Iustitia est constans et perpetua voluntas ius suum cuique tribuendi

Sprawiedliwo jest sta i niezmienn wol, przyznajc kademu nalene mu prawo

Non omne quod licet honestum est
Nie wszysto, co dozwolone jest uczciwe
Salus populi suprema lex esto
Najwyszym prawem jest dobro ludu
Quid est enim civitas nisi iuris societas civium
Czym jest pastwo, jeli nie spoeczestwem obywateli opartym na prawie
Ubi societas, ibi civitas ibi ius
Tam gdzie spoeczestwo, tam pastwo, tam prawo
Iuris prudentia est divinarum atque humanarum reverum notitia, iusti atque iniusti scientia
Wiedza prawnicza jest znajomoci rzeczy boskich, ludzkich, nauk odrniania tego co
sprawiedliwe i niesprawiedliwe
Ius est ars boni et aequi
Prawo jest sztuk tego co dobre i suszne
Dura lex sed lex
Surowe prawo ale prawo
Lex iniusta non est lex
Prawo niesprawiedliwe nie jest prawem
Summum ius summa iniuria
Najwysze prawo (to czasem) najwysza niesprawiedliwo
Silent leges inter arma
W czasie wojny milcz prawa
Legem bonam a mala nulla alia nisi naturae norma dividere possumus
Dobre prawo od zego mona odrni miar prawa natury
Hominum causa omne ius constitutum sit
Wszelkie prawo winno by stanowione ze wzgldu na czowieka
Pacta sunt servanda
Umw naley dotrzymywa
Sententia facit ius inter partes
Wyrok sdowy tworzy prawo pomidzy stronami
Lex retro non agit
Prawo nie dziaa wstecz
Lex prospieit, non respieit
Prawo patrzy w przyszo, nie w przeszo
Nemo est iudex in propria eausa
Nikt nie moe by sdzi we wasnej sprawie
Nullus idoneus testis in re sua intellegitur
Nikt nie moe by wiarygodnym wiadkiem we wasnej sprawie
Ignorantia iuris noeet, ignorantia facti non noeet
Nieznajomo prawa szkodzi; nieznajomo faktw nie szkodzi
Prior tempore potior iure
Pierwszestwo w czasie daje lepsze prawa
Ei ineumbit probatio qui dieit, non ei, qui negat
Ciar przeprowadzenia dowodu spoczywa na tym, kto twierdzi, a nie na tym, kto przeczy
Ne eat iudex ultra petita partium
Niech sdzia nie wychodzi poza rzdania stron
Lex posterior derogat legi priori
Przepis pniejszy uchyla przepis wczeniej obowizujcy
Lex speeialis derogat legi generali
Przepis szczeglny uchyla przepis oglny

Lex superior derogat legi inferiori

Przepis nadrzdny uchyla przepis niszego rzdu
Lex posterior generali non derogat legi priori speeiali
Ustawa nowsza oglna nie uchyla ustawy wczeniejszej szczegowej
Ubi eadem legis ratio, ibi eadem legis dispositio
W takich samych okolicznociach naley stosowa takie same rozwizania prawne
Non exemplis, sed legibus iudieandum est
Naley orzeka na podstawie ustaw, a nie naladowa wczeniejsze rozstrzygnicia
In legibus magis simplieitas quam diffieultas plaeet
W prawie podoba si bardziej prostota ni zawio
Leges ab omnibus intellegi debent
Ustawy powinny by zrozumiae dla wszystkich
Plaeuit in omnibus rebus praeeipuam esse iustitiae aequitatisque quam strieti iuris rationem
We wszystkich sprawach powinna mie pierwszestwo sprawiedliwo i suszno nad zasad
cisego prawa
Iura non in singulas personas, sed generaliter eonstituuntur
Praw nie ustanawia si dla poszczeglnych osb, lecz dla ogu
Iustitias yestras iudicabo
Osdz wasz sprawiedliwo

Prawo karne
Neminem captivabimus nisi iure victum
Nikogo nie uwizimy bez wyroku sdowego
Absentem in criminibus damnari non oportet
Nie naley skazywa za przestpstwo osoby nieobecnej
Absolutus sententia iudicis praesumitur innocens
Uwolniony na mocy wyroku sdowego jest uwaany za niewinnego
Accusare nemo se debet (nisi coram Deo)
Nie musisz oskara sam siebie (chyba e przed bogiem)
Cogitationis poenam nemo patitur
Nikt nie ponosi kary za swe myli
Confessio non est probatio
Przyznanie si nie jest dowodem
Confessio est regina probationum
Przyznanie si jest krlow dowodw
Crimina morte extinguuntur
Przestpstwa wygasaj wraz ze mierci sprawcy
Cuique defensio tribuenda
Kademu naley da moliwo obrony
Eius nulla culpa est, cui parere necesse sit
Nie ponosi winy ten , kto dziaa pod przymusem
Ex frequenti delicto augetur poena
Im wicej przestpstw, tym wiksza kara
Ex singulis causis singulae poenae irrogantur
Kady przypadek musi by rozpatrzony pojedynczo
Facta probantur, iura novit curia
Okolicznoci faktyczne naley udowodni, prawo sd zna
Graviore culpa gravior poena
Im wiksza wina, tym wiksza kara
In criminalibus probationes debent esse luce clariores
W sprawach karnych dowody powinne by janiejsze ni wiato

In dubio pro reo (iudicandum est)

W razie wtpliwoci naley rozstrzyga na korzy pozwanego
In dubio pro libertate
W razie wtpliwoci naley rozstrzyga na rzecz wolnoci
In dubiis abstine
W razie wtpliwoci powstrzymaj si
In dubiis benignioria
W sprawach wtpliwych askawiej
In dubiis clementia
W sprawach wtpliwych agodno
Iniuste detentus in carcere impune potest aufugere
Ten, kogo bezprawnie pozbawiono wolnoci, moe uciec bez niekorzystnych konsekwencji
Interest rei publicae, ne maleficia remaneant impunita
W interesie pastwa jest, aby przestpstwa nie pozostaway bezkarne
Melior est iustitia vere praeveniens quam severe puniens
Lepsza jest sprawiedliwo skutecznie zapobiegajca ni surowo karzca
Ne bis in idem crimen iudicatur
Nie mona dwa razy prowadzi jednej sprawy
Nemo prohibetur pluribus defensionibus uti
Nikomu nie zakazuje si bronienia wieloma rodkami obrony
Nemo tenetur seipsum accusare
Nikt nie moe by zmuszony do oskarania samego siebie
Nulla poena sine lege
Nie ma kary bez ustawy
Nullum crimen sine lege
Nie ma przestpstwa bez ustawy
Nullum crimen nulla poena sine lege poenali anteriori
Odpowiedzialnoci karnej podlega ten tylko, kto popenia czyn zabroniony pod grob kary przez
ustaw obowizujc w czasie jego popenienia
Nullum crimen sine poena
Nie ma przestpstwa bez kary
Nullum crimen sine periculo sociali
Nie ma przestpstwa bez spoecznego niebezpieczestwa
Nullus describatur reus priusquam convicatur
Nikogo nie mona uzna za winnego przed skazaniem
Poena constituitur in emandationem hominum
Kar ustanawia si dla poprawy czowieka
Poena est aestimatio delicti
Kara jest miar przestpstwa
Nemo prudens punit quia peccatum est, sed ne peccetur
Nikt rozsdny nie karze dlatego, e popeniono przestpstwo, tylko po to by go wicej nie
popeniano
Prohibenda est ira in puniendo
W karaniu nie naley kierowa si gniewem
Qui accusare volunt, probationes habere debent
Ci, ktrzy chc oskara, powinni mie dowody
Semel absolutus semper absolutus
Uniewinniony raz na zawsze pozostaje niewinny
Res iudicata
Powaga rzeczy osdzonej

Satius est impunitum relinqui facinus nocentis quam innocentem damnari

Lepiej nie ukara przestpcy, ni skaza niewinnego
Testes ponderantur, non numerantur
wiadkw si way a nie liczy

Prawo cywilne
Accesio cedit principali
Rzecz przyczona naley do waciciela rzeczy gwnej
Actor sequitur forum rei
Powd idzie za sdem pozwanego
Actori incumbit probatio
Na powodzie spoczywa ciar przeprowadzenia dowodu
Actor venire debet instructior quam rebus
Powd powinien przyj do sdu lepiej przygotowany ni pozwany
Actus omissa forma legis corruit
Czynno prawna naruszajca form prawn jest niewana
Actus simulatus nullius est momenti
Pozorna czynno prawna jest niewana
Ad turpia nemo obligatur
Nikt nie jest zobowizany do czynu habicego
Alterius contractu nemo obligatur
Umowa nie zobowizuje osoby trzeciej
Ambulatoria est voluntas testatoris usque ad mortem
Wola testatora moe by zmieniana a do mierci
Arbitrium est iudicium
Wyrok jest prawomocn opini
Bona fides praesumitur
Domniemywa si istnienie dobrej wiary
Boni iudicis est lites dirimere
Cech dobrego sdziego jest agodzenie sporw
Casum sentit dominus
Ryzyko przypadku bierze na siebie waciciel rzeczy
Casus est maior vis cui humana infirmitas resistere non potest
Si wysz jest zdarzenie, ktremu sia ludzka nie jest w stanie si przeciwstawi
Causa criminalis non praeiudicat civili
Sprawa karna nie przesdza o wyniku sprawy cywilnej
Confirmatio supplet defectus
Potwierdzenie czynnoci prawnej likwiduje jej defekt
Confusione extinguitur obligatio
Zjednoczenie w jednej osobie dunika i wierzyciela powoduje wyganicie zobowizania
Consensus facit legem
Zgoda tworzy prawo
Consensus facit nuptias
Zgoda tworzy maestwo
Consuetudo certa esse debet
Zwyczaj powinien by trway
Consuetudo est optima legum interpres
Zwyczaj jest najlepsz wykadni praw
Consuetudo loci est observanda
Naley przestrzega zwyczajw miejscowych

Contractus ab initio voluntatis est, ex post facto necessitatis

Zawarcie umowy jest dobrowolne, ale wykonanie jest nakazane
Contractus ex conyentione legem accipere dinoscuntur
Traktaty nabieraj mocy na podstawie porozumienia
Contra rem iudicatum non audietur
Przeciwko rzeczy osdzonej niech sd nie wysuchuje
Conventio omnis intellegitur rebus sic stantibus
Kada umowa obowizuje, o ile okolicznoci jej zawarcia nie ulegy zmianie
Corruptissima re publica plurimae leges
Im bardziej skorumpowane pastwo, tym wicej ustaw
Credenda est scriptura
Naley dawa wiar dokumentom
Cuius est condere, eius est abrogare
Kto ustanawia prawo, moe je te uchyli
Currit tempus a tempore scientiae et potentiae
Termin biegnie od momentu informacji ale take od momentu moliwoci zapoznania si z ni
Da mihi factum, dabo tibi ius
Daj mi fakty, a dam ci prawo
Delicta parentum liberis non nocent
Przestpstwa rodzicw nie przechodz na dzieci
Dies dominicus non est iuridicus
Niedziela jest dniem wolnym od rozpraw
Dignitas non moritur
Godno nie umiera
Dominus soli est dominus coeli et inferorum
Wasno nieruchomoci obejmuje niebo i wntrze ziemi
Error calculi non nocet
Bd rachunkowy nie szkodzi
Error in syllaba non nocet
Bd w pisowni nie szkodzi
Executio est finis et fructus legis
Egzekucja jest celem i owocem prawa
Executio iuris non habet iniuriam
Egzekwowanie prawa nie jest bezprawiem
Ex iniuria ius non oritur
Z bezprawia nie rodzi si prawo
Expedit rei publicae ut finis sit litium
Jest korzyci dla pastwa by sprawy sdowe miay swj koniec
Ex turpi causa non oritur actio
Z niegodziwej przyczyny nie moe powsta roszczenie
Factum executoris factum partis
Czynno przedstawiciela jest czynnoci strony
Factum tutoris, factum pupilli
Dziaania opiekuna uznaje si za dziaania podopiecznego
Furiosi voluntas nulla est
Chory psychicznie nie ma woli
Furiosus solo furore punitur
Jedyn kar dla chorego psychicznie jest wycznie jego choroba
Genus perire non censetur
Gatunek nie moe zgin

Hereditas viventis non datur

Nie przyznaje si spadku po yjcym
Hypotheca est obligationis filia
Hipoteka jest crk zobowizania
Impossibilium nulla obligatio est
Nikt nie jest zobowizany do rzeczy niemoliwych
In contractibus tacite insunt, quam sunt moris et consuetudinis
W umowach jest milczco zawarte to, co stanowi zwyczaje i obyczaje
In conventionibus contrahentium voluntatem potius, quam verba spectari placuit
Przy zawieraniu umw naley bardziej uwzgldni wol stron, ni same sowa
Intentio inservire debet legibus, non leges intentioni
Wola musi by podporzdkowana prawu, a nie prawo woli
Invitus agere nemo cogitur
Nikt nie moe by zmuszony do wniesienia powdztwa
Ius civile scriptum est vigilantibus
Prawo cywilne jest zapisane dla osb starannych
Ius publicum privatorum pactis mutari non potest
Prawo publiczne nie moe by zmieniane umowami osb prywatnych
Libera matrimonia esse antiquitas placuit
Od dawna przyjto, e maestwa s wolne
Mater semper certa est
Matka zawsze pewna jest
Mora trahit periculum
Zwoka pociga za sob niebezpieczestwo
Nasciturus pro iam nato habetur, quotiens de commodis eius agitur
Dziecko poczte uwaa si za narodzone, o ile chodzi o jego korzyci
Nemo plus iuris in alium transferre potest, quam ipse habet
Nikt nie moe przenie na kogo wicej praw, ni sam posiada
Nuptias non concubitus, sed consensus facit
Nie poycie, lecz wola stron tworzy maestwo
Obligatio est iuris vinculum, quo necessitate adstringimur alicuius solvendae rei secundum
nostrae civitatis iura
Zobowizanie jest wzem prawnym, ktry zmusza nas do wiadczenia komu okrelonej rzeczy
zgodnie z prawami naszego pastwa
Omne ius, quo utimur, vel ad personas pertinet, vel ad res vel ad actiones
Wszelkie prawo, ktrym si posugujemy, dotyczy albo osb, albo rzeczy, albo powdztw sdowych
Omnis definitio in iure civili periculosa est
Kada definicja w prawie cywilnym jest niebezpieczna
Pater est, quem nuptiae demonstrant
Ojcem jest ten, na ktrego wskazuje maestwo
Qui facit per alium, facit per se
Kto dziaa przez kogo innego, dziaa jako on sam
Quod non est in actis, non est in mundo
Czego nie ma w aktach, tego nie ma na wiecie
Solus consensus obligat
Samo porozumienie zobowizuje
Superficies solo cedit
To co jest na gruncie, jest z nim zwizane
Volenti non fit iniuria
Chccemu nie dzieje si krzywda