t i k a m n d a ... kendisi iin
i T a p n a k t a khinlik y a p s n l a r d i y e , tanrlarn en kutsal ... , ...

yakn olan yceler ycesi khinler...

4 Q 4 0 0 2 ( 4 Q 4 0 1 , 1 4 . b l m , 7-8)
... ihtiamn ilahi varlklarn a r a s n d a , Kralln iin o k u n a n
dualar el kutsaln arasnda yceltmek iin. 'Tanrlardan' ve
a d a m l a r d a n d a h a g r k e m l i b i i m d e , b t n 'tanrlarn' k a m p l a r n -

GEZA VERMES

da yceltilirler ve birliklerdeki adamlar, o n l a r d a n

korkarlar.

O ' n u n asil h e y b e t i n i bilgileri l s n d e anlatrlar v e ' T a n r l a r ' n

K r a l n n g r k e m l i i h t i a m n , m e v k i l e r i n d e a n l a t r l a r ... o n l a r n
arasnda biz n e y e s a y l a c a z ki? O n l a r n m e s k e n i n d e b i z i m k
h i n l i i m i z n e y e s a y l a c a k ki? O n l a r n mutlak kutsalIyla nasl k
y a s l a n a c a k b i z i m kutsallmz? T o p r a k t a n o l a n d i l i m i z i n s u n u s u ,
ilahi o l a n l a r n bilgisiyle nasl k y a s l a n a c a k ... b i z i m s e v i n c i m i z .
B i l g i n i n T a n r s ' n ... y c e l t e l i m . Kutsallarn Kutsal v e O ' n u n a n
lay, b i l g i y e s a h i p o l a n l a r n z e r i n d e ...
4 Q 4 0 2 , 4. b l m , 9-10
... 'tanrlar' o n u n ziyaretine koarlar ve bir k a l a b a l k sesi ...
c e n n e t i n s a v a n d a k i 'tanrlarn' ... olur.
4 Q 4 0 2 4 , I I - I 5 = M A S A D A B L M I , 1-7
... m k e m m e l y e n i iler. B t n d a i m i gizli e y l e r l e , birlikte
yapt b t n b u ... bilginin btn szleri; n k v a r o l a n her ey
B i l g i n i n T a n r s ' n d a n gelir v e btn belirli o l a n eyler, O ' n u n ta
sarsndan gelir. n c e k i eyleri belirli o l a n z a m a n l a r n d a retir v e
sonraki eyleri m e v s i m l e r i n d e . M k e m m e l c e a a k a r l a n ey
leri b i l e n k i m s e , g e r e k l e m e d i k l e r i s r e c e onlar a n l a y a m a z . O n
lar g e r e k l e t i i n d e , doru d a v r a n a n kimse o n u n tasarsn a n l a
y a m a z ; n k o n l a r g r k e m l i ilerdir. V a r o l m a l a r n d a n n c e ,
o n u n tasarsnda v c u t bulurlar.
Efendi iin. kinci ayn sekizindeki altnc a b a t ' n kurban
iin ezgi.
Tanrlarn Tanrs'na kredin, ykseklerin ykseinde yaa
y a n l a r ... kutsallarn kutsal v e o n u n g r k e m i n i v n ... d a i m i
tanrlarn bilgisi ...
4 Q 4 0 3 I , i , 1-29 ( 4 Q 4 0 4 - 5 ) = M A S A D A B L M
1039-200
H k m d a r prenslerden n c s n n d i l i n d e n d k l e n kutsa
m a m e z m u r u , bir kutsama ... O , T a n r n n y c e m e l e k l e r i n e , y e d i
kusursuz k u t s a m a y l a y e d i kez k r e d e c e k .
B t n tanrlarn z e r i n d e k i Kudretli o l a n i i n d r d n c n n
d i l i n d e n d k l e n kutsama m e z m u r u , y e d i m k e m m e l g l u -

 L DENZ PARMENLER

KUMRAN

YAZITLARI

ra. O , g l U r a l a r n Tanrs'na, y e d i ihtiaml d u a s z l e r i y l e ,

y e d i kez k r e d e c e k .
G r k e m i n Kral iin beincinin dilinden, y e d i m k e m m e l
kranla birlikte d k l e n kran m e z m u r u . O , g r k e m i n Tanrs
n a , y e d i ihtiaml kran szleriyle, y e d i kez k r e d e c e k .
yiliin Tanrs iin a l t n c n n d i l i n d e n , y e d i m k e m m e l v
g y l e birlikte d k l e n v g m e z m u r u . yiliin T a n r s ' n n h u z u
r u n d a , y e d i m k e m m e l v g szleriyle, y e d i kez v e c e k .
H k m d a r p r e n s l e r d e n y e d i n c i s i n i n d i l i n d e n d k l e n ezgi
m e z m u r u ; Kutsalln Tanrs iin g l bir ezgi v e y e d i m k e m
m e l e z g i . Kutsalln K r a l m a y e d i m k e m m e l ezgi s z l e r i y l e bir
likte y e d i kez ezgi s y l e y e c e k ; kran iin y e d i m e z m u r , d o r u
luunun yceltilmesi iin yedi mezmur, krallnn kutsanmas
iin y e d i m e z m u r , g r k e m i n e kretmek iin y e d i m e z m u r , ihti
aml ileri iin y e d i kran m e z m u r u , g c n v m e k iin y e d i
m e z m u r , kutsallna ezgi s y l e m e k iin y e d i m e z m u r , ... y e d i
kez y e d i m k e m m e l szle, H k m d a r P r e n s l e r i n v g s z l e r i y l e .
T a n r m n m u h t e e m ad i i n , h k m d a r P r e n s l e r d e n ilki ...
kutsal m a b e d i n d e k i b t n k u r u l l a r k u t s a y a n y e d i m k e m m e l
szle btn ... k u t s a y a c a k v e d a i m i eyleri bilenleri k u t s a y a c a k .
O n u n d o r u l u u a d n a , h k m d a r P r e n s l e r d e n ikincisi, y e d i
m k e m m e l s z l e btn m a k a m l a r n k u t s a y a c a k v e y e d i m k e m
m e l szle k u t s a y a c a k . O , o n u n m u c i z e l e r i n i n y e d i ihtiaml sz
leriyle T a n r ' y v e n herkesi, d a i m a saf o l a n l a r k u t s a y a c a k .
O n u n v l e n krall a d n a , h k m d a r prenslerin n c s ,
y e d i v g s z y l e , bilgili olanlar k u t s a y a c a k , d o r u bilgisinin
y e d i ihtiaml szle k u t s a y a c a k , yazgs d o r u l u k o l a n herkesi y e
d i m k e m m e l szle k u t s a y a c a k .
K r a l n hameti a d n a , h k m d a r prenslerin d r d n c s , y e d i
hametli szle doru y o l d a y r y e n herkesi k u t s a y a c a k . O , doru
b i l g i y e y a k n d u r a n btn tanrlar, o n u n g r k e m l i m e r h a m e t i n i
k a z a n m a k i i n , y e d i doru szle k u t s a y a c a k .
G r k e m l i ilerinin hameti a d n a , h k m d a r P r e n s l e r i n b e i n
c i s i , v l e n d o r u l u u n u n y e d i s z y l e , saflk ... herkesi kutsaya
c a k . O ' n u n isteini c a n atarak y e r i n e getiren h e r k e s i , y e d i gr
k e m l i s z l e k u t s a y a c a k . S o n s u z a dek o n a kretmeleri iin o n d a n
af d i l e y e n h e r k e s e , y e d i hametli szle k u t s a y a c a k .
T a n r l a r n g l ileri a d n a , h k m d a r p r e n s l e r i n a l t n c s ,
g r k e m l i g l ilerinin y e d i s z y l e , bilgelikte g l o l a n h e r k e
s i k u t s a y a c a k . Y o l u n d a m k e m m e l o l a n herkesi, a y n y o l d a d e -

CEZA VERMES

v a m e t m e l e r i iin y e d i grkemli szle k u t s a y a c a k . n c e ltuflarna

nail o l s u n l a r d i y e kendisini b e k l e y e n herkesi, y e d i g r k e m l i szle
kutsayacak.
O ' n u n kutsall a d n a , h k m d a r prenslerin y e d i n c i s i , bilgi
nin btn kutsal i n s a n l a r n , grkemli kutsallnn y e d i s z y l e
k u t s a y a c a k . O ' n u n ilkelerini v e n l e r e s a l a m bir k a l k a n o l s u n d i
y e y e d i g r k e m l i szle k u t s a y a c a k . D o r u l u a y a z g l o l a n l a r v e
d a i m a g r k e m l i krallna kredenleri, d a i m i h u z u r u n y e d i gr
kemli szyle kutsayacak.
O ' n u n kutsall a d n a , btn h k m d a r P r e n s l e r , y e d i katl
t a n k l k l a r n d a ilahi eylerin Tanrsna k r e d e c e k l e r . D o r u l u a
yazgl o l a n l a r ve btn kutsanm ... k u t s a y a c a k l a r , ... o n l a r iin
d a i m a kutsal o l a n l a r . . .
k r l e r o l s u n R a b ' b e , her eyin K r a l n a , b t n k u t s a m a l a r n
v e d u a l a r n z e r i n d e o l a n a . O , kendisine kredenleri v e g r k e m i
a d n a o n u d o r u bilenleri k u t s a y a c a k . D a i m a kutsal o l a n l a r kut
sayacak.
4 Q 4 0 3 I , i , 30-46 ( 4 Q 4 0 5 )
Efendi i i n . A y n o n altsndaki y e d i n c i a b a t k u r b a n l iin
ezgi.
E n y c e T a n r ' y a k r e d i n , bilginin btn t a n r l a r n d a n d a y
ce olanlar.
' T a n r l a r ' n kutsal o l a n l a r , k e n d i k u t s a l l y l a b t n kutsal
o l a n l a r n kutsayanlar, g r k e m i n Tanrsn kutsasnlar.
E y btn 'tanrlar'n d u a l a r n n P r e n s l e r i , m u h t e e m d u a l a r n
Tanrs'n k u t s a y n ; n k O ' n u n krallnn g r k e m i , d u a l a r n ihtiamndadr.
B t n 'tanrlar'n dualar v e O ' n u n btn krallklarnn ihtia
m , o n u n iindedir.
O ' n u n v g s n v n , e y 'tanrlar', tanrlarn zerindedir
o n u n v g s v e grkemli ilahl y k s e k l e r i n y k s e i n i n d e z e
rindedir.
n k O , tanrlarn, y c e Prenslerin Tanrs'dr, b t n d a i m i
kurullarn krallarnn Kral'dr.
Yktarikat'taki btn tanrlar, O ' n u n a z n d a n k a n s z l e r l e
ifade b u l a n iyi n i y e t s a y e s i n d e v c u t bulurlar, d u d a k l a r a l d n
d a btn d a i m i ruhlar, O ' n u n idrak e d i l e n iyi n i y e t i y l e v a r e d i l e n
b t n yaratlar.

O L U DENZ PARMENLER

S e v i n i n , e y O ' n u n bilgisiyle sevinenler, m k e m m e l 'Tanrlar'n arasnda bir s e v i n l e ; bilgiyi a n l a t a n l a r n d i l i y l e O ' n u n gr

k e m i n i a n l a t n , O ' n u n m k e m m e l s e v i n c i O ' n u n bilgisini a n l a
tanlarn a z l a r n d a o l s u n . n k O , d a i m i b i l g i y l e s e v i n e n l e r i n
Tanrs'dr v e a n l a y g c o l a n ruhlar kudretiyle y a r g l a y a n H kim'dir.
H a m e t i n Krai'n kutlayn e y btn k u t l a y a n tanrlar; n k
bilginin b t n tanrlar O ' n u n grkemini kutlarlar v e d o r u l u u n
b t n ruhlar O ' n u n d o r u l u u n u kutlarlar v e O ' n u n a z n n y a r
glaryla bilgilerinin kabul e d i l m e s i n e a b a l a r l a r v e k u t l a m a l a r
n n , O ' n u n g l eli d l n yargsn u y g u l a d n d a ( ? ) .
K u d r e t i n T a n r s ' n a kutsal r u h u n s u n u s u y l a birlikte, ilahi v e
en bir ezgi s y l e y i n ve btn kutsallarn a r a s n d a bir enlik ve
d a i m i s e v i n iin kusursuz bir e z g i .
B u n l a r l a birlikte, kutsallar kutsalnn b t n t e m e l l e r i k r e d e
c e k l e r , e n y c e m e s k e n i n stunlar v e y a p s n n b t n keleri..
G c esiz o l a n T a n r ' y a ezgi s y l e y i n ... g r k e m l i s e m a y
y c e l t m e k i i n , O ' n u n kutsal t a p n a n n mutlak safln.
k r e d i n O ' n a , e y ilahi ruhlar, e n y k s e k gklern s e m a s n a
d a i m a k r e d i n , b t n ... v e d u v a r l a r , b t n yaps v e ekli.
Kutsallar kutsalnn ruhlar, c a n l 'tanrlar', b t n kutsallarn
z e r i n d e k i d a i m i kutsallk r u h l a r ; ... g r k e m l i m u c i z e , h a m e t ,
gzellik v e m u c i z e .
T a n r , bilginin kusursun nda ... b t n g r k e m l i t a p n a k
lardadr.
lahi ruhlar, d o r u l u u n v e G e r e k l i i n K r a l ' n n m e s k e n i n i
kuatrlar; b t n duvarlar ...
4 Q 4 0 3 I, , 6-29
... ate korlarnn g r n m e s i y l e 'tanrlar' o n l a r n a r a s n d a n
karlar ... e v r e s i n d e yrr, en kutsal ruhlar ... Kutsallarn Kutsal,
ilahi ruhlar, d a i m i g r n m l e r ... v e ilahi ruhlar, o n u n e v r e s i n i
saran a l e v l e r i n b i i m l e r i ... kusursuz ruhlar. Y k t a r i k a t ' a d u r a n
ef, O ' n u n krallnn g r k e m i ... i t a p n a k ... Y e d i asil kutsal
m e s k e n i kutsar. O ' n u n i tapnak eflerinden d u a sesleri gelir ...
G r k e m l i bir d u a sesi ... Tanr ('tanrlar') tarafndan d u y u l u r ve ...
t e m e l l e r ... k u t s a m a n n ... tapnaktaki b t n s s l e m e l e r , grke
m i n ... i t a p n a n d a k i grkemli d u a l a r l a dalr, bir i t a p n a k
tan d i e r i n e , kutsal kalabalklarn sesiyle v e b t n sslemeleri ...

GEZA VERMES

O ' n u n i t a p n a n n arabalar birlikte d u a e d e r l e r v e k e r u v l a r v e

tekerleri ' t a n r s a l ' figrlerin b a k a n l a r n a k u s u r s u z c a krederler
v e kutsal i tapnakta O ' n a krederler, v a c a f
B a k a n i i n . kinci a y n y i r m i n e d e n k g e l e n s e k i z i n c i a bat iin k u r b a n n ezgisi.
Btn en yksek yksekliklerin Tanrs'na kredin, btn
kutsal o l a n l a r , d a i m a ,
T a p n a k t a k i khinler arasnda ikinci o l a n l a r , kusursuz m e s
k e n d e k i ikinci k u r u l , ... y e d i s z y l e ... d a i m a .
O ' n u v n , e y h k m d a r Prensler, o n u n g r k e m l i p a y n d a ,
tanrlarn T a n r s ' n a k r e d i n , E y O ' n u n i t a p n a n d a k i y e d i k
hinlik.
... y k s e k l i k , O ' n u n t a p n a k l a r y l a ilgili i l k e y l e y e d i kusursuz
a l a n ...
Kusursuz khinliin h k m d a r Prensleri ... kutsal t a p n a k t a k i
y e d i khinlik, kutsalln y e d i kurulu iin ... P r e n s , T a n r ' n n gr
k e m l i m e s k e n l e r d e k i m e l e k l e r i ... K a v r a y g l e r i n i n bilgisi, y e d i
... i T a p n a n k h i n l e r i n d e n P r e n s ... birliindeki K r a l ' n C e m a ati'nin Prensleri ... v e G r k e m i n Tanrs'n v e n d u a l a r v e ... bir
kulesi ... tanrlarn Tanrs, safln Kral i i n . D i l l e r i n i n s u n u s u ...
kutsallar K u t s a l n n y e d i a l a n n n kusursuz g i z l e r i n d e k i b i l g i n i n
y e d i gizi ... lkinin d i l i , i k i n c i n i n d i l i n d e n y e d i kat d a h a g l
o l a c a k ; i k i n c i n i n dili n c n n d i l i n d e n y e d i kat d a h a g l
o l a c a k ; n c n n dili d r d n c n n d i l i n d e n y e d i kat d a h a g
l o l a c a k ; d r d n c n n dili b e i n c i n i n d i l i n d e n y e d i kat d a h a
g l o l a c a k ; b e i n c i n i n dili a l t n c n n d i l i n d e n y e d i kat d a h a
g l o l a c a k ; a l t n c n n dili y e d i n c i n i n d i l i n d e n y e d i kat d a h a
g l o l a c a k ; y e d i n c i n i n dili s e k i z i n c i n i n d i l i n d e n y e d i kat d a h a
g l o l a c a k ...
4 Q 4 0 5 14-15, i
... t a n r l a r n b e n z e r i n d e n ... k r a n d i l i , s e v i n l i o l a n l a r n
K r a l i i n d u a e d e r v e o n l a r n g r k e m l i d u a s , t a n r l a r n tanrs
iin ... o n l a r n rengarenk ... ve o n l a r ... sylerler ... girdikleri gi
riler, e n kutsal i T a p n a n ruhlar ... c a n l ' T a n r l a r n sureti,
K r a l ' n girdii girilere ilenmilerdir, parltl r u h a n i figrler ...
K r a l , g r k e m l i bir n figrleri, kusursuz ruhlar; ihtiaml ruhla
rn a r a s n d a , g r k e m l i r e n k l e r d e n o l u a n s a n a t e s e r l e r i , c a n l
' T a n r l a r n figrleri b u l u n u r ... g r k e m l i i T a p n a k o d a l a r n d a ,

KUMRAN

L DENZ PARMENLER

YAZITLARI

K r a l ' n i o d a l a r n d a k i en kutsal tapnan y a p s , 'tanrlar'n tasa

rm ... benzerlii ... en kutsal ... Kral'n t a p n a k o d a l a r ... 'tanr
lar'n figrleri ve ... b e n z e r l i i n d e n ... Kutsallarn kutsalnn ...
4 Q 4 0 5 1 9 A B C D ( I I Q I 7 v , 5-6)
' T a n r l a r n ' g r n m l e r i O ' n a k r e d e c e k l e r , g r k e m i n ... e n
kutsal r u h l a r ; e n i t e k i g r k e m l i o d a l a r n z e m i n i , b t n

...

K r a l ' n en iteki o d a s n d a k i figrler, ihtiaml s e m a n n r u h a n i ile

ri tuzla arndrlrlar, bilginin ruhlar, kutsallarn kutsalndaki h a k i
kat v e d o r u l u k , c a n l ' t a n r l a r n ' b i i m l e r i , parltl r u h l a r n b i
i m l e r i . B t n sanat eserleri grkemli b i i m d e b i r b i r i n e e k l e n m i
lerdir, r e n g r e n k r u h l a r , ' T a n r l a r n ' sanatsal f i g r l e r i , g r k e m l i
tulalarn z e r i n e ilenmitir, hametin v e ihtiamn tulalar z e
rindeki g r k e m l i figrler. B t n sanat eserleri, c a n l 'Tanrlar'dr
v e b t n sanatsal figrleri, kutsal meleklerdir. G r k e m l i i o d a l a
rn a l t n d a n ksk bir ses gelir: 'Tanrlar' krederler ... Kral ...
4 Q 4 0 5 20 ii, 21-2
... O ' n u n ihtiaml arabalar ... gittiklerinde ... d n m e z l e r ...
a n c a k ... d o r u ilerlerler.
E f e n d i i i n . n c a y n y i r m i b i r i n e d e n k g e l e n o n ikinci
abat kurbanl iin ezgi. Keruvlar O ' n u n n n d e yere eilip
krederler. D o r u l d u k l a r n d a kutsal bir fslt sesi d u y u l u r ve bir
d u a grlts. Kanatlarn kapattklarnda, kutsal bir fslt d u y u
lar. K e r u v l a r , s e m a n n z e r i n d e d u r a n taht-arabas imajn kutsarlar v e O ' n u n g r k e m l i tahtnn a l t n d a n , berrak s e m a n n h a m e t i
ne krederler. Tekerler h a r e k e t l e n d i i n d e , kutsal m e l e k l e r gidip
g e l m e y e balarlar. O ' n u n grkemli tekerlerinin a r a s n d a n , e n kut
sal ruhlarn ateli grs belirir. Parlak p i r i n b e n z e r i n d e k i ate
d e r e l e r i n i n b e l i r m e s i v e ... r e n g r e n k , g r k e m l i o l a n p a r l a k ...
eseri ustaca ilenmitir. C a n l 'tanrlarn' ruhlar ihtiaml a r a b a l a
rn g r k e m i y l e birlikte devinirler. k r a n sesinin fslts, o n l a r n
ilerleyiiyle d u y u l a n grltye elik eder v e d n y o l l a r n d a Kut
sal O l a n a krederler. lerlediklerinde ihtiamla ilerlerler v e dur
d u k l a r n d a dorulurlar. e n kran sesleri kesilir v e T a n r ' n n b
tn k a m p l a r n d a 'tanrlarn' kran fsltlar d u y u l u r . D u a sesi ...
b t n b i r l i k l e r i n d e n ... v e btn sayl o l a n l a r d u a e d e r l e r , her b i
ri sras g e l d i i n d e .

CEZA VERMES

4 Q 4 0 5 23 i
... o n u n b t n - s u n u s u . 'Tanrlar' yerlerini a l d k l a r n d a O ' n a
krederler v e a k s e m a n n btn ruhlar O ' n u n g r k e m i y l e e n
lenirler. O ' n u n s e m a l a r n d a n k o n u a n b t n b i r l i k l e r i n d e n g e l e n
bir k u t s a m a sesi d u y u l u r ve O ' n u n kaplar y a n k l a n a n bir sesle
krederler. B i l g i n i n tanrlar grkemli k a p l a r d a n g i r d i k l e r i n d e v e
kutsal m e l e k l e r kendi l e m l e r i n e y n e l d i k l e r i n d e , giri kaplar v e
k kaplar K r a l ' n g r k e m i n i duyururlar; T a n r ' n n b t n ruhlar
k a p l a r d a n girip k a r k e n O ' n u kutsar v e O ' n a krederler. A r a l a
r n d a n biri ne bir ilkeyi i n e r ne de ... K r a l ' n s z n e kar ... Ne
y o l d a n k a a r l a r n e d e O ' n u n l e m i n d e n ayrlrlar. O ' n u n hizmeti
iin n e o k y c e n e d e o k bayadrlar. n k O , f k e s i n d e v e
y k c kzgnlnda s e v e c e n o l a c a k ; ihtiaml g a z a b n n e g e m e n l i
i n d e y a r g l a m a z . 'Tanrlar' K r a l ' n n k o r k u s u , b t n 'tanrlar' r
pertir, O ' n u n b t n hizmetlerini y i n e O ' n u n d o r u b u y r u u n a g
r e y e r i n e getirirler v e ... g i d e r l e r . . .
4 Q 4 0 5 23 ii
... O n l a r n ihtiaml m e s k e n l e r i n d e k i ruhlar; bir d o k u m a c n n
rengrenk e s e r i , g z alc bir ileme gibidirler. K r m z n n g z a l
c l n n ortasnda, en kutsal ruhani n r e n k l e r i , K r a l ' n h u z u
r u n d a , kutsal m e s k e n l e r i n d e dururlar, b e y a z l n o r t a s n d a katk
sz r e n k l e r i n c a n l l . G r k e m l i tinin sureti, p a r l a k saf a l t n d a n
y a p l m bir sanat eserine b e n z e r. B t n i l e m e l e r i , bir d o k u m a c
n n s a n a t e s e r i n d e k i gibi ustaca y a p l m l a r d r . B u n l a r , h i z m e t
i i n g r k e m l i giysilere b r n m Prenslerdir, K r a l l n P r e n s l e r i ,
O ' n u n g r k e m l i krallnn ykseklerindeki b t n m a b e t l e r i n Kut
sal K r a l ' n n kutsal o l a n l a r n n krall. S u n u l a r d a n s o r u m l u P r e n s
lerin dilleri bilgi dilleridir ve O ' n u n btn g r k e m l i ileri a r a s n d a
bilginin Tanrsn kutsarlar ...
I I O J 7 viii
... s o n s u z l u u n Tanrs'nn kudretiyle o n l a r n ihtiaml m u c i
zeleri ... v e T a n r ' n n g l ilerini v e c e k l e r ... htiaml s e m a
n n drt t e m e l i n d e n sessizce (?) ilahi bir kehaneti b i l d i r e c e k l e r ...
d u v a r . T a n r l a r n Tanrs'n kutsarlar v e O ' n a k r e d e r l e r ...

Kuds ve 'Kral' Jonathan zerine

iirsel Blmler
(4Q448)

Esther ve Hanan Eshel'in editrlkleriyle hazrlanan, olduka zor,

yar ifreli bir dille yazlm bu metin, Ada Yardeni tarafndan ustaca
zlmtr.
On satrdan oluan, ancak yalnzca ilk birka kelimesi okunabilen
metnin st ksm ya da Stun A, bilinmeyen bir Haleluya mezmurudur.
Ancak E. Eshel ve M. Kister'e gre son satr, 154. mezmurun son dize
lerinde ve II. maara Mezmurlar Parmeni'nde de geer. Ksmen Srya
ni Kitab'ndan uyarlanm olan bu stun (bkz. J. A. Sanders, DJD, IV,
st. XVIII, satr 14-16), Tanr'nn Siyon ve Kuds'teki varlna gnderme
yapar (bkz s. 312).
Dokuz satrdan oluan Stun B, eksiksizdir. Metnin giri blmn
de 'Kutsal Kent', 'Kral' Jonathan'la ilikili biimde anlatlr; ancak ana te
ma, btn srail halknca Tanr'nn krallnn ve adnn kutsanmasdr.
Burada, stun A'nn da Siyon ve Kuds'e deinerek sonlandrld unu
tulmamaldr.
Dokuz satrndan her birinin ikinci yars kayp olan Stun C; israil,
Tanr'nn ad ve krall ve muhtemelen bir 'sava gn'n konu edinir.
Metnin editrleri, 8. satrda 'Jonathan' adnn okunabildiim sylerler;
ancak bu okuma mulktr.
4 Q 4 4 8 , tarihsel nemi asndan esiz bir Kumran metnidir. Editr
lere gre Kral Jonathan, yine bilim insanlarnn varsaymna gre Kum
ran Cemaati'ne dman olan Hasmonlu hkmdarlardan biri, Alexander
Jannaeus ya da Yannai'dir. Bu nedenle 4Q448'in tarikat yazs olmad
n varsayarlar. Ancak ben, 'Kral' Jonathan', politik-askeri kariyerinin ba
nda Yahudilerin ve Kuds'n kurtarcs olarak grlen Jonathan M a c cabeus'la; bu metni ise, Habakkuk Beyanat VIII, 8-9'daki -'ilk bata' iyi
bir ynetici olan ancak sonralar Gnahkr Khin unvann alan kiiyle

GEZA VERMES

ilgili- ibareyle zdeletirmeyi tercih ediyorum. 'Kral Jonathan' ve Jonat

han M a c c a b e u s ' u n ayn kii olduklar ynndeki savm E. P u e c h de
desteklemektedir. 4Q523'te geen 'Jonathan' kelimesi, metnin ypranml nedeniyle balamsallndan kopuktur; bkz. E. P u e c h , DJD, XXV,
75-83. Ancak M . . I50-I25 tarihli bu metinde geen isim, M . . 103-76
yllarnda hkmdarlk yapm olan Jonathan M a c c a b e u s ' t a n ziyade
Makabi kardelerden biri olabilir.
Editio princeps iin bkz. Esther Eshel, Hanan Eshel ve Ada Yardeni,
DJD, X I , 403-25; ayrca bkz. G. Vermes, 'The So-called King Jonathan
Fragment (4Q448)', JJS 44 (I993), 294-300.
Stun A
H a l e l u y a . M e z m u r ... B i r b a b a gibi s e v d i n ... B i r p r e n s gibi
d a v r a n d n ... vacat S e n d e n nefret e d e n l e r ... korku ... K a l a b a l k
lar bildirir ... korku ... Kusursuz o l a n l a r ... R a b b i n gzleri i y i y e
kar s e v g i y l e d o l u d u r v e O ' n u n m e r h a m e t i , kendisini y c e l t e n l e
re kar oktur. O n l a r n ruhlarn kt z a m a n l a r d a kurtarr. Yok
sullar z a l i m l e r i n e l i n d e n , kusursuz o l a n l a r ktlerin e l i n d e n e
kip alr. a r d a n n S i y o n ' d a o l m a s n ister v e K u d s ' s e e r e b e
diyen.
Stun B
Kral J o n a t h a n v e c e n n e t i n drt bir k e s i n d e d u r a n h a l k n s
rail'in btn birlikleri iin Kutsal o l a n Kent. O n l a r n h u z u r u S e n i n
krallnda d a i m i o l s u n ! A d n Kutsansn.
Stun C
B e n ... S e n i n S e v g i n d e ... g n b o y u n c a v e a k a m z e r i n e
d e k ... iin y a k n l a m a k ... bir kutsama iin o n l a r z i y a r e t e t m e k
... a n l a n a d n z e r i n e ... kutsanacak krallk ... s a v a g n n d e ...
Kral J o n a t h a n ' a (?) ...

vg lahileri A, B

Ayn iirin iki farkl uyarlamas bulunmaktadr. Sava Parmeninin

paras olduu dnlen ilk iir ( M a , 4 Q 4 9 I , II. blm), editr M. Baillet tarafndan 'Mikailin ve Adil kiinin Ezgisi' olarak tanmland. kinci
metnin editr Estfer Eshel'e greyse, bu iirin anlatcs, 'tanrlarn' ve
'kutsal olanlarn' grkemini paylamadan nce kartlarnca kk d
rlen eskatolojik ba khindi. Son khinin zedelenen kariyerine, Aramca
Levi'nin Ahiti kitabnda da gnderme yaplr ( 4 Q 5 4 I , 9. blm).
Editio princeps iin bkz. M. Baillet, DJD, V I I , 26-30 (4Q49I) ve E.
Eshel, DJD, X X I , 421-32 (4Q47lb).
v g lahisi A
(4Q49I, II. blm)
... d o r u , O ' n u n g c n n kudretiyle v n r
v e kutsal o l a n l a r
... s e v i n i r l e r . . . dorulukta
... O ' n u srail'de kurdu
Eski z a m a n l a r d a n beri O ' n u n d o r u l u u v e bilgeliinin
srlar, b t n ... i i n d e o l d u ... g
... v e y o k s u l u n k u r u l u , sonsuz bir birlikte
... m k e m m e l ... sonsuzluk, 'tanrlarn' b i r l i i n d e
g l bir t a h t . . .
b y l e c e n e yal kral o r a y a o t u r a c a k
n e d e o n u n asil a d a m l a r ...
B e n i m g r k e m i m esizdir v e b e n d e n baka k i m s e v l m e d i .
K i m s e y a n m a g e l m e y e c e k ; n k c e n n e t t e ... y a a r m v e ...
yoktur.

CEZA VERMES

' T a n r l a r l a ' a n l r m v e m e s k e n i m kutsalln birliindedir.

B e d e n d e n t a l e b i m yoktur v e deer v e r d i i m her ey ...
g r k e m i n d e d i r ... kutsalln y e r i n d e .
K i m b e n i m n a z a r m d a deersizdir
v e k i m b e n i m g r k e m i m l e kyaslanabilir?
K i m ... g e n (?) b e n i m gibi?
B a n a b e n z e y e n bir a r k a d a v a r m ? Y o k !
r e t i l d i m v e hibir reti b e n i m k i n e b e n z e m e z ...
A z m a t m d a kim b a n a saldracak?
K i m , dudaklarmn szn kavrayacak?
K i m k e n d i y a r g m l a y o k o l m a m iin beni a r a c a k ?
n k b e n 'tanrlar'la anlrm
v e g r k e m i m Kraln oullaryladr.
H i b i r saf altn ya da O f i r ' i n altn ...
v g lahisi B
(4Q47lb)
' T a n r l a r l a ' a n l r m v e m e s k e n i m kutsalln b i r l i i n d e d i r .
K i m b e n i m gibi hakir saylr v e kim b e n i m gibi hakir g r l d ?
K i m b e n i m gibi a d a m l a r tarafndan terk e d i l d i ( Y e a y a 53:3)
v e b a n a b e n z e y e n bir dost v a r m?
H a n g i talimat, b e n i m t a l i m a t m a b e n z e r ?
n k b e n ... o t u r u r u m .
K i m 'tanrlar' arasnda b e n i m gibidir?
K i m a z m a t m d a b a n a saldracak?
Kim dudaklarmn szn anlayabilir?
K i m kendi y a r g m l a y o k o l m a m iin beni a r a c a k ?
n k b e n K r a l ' n s e v d i i y i m , kutsal o l a n l a r n a r k a d a y m .
K i m s e ... v e k i m s e b e n i m g r k e m i m l e k y a s l a n a m a z .
n k y e r i m 'tanrlar'n y a n d r
v e g r k e m i m K r a l ' n oullaryladr.
N e saf altnla n e d e O f i r ' i n altnyla t a l a n d r l r m ...
... s y l e .

Kutsal Hizm
(4Q320

Paleografik incelemeye gre

on iki para drdnc maara el

senelik dnemler halinde dzenle

maktadr. Bu takvime gre bir yl,

lir; ayrca drt mevsim arasna bir

(320 ve 321) iindeki bu takvim;

bet'te dzenlenen kutsal hizmetle

manda, kutsal hizmet haftalarnn

nay zamanlaryla, gne ylna gr

seviliin temel ald ay takvimiyle

an on iki ay= 354 gn) birleir.

Haftas'nn beinci gn; kameri a

rinci gne aynn otuzudur.' Yeni

betimlenir. rnein; 'Miyamin Ha

on ikisi, Yeni Aydr.' Farkl bir yo

sonraki gndr. Olduka paral b

la 4Q32l'in suretidir.

Editio princeps iin bkz. S Talm

A a d a k i t a b l o d a ; haftalk

l' g n l e r i , ay d n m l e r i ve b a y
rilmektedir.

er Takvimleri
0, 337)

. ikinci yzyl sonlarna tarihlenen

mas, Kumran Cemaati'ne ait -alt

- 'gne yl' takvimlerini kapsa

iki aya; bir ay otuz gne denk ge

gn eklenir (bkz. s. 102-103). 4Q

at ve Cuma gnleri arasnda, M a -

stesini sunar. Bu takvim ayn za

enlenmesinde temel alnan Dolu

elirlenen aylarla ve ana akm M u

mi dokuz ya da otuz gnden olu

nein; Dolunay zaman: 'Yedaya

yirmi dokuzuncu gn ya da bi

zaman, ayn zamanda 4 Q 3 2 l ' d e

'nn nc gn, sekizinci ayn

ma greyse Yeni Ay, Dolunaydan

lm olan 4 Q 3 2 l a , byk olaslk

ve J. Ben-Dov, D)D, XXI, 1-156.

al hizmetler, n e m l i ' g n e y
gnleri arasndaki iliki gste

Alt senelik dngde ilk senenin ilk ay

Sigla: koyu yazlm saylar=bayram gnleri; += Yeni Ay;

p

Pt

Sa

ar

Per

Ct

Haftalar

I++

Gamul

10

II

Delaya

12

13

14

15

16

17+

18

Maazya

19

20

21

22

23

24

25

Yehoyariv

26

27

28

29

30++

Yedaya

++

=Dolunay
Bayramlar

Fsh
Demet Sallama

Mishmarot A (4Q320)
Blm I i
I ... d o u d a n g s t e r m e k ... A k a m z e r i n d e n g n d o a n a
d e k , yaratln t e m e l i n d e , o n u n c e n n e t i n ortasnda l d a m a s n
salamak.
(Dolunay)
lk yln b i r i n c i a y n d a , G a m u l O u l l a r H a f t a s ' n n 4. g n .
Y e d a y a Haftas'nn 5. gn; birinci gne aynn otuzuna
d e n k g e l e n k a m e r i a y n n yirmi d o k u z u .
H a k k o s Haftas a b a t ' ; ikinci g n e a y n n o t u z u n a d e n k g e
len k a m e r i a y n n o t u z u .
E l y a i v H a f t a s ' n n ilk g n ; n c g n e a y n n y i r m i d o k u
z u n a d e n k g e l e n k a m e r i a y n n yirmi d o k u z u .
B i l g a H a f t a s ' n n n c g n ; d r d n c g n e a y n n yirmi
sekizine d e n k g e l e n kameri a y n n o t u z u .
P e t a h y a H a f t a s ' n n d r d n c g n ; b e i n c i g n e a y n n yir
m i y e d i s i n e d e n k g e l e n kameri a y n n y i r m i d o k u z u .
D e l a y a H a f t a s ' n n altnc g n ; altnc g n e a y n n y i r m i y e
disine denk gelen kameri aynn otuzu.
S e o r i m Haftas a b a t ' ; yedinci gne aynn yirmi beine
denk gelen kameri aynn yirmi dokuzu.
A v i y a Haftas'nn ikinci gn; sekizinci gne aynn yirmi
b e i n e d e n k g e l e n kameri a y n n o t u z u .
Y a k i m H a f t a s ' n n n c g n ; d o k u z u n c u g n e a y n n yir
mi drdne denk gelen kameri aynn yirmi dokuzu.

I I m m e r H a f t a s ' n n b e i n c i g n ; birinci g n e a y n n y i r m i
sine d e n k g e l e n kameri a y n n y i r m i .
Y e h e z k e l Haftas'n altnc g n ; o n birinci g n e a y n n yir
m i ikisine d e n k g e l e n kameri a y n n y i r m i d o k u z u .
Y e h o y a r i v Haftas'nn birinci g n ; on ikinci gne aynn
y i r m i ikisine d e n k g e l e n kameri a y n n o t u z u .
kinci

yl:

M a l k i y a H a f t a s ' n n ikinci g n ; ilk g n e a y n n y i r m i s i n e

d e n k g e l e n k a m e r i a y n n yirmi d o k u z u .
Y e u H a f t a s ' n d r d n c g n ; ikinci g n e a y n n y i r m i s i n e
denk gelen kameri aynn otuzu.
H u p p a Haftas'nn beinci gn; n c ayn d o k u z u n a denk
gelen kameri aynn yirmi dokuzu.
P i z z e z Haftas a b a t ' ; d r d n c a y n o n s e k i z i n e d e n k d e n
kameri otuzu.
G a m u l ' u n ilk g n ; b e i n c i g n e a y n n o n y e d i s i n e d e n k
d e n k a m e r i a y n n yirmi d o k u z u .
Y e d a y a H a f t a s ' n n n c g n ; altnc g n e a y n n o n y e
d i s i n e d e n k d e n kameri a y n n o t u z u .
M i y a m i n Haftas'nn drdnc gn; yedinci gne aynn on
b e i n e d e n k d e n kameri a y n n yirmi d o k u z u .
e k a n y a ' n n altnc g n ; sekizinci gne a y n n on beine
denk den kameri aynn otuzu.
Bilga Haftas a b a t ' ; dokuzuncu gne a y n n on d r d n e
d e n k d e n k a m e r i a y n n yirmi d o k u z u .
P e t a h y a Haftas'nn ikinci g n ; o n u n c u gne a y n n o n
n c g n n e d e n k d e n kameri a y n n o t u z u .
2. B l m
Y e u H a f t a s ' n n ilk g n ; y e d i n c i g n e a y n n b e i n c i g n
n e d e n k d e n k a m e r i a y n n yirmi d o k u z u .
H u p p a Haftas'nn n c gn; sekizinci ayn beine denk
den kameri aynn otuzu.
Hezir aynn drdnc gn; dokuzuncu gne aynn drd
ne denk den kameri aynn yirmi dokuzu.
Y a k i n ' i n altnc g n ; o n u n c u g n e a y n n n e d e n k d
en k a m e r i a y n n o t u z u .

U L U ULINI/ 1'AK^UMtlNLtKI

KUMKAN

YA/1 I I

\K)

Y e d a y a Haftas a b a t ' ; o n birinci g n e a y n n ikisine d e n k

den kameri aynn yirmi dokuzu.
M i y a m i n ' i n ikinci g n ; o n ikinci g n e a y n n ikisine d e n k
den kameri aynn otuzu.
Blm 3 i

II
Yllar, a b a t yllar v e J b i l e l e r , abatlar v e a y l a r . G a m u l
Oullar Haftas'nn drdnc gn.
B l m 4 iii
III lk yl: bayramlar. M a a z y a H a f t a s ' n n : Fsh B a y r a m .
Y e d a y a H a f t a s ' n n ilk g n : D e m e t S a l l a m a .
S e o r i m H a f t a s ' n n bei: kinci Fsh B a y r a m .
Y e u H a f t a s ' n n ilk g n : H a f t a l a r B a y r a m .
M a a z y a Haftas'nn drdnc gn: A n m a G n .
J e h o y a h i v ' i n altnc g n : y e d i n c i a y , B a l a n m a G n .
Y e d a y a Haftas'nn drdnc gn: ardak B a y r a m .
kinci yl: bayramlar. S e o r i m H a f t a s ' n n n c g n : Fsh
Bayram.
M i y a m i n H a f t a s ' n n ilk g n : D e m e t S a l l a m a .
A v i y a H a f t a s ' n n beinci g n : kinci Fsh B a y r a m .
4. B l m
I V H u p p a H a f t a s ' n n ilk g n : H a f t a l a r B a y r a m j .
Seorim Haftas'nn drdnc gn: A n m a G n .
M a l k i y a H a f t a s ' n n altnc g n : B a l a n m a G n .
M i y a m i n Haftas'nn drdnc gn: ardak B a y r a m .
nc yl: bayramlar. A v i y a H a f t a s ' n n n c g n : Fsh
Bayram.
e k a n y a Haftas'nn yirmi birinci (?) g n : D e m e t S a l l a m a .
Y a k i m H a f t a s ' n n beinci g n : kinci Fsh B a y r a m .
H e z i r H a f t a s ' n n birinci g n : H a f t a l a r B a y r a m .
A v i y a Haftas'nn drdnc gn: A n m a G n .
Y e u H a f t a s ' n n altnc g n : B a l a n m a G n .
e k a n y a Haftas'nn drdnc gn: ardak B a y r a m .

CEZA VERMfcS

Drdnc
V

yl:

bayramlar.

Y a k i m H a f t a s ' n n n c g n : Fsh B a y r a m .
Y e a v a v H a f t a s ' n n birinci g n : D e m e t S a l l a m a .
m m e r H a f t a s ' n n beinci g n : kinci Fsh B a y r a m .
P i z z e z H a f t a s ' n n birinci g n : H a f t a l a r B a y r a m .
Yakim Haftas'nn drdnc gn: A n m a G n ,
H u p p a H a f t a s ' n n altnc g n : B a l a n m a g n .
Yeavav Haftas'nn drdnc gn: ardak B a y r a m .

Beinci

yl:

bayramlar.

m m e r H a f t a s ' n n n c g n : Fsh B a y r a m .
P i z z e z H a f t a s ' n n birinci g n : D e m e t S a l l a m a .
Y e h e z k e l H a f t a s ' n n beinci g n : kinci Fsh B a y r a m .
Y e h o y a r i v H a f t a s ' n n birinci g n : H a f t a l a r B a y r a m .
mmer Haftas'nn drdnc gn: A n m a g n .
V I H e z i r H a f t a s ' n n altnc g n : B a l a n m a G n .
Pizzez Haftas'nn drdnc gn: ardak B a y r a m .

Altnc

yl:

bayramlar.

Yehezkel Haftas'nn n c gn: ardak B a y r a m .

G a m u l H a f t a s ' n n birinci g n : D e m e t S a l l a m a .
M a a z y a H a f t a s ' n n n c g n . kinci Fsh B a y r a m .
M a l k i y a H a f t a s ' n n birinci g n : H a f t a l a r B a y r a m .
Yehezkel Haftas'nn drdnc gn: A n m a G n .
Y a k i n H a f t a s ' n n altnc g n : B a l a n m a G n .
G a m u l Haftas'nn drdnc gn: a r d a k B a y r a m . . .
M i s h m a r o t B ( 4 Q 3 2 I , bl. I)

I Y e d i n c i a y n o n ikisinde, Y e d a y a H a f t a s ' n n ilk g n , Y e n i A y

doar.
A v i y a H a f t a s ' n n ikisi; sekizinci a y n y i r m i b e i .
S e k i z i n c i a y n o n ikisinde, M i y a m i n H a f t a s ' n n n c g
n , Y e n i A y doar.
D o k u z u n c u ayn yirmi drd; Yakim Haftas'nn n c g
n. D o k u z u n c u ayn on birinde, e k a n y a ' n n d r d n d e , Yeni Ay
doar.

KUMRAN

L DENZ PARMENLER

YAZITLARI

O n u n c u ayn on ; mmer Haftas'nn beinci g n .

O n u n c u a y n o n u n d a , Y e e v a v H a f t a s ' n n altnc g n , Y e n i
A y doar.
O n b i r i n c i a y n y i r m i ikisi; Y e h e z k e l H a f t a s ' n n altnc g n .
O n b i r i n c i a y n d o k u z u n d a P e t a h y a Haftas a b a t ' n d a , Y e n i
A y doar.
O n ikinci a y n yirmi ikisi; Y e h o y a r i v H a f t a s ' n n ilk g n .
O n ikinci a y n d o k u z u n d a , D e l a y a H a f t a s ' n n ikinci g n ,
Y e n i A y doar.
kinci yl,

ilk ay.

B i r i n c i a y n o n ikisi; M a l k i y a Haftas'nn ikinci g n .

Birinci ayn yedinci gnnde, H a r i m Haftas'nn n c g
n , Y e n i A y doar.
kinci a y n y i r m i s i ; Y e u Haftas'nn d r d n c g n .
kinci a y n d o k u z u n d a , H a k k o s H a f t a s ' n n b e i n c i g n , Y e
n i A y doar.
n c ayn on dokuzu; H u p p a Haftas'nn beinci gn.
n c a y n o n altsnda, E l y a i v H a f t a s ' n n a l t n c g n ,
Y e n i A y doar.
P i z z e z Haftas abat
2. B l m
I I d r d n c a y n o n sekizi.
D r d n c a y n b e i n d e , m m e r H a f t a s ' n n ilk g n , Y e n i A y
doar.
B e i n c i a y n o n y e d i s i ; G a m u l H a f t a s ' n n ilk g n .
B e i n c i a y n d r d n d e , Y e h e z k e l H a f t a s ' n n ikinci g n , Y e
n i A y doar.
Altnc ayn on yedisi; Yedaya Haftas'nn n c g n .
Altnc ayn drdnde, M a a z y a Haftas'nn d r d n c gn,
Y e n i A y doar.
Yedinci ayn on bei; M i y a m i n Haftas'nn drdnc gn.
Y e d i n c i a y n ikisinde, S e o r i m H a f t a s ' n n b e i n c i g n , Y e n i
A y doar.
S e k i z i n c i a y n o n b e i ; e k a n y a H a f t a s ' n n altnc g n .
S e k i z i n c i a y n ikisinde, A v i y a Haftas a b a t ' n d a , Y e n i A y d o
ar. Y e d i n c i a y n o n d r d ; Bilga Haftas a b a t .
D o k u z u n c u a y n ilk g n , Yeni A y doar.

GEZA VERMES

D o k u z u n c u ayn yirmi birinde, Hezir Haftas'nn n c g

n , ikinci Y e n i A y doar.
O n u n c u a y n o n ; P e t a h y a H a f t a s ' n n ikinci g n .
O n u n c u a y n yirmi d o k u z u n d a , Y a k i n H a f t a s ' n n d r d n c
g n , Y e n i A y doar.
O n birinci a y n o n ikisi; D e l a y a H a f t a s ' n n n c g n .
O n birinci a y n yirmi d o k u z u n d a , Y e h o y a r i v H a f t a s ' n n altn
c g n , Y e n i A y doar.
O n ikinci a y n o n ikisi; H a r i m H a f t a s ' n n b e i n c i g n . O n
ikinci a y n y i r m i s e k i z i n d e y a d a M i y a m i n Haftas a b a t ' n d a , Y e
n i A y doar. lk a y . lk a y n o n u n c u g n ; H a k k o s H a f t a s ' n n a l
tnc g n .
3. Blm
III B i r i n c i a y n y i r m i y e d i s i n d e , e k a n y a H a f t a s ' n n ikinci g n ,
Y e n i A y doar.
kinci a y n o n u ; Y a k i m H a f t a s ' n n ilk g n .
ikinci a y n y i r m i s e k i z i n d e , Y e a v a v H a f t a s ' n n n c g
n , Y e n i A y doar.
n c a y n d o k u z u ; m m e r H a f t a s ' n n ikinci g n .
n c a y n yirmi altsnda, P i z z e z H a f t a s ' n n b e i n c i g n ,
Y e n i A y doar.
D r d n c a y n sekizi; Y e h e z k e l H a f t a s ' n n d r d n c g n .
D r d n c ayn yirmi sekizinde, G a m u l Haftas'nn altnc g
n , Y e n i A y doar.
Beinci ayn yedisi; M a a z y a Haftas'nn beinci g n .
Beinci ayn yirmi drdnde, H a r i m Haftas'nn birinci gn,
Y e n i A y doar.
A l t n c a y n o n y e d i s i ; M a l k i y a Haftas a b a t .
Altnc ayn yirmi n d e , Hakkos Haftas'nn ikinci gn,
Y e n i A y doar.
Y e d i n c i a y n b e i ; Yeu H a f t a s ' n n ilk g n .
Y e d i n c i a y n y i r m i ikisinde, E l y a i v H a f t a s ' n n d r d n c g
n , Y e n i A y doar.
Sekizinci ayn bei; H u p p a Haftas'nn n c gn.
S e k i z i n c i a y n yirmi b i r i n d e , B i l g a H a f t a s ' n n b e i n c i g n ,
Y e n i A y doar.
D o k u z u n c u ayn drd; Hezir Haftas'nn d r d n c gn.

KUMRAN

L DENZ PARMENLER

YAZITLARI

D o k u z u n c u a y n y i r m i b i r i n d e , Y e h e z k e l Haftas a b a t ' n d a ,
Y e n i A y doar.
O n u n c u a y n ; Y a k i n Haftas'nn altnc g n .
O n u n c u a y n o n d o k u z u n d a , M a a z y a H a f t a s ' n n ilk g n ,
Y e n i A y doar.
O n birinci a y n ikisi; Y e d a y a Haftas a b a t .
O n birinci ayn o n dokuzunda, Seorim'in n c g n , Yeni
A y doar.
O n ikinci a y n ikisi; M i y a m i n H a f t a s ' n n ikinci g n .
O n ikinci a y n o n s e k i z i n d e , A v i y a H a f t a s ' n n d r d n c g
n n d e , Y e n i A y doar.
Drdnc

yl.

B i r i n c i a y n ilk g n , e k a n y a H a f t a s ' n n d r d n c g n d r .
B i r i n c i a y n o n y e d i s i n d e , Y a k i m H a f t a s ' n n altnc g n n d e ,
Y e n i A y doar.
B i r i n c i a y n o n ; P i z z e z H a f t a s ' n n beinci g n .
kinci a y n o n ; P e t a h y a Haftas a b a t .
A y n o n y e d i s i n d e , H e z i r H a f t a s ' n n ilk g n n d e , Y e n i A y
doar. D e l a y a H a f t a s ' n n ilk g n ; ... y i r m i d o k u z u .
4. B l m
I b e i n c i a y n y e d i s i ; Y a k i m Haftas'nn b e i n c i g n .
B e i n c i a y n y i r m i d r d n d e , B j l g a H a f t a s ' n n ilk g n n d e ,
Y e n i A y doar.
A l t n c a y n y e d i n c i g n ; H e z i r Haftas a b a t .
A l t n c a y n yirmi n d e , P e t a h y a H a f t a s ' n n ikinci g n n
d e , Y e n i a y doar.
Y e d i n c i a y n b e i ; Y a k i n H a f t a s ' n n ilk g n .
Y e d i n c i a y n y i r m i ikisinde, D e l a y a H a f t a s ' n n d r d n c g
n n d e , Y e n i A y doar.
Sekizinci ayn bei; Yehoyariv Haftas'nn n c gn.
S e k i z i n c i a y n yirmi b i r i n d e ; H a r i m H a f t a s ' n n b e i n d e , Y e n i
A y doar.
D o k u z u n c u ayn drd; Malkiya Haftas'nn drdnc gn.
D o k u z u n c u a y n yirmi b i r i n d e , A v i y a Haftas a b a t ' n d a Y e n i
A y doar.
O n u n c u a y n ; Y e u Haftas'nn alts.
O n u n c u a y n o n d o k u z u n d a , Y a k i m H a f t a s ' n n ilk g n n d e ,
Y e n i A y doar.
O n b i r i n c i a y n ikisi; Y e a v a v Haftas a b a t .

CEZA VERMES

O n birinci a y n o n d o k u z u n d a , m m e r H a f t a s ' n n n c g
n n d e , Y e n i A y doar.
O n ikinci a y n ikisi; P i z z e z H a f t a s ' n n ikinci g n .
O n ikinci a y n o n s e k i z i n d e , Y e h e z k e l H a f t a s ' n n d r d n c
g n n d e , Y e n i A y doar.
lk a y n G a m u l Haftas; M a a z y a H a f t a s ' n n n c g n : F sh B a y r a m . Y e d a y a H a f t a s ' n d a : D e m e t S a l l a m a . kinci a y n ilk
g n Y e d a y a H a f t a s ' n a d e n k gelir. S e o r i m H a f t a s ' n d a : kinci F sh B a y r a m . n c a y n ilk g n , H a k k o s H a f t a s ' n a d e n k gelir.
V Yeu'da: Haftalar B a y r a m .
D r d n c a y , E l y a i v H a f t a s ' n d a balar.
B e i n c i a y , B i l g a H a f t a s ' n d a balar.
A l t n c a y , Y e h e z k e l H a f t a s ' n d a balar.
Y e d i n c i a y , M a o z i a h H a f t a s ' n da balar. A n m a G n , M a o z i a h ' a d e n k gelir. B a l a n m a G n , Y e h o y a r i v ' e d e n k gelir. a r
dak B a y r a m , Y e d a y a ' a d e n k gelir.
S e k i z i n c i a y , S e o r i m H a f t a s ' n d a balar.
D o k u z u n c u a y , Yeu H a f t a s ' n d a balar.
O n u n c u a y , H u p p a H a f t a s ' n d a balar.
O n birinci a y , H e z i r H a f t a s ' n d a balar.
O n ikinci a y , G a m u l H a f t a s ' n da balar.
kinci

yl.

lk a y , Y e d a y a H a f t a s ' n d a balar. Fsh B a y r a m , S e o r i m H a f t a

s'na d e n k gelir. D e m e t S a l l a m a , M i y a m i n H a f t a s ' n a d e n k gelir.
kinci a y , M i y a m i n H a f t a s ' n d a balar. kinci Fsh B a y r a m ,
A v i y a H a f t a s ' n a d e n k gelir.
n c a y , E l y a i v H a f t a s ' n d a balar v e H a f t a l a r B a y r a m ,
H u p p a H a f t a s ' n a d e n k gelir.
D r d n c a y , Bilga H a f t a s ' n d a balar.
B e i n c i a y , P e t a h y a H a f t a s ' n da balar.
A l t n c a y , M a a z y a H a f t a s ' n d a balar.
Y e d i n c i a y , S e o r i m H a f t a s ' n d a balar. A n m a G n , S e o r i m
H a f t a s ' n a d e n k gelir. B a l a n m a G n , M a l k i y a H a f t a s ' n a d e n k
gelir. a r d a k B a y r a m , M i y a m i n H a f t a s ' n a d e n k gelir.
S e k i z i n c i a y , A v i y a H a f t a s ' n d a balar.
D o k u z u n c u a y , H u p p a H a f t a s ' n d a balar.
O n u n c u a y , H e z i r H a f t a s ' n d a balar.
O n b i r i n c i a y , Y a k i n H a f t a s ' n d a balar.
O n ikinci a y , Y e d a y a H a f t a s ' n d a balar.

 L DENZ PARMENLER

nc

KUMRAN

YAZITLARI

yl.

B i r i n c i a y , M i y a m i n H a f t a s ' n d a balar. Fsh B a y r a m , A v i y a Haf

tas'na d e n k gelir. D e m e t S a l l a m a , e k a n y a H a f t a s ' n a d e n k gelir.
kinci a y , e k a n y a Haftas'nda balar v e kinci Fsh B a y r a m ,
Y a k i m H a f t a s ' n a denk gelir.
n c a y , B i l g a H a f t a s ' n d a balar. H e z i r H a f t a s ' n d a
B l m 4-5
V I Haftalar B a y r a m .
D r d n c a y , P e t a h y a Haftas'nda balar
B e i n c i a y , D e l a y a H a f t a s ' n d a balar.
A l t n c a y , S e o r i m Haftas'nda balar.
A n m a G n , y e d i n c i a y n A v i y a H a f t a s ' n a d e n k gelir. B a
l a n m a G n , Y e u H a f t a s ' n a denk gelir. a r d a k B a y r a m , e k a n
y a H a f t a s ' n a d e n k gelir.
S e k i z i n c i a y , Y a k i m H a f t a s ' n d a balar.
D o k u z u n c u a y , H e z i r H a f t a s ' n d a balar.
O n u n c u a y , Y a k i n Haftas'nda balar.
O n birinci a y , Y e h o y a r i v Haftas'nda balar.
O n ikinci a y , M i y a m i n Haftas'nda balar.
Drdnc

yl.

B i r i n c i a y , e k a n y a H a f t a s ' n d a balar. Fsh B a y r a m , Y a k i m

H a f t a s ' n a d e n k gelir. D e m e t S a l l a m a , Y e a v a v H a f t a s ' n d a balar.
kinci a y , Y e a v a v H a f t a s ' n d a balar. kinci Fsh B a y r a m ,
m m e r H a f t a s ' n a d e n k gelir. Haftalar B a y r a m , Y a k i n H a f t a s ' n d a
balar.
D r d n c a y , D e l a y a H a f t a s ' n d a balar.
B e i n c i a y , H a r i m H a f t a s ' n d a balar.
A l t n c a y , A v i y a H a f t a s ' n d a balar.
Y e d i n c i a y , Y a k i m H a f t a s ' n d a balar. A n m a G n , Y a k i m
H a f t a s ' n a d e n k gelir. B a l a n m a g n , H u p p a H a f t a s ' n a d e n k
gelir. a r d a k B a y r a m , Y e a v a v H a f t a s ' n a d e n k gelir.
S e k i z i n c i a y , m m e r Haftas'nda balar.
D o k u z u n c u a y , Y a k i n Haftas'nda balar.
O n u n c u a y , Y e h o y a r i v Haftas'nda balar.
O n birinci a y , M a l k i y a Haftas'nda balar.
O n ikinci a y , e k a n y a Haftas'nda balar.

GEZA VERMES

Beinci

yl.

B i r i n c i a y , Y e a v a v H a f t a s ' n d a balar. Fsh B a y r a m , m m e r Haf

tas'na d e n k gelir. D e m e t S a l l a m a , P i z z e z H a f t a s ' n d a balar.
k i n c i a y , P i z z e z B a y r a m ' n d a balar. k i n c i Fsh B a y r a m ,
Y e h e z k e l ' e d e n k gelir. n c a y , D e l a y a H a f t a s ' n d a b a l a r .
H a f t a l a r B a y r a m , Y e h o y a r i v Haftas'na d e n k gelir.
D r d n c a y , H a r i m H a f t a s ' n d a balar.
B e i n c i a y , H a k k o s Haftas'nda balar.
A l t n c a y , H a k k o s H a f t a s ' n d a balar.
Y e d i n c i a y , m m e r H a f t a s ' n d a balar. A n m a G n , m m e r
H a f t a s ' n a d e n k gelir. B a l a n m a G n , H e z i r H a f t a s ' n a d e n k
gelir. a r d a k B a y r a m , P i z z e z Haftas'na d e n k gelir.
S e k i z i n c i a y , Y e h e z k e l H a f t a s ' n d a balar.
D o k u z u n c u a y , Y e h o y a r i v H a f t a s ' n d a balar v e o n u n c u a y
5. blm
VII M a l k i y a H a f t a s ' n d a
O n birinci a y , Yeu Haftas'nda balar.
O n ikinci a y , Y e a v a v Haftas'nda balar.
Altnc

yl.

B i r i n c i a y , P i z z e z Haftas'nda balar. Fsh B a y r a m , Y e h e z k e l Haf

tas'na d e n k gelir. D e m e t S a l l a m a , G a m u l Haftas'na d e n k gelir.
kinci a y , G a m u l H a f t a s ' n d a balar. kinci Fsh B a y r a m , M a a z y a H a f t a s ' n a d e n k gelir.
n c a y , H a r i m H a f t a s ' n d a balar. H a f t a l a r B a y r a m , M a l
kiya H a f t a s ' n a d e n k gelir.
D r d n c a y , H a k k o s H a f t a s ' n d a balar.
B e i n c i a y , Elyaiv H a f t a s ' n d a balar. A l t n c a y , m m e r Haf
tas'nda balar.
Y e d i n c i a y , Y e h e z k e l Haftas'nda balar. A n m a g n , Y e h e z
kel H a f t a s ' n a d e n k gelir. B a l a n m a G n , Y a k i n H a f t a s ' n a
d e n k gelir. a r d a k B a y r a m G a m u l H a f t a s ' n a d e n k gelir.
S e k i z i n c i a y , M a a z y a H a f t a s ' n a d e n k gelir.
D o k u z u n c u a y , M a l k i y a H a f t a s ' n a d e n k gelir.
O n u n c u a y , Y e u H a f t a s ' n a d e n k gelir.
O n birinci a y , H u p p a H a f t a s ' n a d e n k gelir.
O n ikinci a y , P i z z e z Haftas'na d e n k gelir.

 L DENZ PARMENLER

KMRAN

YAZITLARI

Mishmarot D (4Q325)
I.Blm
... haftann n c g n , Fsh B a y r a m ... B i r i n c i a y n o n seki
z i n c i g n , Y e h o y a r i v Haftas abat'dr ... a k a m s t
B i r i n c i a y n yirmi bei, Y e d a y a Haftas a b a t G n ' d r . A y n
haftann a b a t ' t a n sonraki g n l e r i n d e , birinci a y n y i r m i sekizin
d e , A r p a B a y r a m kutlanr.
Y e d a y a H a f t a s ' n n altnc g n n d e ikinci a y balar.
kinci a y n ikinci g n , H a r i m a b a t ' d r .
kinci a y n d o k u z u n c u g n , S e o r i m a b a t ' d r .
kinci a y n o n altnc g n , M a l k i y a abat'dr.
kinci a y n y i r m i n c g n , M i y a m i n a b a t ' d r .
kinci a y n o t u z u n c u g n , H a k k o s a b a t ' d r . vacat a b a t ' t a n
sonraki n c a y
2.Blm
B i l g a H a f t a s ' n n altnc g n . B e i n c i a y n ikinci g n , m m e r a
bat'dr. m m e r a b a t ' n d a n sonraki, b e i n c i a y n ikinci g n , Y e
ni arap Bayram'dr.
Beinci ayn dokuzuncu gn, Hezir abat'dr. Beinci ayn
o n altnc g n , H a p p i s e s abat'dr. B e i n c i a y n y i r m i n c
gn, Petahya abat'dr.
Beinci ayn on n c gn, Yehezkel abat'dr. Yehezkel
a b a t ' n d a n sonraki g n (=Pazar) altnc a y balar. A l t n c a y n y e
d i n c i g n , Y a k i n a b a t ' d r . Altnc a y n o n d r d c g n G a m u l a b a t ' d r . A l t n c a y n yirmi birinci g n , D e l a y a a b a t ' d r .
Altnc ayn yirmi

ikinci g n , Y e n i Y a B a y r a m ' d r . Y e n i Y a

B a y r a m ' n d a n sonra, O d u n S u n u s u B a y r a m gelir.

M i s h m a r o t F. ( 4 Q 3 2 8 )
... B e i n c i y l d a : Y e h o y a r i v . A l t n c s n d a : H a p p i s e s .
B u n l a r y(balardr.
lk y l d a : G a m u l , E l y a i v , M a a z y a , H u p p a .
kincisinde: Yedaya, Bilga, Seorim, Hezir.
n c s n d e : M i y a m i n , Petahya, Aviya, Yakin.
Drdncsnde: ekanya, Delaya, Yakim, Yehoyariv.
Beincisinde: Yeevav, H a r i m , mmer, M a l k i y a .
A l t n c s n d a : H a p p i s e s , ...

Takvimle lgili Belge C

(4Q326)

Birinci ayn drdnc gn, a b a t . . .

Sekizinci gn, a b a t . . .
O n birinci g n , abat ...
;

* ' On d r d , haftann n c g n , Fsh B a y r a m ' d r .

O n b e i n c i g n , haftann d r d n c g n : M a y a s z E k m e k
Bayram
O n sekizinci g n , abat'tr.
Yirmi beinci gn: abat.
Y i r m i altnc g n : a b a t ' t a n sonra T a h l B a y r a m .
B i r i n c i a y , otuz g n .
kinci g n : a b a t .
D o k u z u n c u gn: abat.
O n altnc g n ...

Takvimle lgili Belge D

(4Q394 1-2)

M M T (Baz Yasa Gzlemleri) bana eklenen bu metin s: 233-234'te su

nulmutur.

Takvimle lgili aretler (Otot)

(4Q3I9)

Otot ya da aretler' belgesi, 4 Q S e (4Q259)'un devam niteliindedir.

M M T , 4 Q 3 9 4 1-2 iinde geen takvim belgesinin ve bu metnin zgnl
tartma konusudur (bkz. s: 233-234).
4 Q 3 I 9 , alt yllk dnemler halinde dzenlenen, haftalk, yirmi drt
kutsal hizmet takvimiyle ilgili bir dzendir. Bu dzen, ardk alt Jbile;
294 yl iin tasarlanmtr. ylda bir tekrarlanan 'iaret', byk olas
lkla, 354 gnden oluan ay ylnn, 364 gnden oluan gne ylna
(3x364=1092) eitlenmesi iin fazladan 30 gnn, ay ylna eklenmesini
ifade eder (3x354+30=1092). Bu elyazmas, paleografik incelemeye g
re, M . . birinci yzyln ilk yarsna aittir.
Editio princeps iin bkz. J. Ben-Dov, DJD, XXI, 199-244.
B l m 1-3

IV ...
... haftann d r d n c g n n d e ...
Yaratl H a f t a s ' n n d r d n c g n n d e o n u n ,
G a m u l Haftas'nda.
e k a n y a ' n n iareti: d r d n c y l d a .
G a m u l ' u n iareti: serbest b r a k m a y l n d a
(ilk d i n l e n m e yl)
kinci d i n l e n m e d n g s :
e k a n y a ' n n iareti: n c y l d a .
G a m u l ' u n iareti: altnc y l d a .

O L U DENZ PARMENLER

KUMRAN

YAZITLARI

n c dinlenme dngs:
e k a n y a ' n n iareti: ikinci y l d a .
G a m u l ' u n iareti: beinci y l d a .
D r d n c dinlenme dngs:
e k a n y a ' n n iareti: serbest b r a k m a y l n d a n sonra
G a m u l ' u n iareti: d r d n c ylda.
e k a n y a ' n n iareti:
Serbest B r a k m a ylnda.
Beinci dinlenme dngs:
G a m u l ' u n iareti: n c y l d a .
e k a n y a ' n n iareti: altnc ylda.
Altnc dinlenme dngs:
G a m u l ' u n iareti: ikinci ylda.
e k a n y a ' n n iareti: beinci ylda.
Yedinci dinlenme dngs:
G a m u l ' u n iareti: Serbest B r a k m a y l n d a n sonra
e k a n y a ' n n iareti: d r d n c y l d a .
G a m u l ' u n iareti: Serbest B r a k m a y l n d a
bu J b i l e ' n i n s o n u n u iaret eder .
kinci j b i l e n i n iaretleri: 17 iaret.
Serbest B r a k m a ylnda: 2 iaret.
... yaratln ...
e k a n y a ' n n iareti:
kinci y l n d a .
G a m u l ' u n iareti: beinci y l d a .
e k a n y a ' n n iareti: Serbest B r a k m a y l n d a n sonra.
G a m u l ' u n iareti:
B l m 2-5, 9 , 2 3
V beinci ylda.
e k a n y a ' n n iareti: Serbest B r a k m a y l n d a .
G a m u l ' u n iareti: n c y l d a .
e k a n y a ' n n iareti: altnc y l d a .

CEZA VERMLS

G a m u l ' u n iareti: ikinci ylda.

e k a n y a ' n n iareti: beinci y l d a .
G a m u l ' u n iareti: Serbest B r a k m a y l n d a n sonra.
e k a n y a ' n n iareti: d r d n c y l d a .
G a m u l ' u n iareti: Serbest B r a k m a y l n d a
e k a n y a ' n n iareti: n c y l d a .
G a m u l ' u n iareti: altnc y l d a .
e k a n y a ' n n iareti
b u , n c J b i l e ' n i n s o n u n u iaret eder.
n c J b i l e ' n i n iaretleri: 17 iaret.
Serbest B r a k m a y l n d a : 2 iaret.
e k a n y a ' n n iareti: ikinci y l d a .
G a m u l ' u n iareti: beinci y l d a .
e k a n y a ' n n iareti: Serbest B r a k m a y l n d a n sonra.
G a m u l ' u n iareti: d r d n c y l d a .
e k a n y a ' n n iareti: altnc y l d a .
G a m u l ' u n iareti: ikinci ylda.
e k a n y a ' iareti: altnc y l d a .
G a m u l ' u n iareti: Serbest B r a k m a y l n d a n sonra.
e k a n y a ' n n iareti:
D r d n c ylda.
G a m u l ' u n iareti: altnc y l d a .
e k a n y a ' n n iareti: n c y l d a .
G a m u l ' u n iareti: altnc y l d a .
e k a n y a ' n n iareti: n c y l d a .
G a m u l ' u n iareti: beinci y l d a .
e k a n y a ' n n iareti: Serbest B r a k m a y l n d a n sonra
b u , J b i l e ' n i n s o n u n u iaret eder.
D r d n c J b i l e ' n i n iaretleri: 17 iaret.
Serbest B r a k m a y l n d a : 2 iaret.

 L DENZ PARMENLER

KUMRAN

YAZITLARI

G a m u l ' u n iareti: d r d n c y l d a .
e k a n y a ' n n iareti: Serbest B r a k m a y l n d a n sonra.
G a m u l ' u n iareti: n c y l d a .
e k a n y a ' n n iareti: altnc y l d a .
G a m u l ' u n iareti: ikinci y l d a .
e k a n y a ' n n iareti: beinci ylda.
G a m u l ' u n iareti: Serbest B r a k m a y l n d a .
e k a n y a ' n n iareti: d r d n c y l d a .
G a m u l ' u n iareti: Serbest B r a k m a y l n d a .
e k a n y a ' n n iareti: ikinci y l d a .
G a m u l ' u n iareti: beinci y l d a .
e k a n y a ' n n iareti: Serbest B r a k m a y l n d a n sonra.
G a m u l ' u n iareti: d r d n c ylda.
e k a n y a ' n n iareti: Serbest B r a k m a y l n d a
b u , j e s h e b a b ' d a beinci J b i l e ' n i n s o n u n u iaret eder.
B e i n c i J b i l e ' n i n iaretleri: 16 iaret.
Serbest B r a k m a ylnda:
B l m 5-8
VI 3 iaret.
G a m u l ' u n iareti: n c y l d a .
e k a n y a ' n n iareti: altnc y l d a .
G a m u l ' u n iareti: ikinci y l d a .
e k a n y a ' n n iareti: beinci y l d a .
G a m u l ' u n iareti: Serbest B r a k m a y l n d a n sonra.
e k a n y a ' n n iareti: d r d n c y l d a .
G a m u l ' u n iareti: Serbest B r a k m a y l n d a .
e k a n y a ' n n iareti: n c a y d a .
G a m u l ' u iareti: beinci y l d a .
e k a n y a ' n n iareti: Serbest B r a k m a y l n d a n sonra.

GEZA VERMES

G a m u l ' u n iareti: d r d n c y l d a .
e k a n y a ' n n iareti: Serbest B r a k m a y l n d a .
G a m u l ' u n iareti: n c ylda.
e k a n y a ' n n iareti: altnc y l d a
b u , altnc J b i l e ' n i n s o n u n u iaret e d e r .
A l t n c J b i l e ' n i n iaretleri: 16 iaret.
Serbest B r a k m a ylnda: 2 iaret.
Jbile iin.
G a m u l ' u n iareti: ikinci ylda.
e k a n y a ' n n iareti: beinci ylda.
G a m u l ' u n iareti: Serbest B r a k m a y l n d a .
e k a n y a ' n n iareti: d r d n c y l d a .
G a m u l ' u n iareti: altnc ylda.
e k a n y a ' n n iareti: ikinci y l d a .
G a m u l ' u n iareti: beinci y l d a .
e k a n y a ' n n iareti: Serbest B r a k m a y l n d a n sonra.
G a m u l ' u n iareti: d r d n c y l d a .
e k a n y a ' n n iareti: Serbest B r a k m a y l n d a .
G a m u l ' u n iareti: n c y l d a .
e k a n y a ' n n iareti: altnc y l d a .
G a m u l ' u n iareti: ikinci y l d a .
e k a n y a ' n n iareti: beinci y l d a
b u , J b i l e ' n i n s o n u n u iaret eder.
Y e d i n c i J b i l e ' n i n iaretleri: 16 iaret.
Serbest B r a k m a y l n n iaretleri: 2 iaret.
J b i l e ' n i n iaretleri,
Kutsal g n l e r e gre J b i l e y l ,
ilk J b i l e G a m u l ' d a ,
ikincisi, Y e d a y a ' d a ,
ncs, Miyamin'de; drdncs, ekanya'da.

'Horoskoplar' ya da Astrolojik Fizyonomiler

(4QI86, 4Q534, 4Q56I)

Birisi branice dier ikisi Aramca yazlm -muhtemelen M . . birinci

yzyl sonlarna ait- adet drdnc maara belgesi, 'horoskoplar' ya
da daha ak bir ifadeyle; kiinin zellikleri, kaderi ve bu kiinin dou
mu srasnda yldzlarn konumlan arasnda bir iliki olduunu n g
ren astrolojik fizyonomi blmlerini kapsamaktadr.
J. M. Allegro tarafndan yaymlanm olan branice metin (4QI86),
basit bir ifreyle yazlmtr: Alla geldik biiminde sadan sola doru
yazlan branice metinlerin aksine, bu yazt soldan saa doru okunur.
kinci olarak; bu metinde, 'keli' brani alfabesi yerine, eski branice
(ya da Fenike dili) ve Yunanca yaztlara ait harfler kullanlmtr. Aydn
lk ve Karanlk zellikleri, bu almada sz edilen kiinin tinsel ni
teliklerinin aklanmasnda esas alnr, ilk adam, gnahkrdr: bir Aydn
la kar, sekiz Karanlk. kinci adam, olduka iyidir: Karanla kar,
alt Aydnlk. Sonuncusuysa neredeyse mkemmeldir: bir Karanla kar
, sekiz Aydnlk.
Ksa boy, imanlk ve fiziksel bozukluklar gibi zellikler, gnahkr
lkla badatrlrken; kart zellikler, kiinin erdemiyle ilikilendirilir.
Bu belgede kullanlan astrolojik terimlerden 'ikinci Stun' hi ku
kusuz 'ikinci Ev' anlamna gelmektedir. 'Boa ayandaki' bir doum
gn, muhtemelen gnein, Boa takmyldznn altnda bulunduu an
ifade eder.
J. Starcky'ye gre, ilk Arami 'horoskopu' (4Q534), sonuncu Cemaat
Prensi'ne, asil Mesih'e aittir. Ancak bu metin Nuh'un mucizev douu
na gndermede bulunduundan, Nuh yaznlar arasna yerletirilmiti
(bkz. s: 540-541). Aramca sureti de bulunan 4 Q 5 6 I , olduka ksa oldu
undan, bu yazt zerinden bir kimlik saptamas yaplamaz; ancak sz
konusu edilen vasat kiinin Nuh olma olasl zayf grnyor.

GEZA VERMES

Tarikat yelerinin horoskop araclyla gelecei tahmin edip etme

diklerini ya da bu horoskop benzeri yaztlar yalnzca yaznsal bir ara
olarak kullanm olup olmadklarn bugnden kestirmek mmkn deil;
te yandan ben ikinci durumun daha olas grndne inanyorum.
Parmenler iinde bylesi metinlerin bulunmu olmas artc deil
dir. Yahudi cemaatinin byk bir blm astrolojiyi tasvip etmezdi; te
yandan Helen taraftar bir Yahudi yazar, Eupolemus, astrolojinin bra
him tarafndan kefedildiini iddia ediyordu! (bkz. G. Vermes, Scripture
and Tradition in Judaism, Leiden, I973, 80-82.)
Metinler iin bkz. J. M. Allegro ve A. A. Anderson, DJD, V, 88-9I; J.
Strugnell, RQ 7 (I970), 274-6; P. S. Alexander, E. Schrer, G. Vermes, F.
Miliar, M. G o o d m a n , The History of the Jewish People in the Age of Je
sus Christ, III, Edinburg, !986, 364-6.
4 Q I 8 6 , bl. I
I I ... kalas d z v e u z u n ; a y a k parmaklar i n c e v e u z u n d u r . kinci
S t u n dndadr. R u h u , A y d n l k E v i ' n d e n alt p a r a d a n ; D i p t e k i
K a r a n l k ' t a n p a r a d a n oluur. D o d u u / d o a c a (?) g n d r
b u : B o a n n a y a n d a . O , uysal biri o l a c a k . H a y v a n , boadr ...
2. B l m
I ... d z e n . Kara gzleri parlaktr. S a k a l ... ve o ... K i b a r bir sesi
vardr ... Dileri d z g n v e gzeldir. B o y u n e u z u n n e d e ksadr.
O ... P a r m a k l a r i n c e ve u z u n d u r . K a l a s d z d r . A y a k t a b a n ...
A y a k p a r m a k l a r d z g n d r . R u h u , A y d n l k E v i ' n d e n , ikinci s
t u n d a n , sekiz p a r a d a n ; K a r a n l k E v i ' n d e n bir p a r a d a n o l u u r .
D o d u u / d o a c a g n d r b u : ... H a y v a n , ...
4Q56I
... kark o l a c a k ; a m a o k d e i l . G z l e r i , s i y a h l a b e y a z a r a s n d a
o l a c a k . B u r n u , u z u n v e gzel o l a c a k . D i l e r i , d z g n o l a c a k . S a
kal i n c e o l a c a k ; a m a o k d e i l . K a l a s d z v e k k v e k a l n ...

Ay'n Evreleri
(4Q3I7)

ifreli harflerle yazlm yetmi alt astronomi metni, dolunayn drtte bi

rine blnen evreleri, 364 gnden oluan gne takvimi esas alnarak
tanmlamaktadr. J. T. Milik; I ii, 2-14 ve baz kk paralardan yararla
narak, on drt satrlk yeni bir blm oluturmutu.
Metin iin baknz J. T. Milik; The Books of Enoch: Aramaic Frag
ments ofQumran Cave 4 (Oxford, 1976), 68-9.
II ... A y n b e i n d e , a y n on drtte on ikisi karanlkta kalr ve
b y l e c e a y , g n e girer. A l t n c g n , a y n o n drtte o n k a r a n
lkta kalr v e b y l e c e a y , g n e girer. Y e d i n c i g n , a y n o n drtte
o n d r d karanlkta kalr v e b y l e c e a y , g n e girer, vacat S e k i z i n
c i g n ... g k y z ... g r n m e z ... a b a t ' t a n s o n r a k i g n
( P a z a r ) , v a c a f D o k u z u n c u gn a y n o n drtte biri g r n r v e b y
l e c e a y , g e c e y e girer. O n u n c u g n , a y n o n drtte ikisi g r n r v e
b y l e c e a y , g e c e y e girer, v a c a f O n birinci g n , a y n o n drtte
g r n r v e b y l e c e a y , g e c e y e girer, vacat

Bir Brontologion Beraberinde Bir Bur Takvimi

(4Q3I8)

arpc, ancak maalesef para buuk bir takvim, Nisan ayyla Adar ay
arasndaki ardk aylar iinde, ayn farkl bur iaretlerinden geiini
gsterir. Bu blm, Tevet ayyla balatlr, Tishri ayyla devam eder ve
Adar ayyla sonlandrlr. 8. stunun son drt satr brontologion'u -ayn
belirli gnlerinde duyulan gk grltsnn yorumlanmasyla mucizele
rin ve hastalk alametlerinin tahmin edilmesi- kapsamaktadr. Istrap za
manlarnn tahmini, 8. ve 9. satrlarda sunulmaktadr. Kuraklk, yabanc
bir ordunun lkeyi igal edii, bu strap zamanlarndandr.
Editio princeps iin bkz. J. C. Greenfield ve M. Sokoloff, DJD,
X X X V I , 259-74.
V I I ... I 3 ' v e I4' B a l k ; I5'i v e I6's K o ; I7'si v e I8'i B o a ;
I 9 ' u , 20'si v e 2l'i kizler; 22'si v e 2 3 ' Y e n g e ; 2 4 ' v e 25'i A s
l a n ; 2 6 ' s , 27'si ve 28'i B a a k ; 2 9 ' u ve 3 0 ' u T e r a z i vacat Tishri .
I'i v e 2'si A k r e p ; 3' v e 4' Y a y ; 5'i, 6's v e 7'si O l a k ; 8'i, I 3 ' v e
I4' Y e n g e ; I5'i v e I6's A s l a n ; I7'si v e 18'i B a a k ; I 9 ' u , 20'si v e
2l'i T e r a z i ; 22'si v e 2 3 ' A k r e p ; 2 4 ' v e 25'i Y a y ; 2 6 ' s , 27'si v e
28'i O l a k ; 2 9 ' u ve 3 0 ' u K o v a . vacaf Shevat. I'i ve 2'si B a l k ; 3'
v e 4 ' K o ; 5'i, 6's v e 7'si B o a ; 8'i v e 9'u kizler; 10'u v e ll'i
Y e n g e ; I 2 ' s i , I3' v e I4' A s l a n ; I5'i v e I6's B a a k ; I7'si v e I8'i
T e r a z i ; I 9 ' u , 20'si v e 2l'i A k r e p ; 22'si v e 2 3 ' Y a y ; 2 4 ' v e 25'i
O l a k ; 2 6 ' s , 27'si v e 28'i K o v a ; 3 0 ' u v e 3I' B a l k , v a c a f Boa'da,
gk grler ... l k e d e ar iilik v e kraln d a v a s n d a kl v e ... l
k e s i n d e ... A r a p l a r a ( ? ) . ... a l k v e her birini y a m a e d e r l e r ...
v a c a f kizler takm yldznda, gk grler; y a b a n c l a r e v r e d e terr
estirir v e y a m a l a m a ...

lahi Grev Dzeni

(4Q334)

Drdnc maarada, alt stundan oluan bir liturjik almaya ait yedi
blm bulunmutur. Bu metinde, ayn birbirini takip eden gnlerinde,
geceleri ve gndzleri okunan dua ve sylenen ezgi szlerinin numara
lar sralanmtr. Yalnzca 2-4 blmler, tutarl bir metne dntrlebi
lirler. Yazt, M . . birinci yzyln sonlarna tarihlenir.
Editioprinceps iin bkz. U. Glessmer, DJD, X X I , 167-94,

_.

B l m 2-4
A y n sekizinci g e c e s i n d e : sekiz ezgi v e krk- ... d u a v e g n
b o y u n c a : ... ezgi v e o n alt d u a . D o k u z u n c u g e c e s i n d e : sekiz e z
g i v e krk iki d u a v e gn b o y u n c a : ... ezgi v e ... d u a . O n u n c u g e
c e : sekiz ezgi v e ... d u a v e g n b o y u n c a : ... ezgi v e y i r m i d u a ...

Semavi Iklarn Szleri

.(4Q504-6)

Drdnc maara (4Q504-6)'da bulunan, para halindeki elyazmas,

'Semavi Iklarn Szleri', haftann gnleri iin yazlm dualar koleksi
yonudur; bunlar kutsal kitap hatrlatmalaryla doludur. Bu metinler ara
snda en iyi durumda bulunan 4Q504 yazt, zellikle abat'n ve dr
dnc gnn zerinde durmaktadr. Editr, abartl biimde bu belge
nin M . . ikinci yzyl ortalarnda kaleme alndn savunur (DJD, V I I ,
1982, 137-75).
4Q504
I ... A m e n ! A m e n !
... I I ... S a n a d u a e d i y o r u z , e y R a b , b i l d i i n c e d a v r a n , K u d
retinin b y k l u y a r n c a , b u y r u k l a r n a kar g e l e n a t a l a r m z
balayansn S e n . Onlar yok edecek derecede fkeliydin; a n c a k
o n l a r a kar d u y d u u n sevgin v e a n t l a m a n a d n a - n k M u s a
o n l a r n g n a h l a r iin a f dilemiti- sonraki k u a k l a r n , y c e k u d r e
tini v e m e r h a m e t i n i n b o l l u u n u bilmeleri i i n , o n l a r a a c d n . B
tn g n a h l a r n a r a m e n , fkeni v e g a z a b n srail h a l k n d a n esir
ge. Yoksul halklar iin gerekletirdiin m u c i z e l e r i n i a n m s a .
n k biz, S e n i n A d n l a anldk ... b t n i t e n l i i m i z l e p i m a n l k
d u y m a m z v e Y a s a ' n , bir d a h a b u n d a n s a p m a m a c a s n a - g n l
m z e k a z m a m z iin ... B i z i b u d a l a l k t a n , k r l k t e n v e kararsz
lktan ... kurtar'.' lediimiz g n a h l a r y z n d e n satldmz gr
d n v e b t n h a t a l a r m z a r a m e n bizi ... a r d n . S a n a ... kar
g n a h i l e m e k t e n bizi koru v e ... kantlarn g r m e m i z i salarsn.
III ... uluslar, S e n i n y a n n d a hitir; S e n i n h u z u r u n d a n e m
siz v e deersizlerdir. Y a l n z c a S e n i n A d n a n d k . B i z i k e n d i gr-

 L DENZ PARMENLER

KUMRAN

YAZITLAR!

k e m i n iin yarattn v e btn uluslar a r a s n d a n bizi, o u l l a r n o l

m a m z iin s e t i n . srail'i ' O l u m , ilk o c u u m ' d i y e a r d n v e
bir b a b a n n k e n d i o l u n u c e z a l a n d r m a s g i b i , S e n d e bizi c e z a
l a n d r d n . a l a r b o y u n c a hastalk, s u s u z l u k , salgn v e A n t l a m a ' n n ... k l c y l a byttn bizi. B t n d n y a halklar a r a s n d a n
b i z i , kendi h a l k n olarak setiin iin f k e n i , kskanln v e ga
z a b n n k z g n l n z e r i m i z e y a d r d n . V e b a k r b a c n l a bizi
b l d n , M u s a v e dier P e y g a m b e r h i z m e t k r l a r n n y a z d k l a r
z e r e , b i z e ... son g n l e r i n d e iblisi g n d e r e c e i n i d u y u r d u n .
IV

... S e n i n m e s k e n i n ... K u d s ' t e bir d i n l e n m e y e r i . B t n

d n y a zerinde bu kenti, daima adnn yaatlaca yer olarak

setin. B t n halklar arasndan israil'i s e v d i n . Y a h u d a kabilesini
s e t i n , h a l k n a o b a n l k etmesi v e h u z u r u n d a sonsuza dek srail
tahtnda oturmas iin M u s a ile A n t l a m a y a p t n . S e n i n g r k e m i n i
btn halklar g r m t , israil halknn i i n d e K e n d i n i kutsamtn.
S e n i n Y c e s m i n e sunularn getirdiler; g m , altn v e deerli
talarla birlikte l k e l e r i n d e k i btn zenginlikleri sundular. B u n l a r ,
S e n i n h a l k n , kutsal kentin S i y o n ' u v e R a b b i m i z i n e v i n i y c e l t s i n
d i y e ... o z a m a n , n e d m a n l k n e d e uursuzluk y a a n d ; a k s i n e
huzur v e kutsama ... v e y e d i l e r v e tatmin o l d u l a r v e gelitiler ...
V . . . y a a m p n a r n n sularndan v a z g e t i l e r . . . v e l k e l e r i n d e
y a b a n c bir tanrya hizmet ettiler. Topraklar d m a n l a r tarafndan
y a m a l a n d ; n k kskanlnn atei i i n d e S e n i n f k e n v e ga
z a b n n scakl tat v e b u topraklar, h i b i r a d a m n v a r p d n e
m e y e c e i bir l e d n t . B t n b u n l a r a r a m e n , n e Y a k u p ' u n
t o h u m u n d a n g e t i n n e d e A n t l a m a n b o z u p srail'i yktn. n k
v a r o l a n tek Tanr S e n s i n v e s e n d e n baka tanr yoktur. A n t l a m a
n a n m s a d n , bizi u l u s l a r d a n k o r u d u n v e b i z d e n v a z g e m e d i n .
S r g n e g n d e r d i i n topraklarda, srail h a l k n a s e v e c e n d a v r a n dn; b y l e c e onlar Sana dneceklerini ve hizmetkrn M u s a arac
lnla b u y u r d u u n zere S z n e u y a c a k l a r n a n m s a d l a r .
B i z e Kutsal R u h ' u bahettin, bizi kutsadn; b t n a c l a r m z d a
S e n i a n a c a z v e bizi c e z a l a n d r d n zorlu s n a v l a r d a S a n a d u a
e d e c e i z . A c y a b o u l d u k , felaketler y a a d k , z a l i m i n g a z a b y l a
snandk. n k ilediimiz sularla Tanr'y da usandrmtk,
g n a h l a r m z l a K a y a ' y bktrmtk. A n c a k k a z a n m a m z iin S e n ,
bizi y r m e m i z g e r e k e n y o l a y n e l t e n , bizi y l d r m a d n . B i z y i n e
d e ... d i n l e m e d i k .
V I ... B i z i b t n h a t a l a r m z d a n kurtardn v e K e n d i n iin bizi
g n a h l a r m z d a n a r n d r d n . D o r u l u k S e n i n l e d i r , bir tek S e n i n l e ,

CEZA VERMES

e y R a b ; n k b t n b u n l a r S e n i n iindir! Y r e k l e r i m i z i n t e v a z u
ile d o l d u u b u g n , a t a l a r m z n v e b i z i m g n a h l a r m z n , s a d a
katsizliimizin v e isyankrlmzn b e d e l i n i d y o r u z . S e n i n s
namalarn ve cezalarn reddetmedik; ektiimiz btn aclara
karn, A n t l a m a n b o z a c a k d e n l i isyankr o l m a d k . D m a n l a r
mz z e r i m i z e salan S e n , gizemli lerini sonraki kuaklara aktar
m a m z iin bize g verdin. Sana dua ediyoruz, ey R a b ; n k
e z e l d e n e b e d i y e t e dek m u c i z e l e r yaratrsn; b i z e kar o l a n f k e n
v e g a z a b n diner. e k t i i m i z a c y , i l e y i v e strab gr; y a k n a v e
u z a a , s r g n e g n d e r d i i n , Y a a m K i t a b ' n d a ad a n l a n b t n
srail h a l k n serbest brak ... S a n a h i z m e t ... ve Kutsal a d n a m i n
net

...VII

... b i z i , btn a c l a r d a n kurtarana. A m e n ! A m e n !

abat

Gn

iin

lahiler

k r l e r ...
O ' n u n Kutsal A d n d a i m a a n
... kutsal s e m a n n btn m e l e k l e r i
... c e n n e t l e r i n stnde,
Y e r y z v e btn derinlikleri,
Dipsiz cehennem ukuru ve Ykm
B t n sular v e ilerindeki her ey.
B t n yaratlar O ' n u kutsasn d a i m a
Sonsuza dek. A m e n ! A m e n !
... O ' n u n kutsal A d n a n .
T a n r ' y a ... s y l e ...
3.Blm
I I ... B i z e h u z u r v e r e n T a n r ' y a k r l e r o l s u n . A m e n , a m e n .
D r d n c gn duas. Anmsa, ey R a b . . .
4. Blm
I I ... B i z e bahettiin Kutsal R u h s a y e s i n d e b u n l a r b i l i y o r u z . B i z i
y c e l t t i n . B i z e m e r h a m e t et, Eski a d a m l a r n g n a h l a r v e dik b a
llklar y z n d e n bizi c e z a l a n d r m a . B i z i kurtar, kutsa, b t n g
n a h l a r m z v e sularmz bala.

O L U DENZ PAROMbNLtKI

6. B l m
II ... A n m s a , kutsa; biz S e n i n halknz. B i z i kartallarn k a n a t l a r n
d a tadn v e h u z u r u n a getirdin. Y a v r u s u n a kol kanat g e r e n , ka
natlarn a a n , y a v r u l a r n kanatlarnda t a y a n bir kartal g i b i , y a
a m l a r m z a y r a c a z v e dier u l u s l a r d a n ayr d u r a c a z v e ...
Ate stununda bizim yanmzdasn ve kutsallnn bulutunda
n m z d e n g i d i y o r s u n , S e n i n g r k e m i n b i z i m a r a m z d a ...
8. b l m , sadaki sayfa
I I ... A n m s a , e y R a b ... B a b a m z d e m ' i , K e n d i g r k e m i n i n b e n
z e r i n d e b i i m l e n d i r d i n ; o n a y a a m nefesi v e r d i n ; a n l a y g c v e
bilgi s u n d u n ... o n u , k u r d u u n A d e n B a h e s i ' n e h k m d a r kldn
... g r k e m l i topraklarda y r m e s i iin ... k o r u d u . ... s a p m a m a s
iin O ' n u n y a n n d a y d n ... o , ettendi v e topraa d n e c e k (?) ...
v e S e n , ... Bilirsin ... kuaklar b o y u n c a ... y a a y a n bir T a n r v e
S e n i n e l i n ... y o l l a r n d a a d a m ... d n y a y iddete b o m a k v e m a
s u m kan a k t m a k ...

Liturjik Dua
(IQ34 ve bis 34)

J. T. Milik tarafndan yaymlanan (DJD, I, 152-5) bu blmler Musevi

bayramlarnda okunan dualardan bazlarn iermektedir. Bu blmn
bal kayp; ancak Antlama'nn yenilenmesine yaplan gndermeye
bakacak olursak elimizdeki bu metin, tarikata ait ba>ka bir Pentekostal
liturjiye aittir.
I ... g n a h k r r e h i n i m i z , sadakatsizi tutsamz y a p a c a k s n . B i z i ,
b t n z a l i m l e r d e n kurtaracaksn v e biz s o n s u z a d e k S e n i n A d n
k u t s a y a c a z . B i z i b u n u n i i n yarattn; y l e d e m e m i z i i n : S a n a
krler o l s u n ...
I I ... g n d z i i n c e n n e t i n B y k ; g e c e i i n c e n n e t i n
K k I ... y a s a l a r n a kar g e l m e d e n ... v e b t n d n y a y a
egemendirler.
A n c a k erkek t o h u m u , onlara bahettiklerini a n l a m a d l a r v e
S e n i n s z l e r i n d e varln s e z e m e d i l e r v e her b i r i n d e n g n a h k r
c a saptlar. S e n i n kudretine i n a n m a d l a r ; b u y z d e n o n l a r reddet
tin. n k gnahkrlk Seni m e m n u n e t m e z ; S e n i n huzurunda
tanrtanmazlk var olamaz.
A n c a k iyi n i y e t i n i n z a m a n n d a K e n d i n i i n bir h a l k s e t i n .
A n t l a m a n a n m s a d n v e btn halklar a r a s n d a n kutsal o l a n n
y c e l t t i n . G r k e m l i bir h a y a l , Kutsal R u h u ' n u n szleri, e l l e r i n i n i
leri v e S a Eli'nin yazdklar zerine kurulu a n t l a m a n , o n l a r iin
y e n i l e d i n ; o n l a r sonsuza a l a n m e r d i v e n l e r i v e g r k e m i n t e m e l l e
rini rensinler d i y e ... O n l a r iin vefakr bir o b a n k a r d n ...

Bayramlar iin Dualar

(4Q507-9)

Drdnc maarada bulunan anm elyazmas (4Q507-9), birinci

maaradaki baz metinlerle (IQ34 ve bis 34 ) rtmektedir. Aralarndan
ikisi Balanma G n ' n e ve lk rn Gnne ait olan bu metinler, bay
ram dualarn ierir. Editr M. Baillet, bunlarn M . S . birinci yzyl bala
rna denk dtn savunur (DjD, VII, 175-215).
4Q507, I. blm
R a h i m d e n , gsten beri g n a h l a kuatldk. Y a a r k e n , ... g n a h
iinde yrdk.
4 Q 5 0 8 , 1 . b l m (bkz. I Q 3 4 6/5)
D o r u l u k ... b y m e k i i n , g k y z n n bulutlarna v e topran
r n l e r i n e krler o l s u n , ... d o r u y u , g n a h t a n a y r m a k iin ...
G n a h k r , c e z a m z k l a c a k s n ; adil o l a n l a b t n z a l i m l e r i m i z i
y o k e d e c e k s i n . A d n d a i m a kutsayacaz. n k bizi b u n u n iin
yarattn v e y l e y a n t v e r i y o r u z : krler ...
2. b l m (bkz. I Q 3 4 bis)
... B a l a n m a G n iin d u a . M e r h a m e t l e r b a y r a m n a n m s a e y
R a b v e d n (?) z a m a n n ... O n u , b i z i m iin bir o r u b a y r a m
d i y e setin v e d a i m i bir ilke ... G i z l i o l a n v e a k l a n a n eyleri
bilirsin.

GEZA VERMES

3. blm
... A n t l a m a n , N u h ' l a y a p t n ...
4 Q 5 0 9 , 3 . b l m (bkz. I Q 3 4 bis)
A c m z dindirerek bizi s e v i n d i r d i n , ... b a y r a m iin s r g n l e r i m i
zi bir a r a y a g e t i r d i n . ... m e v s i m i iin d a l a n k a d n l a r m z bir
a r a y a getireceksin ... B i r l i i m i z e m e r h a m e t i n , e k i m m e v s i m i n d e
t o p r a a d e n y a m u r d a m l a l a r ... v e f i l i z l e n m e m e v s i m i n d e
i m l e r z e r i n d e k i su ve ... gibidir. M u c i z e l e r i n i , kuaktan kuaa
a k t a r a c a z . B i z l e r i s e v i n d i r e n R a b ' b e krler o l s u n ...
132. b l m
I I lk r n B a y r a m iin d u a . A n m s a , e y R a b , ... b a y r a m n v e ...
ilerinin ilk rnlerini H u z u r u n d a s u n m a k ... b u y u r d u u n , honut
e d i c i , g n l d e n s u n u l a n sunular ...

Gnlk Dualar
(4Q503)

Toplam 225 papirs parasndan oluan bir drdnc maara elyazmas

(4Q503), ayn her akamnda ve sabahnda okunan kutsama dualarnn
listesini sunmaktadr ( M . Baillet, DJD, V I I , 105-36). zlenen takvim, ay y
l takvimi olmal; yle ki burada akamlar sabahtan nce gelir. Editr,
bu metni M . . birinci yzyln ilk eyreine yerletirir.
III

G n e d o d u u n d a ... c e n n e t i n s e m a s n d a , d u a e d e c e k l e r .

y l e y a n t l a y a c a k l a r : srail'in Tanr'sna krler o l s u n ... B u g n

... nn d r d n c k a p s n d a n ... A y n b e i n c i g n n n aka
m n d a d u a e d e c e k l e r . y l e y a n t l a y a c a k l a r : ... s a k l a y a n srail'in
Tanrsna krler o l s u n . ... g r k e m i n i n t m b l m e l e r i n d e ... b u
g n o n d r d ... g n nn ... H u z u r sizinle o l s u n , srail ... G
ne, y e r y z n aydnlatmak zere ykseldiinde kredecekler
v e g r k e m l i z a m a n a v e s e v i n b a y r a m n a dek o n bir g n g e e
c e k ; n k b u g n , n kaplarnn o n b e i n c i s i n d e ... H u z u r
s e n i n l e o l s u n , srail. A y n altnc g n n n a k a m n d a d u a e d e c e k
ler. y l e y a n t l a y a c a k l a r : srail'in Tanrsna krler o l s u n ... G
n e , y e r y z n a y d n l a t m a k zere y k s e l d i i n d e k r e d e c e k l e r .
y l e yant verecekler
B l m 7-9
IV

... H u z u r s e n i n l e o l s u n , srail ... A y n y e d i n c i g n n n aka

m n d a d u a e d e c e k l e r . y l e y a n t l a y a c a k l a r : srail'in T a n r ' s n a
krler o l s u n ...
Blm II
A y n o n ikinci g n n n a k a m n d a d u a e d e c e k l e r ... ( m u h t e m e
len a y n y i r m i altnc g n n e dek b u , t e k r a r l a n a c a k . )

Sabah ve Akam Kutlama Duas ya da lahisi

(4Q408)

Bu liturjik dua klliyat iinde on be ya da on alt adet, orta uzunlukta

ve bir adet ksa uzunlukta para bulunmaktadr; ancak bunlardan yal
nzca biri evrilmeye uygundur. Bu belge; 4 Q 3 7 5 , 376 ve IQ29'la ben
zerlik tar. Paleografik incelemeye gre, bu metin M . . ikinci yzyl
sonlarna yerletirilir.
Editio princeps iin bkz. Annette Steudel, DJD, X X X V I , 298-319.
I. b l m
... B t n y o l l a r n d a d o r u o l a n R a b , S a n a k r l e r o l s u n .
Kudretli o l ... y a r g l a r n d a . S e n , sadk o l a n ... B t n z e k a n l a a n
larsn ... g ... S e n , ... getirmek iin ... g n n b a l a n g c n iaret
e d e n s a b a h y a r a t a n ... ileri i i n . O n l a r , A d n n k u t s a n m a s iin
yarattn. n k k iyi ... S e n ... karanln d o u u n u iaret e d e n
a k a m yarattn ... iten ... In iyi o l d u u n u g r d k l e r i n d e ve
... ilahi A d n kutsamalar iin yarattn o n l a r . ... k a r a n l n d o u
u n u iaret e d e n a k a m yarattn.

Kutsamalar
(IQSb=IQ28b)

Bir kutsama klliyatnda geen bu paralar asl olarak, Cemaat Kural'n

ve Kurtarc (Messianic) Kural da ieren Parmen'e aitti. Editr tara
fndan baarl biimde derlenmi olan bu paralar, yine J. T. Milik'e g
re M . . birinci yzyl civarlarna tarihlenir (DJD, I, 118-29).
Muhtemelen kurtulu an ya da yeni Cemaat'in kurulu trenini
anlatan bu kutsamalar, Efendi ya da Gardiyan tarafndan okunurdu. t e
yandan bu kutsamalar, kurtulu ann geliini ngren ya da simgele
yen baz liturji toplantlarnda da okunuyor olabilirdi. ncelikle btn
Antlama yeleri daha sonra cemaatin dini bakan, Harun'un Mesihi,
kutsanr. Sonraki kutsamalar, srasyla Sadok Oullar, Khinler (ve Levililer?), Cemaat Prensi; israil'in Mesih'i iin okunur. Belgenin geri kalan
kayptr.
Ek bir para iin bkz. G. J. Brooke, j. M. Robinson, 'A Further Fragment of I Q S b : The Schoyen Collection M.S. 1909', JJS 46 (1995), 120-33.
Sadk

Kiinin

Kutsanmas

I K u t s a m a szleri. B a k a n ; Tanr korkusu tayan ve O ' n u n istek

leri u y a r n c a d a v r a n a n l a r , B u y r u k l a r n a u y a n l a r , kutsal A n t l a
m a s n a bal k a l a n l a r , D o r u l u u n u n y o l u n d a y r y e n l e r i , T a n r'nn sonsuza d e k d e v a m e d e c e k A n t l a m a s ' n a setiklerini kutsayacak.
R a b , sizi kutsal m e s k e n i n d e n kutsasn; sizin iin c e n n e t t e n ,
asla s a r s l m a y a c a k sonsuz bir pnar a s n !
O , sizi ilahi d u a l a r l a o n u r l a n d r s n ; size Kutsal O l a n l a r n b i l
gisini retsin!

CEZA VERMES

O , sizin iin e b e d i pnar a s n ; y a a m s u y u n u , susam kii

lerden e s i r g e m e s i n !

Ba

Khinin

Kutsanmas

II
III R a b , y z n sizden y a n a d n s n ; k u r b a n l a r n z n ho k o k u
suyla honut o l s u n !
Kutsal h e y e t i n i z d e oturan kiileri s e s i n ; b t n kutsal s u n u l a
rnz bir y a n a ysn ve ... m e v s i m i n d e ... t o h u m l a r n z !
Yzn, cemaatinizden yana dnsn!
Sizi t a l a n d r s n ... sonsuz g r k e m d e ; t o h u m u n u z u sonsuza
dek kutsasn!
Sizi e b e d i huzurla ... d l l e n d i r s i n !
Ktlerin soyu tkeninceye dek, Binlerin banda dvsn
... n n z d e k i halk b a l a m a k ... d n y a n n btn z e n g i n l i k l e r i
n k T a n r , ... btn temellerini k u r d u , h u z u r u n u z u n t e m e
lini d e k u r s u n !
Khinlerin

Kutsanmas

K u t s a m a szleri. E f e n d i , T a n r ' n n kendi a n t l a m a s n teyit et

tirmek v e k e n d i h a l k n n arasnda btn ilkelerini s o r g u l a t m a k v e
b u y u r d u u b i i m d e o n l a r a rehberlik e t m e l e r i n i s a l a m a k i i n s e
tii v e T a n r ' n n A n t l a m a s ' n g e r e i n z e r i n e k u r m u o l a n v e
s a d a k a t l e O ' n u n yasalarn izlemi o l a n v e O ' n u n s e i m i n i n y o
lunda y r y e n btn k h i n S a d o k O u l l a r ' n kutsasn.
R a b , sizi k e n d i kutsal m e s k e n i n d e n kutsasn; sizi a z i z l e r i n c e
m a a t i n d e , deerli bir m c e v h e r gibi klsn!
S i z i n i i n , d a i m i khinliin A n t l a m a s ' n y e n i l e s i n ; Kutsall
n e v i iin sizi kutsasn!
B t n n d e r l e r i , sizin ilerinizle yarglasn v e d u d a k l a r n z n
s z l e r i y l e , halklarn btn prenslerini!
S i z e lezzetli eylerin ilk r n l e r i n d e n , p a y n z a d e n i v e r s i n ;
sizin e l i n i z l e , b t n c a n l a r n d n kutsasn!

 L DENZ PARMENLER

KMRAN

YAZITLARI

IV ... e b e d i kutsamalar, banza t a o l s u n !

Sizi ... azizleri s a y m a n z , halknz k u t s a m a n z ... T a n r ' n n
K u r u l u ' n d a k i a d a m l a r , bir prensin deil kendi e l i n i z l e kutsama
nz iin seti ...
... T a n r ' n n h a l k l a r n n g r k e m i n e , Kutsallk M e s k e n i ' n d e k i
bir V a r l k M e l e i gibi o l u n ...
Kralln Tapna'nda hizmet edin ve Varlk M e l e k l e r i ' y l e
b e r a b e r , birlikte y a z g y a h k m v e r i n , Kutsal O l a n l a r l a b e r a b e r ,
daimi alar v e sonsuz zamanlar b o y u n c a ; n k O n u n btn
yarglar d o r u d u r !
O , h a l k n a r a s n d a n sizi kutsal saysn v e d n y a y b i l g i y l e a y
d n l a t m a k v e C e m a a t ' i n y z n e r d e m l e ldatmak iin sizi e b e
di bir a d n t r s n !
O , sizi K u t s a l l a r n K u t s a l n a a d a s n ! n k siz O ' n u n i i n
kutsalsnz v e O ' n u n a d n y c e l t e c e k s i n i z v e O ' n u n kutsalln

V...
Cemaat

Prensi'nin

Kutsanmas

E f e n d i , C e m a a t P r e n s i ' n i k u t s a y a c a k ... v e H a l k ' n n d a i m i

kralln k u r m a k , y o k s u l l a r a d i l b i i m d e y a r g l a m a k , l k e d e k i
e z i l e n l e r i n a r a s n d a adaleti eit b i i m d e h a k i m k l m a k , (oullar
nn) kendi y o l u n d a y r m e l e r i n i salamak z e r e , o n u n iin C e
m a a t A n t l a m a s ' n y e n i l e y e c e k ; P r e n s , T a n r ' y a r a y a n a c l in
sanlar i i n , O ' n u n kutsal A n t l a m a s ' n h a k i m k l a c a k .
R a b , y k s e k bir d u v a r n z e r i n d e d u r a n s a l a m bir kule gibi
seni y k s e k l e r e eritirsin!
H a l k l a r , kudretli e l i n l e c e z a l a n d r , a s a n k u l l a n a r a k d n y a y l a
h e s a p l a ; nefesinle tanrtanmazlar y o k et!
T a n r , sana t r u h u n u , e b e d i g c , bilgi r u h u n u v e T a n r
k o r k u s u n u b a h e t s i n ; d o r u l u k , b e l i n e kuak o l s u n ; d i z g i n l e r i n ,
sadakat o l s u n !
Tanr, boynuzlarn demirden, toynaklarn bronzdan yapsn;
sokaklardaki a m u r a b e n z e y e n halklar g e n bir b o a gibi tep v e
a y a k l a r n n altnda e z !
T a n r , seni asa gibi yaratt. Y n e t i c i l e r ... ve uluslarn b t n
krallar sana h i z m e t e d e c e k l e r . O , Kutsal a d y l a seni g l e n d i r e
c e k , a s l a n gibi o l a c a k s n ; ... a v n y u t a n a dek d i n l e n m e y e c e k s i n .

Takdisler
(4Q280, 286-90)

Liturjik kutsamalar ve lanetlemeleri ieren, her blm ' A m e n , amen,'

szleriyle sonlandrlan, bir drdnc maara metninin paral be sure
tinden biri olan 4 Q B e r a k h o t a (4Q286), pe pee sralanan blmlerden
oluur; bu metin tabaka zerine resmedilmitir ( P A M 43.311-13). C e
maat Kural II ve Sava Kural XIII ile paralellik gsteren, 4 Q 2 8 6 ile ayn
tarzda yazlm olan bu metinler; abat iin Kurbanlk ezgilerini
(4Q400-407) akla getirir. 4QBerakhot'un, I Q S II, 3-17'de bulunan antla
mann yenilenmesi treni metninin muhtemelen bamsz bir uyarlama
s olduunu savunan Bilhah Nitzan ile ayn fikri paylayorum. Asl ola
rak Cemaat Kural ii'ye dayanan 4Q280'de, ilk metinden farkl biimde,
Satan'dan Melkiresha' (Kralm gnahkrlktr) ve Melkisedek'm (Kralm
adalettir) rakibinden, In Ordusu'nun efendisinden sz edilir (bkz. s:
532, 571).
Editio princeps iin bkz. B. Nitzan, DjD, X I , 1-74 (4Q286-90) ve
DJD, XXIX, 1-8 (4Q280).
4QBerakhota:

Kutsamalar ( 4 Q 2 8 6 )

B l m la
II htiamnn taht, yksek m e v k i i n d e a y a k bastn tabure ve
a d m attn kutsal yer. G r k e m l i tahtlarn, k e r u v l a r , tekereri v e
b u n l a r n t m s a h i p l e r i ; a l e v l e r i n k a y n a , n s a n c a k l a r , mer
h a m e t i n i n lts, a l e v frtnalar, o l a a n s t k c i s i m l e r i ; m e r h a
met, i h t i a m , g r k e m l i ykseklik, kutsal k a y n a k , m e r h a m e t i n kay
n a , k u t s a m a l a r n ihtiam, m k e m m e l ilerdeki b y k l k , iyile
m e , m u c i z e v i iler, e r d e m i n k a y n a , bilgi r n t s , k a v r a y g -

O L U DENZ PARMENLER

KMRAN

YAZITLARI

c n n k a y n a , n s e z i n i n k a y n a , kutsal t, g e r e k k a y n a k ,
bilginin h a z i n e e v i , d o r u l u u n inas, ykseli y e r i , s e v e c e n l i k t e
k i v e uysallktaki b y k l k , gerek s e v e c e n l i k , e b e d i m e r h a m e t ,
tecelli e d e n m u c i z e l e r i n gizi, b e l i r l e n m i kutsal haftalar, a y k
m e l e r i ... birbirini takip e d e n yllar

... g r k e m l i k u t l a m a m e v

simleri ... belirli z a m a n l a r n d a . . . t o p r a k l a r d a k i abat s e n e l e r i , z

grlk z a m a n ... sonsuzluk ... aydnlk ve karanlk ...
2. blm
... o n l a r n ... m e r h a m e t l e r i n i n g c v e M a b e t ' e ... g e t i r e n l e r in
ruhlar ... birliklerinde ve h k m r a n l k l a r n d a , iktidar sahibi ' t a n
r l a r n ' g c ... vacat ... g l e y a r g l a m a istei v a c a r ... Kutsal
A d n c e m a a t l e r i n d e kutsayacaklar. ... Kutsallarn kutsal ... lanet
l e y e c e k l e r ... k a v r a y g c n n bilgisi ... vacat... en haykr ...
3. blm
... y n e t e n m e l e k l e r ... b t n h i z m e t l e r i n d e ... k v l c m l a r v e
k l a r . . . y a m u r bulutlarnn m e l e k l e r i , kara bulutlar v e kaln b u
lutlar v e i y taneleri ... v e btn e g e m e n l i k l e r i n ruhlar ... yaratl
dklarnda ... birbirini i z l e y e n ...
5.blm
. . . y e r y z v e zerindekiler,
d n y a v e btn sakinleri.
Y e r v e btn a r a l a r ;
yeryz ve zerinde yaananlar.
D a l a r v e btn tepeler;
ovalar ve koyaklar;
kuru toprak ve ... sedir a a l a r ;
y e r d e k i o d u n l a r v e btn ssz l l e r
... v e sszl;
ve yapsnn temelleri.
a k a l l a r v e ...
... u z u n a a l a r v e m e y v e l e r i
v e L b n a n ' d a k i t m sedir a a l a r ...
T a h l , arap v e btn rnler.
... v e d n y a zerindeki btn s a l l a m a l k sunular
o n iki a y d a ...
... S z l e r i n . A m e n , a m e n .

GEZA VERMES

B l m 7a i
I . . . v e s e t i k l e r i . ..
... arksn bilen herkes ...
K u t l a m a m e v s i m l e r i n d e d o r u n u n kutsanmas
... krallk, halklarn arasna indirilecek
... saf 'tanrlarn'birlii
Ebediyete dek Adn kutsayacak
v e sana ibadet e d e c e k
b t n bilgililere. A m e n , a m e n .
B l m 20+l3+4Q288
T a n r ' n n c e m a a t i n d e herkes, kardeini t e v a z u v e d o r u l u k l a
e l e t i r e c e k . H e r k i m k i d o r u y o l a d n m e k t e kusur e d e r s e b u y
ruklar u y a r n c a a z a r l a n a c a k . O n u a z a r l a y a c a k l a r v e b u kii hata
s n d a n d n e r s e , o n a m e r h a m e t e d e c e k l e r . K i m s e , k a r d e i n e bir
g n d e n fazla kzgn k a l m a y a c a k . K i m s e k a r d e i n d e n nefret e d i p
d e g n a h a g i r m e y e c e k . Kiinin hatalar c e m a a t a d a m l a r n a b i l d i
rildiinde, b u kii m e r h a m e t sevgisiyle v e t e v a z u u y l a uyarsn k i
b u kii h a t a l a r n d a n u z a k l a a c a k . C e m a a t G a r d i y a n , b u kiiyi ta
nklarn y a n n d a a z a r l a y a c a k v e b u kiinin g n a h l a r n d a n syrl
mas i i n o n a kurallar a k l a y a c a k . K i m s e kendi a d n a b a k a s n
d a n intikam a l m a y a c a k ; yoksa (alt ay/bir yl s r e s i n c e ?) c e z a l a n
d r l a c a k ... K i m s e , kardeinin emrini h i e s a y p d a y a s a l a r kendi
eline a l m a y a c a k . Kimse kardeine fkeyle ve gnahkrlk ruhu
n u n ateledii d m a n l k d u y g u s u y l a k m a y a c a k ; n e d e n s i z y e
re kardeini r e n c i d e e t m e y e c e k .
4Q287, 3. blm
... Kutsallar kutsal ... takdisleriyle S e n i n Kutsal a d n kutsa
y a c a k l a r . B t n c a n l a r S e n i k u t s a y a c a k ; S e n i n yarattn ... h a y
v a n l a r , kular, s o l u c a n l a r , d e n i z d e k i b a l k l a r v e b t n ... o n l a r
sen yarattn, ...
10. b l m
... O n u n Kutsal r u h u n u n m e s h e d i l m i o l a n l a r n a kar ...

 L DENZ PARMENLER

KUMRAN

YAZITLARI

4 Q B e r a k h o t : BeliyaPin Lanetlenmesi (4Q286-7)

B l m 7 ii

I I C e m a a t K u r u l u , h e p birlikte A m e n , a m e n , d i y e c e k . D a h a sonra
B e l i y a l ' i v e o n u n g n a h k r halkn l a n e t l e y e c e k l e r . y l e d i y e
c e k l e r ; B e l i y a l ' i n suretine, e g e m e n l i i n d e k i g n a h k r l n a lanet
olsun. H a l k ' n n btn gnahkr ruhlarna ve dncelerindeki
kirlilie lanet o l s u n . n k onlar karanlklarn halkdr v e e b e d i
y k m l a ziyaret e d i l e c e k l e r . A m e n , a m e n .
Egemenlii sresince gnahkr olanla ve ona hizmet eden
B e l i y a l ' i n o u l l a r n a , y o k o l a c a k l a r g n e dek, lanet o l s u n . A m e n ,
amen.
y l e d e v a m e d e c e k l e r : Lanet o l s u n H e l a k M e l e i ' n e , Y k m
R u h u ' n a ; btn kt niyetleriniz, yakksz ileriniz v e g n a h k r
tasarnza lanet o l s u n ... A m e n , a m e n .
G n a h k r t a s a r l a r n g e r e k l e t i r e n l e r e , g n l l e r i n e iblisi
y e r l e t i r e n l e r e , T a n r ' n n A n t l a m a s ' n a kar d a v r a n a n l a r a ...
d o r u y a r g l a r , b u d a l a l k l a deitirenlere lanet o l s u n .
4QTakdisler:

"Melkiresha"'mn

Lanetlenmesi

(4Q280)

2. blm
T a n r , iledii g n a h l a r y z n d e n o n u In O u l l a r ' n d a n
a y r a c a k ; n k o , T a n r ' n n y o l u n d a n sapmtr.
y l e d e v a m e d e c e k l e r : B t n kt niyetlerin y z n d e n sa
na, M e l k i s h r a ' , lanet o l s u n . T a n r , sizi z a l i m n t i k a m c l a r n e l i n e
teslim e d e c e k . O ' n u n adn andnzda Tanr sizi d i n l e m e y e c e k .
f k e l i y z n sizden y a n a d n e c e k . A t a l a r n a bal o l a n k i m s e ,
sizin iin ' h u z u r ' duas e t m e y e c e k . H e p i n i z c e z a n z e k e c e k s i
niz; snacak yer bulamayacaksnz!
G n a h k r t a s a r l a r n g e r e k l e t i r e n l e r e , g n l l e r i n e iblisi
y e r l e t i r e n l e r e , T a n r ' n n A n t l a m a s n a kar d a v r a n a n l a r a lanet
o l s u n , ... D o r u l u u n u g r e n l e r . . .
H e r kim ki O ' n u n Antlamas'na katlmay reddeder, kendi
g n l n n inatl ...

Pimanlk Treni
(4Q393)

Birinci oul ahs azndan yazya dklen, ilenen gnahlardan duyu

lan pimanln dile getirildii trene ait paral yaztlar, kullanlan s
lup bakmndan Mezmur 51, Yeremya ve Yasann Tekrar Kitaplar'n;
ayrca Ezra 9:5-15, Daniel 9:4-19 ve IQS I, I iinde geen pimanlk du
alarn artrmaktadr. Son metindeki pimanlk duas, ayn zamanda
Antlamann Yenilenmesi treninin parasdr. Bu elyazmas, M . . bi
rinci yzyl ortalarnda kaleme alnmtr.
Editio princeps iin bkz. Daniel Faik, DJD, XXIX, 45-61.
I ... S z n l e d o r u l a n a n ... btn g n a h l a r m z l a d k l d k
... tutuk b o y u n l u l a r ... T a n r m z , Y z n g n a h l a r m z d a n sakla,
btn s u l a r m z y o k et, bizi y e n i bir ruh i i n d e yarat, ey R a b , ...
sadakatten v a z g e e n ... v e isyankrlara ... g n a h k r l a r S a n a g e
tirmek iin ... Y k l a n ruhu k e n d i n d e n e s i r g e m e , E y T a n r . H a l k
na g r e ... iin ... ve d a i m a ... uluslar ve krallklar ... szleri ...
iin S e n i n h a l k n a ...
II ... A n t l a m a n a sadk kalanlara, S e n i s e v e n l e r e s e v e c e n l i i
n i v e M u s a ' y a ilettiin b u y r u k l a r n a bal k a l a n l a r a ... H a l k n d a n
v e S e n i n m i r a s n d a n v a z g e m e . K i m s e n i n k e n d i g n l n n inat
l u y a r n c a d a v r a n m a s n a izin v e r m e . Ey T a n r , iyi n i y e t i n d e ...
halkn ve mirasn yalnz kalmayacak; kimsenin kendi g n l n n
inatl u y a r n c a d a v r a n m a s n a izin v e r m e . N e r e d e K u d r e t ? I
n, kirinden arnmam kimsenin y z n e vurur musun? O n l a r
k u t s a n a c a k l a r v e her eyin z e r i n e y k s e l t i l e c e k l e r . G e m i za
m a n d a atalarmz s e e n S e n s i n , e y R a b . b r a h i m ' l e y a p t n A n t
l a m a n o n l a r n s o y u n a ileten S e n s i n ; ... o n u r u n a ... g l a d a m
lar, iktidarl o l a n l a r n sahipleri, ... d o l u e v l e r i v e r i p ... s u , a s m a
b a h e l e r i v e zeytin aalar v e ... halkn miras ...

Arnma Treni A
(4Q5I2)

Drdnc maarada bulunaV bu anm papirs paralar (4Q5I2);

eitli kirliliklerden arnmak iin okunan dualar iermektedir. M. Baillet
( P / D , VII, 263-86), bu yazt iin M . . birinci yzyl balar tarihini nerir.
B l m 29-32

V I I Orada, srail'in Tanrs'na kredecek. yle diyecek: Sa

na, srail'in Tanrs'na krler olsun. ... bayramnda Senin huzu
runda duruyorum ... Sen ... saflk iin beni ... ve yakmalk sunu
su ve kutsayacak. yle diyecek: beni gnahlarmdan kurtaran,
yakksz durumlardan arndran Sana, srail'in Tanrs'na kr
ler olsun. Beni balad ve ben ... arnma ... yi niyetinin yakma
lk sunusunun kan ve memnun eden an ...
II. Blm

X yedi gnlk arnma sresini tamamlarken ... kyafetlerini

suyla ykayacak ve bedenini temizleyecek ve kyafetlerini giyecek
ve tekrar dua edecek ... srail'in Tanrs ...

Arnma Treni B
(4Q4I4)

4 Q 4 I 5 yaztnn soluna yazlm ve olduka anm otuz alt para,

bir arnma trenini ve dualar sunar. Bu yazt, yzyln sonlarna aittir.
Baz satrlar, 4 Q 4 I 5 bl. 42-44 ii, 2-5'le paralellik gsterir.
Editio princeps iin bkz. E. Eshel, DJD, XXXV, 135-54.
B l m 2 ii 3-4

... ve kutsallk ilkelerine gre bizi arndracaksn ... birinci,

nc ve yedinci ... Antlama'nn doruluuyla ... kirliliinden
arnmak iin ... Sonra o, suya girecek ... yle yantlayacak; 'Sa
na, srail'in Tanrs'na krler olsun; btn arnmalar senin buy
ruundur: arnma suyuyla paklanamayan sulu adamlarn kirin
den ayrlmak iin ...

Liturjik Bir Eser

(4Q392-3)

Bu dinsel metin, muhtemelen liturjik; ancak byk oranda kran

ilahilerinin slubuyla ayndr.
Editio princeps iin bkz. D. Faik, DJD, XXXIX, 23-44.
I.blm

... hepsi Tanr'yla birleecek ve hibir ... sapmayacak ...

Ruhlar, O'nun Antlamas'na balanacak ve ... azndan kelime
ler ... Tanr ... yukardaki cennet ... ve kalplerinde (?) hibir sr
brakmadan btn er oullarnn yolunu renmek ... O, karanl
n ve aydnln yaratt, en mkemmel k O'nun meskenindedir ve btn karanlklar O'nun nnde kaybolur. Aydnlk ve ka
ranlk arasndaki ayrm O'nun iin deildir; er oullar iin bu ay
rm koyan O'dur: gne, gn; ay ve yldzlar, geceyi aydnlatr.
Gizemli k Onunladr ve Bilgisi, sonsuzdur; Tanr'nn ileri say
szdr (?). Biz, etten (adamlar), bunu gz ard edebilir iniyiz? Bi
zimle ... saysz iaret ve tansk ... rzgar ve aydnlk ... en kutsal
yerin hizmetkrlar ... k saan cisimleri aydnlatandr, O ...
2. ve 5. b l m l e r ( 4 Q 3 9 3 I i)

... belirtilerine ve tansklarna aldrmadlar ... bu gne dek

hibir kraln grmedii felaketler ve ... Bizi, saylmadan Msr
topraklarndan getirdi. Zorlu sularn arasndan yol yapt ... dipsiz
uurumlar ve onu derin ... bir ta gibi yok etti ...

Kyamet Tarihdizini ya da Apokrifal Haftalar

(4Q247)

Paleografik incelemeye gre M . . birinci yzyl sonlarnda kaleme

alnd anlalan, yedi satrdan oluan bu ypranm blm, Kuds Tapna'n merkez alan ve yllarn haftasna blnen bir dnya tarihinin
kyamet

anlatmn sunmaktadr. Bu metin akclktan yoksun olmasna

karn, tad nemli ayrntlar nedeniyle bu cilde eklenmitir.

Editio princeps iin bkz, M. Broshi, DJD, X X X V I , 187-91.

... belirli son ... Beinci haftaya gelindiinde ... Msrdan k'n zerinden drt yz seksen sene getikten sonra, Solomon,
(Tapna ina etti; bkz. I. Krallar 6:1) ... Tapnak, Yahuda kral
Sidkiya zamannda yklmt ...
... Levililer ve lkenin halk tarafndan yeniden ina edildi ...
Son aama ... Kittim Kral ...

Tarihsel Metin A
(4Q248)

Para buuk on satrlk bu blmde anlatlan hikye, Msr' igal

eden ve Kuds' kt ynetimi altna alan 'Kuzeyin Kral'nn' (Antiochus IV Epiphanes) konu edildii Daniel Kitab'nn dokuzuncu blmn
anmsatmaktadr.
Editio princeps iin bkz. M. Broshive E. Eshel, DJD, X X X V I , 192200.
... M s r ' d a , Y u n a n i s t a n ' d a v e ... B u n e d e n l e ... kuatmas a l
tnda oullarn v e kzlarn ... y i y e c e k l e r .
R a b , kendi rzgarn onlarn avlusunda estirecek v e ... o , M
sr'a gelecek ve topran satacak ... T a p n a k kentine ve btn ...
birlikte buray kuatacak ... Kutsal halkn g c tkendiinde ... B
tn bu olaylar gerekletiinde, srail'in o c u k l a r ... d n e c e k l e r .

Tarihsel Metinler C-E

(nceden, Mishmarot C a " c )
(4Q33I-3)

Bu ypranm, takvim belgesi, Yahudi ve Romal kiilere gnder

mede bulunur; (Shelamzion/Salome Alexandra, Alexander Jannaeus'un
kars; 2. Hyrcanus, Shelamzion'un olu; bakhin Yohanan, muhteme
len I. John Hyrcanus; Kittim (Romallar) ve Aemilius (kukusuz M. Aemilius Scaurus, Suriye hkmdar). Bu kiilerin yaad dnem, M . . bi
rinci yzyln ikinci ya da ilk yarsdr. Bu yaztlar, Megillat Taanit adyla
bilinen eski bir takvimi anmsatr (Bkz. HJP, 114-5).
Editio princeps iin bkz, J. A. Fitzmyer, DJD, X X X V I , 281-9.
Metin C (4Q33I)
Blm I i
... k h i n ... J o h a n a n ... getirmek ...
B l m 2 ii
... S h e l a m z i o n ...
Metin D (4Q332)
2. blm
. ... A r a p l a r n a r a s n d a o n u o n u r l a n d r m a k i i n ... S h e b a t ' n
y e d i s i n d e - ... a y n n y i r m i n c i g n ... S h e l a m z i o n g e l d i ... kar
k m a k ... H y r c a n u s isyan etti ... kar k m a k ...

O L U DENZ PARMENLER

KUMRAN

YAZITLAR

3. blm

... Kittim'in ... ldrd ... Yedaya Haftas'nn beinci gnn

de- bu ...
Metin E (4Q333)
I.Blm

Yehezkel Haftas ... Aemilius ldrd ... yedinci ayda ... Gamul Haftas ... Aemilius ldrd ...

Tarihsel Metin F
(4Q468e)

Tarihsel bir belge iinde geen yalnzca bir blmde, sra d bir
ad olan Pwtl'ys szc bulunmaktadr. Metnin editr M. Broshi, bu
ad, Ptollas -Ibranice bir isim olan Putiel'in Helenik uyarlamas- biimin
de telaffuz eder. Ptollas, muhtemelen Herot'un olu Archelaus'a Roma
yolculuu srasnda elik eden kiidir ( M . . 4). Bu yolculuun ncesin
de Kuds'te kan bir halk ayaklanmasnn ordu tarafndan bastrlmas
sonucu yaklak bin kii yaamn kaybetmiti (Bkz, Josephus, Ant.
xvii, 213-18; War i i ,8-1-4). D. R. Schwartz ve W. Horbury adl iki aratr
mac (bkz, JJS 50, 308-11) bu ad, Peitholaus biimde telaffuz eder. Peitholaus; M . . birinci yzylda yurttalarnn katlediliinden sorumlu tutu
lan Roma yanls bir Yahudi'dir (bkz, Ant. xiv, 84-5; War, i, 162-3).
Editio princeps iin bkz, M. Broshi, DJD, X X X V I , 407-11.

... adamlar ldrmek ... Potlaus/Potlays. ... kiiler...

Doruluun Zaferi ya da Srlar

(IQ27, 4Q299-30I)

J. T. Milik'in 'The Book of Mysteries' bal altnda toplad bu

metinler (DJD, I, 102-5) iyi ve kt arasnda sregelen bilindik mcade
leden sz eder; ancak bunlarn doas hakknda saptamada bulunmak
zor grnyor. Belki de bir vaazdan ya da bir kyamet yaznndan akta
rlmlardr. elyazmas (4Q299-30I) iinde geen anm baz b
lmler daha, ayn yazna aittir. 4Q300 3 ve 4Q299, baz yerlerde IQ27
ile rtmektedir. Daha nceki bir pasaj, 4 Q 3 0 0 ve 4Q299 metinlerin
den derlenmitir.
Editio princeps iin bkz. L. H. Schiffman, DJD, XX, 31-123.
4 Q 3 0 0 b l . 3 v e 4 Q 2 9 9 bl. I ile b i r l e e n I Q 2 7
I ... hepsini { b y l e c e iyi ve kt arasndaki fark b i l e c e k l e r }
( 4 Q 3 0 0 ) g n a h n srlar ...|btn e r d e m l e r i } ( 4 Q 3 0 0 ) .
N e g e r e k l e e c e k srlar bilirler n e d e g e m i eyleri anlarlar.
N e balarna gelenleri bilirler n e d e ruhlarn g e r e k l e e c e k srlar
d a n korurlar.
B u eylerin y a a n a c a n iaret e d e n a l a m e t l e r d i r b u n l a r .
G n a h k r l n s o y u tkendiinde; aydnlk karanl nasl y o k
ederse, doruluk da gnahlar a y n ekilde silecek. Sis k a y b o l d u
u n d a , gnahkrlk d a sonsuza dek yok o l a c a k v e doruluk, y e r y
z n a y d n l a t a n g n e gibi d o a c a k . G n a h n srlarna inananlar
l d r l e c e k ; y e r y z bilgiyle d o l a c a k v e budalalk sona e r e c e k .
B u szler g e r e k l e e c e k ; b u p e y g a m b e r l i k d o r u d u r . B u n u n l a
b e r a b e r , s z n geri a l n m a y a c a n b i l e c e k s i n i z .
B t n halklar g n a h i i n d e y a a m y o r m u ? B u n u y a y a n l a r d a
kendileridir. D o r u l u u n a d , uluslarn a z n d a n h i der m i ? Y i -

GEZA VERMES

n e d e b u n a bal k a l a n hibir az y a d a dil y o k . H a n g i ulus, k e n

d i s i n d e n d a h a g l baka bir ulus tarafndan e z i l m e k ister ya da
z e n g i n l i i n i n kt e l l e r e g e m e s i n i diler? Y i n e d e k e n d i dndaki
bir u l u s u e z m e m i y a d a o n l a r n z e n g i n l i i n e e l k o y m a m bir
halk y o k ...
4 Q 2 9 9 , b l . 3 a 4-6 ( 4 Q 3 0 0 5 )
... h a n g i a d a m ... e r d e m v e d o r u l u k ; n k a d a m n ... y o k
tur ... n e d e gizli e r d e m , g n a h k a r n e r d e m i n i korur v e ... tasar
sn ... d n d a t e k r a r l a n m a y a c a k bir i ... Y a r a t c s ' n n sz ...
Y a r a t a n n n s z n e kar g e l e n ... hangi a d a m ... y a p a b i l i r ; o n u n
ad btn ... a z n d a n k a r l a c a k . D i n l e y i n , g e r e e (?) t u t u n a n
lar ... sonsuzluk v e v a r o l u tasarlar v e d n c e l e r ... her giz v e
her tasary belirler. O , g e r e k l e e c e k her e y i n y a r a t a n d r . O ,
e z e l d e n beri vardr. ' O ' v e O n u n ad v e d a i m a ...
4 Q 3 0 0 la-b ii 4 = 4 Q 2 9 9 2 i 14
... b y c l e r , g n a h ehlileri h i k y e y i anlattlar v e m u a m m a y
a k l a d l a r . ... d n d y s e n i z b i l e c e k s i n i z ... v e c e n n e t i n b e y a n
n ... b u d a l a l n z ; n k g r n n m h r , sizden g i z l e n d i . E b e
diyetin srlarn d n m e d i n i z v e a n l a y g c n idrak e d e m e d i
niz. S o n r a y l e d i y e c e k s i n i z ... n k bilgeliin k k e n i n i d n
m e d i n i z . G r y a s a n z da, o sizden gizli k a l a c a k ... b t n b i l
geliiniz ... sizin iin ... o n u n a d , gizli bilgelik ...
4Q30I
I. blm
R u h u m u n akmasn salayacam ve szlerimi, trlerinize g
r e sizin i i n b l e c e i m ... bir m e s e l v e bir m u a m m a . K a v r a y n
kkenlerini a r a y a n l a r ve o l a a n st srlara bal k a l a n l a r ... a p
tallar, b t n ilerinde hilekarla ba v u r a n l a r ...

Doruluun Zaman
(4Q2l5a)

nceleri Naftali'nin Ahiti (4Q2I5) iinde tasnif edilmi olan, 4 Q 2 I 5a'nn drt blm -ki bunlardan yalnzca biri evrilebilir- iirsel bir eskatoloji eserine aittir. Gnahkrln son buluu ve nihai kutsan, bu
metinde ilenen konulardr.
Editio princeps iin bkz, E. Chazon ve M. Stone, D J D , X X X V I , 17286.
B l m I ii
... v e zorluk v e e t i n snav ... d o r u l u u n sekinleri o l m a k
iin b u n l a r l a a r n a c a k l a r v e O ' n u n s e v e c e n l i i s a y e s i n d e b t n
g n a h l a r o r t a d a n kaldrlacak ( ? ) . n k g n a h k a r l k d e v r i sona
ermi v e b t n adaletsizlikler g e m i o l a c a k . n k d o r u l u k za
m a n g e l m i v e y e r y z , T a n r ' n n kutsamasyla v e b i l g i y l e d o l
m u o l a c a k . ... g n l e r i n d e , huzur devri gelmiti; T a n r ' n n y o l l a r
n v e O ' n u n ilerinin g c n d o r u l u u n ilkeleriyle v e g e r e i n
tanklyla ... H e r ... O ' n u k u t s a y a c a k v e her a d a m O ' n u n h u z u
runda y e r e k a p a n a c a k . G n l l e r i bir o l a c a k . n k O , insanlarn
kaderini onlar y a r a t m a d a n n c e belirlemiti ve kendilerinden
sonraki kuaklara ... dorulua hizmetlerini n c e d e n belirlemiti.
D o r u l u u n / i y i l i i n e g e m e n l i i k u r u l d u u n d a n , O , kralln taht
n y k s e l t e c e k , z e k a v l e c e k ; n g r v e esenlik O ' n u n kutsal ta
sarsyla ... s n a n d .

Yenilenmi Yeryz
(4Q475)

Paleografik adan M . . birinci yzyl sonlarnda kaleme alnd

varsaylan bir iir blmnde, Kutsal Topraklardaki eskatolojik mutlulu
a deinilir.
Editio princeps iin bkz, T. Elgvin, DJD, X X X V I , 464-73.
... O , S i y o n ' u seti v e doru y a a m d a ...
O ' n u n ilkelerini unuttular v e onlar g z e t m e d i l e r .
l k e ...
... Elleri o n l a r n arasnda ... o n l a r a yasalar? a k l a d .
... b t n d n y a ... b y l e c e bir d a h a l k e d e n e s u i l e n e c e k
n e d e ...
... y k m v e b t n tiksindirici eyler v e b t n d n y a , bir d v e
gibi o l a c a k .
Yeryzndeki btn h a l k l a r . . .
... l k e sonsuza d e k skun i i n d e o l a c a k ,
Yeryzndeki btn h a l k l a r . . .
O n l a r , s e v i l e n oullar o l a c a k l a r v e b t n b u n l a r a u y a c a k l a r ,
v e d o r u l u k ...

Kurtarc (Messianic) Kyamet

(4Q52I)

'Dirili B l m ' adyla bilinen bu yaz, toplam on alt paradan

oluur. Bu elyazmas, M . . birinci yzyl balarnda kaleme alnmtr.
Metin iin kullanlan 'Kyamet' tabirinin uygunluu tartma konusudur:
Bu yaz, ge kutsal kitap dneminde kaleme alnan iirleri anmsatr.
Metin iinde aka tarikatla ilgili bir ize rastlanmaz. Muhtemelen tekil
halde olan ' M e s i h' terimi, Harun ve israil kelimelerinden bamsz bi
imde kullanlmtr. Byk parmenlerde gemeyen 'hasidim' ismi, bu
metnin 5. ve 7. satrlarnda gemektedir. 'Lord' (metin iinde Rab olarak
evrilmitir: ev.) Tetragram' deil (drt harfli szck: ev.) Adonai'yi
(drt kere) ifade eder. Bu iir, Mezmur 146: 6-7 ve Yeaya 61:1 blmleri
ni ierir; ikinci blm ayn zamanda Yeni Ahit'te de gemektedir (Luka
4:18). Mjdeler'de olduu gibi; iyileme ve dirili, Tanr'nn Krall fik
riyle badatrlr. 12. satr, lnn dirilmesine dair kesin bir kant sunar.
Ayn konuya deinilen 7. blm, 6. satrda Tanr, 'Halknn lsn di
riltecek' olandr.
Editio princeps iin bkz, E. P u e c h , DJD, X X V , 1-38; G. Vermes,
'Qumran Forum Miscellanea I', JJS 43 (1992), 303-4.
2. b l m
I I ... yer v e gk, O ' n u n M e s i h ' i n i d i n l e y e c e k , o r a d a b u l u n a n
h i k i m s e kutsal o l a n l a r n b u y r u k l a r n d a n dar k m a y a c a k .
R a b b i a r a y a n l a r , O ' n u n hizmeti iin k e n d i n i z i g l e n d i r i n !
G n l n d e u m u t o l a n l a r , R a b b i b u n d a b u l m a y a c a k msnz?
n k R a b dindarlar (hasidim) g z e t e c e k v e d o r u y u a d y l a
aracak.
O ' n u n r u h u , yoksullar k o r u y a c a k v e g c y l e vefakr y e n i l e
yecek.

GEZA VERMES

E b e d i kralln tahtnda, dindar y c e l t e c e k .

T u t s a k l a r z g r k l a n , k r l e r i n g z n a a n , iki b k l m
o l a n l a r dorultan ( M e z m u r 146: 7-8).
S o n s u z a dek u m u t l u o l a n a bal k a l a c a m v e o n u n m e r h a m e t i y l e ...
M e y v e ... k i m s e d e n e s i r g e n m e y e c e k .
... n c e d e n h i o l m a d kadar ... R a b , g r k e m l i iler y a p a
c a k ...
O , yarallar iyiletirecek, lleri diriltecek v e y o k s u l a iyi ha
berler getirecek ( Y e a y a 61:1).
O , diptekileri k a r a c a k v e alar z e n g i n e d e c e k ...
7. b l m
... y e r y z v e zerindekiler;
v e d e n i z v e d e n i z i n iindekiler, btn gller v e nehirler
R a b ' b i n h u z u r u n d a iyi iler y a p a n l a r ...
Y a a m v e r e n , h a l k n n llerini dirilttii z a m a n l m e m a h
k m e d i l e c e k v e l a n e t l e n e c e k o l a n l a r gibi ...
B i z k r e d e c e i z v e R a b b i n d o r u l u u n u b e y a n e d e c e i z ...

Ayar
(

Drdnc maarada bulun

uzun bir Bilgelik iirinde (4QI8
tehlikeleri ve ekicilii anlatlr.

rinci yzylda kaleme alnd or

dneme de -Kumran tarikatnn
bilir.
Editio princeps iin bkz, M.
5. Ayrca bkz, RQ 7 (1970), 263-

... b e y h u d e konu
V e ... hatalar.

O k a d n ayartc s

alayc biimde

gnahkr duda
K a l b i tuzaktr,
bbrekleri (ef

Gzleri gnahla b
elleriyle D i b e

Bacaklar gnahk

v e y a n l ilere

... karanln kayn

ve gnahlarla d

... g e c e n i n karanl

v e kyafetleri ..

Giysileri alacakara

ve mcevherler

n Kadn
I84)

greceli olarak daha iyi durumdaki

fahie metaforuyla, yanl retinin

eografik inceleme sonucu M . . bi

koyulan bu metin, daha erken bir

uluundan nceki bir tarihe- ait ola

gro ve A. A. Anderson, D\D, V, 82-

ere hazrdr,
taklanr,

d a n d k l e n szler sahtedir.

, ku a v c s n n adr.

nmtr,

nur.

a iner

r u yrrler.

dr

d u r etei.
r

n glgeleridir

a m a l a n a n eyalardr.

 L DENZ PARMENLER

KUMRAN

YAZITLARI

S z l e r i y k m yatadr
ve ... dibin derinlikleridir. Evleri karanln szleridir
v e e g e m e n l i i g e c e n i n ortasndadr.
M e s k e n i n i karanln temeli z e r i n e kurar,
sessizliin a d r n d a kalr.
S n m e y e n atetir o n u n miras,
p a r l d a y a n l a r n arasnda deildir.
O , b t n gnahkrlk y o l l a r n n badr.
Istrap v e felaket, o n a sahip k a n l a r n z e r i n e o l s u n !
O n a tutunanlar perian o l s u n !
n k o n u n yollar l m y o l u d u r ,
patikalar g n a h y o l u d u r
v e tuzaklar g n a h a alr,
sapa yollar isyankr ilerdir.
K a p l a r l m kapsdr,
e v i n i n kaps yeraltna alr.
O r a y a girenin d n yoktur
v e o n a sahip k a n l a r d i b e batarlar.
O , gizli y e r l e r d e p u s u y a yatar,
K e n t i n a l a n l a r n d a gizler kendisini
v e kasaba kaplarnda bekler.
Fahielikten h i u s a n m a z ,
gzleri o r a y a b u r a y a bakar.
G z kapaklarn h a y l a z c a aralar;
itibarl a d a m l a r a b a k p onlar a y a r t m a k i i n ,
namuslu adamlar yoldan karmak iin,
s e i l m i kiileri b u y r u k l a r d a n saptrmak i i n ,
S a d a k a t l i kiileri ahlakszla itmek iin
ve namus yolunda yryenlerin
y a s a y deitirmelerini s a l a m a k i i n ;
vefakrlar T a n r ' y a kar kkrtmak i i n ,
a d m l a r n adaletin y o l u n d a n geri e v i r m e k i i n ,
g n l l e r i n e saygszlk t o h u m u e k m e k iin
-namus yolunda yrmesinler diyea d a m l a r D i b e g i d e n y o l a saptrmak i i n ,
e r oullarn y a l a n szlerle k a n d r m a k i i n .

Bilgelii Arama d
(4QI85)

Bir retmenin kendi 'halkn', 'oullarn', 'Mtevaz kiileri' bilge

lie ard bir Bilgelik iirine ait uzun blmler, drdnc maarada
bulunmutur (4QI85). Elyazmasnn ge Hasmon dnemine- M . . birin
ci yzyln ilk yarsna tarihlendii sanlr. Bilgelik yaznnda ska ba
vurulan bir yntem, bu iirde de kullanlr: Atalar ve Musa dneminde
yaanan olaylar, didaktik amalar gzetilerek iir iinde anlatlr.
Editio princeps iin bkz, ). M. Allegro ve A. A. Anderson, DJD, V,
85-7. Ayrca bkz, J. Strugnell, RQ 7 (1970), 169-73.

I
Adamlarn oullar, vay halinize!
n k o ( a d a m ) , i m e n gibi t o p r a n d a n filizlenir
v e zarafeti i e k gibi t o m u r c u k verir.
G r k e m i k a y b o l u r v e i m e n i k u r u y u p gider,
rzgr i e k l e r i n i uzaklara savurur.
v e bir d a h a b u l u n a m a z ...
onu arayacaklar; ancak bulamayacaklar,
o n u n iin u m u t tkenmitir artk;
g n l e r i y e r e v u r a n glge gibidir.
Dualarnz bana duyurun, ey halkm;
b a n a kula v e r , e y s e n , S a d e kii;
T a n r ' n n g c y l e bilgelik k a z a n .
O ' n u n Msr'daki mucizelerini anmsa
v e H a m ' n lkesindeki tansklarn.
G n l l e r i n i z O ' n u n korkusuyla titresin,

 L DENZ PARMENLER

KUMRAN

YAZITLARI

II O ' n u n istei u y a r n c a d a v r a n n ...

... O ' n u n zarafetine gre ruhlarnz ...
k e n d i n i z iin y a a m a a l a n bir y o l a r a y n ,
... a l a n bir y o l ,
s i z d e n sonraki oullarnz iin bir m i r a s .
N e d e n ruhlarnz bo ilere a d a d n z ,
... y a r g y a ?
S z l e r i m e kulak v e r i n , e y o u l l a r m ,
Y H V V H ' n i n s z l e r i n e kar g e l m e y i n .
... y r m e y i n ;
O ' n u n Y a k u p iin at y o l d a
v e shak'a b u y u r d u u y o l d a y r y n .
... iyi deil midir bu g n , ...
O ' n u n korkusu,
k o r k u y a v e a v c n n ana k a p l m a m a k (?) i i n .
O ' n u n m e l e k l e r i n d e n ayr d m e k ,
n e karanlk n e d e kasvet v a r . . .
v e siz, ... a n l a d n z ,
O ' n u n h u z u r u n d a kt...tm halklara geri d n e r .
K e n d i s i n e bilgelik b a h e d i l e n a d a m sevinir b u y z d e n ,
... kt,
ne de g n a h k r b b r l e n d i r u szlerle:
b a n a v e r i l m e d i o ve ...
n k T a n r o n u srail'e verdi
v e Tanr o n u l e r
v e b t n halkn korur
v e kendi e r d e m i n d e n tiksinenleri l m e m a h k u m e d e r .
O n u ara v e o n u b u l ; o n u kavra v e o n u s a h i p l e n !
Gnlerin uzunluu onunladr ve kemiin eti,
g n l l e r d e k i s e v i n v e ...
O n u r e n e n a d a m mutludur
O n u a r a m a y a n ... hilenin
... n e d e a c y l a o n a tutunur.
A t a l a r n a ait o l a n o n u n mirasdr,
onun gcyle balan ona
v e b t n l l e m e y e n ...
v e b u n u o u l l a r n a miras b r a k a c a k .
... iyilii iin nasl a l a c a m b i l i y o r u m

bZA VtKMt.S

III
T a n r , b t n r a h i m o d a l a r n gzetler
v e i i n d e k i l e r i snar.
T a n r , d i l e ekil verir
v e o n u n szlerini bilir.
Tanr eli yaratr
v e o n l a r n ilerini (?) a n l a r . . .

Bir Uyar Meseli

(4Q302)

On sekiz adet anm papirs parasndan oluan bu metin, paleografik incelemeye gre M . . ikinci yzyl sonlarna tarihlenir. Birinci
blmn bal, diken veren devasa 'iyi' aatr.
Editio princeps iin bkz, B. Nitzan, DJD, XX, 135-41.
B l m 2 ii
II B i l g e kiiler, b u n a dikkat e d i n .
Eer bir a d a m n g k l e r e kadar u z a n a n
dallar topraklarn snrlarna ulaan (?)
b u n a karn dikenli m e y v e l e r (?) v e r e n bir a a c varsa
... n c e k i v e sonraki y a m u r . . .
v e susuz ...

B l m 3 ii
... saptn iin Tanr s e n d e n intikam a l a c a k ... tasarlarn ...
v e seni a z a r l a m a k y a d a seninle tartmak iin karna d i k i l m e y e
c e k , O . T a n r ' n n taht cennettedir v e h k m d a r l y e r y z n d e
v e d e n i z l e r d e ...

Bilgelikle lgili retici Eser A

(4Q4I2)

Bu anm bilgelik yazt drt blm halinde kaleme alnmtr; an

cak yalnzca bir cmlesi evrilebilir.
Editio princeps iin bkz, A. Steudel, DJD, XX, 164-7.
I. blm
D i l i n i z e kilit v u r u n v e e n e n i z i tutun ...

Bilgelikle lgili Bir Eser (i)

(4Q4I3)

ki blmde, bir Bilgelik yaznna ait bir stunun ilk drt satr bumaktadr; yaz, an balangcnda kaleme alnmtr. 'Tanr' szcikinci ve drdnc satrlarda eski-brani harfleriyle yazlmtr.
Editio princeps iin bkz, E. Qimron, DJD, XX, 169-71.
. . . size bilgiyi (?) v e bilgelii r e t e c e i m ,
A d a m l a r n yollarn
v e o u l l a r n n ilerini a n l a y n .
A d a m a kar s e v e c e n o l a n T a n r ,
d o r u l u u n u n bilgisiyle mirasn geniletmiti,
v e kt a d a m l a r r e d d e d e n T a n r ,
kendi grdklerine ve duyduklarna gre davrananlar
yaatmayacak.
imdi O ' n u n sevecenlii ... eski,
b t n kuaklarn a l a r n d n r l e r ,
Tanr'nn aklad... gre.

Bilgelikle lgili Bir Eser (ii)

(4Q4I5-I8, 423, IQ26)

M . . ikinci yzylda kaleme alnd tahmin edilen nemli bir Bil

gelik yazt, paral alt elyazmasndan olumaktadr: B u n l a r d a n biri
(IQ26) birinci maarada; yer yer birbiriyle rten bei ( 4 Q 4 I 5 , 416, 417,
418a ve b ve 423) drdnc maarada bulunmutur. M . . birinci yzy
ln ilk yarsnda yazya dklen sonuncu elyazmas dnda bu balk al
tnda tasnif edilen dier blmler, erken Herod D n e m i ' n e ( M . . 30-1)
aittirler. Cemaat Kural'nda, am Belgesi'nde ve kran lahileri'nde de
geen bu yazt iindeki terimler, eserin Kumran Cemaati'ne zg oldu
unu kantlar. Asl metni yeniden dzenlemi olan T. Elgvin; yaznn ko
nularn u ekilde sralar: bir komuyla yaplan tartma, seilmi kiinin
Tanryla ve adamla ilikisi, Tanr'nn btn yaratlarn geindirmesi, i
ahlak; sade yaam; borcun geri denmesi; adil adamn u m u d u ; incele
necek ilahi srlar ve Tanr'nn adnn kutsanmas; ebeveynlere, (kadn)
ee ve ocuklara kar taknlacak davran biimleri, bilgenin Tanr'nn
fkesinden kamas, Tanr'nn gnahkrlar srekli yarglamas, ilahi ya
ratlarn ve kl cisimleri yaratan Tanr, adil kiinin ve gnahkrn kade
ri, dinsel yaam; Tanr'nn ilk oullarnn O ' n u kutsamas; n grnn
kullanm; Tanr'nn daimi varlklar: azizler; Tanr'nn ilahi takdiri; seil
mi kiilere den paylarn datm; ifti ve Aden bahesi; U y a r : Tan
r'nn adam snamas. Bkz, T. Elgvin, 'The Reconstruction of Sapiential
W o r k A', RQ 16 (1995), 559-80.
Editio princeps iin bkz, J . Strugnell v e D . J . H a r r i n g t o n , DjD,
XXXIV, 1-503 ( 4 Q 4 I 5 - 4 I 8 C ve IQ26); T. Elgvin, a.g.e. 505-33 (4Q423).

 L DENZ PARMENLER

KUMRAN

YAZITLARI

4 Q 4 I 6 , I. blm (=4Q4I8, 2. blm)

O , g n a h k r l a r n ilerini c e n n e t t e n yarglar
v e d o r u l u u n btn oullar ... k a b u l edilirler
... s o n u n a d e k
v e o n u n i i n e srklenenler
k o r k u y a kaplp h a y k r a c a k l a r .
n k c e n n e t ...
S u l a r v e c e h e n n e m ukurlar k o r k u t u c u o l a c a k l a r
v e btn b e d e n l e r i n ruhlar p l a k b r a k l a c a k .
C e n n e t i n O u l l a r ... yargs ...
b t n adaletsizlikler sona erer
v e doruluk a t a m a m l a n r
... e b e d i y e t t e . . .
d o r u l u u n Tanrs, ... yllarnn b a l a n g c n d a n ...
yi v e kt arasnda doruluu k u r m a k i i n .
n k o , b e d e n s e l bir eilimdir
v e d a y a n a ...
4 Q 4 I 6 , blm 2 ii ( 4 Q 4 I 7 2 , 4 Q 4 I 8 8, 21, 2 2 , 4 Q 4 l 8 a )
n k O m e r h a m e t i n i ... a a r
v e btn canllar d o y u r m a k i i n .
Elini sk tutarsa
b t n b e d e n l e r i n ruhlar i e r d e toplanr.
... a l m a
b o r l u ... b o r c u n u h e m e n d e s i n
v e s e n , o n u n l a birlikte k a l ;
para k e s e n e gz kulak o l m a l s n .
A r k a d a n a d n a a l a c a k l n gzet;
btn yaamn ona adamtn.
O ' n u n o l a n h e m e n o n a ver v e para keseni a l .
Szlerinle ruhunu alaltma;
kutsal r u h u n u hibir zenginlie d e i m e ;
n k hibir servet o n a e deer d e i l d i r . . .
n k hibir a d a m sana g v e n m e z tekrar.

CEZA VERMES

S e v g i y l e ara O ' n u n y z n
v e O ' n u n d i l i n e gre k o n u ;
b y l e c e huzur b u l a c a k s n
... y a p m a
lkelerinden d n v e r m e
v e srlarnla koru k e n d i n i .
O, sana bir i buyurursa
buyruklarn y e r i n e g e t i r i n c e y e d e k d i n l e n m e ,
gzlerini d i n l e n d i r m e
... e k l e m e .
B u r n u srtlrse ...
G z l e r i n i a v e a b a s n gr;
n k g n l , btn ... d a h a aldatcdr.
O ' n u n asil bilgeliinin d e y a r d m y l a O ' n u n h i z m e t i
ne balanrsn
... o n u n l a grlerinizi paylarsnz.
O ' n u n ilk olu olursun
ve O sana sevgi besler
bir a d a m n tek o l u n u sevmesi g i b i ;
n k sen O ' n u n hizmetkr v e s e i l m i a d a m s n .
... g v e n m e
v e ... y z n d e n u y a n k k a l m a
v e ... klesi o l .
Kendinden gsz olana el kaldrma;
gnaha girmemek ve kk dmemek iin.
Z e n g i n l i k iin kendini satma,
r u h u n u n klelii senin iin d a h a iyidir.
E f e n d i n e g n l d e n hizmet sun
v e o n u r u n u b e d e l karl satma.
M i r a s n kurtarmak iin para d e m e ,
bu senin b e d e n i n i kltr.
Giysin yokken ekmekle doyma.
Y e m e k y o k k e n arap i m e .
E k m e i n y o k k e n lks a r a m a .
Yoksulken kendini yceltme;
bu senin y a a m n alaltr.
Einin (karnn) teknesini d e hor g r m e

 L DENZ PARMENLER

KUMRAN

YAZITLARI

4 Q 4 I 7 , b l m 2 i ( = 4 Q 4 I 6 b l m 2 i)
... her seferinde ... b y l e c e seni d o l c l u r a m a z
v e r u h u n a gre konu o n a kar
... a z a r l a m a d a n .
V e f a k r bala v e
. . . o n u n ruhunu yutmayacaksn;
n k ... fsldayarak k o n u m u t u n .
Azarn

hzlca tekrarlamt.

G n a h n rt pas e t m e ;
n k o da senin kadar dorudur.
O prensler arasnda prenstir
... y a p a r .
... btn ilerinde esizdir.
A d a l e t s i z kiiden y a r d m a l m a
ne de nefretle d o l u ... ilerindeki ktlkler dnda
... z i y a r e t i n d e .
O n u n l a ... nasl y r y e c e i n i b i l .
G n l n d e n retiyi k a r m a ,
T a n r seninledir, senin i i n .
G e n i l e t . . . yoksulluunda
k i m yoksul a d a m d a n d a h a n e m s i z d i r ?
Yas tutarken s e v i n m e
hayatn boyunca abalamamak iin.
Y a k l a a n srr izle,
kurtuluun kaynaklarn (ya da: o n u douran) kavra.
Zarif kiiyi v e zalimi t a n .
O n l a r ...
v e e b e d i mutluluktur yaslar
lerinin s a v u n u c u s u ol ... btn g n a h l a r n .
A d i l bir h k m d a r gibi dillendir y a r g l a r n .
... a l n a
ve g n a h l a r n rt pas e t m e .
Tarttn yoksul gibi d a v r a n ;
O ' n u n yargsn ... a l .
T a n r b u n u grr v e fkesi diner,
g n a h l a r n balar ...
O ' n u n fkesinin n n d e
duramaz kimse;

GEZA VERMES

O ' n u n yargsnda hakl o l a n kimdir?

B a l a n m a d i l e m e y e n hangi yoksul dik durabilir
O ' n u n huzurunda?
S e n , y e m e e ihtiyacn varsa,
ihtiyacn ve o k ... zenginletirirsin,
O ' n u honut e t
v e O ' n d a n mirasn a l
v e tekrar ... e k l e m e .
O ' n u n szleriyle gerekleir her ey
v e sana sunduklardr y i y e c e i n .
Y a a m n n ... vacat.
M u h t a k e n insanlardan b o r alrsan
... g n d z v e g e c e ...
r u h u n rahat y z g r m e z
b o r c u n u d e y i n c e y e dek a l a c a k l n a .
O ' n a yalan syleyip de gnaha girme.
D a h a s ... serzeni y z n d e n ...
komuna gvenmezsin.
M u h t a kaldnda sana y a r d m e t m e z .
G c n ...
D a r b e alrsan ... sana v u r a n d a n s a k l a n m a ;
b y l e c e utancn a a v u r a m a z ...
4 Q 4 I 6 2 i ( 4 Q 4 I 7 2 ii 2 6 , 4 Q 4 I 8 9-10)

... yoksul o l d u u n u a n m s a .
S e n d e o l m a y a n , ... b u l a m a z s n .
Biri sana e m a n e t brakmsa,
o n a e l srp d e elini y a k m a
ve bedenini onun alevlerine atma
O n u aldn gibi geri ver;
sorumluluunu tamyorsan, sevin.
T a n m a d k l a r n d a n bir ey kabul e t m e ,
yoksulluunu perinlemesin diye.
A n c a k sana sapladysa b u n u , l m n e d e k b o r b i l ;
ancak ruhunu bozma bununla.
S o n r a dorulukla yatarsn
v e l d n d e ruhun i e k a a r
ve neslin sevinir.

 L DENZ PARMENLER

KUMRAN

YAZITLARI

Y o k s u l s a n , m i r a s n d a n baka bir ey talep e t m e ,

h u d u d u n u deitirip d e o n u n l a m a h v o l m a .
A n c a k O , zenginliini y e n i d e n balarsa s a n a ,
onunla yaa
v e y a k l a a n srda o n u n geliini gzet.
O ' n u n mirasn tanrsn v e doru y o l d a y r r s n .
T a n r btn y o l l a r n d a Y z n a y d n l a t a c a k .
Seni ycelten Tanr'y onurlandr ve O ' n u n adna da
i m a kret.
B a n , da doruklarnn da zerindedir,
O sana kutsallarn arasnda taht vermiti
v e z e n g i n miras z e r i n d e h k m s r m e n i salamt.
D a i m a O ' n u n m e m n u n i y e t i n i gzet.
S e n y o k s u l bir a d a m s n . Yoksul o l d u u m i i n
bilgiyi i z l e m e y e c e i m , d e m e .
B t n grevlerini stlen v e b t n ... ile
r u h u n u arndr v e d n c e l e r i n i b i l g i y l e art.
Y a k l a a n srr izle
v e doruluk yollarn d n
ve adaletsizliin tasavvurlarn fark et.
B y l e c e erkek iin a c o l a n
v e insanlk iin iyi o l a n tanrsn.
Yoksulluunda baban onurlandr
v e a d m l a r n d a a n n e n i ...
n k o n u n babas a d a m n T a n r s ,
a n n e s i y s e insanln h k m d a r gibidir.
n k o n l a r d o d u u n pota gibidirler,
T a n r onlar senin h k m d a r n ,
r u h u n (?) kalb e y l e d i ; bu y z d e n h i z m e t et o n l a r a
v e O , sana y a k l a a n srr a k l a d n d a n ,
kendi o n u r u n a d n a onlar o n u r l a n d r
v e y a a m n v e gnlerinin u z u n l u u iin
y z l e r i n i n aydnln ...
v e ... kadar yoksulsan
kuralsz ...
Y o k s u l l u u n d a bir kadn a l m t n ,
... o c u u . . . .
yaklaan gizden
... birletiinizde.
B e d e n i n i n y a r d m c s y l a beraber y r ...

CEZA VERMES

4 Q 4 I 6 iv ( 4 Q 4 I 8 10 5-10)
... babas v e a n n e s i ... v e karsna balanr
v e tek b e d e n olurlar.
O , erkei kadna h k i m kld
ve o (kadn) ...
babasn hkim klmad ona
v e b u kadn a n n e s i n d e n ayrd
v e o , sana m e y l e d e r
v e s e n i n l e btnleir.
O , kzn bakasna verir
v e oullarn ...
Einin karsyla bir b e d e n o l u r s u n ;
n k o , senin p l a k l n n b e d e n i d i r
v e o n a s e n d e n baka h k m e d e n ,
kendi y a a m n n h u d u d u n u deitirmitir.
S e n i , k a d n n r u h u n a h k i m klandr O ;
bu y z d e n o senin honutluun i i n alr.
O n u n y e m i n e t m e s i n e v e kendisi a d n a s u n u ... izin
verme,
o k a d n n (?) r u h u n u k e y f i n c e y n e t
v e d u d a n d a n k a n szle b o z ,
o n u n btn b a l a y c y e m i n l e r i n i ,
v e isteinle, durdur o n u ...
d u d a n n ... k e n d i n iin bala o n u .
... o a l t m a s n .
4 Q 4 I 7 I i ( 4 Q 4 I 8 , b l m 4 3 - 4 5 i)
... v e s e n , a n l a y a d a m , ...
B a k ...
v e huu i i n d e kavra T a n r ' n n o l a a n s t srlarn
Y a k l a a n srlar gr
ve eski iler ...
... o l m u v e o l a c a k ...
... her ite ve ... i ...
g e c e ve g n d z , y a k l a a n srlar d n r o
v e d a i m a b u n u inceler.
B y l e c e gerei v e adaletsizlii tanrsn,

 L DENZ PARMENLER

KUMRAN

YAZITLARI

bilgelik v e b u d a l a l k ...
... btn y o l l a r n d a ,
z i y a r e t l e r i y l e beraber,
b t n a l a r v e sonsuz ziyaret i i n .
B y l e c e bilirsin,
iyi ve kt arasndaki fark.
B i l g i n i n Tanrs gerein k a y n a d r
v e y a k l a a n srla,
b u k a y n a ayrd O ,
e l l e r i n i n ii ...
... ve saf a n l a y l a a k l a n d
... a k l n d a k i gizler.
B u n l a r h e y e c a n l a gzetin d a i m a
ve sonularn anlayn.
B y l e c e e b e d i gzellii anlarsnz,
ihtiaml srlarn ve ilerindeki g c .
d l n z n d o u u n u anlarsnz
g e l e n z a m a n n hatrasnda.
G m l olandr yasa ve btn ziyaretler belirlidir.
n k T a n r ' n n yasas
it O u l l a r ' n n g n a h l a r n n zerindedir.
H a t r l a t c kitap O ' n u n h u z u r u n d a y a z l d ,
O ' n u n s z n tutanlar i i n .
Hatrlatc kitabn t a s a v v u r u n d a n d o a n
dncedir bu.
O , insanla v e ruhun halklarna
miras brakt b u n u .
O , kutsal o l a n l a r gibi b i i m l e n d i r i l d i ;
a n c a k tefekkr fani ruhlar iin deildir artk;
n k o , r u h u n u n yargsna gre
iyi v e k t y ayrt e d e m e z .
S e n , a n l a y n o l u , bak ... y a k l a a n srra
v e t m c a n l l a r n mirasn t a n .
O n u n temas v e ziyareti ...
geni ya da k k ...
g n a h a b u l a m a ...
o n a d o k u n a n kimse
masum olamaz.
i n d e k i mirasa gre,
g n a h k r d r o ...

CEZA VERMLS

Z e k n n oullar,
Gizlerini dn
V e ... k a y n a n
4 Q 4 I 8 , 55. blm
... ihtiyat g n l m z d e d i r ...
ve g v e n y o l l a r m z d a ... vacat
... bilgi,
anlay a r a m a m l a r d
v e ... s e i l m e m i t i , vacaf.
O , bilginin Tanrs deil m i ,
g e r e i n ...
btn a n l a y yollarn kuran?
varislerine v e r d i ,
D o r u l u u n varislerine adamt O ,
... ihtiyat ...
H u z u r v e skunet . . . ?
... b i l m i y o r m u y d u n u z ?
Kutsal m e l e k l e r . . . c e n n e t t e
v e ... gerek.
A n l a y n kkenlerini ararlar
ve ... izlerler. B i l g i l e r i n e gre o n u r l a n d r l r l a r ,
biri d i e r i n d e n d a h a fazla,
zekasna g r e
... d a h a da onurlandrlr.
... a d a m gibi duranlar m e l e k l e r mi (?)?
kii oullar gibi sessiz midir o n l a r ?
S o n s u z l u k ... deiller m i ,
e b e d i m l k i y e t i n varisleri?
... g r m e m i m i y d i n i z ?
4 Q 4 I 8 , 6 9 . b l m ( 4 Q 4 I 7 5 1-5)

II
v e i m d i , siz, a h m a k gnller,
... o l a n iin iyi midir?
Sessizliin n e n e m i vardr v a r o l m a y a n i i n
v e yarg nedir, temelsizse?
... n e d e n figan eder ller?

 L DENZ PARMENLER

KMRAN

YAZITLARI

... b i i m l e n d i r i l d i n
v e sonsuz y k m iindir, geri geliin.
n k u y a n d r a c a k ... g n a h n
K a r a n l k , isyankrln y z n d e n grler.
B t n e b e d i varlklar
v e gerei a r a y a n l a r , senin y a r g n i i n gelirler
v e b y l e c e btn a h m a k gnller y o k edilir
v e hakszln oullar tkenirler
v e g n a h k a r l n destekileri u t a n c a boulurlar.
Y a r g n d a k i ilahi ln temeli
v e b t n ... grler.
S e n , g e r e i n sekini
v e d o r u l u u v e yargy i z l e y e n l e r
... t m bilgilerin m u h a f z l a r ,
nasl y l e dersiniz:
anlay iin alyoruz
v e bilgiyi izlemek iin u y a n k k a l y o r u z
... v e g e e n yllarla y o r g u n d m e m e
... g e r e i sonsuza dek s e v m e z mi o
v e bilgi ...
ebedi y a a m n miraslar, cennetin oullar,
y l e derler m i :
g e r e k iin altk yllar b o y u
v e bitkin dtk.
E b e d i kta y r m e z l e r mi onlar,
ihtiam v e g r k e m i s a h i p l e n m e z l e r mi?
S e n , e y a n l a y n olu ...
4 Q 4 I 8 , 81. b l m ( 4 Q 4 2 3 8 )
Kutsal kutsayan pnarn azdr d u d a k l a r n
e b e d i p n a r d a kutsamtn
Kutsal ... b e d e n e (bal) her ruhtan ayrmt s e n i .
S e n , O ' n u n nefret ettikleriyle ayr y o l u n u ,
r u h u n kirliliklerinden k a n .
n k O , hepsini yaratandr
v e kiilerin mirasn belirleyendir.
S e n i n p a y n d r O , kiioullar arasndaki mirasndr;
seni kendi mirasna h k m d a r klandr.

Hkmdarlnda O ' n u ycelt ve kendini ada O ' n a .

O , seni b t n d n y a d a kutsallarn kutsal
eylediinde,
b t n b u n l a r n a r a s n d a n seni seti.
S e n i n a d n yceltmiti
... a r a s n d a n ilk o c u u saymt seni
... v e yiliimi veririm sana.
yiliim senin iin deil mi?
Sadakatinde yrmt O, daima.
... ilerin.
S a n a ithamda b u l u n a n l a r d a n O ' n u n h k m n a r a ,
b t n ... sev O ' n u , v e e b e d i s e v e c e n l i k l e
v e O ' n u n s z n tutanlara gsterdiin m e r h a m e t l e .
O ' n u n istei ...
O , sana anlay verdi
v e H a z i n e s i n e h k m d a r kld seni
... d o r u l u u n haznesini bahetti sana
... s e n i n l e ,
senin e l l e r i n l e iyi niyetli a d a m l a r d a n f k e y i s a k l a m a k
iin
v e s e n i n l e ... ziyaret etmek i i n ,
O ' n u n e l i n d e n mirasn a l m a d a n n c e ,
kutsal o l a n l a r n y c e l t ( ? ) ;
v e ... n c e ...
... O , kutsal o l a n l a r n pnarn amt
v e ... O ' n u n a d y l a kutsal d i y e a r l a n ,
... btn a l a r l a ,
gzellii ve ihtiam l m s z l e t i r m e k ...
... d n y a n n varisleri ... yrr.
n k c e n n e t t e ...
S e n , fikir a d a m , O ,
seni el h n e r i n e h a k i m klmsa
v e bilgi ...
b t n l m l a d a m l a r d a n gizli ( ? ) .
O r a d a n izlersin avlarn
V e ... a n l a r s n .
B t n rehberlerinle arttr bilgini.
... y o k s u l l u u n d a n ... getir,
mutluluu arayanlara.
B y l e c e ... kurarsn,

 L DENZ PARMENLER

KUMRAN

YAZITLARI

... dolarsn
v e m e m n u n edilirsin e y a l a r l a .
H n e r l i e l l e r i n l e ...
n k T a n r , c a n l l a r n mirasn belirlemiti
v e e r d e m l i k i i l e r . . . ustalamlard.
B l m 103 ii
... n k hepsi kendi z a m a n l a r n beklerler
v e ... m e m n u n i y e t i n e gre her a d a m ...
g i z e m l i h a y a t suyu pnar gibi ...
... ile eyalarn kartrma,
N e d e n o da bir katr gibi krma o l s u n ,
u y u m s u z giysiler g i y e n biri gibi d u r a s n ,
ketene ve y n e brnm
v e e e k l e k z e beraber ift srdresin?
r n l e r i n d e , k a r m a t o h u m e k e n a d a m n k i l e r gibi
olurdu.
A s m a bahesinin tohumunu ve mahsuln ve rn
n
kutsal say

4 Q 4 2 3 , b l m I, 2
. . . v e o l g u n l a a n her m e y v e ,
memnun eden ve
fikir v e r e n her a a .
B u , istenilen v e m e m n u n e d e n bir b a h e deil midir,
d a h a fazla fikir v e r e n ?
O ' n a h k m e t d i y e yaratt seni ( A d e m ) ,
e k i p b i m e n v e k o r u m a n iin o n u . vacat
... toprak sana d i k e n v e d e v e d i k e n i verir
v e g c n v e r m e z sana,
sadakatsizliin y z n d e n , v a c a f
. . . o ( H a v v a ) o c u k verdi
... a l a n o n u n btn d u y g u l a r
... b t n srlarn ... ve btn ilerin.
Bu y z d e n sana ... her eyi verir o
... iyiyi ve k t y b i l e n ...

GEZA VERMES

4Q423, 5. blm
... K a r o h ' u n yargsn ... i i n sakn ...
O , kulan ... t k a d n d a n
... ve halknn prensi ...
B t n h k m d a r l a r n mirasn b l m t O
v e b t n iler O ' n u n elindedir.
O , y a p l a n ilerin mkfatn bilir
v e onlar adil yarglar.
Oullar ve babalar,
yerlileri v e y a b a n c l a r (din deitirenleri) ziyaret
eder.
... syler.
Eer iftiysen,
y a z m e v s i m i n i n d n e m l e r i n i izle
v e r n n z a m a n n d a topla
v e ... d n e m i n d e
... i y i y l e kt
r n n v e iini g z l e ,
inde ... i y i y l e k t y ,
zeki a d a m l a a h m a a y r . . .

Bilgelikle lgili Bir Eser (in):

Doruluun Yollar
(4Q420-2I)

Bir Bilgelik kompozisyonun anm iki suretinde, drst adamn

davran biimleri, evrensel biimde resmedilir. Ancak 4 Q 4 2 I metnin
deki szckler, Cemaat Kural'nda geen terimleri anmsattndan; b
tn metin tarikate zg yaztlar iinde tasnif edilebilir.
Editio princeps iin bkz, T. Elgvin, DJD, XX, 173-202.
4 Q 4 2 0 , |. b l m ( 4 Q 4 2 I , b l m I ii)
II Tanr'nn yollarnda drstl hkim klmak iin ( 4 Q 4 2 I ii).
... n e d i n l e m e d e n y a n t v e r e c e k
n e d e fikir sahibi o l m a d a n k o n u a c a k .
S a m i m i y e t l e karlk v e r e c e k v e ... sz s y l e y e c e k .
D o r u y u v e yargy g z e t e c e k
v e drstl gzeterek o n u n s o n u c u n a u l a a c a k .
M t e v a z i v e a l a k g n l l bir a d a m
... d e k geri d n m e y e c e k
V e f a k a r bir a d a m drstlk y o l u n d a n s a p m a y a c a k
V e ... g n l v e r m e y e c e k
v e e l k e m i k l e r i n i ...
D r s t l k l e kurtulacak;
ve ... fikirle ... topraklarn.
Snr ...
drstlk iin ...

CEZA VERMES

4 Q 4 2 I , b l m la i
... B i l g e l i i n i , bilgisini, fikrini v e iyi eylerini T a n r ' n n C e m a
atine t a y a c a k ... (bkz I Q S I) btn (yerleri) pe p e e d z e n l e m e k
iin ... ilk halk der. B u y z d e n , o n l a r . . . kuracaklar (bkz. I Q S II).

Bilgelikle lgili Bir Eser

Ynerge Benzeri Kompozisyon
(4Q424)

Bu iirsel kompozisyonun temel amac; adil adam, bilgeliin yayl

mas grevini uygunsuz kiiye vermemek yoluyla, bilgelii korumak ko
nusunda bilgilendirmektir. Paleografik incelemeye gre bu eser; M . .
birinci yzyln ikinci yarsna tarihlenir.
Editio princeps iin bkz, S. Tanzer, DJD, X X X V I , 333-46.
I. b l m
... v e o n u ina e t m e y i seer,
v e d u v a r n a sva vurur.
-

O d a . . . y a m u r y z n d e n gever.
R i y a k r l a r c e m a a t i n i n ilkelerini r e n m e .
Y a l p a l a y a n biriyle frnn bana g i t m e ;
n k o, kurun gibi e r i y i p gider,
... atee d a y a n a m a z .
H a s s a s ilerinizde u y k u l u a d a m l a r a g v e n m e ;
n k iini dikkatle y a p m a z o
... r e n e n (?) ... g n d e r m e ;
n k o , yollarnz dzletirmez.
P a r a y a ihtiyacnz o l d u u n d a ... bir i k a y e t i y i
gnderme,
iki y z l insanlara g v e n m e ;
n k yargnz kendi szleriyle arptacaktr.
O n u n tutkusu gerei i z l e m e z ,
tatl szleriyle ...
C i m r i bir a d a m a para s o r u m l u l u u v e r m e ,
... g n l n e gre ver y e m e i n i ...

CEZA VERMES

o k ... getirenler ...

a n c a k t o p l a m a z a m a n n d a tanry t a n m a z l a r .
a b u k f k e l e n e n ... basit,
... onlar yutacaktr.
3. blm
... ve iini tartarak y a p m a z .
S o r u p soruturmadan y a r g y a v a r a n bir a d a m ,
... - m e d e n i n a n a n biri,
bilgiyi izleyenleri y a r g l a m a s n ;
n k o n l a r n davranlarn a n l a m a z ,
hakly v e haksz a y r a m a z ,
kendisi de k k der.
A d i l a d a m l a r a gr sunmas i i n kr bir a d a m
gnderme;
ar iiten birini yargy i n c e l e m e k l e g r e v l e n d i r m e ;
n k o , kiiler arasndaki a n l a m a z l z e m e z .
... rzgara karan biri g i b i ,
... d e n e m e y e n ,
d i n l e m e y e n kulaa s e s l e n e n ,
v e d e r i n u y k u d a k i biriyle k o n u a n biri gibidir.
'Kaln kafal' adam (ahma) dnceleri renmesi
iin y o l l a m a ;
n k o n u n g n l n d e k i bilgelik gizlidir
v e g n l n d e n m e s u l deildir,
bilgelii b u l a m a z e l l e r i y l e .
Z e k i bir a d a m , fikir sahibi olur,
b i l e n a d a m bilgelii b u l u r . . .
drst a d a m adaletten honuttur,
g e r e i n a d a m ... ile sevinir,
g l a d a m ... heveslidir
O , snrlar deitirenlerin karsndadr,
... yoksullar iin drstlk ...
O , snrlar deitirenlerle u y u m a z .
M e r h a m e t l i bir a d a m y o k s u l a y a r d m e d e r .
O , mlkszleri d n r ;
D r s t l n oullar ...

ki Yol
(4Q473)

Yasa'nm Tekrar II: 26-28 ile benzerlik ^ y a n bu paral metin, paleografik adan M . . birinci yzyl sonlanna tarihlenir. Bu yazt, ayn
zamanda Cemaat Kural iinde geen ki Ruh Ynergesi blmyle de
( I Q S III) ilikilidir.
Editio princeps iin bkz, T. Elgvin, DJD, XXII, 289-99.
... O, size biri iyi dieri kt o l a n iki y o l s u n d u . yi y o l u se
e r s e n i z ; O , sizi k u t s a y a c a k . Fakat kt y o l d a y r r s e n i z ; O , sizi
l a n e t l e y e c e k ... v e a d r l a r n z d a v e ... toz, kar, b u z v e d o l u ...
her e y l e sizi l a n e t l e y e c e k .

Kutsa, Ruhum
(Barki nafshi a - e , 4Q434-438)

Drdnc maaradan karlan, iirsel bir kompozisyon iinde ge

en be elyazmas (4Q434-438), ilk blmde Barki nafshi ya da 'Kutsa,
Ruhum' szyle balatlr. Ayrca altnc bir elyazmasnn da bu elyazmalarna benzedii dnlr. evrilen blmler, kran Ilahileriyle
benzerlik tamalarna karn, tarikate zg niteliklerden yoksundurlar.
Editio princeps iin bkz, M. VVeinfeld ve D. Seely, DJD, XXIX, 255334.
4Q434, I. blm
Kutsa, r u h u m , R a b b i ;
n k tansklar sonsuzdur O ' n u n
v e ad kutsaldr.
n k O , y o k s u l u n r u h u n u kurtard
v e m t e v a z kiiyi k k d r m e d i
v e y o k s u n l a r n strabn u n u t m a d .
A c ekenleri grd
v e kszlerin haykrlarn d u y d u
v e o n l a r n lklarna kulak v e r d i .
Z a r a f e t i y l e , s e v e c e n d a v r a n d s a d e kiilere
v e K e n d i y o l l a r n grmeleri iin gzlerini at o n l a r n
v e k u l a k l a r n , Telkinini d u y m a l a r i i n ...
O , g n l l e r i n i n snnet derisini kesti
v e onlar kurtard n e z a k e t i y l e
ve admlarn yola ynlendirdi.
O n l a r n e a c l a r n d a unuttu
v e z a l i m l e r i n e l l e r i n e brakt

KUMRAN

L DENZ PARMENLER

YAZITLARI

n e d e g n a h k r l a r l a beraber y a r g l a d .
N e o n l a r a fke d u y d u
n e d e y o k etti o n l a r , g a z a b y l a .
fkeli gazab yatmadnda bile,
onlar alevleriyle yarglamad;
m e r h a m e t etti o n l a r a .
G z l e r i n d e k i yargyla snard onlar
v e uluslarn arasnda m e r h a m e t etti o n l a r a
v e a d a m l a r n e l i n d e n kurtard o n l a r .
U l u s l a r d a n bir tek onlar c e z a l a n d r m a d
v e h a l k n arasnda y a r g l a m a d .
a n c a k ... onlar saklad
O n l a r n n n d e karanlklar a y d n l a e v i r d i
ve yeryzn dzledi,
T a n r o n l a r a h u z u r u v e hakikati s u n d u .
R u h l a r n l y e gre yaratt
ve szlerini tartarak v a r etti
ve flt gibi a l m a l a r n (?) salad.
O n l a r a kusursuz bir kalp verdi
v e onlar, O ' n u n k a l b i n i n y o l u n d a y r d l e r
v e T a n r , onlar kendi k a l b i n i n y o l u n a y a k n l a t r d .
n k ruhlarn tutsak aldlar.
T a n r , onlar gnderdi v e kuatt
v e hibir v e b a n n onlar e t k i l e m e m e s i n i s a l a d .
O ' n u n melei, evrelerinde kamp kurdu;
onlar d m a n (?) saldrlarndan k o r u d u .
B l m I ii
II ... sefilliklerinde ve straplarnda,
T a n r onlar ektikleri a c l a r d a n kurtard.
Kii o u l l a r n a kar o n l a r d a n y a n a y d n
v e k e n d i n i i n onlar kurtardn
... b a b a l a r n n v e kendilerinin g n a h l a r i i n
af dilediler
V e ... suda arndlar
... senin yargnla ve tekrar rettiin y o l a ...

CEZA VERMES

2. blm
... y o k s u l kadn teselli e t m e k iin ...
... uluslar y k m a ... ve
O , halklar y e r l e bir e d e c e k .
G n a h k r ...
C e n n e t i n v e y e r y z n n ilerini y e n i l e ,
o n l a r s e v i n e c e k l e r v e y e r y z O ' n u n i h t i a m y la
dolacak
G n a h l a r iin af diler ve iyilik rahatlatr o n l a r .
... m e y v e s i n i y e r v e iyilik ...
A n n e s i n d e teselli b u l a n a d a m g i b i ,
Tanr da onlar K u d s ' t e huzurlu klar.
G e l i n l e g v e y i gibi, Tanr o topraklarla birlikte olur.
n k taht e b e d i d i r v e grkemi ... b t n uluslar.
... c e n n e t i n ordular o r a d a o l u r v e gzel lkeleri ...
... k u t s a n n .
Y c e O l a n n a d n a krler o l s u n ...
Blm 7

... l d e n u m u d u n kapsna kadar, o n l a r n p a y ...

T a n r , onlarla bir antlama y a p t ,
c e n n e t i n kularyla y e r y z n d e k i h a y v a n l a r a r a s n d a
bar salansn d i y e .
O n l a r n d m a n l a r n gbre y n n a e v i r d i , E s a v '
v e M o a v ' y e r e batrd ...
( 4 Q 4 3 5 i ile t a m a m l a n a n ) 4 Q 4 3 6
I t v b e k a r kalbi ve iindeki e b e d i r u h u g l e n d i r e n ; a c l za
m a n l a r n d a gszleri a v u t a n v e denleri e l l e r i n d e n tutup k a l d
r a n ; bilgi a r a l a r y a p a n ; bilgenin v e adil kiinin k a v r a y g c n
p e r i n l e y e n bilgiyi s u n a n fikir; b y l e c e g e m i a l a r d a v e b t n
kuaklarn d n e m i n d e yaptn ileri anlarlar. n m d e ... e b e d i
k a v r a y g c , ... Y a s a ' n a u y a r s n , b a n a A n t l a m a n e m a n e t et
m i t i n . Y o l u n d a n y r m e ( l e r ) i iin ... g n l l e r i n i g l e n d i r d i n .
G n l m ziyaret etmitin v e b b r e k l e r i m i (ballm) s a l a m l a
t r m t n ; b y l e c e K u r a l l a r n u n u t m a y a c a k l a r d . ... Y a s a ' n ...
b b r e k l e r i m i a t n v e y o l l a r n i z l e m e m i i n ... b e n i g l e n d i r d i n .

KMRAN

L DENZ PARMENLER

YAZITLARI

A z m keskin klcnla atn ve d i l i m e kutsal szleri yerletirdin.

A d a m n hareketlerini d n m e m e l e r i iin o n l a r a bir disiplin s u n
d u n ; o n u n m r l d a n l a r n d a ... a d m l a r m g l e n d i r d i n v e e l i n l e
sa e l i m e g kattn. B e n i doru y o l a g n d e r d i n .
... k o v d u n . Y e r i n e saf bir kalp yerletirdin ve ... kt niyeti
kovdun.
II K a l b i m e kutsallk r u h u n u yerletirdin ve fahie gzleri s
k p attn b e n d e n . Y o l l a r n n ... baktn; tutuk b o y n u m u a l p y e r i n e
a l a k g n l l l k o y d u n . f k e n i n isyann bastrp, sabr r u h u n u
yerletirdin i i m e [ 4 Q 4 3 5 , I . b l m ] . G u r u r l u kalbi v e azgn gz
leri ... b e n d e n ... b a n a . Y a l a n r u h u n u y o k e d i p [ 4 Q 4 3 5 i] ... ver
din bana.
( 4 Q 4 3 4 - 5 ile t a m a m l a n a n ) 4 Q 4 3 7
Blm 2 i
I ... a r a y a n l a r n birliinden ...
B e n i y a k a l a m a k iin gizli bir a kurdular v e r u h u m u
izlediler.
... kllar k a l p l e r i n e sapland ve oklar krkt.
B u y z d e n y a a m m sresince a d n k u t s a y a c a m ;
b e n i halklar ... uluslarn t u z a n d a n kurtardn
iin.
M e r h a m e t i n beni saran kalkandr v e
... uluslarn arasnda r u h u m u k o r u d u n .
A r k a d a l a r m n b e n d e n utan d u y m a l a r n a
engel oldun.
S e n i n ilkelerini u n u t m a d m .
R u h u m ac ekerken benden vazgemedin
v e sana y a l v a r d m d a y z n d n m e d i n b e n d e n .
B t n y a k n m a l a r m v e g n a h l a r m ... g r d n .
R u h u m solup g i d e r k e n , sesimi d u y d u n .
B e n i o k l u u n d a gizledin v e ... b e n i .
Sivri u l u bir o k y a p t n b e n d e n
v e a v u c u n u n i i n d e sakladn b e n i .
... a m u r u n i i n e s a p l a n m a k t a n kurtardn b e n i
v e uzaklara srkleyecek o l a n d m a n frtnasndan

GEZA VERMES

v e ... v e derinliklerine g m l d m .
R u h u m u cehennemden kardn.
B a n a yaam verdin
v e tansk a d a m l a r n n birliini n m e d i z d i n .
D o r u l u u n oullar arasnda huzur v e r d i n b a n a .
Yargnla r u h u m u sevindirdin v e a d a l e t i n i n l s y l e
k a l b i m e nee kattn.
R a b ' b e btn itenliimle k r e d e c e i m
v e g n l m d e k i s e v i n l e O ' n u n iyiliine
krediyorum.
Seni anmsarm, ey Rabbim,
senin h u z u r u n d a y k e n k a l b i m d a y a n k l d r .
B e n i kurtaracan u m u t ettim, e y R a b b i m ...
anmsadm.
K a l b i m n e e l e n d i v e b o y n u z u m sana y n e l i r .
R u h u m susuyor. R u h u m S a n a m e y l e d e r . lerini
dnrm.
G e c e boyunca yatamda Seni dndm.

Bir nderin Feryad

(4Q439)

Mevki sahibi bir kiinin iirsel feryadn ieren bir yaztn yalnzca
iki blm gnmze kadar ulaabilmitir. Ancak bu blmlerin ksal
nedeniyle, bu szlerin ya da pseudepigraphic (uydurma?) szlerin, bir
tarikat cemaati bakanna ait olup olmad konusunda saptamada bulu
namyoruz.
Editio princeps iin bkz, M. VVeinfeld ve D. Seely, DJD, XXIX, 3354.
Blm I i
I ... h a l k m n drst insanlarn birletirmek ve ...
y a a m y o l u n u kurmak iin ...
M i r a s m ... birliimin erkeklerini a n t l a m a y a katmak
B u n e d e n l e g z l e r i m d e n yalar a k a r ... t e r b i y e ...
v e o n l a r n arkasnda d u r a n l a r ...
K e n t i m ... d i k e n i n e d n m t .
B t n y a r g l a r m a p t a l c a ...
basit fikirli ... bilge a d a m l a r m ... hilekrlar ...

Kt Ruhlarla Mcadele
(4Q444)

Yalnzca alt blm bulunan bu duay okuyan kiinin temel ama

c , gnahkr ruhlar lanetlemekti. Bu dua, 4 Q 5 I 0 - I I ile ayn trdedir.
Editio princeps iin bkz, E. Chazon, DJD, XXIX, 367-78.
B l m 1-4 i
I T a n r ' d a n korktuum iin O a z m a t ,
Kutsal r u h u y l a ... b t n b u n l a r i i n d o r u o l a n ...
R u h l a r b e d e n i m i n i i n d e attlar,
... lkeleri ... b e d e n i m d e n ...
T a n r g n l m e bilgi v e k a v r a y g c ,
doruluk ve adalet ... ruhlarn yerletirdi.
T a n r n n ilkeleriyle g l e n d i r k e n d i n i
G n a h k r l k ruhlaryla m c a d e l e e t m e k i i n v e ...
O ' n u n yarglarn. ... lanet o l s u n .

Bilgenin Ezgileri
(4Q5I0-II)

D r d n c maaradan karlan iki elyazmasna ait paralar

(4Q5I0-II), bilgelikle ilgili Mezmurlardan ve kt ruhlar kovma iirle
rinden olumaktadr. Editr, M. Baillet, bu yaztlarn M . . birinci yz
yl sonlarnda ya da M . . birinci yzyln balarnda yazya dkld
n ne srer (DJD, V I I , 215-62). lk blmde, iblislerin adlarnn ilgin
bir sralamas bulunur.
4Q5I0
... kranlar. G r k e m i n Kral iin takdisler. ... B i l g i n i n T a n r s'na, g c n htiamna, tanrlarn Tanrsna, kutsallarn R a b b i n e
... m e z m u r l a r d a k i kran s z c k l e r i . H k m r a n l , b t n g l
o l a n l a r n z e r i n d e d i r v e O ' n u n kudretinden k o r k u p k a a c a k l a r v e
a z a m e t l i m e s k e n i n i n ihtiamndan k a a c a k l a r . B e n , B a k a n , y
k m m e l e k l e r i n i n ruhlarn v e p i l e r i n r u h l a r n , iblisleri, Lilit'i,
h a v l a y a n h a y v a n l a r (?) ... korkutmak v e d e h e t e d r m e k i i n ,
k a v r a y r u h u n a isyan e d e n l e r i ... g n l l e r i n i sarsmak i i n , g
n a h k r l n e g e m e n o l d u u d n e m d e v e In O u l l a r m n hor
g r l e c e i z a m a n l a r d a , g n a h n e g e m e n klnd a l a r d a ; e b e d i
y k m l a c e z a l a n d r m a k iin d e i l ; a m a onlar g n a h l a r n d a n tr
h o r l a m a k iin O ' n u n m e r h a m e t i n i hametini d u y u r a c a m . Y c e l ,
e y a d i l , m u c i z e l e r Tanrs. A d i l ... iindir M e z m u r l a r m . Y o l u m
kemmel olanlar, onu yceltin.
4 Q 5 I I , I. blm
... y e r y z n d e v e o n u n h k m r a n l n d a k i t m ruhlarda. D e
nizler v e i i n d e k i c a n l l a r kutsasn o n u . ... gzelliini ... d u y u r u r -

GEZA VERMES

lar. A d a l e t T a n r s ' n n h u z u r u n d a kurtulu naralar atarak s e v i n

sinler; n k topraklarnda z a l i m k a l m a y a c a k v e h i b i r g n a h k r
lk r u h u g i r m e y e c e k o r a y a . n k B i l g i n i n T a n r s ' n n g r k e m i
o n u n szlerine v u r d u u n d a n , hibir g n a h k r oul sa b r a k l m a
yacak.
2. blm
I B a k a n i i n . lk Ezgi. Kutsallnn a d n a k r e d i n , a d a l e t i
t a n y a n l a r ... o n u y c e l t i n . E g e m e n l i i n e son verdi ... e b e d i mut
luluk v e s o n s u z y a a m ; a y d n l a t m a k i i n ... halk Y a k u p ' u n e n
iyisidir v e T a n r ' n n miras ... srail'in ... h a l k n n a z i z l e r i i i n
T a n r ' n n y o l u n u v e o n u n kutsallnn patikasn k o r u y a n l a r ...
T a n r ' n n bilgisini idrak e d e r e k , srail'i o n iki k a m p a b l d ...
Tanr'nn halk ve O ' n u n grkemiyle a y d n l a n a n melekleri

...

O ' n u n a d y l a k u t s a m a l a r ... b a y r a m y l v e ortak y n e t i m i i n

k u r d u ; b y l e c e g r k e m l i T a n r ' n n yazgsna gre y a a y a c a k l a r v e
t a h t n d a d u r a n h a k l a birlikte o n a h i z m e t e d e c e k l e r . n k ...
Tanrs ...

8. b l m
B a k a n i i n . kinci Ezgi, ... o n u korkutanlar d e h e t e dr
mek iin.
18. b l m
II B t n kirli ilerden nefret ettim. n k T a n r b i l g i y l e a y
dnlatt g n l m . A d i l infazclar h u y s u z l u u m l a urarlar v e sa
dk y a r g l a r g n a h k r s u l a r m l a ... n k y a r g c m T a n r ' d r v e
O , bir y a b a n c n n e l i y l e ...
B l m . 28-9
... T a n r ' y l a s e v i n e c e k l e r . S a n a k r e d e c e i m ; G r k e m i n l e ...
t o z u m u n t e m e l l e r i n i b i l g i y l e g l e n d i r d i i n ... s a n a k r e t m e k
i i n ... k i l d e n e k i l a l d m v e ... y o r u l d u m v e ... b e d e n i m i n
u z u v l a r n d a g n a h ...

 L DENZ PARMENLER

KUMRAN

YAZITLARI

30. b l m
... y e r y z . . . d a m g a l a d n v e o n l a r derindirler. C e n n e t l e r v e
cennetlerin cennetleri v e dipsiz ukurlar v e d n y a n n karanlk
yerleri ... S e n , e y T a n r m , onlar m h r l e d i n v e ... onlar a a c a k
kimse y o k . nsan eliyle llr m byk okyanuslarn suyu?
C e n n e t l e r kar b o y u y l a t a h m i n edilebilir mi? Y e r y z n n toprak
lar v e dalar v e tepeleri bir l n n t e b i r i n e sdrlabilir mi?
B u n l a r l e m e d i a d a m . O , T a n r m n r u h u n u nasl l e b i l i r ?
35. blm
... b t n b e d e n l e r d e T a n r v e g n a h k r l y k a c a k o l a n
d e m e yargs v e y e d i kere a r n m o l a n l a r a y n e l e n T a n r m n
fkesi iin ... T a n r kendisi iin d a i m i m a b e d i nasl kutsadysa,
(baz) kutsallar da k u t s a y a c a k ve t e m i z l e n e n l e r i n a r a s n d a saflk
h k i m k l n a c a k . G r k e m l i m u c i z e l e r l e k u t s a y a c a k l a r o n u . ... a d
n y c e l t m e k i i n , btn ' p i ' ruhlar o n u n g c y l e d e h e t e d
rmek i i n , o n u n korkusuyla onlar dize getirmek ... T a n r kor
k u s u n u b t n kuaklara alarm.
B l m 63-4
II ... a d n kutsarm ve belirli z a m a n l a r d a m u c i z e l e r i n i a n l a t
rm v e b u n l a r g r k e m l i kutsamalarnn ilkeleri o l a r a k kabul e d e
rim. B i l e n g n l n her d n c e s i n i n b a n d a i b a d e t e hazr d u d a k
larn s u n u s u y l a ve b t n ... ile ...
63. blm
III D i l i m , S e n i n d o r u l u u n u y c e l t e c e k ; n k o n u kurta
ransn s e n . D i l i m e kran p n a r n ; g n l m e insanlarn yaptklar
ilerin srrn v e m k e m m e l y o l d a y a p l a n ilerin s o n u c u n u v e o n
larn h i z m e t l e r i n i n y a r g l a r n y e r l e t i r d i n ; S e n i n d o r u n a g r e
adil olan destekleyenlerin ve sular y z n d e n gnahkrlar
m a h k m e d e n l e r i n . . . A n t l a m a ' n n a d a m l a r n a bar ilan e t m e k
iin v e o n u n ihll edildii d u r u m l a r d a a c y l a h a y k r m a k iin ...
IV b t n ilerini srekli kutsarlar, a d n s o n s u z a d e k k u t s a n s n .
Amen, amen.

Gerek Mutluluklar
(4Q525)

Paleografik adan M . . birinci yzyln ikinci yarsna tarihlenen

ve ounluu ksa, elli paradan oluan bu bilgelik iirinin bal ska
kullanlan 'Kutsad' (ya da kutsa) {'ashre) kelimesinden tretilmitir. Bu
iir ayn zamanda Mezmurlar 1:1 ve Yeni Ahit'in Gerek Mutluluk bl
mn (Matta 5:3-11) artrr. Matta ve 4Q525 arasndaki temel yapsal
farkllk udur: lk yaznda, srekli biimde, kutsanm kiilerin dllen
dirilecei anlatlr; te yandan 4. maara metni, sradan, ounlukla te
zat benzerlikler sunar.
2. blm
I I N e mutlu yrei t e m i z ...
v e szleriyle kara a l m a y a n l a r a !
N e m u t l u o n u n bilgeliinin ilkelerine bal k a l a n l a r a
ve gnahkrln yolunda ilerlemeyenlere!
N e mutlu o n u n l a s e v i n e n l e r e
ve budalalk yolundan gitmeyenlere!
Ne mutlu temiz elleriyle onu arayanlara
ve hain kalpleriyle onu izlemeyenlere!
N e m u t l u bilgelie ulaan a d a m a
v e e n Y c e ' n i n y a s a l a r n a gre y a a y a n l a r a !
G l n o n u n y o l u n a adar o
v e o n u n tleriyle dizginler k e n d i s i n i
ve daima onun cezalarndan memnuniyet duyar.
N e straplyken g e e r o n d a n n e d e z o r z a m a n l a r n d a .
Korktuunda unutmaz o n u
ve ruhu ac iindeyken o n u k m s e m e z .

O L U DENZ PARMENLER

KUMRAN

YAZITLARI

n k her z a m a n o n u dnr
v e a c s n d a o n u (?) anmsar.
B u d a l a l n y o l u n a s a p m a m a k iin
o n u g z n n n n e koyar.

5. blm

M i r a s n ne uluslara devret
n e d e y a b a n c l a r a ... p a y n .
E r d e m l i ... tatllkla retir.
Y r e i n d e Tanr korkusu tayanlar,
o n u n (Bilgeliinin) yollarn izleyin
v e o n u n ilkelerine gre y r y n
v e o n u n nerilerini r e d d e t m e y i n .
Z e k i ... getirir
ve mkemmellik yolunda yryenler
adaletsizlikten saparlar;
a n c a k o n u n tlerini r e d d e t m e z l e r
v e o n u ... tarlar.
D u y a r l o l a n o n u n yollarn fark e d e r
v e o n u n derinlikleri z e r i n e d n K ? ) .
... bakar.
Tanr sevgisi t a y a n l a r . . . bilgelii brakrlar.
B l m 14 ii
II ... a y a k l a n n ak bir a l a n d a y r r l e r
v e d m a n n n yksek topraklarnda ilerlersin.
B t n k a l b i n l e v e ruhunla seversin T a n r ' y
v e O , k t l k l e r d e n korur s e n i .
T e r r g e l m e z s a n a n ... O sana sahip kar.
G n l e r i n i iyilikle doldurur
ve huzur i i n d e yrrsn. ... ihtiam sahiplenirsin.
E b e d i d i n l e n m e y e r i n e ... ularsn.
S e n i t a n y a n l a r , retilerini izleyerek s e n i n l e b e r a b e r
yrrler;
b e r a b e r y a s tutar ve yaptn ileri a n m s a r l a r .

CEZA VERMES

n k sen ... i y i y d i n .
i m d i d i n l e b e n i , e y anlayl a d a m , s z l e r i m e kulak
ver.
B i l g i n i n k a l b i n e ( d a h a d o r u s u : karnna) g i r m e s i n e
izin v e r ...
S z l e r i n i arballkla aktar v e ... v e r m e .
A r k a d a n n szlerine kar g e l m e ; sana ...
S e n i d i n l e y e n kiiye a y n b i i m d e y a n t v e r .
... dikkat et.
O n l a r n szlerini ... d i n l e m e d e n d n c e l e r i n i
aklama.
n c e l i k l e onlar d i n l e v e sonra y a n t v e r .
... sabrla anlat o n l a r a v e a d a m l a r n a r a s n d a
sorularn doru yantla.
... d u d a n l a ve tutuk d i l i n l e ...
... i r k i n s z l e r . . . b e n d e n v e ... e v r i l d i l e r .

Be tr kutsal kitap beyana

Tefsirin ilk ve en az gelim

lenmi ve dzenlenmi, gelene

an 'Pentateuch Uyarlamas' m

7, 422, 382, vs. bu grubu meyd

da, 4. ve 7. maaralarda bulun

lmlerinin yan sra, Tapnak Pa

gumim' ya da Aramca tercmele

Tekvin Apocryphon ile tem

kyesini daha anlalabilir ve

ifadeler arasndaki Mikiaklan

sert bir slupla yazlm pasajla

radan karlm bir Tekvin Bey

fan olaynn yaand tarih, K

uyarlanr.

n c beyanat tr, Kuts

da, yine kutsal kitapta geen ba

kye yaratlr. T e k v i n , Yasann

r'ndan esinlenilerek kaleme aln

tar (4Q370,I85), Musa'nn Szle

5 ve 5 Q I 5 , vs.) ve Nabonidus'u
nrlar.

En yaygn tefsir biimi olan

tarikatn gemiine, bugnne ve

de bir kutsal kitab -rnein Ye

kuk ( I Q p H a b ) ; Mezmurlar ( 4 Q I 7

Notu

Kumran maaralarndan karlmtr.

iimi, baz dnemlerde yeniden der

kutsal kitap benzeri yaztlardan olu

leri iinde snflandrlr. 4 Q I 5 8 , 364getiren dier yaztlardr. Ayn zaman

baz ksa Yunanca Kutsal Kitap b

meni (IIQI9-20), branice Kitabn 7ar-

e, bu balk altnda sralanabilirler.

edilen ikinci grupta, Kutsal Kitap hi

ci klmak adna, uzlamaz grnen

ada ltler ve inanlar nda,

niden yorumlanr. Drdnc maa

'nda (2Q252), benzer biimde, Tu

ran Cemaati'nin kulland takvime

itap metninden farkldr; ancak bura

asajlardan yararlanlarak yeni bir hi

krar, Hezekiel ve D a n i e l Kitaplaolan baz metinler -Tufanla ilgili h

Q22), Yeni Kuds Metinleri (4Q554-

uas (4Q242)- bu grup iinde srala

dnc tr, peygamberlik metinlerini;

eceine uyarlar. Beyanat, normal

(4QI6I-4); N a h u m (4QI69); Habak-

73), vs.- cmle cmle aklar. Ancak

 L DENZ PARMENLER

KUMRAN

YAZITLARI

baz eserlerde -Son Gnler zerine bir Tedris (4QI74), Semavi Kral M e l kisedek (IIQI3)- Kutsal Kitap'n farkl blmleri geleneksel biimde bir
araya getirilerek, belirli bir tema oluturulur.
Son olarak, Kutsal Kitap' model alarak yazya dklm birok ser
best yaz -rnein Jbileler (4Q2l6-28), Hanok ve Devler ( 4 Q 2 0 I - I 2 ,
530-33)- ya da Kutsal K i t a p l a rten yazlar -rnein Daniel Kitab
benzeri blmler (4Q243-5) ve Nuh'a atfedilen almalar ( I Q I 9 , vs.),
Levi Atalar (4Q2I3-I4, 537-41), Musa (4Q374-7, 390), vs.- beinci tefsir
trn olutururlar. Aposifa'ya ait Aramca ve branice elyazmalar ve
Tobit'in kitab da ksmen, bu tre eklenebilirler.

Kutsal Kitabn Aramca Tercmeleri

(Targumm)

branice Kutsal Kitap'n Aramcaya evrilmi iki blm, maaralar

da bulunmutu. II. maarada bulunan, yz dokuz santimetre uzunluun
daki ksa bir parmende, Eyp Targ/m'unun son yedi blmnn b
yk bir ksm, Aramcadr. Ayrca greceli olarak daha ksa olan yirmi
yedi yaztta daha, Eyp kitabnn 17., 14-36 ve 33. blmlerinden kesitler
bulunmaktadr. Drdnc maarada bulunan Levililer Kitab'na ait ksa
blmler (4QI56=I6:I2-2I, alta baknz) ve bir Eyp Kitab b l m
(4QI57=3:5-9, 4: 16, 5: 4), Kutsal kitabn Aramca en eski uyarlamalar
dr. Eyp Kitab'nn evirisi, ou yerde branice K i t a p l a uyumsuzluk
gsterir; ancak bu farklln nedeni hakknda kesin bir saptamada bu
lunmak zor grnyor: iir evirisinde karlalan zorluklar ya da bili
nen Yaztla, branice bir asl (orijinal) kitap arasndaki uyumazlk, olas
nedenler olabilir.
branice

Eyp Kitab 40:12 (IIQarJob)

Gururluya bakp

Ve her gururlu ruhu ez,

onu yere ser

onlarn altnda,

kty bulunduklar

ve kty bastr,

yerde ez.
t e yandan, Eyp Kitab'nn nesir biiminde yazlm blmlerinde
(42: 9-11), bu uyumazlk srdrlmektedir:
branice
(9) Temanl Elifaz,

Eyp Kitab 42
(9)...

uahl Bildat,
N a a m a l Sofar, gidip Rab'bin

Tanr. Tanr Eyp'n sesini duydu

sylediini yaptlar ve R a b ,

ve

Eyp'n duasn kabul etti.

gnahlarn balad.

onun

iin

arkadalarnn

 L DENZ PARMENLER

KUMRAN

YAZITLARI

(10) Tanr Eyp'e merhametle

(10) Eyp dostlar iin dua

ettikten sonra, Rab onu eski

karlk verdi ve sahip

gnencine kavuturdu ve

olduklarnn iki katn verdi.

ona nceki varlnn iki

(11) Btn arkadalar, erkek

katn verdi.

kardeleri ve tandklar Eyp'n

(11) Btn erkek ve kz

yanma geldiler. Tanr'nn bana

kardeleri, eski

getirmi olduu btn

tandklarnn hepsi Eyp'n

sefaletlerden tr onu

yanna geldiler, evinde

rahatlattlar. Her biri ona dii

onunla birlikte ekmek

kuzu ve birer altn halka verdi.

yediler. Acsn paylap

Rab'bin bana getirmi
olduu felaketlerden tr
onu avuttular. Her biri dna
bir para gm (ya da:
koyun) ve birer altn halka
verdi.
Bu nedenle, aada sunulan eviri (Eyp 37:11-42:11) Tevrat'ta ge
e n b l m l e beraber okunmaldr. Bu karlatrmal okumada gz
nnde tutulmas gereken hususlar unlardr: Eyp kitabnn 39:24 bl
m, Aramca uyarlamada bulunmamaktadr. 42:3, 40:5 ile yer deitir
mitir. Eyp 38:7'de geen 'melekler' szc yerine 'Tanr'nn oullar'
ifadesi kullanlr; ancak Yahudiler Tanr'nn ocuu olduu dncesini
reddettiklerinden, bu ifade retisel adan sakncaldr. Ayn yer dei
tirme, Yunanca Septuagint ve rabbinik Yahudilikte* kullanlan Eyp Ter
c m e s i n d e de grlmektedir. Benzer b i i m d e , Levililer 16:14 ve
26:20'nin Aramca evirilerinde (4QI56), sonraki Tercmelerde olduu
gibi, 'Kutsal' ifadesi, 'Kutsalln Evi' ya da ' M a b e d ' isimlerinin yerine
kullanlr. Ksacas, Kumran Tercmeleri bir yere kadar, sonraki Terc
melerle benzer biimde yazlmlardr; ancak bunlarda, Filistin tercme
lerinden gibi aklayc eklere yer verilmez.
I I Q I 0 ' un editio princeps't iin bkz. J. P. M. van der Ploeg vd., Le
Targum de Job de la grotte XI de umrn (Leiden, 1971); yeni bir dzelti
iin bkz. F. Garcia Martinez, E. J. C. Tigchelaar ve A. S. van der VVoude,
DJD, XXIII, 79-180. Levililer ve Eyp Tercmeleri ( 4 Q I 5 6 , 157) iin bkz.
J. T. Milik, DJD, V I , 85-91.
* Rabbinik
ve

ahlaki

Yahudilik
sonra

Yahudilik

(Rabbinic Judaism):

meselelerde,
biimi,

Rabbinik

ikinci
Yahudilik,

Yazl

ve szl

Rabbilerin

ve

Tapnan

yklmasndan

egemen

retmenlerin
ve

(ancak tek deil)

Torah
himayesi
khinlik

yorumunun,

zellikle

altnda

bulunduu

kurumunun

yasal
bir

eskimesinden

Yahudilik biimi haline geldi.

Eyp'n Tercmesi
(IIQI0, 4QI57)

XXVIII

(Eyp 37: 24-30)

(24) O n l a r a gsterdii ilerinin b y k l n a n m s a

(25) H e r a d a m O ' n a b a k a r v e u z a k l a r d a k i e r oullar
O ' n u arar.
(26) D i n l e y i n , Tanr byktr v e O ' n u n y a a m
t a s a v v u r e d i l e m e z . O ' n u n yllar sonsuzdur.
(27) D i n l e y i n , o , y a m u r bulutlarn arr v e y a m u r
yadrr.
(28) B u l u t l a r d a n den su d a m l a l a r n i n s a n l a r n
z e r i n e yadrr.
(29) Eer, O , g r l e m e s i y l e bulutlar d a t a n v e In
... y a y a n ... ve rter.
n k onlarla yarglar insanlar ...

XXIX

(Eyp 37)

(11) S u y l a y k l e r bulutlar. B u l u t t a n imek s a a r .

(12) O ' n u n szlerini dinlerler ve ilerini grrler. Tanr
y e r y z n d e k i yaratlarnn z e r i n e y o l l a r o n l a r :
(13) y e r y z n c e z a l a n d r m a k ya da d l l e n d i r m e k
iin;
kuraklk y a d a y o k l u k i i n ;
y a d a o n u n iyilii iin.
(14) D i n l e E y p ve d o r u l !
T a n r ' n n g c n gr.
(15) T a n r ' n n o n l a r n z e r i n e ne k o y d u u n u ve
buluttan nasl satn biliyor m u s u n ?

KUMRAN

L DENZ PARMENLER

YAZITLARI

(16) Bulutlar g l e nasl kuatacan biliyor m u s u n ?

(17) n k senin giysin ...
O , ... bilgisine sahip o l d u u n d a n ...
(18) B u l u t u nasl d v e c e i n i ve o n d a n nasl
a y n a y a p a c a n biliyor m u s u n ?
(19) O ... bilir.
XXX

(Eyp 38)

(3) Erkek gibi kuan b e l i n e v u r , ltfen. B e n sora

y m , sen yantla.
(4) B e n d n y a y yarattmda sen n e r d e y d i n ? B i l g e y sen a k l a b a n a .
(5) O n u n l l e r i n i s a p t a y a n b i l i y o r m u s u n ?

Kim

ekti z e r i n e ipi?
(6) P e k i t e m e l i n e r e y e atld o n u n , M i h e n k tan kim
koydu,
(7) sabahyldzlar birlikte ldarken v e T a n r m n b
tn m e l e k l e r i birlikte haykrrken?
(8) D e n i z ,

dipsiz u k u r l a r n

r a h m i n d e n fkrdnda

kaplarn kapatabilir m i s i n ,
(9) bulutlar y k l e n d i i n d e ve sisler giysilerine k u a n
dnda
(10) ... snrn izebilir misin?
(11) ' B u r a y a kadar' m d e d i n ?
D a l g a l a r n ... tesine g i t m e y e c e k s i n .
(12) m r n d e sabaha buyruk v e r d i n mi?
(13) ... y e r y z n n kanatlar ...

XXXI (23) ...

k a v g a v e sava g n i i n .
(24) ... rzgrn n e r e d e n e s e c e i n i
v e y e r y z n d e O ' n u n h u z u r u n d a eser mi?
(25) Y a m u r u n y a a c a z a m a n kim belirledi
v e hzl bulutlarn a k a c a y o l u
(26) insansz, bo topraklara y a m u r y a d r s n ,
(27) a l a k ve ssz yerleri d o y u r s u n , z e r i n d e
ot bitirsin d i y e .
(28) Y a m u r u n u babas var m , i y tanelerini y a r a t a n

CEZA VERMES

(29) B u z , k i m i n r a h m i n d e n kt
(30) S u l a n taa dntrd O , dipsiz k u y u l a r n (?)
y z n ...
(31) ... l k e r yldzlar ya da O r y o n balar ...

XXXII

(Eyp 39)

(1) d a keileri ve d o u m sanclar ...

(2) ... g e e n aylarn v e d o u r a c a k l a r z a m a n biliyor
musun,
(3) y a v r u l a r n a k a v u a c a k l a r ve onlar s a l a c a k l a r za
man

ektikleri d o u m s a n c s n d i n d i r e b i l i r m i

sin?
(4) Y a v r u l a r n bytr v e sonra brakrlar. G i d e r y a v
rular ve geri d n m e z l e r .
(5) K i m serbest brakt y a b a n e e i n i , ipini kim z d ,
(6) k i m e m e s k e n e y l e d i m l v e tuzlu topraklar ki
me ev yaptm.
(7) Kentteki kargaaya gler O , b a k a n n bariarn
duymaz.
(8) O t l a y a c a k d a arar k e n d i n e , yeillik arar.
(9) Y a b a n k z sana kulluk e t m e k ister m i ? S e n i n
a h r n d a kalr m?
(10) Y a b a n

k z n e b o y u n d u r u k takabilir inisin?

Ar

d n sra o v a d a ift srer mi(?)?

... misin?
o k g l d i y e o n a bel balar msn?

XXXIII
(20) O n u (at) g l b i r . . . ile korkutabilir m i s i n , o n u n
... korku ve dehet.
(21) O v a l a r d a gezinir o, rperir ve sevinir,
K l c a doru c e s u r c a koar.
(22) K o r k u y a gler v e geri e k i l m e z ,
kltan k a m a z o.
(23) mzrak, cirit ve keskin bir kl asldr z e r i n d e ,
(25) boru sesini d u y d u u n d a ' H ' d i y e kiner v e
u z a k l a r d a n savan k o k u s u n u alr. K l sesleriyle v e

 L DENZ PARMENLER

KUMRAN

YAZITLARI

(26) A t m a c a senin bilgeliinle sevinir, kanat a a r m

rzgra?
(27) Kartal senin b u y r u u n l a ykselir m i , av kuu
y k s e k l e r e kurar m y u v a s n ?
(28) K a y l a r d a konaklar o , ... y u v a kurar.

XXXIV

(Eyp 40)

(6) ... v e bulutlarn i i n d e n E y p ' y l e y a n t l a d :

(7) Erkek gibi kuan b e l i n e vur, ltfen. B e n
s o r a y m , sen yantla.
(8) Y a r g m a kar m g e l e c e k s i n ; k e n d i n i hakl
k a r m a k iin beni m i s u l a y a c a k s n ?
(9) S e n d e T a n r m n bilei gibi bilek v a r m?
S e s i n o n u n k i gibi grleyebilir mi?
(10) G u r u r u ve kibri bir y a n a brak, ltfen
htiam, g r k e m v e o n u r l a k u a n .
(11) G a z a b n ateini bir y a n a brak, ltfen
G u r u r l u a d a m l a r gr v e onlar k m s e .
(12) gururluya bakp o n u kert, ktleri b u l u n d u k l a r
yerde ez.
(13) H e p s i n i topraa g m ve ... k l l e r l e rt.

XXXV
(23) ... r d n ... k e n a r ,
O (suaygr) o n u a l a c a n a g v e n i r .
(24) gzlerini atnda k i m o n a d a y a n a b i l i r , ...
k a n c a y l a b u r n u n u ...
(25) T i m s a h a e n g e l takabilir misin y a d a o n u n dilini
iple b a l a y a b i l i r misin?
(26) o n a burunsalk takabilir misin? B a k l a e n e s i n i
delebilir misin?
(27) S e n i n l e tatl tatl konuur m u ? S a n a y a l v a r r m?
(28) S e n i n l e antlama y a p a r m y a d a o n u sonsuza
dek klen y a p a b i l i r misin?
(29) Kula o y n a r gibi o y n a y a b i l i r m i s i n o n u n l a ? ple
b a l a y a b i l i r misin o n u , kzlarn iin?

CEZA VERMES

XXXVI

(Eyp 41)

(8) S m s k gemitir birbirine. A r a l a r n d a n h a v a bile

gemez.
(9) birbirlerine kenetlenmilerdir. A y r deildirler.
(10) A k s r m a s ate saar gzlerinin a r a s n d a n ,
afan (?) gibi.
(11) A t e k m e l e r i kar a z n d a n ,
Y a n g n alevleri gibi dalrlar.
(12) Y a n a n d i k e n d e n ve ttsden tten d u m a n gibi
d u m a n kar burun deliklerinden.
(13) N e f e s i k m r saar ve a z n d a n k v l c m l a r
fkrr.
(14) B o y n u g l d r v e kuvveti n n d e n gider.
(15) Etinin katmerleri birbirine kenetlenmitir ve o n u
d e m i r gibi sarar.
(16) Kalbi ... ta gibi

XXXVII

(Eyp 41-42)

(26) ...
B t n srngenlerin kraldr o.
(1) E y p , T a n r ' y y l e y a n t l a d :
(2) S e n i n her eyi y a p a b i l e c e i n i b i l i y o r u m ; g c n v e
bilgeliin sonsuzdur.
(40:5) B i r kez konutum v e s z m d e n geri d n m e m ,
ikinci kere k o n u t u u m d a y e n i bir ey s y l e m e m .
(42:4) Ltfen d i n l e , k o n u a y m ;
B e n s o r a y m , b a n a yant ver.
(5) K u l a k t a n d u y m a y d b i l d i k l e r i m s e n i n h a k k n d a ,
imdiyse gzlerimle grdm seni.
(6) B u y z d e n e r i y o r u m v e z l y o r u m . T o z a
v e k l e ...

XXXVIII
(9) ... T a n r E y p ' n sesini d u y d u v e o n u n i i n a r k a d a l a r n n
g n a h l a r n b a l a d . (10) Tanr E y p ' e m e r h a m e t l e karlk v e r d i
ve sahip o l d u k l a r n n iki katn v e r d i . (II) B t n a r k a d a l a r , e r k e k
kardeleri v e tandklar E y p ' n y a n n a geldiler. T a n r ' n n b a n a
getirmi o l d u u btn sefaletlerden t r o n u rahatlattlar. H e r
biri o n a dii k u z u ve birer altn halka v e r d i .

Lev'lilerin Tercmesi
(4QI56)

I. B l m

O ( H a r u n ) b o a n n kann alp p a r m a y l a m e r h a m e t koltuu

nun zerine serpecek. Merhamet koltuunun n n d e -douya
d o r u - y e d i kez p a r m a y l a bu kan serpecek (Levililer 16:14) ...
2. Blm
... Kutsallk e v i n i , b u l u m a a d r n v e sunan arndrdktan
sonra, c a n l bir k e i s u n a c a k (Levililer 16: 20). ...

EK

(A) K U T S A L K T A B I N Y U N A N C A E V R L E R
(4QII9-22; 7QI-2)
ki K u m r a n m a a r a s n d a - d r d n c v e y e d i n c i m a a r a l a r bulunan Y u n a n c a belgeler, branice ve A r a m c a elyazmalaryla
karlatrldklarnda s a y c a azdr; y l e k i b u yaztlar, K u m r a n C e m a a t i ' n i n kltrel kimlii zerine d n r k e n g z ard edilebilir
ler. T a n m l a n a b i l e n Y u n a n c a e l y a z m a l a r n n , kutsal kitabn Y u
n a n c a e v i r i s i n e , o u n l u k l a d a P e n t a t e u c h ' a ait o l d u u anlalr.
Biri deri z e r i n e ( 4 Q I I 9 ) dieriyse p a p i r s e ( 4 Q I 2 0 ) y a z l m iki
Levililer P a r m e n i ; a y r c a l d e S a y m ( 4 Q I 2 I ) v e Y a s a n n Tek
rar ( 4 Q I 2 2 ) p a r m e n l e r i , d r d n c m a a r a d a n karlmlardr.
M . . ikinci v e birinci y z y l l a r d a k a l e m e a l n a n b u yaztlar, asl
S e p t u a g i n t m e t n i y l e n e r e d e y s e a y n d r l a r ; a r a l a r n d a k i farkllk,
benzer anlamlara gelen kelimelerden kaynaklanr. r n e i n ; 'bi
m e k ' y e r i n e ' h a r m a n d v m e k ' , ' u l u s ' y e r i n e ' h a l k ' s z c k l e r i kul
lanlr. A n c a k 4 Q L X X k o d l u l d e S a y m m e t n i ( 4 Q I 2 I ) ; b l m
L X X ' l e b r a n i c e P e n t a t e u c h a r a s n d a k i ilikiye t a n k l k e d e r . B u
e v i r i , asl m e t i n l e b y k o r a n d a r t t n d e n , b u n u y e n i d e n
retmek gereksiz g r n y o r . A n c a k Levililer 4 : 2 7 ' d e ( 4 Q I 2 0 , b l .
2 0 , 4 ) kutsal Y H W H ad y e r i n e , fonetik y n d e n b e n z e r bir a d ,
lao, kullanlr. D a h a y a k n tarihlerde y a z l a c a k o l a n e v i r i l e r d e ,
bu isim, Y u n a n c a Kurius (ya da L o r d - R a b ) a d y l a a n l a c a k t r .
Y e d i n c i m a a r a d a b u l u n a n o n d o k u z Y u n a n c a m e t i n d e n -ki
bu m a a r a d a k i b t n yaztlarn dili Y u n a n c a d r - y a l n z c a ikisi tan m l a n a b i l m i t i r . B u n l a r d a n ilki ( 7 Q I ) , M s r d a n k 28:4-7 b
l m n d e n ; ikincisiyse ( 7 Q 2 ) , 43-4 b l m l e r i n d e n alntlardr.
(B) D E R Y U N A N C A B L M L E R
(4QI26-7; 7Q3-I9)
Drdnc maarada bulunan dier iki Yunanca metin, sa dnemi
ne aittirler. Ancak bu metinlerden ilki (4QI26) tanmlanamamtr; Fira-

 L DENZ PARMENLER

KUMRAN

YAZITLARI

vun'dan, M u s a ' d a n ve Msr'dan sz eden ikinci metinse ( 4 Q I 2 7 ) , ya

Msrdan k kitabndan bir blmdr ya da israillilerin Msr'da bu
lunduu dnemi anlatan anonim bir yazta aittir.
Yedinci maaradan karlan on dokuz adet Yunanca blmden on
yedisinin tanmlanamad, editrleri tarafndan aklanmtr. Ancak
btn benzerliklerine karn, bunlardan bazlar, sansasyonel; hatta dev
rimci fikirlerin savunusunda kaynak olarak gsterilmilerdir; yle ki bu
savunulardan en bilineni, bu metinlerin Yunanca Yeni Ahit kitabnn ilk
rnekleri olduklar ynndedir.
Bu tartma, 1972 ylnda ispanyol bir Cizvit, Jose O'Callaghan, tara
fndan balatlmt. O'Callaghan'n iddiasna gre, bu okunmas zor
parmen paralar, Yeni Ahit'in alt blmne aitti: Markos 4:28 (7Q6
I), 6:48 (7QI5), 6:52-3 (7Q5), 12:17 (7Q7); Elilerin ileri 28:38 (7Q6 2);
I. Timoteus 3:16, 4:1, 4:3 (7Q4); Yakup 1:23-4 (7Q8) ve hatta Yeni Ahit'in
son blmlerinden biri olan 2. Petrus 1:15 (7QI0). Bunlar arasndan ola
sl en yksek kitap blm Markos 6:52-3'tr. Ancak gerek durum
udur: Sz konusu edilen yaztlarn ebat 3.3 cm.'ye 2.3 cm.'dir. Bu ya
ztlar drt satr uzunluundadr; ancak satrlarn ba ve sonu bulunma
dndan, satr uzunluklar zerine bir saptamada bulunamyoruz. Bu
yaztn banda, tanmlanamayan bir harf vardr. Editio princeps bl
mnde aralarndan ancak dokuzu bilinen on yedi harf tanmlanmtr.
Okunabilen yalnzca bir szck vardr; o da Yunanca kai kelimesidir;
yani ' v e ' !
Alann nde gelen uzmanlar, Oxford'dan C. H. Roberts ve Alman
Kurt Aland, O'Callaghan'n kuramn tereddt etmeden bir yana attlar.
Robert, bana akayla kark biimde, eer zamann bo yere harcamak
isterse, 7QI5'in -kutsal kitapla ilgili ya da deil- eski bir Yunanca metne
ait olduunu 'savunabileceini' sylemiti. Yine de bu olaslk d ve
kantlanamayacak kuram 80'Ii yllar boyunca, C. P. Thiede ve dierleri
tarafndan desteklendi; ancak bu kiiler, kendilerinden on sene kadar
nce gzden karlan O'Callaghan ile ayn kaderi paylatlar.
4Q ve 7Q malzemelerinin editio princepsi iin bkz. P. W. Skehan
ve E. U l r i c h , DJD, IX (kzford, 1992), 161-97, 219-42; M. Baillet vd.,
DJD, III (Oxford, 1962), 142-6. 7Q ile Yeni Ahit arasndaki ilikiyi savu
nan kuram iin bkz. J. O'Collaghan, Los papipros griegos de la cueva 7
de Oumrn (Madrid, 1974) ve C. P. Thiede, The Earliest Gospel Manusc
ripts (Londra, 1992); Re-Kindling the Word (Valley Forge, Pa, 1996). Bu
kuram savunan ve buna kar kan grlerin sunulduu bir sempoz
yumun tutana iin bkz. B. Mayer, ed., Christen und Christliches in
Qumran? (Regensburg, 1992). Kurama kart bir eletiri iin bkz. C. H.

GEZA VERMES

Roberts, ' O n Some Presumed Papyrus Fragments of the N e w Testament

from Q u m r a n ' , journal of Theological Studies 23 (1972), 446-7; K.
A l a n d , ' N e u e neutestamentlische Papyri III', New Testament Study 20
(1973-4), 357-81. Son yetkin grler iin bkz. G. Stanton, Gospel Truth?
(Londra, 1995); E. P u e c h , 'Des fragments grecs de la grotte 7 et le N o
uveau Testament?', RB 102 (1995), 570-84; M.-E. Boismard (bu blmn
ifresini zen ilk kii), 'A propos de 7 Q 5 et M c . 6, 52-53', a.g.e., 102-4.

Pentateuch Uyarlamas
(4QI58, 4Q364-7)

Pentateuch uyarlamas olarak snflandran, ypranm be elyazmasnn bir blmnde, Tevrat'ta geen pasajlar yeniden dzenlenmi ya
da asl metne yorumlayc ekler konulmutur. Bu eklerin uzunluu, bir
ka kelimeyle yedi-sekiz satr arasnda deiir. En nemli; ancak kopuk
olan rnek, Miryamn Ezgisi'ne eklenen satrlardr (4Q365 6a ii, c). G
rne gre nemli bir yazt olan bu Pentateuch Uyarlamas, belki de
Kumran Cemaati'ne ait en uzun parmendi. Paleografik adan bu me
tinler M . . birinci yzyl tarihlidirler. Burada sunulan yaztlarda, az ya
da ok, anlalabilir ek blmler italik harflerle belirtilmitir.
Pentateuch Uyarlamasna ait editio princeps iin bkz. ). M. Allegro,
DJD, V, 1-6 (4QI58) ve E. Tov ve S. White, D/D, XIII, 187-351 (4Q364-7).
4 Q I 5 8 , b l . 1-2
( T e k v i n 3 2 : 2 4 - 3 2 ; k 4:27-28+Ek)
... Y a k u p o r a d a y a l n z k a l d . B i r a d a m o n u n l a greti. Yak u p ' u y e n e m e y i n c e , o n u uyluk k e m i i n d e n y a k a l a d v e g r e m e
y e d e v a m e d e r l e r k e n Y a k u p ' u n uyluk kemii k t . S o n r a a d a m ,
Y a k u p ' a ' A d n n e ? ' d i y e sordu ... Y a k u p adn s y l e d i . A d a m y l e
eledi: 'Artk sana srail d e n i l e c e k ; n k sen T a n r y l a ve insanlarla
gre tuttun ve y e n d i n ' . Y a k u p 'Ltfen s y l e , a d n nedir?' d i y e sor
d u . A m a a d a m ' N e d e n a d m soruyorsun?' d e d i v e o r a d a Y a k u p ' u
kutsad. S o n r a y l e d e v a m etti, 'Tanr seni bereketli klsn ve seni
oaltsn. S a n a bilgi v e kavray g c versin. S e n i bana g e l e c e k
f e l a k e t l e r d e n k o r u s u n v e ... b u g n e d e k v e e b e d i y e t e k a d a r ' .
A d a m Y a k u p ' u orada kutsadktan sonra y o l u n a gitti ve o ... Y a k u p
P e n i l ' d e n ayrlrken zerine gne d o d u , u y r u u n d a n tr aks-

LtZA V t K M t S

y o r d u ... b u g n . S o n r a yle d e d i ; ' B u g n e dek uyluk k e m i i n i n

iki boluu zerindeki k a l a n n sinirlerini l d r m e y e c e k s i n ' . (k
4). S o n r a R a b , H a r u n ' a yle d e d i , ' M u s a ' y l a b u l u m a k z e r e l
git'. B y l e c e H a r u n T a n r ' n n dana kt v e o r a d a M u s a ' y b u l u p
o n u pt. M u s a , d u y u r m a s iin T a n r ' n n kendisine syledii b
tn szleri v e gerekletirmesini b u y u r d u u btn belirtileri H a
run'a

anlatt.

Rab

bana

yle

dedi:

'Halk

srail'den

kardnda

... kle gibi gitmeleri iin ... drt yz otuz yl...

4Q364, 3. blm
( E k + T e k v i n 28:6)
II o n u g r e c e k s i n ... h u z u r l u y k e n g r e c e k s i n ... l m n d e .
Gzlerinle

...

Neden ikinizden de yoksun kalaym? ( T e k v i n

27:45)

shak, kars R e b e k a ' y ard ve btn bu szleri o n a anlatt ...

Y a k u p ' t a n s o n r a , o l u ... E s a v , ishak'n Y a k u p ' u k u t s a d n v e
P a d d a n - A r a m ' d a e v l e n m e s i iin o r a y a gnderdiini g r d ...
4 Q 3 6 5 , b l . 6 b , 6 a ii, 6 c
( k l5:l6-2l+Ek+l5:22-6)
Blm 6b

S e n i n h a l k n , e y R a b , sahip o l d u u n b u halk g e i n c e y e d e k .
H a l k n ieri a l a c a k s n v e onlar k e n d i d a n a , k e n d i m e s k e
n i n e , e l l e r i n l e k u r d u u n tapnaa s o k a c a k s n , y a R a b . R a b s o n s u
z a d e k e g e m e n o l a c a k . F i r a v u n ' u n atlar, a r a b a l a r v e svarileri
d e n i z e d a l n c a , R a b sular o n l a r n z e r i n e e v i r d i ; a n c a k srail
halk d e n i z i n o r t a s n d a n , kuru topraktan y r d l e r . S u , o n l a r n
sanda v e s o l u n d a k a l a n d u v a r o l d u (k 14:22, 2 9 ) . H a r u n ' u n
kz kardei M i r y a m p e y g a m b e r , tefi e l i n e a l d ; b t n k a d n l a r tef
a l a r a k v e o y n a y a r a k M i r y a m ' n pei sra dar ktlar. M i r y a m
o n l a r a u ezgiyi s y l e d i : Ezgiler s u n u n R a b ' b e ; n k z a f e r ka
z a n d o, atlar, atllar d e n i z e d k t .

U L U UtNZ KAKUMtlNLtKI

KUMRAN

YAZITLARI

B l m 6 a ii, 6 c
...

hor grdn ...

Gurur iin
Sen

...

byksn,

Dmann

kurtarc...

umudu yok oldu

Gl

sularda

Fidye

verdin

...

bir
yok

ve ...

oldular,

durdu

dman

...

...

ykseklerine

kar.

...

kibirli davranan

...

M u s a , sraillileri s u y u n te y z n e k a r d . u r l ' n e v a r d
lar, s u b u l a m a d l a r . M a r a ' y a g e l d i k l e r i n d e , b u r a d a k i s u y u i e m e
diler; n k s u a c y d . B u y z d e n o r a y a M a r a ad v e r i l d i . H a l k ,
' N e ieceiz?' diyerek M u s a ' y a yaknd. M u s a , R a b ' b e yakarnca,
R a b , o n a bir d a l gsterdi. M u s a o n u suya a t n c a , sular tatl o l d u .
O r a d a R a b o n l a r iin bir kural v e ilke k o y d u , onlar s n a d . y l e
d e d i : ' B e n , T a n r n z R a b b i n s z n d i k k a t l e dinler., g z m d e
doru o l a n y a p a r , y a s a l a r m a v e y a r g l a r m a k u l a k verir v e b u y
ruklarma u y a r s a n z ; M s r l l a r a v e r d i i m hastalklarn hibirini si
z e v e r m e y e c e i m . n k size ifa v e r e n R a b b e n i m . '
23. blm
( L e v i l i l e r 2 2 : 4 2 , 24:2 +Ek)
Y e d i g n a r d a k l a r d a y a a y a c a k s n z ; b t n yerli srailliler
a r d a k l a r d a y a a y a c a k . y l e k i g e l e c e k kuaklar, M s r ' d a n kar
dm atalarnzn ardaklarda yaadklarn bilsinler. Tanrnz
R a b b e n i m , vacat M u s a , israil halkna R a b ' b i n b a y r a m l a r n bil
dirdi, v a c a f R a b , M u s a ' y a y l e d e d i : srail'in o c u k l a r n a b u y r u k
ver.

Size

verdiim

topraklara

yerletiinizde;

bu

hizmetleri

yakmalk sunu

malk

sunu

Bayram
verilen
on

iin

sunular

iki kabile,

lar ...

topraklarda

sunann

kurbanl,

benim
olarak

zerine
esenlik

ve gnlk
odun

girdiinizde

ve

iin

...

ve

kran

yakmalk sunular

sunacak

Birinci gn

gven

iinde

Evin

btn

kuracanz

odun getirecek

koyacaksnz

sunular,

oraya

iin

ve

bunu

buzalar...

yak
Fsh

sunular,

gnlden

...

Bayram,

Ya

Levililer sunu sunacak

nc gn Ruben ve Simon, drdnc gn

...

Tekvin ve k Kitaplar'nn Bir zeti

(4Q422)

Hasmon harfleriyle yazlan bir elyazmasnn dokuz blm ( M . .

birinci yzyln ilk yars), Tekvin 1-4, 6-9 blmlerinin zeti biimdedir.
Bu metinlerde, Tanr'nn buyruuyla dnyann yaratlndan, canllara ve
bu canllara hkmeden adamn yaratlna, bilgi aacnn yasak meyvesi
ne ve Tanr'ya isyan edenlerin tufanla cezalandrlmasna kadar birok
konuya deinilir. O n u n c u blmde srailli olanlarn Nil Nehri'ne atl
masndan, Musa'nn yetkilendirilmesinden, yanan allara bakndan,
Musa'nn ve Harun'un Firavunla ve Msr'daki hastalklarla karlamala
rndan sz edilir. Bu metin stun halinde dzenlenebilir. Tanmlan
mam, haliyle bu kitapta yer verilmeyen paralar A ve T harfleri arasnda
tasnif edilirler. Birinci stunun 12. satrnda geen yvvsr kelimesinin anla
m 'heves' ise, 'eytani heves' tabiri, kutsal kavramn ilk tasdikidir.
Editio princeps iin bkz. T. Elgvin ve E. Tov, DJD, XIII, 417-41.

I ...
... Yer v e gk, O ' n u n s z y l e v c u t b u l d u l a r . T a n r , b t n i
l e r i n d e n sonra, y e d i n c i gn d i n l e n d i . Kutsal r u h u ... b t n c a n l
v e s r n g e n y a r a t k l a r ... A d a m , d n y a y y n e t m e s i v e y e r i n
m e y v e l e r i n i y e m e s i iin o r a y a k o y d u ... iyilik v e ktlk bilgileri
a a c n d a n y e m e d e n ... A d a m , T a n r ' y a kar geldi v e unuttular ...
eytani h e v e s e kaplarak ve ... ileri iin ... e s e n l i k / d e m e ...
II ... N u h ' l a karsn ve o u l l a r n n karlarn T u f a n ' n s u l a r n
d a n ... T a n r , o n l a r n a r d n d a n ... kapatt v e b t n g k l e r i n a r d n
d a g k y z n n p e n c e r e l e r i a l d ... krk g n krk g e c e b o y u n c a
y a m u r s u l a r y l a , s u s e v i y e s i n i n y k s e l m e s i i i n ... E n Y c e n i n
g r k e m i n i t a n m a k iin ... e b e d i kuaklar iin belirtiler ... y e r y -

 L DENZ PARMENLER

KUMRAN

YAZITLARI

z bir d a h a tufanla y k l m a y a c a k ... gnler v e g e c e l e r ... y e r d e

gkte p a r l d a y a c a k ... III ... oullar rman i i n e ... T a n r , M u
sa'y o n l a r a g n d e r d i ... g z n d e ... belirtiler ve tansklar ... T a n
r, onlar F i r a v u n ' a gnderdi ... hastalklar ... M s r iin m u c i z e l e r
... v e h a l k n serbest b r a k m a k iin T a n r ' n n s z n F i r a v u n ' a
ilettiler. A n c a k F i r a v u n g n a h i l e m e k t e i n a t l k etti;

srail'in

a d a m l a r b u n u b y l e b i l e c e k t i . T a n r , o n l a r n sularn k a n a e v i r
d i . B t n t o p r a k l a r , alanlar kurbaalarda d o l u p tat; e v l e r i sivri
sinekle d o l d u v e b u n l a r a ... saldrdlar. B t n srleri v e h a y v a n
lar hastala tutuldu ve ldler. T a n r , karanl o n l a r n toprakla
rnn z e r i n e k t r d ; gz gz g r m e s i n d i y e o n l a r n e v l e r i n i
karartt. T a n r , o n l a r n topraklarna d o l u yadrd ve kra aldrtt; b y l e c e btn rnleri y o k o l d u . T a n r , btn topraklar ekir
g e l e r l e d o l d u r d u ; b u n l a r tarlalardaki yeillikleri yesinler d i y e ...
F i r a v u n inatlk etti ve onlar s a l m a d ... ve m u c i z e l e r i arttrmak
iin ... O , ilk o c u k l a r n v e glerinin b a l a n g c n ... yok etti.

Tekvin Apocryphon
(IQapGen, IQ20)

I. maarada bulunan; N. Avigad ve Y. Yadin tarafndan bir blm

yaymlanm olan (A Genesis Apocryphon, Kuds, 1956) bu paral me
tin ( I Q a p G e n ) , toplam yirmi drt adet Aramca blmden oluur (ayrca
bkz. IQ20). Yine bu yazna ait baka bir stun, 'The Apocryphon Col.
XII', ). C. Greenfield ve E. Qimron'un editrlkleriyle basld (Studies in
Qumran Aramaic, Abr-Nahrain, Ek. 3 (1992), 70-77). Gelimi kzl tesi
teknoloji yardmyla ifresi zlm olan, yaymlanmam dier malze
melerin evriyazs ve evirisi M. Morgenstern, E. Q i m r o n ve D. Sinan
tarafndan basld ('The Hitherto Unpublished Columns of the Genesis
Apocryphon', Abr-Nahrain 33 (1995), 30-52).
Elyazmasmm giri blm yoktur. Bu tabakann 5. stunu pe; 10.
stunu sade, 17. stunuysa qoph harfleriyle; yani ibrani alfabesinin 17.,
18. ve 19. harfleriyle iaretlendiklerinden; yaztn banda 16 stun daha
bulunduunu anlyoruz; ancak on altnc stunun yalnzca sonu bu g
ne kadar ulaabilmitir (bkz. M. Morgenstern, 'A N e w Clue to the Origi
nal Length of the Genesis Apocryphon', JJS 47/2 (1996), 345-7). Eer du
rum gerekten byleyse, bu yaztta konu edinilen Nuh hikyesinden n
ceki kayp ksmlarda, yaratl, dem ve H a v v a , Hanok ve N u h dne
mine kadar gelien olaylar anlatlyor olmalyd. Stun 2-5'te Nuh'un
mucizev doumu (Nuh iin bkz. I Q I 9 ve 19 tekrar iindeki ksa para
lar) ve babas Lemek'in, karsnn gnahkr bir melekle ilikisinden p
he etmesi hikye edilir. Ancak kadn, Lemek'i ikna edemez. B u n u n ze
rine Lemek, babas Metuelah'n yanna varr ve babas Hanok'tan ger
ekleri renmesi iin cennete gitmesini ister. Stun 6-5'te, N u h ' u n Tu
fan deneyimi ve yapt yolculuklar anlatlr. 10. stunda, Tufan'dan
sonra Nuh'un kurban kesmesinden sz edilir. II. stunun konusu Tan
r'nn Nuh'la antlama yapmasdr; buna gre kanl et yemek yasaklanr.

 L DENZ PARMENLER

KUMRAN

YAZITLARI

12. Stunda, Nuh'un asma bahesini bimesi ve arab tatmas tasvir edi
lir. Ypranm stun I3-I5'te, aalar ve bu aalarn betimlemeleri anla
tlr. Baka iki stun (16, 17), Nuh'un oullar arasnda dnyann bltrlmesiyle ilgilidir. 18. stun kayptr. Tekvin I2:l5'i anmsatan stun 1922, ibrahim'in Msr'a gidiinden ve Kenan lkesine dnnden, igalci
Mezopotamya krallaryla yaplan savatan ve brahim'in sz verdii o
lunun balanmasndan sz edilir. Byk oranda tarikat yanllndan
bamsz bir ekilde ifade bulan bu arpc anlat, Ahitler Aras Kutsal
Kitap yorumuna k tutar. B u ; Tercme, Tedris, yeniden yazlan Kutsal
Kitap ve z yaam yklerinin bir derlemesidir. Birok aratrmac, bu
elyazmasnn M . . birinci yzyln sonlarna ya da M . S . birinci yzyln
ilk yarsna ait olduunu savunur. Bunun, M . . ikinci yzyl ortalarnda
yazya dklm olan Jbileler Kitab'yla ilikisi genel kabul grr; an
cak bu yaztn Jbileler Kitab'nn bir paras olup olmadysa tartmal
bir konudur. Bana gre, bu yaztn Kumran'dan nceki uyarlamas Jbi
leler Kitab'ndan daha nceki bir dnemde yazlmtr; dolaysyla bu
yazt iin belirlenecek tarih, en azndan, M . . ikinci yzyln ilk yars
olmaldr.
... II d a h a sonra i i m d e n , bu fikrin, G z c l e r l e , Kutsal O l a n
larla ... D e v l e r l e ... v e b u o c u k y z n d e n e n d i e y e k a p l m t m .
S o n r a b e n , L e m e k , a c e l e y l e karm B a t h e n o s h ' u n y a n n a gittim v e
ona yle d e d i m ; 'En Y c e n i n , U l u R a b ' b i n , D n y a l a r Kral'nn,
cennetin oullarnn hkmdarnn

bana gerei a k l a y n c a -

y a dek, eer ... gerekleri a k l a b a n a ... gerei a n l a t n c a y a dek,

d n y a l a r n K r a l ' y l a ...'
S o n r a k a r m B a t h e n o s h , kzgnlkla bana kt v e y l e d e d i ;
' E y k a r d e i m , e y e f e n d i m , birlikte yattmz z a m a n ... z e v k i m i
a n m s a v e hislerimi. S a n a gerei s y l y o r u m . '
B u szlerle i k i r c i k l e n d i m . K a r m B a t h e n o s h , y z i f a d e m i n d e
itiini fark e d i n c e ... fkesi yatt v e b a n a y l e d e d i ; ' E y e f e n
d i m , e y k a r d e i m , a l d m z e v k i a n m s a ! Kutsal O l a n n , c e n n e t l e
rin K r a l ' n n z e r i n e y e m i n e d i y o r u m , ... b u dl senindir; s e n d e n
h a m i l e k a l d m . B u m e y v e y i sen ektin ... y l e y s e n e d e n y z ifa
d e n deiti, ikirciklendin? ... sana gerei s y l y o r u m . '
B u szler z e r i n e b e n , L e m e k , b a b a m M e t u e l e h ' i n y a n n a
v a r d m , o l a n l a r o n a anlattm. O ' n a , kendi babas H a n o k ' a gidip,
gerekleri o n d a n r e n m e s i n i rica ettim. n k o , s a y l a n biriydi
v e m e l e k l e r i n bilgisine sahipti. M e t u e l e h , szlerimi d i n l e d i k t e n
sonra ... gerekleri r e n m e k iin b a b a s n n y a n n a gitti.

CEZA VERMES

B a b a s n P a r v v a i n ' d e b u l d u ... o n a y l e d e d i , ' B a b a m , e y

e f e n d i m , ... b u r a y a g e l d i i m iin b a n a k z m a y a s n d i y e sana a n
l a t y o r u m ...
VI

Hakszlklardan

uzak d u r d u m .

Ana rahmindeyken

bile

gerei a r a d m . D o d u u m a n d a n itibaren, g e r e e a d a d m k e n
dimi. Btn y a a m m boyunc a daimi geree gre d a v r a n d m .
Kutsal o l a n her z a m a n b e n i m l e y d i . Karanlk ... y a l a n a kar, y r
d m y o l d a b e n i u y a r m a k i i n . G e r e k v e bilgelik u y a r n c a k u
am sarndm ... iddetin y o l l a r n d a . V a c a f S o n r a b e n , N u h , er
kek o l d u m . G e r e e bal y a a d m ... o n u n kzn, A m z a r a ' y , ka
rm s a y d m . K a r m g e b e kald v e b a n a o c u k d o u r d u . E n Y
c e O l a n n insanla b u y r u u u y a r n c a , o u l l a r m , k a r d e l e r i m i n
kzlaryla e v l e n d i r d i m ; kzlarm, kardelerimin o u l l a r n a v e r d i m .
V a c a f H e s a b m a gre ... o n j b i l e y a a d m v e o u l l a r m n k e n d i
lerine e e d i n m e z a m a n l a r geldi

H a y a l i m d e bana, cennetin

o u l l a r n n yaptklar anlatld ... b u srr s a k l a d m v e k i m s e y e a n

l a t m a d m , vacat ... b a n a ... b y k bir ... Kutsal O l a n n bir iletisi
... h a y a l i m d e b a n a seslendi ... karmda d u r d u ...
... Kutsal O l a n n iletisi b a n a d u y u r u l d u : ' S a n a y l e derler,
e y N u h , ...' v e y e r y z n d e k i btn oullarn d a v r a n l a r n a n l a
d m . O n l a r a bildiklerimi anlattm ... iki hafta ... S o n r a D e v l e r i n
d k t kan ... R a h a t l a d m ve ... dek b e k l e d i m ... kzlaryla bir
likte kutsal o l a n l a r ... sonra b e n , N u h ; m e r h a m e t , b y k l k , ger
e k ... b u l d u m .
. . . c e n n e t i n kaplarna d e k . . . a d a m l a r a v e srlara, v a h i h a y
vanlara ve kulara...
VII

...

zerindekiler; yeryz ve zerindekiler, d e n i z d e ve

d a d a k i l e r ... btn gk c i s i m l e r i ; g n e , a y v e y l d z l a r v e btn

G z c l e r ...
... s e n i d l l e n d i r e c e i m ... v a c a f K u t s a l O l a n . C e n n e t i n
E f e n d i s i ' n i n s z l e r i y l e s e v i n d i m v e ... h a y k r d m .
o ... h e p i n i z E f e n d i n i z e ... y e r y z n n e b e d i Kral ... v a c a f
G e m i , Ararat ( H V V R R T ) d a n a o t u r u n c a y a dek ... B y k bir y a n
gn ... B t n y e r y z iin b a l a n m a d i l e d i m . ... b a l a n g c ...
eti a t e e a t p y a k t m . k i n c i ley i n, ... k a n l a r n , s u n a n d i b i n e
serptim. n c l e y i n , kumrular ... sunu o l a r a k s u n a n z e r i n e
... y e m e k s u n u s u olarak, zerine y a l a v e gzel k o k u y l a y o r u l
m u u n k o y d u m ... B u n l a r n zerine tuz e k t i m . S u n u m u n k o k u s u
g k l e r e kadar y a y l d . V a c a f . . .

 L DENZ PARMENLER

KUMRAN

YAZITLARI

XI ... dalar ve l l e r ...

... drt ... v a c a f S o n r a b e n , N u h , dar k p , y e r y z n d e
e n i n e v e b o y u n a d o l a t m ... m e y v e l e r i n e v e y a p r a k l a r n a ... top
rak; otlarla, ifal bitkilerle v e rnlerle k a p l y d . B u m k e m m e l
ileri y a p a n , gklerin R a b b i n e krettim. O , e b e d i d i r ; O m a kr
ler o l s u n . Y e r y z n e ltfettikleri; y a l a n c l a r , saldrganlar v e g
n a h k r l a r y e r y z n d e n sildii v e a d i l a d a m l a r kurtard i i n
O m a y e n i d e n krettim. ... T a n r , c e n n e t i n Efendisi b a n a seslen
d i : ' K o r k m a , N u h . D a i m a , senin v e senin gibi o l a n o u l l a r n n y a
n n d a o l a c a m . Y e r y z n n v e o n a h k m e d e n l e r i n y a n n d a ...
l l e r i n , d a l a r n v e b t n her e y i n z e r i n d e ... B t n b u n l a r ,
y e r y z n d e k i r n l e r i , y e m e n i z i i n , sana v e o u l l a r n a v e r i y o
r u m . A n c a k asla kanl e t y e m e y e c e k s i n i z . K o r k u n v e y e m i n i n

...

d a i m a . ' ...
XII A r a r a t ( H V V R R T ) d a l a r n d a ... S o n r a diz k t m ... ben
v e o u l l a r m v e o u l l a r m n oullar ... T u f a n d a n sonra, y e r y z
h a r a b e y e d n m t . T u f a n d a n iki s e n e sonra, ilk o l u m a m ' n
olu, Arpakat dodu. a m ' n oullar; E l a m , Asur, Arpakat, Lud
v e A r a m ' d v e be kz v a r d . H a m ' n o u l l a r : K u s h , M i s r a i n , Put
v e K e n a n v e be kz. Yafet'in oullar: G m e r , M a g o g , M e d , Ya
v a n , T u v a l , M e e k , Tiras v e drt kz. B e n v e o u l l a r m y e r y z n
d e y a y l m a y a b a l a d k . L u b a r d a n d a , b y k bir a s m a b a h e s i
y a p t m . B a h e , d r d n c y l d a b a n a arap v e r d i . . . l k b a y r a m g e l
d i i n d e , ... a y n d a k i ilk b a y r a m n birinci g n n d e ... b u k a v a n o
z u (?) a t m v e ... b e i n c i yln ilk g n n d e b u n u i m e y e bala
d m . A y n g n , o u l l a r m , erkek t o r u n l a r m , karm v e b t n g e
l i n l e r i m i , k z l a r m z a r d m ; bir a r a y a g e l d i i m i z d e ... gittik.
Bizi helak olmaktan kurtaran, gklerin R a b b i n e , En Y c e T a n r'ya, Y c e O l a n a krettim.

XIII

... altn, g m , ta v e kili p a r a l a y p ; b u n l a r n p a r a l a

rn kendileri iin a l y o r l a r d . A l t n , g m ... d e m i r g r d m ; b

tn a a l a r kesip bunlar kendileri i i n tadlar. G n e , a y v e y l
dzlarn kestiklerini v e bazlarn k e n d i l e r i n e aldklarn g r d m .
Z e y t i n a a l a r n g r d m ; g e doru z y o r l a r d , s a a t l e r c e ...
y a p r a k l a r ... g r n d . B u zeytin a a l a r n izlerken y a p r a k l a r n n
o a l d n a tank o l d u m ... a a c a balydlar. B u z e y t i n a a c n
v e y a p r a k l a r n i z l e r k e n h a y r e t e k a p l d m . G n d r t rzgr
serte e s i y o r d u ; b u rzgrla zeytin a a c n n dallar koptu v e etra
fa s a v r u l d u l a r . lk olarak bat rzgr esti; a a c n d a l l a r n ve m e y
v e l e r i n i sallad v e bunlar s a v u r d u . S o n r a ...

GEZA VERMES

XIV...

d i n l e v e d u y ! S e n , b y k sedir ... bir dte, n n d e

d u r a n ... d a l a r n z e r i n d e ...
... g e r e k . B u r a d a kk s a l a n st y k s e k l e r e u z a n r l a r ( b u
) o u l ... B u , g r d n ilk st, sedirin g v d e s i n e ulat ... v e
bir dal ... y a a d s r e c e , s e n i n l e o l a c a k . B u n u n t r n d e n ... d i
y e a n l a c a k , ... doruluk a a c kk salp ... d a i m a a y a k t a d u r a
c a k . S e d i r a a c n n g v d e s i n e yetitiini g r d n b u st ...
... son st ... vacat... d a l l a r , ilk s d n d a l l a r n a girmiti
(ya da d o l a n m t ? ) , sondaki iki ... lk ... d a l l a r n a g i r e n , g r d n
dier d a l l a r ... srr o n a a k l a d m .
XV

... b t n bu grdklerin ... gezinirler, b u n l a r o u kt

dr. B u g r d n , g n e y d e n g e l e n , orakl a d a m , atele birlikte ...

l k e n i n g n e y i n d e n g e l e n ... K t l k l e r i atee a t a c a k l a r , b t n
... a r a s n d a n g e l e c e k ... D r t m e l e k ... b t n uluslarn a r a s n d a n .
B t n hepsi ibadet e d e c e k v e ... u t a n a c a k l a r . B e n , N u h , u y k u m
d a n u y a n d m v e g n e ...
XVI

... T i n a N e h r i ... k a d a r ... b t n k u z e y t o p r a k l a r v e

z e r i n d e k i l e r ... y k s e l e n e dek ... bu snr, B y k D e n i z i n sular

n ... dek g e e c e k ... Yafet'in ve s o y u n u n e d e b i miras o l a c a k , va
cat a m ' a v e o u l l a r n n p a y n a d e n ikinci a l a n ... T i n a N e h ri'nin sular ... T i n a N e h r i n e kadar ... b y k T u z l u d e n i z e ... S
nr, b u r a d a n ... d o u y a

XVII

... O l u m S a m , m i r a s n , kendi oullar a r a s n d a b l

trd. D i c l e N e h r i ' n i n s u l a r n d a n Kzl D e n i z ' e k a d a r u z a n a n v e

batda A s u r topraklarna k a d a r u z a n a n k u z e y topraklar

Elan'n

p a y y d . A r a m ' a d e n toprak, iki nehir a r a s n d a n A s u r d a l a r n a

k a d a r u z a n y o r d u . B u k z D a v e bat y n n d e M a g o g ' a k a d a r
u z a n a n ... d o u ... k u z e y d e ... d e n i z d e , b u t o p r a n birletii
y e r d e n A r p a k a t ' a v e o r a d a n g n e y e y n e l e n snra k a d a r u z a
n a n , Frat ile s u l a n a n btn topraklar v e b t n ... b u n l a r n a r a s n
d a k a l a n b t n o v a l a r v e v a d i l e r , krfezin ortasnda k a l a n a d a ...
G o m e r ' i n o u l l a r n ... A m a n a ' d a n Frat'a k a d a r ... b a b a s N u h ' u n
b l d ve k e n d i s i n e verdii p a y ... vacat Yafet, m i r a s n , oullar
a r a s n d a b l d . lk olarak, T i n a N e h r i n e k a d a r u z a n a n topraklar
G o m e r ' e v e r d i ; sonra M a g o g ' a , M e d ' e , Y a v a n ' a ( Y u n a n l l a r ) ,
L u d ' u n y a n n d a k i a d a l a r v e r d i . k i n c i k r f e z i , T u v a l ' a v e r d i ...
t o p r a n d a . M e s e k ' e ... d e n i z ... Tiras ... H a m ' n O u l l a r ' n n s
nrna kadar u z a n a n ... v a c a t ...
YVI11

 L DENZ PARMENLER

XIX

KUMRAN

YAZITLARI

... y l e d e d i m ; ' S e n . . . ' . . . ' . . . b u g n e k a d a r K u t s a l

Da'a gelmedin.'
B e n ( A v r a m ) ... a y r l d m v e g n e y e gittim. H e v r o n kurulur
k e n b u r a y a g e l d i m , b u r a d a iki sene k a l d m .
O z a m a n l a r ktln ba gsterdii b u t o p r a k l a r d a y k e n M
sr'n v e r i m l i o l d u u n u d u y d u m ... M s r l k e s i n e ... gittim. N i l
N e h r i ' n i n k o l l a r n d a n biri o l a n K a r m o n N e h r i ' n e ulatm ... N e h
rin y e d i k o l u n u g e t i m ... T o p r a k l a r m z getik v e H a m ' n O u l lar'nn topraklarna, M s r lkesine vardk.
M s r ' a ulatmz ilk g e c e b e n , A v r a m , bir d g r d m . D
m d e bir sedir v e h u r m a a a c ... S o n r a a d a m l a r g e l d i . S e d i r
aacnn kkn almak iin bu aac kesmeye yeltendiler. Bu
a r a d a h u r m a a a c haykrd v e y l e d e d i ; ' B u sediri kesen a d a m
lar l a n e t l e n e c e k . ' B y l e c e sedir, h u r m a a a c s a y e s i n d e kurtuldu
ve lmedi.
O gece ryamdan uyandm ve karm Saray'a ryam anlattm;
' B i r d g r d m ... v e b u d y z n d e n k o r k u y a k a p l d m . ' K a
r m , ' G r d n d anlat b a n a ' d e y i n c e b e n d e a n l a t m a y a b a
l a d m ... r y a n n y o r u m u ... ' . . . beni l d r m e y e k a l k a c a k l a r ; a n
c a k ... seni k o r u y a c a k ... O n l a r a b e n d e n sz et, ' O , b e n i m karde
i m ' d e , senin s a y e n d e h a y a t m kurtulacak v e senin s a y e n d e ka
rm y a a y a c a k ...'
Anlattklarm y z n d e n karm o g e c e alad ...
S o n r a S o a n ' a d o r u y o l a ktk, b e n v e k a r m ... o n u n y a a m
... k i m s e o n u g r m e y e c e k ...
A r a d a n be s e n e getikten sonra, S o a n f i r a v u n u n e m r i zeri
n e , M s r p r e n s l e r i n d e n a d a m , b e n i m v e k a r m n ilerini d e n e t
l e m e k iin geldi ... iyilik, bilgelik ve gerek ... verdiler. ... kurak
lk y z n d e n ... o n l a r a y a k n d m . ... d a h a fazla y e m e k v e i e c e k
... arap ... sz verdiler.
(Msrllar, b u ziyaretleri srasnda S a r a y ' g r m v e krala o n
d a n sz etmi olmallar.)
XX

... ' . . . ne gzel bir y z v a r ! S a l a r ne kadar da g z e l !

G z l e r i n e k a d a r d a b y l e y i c i ! B u r n u v e y z n n parlakl n e
kadar d a e k i c i ! G s l e r i n e kadar zarif, b e y a z l n e kadar g
z e l ! Kollar n e k a d a r h o , elleri n e kadar d a m k e m m e l ! E l h a r e
ketleri n e kadar b y l e y i c i ! A v u l a r n e kadar zarif, p a r m a k l a r n e
kadar u z u n v e d z ! A y a k l a r nasl d a a l m l , kalalar nasl d a k u
sursuz! G e r d e k o d a s n a girmi hibir bakire y a d a gelin o n u n ka
dar gzel o l a m a z ; o , btn k a d n l a r d a n d a h a g z e l . D i e r l e r i n -

EZA VERMES

d e n d a h a a l m l . B t n b u gzelliinin y a n sra bilge bir k a d n ;

b u y z d e n yapt btn iler m k e m m e K ? ) . ' K r a l , a y n a z d a n
k o n u a n H a r k e n o s h v e iki y o l a r k a d a n n szlerini d i n l e d i k t e n
sonra, b u kadn arzulad v e o n u a l m a k iin y o l a k t . K r a l , o n u n
gzellii karsnda tutuldu. O n u k e n d i s i n e ald v e b e n i l d r m e
y e y e l t e n d i . A n c a k S a r a y , krala ' O , b e n i m k a r d e i m ' d e y i n c e ,
b e n , A v r a m , onun sayesinde lmekten kurtuldum.
B t n g e c e , S a r a y zorla b e n d e n alnd iin b e n , A v r a m , y e
e n i m Lut'la birlikte aladk. O g e c e d u a e d i p y a l v a r d m v e n i y a z
ettim. G z l e r i m d e n yalar boalrken, ac iinde yle d e d i m ;
'Kutsal o l a n , e y B y k R a b b i m , d n y a l a r n E f e n d i s i , y e r y z n d e
k i btn krallar y n e t e n v e onlar y a r g l a y a n ! M s r K r a l , S o a n fi
r a v u n u n yaptklar y z n d e n senin h u z u r u n d a a l y o r u m . O , ka
rm z o r l a a l d b e n d e n . B e n i m i i n o n u c e z a l a n d r k i , o n a v e
o n u n a i l e s i n e kalkan g l elini g r e y i m . B e n d e n ayrd karm
kirletmesin b u g e c e . Y a R a b , y e r y z n d e k i btn krallarn z e r i n
d e o l d u u n u grsnler.' A l a d m , a c e k t i m .
O g e c e Y c e T a n r , o n u c e z a l a n d r m a k iin bir r u h , a i l e s i n e
kt bir ruh g n d e r d i . Kral ve ailesi c e z a l a n d r l d l a r . K r a l , k a r m
la geirdii iki s e n e b o y u n c a o n a y a k l a a m a d .
G e e n iki s e n e n i n s o n u n d a , kraln v e a i l e s i n i n ektikleri a c
v e strap artt. K r a l , kendisinin v e ailesinin b a n a m u s a l l a t o l a n
b u b e l a l a r d a n kurtulmak i i n , M s r l k e s i n d e k i b t n a z i z l e r e ,
b y c l e r e v e ifa v e r e n kimselere b a v u r d u . A n c a k h i b i r bilge,
b y c y a d a ifac, c e z a l a n d r c ruhun etkisi a l t n a g i r e n kral
k u r t a r a m a d v e hepsi kraldan kat.
B u n u n z e r i n e H a r k e n o s h y a n m a g e l d i ; b e n d e n kral i i n
d u a e t m e m i , o n u n y a a m a s iin e l i m i o n u n z e r i n e k o y m a m is
t e d i ; n k K r a l , ryasnda b y l e g r m t . A n c a k y e e n i m Lut,
H a r k e n o s h ' a y l e d e d i ; ' S a r a y , kraln kars o l d u u s r e c e a m
c a m , A v r a m , Kral iin d u a e t m e y e c e k . B u y z d e n krala g i d i p , S a
ray' a m c a m a geri v e r m e s i n i s y l e . A n c a k b u n d a n sonra a m c a m
krala d u a e d e c e k v e kraln hayat kurtulacak.'
H a r k e n o s h , L u t ' u n szlerinden sonra kraln y a n n a v a r p y
l e d e d i ; 'Kral hazretlerimin bana gelen b t n b u felaketler, A v r a m ' n kars S a r a y y z n d e n d i r . S a r a y ' , A v r a m ' a geri v e r i r s e n i z ,
btn b u ektiiniz a c l a r d a n v e zerinize k e n kt r u h t a n kur
tulacaksnz.'
S o n r a K r a l , b e n i ard v e y l e s y l e d i ; ' S a r a y , y z n d e n
b a m a n e iler atn? B a n a , aslnda karn o l a n S a r a y ' n kz karde-

 L DENZ PARMENLER

KUMRAN

YAZITLARI

in o l d u u n u s y l e m i t i n ; b u y z d e n o n u k e n d i m e e e d i n d i m .
t e karn S a r a y ! M s r lkesini terk e d e c e k s i n . i m d i b e n i m v e e v i m
iin d u a et ki z e r i m i z e k e n bu kt ruhtan k u r t u l a l m . '
B y l e c e o n u n ... iin dua ettim; e l i m i o n u n bann z e r i n e
k o y d u u m z a m a n , ektii a c l a r d i n d i , iindeki kt ruh b e d e n i n
d e n a y r l d v e kral (eski) y a a m n a geri d n d . Kral b a n a y l e
d e d i ; ... b a n a ... sz v e r d i ; karma altn, g m , k e t e n d e n e l b i s e
ler v e m o r ... v e r d i . H a c e r d e ... v e M s r ' d a n k a n a dek b e n i m l e
yolculuk edecek adamlar yanma verdi. B e n , A v r a m , yanmda
b y k bir y k l e , altn v e g m l e r l e v e y e e n i m Lut'la b e r a b e r
M s r l k e s i n d e n a y r l d m . Lut'un da b e r a b e r i n d e ar bir y k var
d . Kendisi iin M s r l k e s i n d e n e e d i n d i .
S u n a k k u r d u u m B e y t e l ' e v a r n c a y a dek n c e d e n k o n a k l a m
o l d u u m y e r l e r d e XXI tekrar k o n a k l a d m . S o n r a b u r a d a ikinci bir
sunak y a p t m . S u n a n zerine bir kurban v e Y c e Tanr iin bir
s u n u k o y d u m . O r a d a , d n y a l a r n R a b b i n i n adn a n d m , T a n r ' n n
a d n kutsadm v e O ' n a krettim. B a n a bahettii btn servet v e
iyilikleri iin d u a ettim. n k Tanr b a n a iyilikle yaklamt v e
b e n i b u l k e y e getirerek h u z u r l u o l m a m salamt. Ertesi g n ,
Lut, s r l e r i m i z e b a k m a k iin y a n m d a n a y r l d . Lut u z a k l a r d a ,
r d n o v a s n a yerleti, o n a v e r d i k l e r i m l e b e r a b e r btn y k n
d e y a n n d a g t r d . O , k o y u n l a r y l a b e r a b e r S o d o m ' a kadar gitti
v e o r a d a yerleti. B e n s e B e y t e l D a ' n a y e r l e t i m ; a n c a k y e e n i m
b e n d e n a y r l d i i n z n t l y d m . T a n r , bir g e c e , d m d e
b a n a s e s l e n d i ; ' B e y t e l ' i n k u z e y i n d e b u l u n a n R a m a t H a z o r lkesi
n e git. O r a d a d u r u p d o u , bat, g n e y v e k u z e y y n l e r i n e bak.
G r e c e i n btn topraklar yurt e d i n v e s o y u n b u r a d a o a l s n . '
Ertesi s a b a h , R a m a t H a z o r ' a gittim v e b u y k s e k y e r d e , M s r
Nehri'nden Lbnan'a ve Senir'e; Byk Deniz'den Havran'a, Kad e ' e kadar u z a n a n G e v a l lkesine, H a v r a n ' n k u z e y i n d e k i B y k
l e v e Frat'a k a d a r u z a n a n S e n i r ' e b a k t m . S o n r a T a n r b a n a
s e s l e n d i ; ' B t n b u g r d n topraklar senin s o y u n a v e r e c e i m ;
buras sonsuza dek sizin o l a c a k . S o y u n u , b u r a d a s a y l a m a y a n toz
taneleri kadar o a l t a c a m ; y l e k i kimse s o y u n d a n o l a n insan
lar s a y a m a y a c a k . D o r u l v e git! B u t o p r a k l a r a , e n i n e b o y u n a
b a k ; n k buras senin y u r d u n v e s e n d e n sonra, b u r a y s o y u n a
vereceim.'
B e n , A v r a m , b u topraklar g e z m e k iin b u l u n d u u m y e r d e n
a y r l d m . n c e l i k l e G i h o n N e h r i ' n e v a r d m ; sahil b o y u n d a n B o a
(Taurus) D a ' n a getim. Sonra B y k Tuzlu D e n i z i izleyerek,

GEZA VERMES

B o a D a ' n n d o u s u n d a n i l e r l e d i m ; b u topraklar b o y l u b o y u n
c a g e t i m v e Frat N e h r i ' n e ulatm. D o u d a k i Kzl D e n i z ' e (Farsi
Krfezi) k a d a r b u nehri i z l e d i m , Kzl D e n i z s a h i l i n i g e t i m v e
Sazlk D e n i z i ' n i n (ya d a a d a a d y l a Kzl D e n i z ) a z n a ula
tm. O r a d a n gneye ynelerek G i h o n N e h r i ' n e getim. En sonun
d a v e r i m l i v e h u z u r d o l u topraklarma geri d n d m . H e v r o n ' u n
k u z e y d o u y a k a s n d a k i M a m r e M e e l i i n e y e r l e t i m . B u r a d a bir
sunak y a p t m ; Y c e T a n r iin sunan z e r i n e bir k u r b a n v e a d a k
k o y d u m . O r a d a y i y i p itim. E v i m d e k i btn a d a m l a r , M a m r e , O r n a m v e E s h k o l ' a g n d e r d i k l e r i m , A m o r l u kardeler v e a r k a d a l a
rm d a b e n i m l e y i y i p itiler.
B u g n l e r d e n n c e E l a m kral K e d o r l a o m e r ; B a b i l Kral A m r a fel, K a p t o k kral A r i o k ve iki nehir arasnda y a a y a n h a l k l a r n kral
Tidal ile bir a r a y a g e l d i . B u n l a r , S o d o m kral B e r a , G o m o r a kral
B i r a , A d n a kral i n a v , S e v o y i m kral S h e m i a b a d v e B e l a kralna
kar s a v a ilan ettiler. ki o r d u , S i d d i m v a d i s i n d e kar karya
g e l d i ; E l a m kral v e y a n d a l a r , S o d o m kraln v e b e r a b e r i n d e k i l e r i
y e n i l g i y e uratarak, bunlar v e r g i y e baladlar.
O n l a r , o n iki s e n e b o y u n c a E l a m kralna vergi d e d i l e r ; a n
c a k o n n c s e n e E l a m kralna kar a y a k l a n d l a r . O n d r d n
c s e n e d e , E l a m kral mttefiklerinin bana geti v e b u n l a r l
Y o l u b o y u n c a ilerleyerek, Frat N e h r i ' n d e n tesini y k p y a m a l a
dlar. Aterot K a r n a i m ' d e k i R e f a i m , A m m o n ' d a k i Z u m z a m i m , a v e - K i r y a t a y i m ' d e k i E m i m , G e v a l dalarndaki H o r l u l a r ' a saldrd
lar v e b y l e c e l d e k i E l P a r a n ' a ulatlar. S o n r a geri ... H a s e s o n
T a m a r ...
S o d o m kral; G o m o r a , A d m a , S e v o i m v e B e l a krallaryla birle
erek, S i d d i m V a d i s i ' n d e E l a m kral K e d o r l a o m e r v e y a n n d a k i
krallara kar savat. A n c a k S o d o m kral y e n i l g i y e u r a y a r ak k a t ,
G o m o r a kral ... u k u r a dt. E l a m kral S o d o m , G o m o r a ... ga
nimetlerini toplad ... S o d o m ' u n y a n n d a b u l u n a n L u t ' u

XXII

Av-

r a m ' n y e e n i n i , dier ganimetlerle beraber y a n l a r n d a gtrdler.

A v r a m ' n L u t ' a verdii srlerden birine o b a n l k y a p a n kii
esirlerin arasndan kaarak, o zamanlar H e v r o n ' d a yaamakta
olan A v r a m ' n yanna geldi. Bu a d a m , A v r a m ' a , yeeni Lut'un
esir d t n v e btn servetine e l k o n u l d u u n u ; a n c a k L u t ' u n
hala hayatta o l d u u n u ; ordunun, (rdn'deki) B y k V a d i ' d e n
g e e r e k k e n d i l k e l e r i n e d n e r k e n n l e r i n e k a n h e r eyi ykp
y a m a l a d k l a r n v e a m topraklarna doru i l e r l e d i k l e r i n i anlatt.

KUMKAN

U L U UtlNIZ r A K U M t N L L K I

YA/.lll.AKI

A v r a m , y e e n i Lut y z n d e n a l a d . A n c a k sonra k e n d i s i n i
c e s a r e t l e n d i r e r e k d o r u l d u ; klelerinin a r a s n d a n savaa hazrlkl
y z seksen a d a m seti. O r n a m , Eshkol v e M a m r e d e , A v r a m ' n
o r d u s u e l k o n u l d u u n u ; a n c a k Lut'un hala hayatta o l d u u n u ; or
dunun, (rdn'deki) B y k Vadi'den geerek kendi lkelerine
d n e r k e n n l e r i n e k a n her eyi y k p y a m a l a d k l a r n v e a m
t o p r a k l a r n a d o r u ilerlediklerini anlatt.
A v r a m , y e e n i Lut y z n d e n a l a d . A n c a k sonra k e n d i s i n i
c e s a r e t l e n d i r e r e k d o r u l d u ; klelerinin a r a s n d a n savaa hazrlkl
y z seksen a d a m seti. O r n a m , Eshkol v e M a m r e d e , A v r a m ' n
o r d u s u n a katldlar. A v r a m , D a n ' a kadar b u o r d u n u n izini srd
ve ordunun D a n ' d a konaklam olduunu grd. G e c e olunca
drt

koldan

ordunun

zerine

saldrdlar.

Avram,

bu

orduyu

a m ' n k u z e y i n d e b u l u n a n H e l b o n ' a kadar k o v a l a d ; btn esirle

ri, g a n i m e t l e r i v e amalar kurtard. Y e e n i Lut'u v e o n u n serveti
ni de a l a r a k btn esirlerle beraber geri d n d .
S o d o m kral, A v r a m ' n , esirlerle v e g a n i m e t l e r l e geri d n d
n d u y u n c a , o n u g r m e k zere K u d s ' t e k i a l e m ' e gitti. A v
r a m , S e v a h ' t a , Kral B e t h - h a - K e r e m v a d i s i n d e k o n a k l a d ; S a l e m
kral M e l k i s e d e k , A v r a m ' a v e y a n n d a k i a d a m l a r a y i y e c e k v e i e
cek getirdi. O, Y c e Tanr'nn rabbisiydi. ibrahim'i kutsayarak
y l e d e d i ; ' Y c e T a n r , gklerin v e y e r y z n n Efendisi A v r a m '
kutsasn! D m a n l a r n e l i n e dren Y c e T a n r ' y a krler o l
s u n ! ' B u n u n z e r i n e A v r a m , E l a m v e mttefiklerine ait o l a n g a n i
metlerin o n d a birini M e l k i s e d e k ' e v e r d i .
S o n r a S o d o m kral A v r a m ' n y a n n a gelerek y l e d e d i ; ' E f e n
d i m A v r a m , b a n a ait o l a n c a n l a r , E l a m kralna esir denleri b a
na geri v e r ; b t n g a n i m e t l e r sende kalsn.'
A v r a m , S o d o m kralna yle yant v e r d i ; ' B u g n , Y c e T a n
r'ya, gklerin v e y e r y z n n efendisine e l k a l d r d m ! S a n a ait bir
eyi a l m a y a c a m . N e bir a y a k k a b b a c n a n e d e a y a k k a b ka
yna e l k o y a c a m . B y l e c e , A v r a m , b e n i m servetim s a y e s i n d e
z e n g i n o l d u , d i y e k o n u m a y a c a k s n ! B e n i m l e g e l e n kiilerin v e
a d a m n y o l d a y e d i k l e r i dnda sana ait o l a n h i b i r eyi a l m a
y a c a m . A n c a k y o l d a h a r c a n m o l a n servetinin sana geri d e n i p
d e n m e y e c e i n e o n l a r karar v e r e c e k l e r . ' B u s z l e r d e n sonra A v
r a m , btn ganimetleri v e esirleri, S o d o m kralna geri v e r d i . K r a l ,
lkesindeki btn esirleri serbest brakt ve onlar geri g n d e r d i .
B t n b u o l a y l a r d a n sonra T a n r , bir g e c e A v r a m ' n ryasnda
g r n d ; ' H a r a n ' d a n ktndan beri on yl g e t i . ki senedir bu

CEZA VERMES

topraklarda yayorsun ve yedi sene Msr'da kalmtn ve M

sr'dan b u r a y a d n n c e y e kadar bir yl gemiti. i m d i sahip o l d u
un eyleri say ki, H a r a n ' d a n b u r a y a tadn zenginliklerinin iki
y e katlanm o l d u u n u gr. i m d i k o r k m a ; senin y a n n d a y m ; sana
y a r d m e d e c e i m v e g v e r e c e i m . B e n senin k a l k a n n v e zrh
n m . Z e n g i n l i i n v e eyalarn b u n d a n sonra d a h a d a artacak.' A n
c a k A v r a m , T a n r ' y a y l e karlk v e r d i ; ' T a n r m R a b , z e n g i n i m
v e o k e y a m v a r ; fakat bunlarn b a n a n e iyilii d o k u n a c a k ? p
lak v e o c u k s u z l e c e i m . M i r a s m , e v i m d e n bir o c u a d e v r e d i l
meli ... o l u Eliezer, varisim olsun.' T a n r , A v r a m ' a y l e d e d i ; ' O ,
senin varisin o l a m a z . S e n i n c a n n d a n biri varisin o l a c a k . ' ...

Tekvin Beyanatlar
(4Q252-254a)

Tekvin hikyesinin bu kopuk zetine ait drt blm, burada yeni

den retilir; dier ikisiyse tarikat yorumlardr. lk blmde, Tufan hik
yesinin tarih dizini, Kumran Cemaati'nin kulland gne takvimine
uyarlanmtr. Ayn metin iinde, Tekvin'de anlatlagelen baz olaylar
sorgulanr; rnein N u h , kendisine kar saygszca davranan H a m du
rurken neden dier olunu, Kenan' lanetlemiti? Pesheren farkl olan
bu blmdeki tefsir daha ok 'yeniden yazlan Kutsal Kitap' biimlerine;
rnein Tekvin ve ksmi olarak rabbilerin yorumu olan peshata, ya da
'sade' biime benzer.
ikinci metnin konusu Yahuda'nn; Davut'un kabilesinin kutsanmasdr. Tarikat beyanats (beinci satrda 'cemaatin adam' diye sz edilen
kii) iktidarn daima Davut soyunda kalaca anlatr; dolaysyla Davut
soyundan gelmeyen ada Hasmonlu khin-krallarn meru olmayan
biimde taht ele geirdiklerini ima eder. Bu durumda; elimizdeki metin
M . . birinci yzyln ilk yarsnda yazlm olmal. Ancak 4Q254 iinde
geen drt ksa blm daha eski zamanlara aittirler. I. blmde, G e mi'den sz edilir. n c blmn ilk stununda, Malaki 3: I6-I8'den
alnt yaplr. evrilebilen tek blm de budur. 4 Q 2 5 4 iinde tasnif edi
len on be ksa parada Nuh Hikyesi ve Atalarn kutsanmasna deini
lir. Bunlar arasndan da yalnzca I. ve 5. blmler evrilir. I. blmn 24 satrlar 4 Q 2 5 2 ii 1,6 ile rtr.
Editio princeps iin bkz. G. j. Brooke, DJD, XXII, 185-212, 217-36.
4 Q 2 5 2 , I. b l m ( T e k v i n 4:3-15:17)
I N u h , drt y z sekseninci y a n d a y k e n o n l a r n ( N u h T u f a n ;
n c e s i insanlnn) sonu g e l d i . Tanr y l e d e d i ; 'Ruhum adamda

GEZA VERMES

sonsuza

dek

kalmayacak,

(Tekvin

6:3)-

Tufan'n

Adamn
sonuna

ikinci ayn on yedisinde -haftann

rin

btn

kapaklarn

ald,

mr
dek.

yz

Nuh

ilk g n -

enginlerin

yirmi

alt

yl

olacak

yz yandayken,

Tufan balad.

kaynaklar

ald.

Gkle

Krk

krk gece boyunca yamur yad (7:11-12) n c a y n y i r m i

gn

alts

n a , haftann b e i n c i g n n e dek. Sular yz elli gn boyunca yer

yzn kaplad (7:24) - y e d i n c i a y n on d r d n e , haftann n c
g n n e dek.

Yz elli gnn s o n u n d a ,

sular dindi -iki

gn,

dr

d n c ve beinci g n ; altnc g n d e - gemi H u r a r a t ( ya da Turarat) dalarna oturdu, y e d i n c i a y n on y e d i n c i g n (8:3-4) Onun

cu

aya,

ayn

drdnc
nunda

-on

gvercini

ynca

dek sular dinmeye

devam

etti

g n - ve dalarn tepesi grnd (8:5).

-dalarn

at (8:6)
iin

ilk gnne
tepesi

birinci

dar

Nuh'a,

grndndeayn onu.

sald

(8:8);

kuu

Krk gnn so

geminin

penceresini

Sularn dinip dinmediini anlamak

ancak

gemiye geri dnd (8:9).

dikten sonra

Nuh

-haftann

tekrar sald (8:10).

ku,
Nuh

konacak

yer bulama

yedi gn

Ku, gagasnda

daha

bekle

bir zeytin da

lyla geri geldi (8:10-11) -on birinci a y n y i r m i d r d , haftann ilk

gn.

Bylece

Nuh,

yeryznden

sularn

ekilmi

olduunu

anla

d (8:11). A r a d a n bir y e d i g n d a h a getikten sonra g v e r c i n i tekrar

brakt ve bu ku geri d n m e d i (8:12) -on ikinci a y n biri, haftann
ilk g n . N u h ' u n kuu s a l m a s n d a n hafta sonra -ki bu ku geri
dnmemiti;
n

yeryzndeki

kaldrp

(8:13).
alt

dar

sular

baknca

kurumutu.
topran

Bu birinci ayn ilk gnyd.

yz bir yandayd,

ikinci ayn

Nuh,

kurumu

geminin

kapa

olduunu

Bu o l a y y a a n d n d a

grd
II

on yedinci gn yeryz

Nuh
kuru

mutu (8:14) -haftann ilk g n . O g n , Nuh, g e m i d e n kt (8:18)

altm drt g n n s o n u n d a , haftann ilk g n , ikinci a y n o n
yedisi vacat ve alt vacat B i r s e n e n i n s o n u n d a N u h g e m i d e n kt
vacat

Nuh,

yle

dedi;

aylnca
'

kk

Kenan'a

olunun

lanet olsun.

kendisine

ne

Kleler klesi

yaptn
olsun

anlayp

kardeleri

ne (9:24-25). A n c a k H a m ' deil y a l n z c a o l u n u l a n e t l e d i ; nk

Nuh'un

oullarn

kutsamt.

Onu,

am'n

adrlarnda

yaatsn

(9:27). T o p r a , sevdii A v r a m ' a v e r d i . T e r a h , y z krk be y a n

dayken,

Kildaniler'in

Ur

kentinden

ayrld

ve

Harran'a

geldi

(II:

31). O z a m a n A v r a m , y e t m i y a n d a y d v e be yl b o y u n c a H a r
r a n ' d a dolat. D a h a sonra K e n a n topraklarna g e t i . A l t m be
yl

...

dve,

/e(15:17) ...

kei ve ko (15:9)

...

arasndan geerken alevli mea-

O L DENZ PARMENLER

KMRAN

YAZITLARI

( T e k v i n 36:12)
IV

Timna,

Esav'n

olu

Elifaz'n

cariyesiydi.

Ona

Amelek'i

dour

d u (36:12). T a n r ' n n M u s a ' y a b u y r u u z e r i n e S a u l A m e l e k ' i c e

zalandrmt;

Anelek'in

ansn

gkler

altndan

sileceksiniz

(Ya

sann Tekrar 25:19).

Yakup'un Kutsanmas (Tekvin 49:3)
Ruben,
g

sen

benim

bakmndan

mayacaksn

ilk

olum,

stnsn.

artk.

nk

kudretimin

Ancak
babann

su

ilk

gibi

rnsn.

dengesizsin;

yatana

girip

onun

Sayg

ve

stn

ol

deini

kirlettin ... (49:3). B u n u n y o r u m u udur; R u b e n , babas c a r i y e s i

olan B i l h a ' y l a uyurken o n u kk drd ve babas yle d e d i ;
'lk ocuum ... (a.g.e.) R u b e n ... ilk o c u k
( T e k v i n 49:10)
V Asa,
yunca,

Yahuda'dan ayrlmayacak ... (49:10).

tahtta

oturan

srail'in y n e t i m i b o

Davut soyunun ard arkas kesilmeyecek ( Y e -

r e m y a 33:17). n k h k m d a r n asas (49:10) kralln A n t l a m a

s d r v e srail k l a n l a r , b l k l e r d i r 1 , D a v u t K o l u n d a n D o r u l u k
M e s i h ' i g e l i n c e y e dek. O v e s o y u e b e d i y e t e k a d a r h a l k n n z e
rinde Krallk A n t l a m a s ' n a sahip k a c a k l a r ... C e m a a t a d a m l a
ryla a r a s n d a k i Y a s a , ... a d a m l a r n n birlii ...

'Samiriye

Pentateuch'unda

l rglyw (ayaklar)'dr.

geen

dglyvv

(sancaklar=blkler)

kelimesinin

geleneksel

kar

Tekvin Beyanat C
(4Q254)

I . B l m ( T e k v i n 9:24-5)

Syledii
kendisine

ne

...

k a p l a r d a ve

yaptn

anlayp

...

yle

Nuh,
dedi;

aylmca
'

kk olunun

Kenan'a

lanet

olsun.

Kleler klesi olsun kardelerine ( T e k v i n 9:24-5).

B l m 5-6 ( T e k v i n 49:15-17)
Yklemek
49:15).
kendi

iin

Bunun

halkn

omuzlarn

yorumu

yarglayacak.

...

edi

ve

Dan,

Dan;

atn

angaryaya

katland

(Tekvin

bir srail kabilesini yarglar gibi

topuklarn

sran,

yol

zerin

de bir ylan, toprak yolda bir engerek olacak ( T e k v i n 49:15-17) ...

Tekvin Beyanat D
(4Q254a)

3. Blm
... a y n n o n y e d i s i n d e ... sene d o l d u u n d a N u h , g e m i d e n d
ar kt ... bir kuzgun ve dar kt, son kuaa a k l a m a k iin
geri d n d ... o n u n n n d e ; n k kuzgun gitti ve geri d n d ...

Yesaya Beyanatlar
(4QI6l-5, 3Q4)

Drt Yeaya Beyanat'na ait evrilebilir blmler, 4. maarada bu

lunmulard

(4Qplsa a " c '=:4QI6l-4).

Beinci

bir

beyanat

(4Qpl-

s a = 4 Q I 6 5 ) , evrilemeyecek kadar para buuktur. lk belgede, Kittim'in yenilgisinden ve Yeaya ll'de geen kurtarc peygamberlikten sz
edilir. B u , ayn zamanda 4Q285 ile de balantldr (bkz. s. 203). kinci
ve nc belgeler, tarikatn Yahudi dmanlarn hikye eder. Yeaya
54'e dayanan drdnc metinde, Cemaat, Yeni Kuds olarak adlandr
lr. Btn bu klliyat, M . . birinci yzylda kaleme alnm olabilir. 3.
maaradan karlan ksa bir blm (3Q4), Yeaya I:l'in aklamasdr;
ancak bu akc bir metin deildir.
Editioprinceps iin bkz. J. M. Allegro ve A. A. Anderson, DJD, V, 11-30.
4 Q I 6 , b l m 5-6
... h a l k l a r n l n d e n d n d k l e r i n d e ... C e m a a t P r e n s i v e
d a h a sonra
Migron'a
ceyi

Ceva'da

kat;

Batl

Madmena
duracak
unu

... o n l a r d a n a y r l a c a k

geti.

Arln
geirdiler.
Callim

kayor;
...

Siyon

Migmas'ta
Rama

bard;
Gebim
kznn

...

kenti

'Laya,
halk

dana,

Ayat kentine gelip buradan

brakp,

Maabarah'

titredi;
dinle

snak
Kuds

Saul'un
ve

aryor.

Ceva

yant

ver,

Bugn

tepelerine

ap

ge
halk

Anatot,

o,

Nov'da

doru

yumru

sallyor (10:28-32).
B u y a s a , son g n l e r i n y a k l a t n a iaret e d e r ... s a v a m a k

iin A k k o V a d i s i ' n d e n ilerlediinde ... titrer ... k i m s e o n u n gibi

deildir ve ... btn ehirlerinde ... K u d s c i v a r l a r n a k a d a r ...

L DENZ PARMENLER

KUMRAN

YAZITLARI

B l m 8-10
...
ler.

uzun

aalar

Lbnan,

kesilecek,

gururlular baltayla

yere

serilecek

Gl Olann nnde diz kecek (10:33-4).

B u n u n y o r u m u , srail'in e v i n i y k a c a k o l a n Kittim v e v e f a k r
... b t n uluslarn v e yiitlerin cesareti krlacak v e gnlleri e r i
y e c e k . O y l e der; 'Uzun aalar kesilecek, b u n l a r , Kittim'in y i
itleridir
tim'in

...

Ormann

sava

iin

kalbi baltayla

...

drlecek,

Lbnan gl

olann

onlar

nnde

...

diz

Kit

kecek

(10:34). B u n u n y o r u m u n a g r e , b y k o l a n n e l i n e d e n Kittim
... srail'den k a a r k e n ...
vacaf
ay'n
uzayacak.
hu,

ktnden
Rabbin

yeni

ruhu,

bir

bilgeiik

filiz
ve

kacak;

anlay

kknden

ruhu,

bilgi ve Rab korkusu ruhu onun zerinde olacak.

houna
nn

gidecek.

Gznn

duyduklarna

yarglayacak

ve

gre

grdyle

karar

dnya

zerinde

ezilenleri

ve g ru

yoksullar
adil

Dal

Rab korkusu

yarglamayacak,

vermeyecek;

bir

kulaklar
dorulukla

biimde

deerlen

direcek (11:1-3).
B u , son g n l e r d e d o r u l a c a k D a v u t k o l u n u anlatr ... T a n r ,
o n u kudret r u h u y l a dorultacak. O n a g r k e m l i bir taht, kutsallk
tac ve renkli giysiler ... v e r e c e k . E l i n e bir asa tututuracak ve o,
b t n uluslara h k m e d e c e k . M a g o g ... v e k l c , b t n uluslar
yarglayacak.
O,
rnn

yle

der;

duyduklarna

Gznn

gre

karar

grdyle

vermeyecek:

yarglamayacak,
Yani

bu,

kulakla
anlama

gelir ... K h i n l e r ... o n a retilenler u y a r n c a y a r g l a y a c a k v e o n larrvbtyruuna gre h k m v e r e c e k . S a y l a n k h i n l e r d e n biri d

ar k a c a k v e ... giysileri ... e l i n d e o l a c a k .
4QI62
nk on
hum

dnmlk ba ancak bir bat arap,

ancak bireia

tahl

bir h o m e r

to

retecek (5*:I0)

B u szler, son gnlerin geliine, l k e n i n kllarla v e a l k l a

h a r a p e d i l i i n e iaret eder. l k e Z i y a r e t e d i l d i i n d e , sabah erken
vakitte

iki peinde

oyalananlarn
kaval
ler

ve

alnr;
Elinin

vay
iki

koanlarn,
haline!
iilir;

yaptklarn

akam

Onlarn
ancak

vakti

arapla

lenlerinde

onlar,

grmezler.

Rabbin
Bu

lir,

tutuana
enk,

ilerini

yzden

tef

dek
ve

nemsemez

halkm

bilgisizlik-

GEZA VERMES

feri yznde

srgne

gidecek,

saygn

kalabalklar

susuzluktan

krlacak.

kadar at;

Kuds'n

ardna

grltl

bir ekilde

te
srail'in

bu

saygn

szlerini

adamlar,
Rabbin

kmsediler.

kna

kar

redi,

cesetler p gibi sokaklara serildi.

bin fkesi dinmedi,

lecek

cehennem,

ve

boaz

sradan

halk

ve

inecek (5:11-14).

Alayclar,

fkesi alevlendi,

alktan

yzden

elenenleri oraya

Kuds'teki
kutsalnn

kiileri

Bu

Bu

elini kaldrp

yasasn

kmsediler,

yzden

Rabbin

onlara

vurdu.

hal

Dalar tit

Btn bunlara

karn

Rab

eli hala havada (5:24-5).

B u Kuds'teki A l a y c l a r n birlii...
4QI63
Bu

yzden

nerseniz
bunu

yapmyorsunuz.

acaz,
didiyle

Bir

Kutsal

huzur

yle

kiinin

hepiniz
bir

Olan

ve

dediniz;

tehdidiyle

bin

kaacaksnz.

iaret

ltfetmeyi
seltiyor.

srail'in

yle

adalet

dedi;

'Hayr.

gibi

bekliyor,
nk

kalana
size

Rab,

Da
kadar

merhamet

adaletin

kii

Atlarn

banda

bir

Ne

zerinde

be

kiinin

bayrak

kaacaksnz.
gstermek

Ancak
ka

izleyenler de hzl

kaacak;

Tanrs'dr.

'Bana

bulacaksnz.'

hzl atlar sreceiz.' Bu yzden sizi

olacaklar.
pede

Rab,

kurtulacaksnz;

direi,

te

Rab

size

Ancak

iin

kendisini

mutlu

teh

onu

yk

bekleyen

lere! (30:15-18).
S o n g n l e r e d e i n e n b u szler, K u d s ' t e b u l u n a n basit e y l e
rin a r a y n d a k i l e r l e ilgilidir. ... Y a s a y k m s e y e n v e T a n r ' y a
itimat e t m e y e n ... birini g z e t l e y e n d o l a n d r c l a r n y a l a n s y l e
mesi gibi ... Y a s a ' n n szlerini k m s e d i l e r .
Ey,
Tanr

Kuds'te
alay

karlarnz
ekmeini
artk

yaayanlar,

seslerinizi

duyduunda

duyduunda
ve

sizi

strabn

gizlenmeyecek

Siyon

size

yantlayacak.

suyunu
ve

halk,

vermesine

gzleriniz,

artk

alamayacaksnz.

merhamet
Rab,
ramen,

retmeninizi

edecek;

size

ya

zorbaln

retmeniniz
grecek

...

(30:19-20)
4QI64
Talarnz

rastk

tana

dikeceim

(54:Mb).

Bu szn y o r u m u ... btn srail, g z e saran rastk ta gibidir.

Temellerinizi

safirle

atacam

(54:le)

KUMRAN

L DENZ PARMENLER

YAZITLARI

B u szler, C e m a a t K u r u l u m u n t e m e l l e r i n i atan k h i n l e r l e v e
insanlarla ilgilidir ... O ' n u n s e k i n l e r i n i n c e m a a t i , dier talarn
arasnda safir gibi ( l d a y a c a k ) .
Kale

burlarnz

akit

tandan

yapacam

(54:12a)

B u , U r i m v e Tuttim'in yargsyla a y d n l a n a c a k o l a n o n iki k

hin efini anlatr. ... gnein ndan, a y n ... y o k s u n o l m a s gibi
o n l a r d a eksik o l a n ...
ve

btn

kaplarnz

mcevherden

(54:12b)

Bu szler, srail kabilelerinin eflerini ...

Hoea Beyanatlar
(4QI66-7)

Hoea'nn

yorumlarnn

bulunduu

iki

paral

elyazmasnn

(4QI66-7) ilkinde, sadakatsiz kadna benzetilen srail halknn, oynala

r; yani Yabanclar tarafndan batan karl anlatlr. kincisindeyse,
N a h u m Aklamas'nda da sz edilen 'kzgn gen aslan' ve 'Efrayime
bakaldracak ... Khin' hikye edilir.
Editio princeps iin bkz.). M. Allegro ve A. A. Anderson, DJD, V, 31-2.
4QI66
Kendisine yeni arap

II
tn

ve gm

salayann

ve ya verenin,
ben

olduumu

Baal iin

harcad

al

bilmedi ( 2 : 8 ) .

Y o r u m u ; o n l a r y e m e k y i y i p d o y d u l a r ; a n c a k ... T a n r ' y unut

tular. T a n r ' n n , hizmetkrlar o l a n p e y g a m b e r l e r y o l u y l a g n d e r
dii b u y r u k l a r g z ard e d i p , k e n d i l e r i n i a y a r t a n l a r d i n l e d i l e r .
O n l a r a itimat ettiler; krlklerinde, o n l a r tanr sanp korktular.
Bu
geri

yzden

alacam.

alacam.

zamannda
plak

Oynalarnn

elimde alamayacak onu.

tahlm,

bedenini
nnde
(2:

mevsiminde

rten
aybn

yapam,
ortaya

yeni

arabm

ketenimi

ekip

karacam;

kimse

9-10).

Y o r u m u ; Tanr onlar a l k v e p l a k l k l a c e z a l a n d r a c a k ; y l e
k i g v e n d i k l e r i uluslarn n a z a r n d a u t a n a c a k l a r v e k k d e
c e k l e r . S e f a l e t l e r i n d e n kurtulmak iin k i m s e d e n y a r d m a l a m a y a
caklar.
Btn
Cnleri'ne,

sevincine,
dinsel

bayramlarna,

bayramlarnn

yeni

tmne

son

ay

trenlerine,

vereceim

abat

(2:11).

 L DENZ PARMENLER

KUMRAN

YAZITLARI

Y o r u m u ; onlar Yasa'nn h k m n reddedip, uluslarn bay

ramlarn kutlamlard. A n c a k sevinleri tkenip y a s a d n e c e k .
Viran

edeceim

larmn
yem

bana

asmalarn,

verdii

olacaklar yabanl

incir

crettir'
hayvanlara

aalarn;

dedii.

hani

alla

...{2:

'bunlar,

evireceim

oyna
onlar,

12).

4 Q I 6 7 , 2. blm
... ve yaralarn

iyilemeyecek (5:13).

Y o r u m u ; ... kzgn g e n aslan ...

nk
gibi

ben

olacam

Efrayim'e

bir aslan,

Yahuda

evine gen

bir aslan

(5:14a).

Yorumu; Efrayim'e vurmak iin elini kaldracak olan son Khin ...
Gidip
m

yerime

arayncaya

dneceim,

kadar;

onlar

skntya

sulu

dnce

hissedinceye

beni

ve

yz

arayacaklar ( 5 : 1 5 ) .

Y o r u m u ; Tanr kendi y z n ... saklad ve o n l a r . . . d i n l e m e d i ...

B l m 7-9
Fakat onlar,

Adem gibi,

Antlama'y

bozdular (6:7)

Y o r u m u ; ... T a n r ' y a kar geldiler, Y a b a n c l a r n ilerine g r e

hareket e t t i l e r . . .

Mika Beyanat
(IQI4, 4QI68)

I. maaradan karlan bu ksa blmlerde (IQI4), Mika yorumun

dan kesitler sunulur. Peygamberin szleri, Samiriye'yi ve Kuds' kna
ma niteliinde olsa da, tarikat anlatcs Samiriye'yi Kumran'n dman
lar 'Palavrac' ile ilikilendirirken; Kuds' ve Yahuda'y Doruluk
retmeni ve onun Cemaatiyle birlikte anlatr. 4 Q I 6 8 (D)D, V, 36) iinde
snflandrlan Mika 4: 8-l2'nin bal 'Mika (?) Beyanat'dr; ancak bu
metinde ne pesher kelimesi ne de baka bir yorum ifadesi bulunduun
dan, elyazmas kutsal kitapla ilgili olabilir.
Editio princeps iin bkz. J. T. Milik, DJD, I, 77-80.
Btn
znden.

Yakup'un

Yahuda'nn
nna

bunlar

Yakup'un
isyanndan

yksek yeri

evireceim.

isyan

neresi?

Kuds'te

ve

kim

evinin

sorumlu?

Kuds

zm

srail

deil mi?

balar

gnahlar

Samiriye

deil

Samiriye'yi

yapacam

(I:

ta

y
mi?
y

5-6).

Y o r u m u ; b u , Basiti y o l d a n saptran P a l a v r a c y l a ilgilidir.

Yahuda'nn

yksek

yeri

neresi? Kuds

deil mi? 0:5)

Y o r u m u ; y a s a y kendi birliine a n l a t m o l a n D o r u l u k
retmeni v e C e m a a t K u r u l u ' n d a yasa u y a r n c a y a a m a k z e r e k e n
dilerini T a n r ' n n s e k i n l e r i n e a d a y a n v e Yarg G n n d e kurtarla
c a k ... kiiler ima edilir.

Nahum Beyanat
(4QI69)

Bir N a h u m Beyanat'nn byk bir blm, drdnc maarada

bulundu (4QI69). Bu paralar, kutsal kitabn birinci ve ikinci blmleri
nin tamamn, nc blmnnse ilk on drt satrn kapsar. Elinizde
ki kitabn nc blmnde (s. 79-86), bunlarn tarihsel nemi zerin
de durulmutu. Buradaki anlatc yalnzca ifreli isimlerden (rnein Kittim, kzgn gen aslan vs) deil; ayn zamanda bilinen kiilerden de (De
metrius, Antiochus) sz eder. 'Canl insanlar asan kzgn gen aslana'
yaplan gnderme, 'asmak'; muhtemelen armha germek fiilinin, bir tr
yaptrm biimi olarak uygulandn gsterir. Yine Tapnak Parmeni'ndeki anlatya bakacak olursak (LXIV, 6-13) bu, hilekrlarn arptrla
ca lm cezasyd. Kutsal yasaya greyse, ancak infaz edilmi l bir
beden aslrd ve rnek olsun diye halka tehir edilirdi (Yasann Tekrar
21:21).
Bu elyazmas, paleografik temelde, M . . birinci yzyln ikinci ya
rsna tarihlenir.
Edith princeps iin bkz. M. Allegro ve A. A. Anderson, D)D, V,
371-42.
B l m 1-2
Yolunda

kasrgalar

ve

frtnalar

eser,

ayaklarnn

tozudur

bu

lutlar (1:3).
Y o r u m u ; ... kasrgalar v e frtnalar, T a n r m n yaratt y e r i n v e
g n giysisidir.

GEZA VERMES

O,

denize kzar ve onu kurutur (1:4a).

Y o r u m u ; D e n i z , ... Kittimdir. O n l a r y a r g l a m a k v e e g e m e n
likleri s o n a e r d i r i l e c e k o l a n btn y a n d a l a r y l a b e r a b e r y e r y
z n d e n silmek ...
Basan

ve

Karnel soldu;

Lbnan'n pnar

kuruyor (1:4b).

Y o r u m u ... i i n d e y o k o l a c a k , ... iin ktler d o r u u ... Kar

nel v e y a n d a l a r n a ... L b n a n v e L b n a n ' n f i l i z i ; k a h i n , S a d o k ' u n oullar v e kurullarnn a d a m l a r d r v e ... n n d e y o k o l a
c a k l a r ... s e k i n ... btn d n y a halklar ...
Dalar onun
da.

Dnya

bna

kar

ve

nnde
zerinde

durabilir?

titrer,

erir tepeler.

yaayanlarn

Kim

tm

dayanabilir kzgn

Yer sarslr huzurun

titrer.

Kim

fkesine?

onun

gaza

(l:5-6a).

Y o r u m u ...
I

Aslanlarn

ini,

yavru aslanlarn

maaras

nerede? (2:11).

Y o r u m u ; ... tanrtanmaz haklarn m e s k e n i ...

Aslan

nereye

giderse

yavrusunu

da

yannda

gtrr.

Kimse

zarar veremez onlara (2:1 Ib).

Y o r u m u ; b u szler, basit eylerin a r a y n d a o l a n k i m s e l e r i n
d z e r i n e Y u n a n kral D e m e t r i u s ' u n K u d s ' e g i r m e s i y l e ilgi
lidir. A n c a k T a n r , kentin, Y u n a n krallarnn e l i n e g e m e s i n e izin
v e r m e d i ; A n t i o c h u s ' u n z a m a n n d a n Kittim h k m d a r l a r n n g e l i
ine kadar. B u n d a n sonra ... a y a k l a r n n altnda titredi ehir.
Aslan,
boazlar

yavrularna

yetecek

kadar

avlanr,

diileri

iin

avn

(2:12a).

Y o r u m u ; b u szler, kzgn g e n a s l a n n , b y k a d a m l a r y l a
v e k u r u l u n d a k i a d a m l a r l a a y a k l a n m a s anlatr.
Diileri
banlaryla

iin
doldurur

avn

boazlar;

maaralarn

avla,

inlerini

kur-

(2:l2a-b).

Y o r u m u ; basit eylerin p e i n d e n g i d e n l e r d e n i n t i k a m a l a n v e
onlar c a n l y k e n asan kzgn g e n a s l a n n , ... d a h a n c e srail'de
o l a n ... A a t a c a n l aslan a d a m y z n d e n y l e d e r ; ' s a n a kar
y m , d i y o r halkn R a b b i ' .

KUMRAN

L DENZ PARMENLER

Halkn

atete

lecek gen

yakacam,

aslanlarn.

Avn

dumanlar

ttecek.

Klla

yeryznden

sileceim

(2:13).

YAZITLARI

katledi

Y o r u m u ... halkn, o n u n o r d u birliidir ... ve onun gen arslanlar ... av, K u d s khinlerinin y a m a l a d zenginliklerdir; ...
srail a l n a c a k ...
Habercilerininin

sesi

duyulmayacak

artk

(2:13b).

Y o r u m u II ... o n u n habercileri, uluslarn a r a s n d a sesleri k e

silecek o l a n e l i l e r d i r .
Kanl ehrin

vay haline!

Yalan talanla dolu (3:la-b).

Y o r u m u ; b u , E f r a y i m ' i n , son gnlerinde basit eylerin arayn' da o l a n l a r n ve y a l a n ve yanllarn peinden y r y e n l e r i n ehridir.

Babo,
atlar,

geri

sarslan

vlcmlar,
kesilmiyor,

kalmyor.

arabalar,

katledilenler,
llerine

Kam

yklenen
ceset

taklp

sesleri,
atllar,

kmeleri

tekerlek

alevler
...

sesleri,

koan

ve parldayan

lenlerin

ard

arkas

tkezliyorlar (3:lc-3).

Bu szler, birlik i i n d e basit eylerin p e i n d e n gidenlerin e g e

m e n l i i n i v e o n l a r n z e r i n e i n e c e k o l a n uluslarn klcn ifade
eder. Esirlik, y a m a l a m a ve yangnlar y a a n a c a k onlarn arasnda.
D m a n , a c y l a srgne gidecek. Yaamlar b o y u n c a sulularn c e
setlerini grecekler. Katliamn ard arkas k e s i l m e y e c e k . Kt t
leri y z n d e n c e z a l a n d r l a n b e d e n l e r e taklp t k e z l e y e c e k l e r .
Alml
liiyle

fahienin

uluslar

satan,

ayartmalar,

ayartan

ayartmalaryla

kadn

aileleri satan

yznden;

fahie-

(3:4).

B u szler; y a n l szleriyle, y a l a n d i l l e r i y l e v e hilekr azla

ryla, E f r a y i m ' i v e dierlerini krallar, prensleri, k h i n l e r i , halklar
v e o n l a r a katlan y a b a n c l a r y o l d a n k a r a n l a r l a ilgilidir. O n l a r n
tleri y z n d e n ehirler v e aileler y k l a c a k . O n u r l u a d a m l a r v e
y n e t i c i l e r , kendi dillerinin h k m y l e y o k o l a c a k l a r .
Sana
kadar
n,

karym

ekeceksin

-Halklarn
ve

plakln

Rabbinin
uluslara

khini-

eteklerini

gstereceksin

ve

yzne
utanc

krallklara (3:5)
Y o r u m u ... d o u d a k i ehirler ... n k etekler... III ve ulus

lar ... a k sak tanralar ...

CEZA VERMES

zerine

kir aktacam

ve

seni

hor grp

kk

dreceim;

yle ki seni gren herkes kaacak (3:6-7b).

B u szler; basit eylerin a r a y n d a o l a n v e z a m a n g e l d i i n d e
srail'de yaptklar kt ileri su y z n e k a c a k o l a n kiiler i i n
dir. o u , o n l a r n ktlklerinin farkna v a r a c a k ; kstahlklar y
z n d e n o n l a r hor g r e c e k l e r . Y a h u d a ' n n g r k e m i y k s e l d i i v a
kit, E f r a y i m ' i n s r a d a n a d a m l a r kendi b i r l i k l e r i n d e n k a a c a k l a r .
K e n d i l e r i n i y o l d a n saptrandan uzak d u r u p srail'e k a t l a c a k l a r .
yle
onun

diyecekler;

iin?

Harabeye

Nereden

bulaym

dnd

Ninova.

seni avutacak

Kim

dvnecek

birini?

B u s z l e r , basit e y l e r i n a r a y n d a o l a n l a r i i n d i r . O n l a r n
kurulu d a l a c a k ; birlikleri y o k o l a c a k . Birlii bir d a h a y o l d a n
k a r a m a y a c a k l a r ; sradan a d a m l a r o n l a r n k u r u l u n u d e s t e k l e m e
yecek.
Nehirlerin

arasnda

uzanan

Amon'dan

Y o r u m u ; Amon, M a n a e ' d i r .

daha

iyisin? ( 3 : 8 a ) .

Nehirler, M a n a e ' n i n b y k

a d a m l a r , ... o n u r l u a d a m l a r d r .
Hangisi
min

sularla

evriliydi

ve

kimin

siperi denizdi

ve

sular,

ki

duvaryd ?{3:8b)
Y o r u m u ; b u n l a r o n u n cesur a d a m l a r , y r e k l i s a v a l a r d r .
Etiyopya ve Msr, onun snrsz g c y d ( 3 : 9 a ) .
Y o r u m u ...
Put ve

Luv,

yardmclarnd (3:9b).

I V Y o r u m u ; b u n l a r Y a h u d a ' n n , M a n a e ' y e katlan A y r l k

Evin gnahkrlardr.
O,
rnda

srgne gitti,
paralandlar.

adamlar,

zincire

tutsak dt...
Onurlu

vuruldu

adamlar

ocuklar,
iin

btn

kura

sokak bala

ektiler;

byk

(3:10).

Y o r u m u ; b u , krall srail t a r a f n d a n y k l a c a k o l a n M a n a
e ' n i n son d n e m l e r i n i anlatr. ... karlar, o c u k l a r , y a v r u l a r tut
sak d e c e k l e r . C e s u r v e o n u r l u a d a m l a r k l t a n g e i r i l e c e k l e r .
Sarho

olup sersem/eeceksin (3:1la).

Y o r u m u ; b u , E f r a y i m ' i n k t l e r i n i ... k a s e l e r i M a n a e ' d e n

sonra g e l e c e k o l a n ...

 L DENZ PARMENLER

Dman

yznden

KMRAN

ehirde

snacak

yer

de

YAZITLARI

arayacaksn

(3:11b).
Y o r u m u ; b u ... ehirdeki d m a n l a r ...
Senin

kalelerin,

olacak (3:12a).

meyveleri

yeni

olgunlaan

incir

aalar

gibi

Habakkuk Beyanat
(IQpHab)

Habakkuk Kitab'nn ilk iki blmnn bu iyi korunmu ve ayrntl

tefsiri, I. maaradan karld ve 1950 ylnda basld ( M . Burrows, The
Dead Sea Scrolls of St Mark Monastery, I, N e w H a v e n , 1950, LV-LXI).
Elyazmasnn paleografik tarihi ( M . . 30-1), radyo karbon testleriyle
dorulanmtr ( M . . 120-5; bkz. yukarda s. 36-37). Habakkuk Akla
mas; Kumran Cemaati'nin kkenlerinin, Esseni Kutsal Kitap tefsirlerinin
ve tarikatn peygamberlikle ilgili grlerinin incelenmesinde temel al
nan nemli yaztlardan biridir. Bu belgenin tarihsel ve retisel ynleri,
nc ve drdnc blmlerde zmlenir.
I
Senin

Peygamber
yardmn

Habakkuk'un

aracam

grm.

ve

Sen

Ya

beni

Rab,

daha

ne

kadar

duymayacaksn? (1:1-2).

Y o r u m u ; b u , son kuan b a l a n g c n ... ifade e d e r .

Ya

da

Sana

'iddet' diye

baracam

ve

Sen

duymayacaksn?

(1:2b) ...
Neden

ktl

grmemi

ve

belaya

bakmam

istedin?

Viran

lk ve iddet var nmde (1:3)

... felaket ve sadakatsizlikle Tanr ... zenginlikleri y a m a l a r l a r .
Kavgalar

ve

Yasa zayflad

ekimeler

ve adalet

var (1:3b).

ilemiyor (l:4a-b).

Y o r u m u ; b u , T a n r m n Yasas'n hor g r e n l e r l e ilgilidir ...

KUMRAN

L DENZ PARMENLER

Kt,

YAZITLARI

doruyu kskaca alm (1:4c).

Kt, G n a h k r K h i n d i r . Doruysa, D o r u l u k r e t m e n i ...

Bylece
Bakn
mannda

adalet saptrlyor (l:4d).

uluslara.
yle

caksnz II

bir

Mucizeleri
i

grp

yapacam

ki

hayrete
...

kaplacaksnz;

sylendiinde

za

inanamaya

(1:5).

Y o r u m u ; b u szler, y a l a n c y l a v e sadakatsizlik e d e n l e r l e ilgi

lidir. O n l a r , D o r u l u k r e t m e n i ' n i n k e n d i l e r i n e ilettii, T a n r'nn a z n d a n k a n szleri d i n l e m e d i l e r . B u szler, Y e n i A n t l a
m a y a sadk k a l m a y a n l a r iindir. O n l a r , T a n r ' n n A n t l a m a s ' n a
i n a n m a d l a r , O n u n Kutsal A d n k m s e d i l e r . B e n z e r e k i l d e , b u
szler, z a m a n n s o n u g e l d i i n d e , A n t l a m a y k m s e y e c e k kii
ler iindir. O n l a r ; iddetin a d a m l a r v e A n t l a m a y b o z a n l a r , son
kuan bana g e l e c e k l e r i d u y d u k l a r n d a , b u n l a r a i n a n m a y a c a k
lar. T a n r , kendi hizmetkrlar o l a n p e y g a m b e r l e r i n szleTni a n l a
y a b i l m e s i i i n K h i n ' i n g n l n e a n l a y g c n yerletirdi. B u sa
y e d e K h i n , T a n r ' n n h a l k n n v e lkesinin y a a y a c a k l a r n n c e
den grebildi.
O

acmasz

ve

saldrgan

Kildaniler'i

dorulttum

(1:6a).

Y o r u m u , b u szler, savata hzl v e cesur o l a n v e k y m y a

p a n Kittim'i anlatr. B t n d n y a Kittim'in e g e m e n l i i n e g i r e c e k
v e kt ... T a n r ' n n y a s a s n a i n a n m a y a c a k l a r . . .
Kendilerine
mek iin

ait

dnyay

olmayan

boylu

meskenlerin

mlkiyetini

ele

geir

boyuna geenler kim? (1:6b).

... III o v a y ap, d n y a zerindeki ehirleri y a m a l a y a c a k

lar. T a n r ' n n da dedii

gibi;

mlkiyetini

iin

ele

Dehet
lerinden

geirmek

verici

ve

Kendilerine ait olmayan meskenlerin

korkunturlar;

gururlar

ve

heybetleri

kendi

ileri gelir (1:7).

Y o r u m u ; b u szler, btn uluslar k o r k u y a v e d e h e t e d

ren Kittim'le ilgilidir. B t n kt tasarlarn bilerek gerekletirir
ler; b t n uluslara kurnazlkla ve h i l e y l e yaklarlar.

GEZA VERMES

Parslardan
hzl.

daha

Korkusuzca

ayorlar

eviktir

ilerliyor

uzaklardan.

atlar;

akamzeri

atlar;

avn

yutacak

Saldrmak

iin

geliyorlar,;

kurtlarndan

daha

kartal

kanat

gibi

yzleri,

dou

rzgr gibi ( I : 8-9a).

Y o r u m u ; b u szler, atlaryla v e h a y v a n l a r y l a d n y a y a y a k l a
rnn a l t n d a i n e y e n Kittim'i anlatr. O n l a r uzaklardan d e n i z i n
a d a l a r n d a n gelirler; d o y m a k b i l m e y e n bir kartal gibi halklar yut
m a k i i n . B t n h a l k l a r a ; f k e , g a z a p v e k z g n l k l a saldrrlar.
T a n r ' n n d e d i i g i b i ; yzleri, dou rzgr gibi.
Tutsaklarn,

IV

kum gibi yarlar (1:9b).

Krallarla

eleniyorlar; prensler,

alay

konulardr (1:10a).

Y o r u m u ; b u szlerle, b y k l e r i n k m s e n d i i , s a y g n k i m
selerin hor g r l d anlatlr. Krallarla v e p r e n s l e r l e d a l g a g e e r
ler. G l l e r i a l a y konusu y a p a r l a r .
Kalelere glyorlar.

Toprak yp

ele geiriyorlar onu

(1:10b).

Y o r u m u ; b u szlerle, halklarn k a l e l e r i y l e a l a y e d e n v e b u n
lar k m s e y e r e k g l e n Kittim k u m a n d a n l a r anlatlr. O n l a r tut
sak a l m a k z e r e , g l bir birlikle kuatrlar o n l a r . K o r k u v e d e h
et s a a r a k , o n l a r e l e geirirler. O r a d a y a a y a n l a r n iledikleri
g n a h l a r y z n d e n onlar y o k ederler.
Rzgr esip geiyor.

Onlarn

ilahlar,

kendi gleridir (1:11).

Y o r u m u ; b u szler, S u E v i ' n i n d z e r i n e , y e r y z n
birbirinin ard sra talan e d e n Kittim k u m a n d a n l a r n anlatr. On
larn ilahlar, kendi gleridir. Bu szlerle ... b t n h a l k l a r ...
Ya

Rab,

lmeyeceiz.
landrmak

ey

Tanrm; ezelden beri benim

Onlar

iin,

yetkilendirdin,

ey Kaya,

mayacak kadar zavall.

onlar

Istraba

ya

Rab,

yarattn.

Kutsalm
yarg

Gzleri,

bakamazsn ( I :

kt

deil misin?
iin;

ceza

iler yapa

I2-I3a).

Y o r u m u ; b u szler, T a n r ' n n k e n d i h a l k n , u l u s l a r n e l i y l e
c e z a l a n d r m a y a c a n anlatr. Tanr, kendi s e k i n l e r i n i n e l i y l e
uluslar y a r g l a y a c a k . H a l k n n kt

insanlar

cezalandrldklar

z a m a n , k t l k l e r i n d e n tr pimanlk d u y a c a k l a r v e T a n r ' n n
buyruklarna

uyacaklar.

Gzleri,

kt

iler

yapamayacak

kadar

zavall s z l e r i , o n l a r n , kt a l a r b o y u n c a a z g n c a b a k m a d k l a
rn ifade e d e r .

KUMRAN

L DENZ PARMENLER

Ey

hilekrlar;

kt,

kendisinden

neden seyirci kalp susuyorsunuz? ( I :

daha

doru

YAZITLARI

olan

yutarken

13b).

B u s z l e r l e ; D o r u l u k r e t m e n i c e z a l a n d r l r k e n sessiz ka
lan v e b t n c e m a a t i n ortasnda Y a s a y k m s e y e n Y a l a n c n n
karsnda o n a y a r d m e t m e y e n A v a l o m ' u n E v i v e kurul y e l e r i
anlatlr.
Adamlarla,
onlara

denizdeki

hkmetmek

ekiyorlar
kurban

ve

iin.

salma

kesiyorlar.

alarna

buhur

balk,
Balk

a
Bu

yzden

yakyorlar;

Kittim

...VI

...

kesiyorlar

eyler
avlyorlar

topluyorlar.
sevinip

nk

gibi

Bu

ilgilenirsin;

onlar,

alaryla

yzden,

alarna

enleniyorlar,

kendi

sayesinde

paylarna

bunlar

salma
d

14-16).

Denizdeki balk gibi g a n i m e t l e r i n i ve servetle

toplayacaklar.

kurban

oltasyla

iinde

en fazla ve yemekleri zengin ( I :

rini

srnen

Tanr

ve

yle dedi;

salma

alarna

Bu yzden kendi alarna

buhur yakyorlar;

kendi

san

c a k l a r i i n k u r b a n keserler v e sava s i l a h l a r n a i b a d e t e d e r l e r .
nk

bunlar

sayesinde

paylarna

den

fazla

ve

yemekleri

zen

gin: l k e l e r i y a m a l a y a r a k , h a l k l a r d a n e l d e ettikleri y a m a l a r v e
h a r a l a r -yemekleri- her sene blrler.
Bu

yzden

kllar,

uluslar

acmaszca

katletmek

zere

ha

vada duruyor {V. 17).

B u szler; g e n l e r i , yetikinleri, kadnlar v e o c u k l a r kl
tan g e i r e n ; r a h i m d e k i y a v r u y a bile a c m a y a n Kittimi anlatr.
Kalemde
ne,
d

durup

ikyetimi
ve

yle

izleyeceim.

Tanr'nn

nasl yantlayacana
dedi;

'grn

yaz;

bana

bakacam.

bunu

levhalara

Rab,
ile

syleyecekleri
beni
ki;

yantla

okuyanlar,

hzl okusunlar ( 2 : 1-2).

...VII

v e T a n r , H a b a k k u k ' a , son kuan b a n a g e l e c e k l e r i

yazmasn syledi; ancak ona bu olaylarn ne z a m a n yaanaca

n

bildirmedi.

Okuyanlar, hzla okusunlar s z l e r i y l e , T a n r n n hiz

metkrlar o l a n P e y g a m b e r l e r i n szlerindeki gizleri T a n r tarafn

d a n a n l a m a s s a l a n a n D o r u l u k r e t m e n i i m a edilir.
Bu

olaylarn

olacak bu

zaman

iin

baka

bir gr

ve yalan sylemeyecek (2:3a).

olacak.

Sonla

ilgili

bZA VEKMtS

S o n a uzatlacak ve btn P e y g a m b e r l e r i n anlattklarn

a a c a k b u ; n k T a n r m n gizleri artcdr.
Gecikse

de

bekle,

olacaklar.

Kesin

olacaklar;

gecikmeyecek

ler ( 2 : 3 b ) .
B u szler; o l a y l a r n y a a n a c a z a m a n d a , Y a s a u y a r n c a y a
a y a n , d o r u l u u n h i z m e t i n d e elleri y o r u l m a y a n d o r u l u k i n s a n
laryla ilgilidir. n k T a n r m n btn a l a r , y i n e k e n d i hikmeti
u y a r n c a , o n l a r i i n sona e r e c e k .
Bakn u vnen kiinin ruhuna; oysa o doru biri deil ( 2 : 4a).
B u s z l e r , k t l e r i n iledikleri s u l a r n i k i y e k a t l a n a c a n ,
y a r g l a n d k l a r vakit b a l a n m a y a c a k l a r n ... anlatr.
Ancak doru

VIII

kii sadakatiyle yaayacaktr ( 2 :

4b).

B u szler, Y a h u d a ' n n e v i n d e y a s a l a r u y a r n c a y a a y a n

lar anlatr. T a n r , ektikleri a c v e D o r u l u k r e t m e n i m e b a l

lklar y z n d e n o n l a r Yarg E v i m d e n a l a c a k .
Dahas,
yar.
Btn
kar
lar

kibirli

Cehennem

adam
ve

uluslar ona
kp

da

yklenenin

dur

lm

katlr;

haline!

bilmeden

geniletir

btn

alay etmez
vay

durak

gibi

halklar onunla

mi u
Daha

szlerle;
ne

zenginliklere

boazn;

el

doymak

birleir.

ko

bilmez.

Kimse ona

'Kendisine ait olmayan

kadar

rehin

alacak

kendisi

ne? (2:5-6).
B u szler, ilk z a m a n l a r n d a d o r u l u u n a d y l a a n l a n G n a h
kr K h i n ' i anlatr. A n c a k bu kii, srail y n e t i m i n e g e t i i n d e ki
b i r l e n d i . T a n r ' y k m s e d i . Servet u r u n a , O m u n i l k e l e r i n e iha
net etti. T a n r ' y a isyan e d e n saldrgan a d a m l a r n s e r v e t l e r i n e e l
k o y d u . Uluslarn maln alarak kendisini g n a h a soktu. Yaam
b o y u n c a tiksindirici iler y a p t , her tr kirliliin i i n d e y a a d .
Zorbalarn
rn

av

dorulup,

olmayacak

sana

msn?

zulmedecekler

Uluslar

geri kalanlar da seni soyacaklar ( 2 :

soydun;

uyandnda,
bu

yzden

onla
halklarn

7-8a).

B u szler, T a n r m n ilkelerine kar g e l e n v e o n l a r ihll e d e n

K h i n ' i anlatr. IX K t l n yargsyla c e z a l a n d r m a k i i n ... Bu
y z d e n kt hastalklara k a p l d , o n u n b e d e n i n d e n i n t i k a m a l n
d.

Uluslar

soydun;

bu

yzden

halklarn geri kalanlar

da

seni so

yacaklar Bu szler, halklar s o y a r a k o n l a r n p a r a s n a ve s e r v e t i n e

KUMKAN

U L U UtlNIZ KAKUMtINLtKI

YAl I LAKI

e l k o y a n K u d s ' n son K h i n i n i anlatr. A n c a k son gnler g e l d i

i n d e , o n l a r n zenginlikleri v e g a n i m e t l e r i , Kittim o r d u s u n u n e l i
ne g e e c e k ; n k o n l a r halklarn geri kaland\r.
Aktlan
lm

kan;

yznden

lkeye,

kente

ve

orada

yaayanlara

yaplan

zu

(2:8b).

B u szler T a n r tarafndan d m a n l a r n n e l i n e d l e n G
n a h k r K h i n i anlatr; n k o , D o r u l u k r e t m e n i ' n e v e o n u n
k u r u l u n d a k i a d a m l a r a kar su ilemiti. B u y z d e n felakete u
ratlan K h i n i n r u h u a c l a r i i n d e k a l d ; O ' n u n s e k i n l e r i n e g
nahkrca davranmt.
Evini
mak

haksin

iin

bodun:
talar

kazanla

yuvasn
halk

doldurann,

ykseklere

ykma

haykracak,

kurann

uratarak

ahaplar

ktln
vay

kendi

kurtul

Evini

utanca

klttn.

Duvar

haline!

ruhunu

yanklanacak

elinden

(2:9-11).

Bu szler, ... K h i n i X ... z u l m srasnda talar d e c e k ve

y a m a l a m a srasnda a h a p l a r y a n k l a n a c a k . T a n r ' n n s y l e d i i
gibi;

halk

ykma

uratarak

kendi

ruhunu

klttn:

Bu

szler,

Tanr t a r a f n d a n h a l k n arasnda yargs a k l a n a c a k o l a n zanl e v i

anlatr. T a n r , o n u y a r g l a m a k z e r e h a l k n a r a s n a g e t i r e c e k v e
o n u s u l u ilan e d e c e k . S o n r a o n u kkrt ateiyle c e z a l a n d r a c a k .
Kanla
haline!
rnn

ehir

Halklarn

boa

ina

edenin,

btn

kmas

yanllar

emeklerinin

Halklarn

Rabbinin

zerine

yanmas

kasaba
ve

kurann

uluslarn

vay

abala

ii deil mi? (2:12-13).

B u szler, halklar aldatan P a l a v r a c y anlatr. O , kan dkerek

kibir kenti ina e t m e y i ve y a l a n szlerle bir c e m a a t kurmay a m a
lar. B u s a y e d e h a l k l a r , srf o n u n i h t i a m i i n g u r u r a h i z m e t
e d e c e k l e r v e y a n l t c ilere g e b e k a l a c a k l a r . A n c a k ileri b o a
k a c a k . T a n r ' n n sekinlerine isyan edenler atele yarglanacaklar.
nk
yceliinin

sular

denizi

bilgisiyle

nasl

dolacak

dolduruyorsa,

dnya

da

Rabbin

(2:14).

B u szler, ... d n d k l e r i n d e ... X I y a l a n l a r ... S o n r a o n l a r a

d e n i z l e r i n s u y u kadar bol o l a n bilgi s u n u l a c a k .
Komularna
kendi zehrini aktp

iki
da

iirenin,
onlar

onlarn

sarho

edenin

lenlerini

izlemek

vay haline (2:15)

iin

GEZA VERMES

B u szler, zehirli f k e s i y l e D o r u l u k r e t m e n i ' n i artmak

z e r e , o n u srgndeki e v i n e kadar i z l e y e n G n a h k r K h i n i a n
latr. B u y z d e n o , B a l a n m a G n ' n d e o n l a r a y a r t m a k i i n
k a r l a r n a k t ; a b a t z a m a n n d a , O r u G n ' n d e o n l a r zor
duruma drd.
Ycelikten
sersemle!
kemin

ok

rezaletle

Tanr'nn

utanca

sa

doldurdun

elindeki

kse

kendini.
sana

Bunu

doru

da

gelecek.

ki

Gr

boulacak (2:16).

B u szler, rezaleti y c e l i i n d e n d e b y k o l a n G n a h k r
K h i n i anlatr. n k o , k a l b i n i n snnet derisini k e s m e d i . S u s u z
luunu bastrmak adna sarho o l d u . A n c a k Tanr'nn gazap
ksesi o n u sersem e d e c e k , ... o a l t a c a k ... a c s ...
Lbnan'a
seni

yaplan

dehete

yaayanlara

zulm

boacak;

yaplan

seni

de

aktlan

zulm

boacak.

kan;

yznden

Srlerin

lkeye,

kente

katli
ve

XII

orada

(2:17).

B u szler K h i n ' i anlatr. O , y o k s u l l a r a nasl m u a m e l e ettiyse

a y n b i i m d e d l l e n d i r i l e c e k . n k Lbnan, C e m a a t K u r u l u ;
srler ise Y a s a ' y a u y a n , Y a h u d a ' n n sradan insanlardr. O , nasl
yoksullar y k m a urattysa, T a n r ' d a o n u y k m l a c e z a l a n d r a c a k .
Tanr'nn

syledii

zulmler yznden:
Tanr'nn

gibi;

Kentte

aktlan

kan

Kent; G n a h k r K h i n ' i n

Mabedini

kirlettii

Kuds

ve

lkede

yaplan

kirli

iler yapt ve

kentidir.

lkedeki zulm:

K h i n ' i n , Y o k s u l l a r n m a l n a e l k o y d u u Y a h u d a kentleridir.
Kendisine
lemekten
da,

ekil

baka

ne

kendi yaratsna

verenin

yapt

put,

dkme

ie yarar ki? Zanaatkar,

imaj,

dilsiz

yalan

sy

bir put yaptn

inanr (2:18).

B u szler, uluslarn putlarn anlatr. U l u s l a r , i b a d e t e d e c e k

leri v e t a p n a c a k l a r putlar kendileri y a p a r l a r . A n c a k , Y a r g l a n m a
G n g e l d i i n d e , putlarn b e r a b e r l e r i n d e g e t i r e m e y e c e k l e r .
Tahtaya

'Uyan',

dilsiz

taa

'Kalk'

bir ey rehberlik edebilir mi hi? O,

cak iinde ruh yok.
btn

dnya

O'nun

Oysa

diyenin

altn

vay

haline!

ve gmle

Kutsal Mabedindedir

Tanr:

Bylesi

kapldr;

XIII

an

sussun

nnde{2:\9-20).

B u szler, taa v e tahtaya t a p n a n b t n uluslar anlatr. A n

c a k Y a r g G n g e l d i i v a k i t , T a n r , y e r y z n d e k i b t n put
perestleri v e kt a d a m l a r y o k e d e c e k .

Sefanya Beyanat
(IQI5, 4QI70)

Sefanya Kitab'nn 1:18-2:2 blmlerini kapsayan ve kutsal adn eski-brani harfleriyle yazl olduu bu paralar, kt biimde ypranmtr.
Bu yaztta geen uzunca bir alnt, pesher (yorum) szcyle devam et
tirilir. Metin iinde geen ve bir peygambere ait 'Yahuda'nn lkesi'
tabiri, Yahudallara yneltilen fkeli szleri ifade eder. D r d n c
maarada bulunan iki blm, Sefanya I: 12-13 satrlarn tamamlar; kutsal
kitapta gemeyen bu birka kelime, kitabn giriinde ya da p/'shro'sunda
(yorumunda) bulunur; ancak asl aklama kayptr. Bu iki blm, kutsal
metin iindeki yerlerine gre sunulmulardr.
Editio princeps iin bkz. D. Barthlmy ve J. T. Milik, DJD, I, 80; J.
M. Allegro, DJD, V, 42.
4QI70
Rab

ne

iyilik ne de ktlk edecek.

evleri viraneye dnecek.

...

yapamaz ...

Eyalar

yamalanacak

ve

( S e f a n y a 1:12-13).

Y o r u m u ...
IQI5
...
O,

Onun

kskan

yeryznde

(1:18).

Bir araya

madan,

Rabbin

gazabnn

yaayanlarn
toplan,
kzgn

ateinde

hepsini

ey arsz
fkesi

btn

korkun
Ulus,

zerinize

dnya

bir

saman

sona

yanacak.
uratacak

p gibi

gelmeden

nce

(2:1-2). B u szler, Y a h u d a topraklarnda y a a y a n herkesi ...

savrul
toparlan

Malaki Beyanat
(nceden, Tekvin Beyanat B)
(4Q253a)

Malaki 3:I6-I8'in yeniden retildii bu belge, yine bu Kutsal Kitap

blmnn tefsiriyle srdrlr.
Editio princeps iin bkz. G. R. Brooke, DJD, XXI!, 212-5.
Sonra
lara

kulak

adn

benim
onlar

olunu
ru

kabartt

dnenler

'Onlar
gn

Rab'den

ve

olacak'

mlkiyetim
ve

bunlar

zerine,

nasl ayrrsa,

olan

korkanlar

der

birbiriyle
dinledi.

O'nun

ben

gnahkr;

baba

an

konuulan
ve

kitab

'harekete
kendisine

ayracam.
hizmet

o,

korkanlar

bir

Rabbi,

Bir

de onlar
Tanr'ya

Rab'den

huzurunda

halklarn

olacaklar.

konutular;

onun
yazld.

geeceim

hizmet

eden

Bylece yine do

edenleri

ve

etmeyenleri

birbirinden ayrt edeceksiniz ( M a l a k i 3: 16-18). Bu szler ... d o r u

o l a n v e ...

Mezmurlar Beyanat
(IQI6, 4QI7I, 4QI73)

M e z m u r l a r 57 ve 68'e ait bir a k l a m a n n baz paralar I.

maarada bulunmutu. Bu paralarn byk bir b l m , tutarl bir
eviriye el vermeyecek kadar ksadr; ancak 9. ve 10. blmlerde Kittim'den (Romallardan); yani son dmandan sz edilir. Daha da nem
lisi, drdnc maaradan karlan ve Herod harfleriyle yazlm iki elyazmasnda ( 4 Q I 7 I , 4 Q I 7 3 ) , Mezmurlar yorumlar gemektedir. M e z mur 37 zerine yazlm metinde, adil ve kt kiilerin kaderleri; tarikat
ve dmanlarnn hikayesiyle, zellikle de Doruluk retmeni ve
Gnahkr Khin arasndaki mcadeleyle ilikilendirilir. Ayrca Mezmur
lar 45 ve 127'nin nemli paralar da gnmze kadar ulaabilmitir.
Editio princeps iin bkz. J. T. Milik, DJD, I, 81-2; J. M. Allegro ve A.
A. Anderson, DJD, V, 42-53.
4QI7I
I

...

Rabbin

huzurunda

gerekletiren adama,

baar

sessiz dur,
kazanana

sabrla

bekle.

kzma ( 3 7 :

Tasarlarn

7a).

B u szler, y a l a n szleriyle kiileri kandrp d a o n l a r n a n l a m

sz eyleri y e l e m e l e r i n e ve ... iin bilgiyi y o r u m l a y a n a kulak a s
m a m a l a r n a n e d e n o l a n Y a l a n c y anlatr. I I ... kl, a l k v e h a s
talkla y o k e d i l e c e k l e r .
Kzma,
ler bu seni.

gazaptan

kan.

fkelenme,

yalnzca

ktle

srk

nk ktnn kk kaznacak (8-9a).

B u szler, Y a s a ' y a d n e n herkesi v e ktlklerinden d n

m e y i r e d d e d e n l e r i anlatr. K t l k l e r i n d e n d n m e y i r e d d e d e n
lerin, b u y z d e n , k k k a z n a c a k .

OtZA VtKMtb

Ancak

Rabbi

bekleyenler,

lkeye

sahip

olacaklar ( 9 b ) .

B u s z l e r , O m u n istei u y a r n c a d a v r a n a n S e k i n l e r i n i n
c e m a a t i n i anlatr.
Yaknda

ktlk

sona

erecek.

bakacam; ancak o artk orada

O'nun

yerine

doru

olmayacak (10).

B u szler, b t n ktleri anlatr. O n l a r , krk s e n e n i n s o n u n d a

y o k e d i l e c e k l e r . Y e r y z n d e tek bir kt a d a m b i l e k a l m a y a c a k .
Ancak

vefakr

olan

lkeye

sahip

olacak

ve

huzurla

honut

olacak{\\).
B u szler, b a l a n m a m e v s i m i n i kabul e d e c e k v e B e l i y a l ' i n
t u z a k l a r n d a n kurtarlacak o l a n Y o k s u l u n birliini anlatr. D a h a
sonra,

yeryznn

sahipleri

memnun

olacaklar

ve

lezzetli

yemeklerle dllendirilecekler.
Kt,

doruya

ktye gler;

dzen

kurar,

dilerini

bilir sonunun

geldiini

(12-13).

gcrdatr

ona.

Rab

B u szler, Y a h u d a ' n n E v i m d e k i , A n t l a m a ' y ihll e d e n l e r i ;

y a s a u y a r n c a y a a y a n C e m a a t K u r u l u y e l e r i n i y o k e t m e y i tasar
l a y a n l a r anlatr. A n c a k T a n r , onlar d m a n l a r n n e l i n e dr
meyecek.
Ktler;
lar

yoksullar

ldrmek

kllar

kendi

iin

ve

muhtalar

kllarn

kalplerine

ykmak,

kaldrrlar,

saplanacak,

doru

yaylarn

yaylar

yolda

gererler.

krlacak

olan
Ancak

(14-15).

B u szler, E f r a y i m ' i n v e M a n a e m i n ktlerini anlatr. O n

lar, K h i n ' e v e o n u n b i r l i i n d e k i a d a m l a r a e l u z a t m a y a y e l
t e n e c e k l e r . A n c a k Tanr e l l e r i n d e n kurtaracak o n l a r . D a h a sonra
ktler,

yarglanmak

zere

uluslarn

zalimlerinin

eline

drlecekler.
vacaf

Dorunun

azck

varl,

birok

ktnn

servetinden

daha iyidir (16).

Bu
krlacak;
Rab,
srecek.

szler,

...

yasaya

uyanlar

Rab,

doruyu

koruyacak (17).

yetkinlerin

gnlerini

gzetir;

ancak

Kt

zamanlarda

...

nk

onlarn

pay

utanmayacaklar ( I 8 - I 9 a ) .

ktlerin

sonsuza

kollar

dek

ULU

UbINI/L K A K ^ U M t l N L C K I

III ... kurtarlan, bin kuak b o y u n c a v a r o l a c a k , A d e m ' i n gr

k e m i n i n varisleri o l a n l t v b e k a r l a r n a ...
Kuraklk
olacaklar

zamannda

doyacaklar;

ancak

gnahkrlar

yok

(I9b-20a).

B u szler, o n l a r n kuraklk d n e m i b o y u n c a k o r u n a c a n ;
a n c a k b i r o u n u n , O ' n u n sekinlerinin Birliine katlmak iin
oradan

ayrlmam

olanlarn

kuraklk

ve

salgn

hastalkla

t k e n e c e k l e r i n i anlatr.
Rabbi

sevenler,

kr iekleri gibi

olacaklar ( 2 0 b ) .

B u szler, srlerinin ... nderlik e d e c e k o l a n , T a n r ' n n s e

kin kiilerinin c e m a a t i n i . a n l a t r .
Duman gibi yok olacak

hepsi ( 2 0 c )

B u szler, T a n r ' n n kutsal kiilerini e z e n ktlk p r e n s l e r i n i ;

rzgrla s a v r u l a n d u m a n gibi y o k e d i l e c e k kiileri anlatr.
Kt,

ald

borcu

Rabbin

kutsad

lerininse

kk

geri

insanlar

demez.
lkeyi

Dorularsa
miras

cmerte

alacaklar;

verir.

lanetledik-

kaznacak (21-2).

B u s z l e r , b t n d n y a n n v a r i s l e r i n i , Y o k s u l l a r n birliini
anlatr. O n l a r sonsuza d e k , srail'in yksek d a n a sahip k a c a k
lar. O n u n T a p n a n d a , d a i m a h o n u t o l a c a k l a r . A n c a k kk
kaznacak o l a n l a r ; uluslara z u l m e d e n srail'in kt kiileri y k m a
uratlacak v e sonsuza d e k y o k e d i l e c e k l e r .
Rab,
olur.

adama

doru

adm

attrr

ve

onun

yollarndan

honut

O tkezlese de dmez; nk Rab onun elinden tutar (23-4).

Bu szler, Tanr'nn kendi huzurunda dorulttuu K h i n ' i ,

D o r u l u k r e t m e n i ' n i anlatr. R a b , r e t m e n i , kendisi iin ...

birliini kursun d i y e seti.
Gentim
terk
O

ve

edildiini,

imdi

hep cmerte dn
B u szler ...

yalandm;

ocuklarnnsa

ancak

ekmek

verir; ocuklarn

yine

iin

de

doru

dilendiini

kutsar (25-6).

kiinin

grmedim.

GEZA VERMES

Adaletsiz

IV

ocuklarnn

kiiler

kk

sonsuza

kaznacak

dek

yok

edilecekler;

ktlerin

(28).

B u n l a r , z u l m e d e n ...
Doru

kiiler,

yaayacaklar

lkeye

sahip

olacaklar;

sonsuza

dek

orada

anlatr.

Tan

(29).

B u szler, ...
Dorunun
r'nn

azndan

bilgelik

yasas gnlndr;

aya

akar,

dili

adaleti

kaymaz (30-31).

B u szler ...
Kt,

doruyu

gnahkrn

eline

arar,

onu

drmez,

ldrmeye

snanrken

alr.

Ancak

mahkm

etmez

Rab,

onu

(32-33).

B u szler, Doruluk r e t m e n i ' n i , kurduu d z e n v e ken

disine g n d e r i l e n y a s a y z n d e n l d r m e k i i n i z l e y e n G n a h
kr

Khin'i

anlatr.

Ancak

km etmez. T a n r , o n u ,

Rab,

onu drmez; snanrken

mah

uluslarn zalimlerinin e l i n e drerek

d l l e n d i r e c e k ; b y l e c e o n u yarg u y a r n c a c e z a l a n d r a c a k l a r .
Rabbi

bekle,

ykseltecek
Bu

Onun

seni.

szler

yolunu

Ktnn
...

gzle.

lkeye

silindiini greceksin

ktnn

yarglandn

sahip

olman

iin

(34).

grecek,

gerein

m i r a s y l a s e v i n e c e k o l a n ...
Lbnan

sediri

nne getim.

gib

i...

ken

Ancak orada

deildi,

bir

kt

aradm,

adam

grdm.

Onun

bulunamaz oldu (35-6).

B u s z l e r , ... T a n r ' n n s e k i n i n e ... y a l a n c y v e ... s o n u

g e l e n ... anlatr.
Masum
severindir

adam

gzle,

doru

kiiye

bak.

nk gelecek

bar

(37).

B u szler ... bar ...

Ancak dnenler yok edilecek;

ktlerin gelecei

olmayacak (38).

B u s z l e r ... y o k e d i l e c e k v e C e m a a t B i r l i i ' n i n a r a s n d a n
kkleri k a z n a c a k ...

 L DENZ PARMENLER

...ktlerin

elinden

KUMRAN

kurtarr

onlar

ve

korur;

nk

YAZITLARI

kendisine

snrlar (40).
Bu s z l e r . . . Tanr onlar koruyacak ve ktlerden kurtaracak ...
Mzik

efi

iin:

Zambaklar'a

gre.

Korah

oullar

iin.

Mas-

kil. Bir ak ilahisi ( M e z m u r l a r 45:1).

B u szlere g r e , b u n l a r , srail t v b e k a r l a r n n y e d i b l ...
Yreim

gzel

szlerle

tayor.

Krala

sylyorum

eserimi.(45:\).
Bu s z l e r . . . iin kutsal ruh ... kitaplar ...
Dilim,

usta

bir yazarn

kalemidir (45:1).

B u s z l e r . . . Doruluk r e t m e n i ... Tanr, yantlayan diliyle ...

4QI73
...
dnz

bouna
ekmei

erken

kalkp

yiyeceksiniz;

ge
Rab

yatyorsunuz.
uykusunda

Zahmetle
kendisini

kazan
sevenleri

besleyecek (127: 2).

B u szler, ... D o r u l u k r e t m e n i ... a n n s o n u n d a k h i n
... a r a y a c a k l a r n anlatr.

Tanmlanamayan Bir Metnin Beyanat

(4QI83)

Pesher yaznnda ska geen 've onun syledii gibi' giri ibaresiy
le birlikte sunulan bir kutsal kitap aklamasna ait bu blm, J. M.
Allegro tarafndan baslmt. Alntlardan h i biri bugne kadar
ulaamad; ancak ifade biimi ve tarihsel gndermeler Habakkuk
Beyanat'n ve dier pesharim] anmsatr. Kutsal isimler 'Tanr' (e/) ve
' R a b ' {Yhwh) eski-branice harflerle yazldr. Yalnzca ikinci blm
eviriye uygundur. 4 Q I 7 2 (DJD, V, 50-1) de, tanmlanamayan metinler
zerine yazlm aklamann bir bileimidir; ancak blmler, toptan bir
eviriye eklenemeyecek kadar ksadrlar.
Editio princeps iin bkz. J. M. Allegro ve A. A. Anderson, DJD, 81-2.
II d m a n l a r ... O n l a r n m a b e t l e r i n i kirlettiler ... o n l a r d a n .
O n u n a n t l a m a s n a k a r , p e p e e s a v a a g i r d i l e r . T a n r , ...
k o r u d u v e kurtard ... iyi niyet ... K e n d i d o r u l u u n u n y o l u n d a
y r m e l e r i i i n o n l a r a tek bir kalp v e r d i . O n l a r , k t l n b t n
servetini k m s e d i l e r v e ktln y o l u n d a n k a n d l a r ... y a n
l r u h v e d o r u l u u n d i l i y l e ... d a r b e l e r i y l e ... g n a h l a r
g n a h l a r i i n af dilediler. vacatVe o n u n s y l e d i i gibi ...

...

Son Gnler zerine Bir Florilegium ya da Tedris

(4QI74)

2. Samuel ve Mezmurlar Kitaplar'ndan derlenmi ve dier kutsal

pasajlarla bir araya getirilmi olan bu metinler btn; C e m a a t l e
M a b e d i zdeletiren tarikat retisini ifade eder ve iki M e s i h ' i n ' D a v u t u n K o l u ' ve 'Yasann Yorumcusu'- geliini bildirir. D r d n c
maaradan karlan ve 'Florilegium' olarak da bilinen bu yazt (4QI74),
muhtemelen M . . birinci yzyl sonlarnda yazya dklmtr.
Editio princeps iin bkz. J. M. Allegro ve A. A. Anderson, DJD, V,
53-7.
I
lara

...

Halkm srail iin bir yer atayacam

yerletireceim;

meyecekler.
hibir

Halkm

ktnn

olu

bir

daha

dmanlar

srail'e

hakimler

onlara

tekrar

ve onlar bu toprak

tarafndan

rahatsz

edil

atayacam

gnden

saldramayacak

(2.

Samuel

itibaren

Ellerinle

kurduun

7:10).
Musa'nn

kitabnda

yazld

zere;

Mabette, ya Rab, sonsuza dek hkm srecek Rab ( k 15:

17-18)

T a n r ' n n s o n g n l e r d e o n l a r i i n y a p t e v d i r b u . B u ; kirli
kiilerin, snnetsizlerin, A m m o n l u n u n , M o a v l n n ,

krmann,

y a b a n c n n asla g i r e m e y e c e i e v d i r ; n k b e n i m Kutsal O l a n
larm o r a d a o l a c a k l a r . O n u n g r k e m i s o n s u z a d e k v a r o l a c a k ;
d a i m a o n u n z e r i n d e b u l u n a c a k . Y a b a n c l a r , n c e l e r i srail'in
T a p n a n g n a h l a r y l a kirlettikleri gibi artk k i r l e t e m e y e c e k l e r
b u r a y . T a n r kendisi i i n , a d a m l a r n M a b e d i n i n ina e d i l m e s i n i
b u y u r m u t u ; b u h u r d u m a n g n d e r i r gibi y a s a ilerini g n d e r
meleri iin buraya.

GEZA VERMES

Tanr'nn

Davut'a

syledii

gibi;

Seni btn

dmanlarndan

kurtaracam ( 2 . S a m u e l 7:11): Tanr onlar B e l i y a l ' i n b t n o c u k

l a r n d a n k u r t a r a c a k . B e l i y a l ' i n o c u k l a r , o n l a r aldatrlar; k e n d i
hatalar y z n d e n y o k o l m a l a r n isterler. K e n d i y o l l a r n d a n sapp
B e l i y a l ' i n e g e m e n l i i n e girmeleri i i n , In O u l l a r ' n a eytani
bir tasaryla g e l m i , o n l a r a tuzak k u r m u l a r d .
Rab,
Sizden

sizin

iin bir Ev kuracan aklyor ( 2 .

sonraki

krallnn

tohumlarnz

daimi

tahtn

byteceim ( 2 .

kuracam

(2.

Samuel

Samuel

Samuel

7:

7:12).

7:13).

le).
Onun

Ben

ona

baba olacam, o bana oul olacak ( 2 . S a m u e l 7: 14). O, z a m a n n

s o n u n d a , S i y o n ' u y n e t m e k zere Y a s a n n Y o r u m c u s u y l a b e r a b e r
gelecek olan
adrn

Davut'un

Koludur.

dorultacam ( A m o s

Yazld

9:11).

Yani

zere,

Davut'un ykk

Davut'un y k k

adr,

rail'i kurtarmak iin g e l e c e k o l a n d r .

Ktnn dnn peinden gitmeyen adama ne mutlu!
( M e z m u r 1:1) s z n n a k l a m a s . Y o r u m u ; b u s z l e r , h a l k n
y o l u n d a n s a p a n l a r l a ilgilidir; s o n g n l e r z e r i n e p e y g a m b e r
Yeaya'nn

Kitab'nda

yazld

tutarak bu halkn yoluna gitmekten

zere;

Tanr,

beni gl

alkoydu ( Y e a y a

8:

II).

eliyle
Bun

lar, H e z e k i e l P e y g a m b e r i n kitabnda sz e d i l e n l e r d i r ; Levililer,

benden

uzaklaarak

kendi

ilahlarnn

pei

sra

gittiler

(Hezekiel

54:10). O n l a r , kendi tlerini i z l e y e n v e C e m a a t K u r u l u y e r i n e

kendi h e v e s l e r i n i i z l e y e n S a d o k O u l l a r ' d r .
Neden
dnyor?
neden

uluslar
Neden

Rab'be

ve

ayaklanyor;
dnyann
Onun

halklar
krallar

Mesih'ine

beyhude
kargaa

kar

iler
iinde,

zerine
prensler

birleiyor? ( M e z m u r l a r

2:

I). B u szler; son g n l e r d e , srail'in s e k i n l e r i n e kar a y a k l a n a c a k

olan uluslarn krallarn anlatr.

II

...

kusursuzlatrmak iin

Y a h u d a ' n n E v i ' n i n s n a n a c a z a m a n d r . B e l i y a l v e h a l k n geri

k a l a n ; k e n d i l e r i n e b i i l e n k a d e r e g r e terk e d i l e c e k l e r ; ... M u s a
... b t n y a s a l a r n a u y a c a k l a r . B u , D a n i e l P e y g a m b e r i n kitabnda
sz

edilen

anlamayacaklar.

zamandr:

Ancak

Dorularsa

ktler yine

kendilerini

kt

davranacaklar

arndracaklar

ve

ve
ak

lanacaklar ( D a n i e l 12:10). T a n r ' y t a n y a n h a l k g l o l a c a k . ...

a n l a y a n b a k a n l a r d r onlar.

Tanklklar ya da Kurtarc (Messianic) Sekiler

(4QI75)

Drdnc maarada bulunan bu ksa belge (4QI75), M . . birinci

yzyl balarnda kaleme alnmtr. Biimsel adan Hristiyan tanklk
larn (testimonia) ya da Mesih ile ilgili kant-metinlerin derlemesini an
dran bu yazt, drt blm halinde snflandrlm be alnt ierir. B u n
lar arasndan ancak sonuncusu bir yorumla devam ettirilir.
lk b l m , M u s a ' y a benzer bir peygamberin anlatld Yasann
Tekrar kitabna ait iki metinden meydana gelir. kinci blm, Balam'n
Kral M e s i h hakkndaki peygamberliini tasvir eder. n c b l m ,
Levililer'in ve Khin-Mesih'in kutsamasdr.
Son blmn banda geen Yeu'dan bir msra, tarikate zg bir
Yeu Mezmuruyla aklanr (bkz altta 4Q379, s. 533). Birok uzman,
kutsal kitap alntsn da gz n n d e bulundurarak, anlatcnn
kiiden sz ettiini savunur: bir baba ('lanetli adam') ve iki olu. Ancak
ikinci c m l e d e geen 'doruldu' fiili tekil halde kullanldndan, bu
metinin yalnzca iki erkek kardei anlattn sylemek daha doru olur.
Editio princeps iin bkz. J. M. Allegro ve A. A. Anderson, DJD, V,
57-60.
R a b , M u s a ' y a yle d e d i :
Bu
leri

insanlarn

dorudur.

salard

ve

ocuklarna
kendi
disine
szlerimi

Keke

srekli
Onun

byle

daima

diline

sana
kendi

hepsini
olan

duydun.

olsayd

uysalard.

iyilik gelirdi ( Y a s a n n
arasndan

buyurduklarmn
aktaracak

sylediklerini

hep

buyruklarma

kardeleri

dereceim.

sana

gnlleri;
O zaman

Tekrar

benzer
szlerimi

onlara

Peygamberi

Onlarn

bir

benden

kork-

kendilerine

5:28-9).
Peygamber

yerletireceim.

aktaracak.

Benim

dinlemeyenlerle

masn isteyeceim ( Y a s a n n Tekrar 18:18-19).

syledik
ve

Onlara,
gn
Ken
adma

hesaplal-

CEZA VERMES

Sonra sz o ald:
Beor

olu

Tanr'nn
Her

Balam'n

szlerini

eye

kehaneti.

duymu

Gc

Yetenin

kapanann

gzleri

ald.

bakyorum;

ama

yakndan

rail'den

bir

asa

Gz

olann,

alan

adamn

En

Ycenin

grmn

grenin

Onu

gryorum;

deil.

ykselecek.

ama

Yakup'tan

Moav'n

bilenin

Kehaneti;
imdi

yere

deil.

bir yldz

tapnaklarn

lerin ocuklarn ldrecek ( l d e S a y m

kehaneti.

bilgeliini

Ona

kacak;

ykacak.

s
Set

24:15-17).

Levi iin de yle dedi:

Tummim'ini
sa'da
ve

snam,

babasna

larn

Levi'ye
Meriva
'Sizi

bilmedi.

lamana

kutsa,

nk

sularnda

ey

kartlarnn

Rab,
belini

bir
onun

sunu

ellerinin

yapt

bir

daha

annesine

ve

doru

ilerden

oul

Senin

Yasalarn,

koyacaklar.

ayaa

O,

Mas-

tanmad,

dinlediler

burnuna

yakmalk

Onu

tartmtn.

Yakup'un;

Senin

ver.

Kardelerini

szn

lkelerini,

kr,

dindara

onunla
dedi.

onlar Senin

yaatacaklar.
sunana

Urum'ini

saymyorum'

balandlar.

nnde
buhuru,

ver.

Ant

srail'in

gnderecekler
Onun

honut

kalkamasn

gcn

ol.

Onun

dmanlar

( Y a s a n n Tekrar 33:8-11).
Y e u , krann s u n d u k t a n sonra y l e d e d i :
Bu
ocuu

kenti

yeniden

pahasna

kuran

kentin

adama

temelini

lanet

atacak,

olsun!
en

Bu
kk

kii,

ilk

olunun

zerine kapsn kuracak (Yeu 6:26). L a n e t l i bir a d a m , B e l i y a l ' i n

a d a m , halkn tuzaa drmek, komularna felaket getirmek
i i n d o r u l d u . Erkek kardei y a l a n l a r l a h k m d a r l k etti; her ikisi
d e i d d e t e h i z m e t etti. B u ehri y e n i d e n k u r d u l a r . srail'deki t a n
r t a n m a z l a r i i n d u v a r r d l e r e t r a f n a v e k u l e l e r y a p t l a r . Efr a y i m ' d e v e Y a h u d a ' d a bir k o r k u . . . l k e d e tiksindirici bir i y a p
tlar. Y a k u p ' u n o c u k l a r a r a s n d a kfrettiler. S i y o n ' u n surlarnda
v e K u d s ' t e s u gibi k a n dktler.

Kurallar ya da Kutsal Yasa Beyanatlar

(4QI59, 4Q5I3-I4)

D r d n c maaradan karlan ve muhtemelen an sonunda

kaleme alnm elyazmas (4QI59, 4Q5I3-I4), birok kutsal yasann
yeniden yorumlanm biimlerini sunar.
ilk kuralda, Yasann Tekrar 23:25-6'dan karm yapan anlatc;
yoksul birinin bakasna ait toprakta bulunan baaklar yiyebileceini;
ancak bunlar evine gtremeyeceini anlatr. Ancak bu kii harmandaysa, hem buradaki yiyecekleri yiyebilir hem de ailesi iin bunlar top
layabilir.
kinci kuralda, yirmi yana basan her sraillinin, ibadet yerinin
bakm iin yarmar ekel vergi demesi gerektii ifade edilir. Bu pasaj
da yorumlanan israil gelenei, her srailli erkein demesi gereken
senelik vergiyle ilgilidir (Bkz. N e h e m y a 10:32; Matta 17:24-7; ayrca
Mishnah iinde geen Shekalim ya da ekel demeleri incelemesine
baknz.) Ancak Kumran kurallar, kutsal yasayla ayn biimde tek bir
demeyi n grr ve Kuds'teki Mabedin dzenli desteini art koar.
Burada, 4 Q 5 I 3 bl. 2-4 ve 4 Q 5 I 4 , ksmen birbiriyle rtrler.
n c kuralda (4QI59, bl. 2-4) bir sraillinin kle olarak satl
masnn yasaklanmasyla (bkz. Levililer 25:39-46); on iki sulh yargcnn
bulunaca davalarla, kadn ve erkek giysilerinin yasaklanmasyla (bkz.
Yasann Tekrar 22:5) ve bir adamn bir kadnla evlendii vakit o n u
bakire olmamakla itham etmesiyle (Yasann Tekrar 22:13-21) ilgilidir.
Son olarak, 4 Q 5 I 3 bl. 2-4 ve 4 Q 5 l 4 ' t e saflk kurallaryla ilgili
dzenlemeler aklanr.
Editio princeps iin bkz. j. M. Allegro ve A. A. Anderson, DJD, V,
6-9; M. Baillet, DJD, V I I , 287-98.

CEZA VERMES

4QI59
II ... o r a y a bir h a r m a n ya da z m c e n d e r e s i k u r m u o l a n ...
h a r m a n a v a r a n her m u h t a srailli, orada y e m e k y i y e b i l i r , kendisi
ve ailesi iin gda toplayabilir. Ekin tarlasna giren kii b u r a d a k i
y e m i l e r i y i y e b i l i r ; a n c a k bunlar e v i n e g t r e m e z .
... bir a d a m n kendi y a a m n a karlk d e d i i p a r a n n deeri
y a r m ekel ... B u n u , y a a m b o y u n c a y a l n z bir k e r e d e y e c e k .
M a b e t e k e l i n e g r e y i r m i g e r a , bir e k e l e d e r ( b k z . M s r d a n
k 3 0 : 12-13) ... 6 0 0 . 0 0 0 kii i i n y z t a l a n t ; 3 0 0 0 kii i i n
y a r m talant (=30 minah), 5 0 0 kii iin 5 minah, 50 kii iin y a r m
minah; y a n i y i r m i be ekel (bkz. k 38: 25-6) ...
4 Q I 5 9 , b l . 2-4
srail'in n n d e ... Y a b a n c l a r a hizmet e t m e y e c e k l e r ; n k
onlar M s r l k e s i n d e n k a r a n T a n n ' d r ; O , k i m s e n i n k l e o l a r a k
s a t l m a m a s n b u y u r d u ... on a d a m ve iki k h i n ... ; bu on iki ...
huzurunda yarglanacaklar.

s r a i l ' d e bir k i i y e

kar

ithamda

b u l u n a n ... o n l a r a gre i n c e l e y e c e k l e r . ... isyan e d e n k i m s e , kasti

b i i m d e hareket ettii iin l d r l e c e k .
H i b i r k a d n , yaam b o y u n c a erkek kyafeti g i y m e y e c e k .
H i b i r e r k e k , k a d n m a n t o s u y a d a tunii g i y m e y e c e k ; n k b u
tiksindiricidir.
Eer bir a d a m ; bir srailli bakireyi b a k i r e o l m a m a k l a sularsa
ve bu kadnla evliyse, konusun; bylece kadnn namusunu
s n a y a c a k l a r . Eer a d a m n y a l a n s y l e m e d i i a n l a l r s a , k a d n
l m l e c e z a l a n d r l a c a k . A n c a k b u a d a m y a l a n s y l e m i s e , iki
minah d e y e c e k ve y a a m sresince bu k a d n b o a m a y a c a k . ...
4Q5I3
... m a b e d i n i n ekeline gre, yirmi gera bir ekel e d e r . Y a r m
e k e l , on iki meah; iki zuzim ... kirliliin k a y n a k l a r da ... Efa ve
bath, kirliliin k a y n a k l a r , a y n k a p a s i t e d e d i r ; o n ' i s s a r o n ( o n
dalklar). B i r bath arap, bir efa tahla d e n k der. B i r seah, 3 ' / *
'issarondur,
dur. ...

kirliliin

k a y n a k l a r , bir efann

o n d a biri

bir

'issaron-

KUMRAN

L DENZ PARMENLER

YAZITLAR)

4Q5I4
I ... b t n kirli ... y e m e y e c e k ... y k a n m a k i i n y e d i g n ...
arnma gnnde temizlenecek ve ykanacak. Arnmaya kendi
' p n a r n d a n ' b a l a m a y a n kii y e m e k y e m e y e c e k . lk k i r l i l i i n d e
d e y e m e k y e m e y e c e k . G e i c i olarak kirlenen h e r k e s , a r n m a g n
l e r i n d e y k a n a c a k ; kyafetlerini suyla t e m i z l e y i p a r n a c a k . D a h a
sonra saflk yasas u y a r n c a e k m e k l e r i n i birlikte y i y e c e k l e r . A r n
m a y a k e n d i ' p n a r n d a n ' b a l a m a y a n kii y e m e k y e m e y e c e k .
H a l a ilk kirliliinde o l a n l a r y e m e k y e m e y e c e k l e r . G e i c i o l a r a k
k i r l e n e n h e r k e s , a r n m a g n l e r i n d e y k a n a c a k ; kyafetlerini s u y l a
t e m i z l e y i p a r n a c a k . D a h a sonra saflk y a s a s u y a r n c a e k m e k
lerini

birlikte y i y e c e k l e r .

meyecek.

...

hazrlayanlarla

kimse yiyip

Semavi Prens Melkisedek

(IIQI3)

On bir paradan oluan; Melkisedek'in gizemli grnmn tasvir

eden bu M . . birinci yzylda kaleme alnm II. maara belgesi, ilk
olarak 1965 ylnda A. S. van der VVoude tarafndan baslmt. Bu yazt,
zamann sonunda tutsaklarn zgr braklacan (Yeaya 61:1) jbile
ylnda mlkiyetin yeniden bllmesini (Levililer 25:13) ve borlarn
affedileceini (Yasann Tekrar 15:2) duyuran eskatolojik bir tedris
biimindedir.
S e m a v i kurtarc, Melkisedek'tir. Ba melek M i k a i l ile zdele
tirilen Melkisedek, 'Cennetin oullarnn' ya da 'Adaletin tanrlarnn'
badr. O n u n iin kullanlan dier isimler eiohim ve e/dir. A y n ter
minoloji, abat Holokostu iin Ezgilerde de geer.

Bu branice

kelimelerin asl anlam 'Tanr'dr; ancak Yahudi geleneinde elohim

szc 'yarg' anlamnda da kullanlabilmektedir. Bu metinde M e l
kisedek, eytani dmann, Beliyal'i / Satan, Karanlklar Prensi'ni ve
(baka bir yerde) "Melkiresha"'y (bkz. s. 3 8 5 , 556) yarglarken res
medilir. B y k kurtuluun, o n u n c u Jbilenin s o n u n d a , Balanma
Gn'nde gerekleecei dnlr.
Bu elyazmas, branilere Mektup 7'ye; ayrca Yeni Ahit ve erken
Hristiyanlk dneminde gelitirilen kurtarc kavramna k tutar.
Editio princeps iin bkz. Garcia Martinez, E. J. C. Tigchelaar ve A.
S. van der VVoude, DJD, XXIII, 221-41.
B l m 1-4
II
onun
lama
borcu

...

Tanr'nn

syledii

gibi;

mlkne dneceksiniz (Levililer

iini

yle

balayacak.

yapacaksnz:
Komusunu

Her
ya

Bu Jbile

25:13);
alacakl,
da

ylnda

yine,

her biriniz

Borlar

komusuna
erkek

kardeini

ba
verdii
zor-

 L DENZ PARMENLER

lanayacak;

nk

KUMRAN

Tanr'nn

borlar

balama

gn

YAZITLARI

aklanm

tr ( Y a s a n n Tekrar 15:2). Z a m a n g e l d i i n d e tutsaklarla ilgili a k

l a m a da y a p l a c a k , O n u n syledii g i b i ;

tutsaklar serbest brak

mak iin ( Y e a y a 61:1) . Bu szler, T a n r ' n n o n l a r C e n n e t i n O u l lar'na, M e l k i s e d e k ' i n mirasna b a l a y a c a n ifade e d e r . n k

Tanr M e l i k s e d e k ' i n paylar arasndan onlar kurayla e k e c e k .
O n l a r esaretten kurtarp geri g n d e r e c e k v e b t n g n a h l a r n ,
kt ilerini b a l a y a c a k .
B u ey, d o k u z J b i l e d e n sonraki J b i l e n i n ilk haftasnda ger
ekleecek. O n u n c u Jbilenin sonu, Balanma Gn'dr. O
g n , b t n In O u l l a r v e M e l k i s e d e k ' i n h a l k n n a d a m l a r
balanacak. Onlarn dllerini aklayan yasaya gre; bu
z a m a n , M e l k i s e d e k i i n Ltuf Yl'dr. O , k e n d i k u d r e t i y l e T a n
r'nn kutsallarn yarglayacak;
zere yargy

yrtecek:

Davut'un

ELOHM,

ilahisinde yazld

yerini ald

kutsal kurulda,

gsn aklyor ilahlarn arasnda ( M e z m u r l a r 8 2 :

ledi;

halklarn

birliini

I).

yar

O y l e sy

kendi zerlerindeki yksee kart; EL ( f a n -

r) halklar yarglayacak ( M e z m u r l a r 7: 7-8). O n u n syledii g i b i ,

Ne

zamana

kadar

haksz

karar

verecek,

kty

kayracaksnz?

Sela ( M e z m u r 8 2 : 2 ) ; b u szlerle, B e l i y a l v e ... T a n r ' n n ilkelerin

d e n s a p a r a k i s y a n k r l k e d e n ruhlar anlatlr. M e l k i s e d e k , T a n
r'nn yargs u y a r n c a intikamn a l a c a k ... o n l a r , B e l i y a l ' i n v e
o n u n halknn ruhlarnn ellerinden alacak. 'Adaletin tanrlar',
B e l i y a l ' i y k m a uratmak iin o n u n y a r d m n a k o a c a k l a r .
seklik ... T a n r ' n n b t n o u l l a r

Yk

... b u ... B u g n , T a n r ' n n

Y e a y a P e y g a m b e r a r a c l y l a a k l a d Bar/Kurtulu g n d r ;
bar/5/
ap

aklayan,

gelen

iyi

haberler getiren,

mjdecinin

ELOHM'iniz

egemenlik

b e r l e r d i r ...

ayaklar
sryor

ne

kurtuluu
gzeldir.

(Yeaya

bildiren
Siyon'a

52:7).

mjdeci, m e s h e d i l e n ruhtur.

ve

dalar

yle

Dalar,

Daniel

der:

peygam

Peygamber

o n u n h a k k n d a y l e d e m i t i ; mesh edilen biri, bir prens ( D a n i e l

9:25)

...

yazlan

yi

...

haberler getiren,

Yas

hitanlarn

kurtuluu

bildiren:

hepsini avutmak,

yardm etmek iin ( Y e a y a 61:2-3).

...

Siyon'da

kitabnda

yas

tutanlara

Yas tutanlarn hepsini avutmak

iin: ... b t n z a m a n l a r a n l a m a l a r n s a l a m a k i i n ... D o r u l u k

ta ... B e l i y a l ' d e n d n e c e k l e r ... T a n r ' n n y a r g s y l a ; o n u n l a ilgili
yazlana

gre,

Siyon'a

yle

sryor; Siyon ... A n t l a m a ' y a bal

yrmekten

vazgeenler

...

der:

ELOHM'iniz

kalanlar,

egemenlik

halklarn yolunda

ELOHM'iniz, o n l a r

Beliyal'in elin

d e n kurtaracak o l a n M e l k i s e d e k ' t i r .
Tanr

yle

dedi;

Sonra

gnderilecek ( L e v i l i l e r 25:9)

...

btn

lkedeki

borular

lke

dna

Avuntular ya da Tanhumim
(4QI76)

J . M . Allegro tarafndan 1968 ylnda d z e n l e n e n bir d r d n c

maara elyazmasna ait birok ksa blm ( 4 Q I 7 6 ) , ilahi avuntu
temasn ileyen bir kutsal yazn semesidir. Bu yaztta geen her aln
tnn sonunda tefsir bulunmaktayd; ancak bunlarn birou gnmze
kadar ulaamamtr. Bu eski yazlarn byk bir ksm Yeaya 40-55'e
aittir (Mezmur 79:2-3; Yeaya 40:1-5, 41:8-9, 49:13-17, 43:1-2, 4-6; 51:223, 52:1-3, 54:4-10, 52:1-2; Zeharya 13:9). Mezmur 79-:2-3' temel alan bu
evrilen b l m , Yeaya Kitab'ndan yeni bir balkla -Teselliler- ve
Yeaya 40'n giri paragrafndan bir alntyla srdrlr. Drt yldz
iareti, elyazmasnda nokta iaretiyle simgelenen Tetragram yerine kul
lanld.
Editio princeps iin bkz. J. M. Allegro ve A. A. Anderson, DJD, V,
60-67.
Halknn

arasnda Senin

doruluunu

ve

mucizelerini

y a y a c a k . O n l a r ... S e n i n m a b e d i n ... K u d s ... k a n n n s t n e

kurulu

krallklarla

grecekler

...

Kitab'ndan:
bine

seslen,

land

...

40:1-3).

tartacaklar.

...

kahinlerinin

bedenlerini

onlar gmecek kimse yok ( M e z m u r 7 9 : 3 ) . Y e a y a

Teselliler Avut,

ona

kleliinin

iledii gnahlarn

...

avut,

sona
****

-diyor Tanrnz- Kuds'n kal

erdiini

haykr,

elinden

iki katyla

cezas

tamam

ald ( Y e a y a

Avuntular y
(4

J . M . Allegro tarafndan 19

maara elyazmasna ait birok

temasn ileyen bir kutsal yazn

tnn sonunda tefsir bulunmaktay

kadar ulaamamtr. Bu eski ya

aittir (Mezmur 79:2-3; Yeaya 40:1

3, 52:1-3, 54:4-10, 52:1-2; Zehary
evrilen b l m , Yeaya Kitab'
Yeaya 40'n giri paragrafnda

iareti, elyazmasnda nokta iare

lanld.

Editio princeps iin bkz. J. M

60-67.
Halknn

arasnda Sen

y a y a c a k . O n l a r ... S e n i n m a b
kurulu

krallklarla

grecekler

...

tartacak

onlar gmecek

K i t a b ' n d a n : T e s e l l i l e r Avut,
bine

seslen,

land ...
40:1-3).

ona

kleliinin

iledii gnahlarn ...

da Tanhumim
76)

ylnda d z e n l e n e n bir d r d n c

sa blm ( 4 Q I 7 6 ) , ilahi avuntu

mesidir. Bu yaztta geen her aln

ancak bunlarn birou gnmze

n byk bir ksm Yeaya 40-55'e

41:8-9, 49:13-17, 43:1-2, 4-6; 51:22-

:9). Mezmur 79:2-3' temel alan bu

n yeni bir balkla -Teselliler- ve

r alntyla srdrlr. Drt yldz

simgelenen Tetragram yerine kul

legro ve A. A. Anderson, DJD, V,

doruluunu

ve mucizelerini

n ... K u d s ... k a n n n s t n e
...

kahinlerinin

bedenlerini

se yok ( M e z m u r 79:3). Y e a y a

t, -diyor Tanrnz- Kuds'n kal

erdiini

haykr,

elinden

iki katyla ald ( Y e a y a

cezas

tamam

Catenae ya da Son Gnler zerine Yazlm

Kutsal Kitap Metinlerinin Yorumu
(4QI77, 4QI82)

Bu iki belge, tutarl bir metin oluturmaya el vermeyen otuzdan faz

la paradan oluur. Bu paralar arasndaki balayc tema eskatolojidir;
'gnlerin sonunda' tabiri metin iinde alt kere kullanlr. Alntlarn
byk bir blm Mezmurlardandr (Mezmurlar 6, II, 12, 13, 16). Ancak
'Yasa Kitab' (ya da muhtemelen 'kinci Yasa') ( 4 Q I 7 7 , bl. 1-4, I. 14),
'Hezekiel Peygamberin kitab' ( 4 Q I 7 7 , b l . 7, I. 3) ve 'Peygamber?
Nehemya'nn Kitab'na da ( 4 Q I 8 2 , bl. I, I. 4) deinilir. Alntlar, 'yazl
d gibi' ibaresiyle; aklayc blmlerse pesher kelimesiyle balar. Ay
rca bu metin iinde tarikata zg ifadeler de bulunmaktadr: 'n
taraftar' (bl. 1-4, I. 8), 'onun kurulunun yeleri' (a.g.e. I, 16), 'basit ey
lerin arayndakilerin birlii' (bl. 9, I. 4), 'Beliyal'in adamlar' (bl 1011,1. 4), 'Yasa Yorumcusu' (a.g.e.l. 5), 'In Oullar' (bl. I2-I3, II. 7,
II), 'Cemaat Kurulu' (bl. 14, I. 5).
Editio prirceps iin bkz. J. M. Allegro ve A. A. Anderson, DJD, V,
64-74, 80-81; bkz. J. Strugnell, RQ 7(1970), 236-46, 256.
4 Q I 7 7 b l . 10-11, 7, 9, 2 0 , 26 ( S t r u g n e l l ' i n d z e n l e d i i h a l i y l e )
... B u szlerin y o r u m u , a d a m l a r n n g n l l e r i n i n a r n m a s y l a
ilgilidir ... o n l a r d e n e m e k v e artmak iin ... ruhla v e saflkla v e
a r n m ...

B u n u n l a ilgili y l e d e d i , Dman

'Ona stn geldim'

demesin diye ( M e z m u r 13:5) ... B u , ... basit e y l e r i n a r a y n

dakilerin birliidir ... y k m a y a uraana kadar ... k s k a n l k l a r y l a
ve

dmanlklaryla

...

Bu

szn

yorumu

...

Peygamber

H e z e k i e l ' i n K i t a b ' n d a y a z a n ...

B u szlerin y o r u m u , ...onlara kar bir a r a y a g e l i n e c e i son
g n l e r l e ilgilidir.

Jbileler
(4Q2l6-28, IQI7-I8, 2QI9-20,
3Q5, 4Q482(?), IIQI2)

Kumran keiflerinden nce Etiyopya evirisinin btn ve Yunanca,

Latince ve Sryanice evirilerinin bir blm bilinen bu pseudepigraphon'un branice aslna ait birok ksa para, be Kumran maarasnda
bulunmutu. Bu eser, melekler tarafndan M u s a ' y a iletilen bir vahiy
biimindedir. M e t i n d e , Tekvin ve Msrdan k'n balangc tedris
biiminde yeniden hikye edilir. I-3Q ve IIQ arasnda bulunan -4Q par
alar dnda- bu blmler evrilemeyecek derecede ksadr. Bu metin
lere atfedilen nem, kitabn uyarlamalaryla rten ibranice aslnn var
ln kantlyor olmalarndan kaynaklanr.
4. maarada bulunan blmler, eviriye el verecek kadar uzundur
lar. Editrleri tarafndan pseuclo-Jubilees diye de adlandrlan ve takdir
edilecei zere yalnzca muadil bir belge olarak kabul edilebilecek
4 Q 2 2 5 , genel anlamda Jbileler'e ve Hristiyanlk ncesi zellikleriyle
ne kan shak'n kurban edilii hikyesine bir dereceye kadar katkda
bulunabilir.
Belki de jbileler Kitab'nnn aslna ait olan ve paleografik adan
M . . ikinci yzyln son eyreinde yazld kabul edilen 4 Q 2 I 6 yazt
lar, Jbileler Kitab'nn giri blmlerini sunar (Etiyopya uyarlamasnda
geen I. ve 24 b l m , l-ll arasndaki blmler). Bu yaztn bal,
jbileler kelimesinin branice karl olan ' Z a m a n l a r n Blmleri
Kitab'dr; dier drdnc maara blmlerinde de tekrarlanan bu
kelime, ayn zamanda am Belgesi'nde de geer (XVI, 3). On bir papirs
parasndan oluan 4 Q 2 I 7 ve tek bir deri parasn ieren 4 Q 2 I 8 , muh
temelen Jbileler Kitab'nn giri blmlerine aittiler. Yine ypranm
paralarn bulunduu 4 Q 2 I 9 , XXI, I - XXII, I blmleri arasndan nemli
kesitler sunar.

Bu b l m n tek nemli katks udur: M e t n i n 2.

stununun 35-36 satrlarnda, brahim'in, yaratltan sonraki krk n-

O L U DENZ PARMENLER

KUMRAN

YAZITLARI

c jbilede ld yazar. Bu tarih, Etiyopya kitabnda, krk drdnc

jbile olarak deitirilmiti. 4 Q J u b e 4Q220; Jbileler kitabnn 21: 5-10
blmlerini ierir. M . . birinci yzyln son otuz ylna ait olduu
dnlen bu kitap Herod harfleriyle yazlmtr; 4Q2l9'la baz yerlerde
rttnden, metin iindeki iki boluun doldurulmasnda da kullanl
mtr. Geri kalan drt 4QJub elyazmas, yine evrilemeyecek derecede
paraldr. O t u z yedi kk paradan oluan 4 Q 2 2 I ; Jbileler 21:2239:9 arasnda geen ksa ve tanmlanamayan paralar kapsar. 4 Q 2 2 2
iinde geen alt blm, Jbileler 25:9-12; 27:6-7 ve 49:5(?)'i; 4 Q 2 2 3 4'teki paralanm -baz yerlerde tanmlanabilen- papirs paralar ise
Jbileler 32:l8-4l:IO'u anmsatr.
branice elyazmasnn paralar (4Q225-7), Jbilelere ya da
bunun tutarsz bir uyarlamasna benzer. Her iki durumda da editrleri
tarafndan metne koyulan balk 'pseudo-Jbileler', yanl bir isimdir.
Paleografik adan 4 Q 2 2 5 an balangcna; 4 Q 2 2 6 , yzyln ikinci
yarsna; 4Q227 ise, M . . birinci yzyln son on yllarna aittir. Bu
blmden ilki ve ncs olduka paraldr; ancak ikinci blmn
byk bir ksm korunabilmitir. Yazar, burada shak'n kurban edilii
ayrntl biimde anlatr; ancak Tekvin hikayesinden farkl olan bu anlat
Filistin e v i r i l e r i y l e (Stun 11.4 iinde Tekvin 22:IO'da Jonathan ve
Neofiti Mezmurlar; Tekvin 22:11 'de Jonathan Mezmuru ve yine stun
ll.l'deki ayn pasajda geen Pirqe de-Rabbi Eliezer 105c), Akedah' ya da
shak'n balanln anlatan Kutsal Kitap sonras hikayelerle benzerlik
gsterir. Kurban edili srasnda meleklerin de bulunduklar, evirilerde
ska tekrarlanr. 4Q225'te ishak'n kendini kurban ediinden sz edilir;
bu durumun, Yeni Ahit yazarlar tarafndan ne srlen sa'nn kendini
kurban edii retisine model oluturduu dnlr. Bkz. G. Vermes,
Scripture and Tradition in Judaism (Brill, I960, 193-227; ' N e w Light on
the Akedah from 4 Q 2 2 5 ' , IIS 47 (1996), 140-46.
On drt blmden oluan 4Q226 ya da P s j u b ^ metinlerinin yars
tanmlanamamtr, ilk alt blmde Msr'dan, l d e n , Yeu'nun r
dn' geiinden ve Kenan lkesinden sz edilir. 4 Q 2 2 5 2, ii'ye olduk
a benzeyen ve bu belgelerin en uzunu olan 7. blmde, shak'n kur
ban ediliinden sonra gelien kt olaylar anlatlr. 4 Q 2 2 7 ' n i n 2.
blmnde melekler tarafndan bilgilendirilen Hanok, adalarna kar
ifade verir; burada sz geen melekler Gzcler diye adlandrlr.
Burada, Hanok'un yazma eylemi ve doru kiilerin yoldan sapmamas
iin kullanlan astronomik bilgiler anlatlr. 4 Q 2 2 7 ' d e geen iki ksa
b l m d e , M u s a ' y a ve H a n o k ' a (bkz. Jbileler 4:17-24) gndermede
bulunulur. 4 Q 2 2 8 , bir uzun, sekiz ksa b l m d e n mrekkeptir. Bu

CEZA VERMES

blmlerden birinde (bl I, I. 9) geen ibare udur: 'Zamanlarn blm

kitabnda yazar'. Bu nedenle metnin, Jbileler kitabndan alntlar
yapan, yine de tam olarak zlememi bir eser olduu dnlr.
4Q2l6-28'le ilgili editio princeps iin bkz. J. C. VanderKam ve J. T.
Milik, DID, X I I I , 1-185. I I Q I 2 iin bkz. F. G a r c i a Martinez v d . , DJD,
XXIII, 207-20.
4 Q 2 2 0 , bl. I
( J u b xi, 5-10)
l a h l a r n v e ... p e i n d e n g i t m e , y a b a n l y a d a e v c i l y a d a
u a n k u u n kanl etini y e m e ... y a k m a l k s u n u o l a r a k bir esenlik
sunusu kurban edersen; bunu Tanr'nn honutluu iin y a p .
K a n n , s u n a a serp. B t n y a k m a l k s u n u e t i n i , y e m e k s u n u s u
y a y l a kartrlm u n l a birlikte sunaa s u n . ... s u n a n z e r i n
deki her eyi T a n r ' n n h u z u r u n d a ate s u n u s u , h o n u t l u k b u h u r u
olarak s u n a c a k s n . S u n a n zerindeki atete ... e s e n l i k s u n u s u n u
sunacaksn.

...

zerindeki

ya,

sakatatlarn

ve bbreklerin

z e r i n d e k i ya v e zerlerindeki y a . . . ( b k z . 4 Q 2 I 9 ) . ... karacier

loblarn v e bbrekler i a y r a c a k v e ... s u n a c a k s n ( b k z . 4 Q 2 I 9 ) ...
s u n u s u y l a v e ikisiyle ...
... o g n ve ertesi g n ...
4 Q 2 2 5 ( 4 Q 2 2 6 ) bl. 2
I ... o ruh y o k e d i l e c e k ... H a r a n ' d a y i r m i s e n e ( j b i l e l e r X I I ,
12, I 8 ' d e getii gibi on y e d i s e n e deil) k a l d . b r a h i m , T a n r ' y a
yle dedi; ' B a k , ben plam (ocuum yok); b u , Eliezer, evimin
o l u , b e n i m v a r i s i m o l a c a k . ' vacat
R a b brahim'e yle dedi, ' G z n a ve yldzlara bak,
deniz

kysndaki

kumlar

ve yeryzndeki

tozlar

say;

bak

b a k a l m s a y a b i l i y o r m u s u n ... b r a h i m T a n r ' y a i n a n d ; b u , o n u n
d o r u l u u n u gsteriyordu. D a h a sonra b r a h i m ' i n bir o l u o l d u ;
b r a h i m , o l u n a ishak a d n k o y d u . P r e n s M a s t e m a h , T a n r ' n n
y a n n a v a r d v e shak y z n d e n b r a h i m ' i s u l a d . B u n u n z e r i n e
T a n r , b r a h i m ' e y l e d e d i : ' S e v d i i n tek o l u n u , s h a k ' a l v e
s a n a b i l d i r e c e i m ... d a l a r n d a n b i r i n d e , o n u b a n a y a k m a l k
s u n u o l a r a k s u n . ' b r a h i m kalkt v e s u y o l u n d a n M o r i y a D a n a
kt...

brahim g z n kaldrdnda II ate g r d . shak'n

KUMKAN

U L U UtlNIZ K A K ^ U M t N L t K I

YA/11 HARI

z e r i n e o d u n k o y d u v e birlikte gittiler. shak, b a b a s b r a h i m ' e

y l e d e d i ; ' B a k , o r a d a ate v e o d u n var. P e k i , y a k m a l k s u n u iin
kuzu nerede?' brahim, olu shak'a yle d e d i ; 'Tanr, kendisi
iin bir k u z u bulur.' shak, b a b a s n a y l e d e d i ; ' B e n i sk b a l a '
( M e z m u r l a r J , N xxii, 10'da) ... sunan z e r i n d e d u r a n v e a l a a n
kutsal m e l e k l e r ... y e r y z n d e n oullar ... M a s t e m a h ' n m e l e k
leri ... s e v i n i i n d e y l e d i y o r l a r d ; ' i m d i shak l e c e k ... b
r a h i m ' i n T a n r ' y a bal k a l a c a k m y m , y o k s a zayf m d e c e k ni g r e c e i z . ' B u n u n z e r i n e Tanr s e s l e n d i , ' b r a h i m , b r a h i m . '
brahim, ' B u r a d a y m . ' dedi. O, yle dedi, ' i m d i , brahim'in
d a h a sevgi d o l u o l a m a y a c a n b i l i y o r u m ( o l m a d n n y a l a n o l
d u u n u b i l i y o r u m ? ) ' . T a n r m z R a b , shak'n y a a m n kutsad
( 4 Q 2 2 6 7.3). shak'n olu o l d u (Yakup), Y a k u p ' u n olu o l d u
( L e v i l i ) , n c k u a k ( b k z . 4 Q 2 2 6 7.5) i b r a h i m ' i n , s h a k ' n ,
Y a k u p ' u n v e L e v i l i ' n i n y a a m ... s e n e . P r e n s M a s t e m a h b a l a n d
v e kutsal m e l e k l e r ( b k z . 4 Q 2 2 6 7.6) ... p r e n s M a s t e m a h v e
B e l i y a l ... d i n l e d i l e r .

4 Q 2 2 6 , 7. blm
b r a h i m ' i n T a n r y a ball kantland v e ... honut ... R a b ,
shak'n y a a m n kutsad. shak'n olu o l d u ( Y a k u p ) , Y a k u p ' u n
olu o l d u ( L e v i l i ) , n c kuak. b r a h i m ' i n , s h a k ' n , Y a k u p ' u n
ve L e v i l i ' n i n y a a m ... s e n e . Kutsal m e l e k l e r ... b u r a d a o r u tut.
4Q227, 2. blm
... H a n o k , onlar/biz o n a rettikten sonra ... alt j b i l e yl ...
a d a m l a r n o c u k l a r n a d o r u y e r y z ... . O n l a r a kar tanklk
etti ... v e G z c l e r e kar. G n v e h a l k n n y o l l a r n n v e a y
larn ... hepsini y a z d ... d o r u o l a n , y o l d a n s a p m a s n d i y e ...

Eno ve Hanok'un Duas

(4Q369)

uzun toplam on blm, Herod harfleriyle yazlm bir elyazmasna aittir; bunlar, grne gre dua kaytlardr. Azlarndan bu
szlerin dkld kiilere aktan gnderme y a p l m a z . A n c a k bu
dualarn ieriklerine bakacak olursak, ilk blm, Tekvin 4:26'ya gre
Rabbin adn anan ilk insan olan Eno'la ilikilendirilebilir. I. blmn
2. stunun 10. satrnda Hanok'tan sz edildii iin; bu metnin editrleri,
I. blm, 2. satrda geen duann Hanok'a ait olduunu iddia ederler. 2.
b l m d e , lkelere kar alan bir sava afnlatlr. 3-9 blmlerse,
okunamaz durumdadr.
Editio princeps iin bkz. H. Attridge ve ). Strugnell, DJD, XIII, 35362.
I. b l m
I

...

yaamlar

boyunca

btn

bayramlar

...

Senin

m u c i z e l e r i n i n ...; btn d a i m i b u y r u k l a r a r a s n d a n , kararlatrlan

y a r g n n a n a kadar, o n l a r iin o n u n yargsn b e l i r l e d i n . K e n a n ,
d r d n c k u a k t a n ; o l u M a h a l a l e l , b e i n c i k u a k t a n d . ... o l u
Yeret. O l u Yeret altnc kuaktand v e o l u H a n o k . H a n o k ,
y e d i n c i kuakt ...
II A d n n o r a d a yaatlmas i i n , a d n o n a m i r a s braktn ...
O ( K u d s ? ) , S e n i n topraklarnn g r k e m i d i r v e o n u n z e r i n d e S e n
... G z l e r i n o n u n z e r i n d e v e o r a d a g r n e c e k S e n i n ihtiamn
... o n l a r n k u a n a , d a i m i bir miras o l a r a k v e b t n ... S e n i n iyi
yarglarn ... iin o n u arndrdn ... sonsuz k i i n d e . S e n i n ilk
o c u u n o l s u n d i y e y a r a t t n o n u ... b t n l k e n d e p r e n s v e

 L DENZ PARMENLER

KLIMRAN

YAZITLARI

y n e t i c i o l s u n d i y e ... gklerin tacn v e bulutlarn g r k e m i n i o n a

b a l a d n ... v e e s e n l i i n i n m e l e i n i , o n u n b i r l i i n e v e ... bir
b a b a k e n d i o l u n a nasl aktarrsa doru kurallar, S e n d e o n a a y n
b i i m d e a k t a r d n ... R u h u n , o n u n s e v g i s i n e b a l a n r ... o n l a r n
a r a s n d a n g r k e m l i ... yarattn ...

Hanok'un Kitab
(4Q20l-2, 204-12)

nemli

Pseudepigrapha

metinlerinden

biri

olan

Hanok'un

Kitab'nn Aramca asl ilk olarak Kumran maaralarnda bulundu. Daha

nceleri, bu kitabn tam Etiyopya evirisi, l-XXXII, X C V I I - C I , C V I - C V I I
blmlerinin bulunduu Yunanca uyarlamas ve Bizansl yazar George
S y n c e l l u s tarafndan

alntlanan

V I - X V blmleri

biliniyordu.

4.

maarada bulunan yedi suret, Etiyopya uyarlamasnn benzeridir. Dev

lerin Kitab'na ilikin dier drt nsha; paralan I. ve 6. maaralarda da
bulunmu olan Hanok'un Kitab'nn 6. blmyle balantldr. Paleografik adan, bu metinlerin hepsi M . . ikinci yzyla ve Hristiyanlk n
cesi an sonlarna aittir. Bu metinler arasndaki fakllklar, ksmen
eserin yapsndan kaynaklanr: Etiyopya Kitab'nn LXXII-LXXXII blm
lerinden retilmi metne kyasla baz dier blmlerde, astronomik par
alar daha fazla gelitirilmitir. Meseller Kitab'nda (XXXVII-LXXI blm
ler) geen Adamn Olu tartmas, hibir Kumran yaztnda konu edil
memektedir. Bu nemli biimsel farkllklar; Etiyopyal evirmenin al
masndan ziyade tek bir Hanok Kitab'nn bulunmayna yorulabilir.
Bu blmlerin btn, e v r i l e m e y e c e k l d e ksadr. Kumran
yaztlarndaki birok boluu tahmini b i i m d e doldurmu olan J . T .
Milik'in editrln yapt Etiyopya ve/ve ya Yunanca metnin Aramca
evirisinin evirisini sunmak tamamen anlamsz. Bu ciltte sunulan
pasajlar, kendi balarna anlam ifade edenlerdir. lk parada (4Q204),
gnahkr meleklerin yirmi nderlerin Aramca adlar sunulur. N u h ' u n
mucizev doumundan sz eden ikinci para (4Q204), Tekvin Apocryphon stun II ve N u h ' u n Kitab B l m l e r i ' n d e ( I Q I 9 ve 4 Q 5 3 4 ) a n latlagelen hikyelerle karlatrlabilir. n c ve drdnc paralar
(4Q206), Etiyopya uyarlamasna karlk gelen; ancak dikkat ekecek l
de bundan farkl olan bir dzeltiye aittir. Beinci blm (4Q209), Ast-

 L DENZ PARMENLER

KUMKAN

YAZI

LAKI

ronomiyle ilgili Kitap, -nceden de belirtildii gibi- Etiyopya kitabndan

daha uzundur. Etiyopya Kitab'nda bulunmayan Devler Kitab; dier
yandan Manichaean, Tevrat'la ilgili yaznda ve ortaa Yahudi yaznn
da kullanlmt.
Bir n aratrma iin bkz. J. T. Milik, The Books of Enoch: Aramaic
Fragments of Qumran Cave 4, Oxford, 1976. Ayrca bkz. 4 Q 2 0 I 2-8,
203 ve 206 2-3; L. Stuckenbruck, DID, XXXVI, 3-48. 4Q208-9 iin bkz.
E. ). C. Tigchelaar ve F. Garcia Martinez, DID, X X X V I , 95-171. Etiyopya
nshas iin bkz. M. A. Knibb ve Edward Ollendorff (yardmc), The Ethiophic Book of Enoch l-ll, Oxford, 1978. Genel bir giri iin: HJP III,
250-68.
4 Q 2 0 I l = E n a ( l E n . V i , 7-vii, I )

III
... B u n l a r , o n l a r n n d e r l e r i n i n isimleridir. S h e m i h a z a h o n
b

larn b a y d ; A r a t a q o p h (bkz. E n ) ikincisi; R a m t a e l n c s ;

K o k h a b e l d r d n c s ; ... e l , b e i n c i s i; R a m a e l , altncs; D a n i e l ,
y e d i n c i s i ; Z i q i e l ( B k z . E n a ' c ) sekizincisi; B a r a q e l , d o k u z u n c u s u ;
c

A s a e l , o n u n c u s u ; H e r m o n i ( E n ) , o n birincisi; M a t a r e l , o n ikin
cisi; A n a n e l , on ncs; Stawel, on drdncs; Shamshiel, on
b e i n c i s i ; S h a h r i e l , o n altncs; T u m m i e l , o n y e d i n c i s i ; T u r i e l , o n
sekizincisi; Y o m i e l , o n d o k u z u n c u s u ; Y e h a d d i e l , y i r m i n c i s i . B u n
lar, o n l a r eflerinin nderleridir. B t n b u n l a r , setikleri a r a s n
d a n kendilerine e setiler, onlarn yanna g i t m e y e baladlar
b

( E n ) v e o n l a r l a kendilerini kirlettiler. O n l a r a b y c l k v e sihir

b a z l k r e t m e k i i n ( E n b ) ... O n l a r d a n h a m i l e k a l p d e v l e r i
d o u r d u l a r ...
4 Q 2 0 4 = E n c ( l E n . C v i , 19-cvii, 2 )
il
... b u n l a r d a n sonra, y a a m l a r b o y u n c a e d e c e k l e r i ktlk
lerden d a h a b y k bir ktlk g e l e c e k . n k R a b ' b i n gizlerini
b i l i y o r u m ; bunlar kutsal o l a n l a r anlatt b a n a ve gsterdiler; ilahi
tabletlerde o k u d u m b u n l a r . T a b l e t l e r d e ; kuaklarn bir biri ard
sra b u y o l d a k t l k y a p a c a k l a r n n , d o r u l u k k u a n n vakti
geldiinde ktln sona ereceinin, ktln ve gnahlarn
b i t e c e i n i n , iyi o l a n y e r y z n e g e l d i i n d e z o r b a l n o r t a d a n k a l
k a c a n n y a z d n g r d m , vacaf i m d i , o l u n L e m e k ' i n y a n n a
git v e o n a , b u o c u u n o n u n olu o l d u u n u s y l e , y a l a n s z ...

CEZA VERMES

4 Q 2 0 6 xxii ( l E n . xxii, 3-7)

... a d a m n b t n o u l l a r n n ruhu ... H a p i s l e r i n i n tuzadr
bunlar. Y a r g l a n a c a k l a r g n e kadar, k e n d i l e r i n e d a y a t l a c a k o l a n
b y k y a r g n n son g n n e kadar var o l a c a k l a r , vacat o r a d a , l
bir a d a m n r u h u n u n y a k n d n g r d m ; bar g k l e r e k a d a r
y k s e l i y o r d u ; alyor v e y a k n y o r d u ...
4 Q 2 0 6 xxvi ( l E n , xxxii, 1-3)
... k u z e y d e k i dalarn a r d n d a , d o u tarafnda baka d a l a r
o l d u u n u g r d m ; bunlar, s m b l , d e r e o t u , tarn a a c v e biber
le r t l y d , vacat B u r a d a n , dalarn d o u y n n e d o r u uzak
latm, y e r y z n n d o u s u n a doru i l e r l e d i m , Kzl D e n i z ' e ula
tm v e sonra b u r a d a n uzaklap karanlklarn a r a s n d a n g e t i m . ...
Doruluun Cenneti'ne geldim.
H a n o k ' u n Astronomi Kitab
4 Q 2 0 9 7 . b l m (bkz. l E n . Lxxiii, -Lxxiv, 9 0 )
... I I . . . v e sonra b u g e c e b o y u n c a a y n y e d i d e parlar; b u
gn i i n d e a y n y e d i d e drt b u u u grnr h a l e gelir v e sonra
a y batar v e y e r i n e girer v e g n n geri k a l a n n d a a y n y e d i d e iki
b u u u karanlkta kalr. Y i r m i d r d g e c e s i n d e , a y n y e d i d e drt
b u u u karanlkta kalr v e y e d i d e drt b u u u p a r l a m a z . D a h a
sonra a y , y e r i n d e n kar v e g e c e n i n geri k a l a n n d a a y n y e d i d e iki
b u u u grnr. G n i i n d e a y n y e d i d e bei g r n r h a l e gelir
v e s o n r a b a t a r v e y e r i n e girer v e g e c e n i n geri k a l a n n d a a y n
y e d i d e ikisi k a r a n l k t a kalr,

vacat g e c e o l u n c a , y i r m i b e i n d e ,

a y n y e d i d e bei karanlkta kalr v e y e d i d e bei g r n m e z . G n

i i n d e a y n y e d i d e be b u u u grnr. D a h a sonra a y batar v e
ikinci

y e r i n e girer v e g n n geri

b u u u karanlkta kalr.

kalannda

ayn

y e d i d e bir

Vacat Yirmi alts g e c e s i n d e a y n y e d i d e

be b u u u g r n m e z v e y e d i d e be b u u u karanlkta kalr.
D a h a sonra ikinci y e r i n d e n k a r v e b u g e c e n i n geri k a l a n n
d a a y n y e d i d e bir b u u u grnr. G n i i n d e a y n y e d i d e alts
grnr h a l e gelir. D a h a sonra a y batar v e girer v e g e c e n i n geri
k a l a n n d a y e d i d e biri karanlkta kalr vacat Y i r m i y e d i s i g e c e s i n d e
a y n y e d i d e alts karanlkta kalr v e y e d i d e alts g r n m e z . D a h a
sonra a y ykselir v e b u g e c e n i n geri k a l a n n d a y e d i d e biri parlar.

KUMRAN

L DENZ PARMENLER

YAZITLARI

G n i i n d e a y n y e d i d e alt b u u u grnr. D a h a sonra a y batar

v e girer ...
III v e s e k i z i n c i g e c e s i n d e a y n y e d i d e d r d parlar. D a h a
sonra a y batar v e girer. B u g e c e gne ilk y e r i n b t n b l m l e r i n
deki

(?) d n g l e r i n i t a m a m l a r v e d n g l e r i n e g i r i p k m a y a

y e n i d e balar. D a h a sonra a y batar v e girer. G e c e b o y u n c a a y n

y e d i d e kararr. G n i i n d e a y n y e d i d e drt b u u u grnr.
D a h a s o n r a a y y k s e l i r g n n geri k a l a n n d a a y n y e d i d e iki
buuu

grnr

vacat

Dokuzu

gecesinde

ayn

yedide

drt

b u u u grnr. D a h a sonra a y batar v e girer. B u g e c e a y , e v

r e l e r i n d e n g e e r . D a h a sonra a y batar v e b e i n c i y e r i n e girer v e
g e c e b o y u n c a a y n y e d i d e iki b u u u kararr. B u g n a y n y e d i d e
bei g r n r v e y e d i d e bei ... t a m a m l a n r . D a h a sonra b e i n c i
y e r i n d e n k a r ...

Devler Kitab
(IQ23-4, 2Q26, 4Q203, 530-33, 6Q8)

Devler kitab, Hanok'un Etiyopya uyarlamasnda bulunmaz; ancak

bunun Manichaean arasnda dolamda olduu bilinir ( W . B. Henning,
'The book of Giants',

Bulletin of the School of Oriental and African

Studies II, 1943-46, 52-74). Bu kitap ayn zamanda Tevrat yaznnda ve

ortaa Yahudi yaznnda da geer (bNid. 6la ve Tedris Shemhazai ve
Azael) bkz. J. T. Milik, The Books of Enoch: Aramaic Fragments of Qumran Cave 4, Oxford, 1976, 298-339.
Bu kitabn baz zellikleri, Daniel'in kitabn anmsatr.
4Q530-33'le ilgili editio princeps iin bkz. E. P u e c h , DJD, XXXI, 9115.
4Q530
B l m 2, 6-12
I I ... r u h u m u z u n l m h a k k n d a . B t n dostlar g e l d i i n d e
O h i y a h onlara Gilgamesh'in kendisine sylediklerini
H o b a b i s h a y k r d v e o n u n l a ilgili y a r g a k l a n d .

anlatt v e
Kt olan,

prensleri l a n e t l e d i ; a n c a k d e v l e r sevindiler, o tekrar l a n e t l e n d i ve

b u n u k a b u l etti. S o n r a a r a l a r n d a n ikisi h a y a l g r d l e r v e u y k u
g z l e r i n d e kat ... v e u y a n d l a r v e gzlerini atlar v e b a b a l a r
S h e m i h a z a h ' n y a n n a v a r d l a r . D o s t l a r n n a r a s n d a bir h i k y e
anlatt N e p h i l i n : ... O g e c e r y a m d a bir m u c i z e n i n g e r e k l e
tiini g r d m . B t n a a trlerinin b u l u n d u u b y k bir b a h e
v a r d . B a h v a n l a r , b a h e d e k i her bir a a c s u l u y o r l a r d ... D i p
lerinden kkler dar kt. H e r bir a a filiz v e r d i . O l a n l a r iz
l i y o r d u m , t a k i g k y z n d e n ate dilleri i n i n c e y e d e k . . . . s u y l a

KUMKAN

L DENZ PARMENLER

YAZITLARI

kapland ve y a n g n , m e y v e bahesindeki btn aalar sard.

A n c a k y a n g n , y k l a n bir a a c a v e topraktaki filizlerine d o k u n
m a d ... r y a m b u r a d a bitti. ... D e v l e r , b u d a k l a y a m a d l a r .
O , y l e d e d i ... b u r y a y H a n o k ' a , y o r u m c u k a t i b e , a n l a t a c a k
sn v e o d a b i z e b u r y a y y o r u m l a y a c a k . D a h a sonra kardei
O h i y a h , d e v l e r e y l e d e d i , B u g e c e b e n d e r y a m d a bir m u c i z e
g r d m . G k l e r i n h k m d a r y e r / z n e indi v e tahtlar k u r u l d u
ve Y c e O l a n oraya oturdu. Yzlercesi O ' n a hizmet ediyordu.
B i n l e r c e s i ... O ' n u n h u z u r u n d a d u r u y o r d u . S o n r a kitaplar a l d
v e y a r g o k u n d u v e y a r g ... y a z l y d v e i m z a l y d . Y c e o l a n
btn canllara ve b e d e n e ve btn yneticilere hkmeder.
R y a m b u r a d a bitiyor, vacat D e h e t e k a p l a n d e v l e r M a h a v v a i ' y i
ardlar; o,

N e p h i l i n ' i n (?) c e m a a t i n e g e l d i .

Devler, onu

H a n o k ' a g n d e r d i l e r ... v e y l e d e d i l e r , O ' n a git ... n c e d e n

o n u n sesini d u y d u n v e o n a r y a l a r y o r u m l a m a s n , a n c a k b u
ekilde b i z i m rahata k a v u a c a m z s y l e ...
4Q53I
22. blm
... k e n d i m i g l gsterdim v e kuvvetli k o l u m u n k u d r e t i y l e
v e g c m n d i n l i i y l e btn b e d e n l e r e kar d u r d u m v e o n l a r a
sava a t m . A n c a k b e n ... bul ... beni g l e n d i r e c e k ; n k kar
tlarm, gklerin m e l e k l e r i cennettedirler v e kutsal yerlerdir o n
larn m e s k e n l e r i v e b e n ... n k o n l a r b e n d e n d a h a g l d r l e r .
vacat y a b a n l h a y v a n l a r n ... geldi ve l k e halk bart ...
O h i y a h o n a anlatt. R y a m beni bunaltt v e g r d m gr
y z n d e n uyku gzlerimden kat. U y u y a m a y a c a m ve onlar
i i n a c e l e e d e m e y e c e i m i b i l i y o r u m ... S o n r a G i l g a m e s h y l e
d e d i , S e n i n R y a n ...

Tufanla lgili Bir htar

(4Q370, 4QI85)

4 Q 3 7 0 , Tekvin 6-9'da anlatlan Nuh hikyesinin bir uyarlamasdr.

iki blm bilinen bu yaztn ancak ilk ksm eviriye uygundur. Paleografik a d a n bu metin H a s m o n dnemine, M . . birinci yzyln ilk
yarsna, tarihlenir; ancak metnin kendisi, Kumran ncesi dneme aittir.
Metinde, Tetragram ( Y H W H ) ve 'el adlar geer. Kt biimde tahrifata
uram 2. stunda; anlatdan, ahlak ve tle ilgili blme atlanr. Bu
stunun bir blm 4QI85'ten yararlanlarak tamamlanabilir.
4 Q 3 7 0 ' l e ilgili editio princeps iin bkz. Carol A. N e w s o m , DJD,
XIX, 85-97.
4Q370 (4QI85)
I O , dalar r n l e talandrd v e zerlerine y e m i dkt v e
her r u h u iyi m e y v e y l e d o y u r d u . ' H e r kim ki b e n i m isteimi y e r i n e
getirirse, y i y i p d o y s u n ' der R a b . ' A d m kutsasnlar. A n c a k , unut
m a y n k i b e n i m n a z a r m d a g n a h o l a n eyler yaptlar,' d e d i R a b .
Yaptklaryla T a n r ' y a isyan ettiler (?) ve tanr onlar b t n y o l l a r n a
gre yarglad, gnahkr gnllerinde y a t a n kt d n c e l e r e
gre. G l o l a n onlara haykrd v e d n y a n n btn temelleri sal
land v e dipsiz k u y u l a r d a k i sular fkrd. G n b t n p e n c e r e l e r i
a l d v e dipsiz k u y u l a r d a n k a n g l sular sele d n t . G n
p e n c e r e l e r i n d e y a m u r l a r boald v e O , Tufanla onlar y o k etti ...
B u n e d e n l e kuru toprak zerindeki her ey helak o l d u v e a d a m l a r
ve hayvanlar,

kular v e kanatl yaratklar l d .

Devler ka

m a d . . . T a n r bir iret v e r d i . . . a n t l a m a y a n m s a m a k i i n bulutlarn

arasna bir y a y yerletirdi ... tufan sular bir d a h a y e r y z n sar
masn d i y e ... ve su selleri y k s e l m e s i n d i y e ...

 L DENZ PARMENLER

KUMRAN

YAZITLARI

II ( 4 Q I 8 5 ' l e birlikte) ... ktlkleri ... iyi ve k t y nasl ayrt

e d e c e k l e r i n i a n l a d k l a r n d a ... n k i m e n gibi fkrdlar; a n c a k
o n l a r n y e r y z n d e k i gnleri bir glgedir. i m d i beni i y i c e d i n
l e y i n , e y h a l k m ; kulak v e r i n b a n a , O size d a i m a m e r h a m e t ...
R a b b i n g c . M s r ' d a gerekletirdii m u c i z e l e r i , H a m ' n l
k e s i n d e k i t a n s k l a r n a n m s a y n . K a l b i n i z o n u n k o r k u s u y l a tit
resin v e r u h u n u z o n u n iyi ltuflaryla sevinsin ...

Yaratl Calar
(4QI80)

Kt b i i m d e ypranm bir 4 . maara e l y a z m a s , J . M . Allegro

tarafndan bu balk altnda yaymland. J. Strugnell ve J. T. Milik, daha
sonralar bu metni daha ileri dzeyde zmlediler ve yorumladlar.
Tekvin 6:1-4 blmleriyle temellendirilen ve I. Hanok Kitab'yla geli
tirilen, a n l a m tutarll arz eden tek b l m d e , dkn melekler ve
adamlarn kzlaryla ilgili mit hikaye edilir. Milik'in dzenlemesini do
ru kabul edersek, bu eserde, insanlk tarihi, yetmi yl haftasna (70x7
yl) blnr; ilk on yl haftas, Nuh'la brahim arasnda geen sredir.
Strugnell'in iddiasna gre bu elyazmas, M . . birinci yzyl tarihlidir.
Editio princeps iin bkz. J. M. Allegro ve A. A. Anderson, D)D, V, 779; bkz. J. Strugnell, RQ 7 (1970) 252-4; J. T. Milik, JJS 23 (1972), 110-24.
Tanr tarafndan yaratlan alarn y o r u m u ; btn olaylarn,
g e m i i n v e g e l e c e i n belirlendii a l a r n y o r u m u . T a n r o n l a r
y a r a t m a d a n n c e , a d a n a a ... ileri b e l i r l e d i . B u , ilahi tablet
lerin z e r i n e ilendi ... e g e m e n l i k l e r i n i n a l a r . B u N u h ' t a n b
r a h i m ' e k a d a r y a a m o l a n a d a m l a r n srasdr; t a k i b r a h i m ' i n
o l u , shak, o l a n a kadar; o n yl haftas.
B u y o r u m ; a d a m l a r n kzlarna g e l e n A z a z e l v e m e l e k l e r l e il
gilidir;

kzlar onlara

dev dourdular.

Azazel

...

ve

ktlk,

k t l n varisi o l m a l a r n a n e d e n o l d u ... y a r g l a r v e c e m a a t i n
yargs.

Nuh'un Kitab
(1QI9, 1QI9 bis, 4Q534-6, 6Q8, 19)

Bu ksm; I. 4. ve 6. maaralarda bulunan baz ksa blmlerin derlenmesiyle oluturulmutur. Jbileler 10:13 ve 21:10'cla bahsi geen
Nuh'un kitabnn, Tekvin Apocryphon'u llff. ve Hanok 106 iinde Aramca bir zeti bulunur (bkz. J. T. Milik, DJD, III, 116-19, 136). I Q I 9 ve I 9 b i s ,
branice bir uyarlamann paralardr; 6 Q 8 ve 19 ise Aramca bir Nuh an
latsna aittirler.
I Q I 9 , 6 Q 8 ve I Q a p G e n , Nuh'un mucizev douunu anlatrlar. Ay
n konuyu ileyen 4 Q 5 3 4 ise baz bilim insanlarnca Kral M e s i h ' i n
douunu konu edinen bir belge olarak dnlmt (bkz. s. 370).
I Q I 9 bl l'de, Tufan'dan nce insanln iinde bulunduu sefil durum;
3., 13-14 blmlerde, Nuh'un douu mucizevi iaretlerle birlikte konu
edilir.
4Q534-6 ile ilgili editio princeps iin bkz. E. Puech, DJD, XXXI, 117-70.
IQI9, 3. blm
... b a b a s n a ... L e m e k ( N u h ' u n b a b a s ) ... o c u u n , e v i n
o d a l a r n g n e gibi aydnlattn ... korkutmak iin ...
B l m 13-14
... senin g r k e m i n i n ihtiam iin ... T a n r ' n n g r k e m i iin
... g r k e m l i m e r h a m e t e t a n r ... c e n n e t i n o u l l a r a r a s n d a
onurlandrlr ve ...

GEZA VERMES

4Q534
I ... e l i n i n : o n u n iki dizi. B a n d a krmz bir d o u m lekesi.
Y z n d e (?) bir m e r c i m e k ekli o l a c a k . ki y l s o n r a bir e y i n
d i e r i n d e n nasl ayrt e d i l e c e i n i s e z e c e k . G e n l i i n d e ... gibi ...
kitab r e n m e m i o l d u u m d d e t e hibir ey b i l m e y e n bir
a d a m gibi o l a c a k . D a h a sonra o n u r k a z a n a c a k v e a n l a y g c n e
s a h i p o l a c a k ... e r d e m l i kiiler o n a g e l e c e k , o n u n d i z l e r i n e .
B a b a s y l a v e atalaryla ... kardelerinin ... o n u i n c i t e c e k . t v e
i h t i y a t o n u n l a o l a c a k v e o , a d a m n srlarn b i l e c e k .

Bilgelii

b t n h a l k l a r a u l a a c a k v e o , btn c a n l l a r n srlarn b i l e c e k .
O ' n u n iin tasarladklar boa k a c a k v e o , btn c a n l l a r a hk
m e d e c e k . O ' n u n btn tasarlar g e r e k l e e c e k v e r u h u n u n nefesi
... v e o n u n tasarlar d a i m i o l a c a k ...

4 Q 5 3 6 (4Q534, 7. blm)
... K e n d i o u l l a r n a bilgelik retisini reten b t n a d a m l a r
k u t s a n s n . n k o , kt g n l e r d e l m e y e c e k . Y a z k s a n a , e y
b u d a l a ; n k a z n seni ... ile a l d a t a c a k ... l m c e z a s ... K i m
b u szlerimi d a y a n k l bir kitaba y a z a c a k v e b u s z m y o k o l
m a y a c a k bir p a r m e n d e (?) k o r u y a c a k ? B a k ... v e k t n n ho
nutluu e b e d i y e n sona e r e c e k ...

Ba Melek Mikail'in Szleri

(4Q529, 6Q23)

Bu kt b i i m d e muhafaza edilmi A r a m c a b l m d e , anlatc,

Mikail, bir gr hakknda genel olarak meleklere ve 4. satrda, Cebrail'e
seslenir. Nuh'un oullar S a m ve H a m ' a ve ktlklerle dolu bir kentin
inasna deinen bu blmn konusu muhtemelen Babil Kulesi'nin inasdr. Eer her ynde (dou, bat, kuzey ve gney) ikier da varsa,
metinde anlatlan dokuzuncu da zel olmaldr: Siyon ya da Sina?
Editio princeps iin bkz. E. P u e c h , DJD, XXXI, 1-8.
I. blm
M i k a i l ' i n m e l e k l e r e y n e l t t i i k i t a p s z l e r i ... y l e d e d i :
O r a d a ate b l m l e r i b u l d u m ... v e o r a d a y e d i d a g r d m : ikisi
d o u d a , ikisi b a t d a , ikisi k u z e y d e v e ikisi g n e y d e y d i . O r a d a
C e b r a i l m e l e i g r d m ... bir gr gibi. S o n r a o n a g r y gster
d i m . B a n a y l e d e d i : ... E f e n d i m i n , d n y a n n R a b b i n i n kitabnda
unlar y a z a r : B a k , ... H a m ' n oullar v e a m ' n oullar arasnda.
E f e n d i m , d n y a n n R a b b i ... o n l a r ... gzya ... E f e n d i m , d n
y a n n R a b b i a d n a bir ehir k u r u l d u v e o r a d a , E f e n d i m i n , d n
y a n n R a b b i n i n gzleri n n d e ktlkler y a p l a c a k ... E f e n d i m ,
d n y a n n R a b b i , yaratsn a n m s a y a c a k ... v e e f e n d i m , d n y a n n
R a b b i o n a m e r h a m e t e d e c e k v e o n a ... a d a m , u z a k d i y a r l a r d a
o l a c a k ... o v e o n a y l e d i y e c e k : B u n a bak ... b e n i m iin g m
v e altn ... y l e d i y e c e k : ... v e adil a d a m ...

Levili'nin Ahiti (i)

(4Q2I3-I4, IQ2I)

Aramca Levili'nin Ahiti kitabn meydana getiren, M . . birinci yz

yl ortalarna tarihlenen ksa blmler arasnda bulunan iki 4 Q 2 l 3 a
stunu, Levili'nin duasndan kesitler sunar. Ayn metnin en iyi blm,
Mt Athos'ta bulunan Yunanca bir elyazmasnda da getiinden (Koutloumous Manastr, 39. cilt, on birinci yzyl), bu duadaki boluklarn
byk bir blmn tamamlamak mmkn hale gelir. Levili'nin Ahitine
ait dier Aramca ksa blmler, baka konularn yan sra 'yksek khin
liin krall'ndan sz eder ve bunlar I Q 2I altnda listelenir (Bkz. J. T.
Milik, DJD, I, 87-91).
Editio princeps iin bkz. M. E. Stone ve J. C. Greenfield, DJD, XXII,
1-71. On iki Atann Ahitleri iinde Levili'nin Ahiti iin bkz. HJP III, 767-81.
4Q2l3a
I Sonra gzlerimi ve y z m ge doru e v i r d i m ve azm
a t m v e k o n u t u m . Ellerimin p a r m a k l a r n a r a l a d m v e e l l e r i m ...
doru iin kutsal o l a n a doru v e d u a ettim v e y l e d e d i m , R a b ,
S e n her g n l tanrsn v e y a l n z c a S e n , g n l n b t n d n
c e l e r i n i bilirsin. i m d i o u l l a r m y a n m d a l a r . B a n a d o r u l u u n
btn y o l l a r n ver v e b e n d e n uzaklatr, e y R a b , kt r u h u , kt
n i y e t i , ahlakszl v e gururu. B a n a t v e r v e d o r u l u k v e bilgi
ve g; Seni

m e m n u n e d e n eyleri y a p m a m

iin ve Senin

h u z u r u n d a m e r h a m e t b u l m a m v e b e n i m l e ilgilendiin i i n sana
k r e t m e m i i n , e y R a b , S e n i n iin iyi v e g z e l o l a n y a p m a m
i i n . B e n i , S e n i n y o l u n d a n saptracak d m a n l a r m n b a n a hk
m e t m e l e r i n e izin v e r m e . M e r h a m e t e t b a n a , e y R a b v e b e n i

KUMRAN

O L U DENZ PARMENLER

y a k n m a al

ki

YA/J HARI

II S e n i n hizmetkrn o l a y m ve Senin

iyi bir

y n e t i c i n o l a y m ...
S e n , e y R a b , b a b a m brahim'i v e a n n e m S a r a y ' kutsadn v e
o n l a r a , sonsuza d e k kutsanacak iyi bir t o h u m v e r e c e i n i s y l e d i n .
B u n e d e n l e h i z m e t k a r n L e v i l i ' n i n d u a s n a k u l a k v e r ... d a i m a
doru y a r g d a b u l u n m a s iin ... hizmetkarnn o l u n u h u z u r u n
d a n s r m e ... S o n r a ... gittim

... b a b a m Y a k u p ' a .

... A b e l -

M a y i n ' d e n ... S o n r a d u r d u m v e ... y e r l e t i m .

4Q2I3
(Kahire Geniza'sndan tamamland)
B l m li
... v e size a n l a t y o r u m o u l l a r m , size gerei g s t e r e c e i m ,
s e v d i k l e r i m . B t n ilerinizin ba doruluk o l a c a k v e b u d a i m a
s i z i n l e o l a c a k . D o r u l u k v e g e r e k ... k u t s a n m m a h s u l l e r e
getireceksiniz, iyilik e k e n iyilik bier; a n c a k ktlk e k e n e ektii
geri d n e r . O u l l a r n z a harfleri r e t i n , reti v e b i l g e l i k , b i l
gelik d a i m a y a n n z d a olur. Bilgelii r e n e n o n u r l a n d r l r ; a n
c a k bilgelii k m s e y e n l e r hor grlr v e aalanr. O u l l a r m ,
kardeim Yusuf'a b a k n , g r k e m v e y c e l i k a d n a harfleri v e b i l
gelik retisini rendi o ve krallar iin ... Bilgelii r e n m e k t e n
geri k a l m a y n ... Bilgelii r e n e n herkes ... gittii her l k e d e ve
b l g e d e k a r d e e ... n e bir y a b a n c d r n e d e ... herkes o n u o n u r
landrr; n k bilgelik r e n m e k isterler. O n u n s e v e n l e r i oktur
v e o n u n iyiliini isteyenler s a y c a kalabalktr. O n u n bilgelik sz
lerini d u y a b i l m e k iin o n u o n u r tahtna oturturlar. B i l g e l i k , o n u
bilenler iin b y k bir zenginliktir ve o n u satn a l a n l a r iin iyi bir
h a z i n e . Eer kudretli krallar gelirlerse v e y a n l a r sra b y k bir
k a l a b a l k v e atl a d a m l a r v e a r a b a l a r getirirlerse v e o r a d a k i her
eyi yamalarlarsa, bilgelik hazinelerine d o k u n m a z l a r ve

...

bulamazlar...
4Q2l3b
Yedi, benden ayrld ve u y k u m d a n u y a n d m . Sonra yle
d e d i m , ' b u bir g r y d v e b u gr y z n d e n o k h e y e c a n l y m . '
B u n u iime g m d m ve hi kimseye aklamadm. Sonra b a b a m

GEZA VERMES

s h a k ' a gittik v e o d a bizi k u t s a d . S o n r a b a b a m Y a k u p , s z

u y a r n c a sahip o l d u k l a r n n o n d a birini v e r d i v e b e n k a h i n l i i n
banda ilktim v e b a n a , o u l l a r n d a n birine, bir h e d i y e v e r d i ...
T a n r ' y a v e b a n a k h i n giysisini g i y d i r d i v e b e n i a t a d v e b e n
e b e d i T a n r ' n n kahini o l d u m ...
4 Q 2 I 4 , 2. blm
S u n a n d u v a r l a r n a kan serpmek i i n . K a n a b u l a n a n ellerini
v e a y a k l a r n tekrar yka v e t u z l a n m ksmlar s u n m a y a b a l a .
n c e l i k l e k e l l e y i sun v e o n u yala kapla v e k u r b a n e d i l e n
b o a n n z e r i n d e k a n g r n m e s i n . D a h a sonra b o y n u n u v e n
b a c a k l a r n v e g s n v e g s n n y a n l a r n v e u y l u k etini v e
b e l i n d e k i o m u r g a s n . U y l u k e t i n d e n sonra y k a n m arka b a c a k
larn v e barsaklarn. D a h a sonra y a l a y o r u l m u i n c e u n u v e
e n s o n u n d a b u n l a r n zerine arap d k v e z e r l e r i n d e b u h u r y a k
v e b t n bunlar kuralna gre y a p .
4 Q 2 l 4 a , I. blm
B u n l a r , sunaktaki y a k m a l k s u n u n u n altnda s u n u l m a y a uy
gun o l d u u n u syledii sunulardr. Bu odunlar sunakta sun
d u u n d a ve ate tutumaya b a l a d n d a ...
B l m 2-3 i 3-6
Krknc yamn yedinci/drdnc aynda o d o d u . O ' n u n l a
birlikte o l d u m v e o h a m i l e kald v e b a n a bir kz o c u k d o u r d u
v e o n a Y o k e v e t a d n k o y d u m . ' O , israil'in o n u r u a d n a b a n a
g n d e r i l d i ' d e d i m . Altm d r d n c y a m d a d o d u , y e d i n c i a y n
birinde.
4 Q 2 l 4 b , b l m 2-6
... o d u n u b l v e n c e l i k l e i i n d e k u r t u k o l u p o l m a d n a
bak v e sonra s u n ; n k b a b a m b r a h i m ' i n b u n a d i k k a t ettiini
g r d m . O , b a n a d u m a n gzel k o k a n o n iki a a t a n her birinin
sunakta s u n u l m a y a uygun o l d u u n u s y l e d i . B u a a l a r n ad
unlardr: sedir, a r d , b a d e m a a c , k k n a r , a m , d i b u d a k , s e r v i ,
z e y t i n a a c , d e f n e , m e r s i n ... B u n l a r , s u n a k t a k i y a k m a l k

 L DENZ PARMENLER

KUMRAN

YAZITLARI

s u n u n u n altnda s u n u l m a y a u y g u n o l d u u n u syledii sunulardr.

B u n l a r d a n birini sunakta s u n d u u n d a v e ate b u n u y a k m a y a b a
ladnda, sunan duvarlarna kan s e r p m e y e b a l a y a c a k s n .
K a n a b u l a a n ellerini v e ayaklarn tekrar y k a y a c a k s n v e t u z l a n
m uzuvlar s u n m a y a b a l a y a c a k s n . K e l l e ...

Atalarn Ahitleri: Levili'nin Ahiti

ya da Yakup'un Ahiti
(4Q537 ve 540-41)

Byk bir ksm drdnc maarada bulunmu olan Aramca bir

eser, On ki Atalarn Ahitleri arasndan Levili'nin Ahiti'ne benzer. Met
nin bakiisi Levili'dir; ancak ahit byk olaslkla Levili'nin babas
Yakup'undur. Bu nedenle 4Q537, Yakup Apocryphonu diye de bilinir.
Paleograti'nin bu metin iin nerdii tarih M . . ikinci yzyl sonlardr.
Pseudepigraphic Levili'nin Ahiti XVII-XVIII'i anmsatan 4 Q 5 3 7 ve 54l'de
eskatolojik kutsal bir kiiden sz edilir. Bu kiinin misyonu, adalar
tarafndan engellenir. 4Q537'de, Yakup'un Beytel'de grd rya tas
vir edilir. 4Q540'n blm, anlaml bir eviriye msaade etmeyecek
derecede kopuktur.
Editio princeps iin bkz. E. P u e c h , DJD, XXXI, 171-90 ve 225-56.
4Q537
12. B l m
... v e b i n a n n nasl o l a c a ... v e k a h i n l e r i n nasl g i y i n e c e k
leri

ve ellerini

nasl t e m i z l e y e c e k l e r i ve sunakta

nasl

sunu

s u n a c a k l a r v e y e r y z n d e nasl d a i m a k u r b a n l a r n y i y e c e k l e r i
v e e h i r d e n g e l e n s u y u nasl i e c e k l e r , d u v a r n d i b i n d e ...
4Q54I, 9. blm
I

... v e b i l g e l i i n i o u l l a r n a a k t a r a c a k . K e n d i

kuann

btn oullar iin balanma dileyecek, halknn oullar iin

g n d e r i l m i o l a n . S z , c e n n e t i n s z ; retisi, T a n r ' n n istei
u y a r n c a d r . D a i m i gnei p a r l a y a c a k v e atei d n y a n n s o n u n a

KUMRAN

L DENZ PARMENLER

YAZITLARI

kadar ulaacak ve karanln zerinde parldayacak. Karanlk,

yeryznn

zerinden;

dipsiz

karanlk

kuru

topraklardan

e k i l e c e k . O ' n a kar k o n u a c a k l a r v e ... O ' n u n h a k k n d a u y d u r

m a h i k y e l e r a n l a t a c a k l a r v e o n u n o n u r u n u z e d e l e y e c e k szler
s y l e y e c e k l e r . Ktlk, o n u n kuann alt st e d e c e k ; n k ...
v e y a l a n l a r v e z o r b a l k l a r o n u n b e d e n i n i zapt e d e c e k v e o n u n
y a a m sresinde halk y o l d a n k a c a k v e allak bullak o l a c a k l a r .
4 Q 5 4 I , b l . 24 ii
... u l u n i i n d e y a s tutma ... v e ... gizli y a d a b i l i n e n hatalar
d a o l s a l a r ... g v e r c i n l e iletilenleri gzet v e b i l , f e l a k e t l e r l e v e
dertlerle bitkin d m kiiye v u r m a ... B a b a n i i n kutlu bir isim
y a p a r s n , erkek kardelerin iin salam bir t e m e l kurarsn. E b e d i
grp sevinirsin ve d m a n l a r l a bir s a y l m a z s n , vacat

Yahuda'nn ve Yusuf'un Ahiti

(4Q538-9)

Aramca bir esere ait drt ksa blmn (4Q538) Yahuda'nn Ahiti
olduklar ilk olarak J. T. Milik tarafndan anlald ('Ecrits pressniens
de Q u m r a n : d'Hnoch amram', Qumrn Sa pit, sa thologie et son
milieu iinde, e d . M. Delcor (1976), 91-106). Elyazmas, M . . birinci
yzyl ortalarna tarihlenir. Yusuf Ahiti'nin be blm (4Q539) eviri
iin fazla ksadrlar. Ancak 3. blmde Yusuf'u kle eden adamlarn
babas ' a m c a m smail'le ve Yusuf'u smailliler'den satn alan Firavun'un
yneticisi Pentephres'le (Potiphar adnn Yunancas, 4. blm) ilgili
ibareler, Milik'in tezini dorular niteliktedir.
Editio princeps iin bkz. E. Puech, DJD, XXXI, 191-211.
B l m 1-2
... e e r i l e r i n d e b a n a (Yusuf) kar k t l k b e s l i y o r l a r s a ,
v a c a f B e n ... v e b a n a geldiler ... antalar getirdiler v e Y u s u f ' u n
karsnda y e r e eilip o n a sayg gsterdiler. B y l e c e o , i l e r i n d e
ktlk b e s l e m e d i k l e r i n i a n l a d v e ... o n l a r d a n p h e l e n m e d i ...
v e d a h a f a z la ... Erkek k a r d e l e r i n e b y k bir z i y a f e t v e r d i ...
o m u z l a r m d a ( d a h a dorusu b o y n u m d a ) v e b e n i k u c a k l a d l a r .

Naphtali'nin Ahiti
(4Q2I5)

ki kopuk blmden oluan bu branice Naphtali'nin Ahiti metni,

an balangcnda yazlmtr. Metin, Yunanca uyarlamayla benzerlik
tar. I. blm, baz yerlerde TNaphtali I, 9, 11-12 ile rtr; fakat bunun
sureti deildir. Baka bir tarikata de ait olabilecek ikinci b l m d e ,
zamann sonunun kutsall anlatlr.
Editio princeps iin bkz. M. E. Stone, DJD, XXII, 73-82.
i. B l m
... B i l h a ' n n b a b a s n n kz kardeleriyle (ya d a : A h i y o t ' l a ) ...
R e b e k a ' y e m z i r e n D e b o r a ... O , tutsak dt v e L a v a n o n u kur
tard v e o n a k a d n h i z m e t k r l a r n d a n birini, H a n n a ' y , v e r d i .
H a n n a h a m i l e kald v e bir kz o c u k d o u r d u v e o n u n tutsak a l n
d kentin a d n k o y d u kzna: Zilfa. O , h a m i l e kald v e a n n e m
Bilha'y dourdu ve H a n n a h ona Bilha adn k o y d u ; nk a n
n e m d o d u u n d a e m z i r i l m e k iin a c e l e etmiti. ' N e ? K z m a c e l e
m i e d i y o r m u ' dedi H a n n a v e o n a tekrar B i l h a d i y e seslendi.
vacat B a b a m Y a k u p , erkek kardei E s a v ' d a n k a p L a v a n ' a g e l
d i i n d e v e sonra ... a n n e m B i l h a ' n n babas ... L a v a n , a n n e m i n
a n n e s i H a n n a ' y v e o n u n iki kzn ... v e birini L e a ' y a , dierini
R a h e l ' e v e r d i . R a h e l ' i n erkek o c u k d o u r a m a d a n l a l n c a , ...
b a b a m Y a k u p ... v e o n a a n n e m B i l h a ' y v e r d i v e o , erkek kar
d e i m D a n ' d o u r d u ...

a-C

Anlat ve iirsel Yaz

(nceki ad; 'Bir Yusuf Apocryphonu')
(4Q37l-3)

4Q37l-3, Atalar ve Musa dnemiyle ilgili, olduka tahrifata uram

branice bir anlat arz eder. Paleografik adan bu yazlar, M . . birinci
yzyln ikinci yarsna tarihlenirler. Gerizim Da'ndaki tapnan I.
J o h n H y r c a n u s zamannda ( M . . 134-104) ykldn ifade eden
Samiriye kart metinler, 4 Q 3 7 2 altnda derlenmilerdir. Bu yaztta,
tarikata

zg

nitelikler

bulunmaz.

Levili,

Yahuda

ve

Benyamin

kabilelerine 14. satrnda gnderme yapan bu yazt, I Q M I, II ile paralel

lik gsterir. Yine 2 Q 2 2 ile benzeen 4Q373'te, Yahudi bir kahramanla
Basan Kral Og arasndaki mcadele anlatlr (bkz. lde S a y m 21:2135). Bu hikye, Davut'la Golyat arasndaki dv anlatr.
Editio princeps iin bkz. Eileen Schuller ve M. Bernstein, DJD,
XXVIII, 155-204.
4 Q 3 7 2 , I. blm (4Q37l-2)
... v e p a g a n khinler v e putlara t a p a n l a r ... E n Y c e v e o n
lar, uluslara teslim etti ... ve onlar btn l k e l e r d e d a r m a d a n
etti v e o n l a r s a v u r d u ... v e g e l m e d i l e r ... srail ... O n l a r l k e d e
y k m a uratt ... v e uluslar o n l a r iin G r V a d i s i ' n d e bir a d r
direi bile b r a k m a d l a r . . . v e K u d s ' h a r a b e y e e v i r d i l e r v e
Y a h u d a d a o n u n y a n n d a y d v e y o l d a b e k l e d i l e r ... iki e r k e k kar
d e i y l e birlikte o l m a k i i n . B t n b u o l a n l a r y z n d e n , Y u s u f
b i l i n m e y e n topraklara, y a b a n c bir ulusa srld v e k u z e y l i srail
halk btn d n y a y a datld. O n l a r n y o k l u u n d a b t n dalar
l e d n d ... v e t o p r a k l a r n a b u d a l a l a r y e r l e t i . srail h a l k n a
n i s p e t o l s u n d i y e k e n d i l e r i n e y k s e k bir d a d a y e r y a p t l a r .
Y a k u p ' u n o u l l a r n n ... szlerini sylediler v e azlarn szleriy-

 L DENZ PARMENLER

l e tiksinti

KUMRAN

YAZTLAR

u y a n d r d l a r ve S i y o n ' u n a d r n a hakaret ettiler.

Levili'yi, Y a h u d a ' y ve B e n y a m i n ' i hiddetlendirmek iin yalan

y a n l konutular. B t n bunlar y z n d e n , k e m i k l e r i n i n krlmas
v e takatinin kesilmesi iin Yusuf'u y a b a n c l a r n e l i n e v e r d i l e r , t a
ki l e n e d e k . O haykrd ... ve kendisini y a b a n c l a r n e l i n d e n kur
tarmas i i n T a n n ' n n adn a n d . ' B a b a m , T a n r m , beni uluslarn
e l i n e d r m e . B a n a yargn bildir ki, b u v e f a k r v e yoksul h e l a k
o l m a s n . H i b i r ulusun y a d a halkn y a r d m n a i h t i y a c n yoktur.
B i r p a r m a n d a h i , d n y a zerindeki her e y d e n d a h a b y k v e
g l d r . n k S e n d o r u l u k t a n y a n a n v e S e n i n e l i n d e zor
balk yoktur. S e n i a r a y a n l a r a m e r h a m e t e d e r v e s e v e c e n d a v r a n r
sn. T o p r a m , b e n d e n v e b a n a katlan erkek k a r d e l e r i m i n e l i n
d e n aldlar. D m a n bir ulus yayor o r a d a ... v e S e n i n dostuna,
Y a k u p ' u n o u l l a r n a kar f k e y l e a y o r l a r a z l a r n , ... o n l a r
y e r y z n d e n s i l e c e i n vakit v e o n l a r ... v e r e c e k l e r . Y a r g y v e
d o r u l u u h a k i m k l m a k i i n d a v r a n a c a m . . . Y a r a t c m n istek
lerini y e r i n e getirmek v e ... T a n r m ... k u r b a n s u n m a k i i n . S e n i n
ltuflarn a n l a t a c a m . . . S a n a k r e d e c e i m , e y R a b , T a n r m v e
S a n a d u a e d e c e i m . . . i l k eyler v e S e n i n ilkelerini ktlere, S e n i n
y a s a n a kar g e l e n l e r e r e t e c e i m . ... v e ktlk, b y l e c e S e n i n
ifadelerin b e n i u t a n d r m a y a c a k v e S e n i n haklln b i l d i r m e k iin
... n k S e n b y k , kutsal, kudretli, g l , heybetli v e m k e m
m e l bir T a n r s n ... g k y z n e y e r y z v e o k y a n u s u n d e r i n l i k
lerinde m e r h a m e t v e ... bilirim v e a n l a d m v e
3. Blm
A n l a y g c reten bir gnl v e yargy a k l a y a n bir az.
n k szlerim b a l d a n v e iyi araptan d a h a tatldr.
D i l i m d o r u d u r v e a z m n btn szleri doruluktur.
O n l a r n ahitlikleri

ykamaz ve onlarn

hisseleri

yok ol

mayacak.
n k hepsi ...
R a b a z m at v e d i l i m i n szleri T a n r ' d a n d r v e ... a k
l a m a k i i n b e n i m l e konuurlar
... O ' n u n ltuf l a n .
N e O ' n u n ilkelerini baka bir ulusa verir n e d e her y a b a n c y
talandrr; n k ... O ' n u n Y a k u p ' l a yapt a n t l a m a ... d a i m a
O ' n u n halk o l a c a k l a r , israil'i bir f e l a k e t l e z i y a r e t

uluslarn

e l i y l e onlar c e z a l a n d r m a k i i n . O ' n u n M i d y a n ' a yaptklarn gr,

CEZA VERMES

... b i r i - S a l u ' n u n olu Z i m r i ' y d i ( l d e S a y m 25:14)- v e M i d y a n ' n be kral l d r l d ...

4 Q 3 7 3 , ( 2 Q 2 2 i 1-4; 4 Q 3 7 3 , b l . 19 1-4)
... b t n k l e l e r i . O g ...
U z u n l u u ... arn ve e n i iki b u u k arn ... sedir a a c gibi
bir m z r a k ... bir k u l e gibi k a l k a n ... yi a y a k l ... y e d i s t a d y a
u z u n l u u n d a . ... d u r m a d . T a n r m z R a b i i n o n a t e k r a r v u r
m a d m v e klla ... y a r a l a m a k iin sapanlar y a p t m ... s a v a i i n
... kaleleri zapt e t m e k ve ... artmak iin ...

Kehat'n Ahiti
(4Q542)

Aramca bir eser olan Kehat'n Ahiti iki stundan oluur; ancak bun
lardan ilki tamdr. On ki Atalarn Ahitlerine benzeyen bu yazt lmdei yaznna tipik bir rnek tekil eder; ancak Levili'nin ve Amram'n
Ahitlerinde olduu zere kutsal bir perspektife sahiptir. Bu elyazmas
paleografik adan M . . ikinci yzyl sonlarna aittir; ancak 1990 ylnda
radyokarbon testine tabi tutulmu olan bu metne biilen tarih M . . 388353 ya da daha byk olaslkla M . . 303-235 olmutur. B u , tarikata ait
bir yaz deildir. Burada metnin yalnzca zarar grmemi blmleri ev
rilmitir.
Editio princeps iin bkz. E. Puech, DjD, XXXI, 257-82.
I v e tanrlarn T a n r ' s , d a i m a . S e n i n z e r i n e y a c a k O v e
O ' n u n y c e Adn bilmeni salayacak. Sen O ' n u n , Ebediyetin
T a n r ' s , b t n ilerin E f e n d i ' s i , kendi iyi n i y e t i n e g r e ilgilendii
her e y i n H k m d a r o l d u u n u b i l e c e k s i n . O , seni v e o u l l a r n
s e v i n d i r e c e k , d o r u kuaklar b o y u n c a , e b e d i y e n . i m d i , o u l l a
r m , atalarnzn size verdii mirasa sahip k n . M i r a s n z y a b a n
c l a r a , hilekrlara v e r i p d e o n l a r n g z n d e k k d m e y i n ; o n
lar a r a n z d a g e i c i olsalar bile efiniz olabilirler. A t a n z Y a k u p ' u n
s z n tutun, b r a h i m ' i n y a s a l a r n , L e v i ' n i n v e b e n i m d o r u l u u
m u g z e t i n . C e m a a t i i n d e kutsal o l u n v e b t n z i n a l a r d a n a r
n n . H a k i k a t e u y u n v e d o r u y o l d a y r y n ; sahte deil saf bir
k a l p l e v e iyi ruhla. B y l e c e kendi a r a n z d a b a n a iyi bir a d v e r e
c e k s i n i z , L e v i ' y e enlik, Y a k u p ' a mutluluk, shak'a h a z , b r a h i m ' e
g r k e m ; n k atalarnzn sizlere b r a k m o l a c a k l a r miras g
z e t e c e k v e o n u n y o l u n d a y r y e c e k s i n i z : hakikat, d o r u l u k , a d a
let v e m k e m m e l l i k v e saflk v e kutsallk v e kahinlik y o l u n d a ; si-

GEZA VERMES

ze b u y r u l m u ( ? ) o l a n l a r a g r e , II i m d i d e n e b e d i y e t e k a d a r , size
d o r u l u k l a r e t e c e k l e r i m e g r e . . . b t n d o r u szler s y l e n e c e k
s i z e . . . d a i m i kutsama sizin zerinize o l a c a k v e sizin i i n . . . b t n
a l a r b o y u n c a k a l a c a k v e artk...sizin s l a h n z d a n v e . . . z e r i n
d e yargnz d u y u r m a k iin b i r l e e c e k s i n i z . . . v e b t n a l a r n g
n a h k r l a r n n hatalarn g r m e k i i n . . . a t e e a t l m a k i i n v e u m
m a n a v e b t n u k u r l a r a . . . h a k i k a t i n kuaklarnda. G n a h k a r l n
btn oullar...imdi A m r a m , olum, sana retiyorum...ve se
nin oullarn da kendi oullarna. S a n a retiyorum...ve onlar
b a b a m L e v i ' y e vermiler ve L e v i , b a b a m (onu/onlar) bana ver
d i . . . b t n ahitlik kitaplar v e bunlar a r a c l y l a f a r k n d a o l a c a k
sn...ve bunlara uygun biimde yaadnda, bunlarda kendin
i i n b i r o k fazilet b u l a c a k s n , vacat

Amram'n Ahiti
(4Q543-9)

Be ya da alt (?) paral sureti bulunan A r a m c a bir belgede,

Musa'nn babas Amram'n, ocuklarna d aktarlr. Metnin kap
sam, k Kitab'ndakiyle ayndr; ancak grler ve retiler, yazarn
kendisine aittir. Amram'n ld zamanki ya (137) k 6:20'dekiyle
ayndr. Srgnn 152. ylna denk gelen bu olay, srail'in Msr lkesin
de geirdikleri sreye gre belirlenmitir. Srgn sresi, ne 430 sene
(k 12.40) ne de 400 senedir (Tekvin 15:13); ne srlen zaman 210
yldr. Bkz. ). Heinemann, '210 Years of Egyptian Exile', JJS 42 (1971), 1930. Metnin yazl tarihi, M . . ikinci yzyln ikinci yars (4Q543, 544,
547), M . . birinci yzyln ilk yars (4Q545, 546) ve M . . birinci yz
yln ikinci yars (4Q548, 549) arasnda deiir.
Kt biimde tahrifata uram bir metinde anlatlan bir grde,
Amram'n Karanlklar Melei Melkiresha' (bkz. s. 394-5) ile karlamas
anlatlr. A y r c a , ad metin iindeki boluklarda kaybolan In Or
dusunun nderinden de sz edilir. Ancak onun ' isminden' biri muh
temelen Melkisedek'tir (bkz. s. 519-522).
Editio princeps iin bkz. E. Puech, DjD, XXXI, 283-405.
4 Q 5 4 3 , I. b l m ( 4 Q 5 4 5 , 546)
I sraillilerin M s r ' d a k i srgnlklerinin y z elli ikinci y l n
d a , y z otuz alt y a n d a y k e n l e n , K e h a t olu v e Levili o l u A m
r a m ' n , k e n d i o u l l a r n a a k l a d v e t e m b i h ettii her e y i n
yazl o l d u u gr kitabnn sureti ... en k k erkek kardei U z ziel'i ar ... v e o n u n kz M i r y a m l a e v l e n d i v e o n a y l e d e d i ,
' S e n otuz y a n d a s n . ' Y e d i gn b o y u n c a sren bir len d z e n
lediler. l e n s r e s i n c e y e d i l e r , itiler v e e l e n d i l e r . l e n bit-

GEZA VERMES

tiinde, olunu H a r u n ' u armaya gnderdi ve olu yirmi yal a r n d a y d v e o n a y l e d e d i : ' O l u m , ... e v i n d e k i erkek karde
lerini, h a b e r c i l e r i ar.'
4 Q 5 4 4 , I . b l m ( 4 Q 5 4 3 , 545-7)
K e h a t , o r a d a k a l m a k , y e r l e m e k ve ... ina e t m e k iin gitti ...
amcamn

oullar

...

bir a d a m l a

...

g m l n c e y e dek

y a p l a c a k o k iimiz v a r d , vacat B a l a d m s e n e , s a v a haberleri

e n d i e v e r i c i h a l e g e l d i i n d e , n e r i m z e r i n e birliimiz M s r l
kesine geri d n d v e b e n onlar g m m e y e gittim v e b a b a l a r m z
iin trbe ina e t m e d i l e r . B a b a m K e h a t v e k a r m Y o k e v e t o r a d a
k a l m a m v e b i n a ina e t m e m v e K e n a n l k e s i n d e k i i h t i y a l a r n
k a r l a m a m iin beni braktlar. B i n a ina e d e r k e n H e v r o n ' d a kal
dk, vacat Filistinliler ve Msrllar arasnda sava patlak verdi ve
Filistinliler v e K e n a n l l a r , Msrllar y e n i l g i y e urattlar v e M s r ' n
snrlarn

tuttular.

Karm

Yokevet,

krk

bir

sene

boyunca

Msr'dan K e n a n lkesine gelemedi. Biz de Msr'a dnemedik.

B u y z d e n b i z . . . M s r , K e n a n lkesi v e Filistin a r a s n d a k i s a v a ...
B u z a m a n b o y u n c a , karm Yokevet, Msr lkesinde, b e n d e n
u z a k t y d ... d a y a n a m ... n k o , y a n m d a d e i l d i . B a k a
biriyle e v l e n m e d i m , vacat K a d n l a r ... hepsi ... bar s a l a n d n
da

Msr'a

dnebilmek ve

karmn

yzn

grebilmek

iin.

G r m d e , bir r y a g r s n d e G z c l e r i g r d m vacat kisi k e n d i

a r a l a r n d a , b e n i m h a k k m d a tartyorlard ... v e b e n i m y z m
den kavga ediyorlard. O n l a r a sordum: 'Siz, b e n i m hakkmda ne
. . . ? ' B e n i y a n t l a d l a r v e y l e dediler: ' B i z b a k a n d k v e b t n
adam oullarna hkmediyorduk.' B a n a yle dediler: 'Aramz
d a n kimi s e i y o r s u n ...'
G z l e r i m i dorulttum v e o n l a r d a n birini g r d m . B a k l a r ,
bir-engerek y l a n n k i l e r kadar k o r k u t u c u y d u v e a l a c a l bir kyafet
giymiti ve ar k o y u bir rengi vard ...
D a h a sonra ... baktm ve grdm ... grnyle ... ve y z ,
ylann y z n e benziyordu ve ... brlyd ve gzlerinin zerinde ...
2. B l m
. . . G z c : ' K i m o ? ' B a n a y l e d e d i : ' B u G z c ... v e o n u n
a d , B e l i y a l , M e l k i r a s h a ' v e Karanlklar Prensidir.' vacat y l e
d e d i m : ' R a b b i m , hangi kural

B a n a y l e d e d i ... b t n y o l l a r

 L DENZ PARMENLER

KUMRAN

YAZITLARI

karanlktr ve b t n ileri karanlktr ve o ... karanlkta ... grr

sn.

O,

karanlklara

hkmeder

...

ve ben aydnlklara

hk

m e d e r i m v e btn ...
4 Q 5 4 5 (4Q543a, 546d)
B l m la i
I

israil'in M s r ' d a k i s r g n l k l e r i n i n y z e l l i

ikinci y l n d a ,

y z otuz altnc y l d a -bu o n u n l d senedir- ... K e h a t o l u v e

Levili olu A m r a m ' n , kendi oullarna anlattklarnn

... A m -

r a m ' n szlerinin y a z l o l d u u gr kitabnn sureti. O n a geldi ...

v e e n k k k a r d e i n U z z i z e l ' i a r ... v e o n a otuz y a n d a k i
kz M i r y a m ' kars o l s u n d i y e v e r d i . O n u n iin y e d i g n l k e v
lilik leni d z e n l e d i v e o n u n evlilik l e n i n d e y e d i v e iti v e e
l e n d i . S o n r a , evlilik leni gnleri sona e r d i i n d e , y i r m i y a l a r n
daki o l u n u , H a r u n ' u armas iin g n d e r d i v e o n a y l e d e d i :
' O l u m , ... e v i n d e k i erkek kardelerini, h a b e r c i l e r i b a n a ar'
4. b l m
V I ... v e sana adlarn a k l a y a c a m ... M u s a iin y a z d ...
Ayrca Harun

hakknda

... s a n a , o n u n

ibadetinin gizini a n

l a t a c a m . O , E n Y c e T a n r ' n n kutsal k h i n i d i r . A y r c a , o n u n
s o y u d a e b e d i a l a r b o y u n c a kutsal o l a c a k ... T a n r n n iyi
niyetinin a d a m l a r n n y e d i n c i s i d i y e a n l a c a k v e ... d e n i l e c e k v e
d a i m i bir k h i n olarak s e i l e c e k ... vacat
4Q548
... S a n a , zor o l a n y o l u b i l d i r i y o r u m . S e n i ... h a k k n d a b i l
g i l e n d i r e c e i m . n k In O u l l a r p a r l a y a c a k v e K a r a n l n
O u l l a r karanlk o l a c a k . n k In O u l l a r ... v e o n l a r , btn
b i l g i l e r i y l e ... v e K a r a n l n O u l l a r ... n k h e r b u d a l a v e
g n a h k a r , karanlk o l a c a k v e her bilge v e adil kii p a r l d a y a c a k .
n k In O u l l a r , a g i d e c e k l e r ... v e K a r a n l n O u l l a r
l m e d o r u g i d e c e k l e r v e strap ... H a l k , a y d n l a n a c a k ... v e
o n l a r a ... a k l a y a c a k l a r . . .

Musa'nn Szleri
(IQ22)

Kt biimde tahrifata uram bir birinci maara belgesine ait drt

stun, ). T. Milik tarafndan ustaca dzenlenmitir. Yasann Tekrar'nda
geen eitli pasajlardan esinlenerek yazlm bu blmler, Musa'nn
veda szlerini ierir. Bunlar, Yasa'nn zel retmenlerinin ya da
yorumcularnn (Levililer ve khinler) atanmasyla ilgili sunduklar bilgi
n e d e n i y l e de olduka nemlidir. Son iki stun, e v r i l e m e y e c e k
derecede blk prktr. iki vasat ksmdan oluan, tahmini biimde
'Bir Musa Apocryphonu' olarak adlandrlan ve M u s a ' y a atfedilen bir
duay da kapsayan baka bir belge (2Q2I), J. T. Milik tarafndan yaym
lanmtr (DJD, III, 79-81).
Editio princeps iin bkz. J. T. Milik, DJD, I, 91-7. (S.574)
I srail'in o c u k l a r n n M s r ' d a n k n n krknc y l n d a , on
birinci a y n b i r i n c i g n n d e T a n r , M u s a ' y a s e s l e n d i :
' B t n birlii topla v e N e v o d a n a gidin v e o r a d a d u r u n , sen
v e H a r u n o l u Elezar. S a n a S i n a D a ' n d a b i l d i r d i i m Y a s a ' n n
s z l e r i n i , L e v i l i a i l e l e r i n b a l a r n a v e k h i n l e r e y o r u m l a v e s
r a i l ' i n o c u k l a r n a bildir. O n l a r d a n i s t e d i i m h e r e y i d i k k a t l e
kulaklarna d u y u r . G k y z n v e y e r y z n o n l a r a kar tanklk
etmeleri iin ar; n k n e o n l a r n e d e o c u k l a r , y e r y z n d e k i
yaamlar sresince, onlardan yapmalarn istediim eylerden
honut o l m a y a c a k l a r .
n k b e n d e n vazgeeceklerini ve uluslarn kirliliklerini,
ilahlarn v e felaketlerini s e e c e k l e r i n i s y l y o r u m . K e n d i l e r i iin
bir tuzak v e t e h l i k e o l a n sahte tanrlara h i z m e t e d e c e k l e r . S a n a
bu gn tutman buyurduum zel gnlere, abat'a ve Antlam a ' y a kar g n a h ileyecekler.

 L DENZ PARMENLER

KMRAN

YAZITLARI

B u y z d e n , sahip o l m a k iin r d n ' g e e r e k ulatklar top

raklarda, onlar g l bir rzgrla c e z a l a n d r a c a m . B a l a r n a her
trl felaket g e l d i i n d e v e bunlara y a k a l a n a r a k y k l d k l a r n d a v e
s a v r u l d u k l a r n d a , hak ettikleri gerein yaandn a n l a y a c a k l a r . '
S o n r a M u s a , H a r u n olu Elezar' v e N u n o l u Y e u ' y u ard
v e o n l a r a y l e d e d i : ' . . . halklara u szleri aktarn:
U y a n I I e y srail v e d u y ! B u g n , T a n r ' n n , sizin T a n r n z n
halk o l a c a k s n z . B u g n size u y m a n z s y l e y e c e i m y a s a l a r m a ,
t a n k l k l a r m a v e b u y r u k l a r m a u y a c a k s n z . r d n ' g e t i i n i z
d e , size, b y k v e gzel ehirler, m e m n u n e d i c i e y l e r l e d o l u e v
ler, h i e k m e d i i n i z araplar v e zeytinler v e k a z m a d n z k u y u l a r
vereceim; ancak bunlardan yiyip doyduunuzda bbrlen
m e y e c e k s i n i z v e size b u gn b u y u r d u k l a r m u n u t m a y a c a k s n z .
n k size u z u n bir y a a m s a l a y a c a k o l a n , bunlardr.'
M u s a , israil'in o c u k l a r n a seslendi v e y l e s y l e d i :
' A n c a k bir b a m a sizin yklerinizi v e m e s u l i y e t i n i z i v e a n
l a m a z l k l a r n z nasl t a y a c a m ? A n t l a m a y k u r d u u m d a v e
i z l e m e n i z g e r e k e n y o l l a r size d u y u r d u u m d a , a r a n z d a n s i z e
y a s a n n t m szlerini a k l a y a b i l e c e k bilge a d a m l a r s e i n . B u n
lara u y m a y a dikkat e d i n ; yoksa T a n r ' n n fkesi atelenir v e
g a z a b sizi y a k a r v e z e r i n i z e y a a n y a m u r l a r v e s i z e r n
v e r e n y e r y z sularn durdurur.'
M u s a , srail'in o c u k l a r n a s e s l e n m e y e d e v a m etti. ' T a n r ' n n
size u y m a n z b u y u r d u u buyruklara u y u n ...'

k zerine Bir Vaaz

ve Kenan lkesi'nin Fethi
(4Q374)

Bir metnin on alt blmnden - M . . birinci yzyln son otuz

ylna tarihlenen, Msrdan k ve Kenan lkesinin fethi konularn i
leyen- yalnzca biri, anlaml bir eviri sunacak kadar uzundur.
Editio princeps iin bkz. Carol N e w s o m , DjD, XIX, 99-110.
2. Blm
II ... U l u s l a r f k e y l e d o r u l d u ... h a r e k e t l e r i n d e ve kirli ... i
lerinde ... v e o n l a r d a n g e r i y e k i m s e k a l m a d v e k i m s e k a a m a d
v e o n l a r n nesilleri i i n ...
B t n lkeler a r a s n d a n e n istenilen l k e d e , b i z i m i i n , s e
kinleri i i n bir y a p ina etti ... K e n d i s i n i g l n n z e r i n d e bir
tanr, F i r a v u n ' u n g a z a b n n n e d e n i ... o n l a r eridiler v e g n l l e r i
titredi v e ileri z l d . O , ... m e r h a m e t etti. O n l a r iyiletirmek
iin y z n n aydnln onlarn zerine drdnde, gnlleri
bir kaz d a h a g l e n d i v e bilgi ... S e n i b i l m e y e n l e r eridiler v e sar
sldlar ...

Bir Musa Apocryphonu3

(4Q375)

Pentateuch'la ayn b i i m d e yazlm ve I. maarada bulunan

Musa'nn Szleri metnini (IQ22) anmsatan 4 Q 3 7 5 , I. blm, I. stunda;
peygamberliini ilan eden bir kiinin nasl deerlendirilecei anlatlr.
Halka din deitirmelerini tleyen bu kii infaz edilecektir. Ancak,
kabilesi ona yardm etmek iin tapnak kentine gelecek ve mesh edilmi
peygamberin cannn balanmas iin yalvaracaklardr. Levililer I6'da
geen Balanma G n ile ayn terminolojiyi paylaan ve ypranm
olan 2. stunda, kurban kesme treni anlatlr. Bu elyazmas, erken
Herod; yani M . . birinci yzyl sonlarnda yazlmtr.
Editio princeps iin bkz. John Strugnell, DJD, XIX, 111-19.
I. B l m
I ... T a n r ' n n k e n d i p e y g a m b e r i n i n a z n d a n size b u y u r d u u
her e y e u y a c a k s n z . B t n b u ilkelere u y a c a k s n z v e btn k a l
binizle ve btn ruhunuzla Tanrnz R a b ' b e dneceksiniz. Tanr,
i i n d e b u l u n d u u n u z sefaletten sizi k u r t a r m a k i i n , b y k f
kesinin g a z a b n d a n v a z g e e c e k . A r a n z d a n k a c a k v e sizi d i n
den k m a y a v e Tanr'dan saptrmaya alacak p e y g a m b e r l
d r l e c e k . A n c a k kabilesi o n u n iin gelip d e ' O n u l d r m e y i n ,
n k o d o r u d u r , o gerek bir p e y g a m b e r d i r ' d e r s e , siz, ihtiyar
larnz ve y a r g l a r n z , o k a b i l e y l e birlikte, T a n r ' n n , b a n a kut
sal

ya dklen

peygambere grnmek

arasndan seecei yere geleceksiniz.

iin

kabilelerinizin

Bir Musa Apocryphonu

(4Q376, IQ29)

I 0 2 9 ' l a ksmen rten bu M . . birinci yzyl ortalarnda yazlm

metin, Msrdan k 28: 9-12'nin uyarlamasdr. Metnin konusu, ba
khinin liturjik giysisinin (ephod) omuzlarndaki ilemeli talardr. Baka
bir blmde, cemaatin dnyevi nderi, 'btn birliin Prensi' (bkz. I O M
V, I; CD V I I , 20, vs.), srail'in dmanlaryla mcadele eder ya da on
larn ehirlerinden birine saldrr.
Editio princeps iin bkz. John Strugnell, DJD, XIX, 121-36.
I. B l m
I I z e r i n e k s a a c a k l a r . O n u n l a , a t e d i l l e r i y l e b e r a b e r
dar g i d e c e k . S o l tarafndaki sol el ta, k e n d i s i n i , b t n birliin
gzlerine gsterecek, khin konumasn bitirinceye dek. D a h a
sonra ... y u k a r gitti ... S i z e s y l e y e c e i her e y e bal k a l a c a k
snz v e b u n l a r a g r e d a v r a n a c a k s n z . P e y g a m b e r ...
... isyan telkin e d e r . . .
III b t n b u y a r g y a g r e . B t n birliin P r e n s i k a m p t a y s a v e
... d m a n n v e srail o n u n y a n n d a d r y a d a k u a t m a k z e r e y a
d a baka bir n e d e n l e bir kente d o r u y o l a k t k l a r n d a ... P r e n s e
... uzak t o p r a k l a r . . .

Bir Musa Apocyphonu

(4Q408)

Aralarndan yalnzca biri ksmen evrilebilen, orta uzunlukta bir

blm ve on alt ksa b l m d e , liturjik dualar yazldr. Bu belge,
4 Q 3 7 5 , 376 ve IQ29'la benzerdir. Paleografik adan M . . ikinci yzyl
sonlarna tarihlenir.
Editio princeps iin bkz. Annette Steudel, DJD, X X X V I , 298-319.
B l m 3 + 3a
... krler o l s u n sana, e y R a b , btn y o l l a r n d a doru o l a n a .
Kudretin g l ... yarglarnda. S e n , sadk o l a n ... B t n bilginle
a n l a r s n ... g ... S e n , ... g e t i r m e k i i n ... s a b a h , a y d n l n
e g e m e n l i i n i n bir iareti, g n n snr o l s u n d i y e y a r a t a n ... o n
larn ileri iin ... S e n i n adn kutsasnlar d i y e onlar yarattn. n
k k iyidir ... S e n ... karanln e g e m e n l i i n i n iareti o l s u n d i y e
akam yaratan ... a l m a k t a n ... In gzel o l d u u n u grdk
lerinde S e n i n a d n kutsasnlar d i y e onlar yarattn v e ... A k a m ,
karanln e g e m e n l i i n i n belirmesini iaret etsin d i y e yarattn ...

Apokrifal Pentateuch B
(nceki adyla 'Bir Musa Apocyphonuc')
(4Q377)

israillilerin Sina'da ve lde yaadklar olaylar hikye eden bu

yazt apokrifaldir. Blm 2 ii'de, Elibah adl bir ihtiyar, Sina Danda
Musa'ya bildirilen yasay gzetmeyen israillileri lanetler.
Editio princeps iin bkz. J. VanderKam ve M. Brady, DJD, XXVIII,
205-17.
B l m 2 ii
I I ... M u s a ' n n i l k e l e r i n i a n l a y a c a k l a r . E l i b a h y a n t l a d v e
yle dedi: Kulak verin szlerime, ey Rabbin c e m a a t i , dinleyin,
btn birlik! ... B i z e S i n a D a ' n d a n e m r e d e n b a b a l a r m z n T a n
rsnn, kutsal kiisi M u s a ' n n a r a c l y l a bildirdii b u y r u k l a r a uy
m a y a n v e bunlar u y g u l a m a y a n a d a m a lanet o l s u n ! Bir a d a m
kendi a r k a d a y l a nasl y z y z e konuursa, O da srail h a l k y l a
y l e k o n u t u ... G n a l t n d a n , y o k e d e n y a n g n izletti b i z e .
K e n d i s i n d e n baka tanrnn v e O n u n kadar g l b a k a bir var
ln o l m a d n a n l a m a m z i i n , y e r y z n d e , d a n z e r i n d e
d u r d u . B t n birlik ... v e T a n r ' n n g r k e m i v e m u c i z e v i seslerle
sarsldlar ... v e uzakta durdular. T a n r ' n n a d a m M u s a , T a n r ' y l a
birlikte b u l u t l a r n a r a s n d a d u r u y o r d u v e bulutlarla k a p l a n m t .
n k ... k u t s a n d n d a v e a z n d a n k a n s z l e r i , bir m e l e i n
szlerine b e n z i y o r d u . H a n g i h a b e r c i o n a etir? ... ltfn a d a m ...
e b e d i y e t iin y a r a t l m a y a n ...

Bir Musa (ya da Davut) Apocyphonu

(4Q373, 2Q22)

2 Q 2 2 metniyle ksmen rten ksa 4. maara yazt, M. Baillet

tarafndan yaymlanmtr {DJD, III, 81-2). simsiz bir anlatcnn azn
dan aktarlan bu tarihsel anlatda ad anlan tek kii Basan kral Og'dur
(bkz. l d e S a y m 21:33-5; Yasann Tekrar 3:4-5, II). Baillet ve
4 Q 3 7 3 ' n editr Eileen Schuller'e gre, anlatc, D a v u t ; metnin
konusuysa D a v u t ' u n G o l y a t ' l a dvdr. A n c a k metnin, I. S a m u e l
I7'yle baz benzerlikler arz etmesi nedeniyle ne srlen bu kuram, dev
G o l y a t ' l a (bkz. I. Samuel 17:4) ancak uzunluklar bakmndan kyas
lanabilecek O g ' d a n (bkz. Yasann Tekrar 3:11) sz edilmesini aklamak
ta yetersiz kalr. t e yandan, S. Talmon'a gre, bu blmn konusu,
Targum, Tedris ve Tevratta da da ska geen bir konu; yani O g ' u n
Musa karsndaki yenilgisidir (bkz. L. Ginzberg, The Legends of the
Jews I, 160; III, 340-47; V, n. 181; V I , 667-8, 684-700). ikinci seenek, il
kine gre biraz daha olasdr.
Editio princeps iin bkz. E. Schuller ve M. Bernstein, DJD, XXVIII,
199-204.
4 Q 3 7 3 1-2 ( 2 Q 2 2 )
... b r n hizmetkarlar Og ... b o y u ... b u u k arn ve e n i iki
a r n d ... s e d i r a a c g i b i bir m z r a k ... k a l e g i b i bir k a l k a n .
e v i k a d i m i ... o n l a r g n d e r e n ... y e d i stadya. ... d u r m a d m ve
d e i m e d i m . T a n r m z R a b , o n u y e n d i . Y a r a l a m a k i i n sapanlar
ve y a y l a r h a z r l a d m ve ... kirli kentleri kuatmak ve ... b o z g u n a
uratmak iin sava ...

Yeu'nun Peygamberlii
(4Q522, 5Q9)

Bir anlatnn kt biimde ypranm iki stunu ve daha birok ksa

parasnda, Kuds'n gelecekteki fethi ve/ve ya blnmesi anlatlr. Bu
metinler, Yeu'nun adnn getii ve J. T. Milik tarafndan yaymlanm
olan (DJD, III, 179-80) 5 Q 9 metniyle ilikilidir. 4Q522'nin I. stununda,
Yeu 15-21'de (rnein; Beer eva, Bealot, Keila, Adullam) ve Hkimler
l'de (rnein; Akelon, Kitron) geen baz yerellerin ad sralanr. 2.
stunda, Davut'un Siyon'u fethi ve Tapnan inas ngrlr. 2. stun
4, 7'de Tanr, nc tekil ahstr; ancak satr 9-10'da, anlatcnn ken
disidir.
4Q522'nin editio princepsi iin bkz. E. P u e c h , DJD, X X V , 39-74.
9. B l m
II ... a y ' n bir o l u o l d u , P e r e s ' i n o l u , Y a h u d a ' n n o l u ...
S i y o n ' u n K a y a s n a l a c a k v e A m o r l u l a r a h k m e d e c e k ... R a b , s
rail'in Tanrs i i n b i n a ina e d e c e k . A l t n v e g m . . . sedir v e
servi a a l a r g e t i r e c e k L b n a n ' d a n , b u b i n a y ina e t m e k i i n .
R a b , o n u g v e n l i bir y e r d e t u t a c a k ... C e n n e t i n R a b b i d a i m a
o n u n y a n n d a o l a c a k . A n c a k imdi orada A m o r l u l a r yayor v e
K e n a n l l a r ... s u l u g r d m insanlar v e s e n d e n ... g z e t m e d i k
lerini. i l o l u l a r v e ... o n u k l e y a p t m ... v e i m d i ... uzakta ...
Elazar...

Bir Yeu Apocryphonu (i)

ya da Yeu'nun Mezmurlar
(4Q378-9)

Genelde, yanl biimde 'Yeunun Mezmurlar' diye isimlendirilen

bu kt biimde tahrifata uram yaz, Yeu'nun hikyesinin yeniden
kaleme alnm biimidir. Herod harfleriyle yazlm 4Q378, ou ksa,
yirmi yedi ksmdan oluur. G e Hasmon dnemine tarihlenen 4Q379
ise krk bir blmdr. Bu blmlerin o u , e v r i l e m e y e c e k l d e
ksadr. Carol Nevvsom'a gre, yaz, Yeu'nun veda konumasdr. Bu
yazt; tler, lanetlemeler, dualar (rnein, 'gnahlarmz iin dua',
4Q378 6 i, 1.4, israil'deki on iki kabilenin listesi -ancak okunabilen isim
ler, Levili, Ruben, G a d ve Dan'dr- 4Q379 ) ve ezgilerden ('kran ez
gileri', 4Q379 22 ii, 7 ve brahim, ishak, Yakup, Musa, Elezar, tamar'dan
sz eden bir kran, 4Q379 17) oluur. Kullanlan kutsal kitap metni,
Septuagint'i ve S a m i r i y e Pentateuch'u anmsatr. Kutsal hikyedeki
sralamayla uyumayan bu blmlerin sayfa numaralar, byk olaslkla
keyfdir. 4Q379 22 ii, 4QTestimonia (4QI75) iinde aktarlr.
Editio princeps iin bkz. Carol N e w s o m , DJD, XXII, 241-99.
4 Q 3 7 8 14
... srail'in o c u k l a r , M o a v ' n d z l k l e r i n d e M u s a i i n a l a tlar

(Yasann

Tekrar

34:8),

eria

Irma

boyunca,

Beyt-

yeimot'taki E r i h a ' d a n A v e l - i t t i m ' e kadar ( l d e S a y m 33:48-9),

otuz gn b o y u n c a v e sonra M u s a iin aladklar v e y a s tuttuklar
gnler bitti ( Y a s a n n Tekrar 34:8). srail'in o c u k l a r ... i i n T a n r'nn yapt a n t l a m a ...
... k o r k u y a k a p l p rktler ...

CEZA VERMES

4Q378 II
... T a n r n z R a b i i n ... syledii szleri gerekletirmek i i n
... b r a h i m ' e gzel v e v e r i m l i bir lke, o v a l a r n d a v e t e p e l e r i n d e
r m a k l a r n , p n a r l a r n v e k a y n a k l a r n akt bir l k e , b u d a y , a r p a ,
a s m a v e incir v e nar a a l a r y l a d o l u bir l k e , z e y t i n a a l a r v e
b a l n b u l u n d u u bir l k e v e r e c e i n e d a i r ettii y e m i n ( Y a s a n n
T e k r a r 8 : 7 - 8 ) . n k b u , z e r i n d e st v e b a l a k a n bir l k e
olacak;

...

talar

demirden

olan

ve

tepelerinden

bakr

k a r a b i l e c e i n i z bir l k e ( Y a s a n n Tekrar 8:9) ...

4 Q 3 7 8 22 i
... M u s a , e y T a n r m . O n l a r , gnahlar y z n d e n y o k e t m e d i
... S e n i n h a l k n , hizmetkarn M u s a ' n n y a r d m c s , Y e u ' n u n e l i y
le ... S e n i n h a l k n n iyilii iin M u s a ' n n (?) e l i y l e Y e u ' y a ... b
r a h i m ' l e y a p t n antlama ...
... b i n l e r c e s i n e kar s e v e c e n
4 Q 3 7 9 12
... M s r l k e s i n d e n k l a r n n k r k n c y l n n ilk a y n d a
( b k z . Y e u 4:19) e r i a r m a n n k u r u m u y a t a n d a n g e t i l e r
( Y e u 4 : 2 2 ) . J b i l e y l n d a , K e n a n l k e s i n e girdiler.

... b u d a y

h a s a d n a d e k d r d n c (?) a y d a n itibaren eria Irma y a t a n d a n

taar.
4 Q 3 7 9 2 2 i i ( 4 Q I 7 5 , satr 21-30'la b e r a b e r )
R a b ' b e , srail'in Tanrsna krler o l s u n ...
Y e u , kran srasnda krann s u n d u k t a n sonra y l e d e d i :
B u kenti y e n i d e n kuracak o l a n a d a m a lanet o l s u n ! T e m e l l e r i n i , ilk
o c u u n u n z e r i n e k u r a c a k ; kaplarn e n k k o l u n u n z e r i n e
yerletirecek ( Y e u 6:26). B e l i y a l ' i n lanetli a d a m , h a l k n a tuzak
k u r m a k , b t n komularn y k m a uratmak iin d o r u l d u . Erkek
kardei d e d o r u l d u v e y a l a n l a r l a ynetti v e her ikisi d e zorbaln
a r a c y d l a r . B u kenti y e n i d e n kurdular v e E f r a y i m ' i v e Y a h u d a ' y
telaa v e r m e k v e Y a k u p ' u n oullarna ktlk y a p m a k i i n kentte
bir d u v a r ve kuleler ina ettiler; tanrtanmazlarn kalesi o l s u n d i y e .
l k e d e ktlk yaptlar v e kfrettiler v e S i y o n ' u n k z n n surlarn
da ve K u d s c i v a r l a r n d a su gibi kan a k t t l a r . . .

Bir Yeu Apocryphonu (ii)

(Masada 1039-211)

Yeu'nun Kitab'nn sonunun apokrifal bir suretine ait iki kopuk

blm, editrleri S. Talmon'a gre, Kumran tarikatna aittir. 'Yeniden
yazlan kutsal kitap' trne rnek tekil eden bu yaz, kutsal hikyelerin
yorumlanmasndaki serbestlie tanklk eder. Bu elyazmas, an ba
langcna tarihlenir.
Bir n aratrma iin bkz. Shemaryahu Talmon, 'Fragments of a Joshua Apocryphon - Masada 1039- 211 (final photo 5254)', JJS 47 (1996),
128-39.
Blm A
... k o r k u y o r l a r d ... T a n r ' n n k e n d i h a l k i i n o n l a r n d
m a n l a r n a kar m c a d e l e ettiini ... grdkleri i i n E n Y c e n i n
, a d n a k r e d i y o r l a r d ... v e k o r k m a d l a r ... o n l a r y z n d e n ; n
k T a n r y a n l a r n d a y d v e onlar kutsad v e o n l a r k o r u d u . O n l a r
h a k k n d a n e s y l e d i y s e gerekleti v e hibir sz b o a k m a d v e
O , soylarn oaltt.

Bir Samuel Apocryphonu

(4QI60)

M . . ikinci yzyla tarihlendii bilinen bir drdnc maara Yeu

hikyesine ait blmler (4QI60), J. M. Allegro tarafndan yaymlanmtr.
Samuel'in birinci kitabnn devam olan bu yaztlar; bir hikye pasaj,
Samuel ve Eli arasnda geen bir konuma, bir dua ve bir z yaam an
latsndan meydana gelir.
Editio princeps iin, bkz. J. M. Allegro ve A. A. Anderson, DjD, V,
9-11
I. B l m
Kurbanlar ve sunularla

ilgili

ktlkler y z n d e n

Eli'nin

e v i n e lanet e t t i m . S a m u e l , R a b b i n szlerini d u y d u ... v e S a m u e l ,

E l i ' n i n n n d e y e r e k a p a n d . S o n r a a y a a kalkt v e R a b b i n e v i n i n
kaplarn a t . S a m u e l , E l i ' y e k e h a n e t i a k l a m a k t a n k o r k u y o r d u .
Eli, S a m u e l ' e yle dedi: Samuel, olum, bana Tanr'nn grsn
anlat. B e n d e n s a k l a m a b u n u , a n l a t ! T a n r ' n n sana s y l e d i k l e r i n i n
bir tek k e l i m e s i n i b i l e b e n d e n g i z l e r s e n , T a n r d a s a n a y l e d a v
ranr v e d a h a ktlerini y a p a r . S a m u e l her eyi anlatt v e h i b i r
eyi g i z l e m e d i ...
B l m 3-5
... S e n i n h i z m e t k r n ... u a n a k a d a r g c m z a p t e t m e d i m ;
n k ... o n l a r bir a r a y a getir, e y T a n r m , S e n i n h a l k n a v e o n a
y a r d m c o l v e dorult ... a m u r l u kile s a p l a n a n a y a k l a r n o r a d a n
kurtar v e o n l a r i i n eski bir k a y a y a p ; n k S e n i n d u a n , b t n
h a l k l a r n z e r i n d e d i r . H a l k n , S e n i n e v i n e s n a c a k ... H a l k n n

 L DENZ PARMENLER

KUMRAN

YAZITLARI

d m a n l a r n n isyan a r a s n d a , g r k e m i n i o a l t a c a k s n v e t o p
r a k l a r n v e d e n i z l e r i n z e r i n d e ... v e S e n i n k o r k u n b t n ...
z e r i n d e ... v e krallk ... S e n i n topraklarnda y a a y a n b t n halk
lar, onlar y a r a t a n n S e n o l d u u n u b i l e c e k l e r ... v e k a l a b a l k l a r ,
b u n u n S e n i n h a l k n o l d u u n u a n l a y a c a k ... K u t s a d n kutsal
o l a n l a r n ...

Krallar zerine Bir zet

(4Q382)

Paleografik adan M . . birinci yzyln ilk yarsna tarihlenen 154

papirs paras, yine bu yazlarda geen isimlerden de (rnein; zebel,
A h a v , O v a d y a , lyas, Elia) anlalaca gibi, Krallar Kitaplarnn bir
zetidir. Ancak bir blm, anlaml bir eviriye msaade edecek uzun
luktadr. smi mehul bir anlatc, Tanr'ya hitaben, srail tarihiyle ilgili
olaylar anlatr.
Editio princeps iin bkz. S. O l y a n , DjD, XIII, 363-416.
104. b l m
... S e n i n s z n d e n v e S e n i n a n t l a m a n a bal k a l m a k iin v e
g n l l e r i ... O n u / o n u k u t s a m a k i i n ... e l l e r ... o n l a r S e n i n
o l a c a k l a r , S e n d e o n l a r n o l a c a k s n v e S e n , d o r u ... n k bir
miras v e r e c e k s i n ... v e o n l a r n sahibi v e o n l a r a b a b a o l a c a k s n v e
... O n l a r , k r a l l a r n n e l i n e terk e t m i t i n v e h a l k l a r n a r a s n d a
tkezletmitin ... S e n i n y a a m n ... O n l a r a Y a s a n (?) v e r d i n m i ,
M u s a ' n n a r a c l y l a ... S e n i n yarglarn v e S e n i n h a l k n n g n a h
larn a y y u k a k a r a r a k ... S e n i n sevgin v e m e r h a m e t l e r i n i n ^ ) b o l
luu ...

Bir Elisa Apocryphonu

(4Q48I 3 )

2. Krallar 2:I4-I6'nn branice metni, aklayc eklerle beraber

ksa b l m d e y e n i d e n retilir. Ancak bunlar arasndan yalnzca 2.
blm yeniden dzenlenerek evrilebilir; o da ksmen. Giri cmlesi,
' V e Elia ykseldi', kutsal kitapla ayn dzlemde ilerlemez.
Editio princeps iin bkz. J. Trebolle, DJD, XXII, 305-9.
2. Blm
... V e Elia y k s e l d i . E r i h a ' n n y k s e k l e r i n d e d u r a n p e y g a m
berlerin o u l l a r , o n u , o n l a r n karsnda g r d k l e r i n d e , l y a s ' n
ruhu Elia'nn zerindedir, d e d i l e r v e E l i a ' n n y a n n a v a r d l a r v e
o n u n n n d e y e r e kapandlar. O n a y l e dediler, i m d i bak, hiz
metkrlarnn y a n sra elli g l a d a m var; d u a et, o n l a r brak v e
efendini gzet; o n u y k s e e k a r a n , d a l a r n z e r i n e y k s e l t e n
y a d a o v a l a r a indiren ruh, R a b b i n ruhudur.

Bir Sidkiya Apocryphonu

(4Q470)

Erken Herod dnemine ait bir elyazmasnn ypranm blmn

de, son Yahuda kral Sidkiya'ya vg dolu szler sylenir. Sidkiya, ken
disiyle antlama yapacana sz veren ba melek Mikail'le konuurken
resmedilir. Kutsal kitapta, kt iler yapan bu kiiden daha kaba bir s
lupla bahsedilir ( 2 . Krallar 24:19, vs.); ancak 4 Q 4 7 0 , S i d k i y a ' n n
'iyiliine ve adalet duygusuna' (Antiquities X, 120) duac olan Josephus'tan ve Tevrattan (bShab. 149b; bSanh. 103a; bArak. 17a) sz eder.
4QI70'in editio princepsi iin bkz. Erik Larson, Lawrance H. Schiffman ve John Strugnell, DJD, XIX, 235-44.
I. B l m
... M i k a i l ... S i d k i y a , o g n , bir a n t l a m a y a p a c a k ... T e v r a t '
u y g u l a m a k ve herkesin Tevrat' u y g u l a m a s n s a l a m a k i i n ... O
z a m a n , M i k a i l S i d k i y a ' y l a k o n u a c a k . ... B i r l i i n h u z u r u n d a
s e n i n l e bir a n t l a m a y a p a c a m ... u y g u l a m a k i i n ...
3. B l m
... g e d o r u h a y k r l a r ... g c n n r u h u y l a o n l a r s a
lna kavuturmas ve o n l a r a y a r d m etmesi i i n ...
... ve ate s t u n u y l a , b i r o k defa ... b t n ... g r e k o n u
tuunda, M u s a y a z d ... K a d e B a r n e a ...

Tekvin ve k Temelli
Tarihsel-teolojik B i r Anlat
(4Q462-4)

Paleografik adan M . . birinci yzyl ortalarna tarihlenen 4 Q 4 6 2

iinde geen iki ardl blm, teolojik bir adan anlatlan tarihsel bir
hikyeyi ierir. On dokuz satrn, ba ve son ksmlar yoktur; ancak
hikyenin genel ak tahmin edilebilir: ekilen onca strap ve zulm
den sonra, Tanr Kuds' anmsar. Tetragram, Cemaat Kural (IQS) VIII,
I5'teki gibi drt noktayla ifade edilir. Bunlarn dnda, alt ksa blm
daha bulunmaktadr.
4Q462'nin editio princeps] iin bkz. M. Smith, DJD, XIX, 195-209.
4Q463 ya da Anlat D, yalnzca birka kopuk satrdan ibarettir; bu satr
lar, ' V e Tanr szn anmsad' cmlesiyle balar ve Levililer 26:44'ten
bir alntyla sonlandrlr. Bu blm kayptr ve M. Smith'in editrln
yapt metin (a.g.e. 211-14) J. Strugnell'in uyarlamasna dayanr. Ypran
m 4Q464 metninde (a.g.e. 215-32), brahim, shak, Yakup ve Yusuf'tan
sz edilir. B l . 3 ii, 7'de geen pesher (yorum) kelimesine bakacak olur
sak, metnin yorumu bulunmaktayd.
4Q462
... S a m v e H a m v e Y a f e t . . . Y a k u p iin ... srail iin ...
... l k e y i (?) kalabalklara miras o l a r a k v e r d i . : (=Lord) ...
y n e t e n ... g r k e m i ... sular d o l d u r a c a k v e y e r y z ... o n u n h a l
k n z a p t ettiler. B u y z d e n y l e d i y e c e k , ... s r a i l ' e ; n k
s e v i l e n halk a r a n z d a y d , Y a k u p ' u n ... Esir ettiler v e k o r u n d u l a r
ve ( L o r d ' a ) y a k a r d l a r ... krallk z a m a n n d a ikinci k e z M s r ' a
gnderildiler ve

korundular

...

ve

Filistin

ve

Msr

halklar

datlacak v e y a m a l a n a c a k . O n u dorultacak ...

... h i d d e t l i y z p a r l d a d v e t o z l u giysisi ... d n t . O ,
K u d s ' a n m s a d ...

Tobit
(4QI96-200)

Kumran keiflerinden nce Tobit'in Kitab, biri uzun dieri ksa ol

mak zere iki Yunanca dzeltisiyle ve baz antik uyarlamalaryla bilin
mekteydi. Drdnc maaradan, drt Aramca (4QI96-9) ve bir branice
(4Q200) elyazmas blmleri bulundu. Bu parmenlerden ikisi, papirs
a

T o b (196) ve deri TcP (197) zengin veriler sunmaktadr. Bunlar, M . S .

drdnc yzyl Codex Sinaiticus'ta geen uzun Yunanca bir dzeltinin
ve Latince uyarlamalarn Semitik asln ifade ederler.
a

T o b , T o b ve T o b ^ paleografik adan M . . birinci yzyla; Tob

13

ve branice T o b M . . 30-M.S. 20 yllarna tarihlenirler. Aramca metnin

evirisi, branice evirilerle devam ettirilir. Yalnzca Tob xiv, l-2'de
Aramca ve branice ifadeler bir arada kullanlr. Bu metinler arasnda
Aramca yazlm olan blmler daha eskidirler; dolaysyla metnin asl
dilinin Aramca olmas daha olasdr.
Aadaki cmleler, Aramca (A) ve Y u n a n c a ( G ) Tobit arasnda
grlen farkllklar sunar:
i, 22 (A) O, erkek kardeimin, babamn evinin ve ailemin oluydu.
( G ) O, erkek kardeimin olu ve akrabamd.
ii, I (A) Haftalar Bayram gnnde.
(G) Yedi haftann kutsal bayram olan Pentekost Bayram'nda.
v i , 6 (A) Geri kalann da yolculuk iin tuzlad. kisi birlikte yol
culuk edeceklerdi
(G) ve bir blmn tuzlad. Birlikte yolculuk ettiler
vi, 12 (A) ve babas onu sever.
( G ) ve babas onurlu bir adamdr.
xiv, 2 (A) grme yeteneini kaybettiinde elli sekiz yandayd ve
elli drt yl daha yaad.
( G ) Gzlerinden sakatlandnda altm iki yandayd (Sinaiticus)

KUMRAN

L DENZ PARMENLER

YAZITLARI

Grme yeteneini kaybettiinde elli sekiz yandayd ve sekiz yl

sonra bu yeteneini geri kazand (Vatinacus)
4QI96-200'n editio princeps\ iin bkz. J. A. Fitzmyer, DjD, XIX, 1-79.
4QI96, 2. Blm
T o b . 1:19-2:2

(1:19)

Nineva'nn

adamlarndan

biri

ve

krala

ldrlen

Y a h u d i l e r i g m d m bildirdi v e b e n s a k l a n d m . B e n i r e n
diini v e l d r m e y e karar verdiini d u y d u u m d a k o r k u y a k a p l
d m v e k a t m . (20) ... sahip o l d u u m her ey v e b a n a hibir ey
braklmamt ... karm H a n n a v e o l u m T o v i y a ' d a n baka (21).
A n c a k S a n h e r i b ' i n iki o l u , o n u l d r p A r a r a t d a l a r n d a katk
larnda a r a d a n krk gn bile g e m e m i t i . D a h a sonra E s a r h a d d o n
kral o l d u v e erkek k a r d e i m A n a e l ' i n o l u A h i k a r ' , m a l i ilerin
bana g e i r d i . O , btn kraliyet h a z i n e l e r i n d e n s o r u m l u y d u . (22)
A h i k a r , b e n i m i i n a r a c l k yapt ... Erkek k a r d e i m A h i k a r , bir
saki,

mhrl

halkann

gardiyan

ve

Asur

kral

Sanherib'in

m u h a s e b e c i s i y d i v e E s a r h a d d o n o n u y e n i d e n seti. Artk o , erkek

kardeimin, babamn evinin ve ailemin oluydu.
( , I ) E s a r h a d d o n ' u n krall d n e m i n d e e v i m e g e r i d n
d m d e v e karm H a n n a v e o l u m T o v i y a b a n a v e r i l d i k l e r i n d e ,
haftalar b a y r a m g n n d e , m k e m m e l bir y e m e k y e d i m v e y e m e k
i i n u z a n d m . (2) n m e bir sofra k u r d u l a r v e s o f r a d a k i leziz
y e m e k l e r i g r d m v e o l u m T o v i y a ' y a y l e d e d i m ; O l u m git v e
b u l a b i l d i i n b t n erkek kardelerini b u r a y a getir ... o l u m , git
v e onlar getir. B u r a y a gelip b e n i m l e b e r a b e r yesinler. B e n ...
6. B l m
Tob. 3: 9-15
(3:19) ... o n u n l y e d i k o c a s n n ard sra git ki s e n d e n o l a n
ne bir kz ne de bir erkek o c u u n u b i z e g r n m e s i n . (10) ... ve o
alad ve b a b a s n n e v i n d e k i st o d a y a kt ... b y l e s i talihsiz bir
eyi h a y a t m b o y u n c a bir d a h a d u y m a y a y m ... ve ... (II) kar ...
S e n i n kutsal v e g r k e m l i a d n s o n s u z a d e k k u t s a n s n . B t n
yaratlarn S e n i kutsasn. (12) Y z m S a n a d n d m v e g z l e r i m i
S a n a d o r u l t t u m . D n y a d a n a y r l a c a m s y l e ... (14) S e n , e y
R a b , a d a m l a r n b t n kirliliklerinden a r n d m bilirsin.

CEZA VERMES

(15) S r g n o l d u u m u z hibir l k e d e n e k e n d i a d m n e d e
b a b a m n a d n kirlettim. B a b a m n tek o c u u y u m v e o n u n varisi
o l a c a k baka bir o l u y o k . B a l a n a b i l e c e i m ne bir erkek kardei
y a d a akrabas var n e d e kars o l a b i l e c e i m bir o l u . Y e d i k o c a m
d a l d ...
4 Q I 9 7 , 4. b l m + 4 Q I 9 6 , 13. b l m
Tob. 5:19-6:12 [6:6-8]
I (5:19) ... O l u m u n p a r a y a d k n o l m a s n a izin v e r m e ve
... gibi ... (21) O n a k o r k m a m a s n s y l e d i . O l u m h u z u r i i n d e
y a a y a c a k ... bar ... K o r k m a . O n u n iin e n d i e l e n m e , kz kar
d e i m . (22) ... y o l c u l u u ...
(6:1) Tekrar durgunlat ve tekrar a l a m a d , v a c a f
(2) ... v e m e l e k , o n u n l a y d v e ... v e birlikte gittiler. G e c e o l
d u v e o n l a r Tigris'e ulatlar. (3) G e n a d a m ... indi v e b y k bir
balk s u d a n z p l a y a r a k g e n a d a m n a y a n k a p m a y a alt ...
(4) ... B a l y a k a l a ! G e n a d a m bal tuttu v e kuru topraa getir
d i . M e l e k , o n a y l e d e d i ; (5) Bal kes v e safrasn v e k a l b i n i v e
cierini kar. O n u a l ; a n c a k sakatatn ayr. O n u n safras v e kalbi
v e cieri ilatr. (6) baln safrasn v e kalbini v e c i e r i n i a y k l a d ,
bal ... v e y e d i . G e r i kalann d a y o l c u l u k iin tuzlad ( 4 Q 4 9 6 )
M e d i a ' y a v a r n c a y a d e k ikisi birlikte y o l c u l u k e d e c e k l e r d i , vacat
(7) G e n a d a m , m e l e e y l e sordu ( 4 Q I 9 6 ) Erkek k a r d e i m A z a r y a , baln k a l b i n d e , c i e r i n d e ve safrasnda ne tr bir i l a v a r ? (8)
Eer b u n u , bir iblisin ya da kt r u h u n etkisi a l t n d a b u l u n a n bir
a d a m n y a d a k a d n n n n d e y a k a r s a n ... bir d a h a asla g e l m e z
ler. (9) S a f r a , bir a d a m n g z l e r i n d e k u l l a n m a k iin ... b e y a z film
v e ... a d a m iyileir. (10) M e d i a ' y a g i r d i k l e r i n d e v e o A h m e t a ' y a
y a k l a t n d a , (II) R a f a e l , g e n a d a m a y l e d e d i ; T o v i y a , erkek
kardeim. Toviya, buradaym, diye cevap verdi. Rafael, yle
d e v a m etti, R a g u e l ' i n e v i n d e k o n a k l a y a c a z . A d a m , b a b a m n
e v i n d e n d i r ve o n u n gzel bir kz var ... (12) S a r a ' d a n b a k a bir
o c u u y o k . S e n o kzla ... v e b u g e n kz ...
4 Q I 9 7 , 4. b l m + 4 Q I 9 6 , b l m 14 i
T o b i t 6:12-18 [ 6 : 13-18]
I I b i l g e , g l v e o k g z e l v e b a b a s o n u o k s e v i y o r ...
b a b a s n . S e n i ilgilendiren adil bir karar a l n d (13) o n u n l a e v l e n -

KUMRAN

L DENZ PARMENLER

YAZITLARI

m e n iin ... B u g e n kz h a k k n d a b u g e c e k o n u a c a k s n z . B u
kz, karn o l a r a k a l a c a k s n ... Rages'ten d n d m z d e ( 4 Q I 9 6 ) ,
o n u n iin bir evlilik kutlamas d z e n l e y e c e i z . R a g u e l ' i n , k e n d i
kzn sana v e r m e y i r e d d e t m e y e c e i n i b i l i y o r u m ; n k o ... ve
kznn baka bir a d a m l a e v l e n m e s i n i n ... bilir. n k kzn b a
ka

bir a d a m a v e r e c e k o l u r s a ,

bunun

Musa'nn

Kitab'ndaki

yasalara kar k m o l a c a n bilir. B u g e c e , b u g e n kz h a k k n

da k o n u a l m ve kz sana isteyelim ... (14) S o n r a T o v i y a , R a f a e l ' i
y l e y a n t l a d ; Erkek kardeim A z a r y a , ... o n u n l a e v l e n m i o l a n
y e d i a d a m n da l d n d u y d u m . ... (15) imdi k o r k u y o r u m bu
iblisten ( o n u s e v e n ... iblis onlar l d r r } ( 4 Q I 9 6 )
... a n n e m i v e b a b a m m e z a r a getir
baka oullar

yok.

(16)

(Babann

...Kendilerini gmecek

buyruklarn

anmsamyor

m u s u n ! ( 4 Q I 9 6 ) sana ... b u y u r d u u n u ... i m d i b e n i d i n l e erkek

k a r d e i m . B u iblisten k o r k m a v e o n u n l a e v l e n ( b u g e c e ... (17)
baln k a l b i n d e n ... al (18) ... iblis b u n u k o k l a y n c a k a a c a k t r )
(4QI96)
... o n u n l a birlikte o l m a k iin ieri girdiinde, kalk ... O, sana
baland iin korkuya kaplma ve senin iin ... o n u kurtaracak
sn. O n u n l a o c u k l a r n z n o l a c a n v e ... s a n y o r u m ... R a f a e l ,
o n a , kzn kendi kz kardei o l d u u n u ve ... s y l e d i i n d e ...
4 Q I 9 7 , 4. b l m + 4 Q I 9 6 , b l m 14 ii
T o b . 6:18-7:10 [6:18-7:6]
I I I b a b a s n n ailesinin e v i ... o n a ak o l d u v e kalbi o n a b a
l a n d . (7:1) A h m e t a ' y a girdiklerinde, T o v i y a o n a y l e d e d i , Azar
y a erkek k a r d e i m , bizi erkek kardeimiz R a g u e l ' i n e v i n e gtr.
T o v i y a ' y o r a y a y n l e n d i r d i v e R a g u e l ' i n e v i n e gittiler v e R a g u e l ' i
e v i n k a p s n d a oturur b u l d u l a r . n c e l i k l e o n l a r s e l a m v e r d i v e
R a g u e l , H u z u r l a geldiniz, huzurla ieri b u y r u n , erkek karde
lerim, d e d i v e o n l a r e v i n e a l d . (2) S o n r a kars E d n a ' y a , B u g e n
a d a m a m c a m n o l u n a n e kadar d a b e n z i y o r , d e d i . (3) E d n a o n
lara, N e r e l i s i n i z , erkek kardelerim?, d e d i v e o n l a r d a , N i n o v a ' d a
tutsak o l a n N a f t a l i ' n i n o c u k l a r olduklarn sylediler. K a d n o n
lara, erkek kardeimiz Tobit'i tanr msnz? d i y e sordu v e o n l a r ,
O n u t a n y o r u z . yi m i kendisi? d e d i l e r . (5) O n l a r d a , e v e t o iyi
d e d i l e r . B u n u n z e r i n e T o v i y a , o b e n i m b a b a m d r , d e d i . (6)
R a g u e l a y a a frlad v e o n u pt v e a l a d . (7) ... s e n i n z e r i n d e
bir k u t s a m a , o l u m . S e n , adil bir a d a m n o l u s u n . . . T o v i y a ' n n

CEZA VERMES

e n s e s i . . . ( 9 ) s r d e n bir k o kesti ... y e m e k ve i m e k ... kz kar

d e i m . (10) R a g u e l ... d u y d u ...
4QI97, 5. blm
T o b . 8:21-9:2
(21) ... o l u m . B e n , senin b a b a n m v e E d n a , senin a n n e n ...
K o r k m a o l u m , vacaf (9:1) S o n r a T o v i y a , R a f a e l ' i ard v e o n a ,
(2) A z a r y a erkek k a r d e i m , b u r a d a n k e n d i n iin drt k l e al
G a b a e l ' i n e v i n e git v e o n a belgeyi ver v e p a r a y a l ...
4QI96,17. blm
T o b i t 13: 6-12
... b t n
I I k a l b i n l e v e btn ruhunla doru o l a n y a p m a n i i n .
D a h a sonra sana d n e c e k o
v e y z n s e n d e n s a k l a m a y a c a k artk.
B t n szlerinle o n a kret
v e d o r u l u u n R a b b i n i kutsa v e o n u y c e l t .
Tutsak dtm topraklarda o n a k r e d e r i m
v e o n u n g c n v e y c e l i i n i anlatrm
b t n g n a h k a r insanlarn n n d e .
Kalbine gre
o n u n n n d e doru o l a n y a p .
K i m bilir s e n i n balanp b a l a n m a y a c a n ?
(7) T a n r m y c e l t i r i m v e r u h u m d a , c e n n e t i n k r a l n .
... y a a m m b o y u n c a .
... v e hepsi o n u n y c e l i i n i kutsasn.
(8) M e z m u r l a r sylesinler ...
(9) Kutsal kent K u d s ,
o, seni ... y z n d e n z e c e k .
(10) ... d o r u l u k l a k r e t . . .
... kuaklar b o y u n c a kredin ...
v e o n u n y c e a d , e b e d i kuaklar b o y u n c a yaatlsn.
(12) S e n i hor g r e n l e r e lanet olsun
v e sana kar k a n l a r a .
S e n d e n nefret e d e n l e r e lanet olsun
v e sana kar konuanlara.
... lanet olsun

KUMRAN

L DENZ PARMENLER

YAZITLARI

4 Q I 9 6 , 8. b l m + 4 Q I 9 8 , 1 . b l m
T o b . 13:12-14:3

(18)
... d i y e c e k , H a l e l u y a ...
D a i m a v e d a i m a kutlu o l ; n k s e n d e y k e n , o n u n y c e a d n
kutsayacaklar
(14:1) T o b i t ' i n kran szleri bitti ve y z on iki y a n d a y k e n
huzur i i n d e l d v e g m l d . (2) G z l e r i ... elli sekiz y a n d a y
d . yi bir y a a m srd v e btn ... { v e d k n l e r e y a r d m etti v e
T a n r ' d a n korktu v e o n u n y c e l i i n e kretti. (3) O l u T o v i y a ' y
v e y e d i ) ( 4 Q I 9 8 ) o l u n u ard v e o n a b u y r u k v e r d i v e o n a y l e
d e d i ...
4Q200, 2. blm
T o b . 4: 3-9
... (4) ... v e o n u karnnda tad ... v a c a t ( 5 ) O l u m , y a a m n
b o y u n c a T a n r ' y a n m s a ... o n u n s z n , vacat Y a a m n b o y u n
c a d o r u o l a n y a p v e y a l a n n y o l l a r n d a n y r m e . (6) n k
doru o l a n y a p t n d a ... seninle olur. (7) ... O l u m , c m e r t bir
e l l e y a r d m e t v e y z n d n m e hibir y o k s u l d a n . B y l e c e T a n r
d a kendi y z n s e n d e n s a k l a m a z . (8) Eer s e n d e o k v a r s a , o
l u m ... y o k s u l l a r a y a r d m et. Eer s e n d e az varsa, b u n a g r e yar
dm e t . . .
4. blm
T o b . 10: 7-9
R a g u e l ' i n , kz S a r a h i i n sz v e r d i i o n d r t g n s r e n
d n bittikten sonra, T o v i y a o n u n y a n n a geldi v e y l e d e d i ,
B e n i g n d e r ; n k n e b a b a m n n e d e a n n e m i n , o n u n b e n i bir
d a h a g r e b i l e c e i n e i n a n d k l a r n zaten b i l i y o r u m . B a b a , i m d i
s e n d e n b a b a m n y a n n a g i t m e m iin b a n a izin v e r m e n i istiyorum.
S a n a o n l a r nasl b r a k t m a n l a t m t m . (8) R a g u e l , T o v i y a ' a
y l e d e d i , O l u m , b e n i m l e k a l , senin b a b a n a h a b e r c i l e r y o l l a r m
ve onlar...

GEZA VERMES

6. b l m
T o b . 12:20-13:4
... b t n bu h i k a y e y i y a z y l a kaydet. R a f a e l y u k a r y k s e l d i . (21)
... v e o n u bir d a h a g r m e d i l e r . (22) T a n r ' y y c e l t i p o n u kutsuyorlard v e y c e ileri iin o n a krediyorlard v e T a n r ' n n bir
m e l e i n i n nasl o l u p d a o n l a r a g r n d n e akl e r d i r e m i y o r l a r d . (13:1) sonra T o b i t konutu ve bir kran m e z m u r u y a z d ve y
le d e d i ;
Krall d a i m i o l a n c a n l T a n r ' y a krler o l s u n :
(2) O , sarsan v e m e r h a m e t e d e n ,
dipsiz c e h e n n e m e g n d e r e n
v e d e r i n k u y u l a r d a n kurtarandr.
O n u n elinden kaabilecek kimse var m orada?

(3) kredin o n a , srail'in o c u k l a r , uluslarn nnde,

siz, o n l a r n a r a s n d a srgn o l a n l a r .
(4) O n u n y c e l i i n i d u y u r u n v e b t n c a n l l a r n n n d e o n u
yceltin.
n k o sizin T a n r n z , sizin R a b b i n i z d i r .
... d a i m a .
7. b l m
T o b . 13:18-14:2
II ... (14:1) ve Tobit'in kran szleri sona erdi ve y z on iki
y a n d a y k e n huzur i i n d e l d . G r m e y e t e n e i n i k a y b e t t i i n d e
elli sekiz y a n d a y d v e elli drt s e n e d a h a y a a d .

Yeremya'nn Apocryphonu
( 4 Q 3 8 3 , 385a, 387, 388a, 389-90)

Asl olarak bir Hezekiel apocryphonunun paras olduu dnlen

ve kutsal kitap diline uygun biimde kaleme alnm bu elyazmas
blmleri, D. Dimant'a gre, Yeremya'nn Babil ve Msr'daki yaamn
konu edinir. Bu yazt, muhtemelen M . . birinci yzyl sonlarna tarihlenir.
Editio princeps iin bkz. D. Dimant, D)D, XXX, 91-260. lgili bir
metin, 4Q384, iin bkz. M. Smith, D)D, XIX, 136-52.
4 Q 3 8 5 a , b l . 18 i-
I vacai ... Y e r e m y a p e y g a m b e r , R a b ' b i n ( Y H W H ) h u z u r u n
d a n ayrld ... K u d s t o p r a k l a r n d a n tutsak a l n a n l a r n y a n n a git
m e k iin ve ... geldi ... B a b i l Kral N e b u k a d n e s s a r ... m u h a f z l a r
efi N a b u z a r a d n , ... v u r d u ... v e T a n r ' n n e v i n d e k i tekneleri a l
d , khinler ... v e srail oullar v e onlar B a b i l ' e g t r d . Y e r e m
ya p e y g a m b e r o n l a r l a birlikte n e h r e kadar gitti ve o n l a r a srgn
j p r a k l a r n d a n e y a p m a l a r gerektiini b u y u r d u ... O n l a r d a , T a n
r'nn k e n d i s i n e aktarm o l d u u bu szlere rza gsterdiler ... ve
srgn t o p r a k l a r n d a , a t a l a r n n T a n r ' y l a y a p t k l a r a n t l a m a y a
bal k a l a c a k l a r d ... v e kendilerinin v e krallarnn v e k a h i n l e r i n i n
v e ... n c e k i ilerini t e k r a r l a m a y a c a k l a r d v e T a n r ' n n a d n a say
gszlk ettiler...
I I M s r lkesindeki T a h p a n e s ' t e ... v e o n a , b i z i m i i n T a n r'y a r a , d e d i l e r . ... A n c a k Y e r e m y a o n l a r d i n l e m e d i v e o n l a r
iin T a n r ' y a r a m a d ... bir enlik ve d u a . Y e r e m y a figan etti ...
v e K u d s i i n atlar ... v a c a f R a b b i n szleri, M s r l k e s i n d e k i

CEZA VERMES

T a p h a n e s ' t e b u l u n a n Y e r e m y a iindi ... srail'in v e Y a h u d a ' n n v e

B e n y a m i n ' i n o u l l a r n n y a n n a git ... v e o n l a r a y l e d e , G n b e
gn

benim

ilkelerimi

gzetin

ve

buyruklarma

uyun

...

ve

b a b a l a r n z n ard sra y r d k l e r i , uluslarn ilahlarn i z l e m e y i n

... n k n e sizi k o r u y a b i l i r l e r . . . n e d e ...
4 Q 3 8 7 , b l m 2 ii ( 4 Q 3 8 5 a , 4. b l m , 4 Q 3 8 9 , b l m 8 )
... b t n k a l b i n i z l e v e btn r u h u n u z l a B a n a h i z m e t e t m e k
iin k e n d i n i z i g l e n d i r i n ... straplarnda. A n c a k o n j b i l e yl
t a m a m l a n n c a y a dek, bana sadakatsizlik ettikleri

iin onlar

g z e t m e y e c e i m . S i z ... k a l b i n i z i n k r l v e b u d a l a l

...

y r y e c e k s i n i z . B u kuaktan sonra, bal k a l d k l a r k r a l l k l a r n

o n l a r n e l l e r i n d e n a l a c a m v e baka u l u s l a r n b u kralla hk
m e t m e l e r i n i s a l a y a c a m v e ahlakszlk b t n y e r y z n e h a k i m
o l a c a k ve srail krall y k l a c a k . O z a m a n l a r d a bir kral o l a c a k ve
o bir k f r b a z o l a c a k v e tiksindirici iler y a p a c a k ; a n c a k o n u n
kralln y k a c a m ve o kral, dier krallarn e l i n e d e c e k .
Y z m srail'e g s t e r m e y e c e i m ... v e dier uluslara d n e c e k .
srail o u l l a r , srgn topraklarndaki tutsaklklarndan tr fer
yat e d e c e k l e r v e ilkelerime kar k t k l a r n d a n tr v e r u h l a r ,
Y a s a m a hakaret ettii iin onlar kurtaracak k i m s e o l m a y a c a k ...
B l m 2 iii ( 4 Q 3 8 8 a , 7 . b l m , 4 Q 3 8 9 , 8 . b l m )
... O n u n z a m a n n d a , M s r kralln y k a c a m ... v e srail'i
y k a c a m v e o n l a r k l altna s o k a c a m v e l k e y i h a r a b e y e
e v i r e c e i m v e a d a m uzaa s r e c e i m v e l k e y i , d m a n m e l e k
lerin e l l e r i n e b r a k a c a m . Y z m , srail'den g i z l e y e c e i m . B u ,
o n l a r a bir iaret o l a c a k , l k e y i terk ettiim g n ... srail'in k a h i n
leri dier tanrlara ibadet e t m e y e b a l a y a c a k l a r v e u l u s l a r n tiksin
dirici ilerine ortak o l a c a k l a r . . .
3. blm (4Q385a, 5. blm)
... n c e k i kahinlerin y o l l a r n d a y r m e y e n k h i n ... v e s
rail'in Tanrsnn a d y l a anlrlar. O n l a r n z a m a n n d a , A n t l a
m a n n g n a h k r kiilerinin gururu ve y a b a n c tanrlara ibadet
e d e n l e r y k l a c a k . O n l a r n d n e m i n d e , srail b l n e c e k v e h e r k e s
Yasa v e A n t l a m a y z n d e n k o m u s u y l a k a v g a y a t u t u a c a k . O n
larn t o p r a k l a r n a k u r a k l k g n d e r e c e i m ; a n c a k ... e k m e k v e
susuzluk ve su ...

U L U

L/CNZ.

KUMRAN

m K ^ U I V I C I N L t K I

YAZITLARI

4 Q 3 8 8 a , 7 . b l m ( 4 Q 3 8 7 , b l m 2 H, 4 Q 3 8 9 , b l m 8 ii)
I o n l a r hor g r d v e tekrar g n a h i l e y e c e k l e r v e b u g n a h
n c e k i l e r d e n d a h a byk olacak ve brahim'le ve shak'la ve
Y a k u p ' l a y a p t m A n t l a m a y ihll e d e c e k l e r . O , z a m a n , u l u s
larn a r a s n d a n bir kral k a c a k , bir kfrbaz ve bu kii, ktlk
edecek.

O'nun

zamannda,

srail'i

...

bir

halk

olmaktan

a l k o y a c a m v e onlar kltan g e i r e c e i m v e l k e y i h a r a b e y e
e v i r e c e i m v e a d a m srgn e d e c e i m v e l k e y i , d m a n
m e l e k l e r i n e l l e r i n e b r a k a c a m . Y z m srail'den g i z l e y e c e i m .
B u , o n l a r a bir iaret o l a c a k . l k e y i terk ettiim g n ... srail'in
k a h i n l e r i , dier tanrlara ibadet e t m e y e b a l a y a c a k l a r v e uluslarn
tiksindirici ilerine ortak o l a c a k l a r . . .
4 Q 3 8 9 , 8 . b l m ( 4 Q 3 8 5 a 4 , 4 Q 3 8 7 , 2 -iii, 4 Q 3 8 8 a 7 )
I I ... bir kfrbaz v e o , tiksindirici iler y a p a c a k . O n u n kral
ln y k a c a m ve o d a , d m a n krallarn e l l e r i n e d r l e c e k .
Y z m srail'den g i z l e y e c e i m v e krallk, uluslara geri d n e c e k .
srail'in oullar

srgn olduklar

lkelerdeki tutsaklklarndan

tr feryat e d e c e k l e r v e ilkelerime kar ktklar i i n v e r u h l a r ,

Y a s a m a hakaret ettii iin onlar kurtaracak k i m s e o l m a y a c a k . B u
y z d e n , k t l k l e r i n e bir son v e r e n e dek, y z m o n l a r d a n giz
l e d i m , v a c a f B u , o n l a r n ktlkleri iin bir iarettir. n k o n
larn b a n a kar g n l l e r i n d e b e s l e d i k l e r i kibir y z n d e n o l
k e d e n v a z g e t i m v e onlar hakir g r d m a n l a m a d l a r v e b u
y z d e n , n c e k i n d e n daha byk gnahlar ileyecekler. brahim,
shak ve Y a k u p ' l a y a p t m A n t l a m a ' y ihll e d e c e k l e r . O z a m a n ,
uluslarn a r a s n d a n bir kral k a c a k v e kt iler y a p a c a k . O n u n
zamannda,

srail'i

bir

halk

olmaktan

z a m a n n d a , M s r kralln y k a c a m

alkoyacam.

Onun

... M s r ... v e srail'i

y k a c a m v e onlar kltan g e i r e c e i m ...

4 Q 3 9 0 , I. blm
... v e o n l a r , H a r u n O u l l a r ' n n e l l e r i n e teslim e d e c e i m ...
yetmi y l . H a r u n O u l l a r orada h k m s r e c e k l e r ; a n c a k o n l a r a
b i l d i r m e n i s y l e d i i m y o l l a r m i z l e m e y e c e k l e r . T a p n a ina et
m e k iin srgn l k e s i n d e n d n e n l e r d n d a , k e n d i l e r i n d e n n
c e k i sraillilerin yaptklar v e b e n i m n a z a r m d a kt o l a n eyleri

CEZA VERMES

y a p m a y a d e v a m e d e c e k l e r . O n l a r a s e s l e n e c e i m v e bir b u y r u k
g n d e r e c e i m v e o n l a r v a z g e m i o l d u k l a r eyleri a n l a y a c a k l a r ,
onlar

ve

babalar.

lkenin

ykld

yedinci

jbile

ylndan

itibaren, e m r i , b a y r a m , a b a t ' v e A n t l a m a ' y u n u t a c a k l a r . H e r

e y i ihll e d e c e k l e r v e n a z a r m d a kt o l a n e y l e r y a p a c a k l a r .
Y z m o n l a r d a n g i z l e y e c e i m v e onlar d m a n l a r n n e l l e r i n e
teslim e d e c e i m v e o n l a r kltan g e i r e c e i m . A n c a k a r a l a r n
d a k i s n m a c l a r k o r u y a c a m v e y z m d i e r l e r i n d e n giz
lediim z a m a n o n l a r f k e m d e n tr y o k o l m a y a c a k l a r . D m a n
m e l e k l e r o n l a r a h k m e d e c e k v e ... v e n a z a r m d a kt o l a n eyler
y a p a c a k l a r v e g n l l e r i n i n inatl u y a r n c a d a v r a n a c a k l a r ...
Blm 2 i
I ... B e l i y a l o n l a r a h k m e d e c e k ve bir yl haftas b o y u n c a o n
lar kltan g e i r e c e k ... ve o j b i l e y l n d a , o n l a r a b u y u r d u u m
btn i l k e l e r i m e ve b u y r u k l a r m a kar g e l e c e k l e r ... hizmetkar
larm o l a n peygamberlerimin araclyla ve Yasa'y ve Antla
m a y ihll ettikleri g n d e n itibaren yetmi yl b o y u n c a birbirleriy
le mcadele edecekler. Onlar, Zulm meleklerinin ellerine
v e r e c e i m v e m e l e k l e r onlara h k m e d e c e k l e r . B e n d e n v a z g e i p
d e y o l u m d a n saptklar, n a z a r m d a kt o l a n e y l e r i y a p t k l a r ,
b e n i m istemediklerimi setikleri v e k a z a n v e z e n g i n l i k i i n u
ratklar ve ... , biri dierinin o l a n a l d , biri d i e r i n i e z d i i
i i n o n l a r a kzgn o l d u u m u b i l m e y e c e k l e r v e a n l a m a y a c a k l a r .
T a p n a m kirletip abatlarm kk g r e c e k l e r ; b e l i r l e n m i
zamanlarm unutacaklar ve tohumlarn kirletecekler. Khinleri
z a l i m c e d a v r a n a c a k ...

Yeni Kuds
(4Q554-5, 5 Q I 5 , IQ32, 2Q24, 4Q232, IIQI8)

Eskatolojik a Kuds'n betimleyen Aramca bir yazya ait blm

ler, I. (IQ32), 2. (2Q24), 4. (4Q554-5), 5. (5QI5) ve II. (IIQI8) maaralar
da bulunmutur. Ayrca 4 Q 2 3 2 altnda listelenen branice yazlar da
bulunmaktadr. Hezekiel 40-48, bu yaztlarn kaynadr (ayrca bkz.
Vahiy 21). Bu elyazmalar, paleografik adan, an balangcna tarih
leri ir.
Bu yazdaki kurguda, evlerin talarndan caddelere ve sokaklara,
odalarn

boyutlarndan

merdivenlere

ve

pencerelere

kadar

Yeni

Kuds'te bulunan her eyi len ilahi bir 'lmc' anlatlr. Boyutlar,
her birinin uzunluu yedi arn olan 'kamlarla llr. Ancak burada,
eski Yahudi l birimlerinde kullanlan iki arn sz konusudur; bunlar
dan birinin uzunluu, 20 in (521 mm.), dierininkiyse 18 in (446
mm)'dir.
Editio phnceps iin bkz. J. T. Milik, DJD, III, 184-93. Daha ksa
blmler iin bkz. Milik, DJD, I, 134-5; M. Baillet, DJD, III, 84-90; E.
P u e c h , Semitica 43-4 (1995), 87-102; DJD, XXXVII. I I Q I 8 iin bkz. F.
Garcia Martinez vd., DJD, XXIII, 305-55.
4 Q 5 5 4 , I. blm
I ... ve bu k a p y a , i m o n ' u n kaps d e d i l e r . . .
... v e b u k a p y a , Yusuf'un kaps d e d i l e r . . .
... v e b u k a p y a , R u b e n ' i n kaps d e d i l e r . . .

II ...
... v e b u n a , N a f t a l i ' n i n kaps adn verdiler. B u k a p y l a , d o u
kaps arasnda 2 5 stadya l t . B u k a p y a , A e r ' i n kaps dediler.
Bu k a p y l a d o u kesi arasnda 25 stadya l t , vacat B e n i kente

CEZA VERMES

gtrd v e her e v i n tan e n l e m e s i n e v e b o y l a m a s n a l t , elli

bir kama elli bir k a m , btn a l a n ...
5QI5
I e v r e s i = her kenar u z u n l u u 357 arn. E v l e r , bir y o l l a e v
rilidir, bir sokak koridoru, k a m : 21 arn e n i n d e .
S o n r a b a n a e v l e r i n boyutlarn gsterdi. H e r e v a r a s n d a bir
sokak v a r d , alt k a m : 4 2 arn e n i n d e . C a d d e l e r , e n l e m e s i n e ,
dou-bat

ynndeydi:

kisi

on

kam,

70

arn

enindeydi.

T a p n a n s o l u n d a (kuzey y n n d e ) kalan n c s , o n sekiz ar

nd:

126 a r n g e n i l i i n d e .

Kuzey gney ynnde uzanan

sokaklarn genilii: 67 arn, her sokak.

K e n t i n ortasndan g e e n a n a sokan eni o n k a m v e bir
arn= 9 2 arn. B t n kent sokaklar, b e y a z talar, ... m e r m e r v e
j a d e y i t l e kapl ...
B a n a , seksen y a n - k a p n n boyutlarn gsterdi. K a p l a r n e n i
kam=2l arn. H e r k a p n n ikier k a n a d var. K a n a d n g e n i
lii bir b u u k k a m = I0V2 arn ... H e r k a p n n y a n n d a iki k u l e
var, biri sada dieri solda. G e n i l i i y l e u z u n l u u b i r b i r i y l e a y n ;
bee be kam = 35 arn. M e r d i v e n l e r , i kapnn y a n n d a ,
kulelerin sa tarafnda, kulelerin tepesine uzanr. G e n i l i k l e r i be
arn. K u l e l e r ve m e r d i v e n l e r bee be k a m ve be arn = 40 ar
n, k a p n n her bir kenar
B a n a ev kaplarnn

boyutlarn

gsterdi.

Genilikleri

iki

k a m = 14 arn. ... eni ... ve her eiin e n i n i l t : iki k a m = 14

arn ve st eik: bir arn. H e r eii ve kanatlarn l t . Eiin
y a n n l t . U z u n l u u o n arn, eni o n arn.
B e n i eiin y a n n a gtrd. O r a d a , baka bir eik v e i
d u v a r n sa tarafnda k a l a n , d k a p y l a a y n l l e r e s a h i p baka
bir kap v a r d . Eni drt arn, ykseklii y e d i arnd ve iki k a n a d
v a r d . Bu k a p n n n n d e , giri eii v a r d . G e n i l i i bir k a m = 7
II arn. G i r i i n u z u n l u u iki kam = 14 arn. E v l e r e d o r u a l a n
dier k a p y a b a k a n k a p n n boyutlar d k a p n n k i y l e a y n . B a n a ,
giriin s o l u n d a d u r a n d n e r m e r d i v e n i g s t e r d i . U z u n l u u v e
genilii a y n b o y u t l a r d a y d : iki kama iki k a m =14 a r n . D i e r
kaplara b a k a n m e r d i v e n kaplar ayn b o y u t l a r d a . e v r e s i n d e
m e r d i v e n l e r i n y k s e l d i i bir stun m e r d i v e n l e r i n

i ksmnda;

genilii ve u z u n l u u alt arna alt arn. Y a n n d a y k s e l e n mer

d i v e n l e r i n genilii drt arn v e atya d e k d a i r e e k l i n d e u z a n a n
bu m e r d i v e n l e r i n ykseklii iki k a m .

 L DENZ PARMENLER

KMRAN

YAZITLARI

B e n i , evlerin oraya gtrd ve bana evleri gsterdi. Bir

k a p d a n d i e r i n e o n be: bir k e n a r d a n dier k e y e k a d a r sekiz,
bir k e d e n d i e r k a p y a k a d a r y e d i t a n e . E v i n u z u n l u u
k a m : 21 arn ve genilii iki kam = 14 arn. B e n z e r e k i l d e
btn o d a l a r ve ykseklikleri de iki kam = 14 arn. E v i n ortasn
daki o d a l a r n geniliklerini l t ve st kat: drt arn. U z u n l u u
ve y k s e k l i i : bir k a m = 7 arn.
B a n a , y e m e k salonlarnn boyutlarn gsterdi. H e r birinin
u z u n l u u o n d o k u z arn v e e n i o n iki arn. H e r birinin u z u n l u u
o n d o k u z arn, e n i o n iki arn. H e r b i r i n d e y i r m i iki sedir v e o n
bir p e n c e r e kafesi (?) v a r d . S a l o n u n y a n n d a d kanal v a r d . P e n
c e r e n i n ... l t : y k s e k l i i iki arn v e g e n i l i i : ... a r n v e
u z u n l u u d u v a r n geniliiyle a y n . P e n c e r e n i n i tarafnn y k
seklii ... arn ve d c e p h e s i n i n k i ... arn.
... boyutlarn l t . U z u n l u u o n d o k u z arn v e genilii o n
iki arn ...
I I Q I 8 , 20. b l m
H e r y e d i n c i g n d e , a n m a i i n bir e k m e k s u n u s u . E k m e i
t a p n a k t a n k a r p , bat y a k a s n s a n a g t r e c e k l e r v e b u r a d a
b l e c e k l e r . B u e k m e k , y e d i sofrada d u r a n t o p l a m seksen drt
k h i n a r a s n d a b l l n c e y e dek ... a r a l a r n d a n e n yal o l a n
v e o n drt k h i n ... k h i n ... b a k t m . z e r l e r i n d e k i b u h u r l a bir
likte iki d i l i m e k m e k . ki d i l i m e k m e k t e n biri b a k a h i n e v e r i l i n
c e y e dek ... o n u n l a birlikte ... b a k t m . D i e r i , o n u n y a n n d a (?)
d u r a n m u a v i n e verildi ...

Pseudo-Hezekiel ""
( 4 Q 3 8 5 , 386, 385b, 388, 385c)

Hezekiel Kitab'n rnek alarak yazlm apokrifal bir drdnc

maara eseri, be elyazmasndan oluur. B u , Tanr ve ad ska tekrar
lanan peygamber arasndaki konumalardan meydana gelir. 4Q385'te
geen eskatolojik malzemelerden ikisi, Hezekiel'in kuru kemiklerle ilgili
grs ve Araba pasajdr. Elyazmas temelinde, 4 Q 3 8 5 , ge Hasmon ya
da erken Herod dnemine; kabaca M . . birinci yzyl ortalarna tarihlenir. Bu belgenin, tarikata ait olduunu ispat eden bir kant yoktur.
4 Q 3 8 6 da, kuru kemikler gryle (Hezekiel 37) ve israil lkesinin
geleceiyle ilgili bir belgedir. Hezekiel'in Msr'a kar peygamberlii
(Hezekiel 30:1-3) zerine temellendirilen 4Q385b'de tekrar kuru kemik
lere ve son savaa deinilir. 4Q385c ise tanmlanamayan yedi paradan
mrekkeptir.
Editio princeps iin bkz. D. Diamont, DJD, XXX, 7-88. eviri iin
uygun olmayan 4 Q 3 9 I metni iin bkz. M. Smith, DJD, XIX, 152-93.
4 Q 3 8 5 , 2. blm (=4Q386, blm I i, 4 Q 3 8 8 , 7. blm)
' O n l a r l a Antlama y a p a n , halkm kurtaran R a b o l d u u m u
bilecekler.'

vacat ' R a b ,

srail'de S e n i n adn

seven

ve do

r u l u u n a ) y o l l a r n d a y r y e n b i r o k kii g r d m . B u n l a r n e
z a m a n g e r e k l e e c e k ? O n l a r n ball nasl d l l e n d i r i l e c e k '
d i y e s o r d u m . R a b , b a n a y l e yant v e r d i , 'srail O u l l a r ' n n , R a b
o l d u u m u g r m e l e r i n i ve a n l a m a l a r n s a l a y a c a m . '

vacat O

y l e d e d i , ' A d a m o l u , kemiklerle ilgili u p e y g a m b e r l i k szlerini

s y l e , " K e m i k l e r birbiriyle, paralar birbiriyle birlesin." ' Bu ger
ekleti. S o n r a ikinci kere konutu, ' P e y g a m b e r l i k et ve zerleri et
l e b u r u n s u n v e sonra d e r i y l e kuansnlar.' B y l e c e b u g e r e k l e t i .
S o n r a y l e d e d i , ' C e n n e t i n drt rzgrna p e y g a m b e r l i k e t v e

 L DENZ PARMENLER

KUMRAN

YAZITLARI

rzgrn o n l a r n zerine doru esmesini sala v e b y l e c e c a n l a n

snlar.' K a l a b a l k l a r dirildi ve onlar c a n l a n d r a n R a b ' b e krettiler.
R a b ' b e y l e d e d i m , ' R a b , bunlar n e z a m a n g e r e k l e e c e k ? ' R a b
beni y a n t l a d , b i r a a eilecek v e d o r u l a c a k ...'
3. blm
... R a b . B t n halk d o r u l d u ... h a l k n R a b b i n e krettiler.
B e n d e o n l a r l a k o n u t u m ... v a c a f R a b b a n a s e s l e n d i , ' A d a m o
lu, o n l a r a de ki ... dek m e z a r l a r n d a k a l a c a k l a r ... m e z a r l a r n d a n
v e l k e d e n ...
4. blm
... strabm y e r i n e r u h u m u sevindir. G n l e r hzla g e e c e k ,
a d a m l a r 'srail O u l l a r ' n n v a r i s o l a c a k l a r g n l e r g e l m e y e c e k
m i ? ' d i y e n e dek. R a b b a n a y l e d e d i , ' Y z n e v i r m e y e c e i m
H e z e k i e l . G n l e r i v e yllar ... ksaltacam ... biraz ... B a n a sy
lediin gibi ... n k b u szler, R a b b i n a z n d a n k t . ' . . .
6. b l m
... H e z e k i e l ' i n grd gr ... a r a b a n n parlts ... drt c a n
l y a r a t ... v e i l e r l e d i k l e r i n d e geri d n m e y e c e k l e r . H e r c a n l
yarat iki b a c a n n z e r i n d e y r y e c e k v e iki b a c a ... soluk
vard ve yzleri b e n z e r d K ? ) . Yzlerin b e n z e r l i i : biri a s l a n a , biri
kartala, biri d a n a y a , biri a d a m a benzer. C a n l y a r a t l a r n srtna
yapk bir a d a m eli (?) vard ve ... yapk ... ve tekerler ... ler
l e m e y e b a l a d k l a r n d a bir teker d i e r i y l e bititi ve tekerlerin iki
tarafnda d a kor vard v e korlarn arasnda ... kora b e n z e y e n c a n
llar d u r u y o r d u v e tekerler v e c a n l yaratlar v e t e k e r l e r . . .
4 Q 3 8 6 , b l . I ii-iii
I I ... y e r y z v e b e n i m , R a b o l d u u m u b i l e c e k l e r , vacat R a b ,
b a n a y l e d e d i : A d a m o l u , srail l k e s i n i d n . B e n y l e
d e d i m : O n u g r d m e y R a b v e kuru o l d u u n u . O n l a r n e z a m a n
bir a r a y a getireceksin? R a b y l e d e d i : B i r B e l i y a l o l u o n l a r a z u l
m e t m e y i tasarlyor; a n c a k b u n a izin v e r m e y e c e i m . O n d a n arta
kalanlar

daimi

olmayacak

ve

kirli

tohum

yaamayacak.

CEZA VERMES

G e b e r e d e n arap k m a y a c a k ve yabanars bal y a p m a y a c a k .

M e m f i s ' t e k i ktleri y k m a u r a t a c a m v e o u l l a r m M e m f i s ' t e n
k a r a c a m v e o n l a r d a n geri k a l a n l a r a y a r d m e d e c e i m . S y
ledikleri g i b i : H u z u r v e sknet(?) var, y i n e y l e derler: Y e r y z
... g n l e r i n d e k i gibi, tpk eski gnlerdeki gibi. S o n r a , drt y n
d e n g e l e n atei o n l a r a kar kkrtacam ... y u t a n ate ...
I I I Yoksula m e r h a m e t e t m e y e c e k v e onlar B a b i l ' e getirecek.
B a b i l , R a b b i n e l i n d e k i bir kse gibidir. R a b , z a m a n g e l d i i n d e
o n u frlatacak ...
4Q385b
B u n l a r , H e z e k i e l ' i n szleridir. R a b , b a n a s e s l e n d i : ' A d a m o
l u , uluslarn h e l a k e d i l e c e i gn y a k l a y o r ... M s r ... v e P u f t a
strap y a a n a c a k v e M s r ' d a k i kl ... k e n d i s i n i s a l l a y a c a k v e
E t i y o p y a v e P u t v e g l A r a b i s t a n l k e s i ... A r a b i s t a n ' n ...
M s r ' n k a p l a r n d a d e c e k . ...

Nabonidus'un Duas
(4Q242)

Daniel Kitab'nda (iv) Nebukadnessar'n yedi sene sren hastaln

dan kurtulmas konu edilir; bu A r a m c a yazda, son B a b i l

Kral

Nabonidus'la ilgili benzer bir hikye anlatlr. Aralarndaki temel fark

udur: Nebukadnessar, Tanr'nn egemenliini kabul ettiinde yine Tanr
tarafndan iyi edilir. Nabonidus ise, iyilemesini, kendisine doruyu
reten ve gnahlarn affeden Yahudi bir kt ruh kovucusuna borludur,
j. T. Milik, bu yaztn Daniel'den daha eski olduunu dnr; ancak
metnin kaleme aln tarihi M . . ikinci yzyl sonlar ya da birinci yz
yl balardr, (bkz. 'Prire de Nabonide et autres crits d'un cycle de
D a n i e l ' , RB 63 (1956), 407-11). Ayrca bkz. G. Vermes, Jesus the Jew,
Londra, 1973, 67-8.
Editio princeps iin bkz. J. Collins, DID, XXII, 83-93.
E n Y c e T a n r ' n n h k m y l e T e i m a n ' d a lser hastalna
y a k a l a n a n B a b i l lkesinin kral, B y k Kral N a b u n a i ' n i n o k u d u u
d u a szleri.
Y e d i s e n e b o y u n c a lser y z n d e n strap e k t i m ... v e kt
ruh k o v u c u s u g n a h l a r m balad. O , Y a h u d a s r g n l e r i n d e n
bir Y a h u d i ' y d i v e b a n a y l e d e d i : ' E n Y c e T a n r ' n n adn v
m e k v e y c e l t m e k iin bunlar y a z . ' B e n d e unlar y a z d m :
' E n Y c e T a n r ' n n h k m y l e , T e i m a n ' d a lser h a s t a l n a
y a k a l a n d m . Y e d i s e n e b o y u n c a , g m v e a l t n d a n , tahta v e ta
v e k i l d e n t a n r l a r a d u a e t t i m ; n k o n l a r n tanr o l d u k l a r n a
inanyordum

CQ-1

Para-Daniel Yazlar
(4Q243-5)

Nabonidus'un Dua'snn yan sra, drdnc maaradan karlan

ve Daniel Kitab'na benzer Aramca bir yaznn yerinde, muhtemelen
hikyenin anlatcs olan D a n i e l ' i n ad geer. 4 Q 2 4 3 ' t e , baka bir
kiiden daha -Balakros- sz edilir. J. T. Milik'in tahminine gre bu kii,
Jonathan M a c c a b e u s ' u n hamisi, Seleukos hkmdar Alexander
Balas'tr. 4Q245 altnda tasnif edilen bir blmde, -muhtemelen Makabi
kardeler olan Jonathan ve Simon- da dhil olmak zere khinlerin ve
krallarn adlar sralanr. Arta kalan blmler, eviri iin fazla ksadr.
Editio princeps iin bkz. J. Collins ve P. Flint, DJD, XXII, 95-164.
4 Q 2 4 3 , 3. blm ve 4 Q 2 4 4
... srail'in o c u k l a r Tanr y e r i n e kendilerini setiler ve o u l
l a r n , p u t p e r e s t l i i n i b l i s l e r i n e k u r b a n ettiler. T a n r o n l a r a f
k e l e n d i v e onlar B a b i l Kral N e b u k a d n e s s a r ' a teslim e t m e y e v e
lkelerini y a m a l a m a y a ... karar v e r d i . ...
4 Q 2 4 5 , I. b l m , i-ii
... D a n i e l ... v e r i l e n kitap ... L e v i , K e h a t ... B u k k i , U z z i ...
S a d o k , A v i y a t a r ... H i l k i y a ... O n i a s , J o n a t h a n , S i m o n ... v e
D a v u t , S o l o m o n ... A h a z y a , Y o a

D r t Krallk
(4Q552-3)

Aramca bir esere ait ve baz yerlerde birbirini tekrarlayan iki elyaz
mas, zengin bir para-Daniel yaznnn varln kantlar. Bu kt korun
mu belgelerde, drt aa benzetmesiyle tasvir edilen drt imparatorluk
la (Daniel 7-8) ilgili hikye anlatlr.
Editio princeps iin bkz. E. P u e c h , DjD, XXXVII (yaknda yaym
lanacak).
4 Q 5 5 2 , b l m I ii
...

Bir melek grdm

II

zerinde durduu

kiiden

s a l y o r d u v e y a n n d a drt a a v a r d . A a l a r d o r u l u p o n d a n
uzaklatlar. B a n a , b u b i i m i g r y o r m u s u n ? , d i y e s o r d u . E v e t ,
d e d i m , o n u g r y o r u m . A a c n ... yerle ... g r d m .
O n a s o r d u m : A d n ne? B a n a , B a b i l , d e d i . O n a y l e d e d i m :
S e n , P e r s h k m d a r msn? O srada baka bir a a g r d m ...
v e s o r d u m : A d n ne? B a n a ... d e d i . O n a y l e d e d i m : S e n , btn
d e n i z l e r e , sahillere v e ... h k m e d e n misin? S o n r a n c a a c
g r d m v e o n a d a s o r d u m : A d n n e v e n e d e n g r n m n ...

A r a m c a Bir Kyamet Yazn

(4Q246)

Luka I, 32 ve 35'te de geen 'Tanr'nn olu' ve 'En Ycenin olu'

ibarelerinin kullanld bu metin, 'Tanr'nn O l u b l m ' adyla da
anlr ve yine ayn nedenle geni ve popler tartmalara yol amtr.
Paleografik adan, bu yazt, M . . birinci yzyln son on yllarna tarihlenir. u ana kadar 'Tanr'nn olu' olarak nitelendirilen kii zerine drt
sav ne srld: Bu zat, Seleukid hkmdar Alexander Balas ( J . T.
Milik); 'Tanr'nn olu' adna 'kurtarc bir rol' stlenen Yahudi ya da
muhtemelen Hasmonlu bir hkmdar ( J . A. Fitzmyer); D e c c a l ( D . Flusser) ya da daha olas bir tahmine gre, In Prensi Melkisedek ya da
Mikail'dir (F. Garcia Martinez). Bu tartmada kesin bir yargya varmay
reddeden editre greyse; bu kii, Davut'un ailesinden kacak bir Kur
tarc ya da Seleukos tahtna talip olan tarihsel bir isimdir.
Bu yaznn temel iletisi, Daniel Kitab'nda tasvir edilen kyamet
hikyesini anmsatr. I. stunda bahsi geen Daniel benzeri bir kii, tah
ta geen bir krala, Asur ve Msr arasndaki savalarla ve kendisini 'Tan
r'nn olu' olarak adlandran ve herkesin hizmet ettii son hkmdarla
ilgili bir rya ya da gr anlatr. Ancak barn zaferi, hkmdara deil; nk onun hkmdarlnda, uluslar ve yereller arasnda atmalar
yaanmaktadr- 'Tanr'nn halkna' yardm eden (bkz. Daniel 7:22, 29),
insanlk zerindeki egemenlii daimi olan (bkz. Daniel 7:14) Yce Tann'ya atfedilir.
Kayp sayfalarn varsaymsal dzenleniinden bamsz biimde,
yalnzca elimizdeki asl metni gz nnde bulundurduumda, 'Tan
r'nn olu'nun, ne Flusser'in D e c c a l ' i olduunu ne de M i l i k - P u e c h
ikilisinin iddialarndaki tarihi isimlerle rttn dnyorum. Bana
gre bu kii, Daniel ll:36-7'deki benzeri -Antiochus Epiphanes- gibi ken
disini ilah ilan edecek o l a n , mutlak dnya imparatorluunun son
kyamet dnemi hkmdardr (bkz. JJS 43, 1992, 301-3).
Editio prinrvps iin bk/. F. Puech, DID, XXII, 165-84.

KUMRAN

L DENZ PARMENLER

YAZITLARI

I ... T a n r ' n n ruhu o n a geldi ve o ... tahtnn n n d e y e r e

dt ... E y K r a l , d a i m a fkelisin v e senin yllarn ... s e n i n g r n
v e h e p s i . D a i m a sen ... y c e o l a n l a r ... Z a l i m l i k e g e m e n o l a c a k
dnyaya

...

kasabalarda

byk

bir

katliam...Asur

ve

Msr

k r a l . . . d n y a z e r i n d e b y k o l a c a k . . . y a p a c a k v e herkes h i z m e t
e d e c e k ... b y k ... d i y e a n l a c a k (ya da: a n a c a k kendisini) I I v e
adyla anlacak (ya da: anacak kendisini) ve En Y c e ' n i n olu
d i y e a n a c a k l a r o n u . G r k v l c m l a r gibi o l a c a k o n l a r n krallk
lar. Y e r y z n d e k i e g e m e n l i k l e r i s e n e l e r c e s r e c e k v e her eyi
a y a k l a r a l t n d a e z e c e k l e r . H a l k l a r , halklar e z e c e k (bkz. D a n i e l
7:23) v e k a s a b a l a r , dier k a s a b a l a r

vacat T a n r ' n n h a l k d o -

r u l u n c a y a d e k v e hepsi k l t a n k u r t u l a c a k . O n l a r n ( T a n r ' n n
h a l k n n ) krall, e b e d i bir krallk o l a c a k (bkz. D a n i e l 7:27) v e
btn yollan doru olacak. Yeryzn adilce ynetecekler ve
hepsi huzur i i n d e o l a c a k . K l y e r y z n d e n e k i l e c e k v e btn
kasabalar o n l a r a riayet e d e c e k . Y c e T a n r (bkz. D a n i e l 2:45) o n
larn y a r d m c s d r . O n l a r iin s a v a a c a k . H a l k l a r o n l a r n e l l e r i n e
drecek

ve

onlarn

(Tanr'nn

halknn)

nnde

hepsini

c e z a l a n d r a c a k . O n l a r n e g e m e n l i i , e b e d i bir e g e m e n l i k o l a c a k
( D a n . 7:14) ve ... b t n snrlar ...

Proto-Ester (?)
(4Q550)

Aramca bir yaznn tahrifata uram baz blmlerinde, Persliler

mahkemesinde yaand ne srlen ve Ester hikayesiyle benzerlik
tayan baz olaylar anlatlr. Bu yazt, M . . birinci y z y l n ikinci
yarsna tarihlenir. J. T. Milik, ustaca ancak bir o kadar da tahmine
dayal biimde, anlatnn ardalann yeniden yaplandrd; yle ki metin
iinde geen, ancak ilk ve son harfleri -aleph ve samekh- okunabilen bir
kelimeyi 'Ester' biiminde dzenleyebildi. Dolaysyla Milik, Kumran'da
izine rastlanmam kanonik bir kitap olan Ester'in Aramca modehni ke
fetmi oldu. K. Beyer, bu yazya 'Dairus belgeleri' baln uygun grr
ve bunu, Yahudilerin Tanrsna tapnan Pers krallaryla - I . Darius ve Xer
xes- ilgili bir efsane olarak tasnif eder.
Editio prniceps iin bkz. E. Puech, DJD, XXXVII (yaknda kacak).
Ayrca bkz. ). T. Milik, 'Les modles aramens du livre d'Esther dans la
grotte 4 de Q u m r n ' , RQ 15 (1992), 321-406; K. Beyer, Die aramaaischen
Texte vom Toten Meer. Ergnzungsband (Gttingen,1994), 113-17.
4QProto-Estera
... v e b a b a n P a t i r e z a ' y dinlerler ... v e asil giysiler i i n d e k i
m e m u r l a r n a r a s n d a ... a l d n z b t n h e r e y l e b i r l i k t e k r a l n
h i z m e t i n d e a l m a k i i n ... O v a k i t , kral u y u m a y a g i d e m e d i
( d a h a d o r u s u , r u h u skntlyd) v e h u z u r u n d a b a b a s n n kitap
larnn

okunmasn

buyurdu.

Bu

kitaplar

arasnda,

babas

D a r i u s ' u n m h r y l e az y e d i k e r e m h r l e n m i bir p a r m e n
v a r d ; bal ... Krallktaki m e m u r l a r n kral D a r i u s , H u z u r . B u ,
a l p o k u n d u , i i n d e y l e y a z y o r d u : ... B e n d e n sonra h k m
s r e c e k krallarn v e krallktaki m e m u r l a r n kral
Btn zorbalar ve y a l a n c l a r . . . bileceksiniz.

Darius, Huzur.

 L DENZ PARMENLER

KUMRAN

YAZITLARI

4QProto-Ester
III K e n d i s i n d e n korktuunuz ve taptnz En Y c e , btn
d n y a y a h k m e d e r . O ' n u n istedikleri, O ' n a y a k n olur. B a g a s r o
... H e r k i m k i B a g a s r o ' y a kar kt s z s y l e r s e , l m l e y a r
g l a n a c a k ; n k kimse o n u n h u z u r u n u b o z a m a z ...

Sahte Peygamberler Listesi

(4Q339)

Herod dnemine ait bu Aramca ksa listede, sahte peygamberlerin

adlar sralanr. lk alt isim Kutsal Kitap'ta da geer. Son iki satr, dzelt
meni tarafndan yle tamamlanr: 'Azur olu Hananiah' (Yeremya 28:1)
ve yine Hananiah' betimleyen baka bir satr, 'Gibeon'dan bir peygam
ber' (bkz. a.g.e.). Ancak listede sralanan nceki isimler tek satrlk yer
igal ettiklerinden, bu dzenlemeye kar klabilir. A. Rofe ve E. Q i m ron'a gre bu satrlarda sz edilen kii Yohanan Ben Shim'on; Simon
Maccabaeus'un olu I. John Hyrcanus'tur. I. Hyracanus'un, peygamber
lik yeteneine sahip olduu dnlrd (bkz. Josephus, Jewish War I,
68-9; Antiquities XIII, 300); ancak Hasmon kart olan Kumran tarikat,
onu sahte bir peygamber diye nitelendiriyor olabilirdi. Bu tanmlama
muhtemel grnse de, satrlarn kadimlii nedeniyle kesin bir neri
sunulmas mmkn grnmyor.
Editio princeps iin bkz. M Broshi ve A. Yardeni, DJD, XIX, 77-9.
srail'de

ortaya

kan

yalanc

peygamberler:

Beor

olu

B a l a a m ( l d e S a y m 22-24); B e y t e l ' d e k i ihtiyar ( K r a l l a r I, 13:1131); K e n a a n a o l u S i d k i y a ( K r a l l a r I , 22:11); K o l a y a o l u A h a v

( Y e r e m y a 29:21); M a a s e i a h o l u Z e d e k i a h ( a . g . e . ) ; N e h e m a l
e m a y a (Yer. 2 9 : 2 4 ) ; ... ur; ... ' o n .

Netinim Listesi
(4Q340)

M . . birinci yzyln ilk yarsnda yazld anlalan, ypranm bir

b l m d e , I. Tarihler, Ezra ve N e h e m y a Kitaplar'nda bahsi geen
Tapnak hizmetkrlarnn (netinim) adlar sralanr. Bu metin, iyi bir
eviri

s u n a m a y a c a k denli

kopuktur; te y a n d a n ,

kinci Tapnak

dneminde bu tr listelerin dolamda olduklarn kantlar.

Editio princeps iin bkz. M. Broshi ve A. Yardeni, DJD, XIX, 81-4.
B u n l a r , a d l a r y l a a r l a n netinimdir. Ithra ve ... T o v i y a .

Bakr Parmen
(3QI5)

Kefinden sonra derin tartmalara yol aan bu bakr parmen, 1952

ylnda yrtlen arkeolojik kazlar srasnda, nc maarada bulundu.
Ancak geen yzyllar boyunca okside olan bu parmen alamad; bu
yzden 1956 ylnda Manchester College of Science and Technology'den
Profesr H. VVright'a gnderildi. Burada, dikkatle uzunlamasna eritlere
ayrlan parmen, ayn yl ierisinde rdn'e geri gnderildi. B u , A m
man Arkeoloji Mzesi'ndeki hazinelerden biridir. On iki yazt stunun
dan oluan bu branice metin, 1962 ylnda J. T. Milik tarafndan basld.
Daha az gvenilir bir bask, 1960 ylnda J. T. Milik'in dzeltmenliiyle
yaymland (77e Treasure ofthe Copper Scroll, Londra).
Altn, gm, Mabet sunular, parmenler, vs.'nin gizlendii ne
srlen, Kuds'te ve Filistin'in birok alannda bulunan, toplam altm
drt yerin a d , bu yaztta listelenir. Allegro'nun hesabna gre, bu
hazine bin talanttan fazla gm, yaklak bin yz talant altn, alt
m be altn damar, gmle dolu alt yz seksen testi ve alt yz dok
san tane gm ve altn damarndan oluuyordu. Talantn kutsal kitap
tan sonraki l deerini kullanacak olursak bu deerli metallerin top
lam arl altm be ton gm ve yirmi alt ton altna denk gelir.
Kimin byle bir serveti olabilirdi? Bu anlatda doruluk pay var
myd?
j. T. Milik'in bu sorulara yant olumsuz yndedir. O n a gre bu
abartl rakamlar, parmenin hayal rn konular zerine yazldn
gsterir; bu nedenle parmen en ok, dilbilimi ve topografya alanlarn
da alan bilim insanlarnn merakn cezp edebilir. Yine M i l i k ' e gre
M.S. birinci yzyla ait olan bu eserin Kumran Cemaati'yle ilikisi yok
tur; nk cemaat en fazla M.S. 68 ylna kadar ayakta kalabilmiti.
t e yandan baz dier aratrmaclara gre bu hazine Esseniler'e
(A. Dupont-Sommer, S. Granson) ya da Mabede (). M. Allegro, N. Nolb,

A. Wolters) aitti, Allegro'ya gre altn ve gmlerin saklanmasnn; ay

rca parmenlerin yazlmasnn sorumlusu Zelotlard. Allegro'ya gre
altn ve gmlerin saklanmasnn; ayrca parmenlerin yazlmasnn
sorumlusu Zealots'tu. Bu hazineyle ilgili ne srlen dier iddialara
gre; bunlar, M . S . 70 ylndan sonra Mabedin yeniden ina edilmesi iin
toplanmt ya da M . S . 132-5 yllarnda Romallara kar ikinci kere bakaldran branilerin liderine, Bar Kokhba'ya aitti.
Milik'in argman, bahsi geen hazinenin nicelii asndan olduka
gerekidir. t e y a n d a n , bu sav, belgenin iki arpc zelliini ak
lamakta yetersiz kalyor: lk olarak, bu belge, eski efsanelerde kullanlagelen dilin aksine olduka gereki bir tarzda yazlmtr, ikinci
olarak, bu yazt iin, daha ucuz malzemeler olan deri ve parmen
yerine bakr kullanlmtr. Eer bu gerekten de ksa ve dzmece bir
hikye olsayd, bu metin yalnzca hikyenin taslan sunabilirdi. Peki,
kim bylesi bir edebiyat almas iin deerli metal kullanm olabilirdi?
Hazinenin gerekliini destekleyen birok sav, Milik'inkini glgede
brakr. Listenin yazld malzemeye ticari adan bakacak olursak,
yazarn bo hayale kaplm olduunu savunmak zor. Yine, Bakr Par
menin K u m r a n ' d a n geldii bilinen dier yaztlar arasnda bulun
duunu anmsarsak; bu hazinenin Esseniler'e ait olduunu savunan
Dupont-Sommer ve Goranson'un grleri dorulanr. Btn bu zengin
liin asl sahibinin M a b e t olduunu ve M . S . 68'den n c e Esseniler
asndan tehlikeli olan topraklarda gizlendiini; yani bakent Kuds'n
tehlike altnda yaad dnemde gizleme yeri olarak bu topraklarn
seilmi olduunu savunmak gelimi bir hayal gcnn iidir. Allegro,
bu dnemde Zelot'un eline geen Kumran'n Kuds yneticileriyle ili
kilerinin dzeltmi olduunu ne srerek bu itiraz stn kr yantlar.
Ancak mabedin ve kentin torbasnn neden bu kadar erken bir dnemde
doldurulmu olabilecei hala aklanmad. Mabet hazinesi hipotezi yine
de gereklik payna sahip olabilir. Dupont-Sommer'in dinsel yoksulluk
ve dolgun gelir arasndaki uyumlu ilikiye dair ne srd doru sap
tamalara karn yine de greceli olarak kk bir cemaatin bylesi oran
tsz zenginlie sahip olduunu kabul etmek zor.
Bakr parmenleri hakknda sylenebilecek szler imdilik bunlar
la

kstl.

Yazt

zerine

yrtlecek

ileri

almalar

elimizdeki

okumalarn gelitirilmesini salayabilir. Bu arada, Kumran' aratran

rencilerin, bu denli zor bir metnin ifresini kran J. T. Milik'e ok ey
borlu olduklarn da belirtmek gerekiyor.
Editio princeps iin bkz. ). T. Milik, DJD, III, 199-302.
606

CEZA VERMES

O k u m a nerileri: A. Dupont-Sommer, The Essene Writings from

Qumran, Oxford, 1961, 379-93; N. G o l b , 'The Problem of Origin and
Identification of the D e a d Sea Scrolls', Proceedings of the American
Philosophical Society 124 (1980), 1-24; S. G o r a n s o n , 'Sectarianism,
Geography and the Copper Scroll', JJS 43 (1992), 282-7; A. Wolters, 'The
Copper Scroll and the V o c a b u l a r y of the M i s h n a i c H e b r e w ' RQ 14
(1989-90), 483-95; 'Literary Analysis of the Copper S c r o l l ' , e d . Z. J.
Kapera, Intertestamental Essays in Honor of J. T. Milik iinde, I. cilt,
C r a c o w , 1992, 239-54;

The Copper Scroll.

Overview,

Text and the

Translation, Sheffield, 1996; 'Copper Scroll', Encyclopedia of the Dead

Sea Scrolls iinde, ed. L. H. Schiffman ve J. C. VanderKam, Oxford ve
N e w York, 2000, 144-8.

I. S t u n
1 . A c h o r V a d i s i ' n d e bir H o r e b b a h . M e d i v e n l e r i n a l t n d a .
D o u y n n e doru krk arn: o n y e d i talant arlnda g m
d o l u bir kutu. K E N . ( p a r a n t e z d e k i boluklar d o l d u r u l a c a k ; b r a n i
alfabesi)
2. ... t r b e s i n d e ... n c ... : 100 altn d a m a r
3 . S r a stunlar a v l u s u n u n b y k m a h z e n i n d e , e n d i b i n d e ,
st k a p a n a d o r u k e l t i y l e kapatlm: d o k u z y z talant.
4. K o h l i t t e p e s i n d e , kaplar, sandal a a c o d u n u ve ephod\ar
(kutsal giysiler). S u n u l a r n ve h a z i n e n i n b t n : y e d i talant (?) kir
lenen

ikinci ondalk.

D o u tarafna a l a n k a n a l n s o n u n d a ,

u k u r a d o r u alt arn. (...)

5 . S u g e i r m e y e n barnan sola doru

inen deliinde,

z e m i n d e n arn ykseklikte: krk talant g m .

2. Stun
6 . K o r d o n u n altndaki m a h z e n d e , m e r d i v e n l e r i n a l t n d a ; krk
iki talant. H N
7 . Eski a m a r h a n e m a a r a s n d a , n c p l a t f o r m d a : altm
be altn d a m a r (...)
8 . K t k E v i ' n i n a v l u s u n d a k i yeralt u k u r u n d a , m a a r a d a :
tekneler v e g m , yetmi talant.
9.

Dou

kapsnn

karsnda,

m a a r a d a tekneler var.
10.kanaln s o n u n d a : on talant (...)

on

be

arn

uzandaki

I../LU

VUVU-

mrvW/VlCINLLIM

11. D o u t a r a f n d a k i d u v a r n a l t n d a k i m a h z e n d e , k a y a n n
keskin k e n a r n d a : alt g m d a m a r ; girii, b y k d e m e tann
altndan.
12. Kohlit'in d o u s u n d a k i g l c n k u z e y tarafnda, drt ar
n kaz: y i r m i iki talant.
3. Stun
13. ... a v l u s u n d a , d o k u z arn g n e y y n n d e : altn ve g m
s u n u t e k n e l e r i , k s e l e r , k a p l a r , t p l e r , iki t e k n e l e r i . H e p s i n i n
i i n d e , alt y z d o k s a n .
14. D i e r i n d e , d o u y n n e doru on alt arn kaz: 40 tal.
gm. TP
15. K o r d o n d a k i yer alt u k u r u n u n d o u tarafnda: sunu tek
n e l e r i , giysiler. G i r i i , bat y n n d e n .
16. K o r d o n u n k u z e y d o u s u n d a k i t r b e d e , tuzan (?) arn
altnda: 13 tal.
4. Stun
17. ... i i n d e k i b y k m a h z e n d e , d o u tarafndaki stunda: 14
talant. (...)
18. ... a l a n k a n a l d a , krk bir arn d e r i n i n d e : 55 tal. g m .
19. A k h o n V a d i s i ' n d e k i iki lgn a a c n n a r a s n d a , arn
kaz: O r a d a g m l e d o l u iki m l e k var.
20. Krmz yeralt m a a r a s n d a , " ' A s l a h " n a z n d a : 2 0 0 tal.
gm.
21. K o k h l i t ' i n k u z e y i n d e k i d o u yeralt m a a r a s n d a : 70 tal.
gm.
2 2 . S e k h a k h a o v a s n d a k i ta y n n n i i n d e ... arn kaz: 12
tal. g m .
5. Stun
2 3 . S u k a n a l n n b a n d a ... S e k h a k h a ' d a , b y k ... altnn
k u z e y tarafnda, arn kaz: 7 tal. g m .
24. S o l o m o n havzasnn dousunda kalan Sekhakha'daki
yarkta; sunu t e k n e l e r i .
2 5 . S o l o m o n k a n a l n n b a n a o k y a k n bir y e r d e , b y k
k a y a y a b a k a n y n d e , arn kaz: 2 3 tal. g m .
26.Eriha v e S e k h a k h a arasnda u z a n a n K i p p a h v a d i s i n d e k i tr
b e n i n E r i h a ' d a n S e k h a k h a ' y a a l a giriinde, y e d i arn kaz: 3 2 tal.

CEZA VERMES

6. S t u n
2 7 . ki girii o l a n h a v z a d a k i d o u y a b a k a n m a a r a d a . D o u
giriini arn d e r i n l i i n d e kaz. O r a d a bir testi, testinin i i n d e
de bir kitap var, o n u n da altnda 22 tal.
2 8 . T a n altndaki d o u y n n e b a k a n m a a r a d a . G i r i i n i ,
d o k u z arn d e r i n l i i n d e kaz: 21 tal.
2 9 . K r a l i e n i n M e s k e n i n i n d o u tarafnda. 12 arn d e r i n l i i n
d e k a z : 27 tal.
3 0 . B a K h i n i n dar g e i d i n d e k i ta y n n i i n d e
7. S t u n
d o k u z arn d e r i n l i i n d e kaz: 2 2 . . . t a l .
31. Q ... su k a n a l n d a , k u z e y d e k i b y k su d e p o s u n d a , drt
y n d e n y i r m i drt arn l : drt y z talant.
3 2 . B e t h a - Q o s ' u n y a k n n d a k i m a a r a d a , alt a r n d e r i n
liinde kaz: alt g m bar.
3 3 . P a r m a k l n d o u kesinin a l t n d a , D o q ' t a . Y e d i arn
d e r i n l i i n d e kaz: 22 tal.
3 4 . K o z i b a ' d a k i s u knn a z n d a , k a y a y n n e d o r u
arn kaz: 60 t a l , iki talant altn.
8. S t u n
35. Ahzor'un

dousunda

kalan

Bet Ahzor'un

dou

yolu

z e r i n d e k i s u k a n a l n d a ; s u n u t e k n e l e r i , k i t a p l a r v e bir d a m a r
gm.
3 6 . v a d i n i n dnda ... tan stnde ... d i b e d o r u 17 arn
kaz: 17 tal. altn ve g m .
3 7 . m l e k k o y a n n a z n d a k i ta y n n n a r a s n d a .
arn kaz: 4 t a l .
3 8 . h a - S h o ' n u n bat y n n e b a k a n ( e k i n a l a n n d a ) , g n e y
tarafnda, k u z e y y n n e b a k a n yeralt b l m e s i n d e . Y i r m i drt ar
n d e r i n l i i n d e kaz: 66 tal.
3 9 . h a - S h o ' n u n s u l a n d a k i tala iaretli y e r i o n b i r a r n
d e r i n l i i n d e kaz: 70 tal. g m .
9. S t u n
40. ' G v e r c i n l i k t e ' (kk aralk?)

ha-Notef'in knda,

kta itibaren o n arn l , iki fildii, o n y e d i d z ta, ...

41. D o u

ynne

bakan

yeralt

blmesinin

zerindeki

' M e n e k e - k r m z s ' n d a . S e k i z arn d e r i n l i i n d e kaz ... ( ? ) : 2 3 ' / 2 -

 L DENZ PARMENLER

KUMRAN

YAZITLARI

4 2 . H o r o n ' u n yeralt b l m e l e r i n d e , dar b l m d e k i (?) yeralt

b l m e s i n i n d e n i z e b a k a n tarafnda. O n alt arn d e r i n l i i n d e kaz:
22 tal.
4 3 . Q o b ' a h ' t a ; b y k miktarda para sunusu ( ? ) .
4 4 . k n d o u s u n d a kalan s u y o l u k e n a r n n y a k n n d a k i 'su
s e s i ' n d e ( e l a l e d e ) . Y e d i arn d e r i n l i i n d e kaz: 9 tal.
45.

...

orak

topraklarndaki

k u z e y i n d e kalan yeralt u k u r u n d a

Bet Tamar
...

geidi

iindeki

aznn

btn eyler

herem ( = M a b e d e adanmtr).
46. M e s a d ' d a k i gvercinlikte, su kanalnda,
10. S t u n
g n e y y n n d e , stten ikinci m e r d i v e n d e : 9 tal.
4 7 . B y k v a d i y l e b e s l e n e n kanallarn y a k n n d a k i m a h z e n i n
d i b i n d e : 12 tal.
48. B e t K e r e m ' d e k i s u d e p o s u n d a , d e p o n u n sol tarafnda o n
n o t c h sonra: altm iki g m talant.
4 9 . ' Y K (?) v a d i s i n d e k i g l c n bat t a r a f n d a , iki m a ' a h l a
ikiye k a t l a n a n bir m a ' a h para var. Buras giritir: y z talant a l
tn, yirmi t e k n e .
50. A v a l o m ' u n ' E l i n i n ' (=heykelinin) altnda, bat tarafnda.
O n iki e n t i k d e r i n l i i n d e kaz. 8 0 tal.
51. S i l o a g l c n d e , suvatn altnda:l7 tal.
5 2 . ... drt
11. S t u n
kesinde: altn v e s u n u tekneleri
53. S a d o k ' u n trbesindeki gney revakn kesinin altnda,
kapal s a l o n d a k i stunun altnda: r e i n e v e s i n a m e k i sunular tek
neleri.
5 4 . ... b i t i i i n d e , bat y n n d e k i S a d o k B a h e s i ' n e d o r u
b a k a n k a y a n n stnde, kanaldaki b y k k a p a t m a tann altnda:
a d a n a n eyler.
5 5 . D e h l i z l e r i n (?) altndaki t r b e d e : 40 tal.
56. Yerahite

...

oullarnn

trbesinde:

sedir

ve

reine

sunular t e k n e l e r i .
57. o n l a r n y a n n d a , B e t - E s h d a t a i n ' d e ( B e t h e s d a ' d a ) , k k
h a v u z a a l a n su d e p o s u n d a : sarsabr sunusu t e k n e l e r i ,

...

sunusu ... (?)

58. O n l a r n y a n n d a , trbenin bat giriindeki k a n a l ... d o k u z
y z tal. g m

CEZA VERMES

12. S t u n
5 t a l . altn.
59. altm talant, bat giriinde, siyah tan altnda.
60. O n l a r n yannda, gmt odasnn eiinin altnda: 42
talant.
61. G e r i z i m d a n d a , y k s e k t e k i yeralt o y u u n a i n e n m e r
d i v e n l e r i n altnda: bir kutu ve i i n d e 60 tal. g m .
6 2 . B e t - S h a m pnarnn aznda: gm tekneler ve sunular
iin altn tekneler, alt y z talant.
6 3 . G m t odas e v i n e a l a n g m t o d a s n n b y k yeralt
k a n a l n d a . H e p s i n i n arl 71 talant ve 20 m i n a h .
6 4 . K u z e y y n n e a l a n tarafnda trbeler b u l u n a n K o h l i t ' i n
k u z e y i n d e k i d z k a y a n n altnda b u l u n a n yeralt o y u u n d a , her
malzemenin aklamasnn, llerinin ve ayrntlarnn bulun
d u u bir n s h a d a h a var.

ifreli Metinler
( 4 Q 2 4 9 , 250, 313)

ifreli bir yazyla kaleme alnan birok papirs paras 4Q249 ba

l altnda birletirilmitir. Editr S. ). Pfann, bunlar alt snflara blm
t. Bunlardan en nemlileri, Musa'nn Kitabnn Tedrisi ( 4 Q 2 4 9 ) ve
I Q S a temel alnarak yeniden derlenen ifreli

Kurtarc (Messianic)

K/ra/'dr (4Q249a-i). Arta kalan blmler (4Q249j-z; 250a-j; 3l3a-b),

byk oranda tanmlanamam paralardr. Bu blmler, kendi ba
larna nem tekil edemeyecek oranda ksadrlar. y l e ki toplam yirmi
iki parmen parasndan oluan Kurtarc (Messianic) Kural derlerken
bile, I. maara metinlerinin kanonik olduunu varsaymak gerekiyor. Ak
si takdirde, btnsel bir ifade tarzndan yoksun olan bu metinleri dzen
lemek olanakszlayor. Kurtarc (Messianic) Kural metninin M . . ikinci
yzyl ortalarnda kaleme alnm olma olasl bile tartmaya aktr.
Cemaat

Kural

ve

am

Belgesi'nden

nceki

bir z a m a n a tarih-

lenemeyecek bu metin byk bir olaslkla M . . birinci yzylda yazya

dklmt.
Editio princeps iin bkz. S. J. Pfann, DID, XXXV, 1-24; DJD, X X X V I ,
515-701.
4Q249
(italik harflerle gsterilen y a z l a r asl metni ifade e d e r . G e r i
kalanlar v a r s a y l a n y e n i d e n y a p l a n d r m a l a r d r * . A a d a s u n u l a n
r n e k , balantlarn doasn gstermek iin sunulmutur. M e t n i n
v a r s a y l a n k o n u s u v e b a , giysilerin v e e v i n t e m i z l e n m e s i d i r . B k z .
Levililer 14).
'ingilizce metin iinde kelimelerin baz harfleri de italik harflerle gsteriliyor; ancak bun
lar Trke eviri srasnda belirtmek mmkn grnmediinden olduu gibi aktarmay
yeledim (ev.)

C.l/A V I K M I S

Yazld

gibi;

Kral'n

evinden

yardmcnn

odasna

indi

( Y e r e m y a 3 6 : 12?) ... yeilimsi ve alms o y u k l a r (?) ... y e i l i m s i ya

da a l m s ( ? ) ... altndan ... o n l a r e h i r d e n k a r m a k i i n onun
iinde syrldktan sonra ... evden ... toz ve fa/ar ve o d u n ... t a - .
lan

kaldrdktan sonra ... v e b a eve d n d ve e v i ykt ...

iindeki

v e b a - l e k e s i dnda ... bir yarg ...

Yazld g i b i : nehirdeki balk lecek (k 7: 18?) iinde ...
4 Q 2 4 9 a , b l . I ( = I Q S a i, 4-8)
K a d n l a r a k k o c u k l a r d a n g e l e n ... h a t a l a r n d a n d n
meleri

iin

onlarn

kulana

Antlama'nn

btn

ilkelerini

o k u y a c a k l a r v e y a s a l a r n a k l a y a c a k l a r . B u , birlikteki insanlar,
s r a i l ' d e k i b t n yurttalar i i n g e e r l i K u r a l d r . G e n l i i n d e n
itibaren o n a M e d i t a s y o n Kitab'n retecekler ve yana gre,
A n t l a m a ' n n ilkelerini anlamasn salayacaklar. O n l a r n yar
glarna g r e , o n yl b o y u n c a eitilecek

ki mlek Paras

1996 yl ilkbaharnda, G n e y Florida n i v e r s i t e s i n d e n Profesr

James F. Strange zerinde branice yazlarn bulunduu iki mlek par
as (ostraca) b u l d u . Bunlar, cemaat merkezini mezarlktan ayran
duvarn douya bakan yznn altnda kefedildi. Yazt, M . S . birinci
yzyl tarihlidir.
Editio princeps iin bkz. F. M. Cross ve E. Eshel, DJD, X X X V I , 497508.'
m l e k paras no. I
1. ... iki y l n d a [ . . . ]
2 . E r i h a ' d a , ... o l u H o n i ... verdi
3. N a h m a n i o l u ' E l ' a z a r ' a [ ]
4. H o l o n ' d a n H i s d a y [ ]

5 . b u g n d e n e b e d i y e t e kadar
6. e v i n snrlar ve [ ]
7. ve incir a a l a r , zeytin aac (?) ve ]
8. C e m a a t e (?) verdii sz y e r i n e getirdiinde [ ]
9. ve H o n i [
10. o n a H i s [ d a y (?)
11. v e [
12. ve ... e l i n e [
13. [
14. H o n i ' n i n (?) klesi H i s d a y
15. H o l o n

'Bu
E.

belgelerin,
M.

1997 yl

basksna

eklenmesi,

iki

yazl

mlek parasnn

Cross ve Esther Eshel'in gsterdikleri incelik sayesinde mmkn

ifresini

olmutur.

zen

,l/A

VIKMS

B u m e t i n , bir arazi v e r n l e birlikte, bir k l e n i n h e d i y e s i n i

belgeler. 8. satrda v e r i l e n bir s z n y e r i n e g e t i r i l m e s i n e ya da
yelii yeni kabul edilen kimsenin geirdii d e n e m e sresine
gndermede

bulunulur:

kml(')wtw Ihyd;

' c e m a a t e verdii

sz

y e r i n e g e t i r d i i n d e ' . B u terimler d i z g e s i , C e m a a t K u r a l n n k i y l e
benzeir

(IQS

VI).

Bu

mlek

paras

ayn

zamanda

y n e t i c i n i n tuttuu h e s a p (heshbon) k a r a l a m a s da o l a b i l i r .

bir

n e r i l e n o k u m a , z e l l i k l e d e 4 . v e 8 . satrlar, b i r o k bilim
insan t a r a f n d a n eletirilir. B u n l a r d a n biri o l a n A d a Y a r d e n i ' y e
g r e ; ' H o l o n ' d a n H i s d a y ' ('t Hsdy mHwln) y e r i n e ' b u u l l a r ' ('t
hsqym

hllw);

'cemaate

verdii

sz

yerine

getirdiinde'

( w k m l w t t w l y h d ) y e r i n e ' v e her dier a a ' [wkwl 'yln 'hr) sz

c k l e r i k u l l a n l m a l d r ('A Draft D e e d o n a n O s t r a c o n f r o m Khirbet Q u m r a n ' , IEJ 47 (1997), 233-7). m l e k p a r a l a r n n z e r i n
deki e l yazs b o z u l m u o l d u u n d a n , A d a Y a r d e n i ' n i n o k u m a l a r
da olasdr. B u n u n l a birlikte, deerli h e d i y e l e r i n y a z l d bu lis
tenin b a n d a ' u l ' d a n sz e d i l m e s i pek d e i n a n d r c d e i l . A y
rca e d i t r l e r i n 'yhd ( c e m a a t ) b i i m i n d e o k u d u k l a r

kelime de

phelidir; a n c a k h e d i y e y i v e r e n v e a l a n arsnda a i l e ba b u l u n
m a d n d a n kii m l k i y e t i c e m a a t e d e d e v r e d i l i y o r o l a b i l i r d i .
A l l a g e l d i k d u r u m a gre, karlksz bir h e d i y e , y a k n a i l e ba
b u l u n a n kiiler a r a s n d a ; r n e i n b a b a ve kz ilikisinde verilir.
m l e k p a r a s no. 2
B i r i n c i m l e k p a r a s y l a a y n d n e m d e , b a k a biri tarafn
d a n k a l e m e a l n a n ikinci p a r a d a y l e y a z a r :
1. (?)
2. (?)
3 . N a t h a n a e l olu Y u s u f . . .
4 . ' E n C e d i ' d e n (?) o l a n oullar

^Editrlerin
Buna gre,
saymanna

okumas
devrederdi.

sanlarn

yargs

ve

kazanlar

cak

bu

kazanc

mani olu

doruysa,

sekizinci

cemaate yeni katlan

Bkz.

uyarnca,

kimse,

Cemaat

kiinin

'El'ezar,

edilen

konu,

ilk senesi dolduktan

sonra,

Kural,

IQ5

Cemaate girmesi

Cemaat Saymanna
cemaat iin

satrda

ifade
VI:

Eer khinlerin

uygun grlrse,

devredilecek.

Sayman,

harcamayacak.' Bu durumda,

Cemaat Sayman

(ya

da

Cemaat'e
mal

kayda

ikinci satrda

yneticisi/Gardiyan)

idi.

cemaat

ve Antlama'daki

sahip olduu

bunlar

katlmdr.

varln

mal

geecek;

bahsedilen,

in
var
an

Nah