ARALING

PANLIPUNAN
Ang Asya sa Sinaunang
Panahon: Kanlurang Asya
Mga Layunin

nasusuri ang ibat ibang kabihasnan at imperyong naitatag sa Kanlurang Asya;

naipaliliwanag kung paano pinamahalaan ng mga emperador ang kanilang nasasakupan;

napaghahambing ang mga kabihasna o imperyong lumitaw;

napahahalagahan ang mga kaisipang pinagbabatayan sa pagbuo ng mga sinaunang

kabihasnan o imperyo;

(source: Asya: Pag-usbong ng Kabihasnan)

Masisiyasat ang mga Kabihasnan at Imperyo sa Kanlurang Asya.

Maisalaysay ang paraan sa pamamahala ng mga emperador sa kanilang nasasakupan.

Maitulad ang mga kabihasnan o mga Imperyong lumitaw.

Mapahahalagahan ang mga kaisipang pinagbatayan sa pagbuo ng mga sinauang

Kabihasnan o Imperyo.

Ang sinaunang panahon ng Kanlurang Asya ay kinikilala bilang cradle of civilization.

Ito ang unang nagsanay ng masidhing year-round agriculture, na nagbigay ambag sa unang
sistema ng pagsulat sa buong mundo, nabuo ang unang sentrialisadong gobyerno, batas
alituntunin at emperyo, at maging sa pagpapakilala ng social stratification, pagkaalipinan at
organisadong labanan, at
itoy nag-impok ng pundasyon sa larangan ng astronomya at
matematika.
Nagsimula sa pagsibol ng Sumer, hanggang sa Imperyong Achaemenid sa ika-6 na siglo
BCE o Alexander the Great ng ika-4 na siglo BCE, hanggang
sa pagsakop ng Islamic
Caliphate sa ika-7 na siglo BCE.
naging kontrolado ng Mesopotamia ang pagsibol ng mga lungsod sa Sumer
Isa sa pinaka-importanteng lungsod ang Ur.

 Sa pagbagsak ng Sumer imperyo ang naitatag sa Mesopotamia at sa iba pang bahagi ng

Kanlurang Asya.

Bago pa ang paglitaw ng kabihasnang Sumer, may tatlong sentro ng kauna-unahang

agrikultura sa Kanlurang Asya: ang Jericho, Catal Huyuk at Hacilar, at hangganan ng
Iran-Iraq.

Sa Mesopotamia matatagpuan ang pinakaunang kabihasnan sa buong daigdig.

Sa paglipas ng Sumer, tatlong imperyo ang lumitaw rito: Akkadia, Babylonia, at Assyria.

Nagtatag ng isang imperyo ang mga Persian na sumakop sa Kanlurang Asya at iba pang
karatig-lugar.

Napasama sa daloy ng kasaysayan ng mga Kanluraning bansa ang rehiyon ng Kanlurang

Asya nang mapasakamay ito ng mga Macedonia Greek at Roman.

Sa pagbagsak ng mga Persian bilang makapangyarihang pwersa sa Kanlurang Asya,

lumakas ang mga Muslim at ipinalaganap nila ang Islam.

isinilang sa grupong Quraysh sa Mecca, Arabian Peninsula

tanyag ang Mecca dahil sa kalakalang caravan (grupong mangangalakal na samasamang naglalakbay)

naitatag niya ang ummah o pamayanang Muslim (batas ni Allah)

naghirang ng kapalit ang mga Muslim at itoy Caliph

Caliph ay kapalit ng apostol o mensahero ni Allah

(632-660 C.E)

Abu Bakr (632-634 C.E.) bilang caliph

sinakop ng Islam ang Iraq, Palestine, Jordan, at Syria

Omar (634-644 C.E.)

ginamit niya ang titulong amir-al-muminin

kaugaliang Muslim: wastong pagdarasal, pag-aayuno, pagbabawal sa pagkain ng baboy

Uthman (644-656 C.E.) ng Umayyad, Mecca

nasakop ang Arabian Peninsula, Mesopotamia, Palestine, Syria, Egypt, Libya, Persia,
Armenia

Ali (656-661 C.E.) ang pinsan at manugang ni Muhammad

hindi lahat ng Muslim ang sumunod sa kanyang pamumuno

sa pagkamatay ni Ali, nahati sa dalawa ang ummah

Shia (Shiite ang tagasunod) tanging karapatan lamang ngb pagiging caliph ang mga
anak, inapo, at kamag-anak ni Ali

Sunnite (Sunna o tradisyon mula kau Muhammad) nananalig na ang caliph ay isang
pulitikal na pinuno ng mga Muslim.

(661-750 C.E.)

Mu-awiyah (gobernador ng Syria) ang naging caliphate na tinutulan naman ng mga

Shiite

inilipat ang sentro mula Mecca patungong Damascus, Syria.

sinakop ang Tunisia, Africa at ang timog bahagi ng Spain

sa pagtangka sa France, sila ay nabigo sa hukbong Frank ni Charles Martel

nabigo rin sila sa pagsakop sa Constantinople

nanghina ang caliphate ng mag-alsa ang ilang teritoryong sakop nito

(750-1258 C.E.)

sentro nito ang Baghdad, Iraq

tinanghal na Gintong Pamumuno ng Islam dahil sa pamumulaklak ng agham,

panitikan, at pilosopiyang Islamic

naging caliph sina Harun al-Rashid (786-809 C.E.) at kanyang anak na si al-Mamun
(813-833 C.E.)

nagtatag ng kolehiyo

pagtitipon at pagsasalin sa Arabic na mga akdang nakasulat sa wikang Greek, Latin,

Hebrew, Sanskrit, at Persian

lumakas ang kapangyarihang ulama

matibay na umiral ang batas Sharia sa pamayanang Muslim

napasakamay ng mga Seljuk Turk ang Abassid Caliphate

mula sa katawagang caliph, pinalitan ang titulo ng mga lider ng Muslim at tinawag na
sultan

ang mga Mongol sa Hilagang Asya ay sumalakay rin sa ilalim ng Abassid

hindi naglaon, napasailalim ng kapangyarihang Mongol ang halos kabuuan ng rehiyon ng

Kanlurang Asya

dahil sa Islam, nanatiling malaya sa mga Europeo ang Kanlurang Asya

dalawang Imperyong Islamic ang naging makapangyarihan

ang Imperyong Safavid sa Persia na suportado ng mga Qizilbash

at ang Imperyong Ottoman sa Turkey

lumakas ang Ottoman Turk sa paghina ng Mongol nang namatay si Genghis Khan at
kanyang anak at inapo

napasakamay ng Ottoman ang ilang lugar sa Hilagang Turkey at nadagdag ang ibang
lupain sa silangang Asya sa kanilang teritoryo

nilupig ng Ottoman ang Imperyong Byzantine sa ilalim ng Ottoman Sultan na si Mehmed

II

sinakop ang Constantinople at tinawag na Istanbul

lumawig ang sakop ng mga Ottoman Turk dahil sa janissaries (hukbong sandatahan na
binubuo ng sinanay na mandirigmang kabataan)

dahil sa sunod-sunod na pagkatalo ng Ottoman Turk, ganap ng napasok ng Kanluranin

ang Kanlurang Asya (1914)

napasailalim ang bansa sa Mandate System

Katutubo at Dayuhang Imperyo

(circa 550-350 B.C.E.)

pangunahing imperyong itinatag ng mga Persian

pinamumunuan ni Darius the Great

tungkulin ng Persian Satrap na mangulekta ng tributo, panatilihin ang kaayusan, at pigilin

ang grupong barbaro

nagpagawa ng Royal Road (1,200 milya mula Sardis-Susa)

paggamit ng barya pambili ng mga produkto

court etiquette o kasasalan sa loob ng palasyo ng emperador

Zarathustra nangaral ukol sa pagsamba sa iisang diyos

Zoroastrianism ang rehiyon sa buong imperyo

natalo ang mga Persian sa kamay ni Alexander the Great

(circa 338-263 B.C.E.)

pagtangkilik ng kulturang Greek

pinumumunuan ni Philip II

pagtatag ng kabihasnang Hellenic

Hellenis ang tawag nila sa kanilang sarili

Sa pagkamatay ni Philip II, si Alexander the Great an namuno kapalit niya

Inialis ni Alexander ang kabihasnang Hellenic

(circa 132 B.C.E.-476 C.E.)

isa sa pinakadakilang imperyo sa daigdig

tinalo ang Carthage (hilagang Africa) sa tatlong serye ng Punic Wars

tinalo ang Macedonia at ginawang lalawigan nito

sa pamamahal ni Augustus natalo ng Rome sina Mark Anthony at Cleopatra sa Actium

nasakop ng Romano ang lupain sa Mediterranean Sea, Kanlurang Asya, hanggang

Euphrates River sa silangan

natitatag ang Pax Romano o Kapayapaang Romano

sagana ang kalakalan at dumating ang mga seda, pampalasa, pabango, mamahaling bato,
at ibang kalakal mula India at China

hinati ni Emperador Diocletian ang Rome: Kanlurang bahagi ay nananatiling Rome at

ang silangang bahagi ay Asia Minor

itinatag ni Constantine ang panibagong imperyal sa Constantinople (Istanbul)

Imperyong Byzantine

naging isa sa probinsya ng Rome ang Palestine

(circa 171 B.C.E.-226 C.E.)

sa pananaig ng mga Roman sa Kanlurang Asya, naging karibal nila sa kapangyarihan

nang Parthian sa Persia

bumagsak ang kapangyarihang Parthian ng ipinasunog ni Marcus Aurelius (Emperador

ng Rome) ang kabisera nito sa Tigris

(circa 228-651 C.E.)

ikalawang Imperyong Persian

sa pakikipag-alyansa sa paring Zoroastrian, naitatag ito ni Ardashir I

ang mga paring Zoroastrian ay bingyan ng karapatan na magmay-ari ng lupain at

mangolekta ng ambag sa tagapanalig sa simbahan

nanghina ang mga Sassanid sa paglakas ng Islam sa rehiyon

Kanlurang Asya: Mga Imperyong Kalapit-Lugar

Aramean

(circa 1000-700 B.C.E.)

Palestine-Syria
nagpalaganap ng wika sa halos buong Kanlurang Asya na tinatawag na Aramaic

Aramaic Alphabet

(circa 680-547 B.C.E.)

taga hilagang Turkey
nagpasimula ng paggamit ng barya

Lydian coin
ang barya ay gawa sa ginto, pilak o pinaghahalo ng dalwang ito at nakatatak ang halaga nito at
ang simbolo na tumatatak ng kapangyarihang gobyerno

(circa 1200-800 B.C.E.)

ipinalaganap ng mga Phoenician ang nakabase sa Lebanon ang kanilang kabihasnan sa
kapaligiran ng teritoryong Mediterranean
popular na produkto: bagay na yari sa babasaging bagay, tela na kinulayan ng tinang
kulay morado (galingsa uri ng sigay o taklobo)
itinuon sa paglalayag at tagagawa ng sasakyang pandagat dahil tuyo ang kapaligiran nila
gumamit sila ng alpabetong may 22 katinig

Phoenician Alphabet

(circa 1000-722 B.C.E.)

rehiyon ng Palestine
gumamit ng wikang semitic
paniniwalang Monoteismo (paniniwala sa iisang diyos)
Unang limang libro (Torah o Pentateuch)

Torah or Pentateuch

Torah or Pentateuch

(circa 1600-12 B.C.E.)

mula rin sa lahing Aryan
Orihinal na tahanan sa hilagang-silangan ng Black Sea
pagmimina ng iron ore at paggawa ng kagamitang bakal
lumisan sa kabundukan ng silangang Turkey kung saan sila ay nanahanan

Hittite Iron Ore

Kanlurang Asya:Mga Katutubong Imperyo

Akkadian Empire

(circa 2700-2230 B.C.E.)

Sargon I

Sargon I namuno sa mga Akkadian

magkahiwalay ang estado at relihiyon

Ang sistema ng kalakalan ay higit na naging organisado sa

ilalim ng pamamalakad ng imperyo

nagawa nilang kontrolin ang mga pinagkukunan ng hilaw na

materyales o sangkap na lubusang kailangan nila

walang gaanong natural na depensa laban sa mga

mananalakay kaya itoy bumagsak

sinalakay sila ng mga Gutian mula sa hilagang bahagi ng Tigris

river at inatake ang lungsod ng Agade

Amorite

I (circa 1790-1959 B.C.E.)

grupong etniko na semitic

sa ilalim ng pamumuno ni Hammurabi, lubos na lumakas at lumawak

ang kanilang teritoryo

nagawa nilang sakupin ang Assyria

pinamumunuan ni Hammurabi

Hammurabi

Code of Hammurabi

Code of Hammurabi

layuning ipaalala sa lahat ng mamamayan ang mahigpit na pagpapatupad ng batas

ikinakategorya bilang retributive justice o paggawad ng katarungan batay sa bigat ng

kasalanan. (mata sa mata, ngipin sa ngipin)

Assyrian Map

(circa 745-612 B.C.E.)

gumamit ng dahas sa pagpapalawak ng nasasakupan

nakaimbento ng mga sandatang yari sa bakal

nanghina bunga ng pananalakay ng ibat-iba pang grupong etniko tulad ng Chaldean,

Scythian at Cimmerian, at Medes. Pinabagsak nila ang Nineven, kabisera ng Assyria.

Chaldean

(612-539 B.C.E.)

kapwa nagsanib ang pwersa ng grupong Chaldean at Medes

nabawi nila ang kadakilaan na dating natamo sa ilalim ng pamumuno ni

Nebuchadnezzar

Nebuchadnezzar

nalikha ang tanyag na Hanging Gardens, isang terrace ng mga halaman at bulaklak na
ipinatayo ni Nebuchadnezzar para sa kanyang asawa

Hanging Gardens